ข้อค้นพบจากงานวิจัยวัดผล ความก้าวหน้าเกี่ยวกับแรงงานประมง ... · ลิขสิทธิ์

X ขอคนพบจากงานวจยวดผล ความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย

ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนา

เกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย

ลขสทธ © องคการแรงงานระหวางประเทศ ป พ.ศ. 2563 พมพเผยแพรครงแรก ป พ.ศ. 2563

สงพมพเผยแพรของส�านกงานแรงงานระหวางประเทศไดรบลขสทธภายใตพธสารขอบทท 2 ของอนสญญาลขสทธ สากล อยางไรกตาม การคดลอกเนอหาเพยงบางสวน สามารถท�าไดโดยไมตองมการขออนญาตบนเงอนไขวาตองมการ ระบแหลงทมา ส�าหรบสทธในการท�าซ�าหรอแปลเอกสารทงหมด สามารถยนขอไดท ILO Publications (Rights and Licensing), International Labour Office, CH-1211 Geneva 22, Switzerland หรอทางอเมล: [email protected] ส�านกงานแรงงานระหวางประเทศยนดรบค�าขอดงกลาว

หองสมด สถาบนตางๆ และผใชงานทวไป ทลงทะเบยนกบองคกรจดเกบคาลขสทธเพอการทท�าช�าอาจท�าส�าเนาตามใบ อนญาตทออกใหเพอการน ด www.ifrro.org เพอหาองคกรจดเกบคาลขสทธส�าหรบการท�าช�าในประเทศของทาน

ISBN: 9789220319765 (Print); 9789220319758 (Web PDF)

ตพมพในภาษาองกฤษ : Endline research findings on fishers and seafood workers in Thailand ISBN: 978-9220319741 (Print); 9789789220319734 (Web PDF)

ค�าเรยกตางๆ ทใชในสงพมพของไอแอลโอ (ซงยดตามแนวปฏบตของสหประชาชาต) และการน�าเสนอเนอหาในทนไม ถอเปนการแสดงความคดเหนใดๆ ของส�านกงานแรงงานระหวางประเทศเกยวกบสถานะทางกฎหมายของประเทศใด พนทใดหรอดนแดนใดหรอผมอ�านาจของพนทนน หรอเกยวกบการก�าหนดเขตแดน

ความรบผดชอบตอความคดเหนทแสดงในบทความ งานศกษา และงานอนทลงชอผเขยนนนยอมเปนของผเขยนเทานน และการเผยแพรไมไดเปนการรบรองความคดเหนเหลานนโดยส�านกงานแรงงานระหวางประเทศ

การอางองถงชอบรษทและผลตภณฑและกระบวนการทางการคาไมไดหมายถงการรบรองโดยส�านกงานแรงงานระหวาง ประเทศ และการไมไดกลาวถงบรษท ผลตภณฑ หรอกระบวนการทางการคาใดกไมไดเปนการแสดงถงความไมเหนชอบ สงพมพและงานเผยแพรฉบบดจทลของไอแอลโอสามารถหาไดจาก www.ilo.org/publns เยยมชมเวบไซตของเราไดท www.shiptoshorerights.org

ลขสทธ © องคการแรงงานระหวางประเทศ

พมพในประเทศไทย

Iโครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย

ตามแนวทางของยทธศาสตรชาต 20 ป เพอลดความเหลอมล�าและสงเสรมความเทาเทยมกนในสงคม และแผนงานระดบชาตวาดวยงานทมคณคาของประเทศไทย รฐบาลไทยมเจตนารมณและความมงมนอยางแรงกลาทจะสงเสรมการคมครองสทธแรงงาน และยกระดบคณภาพชวตของแรงงานในทกภาคสวน โดยเฉพาะในอตสาหกรรมการประมงและอาหารทะเล ตามหลกการและสทธขนพนฐานในการท�างาน รวมถงสงเสรมขดความสามารถในการแขงขนใหแกสถานประกอบการไทยบนเวทการคาระหวางประเทศ โดยมวตถประสงคในการสรางงานทมคณคา เพอสนบสนนการบรรลเปาหมายการพฒนาทยงยนของสหประชาชาต

จากความมงมนดงกลาว รฐบาลไทยจงใหสตยาบนตราสารทส�าคญขององคการแรงงานระหวางประเทศ จ�านวน 2 ฉบบ ไดแก พธสาร ค.ศ. 2014 สวนเสรมอนสญญาฉบบท 29 วาดวยแรงงานบงคบ ค.ศ. 1930 และอนสญญาฉบบท 188 วาดวยการท�างานในภาคการประมง ค.ศ. 2007 เปนประเทศแรกในภมภาคเอเชย และผลกดนการพฒนาและแกไขกฎหมายในประเทศใหเปนไปตามมาตรฐานสากลอยางตอเนอง เชน พระราชก�าหนดแกไขเพมเตมพระราชบญญตปองกนและปราบปรามการคามนษย พ.ศ. 2551 พ.ศ. 2562 และพระราชบญญตคมครองแรงงานในงานประมง พ.ศ. 2562 รวมถงจดทมสหวชาชพในการตรวจแรงงานและบงคบใชกฎหมายอยางเครงครด

เจตนารมณของรฐบาลไทยน มความสอดคลองและเปนไปในทศทางเดยวกบเปาหมายของโครงการสทธจากเรอสฝงขององคการแรงงานระหวางประเทศ ซงมสหภาพยโรปเปนผใหทนสนบสนนโครงการ การสนบสนนทางวชาการและความรวมมอระหวางภาคตางๆ ภายใตโครงการสทธจากเรอสฝง เชน การศกษาวจย การพฒนาหลกสตรและคมอในการตรวจแรงงาน การสงเสรมแนวปฏบตการใชแรงงานทด (Good Labour Practice) และใหบรการชวยเหลอแรงงานขามชาต เปนก�าลงส�าคญทชวยสงเสรมพฒนาการอยางกาวกระโดดในอตสาหกรรมประมงและการแปรรปอาหารทะเล

ผลของรายงานฉบบน เปนหลกฐานยนยนถงความส�าเรจในการบรณาการรวมกบระหวางภาครฐ นายจาง ลกจาง และภาคประชาสงคม ซงมวตถประสงครวมกนเพอปองกนและขจดการคามนษย การใชแรงงานเดก แรงงานบงคบ และรปแบบของการท�างานทไมสามารถยอมรบได ใหหมดไปจากภาคประมงและอตสาหกรรมอาหารทะเลของประเทศไทย ความกาวหนาของประเทศไทยปรากฏใหเหนในรายงานฉบบน หลายประเดน อาท การเขามาท�างานผานชองทางทางกฎหมาย คาใชจายในการหางาน และคาจางทเพมขน อยางไรกตาม ยงคงมความทาทายทตองรวมกบทกภาคทงในประเทศไทยและประเทศเพอนบาน ด�าเนนการเพอสงเสรมอตสาหกรรมอาหารทะเลทเปนธรรมและยงยนในหวงโซอปทานของโลก

รฐบาลไทยโดยกระทรวงแรงงานมความยนดทจะรวมกบองคการแรงงานระหวางประเทศ องคการนายจาง และองคการลกจาง รวมถงทกภาคทเกยวของ ในการมงมนและพฒนาเพอสรางงานทมคณคาส�าหรบแรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเล ตามแนวทางของแผนงานระดบชาตวาดวยงานทมคณคาของประเทศไทยตอไป

คำานำา: กระทรวงแรงงาน

นายสทธ สโกศลปลดกระทรวงแรงงาน

โครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทยII

ในชวงหลายปทผานมา สหภาพยโรป รฐบาลไทย และองคการแรงงานระหวางประเทศ (ไอแอลโอ) ไดรวมกนด�าเนนโครงการสทธจากเรอสฝง (โครงการตอตานรปแบบการท�างานทไมเปนทยอมรบในอตสาหกรรมประมงและอาหารทะเลไทย) เพอสนบสนนใหอตสาหกรรมประมงและอาหารทะเลของไทยปฏบตตามมาตรฐานแรงงานระหวางประเทศ

ไทยเปนประเทศแรกในเอเชยทใหสตยาบนพธสารวาดวยแรงงานบงคบ (P29) ในป พ.ศ. 2561 และอนสญญาวาดวยการท�างานในภาคการประมง (C188) ในป พ.ศ. 2562 สหภาพยโรปไดแสดงความชนชมตอการทมเทของรฐบาลไทยในการปฏรปกฎหมายส�าหรบการท�างานในภาคการประมงและอาหารทะเล

เวทสนทนาแลกเปลยนดานแรงงานระหวางสหภาพยโรป-ประเทศไทยไดรบการจดตงขนเพอตอยอดจากความส�าเรจเหลาน โดยมเปาหมายเพอสงเสรมการท�างานทมคณคาและมาตรฐานแรงงานระหวางประเทศผานความรวมมอ การแลกเปลยนแนวปฏบตทด และการเรยนรจากกนและกนอยางใกลชดยงขน ทงน ไดมการจดประชมระคบสงดานแรงงาน (High-Level Labour Dialogue) ทกรงเทพฯ เมอวนท 13 - 14 กมภาพนธ 2563 ทผานมา

ในกรอบการท�างานของโครงการ “สทธจากเรอสฝง” ไอแอลโอไดสงเสรมการยดมนในหลกการและสทธขนพนฐานในการท�างาน และสนบสนนการด�าเนนงานตามวาระการพฒนาทยงยน พ.ศ. 2573 โดยเฉพาะอยางยงเปาหมายการพฒนาทยงยนท 8 วาดวยงานทมคณคาและการเตบโตทางเศรษฐกจ

การส�ารวจวดผลความกาวหนานเปนผลทเปนรปธรรมอยางหนงของความรวมมอรวมกน และใหภาพรวมเกยวกบสถานการณในภาคการประมงโดยน�าเสนอใหเหนถงความพยายามและผลลพธของโครงการ “สทธจากเรอสฝง” การส�ารวจแสดงใหเหนวามแนวโนมไปในทางบวกและมความกาวหนาอยางจบตองได และชถงความจ�าเปนทจะตองมความพยายามอยางตอเนองเพอจดการกบความทาทายทเหลออยโดยรวมมอกน ดวยความรวมมอดงกลาว เราไดพยายามตอสกบรปแบบของการท�างานทไมเปนทยอมรบ สงเสรมหลกการเพอการผลตและบรโภคอยางยงยน และการปฏบตตามมาตรฐานแรงงานหลก อนเปนการวางรากฐานทมนคงเพอการพฒนาอยางยงยนของภาคการประมงและอาหารทะเลในประเทศ

เมอมองนอกเหนอจากประเทศไทยแลว ความรวมมอทเปนผลส�าเรจระหวางสหภาพยโรปกบรฐบาลไทยและไอแอลโอนสามารถกลายเปนแบบอยางทนาเชอถอใหกบทงภมภาคเพอปรบปรงสภาพการท�างานของแรงงานประมงทวทงเอเชยตะวนออกเฉยงใตได นเปนโอกาสในการท�าใหการรวมตวของภมภาคมความเขมแขงยงขน และสหภาพยโรปหวงทจะไดสนบสนนความพยายามเหลานในอนาคตอนใกล

คำานำา: คณะผแทนสหภาพยโรปประจำาประเทศไทย

ฯพณฯ นายเพรกกา ทาปโอลาเอกอครราชทตสหภาพยโรปประจ�าประเทศไทย

IIIโครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย

เมอตนป พ.ศ. 2561 “ขอคนพบจากงานวจยขอมลพนฐานเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย” ของโครงการสทธจากเรอสฝง ซงสนบสนนโดยสหภาพยโรป ไดน�าเสนอขอมลตวเลขของการแสวงประโยชนดานแรงงานในอตสาหกรรมประมงและแปรรปอาหารทะเล ตวเลขเหลานท�าใหรฐบาลไทยและกระทรวงแรงงาน สมาคมอตสาหกรรม สหภาพแรงงาน และองคกรภาคประชาสงคม มองเหนภาพ ขนาด และรายละเอยดของสภาพการท�างานและการละเมดในภาคอตสาหกรรมทงสองประเภทนอยางชดเจนยงขน รายงานดงกลาวยงชใหเหนถงชองโหวในระบบการบงคบใชกฎหมายทสรางขนมาตงแตป พ.ศ. 2558 เพอคมครองแรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเล และโดยเฉพาะแรงงานขามชาต

ในความพยายามทจะตอบสนองตอปญหาจากขอคนพบเหลาน ภาคพนธมตรของโครงการไดเรงท�างานรวมกบโครงการสทธจากเรอสฝงเพอแกไขชองวางทส�าคญ อนดบแรกคอการทรฐบาลไทยใหสตยาบนอนสญญาวาดวยการท�างานในภาคการประมง พ.ศ. 2550 (ฉบบท 188) และพธสารเสรมอนสญญาวาดวยแรงงานบงคบ พ.ศ. 2557 (P029) ขององคการแรงงานระหวางประเทศ นอกจากน ตงแตป พ.ศ. 2560 ยงมความเปลยนแปลงตางๆ อยางเชน การเพมจ�านวนพนกงานตรวจแรงงานใหมทผานการฝกอบรมอก 180 คนทวประเทศ การเปดตวแผนงานแนวปฏบตดานแรงงานทด (Good Labour Practices) โดยสมาคมอตสาหกรรมแปรรปอาหารทะเลชนน�า และความพยายามทมงเนนมากขนเพอสรางความเขมแขงใหกบแรงงานและองคกรของแรงงาน

รายงานการวจยวดผลความกาวหนาฉบบน ท�าใหเราไดเหนผลลพธของความพยายามเหลานนในชวงสองปทผานมา ยกตวอยางเชน จ�านวนแรงงานขามชาตทเขามาท�างานผานชองทางการยายถนปกตมมากขน และไดรบคาแรงสงขนถงรอยละ 28 ในกลมแรงงานประมงและรอยละ 15 ในแรงงานแปรรปอาหารทะเลทท�าการส�ารวจในป พ.ศ. 2562 สภาพทพกอาศยไดรบการพฒนาใหดขนในชวงหาปทผานมา และมมมองของแรงงานในอตสาหกรรมทงสองประเภทเปลยนแปลงไปในทศทางทดขน

อยางไรกตาม ขอมลในรายงานนกยงระบวายงคงมสงทตองด�าเนนการอกมากมาย แรงงานประมงสองในสามไมสามารถควบคมจดการบตรเอทเอมของตนเองได ซงหมายถงพวกเขาไมสามารถควบคมคาจางของตนเองได เกอบครงหนง (รอยละ 44) ของแรงงานทท�าการส�ารวจจ�าไมไดวาตนเคยลงนามในสญญาจาง และมการหกเงนคาอาหารและทพกอยางผดกฎหมายจากคาจางของแรงงานประมงทส�ารวจรอยละ 16 และแรงงานแปรรปอาหารทะเลรอยละ 18 รายงานฉบบนท�าการเมนสถานการณแรงงานบงคบ ซงเปนประเดนทท�าใหทวโลกใหความสนใจกบอตสาหกรรมการประมงและแปรรปอาหารทะเลของไทย โดยใชระเบยบวธใหมของไอแอลโอ รอยละเจดของแรงงานแปรรปอาหารทะเลทใหสมภาษณเคยประสบกบทงการท�างานทไมสมครใจและการบงคบขเขญซงเปนองคประกอบของแรงงานบงคบ ตวเลขนในกลมแรงงานประมงทส�ารวจอยทรอยละ 14

แมวางานวจยนจะเปนจดสนสดของโครงการ แตไอแอลโอกจะยงคงท�างานรวมกบรฐบาลไทย องคกรนายจางและองคกรลกจาง เพอสงเสรมแนวปฏบตการใชแรงงานทด และเพอใหเกดความเคารพ สงเสรม และตระหนกถงหลกการและสทธขนพนฐานในการท�างานในอตสาหกรรมประมงและอาหารทะเลของไทย

คำานำา: สำานกงานแรงงานระหวางประเทศ

นายแกรหม บคลยผอ�านวยการ

ส�านกงานแรงงานระหวางประเทศประจ�าประเทศไทย กมพชา และ

สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว

นางเบอาเต อนดรสหวหนาสาขาหลกการและสทธขนพนฐานในการท�างาน

(FUNDAMENTALS) องคการแรงงานระหวางประเทศ

โครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทยIV

ค�น�: กระทรวงแรงงาน I

ค�น�: คณะผแทนสหภาพยโรปประจ�ประเทศไทย II

ค�น�: ส�นกงานแรงงานระหวางประเทศ III

กตตกรรมประกาศ VI

บทสรปยอ VII

ค�ยอ XII1. การส� รวจ 1

2. ขอมลทวไปเกยวกบแรงงาน 2

3. ประสบการณในการจดหางานและสญญาจาง 6

4. คาจางและการหกคาจาง 13

5. สภาพการท� งานและความเปนอย 19

6. แรงงานบงคบ 26

7. การแสวงหาความชวยเหลอและบรการ 31

8. สรปและขอเสนอแนะ 37

อางอง 40

ภาคผนวก 42

สารบญ

Vโครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย

ตารางตารางท 1 ความครอบคลมของกลมตวอยางและขนาดประชากร 1ตารางท 2 ขอมลเกยวกบแรงงาน 3ตารางท 3 ขอมลเกยวกบเรอประมง 4ตารางท 4 ขอมลโรงงานแปรรปอาหารทะเล 5ตารางท 5 รายละเอยดสญญาจางในกลมแรงงานทจ�าไดวาลงลายมอชอ ป พ.ศ. 2560 และ 2562 12ตารางท 6 คาจางรายเดอน แยกตามอตสาหกรรม และสญชาต ระหวางป พ.ศ. 2560 และ 2562 13ตารางท 7 สทธในการท�างานทไดรบ แยกตามเพศ อตสาหกรรม และสญชาต 22ตารางท 8 การเขาถงสงอ�านวยความสะดวก แยกตามเพศและอตสาหกรรม 23

แผนภาพ แผนภาพท 1 พนทส�ารวจ 2562 VIIIแผนภาพท 2 การเขาถงสมารทโฟนและโซเชยลมเดย 4แผนภาพท 3 วธการจดหางานของแรงงานขามชาต แยกตามภาคอตสาหกรรม 7แผนภาพท 4 คาบรการจดหางานทจายกอน แยกตามททจาย พ.ศ. 2560 กบ 2562 8แผนภาพท 5 เอกสารประจ�าตวทม แยกตามอตสาหกรรม ป พ.ศ. 2560 และ 2562 10แผนภาพท 6 ผตอบแบบสอบถามทจ�าไดวาลงลายมอชอในสญญา แยกตามเพศ อตสาหกรรมและภมภาค 11แผนภาพท 7 การปฏบตตามกฎหมายคาแรงขนต�า และเงนเดอนโดยเฉลย ระหวาง พ.ศ. 2560 และ 2562 14แผนภาพท 8 ประเภทของคาจาง แยกตามอตสาหกรรม พ.ศ. 2560 และ 2562 15แผนภาพท 9 การครอบครองบตรเอทเอม แยกตามอตสาหกรรม 16แผนภาพท 10 การหกคาจาง/ประเภทของการหก แยกตามอตสาหกรรม 18แผนภาพท 11 จ�านวนวนและชวโมงการท�างานโดยเฉลย 20แผนภาพท 12 ประเภทของการบาดเจบจากการท�างาน แยกตามเพศ อตสาหกรรมและประเภทของการท�างาน 21แผนภาพท 13 สภาพความเปนอยและการท�างานทต�ากวามาตรฐาน แยกตามอตสาหกรรม 24แผนภาพท 14 การปรบปรงสภาพการท�างานในสายตาแรงงาน 25แผนภาพท 15 แนวคดวาดวยแรงงานบงคบ25 26แผนภาพท 16 สถานการณของงานทไมสมครใจ 27แผนภาพท 17 องคประกอบของการบงคบขเขญ 28แผนภาพท 18 ประมาณการความแพรหลายของแรงงานบงคบ 29แผนภาพท 19 ความแพรหลายของแรงงานบงคบ แยกตามอตสาหกรรม เพศ และอาย 29แผนภาพท 20 การสมครเขารวมแผนสทธประโยชน แยกตามเพศ อตสาหกรรม และสญชาต, พ.ศ. 2560 และ 2562 31แผนภาพท 21 บรการสนบสนน 32แผนภาพท 22 สหภาพหรอสมาคม ตามป 33แผนภาพท 23 องคกรทแรงงานรจกและเคยตดตอ 34

กลองกลองขอความ 1 วธการเขาประเทศไทยอยางถกกฎหมาย 8กลองขอความ 2 แรงงานทรบงานมาท�าทบาน 35

สารบญตาราง

โครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทยVI

รายงานนจดท�าโดยเจสน จดด อญมณ ทบทมศร และวส ธระศกด จากโครงการสทธจากเรอสฝงของไอแอลโอ (โครงการตอตานรปแบบการท�างานทไมเปนทยอมรบในอตสาหกรรมประมงและแปรรปอาหารทะเลของไทย) ทไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสหภาพยโรป

รายงานนไดรบการออกแบบการศกษา ด�าเนนการวจย และวเคราะหโดยแดเนยล ลนดเกรน กาญมณ ธเนศวนกล และฌอน เคลย จากบรษทแรพพดเอเชย

ภาคหนสวนของโครงการสทธจากเรอสฝงทประกอบดวยรฐบาลไทยและกระทรวงแรงงาน องคกรนายจาง องคกรลกจาง องคกรภาคประชาสงคม และสหภาพยโรป มสวนรวมในการวางแผนและพจารณาการส�ารวจศกษาน

ความเหนทางวชาการไดรบจากปาราต ฟลค มเชล เดอ คอค และเฟเดอรโก บลงโก จากสาขาหลกการและสทธพนฐานในการท�างานของ ไอแอลโอ (ILO Fundamental Principles and Rights at Work)

การศกษานไดรบความสนบสนนจากสหภาพยโรป ทงน ความเหนทปรากฏในรายงานนเปนของผเขยนและผใหสมภาษณ และไมจ�าเปนตองเปนความเหนของสหภาพยโรป

กตตกรรมประกาศ

VIIโครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย

ความเปนมาของโครงการ

การประมงเชงพาณชยและอตสาหกรรมการแปรรปอาหารทะเลในประเทศไทยเปนผจางงานรายใหญและเปนแหลงรายไดจากการสงออกมลคาหลายพนลานเหรยญสหรฐฯตอป ผลตภณฑอาหารทะเลของไทยถกสงออกไปขายทวโลก แตตงแตป พ.ศ. 2557 เปนตนมา ภาคอตสาหกรรมนตกเปนเปาสายตาของสอจากทวโลก คคา ผซอจากตางประเทศ สหภาพแรงงานและองคกรอนๆ เนองจากมแรงงานบงคบและการละเมดสทธแรงงานเกดขนทวไป เชน สภาพการท�างานและสภาพความเปนอยทแย คาแรงต�า ชวโมงท�างานทยาวนาน และการคมครองทางสงคมทมอยางจ�ากดส�าหรบแรงงานในอตสาหกรรมน

การตกเปนเปาสายตาของนานาประเทศ โดยเฉพาะจากสหภาพยโรปและสหรฐอเมรกา สงผลใหรฐบาลไทยด�าเนนการปฏรปเพอปรบปรงการจดการการประมงและลดรปแบบการท�างานทไมเปนทยอมรบในอตสาหกรรมนซงรวมถงแรงงานบงคบดวย การปฏรปเนนทเรอประมงเพอการพาณชยจ�านวน 5,500 ล�าทมขนาดใหญกวา 30 ตนกรอสขนไป และแรงงานประมงจ�านวน 60,000 - 70,000 คนทท�างานในเรอประมงขนาดดงกลาว ทงน การปฏรปอตสาหกรรมการแปรรปอาหารทะเลเปนงานทด�าเนนการมาแลวเปนเวลานานกวา และประมาณการณวาแรงงานประมาณ 300,000 คน โดยสองในสามเปนแรงงานขามชาตและสองในสามเปนแรงงานหญง มสภาพการท�างานและสภาพความเปนอยทไดรบการก�ากบดแลดกวาและมความอนตรายนอยกวางานในภาคการประมง

โครงการสทธจากเรอสฝงขององคการแรงงานระหวางประเทศ (ไอแอลโอ) เปนหนงในความพยายามด�าเนนการปองกนและลดรปแบบการท�างานทไมเปนทยอมรบในอตสาหกรรมประมงไทยในชวงทผานมา โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสหภาพยโรปและเรมด�าเนนงานในป พ.ศ. 2559 โครงการไดท�างานในทกมตตลอดหวงโซอปทานอาหารทะเลของไทย โดยรวมกบรฐบาลไทย องคกรนายจาง องคกรลกจาง และองคกรภาคประชาสงคม โดยมจดมงหมายทจะบรรลวตถประสงคสขอ ไดแก (1) เสรมสรางความเขมแขงใหกบกรอบกฎหมาย นโยบาย และการก�ากบดแล (2) พฒนาปรบปรงศกยภาพของพนกงานตรวจแรงงานในการจดการกบการบงคบใชแรงงานและการละเมดสทธอนๆ (3) ปรบปรงการปฏบตใหสอดคลองกบมาตรฐานแรงงานหลกของไอแอลโอและจดตงกลไกรองเรยนในหวงโซอปทาน และ (4) เพมการเขาถงบรการความชวยเหลอตางๆ ส�าหรบแรงงาน โดยเฉพาะผทตกเปนเหยอของการละเมดสทธแรงงาน

ภายใตวตถประสงคทงสขอน การเสรมสรางความเขมแขงใหกบกรอบกฎหมายมความคบหนามากทสด เรมตงแตป พ.ศ. 2557 รฐบาลไทยไดท�าการเปลยนแปลงแกไขกรอบกฎหมายเปนจ�านวนมากเพอสรางความเขมแขงใหกบกฎหมายและหนวยงานทก�ากบดแลภาคการประมงของประเทศ ทงน รฐบาลยงไดพฒนากรอบกฎหมายเพอใหครอบคลมการจดการการยายถนของแรงงานดวยการออกพระราชก�าหนดการ บรหารจดการการท�างานของคนตางดาวในป พ.ศ. 2560 อกดวย

ในป พ.ศ. 2561 และ 2562 ประเทศไทยใหสตยาบนพธสารสวนเสรมอนสญญาวาดวยแรงงานบงคบของไอแอลโอ พ.ศ. 2557 (ฉบบท 29, พ.ศ. 2473) และอนสญญาวาดวยการท�างานในภาคการประมง (ฉบบท 188, พ.ศ. 2550) ซงท�าใหประเทศไทยเปนประเทศแรกในเอเชยทน�ามาตรฐานระหวางประเทศเหลานมาใช และไดมการปรบปรงแกไขกฎหมายในประเทศเพอใหสอดคลองกบพนธกรณใหมเหลาน รวมถงการแกไขพระราชบญญตปองกนและปราบปรามการคามนษย (2551) และพระราชบญญตคมครองแรงงานในงานประมง พ.ศ. 2562 ซงน�าไปสกฎระเบยบตางๆ ส�าหรบการท�างานในภาคประมง1

1 พระราชก�าหนดแกไขเพมเตมพระราชบญญตปองกนและปราบปรามการคามนษย พ.ศ. 2551 พ.ศ. 2562

บทสรปยอ

โครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทยVIII

หลกการและระเบยบวธในการศกษาวจย

เพอใหรฐบาล นายจาง และแรงงานเหนถงสภาพปญหาในอตสาหกรรมน ในป พ.ศ. 2560 โครงการฯ ไดจดท�าการส�ารวจขอมลพนฐาน (Baseline Research) เกยวกบสภาพการท�างานและสภาพความเปนอยของแรงงานประมงและแรงงานแปรรปอาหารทะเล โดยสมภาษณแรงงานจ�านวน 434 คนใน 11 จงหวด รายงานดงกลาวเปนหนงในรายงานฉบบแรกๆ ทมการวดระดบของการละเมดแรงงานทปลายสดของอตสาหกรรมการผลตอาหารทะเล คอ การประมงและการแปรรปอาหารทะเล ทงน เปาหมายหลกของรายงานดงกลาวคอเพอ:

ใหมการขยบจากการท�างานแบบเชงรบ ตามแกไขปญหา และอาศยค�าบอกเลา ไปสการเหนภาพทมรายละเอยดมากขนของการปฏบตในอตสาหกรรมนในปจจบน ขอมลพนฐานยงชวยใหเราสรางการถกเถยงแบบมตวเลขยนยน มงเนนประเดนทควรใหความส�าคญกอน และชประเดนและพลวตรทจ�าเปนตองไดรบการส�ารวจศกษามากขน เนองจากการศกษานมงเนนค�าถามวา “อะไร” และ “เทาใด” มากกวา “ท�าไม”

เมอใกลจะสนสดการด�าเนนงานของโครงการฯทมระยะเวลาสปในป พ.ศ. 2563 ไอแอลโอจงไดด�าเนนการท�าการส�ารวจ 'ขอมลวดผลความกาวหนา (Endline Research)' โดยใชวธการวจยและเครองมอในการเกบขอมลทคลายกบการส�ารวจป พ.ศ. 2560 และมเปาหมายเพอตดตามสถานะและการเปลยนแปลงของสภาพการท�างานหลงจากการส�ารวจในป พ.ศ. 2560 และเพอชวยระบความตองการและประเดนทาทายตางๆ เพอน�าไปด�าเนนการในระยะตอไป รายงานนแตกตางจากรายงานการส�ารวจขอมลพนฐาน เนองจากมความพยายามทจะตอบค�าถาม ‘ท�าไม’ ในประเดนทขอคนพบใหมทชใหเหนถงการเปลยนแปลงหรอการไมเปลยนแปลงในสภาพการท�างานดวย

แผนภาพท 1 พนทส�ารวจ, พ.ศ. 2562

2 สมภาษณเจาหนาทระดบสงของกรมสวสดการและคมครองแรงงานของกระทรวงแรงงาน ศนยบญชาการแกไขปญหาการท�าการประมงผดกฎหมาย (ศปมผ.) สมาคมอาหารแชเยอกแขงไทย (TFFA) สมาคมอตสาหกรรมทนาไทย (TTIA) เครอขายสทธแรงงานประมง (FRN/ITF) สมาพนธแรงงานรฐวสาหกจสมพนธ (สรส.) มลนธเพอสทธมนษยชนและการพฒนา (มสพ.) เครอขายสทธแรงงานขามชาต (MWRN) มลนธรกษไทย และสเตลลามารส

เชนเดยวกบการส�ารวจขอมลพนฐาน การส�ารวจวดผลนใชระเบยบวธทเปนการผสมผสานระหวางวธการส�ารวจวจยในเชงคณภาพและเชงปรมาณ หลงจากทไดศกษาเอกสารการส�ารวจวจยทผานมาและมการหารอรบฟงความคดเหนจากภาคหนสวนของโครงการฯ เกยวกบเครองมอการส�ารวจแลว ในเดอนกรกฎาคม 2562 คณะวจยเรมท�าการส�ารวจแบบตวตอตวโดยใชภาษาไทย พมา และเขมร กบแรงงานประมงจ�านวน 219 คนและแรงงานแปรรปอาหารทะเลจ�านวน 251 คน ใน 11 จงหวด ดงปรากฏในแผนภาพท 1

การส�ารวจนมงเนนแรงงานทท�างานบนเรอประมงขนาดใหญและในโรงงานแปรรปอาหารทะเลขนาดใหญเปนหลกเนองจากเปนตวแทนของแรงงานสวนใหญในหวงโซอปทานและเปนเปาหมายหลกของการปฏรปในอตสาหกรรมน นอกจากน นกวจยยงไดส�ารวจแรงงานทรบงานมาท�าทบานจ�านวน 42 คนเพอใหทราบขอมลเกยวกบสภาพการท�างานในหวงขอตออนหนงทอยนอกระบบและแทบไมไดรบการศกษามากอนในหวงโซอปทานน สดทาย ในเดอนกนยายน พ.ศ. 2562 นกวจยท�าการสมภาษณเชงลกกบบคคลส�าคญผมสวนเกยวของกบโครงการฯจ�านวน 10 คนจากหนวยงานรฐ องคกรลกจาง องคกรนายจาง และองคกรภาคประชาสงคม เพอสอบถามขอมลเกยวกบการเปลยนแปลงตางๆในอตสาหกรรมนทมหลกฐานชดเจนและแนวโนมตางๆ ดานแรงงาน2

สมทรสาคร

ระยอง

ตราด

ชลบร

ชมพร

สราษฎรธาน

พงงา

ภเกต

สงขลา

ปตตาน

ระนอง

IXโครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย

เนองจากเปนไปไดยากทจะสรางกรอบการสมตวอยางทเปนตวแทนของแรงงานขามชาตโดยสมบรณ จงมการเลอกผใหขอมลตามสดสวนของก�าลงแรงงาน และใชวธการสมตวอยางทงแบบการดกพบเจอโดยบงเอญ (intercept) และการแนะน�าตอกนไปแบบลกโซ (snowball) ดงนนกลมตวอยางทเปนผลสดทายจงไมสามารถถอไดวาเปนตวแทนอตสาหกรรมการประมงและแปรรปอาหารทงหมดในประเทศไทย แตจากขอมลประชากรของแรงงานทสมภาษณพบวากลมตวอยางมความคลายคลงกบในการส�ารวจป พ.ศ. 2560 มากและเปนพนฐานทดส�าหรบการเปรยบเทยบผลลพธได

ขอคนพบ

รายงานการส�ารวจขอมลพนฐานป พ.ศ. 2560 ระบวารฐบาลไทยไดพฒนาปรบปรงกรอบกฎหมายส�าหรบการท�างานในภาคการประมงและการแปรรปอาหารทะเล และไดปรบปรงการปฏบตตามกฎหมายของนายจางดวยการออกกฎระเบยบตางๆ ขอมลดงกลาวยงแสดงใหเหนวามการละเมดสทธแรงงานแบบรายแรงอยในอตสาหกรรมน ขอเสนอแนะหลกของรายงานการส�ารวจจงสะทอนถงความจ�าเปนทตองมการบงคบใชอยางมประสทธผลและมความพรอมรบการตรวจสอบและความรบผดชอบมากขน ดงน

ปรบทศทางของการตรวจแรงงานใหเปนการสบสวน ระบช และลงโทษการฝาฝนกฎหมายทเกดขนประจ�าเกยวกบการจดหางาน คาจาง ชวโมงการท�างาน มาตรฐานความปลอดภย และสงบงชแรงงานบงคบ รวมทงการยดเอกสารและยดหนวงการจายคาจาง

ก�าหนดมาตรฐานอตสาหกรรมทสงขนกวาเกณฑเพอใหเกดการพฒนาปรบปรงทตรวจวดไดในการปฏบตดานแรงงาน โดยเฉพาะระหวางขนตอนการผลตท 2 กบเรอประมง และ

รเรมการรณรงคใหการศกษาแกแรงงานครงใหญโดยสหภาพแรงงาน องคกรภาคประชาสงคม และรฐบาล จากการทมแรงงานจ�านวนนอยทแสวงหาความชวยเหลอและการทแรงงานขาดความรเกยวกบมาตรฐานแรงงานของไทย

ดวยการสนบสนนจากโครงการฯ ภาคหนสวนของโครงการฯ เหนดวยกบขอเสนอแนะเหลาน และตอนนโครงการฯกสามารถเปรยบเทยบขอคนพบใหมกบขอมลพนฐานได ดวยขอมลเกยวกบสภาพการท�างานในป พ.ศ. 2562 เราเหนการเปลยนแปลงดงตอไปน

การจดหางานและสญญาจาง เกอบสามในสของแรงงานทไดรบการส�ารวจในป พ.ศ. 2562 ทงในงานประมงและงานแปรรปอาหารทะเล ระบวาตนไดงานหรอไดรบการจางงานผานครอบครวและเพอนๆ ซงการเปลยนแปลงนตางจากเมอครงป พ.ศ. 2560 ทเปนการอาศยนายหนาทไดรบอนญาตและนายจางจดหางานเปนสวนมาก ดงนน การทแรงงานหางานผานครอบครวและเพอน ๆ ดเหมอนวาจะท�าใหชวยลดคาใชจายในการจดหางานลงไปได แตแรงงานประมงกยงคงระบวาตนเปนหนนายจางส�าหรบคาใชจายในการยายถนโดยมรายงานเกยวกบการยดหนวงคาจาง การหลอกลวง และการบงคบขเขญอย

แรงงานจากการส�ารวจทสามารถจ�าไดวาตนเคยลงลายมอชอในสญญาจางมสดสวนเพมขนจากป พ.ศ. 2560 เลกนอย แตยงคงอยในระดบต�าโดยอยทรอยละ 51 และ 61 ในงานประมงและแปรรปอาหารทะเลตามล�าดบ ในกลมแรงงานทจ�าไดวาไดลงนามในสญญาจาง รอยละ 79 ในแรงงานประมง และรอยละ 97 ในแรงงานอาหารทะเล ไดรบส�าเนาสญญาจางมาเกบไว

คาจาง แรงงานจากการส�ารวจป พ.ศ. 2562 ไดรบคาจางตอเดอนสงขน โดยคาจางเฉลยอยท 12,730 บาทส�าหรบแรงงานประมงและ 10,640 บาทส�าหรบแรงงานแปรรปอาหารทะเล โดยขยบขนรอยละ 28 และ 15 จากตวเลขในป พ.ศ. 2560 ตามล�าดบ ในขอมลการส�ารวจใหมนเหนการเปลยนแปลงอยางตอเนองในระยะเวลาหาปทผานมา จากเดมในงานประมงเปนการจายคาจางตาม 'สวนแบงของปรมาณปลาทจบได' เทานนและในงานแปรรปอาหารทะเลทการจายเปนคาจางตามจ�านวนชนงาน (เพอจงใจในการท�างาน) โดยในการส�ารวจใหมน รอยละ 85 ในแรงงานประมง และรอยละ 26 ในแรงงานอาหารทะเล ไดรบ (หรอมการสญญาวาจะไดรบ) คาจางรายเดอนทแนนอน การเปลยนแปลงในการจายคาจางเชนนเปนมาตรวดคราวๆ ทแสดงถงการจดการทเปนระบบมากขนโดยเฉพาะในภาคการประมงตงแตป พ.ศ. 2558 เปนตนมา

โครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทยX

3 ดตวอยางเชน กรณรองเรยนเกยวกบเสรภาพในการสมาคมของไอแอลโอทเกยวกบประเทศไทยไดทเวบไซตของไอแอลโอ https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:20060:0::NO::P20060_COUNTRY_ID,P20060_COMPLAINT_STATU_ID:102843,1495811 [24 Feb. 2020]

ความพยายามของรฐบาลในการขจดการฉอโกงและการยดหนวงคาจางของแรงงานประมงโดยนายจางไดรบการบนทกไวในรายงานการส�ารวจขอมลพนฐานของโครงการฯ การก�าหนดใหเปลยนวธการจายคาจางจากการจายเปนเงนสดเปนการจายทางอเลกทรอนกสใหแกแรงงานประมงสามารถด�าเนนการคบหนาไปได แมจะมความพยายามทจะตอตานจากบรรดาเจาของเรอกตาม สองในสามของแรงงานประมงทส�ารวจในรายงานนยงคงไดรบคาแรงเปนเงนสดและไมสามารถถอหรอจดการบตรเอทเอมของตนเองได ทงน ในบรรดาแรงงานแปรรปอาหารทะเล แทบจะไมมการละเมดเรองการจายคาจางหรอการควบคมการเบกจายคาจางจากนายจางเลย โดยรอยละ 89 ไดรบคาจางผานบญชธนาคาร และสามารถจดการบรหารบตรเอทเอมของตนไดเอง

ขอคนพบจากรายงานนเกยวกบเรองการจดหางาน สญญา คาจาง ทงในดานทศทางของการปฏรปและขอมล ไดรบการยนยนโดยรายงานป พ.ศ. 2562 สองฉบบจาก Humanity United และ Freedom Fund ซงมขอคนพบทคลายกน (Lindgren, Zaratti and Thanesvorakul, 2019; Boles, 2019)

แรงงานบงคบ ขอคนพบเกยวกบแรงงานบงคบในอตสาหกรรมประมงและอาหารทะเลนนมลกษณะเฉพาะตว การวเคราะหนใชระเบยบวธการวดเรองแรงงานบงคบแบบใหมของไอแอลโอเพอวดสถานการณแรงงานบงคบในบรรดาแรงงานทท�าการส�ารวจในป พ.ศ. 2562 และพบวารอยละ 14 ของแรงงานประมงและรอยละ 7 ของแรงงานแปรรปอาหารทะเลประสบแรงงานบงคบ ตวเลขดงกลาวเปนตวแทนของแรงงานจ�านวนหลายหมนคนในภาคการประมงและอาหารทะเลของไทยทอาจอยในสภาพน โดยแทบทงหมดเปนแรงงานขามชาตเพศชายในงานประมง และสวนมากเปนแรงงานประมงชาวกมพชาทท�างานตามแนวชายฝงทะเลตะวนออกของประเทศไทย

ขอมลดงกลาวบงชวาแทบไมมการเปลยนแปลงจากการส�ารวจของไอแอลโอป พ.ศ. 2556 (ILO’s Emplyment Pratices and Working Conditions in Thailand’s Fishing Sector) ทพบลกษณะแรงงานบงคบในงานประมงซงรวมถงการประมงนอกนานน�าอยทรอยละ 17 การพจารณาเปรยบเทยบตวเลขจากการศกษาทงสองครงมความซบซอนเนองจากมการเปลยนวธวทยาและการสมตวอยางศกษา แตตวเลขของแรงงานบงคบในป พ.ศ. 2562 ชใหเหนวาแมวาจะมการเปลยนแปลงในดานการปฏบตตามกฎหมายแรงงานเพมขน กยงมเจาของเรอจ�านวนหนง (และโรงงานแปรรปอาหารทะเล แตในจ�านวนทนอยกวา) ทยงคงท�าการละเมดสทธอยางรายแรงอย ขอคนพบน เปนขอทาทายส�าหรบสมาคมเจาของเรอประมง รฐบาลไทย และผซออาหารทะเลในประเทศไทยและตางประเทศ ทตองใชอ�านาจหนาทของตนเพอแกไขปญหารปแบบการท�างานทไมเปนทยอมรบ

สดทายน ตวเลขเหลานยงชใหเหนถงปญหาการไมมสหภาพแรงงานในหมแรงงานประมงสวนใหญ รฐบาลไทยหามไมใหแรงงานขามชาตจดตงหรอเปนผน�าสหภาพแรงงาน ซงเปนการละเมดมาตรฐานแรงงานหลกของไอแอลโอและเปนเรองทมการรองเรยนตอไอแอลโอและมการตกเตอนจากคณะกรรมการวาดวยเสรภาพในการสมาคมของไอแอลโออยางตอเนอง3

การขอความชวยเหลอ แมจะมขอหามทางกฎหมายและการตอตานโดยทวไปเรองการจดตงสหภาพแรงงานจากนายจางสวนใหญ แตรอยละ 47 ของแรงงานจากการส�ารวจระบวาสนใจเขารวมสหภาพแรงงานหรอองคกรชวยเหลอแรงงานอนๆ ในสวนองคกรภาคประชาสงคมอนๆ ในบรรดาแรงงานมอตราการรบรเกยวกบองคกรภาคประชาสงคมในระดบต�า และจากแรงงานทส�ารวจ รอยละ 3 รวามบรการใหความชวยเหลอทางโทรศพทซงแทนความชวยเหลอแบบตองเขาพบตวตอตว แลวจากการส�ารวจพบวาแรงงานทใชบรการเหลานมจ�านวนนอย เมอเทยบกบตวเลขในป พ.ศ. 2560 แรงงานทส�ารวจในป พ.ศ. 2562 แสดงความตองการทจะรองเรยนกบนายจางของตนเองมากขน ทงน แรงงานประมงเกอบทงหมดจะไดพบกบเจาหนาทรฐทงโดยทางตรงหรอทางออม แตแทบไมมใครรสกอยากทจะรองเรยนเรองการละเมดในสถานทท�างานโดยตรงตอเจาหนาทเลย

ดขน เหมอนเดม หรอแยลง การส�ารวจวดผลนยงพยายามทจะวดการเปลยนแปลงในระยะยาวดวยการตงค�าถามเรอง ‘ทศทางความเปลยนแปลง’ กบแรงงานทท�างานในอตสาหกรรมไทยมาเปนเวลามากกวาหาปขนไป พวกเขาถกถามวา คาจาง ชวโมงการท�างาน ความปลอดภย และอน ๆ ดขน แยลง หรอไมเปลยนแปลงจากป พ.ศ. 2558 ทมการปฏรปครงใหญครงแรก

XIโครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย

ทงแรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเลมองวาทพกอาศยมสภาพดขน แตในเรองอนๆค�าตอบของแรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเลจะแตกตางกนไป โดยรวมแรงงานแปรรปอาหารทะเลระบวามการปรบปรงดขนมากกวาแรงงานประมง ซงสะทอนขอมลสภาพการท�างานจรงตามภาคอตสาหกรรม และส�าหรบแรงงานประมงแลว การปรบปรงโดยรวมถกบดบงความส�าคญไปดวยประเดนปญหาทยงไมไดรบการแกไข4

รายละเอยดขอคนพบเหลานปรากฏในบทตอไป พรอมกบบทวเคราะหสาเหตปญหาจากไอแอลโอลและภาคหนสวนของโครงการ รายงานยงมขอเสนอแนะส�าหรบการท�างานในอนาคตในประเดนเหลานส�าหรบรฐบาล องคกรนายจาง องคกรลกจาง และองคกรภาคประชาสงคม เพอทจะด�าเนนการเพอปรบปรงสภาพการท�างานเพอใหเกดงานทมคณคา (decent work) ในอตสาหกรรมอาหารทะเลไทยใหดขนตอไป

ขอจ�กดงานวจย

ขอจ�ากดของการวจยประการแรก คอ ผลลพธของการศกษานไมสามารถน�าไปใชคาดการณครอบคลมภาคอตสาหกรรมประมงและแปรรปอาหารทะเลในประเทศไทยทงหมดได เนองจากการเลอกผตอบแบบสอบถามไมเปนไปตามหลกการสมตวอยางตามความนาจะเปนทางวชาการ

ประการทสอง ลกษณะการท�างานของแรงงานประมงท�าใหตองท�างานภายใตสภาพอากาศทแตกตางจากแรงงานทวไป และในชวงเวลาทท�างานจะถกก�าหนดโดยประเภทของเรอทพวกเขาท�างาน นกวจยไมสามารถก�าหนดเวลาการเกบขอมลลวงหนาไดและตองอาศยสมภาษณบคคลเทาทมอยในขณะทท�าการส�ารวจเทานน อยางไรกตามมความพยายามทจะดกพบแรงงานในสถานทตาง ๆ (เชน ตลาด ชมชน รานอาหาร บาน และทาเรอ) ในชวงเวลาหลายสปดาหเพอใหแนใจวาไดกระจายสมภาษณแรงงานประมงอยางทวถงใหไดมากทสด

ประการทสาม แผนการสมตวอยางส�าหรบการศกษาครงนถกก�าหนดใหไดกลมตวอยางทเปนตวแทนแรงงานใหมากทสดเทาทจะเปนไปได และมการก�าหนดโควตาเพอใหแรงงานประมงรอยละ 80 มาจากเรอขนาดใหญและแรงงานแปรรปอาหารทะเลรอยละ 80 ท�างานในโรงงานขนาดใหญ การส�ารวจความกาวหนาป พ.ศ. 2562 ยงมค�าถามเพมเตมเกยวกบการบาดเจบในทท�างานรวมถงตวชวดแรงงานบงคบ การเปรยบเทยบขอคนพบจากการส�ารวจป พ.ศ. 2560 และ 2562 จงตองแยกแยะระหวางงานประมงและงานแปรรปอาหารทะเล และท�าการเปรยบเทยบเฉพาะเมอค�าถามในการส�ารวจเหมอนหรอคลายกนเทานน5

สดทายน แรงงานประมงตองพบกบการตรวจแรงงานโดยเจาหนาทรฐซ�าแลวซ�าเลาตามขนตอนโดยไมไดเจาะลก ซงสงผลใหพวกเขาตอบค�าถามเกยวกบคาจาง ชวโมงท�างาน และอนๆ เปนแบบแผนซงไมใชขอมลจรง เชน ในจงหวดสมทรสาคร จากการสมภาษณแรงงานประมงพบวานายจางบางรายก�าหนดตวแรงงานทจะใหสมภาษณกบเจาหนาทรฐลวงหนาและจายเงนพเศษเดอนละ 1,000 บาทใหกบแรงงานประมงดงกลาว ทงน ไมอาจทราบไดวานายจางใชการหลบเลยงเชนนอยางแพรหลายมากนอยเพยงใดในภาคประมง

ผวจยสมภาษณและน�าผลการวจยวดผลเหลานไปหารอกบเจาหนาทรฐระดบสง องคกรนายจาง และองคกรลกจาง เพอสอบถามและรบฟงความคดเหนเกยวกบขอมลส�าคญๆ กอนการตพมพ แมจะมความสนใจและมมมองทแตกตางกนไป แตพวกเขาถอวาขอมลโดยรวมสะทอนสงทปรากฏอยในอตสาหกรรมนจรง ผวจยไดสมภาษณผบรหารจากองคไตรภาค (องคกรภาครฐ องคกรนายจาง และองคกรลกจาง) แลวรวบรวมค�าอธบายและเหตผลของขอคนพบทส�าคญๆ รวมถงความแตกตางของความคดเหนเกยวกบระดบความรนแรงของปญหา หรอทมาของของปญหาดานแรงงานกจะรวมอยในรายงานนดวย จากการตรวจสอบขอมลกบแหลงขอมลอนๆท�าใหเหนวาไมมขอมลใดขดแยงกนโดยชดเจน

4 มเพยงสองประเดนเทานนทไดรบคะแนน 'แยลง' คอ ประมาณหนงในสบของคนงานแปรรปอาหารทะเลทส�ารวจระบเรองชวโมงการท�างาน/การท�างานลวงเวลาและการหกคาจาง ทงสองประเดนมาจากคนงานแปรรปอาหารทะเลเปนหลกและอาจเปนเรองของการลดชวโมงการท�างานลวงเวลาและรายไดทเกยวของ มากกวาทจะเปนเรองสภาพการท�างานทแยลง

5 การเปลยนแปลงแบบสอบถามมความจ�าเปนเพอใหเกดความถกตองของขอมล ปรบปรงคณภาพการส�ารวจ และเพอครอบคลมหวขอใหม ๆ ทเกยวของกบอตสาหกรรมนในปจจบน

โครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทยXII

ATMเอทเอม

automated teller machineเครองถอนเงนอตโนมต

CI certificate of identity หนงสอส�าคญประจ�าตว

DLPW กสร.

Department of Labour Protection and Welfareกรมสวสดการและคมครองแรงงาน

FAO Food and Agriculture Organization of the United Nationsองคการอาหารและเกษตรกรรม สหประชาชาต

GT gross tonnes (vessel size measure)ตนกรอส (หนวยวดขนาดเรอ)

ILOไอแอลโอ

International Labour Organizationองคการแรงงานระหวางประเทศ

MOU memorandum of understandingบนทกความเขาใจ

PIPO port-in/port-outศนยควบคมการแจงเขา-ออกเรอประมง

RTG Royal Thai Governmentรฐบาลไทย

SEAFDEC Southeast Asian Fisheries Development Centerศนยพฒนาการประมงแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต

SPSS Statistical Package for the Social Sciencesชดสถตเพอสงคมศาสตร

THB Thai bahtไทยบาท

คำายอ

1โครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย

1. การส� รวจ

การส�รวจขอมลวดผลความกาวหนาครอบคลมกลมใดบาง

มการสมภาษณแบบตวตอตวกบแรงงานจ�านวน 470 คนใน 11 จงหวด คอ จงหวดชลบร ชมพร ปตตาน พงงา ภเกต ระนอง ระยอง สมทรสาคร สงขลา สราษฎรธาน และตราด ซงอยในเขตชายฝงทงหาพนทของประเทศไทยทมการท�าประมงและการแปรรปอาหารทะเลกระจกตวอย จงหวดเหลานเปนแหลงทจอดเรอประมงขนาดใหญรอยละ 43 และเปนทตงของโรงงานอาหารทะเลรอยละ 59 ของประเทศไทย กลมตวอยางกระจายตามสดสวนของจ�านวนเรอประมงขนาดใหญและโรงงานอาหารทะเลตามภมภาคโดยใชขอมลจากกรมประมง ป พ.ศ. 2560 และมการก�าหนดโควตารอยละ 80 ไวส�าหรบเรอประมงขนาด 30 ตนกรอสขนไปและโรงงานแปรรปอาหารทะเลขนาดใหญ (ทมลกจางจ�านวน 100 คนขนไป)

นอกจากนยงมการสมภาษณแรงงานทรบงานไปท�าทบานจ�านวน 42 คนในสามจงหวด โดยเปนแรงงานทรบท�าความสะอาดปลาและแกะเปลอกกงทบาน และยงมการสมภาษณเชงลกกบผมสวนเกยวของหลกตางๆ จากหนวยงานรฐ องคกรนายจาง องคการลกจาง และองคกรภาคประชาสงคมอกดวย

ประเทศตนทางของกลมเปาหมายในการส�ารวจน ไดแก แรงงานจากประเทศเมยนมา กมพชา และไทย มการส�ารวจแรงงานขามชาตทงทเดนทางเขามาแบบถกกฎหมายและผดกฎหมาย และส�ารวจเฉพาะผทท�างานในอตสาหกรรมประเภทนมาแลวอยางนอยหกเดอนเทานน ทงน การเลอกสมภาษณจะด�าเนนการโดยเนนสดสวนของแรงงานไทย เมยนมา และกมพชา เพอใหสะทอนใหเหนถงสดสวนโดยประมาณของก�าลงแรงงานในอตสาหกรรมการประมงและการแปรรปอาหารทะเลในประเทศไทย

การสมภาษณแรงงานขามชาตนนท�าผานลามทพดภาษาของแรงงานได และใชบตรแสดงค�าถามในภาษาของแรงงานจากประเทศนนๆ มการรวบรวมขอมลการส�ารวจโดยใชคอมพวเตอรแทบเลตและอพโหลดไปยงเซรฟเวอรทปลอดภย ไฟลขอมลสดทายไดรบการก�าหนดคาเพอใหสอดคลองกบการกระจายตวทแทจรงของเรอประมงและโรงงานตามภมภาคกอนท�าการวเคราะหโดยใชซอฟแวรวเคราะหสถต SPSS6 นอกจากนมการปอนขอมลและจดจ�าแนกอยางเปนระบบเพอใหสามารถวเคราะหการเปลยนแปลงระหวางการส�ารวจขอมลพนฐานและขอมลวดผล จากนนมการตรวจสอบขอมลเพอยนยนความถกตองของผลลพธอกครง

ตารางท 1 ความครอบคลมของกลมตวอยางและขนาดประชากร, พ.ศ. 2562

พนท กลมตวอยางแรงงานประมง (n)

กลมตวอยางแรงงานประมงหลงจากก�าหนดคาน�าหนก (n)

% กลมตวอยางแรงงานแปรรปอาหารทะเล(n)

กลมตวอยางแรงงานแปรรปอาหารทะเลหลงจากก�าหนดคาน�าหนก(n)

%

ตราด 25 28 13 – – –

ระยอง 34 33 15 30 23 9

ชลบร 20 19 9 – – –

สมทรสาคร – – – 157 159 64

ชมพร 30 32 14 – – –

สราษฎธาน – – – 22 13 5

สงขลา – – – 22 36 14

ปตตาน 42 42 19 – – –

พงงา 21 15 7 – – –

ภเกต 25 23 11 – – –

ระนอง 22 27 12 20 20 8

ทงหมด 219 219 100 251 251 100หมายเหต: ตวเลขทแสดงในรายงานนมการปดเศษเพอใหไดตวเลขจ�านวนเตมทใกลเคยงทสด

– = ไมมจ�านวนหรอไมมขอมล

ทมา: ขอมลจากการส�ารวจโครงการสทธจากเรอสฝงป พ.ศ. 2562

6 SPSS: Statistical Package for the Social Sciences (ชดสถตส�าหรบสงคมศาสตร)

โครงการสทธจากเรอสฝง ขอคนพบจากงานวจยวดผลความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย2

ในการส�ารวจขอมลพนฐานและขอมลความกาวหนานน ผวจยไดขอใหแรงงานเลาประสบการณเกยวกบสภาพการท�างานของตน คอ เรองการจดหางาน คาจาง ชวโมงท�างาน ความปลอดภยและสขภาพ บรการสนบสนนแรงงาน กลไกการรองเรยน และสภาพความเปนอย การส�ารวจทงสองครงยงถามแรงงานเกยวกบประสบการณทพวกเขามกบเจาหนาทรฐ แตการส�ารวจวดผลป พ.ศ. 2562 มค�าถามเพมเตมเกยวกบการบาดเจบในทท�างานรวมถงตวชวดแรงงานบงคบดวยทงน การเปรยบเทยบขอคนพบในการส�ารวจในป พ.ศ. 2560 และป พ.ศ. 2562 มการแยกแยะระหวางงานประมงและการแปรรปอาหารทะเล และจะเปรยบเทยบเฉพาะเมอค�าถามในการส�ารวจเหมอนหรอคลายกนเทานน8

เชนเดยวกบสญชาต/ประเทศตนทาง การส�ารวจใชมาตรการเฉพาะตลอดทงกระบวนการเพอใหแนใจวามแนวทางทค�านงถงประเดนเพศสภาพ ซงรวมถงการเลอกกลมตวอยางทเปนตวแทนของผหญงและผชายในภาคการแปรรปอาหารทะเลและการจ�าแนกขอมลเพอสนบสนนการวเคราะหเชงเพศสภาพของผลลพธทเลอกอกดวย

2. ขอมลทวไปเกยวกบแรงงาน

สญชาตและเพศสภาพของแรงงาน แรงงานทใหสมภาษณมจ�านวน 470 คน แบงเปนแรงงานทท�างานประมง รอยละ 47 และแรงงานทท�างานในโรงงานแปรรปอาหารทะเล รอยละ 53 สดสวนของแรงงานทส�ารวจ แยกตามอตสาหกรรม เพศสภาพ และประเทศตนทาง สะทอนอยางคราวๆ ถงสดสวนของแรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเลในประเทศไทย (ตารางท 2)

โดยรวมแลว รอยละ 28 ของผตอบแบบสอบถามทงหมดเปนผหญง สวนผตอบแบบสอบถามในภาคการประมงเปนผชายทงหมดเนองจากมการจางเฉพาะผชายท�างานบนเรอ ในงานแปรรปอาหารทะเล แรงงานสวนใหญเปนผหญงจากประเทศไทยและเมยนมา ดงนน แรงงานชาวกมพชาทส�ารวจสวนใหญหรอรอยละ 75 เปนแรงงานประมง และเปนผชายเกอบทงหมด

ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมาจากประเทศเมยนมา (รอยละ 64) สวนทเหลอมาจากประเทศกมพชา (รอยละ 19) และประเทศไทย (รอยละ 18) การสมภาษณเฉพาะเจาะจงกบแรงงานทท�างานในอตสาหกรรมนมาอยางนอยหกเดอนกอนการลงพนทส�ารวจ โดยเฉลยแลวแรงงานสวนใหญ หรอรอยละ 62 ในงานประมงและรอยละ 81 ในงานแปรรปอาหารทะเล ท�างานในประเทศไทยมาไมถงหาป

มผตอบแบบสอบถามทเปนแรงงานขามชาตทมสถานะทงถกกฎหมายและผดกฎหมาย ในการศกษาขอมลพนฐานป พ.ศ. 2560 แรงงานขามชาตทส�ารวจเกอบสองในสาม (รอยละ 65) ม 'บตรสชมพ' ซงหมายความวาพวกเขายายถนมาประเทศไทยอยางผดกฎหมาย แตมาเปลยนสถานะใหถกกฎหมายในภายหลง (UN-ACT, 2562) เนองจากรฐบาลไทยยกเลกการออกบตรสชมพแลวและสงเสรมการยายถนอยางถกตองตามกระบวนการบนทกความเขาใจ (MOU) จ�านวนแรงงานแปรรปอาหารทะเลทส�ารวจทเขามาในประเทศไทยอยางถกตองผานกระบวนการ MOU จงมจ�านวนเพมขนจากรอยละ 19 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 83 ในป พ.ศ. 2562 สวนในงานประมง ตวเลขดงกลาวเพมขนจากรอยละ 2 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 39 ในป พ.ศ. 2562

การสมกลมตวอยางค�านวณจากจ�านวนเรอประมงและโรงงานแปรรปในแตละพนท ท�าใหผตอบแบบสอบถามมากกวาหนงในสามท�างานอยในจงหวดสมทรสาครซงสวนใหญเปนแรงงานแปรรปอาหารทะเลจากประเทศเมยนมาและไทย ในจงหวดภาคตะวนออก เชน จงหวดตราด ระยอง และชลบร ผตอบแบบสอบถามสวนใหญเปนแรงงานจากประเทศกมพชาและไทย ในขณะทจงหวดอนๆ สวนใหญเปนแรงงานจากประเทศเมยนมาและไทย ซงสะทอนการกระจายตวทางภมศาสตรของแรงงานขามชาตในประเทศไทยเปนอยางด (กรมการจดหางาน 2561)

ขอมลโดยรวมของผตอบแบบสอบถามมความคลายคลงกบกลมตวอยางการส�ารวจขอมลพนฐานในป พ.ศ. 2560 (n = 434) อยางไรกตามส�าหรบการศกษาครงน มแรงงานไทยเพมขนเพอใหมฐานกลมตวอยางขนาดใหญขนส�าหรบการวเคราะหตามประเทศตนทาง ในขณะทสดสวนของผตอบแบบสอบถามจากประเทศเมยนมายงคงมเกอบเทากนในการส�ารวจทงสองครง (รอยละ 66 ในการส�ารวจขอมลพนฐาน) มการเปลยนแปลงในสดสวนของแรงงานจากประเทศกมพชา (รอยละ 29 ในการส�ารวจขอมลพนฐาน) และแรงงานไทย (รอยละ 5 ในการส�ารวจขอมลพนฐาน)


ทงน ไมมการเปลยนแปลงอยางมนยส�าคญในสดสวนของแรงงานขามชาตจากแตละประเทศทท�างานในภาคการประมงและแปรรปอาหารทะเล แมวาสดสวนของแรงงานเมยนมาในอตสาหกรรมแปรรปอาหารทะเลจะลดลงจากรอยละ 80 ในการส�ารวจขอมลพนฐานเปนรอยละ 71 ในการส�ารวจความกาวหนาครงน ในขณะทสดสวนของแรงงานไทยในงานแปรรปอาหารทะเลเพมขนจากรอยละ 7 ในการส�ารวจขอมลพนฐานเปนรอยละ 22 ในการส�ารวจครงน

ตารางท 2 ขอมลเกยวกบแรงงาน, พ.ศ. 2562

ลกษณะประชากรฐาน: ผตอบแบบสอบถามทงหมด

ทงหมดn=470(%)

ประมงn=219(%)

อาหารทะเลn=251(%)

เมยนมาn=299(%)

กมพชาn=87(%)

ไทยn=84(%)

เพศ

ชาย 72 100 47 73 92 49

หญง 28 – 53 27 8 51

ภาคอตสาหกรรม

ประมง 47 100 – 41 78 35

อาหารทะเล 53 – 100 59 22 65

ประเทศตนทาง

เมยนมา 64 56 71 100 – –

กมพชา 19 31 8 – 100 –

ไทย 18 13 22 – – 100

จ�านวนปทท�างานในอตสาหกรรมน

จ�านวนปโดยเฉลย 5 6 4 4 4 11

หมายเหต: ตวเลขทแสดงในรายงานนมการปดเศษเพอใหไดตวเลขจ�านวนเตมทใกลเคยงทสด– = ไมมจ�านวนหรอไมมขอมล


คณอายเทาไหร เคยเรยนหนงสออยกป มบตรทอยในความดแลหรอไม

อายของผตอบแบบสอบถามมการกระจายอยในกลมอายตางๆอยางเทาเทยมกนพอสมควร ประมาณหนงในสามของผตอบแบบสอบถามเปนแรงงานขามชาตอาย 35 ปขนไปซงเทากบการส�ารวจขอมลพนฐาน สวนผตอบแบบสอบถามทเปนแรงงานไทยในการส�ารวจทงสองครงสวนใหญเปนแรงงานทมอายมากกวาแรงงานชาตอน

ผตอบแบบสอบถามหนงในสามไดรบการศกษาขนพนฐานจ�านวน 1 - 5 ป (รอยละ 37) และมสวนนอยทไมเคยเขาโรงเรยนเลย (รอยละ 9) ทงน พบวาแรงงานไทยมระดบการศกษาสงกวาแรงงานขามชาต โดยเฉลยแลวผตอบแบบสอบถามจากประเทศเมยนมามแนวโนมทจะมอายนอยกวาแรงงานจากประเทศอน และแรงงานจากประเทศกมพชามการศกษานอยกวาแรงงานจากประเทศอน มแรงงานจ�านวนมากทมลกในวยเรยนทไมไดเขาโรงเรยน (รอยละ 23) โดยในหมผตอบค�าถามนชาวเมยนมามตวเลขทสงกวากลมอน (รอยละ 32)


คณมโทรศพทสมารทโฟนหรอเขาถงสอโซเชยลมเดยหรอไม

การใชโซเชยลมเดยในบรรดาแรงงานขามชาตสามารถสงผลกระทบตอการตดสนใจเลอกงานในตลาดแรงงาน การยายงาน และมผลตอสภาพการท�างานดวย ทงน ผตอบแบบสอบถามไดตอบค�าถามเกยวกบการเขาถงโทรศพทและสอโซเชยลมเดย โดยสดสวนของผตอบแบบสอบถามทเขาถงโทรศพทสมารทโฟนเพมขนจากรอยละ 73 ในการส�ารวจขอมลพนฐานเปนรอยละ 79 ในป พ.ศ. 2562 เฟซบคเปนโซเชยลมเดยทใชกนอยางแพรหลายมากทสด คอมผใชถงรอยละ 70 ของผตอบแบบสอบถามทงหมด ตามดวยไลน (รอยละ 56) สวนอนสตาแกรมและไวเบอรมการใชงานเพยงในกลมแรงงานไทยและเมยนมาแตจ�านวนนอยมาก

แผนภาพท 2 การเขาถงสมารทโฟนและโซเชยลมเดย, พ.ศ. 2560 และ 2562

ทมา: ขอมลจากการส�ารวจโครงการสทธจากเรอสฝงป พ.ศ. 2560 และ 2562

ขอมลเกยวกบเรอประมงและโรงงานแปรรปอาหารทะเล

การส�ารวจครงนมงสอบถามกลมตวอยางแรงงานทท�างานบนเรอขนาดใหญ (30 ตนกรอสขนไป) ถงรอยละ 80 เนองจากประมงเชงพาณชยและการปฏรปมการกระจกตวในบรรดาเรอขนาดใหญมากกวาเรอขนาดเลก (10 - 29 ตนกรอส) เรอเกอบทกล�า (รอยละ 99) ผานการตรวจทศนยควบคมการแจงเขา-ออกเรอประมง (Port-In/Port-Out หรอ PIPO) แตมากกวาหนงในสามของผทตอบแบบสอบถามตอบวา “แทบไมเคย” หรอ “ไมเคย” พบพนกงานตรวจแรงงานในชวง 12 เดอนทผานมา และเกอบครง (รอยละ 47) จ�าไมไดวาเคยถกเจาหนาทไทยสมภาษณ

ตารางท 3 ขอมลเกยวกบเรอประมง, พ.ศ. 2562

ขอมลเรอประมงฐาน: แรงงานประมง

ประมงn=219 (%)

10-29 ตนกรอสn=44 (%)

30 ตนกรอสขนไปn=175 (%)

การตรวจทศนย PIPO

ตรวจเปนครงคราว 99 100 98

ไดพบพนกงานตรวจแรงงานในชวง 12 เดอนทผานมา

เปนประจ�า 66 73 64

แทบไมเคย 29 25 30

ไมเคยเลย 6 2 6

เคยถกสมภาษณโดยเจาหนาท

เคย 53 59 51


เมยนมา 56 55 56

กมพชา 31 27 32

ไทย 13 18 12

จ�านวนลกเรอโดยเฉลย

จ�านวนคนงานบนเรอ (ไมใช %) 24 14 27

2562ฐาน: ผตอบแบบสอบถามทงหมด

2560ฐาน: ผตอบแบบสอบถามทงหมด

คนงานทงหมด

สมารทโฟน

เฟซบค

100% 100%

73% 79%

68% 70%

หมายเหต: ตวเลขทแสดงในรายงานนมการปดเศษเพอใหไดตวเลขจ�านวนเตมทใกลเคยงทสด



โรงงานแปรรปอาหารทะเลสวนใหญจะแปรรปปลาผสม (รอยละ 50) หรอกง (รอยละ 46) โดยมเพยงรอยละ 3 ทแปรรปปลาทนาหรอปลาแมคเคอเรล และงานหลกคอการปอกเปลอกหรอท�าความสะอาดปลา (รอยละ 79) ลกษณะขอมลไมแตกตางกนมากนกในโรงงานขนาดใหญ (ทลกจาง 100 คนขนไป) และโรงงานขนาดเลกและขนาดกลาง (ทมลกจาง 20 - 99 คน)

ตารางท 4 ขอมลโรงงานแปรรปอาหารทะเล, พ.ศ. 2562

ขอมลโรงงานแปรรปอาหารทะเลฐาน: คนงานแปรรปอาหารทะเล


ขนาดเลก และขนาดกลาง(ลกจาง 20-99 คน)n=53(%)

ขนาดใหญ(ลกจาง 100 คน ขนไป)n=198(%)

ประเภทอาหารทะเลแปรรปหลก

ปลาผสม 50 51 50

กง 46 47 46

ทนาหรอแมคเคอเรล 3 2 4

งานหลก

แกะกงหรอท�าความสะอาดปลา 79 77 79

บรรจหบหอเพอการขนสง 21 23 21

ประเทศตนทางคนงาน

เมยนมา 71 62 73

กมพชา 8 30 2

ไทย 22 8 26หมายเหต: ตวเลขทแสดงในรายงานนมการปดเศษเพอใหไดตวเลขจ�านวนเตมทใกลเคยงทสด



โครงการและภาคหนสวนตงขอสงเกตวาการเปลยนแปลงในวธปฏบตการจดหางานในภาคการประมงดงทเหนในตวเลขขางตน (การจดหางาน

ผานเพอนและครอบครวแทนการใชนายหนา) มแรงผลกดนสวนหนงมาจากการทอตสาหกรรมไมสามารถหาแรงงานประมงใหมได รายงาน

'ลดเทากบเพม: ความเปลยนแปลงทางนโยบายและเทคโนโลยมผลกระทบอยางไรตอตลาดแรงงานไทยส�าหรบงานประมง’ (ธนวาคม 2562)

ของโครงการฯอธบายวาการทภาคประมงไทยใหคาแรงต�า ใชเทคโนโลยเรอทลาสมย และมสภาพการท�างานทแยท�าใหไมมแรงงานมากพอใน

ภาคการประมงไทย กลาวคอ มอปสงคมากกวาอปทานอยตลอดเวลา

3. ประสบการณในการจดหางานและสญญาจาง

คณไดงานทท�อยปจจบนนอยางไร

ตงแตป พ.ศ. 2560 การเปลยนแปลงทส�าคญในกฎระเบยบของประเทศไทยเกยวกบการยายถนของแรงงาน โดยเฉพาะอยางยงความพยายาม

ของรฐบาลไทยในการสงเสรมการยายถนอยางถกตองตามกระบวนการบนทกความเขาใจ (MOU) ทท�ากบประเทศเพอนบาน ดจะสงผลใหเกด

ความเปลยนแปลงในชองทางการยายถนของทงแรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเลมากขน รวมถงวธการไดงาน และคาใชจายในการยายถน

(ดกลองขอมล 1) การมชองทางการยายถนมากขนส�าหรบการท�างานในภาคการประมง ท�าใหเปาหมายของรฐบาลทตงไวทจะเพมความคมครอง

ใหกบแรงงานประมงขามชาตท�าไดยากขน ซงตรงกนขามกบการยายถนในการท�างานในภาคแปรรปอาหารทะเลทพบวามาในไมกชองทาง

ในการส�ารวจขอมลพนฐาน แรงงานขามชาตราวรอยละ 30 ในงานประมงไดใชบรการการจดหางาน7 ตวเลขนลดลงอยางมากเปนแครอยละ

9 ในป พ.ศ. 2562 การเปลยนแปลงนนอยกวาในการแปรรปอาหารทะเล คอจากรอยละ 18 ในการส�ารวจขอมลพนฐานเปนรอยละ 14 ในป

พ.ศ. 2562 สดสวนของแรงงานทบอกวาไดงานปจจบนผานครอบครวและเพอนเพมขนจากรอยละ 54 เปนรอยละ 69 ในแรงงานประมง และ

จากรอยละ 53 เปนรอยละ 74 ในแรงงานแปรรปอาหารทะเล สวนผทไดงานผานนายจางโดยตรงเพมขนจากรอยละ 14 ในป พ.ศ. 2560 เปน

รอยละ 22 ในกลมแรงงานประมงและลดลงจากรอยละ 18 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 12 ในแรงงานแปรรปอาหารทะเล ทงน ความแตก

ตางระหวางนายหนานอกระบบ ญาต และเพอนนนบางครงคอนขางแยกส�าบาก ดงนน ในการส�ารวจนหากมการเรยกเกบคาธรรมเนยมกจะ

ถอวาผจดหางานนนเปนนายหนาทงน ไมปรากฏความแตกตางในเชงสถตเรองชองทางการจดหางานทใชระหวางพนท อตสาหกรรม หรอเพศ

แผนภาพท 3 วธการจดหางานของแรงงานขามชาต แยกตามภาคอตสาหกรรม, พ.ศ. 2560 และ 2562

7 หนวยบรการจดหางานหมายความทวไปถง นายหนาจดหางานทไดรบอนญาต หนวยงานจดหางานของรฐ และนายหนานอกระบบ

ประมง นายจาง

นายจาง

2560ฐาน: แรงงานขามชาต, n=412

2562ฐาน: แรงงานขามชาต, n=385

นายจางจดหาเองโดยตรง

นายจางจดหาเองโดยตรง

แปรรป อาหารทะเล

30%

18%

54%

53%

14%

18%

9% นายหนา

14% นายหนา

69% ครอบครวและเพอน

74% ครอบครวและเพอน

22%

12%



ตลาดแรงงานนยงมปญหามากขนไปอกเมอมการใชมาตรการใหมในการควบคมการยายถนและมความลงเลของรฐบาลกมพชาและเมยนมา

ทจะอนญาตใหมการจดหาแรงงานปอนภาคการประมงของไทย8 ขอคนพบเหลานยงไดรบการยนยนจากการพดคยกบผมสวนเกยวของสวน

หนงทเหนการเปลยนแปลงไปสการพงพาครอบครวและเพอนฝงมากยงขน ตวแทนภาคประชาสงคมคนหนงใหความคดเหนวามแรงงานขาม

ชาตจ�านวนนอยทเขาประเทศไทยผานตวแทนจดหางาน สวนใหญไดงานผานเพอนและครอบครวทท�างานในประเทศไทยอยแลว แตพอมาถง

นายจางกอาจขอใหนายหนาจดการเรองเอกสารให ตวแทนองคกรภาคประชาสงคมอกคนหนงแจงวา

ในภาคการประมง แรงงานไมสามารถอาศยนายหนาหรอตวแทนจดหางานได แรงงานประมงหายากเพราะงานหนก รฐบาลเมยนมากยงไมไดลงนามใน MOU กบประเทศไทยส�าหรบภาคการประมง นายจางมกจะขอใหแรงงานทมอยแลวไปหาแรงงานจากหมบานของตวเอง นเปนเรองทท�ากนทวไป

ตวแทนสมาคมอตสาหกรรมคนหนงเหนวาแรงงานมความรมากขนเกยวกบการจดหางาน โดยแจงวาแรงงานขามชาตมความรมากขนกวาแตกอนซงสวนใหญจะรแควานายหนาคนไหนด หรอไมด ตอนนแรงงานเขาถงขอมลไดมากขน และมแรงงานจ�านวนมากทมประสบการณ

การท�างานในประเทศไทยมาเปนสบป หลายคนกลบบานไปบอกเลาเรองประสบการณใหครอบครวและเพอนฟง ทงน ตวแทนองคกรภาค

ประชาสงคมคนหนงพดถงนายหนาวา

อนทจรง นายหนามหลายรปแบบ นายหนาไมจ�าเปนตองเปนตวแทนทถกตองเปนเรองเปนราว อาจเปนคนในหมบานกได ดงนน จงไมนาแปลกใจทเมอคณถามพวกเขา (แรงงานประมง) วาไดงานทท�าอยมาไดอยางไร พวกเขาจะบอกวาผานเพอนหรอคนในครอบครว เราไดยนมาวามแรงงานบางคนทเคยท�างานประมงในประเทศไทยถกสงกลบไปหาแรงงานใหนายจางเพมดวย

เพอลดชองวางอปสงคและอปทานดานแรงงาน เจาของเรออาศยหวหนาแรงงานชาวกมพชาและเมยนมา (หรอชว) ในการหาแรงงานเพมดวยการสงพวกเขากลบไปหาแรงงานตามละแวกหมบานของตวเอง การหาแรงงานเชนนไมมการควบคมและประกอบกบการทนายจางและกรมประมงใชการจดหาแบบ “ฉกเฉน” ตามมาตรา 83 ของพระราชก�าหนดการประมง พ.ศ. 2558 ท�าใหไมสามารถบรรลเปาหมายทรฐบาลไดก�าหนดไวในการยายถนตามชองทาง MOU ส�าหรบการท�างานในภาคการประมง

ผวจยสอบถามกบผมสวนเกยวของในเรองความเปลยนแปลงจากการใชนายหนาในการหางาน เมอถกขอใหอธบายเกยวกบการเปลยนแปลงน ผตอบค�าถามจากสหภาพแรงงานและองคกรภาคประชาสงคมบางทานเลาวาอาจเปนเพราะมนายจางจ�านวนมากขนทพงพาชวในการหาแรงงานโดยตรง ผตอบค�าถามจากภาคเอกชนคนหนงกลาววา “มแรงงานขามชาตจ�านวนมากขนทสามารถเขาถงขอมลการหางาน และแรงงานขามชาตทท�างานในประเทศไทยมานานกสามารถกลบบานเพอเลาใหคนอนฟงถงประสบการณของตนเองและหาคนมาท�างานเพม” เจาหนาทรฐคนหนงทใหสมภาษณบอกวาแรงงานขามชาตใชโซเชยลมเดยมากขน ซงท�าใหพวกเขาสามารถแลกเปลยนขอมลกนเองและหากมงานกสามารถบอกตอๆ กนผานชองทางดงกลาว

ผใหสมภาษณหลายทานยงเหนพองกนวากระบวนการ MOU ทเปนชองทางถกกฎหมายสงผลใหแรงงานขามชาตสมครงานกบนายจางโดยตรงมากขน อยางไรกตาม ผใหสมภาษณจากสหภาพแรงงานและองคกรภาคประชาสงคมบางคนอธบายวาทงแรงงานขามชาตและนายจางยงคงใชนายหนาในการจดการเอกสารตางๆ ทจ�าเปนภายใตกระบวนการบนทกความเขาใจ MOU

คณจายคาบรการการจดหางานหรอไม

สวนใหญแรงงานขามชาตทงในงานประมงและแปรรปอาหารทะเลไดงานมาตงแตในประเทศตนเอง มเพยงรอยละ 13 ของแรงงานประมง

และรอยละ 8 ของแรงงานแปรรปอาหารทะเลทไดงานเมอมาถงประเทศไทยแลว

8 รายงานดงกลาวมการวเคราะหโดยละเอยดเกยวกบตลาดแรงงาน และผลกระทบทอาจเกดขนจากการปรบปรงเรอดวยตนทนต�าตอคาแรงและสภาพการท�างานในภาคการประมงของไทย การวจยและขอเสนอแนะสามารถดไดท shiptoshorerights.org


ในงานประมง ไมมความแตกตางกนมากนกในแงของสดสวนและจ�านวนเงนคาบรการจดหางานทจายไปในประเทศตนทางเมอเทยบกบทจาย

ไปในประเทศไทย (เงนทจายใหนายหนาและ/หรอนายจางเพอใหไดงาน) แรงงานขามชาตทไดรบการจดหางานในประเทศไทยมเพยงรอยละ

3 ทบอกวาไดจายคาบรการจดหางานไปกอนลวงหนากอนท�างานโดยเฉลยเปนเงนจ�านวน 13,800 บาท ในขณะทแรงงานขามชาตทไดรบการ

จดหางานในประเทศตนเองมเพยงรอยละ 5 ทบอกวาไดจายคาบรการลวงหนากอนท�างานโดยเฉลยเปนเงนจ�านวน 12,400 บาท ในงานแปรรป

อาหารทะเล แรงงานทไดรบการจดหางานในประเทศไทยมเพยงรอยละ 4 ทจายคาบรการลวงหนากอนท�างานโดยเฉลยเปนเงนจ�านวน 7,900

บาท และแรงงานทไดรบการจดหางานในประเทศตนเองมรอยละ 7 ทจายคาบรการลวงหนากอนท�างานโดยเฉลยเปนเงนจ�านวน 19,700 บาท

ส�าหรบแรงงานทบอกวาไดจายคาจดหางาน มกจะครอบคลมเงนทจายใหนายจางเพอใหไดงานและรวมถงคาใชจายในการท�าหนงสอเดนทาง

ใบอนญาตท�างาน คาตรวจสขภาพ และคาเดนทาง ทงน มตวแทนสหภาพแรงงานและองคกรภาคประชาสงคมใหสมภาษณวา ตอนนมแรงงาน

ขามชาตจ�านวนไมมากนกทยงแจงวาตองจายคาบรการจดหางานหรอคาเดนทางกอน เนองจากสวนใหญนายจางจะจายคาบรการเหลานให

กอนลวงหนา โดยบางครงจายผานนายหนาหรอชวทเชอใจ

ตวแทนองคกรภาคประชาสงคมคนหนงใหความเหนวา “ส�าหรบคาใชจายทเกยวกบเอกสารพบวานายจางใชนายหนาจดการเรองเอกสารให

แรงงาน จากการท�าสรปคาใชจายส�าหรบกระบวนการ MOU แลว คาใชจายอยทประมาณ 8,000 บาทส�าหรบเอกสารทงหมด แตแรงงานจะ

จายเงนจ�านวน 12,000 บาท ซงคาใชจายทเพมมานเปนคาบรการในการจดการ” ตวแทนองคกรภาคประชาสงคมอกคนหนงแจงวา “นายจาง

บางรายออกคาใชจายเกยวกบเอกสารทงหมด แตบางรายกไมออกให ทงน นายจางมกจะออกคาใชจายใหกอนเพราะพวกเขาตองการแรงงาน

เมอกอน[แรงงานประมง]จะตองเกบเงนใหไดกอนทจะยายถน แตตอนนนายจางออกใหกอน ดงนน พวกเขาอาจไมไดรบรถงรายละเอยดของ

คาใชจายในสวนน”

เมอกอน คาใชจายในการจดหางานและการยายถนจะถกสงตอไปยงแรงงานในรปแบบของการหกคาจาง ขอคนพบจากส�ารวจขอมลพนฐานแสดงใหเหนวานเปนแนวปฏบตทวไปในกลมเจาของเรอ ระบบการจายคาจางทางอเลกทรอนกสและการตรวจสอบการจดหางานทดขนท�าใหเรองนซบซอนขน นายจางจงเปลยนแนวทางการปฏบตโดยการ “เอาตนทนคน” ตอนสนสดสญญาการท�างาน ในกรณเชนน แรงงานมกจะไมทราบวาตนมหนอยตงแตเรมท�างาน ในบางกรณ สหภาพแรงงานและองคกรภาคประชาสงคมรายงานวานายจางใชหนเหลานในการกดดนใหแรงงานตองอยท�างานนานขน ตวแทนองคกรภาคประชาสงคมอกสองคนใหความเหนวา

“หาก[แรงงานประมง]ยงคงท�างานกบนายจางคนเดม พวกเขาจะไมรวาตนมหนสนกบนายจางอย แตเมอพวกเขาจะออกจากงาน เมอนนละทนายจางจะแจงวาพวกเขาเปนหนเทาไร หากพวกเขาไมจาย นายจางกจะไมใหเอกสารหรอไมยอมแจงกรมการจดหางานให ดงนนแรงงานจงไมสามารถลาออกได”

“บางทแรงงานกไมรจรงๆ วามหกอะไรไปบางในแตละเดอน หรอจะไมรจนกวาจะมการเคลยรบญชกนหลงจากผานไปหลายเดอน”

แผนภาพท 4 คาบรการจดหางานทจายกอน แยกตามประเทศทจาย พ.ศ. 2560 กบ 2562

หมายเหต: มหนงคนทบอกวาจายคาบรการทงในประเทศตนทางและปลายทาง

2560 ฐาน: แรงงานขามชาต, n=412

ไมไดจายคาบรการ รอยละ 45

ในเมยนมาหรอกมพชา รอยละ 25

ทงสองทรอยละ 15

ในไทยรอยละ 45

2562 ฐาน: แรงงานขามชาต, n=385

ในเมยนมาหรอกมพชา รอยละ 6

ในไทยรอยละ 4

ไมไดจายคาบรการรอยละ 90



กลองขอความ 1วธการเขาประเทศไทยอยางถกกฎหมาย

บนทกความเขาใจ (Memorandum of Understanding หรอ MOU) เปนชองทางทถกกฎหมายส�าหรบแรงงานขามชาตจากประเทศเพอนบาน คอ ประเทศกมพชา ลาว และเมยนมา ในการเขาถงโอกาสในการท�างานในประเทศไทยโดยใชหนงสอเดนทาง รฐบาลไทยลงนามในบนทกความเขาใจทวภาคกบรฐบาลกมพชา (พฤษภาคม 2546) ลาว (ตลาคม 2545) และเมยนมา (มถนายน 2546) ทงน การเขาประเทศผาน MOU ไมไดมความยดหยนในการจางงาน การจดการ หรอการเลอกนายจางมากนก แรงงานจะเปลยนงานไดเฉพาะกรณทนายจางท�าผดกฎหมายเทานน หรอเดนทางกลบบาน (Verité, 2019)9 นอกจากนการจางงานตามกระบวนการ MOU ยงจ�ากดระยะเวลาการท�างานในประเทศไทยไวทแคสป หลงจากนนแรงงานตองกลบไปทประเทศตนทางเปนเวลา 30 วนกอนทจะสามารถเขามาท�างานในประเทศไทยไดอกครง โดยผานกระบวนการ MOU หรอกระบวนการอน

กระบวนการพสจนสญชาต (Nationality Verification หรอ NV) เปนมาตรการชวคราวทเรมตนใชในป พ.ศ. 2547 เพอขนทะเบยนแรงงานขามชาตทมสถานะผดกฎหมายจากประเทศกมพชา ลาว และเมยนมา ทอาศยและท�างานอยในประเทศไทยอยแลว โดยไมตองเดนทางกลบประเทศตนทาง กระบวนการพสจนสญชาตอนญาตใหแรงงานขามชาตจากประเทศกมพชา ลาว และเมยนมา ทเขามาในประเทศไทยอยางผดกฎหมายสามารถอยในประเทศไทยไดเปนการชวคราว (จนถงวนท 31 มนาคม 2563) และท�างานเปนแรงงานหรอแรงงานท�างานบาน

แรงงานขามชาตทประสงคจะมสถานะทถกกฎหมายผานกระบวนการพสจนสญชาตจะตองมเอกสารรบรองจากประเทศตนทาง เชน หนงสอเดนทางชวคราว หรอใบรบรองตวตน (Certificate of Identity หรอ CI) ใหสถานะทางกฎหมายแกแรงงานขามชาตชวคราวและอนญาตใหเดนทางอยางอสระในประเทศไทยเพอใหไดเอกสารทจ�าเปนในการขอใบอนญาตท�างาน10 อยางไรกตามในป พ.ศ. 2563 กระบวนการจดทะเบยนทงหมดเพอท�า CI ตลอดจนการตออายหนงสอเดนทางชวคราว (หนงสอเดนทางชวคราวสมวง) จะตองด�าเนนการผานระบบ MOU เพอขออนญาตเขาและท�างานในประเทศไทย

หลงจากเดอนกนยายน 2559 แรงงานขามชาตทตองการท�างานในภาคประมงสามารถขอท�าหนงสอคนประจ�าเรอ (Seabook) ซงอนญาตใหแรงงานขามชาตทมหนงสอเดนทาง หนงสอเดนทางชวคราว เอกสารประจ�าตน หรอเอกสารถนพ�านก ยงคงอยในประเทศไทยเพอท�างานในภาคการประมงไดหนงป “มาตรการฉกเฉน”นออกมาในพระราชก�าหนดการประมง พ.ศ. 2558 และอนญาตใหกรมประมงสามารถเลยงไมตองท�าตามมาตรการปองกนเรองการจดหางานของกระทรวงแรงงานได

บตรผานแดน (มาตรา 64) เปนอกวธการหนงทแรงงานขามชาตสวนหนงจะสามารถมสถานะถกกฎหมายในประเทศไทยได โดยอนญาตใหนายจางสามารถจางแรงงานขามชาตโดยใชบตรผานแดนเปนเอกสารแทนหนงสอเดนทางเพอขออนญาตท�างานตามมาตรา 64 กบสองประเทศ คอประเทศกมพชา และเมยนมา บตรผานแดนเปนเอกสารระยะสนส�าหรบแรงงานขามชาตตามฤดกาลในพนทชายแดนบางพนท บตรผานแดนอนญาตใหเขาประเทศไดหลายครงและมอาย 1-2 ปขนอยกบประเทศตนทาง แรงงานขามชาตสามารถยนขอบตรผานแดนไดทส�านกงานบรหารสวนจงหวดหรอทวาการอ�าเภอในเขตชายแดน ทงน แรงงานตองมภมล�าเนาอยทชายแดน

ทมา: ขอมลจากไอแอลโอ และกระทรวงแรงงาน

9 ภายใตบนทกความเขาใจ แรงงานไดรบอนญาตใหเปลยนนายจางไดดวยเหตผลดงตอไปน: การเสยชวตของนายจาง การปดกจการ การละเมดโดยนายจาง การละเมดกฎหมายคมครองแรงงานโดยนายจาง และหากแรงงานไดช�าระคนหน (หรอหากมคาเสยหาย กช�าระคาเสยหาย) ใหนายจางรายเดมหมดแลว

10 CI ใชแทน 'บตรสชมพ' (หรอทร. 38/1) เพอใหแรงงานขามชาตทมสถานะผดกฎหมายสามารถอยในประเทศไทยไดอยางถกกฎหมายและมสทธไดรบใบอนญาตท�างาน


คณจ�ไดไหมวาไดลงลายมอชอในสญญาจางส�หรบงานปจจบนนหรอไม

สดสวนของแรงงานทจ�าไดวาไดลงลายมอชอในสญญาจางมเพมขนทงในสวนของแรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเล จากรอยละ 36 ของแรงงานทงหมด (n = 434) ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 56 (n = 470) ในป พ.ศ. 2562 (แผนภาพท 6)

2560n=190

2560n=222

2562n=190

2562n=196

บตรชมพ บตรชมพMoU MoU

NV MoUCI NV

หนงสอเดนทาง

และวซาNVหนงสอคน

ประจ�าเรอหนงสอเดนทาง

MoUหนงสอเดนทาง

และวซาNVหนงสอเดนทาง

และวซา

หนงสอเดนทาง

เทานน

หนงสอเดนทางหนงสอเดนทาง

CI

ไมมไมมหนงสอเดนทาง

และวซา

83 5039 83

7 1923 6

5 1618 6

214

101

11

66

11

3

ประมงฐาน: แรงงานขามชาต

อาหารทะเลฐาน: แรงงานขามชาต

คณมเอกสารประจ�ตวอะไรอยในความครอบครองของคณ

ผตอบแบบสอบถามเกอบทงหมดทเปนแรงงานขามชาตมเอกสารประจ�าตวซงหมายถงสถานะการยายถนทถกกฎหมาย ซงแสดงวามการเขาเมองอยางถกกฎหมายเพมขนมากกวารอยละ 67 จากแรงงานในการส�ารวจขอมลพนฐานทถอ "บตรสชมพ" เปนสวนใหญหรอไมมเอกสารเลย เอกสารประจ�าตวทใชในป พ.ศ. 2562 นนมแตกตางกนออกไปเนองจากการเปลยนแปลงกฎระเบยบตงแตป พ.ศ. 2560 และชองทางการแกไขปญหาทมอยส�าหรบเจาของเรอ11 เมอพจารณาเทยบกนแลว สถานะการยายถนของแรงงานประมงมลกษณะทแตกตางและมหลากหลายมากขน ในขณะทภาคการแปรรปอาหารอาหารทะเลมความสม�าเสมอและนงขนมากภายใต MOU (แผนภาพท 5)

จ�านวนแรงงานแปรรปอาหารทะเลทเขามาในประเทศไทยอยางถกตองตามกระบวนการ MOU เพมมากขนจากรอยละ 19 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 83 ในป พ.ศ. 2562 ทงน มขอสงเกตวามการพฒนาปรบปรงในดานตางๆ ในภาคการแปรรปอาหารทะเลตงแตป พ.ศ. 2560 เปนตนมา ท�าใหแรงงานมตวเลอกเรองเอกสารและชองทางการยายถนเพอเขามาท�างานในประเทศไทยนอยลง แรงงานแปรรปอาหารทะเลสวนใหญ (และแรงงานประมงในสดสวนทเพมมากขนเรอยๆ ) จงเขาประเทศไทยผาน MOU

ในภาคการประมง ตวเลข MOU เพมขนจากรอยละ 2 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 39 ในป พ.ศ. 2562 แตแรงงานประมงยงคงมทางเลอกในการเขาประเทศมากกวาแรงงานแปรรปอาหารทะเล เชนการเขาประเทศ โดยใชหนงสอรบรองประจ�าตว (CI) หนงสอคนประจ�าเรอ และกระบวนการพสจนสญชาต (NV)

แผนภาพท 5 เอกสารประจ�าตวทม แยกตามอตสาหกรรม ป พ.ศ. 2560 และ 2562


11 พระราชาก�าหนดการประมง พ.ศ. 2558 มาตรา 83 ระบวา “เพอประโยชนในการกอ�านวยความสะดวกใหอธบดมอ�านาจเชนเดยวกบเจาทาตามกฎหมายวาดวยการเดนเรอในนานน�าไทย ในการออกหนงสอคนประจ�าเรอ ผบญชาการต�ารวจแหงชาตในการอนญาตใหคนตางดาวทประสงคจะท�างานในเรอประมงอยในราชอาณาจกรเปนการชวคราวไดตามกฎหมายวาดวยคนเขาเมอง และมอ�านาจเชนเดยวกบนายทะเบยนตามกฎหมายวาดวยการท�างานของคนตางดาวในการอนญาตใหคนตางดาวนนท�างานในเรอประมงทจะออกไปท�าการประมงในทะเล” http://extwprlegs1.fao.org/docs/pdf/tha159730.pdf


ในงานประมง มแรงงานทจ�าไดวาไดลงลายมอชอในสญญาจางเพมขนเลกนอยจากรอยละ 43 เปนรอยละ 51 ซงอาจเปนผลมาจากการเนนความส�าคญในการตรวจเอกสารทศนยควบคมการแจงเขา-ออกเรอประมง (PIPO) และการแสดงสญญาจาง (แตไมไดตรวจวาปฏบตตามสญญาหรอไม) เรองนสามารถสาวยอนไปถงการรณรงคโดยองคกรลกจางและองคกรภาคประชาสงคมทเรยกรองใหบงคบใชขอก�าหนดนตามกฎหมายไทยอยางจรงจง

การทมแรงงานจ�าไดวาไดลงลายมอชอในสญญาจางเพมไมมากนก ท�าใหเกดค�าถามวาเหตใดสดสวนของแรงงานประมงจงไมสงกวาน ในเมอกฎหมายบงคบวาตองมสญญา แตกยงมแรงงานทจ�าไมไดวาลงลายมอชอในสญญา จากการสมภาษณผมสวนเกยวของ อปสรรคทางภาษาอาจเปนปญหาหนงเนองจากสญญามกไมไดรางขนในภาษาของแรงงาน หรอในการจดท�าเอกสารนายจางหรอนายหนาอาจจะรวมเอกสารทเกยวของ เชนเอกสารการยายถน และการจางงานไวดวยกน และใหแรงงานขามชาตกลงนามไปในคราวเดยวกน เจาหนาทจากองคกรภาคประชาสงคมคนหนงใหขอมลวา“บางทแรงงานขามชาตอาจจ�าไดวาเคยเซนอะไรบางอยาง แตไมรวาเปนสญญาจาง” ในขณะทตวแทนองคกรภาคประชาสงคมอกคนหนงแจงวา“เมอตนป พ.ศ. 2561 แบบฟอรมสญญาจางของกรมการจดหางานเคยมเปนภาษาไทย พมา และเขมร แตตอมากเหนวามแตภาษาไทยเทานนในตอนน ท�าใหเขาไมทราบวาไดลงลายมอชอในสญญาจางแลว”

สงทตองเนนย�าคอการลงนามในสญญาแบบพอเปนพธมความสมพนธกบการบงคบใชตามเงอนไขในสญญาทไมจรงจง ขอมลจากภมภาคตางๆแสดงใหเหนวาภาคทมอตราการลงนามในสญญาสงทสดซงคอภาคตะวนออกซงเปนพนททมปญหาแรงงานบงคบรนแรงมากทสดดวย

การเพมขนของการลงนามในสญญาเปนลายลกษณอกษรในบรรดาแรงงานแปรรปอาหารทะเลทส�ารวจ (และจงยอมหมายถงในบรรดาแรงงานหญงทงหมดทส�ารวจ) มสงกวาในบรรดาแรงงานประมง จากรอยละ 29 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 61 ในป พ.ศ. 2562 และเปนผหญงรอยละ 71 สวนในแรงงานประมงเพมขนจากรอยละ 43 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 51 และเปนผชายรอยละ 50 ทงน มสาเหตหลกมาจากสดสวนของแรงงานในโรงงานขนาดใหญทสงขน

แผนภาพท 6 ผตอบแบบสอบถามทจ�าไดวาลงลายมอชอในสญญา แยกตามเพศ อตสาหกรรมและภมภาค, พ.ศ. 2560 และ 2562

คณสามารถเขาถงเอกสารของตวเองไดหรอไมถาตองการ

การควบคมหรอการไมจ�ากดการเขาถงเอกสารประจ�าตวเปนมาตรวดส�าคญในเรองสทธของแรงงานและการคมครองจากแรงงานบงคบ สดสวนของแรงงานขามชาตทระบวาเกบรกษาเอกสารเองในบรรดาแรงงานแปรรปอาหารทะเล (รอยละ 97) มสงกวามากเมอเทยบกบแรงงานประมง (รอยละ 32) ดงนน ตวเลขดงกลาวจงสงกวาส�าหรบแรงงานหญง (รอยละ 98) เมอเทยบกบแรงงานชาย (รอยละ 54) และส�าหรบแรงงานในภาคกลาง (รอยละ 90) และอนดามน (รอยละ 71) ซงถอวาสงมากเชนกน

ในบรรดาแรงงานขามชาตทระบวานายจางเกบเอกสารประจ�าตวของตนไว เกอบทงหมดบอกวาสามารถเขาถงไดหากพวกเขาตองการ (รอยละ 97)

ตวเลข “การเขาถง” เหลานสงกวาขอคนพบในป พ.ศ. 2560 เปนอยางมาก ซงใน พ.ศ. 2560 แรงงานประมงทส�ารวจรอยละ 30 และแรงงานแปรรปอาหารทะเลรอยละ 7 ระบวาตนไมสามารถครอบครองหรอเขาถงเอกสารประจ�าตวของตวเองไดเลย

2560 จ�าไดวาลงนามในสญญา (%)ฐาน: ผตอบแบบสอบถามทงหมด, n=434

ทงหมด 36 56ทงหมด

ประมง 43 51ประมง

ชาย 37 50ชาย

อาหารทะเล 29 61อาหารทะเล

หญง 32 71หญง

2562 จ�าไดวาลงนามในสญญา (%)ฐาน: ผตอบแบบสอบถามทงหมด, n=470



คณเขาใจรายละเอยดสญญาจางของคณหรอไม

ในจ�านวนแรงงานประมงทส�ารวจแลวจ�าไดวาไดลงนามในสญญาจาง (รอยละ 51) มสดสวนของผทบอกวาไดรบส�าเนาสญญาจาง (รวมถงผทไดรบสญญาเพอการตรวจทศนย PIPO) มเพมขนอยางมากจากรอยละ 14 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 79 ในป พ.ศ. 2562 แรงงานแปรรปอาหารทะเลเกอบทงหมด (รอยละ 97) ทจ�าไดวามการลงนามในสญญาจางบอกวาไดรบส�าเนาสญญาเกบไวดวย

การเขาใจเนอหาในสญญายงเปนขอกงวลหนงส�าหรบภาคหนสวนของโครงการฯ แรงงานทส�ารวจในป พ.ศ. 2562 มจ�านวนมากทบอกวาสญญาระบเงนเดอนของตนเอง (ประมาณรอยละ 70) และระบวาตนสามารถลาออกจากงานได (ประมาณรอยละ 80) แตประมาณครงหนงของแรงงานประมงทจ�าไดวาลงนามในสญญา จ�าไดวาสญญาเปนภาษาของตนเองนอยลง จากรอยละ 66 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 51 ในป พ.ศ. 2562 ในสวนของแรงงานแปรรปอาหารทะเลกลดลงจากรอยละ 77 เปนรอยละ 55 เชนกน เรองนมสาเหตสวนหนงมาจากการใชสญญาจางฉบบแกไขทรฐบาลจดท�าขนในป พ.ศ. 2561 ซงมแตภาษาไทยเทานน และการขาดขอก�าหนดทางกฎหมายใหตองจดท�าสญญาส�าหรบแรงงานในภาษาของพวกเขา ทงน ในป พ.ศ. 2560 แบบฟอรมดงกลาวมทงในภาษาพมา เขมร และองกฤษ12

จากการสมภาษณผใหขอมลจากสหภาพแรงงาน องคกรภาคประชาสงคม รฐบาล และภาคเอกชน เชอวาแมวาการฝกอบรมและการรณรงคจะเพมความเขาใจของแรงงานขามชาตเกยวกบความส�าคญของสญญาจางและเขาใจวากฎหมายบงคบใหตองมสญญา แตกยงคงมแรงงานบางสวนทไมรเรองเกยวกบสญญาและบางสวนกยงไมมส�าเนาสญญาเพอเกบไวเองเนองจากนายจางไมยอมให

จ�านวนแรงงานไมถงครงหนง (รอยละ 47) ทราบวากฎหมายบงคบใหตองมสญญา แรงงานราวรอยละ 60 บอกวาตนตองการมสญญา และแรงงานทตอบวาไมตองการสญญาเชอวาการมสญญาจะเปนการผกมดหรอจ�ากดไมใหพวกเขาเปลยนนายจาง ออกจากอตสาหกรรม หรอกลบบานเมอพวกเขาตองการได จากการสมภาษณ ตวแทนองคกรลกจางคนหนงมความเหนวา“แรงงานอาจรสกวาพวกเขาไมมอสระทจะลาออกเพราะพวกเขาไมเขาใจวาสญญาผกพนทางกฎหมายอยางไร” ตวแทนสมาคมเจาของเรอคนหนงแจงวา“สญญาสวนใหญเปนสญญาระยะยาว ซง[แรงงานประมง]ไมตองการเซนเพราะอาจจะอยากเปลยนไปท�างานกบนายจางคนอน” ตวแทนองคกรภาคประชาสงคมอกคนหนงอธบายวา “แรงงานอาจไมมนใจวาสามารถหางานใหมไดหากยงอยในสญญา แตสญญาเปนเรองของการคมครองสทธแรงงานมากกวา แตอยางไรกตาม แรงงานสวนใหญไมเขาใจในประเดนน [เแรงงาน]คดวาถาพวกเขาเซนสญญาแลว พวกเขากจะตองรกษาสญญา ไมสามารถลาออกจากนายจางได และไมสามารถกลบบานกอนทสญญาจะสนสดได”

ตารางท 5 รายละเอยดสญญาจางในกลมแรงงานทจ�าไดวาลงลายมอชอ ป พ.ศ. 2560 และ 2562

รายละเอยดสญญาฐาน: คนทจ�าไดวาไดลงลายมอชอในสญญา

2560 ประมงn=85 (%)

2562 ประมงn=112 (%)

2560 อาหารทะเลn=69 (%)

2562 อาหารทะเลn=153 (%)

ภาษาของแรงงาน 66 51 77 55

ไดรบส�าเนาใหเกบไว 7 79 23 97

สญญาระบคาง – 70 – 72

สญญาระบวา “สามารถลาออกได” – 83 – 80

12 ประกาศกรมสวสดการและคมครองแรงงานเกยวกบแบบฟอรมสญญาจางส�าหรบแรงงานประมงป พ.ศ. 2557 โดยกรมการจดหางานสงกดกระทรวงแรงงาน ออกแบบฟอรมปม. 1 เปนแบบสญญาจางแรงงานประมงทะเล (ILO, 2017)



4. คาจางและการหกคาจาง เชนเดยวกบการส�ารวจขอมลพนฐาน การส�ารวจวดผลนมค�าถามตางๆ เกยวกบการจายคาจาง เชน ความถ โครงสรางการจายคาจาง จ�านวนเงน การท�างานลวงเวลา การหกเงน และการออม การส�ารวจอยางละเอยดนจ�าเปนเพอใหไดภาพทชดเจนของวธปฏบตในการจายคาจาง โดยเฉพาะการจายคาจางในงานประมง เพราะมวธการจายคาจางหลายรปแบบ เชน การจายเปนเงนสด การโอนเงนผานทางธนาคาร การหกเงน การเบกลวงหนา การยดหนวงคาจาง และการใชหนคนนายจาง ซงท�าใหยากตอการตดตามและตรวจสอบ

ตามปกตคณไดรบคาจางเทาใด

ผตอบแบบสอบถามทท�างานประมงไดรบคาจางเฉลยตอเดอน (รวมถงการท�างานลวงเวลา โบนส และการจายตามจ�านวนชนงานหรอสวนแบงของปลาทจบได) สงกวาแรงงานแปรรปอาหารทะเล แรงงานทส�ารวจในป พ.ศ. 2562 ในอตสาหกรรมทงสองประเภทระบคาจางเฉลยตอเดอนสงกวาแรงงานทส�ารวจในป พ.ศ. 2560 คอ รายไดเฉลยตอเดอนของแรงงานประมงทส�ารวจมรายไดเพมขนรอยละ 28 จาก 9,980 บาทเปน 12,730 บาท สวนแรงงานแปรรปอาหารทะเลมรายไดเฉลยตอเดอนเพมขนรอยละ 15 จาก 9,270 บาทเปน 10,640 บาท13 (ตารางท 6)

ขอคนพบเกยวกบคาจางทสงขนส�าหรบแรงงานประมงยงมสะทอนอยในรายงานสองฉบบในป พ.ศ. 2562 ของ Humanity United และ Freedom Fund โดยมปจจยส�าคญสองประการทชวยอธบายความแตกตางของคาแรงระหวางการส�ารวจในรายงานทงสองฉบบ ประการแรก ตลาดแรงงานทขาดแคลนแรงงานประมงดงทกลาวถงขางตน (และในรายงาน ‘ลดเทากบเพม’ ป พ.ศ. 2562 ของโครงการสทธจากเรอสฝง) ไดบงคบใหนายจางตองเสนอคาจางสงขนเพอดงดดและรกษาแรงงานประมงไว ประการทสอง ขอบงคบของกระทรวงแรงงานในป พ.ศ. 2561 ทก�าหนดใหตองจายคาจางแรงงานประมงทางอเลกทรอนกสผานบญชธนาคารไดท�าใหเกดการบนทกการจายคาจางทสามารถตดตามตรวจสอบไดและมการใหความส�าคญมากขนกบการละเมดคาจางในอตสาหกรรมทมการจายคาจางแบบไมโปรงใสชดเจน ทงน กลมตวอยางการส�ารวจในป พ.ศ. 2562 นนมงเนนไปทเรอประมงและโรงงานแปรรปอาหารทะเลขนาดใหญซงมคาตอบแทนสงกวา จงอาจสงผลใหในการส�ารวจนคาแรงสงขนกวาตอนการส�ารวจป พ.ศ. 2560

ตารางท 6 คาจางรายเดอน แยกตามอตสาหกรรม และสญชาต ระหวางป พ.ศ. 2560 และ 2562

อตสาหกรรมฐาน: ผตอบทกคน

2560 คาจางรายเดอนเฉลยn=196/200 (บาท)

2562 คาจางรายเดอนเฉลยn=219/251 (บาท)

เพมขน(บาท)

เพมขน(%)

ประมง โดยรวม 9,980 12,730 2,750 28

ประมง – พมา 9,830 11,500 1,670 17

ประมง – เขมร 10,090 13,020 2,930 29

ประมง - ไทย ฐานเลกเกนไป 17,320 – –

อาหารทะเล โดยรวม 9,270 10,640 1,370 15

อาหารทะเล – พมา 9,520 10,500 980 10

อาหารทะเล – เขมร 7,560 9,550 1,990 26

อาหารทเล - ไทย ฐานเลกเกนไป 11,460 – –

13 ตวเลขยงไมไดปรบตามอตราเงนเฟอทอยในระดบไมถงรอยละหนงตงแตป พ.ศ. 2560




14 คาจางขนต�าของแตละจงหวดทอยในการส�ารวจนจากสงสดไปต�าสดมดงน ชลบร (330 บาท) ภเกต (330 บาท) ระยอง (330 บาท) สมทรสาคร (325 บาท) พงงา (320 บาท) สงขลา (320 บาท) สราษฎรธาน (320 บาท) ตราด (320 บาท) ชมพร (310 บาท) ระนอง (310 บาท) ปตตาน (308 บาท)

15 ส�าหรบคนงานแปรรปอาหารทะเลค�านวณจากจ�านวนวนท�างานตอสปดาหเพอหารายไดตอวนคณดวยจ�านวนวนทพวกเขาท�างาน ส�าหรบคนงานประมงทกฎหมายก�าหนดวาตองไดรบคาจางรายเดอน จงใชตวเลขคาจางรายเดอนเทยบเทา ผลลพธในป พ.ศ. 2560 ยงไดรบการปรบเพอหลกเลยงการเสนอขอมลผทไดรบคาแรงขนต�านอยกวาความจรง สงผลใหมการปฏบตตามคาจางขนต�าส�าหรบคนงานแปรรปอาหารทะเลเพมขนจากรอยละ 57 เปนรอยละ 67

คาจางของคณมการก�หนดอยางไร

โครงสรางของคาจางในงานประมงมความแตกตางกนของการส�ารวจทงสองครง ในป พ.ศ. 2560 แรงงานประมงทส�ารวจจ�านวนหนง (รอย

ละ 22) ไดรบคาจางเปนเพยง 'สวนแบงปลาทจบได' นนคอไมมคาจางตายตว รอยละ 15 บอกวาไดรบคาจางตายตวบวกกบสวนแบงปลาท

จบได และรอยละ 39 ไดรบคาจางรายเดอนตายตวเพยงอยางเดยว แตในป พ.ศ. 2562 แรงงานประมงสวนใหญแจงวาไดรบคาจางรายเดอน

ตายตว (รอยละ 85) หรอไดรบคาจางรายเดอนบวกสวนแบงปลาทจบได

สดสวนของแรงงานแปรรปอาหารทะเลทไดรบเงนเดอนตายตวมเพมขนเลกนอยจากรอยละ 10 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 26 ในป พ.ศ.

2562 ในป พ.ศ. 2562 แรงงานแปรรปอาหารทะเลสวนใหญ (รอยละ 74) บอกวาตนไดรบเงนเดอนตายตวบวกกบคาตอบแทนรายชน การ

ปฏบตเชนนเปนเรองทพบไดมากในบรรดาแรงงานแปรรปอาหารทะเลไทยมากกวาแรงงานขามชาต

จากการเปลยนแปลงดงกลาวในอตสาหกรรมทงสองประเภท โครงสรางของคาจางส�าหรบแรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเลมความเปน

ระบบและคลายกนมากขน คอ คาจางขนต�า (หรอคาจางทต�ากวาคาแรงขนต�า) เปนฐานบวกกบคาจางรายชนหรอสวนแบงปลาทมจ�านวนไมสง

นก ในสวนของแรงงานประมงทส�ารวจทไดรบสวนแบงการจบ คาจางทไดรบเพมเฉลยอยทประมาณ 2,000 บาท คาตอบแทนรายชนโดยเฉลย

ส�าหรบแรงงานแปรรปอาหารทะเลจะต�ากวาเลกนอยคอ 1,450 บาท ควรทราบวา 'คาจางจงใจ' นรวมอยในเงนเดอนทกลาวถงกอนหนานแลว

2560ประมง (%)ฐาน: n=196

2562ประมง (%)ฐาน: n=219

2560อาหารทะเล (%)

ฐาน: n=200

2562อาหารทะเล (%)

ฐาน: n=251

9,980

76% 96% 67% 94%

9,27012,730 10,640เงนเดอนเฉลย(บาท)

โดยรวมแลว คนไทยไดรบคาจางเฉลยสงกวาคนเมยนมาและกมพชา โดยเฉพาะอยางยงในภาคการประมงทคนไทยไดคาจางเฉลยตอเดอน 17,320 บาท ในขณะทแรงงานประมงกมพชาไดคาจาง 13,020 บาท มากกวาแรงงานประมงเมยนมาทได 11,500 บาท ในงานแปรรปอาหารทะเล คนไทยยงไดรบคาจางสงทสดคอ 11,460 บาท โดยแรงงานเมยนมาได 11,500 บาท มากกวาแรงงานกมพชาทไดแค 9,550 บาท อยางไรกตามคาจางระหวางชายและหญงทส�ารวจในงานแปรรปอาหารทะเลมความเทาเทยมกน

คาจางรายเดอนทเพมขนในอตสาหกรรมทงสองประเภทมอตราการเตบโตสงกวาคาแรงขนต�าตามกฎหมาย ดงนนการปฏบตตามกฎหมายดานคาแรงจงถอวาดขน14 การปฏบตตามขอก�าหนดดานคาแรงขนต�า เพมขนจากรอยละ 74 เปนรอยละ 96 ในงานประมงและจากรอยละ 67 เปนรอยละ 94 ในงานแปรรปอาหารทะเล15 การเปลยนแปลงนสะทอนอยในการใหสมภาษณของเจาหนาทรฐ ซงกลาววา “ส�าหรบคาแรงขนต�า จากการสมภาษณของผตรวจแรงงาน เราพบเพยงไมกกรณทยงไมไดรบคาแรงขนต�า”

แผนภาพท 7 การปฏบตตามกฎหมายคาแรงขนต�า และเงนเดอนโดยเฉลย ระหวาง พ.ศ. 2560 และ 2562



แผนภาพท 8 ประเภทของคาจาง แยกตามอตสาหกรรม พ.ศ. 2560 และ 2562

ประมง (%)ฐาน: ผทส�ารวจทกคน

2560n=196

สวนแบงการจบปลาและอตราตอชนเฉลย 2,050 1,450

2560n=238

2562n=219

2562n=251

อาหารทะเล (%)ฐาน: ผทส�ารวจทกคน

เงนเดอนตายตว 39 เงนเดอนตายตว 85 เงนเดอนตายตว 10 เงนเดอนตายตว 26

อนๆ 23

ตายตว+ สวนแบงการ

จบปลา

39ตายตว+

สวนแบงการจบปลา

15

ตายตว+ อตราตอชน

64 ตายตว+ อตราตอชน

74

สวนแบงการจบปลา

22

อตราตอชนเทานน

3

การเปลยนแปลงนดจะเปนผลจากขอก�าหนดทางกฎหมายเรองการจายคาแรงขนต�า (ในป พ.ศ. 2558) การจายคาจางทางอเลกทรอนกส (ในป พ.ศ. 2561) และตลาดแรงงานทขาดแคลนส�าหรบงานภาคประมง (ดรายงาน ‘ลดเทากบเพม’ ของไอแอลโอ, 2562) และแรงกดดนอยางตอเนองจากองคกรภาคแรงงานและประชาสงคม โดยเฉพาะสหพนธแรงงานขนสงระหวางประเทศและเครอขายสทธแรงงานประมง (International Transport Workers’ Federation/Fishers’ Rights Network)

ตามปกตคณไดรบคาจางอยางไร

หลงจากมการรายงานในป พ.ศ. 2560 โดยโครงการฯ และรายงานจากองคกรอนๆ เกยวกบการละเมดคาจาง รวมถงการยดหนวงคาจางและการจายเงนกอนลาชา รฐบาลไทยไดด�าเนนการเสรมสรางความเขมแขงใหกบการบงคบใชกฎระเบยบคาจาง โดยมการทบทวนแกไขแบบสญญาจางทออกโดยกระทรวงแรงงานส�าหรบงานประมงและการออกกฎกระทรวงแรงงานทก�าหนดใหนายจางจายคาจางใหกบแรงงานประมงทางอเลกทรอนกสผานบญชธนาคารภายในเดอนเมษายน พ.ศ. 2561 โดยมขอทนาสนใจดงน:

(ก) ในขณะทคาจางจะค�านวณเปนรายเดอน รายวน หรอรายชวโมง หรอตามชวงเวลาอนทไมเกนหนงเดอน ใหจายคาจางไมนอยกวาเดอนละครง เวนแตจะตกลงกนเปนอยางอนทเปนประโยชนแกลกจาง (คาท�างานในวนหยดจะตองมการจายไมนอยกวาเดอนละครงเชนกน)

(ข) ในกรณทเปนเงนสวนแบงทนายจางตกลงจายใหแกลกจางตามมลคาสตวน�าทจบได ใหจายตามก�าหนดเวลาทตกลงกน แตตองไมเกนสามเดอนตอหนงครง

การเปลยนแปลงนโยบายนท�าใหแรงงานประมงไดรบการปฏบตแบบเดยวกบแรงงานขามชาตหลายหมนคนในโรงงานแปรรปอาหารทะเลของประเทศไทยทคนเคยกบการรบคาจางเปนประจ�าผานระบบการจายคาจางทางอเลกทรอนกสและการใชบตรเอทเอม



ใครเปนคนเกบบตรเอทเอม/บญชธนาคารของคณไว

ประสทธภาพในการแกไขปญหาการละเมดคาจางโดยการจายคาจางทางอเลกทรอนกสสวนหนงขนอยกบการทแรงงานขามชาตสามารถบรหารจดการบตรเอทเอมของตนเองได ซงจะท�าใหสามารถบรหารบญชธนาคารและคาจางของตวเองไดดวย ในภาคการแปรรปอาหารทะเล รอยละ 89 ของแรงงานสามารถบรหารจดการบตรของตนไดอยางเตมท ในขณะทงานประมงมเพยงรอยละ 23 ในแงหนง แสดงถงการเตบโตอยางมากของการใชบญชธนาคารและบตรเอทเอมในชวงเวลาประมาณ 12 เดอนทผานมา แตในอกแงหนง สองในสามของแรงงานประมงทส�ารวจแจงวาตนยงไมสามารถครอบครองบตรของตวเองไดหรอวายงคงไดรบคาจางเปนเงนสดอย ทงนมแรงงานบางสวนแจงวาเขายนยอมใหนายจางเกบบตรเอทเอมของตนโดยสมครใจ

แผนภาพท 9 การครอบครองบตรเอทเอม แยกตามอตสาหกรรม, พ.ศ. 2562

การทแรงงานประมงไมสามารถบรหารบญชของตนไดเชนนท�าใหพวกเขาเสยงตอการถก หกเงนคน คอ นายจางหรอตวแทนถอนเงนออกจากบญชของแรงงานประมงโดยใชบตรเอทเอมของแรงงานและจายแรงงานเพยงสวนหนงของคาจางทพวกเขาควรจะไดตอเดอน

รายงานเกยวกบการจายคาจางทางอเลกทรอนกสโดย Human United/Freedom Fund ในป พ.ศ. 2562 ทกลาวถงขางตน ยนยนวาเจาของเรอบางรายเกบบตรเอทเอมไวเพอจดการหกคาจางแรงงานและ/หรอระงบการจายคาจางใหกบแรงงานประมงบางสวนเปนเวลาหลายเดอน เพอปองกนไมใหแรงงานออกจากเรอของนายจาง (Lindgren, Zaratti and Thanesvorakul, 2019) สหภาพแรงงานและองคกรภาคประชาสงคมทใหสมภาษณในการศกษานยงยนยนดวยวา การหกเงนคน ยงคงด�าเนนตอไปและแรงงานขามชาตบางสวนยงคงไดรบคาจางเปนเงนสด ไมไดรบผานระบบอเลกทรอนกสตามทรายงานตอเจาหนาททศนย PIPO และดงในรายงานขางตน ผใหขอมลระบวาแรงงานขามชาตบางคนอาจถกสอนใหทองตามบทโดยนายจางของตนเพอใหตอบเจาหนาทและนกวจยวาตนใชตเอทเอมในการรบคาจาง ซงไมเปนความจรง

ตวเลขขางตนทแสดงถงการปฏบตตามขอก�าหนดคาแรงขนต�าในงานประมง (ทปรากฏในแผนภาพท 7) ยงคงไมไดพดถงการหกเงนคน และการคดหนทคลมเครอทปฏบตกนอยตามทาเรอตางๆ ทงน โครงการฯและภาคหนสวนไดระบสาเหตทอาจจะเปนไปไดสามประการดงน ประการแรก แรงงานประมงบางสวนรจากประสบการณของตนวาคาจางทยงไมไดรบจะมการจายใหเมอสนสดสญญา ประการทสอง การตอบค�าถามเกยวกบคาจางของแรงงานประมงในการส�ารวจครงนอาจสะทอนถงผลกระทบทเกดจากการตองถกตรวจสอบทศนย PIPO อยเปนประจ�า และเนนการตรวจเอกสารเปนหลก จงอาจท�าใหแรงงานประมงระบคาจางขนต�ารายเดอนทกครงทมการตรวจสอบ ประการทสาม แรงงานประมงทส�ารวจมถงรอยละ 25 ทถกขอใหลงนามในแบบฟอรมหรอขอความทระบวาตนไดรบเงนมากกวาทไดรบจรง (โดยรบทราบ หรอไมกตาม)

เกบและใชบตรเอทเอมเอง

23%

ขอบตรจากนายจาง

10%

อนญาตใหคนอนใชบตร

1%

ไมไดถอครองบตรเองหรอรบเงนสด

66%

ใช

ใช

ไมใช

ไมใช

ใชเอง

เกบไ

วเอง

เกบและใชบตรเอทเอมเอง

89%

ขอบตรจากนายจาง

0%

อนญาตใหคนอนใชบตร

1%

ไมไดถอครองบตรเองหรอรบเงนสด

10%

ใช

ใช

ไมใช

ไมใชเก

บไวเ

อง

ใชเอง

ภาคการประมง (%)ฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=219

ภาคอาหารทะเล (%)ฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=251

ทมา: ขอมลจากการส�ารวจโครงการสทธจากเรอสฝงป 2562


ทงน มความเปนไปไดทหนงในสของแรงงานประมงรสกถกกดดนจากนายจางใหขอมลเทจตอพนกงานตรวจแรงงานหรอวาไมแนใจเรองความเทยงตรงของเอกสารของนายจางทตนถกบอกใหลงชอ ซงนจะเปนปญหาส�าหรบเจาหนาทบงคบใชกฎหมายและนกวจยในการหาขอมลตอไป

แรงงานทใหสมภาษณในการศกษานทบรหารจดการบตรของตวเองสวนใหญระบวาตนถอนเงนคาจางรายเดอนออกมาในวนจายเงนเดอนและใชจายทกอยางเปนเงนสด อปสรรคทยกขนมาอางโดยเจาของเรอในการตอตานการจายคาจางทางอเลกทรอนกสดจะไมมน�าหนก คอ แรงงานประมงจ�านวนมากในรายงานการประเมนเรงดวน (Rapid Assessement) ของไอแอลโอในป พ.ศ. 2562 ระบวาแรงงานประมงตองการมบญชธนาคารและใหมการจายคาจางทางอเลกทรอนกส ทงน อปสรรคทยงเหลออยอยางหนงในทาเรอบางแหงคอการขาดบรการธนาคาร และตเอทเอมในภาษาพมาและเขมร

คณไดรบใบเสรจทระบเงนเดอนและการหกเงนของคณหรอไม

การส�ารวจขอมลพนฐานพบวามผตอบแบบสอบถามเพยงไมกคนทไดรบใบเสรจหรอบนทกคาแรงจากนายจางทแสดงใหเหนถงรายได จ�านวนชวโมง และการหกเงน16 จ�านวนแรงงานประมงทไมไดรบใบเสรจหรอบนทกคาแรงมมากกวาจ�านวนแรงงานแปรรปอาหารทะเลซงนายจางมแนวโนมทจะใชระบบการจายคาจางททนสมยมากกวา

จากการส�ารวจในป พ.ศ. 2562 พบวาแรงงานแปรรปอาหารทะเลรอยละ 77 แจงวาไดรบบนทกคาแรงในบางรปแบบทแสดงรายได แตมเพยงรอยละ 19 เทานนทแสดงการหกเงน รอยละ 21 ของแรงงานแปรรปอาหารทะเลไมไดรบบนทกการจายคาแรง

ในสวนของแรงงานประมง ตอนนเกอบครงหนงระบวาไดรบใบเสรจหรอบนทกการจายคาแรง ซงอาจเปนใบเสรจรบเงนจากการถอนเงนสดจากตเอทเอม แตมเพยงรอยละ 3 เทานนทระบวาไดรบบนทกแสดงการจายและการหกเงนตามทกฎหมายก�าหนด และมถงรอยละ 48 ทไมไดรบบนทก

มการหกเงนคาอะไรบางจากเงนเดอนของคณ

พระราชบญญตคมครองแรงงานของประเทศไทยก�าหนดวาการหกเงนจากคาจางจะท�าไดในกรณดงตอไปน คอ หกภาษเงนได คาธรรมเนยมของสหภาพแรงงาน หนทมกบสหกรณออมทรพย การปรบโทษแรงงานและคาเสยหายตอสถานทท�างาน เงนสมทบประกนสงคมและกองทนส�ารองเลยงชพ การเบกเงนลวงหนา และคาเอกสารบางอยางเชน หนงสอเดนทาง การหกเงนอนๆ นอกจากนนทงหมด เชน คาทพก อาหาร น�า เสอผา และอปกรณ เปนการหกเงนทผดกฎหมายและเปนคาใชจายทนายจางตองรบผดชอบ17

ในการส�ารวจในป พ.ศ. 2560 ผตอบแบบสอบถามรอยละ 53 ระบวามการหกเงนจากคาจางของพวกเขา ซงบางอยางถกกฎหมายและบางอยางผดกฎหมาย ทพบมากทสดคอการหกคาธรรมเนยมส�าหรบบตรสชมพ (รอยละ 13) และการหกคนเงนทเบกลวงหนาหรอหกหน (รอยละ 15)

อยางไรกตาม จากการส�ารวจในป พ.ศ. 2562 พบวารอยละ 94 ของแรงงานแปรรปอาหารทะเลระบวามการหกคาแรงบางอยาง คอ การหกเงนสมทบประกนสงคมมรายงานรอยละ 79 ของแรงงานประมง มการรายงานถงการหกคาทพก (รอยละ 16) และอาหาร (รอยละ 15) แมจะไมใชสงทกฎหมายอนญาต ทงน การหกเฉลยตอเดอนเปนเงนจ�านวน 870 บาท ซงการหกทเพมขนนสมพนธกบการเปลยนแปลงกลมตวอยางจากโรงงานขนาดกลาง-เลกเปนโรงงานขนาดใหญ

ในสวนของแรงงานประมง มผระบวาถกหกคาจางในสดสวนทนอยกวา (รอยละ 39) แตการหกเฉลยรายเดอนสงกวาสองเทาของแรงงานแปรรปอาหารทะเล คอ 1,920 บาทตอเดอน การหกเงนทพบมากทสดในกลมแรงงานประมง คอ หกคาประกนสงคม (รอยละ 18) คาอาหาร (รอยละ 15) และคาทพก (รอยละ 11) การหกเงนสมทบทนประกนสงคมในแรงงานไทยพบวามสงกวาแรงงานขามชาต คอ รอยละ 75 เทยบกบรอยละ 52 ส�าหรบแรงงานเมยนมา และรอยละ 24 ส�าหรบแรงงานกมพชา

16 สงเหลานมกจะไมใชสลปเงนเดอนอยางเปนทางการ แตเปนใบเสรจจากเครองเอทเอมหรอบนทกทเขยนดวยมอ17 ตามพระราชก�าหนดการบรหารจดการการท�างานของคนตางดาว (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๖๑ นายจางจะเรยกหรอรบเงนจากคนตางดาวไมได เวนแตเปนคาใชจายท

อยในความรบผดชอบของคนตางดาวทนายจางไดออกใหไปกอน ไดแก คาหนงสอเดนทาง คาตรวจสขภาพ คาใบอนญาตท�างาน หรอคาใชจายอนท�านองเดยวกน


เมอเทยบกบการส�ารวจป พ.ศ. 2560 ทระบวารอยละ 48 ของแรงงานประมงทงหมดโดนหกเงนและโดนหกในจ�านวนเงนเฉลยทสงกวามาก คอ 4,640 บาทตอเดอน การหกทนอยลงนนาจะสะทอนถงการทนายจางตระหนกเกยวกบขอก�าหนดทางกฎหมายและการเปลยนวธการหกเงนไปหกจากการจายเงนกอนเมอแรงงานประมงสนสดสญญา

แผนภาพท 10 การหกคาจาง/ประเภทของการหก แยกตามอตสาหกรรม, พ.ศ. 2562

คณสงเงนกลบบานหรอไม

ผใหขอมลสวนใหญในอตสาหกรรมทงสองประเภทสงเงนกลบบาน คอ แรงงานประมงรอยละ 80 และแรงงานแปรรปอาหารทะเลรอยละ 75 ถงแมในอตสาหกรรมแปรรปอาหารทะเลจะมการจายคาจางทางอเลคทรอนคสอยและในอตสาหกรรมประมงกเรมมการใชบญชธนาคารมากขนแลวกตามแตสดสวนของแรงงานขามชาตทใชธนาคารเพอการสงเงนกลบบานนนไมเปลยนแปลงจากการส�ารวจป พ.ศ. 2560 คออยทรอยละ 18 การขาดกฎระเบยบและความสมพนธทจ�าเปนส�าหรบเครอขายการโอนเงนทางมอถอในประเทศกมพชา (วง หรอ Wing) และเมยนมา (เวฟ มนน หรอ Wave Money) ทไดรบความนยมอยางสงและมคาใชจายต�ามาด�าเนนธรกจในประเทศไทย ซงระบบการโอนเงนกลบบานทแรงงานขามชาตใชมความทนสมยมาก

ประมง(%)ฐาน: ผตอบแบบสอบถาม n=219

อาหารทะเล(%)ฐาน: ผตอบแบบสอบถาม n=251

ประกนสงคม

ประกนสงคมหนอนๆ

การจายเงนลวงหนา

เอกสารท�างาน

อาหาร

ไมอนญาต ไมอนญาต

อาหาร ทพก

ทพก

1879

16

15

2

15

2

2

11

หกเงนโดยเฉลย870 บาท

หกเงนโดยเฉลย1,920 บาท



5. สภาพการท� งานและความเปนอย

แรงงานในอตสาหกรรมทงสองประเภทถกถามเกยวกบสภาพการท�างานและสภาพความเปนอย เชน จ�านวนวนทพวกเขาท�างานตามปกต เวลาพกในแตละวน เวลาหยด ความปลอดภยในการท�างาน การรกษาพยาบาล และคณภาพของทพก

ปกตคณท�งานกวนและกชวโมงตอสปดาห

แรงงานประมงระบวาตนท�างาน 6.4 วนตอสปดาห และแรงงานแปรรปอาหารทะเลท�างาน 6.0 วน เตมทตามทกฎหมายก�าหนดส�าหรบการท�างานในหนงสปดาห ตวเลขดงกลาวแทบไมเปลยนแปลงจากการส�ารวจในป พ.ศ. 2560

แรงงานทงในภาคการประมงและการแปรรปอาหารทะเลระบวาตนท�างานโดยเฉลย 9 ชวโมงตอวน ส�าหรบแรงงานแปรรปอาหารทะเล ตวเลขนไมเปลยนแปลงจากการส�ารวจในป พ.ศ. 2560 แตส�าหรบแรงงานประมง ชวโมงการท�างานลดลงจากเฉลย 11 ชวโมงตอวนในป พ.ศ. 2560

ทงน ประเทศไทย ไมไดมการจ�ากดชวโมงการท�างานลวงเวลาอยางเปนทางการ กลาวคอ สามารถท�างานได 14 ชวโมงตอวน หกวนตอสปดาห ทงในงานแปรรปอาหารทะเลและงานประมง ผซออาหารทะเลไทยบางรายไดก�าหนดเพดานทต�าลงมาใหกบผสงสนคาใหกบตน และใหมการท�างานแคเกาถงสบชวโมงตอวน (54 ถง 60 ชวโมงตอสปดาห) ซงเปนเวลาการท�างานปกตส�าหรบแรงงานแปรรปอาหารทะเลรอยละ 73 ทส�ารวจ18

แมวาโครงการและภาคหนสวนจะไดรบรายงานลาสดเกยวกบการท�างานวนละ 14 ชวโมงขนไปบนเรอประมง แตชวโมงการท�างานตอวนโดยเฉลยทแรงงานประมงแจงไวท 9 ชวโมงตอวนไดรบการยนยนในการส�ารวจของ Praxis Labs เกยวกบสภาพการท�างาน ในป พ.ศ. 2562 ดวย

อยางไรกตาม นกวจยทศกษาประเดนเหลานระบวาการค�านวณชวโมงท�างานโดยเฉลยในงานประมงนนเปนเรองยาก ความเขาใจเกยวกบชวโมงการท�างานอาจไมรวมเวลาออกจากทาเรอ การคดและการจดเกบปลา หรอเวลาทใชในการซอมอปกรณและท�าความสะอาดเรอ แมวากฎหมายไทยจะสะทอนมาตรฐานระดบโลกเรองเวลาการพกผอนของแรงงานประมงตามทก�าหนดในอนสญญาวาดวยงานในภาคประมง พ.ศ. 2550 (ฉบบท 188) คอพกสบชวโมงทก 24 ชวโมง แตกฎหมายไทยกยงไมไดก�าหนดวธการวดการท�างานและเวลาพกผอนส�าหรบการท�างานบนเรอประมง ดวยเหตนจงไมมความเหนพองตองกนระหวางเจาหนาทรฐ นายจาง และแรงงาน วาการท�างานบนเรอจะถอวาเรมตนและสนสดลงเมอใด

มอกสามปจจยทอาจจะมผลตอการระบชวโมงการท�างานในการส�ารวจครงน ปจจยแรก ดงทกลาวถงขางตนเกยวกบคาจาง การระบจ�านวนชวโมงการท�างานของแรงงานประมงอาจเปนผลจากการถกนายจางฝกใหพด (และอาจมการจางใหแจงขอมลเทจ) ตลอดจนการทตองตอบค�าถามพนกงานตรวจแรงงานบอยๆ ท�าใหตอบเหมอนเดมและตอบตามทกฎหมายก�าหนด ปจจยทสอง ภาคหนสวนของโครงการรวมถงเจาหนาทกระทรวงแรงงานไดรบรายงานและพบเหนการแจงขอมลเทจของนายจางในบนทกชวโมงการท�างาน (และคาจาง) กรณทพบมากเปนแบบฉบบคอ บนทกชวโมงการท�างานมการกรอกขอมลเสรจเรยบรอยและลงนามโดยแรงงานประมงททาเรอกอนทเรอจะออกจากทาดวยซ�า ปจจยสดทาย ลกษณะของงานประมงทมระยะเวลาทตองท�างานอยางตอเนองสลบกบชวงทไมตองท�าอะไร ท�าใหการบนทกและหาคาเฉลยของชวโมงการท�างานเปนเรองทยากล�าบาก

18 จรรยาบรรณส�าหรบผปอนสนคาของเทสโก (องกฤษ)/Ethical Trading Policy คอ “การท�างานลวงเวลาทงหมดจะตองเปนไปตามความสมครใจ การท�างานลวงเวลาจะตองถกน�าไปใชอยางมความรบผดชอบโดยค�านงถงสงตอไปนทงหมด คอ ระดบ ขอบเขต ความถ และชวโมงการท�างานของคนงานแตละคนและก�าลงแรงงานโดยรวม การท�างานลวงเวลาจะตองไมถกใชเพอแทนทการจางงานปกต ... จ�านวนชวโมงท�างานในชวง 7 วนใดๆ จะตองไมเกน 60 ชวโมง [รวมถงการท�างานลวงเวลา]” https://www.ethicaltrade.org/eti-base-code. Costco (US): “Employees’ combined regular and overtime working hours shall not exceed legal limits or 60 hours per week, whichever is more strict.” (คอสตโค (สหรฐฯ): “ชวโมงการท�างานปกตและการท�างานลวงเวลาของคนงานรวมกนจะตองไมเกนขดจ�ากดทางกฎหมายหรอ 60 ชวโมงตอสปดาหแลวแตจ�านวนใดจะต�ากวา)” https://www.costco.com/wcsstore/CostcoUSBCCatalogAssetStore/Attachment/16w0604-sustainability-conduct.pdf.


คณไดรบคาจางส�หรบการท�งานลวงเวลาหรอไม

โดยทวไปแลวการท�างานลวงเวลาไมไดรบอนญาตในงานประมง และไมไดรบการชดเชยดวยการจายคาท�างานลวงเวลา ไตกงจะตองใหแรงงานประมงมเวลาพกชดเชยแทนทนทหลงจากท�างานเกน 14 ชวโมง

ในโรงงาน แรงงานแปรรปอาหารทะเลระบวารอยละ 84 (ผชายและผหญงเทาๆ กน) ไดรบคาท�างานลวงเวลา ซงเปนสดสวนทเพมขนจากกลมตวอยางในการส�ารวจขอมลพนฐานซงส�ารวจโรงงานขนาดเลกกวาซงมเพยงรอยละ 56 ทระบวาไดรบคาท�างานลวงเวลา

คณเคยไดรบอนตรายหรอเจบปวยอยางรนแรงจากการท�งานหรอไม

จากแรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเลจ�านวน 470 คนทส�ารวจ รอยละ 25 หรอหนงในส (116 คน) ระบวาเคยไดรบบาดเจบหรอเจบปวยจากการท�างานทท�าใหตองหยดงาน ตวเลขเหลานยนยนถงความเสยงทเปนเรองส�าคญเกยวกบความปลอดภยและสขภาพของแรงงานในทงสองภาคอตสาหกรรม แตความอนตรายของงานประมงจะเดนชดกวา คอ การบาดเจบและการเจบปวยมสงกวาในงานประมง (รอยละ 30) เทยบกบงานแปรรปอาหารทะเล (รอยละ 20) (ค�าถามทเกยวของในการส�ารวจป พ.ศ. 2560 ถามเกยวกบการบาดเจบหรอความเจบปวยท 'ตองไดรบการรกษาพยาบาล' ค�าตอบทไดคอ มรอยละ 27 ในแรงงานประมงและรอยละ 13 ในแรงงานแปรรปอาหารทะเลทตอบเขาขายน)

การบาดเจบหรอเจบปวยทพบบอยทสดคอ การลน สะดด หกลม (รอยละ 38) ตามดวยการถกบาด มบาดแผล (โดยรวมรอยละ 34) ความเจบปวยแบบนพบในบรรดาแรงงานประมง (รอยละ 47) มากกวาในแรงงานแปรรปอาหารทะเล (รอยละ 16) ความเจบปวยทพบมากทสดในบรรดาแรงงานแปรรปอาหารทะเล (รอยละ 49) คออาการทเปนผลจากความรอนจดหรอความเยนจดในโรงงาน เทยบกบรอยละ 18 ของแรงงานประมง การบาดเจบอนๆ เชน การชน การกระแทก กลามเนอลา ผนผวหนงและการตดเชอ ความเจบปวยทเกดจากไอพษหรอน�า/อาหารทไมสะอาดแทบไมพบในบรรดาแรงงานประมงและไมเปนปญหาส�าหรบแรงงานแปรรปอาหารทะเล

แผนภาพท 11 จ�านวนวนและชวโมงการท�างานโดยเฉลย พ.ศ. 2560 และ 2562

วนท�งานเฉลย


ชวโมงท�งานเฉลย


2560 2562 2560 2562

6.3 6.4 11 9





2560 2562 2560 2562

6.1 6.0 9 9

เฉลยประมง

เฉลยอาหารทะเล



คณไดรบการฝกอบรมอะไรบางในสถานทท�งาน

แนนอนวาความปลอดภยและสขภาพของแรงงานเกยวของกบชวโมงการท�างาน และยงเกยวของกบการฝกอบรมความปลอดภยส�าหรบแรงงานอยางมากดวย19 ในการส�ารวจในป พ.ศ. 2562 ระบวามแรงงานจ�านวนนอยมากทไดรบการฝกอบรมในการท�างาน คอ รอยละ 3 ในแรงงานประมงและรอยละ 18 ในแรงงานแปรรปอาหารทะเล ซงสวนใหญเปนผหญง

งานประมงซงเปนหนงในอาชพทอนตรายทสดในโลก มเพยงแรงงานสองคนจาก 219 คนทระบวาตนไดรบการฝกอบรมเกยวกบเครองมอประมงหรอการปฏบตดานความปลอดภย ทงน แรงงานแปรรปอาหารทะเลเพยงรอยละ 12 เทานนทไดรบการฝกอบรมเกยวกบความปลอดภยในการท�างาน รอยละ 4 เกยวกบทกษะการท�างาน และรอยละ 1 เกยวกบอปกรณท�างานโดยนายจาง

คณไดรบสทธในการท�งานอะไรบางในงานทท�อย

ประเดนสขภาพและความปลอดภยยงเกยวของกบการลางานทกรปแบบ ไมวาจะเปนวนหยดประจ�าสปดาห ลาปวย หยดพกผอนประจ�าป และการลาคลอดในงานแปรรปอาหารทะเล แรงงานจ�านวนมากไมทราบวาสทธของตนเองมอะไรบาง (ตารางท 7) ในขณะทแรงงานแปรรปอาหารทะเลทงหมดระบวาตนไดรบสทธอยางนอยหนงอยาง แตแรงงานประมงรอยละ 43 ระบวาตนไมไดรบสทธใดๆ ทวานนเลยในงานปจจบน

แผนภาพท 12 ประเภทของการบาดเจบจากการท�างาน แยกตามเพศ อตสาหกรรมและประเภทของการท�างาน, พ.ศ. 2562

19 ดอนสญญาของไอแอลโอทเกยวกบชวโมงการท�างาน (https://www.ilo.org/global/standards/subjects-covered-by-international-labour-standards/working-time/lang--en/index.htm) และสขภาพและความปลอดภยของคนงาน(https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:::NO:12100:P12100_ILO_CODE:C155:NO).

ประเภทการบาดเจบฐาน: จากผทไดรบบาดเจบ

รวมn=116(%)



ลน สะดด หกลม 38 38 38

กลามเนอลา 8 8 8

ชน กระแทก 10 9 10

ถกบาด มบาดแผล 34 47 16

สดดมไอพษ 1 2 –

ตองฟงเสยงดง 1 2 –

ผนผวหนงและการตดเชอ 3 5 2

อาการทเปนผลจากความรอนจดหรอความเยนจด

31 18 49

ความเจบปวยจากน�า/อาหารทไมสะอาด 2 3 –

อนๆ 3 6 –

การบาดเจบทประสบในการท�างาน(%)ฐาน: ผตอบแบบสอบถาม n = 470

รวม

หญง

เรอขนาด 30 ตนขนไป

โรงงานเลก/กลาง

ชาย

เรอขนาด10-29 ตน

ประมง

อาหารทะเล

โรงงานใหญ

25

26

19

20

27

31

30

17

20




ในบรรดาแรงงานประมงทส�ารวจ มเพยงหนงในสาม (รอยละ 35) ทระบวาไดรบคาจางในวนทลาปวย และในสดสวนทเทากนระบวาไดรบวนหยดเตมวนหนงวนตอสปดาห ตวเลขเหลานสวนใหญไมเปลยนแปลงจากการส�ารวจป พ.ศ. 2560 แรงงานแปรรปอาหารทะเลเกอบทงหมด (รอยละ 98) ระบวามวนหยดหนงวนตอสปดาห และประมาณสองในสาม (รอยละ 64) ไดรบคาจางในวนทลาปวย ราวรอยละ 42 ของแรงงานหญงในงานแปรรปอาหารทะเลระบวาตนสามารถลาคลอดได

เมอถกขอใหอธบายวาท�าไมสทธในการท�างานโดยทวไปจงดขนในภาคการแปรรปอาหารทะเล แตแยลงในภาคการประมงโดยเฉพาะเรองการลาปวยโดยไดรบคาจางและวนหยดทไดรบคาจาง สหภาพแรงงาน องคกรภาคประชาสงคม และภาคเอกชน กลาววาเปนเรองยากส�าหรบแรงงานประมงทจะลาปวยเวลาทอยบนเรอเพราะเรอบางล�ามแรงงานจ�านวนนอย การลาปวยอาจท�าใหเกดปญหากบแรงงานประมงคนอนๆถาพวกเขาหยดพกระหวางการออกเรอ การลาปวยจงมกถกปฏเสธหรอไมสนบสนนใหหยดงานเพราะไมสบาย “ฉนไมเคยไดยนวาแรงงานประมงไดรบสทธเหลาน เคยไดยนแตกรณทแรงงานประมงลาปวยจงถกหกเงนคาจาง” ผใหขอมลจากองคกรภาคประชาสงคมคนหนงกลาว

ในอตสาหกรรมทงสองประเภท ผตอบแบบสอบถามระบวาแทบไมมแรงงานไดหยดโดยไดรบคาจางในวนหยดนกขตฤกษเลย (รอยละ 4) ทงน คาดวาแรงงานแปรรปอาหารทะเลสวนใหญทตอบแบบนเนองจากอาจจะไมทราบวาไดรบเงนคาจางในวนหยดนกขตฤกษ และวนหยดประจ�าปดวยตามทกฎหมายก�าหมด อยางไรกตามในงานประมง วนหยดตางๆและวนหยดประจ�าปนายจางจะเปนผก�าหนดและมกจะถกรวมกนใหหยดในคราวเดยว เขน วนลาทไดรบคาจางในชวงสงกรานตในเดอนเมษายน

โดยรวมแลว แรงงานแปรรปอาหารทะเลไดรบสทธในการท�างานเฉลย 1.9 อยาง (ไมรวมถงคาท�างานลวงเวลา) เทยบกบเฉลยไมถงหนงอยาง (0.7) ทมใหกบแรงงานประมง ทงน แรงงานไทยระบวาไดรบสทธในการท�างานโดยเฉลยมากทสด (1.9 อยาง) ในขณะทแรงงานเมยนมาได 1.4 อยาง และแรงงานกมพชา ไดรบ 0.9 อยาง ซงโดยเฉลยนอยมาก

ตารางท 7 สทธในการท�างานทไดรบ แยกตามเพศ อตสาหกรรม และสญชาต, พ.ศ. 2562

สทธฐาน: ผตอบแบบส�ารวจทกคน

รวมn=470(%)

ชายn=337(%)

หญงn=132(%)





ไทยn=84(%)

วนหยดโดยไดรบคาแรง 4 3 7 4 4 1 5 16

ลาปวยโดยไดรบคาแรง 51 44 69 35 64 48 40 73

วนหยดหนงวนตอสปดาห 68 56 99 35 98 73 40 81

ลาคลอดโดยไดรบคาแรง 12 – 42 – 22 13 1 19

ไมไดเลย 20 29 – 44 – 20 37 5

เฉลยสทธทไดรบ 1.4 1.0 2.2 0.7 1.9 1.4 0.9 1.9

คณเขาถงสงอ�นวยความสะดวกอะไรบาง

ทงการส�ารวจขอมลพนฐานและการส�ารวจขอมลวดผลมค�าถามเกยวกบสภาพความเปนอย บรการพนฐาน (น�า ไฟฟา) และสงอ�านวยความสะดวกตางๆ (โทรทศน วทย เตยง) เปนมาตรวดทแสดงถงคณภาพชวตของแรงงาน (ตารางท 8)

โดยรวมพบวาแรงงานแปรรปอาหารทะเลสามารถเขาถงสงอ�านวยความสะดวกมากกวาแรงงานประมง สวนหนงเปนเพราะท�างานบนบก ในขณะทแรงงานประมงอาศยอยบนเรอขณะท�าการประมงและมกจะพกในทอยอาศยชวคราวหากไมไดออกเรอ ทงนแรงงานไทยมการเขาถงสงอ�านวยความสะดวกไดดกวาแรงงานกมพชาและเมยนมา



แรงงานขามชาตสวนใหญอาศยอยในทพกรวม มแรงงานกมพชาเพยงรอยละ 13 และแรงงานเมยนมารอยละ 23 ของทส�ารวจทมหองของตวเอง เทยบกบรอยละ 74 ของแรงงานไทยทมหองของตวเอง ซงโดยรวมแลวคดเปนรอยละ 30 ของผตอบแบบสอบถามทงหมดและเพมขนจากรอยละ 6 ของผตอบแบบสอบถามในป พ.ศ. 2560 สวนหนงเปนผลมาจากสดสวนทสงขนของแรงงานในกลมตวอยางทเปนแรงงานไทยและแรงงานทท�างานในโรงงานขนาดใหญ ในสวนของแรงงานประมง สดสวนของแรงงานทมหองอาบน�าและมหองสขาใชเพมมากขนจากป พ.ศ. 2560 คอ จากรอยละ 67 เปนรอยละ 83 ส�าหรบการเขาถงหองสขา และจากรอยละ 69 เปน 83 ส�าหรบหองอาบน�า จ�านวนแรงงานทมหองของตนเองเพมมากขน แตสดสวนของแรงงาน (ในหองรวม) ทบอกวาตนมเตยงของตวเองลดนอยลงจากรอยละ 55 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 31 ในป พ.ศ. 2562 นอกจากน จ�านวนแรงงานทงหมดทมตเกบของของตวเองลดลงจากเกอบครงหนง (รอยละ 48) ในป พ.ศ. 2560 เหลอนอยกวาหนงในสาม (รอยละ 30) ในป พ.ศ. 2562 ซงอาจจะสมพนธกบการเปลยนไปสการทแรงงานมหองสวนตวมากขน

ตารางท 8 การเขาถงสงอ�านวยความสะดวก แยกอตสาหกรรม และสญชาต, พ.ศ. 2562

สงอ�านวยความสะดวกฐาน: ผตอบแบบสอบถามทกคน

รวมn=470(%)





ไทยn=84(%)

หองน�าสะอาด 83 69 96 78 86 100

หองอาบน�าสะอาด 83 68 95 77 87 98

น�าไหล 89 81 96 89 85 94

ไฟฟา 93 88 98 91 94 100

พดลม 92 85 98 90 92 96

ทางเดนไปหองน�า/หองอาบน�าทมแสงไฟ 47 36 56 41 53 58

หองของตวเอง 30 17 41 23 13 74

เตยงของตวเอง 31 17 43 24 13 76

ตใสของ 30 16 41 25 9 68

โทรทศน 55 44 65 48 43 93

วทย 12 18 6 9 18 12

โทรศพทมอถอปกต 17 29 7 17 17 18

สมารทโฟน 79 66 91 78 81 82

ไมมเลย 1 1 – 1 – –

เฉลยจ�านวนของสงอ�านวยความสะดวก 7.4 6.3 8.3 6.9 6.9 9.7



แรงงานประมงมสภาพความเปนอย ต�ากวามาตรฐานฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=219

สภาพทอยอาศยทตำากวามาตรฐาน

แรงงานประมงมสภาพการท�างานต�ากวามาตรฐานฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=219

สภาพการท�งานทตำากวามาตรฐาน

แรงงานแปรรปอาหารทะเลมสภาพความเปนอยต�ากวามาตรฐานฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=251

แรงงานแปรรปอาหารทะเลมสภาพการท�างานต�ากวามาตรฐานฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=251

23%

3%

17%

3%

สภาพการท�งานและความเปนอยของคณเปนอยางไร

เพอใหทงแรงงานจากการส�ารวจและผอานรายงานนเขาใจบรบทของสภาพความเปนอยและสภาพการท�างานมากขนเ จงมการใหแรงงานดรปภาพทแสดงสภาพความเปนอยและการท�างานทต�ากวามาตรฐานและขอใหแรงงานผตอบแบบสอบถามระบวาสภาพทเหนในภาพนนแยกวา พอๆกน หรอดกวา (นนคอสะอาดกวา กวางขวางกวา ปลอดภยกวา) สภาพการท�างานและความเปนอยของตน ตวอยางภาพถายทใชในสวนของการส�ารวจนมแสดงในตารางดานลาง

มแรงงานประมงทระบสภาพความเปนอยต�ากวามาตรฐานมากกวาแรงงานแปรรปอาหารทะเลมาก (รอยละ 23 ในแรงงานประมง และรอยละ 3 ในแรงงานแปรรปอาหารทะเล) การตอบสนองตอรปถายทแสดงสภาพการท�างานกใหผลลพธในท�านองเดยวกน คอ รอยละ 17 ของแรงงานประมงระบวาสภาพการท�างานของตวเองพอๆ กนหรอแยกวาภาพทเหน และสวนในแรงงานแปรรปอาหารทะเลมแครอยละ 3

แผนภาพท 13 สภาพความเปนอยและการท�างานทต�ากวามาตรฐาน แยกตามอตสาหกรรม, พ.ศ. 2562



การพฒนาสภาพการท�งานใหดขนในสายตาแรงงาน

เพอใหโครงการฯและภาคหนสวนเหนถงความเปลยนแปลงในอตสาหกรรมนในชวงเวลาทมากขน นกวจยจงมค�าถามเพมเตมส�าหรบแรงงาน

ทท�างานมาเปนเวลาหาปหรอนานกวานน ซงนบจากป พ.ศ. 2558 ทมการเรมปฏรปอตสาหกรรมนอยางจรงจง แรงงานทวานมจ�านวน 165

คน ซงหนงในสามเปนแรงงานไทย และอกสองในสามเปนแรงงานกมพชาหรอเมยนมา การสอบถามจะประเมนประเดนการท�างานตางๆ ท

กลาวถงขางตนวา 'ดขน' 'เหมอนเดม' หรอ ‘แยลง’ จากเมอหาปกอน (แผนภาพท 14)

สภาพทพกอาศยถอวาไดรบการปรบปรงใหดขนส�าหรบแรงงานทงในการประมงและการแปรรปอาหารทะเล แตค�าตอบของแรงงานประมงและ

แปรรปอาหารทะเลแตกตางกนในเรองอนๆ เชน โดยรวมแลวแรงงานแปรรปอาหารทะเลระบวาสภาพทพกอาศยมการปรบปรงขนมากกวา

แรงงานประมง และส�าหรบแรงงานประมงการปรบปรงโดยรวมนนถกบดบงความส�าคญไปดวยสงททไมมความเปลยนแปลง (มเพยงสอง

ประเดนเทานนทไดรบคะแนน 'แยลง' คอ ประมาณหนงในสบของแรงงานแปรรปอาหารทะเลทส�ารวจระบเรองชวโมงการท�างาน/การท�างาน

ลวงเวลาและการหกคาจาง ขอรองเรยนทงสองมาจากแรงงานแปรรปอาหารทะเลเปนสวนใหญและอาจเกยวของกบการลดชวโมงการท�างาน

ลวงเวลาซงสงผลใหรายไดลดลง มากกวาทจะเปนสภาพการท�างานทแยลง)

ส�าหรบแรงงานแปรรปอาหารทะเล สงทพฒนาดขนสามอนดบแรกคอ สทธประโยชนในการท�างาน (รอยละ 70) ความปลอดภยในการ

ท�างาน (รอยละ 68) และสภาพทพกอาศย (รอยละ 65) ส�าหรบแรงงานประมง สงทปรบปรงดขนคอ เงนเดอน (รอยละ 58) สภาพทอยอาศย

(รอยละ 51) และสถานทท�างาน (รอยละ 50)

แผนภาพท 14 การปรบปรงสภาพการท�างานในสายตาแรงงาน แยกอตสาหกรรม, พ.ศ. 2562

ประมง (%)ฐาน: ท�างานในไทยมานานหาปหรอมากกวา, n=99

เงนเดอนความปลอดภยในการ

ท�างาน

ภาระงาน เงนเดอน

ความสามารถในการออมเงน

ชวโมงท�างานและการท�างานลวงเวลา

สภาพทอยอาศยสทธประโยชนในการ

ท�างาน

สทธประโยชนในการท�างาน

สถานทท�างาน

ชวโมงท�างานและการท�างานลวงเวลา

วนท�างานตอสปดาห

สถานทท�างาน สภาพทอยอาศย

ความสามารถในการเปลยนนายจาง

สญญาการท�างาน

สญญาการท�างานความสามารถในการออม

เงน

ความปลอดภยในการท�างานความสามารถในการ

เปลยนนายจาง

วนท�างานตอสปดาห ภาระงาน

การหกเงนเดอน

แยลง เหมอนเดม ดขน

0

3

14

2

2

2

0

0

2

2

2

8

3

1

2

3

1

0

2

2

1

0

1

0

39 58

60 39

62 36

46 51

63 36

67 33

48 50

61 37

68 31

58 42

64 35

32

45

41

29

46

67

35

57

73

45

61

7670

68

52

46

70

53

32

65

42

25

54

38

1730 การหกเงนเดอน

อาหารทะเล (%)ฐาน: ท�างานในไทยมานานหาปหรอมากกวา, n=66



6. แรงงานบงคบ

แรงงานบงคบเปนการละเมดสทธมนษยชนขนพนฐาน ซงเปนสาเหตหลกทน�ามาซงความเปลยนแปลงในภาคการประมงและแปรรปอาหารทะเลของไทยในชวงหาปทผานมา (เชนเดยวกนกบการท�าประมงทผดกฎหมายและไรการควบคม) การวดความแพรหลายของแรงงานบงคบในบรรดาแรงงานทส�ารวจโดยใชระเบยบวธของไอแอลโอทมการปรบปรงใหมในป พ.ศ. 2561 เปนหนงในเปาหมายของโครงการสทธจากเรอสฝงในการท�าการส�ารวจน (ILO, 2018b)

กรอบของไอแอลโอส�าหรบการบงชแรงงานบงคบ หรอ ‘forced labor’ นนมนยามอยในอนสญญาวาดวยแรงงานบงคบของไอแอลโอ พ.ศ. 2473 (ฉบบท 29) ทประเทศไทยใหสตยาบนในป พ.ศ. 2512 วา “งานหรอบรการทกชนดซงเกณฑเอาจากบคคลใดๆ โดยขเขญลงโทษ และซงบคคลดงกลาวนนมไดสมครใจทจะท�าเอง” องคประกอบของแรงงานบงคบถกจ�าแนกออกเปนสถานการณของ 'งานทไมสมครใจ (involuntary work)' และ 'การบบบงคบ (coercion)' กรณทเปนแรงงานบงคบจะตองประกอบดวยเงอนไขทงสองนพรอมกนโดยมผจดหาแรงงานหรอนายจางคนเดยวกน

แผนภาพท 15 แนวคดวาดวยแรงงานบงคบ

การศกษาสภาพการท�างานในงานประมงของไทยทเผยแพรในป พ.ศ. 2556 โดยโครงการ TRIANGLE ของไอแอลโอประมาณการวารอยละ 17 ของแรงงานประมงท�างานในสภาพทเปนแรงงานบงคบและพบมากกวาในบรรดาแรงงานประมงทท�างานบนเรอทออกท�าประมงเปนระยะเวลานาน หรอท�าการประมงนอกนานน�าของไทย (ILO, 2013)20 รฐบาลไทยจงไดออกกฎหมายก�ากบควบคมเรอทออกนานน�าไกล

แมวาการส�ารวจขอมลพนฐานในป พ.ศ. 2560 ของโครงการฯจะมการใชตวชวดแรงงานบงคบหลกๆ แตกไมไดวดความแพรหลายในบรรดาแรงงานทส�ารวจ (ILO, 2018a, pp. 34-35) ระเบยบวธของไอแอลโอส�าหรบการวดแรงงานบงคบถกน�ามาใชในการส�ารวจครงนเพอดความแพรหลายของแรงงานบงคบในบรรดาแรงงานทส�ารวจ

20 Employment practices and working conditions in Thailand’s fishing sector (แนวปฏบตการจางงานและสภาพการท�างานในภาคการประมงของไทย), 2013. งานศกษาส�ารวจแรงงานประมงระยะสน 490 คน (ใชเวลาออกเรอนอยกวา 30 วน) และแรงงานประมงระยะยาว 106 คน: สภาพแรงงานบงคบมอยในเรอประมงระยะยาวมากกวาเมอเทยบกบเรอประมงระยะสน โดยคนงานประมงระยะยาวทส�ารวจเกอบรอยละ 25 ถกหลอกลวงหรอบงคบใหท�างาน คนงานประมงระยะยาวเหลานทตดอยในสถานการณแรงงานบงคบมแนวโนมจะถกจางงานผานทางการจดหางานทเปนการหลอกลวง สวนคนงานประมงระยะสนมแนวโนมจะถกบงคบใหท�างานโดยการขวาจะเกดผลลพธทางการเงน https://www.ilo.org/dyn/migpractice/docs/184/Fishing.pdf.

แรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเล

งานทไมสมครใจ?

ไมใชแรงงานบงคบ มการขมขหรอคกคาม ทจะลงโทษ

ไมใชแรงงานบงคบ แรงงานบงคบ

ไมใช

ไมใช

ใช

ใช


องคประกอบของงานทไมสมครใจ

กรอบป พ.ศ. 2561 ของไอแอลโอระบวา งานทไมสมครใจหมายถงงานทท�าโดยปราศจากความยนยอมโดยอสระและรบรขอมลของคนท�างาน สถานการณทอาจกอใหเกดงานทไมสมครใจ มดงน:

• การจดหาทไมเปนอสระตงแตแรกเกดหรอดวยวธการอยางเชน การเอาคนเปนทาสหรอแรงงานขดหน • สถานการณทแรงงานตองท�างานทแตกตางจากทระบไวในระหวางการจดหางานโดยไมไดรบความยนยอมจากแรงงาน• ขอก�าหนดทเปนการละเมดในการท�างานลวงเวลา หรอในการท�างานเมอผจางเรยกใหท�าไดตลอดเวลา (on-call work) โดยทไมไดม

การตกลงกบนายจางมากอน• ท�างานในสภาพทอนตรายทแรงงานไมยนยอม โดยมหรอไมมอปกรณปองกนไดๆ• ท�างานโดยไดรบคาจางต�ากวามาตรฐานหรอไมมคาจาง ท�างานภายใตสภาพความเปนอยทเสอมโทรมแตเกยวกบงาน• ท�างานใหนายจางคนอนทไมไดตกลงกนไว ท�างานทมการเปลยนแปลงทส�าคญในเนองานทไมใชตามทตกลงกนไว ท�างานเปนระยะ

เวลานานกวาทตกลงกน• ท�างานโดยไมมหรอมเสรภาพจ�ากดในการยกเลกสญญาจาง

ตามระเบยบวธน รอยละ 27 ของแรงงาน 470 คนทส�ารวจในงานประมงและแปรรปอาหารทะเลระบวาตนมประสบการณการท�างานทไมสมครใจบางรปแบบในชวง 12 เดอนกอนการส�ารวจ

ขอบงชของแรงงานบงคบทระบกนมากทสดคอ การใชชวตในสภาพความเปนอยทเสอมโทรม (รอยละ 13) และการท�างานในสภาพแวดลอมการท�างานทเสอมโทรม (รอยละ 9) รอยละ5 ระบวาตนท�างานโดยมเสรภาพจ�ากดเรองการออกจากงาน และรอยละ 4 ท�างานใหกบนายจางคนอนทไมใชตามทตกลงกนไว

ขอบงชอนๆ ทมการระบคอ การท�างานเปนเวลานานกวาทตกลงกนเพอช�าระหน (รอยละ 3) การถกบงคบใหท�างานเพอชวยใหบคคลอนไดงานหรอเงน (รอยละ 3) การท�างานทตองมความพรอมเผอเรยกไดตลอดเวลา 7 วนตอสปดาห (รอยละ 3) การท�างานเพอชวยเหลอสมาชกในครอบครวทถกบงคบใหท�างาน (รอยละ 2) และการท�างานอยางไมเตมใจใหกบนายจางหรอนายหนาจดหางาน (รอยละ 2)

รอยละ 15 ของแรงงานทส�ารวจระบขอบงชมากกวาหนง นนคอพวกเขาประสบกบสถานการณเหลานมากถงสอง สาม หรอสสถานการณในงานเดยวกน

แผนภาพท 16 สถานการณของงานทไมสมครใจ, พ.ศ. 2562

องคประกอบการท�างานทไมสมครใจฐาน: n=470

อาศยอยในสภาพความเปนอยทเสอมโทรม

ท�างานเพอชวยเหลอคนอนใหไดงานหรอเงน

ท�างานในสภาพแวดลอมการท�างานทเสอมโทรม

ท�างานนานกวาทตกลงเพอจายหนคน

ท�างานโดยมเสรภาพในการออกจากงานจ�ากด

ท�างานโดยไมเตมใจใหนายจางหรอนายหนา

ท�างานใหนายจางคนอนนอกเหนอทตกลง

ท�างานเพอชวยสมาชกในครอบครวทถกบงคบใหท�างาน

ท�างานพรอมเผอเรยกตลอดเวลา เจดวนตอสปดาห

ท�างานอนนอกเหนอทตกลงกนไว

ท�างานโดยไดรบคาแรงต�ามาก (ต�ากวา 8000 บาท)

13

3

9

3

5

2

4

2

3

1

1

การท�างานทไมสมครใจโดยรวมฐาน: n=470

การละเมดทประสบ (%)

27%

ไมเคย

73

สอง

9

หนง

12

สาม

4

ส+

2



แรงงานประมง (รอยละ 42) เลาถงการท�างานทไมสมครใจมากกวาแรงงานแปรรปอาหารทะเลมาก (รอยละ 14) และมผชายมากกวา (รอยละ 32) เทยบกบผหญง (รอยละ 14) เมอแยกตามสญชาต แรงงานชาวกมพชาเกอบครง (รอยละ 49) ระบวามการท�างานทไมสมครใจ เทยบกบรอยละ 23 ของแรงงานพมาและรอยละ 17 ของแรงงานไทย

กรอบของไอแอลโอระบวา การขมขและการคกคามทจะลงโทษใดๆ เปนวธการบงคบขเขญทใชเพอใหแรงงานท�างานโดยขดกบความตองการของเขาหรอเธอ องคประกอบของการบงคบขเขญอาจมดงน

• การคกคามหรอการใชความรนแรงตอแรงงานหรอญาตพนองของแรงงาน การจ�ากดการเคลอนไหวของแรงงาน

• แรงงานขดหนหรอมการบงคบจากภาวะการเปนหน การยดหนวงคาจางหรอผลประโยชนอนๆ ทสญญาไว

• การยดเอกสารส�าคญ (เชน เอกสารประจ�าตวหรอใบอนญาตพ�านก)

• การฉวยประโยชนจากภาวะเปราะบางของแรงงานโดยการปฏเสธสทธหรอสทธพเศษ การขมขทจะเลกจางหรอสงกลบประเทศ

มแรงงานรอยละ 12 ทรายงานวาประสบกบองคประกอบของการบงคบขเขญ รปแบบทพบบอยทสดของการบงคบขเขญคอ การขมขวาจะจ�ากด หรอมการจ�ากดหรอก�ากบควบคมการเคลอนไหวจรงๆ (รอยละ 5) การยดเอกสารประจ�าตวหรอโทรศพทมอถอ (รอยละ 5) และการแยกหรอถกขงอยในทท�างานหรอทอยอาศย (รอยละ 4) การขมขทจะใชความรนแรงกบแรงงานหรอครอบครว (รอยละ 2) การขมขทจะเลกจาง (รอยละ 2) การบงคบจากภาวะเปนหน (รอยละ 2) และการลวงละเมดหรอรงควานทางเพศ (รอยละ 1) รอยละแปดของแรงงานโดยรวมระบวามองคประกอบของการบงคบขเขญเหลานสองอยางขนไป

แผนภาพท 17 องคประกอบของการบงคบขเขญ , พ.ศ. 2562

สถานการณของการบงคบขเขญพบไดมากกวาในภาคการประมง (รอยละ 14 ของผใหขอมล) เมอเทยบกบงานแปรรปอาหารทะเล (รอยละ 7) ในหมผชาย (รอยละ 15) มากกวาผหญง (รอยละ 5) และในบรรดาแรงงานกมพชา (รอยละ 40) มากกวาแรงงานไทย (รอยละ 11) และแรงงานเมยนมา (รอยละ 4) การรายงานถงการบงคบขเขญมในภาคตะวนออก (รอยละ 54) สงกวาอาวไทยตอนบน (รอยละ 21) สวนพนทอนๆ ทงหมดมต�ากวารอยละ 5

องคประกอบการบงคบขเขญฐาน: n=470

การบงคบขเขญโดยรวมฐาน: n=470

การละเมดทประสบ(%)

การขมขเพอจ�ากดหรอการจ�ากดหรอก�ากบควบคมการเคลอนไหวจรงๆ

การขมขทจะเลกจาง

การยดเอกสารประจ�าตวหรอโทรศพทมอถอ

การลวงละเมดหรอรงควานทางเพศ

การแยกหรอถกขงอยในทท�างานหรอทอยอาศย

การใชความรนแรงทางกายภาพ

การใชประโยชนจากหน

การขวาจะไมอนญาตใหทานอาหารหรอไมใหทานจรงๆ

การขมขทจะใชความรนแรงกบแรงงานหรอครอบครว

การขวาจะไมจายคาแรงหรอไมจายจรงๆ

การยดหนวงคาแรงหรอสทธประโยชนอนๆ

การขวาจะสงกลบหรอด�าเนนคดทางกฎหมาย

512%

2

5

1

4

0

2

0

2

0

0

0 ไมเคย

88

สอง

3

หนง

5

สาม

2

ส+

3



ประมาณการความแพรหลายของแรงงานบงคบ

ความแพรหลายโดยรวมของแรงงานบงคบในบรรดาแรงงานประมงและแปรรปอาหารทะเลทส�ารวจพบวามอยทรอยละ 10

สอดคลองกบขอคนพบขางตนทเกยวของกบงานทไมสมครใจและการบงคบขเขญ พบวาแรงงานบงคบมแพรหลายในกลมแรงงานประมง (รอยละ 14) มากกวากลมแรงงานแปรรปอาหารทะเล (รอยละ 7) และในหมผชาย (รอยละ 12) มากกวาผหญง (รอยละ 5)

การจ�าแนกขอคนพบเหลานตามสญชาตและพนทจะไดจ�านวนทคอนขางนอย ดงนนจงไมมลกษณะเปนตวแทนเหมอนการจ�าแนกตามเพศสภาพและภาคอตสาหกรรมทมจ�านวนแรงงานมากกวา อยางไรกตาม ภาพทไดกมลกษณะคลายกบในการส�ารวจขอมลพนฐาน โดยเฉพาะอยางยงแรงงานขามชาตชาวกมพชาทส�ารวจในป พ.ศ. 2560 ระบถงการยดหนวงคาจาง สภาพการท�างานทไมเหมาะสม และการหลอกลวงในระดบทสงกวาแรงงานขามชาตจากเมยนมามาก ความแตกตางกนอยางมากระหวางพนทนนาจะสะทอนถงการมแรงงานประมงชาวกมพชาเปนหลกตามทาเรอในพนทฝงตะวนออก เชน ระยอง ซงมการปฏบตทเลวรายทสดตามการทพบในการส�ารวจครงน และการขาดเครอขายแรงงานขามชาตทจะสามารถชวยเหลอกนในบรรดาแรงงานชาวกมพชา

แผนภาพท 18 ประมาณการความแพรหลายของแรงงานบงคบ, พ.ศ. 2562

ไมมหลกฐานเรองการท�างานโดยไมสมครใจ หรอการบงคบขเขญ 71%

การท�างานโดยไมสมครใจ27%

แรงงานบงคบ10%

การบงคบขเขญ12%

ฐาน: แรงานขามชาตทงหมดn=470

แผนภาพท 19 ความแพรหลายของแรงงานบงคบ แยกตามอตสาหกรรม เพศ และอาย, พ.ศ. 2562

ตามอตสาหกรรม (%)ฐาน: n=470

ประมง

14


7

ตามเพศ(%)ฐาน: n=470

ชาย

12

หญง

5

ตามอาย(%)ฐาน: n=470

18-24

6

25-35

12

35

12



ผใหขอมลบางทานอธบายวาการทแรงงานบงคบลดลงอยางทเหนในสดสวนของแรงงานประมงนนเปนผลมาจากการจดทะเบยนแรงงานประมงทมประสทธภาพมากขน การบงคบใชกฎหมายทเขมงวดขน และการลงโทษผฝาฝนทรนแรงขน จากการสมภาษณ เจาหนาทรฐคนหนงกลาววา “แรงงานบงคบลดลงเพราะตอนนแรงงานบงคบเปนสวนหนงของการปองกนและปราบปรามการคามนษยทก�าหนดบทลงโทษทรนแรงเชนเดยวกบผทถกตดสนวากระท�าความผดเกยวกบการคามนษย” ทงน ตวแทนองคกรภาคประชาสงคมคนหนงอธบายวา “ในป พ.ศ. 2557 มการแกไขกฎหมาย จงมการจดท�าเอกสารและการขนทะเบยนแรงงานทดขน ดงนนแรงงานบงคบกควรลดลง” ตวแทนองคกรภาคประชาสงคมอกคนหนง “นายจางมความระมดระวงมากขนในขณะนเพราะกฎหมายเขมงวดขน”


ตวเลขการเขารวมและความคมครองขางตนไมจ�าเปนตองแสดงวาแรงงานใชบรการใดมากทสด (หรอวามบรการอะไรใหใชไดจรง) แรงงานยงถกถามดวยวาพวกเขาเคยไดรบบรการอะไรบาง แรงงานประมงระบวาไดรบบรการ (หรอใชประโยชน) นอยกวาแรงงานแปรรปอาหารทะเลมาก คอ รอยละ 62 เทยบกบรอยละ 89 ของแรงงานแปรรปอาหารทะเล แรงงานไทยเกอบทงหมดทส�ารวจ (รอยละ 93) เขาถง (หรอไดใช) บรการเหลาน แรงงานแปรรปอาหารทะเลมแนวโนมทจะไดรบสทธประโยชนประกนสงคม (รอยละ 78) มากกวาแรงงานประมง (รอยละ 16)

7. การแสวงหาความชวยเหลอและบรการ

เนอหาสวนนอธบายวาแรงงานในอตสาหกรรมนใชบรการทจดโดยแรงงานหรอจดส�าหรบแรงงานไดทใดบางและใชบรการอะไร และพวกเขาขอความชวยเหลอเกยวกบปญหาทเกยวของกบการท�างานไดอยางไร เมอใด และทใด

คณไดรบบรการและสทธประโยชนอะไรบาง

แรงงานถกถามวาพวกเขาไดสมครเขารวมในแผนสทธประโยชนของรฐบาลหรอเอกชนหรอไม แรงงานประมงทเขารวมโครงการหลกประกนสขภาพของรฐบาลในป พ.ศ. 2562 ลดลงเหลอรอยละ 67 จากรอยละ 89 ในป พ.ศ. 2560 อยางไรกตาม รอยละ 22 ระบวามประกนสงคมซงชดเชยกบการลดลงดงกลาว ทงน ทางรฐบาลไทยก�าลงจะมขอก�าหนดเรองสทธประโยชนประกนสงคมแบบใหมส�าหรบแรงงานประมงทงหมด ซงเปนกฎหมายทออกมาสบเนองจากการทประเทศไทยใหสตยาบนอนสญญาวาดวยงานในภาคประมงของไอแอลโอ

ส�าหรบแรงงานแปรรปอาหารทะเลทส�ารวจ ซงสวนใหญเปนแรงงานในโรงงานขนาดใหญ มสดสวนการไดรบความคมครองโดยรวมเพมมากขนจากรอยละ 87 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 97 ในป พ.ศ. 2562 และแรงงานแปรรปอาหารทะเลเกอบทงหมดมประกนสงคม

สดสวนการเขาประกนสงคมระหวางชายและหญงภาคอตสาหกรรมทงสอง คอแรงงานหญงเกอบทงหมด (รอยละ 95) เขารวมการประกนสงคม เทยบกบแรงงานชายทมไมถงครงหนง (รอยละ 46) นอกจากนนยงสะทอนถงการมแรงงานเมยนมาจ�านวนมากในงานแปรรปอาหารทะเล ซงแรงงานเมยนมาทส�ารวจมแนวโนมทจะเขารวมในระบบประกนสงคม (รอยละ 62) มากกวาแรงงานจากกมพชา (รอยละ 25) สวนแรงงานไทยมการเขารวมถงรอยละ 87

แผนภาพท 20 การสมครเขารวมแผนสทธประโยชน แยกตามอตสาหกรรม, พ.ศ. 2560 และ 2562

2560n=219

2560n=238

2562n=219

2562n=251

อาหารทะเล (%)ฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=251

ประมง (%)ฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=219

ประกนสขภาพของรฐบาล บตรประกน

สขภาพ

ประกนสขภาพของรฐบาล ประกนสงคม

ประกนสขภาพเอกชน

โครงการ 30 บาท

ประกนสขภาพเอกชน

การศกษาและการฝกอบรม



ประกนสงคมบตรประกน

สขภาพ

กองทนเงนทดแทน

ไมมเลย

กองทนเงนทดแทน

ไมมเลย ไมมเลย

การศกษาและการฝกอบรม

ไมมเลย

8967 70 93

2

2

9

1

2

22

27

4

2

9

7

13 3

0

8



คณเปนสมาชกสหภาพแรงงานหรอไม หรออยากเปนหรอไม

แรงงานขามชาตสามารถเขารวมเปนสมาชกสหภาพแรงงานไทยได แต พ.ร.บ.แรงงานสมพนธ พ.ศ. 2518 (1975) หามไมใหแรงงานขามชาตจดตงและเปนผน�าสหภาพแรงงาน ขอหามนเปนการละเมดมาตรฐานแรงงานหลกของไอแอลโอทคมครองสทธการจดตงและการตอรองรวม21

แมจะมขอหามและการตอตานจากนายจางทวไปในประเทศไทยตอองคกรลกจาง แตประมาณครงหนงของแรงงานทงหมดทส�ารวจในป พ.ศ. 2562 บอกวาพวกเขาตองการเขารวมสหภาพหรอองคกรอนๆ ทมงเนนดานแรงงาน

ในบรรดาแรงงานทบอกวาตองการเขารวมองคกร สวนใหญระบวาตองการเขารวมสมาคมแรงงานขามชาต (รอยละ 27) หรอสหภาพ (รอยละ 19) สดสวนของแรงงานทบอกวาตองการเขารวมคณะกรรมการสวสดการลดลงจากรอยละ 21 ในป พ.ศ. 2560 เปนรอยละ 2 ในป พ.ศ. 2562

สดสวนของแรงงานทส�ารวจทไดเขารวมสหภาพแรงงานหรอสมาคมใดๆ มอยรอยละ 3 ในป พ.ศ. 2562 ซงตวเลขนต�าลงจากรอยละ 17 ในการส�ารวจในป พ.ศ. 2560 เนองจากในบรรดาแรงงานทส�ารวจในป พ.ศ. 2562 มแรงงานทเปนสมาชกสมาคมแรงงานขามชาตนอยลง ความเปลยนแปลงนยงไดรบการสงเกตโดยโครงการฯและภาคหนสวนทเหนความถดถอยของการจดตงโดยสมาคมแรงงานขามชาต (เมอเทยบกบสหภาพแรงงานและองคกรลกจาง) และการเพมขนของการใหทนสนบสนนการบรการส�าหรบแรงงานขามชาตทไมรวมการจดตงหรอการเปนสมาชกอยางเปนทางการ

ตวเลขทคอนขางต�าเกยวกบการใชบรการของแรงงานประมงมสาเหตสวนหนงมาจากชองโหวของกรอบกฎหมาย เชน การไมมประกนสงคมใหกบแรงงานประมงขามชาตกอนป พ.ศ. 2563 และยงเกยวของกบตวงานเอง คอ สถานทท�างานและตวแรงงานมกอยไกลจากบรการตางๆ

การใชบรการดานการรกษาพยาบาลของรฐโดยแรงงานประมงเปนคาทผดปกต คอ ครงหนงของแรงงานประมงทงหมดระบวาไดรบบรการดานสขภาพเมอเทยบกบรอยละ 39 ของแรงงานแปรรปอาหารทะเล ซงอาจมาจากอตราการบาดเจบและเจบปวยทสงกวาและขอก�าหนดทมมาคอนขางนานแลวทใหแรงงานประมงสมครเขารวมในโครงการประกนสขภาพได

แผนภาพท 21 บรการสนบสนน, พ.ศ. 2562

ไดรบบรการฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=470

ประมง(%)ฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=219

อาหารทะเล (%)ฐาน: ผทส�ารวจทกคน n=251

รวมบรการสขภาพ ประกนสงคม

7450 78

ประมง

บรการกฎหมาย

การฝกอบรมเรองความปลอดภยในการ

ท�างาน

62

1

12

ไทย 93

ชาย

ประกนสงคมบรการสขภาพ

68

1639


เงนทดแทน

ฝกอบรมทกษะการท�างาน

ประกนสงคมอนๆ

85

1

4

2

หญง


บรการกฎหมาย

89

2

16

กมพชา 74

เมยนมา 69

21 คณะกรรมการไอแอลโอวาดวยเสรภาพในการสมาคมรวมตว กรณ 3164 (ประเทศไทย): “คณะกรรมการยงเหนถงค�ากลาวหาของผรองทวา การจ�ากดสทธในการจดตงสหภาพแรงงานบนฐานเรองสญชาต เปนการขดขวางการจดตงสหภาพในอตสาหกรรมทมแรงงานขามชาตอย เชน กงและประมงพาณชย คณะกรรมการพจารณาวา การจ�ากดเชนนนปองกนไมใหแรงงานขามชาตไดมบทบาทแขงขนในการปกปองผลประโยชนของตน โดยเฉพาะในอตสาหกรรมทพวกเขาเปนแหลงแรงงานหลก และร�าลกวามาตรา 2 ของอนสญญาฉบบท 87 นนออกแบบมาเพอแสดงออกถงหลกการเรองการไมเลอกปฏบตในเรองทเกยวกบสหภาพแรงงาน และค�าวา “โดยไมมการแบงแยกใดๆ” ทใชในมาตราน หมายถงวาเสรภาพในการสมาคมรวมตวควรจะไดรบการประกนไวโดยไมมการเลอกปฏบตประเภทใดๆ บนฐานของอาชพ เพศ สผว เชอชาต ความเชอ สญชาต ความคดเหนทางการเมอง ฯลฯ...” เขาถงไดท https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:50002:0::NO:50002:P50002_COMPLAINT_TEXT_ID:3302068



แผนภาพท 22 สหภาพหรอสมาคม ตามป, พ.ศ. 2560 และ 2562

2560

14%ไดเขารวม

2562

3%ไดเขารวม

สหภาพแรงงาน

คณะกรรมการสวสดการ

อนๆ

กลมผหญง

สมาคมแรงงานขามชาต

คณะกรรมการสวสดการ

สหภาพแรงงาน

กลมผหญง

อนๆ

2% 2%

21% 2%

2% 1%

9% 7%

8% -

2% -

15% 19%

1% -

4% 3%

2560

49%อยากเขารวม

2562

47%อยากเขารวม

สมาคมแรงงานขามชาต 27% 27%

2560ฐาน:

n=434

2562ฐาน:

n=470

องคกรใดทคณเคยไดยนและตดตอ

การส�ารวจนยงตองการทราบวาองคกรใดในประเทศไทยทแรงงานเคยไดยนและเคยตดตอ ดวยการระบชอและแสดงโลโกขององคกรลกจางและองคกรภาคประชาสงคมตางๆ ใหแรงงานเลอก แรงงานสวนใหญ (รอยละ 85) ไมเคยไดยนชอขององคกรใดๆ ทถามถง (ดานลาง) และมเพยงรอยละ 3 ทเคยตดตอองคกรใดองคกรหนง

ในบรรดาองคกรทแรงงานเคยไดยนชอ และเปนทรจกกนมากทสด คอ เครอขายสทธแรงงานประมง (FRN) ทมสมาชกอยในทาเรอประมงสามแหง โดยมแรงงานประมงรอยละ 8 ทบอกวารจก ผใหขอมลในสดสวนทนอยลงเคยไดยนชอ Issara Institute/Golden Dreams ซงเปนแอปโทรศพทและโครงการแกปญหาจากผซอเอกชน โดยมผรจกรอยละ 3 ในบรรดาแรงงานทงหมดและรอยละ 2 ในบรรดาแรงงานประมง สวนองคกรอน ๆ ทอยในรายการ ไดแก เครอขายสทธแรงงานขามชาต (MWRN) มรอยละ 2 ในบรรดาแรงงานทงหมด และรอยละ 3 ในบรรดาแรงงานแปรรปอาหารทะเลซงเปนกลมเปาหมาย มลนธเครอขายสงเสรมคณภาพชวตแรงงาน (LPN) มรอยละ 2 และมลนธรกษไทย (รอยละ 1) มขอสงเกตวาแรงงานบางคนไมรจกองคกรจากชอหรอโลโก แตอาจรจกดวยสญลกษณอนๆ เชน ทตงส�านกงานหรอชดเครองแบบผปฏบตงาน



22 การละเมดในกลมยอยน คอ การท�างานทมอสระอยางจ�ากดทจะออกจากงาน การขมขทจะจ�ากดหรอการจ�ากดหรอก�ากบควบคมการเคลอนไหว การยดเอกสารประจ�าตวหรอโทรศพทมอถอ การท�างานหรอทพกทแยกตวหรอถกกกขง

รจกชอฐาน n=470

15%

16% 14%

16% 11%

ประมง

ชาย


หญง

เคยตดตอองคกรฐาน n=470

3%

5% 1%

3% 2%

ประมง

ชาย


หญงหมายเหตแรงงานบางคนไมรจกชอหรอโลโกขององคกร แตอาจจ�าทตงส�านกงานหรอชดเครองแบบผปฏบตงานได

คณไดไปหาใครเพอขอใหชวยแกปญหา

การส�ารวจนยงถามแรงงานในกลมยอยของแรงงานทมการละเมดดานแรงงานอกดวยวาพวกเขาหาความชวยเหลอไดอยางไร เมอใด และจากใคร ผตอบ (รอยละ 11 ของจ�านวนแรงงานทงหมด) ถกถามวาเคยมใครรองเรยนกบนายจางหรอคนอน เพอใหขอความชวยเหลอ ทงทเปนทางการหรอไมเปนทางการบางหรอไม22

จากแรงงาน 50 คนในกลมยอยน ประมาณสามในสเคยขอความชวยเหลอและเกอบทงหมดน�าปญหา (ดวยตนเองหรอโดยมากแลวอาศยคนอน) ไปรองเรยนกบนายจางเพอใหมการแกไข (บางครงมการรองเรยนกบทงนายจางและคนอนๆ) แรงงานทเหลอหนงในสไมไดน�าปญหาไปรองเรยนกบใคร แรงงานประมงมแนวโนมมากกวาแรงงานแปรรปอาหารทะเลเลกนอยทจะจดการปญหาในการท�างาน

แมวาจ�านวนแรงงานในกลมยอยนจะมขนาดเลก คอแค 50 คน แตทนาสนใจคอค�าตอบของแรงงานในประเดนนเมอป พ.ศ. 2560 เปนไปในทางตรงขาม แรงงานหนงในสไดแสวงหาความชวยเหลอในการแกปญหาแตสามในสไมขอความชวยเหลอจากใคร นอาจจะเปนเพราะความพยายามของรฐบาล สหภาพแรงงาน และองคกรภาคประชาสงคม ในการพฒนาความเขาใจของแรงงานประมงและเจาของเรอในเรองขอก�าหนดทางกฎหมายและสทธแรงงาน ทงน งานวจยในป พ.ศ. 2562 ของ Praxis Lab กสนบสนนขอคนพบดงกลาว โดยพบวา รอยละ 81 ของแรงงานประมงทส�ารวจรายงานวาไดเรยนรเกยวกบสทธแรงงานจากองคกรลกจางหรอองคกรภาคประชาสงคม (Boles, 2019, P.50)

ในการส�ารวจป พ.ศ. 2562 สองในสามของแรงงานทขอความชวยเหลอสามารถแกไขปญหาไดและประมาณหนงในสามบอกวาสามารถ 'แกปญหาบางสวน' ได ทงน การแกไขปญหาส�าหรบแรงงานนนไมจ�าเปนตองหมายความวาการแกไขนนเปนไปตามขอก�าหนดทางกฎหมายเสมอไป เชน การตกลงเกยวกบคาจางทคางจายหรอคาชดเชยส�าหรบการบาดเจบ เปนแตเพยงวาแรงงานถอวาเรองนจบแลวเทานนเอง

แรงงานชาย (รอยละ 16) มแนวโนมทจะเคยไดยนเกยวกบองคกรไดองคกรหนงมากกวาแรงงานหญง (รอยละ 11) เพยงรอยละ 5 ของแรงงานประมงทงหมดและรอยละ 1 ของแรงงานแปรรปอาหารทะเลเคยตดตอองคกรเหลาน ความแตกตางระหวางเพศและภาคอตสาหกรรมนสะทอนถงการทองคกรลกจางและองคกรภาคประชาสงคมลงทนมากในงานประมงและแรงงานชาย แตทงน ตวเลขส�าหรบภาคอตสาหกรรมทงสองกยงคอนขางต�า

แผนภาพท 23 องคกรทแรงงานรจกและเคยตดตอ, พ.ศ. 2562



จะเหนไดวามความจ�าเปนในการรณรงคเพอใหการศกษาแกแรงงานอยางกวางขวางมากขน แตการทแรงงานเตมใจทจะยกประเดนปญหาในทท�างานแลวแจงโดยตรงกบนายจางอาจเปนผลจากความพยายามในการใหความรแรงงานเกยวกบการคมครองแรงงานขนพนฐาน ทงน ภาษาเกยวกบสทธแรงงานกมการใชกนอยางแพรหลายในบรรดาแรงงานทรวมการส�ารวจ ซงบงบอกถงผลส�าเรจจากความพยายามทจะเพมความรเกยวกบสทธแรงงานในบรรดาแรงงาน

ในอกดานหนง แรงงานทไมไดขอความชวยเหลอแจงวาเหตผล คอ ไมแนใจวาจะมใครสามารถชวยได ปญหาอาจดเลกนอยเกนไป ไมรวาจะถามใคร หรอไมสามารถพดภาษาไทยได

คณเคยเหนเจาหนาทมาตรวจสอบหรอไม? คณเคยไดรบการสอบถามจากเจาหนาทหรอไม?

การประมงของไทยเรมมการตรวจแรงงานเปนครงแรกในป พ.ศ. 2558 แรงงานประมงทส�ารวจระบวาเรอเกอบทงหมด (รอยละ 99) ไดผานการตรวจทศนยควบคมการแจงเขา-ออกเรอประมง (PIPO) กวาหนงในสามของผตอบระบวาไมเคยไดพบหรอแทบไมเคยพบกบพนกงานตรวจแรงงานในชวง 12 เดอนทผานมา ซงเปนแรงงานบนเรอประมงขนาดใหญมากกวาขนาดเลก กวาครงหนงของผตอบแบบสอบถาม (รอยละ 53) เคยถกสมภาษณโดยเจาหนาทรฐของไทย ในจ�านวนแรงงานในกลมยอยทเคย “ขอความชวยเหลอ” ไมมแรงงานคนไหนไดน�าปญหาไปรองเรยนกบเจาหนาทรฐเลย


กลองขอความ 2แรงงานทรบงานมาท�าทบาน

บทบาทของการรบงานมาท�าทบานในหวงโซอปทานอาหารทะเลของไทยนนยงไมไดรบการส�ารวจมากนก การส�ารวจนมกลมตวอยางทแยกตางหากส�าหรบแรงงานทรบงานมาท�าทบานจ�านวน 42 คน คอ แรงงานทท�าการแปรรปอาหารทะเลทบานหรอนอกโรงงาน เปาหมายคอเพอประเมนเบองตนเกยวกบแรงงานเหลานรวมถงสภาพการท�างานทวไป ครงหนงของแรงงานเหลานอยในจงหวดสมทรสาครซงเปนศนยกลางของภาคการแปรรปอาหารทะเลของประเทศไทย และอกครงหนงอยในจงหวดสงขลาและระยอง เครองมอส�ารวจทใชกบแรงงานเหลานมอยในภาคผนวกของรายงานน

ขอคนพบ เกอบทงหมด (รอยละ 98) ของแรงงานทรบงานมาท�าทบานทสมภาษณเปนผหญง สองในสาม (รอยละ 67) มอาย 40 ปขนไปและครงหนงเปนคนไทย ในบรรดาแรงงานทรบงานมาท�าทบานทเปนแรงงานขามชาต (n = 21) รอยละ 81 มสถานะผดกฎหมาย โดยนาจะเปนไปไดมากทสดวาเพราะพวกเธอไดตดตามสามมาท�างานในประเทศไทย ครงหนงมเพยงหนงสอเดนทางเทานน ในกลมแรงงานทรบงานมาท�าทบานทงหมด รอยละ 60 ระบวาจบการศกษาอยางนอยประถมหก

สภาพการท�างาน การส�ารวจพบวาแรงงานทรบงานมาท�าทบานสวนใหญเปนงานแปรรปกง (รอยละ 60) ในขณะทรอยละ 26 แปรรปปลาผสม รอยละ 12 แปรรปปลาแมคเคอเรล แรงงานทรบงานมาท�าทบานท�างานหกวนตอสปดาหโดยเฉลย แตประมาณครงหนง (รอยละ 45) บอกวาท�างานเจดวนตอสปดาห หนงในสของแรงงานทรบงานมาท�าทบานท�างานวนละเกาชวโมงขนไป ในขณะทเวลาท�างานเฉลยตอวนของแรงงานทรบงานท�าทบานคอ 7.5 ชวโมง ถงแมวาจะเปนงานนอกระบบอยางชดเจนและยงไมไดรบความสนใจจากภาครฐมากนก แตจากการสมภาษณแรงงาน 42 คนกไมมรายงานเรองการใชแรงงานเดกไมวาจะแบบเปนครงคราวหรอใชเปนปกต

คาจาง เกอบทงหมด (รอยละ 98) ของแรงงานทรบงานมาท�าทบานไดรบคาจางเปนเงนสดและรอยละ 71 ไดรบคาจางเปนรายชนโดยไมมเงนเดอนทตายตว แรงงานสวนใหญไดรบคาจางเปนรายวน (รอยละ 64) และแรงงานคนหนงไดรบคาจางเปนเงนเดอน คาจางโดยเฉลยตอเดอนส�าหรบแรงงานทรบงานมาท�าทบานคอ 6,400 บาท (7,400 บาทส�าหรบแรงงานไทย) เมอคดเทยบเปนรายวน นกวจยประเมนวาไมถงหนงในสาม (รอยละ 31) ไดรบคาแรงขนต�า ในบรรดาแรงงานทรบงานมาท�าทบานทเปนแรงงานขามชาต จ�านวนเงนทสงกลบบานโดยเฉลยในแตละเดอนอยท 2,000 บาทและสวนใหญใช Hundi หรอผานนายหนา ความถในการไดรบคาจางนนแตกตางกนออกไป เกอบสองในสาม (รอยละ 64) ไดรบคาจางทกวน รอยละ 12 ไดรบทกสปดาห รอยละ 21 ไดรบทกสองสปดาห และรอยละ 3 ไดรบทกเดอน

นายจาง ผซอ ไมถงครง (รอยละ 43) ของแรงงานหญงในงานนอกระบบนรวาตนท�างานแปรรปอาหารทะเลใหบรษทใด แตพวกเธอกไมแนใจวางานทท�าเปนสวนหนงของหวงโซอปทานใด (ไทยหรอตางประเทศหรอทงค) และยงไมมความชดเจน ทงส�าหรบตวแรงงานเองและทางการไทยวากฎหมายแรงงานไทยสวนใดทเกยวของกบเขา

ทงน เนองจากกลมตวอยางยงคอนขางเลก จงไมสามารถหาขอสรปทชดเจน ในการส�ารวจครงนได แตขอมลเหลานชใหเหนวา โดยรวมแลว การแปรรปอาหารทะเลแบบทรบงานไปท�าทบานยงขาดการท�างานแปรรปอาหารทะเลทเปนระบบอยางมาก และแรงงานเหลานกนาจะสามารถเปนตวอยางของกลมทอยในภาวะเปราะบางในตลาดอาหารทะเลไดเปนอยางด

จ�านวนวนท�างานเฉลย = 645% ท�างาน 7 วน/สปดาห

ชวโมงท�างาน เฉลยตอวน = 7.5

24%ท�างานลวงเวลา

เงนเดอนเฉลย6,400 บาท

สงเงนกลบบาน 2,000 บาท

98% ไดรบคาจางเปนเงนสด

40+ผหญง 98%

81% มสถานะ ผดกฎหมาย

ฐาน: แรงงานขามชาต ทรบงานมาท�าทบาน, n=21

สมทรสาคร 50%

50%

26%

24%


อาย 40+ 67%

60 % มการศกษาขนพน

ฐานไมถง 6 ปฐาน: แรงงานขามชาต

ทรบงานมาท�าทบาน, n=21


8. สรปและขอเสนอแนะ

งานวจยส�ารวจขอมลพนฐานของโครงการสทธจากเรอสฝงสรปวา “ภาพของสภาพการท�างานในอตสาหกรรมทงสองประเภท [การประมงและแปรรปอาหารทะเล] นนมลกษณะผสมปนเปกนไป” สองปตอมา ขอมลจากการส�ารวจวดผลโดยรวมแสดงใหเหนวาภาพดงกลาวมลกษณะผสมปนเปนอยลงเลกนอย กลาวคอ สภาพการท�างานเปลยนแปลงไปในทศทางทถกตอง

โดยปรากฏวาการจายคาจางสงขนในภาคอตสาหกรรมทงสอง โดยเฉพาะในภาคการประมงทในเวลานกมการจดโครงสรางการจางงานทเปนระบบมากขน ทงน การใหความสนใจตอการปฏบตดานแรงงานของอตสาหกรรมนตงแตป พ.ศ. 2558 เปนตนมา โดยรวมแลวสงผลดตออตสาหกรรมทงสองแตกตองพฒนาปรบปรงอกหลายเรอง ตวอยางสงทตองพฒนาปรบปรงใหดขนจากขอมลการส�ารวจวดผลเชน การทจ�านวนแรงงานประมงทจ�าไดวาลงนามในสญญาของตวเองมมากขน กลบ ถกหกลบไปเพราะความถดถอยในมาตรวดอนๆ เชน สญญาจางทมแตภาษาไทย และไมมในภาษาของแรงงาน เปนตน

การละเมดทรายแรงยงคงมอยส�าหรบแรงงานจ�านวนมากในการส�ารวจครงน การจายคาจางและหนสนยงคงถกใชเปนเครองมอในการควบคมแรงงานประมงบางสวนและไมมการปฏบตตามเงอนไขในสญญาทงในภาคอตสาหกรรมทงสอง การบาดเจบขนรนแรงเกดขนบอยครงและแรงงานขามชาตกยงไมไดรบสทธในการจดตงองคกรลกจางของตนเอง

สดทาย ยงมพฤตการณแรงงานบงคบอยโดยนายจางบางสวน จากแรงงาน 470 คนทส�ารวจในรายงานฉบบน เกอบรอยละ 10 ระบวาสถานการณของการท�างานโดยไมสมครใจและการบงคบขเขญซงเมอรวมกนแลวเปนแรงงานบงคบยงคงมอย การละเมดเหลานอาจมองไมเหนหรอถกละเลยจากเจาหนาท จากขอคนพบเหลานชใหเหนวาแรงงานอกหลายหมนคนในงานประมงและแปรรปอาหารทะเลไทยอาจจะก�าลงตกอยในสถานการณแรงงานบงคบ นเปนสงทยอมรบไมไดส�าหรบไอแอลโอ และการคงอยของการปฏบตกบแรงงานเชนนจ�าเปนตองมการแกไขจากภาครฐ ภาคนายจาง สหภาพแรงงาน และผซอ (buyers)

ทงน จงเกดค�าถามวาเหตใดจงไมมความคบหนามากกวาน ทงทมการใหความสนใจตอประเดนปญหาเหลานเพมขนเปนอยางมาก จะตองท�าอยางไรเพอใหกาวขามการปฏบตตามความเคยชนนไปไดเพอกอใหเกดความกาวหนาในการแกไขปญหาตางๆ

ประการแรก เกณฑการวดความคบหนาถกตงอยในระดบทต�ามาก ตงแตป พ.ศ. 2557 และ 2558 ในชวงทมรายงานการละเมดตางๆในอตสาหกรรมประมง โดยรวมแลวงานประมง ณ ขณะนนแทบไมมการก�ากบดแลเกยวกบดานแรงงานเลย ดวยเหตน การประกาศและการด�าเนนการในชวงแรกของรฐบาลและผซอ จงดเหมอนจะไดผลมาก หาปตอมาความรสกถงความกาวหนาถกขยายเกนจรง ซงสามารถเหนไดจากค�าตอบของแรงงานประมงทท�างานมานานในการส�ารวจครงนทมประมาณรอยละ 40 ระบวาเหนการปรบปรงทดขนจากป พ.ศ. 2558 ความรสกถงความกาวหนาทเกนจรงเชนนยงปรากฏใหเหนในการเปลยนถายอ�านาจ (และการลดระดบของการด�าเนนการ) จากกองทพเรอไปใหกบกรมประมงในการดแลการบงคบใชกฎหมายแรงงาน

ประการทสอง ความรอมชอมทเหนไดอยางชดเจนระหวางภาคอตสาหกรรมและเจาหนาทรฐ (ปรากฏชดเจนมากทสดในภาคการประมงในระดบจงหวด) หมายความวาการละเมดบางอยางเกดขนโดยไมถกตรวจพบหรอไมมการรายงาน ความเปนไปเชนนเหนไดจากขอมลทขดแยงกนเกยวกบการจายคาจางในงานประมง เชน มการตรวจแรงงานในจ�านวนครงทมาก แตแรงงานประมงสวนใหญกยงไมไดถอครอง ควบคมหรอการจดการบญชธนาคารและคาจางของตนเอง ความรอมชอมนยงสะทอนใหเหนถงการคงอยของการละเมดทรายแรงตามทปรากฏในรายงานฉบบนและฉบบอนๆ ในป พ.ศ. 2562 ในทาเรอทมปญหา เชน ปตตาน ระนอง และระยอง

ประการทสาม แนวโนมทจะเขาใจผดวาการมเครองมอแลวกถอวาเปนการแกปญหาแลว และถอเอากจกรรมเปนผลลพธ การตรวจแรงงานโดยรฐบาลไทยไดรบการยอมรบจากบางภาคสวนวาเปนมาตรวดความคบหนา คอถอวาการตรวจทท�าเปนกจวตรมากขนเทากบการปฏบตตามกฎหมายทสงขน แมวาการตรวจพบและอตราการด�าเนนคดจะยงคงหางไกลจากตวเลขประมาณการการละเมดจากการประเมนอสระอยมากกตาม


แนวโนมทวานยงพบไดในสวนทเปนการประมงทผดกฎหมาย โดยการตรวจสอบยอนกลบโดยใชบลอกเชน (blockchained-enhanced traceability) ถกถอเปนสงทดแทนเปาหมายทใหญกวาคอการปองกนการประมงทผดกฎหมาย นายแบรดลย โซล แหงโอเชยนไมนด (OceanMind) ซงเปนองคกรดานประมงทไมแสวงหาก�าไรในประเทศองกฤษไดใหความเหนตอเรองน ดงตอไปน:

การตรวจสอบยอนกลบ [ปลาทจบมาได] เปนสงจ�าเปนเพอใหแนใจวาการจบปลาถกตองตามกฎหมายและมความยงยน แตไมใชหลกประกนความถกตองและความยงยน อยางไรกตามในแวดวงการอนรกษทะเลและอาหารทะเลทยงยนใชค�าวา "การตรวจสอบยอนกลบได" ราวกบวามนเปนการแกปญหาทงหมดของเราในการทจะรวาเรอล�าใดจบปลามา นเปนเหตผลทผคนจ�านวนมากอางวาบลอกเชนจะแกปญหาไดทงหมด เพราะพวกเขาสบสนระหวางการตรวจสอบยอนกลบไดซงเปนระบบประเภทหนง กบการตรวจพสจนยนยนซงเปนการกระท�า

ประการสดทาย ในการด�าเนนการปฏรปมแนวโนมวาจะนยามปญหาเรองอ�านาจและการใชอ�านาจเปนแคปญหาทางเทคนค (การละเมดแรงงานโดยนายจางและความสามารถของรฐบาลไทยและผซอทจะคมครองแรงงาน) แตสงทโครงการสทธจากเรอสฝงและภาคหนสวนของโครงการฯตองการไมใชแคการพฒนาการฝกอบรมหรอการระบความเสยงและเครองมอการรายงานส�าหรบการตรวจแรงงานประมง หากแตเปนความมงมนของรฐบาลและภาคอตสาหกรรมทจะระบการละเมดและลงโทษในลกษณะทเปนการปองปรามอยางเหนผลเพอใหนายจางคนอนๆ ตลอดทวทงหวงโซอปทานอาหารทะเลยตการละเมดแรงงาน

ขอเสนอแนะดวยความเปนไปเชนนและความทาทายจากขอคนพบของรายงานน ภาคหนสวนของโครงการควรด�าเนนการใดตอไป

ตามล�าดบความส�าคญอยางคราวๆ ไอแอลโอมขอเสนอแนะตอรฐบาลไทยดงน

1. กระทรวงแรงงานควรก�าหนดมาตรฐานการตรวจแรงงานทสงขนเพอบงคบใชกฎหมายแรงงาน

2. กกเรอทมการละเมดรายแรงตามทก�าหนดไวในกฎหมาย และระงบการยนขอใบอนญาตท�างานใหมส�าหรบนายจางทละเมดกฎหมายแรงงานทยงไมมการแกไข

3. วดผลการปฏบตงานของเจาหนาทกระทรวงแรงงานจากผลลพธการบงคบใชกฎหมายในกจการประมงและแปรรปอาหารทะเลทมความเสยงสง ไมใชวดระดบของกจกรรมการตรวจหรอจ�านวนการตรวจ

4. ใหองคกรลกจางมบทบาทอยางเปนทางการในการสนบสนนการตรวจและก�าหนดเปนนโยบายใหองคกรลกจางสามารถเขาถงพนททาเรอและการตรวจได23

5. ก�าหนดใหมการประชมรายเดอนระหวางเจาหนาทระดบสงของกระทรวงในจงหวดรวมกบสหภาพแรงงานและองคกรภาคประชาสงคมทแทจรงในพนทเพอเรงด�าเนนการและมงเนนการตรวจและบงคบใชกฎหมาย

6. ยกเลกการใชมาตรา 83 ของพระราชก�าหนดการประมง ซงเปนชองโหวในการอนญาตใหเจาของเรอสามารถขามขนตอนเรองแรงงานการยายถนทถกตองได

7. ตดสนใจเกยวกบหนาทรบผดชอบในการตรวจและการบงคบใชมาตรฐานความปลอดภยและอาชวอนามยในงานประมง รวมถงลงทนเพอปรบปรงความปลอดภยเพอลดการบาดเจบตามทเหนจากขอมลในรายงานน อตราการบาดเจบทสงและระดบการฝกอบรมทต�าส�าหรบแรงงานทกลาวถงในรายงานนเปนสวนหนงทท�างานการท�างานมความอนตรายสง ทงน รวมถงการดแลแรงงานแปรรปอาหารทะเลทรบงานมาท�าทบานดวย

8. ก�าหนดใหมการท�าสญญาจางส�าหรบแรงงานแปรรปอาหารทะเลและประมงเปนภาษาของแรงงาน

23 See Fair Food Program principles for details of the role of workers’ organizations in inspection and monitoring of agreements between workers and employers, at https://wsr-network.org/success-stories/fair-food-program/


ไอแอลโอมขอเสนอแนะตอสหภาพแรงงานและองคกรภาคประชาสงคม (และแหลงทนขององคกรเหลาน) ดงน

1. ปรบทศทางการด�าเนนการจากการใหบรการแรงงานทเปนงานกจวตร (เชนบรการลาม หรอใหค�าแนะน�าเกยวกบการยายถน) ไปสการจดตงและสนบสนนแรงงานใหผลกดนประเดนแรงงานดวยตนเอง

2. พยายามผลกดนใหองคกรลกจางมบทบาทอยางเปนทางการในการตรวจ และผลกดนใหมนโยบายทใหสหภาพแรงงานและองคกรภาคประชาสงคมสามารถเขาถงพนททาเรอและการตรวจได

3. ปรบยทธศาสตรทางกฎหมายเพอสนบสนนการเตรยมความพรอม การยนเอกสาร และการแกไขปญหาขอรองเรยนตอเจาหนาทรฐ เพอทดสอบและเสรมสรางความเขมแขงใหกบกลไกระดบจงหวดของกระทรวงแรงงานและกรมประมง

4. ขยายการใหความรพนฐานเกยวกบการท�างานแกแรงงานใหครอบคลมไปยงทาเรอประมงทส�าคญและศนยการแปรรปอาหารทะเลตางๆ ซงรวมถงการลงทนขนาดใหญในการจดฝกอบรมใหกบแรงงานขามชาตกอนออกเดนทาง/หลงการมาท�างานในประเทศไทยโดยสหภาพแรงงานและองคกรภาคประชาสงคมทมศกยภาพ โดยใชหลกสตรของโครงการสทธจากเรอสฝงทใชในการฝกอบรมน�ารองทเกาะสอง (Kawthaung) เมยนมาเมอป พ.ศ. 256224

ส�าหรบนายจางและผซออาหารทะเล และองคกรของพวกเขา ไอแอลโอมขอเสนอแนะดงน

1. ตดทอนหวงโซอปทานใหสนลงเพอใหผจดหาสนคา (supplier) มความรบผดชอบและพรอมทจะใหตรวจสอบการปฏบตดานแรงงานและเพอใหผซอ (buyer) มการบงคบใชมาตรฐานแรงงานทดเชนกน

2. รบขอเสนอแนะส�าหรบการปรบแตงเรอประมงในรายงานป พ.ศ. 2562 ของโครงการสทธจากเรอสฝง “ลดเทากบเพม: ความเปลยนแปลงทางนโยบายและเทคโนโลยสงผลกระทบอยางไรตอตลาดแรงงานไทยส�าหรบงานประมง”

3. จดท�าสญญาจางส�าหรบแรงงานแปรรปอาหารทะเลและประมงในภาษาของแรงงาน

4. พดและด�าเนนการอยางชดเจนดวยความเชอมนในการสนบสนนมาตรฐานการท�างานทมคณคาทผซอ นายจาง และสมาคมตางๆ ไดใหค�ารบรองไว

ส�าหรบสหภาพยโรปและผสนบสนนอนๆ ในการปฏรปในอตสาหกรรมอาหารทะเล ไอแอลโอเสนอใหมการศกษาเกยวกบประเดนค�าถามสองขอ คอ ขอหนง มกรอบกฎหมายใดทใชและควรใชกบแรงงานทรบงานมาท�าทบานในอตสาหกรรมอาหารทะเลของไทย ขอสอง วธปฏบตในการเลอกซอจากแหลงอาหารทะเล (รวมถงราคา) เปลยนแปลงไปอยางไรในประเทศไทยหลงจากป พ.ศ. 2558 และสงผลสนบสนน ทดทาน หรอไมมผลตอความพยายามในการพฒนาปรบปรงสภาพการท�างานหรอไม

สดทาย ไอแอลโอเสนอใหมการขยายโครงการทมลกษณะเหมอนโครงการสทธจากเรอสฝงไปยงประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตทมภาคการประมงและแปรรปอาหารทะเลทมงเนนการสงออกเปนหลก เชน ประเทศอนโดนเซย เวยดนาม และฟลปปนส นอกจากนไอแอลโอยงเสนอแนะใหมการสนบสนนงบประมาณโครงการใหกเงนเพอการปรบปรงเรอประมงในประเทศไทยตามขอคนพบในรายงาน “ลดเทากบเพม” ของไอแอลโอ ทเกยวกบโครงการเรอประมงน�ารองในจงหวดปตตานทไดรบการสนบสนนจากศนยพฒนาการประมงแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (SEAFDEC)

24 ดหลกสตรของไอแอลโอในภาษาองกฤษและพมาไดทhttps://shiptoshorerights.org/tools/


Boles, H. 2019. Tracking progress: Assessing business responses to forced labour and human trafficking in the Thai seafood industry (Praxis Labs, Humanity United, Freedom Fund). Available at: http://www.praxis-labs.com/uploads/2/9/7/0/29709145/09_hu_report_final.pdf [20 Feb. 2020].

Department of Employment (DOE), Thailand. 2018. [Alien workers in Thailand] (in Thai) (Bangkok).

European Commission. 2019. Commission lifts “yellow card” from Thailand for its actions against illegal fishing. Press Release Database, 08 Jan. (Brussels). Available at: https://europa.eu/rapid/press-release_IP-19-61_en.htm [06 Aug. 2019].

Food and Agriculture Organization (FAO) of the United Nations. 2018. The state of world fisheries and aquaculture 2018: Meeting the sustainable development goals (Rome). Available at: http://www.fao.org/3/i9540en/i9540en.pdf [24 Feb. 2020].

Government of Myanmar. Undated. Myanmar annual progress report on combating trafficking in persons 2017 (Nay Pyi Taw).

Harkins, B. (ed.). 2019. Thailand migration report 2019 (Bangkok, United Nations Thematic Group on Migration in Thailand). Available at: https://thailand.iom.int/sites/default/files/document/publications/Thailand%20Report%202019_22012019_LowRes.pdf [28 Feb. 2020].

Harkins, B.; Lindgren, D.; Suravoranon, T. 2017. Risks and rewards: Outcomes of labour migration in South-East Asia (Bangkok, International Organization for Migration and International Labour Organization). Available at: https://www.ilo.org/asia/publications/WCMS_613815/lang--en/index.htm [28 Feb. 2020].

International Labour Organization (ILO). 2013. Employment practices and working conditions in Thailand’s fishing sector (Bangkok, ILO Tripartite Action to Protect the Rights of Migrant Workers within and from the Greater Mekong Subregion (TRIANGLE) and Asian Research Centre for Migration, Institute of Asian Studies, Chulalongkorn University). Available at: https://www.ilo.org/dyn/migpractice/docs/184/Fishing.pdf [28 Feb. 2020].

—. 2017. Gap analysis of the Work in Fishing Convention, 2007 (No. 188), and Thai national laws, regulations and other measures concerning conditions of work on board fishing vessels (Bangkok). Available at: https://www.ilo.org/asia/publications/WCMS_557738/lang--en/index.htm [28 Feb. 2020].

—. 2017. Royal Ordinance concerning the management of employment of foreign workers, BE 2560 (2017) (Bangkok). Available at: http://www.ilo.org/dyn/natlex/docs/MONOGRAPH/107728/132775/F1245017527/THA107728%20Eng.pdf [06 Aug. 2019].

—. 2018a. Ship to Shore Rights: Baseline research findings on fishers and seafood workers in Thailand (Bangkok). Available at: https://www.ilo.org/asia/publications/WCMS_619727/lang--en/index.htm [28 Feb. 2020].

อางอง


—. 2018b. Measurement of forced labour, Room document: 14, International Conference of Labour Statisticians, 20th Session, Geneva, 2018 (Geneva). Available at: https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---stat/documents/meetingdocument/wcms_636050.pdf [28 Feb. 2020].

—. 2018c. Moving to electronic payment in the Thai fishing industry (Bangkok). Available at: https://shiptoshorerights.org/wp-content/uploads/moving-electric-payment-english.pdf [28 Feb. 2020].

—. 2019a. Less is more: How policy and technology can impact the Thai labour market for work in fishing (Bangkok). Available at: https://shiptoshorerights.org/wp-content/uploads/Labour-Market-Paper_EN.pdf [28 Feb. 2020].

—. 2019b. TRIANGLE in ASEAN Quarterly Briefing Note, Thailand (Apr.–June 2019) (Bangkok). Available at: https://www.ilo.org/asia/publications/WCMS_736243/lang--en/index.htm [28 Feb. 2020].

Lindgren, D.; Zaratti, G.; Thanesvorakul, K. 2019. Evaluation of the electronic payment system in the Thai fishing industry (Bangkok, Humanity United and The Freedom Fund). Available at: https://humanityunited.org/wp-content/uploads/2019/11/FINAL-E-payment-study_2019.11.08.pdf [28 Feb. 2020].

Royal Thai Government. 2019. Royal Thai Government’s country report on anti-human trafficking efforts (1 January–31 December 2018) (Bangkok). Available at: http://www.thaianti-humantraffickingaction.org/Home/wp-content/uploads/2019/07/Royal-Thai-Government-Report-2018.pdf [28 Feb. 2020].

Soule, B. 2019. “The difference between ‘verification’ and ‘traceability’ and why it matters to seafood buyers”, OceanMind. Available at: https://www.oceanmind.global/2019/06/20/the-difference-between-verification-and -traceability/ [28 Feb 2020].


KII MODERATOR GUIDE

(September, 2562) FINAL

ชอผเขารบการสมภาษณ: สถานท

วนท เวลาเรม เวลาสนสด

ค�ประกาศ ESOMAR

ดฉนขอยนยนวา กอนทจะสงคนแบบสอบถามน ดฉนไดตรวจสอบแลววาไดด�าเนนการและเปนไปตามหลกจรรยาบรรณของ MRS และตามค�าแนะน�าทไดระบไวส�าหรบงานวจยน ดฉนเขาใจวาขอมลทไดรบระหวางการสมภาษณจะถกเกบเปนความลบ

ลายเซนผท�าการสมภาษณ: ___________________________

ขอมลเบองตน

ขอขอบคณทตกลงคยกบดฉนวนนนะคะ ดฉนขอแนะน�าตวนะคะ ดฉนชอ........จาก....(องคกร)....

ขณะนเราก�าลงศกษาเกยวกบสภาพการจางงานในอตสาหกรรมการประมงและประมงตอเนองใหกบ ILO และตองการทราบเกยวกบงานและประสบการณของคณเกยวกบดานน

ความชวยเหลอในการใหขอมลของคณมคากบเรามาก และไมมค�าตอบใดทถกหรอผด เพยงแคอยากใหคณแสดงความเหนอยางตรงไปตรงมาเทานน

ดฉนจะบนทกการสนทนาของเราเพอทจะไดฟงสงทคณพดไดอยางชดเจน การบนทกจะถกลบภายใน 60 วน และจะใชเพอวตถประสงคในการประมวลผลภายในเทานน บนทกบทสนทนาของคณจะไมถกแบงปนกบใครนอกเหนอจากทมวจยของเรา ดฉนขอบนทกการสนทนาของเราไดไหมคะ [ได/ไมได]

โปรดมนใจไดวาเราจะไมใชชอของคณในรายงานของเรา คณยนดทจะใหใชชอองคกรของคณ หรอคณตองการใหเราระบประเภทขององคกร เชน หนวยงานภาครฐ สหภาพแรงงาน NGO นายจาง ตวแทนจดหางาน เทานนคะ

ในขณะสมภาษณ คณสามารถหยดการสมภาษณเมอใดกได หรอคณจะตดสนใจทจะไมตอบค�าถามไดเชนกน

ยนยนความเขาใจ (ใช ดฉนเขาใจ และอนญาตใหสมภาษณโดย [ใช / ไมใช] เครองบนทกเสยงในการสมภาษณ

ภาคผนวก


ค�ถามเกรนน�• คณคดวาการเปลยนแปลงกฎระเบยบใดมผลกระทบตอนายจางและแรงงานมากทสด• ขอบเขตของผลลพธทสะทอนถงความพยายามของทกฝายทเกยวของเปนอยางไรบาง• อะไรคอความคาดหวงของคณส�าหรบผลการวจยสรปผลของ ILO (ดกวา เหมอนเดม แยกวาเดม หรอทงหมด)

การจางงาน• คณจะอธบายเกยวกบการเปลยนแปลงของวธการจางงานแรงงานขามชาตในอตสาหกรรมการประมงและประมงตอเนองอยางไร• งานวจยสองครงลาสดพบวาแรงงานขามชาตใชตวแทนจดหางานหรอนายหนาเพอหางานในอตสาหกรรมการประมงและประมงตอ

เนองนอยลง คณคดวาอะไรเปนสาเหตของการเปลยนแปลงน SHOW RESULT SLIDE• แรงงานจ�านวนมากขนบอกวาพวกเขาจ�าไดวาเซนและไดรบสญญาวาจางเปนลายลกษณอกษร ส�าหรบอตสาหกรรมการประมงคอ

51% และ 62% ในอตสาหกรรมประมงตอเนองคณคดวาอะไรคอสาเหตของการเปลยนแปลงน SHOW RESULT SLIDE• แรงงานจ�านวนหนงยงบอกดวยวาไมจ�าเปนตองมสญญาวาจางกได เขาไมตองการเนองจากมนผกมดตวเขากบนายจาง คณคดวา

อะไรเปนสาเหตทท�าใหแรงงานคดแบบน• พบวาแรงงานประมงมหนนอยลงกวาเมอกอน นเปนผลมาจากการไมใชนายหนาหรอวานายจางชวยจายคานายหนาบางสวนหรอไม

และแรงงานงานเขาใจหรอจดการกบคาใชจายส�าหรบใบอนญาตท�างาน ใบรบรองแพทยและอนๆ ทนายจางจายเงนอยางไร SHOW RESULT SLIDE

สภาพการจางงาน• ในอตสาหกรรมการประมง ชวโมงการท�างานของแรงงานในชวง 2 ปทผานมามการเปลยนแปลงอยางไรบาง• ถามเฉพาะกรมสวสดฯ ผตรวจสอบแรงงานสามารถตรวจสอบชวโมงการท�างานของแรงงานประมงวาถกตองอยางไร แรงงานประมง

รายงานวาท�างานโดยเฉลย 9 ชวโมงตอวนและมรายไดเฉลย 12,730 บาทตอเดอน ผตรวจแรงงานไดรบขอมลตวเลขทคลายกนหรอไม

• ถามเฉพาะกรมสวสดฯ ประมาณ 50% ของชาวประมงกลาววาพวกเขาเคยถกสมภาษณโดยผตรวจสอบแรงงาน คณคดอยางไรตอผลลพธน

• ถามเฉพาะกรมสวสดฯ ปจจบนมแรงงานทไดรบเงนเดอนประจ�าเปนจ�านวนเพมขนเรอยๆ และการยดคาจางในอตสาหกรรมการประมงลดลง คณคดวาอะไรคอสาเหตของการเปลยนแปลงเหลาน

• คณมความคดเหนอยางไรตอระบบการจายคาจางทางอเลกทรอนกสส�าหรบแรงงานประมง ระบบนเปลยนแปลงลกษณะการจายคาจางของอตสาหกรรมการประมงอยางไร คณคดวามนมประสทธภาพหรอไม

• แรงงานไดรบคาแรงขนต�าเพมขนเชนกน คณคดวาอะไรเปนสาเหตของการพฒนาไปในทศทางน• นบตงแตมการปรบใชการจายคาจางทางอเลคทรอนคส นายจางจ�านวนมากในอตสาหกรรมการประมงมการเกบและควบคมบตร

ATM ของแรงงาน คณคดวาเหตผลทพวกเขาท�าเชนนนคออะไร• ในอตสาหกรรมประมงตอเนองแมจะไมมขอบงคบเกยวกบการจายคาจางทางอเลกทรอนกส แตแรงงานสวนใหญรวมถงแรงงาน

ขามชาตเปนคนเกบบตร ATM ของตนเองและสามารถใชตเอทเอมไดโดยไมมปญหา คณคดวาอะไรเปนสาเหตของความแตกตางเมอเทยบกบอตสาหกรรมการประมง

• แรงงานในอตสาหกรรมการประมงและประมงตอเนองไดกลาววาปจจบนพวกเขาโดนหกคาจางทผดกฎหมายนอยลง คณคดวาอะไรคอสาเหตของการเปลยนแปลงน SHOW RESULT SLIDE

• สทธในการท�างานโดยทวไปดขนในอตสาหกรรมประมงตอเนองแตกลบแยลงในอตสาหกรรมการประมง โดยเฉพาะการลาปวยและวนหยดทยงคงไดรบคาจาง คณคดวาอะไรคอสาเหตของผลลพธน HOW RESULT SLIDE

• จ�านวนแรงงานประมงทถกส�ารวจซงไดรบรายงานวาถกท�างานในสภาพแรงงานบงคบลดลงเปน 14% จาก 19% ในป 2013 คณมผลตอบรบอยางไรตอตวเลขใหมน คณคดอยางไรกบการเปลยนแปลงของตวเลขทลดลง (14%)

• ผลลพธโดยทวไปแยลงมากในจงหวดระยอง คณคดวามอะไรผดปกตเกดขนในระยองหรอไม อยางไร SHOW RESULT SLIDE• ในการพฒนาไปขางหนา อะไรคอการเปลยนแปลงทรฐบาลและอตสาหกรรมควรจะท�าในปหนาเพอปรบปรงสภาพการจางงานของ

แรงงานประมงในอตสาหกรรมไทย


FISHING 2

(July, 2562) FINAL

ชอผถกสมภาษณ

ทอย

วนทสมภาษณ เวลาเรม เวลาสนสด

ชอผสมภาษณ

แบบฟอรมแสดงความยนยอม

ขอบคณททานตกลงคยกบดฉนวนนนะคะ ดฉนขอแนะน�าตวนะคะ ดฉนชอ........จาก....(องคกร)....เราก�าลงศกษาเกยวกบอตสาหกรรมประมง และอาหารทะเล ในนามขององคการแรงงานระหวางประเทศ ซงเปนหนวยงานภายใตองคการสหประชาชาต หากทานสามารถแบงปนขอมลเกยวกบประสบการณของทานไมมค�าตอบทถกหรอผด โปรดใหความเหนทตรงกบความเปนจรง ขอมลทกอยางททานใหจะถกเกบเปนความลบ เราจะไมใชชอทอยหรอขอมลสวนตวอน ๆ ทสามารถระบได การมสวนรวมในการสมภาษณของทานเปนไปโดยสมครใจและทานสามารถถอนตวไดตลอดเวลา

ทานมค�าถามเพมเตมเกยวกบการสมภาษณนหรอไม (ชแจงตามความจ�าเปน)ทานเขาใจและยนยอมใหสมภาษณเพอการศกษาหรอไม ถาใช สามารถเรมการสมภาษณไดเลย

S1* ระบจงหวด

ตราด 1 ปตตาน 7

CHECK QUOTA

ระยอง 2 สงขลา 8

ชลบร 3 พงงา 9

สมทรสาคร 4 ภเกต 10

ชมพร 5 ระนอง 11

สราษฎรธาน 6

S2* ระบต�าแหนง (ของทาเรอ) ทสมภาษณ

บรเวณทาทหนหนาออกไปทางขวาจากชายฝง 1

บรเวณทาทหนหนาเขาทางซายมอของชายฝง 2

พนททหางออกไปนอกบรเวณทาเรอ 3

S3* ระบสถานทสมภาษณ

ชมชน 1 ส�านกงานภาคประชาสงคม/ส�านกงานสหภาพ 5

ตลาด 2 บานพก 6

รานกาแฟ/รานอาหาร 3 พนทในทาเรอ 7

วด 4 อนๆ 8


S4* การสมตวอยาง

ดกรอสมภาษณ 1

บอกตอ 2

S5* ระบเพศ

ชาย 1

หญง 2

S6* กรณาระบวาทานมาจากประเทศใด (ค�าตอบเดยว)

พมา 1CONTINUE

กมพชา 2

ไทย 3 GO TO S9

S7* ทานพดภาษาไทยไดดมานอยเพยงใดระดบใด (ค�าตอบเดยว)

ไมไดเลยหรอนอยมากๆ 1CONTINUE, MUST USE INTERPRETER

พดไดบาง 2

พดไดด 3GO TO S9

พดไดคลอง 4

S8* ระบชอลาม

S9* ระบอตสาหกรรมงาน

ประมง 1CONTINUE

อตสาหกรรมแปรรปอาหารทะเล 2

แรงงานทรบงานมาท�าทบาน 3 GO TO S12

อนๆ 4 STOP

S10 ทานท�างานเตมเวลาหรอไมเตมเวลา (พารทไทม) (ค�าตอบเดยว)

เตมเวลา 1CONTINUE

ไมเตมเวลา 2

ไมไดท�างานอย 3 STOP

S11 ต�าแหนงงานปจจบนคออะไร (ค�าตอบเดยว)

ลกเรอ / ชางเครอง / พนกงานทวไป 1CONTINUE

ชว / ไตกง / หวหนางาน 2

ต�าแหนงระดบสง 3 STOP


S12* ทานไดท�างานอยในอตสาหกรรมประมง/การผลตอาหารทะเล/การรบงานมาท�าทบาน ในประเทศไทยมากปปดเศษของเดอนใหเปนป (ผทตอบ 1-2 ในขอ S9 ไปตอขอ S16)

ต�ากวา 6 เดอน STOP

ป

ส�หรบแรงงานประมงเทานนS13 ในเรอของทานมแรงงานประมง (รวมตวทาน) ทงหมดกคน หยดการสมภาษณหากต�ากวา 6 คน

คน

S14 เรอของทานเคยถกตรวจสอบตอนเรอเขา-ออกทาเรอหรอไม

เคย 1

ไมเคย 2

ไมทราบ 3

SHOW CARD 1S15 เรอของทานมขนาดเทาใด (ค�าตอบเดยว)

ต�ากวา 10 ตนกรอส 1 STOP

10-29 ตนกรอส 2

CONTINUE30 ตนกรอสหรอมากกวา 3


SHOW CARD 2S16 กรณระบวาทานใชอปกรณใดหรออวนประเภทใด ในการจบปลา (ค�าตอบเดยว)

แห 1STOP

สายเบดยาว 2

อวนลอย 3

CONTINUE

อวนลาก 4

อวนลอมจบ 5

อวนลอมตด 6

ตาขายตก 7

ไมทราบ 8 STOP

ส�หรบอตสาหกรรมแปรรปอาหารทะเล/การรบงานมาท�ทบาน เทานนSHOW CARD 3 S17* ขอความใดดงตอไปนสามารถอธบายสถานทท�างานของทานไดดทสด (ค�าตอบเดยว)

เปนโรงงานทแกะกงหรอท�าความสะอาดปลาเปนหลก เพอสงใหทอนเพอบรรจภณฑ 1CHECK QUOTA

เปนโรงงานทท�าการบรรจภณฑอาหารทะเลเพอสงใหตลาด 2

ฉนแกะกงหรอปลาทบาน 3


SHOW CARD 4S18* อาหารทะเลประเภทใดทมการแปรรปในทท�างานของทาน (ค�าตอบเดยว)

กง 1

ทนา 2

ปลาท 3

ปลาชนดตางๆ 4

อาหารสตว 5

อนๆ 6


SHOW CARD 5S19 ในทท�างานของทานมพนกงาน/คนท�างานทงหมดกคน (ค�าตอบเดยว)

ต�ากวา 10 คน 1

10-19 คน 2

20-49 คน 3

50-99 คน 4

100 คนหรอมากกวา 5


ส�หรบแรงงานขามชาตเทานนS20* ทานตงใจจะท�างานในประเทศไทยอกกปปดเศษของเดอนใหเปนป

ป


การจดหางาน

ส�หรบแรงงานขามชาตเทานนSHOW CARD 6R1 ทานไดงานไดงานหางานทท�าในปจจบนนไดอยางไรของทานไดอยางไร (ค�าตอบเดยว)

ผานผจดหางานแบบถกกฎหมาย หรอ หนวยงานภาครฐ 1

ผานนายหนาอยางไมเปนทางการ 2

จากนายจางหรอชวโดยตรง 3

ผานญาต/เพอน 4

อนๆ (โปรดระบ) 5


R2 ทานไดงานทท�าอยนตงแตอยในประเทศบานเกดของทานหรอไดงานหลงจากทเขามาในประเทศไทยแลว (ค�าตอบเดยว)

ประเทศบานเกด 1

ประเทศไทย 2

R3 ทานไดจายเงนคาบรการจดหางานใหแก นายหนา บรษทจดหางาน ญาต/เพอนในประเทศกมพชาหรอเมยนมาหรอไม (ค�าตอบเดยว)

ใช 1 CONTINUE

ไมใช 2 GO TO R5

R4 ทานจายเงนไปเทาไร

บาท

เรยล

จต

ดอลลาร

จ�าไมได 99

R5 ทานไดจายเงนคาบรการจดหางานใดๆ ใหแก นายหนา บรษทจดหางาน ญาต/เพอนในประเทศไทยหรอไม (ค�าตอบเดยว)

ใช 1 CONTINUE

ไมใช 2 GO TO R7

R6 ทานจายเงนไปเทาไร

บาท

เรยล

จต

ดอลลาร


SHOW CARD 7 (GO TO R9 IF NO IN BOTH R3 AND R5)R7 กรณาระบวาทานเงนทหามาจายคาธรรมเนยมนนมาจากทใดเงนอยางไร (ค�าตอบเดยว)

เงนเกบ 1

ขายบาน/ทดน/ทรพยสน 2

ยมจากญาต/เพอน 3

ยม/กจากธนาคาร 4

ยม/กจากผปลอยกทประเทศบานเกด 5

ยม/กจากผจดหางานหรอนายจาง 6

ยม/กจากนายจาง 7


SHOW CARD 8R8 กรณาใหรายละเอยดคาใชจายททานใชไปเพอมาท�างานนนมคาใชจายอะไรบาง (หลายค�าตอบ)

คาใชจายใหนายจาง 1

หนงสอเดนทาง 2

วซา 3

ใบอนญาตท�างาน 4

คาเดนทาง 5

คาตรวจสขภาพ 6

คาฝกอบรม 7


R9 ตงแตทานมาประเทศไทย ทานเคยยมเงน/กเงน/เบกเงนลวงหนาจากนายจางหรอไม (ไปตอขอ R14 ถาตอบ 2 ในขอ R3, R5, R9)

เคยเบกเงนลวงหนา 1CONTINUE

เคยยม/กเงน 2

ไมเคย 3 GO TO R11

R10 ทานยมเงนไปเทาไร

บาท


SHOW CARD 9R11 ทานใชหนจากคาบรการจดหางาน การเบกเงนลวงหนา หรอการกยมจากนายจางอยางไร (หลายค�าตอบ)

จายเงนสด 1

โอนเงนเขาบญชธนาคาร 2

หกจากเงนเดอน 3

เบกเงนเดอนลวงหนาเพอจายหน 4


R12 ทานยงเปนหนอยหรอไม

ใช ยงตดหนอย 1 CONTINUE

ไม จายเงนไปครบแลว 2 GO TO R14

R13 ทานจะตองใชเวลาอกกเดอนกวาจะจายหนครบทงหมด

เดอน



R14 ทานจ�าไดหรอไมวามการเซนสญญาจางส�าหรบงานปจจบนของทานหรอไม

ไดเซน 1 CONTINUE

ไมไดเซน 2 GO TO R15b

R15a

ใช ไมใช ไมทราบ

สญญาเปนภาษาถนของทานหรอไม 1 2

ทานไดรบส�าเนาสญญาจางเพอเกบไวเองหรอไม 1 2

ในสญญาจาง มการระบเงนเดอนของทานหรอไม 1 2 3

ในสญญา ทานมสทธลาออกจากงานไดหรอไม (ถาตองการ) 1 2 3

R15b

ใช ไมใช ไมทราบ

ทานตองการมสญญาจางหรอไม 1 2

ลกจางทกคนจ�าเปนจะตองมสญญาการจางงานหรอไม 1 2 3

R16 เมอเขามาท�างานนแลว งานทท�านแยกวา ดกวา หรอเหมอนกบทมการระบในสญญาจาง หรอทมการตกลงกนไวอยางไร (ค�าตอบเดยว)

แยลง 1 CONTINUE

เหมอนเดม 2

GO TO E1ดขน 3


SHOW CARD 10R17 แงมมไหนของงานทานทแยลง (หลายค�าตอบ)

ตวงานไมเหมอนในสญญาหรอตามทตกลง 1

เงนเดอน 2 ASK R18

ชวโมงการท�างาน/การท�างานลวงเวลา 3

สถานทท�างาน 4

วนท�างานตอสปดาห 5

ความปลอดภย/อนตรายของงาน 6

ทพกอาศยและสภาพความเปนอย 7

หนาทของงานทท�า 8

สวสดการ เชน ลาปวย การรกษาทางการแพทย ฯลฯ 9

เสรภาพในการเดนทาง (ไมไดรบอนญาตใหไปไหนมาไหนตามทตองการในเวลาวางจากการท�างาน

10

อนๆ 11


สภาพการจาง

ส�หรบแรงงานประมงเทานนE1 ปกตทานท�างานอยในทะเลเปนระยะเวลานานกวน

วน สปดาห เดอน

E2a ปกตทานท�างานกวนตอสปดาหเมออยในทะเล (ค�าตอบเดยว)

1 2 3 4 5 6 7 วน/สปดาห

E2b ปกตทานท�างานกวนตอสปดาหเมออยททา (หรอบนบก) (ค�าตอบเดยว) GO TO E6

1 2 3 4 5 6 7 วน/สปดาห

ส�หรบอตสาหกรรมแปรรปอาหารทะเลเทานน E3* ปกตทานท�างานกวนตอสปดาห (ค�าตอบเดยว)

1 2 3 4 5 6 7 วน/สปดาห

E4* ปกตทานท�างานวนละกชวโมง (ตอวน)

ชวโมง/วน

E5 ทานไดรบเงนส�าหรบการท�างานลวงเวลาหรอไม (ค�าตอบเดยว)

ไม 1

ไดเปนบางครง 2

ไดตลอด 3

E6 ใครเปนคนตดสนใจวาทานตองท�างาน 7 วนตอสปดาห (ค�าตอบเดยว) ในกรณทตอบ 7 วนในขอ E2a, E2b/E3

นายจางของฉน/ชว/ไตกง 1

ตวเอง 2

ตดสนใจรวมกบนายจาง 3

R18 เงนเดอนทสญญาวาจะใหกบทานในการท�างานนคอจ�านวนเทาใด

บาท

เรยล

จด

ดอลลาร


SHOW CARD 11E7* ทานรบเงนคาจางของทานในลกษณะใด (ค�าตอบเดยว)

คาจางคงท 1

ประมง

คาจางคงท + สวนแบงการจบ 2

สวนแบงการจบเทานน 3

อตสาหกรรมแปรรปอาหารทะเล/การรบงานมาท�าทบาน

คาจางคงท + โบนสขยน + ตอชน 4

โบนสขยน หรอ ตอชน เทานน 5


SHOW CARD 12E8* ความถในการรบเงนคาจาง (ค�าตอบเดยว)

ทกวน 1

ตอสปดาห 2

ทก 2 สปดาห 3

รายเดอน 4

รบเงนเปนกอนหลงจากระยะเวลาหนง (3 เดอนหรอนอยกวา) 5

ไดรบเงนเดอนบางสวน และรบเงนเปนกอนหลงจาก 3 เดอนหรอมากกวา 6

ยงไมไดรบเงนเดอน 7


ส�หรบประมงเทานนE9a โดยปกตแลวทานไดรบเงนเดอนจากนายจางเดอนละเทาไร รวมถงสวนแบงการจบ

เงนเดอน (จ�านวนทไดรบเทานน) บาท

ในเดอนปกต ทานไดรบเงนเพมจากสวนแบงในการจบเปนจ�านวนเทาไร บาท

ส�หรบอตสาหกรรมแปรรปอาหารทะเลเทานน E9b โดยปกตแลวทานไดรบเงนเดอนจากนายจางเดอนละเทาไร รวมถงเงนลวงเวลา

เงนเดอน (จ�านวนทไดรบเทานน) บาท

เดอนทแลว ทานไดรบเงนเพมจากการท�างานลวงเวลาเปนจ�านวนเทาไหร บาท

ครงสดทายททานไดรบเงนโบนส ทานไดเงนเพมเปนจ�านวนเทาไหร บาท

SHOW CARD 13E10* ปกตทานไดรบเงนเดอนดวยวธใด (ค�าตอบเดยว)

เงนเดอนถกโอนเขาบญชธนาคารและฉนเอาถอนเงนออกมาเอง 1

เงนเดอนถกโอนเขาบญชธนาคารและคนอนถอนเงนออกมาใหฉน 2

ไดรบแบบเงนสด 3 GO TO E13


E11 ใครเปนคนเกบบตร ATM (บตรกดเงน) ของทาน (ค�าตอบเดยว)

ตวเอง 1

นายจางของฉน 2

คนอน 3

E12 ทานสามารถขอใชบตร ATM (บตรกดเงน) ของทานเมอตองการหรอไม (ค�าตอบเดยว)

ได 1

ไมได 2


E13 นายจางของทานเคยใหทานเซนเอกสารทระบ เงนเดอนสงกวาความเปนจรง หรอ ชวโมงการท�างานนอยกวาความเปนจรงหรอไม (หลายค�าตอบ)

ใช คาจางสงกวาความเปนจรง 1

ใช ชวโมงท�างานนอยกวาความเปนจรง 2

ไมเคย 3

ไมแนใจ/ไมทราบ 4

SHOW CARD 14E14 มคาใชจายใดบางตอไปน ทถกหกออกเงนจากเงนเดอนของทานบาง หากม (หลายค�าตอบ)

คาทพก 1

คาอาหาร 2

เสอผา/อปกรณการท�างานหรอดานความปลอดภย 3

ใบอนญาตท�างานหรอเอกสารทเกยวของ 4

เงนลวงหนา 5

ดอกเบยของเงนลวงหนา 6

ช�าระหนอน (ไมใชเงนลวงหนา) 7

คาปรบ 8

ถกหกคาสมาชกสหภาพแรงงาน 9

ถกหกแตไมทราบวาเปนคาอะไร 10


ไมม 12 GO TO E17

E15 ในแตละเดอนจะถกหกเทาไร

บาท


E16 คณไดรบใบเสรจ/หลกฐาน ทแจงเงนเดอนหรอเงนทถกหกหรอไม (หลายค�าตอบ)

ใช หลกฐานแสดงเงนเดอน 1

ใช หลกฐานแสดงเงนทถกหกออกไป 2

ไมไดรบ 3

SHOW CARD 15E17 สวสดการใดดงตอไปนททานไดรบในงานปจจบนของทาน (หลายค�าตอบ)

วนหยดหรอวนลาประจ�าปทไดรบเงนเดอน 1

วนลาปวยทไดรบเงนเดอน 2

ไดรบวนหยด 1 วนตอสปดาห 3

วนลาคลอดทไดรบเงนเดอน 4

เงนคาท�างานลวงเวลา 5

ไมม 6

SHOW CARD 16E18 ทานสมครเขารบสทธประโยชนของภาครฐหรอภาคเอกชนหรอไม (หลายค�าตอบ)

ประกนสงคม 1

กองทนเงนทดแทน 2

ประกนสขภาพภาครฐ 3

ประกนสขภาพภาคเอกชน 4

การศกษาหรอฝกอบรม 5

การฝกอบรมอาชวความปลอดภยและอนามย 6

อนๆ 7

ไม 8

SHOW CARD PICTURE 17E19* ทานมเอกสารใดตอไปนบาง (ค�าตอบเดยว)

หนงสอเดนทาง วซา และ ใบอนญาตท�างาน (MOU) 1 CONTINUE

หนงสอเดนทาง หรอใบรบรองตวตนชวคราว วซา และ ใบอนญาตท�างาน (NV) 2

หนงสอคนประจ�าเรอ 3

หนงสอคนประจ�าเรอไทย 4

หนงสอเดนทางและวซาเทานน 5

หนงสอเดนทางเทานน 6

อนๆ 7

ไมม 8 GO TO E21


E20* ใครเปนคนเกบเอกสารของทาน (ค�าตอบเดยว)

ตวฉนเอง 1

นายจาง/ไตกง/ชว/เสมยน 2

คนอน 3

E21* ทานสามารถขอเอกสารของทานคนไดหรอไมหากตองการ (ค�าตอบเดยว)

ได 1

ไมได 2


ส�หรบประมงเทานนE22 ในชวง 12 เดอนทผานมาทานเคยเหนเจาหนาทมาตรวจสอบแรงงาน / ลกเรอหรออปกรณหรอไม (ค�าตอบเดยว)

ไมเคย 1

นานครง 2

บอยครง 3

ส�หรบประมงเทานนE23 เคยมเจาหนาทมาสมภาษณกบทานหรอไม

เคย 1

ไมเคย 2

SHOW CARD PICTURE 18E24 กรณาดรปภาพของ สถานทท�างานตอไปน ทานคดวาสถานทท�างานของทานมสภาพทแยกวา ดกวา หรอคลายกน ในแงความสะอาดและสขอนามย (ค�าตอบเดยว)

SHOW CARD PICTURE 19E25 กรณาดทรปภาพของสถานทพกอาศยตอไปน ทานคดวาสถานทพกอาศยของทานมสภาพทแยกวา ดกวาหรอคลายกน ในแงของความสะอาด ขนาดของพนทและความปลอดภยดรปพกอาศยเหลานในทพกอาศยทแตกตางกน ทานจะบอกทานคดวาทพกอาศยของทานแยกวา คลายกน หรอดกวาดานความสะอาด กวางขวาง และปลอดภย (ค�าตอบเดยว)

E24 E25

แยกวา 1 1

คลายกน 2 2

ดกวา 3 3


SHOW CARD 20E26a ค�าถามนส�าหรบทานเทานนและฉนไมสามารถเหนค�าตอบ ขอใดตอไปนททานเคยประสบขณะท�างานในประเทศไทยหรอในระหวางทก�าลงด�าเนนการสมครงานในชวง 12 เดอนทผานมา ใหทานเลอกหมายเลขบนแทบเลต และทานสามารถเลอกไดมากกวาหนงขอ เลอกไดมากกวา 1 ค�าตอบ

ทานไมไดตดสนใจเองวาจะมาท�างานในประเทศไทย 1 ASK E26b1

มคนอนเลอกนายจางใหโดยทไมไดปรกษาทาน 2

ทานไมสามารถปฏเสธนายจางไดเลย 3

ถกยายไปท�างานกบนายจางอนโดยโดยไมไดถามทานกอน 4

ทานตองพรอมทจะท�างานตลอดเวลา ทงกลางวนและกลางคน 5

ตองท�างานเปนเวลานานกวาทตกลงไวในขณะทรอนายจางจายเงน 6

นายจางปฏเสธทจะปลอยทานเมอสนสดสญญา 7

ถกบงคบใหท�างานนานกวาทตกลงไวเพอช�าระหนหรอเงนเดอนลวงหนา 8

ถกบงคบใหท�างานเพอชวยเหลอสมาชกในครอบครวคนอนทถกนายจางบงคบใหท�างาน 9

ถกบงคบใหท�างานใหนายจางเพอทคนอนจะไดงานหรอเงน 10

ไมม 11 ASK E26b2

SHOW CARD 21E26b1 เชนเดยวกน ค�าถามนส�าหรบทานเทานนและฉนไมสามารถเหนค�าตอบ ขอใดตอไปนททานเคยประสบขณะท�างานในประเทศไทย โดยมผจดหางาน ผจดการ หรอนายจางเปนผกระท�า กรณาเลอกหมายเลขบนแทบเลต และทานสามารถเลอกไดมากกวาหนงขอ E26b2 เชนเดยวกน ค�าถามนส�าหรบทานเทานนและฉนไมสามารถเหนค�าตอบ ขอใดตอไปนททานเคยโดนบงคบใหท�า (ระหวางงาน) ใน 12 เดอนทผานมา หรอในระหวางทก�าลงด�าเนนการสมครงาน กรณาเลอกหมายเลขบนแทบเลต และทานสามารถเลอกไดมากกวาหนงขอ (หลายค�าตอบ)

ความรนแรงทางกายภาพ (ถกทบต ท�าใหหายใจไมออก ไมใหอาหาร) 1

การลวงละเมดทางเพศหรอการลวงละเมดอนๆ (จบ สมผส บงคบใหรวมประเวณ 2

ขมขดวยความรนแรงตอทานหรอครอบครวของทาน 3

นายจางยดโทรศพทมอถอของทานไป 4

กกขง ไมวาจะในทท�างานหรอในทพกอาศย 5

ไมไดรบอนญาตใหออกจากทท�างานหรอทอนในชวงเวลาวาง 6

มคนคอยจบตาดตลอดเวลา 7

ขมขวาจะไลออกจากงาน 8

ท�างานอนตรายในประเทศไทยททานคดวาทานอาจไดรบบาดเจบสาหส 9

ไดรบบาดเจบสาหสจากการท�างานในประเทศไทยจนตองไปพบแพทย 10

การลวงละเมด ท�าใหเกดความอบอาย หรอการลวงละเมดทางวาจาอยางรนแรง 11

ขมขวาทานจะถกรายงานไปยงเจาหนาทและถกสงกลบประเทศ 12

ไมไดรบอนญาตใหทานอาหาร 13

หนวงเวลาการจายคาจาง ของทานเปนเวลาหลายเดอน 14

ขมขวาจะไมไดรบคาตอบแทนหรอโดนบทลงโทษทางการเงน 15

นายจางไมอนญาตใหเขาหองน�าทกครงทจ�าเปน 16

ไมม 17


E27 ทานเคยไดรบการบาดเจบหรอเจบปวยอยางรนแรงจากการท�างานงานของทาน จนไมสามารถท�างานไดหรอไม

เคย 1

ไมเคย 2

E28 การบาดเจบ/เจบปวยขอใดดงตอไปน ทตรงกบการเจบ/ปวยททานเคยประสบ (หลายค�าตอบ)

ลน สะดด หกลม 1

กลามเนอฉดขาด 2

การชนหรอปะทะ 3

แผลบาด/แผลบาดลก 4

การสดดมควนทเปนมลพษ 5

ไดรบเสยงดงรบกวน (เปนระยะเวลานาน) 6

ผนแพ หรอ การตดเชอผวหนง 7

ความเจบปวย หรออาการปวยทเกดขนจากความรอนหรอ เยนเกดจากอากาศรอน หรอเยน

8

การปวยทเกดจากอาหารหรอน�าทไมไดคณภาพจากทท�างาน 9


ความชวยเหลอและการใหบรการ

A1 มใครแจงนายจางของทานใหแกปญหาหรอไม (ค�าตอบเดยว)

ม ฉนเอง 1

ม คนอนบอก 2

ไมม 3

A2 ทานไปหาใครเพอขอความชวยเหลอเกยวกบปญหาของทานหรอไม (ค�าตอบเดยว)

ไป 1 GO TO A4

ไมไดไป 2 CONTINUE


SHOW CARD 22A3 อะไรเปนสาเหตทท�าใหทานไมรบความชวยเหลอ (หลายค�าตอบ)

ไมเชอใจบคคลหรอองคกร 1 GO TO A6

นายจางของฉนอาจรวาฉนไปขอความชวยเหลอ 2

ไมตองการใหขอมลสวนบคคล 3

เปนเรองทนาอบอาย 4

ปญหาไมใหญพอทจะรายงาน 5

ไมแนใจวาจะมใครชวยได 6

อปสรรคดานภาษา/ไมมบรการแปลหรอลาม 7

ไมทราบวาจะไปขอความชวยเหลอจากทไหน 8

A4 ทานขอความชวยเหลอจากใคร (ค�าตอบเดยว)

เพอนหรอครอบครว 1

นายจางหรอผจดการ 2

สถานทตหรอกงสล 3

บรษทจดหางานหรอนายหนา 4

ผน�าชมชน 5

เจาหนาทภาครฐ 6

ต�ารวจ 7

NGO 8

สหภาพแรงงาน 9

สายดวนแรงงาน 10

แอพในสมารทโฟน 11

สมาคมประมง 12

อนๆ 13

ไมไป 14

A5 พวกเขาสามารถชวยทานแกปญหาไดหรอไม (ค�าตอบเดยว)

ได 1

ไดบางสวน 2

ไมได 3


SHOW CARD 23A6 ทานเคยไดยนชอองคกรในประเทศไทยใดตอไปนบาง (หลายค�าตอบ)

A7 ทานเคยตดตอกบองคกรใดบาง (หลายค�าตอบ)

A6 A7

Issara or Golden Dreams 1 1

FED 2 2

LPN 3 3

ITF 4 4

Fisher Rights Network (FRN) 5 5

Stella Maris 6 6

Raks Thai 7 7

MWRN 8 8

ไมเคย 9 9 GO TO A8

SHOW CARD 24A8a ทานเคยเขารวมสหภาพหรอสมาคมใดตอไปนหรอไม (หลายค�าตอบ)

A8b คณอยากเขารวมสหภาพหรอสมาคมใดตอไปนหรอไม (หลายค�าตอบ)

A8a A8b

ไม/ไมเคย 1 1

สหภาพแรงงาน 2 2

สมาคมแรงงานขามชาต 3 3

กลมสตร 4 4

กลมศาสนา 5 5

คณะกรรมการสวสดการ 6 6

อนๆ 7 7


SHOW CARD 25A9 ทานเคยไดรบบรการชวยเหลอแรงงานใดตอไปนบางในประเทศไทย หากม (หลายค�าตอบ)

บรการดานกฎหมาย 1

บรการดานสขภาพ 2

การชวยเหลอดานการศกษาส�าหรบลกของทาน 3

การฝกอบรมทกษะการท�างาน 4

ASK A10

การฝกอบรมเรองสทธแรงงาน 5

การฝกอบรมเรองสทธสตร 6

การฝกอบรมดานความปลอดภยในการท�างาน 7

การฝกอบรมการใชเครองมอในการท�างานโดยนายจาง 8

ประกนสงคม 9

กองทนเงนทดเทน 10

ไมไดรบ 11

SHOW CARD 26A10 ใครเปนผใหการฝกอบรมแกทาน (หลายค�าตอบ)

สหภาพแรงงาน 1

หนวยงานเกยวกบแรงงานขามขาต 2

หนวยงานประเทศบานเกด 3

ภาครฐ 4

นายจาง 5

บรษทจดหางาน 6

ครอบครว/เพอน 7

อนๆ 8

A11* ทานสงเงนกลบบานไปใหครอบครวหรอไม

สง 1 CONTINUE

ไมสง 2 GO TO D1

A12* ทานสงเงนกลบบานกครงตอป (ค�าตอบเดยว) ถาหากสงกลบทกเดอนใหวงเลข 12 ถาหากสงกลบทก 2 เดอนใหวงเลข 6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A13* โดยปกตแลวทานสงเงนกลบครงละเทาไร

กรณาเขยนจ�านวน หากไมมใหเขยน ‘0’ บาท


SHOW CARD 27A14* ทานใชชองทางใดในการสงเงนกลบประเทศ (ค�าตอบเดยว)

ธนาคาร 1

ผานบรษทโอนเงน (e.g. Western Union, MoneyGram, etc.) 2

ผานระบบนายหนา 3

Wing 4

Wave 5

ฝากครอบครว/เพอน ถอกลบประเทศ 6

แอปพลเคชน ทรมนน หรอแอพพลเคชนทคลายๆ กน 7

ชองทางอนๆ 8

ถอกลบประเทศดวยตวเอง 9

ขอมลประชากร

SHOW CARD 28D1a กรณาระบวาสงใดดงตอไปนททานม/สามารถเขาถงได (หลายค�าตอบ)

โถสวมทสะอาด 1

หองอาบน�าทสะอาด 2

น�าประปา 3 D1b

ไฟฟา 4

พดลม 5 ประตทสามารถปดลอคได 1

ทางเดนไปหองน�า/หองอาบน�าทมไฟ/แสงสวางมากพอ 6 หนาตางทสามารถปดลอคได 2

หองของตวเอง 7 มสงเหลานหรอไม ไมมสงๆ น 3

เตยงของตวเอง 8

ตเกบของลอคได 9 D1c

โทรทศน 10 เฟสบก 1

วทย 11 ไลน 2

โทรศพทมอถอ 12 ทวตเตอร 3

สมารทโฟน 13 อนสตาแกรม/ไอจ 4

โซเชยลมเดย/สอสงคมออนไลน 14 มสงเหลานหรอไม ไวเบอร 5

ไมมทกลาวมาขางตน 15 อนๆ 6


SHOW CARD 29D2* กรณาระบระดบการศกษาของทาน (ค�าตอบเดยว)

ไมเคยเขาเรยนในโรงเรยน 1

ส�าเรจการศกษาขนพนฐานไมถง 6 ป 2

ส�าเรจการศกษาขนพนฐาน / ประถมศกษา 6 ป 3

ส�าเรจการศกษาขนพนฐาน 9 ป 4

ส�าเรจการศกษาขนพนฐาน 12 ป 5

ส�าเรจการศกษาระดบอนปรญญา ระดบปรญญาหรอสงกวานน 6

D3* ทานอายเทาไร บนทกอายจรงและเลอกชวงอาย

อายปจจบน

ต�ากวา 13 ป 1

13 – 14 ป 2

15 – 17 ป 3

18 – 19 ป 4

20 – 24 ป 5

25 - 29 ป 6

30 - 34 ป 7

35 – 39 ป 8

40 ปหรอมากกวา 9

D4* ทานแตงงานหรอไม

ใช 1

ไมใช 2

D5* ทานมลกทอาย... (หลายค�าตอบ)

0-5 ป 1CONTINUE

6-17 ป 2

ไมมบตร 3 GO TO X1 OR H1 IF APPLICABLE

D6* ลกของทานอาศยอยในประเทศไทยกบทานหรอไม

ใช อยางนอยหนงคนอาศยอยในไทย (กบฉน/ผม) 1

ไม 2

D7 ลกของทานเรยนหนงสอในโรงเรยนหรอไม (ค�าตอบเดยว)

ใช ทกคนเรยนหนงสอ 1

ใช อยางนอยหนงคนเรยนหนงสอ 2

ไม ลกฉน/ผมไมไดเรยนหนงสอ 3


การส�รวจเพมเตม

ส�าหรบคนทท�างานในประเทศเปนระยะเวลา 5 ปหรอมากกวาSHOW CARD 30X1 เมอนกยอนกลบไปตอนททานเรมท�างานในประเทศไทย เราอยากทราบวาสภาพการท�างานมการเปลยนไปหรอไม กรณาระบวาสถานการณใดมทดขน เหมอนเดม หรอแยลงเมอเปรยบเทยบกบเมอ 5 ปทแลว (ค�าตอบเดยวตอหมวด)

แยลง เหมอนเดม ดขน

เงนเดอน 1 2 3

ชวโมงการท�างาน / การท�างานลวงเวลา 1 2 3

สถานทท�างาน 1 2 3

วนท�างานตอสปดาห 1 2 3

ความปลอดภย/อนตรายของงาน 1 2 3

ทพกอาศยและสภาพความเปนอย 1 2 3

งานทท�า 1 2 3

สวสดการ เชน ลาปวย การรกษาทางการแพทย ฯลฯ 1 2 3

อสระในการเปลยนนายจาง 1 2 3

สญญาการจางงาน 1 2 3

ความสามารถในการเกบเงน/ซอทรพยสน 1 2 3

จ�านวนเงนทถกหกออกจากเงนเดอน 1 2 3

SHOW CARD 31X2 กรณาระบวา ใน 5 ปทผานมา มเหตการณใดดงตอไปนเกดขนกบทานบาง (หลายค�าตอบ)

เปลยนนายจาง 1

ไดรบสถานะภาพท�างานในประเทศไทยแบบถกกฎหมาย 2

ไดรบการรกษาส�าหรบการเจบปวยทมาจากงาน 3

เขารวมสหภาพ 4

เขารบสทธประโยชนของภาครฐหรอภาคเอกชน 5

ไดรบการเลอนต�าแหนงงานใหสงขน 6

ตงครรภ 7

คลอดลก/บตรในประเทศไทย 8

ไมมทกลาวมาขางตน 9


ภายในครวเรอน

H1* ทานทราบชอบรษททมารบอาหารทะเลททานแกะ/ท�าความสะอาดหรอไม

ชอบรษท


H2* อาหารทะเลททานแกะ/ท�าความสะอาด เปนผลตภณฑส�าหรบตลาดใด (ค�าตอบเดยว)

ภายในประเทศ 1

สงออก 2


H3* กรณาระบวาในหนงวน ทานสามารถแกะกง/ท�าความสะอาดอาหารทะเล ทไดรบมาในปรมาณเทาใด (ตอบเปนกโล/ถง)

กโล

ถง


H4* กรณาระบวาราคาตอกโล/ถง ททานสงตอมราคาเทาไร

บาท/กโล

บาท/ถง


SHOW CARD 32H5* กรณาระบวาใครบางในครอบครวทชวยท�างาน (แกะกง/ท�าความสะอาดอาหารทะเล หรองานอนๆ ทเกยวของ) อยางสม�าเสมอ (หลายค�าตอบ)

สาม/ภรรยา 1 GO TO C1

เดกอายต�ากวา 3 ป 2

CONTINUEเดกอาย 3-12 ป 3

เดกอาย 13 - 15 ป 4

เดกอาย 16 - 17 ป 5

สมาชกคนอนๆ ในครวเรอน 6GO TO C1

ไมมใครชวย 7

H6* โดยเฉลย ลกของทานชวยท�างาน (แกะกง/ท�าความสะอาดอาหารทะเล หรองานอนๆ ทเกยวของ) เปนระยะเวลากวนตอสปดาห (ค�าตอบเดยว)

1 2 3 4 5 6 7 วนตอสปดาห

H7* โดยเฉลย ลกของทานชวยท�างานเปนระยะเวลากชวโมงตอวน

ชวโมงตอวน


ขอมลการตดตอ (ทงหมด)

C1 ในกรณทอาจตองการขอมลเพมเตม หมายเลขโทรศพทมอถอทฉนสามารถตดตอทานไดคออะไร ตรวจสอบวาเบอรถกตอง

ชอ

เบอรโทรศพท

ขอบคณทสละเวลามารวมตอบแบบสอบถามกบเรา



ส�นกงานแรงงานระหวางประเทศประจ�ประเทศไทย กมพชา และ สปป.ลาวอาคารสหประชาชาตถนนราชด�าเนนนอกกรงเทพ 10200, ประเทศไทยโทรศพท: +662 288 1766โทรสาร: +662 280 1735อเมล: [email protected]

ISBN: 9789220319765 (print); 9789220319758 (web pdf)

ขอคนพบจากงานวจยวดผล ความกาวหนาเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย

โครงการสทธจากเรอสฝงของไอแอลโอทไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสหภาพยโรปไดจดท�างานวจยวดผลความกาวหนาของอตสาหกรรมประมงและอาหารทะเลไทยในชวงเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2562

งานวจยวดผลความกาวหนาเปนการส�ารวจตดตามผลจากงานวจยพนฐานของไอแอลโอเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทยซงด�าเนนการส�ารวจในป พ.ศ. 2560 โดยใชวธการวจยและเครองมอในการจดเกบรวบรวมขอมลการวจยทคลายกน งานวจยนมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบการพฒนา วดความคบหนา และเกบขอมลเกยวกบการเปลยนแปลงของสภาพการท�างาน รวมถงระบความตองการและความทาทายในการปฏรปอตสาหกรรมประมงและแปรรปอาหารทะเลของไทยในระยะตอไป

Documents

ข้อค้นพบจากงานวิจัยวัดผล ความก้าวหน้าเกี่ยวกับแรงงานประมง ... · ลิขสิทธิ์