ก

v

หนงสอเรยน สาระทกษะการดาเนนชวต

รายวชาเลอก

การดแลอนามยชมชน

ตามหลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษาข นพ นฐาน พทธศกราช 2551

ระดบประถมศกษา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย

สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยจงหวดเชยงใหม

สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย

สานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

กระทรวงศกษาธการ

หามจาหนาย

หนงสอเรยนเลมนจดพมพดวยเงนงบประมาณแผนดนเพอการศกษาตลอดชวตสาหรบประชาชน

ลขสทธเปนของสานกงาน กศน. จงหวดเชยงใหม

รหสวชา ทช02010

ก

คานา

หนงสอเรยนรายวชาเลอก วชาการดแลอนามยชมชน รหสวชาทช02010 ตามหลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษาขนพนฐานพทธศกราช 2551 ระดบประถมศกษา มธยมศกษาตอนตนและมธยมศกษาตอนปลาย จดทาขนเพอใหผเรยนไดรบความรและประสบการณ ซงเปนไปตามหลกการและปรชญาการศกษานอกโรงเรยนและพระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ.2551 ใหผเรยนมคณธรรมจรยธรรม มสตปญญา มศกยภาพในการประกอบอาชพและสามารถดารงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข

ดงนน เพอใหการจดกระบวนการเรยนรของสถานศกษามประสทธภาพ สถานศกษาตองใชหนงสอเรยนทมคณภาพ สอดคลองกบสภาพปญหาความตองการของผเรยน ชมชน สงคม และคณลกษณะอนพงประสงคของสถานศกษา หนงสอเลมนไดประมวลองคความร กจกรรมเสรมทกษะ แบบวดประเมนผลการเรยนรไวอยางครบถวน โดยองคความรนนไดนาเนอหาสาระตามทหลกสตรกาหนดไว นามาเรยบเรยงอยางมมาตรฐานของการจดทาหนงสอเรยน เพอใหผเรยนอานเขาใจงาย สามารถอานและศกษาคนควาดวยตนเองไดอยางสะดวก

คณะผจดทาหวงเปนอยางยงวา หนงสอเรยนสาระรายวชาการดแลอนามยชมชน รหสวชาทช02010 เลมนจะเปนสอการเรยนการสอนทอานวยประโยชนตอการเรยนตามหลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 เพอใหสมฤทธผลตามมาตรฐาน ตวชวดทกาหนดไวในหลกสตรทกประการ

คณะผจดทา

ข

สารบญ

คานา……………………………..…………………………………………………………………………………………………………… ก สารบญ………………………..…………………………………………………………………………………………..………………… ข คาอธบายรายวชา………………………………………………………………………………………………………………………. ค แผนการเรยนร.................……………………………………………………………………………………………….…………… 1 ตอนท 1 หลกการดแลสขภาพอนามยของตนเอง ครอบครว ชมชน/สงคม…………….…………….………… 2 เรองท 1.1โรคตางๆ และการรกษาเบองตน……………………………………………………………………… 2 เรองท 1.2 การปองกน การควบคม และการสรางเสรมสขภาพ………………………….….…………….. 19 กจกรรมตอนท 1 ………………………………………………………………….……………….……………………….. 30 ตอนท 2 หลกการประเมนสขภาพอนามยในชมชน……………………..………………………………………..…..…… 31

เรองท 2.1 การสารวจชมชน……………………………………………………….……………………………………… 31 เรองท 2.2 การวเคราะหสภาพปญหาสขอนามยในชมชน............................................................... 33 เรองท 2.3 การประเมนสภาพปญหาสขอนามยในชมชน................................................................ 34 กจกรรมตอนท 2 …………………………………………………………………….…………….………………....……… 39 ตอนท 3 การวางแผนและการจดกจกรรมเพอเสรมสรางและแกปญหาสขภาพอนามยชมชน................ 40

เรองท 3.1 ความหมายและความสาคญของการวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครว ชมชนและสงคม............................................................................................................. 40 เรองท3.2 แนวทางในการวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครว/ชมชน/สงคม………….…… 43

เรองท3.3ตวอยางโครงการสรางเสรมสขภาพในชมชนและสงคม……………………………………….… 47 เรองท 3.4หนวยงานทใหคาปรกษาในการวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครว

ชมชนและสงคม…………………………………………………………………………………….……….. 49 กจกรรมตอนท 3 ………………………………………………..……………………………….………………...……… 50 ตอนท 4 การประเมนและสรปผลการจดกจกรรมดานสขภาพอนามย..................................................... 51 เรองการประเมนและสรปผลการจดกจกรรมดานสขภาพอนามย................................................. 51 กจกรรมตอนท 4 ………………………………………………………………………………….……………….…..…… 56 บรรณานกรม............................................................................................................................................... 57 คณะผจดทา................................................................................................................................................. 59 คณะบรรณาธการ/ปรบปรงแกไข................................................................................................................ 60

ค

1. คาอธบายรายวชา การดแลสขภาพอนามยตนเองครอบครวชมชน/สงคมสงเสรมแกไขปญหาสขภาพอนามยในชมชน

ถายทอดความรและสรางเครอขายอนามยแกชมชนสรางชมชนใหเปนศนยกลางในการแลกเปลยนเรยนรดาน

สขภาพอนามยในชมชนซงมรายละเอยดทตองศกษาเรยนรดงน

1.หลกการดแลสขภาพอนามยของตนเอง ครอบครว ชมชน/สงคม - โรคตาง ๆ และการรกษาเบองตน - การปองกน การควบคม และการสรางเสรมสขภาพ

2. หลกการประเมนสขภาพอนามยในชมชน - การสารวจชมชน - การวเคราะหสภาพปญหาสขอนามยในชมชน - การประเมนสภาพปญหาสขอนามยในชมชน

3.การวางแผนและการจดกจกรรมเพอเสรมสรางและแกปญหาสขภาพอนามยในชมชน 4. การประเมนและสรปผลการจดกจกรรมดานสขภาพอนามย

2. วตถประสงค 1. เพอใหมความรความเขาใจเกยวกบการดแลสขภาพอนามยของตนเอง ครอบครว ชมชน/สงคม 2. เพอใหสามารถวเคราะหและประเมนสขภาพอนามยของชมชนและดาเนนการสงเสรมแกไขปญหาสขภาพอนามยในชมชน 3. เพอใหสามารถถายทอดความรและสรางเครอขายดานสขภาพอนามยแกชมชนได 4. เพอใหสามารถสรางชมชนใหเปนศนยกลางในการแลกเปลยนเรยนรดานสขภาพอนามยในชมชน

3. รายชอตอน

ตอนท 1 หลกการดแลสขภาพอนามยของคนเอง ครอบครว ชมชน/สงคม ตอนท 2 หลกการประเมนสขภาพอนามยในชมชน ตอนท 3 การวางแผนและจดกจกรรมเพอเสรมสรางและแกปญหาสขภาพอนามยชมชน ตอนท 4 การประเมนและสรปผลการจดกจกรรมดานสขภาพอนามย

รายละเอยดรายวชา

1

การดแลอนามยชมชน

สาระสาคญ การดแลสขภาพอนามยตนเองครอบครวชมชน/สงคม สงเสรมแกไขปญหาสขภาพอนามยในชมชน

ถายทอดความรและสรางเครอขายอนามยแกชมชน สรางชมชนใหเปนศนยกลางในการแลกเปลยนเรยนรดานสขภาพอนามยในชมชน เพอผเรยนมความร ความเขาใจ ทกษะและเจตคตทดเกยวกบการดแลสงเสรมสขภาพพลานามย และความปลอดภยในการดาเนนชวต

ผลการเรยนรทคาดหวง 1. อธบายหลกการดแลสขภาพและอนามยองตนเอง ครอบครว ชมชน/สงคม

2. วเคราะหและประเมนสขภาพพลานามยของชมชนและดาเนนการสงเสรมแกไขปญหาสขภาพ อนามยในชมชน 3. ถายทอดความรและสรางเครอขายดานสขภาพอนามยแกชมชน 4. สรางชมชนใหเปนศนยกลางในการแลกเปลยนเรยนรดานสขภาพอนามยในชมชน

ขอบขายเนอหา ตอนท 1 หลกการดแลสขภาพอนามยของตนเอง ครอบครว ชมชน/สงคม ตอนท 2 หลกการประเมนสขภาพอนามยในชมชน ตอนท 3 การวางแผนและการจดกจกรรมเพอเสรมสรางและแกปญหาสขภาพอนามยชมชน ตอนท 4 การประเมนและสรปผลการจดกจกรรมดานสขภาพอนามย

กจกรรมการเรยนร 1. ศกษาเอกสารประกอบการเรยนร 2. ปฏบตกจกรรมตามทไดรบมอบหมาย 3. ทาแบบทดสอบหลงเรยน

สอประกอบการเรยนร 1. เอกสารประกอบการเรยนร 2. VCD

ประเมนผล ประเมนผลจากกจกรรมการเรยนร

แผนการเรยนร

2

ตอนท 1 หลกการดแลสขภาพอนามยของตนเอง ครอบครว ชมชน/สงคม

การดแลสขภาพตนเอง

โดยธรรมชาตของมนษย เมอเกดปญหาตางๆ ขน ในชวตกจะพยายามหาทาง แกปญหาดวยตวเอง เปนอนดบแรก เมอรวา ไมสามารถแกปญหาไดเอง กจะแสวงหาความชวยเหลอจากผอน

ในเรองความเจบปวย หรอปญหาสขภาพกเชนเดยวกน ทกคนตองการทจะดแลตนเอง ใหมสขภาพดอยเสมอ ดงนน กลาวไดวา "การดแลสขภาพตนเอง เปนกจกรรมทบคคลแตละคนปฏบต และยดเปนแบบแผนในการปฏบต เพอใหมสขภาพด"

1. คาวาสขภาพหมายถงสขภาวะทสมบรณทงทางกาย ทางจตใจ และทางสงคม 2. สขภาพ มความหมาย 3 ประการ ไดแก

1. ความปลอดภย (Safety) 2. ความไมมโรค (Sound) 3. ความปลอดภยและไมมโรค (Whole)

องคกรอนามยโลกไดใหคานยามคาวา สขภาพ ในความหมายกวางขนวา สขภาพ หมายถง สขภาวะทสมบรณทงทางกาย ทางจต และทางสงคม ตามรางพระราชบญญตสขภาพแหงชาต 2545 ใหความหมายของคาวา สขภาพ คอ ภาวะทมความพรอมสมบรณทงทางรางกาย คอ รางกายทสมบรณแขงแรง คลองแคลว มกาลง ไมเปนโรค ไมพการ ไมมอบตเหตอนตราย มสงแวดลอมทสงเสรมสขภาพ ดงนน "สขภาพ" จงหมายถง "การมรางกายแขงแรงปราศจากโรคภยไขเจบในทกสวนของรางกาย มสขภาพจตด และสามารถปรบตวใหอยรวมกบผอนในสงคมไดอยางปกตสข ผมสขภาพดถอวาเปนกาไรของชวต เพราะทาใหผเปนเจาของชวตดารงชวตอยอยางเปนสขได" นนเอง

1.1.1 โรคเบาหวาน เกดจากความผดปกตของรางกายทมการผลตฮอรโมนอนซลนไมเพยงพอ อนสงผลทาใหระดบนาตาล

ในกระแสเลอดสงเกน โรคเบาหวานจะมอาการเกดขนเนองมาจากการทรางกายไมสามารถใชนาตาลไดอยางเหมาะสม ซงโดยปกตนาตาลจะเขาสเซลลรางกายเพอใชเปนพลงงานภายใตการควบคมของฮอรโมนอนซลน ซงผทเปนโรคเบาหวานรางกายจะไมสามารถนานาตาลไปใชงานไดอยางมประสทธภาพ ผลทเกดขนทาใหระดบนาตาลในเลอดสงขน ในระยะยาวจะมผลในการทาลายหลอดเลอด ถาหากไมไดรบการรกษาอยางเหมาะสม อาจนาไปสสภาวะแทรกซอนทรนแรงได

โรคเบาหวานนเปรยบเทยบไดงายๆ โดยเปรยบรางกายเราเปนระบบปมนา และนาในระบบกคอเลอดของเราโดยปรกตแลวปมนากจะทางานอยางปรกต แตเมอมการทาใหนาในระบบเกดความขนขน(กคอการเตมนาตาลลงไปในนา) นาในระบบกจะมความหนดขน ปม(หวใจ)กจะตองทางานหนกขน ทอนา(หลอดเลอด)กตอง

เรองท 1.1 โรคตางๆ และการรกษาเบองตน

3

รบแรงดนทมากขน ดงนนคนทเปนโรคเบาหวานกจะมโอกาสเกดโรคแทรกซอนกบอวยวะตางๆเพมขนได ป 2550 พบผปวยเบาหวานแลวถง 246 ลานคน โดยผปวยเบาหวานทวโลก 4 ใน 5 เปนชาวเอเชย

เบาหวาน เปนโรคทเปนกนมากขนทกปจนมการกาหนดใหวนท 14 พฤศจกายน ของทกปเปนวนเบาหวานโลกเพอใหมการรณรงคปองกนใหเปนทแพรหลายขน อนซลน กบ เบาหวาน

อนซลน เปนฮอรโมนทสรางขนโดยกลมเซลลภายในตบออน มหนาทในการนานาตาลในเลอดไปสเนอเยอตางๆทวรางกายเพอใชในการสรางพลงงานและสรางเซลลตางๆ โดยปรกตแลวเมอมนาตาลเขาสกระแสเลอดตบออนกจะถกกระตนใหหลง อนซลน แลวอนซลนกจะเขาจบนาตาลเพอนาไปเลยงสวนตางๆของรางกาย แตในผปวยทเปนโรคเบาหวาน ซงรางกายม อนซลน ไมเพยงพอกจะทาใหมนาตาลในเลอดสงขน

เบาหวาน สามารถแบงออกไดเปน 2 ชนด ไดแก โรคเบาหวานชนดท 1 เกดจากภมตานทานของรางกายทาลายเซลล ซงสรางอนซลนในสวนของตบ

ออนทาใหรางกายหยดสรางอนซลน หรอสรางไดนอยมาก ดงทเรยกวา โรคภมตานทานตวเอง หรอ ออโตอมมน(autoimmune) ดงนนผปวยเบาหวานชนดท 1 จงจาเปนตองฉดอนซลน เพอควบคมนาตาลในเลอดระยะยาว และถาเปนรนแรง จะมการคงของสารคโตน (ketones) สารนจะเปนพษตอระบบประสาททาใหหมดสตถงตายได

โรคเบาหวานชนดท 2 เปน เบาหวาน ทพบเหนกนเปนสวนใหญ สาเหตทแทจรงนนยงไมทราบชดเจน แตมสวนเกยวกบ พนธกรรม นอกจากน ยงมความสมพนธกบภาวะ นาหนกตวมาก และขาดการออกกาลงกาย มลกดก อกทงวยทเพมขน เซลลของผปวยยงคงมการสรางอนซลนแตทางานไมเปนปกต เนองจากมภาวะดอตออนซลน ทาใหเซลลทสรางอนซลนคอยๆถกทาลายไป บางคนเรมมภาวะแทรกซอนโดยไมรตว โดยอาจจะใชยาในการรบประทาน และบางรายตองใชอนซลนชนดฉด เพอควบคมนาตาลในเลอด

นอกจากน เบาหวาน ยงมสาเหตมาจากการใชยาดวย เชน สเตอรอยด ยาขบปสสาวะ ยาเมดคมกาเนด

อาการเบองตนของเบาหวาน ผเปนโรคเบาหวานจะมอาการเบองตน คอ

1. ปวดปสสาวะบอยครงขน เนองจากในกระแสเลอดและอวยวะตางๆ มนาตาลคางอยมาก ไตจงทาการกรองออกมาในปสสาวะ ทาใหปสสาวะหวาน สงเกตจากการทมมดมาตอมปสสาวะ จงเปนทมาของการเรยก เบาหวาน 2. ปสสาวะกลางคนบอยขน 3. สายตาพรามองไมชดเจน 4. ออนเพลย เหนอยงายไมมเรยวแรง 5. เบออาหาร 6. นาหนกตวลดโดยไมทราบสาเหต โดยเฉพาะถาหากนาหนกเคยมากมากอน อนเนองมาจากรางกายไมสามารถนานาตาลไปสรางพลงงานไดเตมทจงตองนาไขมนและโปรตนจากกลามเนอมาใชทดแทน 7. ตดเชอบอยกวาปรกต เชน ตดเชอทางผวหนงและกระเพาะอาหาร สงเกตไดจากเมอเปนแผลแลวแผลจะหายยาก 8. กระหายนา และดมนาในปรมาณมากๆตอครง

4

9. อาการชาไมคอยมความรสก เนองมาจากเบาหวานจะทาลายเสนประสาทใหเสอมสมรรถภาพลงความสามารถในการรบรความรสกจงถดถอยลง 10. อาจจะมอาการของโรคหวใจ และโรคไต อาการแทรกซอนของโรคเบาหวาน มกจะเกดเมอเปน เบาหวาน อยางนอย 5 ปแลวไมไดรกษาอยางจรงจง

ภาวะแทรกซอนทางสายตา (Diabetic retinopathy)เกดจากการทนาตาลเขาไปใน endothelium ของ หลอดเลอดเลกๆ ในลกตา ทาใหหลอดเลอดเหลานมการสรางไกลโคโปรตนซงจะถกขนยายออกมาเปน Basement membrane มากขน ทาให Basement membrane หนา แตเปราะ หลอดเลอดเหลานจะฉกขาดไดงาย เลอดและสารบางอยางทอยในเลอดจะรวออกมา และมสวนทาให Macula บวม ซงจะทาใหเกด Blurred vision หลอดเลอดทฉกขาดจะสรางแขนงของหลอดเลอดใหมออกมามากมายจนบดบงแสงทมาตกกระทบยง Retina ทาใหการมองเหนของผปวยแยลง ตาหรอจอตาเสอม หรอมองเหนจดดาลอยไปมา และอาจจะทาใหตาบอดไดในทสด

ภาวะแทรกซอนทางไต (Diabetic nephropathy)ไตมกจะเสอม จนเกดภาวะไตวาย พยาธสภาพของหลอดเลอดเลกๆ ท Glomeruli จะทาให Nephron ยอมให albumin รวออกไปกบ filtrate ได Proximal tubule จงตองรบภาระในการดดกลบสารมากขน ซงถาเปนนานๆ กจะทาใหเกด Renal failure ได ซงผปวยมกจะเสยชวตภายใน 3 ป นบจากแรกเรมมอาการ

ภาวะแทรกซอนทางระบบประสาท (Diabetic neuropathy) เบาหวาน จะทาใหหลอดเลอดเลกๆ ทมาเลยงเสนประสาทบรเวณปลายมอปลายเทาเกดพยาธสภาพ กจะทาใหเสนประสาทนนไมสามารถนาความรสกตอไปได เชนรสกชาหรอปวดแสบปวดรอนตามปลายมอ เมอผปวยมแผล ผปวยกจะไมรตว และไมดแลแผลดงกลาว ประกอบกบเลอดผปวยมนาตาลสง จงเปนอาหารอยางดใหกบเหลาเชอโรค และแลวแผลกจะเนา และนาไปส Amputation ในทสด ในผชายอาจมภาวะหยอนสมรรถภาพทางเพศ(impotence)

โรคหลอดเลอดหวใจ (Coronary vascular disease) เบาหวาน เปนตวการทจะเรงใหเกดการเสอมของหลอดเลอดทวรางกายและเมอหลอดเลอดทเลยงหวใจเสอมสภาพจาก เบาหวาน ประกอบกบการมไขมนในเลอดสง กจะสงผลใหมการตบของหลอดเลอดหวใจ ทาใหเกดโรคหวใจขาดเลอด แตหากหลอดเลอดเกดอดตน กจะเกดอาการกลามเนอหวใจตาย ในผปวย เบาหวาน บางราย กลามเนอหวใจมการทางานนอยกวาปกต คอ มการบบตวนอยกวาปกตอนเนองมาจาก เสนเลอดฝอยเลกๆทเลยงกลามเนอหวใจผดปกตจาก เบาหวาน ซงจะทาการรกษาไดยาก การรกษาทดทสดคอ การผาตดเปลยนหวใจ ปญหาทสาคญมากอกประการหนงของผเปน เบาหวาน คอผทมปญหาเกยวกบหลอดเลอดหวใจจะไมแสดงอาการผดปกตซงจะบงชวาเปนโรคหวใจใหเหนกอน เชนอาการเจบหนาอก อนเปนอาการเบองตนของผปวยโรคหวใจทวไป ดงนนผเปน เบาหวาน บางรายอาจจะแสดงอาการครงแรกดวยอาการทรนแรง เชน กลามเนอหวใจตาย หรอ หวใจลมเหลว ทาใหแพทยวนจฉยโรคไดชากวาปกต ซงอาจเปนอนตรายได

โรคหลอดเลอดสมองตบ (Cerebrovascular disease) ผเปน เบาหวาน จะมอตราเสยงในการเกดอมพาตชนดหลอดเลอดตบไดสง เพราะ เบาหวาน ทาใหเกดภาวะหลอดเลอดแขงไดงาย โดยจะมหลอดเลอดแขงทงรางกายและถาเปนทหลอดเลอดของสมอง กจะเกดอมพาตขน โดยอตราเสยงของผปวยทเปน โรคเบาหวาน จะมโอกาสเปนอมพาตไดสงกวาผปวยปกต 2-4 เทา โดยจะมอาการเบองตนสงเกตไดจาก กลามเนอแขน ขาออนแรงครงซกอยางทนททนใดหรอเปนครงคราว ใบหนาชาครงซกใดซกหนง พดกระตกกระตก สบสนหรอพดไมไดเปนครงคราว ตาพราหรอมดมองไมเหนไปชวคร เหนแสงผดปกต วงเวยน เดนเซไม

5

สามารถทรงตวได กลนอาหารแลวสาลกบอยๆ มอาการปวดศรษะอยางรนแรงโดยอาการปวดมกจะเกดในขณะทเครงเครยด หรอมอารมณรนแรง

โรคของหลอดเลอดสวนปลายอดตน (Peripheral vascular disease) เมอเกดรวมกบภาวะแทรกซอนทเสนประสาทสวนปลายจะทาใหผเปนเบาหวานมการรบรความรสกลดลง เกดปญหาแผลทเทาจากโรคเบาหวานไดมากขนผทเปนเบาหวานทมโรคหลอดเลอดแดงสวนปลายจะมอาการปวดทบรเวณนองเวลาเดนไกล เมอนงพกอาการปวดจะดขน แตถาอาการเปนมากขน จะมอาการปวดทปลายนวเทา แมขณะนงพก อาจพบวาปลายนวเทาเปลยนเปนสเขยวคลา จากการตรวจขาและเทาจะพบวา ผวหนงแหง เยนและสซด ขนรวงเสนแตกงาย กลามเนอนองลบลง และคลาชพจรทเทาเบาลง หรอคลาไมได

แผลเรอรงทเทาจากเบาหวาน (Diabetic ulcer) สาเหตเกดจากปลายประสาทเสอม มการแขงตวและตบตนของหลอดเลอด ทาใหเสนเลอดฝอยทมาเลยงเสนประสาทถกทาลาย ไมสามารถสงออกซเจนมาตามกระแสเลอดเพอไปเลยงเสนประสาทได รวมถงการมนาตาลสะสมรวมตวกนอยบรเวณเสนประสาทเองดวย จงทาใหการทางานของเสนประสาทเสอมลง การรบรความรสกตาง ๆ ลดลง โดยเฉพาะบรเวณปลายมอปลายเทา จะเกดอาการชา เมอกระทบถกความรอนหรอเจบปวดจะไมคอยรสก ทาใหเกดแผลไดงายโดยไมรสกตว รวมทงมภาวะตดเชอรวมดวย นอกจากผปวยเบาหวานชายทมอาการปลายประสาทเสอมเปนระยะเวลานาน มกพบปญหาเสอมสมรรถภาพทางเพศรวมดวย สงทตรวจพบเมอเปน เบาหวาน

เบาหวานชนดท 1 มกพบในคนท มรปรางซบผอม ไมมไขมน กลามเนอลบฝอ เบาหวานชนดท 2 อาจมรปรางอวน บางรายตรวจไมพบสงผดปกตตามรางกาย การตรวจ

ปสสาวะมกจะพบนาตาลในปสสาวะขนาดมากกวาหนงบวกขนไป การตรวจนาตาลในเลอดหลงอดอาหาร 6 ชวโมง (fasting plasma glucose/FPG) มกพบวามคา

เทากบหรอมากกวา 126 มลลกรมตอเลอด 100 มลลลตร

ผทมโอกาสเปน โรคเบาหวาน เบาหวาน พบไดในคนทกเพศทกวย แตจะพบมากในคนอายกวา 40 ปขนไป คนทอยในเมองมโอกาส

เปน เบาหวาน มากกวาคนในชนบท คนอวนทนาหนกเกน โดยดจากดชนมวลกาย ผทขาดการออกกาลงกาย และหญงทมลกดกโดยเฉพาะผมประวตคลอดบตรมนาหนกแรกคลอดมากกวา 4 กโลกรม จะมโอกาสเปน เบาหวานไดมากขน แตในปจจบนลกษณะการบรโภค และกจกรรมตางๆในชวตประจาวนสงผลใหมคนเปน เบาหวาน เพมมากขน และการพบผปวยทอายนอยทเปน เบาหวาน กเพมสงขน การวนจฉย เบาหวาน

หากสงสยวาเปน เบาหวาน ควรไปตรวจเลอดทโรงพยาบาลโดย อดอาหารและเครองดมทกชนด ตงแตเทยงคน แลวไปเจาะเลอดในตอนเชา เพอดระดบนาตาลในเลอดหลงอดอาหาร6ชวโมง (FPG) ซงคนปกตจะมคาตากวา 110 มลลกรม ตอเลอด 100 มลลลตร หากพบมคา เทากบหรอมากกวา 126 มลลกรม ในการตรวจอยางนอย 2ครง กวนจฉยไดวาเปนเบาหวาน และยงมคาสงเทาใดกแสดงวามความรนแรงของการเปนเบาหวาน เพมมากขน

6

การปองกนการเปนเบาหวาน 1. ควบคมนาตาลในเลอดใหอยในเกณฑปกต และแกไขปจจยเสยงอนๆอนจะกอใหเกดโรคเบาหวาน 2. ควบคมโภชนาการ ใหมความสมดลทงในดานโภชนาการ การออกกาลงกาย รวมไปจนถงการใชยารกษาโรค

3. ควรตรวจเชคระดบนาตาลในเลอดสมาเสมอ โดยปรกษาแพทยวาควรตรวจเชคเมอใด และ ระยะเวลาหางในการตรวจทเหมาะสม

4. ยาบางชนดหรอยาสมนไพร อาจมผลตอการควบคมนาตาลในเลอด จะตองปรกษาแพทยและเภสชกรกอนใชยา หรอ สมนไพร เหลาน คาแนะนาเกยวกบเบาหวาน

1. เบาหวาน เปนโรคเรอรง ตองใชเวลาการรกษานานหรอตลอดชวต หากไมไดรบการปฏบตทถกตองกอาจมอนตรายจากโรคแทรกซอนไดมาก

2. ผทกนยาหรอฉดยารกษาเบาหวานอย บางครงอาจเกดภาวะนาตาลในเลอดตา อาการไดแก ใจสน หนามด ตาลาย ตวเยน เหงอออก ถาเปนมากๆ อาจเปนลม หมดสต และอาจจะชกได ควรจะตองพก นาตาลหรอของหวานตดตวไว ถารสกมอาการกใหรบรบประทาน แลวทบทวนดวาเกดอาการเหลานไดอยางไร โดยสงเกตตวเองจากการบรโภคอาหารเมอเปนเบาหวานเชน กนอาหารนอยไปหรอไม ออกกาลงมากเกนไปหรอไม กนหรอฉดยาเบาหวาน เกนขนาดไปหรอไม แลวควบคมทง 3 อยางนใหพอดกน สาหรบผทกนอาหารผดเวลากอาจเกดภาวะนไดเชนกน ดงนนจงควร รบประทานอาหารใหตรงเวลาทกมอดวย

3. อยาซอยากนเอง เนองจากยาบางประเภทมผลตอคานาตาลในเลอดได เชน สเตอรอยด ยาขบปสสาวะ และยาบางประเภทกอาจทาใหฤทธของยารกษาเบาหวาน แรงขนได กจะมผลใหนาตาลในเลอดตากวาปกต เชน แอสไพรน ดงนนเมอเปน เบาหวาน กอนทานยาประเภทใดควรจะตองแนใจวายานนไมมผลตอคานาตาลในเลอด

4. ผทมญาตพนองเปนเบาหวาน ควรตรวจระดบนาตาลในเลอดเปนครงคราว เพอปองกนตงแตระยะแรกเรม

การบรโภคอาหารเมอเปนเบาหวาน 1. เลอกบรโภคอาหารใหครบ 5 หม โดยคานงถงพลงงานท ไดจากอาหารโดยประมาณจากคารโบไฮเดรต(แปง) ประมาณ 55-60%โปรตน (เนอสตว) ประมาณ 15-20%ไขมน ประมาณ 25%

2. ผทมนาหนกตวมากควรจะตองลดปรมาณการรบประทานลง โดยอาจจะคอยๆลดลงใหเหลอเพยงครงหนงของปรมาณทเคยรบประทานปรกต และพยายามงด อาหารมนๆ ทอดๆ

3. รบประทานอาหารทมกากใยมากเพอชวยในการขบถาย 4. หลกเลยงการรบประทานจกจกและรบประทานอาหารไมตรงเวลา 5. พยายามรบประทานอาหารในปรมาณทสมาเสมอกนในทกมอ 6. หากมอาการเกยวกบโรคไตหรอความดนโลหตสง ควรหลกเลยงอาหารรสเคม 7. แมระดบนาตาลในเลอดจะปรกตดแลวกควรจะตองควบคมอาหารตลอดไป

7

อาหารทหามรบประทานเมอเปน เบาหวาน diabetes นาตาลทกชนด รวมไปถงนาผง ผลไมกวนประเภทตางๆ ขนมเชอม ขนมหวานตางๆ ผลไมทมรสหวานมากๆ นาหวานประเภทตางๆ ขนมทอดกรอบหรอชบแปงทอด

1.1.2 โรคความดนโลหต

ความดนโลหต หมายถง แรงดนของกระแสเลอดทกระทบตอผนงหลอดเลอด ซงเกดจากการสบฉดของหวใจ (คลายแรงลมทดนผนงยางรถเวลาสบลมเขา) ซงสามารถวดโดยใช เครองวดความดนเครองวดความดน (Sphygmomano meter) วดทแขนและมคาทวดได 2 คาคอ 1. ความดนชวงบน หรอความดนซสโตล (Systolic blood pressure) หมายถง แรงดนเลอดขณะทหวใจบบตว ซงอาจจะสงตามอาย ความดนชวงบนในคน ๆ เดยวกนอาจมคาแตกตางกนบางเลกนอย ตามทาของรางกาย การเปลยนแปลงของอารมณ และปรมาณของการออกกาลง 2. ความดนชวงลาง หรอความดนไดแอสโตล (Diastolic blood pressure ) หมายถง แรงดนเลอดขณะทหวใจคลายตว ในปจจบน ไดมการกาหนดคาความดนโลหต และระดบความรนแรงของโรคความดนโลหตสง สาหรบผทมอายตงแต 18 ปขนไป (โดยการวดในทานง วดอยางนอย 2 ครงขนไปแลวคดเปนคาเฉลย) ดงน

ความดนชวงบน ปกต มคาตากวา 130 มม.ปรอท (ทอรร) ปกตแตคอนขางสง มคาระหวาง 130-139 มม.ปรอท ความดนสงเลกนอย มคาระหวาง 140-159 มม.ปรอท ความดนสงปานกลาง มคาระหวาง 160-179 มม.ปรอท ความดนสงรนแรง มคาระหวาง 180-209 มม.ปรอท ความดนสงรนแรงมาก มคาตงแต 210 มม.ปรอทขนไป ความดนชวงลาง ปกต มคาตากวา 85 มม.ปรอท ปกตแตคอนขางสง มคาระหวาง 85-89 มม.ปรอท ความดนสงเลกนอย มคาระหวาง 90-99 มม.ปรอท ความดนสงปานกลาง มคาระหวาง 100-109 มม.ปรอท ความดนสงรนแรง มคาระหวาง 110-119 มม.ปรอท ความดนสงรนแรงมาก มคาตงแต 120 มม.ปรอทขนไป

8

1.1.2.1 ความดนโลหตสง เมอหวใจบบตวหวใจจะบบเลอดไปยงหลอดเลอดแดง ทาใหเกดความดนโลหตซงเกดจากการบบตว

ของหวใจ และแรงตานทานของหลอดเลอด หวใจคนเราเตน 60-80ครง ความดนกจะเพมขณะทหวใจบบตว และลดลงขณะทหวใจคลายตว ความดนโลหตของคนเราไมเทากนตลอดเวลาขนกบทา ความเครยด การออกกาลงกาย การนอนหลบ คาปรกตของคนเราคอ 120/80 มลเมตรปรอท แตไมควรเกน 140/90 หากสงกวานแสดงวาคณเปนโรคความดนโลหตสง

โรคความดนโลหตสงเปนปจจยเสยงทาใหเกดโรคหวใจ โรคไต โรคหลอดเลอดหวใจตบ โรคอมพาต โรคหวใจเปนโรคทมอตราตายสง ดงนนการปองกนความดนโลหตสงสามารถปองกนอตราการตายจากโรคหวใจ และโรคอมพาต โรคความดนโลหตสงเปนภยเงยบทคกคามชวตของทกทานเนองจากไมมอาการเตอนดงนน การจะทราบวาเปนความดนโลหตสงจาเปนตองวดความดนโลหต

1. อาการของโรคความดนโลหตสง

โรคความดนโลหตสงสวนใหญจะไมมอาการ เนองจากความดนโลหตจะเพมอยางชาๆทาใหรางกายโดยเฉพาะหลอดเลอดปรบตวทนขงไมมอาการ ผปวยความดนโลหตสวนใหญจะมาดวยโรคแทรกซอนโดยทไมรวาเปนความดนโลหตสง ดงนนจงแนะนาใหวดความดนทก 2 ปสาหรบคนทความดนโลหตปกต อาการทผปวยความดนโลหตสงทพาผปวยมาโรงพยาบาลไดแก

ปวดศรษะ ผปวยมกจะมอาการปวดศรษะในกรณทความดนขนอยางรวดเรวหรอเกดภาวะ Hypertensive crisis โดยทวไปความดนโลหตตวบน Systolic จะมากกวา 110 มม ปรอท หรอ Diastolic มากกวา 110 มม. ปรอท อาการปวดศรษะมกจะปวดมนๆบางคนปวดตลอดวน ปวดมากเวลาถายอจาระ หากเปนมากจะมอาการคลนไสอาเจยน

เลอดกาเดาไหล รอยละ 17 ของผปวยทเลอดกาเดาไหลจะเปนความดนโลหตสงดงนนผทมเลอดกาเดาออกตองวดความดนโลหต

มนงง Dizziness อาการมนงงเปนอาการทวๆไปพบไดในหลายภาวะ เชนเครยด นอนไมพอ ทางานมากไป นาตาลในเลอดสง แตกอาจจะพบในผปวยโรคความดนโลหตสง ผปวยมกจะบอกวารสกไมแจมใส สมองตอๆ

ตามว ในรายทความดนโลหตสงเปนมากและมการเปลยนแปลงของจอรบภาพผปวยกจะมปญหาทางสายตา

เหนอยงายหายใจหอบ อาการหอบ เหนอยงาย เวลาออกแรง เชน เดน วง ทางาน มสาเหตมากมาย เชน โลหตจาง(ซด) โรคอวน ความดนโลหตสง โรคปอด ตอมไทรอยดเปนพษ โรคหวใจ ภาวะหวใจลมเหลว (heart failure) แมแตความวตกกงวล หรอ โรคแพนค กทาใหเหนอยไดเชนกน อาการเหนอยงายจากโรคหวใจ และ ภาวะหวใจลมเหลวนน จะเหนอย หอบ หายใจเรว โดยเปนเวลาออกแรง แตในรายทเปนรนแรง จะเหนอยในขณะพก บางรายจะเหนอยมากจนนอนราบไมได (นอนแลวจะเหนอย ไอ) ตองนอนศรษะสงหรอ นงหลบ คาวาเหนอย หอบ ในความหมายของแพทยหมายถง อตราการหายใจมากกวาปกต แตในความหมายของผปวยอาจรวมไปถง อาการเหนอยเพลย หมดแรง เหนอยใจ

9

แนนหนาอก อาการตอไปนเขาไดกบอาการเจบหนาอกจากโรคหวใจขาดเลอด

1. เจบแนนๆ อดอด บรเวณกลางหนาอกสวนใหญจะเปนดานซาย หรอ ทงสองดาน (มกจะไมเปนดานขวาดานเดยว) บางรายจะราวไป ทแขนซาย หรอ จกแนนทคอ บางรายเจบบรเวณกรามคลายเจบฟน

2. อาการตามขอ 1 เกดขนขณะออกกาลง หรอทางานหนก เชน เดนเรวๆ รบ หรอ ขนบนได วง โกรธโมโห โดยมากมกจะไมเกด 10 นาท อาการดงกลาวจะดขนเมอหยดออกกาลง

3. ในบางรายทอาการรนแรง อาการแนนหนาอกอาจเกดขนในขณะพก เชน นง หรอ นอน หรอ หลงอาหาร

4. กรณทเกดหลอดเลอดหวใจอดตน กลามเนอหวใจตายเฉยบพลน อาการจะรนแรงมาก อาจมอาการอนๆรวมดวย เชน เหงอออก มาก เปนลม (อาการเชนนยงพบไดในโรคของหลอดเลอดแดงใหญปร ฉก) หมดสต

2. สาเหตของความดนโลหตสง มอย 2 ชนดไดแก

1. โรคความดนโลหตทไมทราบสาเหต Primary hypertension หรอเรยกอกชอหนงวา essential hypertension เปนความดนโลหตสงทพบมากทสด กลมนไมทราบสาเหตทแนชดมกจะมสาเหตหลายองคประกอบรวมกน พบวาผปวยรอยละ 95 เปนผปวยทอยในกลมน แตมกจะพบวาผปวยกลมความดนโลหตสงนมความสมพนธกบปจจยดงตอไปน

การรบประทานอาหารเคมซงจากการศกษาพบวาการรบประทาน อาหารเคม จะมสวนทาใหเกดความดนโลหตสง แนะนาวาคนปรกตไมควรทจะรบประทานเกลอเกน 3.8 กรมตอวน

กรรมพนธ เชอวาพนธกรรมจะมผลตอระบบฮอรโมนทาใหมการหลงสารเคมมากไป Renin angiotensin มากทาใหความดนโลหตสง

ความผดปรกตของหลอดเลอดเนองมาจากโรคอวน อายมาก เชอชาต และการขาดการออกกาลงกาย

2. โรคความดนโลหตททราบสาเหต Secondary hypertension เปนความดนโลหตสงททราบสาเหต พบไดประมาณรอยละ 5 ของผปวยความดนโลหตสงสาเหตทพบไดบอยคอ

โรคไต ผปวยทมหลอดแดงทไปเลยงไตตบทงสองขางมกจะมความดนโลหตสง เนองอกทตอมหมวกไตพบไดสองชนดคอชนดทสรางฮอรโมน hormone

aldosterone ผปวยกลมนจะมความดนโลหตสงรวมกบเกลอแรโปแตสเซยมในเลอดตา อกชนดหนงไดแกเนองอกทสรางฮอรโมน catecholamines เรยกวาโรค Pheochromocytoma ผปวยจะมความดนโลหตสงรวมกบใจสน

โรคหลอดเลอดแดงใหญตบ Coarctation of the aorta พบไดนอยเกดจากหลอดเลอดแดงใหญตบบางสวนทาใหเกดความดนโลหตสง

ยาคมกาเนด ยาโคเคน ยาบา

10

3. ปจจยเสยงในการเปนโรคความดนโลหตสง แมวาความดนโลหตสงสามารถเปนไดกบทกคน แตมบางกลมทมความเสยงตอความดนโลหตสง กวากลมอนปจจยเสยงทควบคมไมไดไดแก

ประวตครอบครว ถาป บดา มารดาเปนความดนโลหตสง โอกาสทบตรจะมความดนโลหตสงมมาก ดงนนคณผอานทมคณพอ แมเปนความดนโลหตสง ควรมนตรวจวดความดนอยางสมาเสมอ

อาย และเพศ วยกอนหมดประจาเดอนผชายจะเปนความดนโลหตสงมากกวาผหญง เมอวยหมดประจาเดอนผหญงจะเปนความดนโลหตมากกวาผชาย สานในคนแกพบความดนโลหตสงพอๆกน โดยมากมกพบความดนในชวงอาย 35-50 ป

เชอชาต พบความดนโลหตสงในผวดามากกวาผวขาว ปจจยเสยงทควบคมไดไดแก

นาหนก คนอวนพบความดนโลหตสงมากกวาคนผอม โดยเฉพาะคนทมดชนมวลกายมากกวา 30 เมอลดนาหนกความดนจะลดลง

เกลอ ทานเคมมแนวโนมทจะมความดนโลหตสง การขาดการออกกาลงกาย ความเครยด ความดนโลหตสง การสบบหร ไขมนในเลอดสง เบาหวาน

4. โรคแทรกซอนของโรคความดนโลหตสง

หวใจทาหนาทบบตวไลเลอดไปเลยงเนอเยอและอวยวะตางๆโดยไปตามหลอดเลอด ความดนคอแรงดนของเลอด กระทาตอผนงหลอดเลอดจะมสองคาคอขณะทหวใจบบตวเรยกเรยก systolic และขณะหวใจคลายตวเรยก diastolic ดงนนความดนของคนจะมสองคาเสมอคอ systolic/diastolic ซงจะเขยน 120/80 มม.ปรอท ยงความดนโลหตสงเทาใดกจะเกดโรคแทรกซอนไดมากขน เชน เสนเลอดหวใจตบ หวใจโต หวใจวาย พบวาความดนโลหตsystolic ทเพมขนทก 20 มม.ปรอท และความดนโลหต diastolicทเพมขน 10 มม.ปรอท จะเพมความเสยงตอโรคหวใจขาดเลอดเพมขน 2 เทา

ความดนของคนเปลยนแปลงไดตลอด เชนขณะวงความดนจะขน ขณะนอนความดนจะลง การเปลยนนถอเปนปกต สาหรบคนทเปนความดนโลหตสง ความดนจะสงกวาคาปกตตลอดเวลา หากไมรกษาจะกอใหเกดปญหาดงน

5. การรกษาโรคความดนโลหตสง

วธการรกษาโรคความดนโลหตสง นอกเหนอจากการใชยา สามารถทาไดโดยการปรบเปลยนพฤตกรรม ตามแนวทางการรกษาโรคความดนโลหตสงในเวชปฏบตทวไป พ.ศ.2555 มคาแนะนาดงตอไปน

1. การลดนาหนก โดยใหดชนมวลกาย เทากบ 18.5 ถง 23 กโลกรมตอตารางเมตร จะมประสทธภาพการลดความดนโลหตซสโตลก ได 5 ถง 20 มลลเมตรปรอท ตอนาหนกตว 10 กโลกรม

11

2. การรบประทานอาหารประเภท DASH (Dietary Approach to Stop Hypertension) โดยใหรบประทานผก ผลไม ใหมาก ลดปรมาณไขมนในอาหาร โดยเฉพาะไขมนอมตว จะมประสทธภาพการลดความดนโลหตซสโตลก ได 8 ถง 14 มลลเมตรปรอท

3. การจากดเกลอในอาหาร โดยใหรบประทานเกลอโซเดยม ใหนอยกวา 100 มลลโมลตอวน หรอ 6 กรมของโซเดยมคลอไรดตอวน จะมประสทธภาพการลดความดนโลหตซสโตลก ได 2 ถง 8 มลลเมตรปรอท

4. การออกกาลงกาย ควรออกกาลงกายชนดแอโรบค อยางสมาเสมอ เชน การเดนเรวๆ อยางนอย 30 นาทตอวน และเกอบทกวน จะมประสทธภาพการลดความดนโลหตซสโตลก ได 4 ถง 9 มลลเมตรปรอท

5. การลดการดมแอลกอฮอล โดยจากดการดมแอลกอฮอล ไมเกน 2 ดรงคตอวน ในผชาย และไมเกน 1 ดรงคตอวนในผหญงและคนนาหนกนอย

หมายเหต 1 ดรงค เทยบเทากบ 44 มลลลตร ของสรา (40 เปอรเซนต) , 355 มลลลตรของเบยร (5 เปอรเซนต) , หรอ 148 มลลลตรของเหลาองน (12 เปอรเซนต) จะมประสทธภาพการลดความดนโลหตซสโตลก ได 2 ถง 4 มลลเมตรปรอท

1.1.2.2 ความดนโลหตตา โรคความดนโลหตตา (Hypotension) คอ ภาวะทคาความดนโลหตตากวา 90 – 50 มลลเมตรปรอท

ซงพบมากในผหญงทรางกายออนแอหรอผสงอายทมประวตคนในครอบครวเคยเปนมากอน และหากใครทมความดนโลหตตามากๆ จะสงผลใหเลอดในรางกายเกดการไหลเวยนชาลง ทาใหเลอดไปเลยงสวนตางๆ ของรางกายไมเพยงพอ และเกดลมเลอดไดงายทาใหบรเวณหลอดเลอดเกดการอดตนขน

สาหรบโรคความดนโลหตตานนมอยดวยกน 2 ชนด คอ ชนดเรอรง และชนดเฉยบพลน โดยความดนโลหตตาชนดเรอรงอาจเปนมาแตกาเนดแบบไมทราบสาเหต หรอเกดจากพนธกรรม รวมทงการเปลยนอรยาบถอยางรวดเรวกเปนอกสาเหตหนง ตลอดจนการใชยาหรอเจบปวยดวยโรคตางๆ สวนความดนโลหตตาชนดเฉยบพลนจะมความดนลดลงอยางรวดเรวกวาปกต มกหนามดหรอชอกจนหมดสต

1. สาเหตของโรคความดนโลหตตา

สาหรบความดนโลหตตานมกมสาเหตจากหลายๆ ปจจย โดยความดนตาเกดจากภาวะลมเลอดอดตนในหลอดเลอดแดงของปอด หรอลนหวใจทางานผดปกตเพราะอตราการสงเลอดออกจากหวใจลดลง รวมทงหวใจเตนไมเปนจงหวะ หรอกลามเนอหวใจออนแอ ตลอดจนภาวะขาดนาทาใหปรมาณเลอดในรางกายลดลง หรอมการขยายตวของหลอดเลอดมากเกนปกตเนองจากโรคภมแพ ชอกจากภาวะตดเชอ การใชยาบางชนด และในหญงตงครรภ หรอการอยทามกลางแสงแดดจดๆ เปนตน

2. อาการของโรคความดนโลหตตา

โดยทวไปผทเปนโรคความดนโลหตตากมกไมมอาการเชนเดยวกบโรคความดนโลหตสง สวนในผทมอาการกเชน จะรสกเวยนศรษะงาย หรอหนามดเมอเปลยนอรยาบถจากทาหนงไปเปนอกทาหนง และมกจะรสกออนเพลยงายแมวาไดนอนเตมอมแลวกตาม หรออาจหออ ตาลาย ปวดศรษะ หลง หรอบนเอว สมองลา ขลม ไมมสมาธ และมอเทาเยน หรอชกหมดสต และในบางคนทมอาการของโรคความดนโลหตตามากกอาจถงขนเสอมสมรรถภาพทางเพศไปเลย

12

3. การรกษาโรคความดนโลหตตา สาหรบการรกษาโรคความดนโลหตตานน แพทยจะชวยเพมระดบความดนโลหตใหอยในเกณฑปกต

โดยรกษาตามอาการของสาเหตทเกดโรคความดนโลหตตา อยางภาวะขาดนา แพทยกจะรกษาโดยการใหนาและเกลอแรทางหลอดเลอดดา หรอหากอยในภาวะขาดเลอดเสยเลอดมากกจะใหเลอดทดแทนทเสยไป และเมอหลอดเลอดเกดอาการขยายตวผดปกต แพทยกจะทาการรกษาโรคความดนโลหตตาโดยการใหยาเพมความดนหรอเพมการบบตวของหลอดเลอด ตลอดจนเปนเบาหวานแพทยกจะปรบยาเบาหวานใหแกผปวยโรคความดนตาน เปนตน

4. การดแลตนเองหลงการรกษาโรคความดนโลหตตา หลงพบแพทยทาการรกษาเรยบรอยแลวควรปฏบตตามคาสงแพทยอยางเครงครด รบประทานยา

ตางๆ อยางถกตอง ดมนาเปลาใหไดอยางนอยวนละ 6 – 8 แกว รจกเคลอนไหวรางกายใหสมาเสมอ โดยเฉพาะเวลาจะเปลยนอรยาบถไมวาจะเปนทาใดกแลวแตใหคอยๆ ทาหรอเปลยนอยางชาๆ ไมควรรบเปลยนอรยาบถเพราะจะทาใหหนามดเปนลมลมลงไดงายๆ รวมทงไมยนหรอนงไขวหางเปนเวลานาน ตลอดจนรบประทานอาหารในปรมาณพอเหมาะแกรางกาย และหากอาการไมดขนหรอเกดเจบแนนหนาอกขนมาใหรบกลบไปพบแพทยเพอทาการวนจฉยอกครงโดยเรว

5. การปองกนโรคความดนโลหตตา ระมดระวงในการใชยา หลกเลยงการซอยามารบประทานเอง ดมนาใหเพยงพอตอวนอยางนอยวนละประมาณ 6 – 8 แกว เปนประจาสมาเสมอ ทาการรกษาโรคตางๆ ทเปนสาเหตหรอปจจยเสยงตอภาวะโรคความดนโลหตตา เปลยนทาหรออรยาบถตางๆ ใหชาลง ออกกาลงกายเปนประจาอยางสมาเสมอ และเลอกประเภทการออกกาลงกายใหเหมาะสมแก

รางกายตนเอง รบประทานอาหารใหครบทง 5 หม

1.1.3 โรคมะเรง มะเรง คอ กลมของโรคทเกดเนองจากเซลลของรางกายมความผดปกต ท DNA หรอสารพนธกรรม

สงผลใหเซลลมการเจรญเตบโต มการแบงตวเพอเพมจานวนเซลล รวดเรว และมากกวาปกต ดงนน จงอาจทาใหเกดกอนเนอผดปกต และในทสดกจะ ทาใหเกดการตายของเซลลในกอนเนอนน เนองจากขาดเลอดไปเลยง เพราะการ เจรญเตบโตของหลอดเลอด ถาเซลลพวกนเกดอยในอวยวะใดกจะ เรยกชอ มะเรง ตามอวยวะนนเชน มะเรงปอด มะเรงสมอง มะเรงเตานม มะเรงปากมดลก มะเรง เมดเลอดขาว มะเรงตอมนาเหลอง และมะเรงผวหนง เปนตน

เทาทมรายงานไวใน ขณะน มะเรงทพบในรางกายมนษยมมากกวา 100 ชนด มะเรงแตละชนดจะมการ ดาเนนของโรคไมเหมอนกน เชน มะเรงปอด มะเรงสมอง จะมการดาเนนชนดของ โรค ทรนแรง ผปวยจะมชวตการอยรอดสนกวาผปวยมะเรงผวหนง เปนตน

ดงนน การรกษามะเรงแตละชนดจะไมเหมอนกน มวธการรกษาทแตกตางกน ทงนขนอยกบอวยวะทเปนมะเรง ระยะของมะเรง สภาพรางกาย และความเหมาะสม ของผปวยมะเรง การรกษาจะยากหรองายนนกขนอยกบชนดของเซลลมะเรงและ การดาเนนโรคของมะเรงดวย เชน มะเรงตอมนาเหลอง มะเรงผวหนง รกษางายกวา มะเรงปอด มะเรงสมอง เปนตน

13

1. สาเหตและปจจย เสยงของการเกดมะเรง แบงออกเปน 2 ประเภททสาคญ คอ 1. เกดจากสงแวดลอมหรอภายนอกรางกาย ซงปจจบนนเชอกนวามะเรงสวนใหญเกดจากสาเหต

ไดแก 1.1 สารกอมะเรงทปนเปอนในอาหารและเครองดม เชน สารพษจาก เชอราทมชอ อลฟา-

ทอกซน (Alfatoxin) สารกอมะเรงทเกดจากการปง ยาง พวกไฮโดคารบอน (Hydrocarbon) สารเคมทใชในขบวนการถนอมอาหาร ชอไนโตรซามน (Nitosamine) สผสมอาหารทมาจากสยอมผา

1.2 รงสเอกซเรย อลตราไวโอเลตจากแสงแดด 1.3 เชอไวรส ไวรสตบอกเสบบ ไวรสฮวแมนแพบพลโลมา 1.4 การตดเชอพยาธใบไมในตบ 1.5 จากพฤตกรรมบางอยาง เชน การสบบหรและดมสรา เปนตน

2. เกดจากความผดปกตภายในรางกาย ซงมเปนสวนนอย เชน เดกทมความพการ มาแต กาเนดมโอกาสเปนมะเรงเมดเลอดขาว เปนตน การมภมคมกนทบกพรองและภาวะ ทพโภชนาการ เชน การขาดไวตามนบางชนด เชน ไวตามนเอ ซ เปนตน จะเหนวา มะเรงสวนใหญมสาเหตมาจากสงแวดลอม ดงนน มะเรงกนาจะเปนโรคทสามารถ ปองกน ไดเชนเดยวกบโรคตดเชออนๆ (Hill R.P,Tannock IF,1987) ถาประชาชนม ความรเกยวกบสารกอมะเรง และสารชวยหรอใหเกด มะเรงทมอยในสงแวด ลอมแลว พยายามหลกเลยงการสมผสกบสารเหลานน เชน งดสบบหร หรอหลกเลยงจากบรเวณ ทมควนบหร เปนตน สาหรบสาเหตภายในรางกายนนการปองกนคงไมไดผลแตทาให ทราบวา ตนเองจดอยในกลมทมอตราเสยงตอการเปน มะเรงสงหรอมากกวากลม อน ๆ ดงนนกควรไปพบแพทยเพอขอคาแนะนาเกยวกบความรเรองมะเรงตอไป กรณทเปน มะเรง ไดตรวจพบตงแตระยะแรก ซงจะมการตอบสนองตอการรกษาคอนขางด

2. ผทมความเสยงตอการ เปนโรคมะเรง มดงน

1. ผทสบบหร จะมความเสยงตอการเปนมะเรงของระบบหายใจ ไดแก ปอด และกลองเสยง เปนตน 2. ผทดมสราเปนประจา จะเสยงตอการเปนมะเรง ตบ ถาทงดมสราและสบบหรจด จะเสยงตอการ

เปนมะเรง ชองปากและในลาคอดวย 3. ผทเปนพาหะของเชอ ไวรสตบอกเสบชนดบ หรอผทชอบรบประทานอาหารทม สารพษ ชอ

อลฟาทอกซล ทพบจากเชอราทปนเปอนในอาหารเชน ถวลสงปน เปนตน หากรบประทานประจาจะเสยงตอการเปนมะเรงตบ และหากไดรบทง 2 อยาง โอกาส จะเปนมะเรงตบมากขน

4. ผทรบประทานอาหารทมไขมนสงเปนประจา จะเสยงตอการเปนมะเรง เตานม ลาไสใหญ เยอบมดลก และตอมลกหมาก

5. ผทตดเชอพยาธใบไมตบ และรบประทานอาหารทใสดน ประสวเปนประจา จะเสยงตอการเปนมะเรงทอนาดในตบ

6. ผทมภมคมกนบกพรองอนเกดจากความผดปกตจากพนธกรรมหรอตดเชอไวรส เอดส จะเสยงตอการเปนมะเรงตอมนาเหลอง มะเรงปากมดลก มะเรงของหลอดเลอด เปนตน

7. ผทรบประทานอาหารเคม จด อาหารทมสวนผสมดนประสวและสวนไหมเกรยม ของอาหารเปนประจาจะเสยง ตอการเปนมะเรงกระเพาะ อาหารและลาไสใหญ

8. ผทมประวตโรคมะเรงในครอบครว อาท มะเรงของจอตา มะเรงเตานม มะเรงรงไข และมะเรงลาไสใหญชนดท เปนตงเนอ เปนตน

9. ผทตากแดดจดเปนประจาจะ ไดรบอนตรายจากแสงแดดท มปรมาณของแสงอลตรา ไวโอเลต จานวนมาก มผลทาใหเปนมะเรงผวหนงได

14

3. แนวทางการรกษาโรคมะเรง การเฝาตดตาม

เมอบอกวาเปนมะเรงคนทวไปมกจะคดวาตองผาตด หรอใหเคมบาบด แตมมะเรงบางประเภททไมแพรกระจาย และเจรญเตบโตชามาก การรกษาจงเฝาตดตามการเปลยนแปลงของมะเรง

การผาตด การฉายแสง

คอการใชรงสรกษาเพอทาลายเซลลมะเรงแตมผลกบเซลลปกตนอย อาการขางเคยงคออาการออนเพลยไมมแรง

เคมบาบด คอการใหสารเคมหรอยาททาลายเซลลมะเรงมทงยาเมด ยานา แตสวนใหญจะเปนยาฉด มะเรงบาง

ชนดใหยาเพยงชนดเดยวแตสวนใหญจะยาสองชนดขนไป การใหฮอรโมน

มะเรงบางชนดจะแบงตวเมอมฮอรโมน การใหยาเพอเปลยนแปลงระดบฮอรโมนทาใหเซลลหยดการเจรญเตบโต สวนใหญจะใชรกษามะเรงเตานม และมะเรงตอมลกหมาก

การรกษาอนๆ เชนการใหภมเพอทาลายเซลลเชน interferon เปนตน

4. การปองกนโรคมะเรง

1. รบประทานผกตระกลกะหลาใหมาก เชน กะหลาปล กะหลาดอก ผกคะนา หวผกกาด บรอคโคล ฯลฯ เพอปองกนโรคมะเรงลาไสใหญ ลาไสสวนปลาย กระเพาะอาหาร และอวยวะระบบทางเดนหายใจ

2. รบประทานอาหารทมกากมากเชน ผก ผลไม ขาว ขาวโพด และเมลดธญพชอนๆ เพอปองกนมะเรงลาไสใหญ

3. รบประทานอาหารทมเบตา- แคโรทน และ ไวตามนเอ สงเชน ผก ผลไม สเขยว-เหลอง เพอปองกนมะเรงหลอด อาหาร กลองเสยง และปอด

4. รบประทานอาหารทมไวตามนซสง เชน ผก ผลไมตาง ๆ เพอปองกนมะเรงหลอดอาหาร และ กระเพาะอาหาร

5. ควบคมนาหนกตว โรคอวนมความสมพนธกบโรคมะเรงมดลก ถงนาด เตานม และลาไสใหญ การออก กาลงกายและการลดรบประทานอาหารทให พลงงานสง จะชวยปองกนมะเรง เหลานได

6. ไมรบประทานอาหารทมราขน อาหารทมราขนโดย เฉพาะสเขยว-เหลอง จะมสารอลฟาทอกซนปนเปอนซงอาจเปน สาเหตของโรคมะเรงตบ

7. ลดอาหารไขมน อาหารไขมนสงจะทาให เสยงตอการเปน มะเรงเตานม ลาไสใหญและตอมลกหมาก

8. ลดอาหารดองเคม อาหารปง-ยาง รมควน และอาหารทถนอมดวยเกลอไนเตรท- ไนไตรท อาหารเหลาน จะทาใหเสยงตอ มะเรง หลอดอาหาร มะเรงกระเพาะอาหาร และมะเรงลาไสใหญ

9. ไมรบประทานอาหารสกๆ ดบ ๆ เชน กอยปลา ปลาจอม ฯลฯ จะทาใหเปนโรคพยาธ ใบไมตบ และเสยง ตอการเปนมะเรงของทอนาดในตบ

10. หยดหรอลดการสบบหร การสบบหร จะทาใหเสยงตอการเปน มะเรงปอด กลองเสยง ฯลฯ การเคยว ยาสบจะเสยงตอการเปนมะเรงชองปาก และชองคอ

15

1.1.4 โรคภมแพ โรคภมแพ คอ โรคทเกดขนเนองจากปฏกรยาของรางกายตอสงแปลกปลอม หรอทเรยกอกอยางวา

สารกอภมแพ ทผานเขาไปใน รางกายในคนปรกต ปฏกรยาเชนวานจะเกดขนนอยมากและไมมอาการแตอยางใด แตในผปวยโรคภมแพปฏกรยาของรางกายตอสารกอ ภมแพจะเกดขนอยางรนแรง ทาใหผปวยมอาการผดปรกตเกดขน เนองจากพยาธสภาพในอวยวะตาง ๆ ซงอาจจะเกดเฉพาะทหรอกระจาย ไปกได ผทเปนโรคภมแพ มปฏกรยาภมไวเกนตอ ฝน ตวไรฝน เชอราในอากาศ อาหาร ขนสตว เกสรดอกไม เปนตน สารทกอใหเกดปฏกรยาภมไวเกนนเรยกวา 'สารกอภมแพ

โรคภมแพมหลายโรค เกดขนไดหลายระบบ เชน 1. เกดขนในระบบการหายใจ มอาการไดตงแตนามกไหล จาม คนจมก คดจมก (คนทวไปมกเรยกโรคแพอากาศ) หรออาจมอาการรนแรง เชน ไอ มเสมหะมาก มอาการหอบ ซงเปนอาการของโรคหด บางคนอาจเปนทงโรคหดและโรคแพอากาศ สาเหตของโรคภมแพของระบบการหายใจน สวนมากเกดจากสารกอภมแพในอากาศ สาหรบสาเหตทเกดกบคนไทยสวนใหญแลวเกดจากไรฝนในบานเปนสาเหตสาคญทสด รองลงมาไดแกเศษและขแมลงสาบ ขนและรงแคสตวเลยง เชน แมว สนข หรอเกสรพช หรอเชอราในอากาศ สาหรบในเดกเลก ๆ อาหารอาจเปนสาเหตของโรคภมแพของระบบการหายใจไดเชนเดยวกน เชน แพนมวว ไข เปนตน 2. เกดขนทผวหนง เชน อาการลมพษ หรอผนภมแพในเดก หรอผนแพจากการสมผส สาเหตใหญของลมพษมกเปนอาหารและยา สวนผนภมแพในเดกมกเกดขนเองในเดกทมแนวโนมในการเกด เชน มกรรมพนธของโรคภมแพในครอบครว อาหาร เชน นม ไข อาจทาใหเกดอาการผน ซงมกเกดบรเวณแกมเดกเลก หรอขอพบในเดกโต 3. เกดขนในระบบทางเดนอาหาร ไดแก อาการปวดทอง อาเจยน ทองรวง สาเหตสวนใหญเกดจากการแพอาหาร

16

4. เกดขนในหลายระบบและรนแรง ผปวยบางรายมอาการแพมาก อาจมอาการเกดขนในทกระบบ เชน หอบ ลมพษ ชอค หรออาจรนแรงจนเสยชวตภายหลงจากกนอาหารบางชนด เชน กง ถวลสง ฯลฯ หรอภายหลงไดรบยา เชน เพนนซลลน 1. สาเหตการเกดโรคภมแพ สาเหตทสาคญมอย 2 ประการ

1. กรรมพนธ โรคภมแพหลายโรคจะเกดขนไดงาย ถามพนธกรรม เชน โรคหด โรคแพอากาศ และผนภมแพในเดก ยงถามประวตวาทงพอและแมเปน จะยงมโอกาสมากกวาพอหรอแมเปนฝายเดยว

โรคภมแพบางอยาง สาเหตจากพนธกรรมไมคอยเปนปจจยสาคญมากนก เชน ลมพษ แพอาหาร แพยา หรอแพจากการสมผส เชน แพเครองประดบ แพเครองสาอาง เปนตน

2. สงแวดลอม เปนปจจยสาคญมาก เพราะสารกอภมแพทจะเขารางกายเราเกดจากสงแวดลอมทงสน ไมวาสารกอภมแพทเขารางกายโดยการหายใจ หรอจากการรบประทาน หรอจากการสมผส สารกอภมแพบางอยางสงเกตไดงาย เชน อาหาร หลงจากการรบประทานอาหารทะเล อาจเปนลมพษภายในเวลาครงชวโมง หรอกนยาแลวมผนขน ผปวยกวาดบาน เลนกบแมว หรอสนขแลวเกดอาการจาม คดจมกหรอหอบ สารกอภมแพบางอยางสงเกตไดยาก เพราะมองไมเหนดวยตาเปลา เชน เกสรหรอเชอราในอากาศ หรอไรฝนในบาน ซงมมากตามทนอน หมอน โซฟา หองรบแขก พรม ฯลฯ

นอกจากนยงมปจจยรวมททาใหเกดอาการของโรคภมแพไดงายขนหรอมอาการรนแรงขน เชน อากาศหนาว อากาศเปลยน มลพษในอากาศจากควนรถ ควนโรงงานอตสาหกรรม ฝนละอองตามทองถนน ภายในบานหรอในสานกงานกมควนบหรเปนตวการสาคญ 2. การปองกนโรคภมแพ

1. หลกเลยงการสมผสสงทตนเองแพ เชน ฝน เกสรดอกไม ขนสตว 2. หมนทาความสะอาดปดกวาดเชดถทอยอาศยเชน บานพก หองนอน 3. เครองนอนเชน หมอน ผาหม ควรทาดวยใยสงเคราะหซงซกลางได ไมควรใชนน ยาง ฟองนา

หรอขนนก เพราะใชไปแลวนานๆ จะเปนท สะสมฝนและเชอรา 4. ไมควรเลยงสนข แมวหรอนก ในบานทมผเปนโรคแพ 5. ไมควรเขาใกลบรเวณทมฝนมาก เชน ในขณะทผอนกาลงกวาดบานหรอดดฝนอยหรอเขาไป

ในหองเกบของ เกาๆ หองบนเพดาน หรอโกดงเกบของ จาเปนกตองใสผาปดจมก

3. การรกษา ผทเปนภมแพควรสงเกตตนเองวาแพสารอะไร และควรงดยารบประทานแกแพอยางนอย 24 ถง 48

ชวโมง กอนทจะใหแพทย ทดสอบทางผวหนง เพอหาสาเหตของโรค ถาไมงดยาแกแพจะทาใหผลออกมาหลอกวาไมแพสารอะไร เมอทราบวาตนเองแพอะไรบางแลว สงทพอจะทาไดคอ พยายามหลกเลยงไมใหไปใกลชดสมผสกบสงทเราแพ อาการแพอากาศกจะทเลาหรอหายไปได ยาแกแพทใชมารบประทาน คอ ยาตานฮสตามน (Antihistamine) เชน คลอเฟนนรามน (Chlorpheniramine) มกไดผลด นอกจากผทม อาการมาก เปนมานาน มกจะดอยา ควรรบการฉดวคซนสรางเสรมภมตานทาน หรอ อมมโนบาบด (Immunotherapy) จากแพทยโรคภมแพ ควบคกนไปกบการรบประทานยา มฉะนนแลวอาการแพจะรนแรงกลายเปนโรคไซนสอกเสบหรอโรคหอบหดตามมาได

17

1.1.5 โรคหวใจ

หวใจเปนอวยวะทประกอบดวยกลามเนอ มขนาดเทากาปน ภายในกลวง หวใจจะอยใตกระดกหนาอก โดยมตาแหนงอยในบรเวณสวนกลางของหนาอก คอนขางไปทางซายเลกนอย

หวใจมหนาทสบฉดโลหตเพอนาพาออกซเจนและธาตอาหารไปยงทกสวนของรางกาย หวใจแบงออกเปน 4 หอง ม 2 หองบน และ 2 หองลาง หวใจซกขวารบโลหตทใชแลวจากรางกาย แลวสบฉดไปยงปอดเพอรบออกซเจน โลหตทมออกซเจนกจะกลบไปยงหวใจดานซาย และกจะถกสบฉดโลหตผานเสนเลอดใหญไปยงทกสวนของรางกาย

ลนปดเปดในหวใจม 4 ลน มตาแหนงอยระหวางหวใจหองบนและหวใจหองลาง และทเสนเลอดหลกในหวใจ ลนหวใจทาหนาทกนเพอใหการสบฉดโลหตไหลไปในทศทางเดยว

ในขณะทรางกายพกผอน หวใจจะมอตราการเตนประมาณ 60-100 ครงตอนาท การเตนหรอการบบตวแตละครงเกดจากตวกระตนทางกระแสไฟฟาซงถกกระตนโดยเซลลพเศษทชอ SA node กระแสไฟฟาทถกกระตนจาก SA node จะเดนทางผานชดเสนใยนาไฟฟาทอยทวทงหองหวใจ ซงเปนสาเหตของการบบตวของกลามเนอหวใจ

อาการผดปกตเบองตน ของหวใจและรางกาย ซงอาจะเปนขอบงชวา มอตราเสยงตอการเปนโรคหวใจ สามารถแบงไดหลายชนด ดงน

1. มอาการเหนอยเวลาออกกาลงกาย หรอตองใชแรง นนกเปนเพราะวาหวใจทาหนาทในการสบฉดโลหตไปเลยงสวนตางๆ ของรางกาย ทางานหนกมากขนกวาปกต แมออกกาลงกายเพยงเลกนอย จะรสกเหนอยผดปกต อยางไมเคยเปนมากอน

2. เจบหนาอกหรอแนนหนาอก มกพบบอยในคนทเปนโรคหลอดเลอดหวใจตบ และไขมนอดตนในหลอดเลอดหวใจ อาการดงกลาว จะรสกเหมอนหายใจอดอด และแนนบรเวณกลางหนาอกคลายๆ มของหนกทบอย โดยมากอาการน จะแสดงออกเวลาทหวใจตองทางานหนก

3. มอาการหอบจนตวโยน หากไมรบพบแพทยโดยเรว และไมไดรบการรกษาอยางทนทวงท อาการน อาจมอนตรายถงชวตได

4. ใจสนและหวใจเตนผดจงหวะ ปกตหวใจของเราจะเตนสมาเสมอประมาณ 60-100 ครง/นาท แตสาหรบคนทมอาการหวใจเตนผดจงหวะ อาจขยบไปถง 150-250 ครง/นาท

18

5. เปนลมหมดสตอยบอยๆ เนองจากจงวะการเตนของหวใจไมสมาเสมอ เพราะเซลลซงทาหนาทใหจงหวะไฟฟาในหวใจเสอมสภาพ สงผลใหหวใจเตนชาลง และสงเลอดไปเลยงสมองไมเพยงพอจนทาใหเปนลมไปชวคราวได

6. หวใจหยดเตนกะทนหน มกเกดจากความผดปกตของเซลลหวใจโดยตรง และมกเกดกบคนปกตทไมมอาการของโรคหวใจมากอนลวงหนาเลย

7. ขาหรอเทาบวม โดยไมทราบสาเหต เมอกดดแลวมรอยบม ตามนวทกดลงไป 8. ปลายมอ ปลายเทา และรมฝปากมลกษณะเขยวคลา แสดงใหเหนวา ทางเดนของเลอดในหวใจ

หองขวากบหองซาย มการเชอมตออยางผดปกต สงผลใหเกดการผสมปนเปของเลอดแดงกบเลอดดา

1. ปจจยเสยงและสาเหตของโรคหวใจ ปจจยเสยงและสาเหตของโรคหวใจ สวนมากเกดจากการอดตนของหลอดเลอด เมอหลอดเลอดอดตน

มนกไมสามารถทจะสบฉดเลอด เพอสงสารอาหารไปยงสวนอนๆ ของรางกายไดอยางสมบรณ และเมอกาลเวลาผานไป การอดตนของเสนเลอดกยงเรมมมากขน และนานวนเขาหลอดเลอดตางๆ ของหวใจกจะเรมหนา และแขงขนจนเปนสาเหต ททาใหเกดโรคหวใจ

ความดนโลหตสง เปนปจจยททาใหเกดความเสยงตอการเปนโรคหวใจ อยางไมตองสงสย ภาวะความดนโลหตสง ทาใหหวใจตองรบภาระทหนกหนาสาหสมากขน เนองจากหวใจจาเปนตองใชพลงมากมายในการสบฉดโลหต นนจงไมแปลกเลยทผปวย ทมภาวะความดนโลหตสงเปนเวลาตอเนองกนหลายป จะมความเสยงสงตอการเปนโรค หวใจมากกวาคนปกตหลายเทาตว ความดนโลหตของแตละบคคล อาจจะแตกตางกนไปตาม สวนสง อาย และสขภาพของบคคลนนๆ แตอยางไรกตามควรจะอยในประมาณ 120/80 มม.ปรอท

คอเลสเตอรอล คอ ไขมนทอยในหลอดเลอด และพบไดทวๆ ไปตามเซลลตางๆ ของรางกาย เมอไรกตามทระดบคอเลสเตอรอลอยในปรมาณทเหมาะสม คอเลสเตอรอลกจะไมมอนตรายตอรางกาย และเซลลบางตว กจาเปนตองใชคอเลสเตอรอล อาหารตางๆ ทมไขมนอมตว เปนอาหารทมระดบคอเลสเตอรอลสง เมอรางกายมระดบคอเลสเตอรอลสง สะสมอยในระยะเวลานาน กจะเกดการอดตนของคลอดเลอด จนเปนสาเหตของการเปนโรคหวใจ

โรคอวน มความสมพนธ โดยตรงกบความดนโลหต และระดบคอเลสเตอรอลสง ผปวยทเปนโรคอวน จะมหวใจทตองรบภาระหนกขน ในการสบฉดโลหตมากกวาคนธรรมดาหลายเทา

โรคเบาหวาน กเปนตวกระตนใหเกดโรคหวใจดวย จากสถตแสดงใหเหนวา 30% ของผปวยทเปนโรคเบาหวาน มกจะตายดวยโรคทเกยวเนองกบโรคหวใจ

การสบบหร เปนอนตรายตอหวใจ เนองจากทาใหหลอดเลอดตบตน รายงานทางการแพทย ยงแสดงใหเหนอกวา ควนบหรสงผลใหหวใจเตนเรวขน ทางานหนกขน และอดตนไดงายมากยงขน

หากคนในครอบครว มประวตการเสยชวตจากการปวยดวย โรคหวใจกอนอาย 55 ป นนกมความเสยงทจะเปนโรคหวใจสงกวาคนปกต

ความเครยด กเปนอกปจจยเสยงหนง ททาใหเกดโรคหวใจ เคยสงเกตหรอไมวา เวลาทรสกเครยด หวใจของเรากจะเตนแรงขน

19

คนทไมคอยออกกาลงกาย มความเสยงตอการเปนโรคหวใจมากกวาคนทออกกาลงกายอยางสมาเสมอ การออกกาลงกาย นอกจากจะชวยเผาพลาญระดบคอเลสเตอรอลแลว มนยงทาใหกลามเนอหวใจแขงแรงขนอกดวย 2. การปองกนการเกดโรคหวใจ

การไปพบแพทย เพอตรวจสขภาพประจาป เปนวธหนงทจะทาใหเราสามารถคาดคะเนความเสยงตอการเกดโรคหวใจได เชน การตรวจเลอดแลวพบวา เปนเบาหวานหรอมไขมนในเลอดสง กอาจสนนษฐานไดวา มความเสยงตอการเกดหลอดเลอดหวใจตบไดเชนกน นอกจากน หากเราไปเอกซเรยแลวพบวา ขนาดของหวใจโตกวาปกต มนกอาจจะเปนขอตระหนกไดวา เราอาจจะเปนโรคหลอดเลอดหวใจตบ โรคลนหวใจรว หรอไมกโรคกลามเนอหวใจบบตวออนกาลงลง ทงนทงนน ในกรณทตรวจพบวา มความเสยงสง ไมควรนงนอนใจ เราควรรบเขารบการรกษาโดยดวน

สาหรบคนทหวใจยงเปนปกต เรามขอแนะนาในการดแลหวใจกอนทจะสายเกนไปดงน ดแลสขภาพจตใจใหผองใสอยเสมอ พยายามอยาเครยดกบการงาน หรอการเรยนจนมาก

เกนไป รจกควบคมอารมณ โดยเฉพาะอารมณโกรธ เพราะความเครยดและความโกรธ เปนตวการสาคญททาใหหวใจทางานหนกมากขน

ออกกาลงกายอยางสมาเสมอ นอกจากจะทาใหกลามเนอหวใจสมบรณแขงแรงแลว สขภาพจต กยงสดชอแจมใสแลวอกดวย

หมนสงเกตความผดปกตของตวเองอยเสมอ โดยเฉพาะอาการผดปกตทเกดขนเฉยบพลน เชน ดวาอตราการเตนของหวใจปกต ดหรอไม เจบหนาอกหรอไม ใจสนบอยๆ หรอไม เหนอยงายกวาแตกอนหรอไม เปนตน

รบประทานอาหารทดตอสขภาพ โดยงดอาหารทมไขมนสง แตหนไปกนผกผลไมใหมากขน ขอสาคญควรงดบหรและสรา

ควรไปตรวจสขภาพเปนประจาทกป เพอปองกน และรกษาโรครายตงแตเนนๆ

3. การรกษาโรคหวใจ หลงจากไดรบการวนจฉย วาเปนโรคหวใจ แพทยจะใหคาแนะนาในการรกษาตามอาการของผปวย

โดยทแนวทางการรกษาจะประกอบดวย 2 แนวทางใหญ ๆ คอ การรกษาดวยยา เครองมอพเศษ และการผาตด

ในสวนของการรกษาทางยา และอปกรณพเศษแพทยจะใหคาแนะนาในการปฏบตตวแกผปวย รวมทงใหยารกษาตามอาการ และในบางกรณอาจใชวธการฝงหรอใชเครองมอ หรออปกรณพเศษอนๆ เพอรกษาอาการศลยกรรมหวใจและหลอดเลอด ในกรณทผปวยมอาการรนแรง กอาจมความจาเปนตองทาการผาตด

1.2.1 หลก 8 ประการของการดแลรกษาสขภาพ 1. รบประทานอาหาร อยางถกตองเหมาะสม อาหารเชา ผลทาใหความคดตอตนไมปลอดโปรง วตกกงวล ใจสน ออนเพลย หงดหงด โมโหงาย มอเชา

รบประทานไดเชาทสดยงด (ระหวางเวลา 6.00 – 7.00 น.) เพราะทองวางมานาน หากยงไมมอาหารใหดม

เรองท 1.2 การปองกน การควบคม และสรางเสรมสขภาพ

20

นาอนหรอนาขาวอน ๆ กอน ควรทานขาวตมรอน ๆ จะชวยใหงายตอการขบถายอจจาระ ถาจาเปนตองรบประทาน(สาย) ใกลอาหารมอกลางวน อยารบประทานมาก

อาหารกลางวน

ควรเปนอาหารหนก เชน ขาวสวย พรอมกบขาวครบ 5 หม เพราะรางกายตองใชพลงงานมาก และควรรบประทานใหเพยงพอแกความตองการของรางกาย

2. ขบถาย อจจาระ ปสสาวะ สมาเสมอทกวน 3. ใสเสอผาใหเหมาะสม กบฤดกาล เชน หนาหนาวกใสเสอผาหนา ๆ สวมหมวก ถงมอ ถงเทาขณะ

นอนตอนกลางคนควรหมผาปดถงอก 4. ออกกาลงกาย ควรออกกาลงกายกลางแจงทกวน 5. รกษาความสะอาดของสถานทพกอาศย เพอชวยใหสงแวดลอมด อากาศด 6. รกษาอารมณใหปลอดโปรง แจมใสตลอดทงวน และอยาลมนงสมาธทกวน 7. พกผอนใหเพยงพอ เหมาะสมกบเพศ และวยไมควรนอนดกเกน 22.00 น. ตดตอกนหลายวน 8. มทาทาง และอรยาบถทถกตองเหมาะสม ในการทางานในชวตประจาวน

เรองนาร ควรเคยวอาหารใหละเอยดกอนกลนจะชวยใหกระเพาะยอยอาหารไดงายขน หลงรบประทานอาหารไมควรนงหรอนอนทนท ควรเดนไปมาซก 10-15 นาท เพอใหอาหารยอย

เสยกอน หลงรบประทานอาหารไมควรดมนามาก จะทาใหนายอยเจอจาง ควรดมเพยงแกวเดยว จากนนอก

ประมาณ 20-30 นาท จงคอยดมใหเตมทตามตองการ การดมนาอนรางกายจะไดรบประโยชนมากทสด เพราะนามอณหภมใกลเคยงกบอณหภมของรางกาย

ทาใหรางกายไมตองปรบมากดดซมเขาสรางกายไดเลย ควรรบประทานอาหารใหครบ 5 หม และเพยงพอแกความตองการของรางกาย

1.2.2 ทาทางและอรยาบถในการใชชวตประจาวน 1.2.2.1 การแปรงฟน การเลอกใชอปกรณ

แปรงสฟน 1. ขนแปรงควรนม ปลายมนจะไดไมระคายเคองตอเหงอก 2. แปรงสฟนไมควรมขนาดใหญเกนไป จะเกดอนตรายตอเหงอก และฟน ทงยงทา

ความสะอาดไดไมทวถง 3. ควรเปลยนแปรงสฟนหากขนแปรงหมดสภาพ หรอใชมาแลว 3 เดอน 4. ดามแปรงควรตรงตลอด จะชวยใหทาความสะอาดไดอยางทวถง

ยาสฟน

21

ยาสฟนทกยหอชวยในการหลอลนขณะแปรงฟน ทาใหแปรงไดสะดวกขน แมยาสฟนบางยหอจะมรสชาตถกปาก แตหากเกดอาการแพยาสฟนนน ใหเลกใชทนท (ยาสฟนทมรสเยนกลนหอม ไมไดหมายความวาจะชวยลดกลนปากได ดงนนจงควรเลอกยาสฟนใหเหมาะสม)

วธการแปรงฟน 1. บบยาสฟนจากสวนทายของหลอดปรมาณพอเหมาะไมมากเกนไป (ประมาณครงหนงของ

ความยาวของแนวขนแปรง) 2. การแปรงฟนบน หงายแปรงเอยง 45 องศา ขยบแปรงไปมาเลกนอย แลวปดขนแปรงลง

ลางทงดานนอกและดานในของฟนทกซ 3. การแปรงฟนลางใหควาแปรงลงเอยง 45 องศา ขยบแปรงไปมาเลกนอย แลวปดขนแปรง

ขนบนทงดานนอกและดานในของฟนลางทกซ 4. แปรงฟนบดเคยววางแปรงสฟนใหหนาตดขนแปรงอยบนฟนดานบดเคยว และถไปมาทง

ฟนบน และฟนลาง 5. บวนปากดวยนาสะอาด

ขอควรระวง การแปรงฟนทผดวธ นอกจากปากและฟนจะไมสะอาดแลวยงเปนอนตรายตอเหงอก และผว

เคลอบฟนดวย ควรแปรงลน และเพดานปากทกครงจะชวยลดกลนปาก ควรไปพบทนตแพทย เพอตรวจสขภาพปาก และฟนทก 6 เดอน แปรงฟนอยางนอยวนละ 2 ครง (เชา และคาหรอหลงรบประทานอาหารเชา) หลงแปรงฟนแลว อางลางหนา (หองอาบนา) ตองไมมคราบยาสฟนเลอะเทอะ

1.2.2.2 การลางมอใหถกวธ 6 ขนตอน วธลางมอใหสะอาด

ขนตอนท 1 ฟอกฝามอและงามนวมอดานหนา 5 ครง โดยเนนซอกนวมอ ขนตอนท 2 ฟอกหลงมอและงามนวมอดานหลงขางละ 5 ครง โดยเนนทซอกนวมอ ขนตอนท 3 ฟอกนวและขอนวมอดานหลงขางละ 5 ครง

22

ขนตอนท 4 ฟอกนวหวแมมอ ขางละ 5 ครง ขนตอนท 5 ฟอกปลายนวมอ เลบ โดยหมนวนไปบนฝามอ ขางละ 5 ครง ขนตอนท 6 ฟอกรอบขอมอโดยรอบขางละ 5 ครง

จะลางมอเมอไร หลงการจามหรอไอ หรอไปสมผสสารคดหลงของผปวย กอนและหลงอาหาร กอนและหลงการเขาหองนา กอนและหลงการสบบหร กอนและหลงการเตรยมอาหาร กอนและหลงการทางาน เมอกลบจากทางาน

ลางดวยอะไร สบ หรอสบเหลว สบกอนเหมาะสาหรบใชเปนการสวนตวในบาน แตในทสาธารณะ

ควรจะเปนสบเหลว หากไมมสบอาจจะใชแอลกอฮอล หรอไมแนใจในความสะอาดของนา หรอตองการฆาเชออาจจะใชยาฆาเชอซงสวนใหญมแอลกอฮอลเหลวเปนสวนผสม

ลางดวยนาเปลาใหนาไหลผานมอ วธการลางมอดวยแอลกอฮอล

23

หากวาไมมนาสาหรบลางมอ หรอไมแนใจในความสะอาดของนา เราสามารถใชแอลกอฮอลชวยทาความสะอาดของมอ กอนอนตองลางมอใหสะอาดดวยนาเปลา เชดมอใหแหงดวยผา หากไมแหง นาจะเจอจางแอลกอฮอลทาใหออกฤทธไมด เมอมอแหงแลวจงใชแอลกอฮอลลบทงฝามอ หลงมอ ซอกนว ปลายนว

ขอควรระวงเกยวกบการลางมอ

ผาเชดมอควรจะใชสาหรบคนแตละคน ไมควรใชรวมกน ใชแอลกอฮอลกบมอเดกไดหรอไม

สามารถใชกบมอเดกไดอยาปลอดภย คอยระวงอยาใหเดกรบประทาน ขอแนะนาสาหรบการลางมอในเดก

ฝกเดกใหเปนนสยโดยใหลางมอ กอนรบประทานอาหาร หลงจากเขาหองนา หลงจากเลน หลงจากสมผสสตวเลยง หลงจากไอหรอจาม ตองสอนใหเดกเหนวธการลางมออยางถกตอง ใหใชผาหรอกระดาษทใชครงเดยว ไมตองใชฟองนา หรอผาในการลางมอ เพราะสงเหลานนอาจจะมเชอโรคอย

1.2.2.3 การดมนา ดมนามากพอ การดมนาตองดมใหเปนใหเพยงพอ โดยดไดจากตนนอนในตอนเชาปสสาวะมส

ใส ถามสเหลองเขมหรอสชายงใชไมได ตนมาตอนเชารบดม 2-3 แกว(ประมาณ 1 ลตร) กอนออกเดนทาง 1 ชวโมงไมควรดมนาแตเมอเดนทางใกลจะถงทหมายจงคอยดม หนงชวโมงกอนนอนไมควรดมนา

ดมนานอย โอกาสจะเกดอาการขอเทาแพลงกมมากเพราะเสนลบ ทงยงทาใหเกดอาการมน และปวดศรษะได

1.2.2.4 การออกกาลงกาย มทงขอด และขอเสย บางคนเลนโยคะเลนเฉพาะทาทชอบใจ จงเกดการผดพลาด การเลนโยคะและ

มวยจนนน จะตองไมหกโหม ควรเลนทาตามลาดบ การออกกาลงกายอยางตาตองออกครงละครงชวโมง การแกวงแขนจะไดผลตองทาตอเนอง อยางนอย 20 นาท ควา-หงายมอ รอบละ 5 นาท รวม 4 รอบเปน 20 นาท จานวนครงในการแกวงแขนประมาณ 1200 ครง จะใหดควรแกวงแขนใหไดถง 2000 ครงตอวน ถาไมชอบแกวงแขนใหกวาดสนามหญา อยางนอยชวโมงครงเหมาะสาหรบผนงภาวนาอยางตอเนองจงจะเหนผล

1.2.2.5 การนอนดก ในปจจบน คนสวนใหญมกจะนอนดก เนองจากการทางานหรอเหตผลอน บอยครงทเกดจากปญหา

โรคนอนไมหลบระยะยาว จนเกดเปนอนตรายตอรางกาย ดานลางน อาจจะเปน 17 อาการทพบไดกบผทชอบนอนดก เปนอนตรายกวาทคณคด

1. อารมณไมด เมอคนเรากาลงทาอะไรอย เมอถกขดจงหวะ ทาใหคนเราอาจจะลมงาย เปนสาเหตใหเกดอารมณหงดหงด เนองจากการนอนไมพอ

2. อาการปวดศรษะ จากการวจย ไมทราบสาเหตทจะทาใหเกดอาการปวดศรษะ แตมคนจานวนกวา 36-58 เปอรเซนต ของผทนอนไมพอ เมอตนขนมา กจะทาใหปวดศรษะ

3. ระบบการเรยนรลดลง ระบบความจาและการเรยนรลดลงอยางเหนไดชด จากการนอนไมเพยงพอ

24

4. นาหนกขน ผทชอบนอนดกฮอรโมนในรางกายจะเปลยนแปลง ทาใหการอยากอาหาร เพมมากขน ในเวลาเดยวกนพฤตกรรมอาจเปลยนแปลงไปดวย

5. สายตาแยลง การนอนนอยอาจทาใหประสาทหลอนได 6. โรคหวใจ จากการวจยแลว ผทนอนครบ 8 ชวโมงตอวน กบผทนอน 4 ชวโมงตอวน อาจทา

ใหเกดความดนสงและผลจากการเปนโรคหวใจ 7. อาการตอบสนองชาลง สาหรบผทนอนไมเพยงพออาจทาใหการตอบสนองชากวาปกต 8. งายตอการตดโรค ถานอนไมพอในระยะยาวทาใหภมคมกนนอยลง ดงนนอาจจะตดโรคไดงาย 9. เกดอาการสมาธสน ถานอนไมพออาจะเกดโรคสมาธสน 10. อาการมกลนปาก ผลจากการวจย ถาไมไดนอนตดตอกนเปนเวลา 36 ชวโมง อาจเปนโรคตด

อาง พดชา และอาการมกลนปาก 11. เปนหวดไดงาย ถาคณเปนหวดบอย ๆ สาเหตอาจเกดจากการทนอนไมเพยงพอ ผลจากการ

วจยถาในสองสปดาห ทกวนนอนไมครบ 7 ชวโมง มความเสยงเปนหวดมากกวา ผทนอนครบ 8 ชวโมงตอวนถง 3 เทา

12. ความเสยงในการขบข ถานอนไมเพยงพอแลวขบรถกมความเสยเทากบเมาแลวขบ 13. ความอดทนตา เคยมผวจยคนทนอนไมเพยงพอจะทาใหเกดความอดทนตา 14. ทางานผดพลาดตองการการพกผอนและเกดอาการงวงอาจมผลตอการทางาน ผดพลาดไดสง 15. อาการโรคอลไซเมอร การนอนนอยทาใหเกดอาการอลไซเมอรได เมอถงวยชรา ความเสยง

ของอนไซเมอรจะเพมขน 16. เกดอาการจตตกและหดห การนอนในเวลากลางคน เปนผลดตอรางกาย ดงนน การนอนไม

พอเปนผลตออารมณ 17. มความเสยงถงขนเสยชวต สาหรบผทมอาการนอนไมหลบเรอรง มความเสยงถงขน เสยชวต

มากกวาคนปกต

1.2.3 การเลอกรบประทานอาหารเพอสขภาพ รางกายตองใชพลงงานในการเดน กน หรอทาสงตางๆพลงงานเหลานไดมาจากการเผาผลาญพลงงาน

ทถกสรางขนจากนาตาลและไขมน โดยใชออกซเจนจากอากาศ ทเราหายใจเขาไป เรยกวา ปฏกรยาออกซเดชน การเผาไหมทเกดขนไมสมบรณ และกอใหเกดโมเลกลทไมเสถยร ซงหลดลอดมาจากไมโตคอนเดรย (เปนแหลงสรางพลงงานในเซลล) ซงเรยกวา “อนมลอสระ”

อนมลอสระ คอ โมเลกลออกซเจนทขาดอเลกตรอนไป 1ตว (มประจลบ) อนมลอสระจะเขาทาปฏกรยากบอะตอมหรอโมเลกลอน เพอแยงอเลกตรอนเพอใหตวเองเสถยร และทาใหโมเลกลทเสถยรอยแลวกลายเปนอนมลอสระเสยเอง อนมลอสระเขาไปทาลายคณภาพของเซลลและกอใหเกดโรคตางๆ (โรคหลอดเลอดหวใจตบตน ตอกระจก อลไซเมอร มะเรง) อนมลอสระ คอตนตอของความชรา ไมวาจะเปนการเสอมของขอ ผวหนงแหง (เหยวยนและจดดางดา) เนอเยอกลามเนอออนแรง และสญญาณของอาการตางๆ ทแสดงถงความชรา

อนมลอสระถกสรางขนโดยธรรมชาตจากการ ทากจกรรมประจาวน แตมปจจยภายนอก เชน ควนทเกดจากการไหม สารเคม รงสแมเหลก ยาฆาแมลง ยาสบ แอลกอฮอล รงสจากแสงแดด มลภาวะ คลอรน โอโซน และยาตางๆ นอกจากนยงรวมถงการรบประทานอาหารมากเกนควรและวถชวตทขาดสมดล

25

รางกายคนเราในเซลลทมอายไมมากจะมการสราสารตานอนมลอสระขนไดเองแตในเซลลทมอายนานจะมการสรางสารตานอนมลอสระไมเพยงพอ จงเปนผลใหเราชรา

สารตานอนมลอสระแบงออกเปน 3 ประเภท ดงน สารปกปอง มบทบาทในการทาลายโมเลกลทกอใหเกดอนมลอสระ สารทาหนาทในการขบสารพษ เปนตวขบสารพษประเภท Superoxide Dismutease ยบยง

ปฏกรยา เพอทาหนาทกาจดสารกอมะเรง สารทาหนาทขบสารพษโดยออม เปนสารทรางกายไดรบจากอาหารทรบประทานเขาไป ม

บทบาทในการาจดสารอนมลอสระบางอยางทตอตานสารตานอนมลอสระ อาหารทอดมไปดวยเกลอแรและสารตานอนมลอสระ คอ แรธาต ( สงกะส ,ซลเนยม,ทองแดง) และ

วตามน( AEC complex) ดงนนเราควรรบประทานอาหารทมสารตานอนมลอสระ เพอใหมนษยสามารถทมอายไดยาวนานทสดเทาทมนษยสามารถอยได ( ปจจบนผทอายสงทสดในโลกคอ 122 ป)

การบรโภคเพอควบคมระดบการหลงของอนซลน อนซลนคอฮอรโมนททาหนาทดดซมนาตาลเพอเปลยนเปนพลงงาน อนซลนนนถาหลงออกมามากๆ

กจะทาใหรางกายตองการนาตาลมาขน ทาใหรสกหวอยตลอด และทาใหเราอยากทจะตองการบรโภคอาหารทมนาตาล ซงการบรโภคนาตาลมากเกนขนาดจะทาให พลงงานกลายเปนเปนไขมนแทนเนองจากใชไมหมด ทาใหมปญหาเรองนาหนกตว และปญหาทางดานรปราง สาเหตของการหลงอนซลนเกนขนาดนนกเนองมาจากการรบประทานอาหารทมผลทาใหรางกายหลงอนซลนเกนขนาด นนไดแก เครองดมทมแอลกอฮอล เบคอน คกก ขนมปง ขาว อาหารทอด นาตาล กาแฟ ฮอตดอก ครม เนย เคก ไอศกรม เปนตน

แนวทางในการเลอกอาหาร

1. หลกเลยงคารโบไฮเดรตแปรรป เชน นาตาลขาว ขาวขดขาว เปนตน 2. รบประทานอาหารสดและมาจากธรรมชาต 3. รบประทานคารโบไฮเดรตใหเหมาะสมกบความตองการของรางกาย 4. งดดมนาอดลมและเครองดมทมแอลกอฮอล 5. รบประทานปลาทมไขมนปลาสง 6. หลกเลยงอาหารทเตมไปดวยไขมนอมตว 7. รบประทานโปรตนทกมอ โดยเฉพาะโปรตนจากปลา

การบรโภคเพอปองกนการแพ การแพอาหาร นาไปสการอกเสบของเซลล เกดขนจากปญหาในการดดซมของลาไสอนเปนผลสบ

เนองมาจากการตอบสนองตออาหารและภมคมกนทมากเกน สงผลใหเกดอาการแพ สาเหตของการแพอาหารคอ ภาวะอาหารทไมสมดล ความเครยด สาเหตทางพนธกรรมตาง ๆ การตด

เชอและการอกเสบ ยาบางชนด มลภาวะ สารเคม สารพษ เปนตน อาการทเกดจากการแพอาหารแสดงออกมาทางรางกายไดหลายอยาง

ระบบการยอยอาหาร เชน อาหารไมยอย ทองเสย อาเจยน ผายลม ปวดทอง วงเวยนศรษะ รดสดวงทวาร ฯลฯ

26

ระบบปสสาวะ เชน ปสสาวะบอย ปวดอกเสบจากการปสสาวะ ปสสาวะรดกางเกงในเดก ระบบเกยวกบหวใจ / ปอด เชน หอบหด หวใจเตนผดปกต ระบบการรบรและระบบประสาท เชน อารมณแปรปรวน วตก หดห ออนเปลย อาการทเกดขนกบศรษะและลาคอ เชน การตดเชอในห คดจมก หายใจไมออก ปวดทอง เจบ

คอ แผลในปาก กลามเนอและขอตอ เชน กลามเนออกเสบ ขอตออกเสบ นาหนกเพม ผนคน ระคายเคองผว

เมอคณมอาการคนมากๆ มผน มอาการบวมจากการรบประทานอาหารเขาไป มอาการทางระบบทางเดนหายใจตองพนยาใหหายใจสะดวก ตองรบปรกษาแพทยโดยดวน คณควรจดรายการอาหารนนไวเพอจะไดปองกนตอไป และคณตองรบประทานอาหารทมคณคาทางโภชนาการสงและเปนชนดทเราไมแพหรอแพนอยทสด ในปจจบนไมมยาชนดใดสามารถแกการแพอาหารไดอยางเดดขาดดงนน การรกษาจงทาไดโดย การใชโภชนาการบาบดเปนสวนใหญตลอดจนงดอาหารทแพ

อาหารทเราควรหลกเลยง อาการประหลาดทเราพบมากในปจจบนคอ Cross Alleryies เปนอาการทเกดจากการแพละอองเกสรดอกไม ยาง และอาหารบางชนด เชน ถาคณแพถงมอยาง หรอถงยางอนามย คณอาจมความเสยงตอการแพอาหารบางชนดเชน กลวย กว อโวกาโด เสาวรส เชอร มะละกอ เปนตน บางคนทแพฝนละอองอาจจะพฒนาไปแพอาหารจาพวกหอยทาก ในปจจบนอปนสยการรบประทานอาหารไดเปลยนแปลงไป ทาใหเกดการแพอาหารขนในหมประชากรสวนมาก ไมวาจะเปนอาหารขยะ เครองเทศ หรอรานอาหารทเสรฟอาหารหลากหลายชนด เทคนคใหมๆ ในการพลาสเจอรไรเซอร แชแขง แตงรส กลน ส ยงถาเรามพนธกรรมของการเปนภมแพอยแลวจะมความรนแรงขนอก อาหารทตดแตงพนธกรรม เชน ถวลสง อาจทาใหเกดอาการแพได

การบรโภคเพอควบคมปฏกรยาไกลเคชน ปฏกรยาไกลเคชนคอ อกปจจยหนงททาใหเราแกเรวขน ซงเปนผลมาจากการสลายตวของโปรตนท

เปนผลมาจากการเพมขนอยางตอเนองของระดบกลโคสในเลอดซงนาไปสภาวะตานอนซลนความเรวของปฏกรยาขนอยกบอณหภมทใชในการประกอบอาหาร โดยเฉพาะสงเกน 100 องศาเซลเซยส อาหารจะถกเปลยนใหเปนสนาตาลมกลนซงเปนสารกอมะเรง ดงนนการรบประทานสเตกทไหมเกรยม จงหมายถงการรบประทานสารพษทมคาเทากบการสบบหรถง 10 มวน สรปงายๆ กคอ หลกเลยงอาหารทปงยางจนไหมเกรยม ปฏกรยาไกลเคชนคอการสะสมตวของนาตาลและโปรตนรอบๆ ขอตอ ขอตอกลามเนอและผวหนง บรเวณใดทมนาตาลในเลอดสงเกนโมเลกลของกลโคสจะทาปฏกรยากบโปรตน ปฏกรยานเรยกวา ไกลเคชน เมอกลโคสและโปรตนเกดการรวมตวจะทาใหคอลลาเจนแขงตว สงผลใหเนอเยอเกดความตงตวและการสอสารระหวางเซลลลดนอยลง ปฏกรยาไกลเคชนเกดขนไดกบอวยวะทกสวนในรางกาย มนสามารถทาลายอวยวะสาคญอยางตบ ปอดและสมอง ทาใหกลามเนอเสอมสภาพ เมอสะสมมากขนปแลวปเลากอใหเกดโรครายหลายๆ โรค เชน โรคเกยวกบหลอดเลอด โรคไต อลไซเมอร ตอกระจก และเบาหวาน การตอสกบปฏกรยาไกลเคชน ทาไดโดยควบคมระดบนาตาลในรางกายใหเหมาะสม หลกเลยงอาหารทไหมเกรยม สารชนดเดยวทสามารถตอตาน AGEs คอ คารโนไซน ( Carnosine ) มคณสมบตชวยควบคมระดบนาตาลในเลอดและลดปฏกรยาไกลเคชน สาหรบปองกนความแกชรา แนะนาใหรบประทานวน

27

ละ 100-200 มลลกรม แตสาหรบรกษาโรคบางอยาง โดยเฉพาะอาการ ขางเคยงทเกดจากการรกษามะเรงโดยใชสารเคม แนะนาใหรบประทานวนละ 3,000 มลลกรม สารอะมโนกวนดน ทาใหหลอดเลอดหวใจยดหยนไดดขน และมบทบาทคอ เรตนาและเซลลประสาท กรดไลโพสด มบทบาทสาคญตอการเสอมสภาพของเซลลเนองจากมนจะไปชวยลดความเสยหายทเกดจากปฏกรยาไกลเคชน ดวยการเปลยนกลโคสใหเปนพลงงานและยงชวยกาจดอนมลอสระไดหลายชนด

การบรโภคเพอปองกนภาวะหลอดเลอดตบตนในหลอดเลอดแดงและภาวะผนงหลอดเลอดแดงแขงตว (Atheriosclerosis)

Atheriosclerosis คอ สภาวะทหลอดเลอดเสอมสภาพโดยธรรมชาตคอเมอคนเราอายมากขน เนอเยอทรวมตวกนเปนหลอดเลอด จะสญเสยความยดหยนและแขงตว

Atherosclerosis คอ การกอตวของ คอเลสเตอรอลในผนงหลอดเลอดดานใน เกดเปนปนสขาวทเรยกวา “Atheromas” สาเหตของหลอดเลอดตบตน มปจจยหลายอยางคอ

วถชวต: การสบบหร โรคอวน ความเครยด การดมแอลกอฮอล การนงเปนเวลานานๆ และการรบประทานยาคมกาเนด

ปจจยทางพนธกรรม : ประวตโรคหลอดเลอดตบตนในครอบครว และผทหมดประจาเดอน ระดบการเผาผลาญของรางกาย: คอเลสเตอรอลเกนขนาด เบาหวาน โรคเกาต ความดนโลหตสง

อาการทเกดขนจากภาวะหลอดเลอดตบตนขนอยกบตาแหนงทหลอดเลอดเกดการตบตน หลอดเลอดแดงทไปเลยงหวใจ : ปวดเคนหวใจ และกลามเนอหวใจตาย หลอดเลอดสมอง : หลอดเลอดในสมองปรหรอแตก หลอดเลอดแดงเลยงหวใจหองซาย : หลอดเลอดโปงพอง หลอดเลอดฉกขาด อวยวะสวนรางของรางกาย : เสนเลอดอดตนตามอวยวะตางๆ หลอดเลอดแดงใหญเลยงไต : ความดนเลอดสง

วธปองกนและรกษา

บรโภคไขมนไมอมตวเชงเดยวและเชงซอนจากพช หลกเลยงไขมนจากสตวและหลกเลยงไขมนอมตว เชน นม หลกเลยงอาหารทมคอเลสเตอรอลสง เชน ไขแดง เครองในสตว ถว วอลนท อลมอนด ครม

กงมงกร หอย ไขปลา คารเวยร รบประทานปลา ไก เนอลกวว เนอมาและหลกเลยงแอลกอฮอล ดมไวนในปรมาณทพอเหมาะ ทานกระเทยมจะชวยลดการสะสมไขมนในหลอดเลอดและชวยใหการไหลเวยนของเลอดดขน สามารถรบประทานยาเพอลดคอเลสเตอรอลโดยขอคาปรกษาจากแพทย เลกบหร จะทาใหความเสยงหายไปในเวลา 5 ป

28

การบรโภคกรดไขมนเพอสขภาพ กรดไขมนมอยดวยกน 3 ชนด คอ โอเมกา 3 6 9 ซงแระสทธภาพในการตอตานความแกชรานน ขนอยกบสมดลของกรดไขมนทง 3 ชนด โอเมกา 3 มบทบาทสาคญในระดบเยอหมเซลลและกระบวนการทางชวเคมของรางกาย เชน การควบคมความดนโลหต ความยดหยนของหลอดเลอด ปฏกรยาตอตานการอกเสบ และภมคมกน การปองกนการรวมตวของเกลดเลอด โอเมกา 6 มบทบาทสาคญตอระบบประสาทหลอดเลอดหวใจ ระบบภมคมกน การรกษาแผล ภมแพ และการอกเสบ การรบปรมาณโอเมกา 6 มากเกนไปจะไปยบยงโอเมกา 3 ไมใหทางานอยางเตมทโดยเฉพาะในการปองกนหลอดเลอดหวใจ ความเจบปวดและการอกเสบ ดงนนการบรโภคอาหารทมอตราสวนระหวางโอเมกา 3 และ โอเมกา 6 อยางสมดลเปนปจจยบวกทสงเสรมใหหวใจและหลอดเลอดแขงแรง ทงยงสามารถลดความเสยงตอโรคตางๆซงเกดจากการอกเสบไดอกดวย การใชนามนจากเมลดฝายในการปรงแตงรสชาตอาหาร เปนนามนทมกรดโอเมกา 3 หากเปนนามนทผานกรรมวธทางธรรมชาต ใหเกบไวในทเยน งดบรโภคนามนถวเหลองและนามน วอลนท เพราะมกรดไขมนโอเมกา 6 สง และแนะนาใหรบประทานปลาทมไขมนปลาสง เชน ปลาทนา ปลาซารดน และปลาแมคเคอเรล สปดาหละ 3-4 ครง แตควรบรโภคดบๆหรอทาใหสกเพยงเลกนอยดวยการทอดอยางเรวหรอลวกในนารอนแตไมเดอด เพราะกรดไขมนโอมเกา 3 สลายตวไดงายมาก

อาหารทอดมไปดวยโอเมกา 3 และโอเมกา 6 นามนจากเมลดนาเตา ใชรกษาปญหาทเกดขนในตอมลกหมาก (โอเมกา 6) นามนจากเมลดฝาย ชวยปองกนโรคหวใจ (โอเมกา 3) อฟนงพรมโรส ลดระดบคอเรสเตอรอลและชวยลดอาการผดปกตในผหญงวยใกลหมด

ประจาเดอน (โอเมกา 6) นามนคาเพลน ชวยปองกนหลอดเลอด (โอเมกา 3)

1.2.4 เคลดลบการดแลสขภาพดของครอบครว เชอวาความสขประการสาคญของเราคอการไดเหนสมาชกในครอบครวมสขภาพราเรงแจมใส แขงแรง

ทงรางกายและจตใจ ทนจะทาอยางไรใหเราทกคนยงคงมสขภาพทดเชนนไปอกตราบนานเทานาน เรามคาแนะนานาสนใจ ปฏบตตามไดอยางสบายๆ

1. นอนและตนใหเปนเวลาทกวน เพอใหนาฬกาชวภาพในตวเราเดนเปนปกต ตวอยางเชนเคยเขานอนสทม ตนหกโมงเชา กควรจะปฏบตอยางนสมาเสมอทกวนแมกระทงวนหยดสดสปดาห สงทจะไดรบคอรางกายไดพกผอนอยางเตมท ตนขนมาดวยความสดชน จะทาอะไรกกระตอรอรนแจมใสไปเสยหมดจรงๆ

2. รบประทานอาหารเชาทกวน อาหารเชาเปนมอทสาคญทสด ทาใหเราเรมตนการใชชวตในแตละวนอยางมพลง พลงงานทรบประทานเขาไปจะถกเผาผลาญหมดไปโดยการขยบเขยอนเคลอนไหวรางกายอยางเดน วง ทางาน และใชความคดในระหวางวน

3. มองโลกในแงบวก อยกบปจจบนใหดทสด นาทนคอปจจบนทเรากาลงดาเนนชวตอย มความสขงายๆทพบเหนไดรอบตวและมไดตลอดเวลาดวยใจของเราเอง ไมวาจะเปนการชนชมกบทองฟาสดใสในยามเชา รอยยมนารกๆของลกรกกอนไปโรงเรยน อาหารเชาทเราทาเองในวนนอรอยไมใชเลนเลยนนา

29

ดดแปลงชดสวยไปทางานจากชดเดมดวยการเพมรายละเอยดเลกๆนอยๆ แลวกทางานเตมทอยางมความสข มองเพอนรวมงานทกคนฉนมตร พรอมใหการชวยเหลอแนะนาในสงทเราสามารถทาได อยางนเปนตน

4. หายใจลกๆ อยางนอยวนละ 10 ครง การหายใจทถกตองคอ หายใจเขา ทองปอง หายใจออก ทองแฟบ การทเราทาอยางนขอดเพอขยายการทางานของปอด รางกายจะไดรบออกซเจนอยางเพยงพอ แนะนาวาควรเลอกสถานททมอากาศบรสทธอยางสวนสาธารณะใกลบานยามเชาหรอจะเปนชวงเยนในสวนกลางเมองใกลททางานกได เดยวนมสวนพกผอนกลางใจเมองหลายแหงทอดมไปดวยตนไมรมรน ลานกวาง และทางเดนออกกาลงกายสบายๆ ซงสามารถเดนทางมาไดสะดวกดวยรถไฟฟา

5. รบแสงแดดยามรงอรณบาง วตามนดตามธรรมชาตในแสงแดดออนๆทสมผสผวและความรสกของเราจะชวยกระตนใหรางกายหลงสารแหงความสข ลองออกกาลงกายเบาๆดวยการเดนรอบๆบานหลงอาหารเชากอนไปทางานสกนด จะชวยเพมพลงความกระปรกระเปราไดอกเยอะ

6. ฝกเลนเกมเพมทกษะสมอง มเกมหลายชนดอยางปรศนาอกษรไขว ตอคาศพท จบภาพผด และคานวณเลข วางจาหนายใหเลอกตามความชอบและความถนดมากมาย แตละเกมสนกสนาน เพลดเพลน เลนแลวจะตดอกตดใจ อารมณด ถาเลนอยางสมาเสมอทกวน จะชวยเรองการจดจา มสมาธเพมขน ไดทากจกรรมเปนประโยชนในเวลาวาง และไดเรยนรในสงใหมไปพรอมๆกน

7. ขยบตวเคลอนไหวรางกายอยางสมาเสมอ ทกวนรางกายของเราตองจดจออยหนาจอคอมพวเตอรเปนเวลาไมนอยทเดยว หนมากาหนดเวลาใหตวเองวาทกสองชวโมงเราจะลกขนมาขยบเนอขยบตวดวยการเดนไปรอบๆ ขนลงบนได บดตวไปมา ลกขนมองออกไปนอกหนาตางไกลๆ เปนการพกสายตา หรอจะออกไปเดนเลนนอกบานสกสบหานาทกยงเปนผลด การทาอยางนจะชวยผอนคลายอรยาบถตางๆ ทาใหรางกายไดขยบเขยอนเคลอนไหว เปนการออกกาลงกลายๆไปในตวดวย

8. ดมนาอยางนอยวนละ 8 แกวตอวน หรอมากกวากได ถาอากาศรอนจด และรสกกระหายมากกวาปกต ยงถาเราออกกาลงกายกลางแจงดวยแลว นาดมสะอาดนบเปนตวเลอกทดทสด คอยๆจบทละนด จะชวยฟนฟความสดชน กระฉบกระเฉง ใหอวยวะตางๆในรางกายทางานอยางเตมท

30

กจกรรมตอนท 1 จงตอบคาถามตอไปน 1.ฮอรโมนสาคญทสรางจากตอมไทรอยดมอะไรบาง และฮอรโมนเหลานนมหนาทอยางไร ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 2. มะเรงคอ ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 3. อาการรดสดวงแบงออกเปนกระยะ อะไรบาง ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 4. หลก 8 ประการของการดแลรกษาสขภาพ มอะไรบาง ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 5. อนมลอสระ คอ ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

31

ตอนท 2 หลกการประเมนสขภาพอนามยในชมชน

2.1.1 การสารวจชมชน การสารวจชมชนเปนการหาขอมลอยางหนงในอกมมมองของการตรวจสอบสภาพลานา เพราะฉะนนจงมลาดบขนตอนการปฏบตไมแตกตางไปจากการสารวจสภาพลานาในดานอนๆ เราจงตองมการวางแผนการสารวจกอนทจะทาการสารวจและกาหนดถงวตถประสงคของการมาสารวจในครงนดวยวาเราตองการจะทราบขอมลอะไรบาง เราจะไดทาการสารวจตามทเราวางแผนมา และจะทาใหไดขอมลครบถวน และสามารถนาขอมลทไดไปประกอบกนกบขอมลการสารวจสภาพนาในดานอนๆ และทาไดผลการสารวจทนาเชอถอมากขน

วธการ 1. มองภาพรวมของชมชนกบลานากอนออกสารวจ เราควรรจกสภาพทวไปของชมชนวามลานาไหล

ผานจดใดบาง สองฝงนามอะไรบาง มเหมองฝายในหมบานหรอบรเวณใกลเคยงหรอไม ถาเราวาดแผนทลานาของชมชน จะทาใหเหนภาพรวมไดดขน

2. กาหนดวตถประสงคของการสารวจชวยกนระดมสมองและตดสนใจวาเราตองการอะไรจากการสารวจ และจะนาสงทไดนนไปทาอะไรตอไป

ใหเราเรมตนดวยการคดถงความสมพนธระหวางคนในชมชนกบลานาโดยตงคาถามงายๆทคดวานาสนใจขนมา แลวจดบนทกเอาไว เชน

ลานานมประวตความเปนมาอยางไร และมความสาคญอยางไรตอชมชน ตงแตสมยปยาตาทวด คนในชมชนกบลานานมความสมพนธ "รบ" และ "ให" ตอกนอยางไร จากอดตถงปจจบน ลานานเปลยนแปลงไปอยางไร มสาเหตเพราะอะไร การดแลรกษาและจดการลานาของชาวบานในชมชน ตางจากการดแลรกษาลานาของ

ราชการหรอไม อยางไร กจกรรมใดทอาจสงผลกระทบตอลานา ทาไมจงเปนเชนนน

3. กาหนดวธการสารวจ เมอไดหวขอคาถามทสงสยแลวชวยกนคดวาเราจะมวธการหาคาตอบไดอยางไร นกสบอาจใชวธการสารวจชมชนหรอจะดดแปลงคดคนวธการของตวเองขนมาใหมกได

4. เตรยมการสารวจ นกสบผรอบคอบยอมเตรยมการกอนออกปฏบตเสมอ หวขอตอไปนจะชวยนกสบในการเตรยมตวลวงหนา

ใครบางทนกสบจะคยดวยได ชวยกนคดวาใครเปนคนสาคญในชมชน ใครจะใหความรดานใดกบเราไดบาง

จะคยกบชาวบานกคน คยทละคนหรอรวมกนเปนกลม หรอจะถอโอกาสพเศษในงานบญประเพณพดคยกบชาวบาน และสงเกตการณพธกรรมทเกยวกบนาและลานาจรงๆอยางใกลชดด

ตองนดหมายบคคลเหลานนกอนไหม ถาจาเปนควรมการนดหมายเวลาทเหมาะสม มคาถามใดทนกสบเตรยมลวงหนาไวไดบาง จดเตรยมขอมลเบองตนเกยวกบชมชนแลวหรอยงชวยกนคดวาจะหาขอมลเหลานไดทไหนบาง

เรองท 2.1 การสารวจชมชน

32

เลอกทไหนสาหรบการสนทนาด นกสบจาเปนตองสารวจพนทลวงหนาหรอไม และตองตดตอประสานงานกบใครบาง นกสบจะแบงหนาทสารวจชมชนกนอยางไร

วธการสารวจขอมล การสารวจชมชนมดวยกนหลากหลายวธเพอททาใหไดรบขอมลทครบถวนสมบรณ ทงการสบคนหาขอมลนนจากสถานทราชการทเกยวของกบชมชน การสอสบถามจากชาวบานทอาศยอยในบรเวณลานานน การสบคนจากแหลงความรอนๆเชน อนเทอรเนต เอกสาร หนงสอ หรอผลงานวจยทมอยแลว แตวธงายๆทสด และเปนแหลงขอมลทสาคญ เพราะเปนแหลงขอมลตรงจากชาวบานบรเวณนนเลย เปนขอมลทยงไมผานการกลนกรอง จงเปนวธการหาคาตอบสาหรบคาถามทไดตงไวไดเปนอยางดอยาง คอการพดคยกบคนในทองถนเพราะจะทาใหเราไดรบขอมลและอยางมากมายและยงทราบปญหาทแทจรงทเกดขนกบพวกเขาในชมชนดวย แตผสารวจกสามารถทจะใชวธการอนในการสบหาขอมลชมชนประกอบกนได เพอขอมลทไดจะไดถกตองและสมบรณครบถวนทสด ในทนขอยกตวอยางวธการสารวจชมชนในหลากหลายรปแบบ ตามแตผสารวจจะสะดวกทจะปฏบตแบบใด และตามแตความถนดของแตละบคคลดวย

พดคยสนทนา คอการพดคยสอบถามชาวบานในชมชนดวยตวเอง เพอทาความรจกและแลก เปล ย นความ ร ซ ง ก นและก น และ ไ ดทร าบถ ง ข อม ล ขอ งล า น า จ าชาว บ าน โดยตร ง ด วย วธนมขอดตรงทผสารวจสามารถถามในสงทอยากรและสงสยได และยงไดคาตอบทนใจ แตถานกสบมงแตจะห า ค า ต อ บ จ า ก ค า ถ า ม ท ต ง ไ ว แ ล ว ม า ก เ ก น ไ ป ก อ า จ ท า ใ ห พ ล า ด ร า ย ล ะ เ อ ย ด อ น ๆ ไ ด บางครงนกสบอาจเรมตนดวยการพดคยถงเรองราวชวตของคสนทนา เพอเรยนรวาชาวบานผกพนภยลา นาของเขาอยางไร เทคนคทนกสบจะเลอกใชในการพดคย ไดแก

การสอบถามควรจะเลอกคาถามทใหชาวบานไดพจารณา และลงความเหนดวย เพอจะไดทราบความคดของชาวบานตอลานา

ถานกสบสามารถชวนชาวบานหลายๆคนมารวมวงคยกนได จะทาใหการพดคยเปนกนเองและออกรสมากขน เพราะไดอภปรายแลกเปลยน ถกเถยง วเคราะหความรความคดกน แถมยงไดตรวจสอบขอมลกนและกนทนทดวย

ลกษณะคาถามทดทใชในการสนทนา คาถามเปดกวางชวนใหคยกนไดยาวๆถงงานกจกรรม และความคดของชาวบาน มากกวาจะ

เปนคาถามทตอบไดเพยงวา "ใช" หรอ "ไมใช" คาถามทขนตนดวยคาวา "ทาไม" "อยางไร" "เมอไหร" เปนคาถามทด เพราะชวนใหคดถง

เหตผลและความเปนมาของเรองราว แตควรระวงคาถามทอาจทาใหคสนทนารสกวาถกคาดคนไหตอบ คาถามถามถงความรและความคดท เ กยวกบลานาของชาวบาน รวมทงความคดตอ

สถานการณทเกยวกบนาและลานา คาถามชวนใหใครครวญ ทบทวนถงความเปลยนแปลงทเกดขนจากอดตสปจจบน ซงจะทาให

นกสบเขาใจสถานการณปจจบนไดชดเจนขน

33

สงเกตวฒนธรรมรอบตว ความชางสงเกตเปนลกษณะสาคญของนกสบ เราจงควรฝกฝนการสงเกตสงละอนพนละนอยในหมบาน เพราะของเลกนอยเหลานนอาจมรองรอยใหนกสบไดคนควาหาความรหรอหาคาตอบจากผรตอไปได ทาใหเราสามารถสบสวนถงความเปนมา เหตผลทซกซอนอยรวมทงการเปลยนแปลงทเกดขนเมอวฒนธรรมเหลานนตองเดนทางผานกาลเวลา วามสงใดสญหายไป สงใดทยงคงอย และทาไมจงเปนเชนนน สงเลก ๆ เหลานน ไดแก

ถนฐานของชมชน เชน ชอสถานท ชอภเขา เนนเขา สายนา วด สถาปตยกรรม หรอสงกอสรางอนๆ ทบอกเรองในอดตได ชอใดบางทถกเปลยนโดยราชการ

ศลปหตถกรรมและประดษฐกรรมฝมอชาวบาน เชน เครองมอจบปลา กง เครองมอจดการนา เชน เหมองฝาย หลก ประปาภเขา เปนตน

ขอหาม ความเชอ เรองเลา ตานาน พธกรรม และขอปฏบตตางๆทเกยวของกบลานา ภาษาและสานวนทเกยวกบนา เชน ขนแม นาสง นาตา แปลวาอะไรในความคดของ

ชาวบาน จะเปนอยางอนไปไดไหม ผ ชาวบานนบถอผ เจาพอ เจาแม หรอสงศกดสทธอยางอนหรอไม สงศกดสทธ

เหลานนมความสมพนธกบลานาในทองถนอยางไร เกยวพนธกบลานาอนดวยไหม อาหารอะไรบางทชาวบานไดจากลานาและฝงนาเพอปรงเปนอาหารหรอยารกษาโรค พช เชน สาหรายเตา สตว เชน ปลา แมงอนว สมนไพรรมนา เชน วาทาไมชาวบานจงกนพชหรอสตวนเปนอาหาร ของเลนนา กลวยใบพดนา เรอกระดาษ เปนตน อน ๆ เชน เครองแตงกาย การแสดง เพลงกลอมเดก ดอกสรอย สกวา ผญา ฯลฯ

บนทกขอมลทไดลงในสมด หรอใชขอมลทไดวาดแผนทชมชนในสมยกอน วาเดมอะไรอยทไหน นกสบอาจไดแผนทหมบานยอนหลง 20 ป หรอ 50 ปทแลวกได

2.2.1 การวเคราะหชมชน ขณะนผเรยนทกทานคงไดสารวจชมชนของตนเองและทาความรจกใกลชดกบชมชนของตนเองมากขน

ขอมลจากการสารวจททานเปนผวางแผน เปนผดาเนนการ จนไดขอมลทตองการ ขอมลทไดมาทานจะตองนามาวเคราะห สงเคราะห เพอใหมองเหนภาพลกษณของชมชนใหชดเจน การเหนตวตนของชมชนทชดเจนมประโยชนอยางไรตอทาน ภาพลกษณของชมชนททานอยากร จะชวยใหทานมองเหนภาพของปญหาของชมชนจากอดตจนถงปจจบนและอนาคตไดทงนนทานจะไดนารายละเอยดจากชมชนมาใชในการพฒนากจกรรมตางๆ ใหกบชมชนไดสอดคลองกบสภาพปญหาความตองการทแทจรงของคนในชมชน

การวเคราะหชมชนคอการศกษาเรยนรเพอใหรจกชมชนอยางลกซง เรยนรความรทมอยในทองถนในชมชน ซงแตละชมชนกจะมองคความรทแตกตางและหลากหลายกน ถงแมวาองคความรและกระบวนการสรางองคความรของแตละชมชนจะแตกตางกน แตมลกษณะบางอยางทรวมกนอย ความรของชมชนนนไดคดและสรางขนมาโดยคนในชมชนเพอใชประโยชนหรอแกปญหาเฉพาะของชมชนนน ๆ ดงนนการจะวเคราะหชมชนได ตอง รวบรวมเรองราวและองคความรทหลากหลายของชมชนมาเปนพนฐานและเปนองคประกอบในการ

เรองท 2.2 การวเคราะหสภาพปญหาสขอนามยในชมชน

34

วเคราะห ผทจะวเคราะหขอมลชมชนตองเปนผจดการกบความรทอยในชมชนใหสามารถนามาใชใหเกดประโยชนตอคนในชมชนไดอยางคมคา ความรทหลากหลายในชมชนททานสารวจ ทานกจะตองวเคราะห สงเคราะห ขอมลและคดเลอกขอมล (องคความร) ท จดการได ใหตรงกบเปาหมายทตองการกบคนในชมชน

การวเคราะหชมชนเปนเรองละเอยดออน เพราะเปนเรองทเกยวของกบบคคลและวธการดาเนนชวตของคนในชมชน การสารวจและวเคราะหชมชนจงตองอาศยความ รวมมอและกระบวนการมสวนรวมของบคคลหรอหนวยงานทหลากหลายในชมชน จงจะชวยใหการวเคราะหชมชนเกดคณคาตอการพฒนากจกรรมการเรยนรใหกบคนในชมชนไดอยางคมคา กระบวนการตาง ๆ ของการสารวจและวเคราะหชมชน จงเปนกระบวนการคด และพฒนารปแบบดวยตวของทานเอง ทานจงเปนผคด วางแผน และนาไปปฏบต และสรปผลดวยตวของทานเอง ซงไมตองยดตดกบแนวปฏบตหรอทฤษฎใด ๆ ทงสน ทานเปนผคดปฏบตดวยตนเองไดทงหมด ขณะนทานคงวางแผนและเตรยมทจะปฏบตไวเรยบรอยแลว แตอยาลมบนทกขนตอนของการคดและปฏบตไวดวย เพราะสงเหลานนคอรองรอยของการปฏบตงานหรอผลงานของทานเอง

2.3.1 แนวทางการประเมนภาวะสขภาพของตนเองและครอบครว การประเมนภาวะสขภาพของตนเองและสมาชกในครอบครว สามารถกระทาไดโดยใชแบบ

ประเมน เครองชวดคณภาพชวตขององคการอนามยโลกชดยอ ฉบบภาษาไทย ซงในทนจะใชแบบ 26 ตวชวด ซงมองคประกอบดงน

1. ดานรางกาย ( physical domain ) คอ การรบรสภาพทางดานรางกายของบคคลซงมผลตอชวตประจาวน เชน การรบรสภาพความสมบรณแขงแรงของรางกาย การรบรถงความรสกสขสบายไมมความเจบปวด การรบรถงความสามารถทจะจดการกบการเจบปวดทางรางกาย ไดการรบรถงพละกาลงในการดาเนนชวตประจาวน การรบรถงความเปนอสระทไมตองพงพาผอน การรบรถงความสามารถในการเคลอนไหวของตน การรบรถงความสามารถในการปฏบตกจวตรประจาวน ความสามารถในการทางาน การรบรวาตนไมตองพงยาตางๆ หรอการรกษาทางการแพทยอนๆ

2. ดานจตใจ ( psychologica ) คอการรบรสภาพทางจตใจของตนเอง เชน การรบรความรสกทางบวกทบคคลมตอตนเอง ภาพลกษณของตนเอง การรบรของความรสกภาคภมใจในตนเอง ความมนใจในตนเอง การรบรถงความคด ความจา สมาธ การตดสนใจ และความสามารถในการเรยนรเรองราวตางๆ การรบรถงความสามรถในการจดการกบความเศราหรอความกงวลการรบรเกยวกบความเชอตางๆ ของตนทมผลตอการดาเนนชวต เชน ความเชอดานวญญาณศาสนา การใหความหมายของชวต และความเชออนๆ ทมผลทางทดตอการดาเนนชวต มผลตอการเอาชนะอปสรรค

3. ดานสมพนธภาพทางสงคม ( social relationships ) คอ การรบรเรองความสมพนธของตนกบบคคลอน การรบรถงการทไดรบความชวยเหลอจากบคคลอนในสงคม การรบรวาตนไดเปนผใหความชวยเหลอบคคลอนในสงคมดวย รวมทงการรบรในเรองอารมณทางเพศ หรอการมเพศสมพนธ

4. ดานสงแวดลอม ( environment ) คอการรบรเกยวกบสงแวดลอมทมผลตอการดาเนนชวต เชน การรบรวาตนมชวตอยอยางอสระ ไมถกกกขง มความปลอดภยและมนคงในชวต การรบรวาอยในสงแวดลอมทางกายภาพทด ปราศจากมลพษตางๆ การคมนาคมสะดวกสถานบรการทางสขภาพ และสงคม

เรองท 2.3 การประเมนสภาพปญหาในชมชน

35

สงเคราะห การรบรวาตนเองมโอกาสทจะไดรบขาวสารหรอการฝกฝนทกษะตางๆ การรบรวาตนไดมกจกรรมนนทนาการ และมกจกรรมในเวลาวาง

2.3.2 ชมชนกบการสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรค การสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรค เปนกลยทธทสาคญตอการสรางเสรมสขภาพซง

สงผลทาใหมสขภาวะทางกายทางจตใจ ทางสงคม และจตวญญาณทสมบรณ ชมชนจะมสขภาพดไดนน ตองสรางแนวรวมทางดานสขภาพ โดยใชสมาชกในชมชนเขามาม

สวนรวมในการกาหนดเปาหมาย ระดมความรความสามารถ รวมทงระบความตองการทางดานสขภาพของคนในชมชนโดยสวนรวม เพอจาทาโครงการหรอจดกจกรรมการสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคเพอคนของชมชน ทงนจะตองไมลมภมปญญาทางการแพทยองชมชนดวย ภายใตกรอบ

แนวความคดการพงพาตนเองของชมชน สขภาพดเปนสงททกคนปรารถนา แตการทจะมสขภาพทดไดนนไมไดขนอยกบตวบคคลแตละคนเทานน แตจะขนอยกบชมชนและสงคมโดยสวนรวมดวย เพราะเรองอขงสขภาพโดยภาพรวมไมใชเรองของบคคลเพยงคนเดยว แตเปนลกษณะขององครวม มการบรณาการและเชอมโยงสงผลถงกน การสรางเสรมสขภาพและปองกนโรคจงตองกระทาในระดบของชมชนดวยเพอสรางเสรมการมสขอนานามยทดของสมาชกในชมชน และสงเสรมการเปนชมชนทมความเขมแขงทางดานสขภาพ เมอทกชมชนในประเทศมสขภาพทดแลว กจะสงผลใหทกคนโดยสวนรวมในประเทศมสขภาพทดขนตามไปดวย ดงนน นกเรยนควรเรยนรและทาความเขาใจเรองการสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคในชมชน และควรมสวนรวมในการดแลสขภาพของชมชนอยเสมอ อกทงควรอนรกษวธการดแลสขภาพจากภมปญญาทางการแพทยในทองถนของตนเอง เพอสบทอดแกคนรนหลงตอไป 2.3.3 ความสาคญของการสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคในชมชน

สขภาพเปนเรองของทกคน อาศยการบรณาการการเชอมโยงดานความรวมมอของทกๆ หนวยของสงคม ตงแตระดบของปจเจกบคคล ครอบครว ชมชน สงคม และประเทศชาต

ชมชน เปนหนวยหนงของสงคมทกาหนดรปแบบการดาเนนชวตความเปนอย รวมทงเรองของสขภาพอนามยและคณภาพชวตของคนในชมชนนนๆ เชน ชมชนเมอง มประชากรอาศยอยอยางแออดหนาแนน มการแกงแยง แขงขนกนประกอบอาชพ พงพาเทคโนโลย จงทาใหชวตของคนในชมชนเมองมความเรงรบ แขงขนกบเวลาและเกดความเครยดไดงาย สวนชมชนชนบทเปนชมชนทผอาศยอยกนอยางพงพาอาศย ดารงชวตอยางเรยบงาย พงพาธรรมชาต อยในสภาพแวดลอมทดสงเสรมการมสขภาพทด แตมทางเลอกในการรบบรการทางการแพทยและสาธารณสขภาพนอยกวาคนในชมชนเมอง เปนตน

ถงแมวาชมชนแตละชมชนจะมความแตกตางกนในเรองของลกษณะสภาพแวดลอม และวถการดารงชวตของผคนกตาม แตทกชมชนกสามารถเปน ชมชนสขภาพด ไดตามศกยภาพของตนโดย มงเนนการสรางเสรมสขภาพ และการปองกนโรคเปนสาคญ

กอนทจะทาความเขาใจเรองความสาคญของการสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคในชมชนควรทราบปจจยทมอทธพลตอการเปนชมชนทมสขภาพด โดย ฮนทและซเลก (Hunt & Zurek) ไดกลาวถงปจจยททาใหชมชนมสขภาพดวาม 3 ประการ ดงน

1. คน เปนปจจยทเกยวของกบภาวะสขภาพของสมาชก และความเขมแขงของครอบครวในชมชน รวมทงความสามารถและระบบจดการของชมชน ซงปจจยเหลานจะสงผลตอภาวะสขภาพของชมชนโดยชมชน

36

ทสมาชกมสภานะทางสขภาพด ครอบครวมความเขมแขง ชมชนมความสามารถและมระบบการจดการทด ยอมสงผลใหชมชนมสขภาพทด

2. สถานท เปน ปจจยทเกยวของกบสงแวดลอมในชมชน ซงสงแวดลอมภายในชมชนมทงสงแวดลอมทสงเสรมและทาลายสขภาพ ชมชนทมสงแวดลอมทดจะชวยใหสมาชกมสขภาพดซงจะสงผลใหใหชมชนมสขภาพด

3. ระบบสงคม ไดแกระบบเศรษฐกจ ระบบการศกษา ระบบสวสดการ ระบบนนทนาการ ระบบการตดตอสอสาร ระบบศาสนา ระบบการเมอง ระบบการคมนานคม ระบบกฎหมาย ระบบบรการสขภาพ โดยชมชนทมระบบสงคมทมประสทธภาพยอมสงผลใหชมชนมสขภาพทด

การสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคมความสาคญตอสขภาพ และการมชวตทสมบรณของบคคล ทงทางดานรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ รวมทงสนบสนนการมสภาพสงคมและสงแวดลอมทเหมาะสม เออตอการมสขภาพทดของชมชน โดยเฉพาะแนวคดเรองการ สรางเสรมสขภาพ (health promotion) ไดเปนทยอมรบไปทวโลกวา เปนวธการทสงผลใหคนในชมชนและสงคมมสขภาพชวตทด ซงรฐบาลไทยไดใหความสาคญในเรองดงกลาว จงไดออกพระราชบญญตสขภาพแหงชาตทไดวางทศทางและนโยบายในเรองของการสรางเสรมสขภาพไวหลายๆ แนวทางและไดนาเสนอรปแบบของการจดโครงการจดกจกรรมรณรงคในเรองตางๆ แกประชาชน เชน ประกาศใหป พ.ศ. 2545-2546 เปน “ปรณรงคการสรางสขภาพ” มการออกแบบสญญาลกษณ “รวมพลงสรางสขภาพ” ใหหนวยงานหรอชมชนตางๆ ไดนาไปใชเปนสญลกษณการจดงานสรางเสรมสขภาพในชมชนของตนเอง และไดประกาศใหวนท 27 พฤศจกายน ของทกปเปน “วนสรางสขภาพแหงชาต” และประกาศยทธศาสตรแหงชาต “รวมพลงสรางสขภาพเพอคนไทยแขงแรงเมองไทยแขงแรง” เปนตน

โดยสรปแลว การสรางเสรมสภาพและการปองกนโรค เปนกลยทธสาคญของงานพฒนาสขภาพชมชน ทตองอาศยความรวมมอของประชาชนในการดแลสขภาพและชมชนใหอยในสภาพทดเพอการมสขภาวะทสมบรณของทกคนในชมชน

2.3.4 โรคทเปนปญหาในชมชนและหลกการปองกนโรค ชมชนประกอบดวยผคนทมความแตกตางและหลากหลายในดานตางๆ รวมทงดานสขภาพดวย

โดยเฉพาะลกษณะของโรคตางๆ ทเกดขนในชมชนมกจะสงผลกระทบตอผคนทอยอาศยในชมชนความรและความเขาใจในเรองโรคและหลกการปองกนโรคทเปนปญหาในชมชนจงเปนอกสงหนงทนกเรยนควรไดศกษาและทาความเขาใจ

โรคทเปนปญหาในชมชน หมายถง โรคตดตอหรอไมตดตอทพบไดบอยในชมชน ซงกอใหเกดปญหาสขภาพแกสมาชกในชมชน

ชมชนแตละชมชนของประเทศไทยมลกษณะทแตกตางกนออกไป ทงดานสภาพแวดลอมทอยอาศย ภมอากาศ ภมประเทศ และลกษณะการดารงชวตของผคน เชน ทรพยากรธรรมชาต อากาศรอน ฝนตกชก หรอแหงแลง การประกอบอาชพ ความเชอ ความสนใจ และวฒนธรรม รวมถงความแตดตางกนทางเศรษฐกจ รายได และระดบของการศกษา ซงลกษณะของความแตกตางดงกลาว สงผลตอการเกดโรคทเปนปญหาในชมชนแตละชมชนทแตกตางกนออกไปดวย เชน ผคนในชมชนเมองมกเจบปวยดวยโรคเกยวกบความเครยด โรคระบบทางเดนหายใจ โรคภมแพจาก สารพษ โรคหวใจ และโรคเบาหวาน ซงเกดจากพฤตกรรมการบรโภคอาหารทมไขมนสง และขากการออกกาลงกาย สวนคนในชนบทมกปวยเปนโรคทเกดจากการขาดดแลเรองสขาภบาลสงแวดลอมทดพอ เชน การจดการเรองนาดม นาใช การจกการเรองสวมทไมถกสขลกษณะ สงผลทาใหเกดโรคทองรวง หรอโรคอหวาตกโรค เกดขนได

37

การปองกนโรคเปนการสรางเสรมสขภาพของชมชนโดยทาใหบคคลในชมชนมสขภาพอนามยทสมบรณแขงแรง มความตานทานหรอมภมคมกนโรคตางๆ ไดมากทสด ดงนนเพอใหชมชนสามารถดแลเรองการปองกนโรคในชมชนไดดวยตนเอง ควรยดหลกการปองกนโรค ดงทจะกลาวตอไปน

หลกการปองกนโรคในชมชน หลกการปองกนโรคในชมชนแบงไดเปน 3 ระดบ ดงน

1. การปองกนโรคลวงหนา หมายถง การปองกนโรคกอนการเกดโรค เปนวธทยอมรบกนทวไปวามประสทธภาพ ประหยดและไดผลในการปองกนโรคมากทสด โดยมจดประสงคหลกเพอการปรบสภาพความเปนอยของคนในชมชน หรอการปรบปรงสภาพแวดลอมในชมชน หรอทงสองอยางรวมกน เพอไมใหเกดโรคหรอไมใหโรคคงอยได ซงสามารถแบงแนวทางในการสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคลวงหนาในชมชนได 2 แนวทาง คอ 1.1) การปองกนโรคทวไป คอ แนวทางการสรางเสรมสขภาพเพอใหคนในชมชนมสขภาพกายและสขภาพใจทด ซงสงผลตอการสงเสรมปองกนโรคทวๆ ไปเชน การใหสขศกษาในชมชนโดยการเผยแพรความรเกยวกบการปองกนโรคผานสอตางๆ ของชมชน เพอสงเสรมการมสขภาพทแขงแรง ปองกนโรคภยไขเจบตางๆ หรอการจดบรการดานการตรวจสขภาพอนามยและการปองกนโรคในชมชน เปนตน 1.2) การปองกนโรคเฉพาะอยาง คอ แนวทางการสงเสรมใหรางกายมความตานทานโรคตางๆ การปรบปรงสภาพแวดลอมไมใหเปนแหลงแพรโรค เชน การใหวคซนปองกนโรคคอตบ โปรโอ ไอกรน ใหแกเดกเลก การจดสงแวดลอมใหถกสขลกษณะ การควบคมสตวและแมลงนาโรคหรอการดแลเรองความปลอดภยการปองกนอบตเหต และภยจากการประกอบอาชพเปนตน

2. การปองกนโรคในระยะทโรคเกดขนแลว หมายถง การปองกนโรคในระยะทเกดโรคขนในชมชนแลว โดยกาหนดแนวทางในการระงบกระบวนการเกดโรค การปองกนการแพรเชอและระบาดของโรคในชมชน เพอลดการเจบปวยทเกดขนในชมชนใหนอยลง และหายไปเรวทสด แนวทางการปองกน เชน ควบคมสตวและแมลงทเปนสอนาโรค การจดนาดม นาใชทสะอาด หรอ การใหสขศกษาและแนวทางการปฏบตตนทถกตองแกคนในชมชน

3. การปองกนโรคภายหลงการเกดโรค หมายถง การปองกนโรคหลงการเกดโรคหรอเปนโรคแลว เพอปองกนการเกดความพการ หรอการไรสมรรถภาพทจะประกอบอาชพตามปกตไดหรอเพอลดผลเสยจากโรคแทรกซอนทจะเกดขนตามมาภายหลงการเกดโรค แนวทางการปองกนโรค เชน การใหการรกษาโรคทด มประสทธภาพ การสรางเสรมสขภาพ การจดบรการทาการแพทยและสาธารณสขอยางทวถง การรวมกนดแลสงแวดลอมใหถกสขลกษณะ การจดศนยฟนฟดแลสขภาพผปวย

2.3.5 ความสาคญของภมปญญาไทยตอการสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคในชมชน ทกชมชนมเอกลกษณเปนของตนเอง ทงประเพณ วฒนธรรม และวถการดาเนนชวตซงเอกลกษณ

ดงกลาวไดดาเนนขนและสบทอดโดยคนรนกอนในชมชน มการสงสมภมปญญาดานตาง และผานการพฒนาใชใหสอดคลองกบชวต สงแวดลอม และทรพยากรในชมชน เชน การแตงกาย การรบประมานอาหาร การสรางบานเรอน รวมถงการดแลรกษาสขภาพและการบาบดโรค วงผานการลองผดลองถกจนเกดเปนปญญาในการสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคของชมชน ตวอยางเชน การรบประทานผกเพอบารงรางกาย การรกษาโรคดวยสมนไพร การนาดไทยเพอบาบด บรรเทาการเจบปวย การประคบสมนไพรรกษาอาการปวดเมอย เคลดขดยอก หรอการอยไฟเพอสงเสรมและฟนฟสขภาพของผหญงหลงคลอดบตร เปนตน

38

ภมปญญาไทยจงมความสาคญตอสขภาพในเรองอขงกานบาบด บรรเทา รกษาปองกนโรคและการสรางเสรมสขภาพในชมชน ใหมสขภาพทสมบรณแขงแรง นอกจากภมปญญาทางการแพทยของคนไทยจะชวยสงเสรมการมสขภาพทดแลวยงชวยลดปญหาสาธารณสขของประเทศชาตได โดยชวยรฐบาลลดคาใชจายในการรกษาพยาบาล ลดการนาเขายารกษาโรค เวชภณฑและเทคโนโลยทางการแพทยจากตางประเทศทเกนความจาเปนใหลดนอยลง ซงผลดดงกลาวจะเกดขนไดตอเมอคนไทยในชมชนหรอทองถนตางๆ รจกประยกตใชทรพยากรธรรมชาตทมอยในชมชนของตนเองมาใชใหเกดประโยชนในการรกษาดแลสขภาพ รวมถงการพงพาภมปญญาของแพทยทถายทอดมาจากบรรพบรษ มาใชในการสรางเสรมสขภาพและปองกนโรคใหเกดประสทธภาพสงสด

39

กจกรรมตอนท 2 จงตอบคาถามตอไปน 1. การสารวจขอมลมวธการอยางไรบาง ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 2. ลกษณะคาถามทดทใชในการสนทนาเปนอยางไร ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 3. การวเคราะหชมชน คอ ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 4. ปจจยทมอทธพลตอการเปนชมชนทมสขภาพด โดย ฮนทและซเลก (Hunt and Zurek) มกประการ อะไรบาง ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 5. หลกการปองกนโรคในชมชนแบงไดเปนกระดบ อะไรบาง ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

40

ตอนท 3 การวางแผนและการจดกจกรรมเพอเสรมสรางและแกปญหาสขภาพอนามยชมชน

3.1.1 ความหมายและความสาคญของการวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครว ชมชน และสงคม

การวางแผนดแลสขภาพ หมายถง การกาหนดแนวทางในการเลอกรปแบบของการปฏบต เพอการดแลสขภาพทนามาสสขภาพทนามาสสขภาวะทสมบรณทงรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม

การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครว หมายถง การกาหนดแนวทางในการปฏบตเพอสงผลใหบคคลในครอบครว เชน พอ แม หรอสมาชกในครอบครวทกคนมสขภาวะทสมบรณทงรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม

การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในชมชน หมายถง กระบวนการคดทมผลตอการเลอกปฏบตททกคนในชมชนตองรวมกนปฏบตเพอใหมสขภาวะทสมบรณทงรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม

การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในสงคม หมายถง กระบวนการในการวางแผนเพอใหทกคนในสงคมมสขภาวะทสมบรณทงรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม ซงการทบคคลในสงคมจะมสขภาพทสมบรณไดนน จาเปนตองเรมมาจากหนวยทเลกทสด นนคอ การดแลสขภาพบคคลและสมาชกในครอบครว จากนนจงออกไปสชมชน และสงคม ซงการปฏบตดงกลาวในทสดกจะนาไปสการมสขภาพดถวนหนาได

จะเหนไดวาการดแลสขภาพไมวาจะเปนรปแบบใด ลวนแตมความสาคญตอกนทงสน ดงนนการดแลสขภาพบคคลในครอบครว ชมชน และสงคม จงเปนสงจาเปนยงเพราะถอวามสวนชวยพฒนาคณภาพของชวตมนษยใหดารงอยในสงคมไดอยางมความสขตลอดไป โดยจะตองมการวางแผนดแลสขภาพทเหมาะสม 3.1.2 แนวทางในการวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครว บคคลในครอบครวประกอบดวยบคคลทมความแตกตางทงบทบาท หนาท และชวงวย ดงนน การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครวจงตองมความแตกตางกนออกไป เชน ใน วยเดกเปนวยทยงไมสามารถดแลสขภาพตนเองได พอแมจงมสวนสาคญในการวางแผนดแลสขภาพใหกบเดก ในขณะท วยผใหญ สามารถทจะวางแผนดแลสขภาพดวยตนเองได อยางไรกตามหากการวางแผนดงกลาวขาดความสมบรณและถกตองเหมาะสม อาจจะสงผลใหภาวะทางสขภาพไมบรรลประสทธผลทตงไว ดงนน ผทจะวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครวควรใหความสาคญตอเรองทเกยวของกบการวางแผนปฏบตดงกลาว การวางแผนดแลสขภาพโดยทวไป ควรใหความสาคญกบเรองทเกยวของตอไปน

3.1.2.1 โภชนาการ ตามหลกโภชนาการ อาหารถอวาเปนสงจาเปนตอการดารงชวต หากเรารบประทานอาหารทมคณคา

และมปรมาณทเหมาะสมกบความตองการของรางกาย กจะกอใหเกดประโยชนตอการดารงชวตแตหากเรารบประทานอาหารทไมมประโยชน หรอรบประทานในปรมาณทเหมาะสมกบความตองการของรางกายไมวาจะมากหรอนอยเกนไป อาจกอใหเกดโรคตาง ๆ ไดมากมาย เชน การเกดโรคขาดสารอาหารเนองจากรางกายไดรบสารอาหารไมเพยงพอกบความตองการของรางกาย หรอการเกดโรคอวนจากการรบประทานอาหารมากเกดความตองการของรางกาย ดงนน การรจกทจะวางแผนดแลในเรองของการรบประทานเพอใหรางกายเกด

เรองท 3.1 การวางแผนและจดกจกรรมเพอเสรมสรางและแกปญหาสขภาพอนามยชมชน

41

ความสมบรณแขงแรง จงเปนอกแนวทางหนงทควรนามาปฏบตในการเสรมสรางดแลสขภาพของบคคลใหมภาวะทเปนปกตและมสขภาพด

การวางแผนการรบประทานอาหารใหถกตองตามหลกโภชนาการมหลกการและแนวทางปฏบตทสาคญ ดงน

1. ศกษาหาความรเกยวกบอาหารทเหมาะสมกบบคคลวยตาง ๆ ในครอบครว เชน อาหารทเหมาะกบวยเดก ควรจะเปนอาหารในกลมทชวยสงเสรมการเจรญเตบโตและครบทง 5 หม เพราะวยเดกเปนวยทกาลงเจรญเตบโต สวนในวยผใหญจะเนนการรบประทานอาหารทใหพลงงานและครบทง 5 หม และในวยนแตละคนจะมความตองการอาหารแตกตางกน แลวแตลกษณะการทางานหรอกจกรรมทตองทาในแตละวน ซงจะสงผลตอปรมาณของอาหารทควรไดรบในแตละวนดวย สาหรบในวยผสงอายนอกจากการคานงในเรองการรบประทานอาหารใหครบทง 5 หมแลว ควรตะมการปรบเปลยนวธการปรงอาหารใหเหมาะสมตอการรบประทานอาหาร เชน อาหารประเภทเนอสตวควรเปนเนอสตวแบบยอยงาย โดยเฉพาะเนอปลา นอกจากน ควรลดอาหารประเภทแปงและไขมนลง เพราะอาจเปนสาเหตใหเกดโรคอวนในผสงอายได

2. ควรสงเสรมสขนสยในการรบประทานอาหารใหเกดขนกบบคคลในครอบครว เชน รบประทานอาหารใหเปนเวลา เลอกรบประทานอาหารทใหม สะอาด ไมรบประทานอาหารทสกๆ ดบๆ รบประทานแตพออม ไมควรรบประทานมากเกดไปเพราะอาจกอใหเกดโรคอวน เปนตน

3. หากบคคลในครอบครวมโรคประจาตว ผทมหนาทในการจกเตรยมอาหารควรตองมความระมดระวงในการจดเตรยม และตวผทเปนโรคเองกควรจะตองระมดระวงในการบรโภคอาหารทมผลกระทบตอโรคดวย เชน ผทเปนโรคไต ควรหลกเลยงอาหารทมรสเคม หรอผทเปนโรคไขมนในเลอดสง ควรลดอาหารหรอหลกเลยงอาหารทไขมนสง เปนตน

3.1.2.2 การออกกาลงกาย การออกกาลงกาย หากปฏบตอยางถกตองและสมาเสมอจะสงผลใหอวยวะทกสวนของ รางกาย

แขงแรงและทางานไดดขน ซงถอวาสงผลดตอสขภาพ นอกจากน การออกกาลงกายยงชวยใหเกดความสนกสนาน เพลดเพลน รสกผอนคลาย ทาใหมสขภาพจตดขน ดงนน บคลทกกลมอายทอยในครอบครวจงควรออกกาลงกาย โดยอาจปฏบตรวมกนหรอตามความเหมาะสมของแตละบคคลกได

หลกการวางแผนการออกกาลงกายโดยทวไปทผวางแผน ตลอดจนสมาชกในครอบครว ควรนามาใชเปนแนวทางในการปฏบต มดงน 1. ศกษารปแบบของกจกรรมการออกกาลงกายใหเหมาะสมกบวย และเพศ รวมทงสภาพรางกายของแตละคน เชน การออกกาลงกายในวยเดกสวนใหญจะเปนรปแบบของการเลน ซงจะชวยในเรองของการฝกทกษะทางกาย พฒนาการทางอารมณ สงคม และสตปญญาใหแกเดก สวนผใหญเปนวยทรางกายมการพฒนาเตมทแลว การออกกาลงกายมหลากหลายรปแบบ ซงจะชวยเสรมสรางสมรรถภาพของรางกาย และประสทธภาพในการทางานของระบบอวยวะตางๆ ในรางกาย กจกรรมในออกกาลงกายอาจเลอกไดตามความสนใจ แตทงนตองคานงถงความเหมาะสมในเรองเพศ วย และสภาพรางกายของตนเองดวย สวนผใหญสงอายควรเลอกรปแบบการออกกาลงกายทไมหนกจนเกนไป ไมเคลอนไหวรางกายทรวดเรวมากนก ซงกจกรรมการออกกาลงกายทเหมาะสมสาหรบผสงอาย ไดแก การรามวยจน การเดนเรว การวงเหยาะ การทาทากายบรหารงายๆ เปนตน

42

2. เตรยมอปกรณและเครองใชในการออกกาลงกายใหเหมาะสมกบชนดของการออกกาลงกาย 3. กาหนดโปรแกรมในการออกกาลงกายใหเหมาะสม ซงโดยทวไปแลวไมวาจะอยในวยใดควรออก

กาลงกายครงละไมตากวา 30 นาท และสปดาหละไมตากวา 3 วน 4. ในกรณทมโรคประจาตวหรอมปญหาทางดานสขภาพอนๆควรปรกษาแพทยกอนการออกกาลงกาย

3.1.2.3 การพกผอน การพกผอน นบเปนสงทจาเปนตอมนษยและมความสาคญตอสขภาพทงทางรางกายและ ทางจตใจ การพกผอนเปนการชวยใหรางกายไดผอนคลายจากความเหนดเหนอย เมอยลา และชวยเสรมเสรางใหรางกายสมบรณแขงแรงขน และชวยเสรมสรางใหรางกายสมบรณแขงแรงขน นอกจากน ยงทาใหรสกสดชนขน นอกจากน ยงทาใหรสกสดชนอกดวย ลกษณะทจดวาเปนการพกผอน ไดแก 1. การนอนหลบ การนอนหลบเปนการพกผอนทดทสด เนองจากในขณะทคนเรานอนหลบอวยวะทกระบบในรางกายไดพกผอน ขณะเดยวกนรางกายของคนเรากจะทาการซอมแซมปรบปรงเซลลตาง ๆ ใหพรอมทจะปฏบตงานตอไป หากนอนหลบอยางเพยงพอเมอตนขนมาจะรสกสดชน กระปรกระเปรา พรอมทจะปฏบตกจกรรมตาง ๆ คนในแตละวยมความตองการใชเวลาในการนอนหลบแตกตางกน เชน ทารกแรกเกดตองการเวลานอนวนละประมาณ 18-20 ชวโมง เดกอาย 1-4 ป วนละประมาณ 11-12 ชวโมง เดกอาย 5-12 ป วนละประมาณ 8-9 ชวโมง และผสงอาย 60 ปขนไป วนละประมาณ 9-10 ชวโมง นอกจากนในชวงวยเดกเรมเรยน 3-5 ป ควรนอนหลบในเวลากลางวนเพม 2-3 ชวโมงดวย 2. กจกรรมนนทนาการ เปนกจกรรมททาในยามวางนอกเหนอจากงานประจา และเปนกจกรรมททาดวยความสมครใจ เพอผอนคลายความตงงเครยด สรางความสนกสนาน กจกรรมนนทนาการมมากมายหลายลกษณะ ซงในการวางแผนเลอกกจกรรมนนทนาการ ควรยดหลกทวา กจกรรมเหลานนตองมความเหมาะสมกบสขภาพรางกาย เพศ วย ความสนใจ ความถนด และความสามารถของตนเอง ไมขดตอศลธรรมประเพณ วฒนธรรมของสงคม และกฎหมาย นอกจากน ควรเปนกจกรรมทไมสรางความรบกวนหรอกอความราคาญใหแกบคคลอน กจกรรมทจดเปนกจกรรมนนทนาการ ไดแก กจกรรมทเกยวกบงานฝมอ งานประดษฐ งานศลปะตางๆ การเลนดนตร รองเพลง หรอการเตนรา ในสถานทมความเหมาะสม เปนตน การวางแผนการตรวจสขภาพและเสรมสรางความตานทานโรค โรคภยไขเจบ เปนสงทเกดขนไดกบบคคลทกเพศทกวย หากปลอยปละละเลย ไมสนใจดแลสขภาพของตนเองกอาจจะทาใหเกดอาการเจบปวย เปนเหตใหบคคลอนในครอบครวตองเสยเงนและเวลามาดแลรกษา นอกจากน ภาวะของความเจบปวยยงกอใหเกดความเครยดสงผลเสยตอสขภาพจตอกดวย และหากเกดภาวะของการเจบปวยดวยโรคตดตอกอาจสงผลใหสมาชกคนอนในครอบครวตดเชอและเจบปวยไปดวยกได ดงนน ทกคนในครอบครวจงควรทจะรจกปองกนตนเองใหปลอดภยจากโรค โดยการสรางสขนสยทดในการดาเนนชวตประจาวน หลกเลยงพฤตกรรมทเสยงตอโรค และหมนสงเกตสงผดปกตทอาจเกดกบตนเองและบคคลในครอบครว หากมความผดปกตใด ๆ เกดขนควรรบไปพบแพทยเพอทาการรกษา แตถงแมวาจะไมมอาการผดปกตใด ๆ กควรทจะปองหนไวกอน ดวยวธการขอรบการตรวจสขภาพวายงปกตอยหรอไม

43

การวางแผนการตรวจสขภาพมแนวทางปฏบตโดยทวไป ดงน 1. การตรวจสขภาพทวไป หลกเกณฑการตรวจสขภาพทวไปจะแตกตางกนไปตามกลมอาย เชน เดกทารก ควรไดรบการตรวจสขภาพตามทแพทยแนะนา เพอตรวจการเจรญเตบโตและพฒนาการและการใหภมคมกนโรคตาง ๆ เดกวยเรยน ควรไดรบการตรวจสขภาพอยางนอยปละ 1 ครง และตรวจสขภาพฟนอยางนอย 4 เดอนตอครง รวมไปถงการไดรบการฉดวคซนเพอสรางภมคมกนโรคตามทกระทรวงสาธารณสขไดกาหนดไว ใน วยผใหญ ควรไดรบการตรวจสขภาพอยางนอยปละ 1 ครง เพอประเมนสมรรถภาพการทางานของอวยวะตาง ๆ ในรางกาย สวนใน วยผสงอาย ควรไดรบการตรวจรางกายอยางละเอยดและสมาเสมออยางนอย 6 เดอนตอครง เพอทจะไดคนหาขอบกพรองทางดานรางกายตาง ๆ นอกจากน บคคลโดยทวไปควรไดรบการตรวจสขภาพในสถานการณอน ๆ เชน ตรวจสขภาพกอนแตงงาน หรอตรวจสขภาพกอนเขาทางาน เปนตน

2. การตรวจสขภาพเมอมอาการผดปกตเกดขน นอกจากการตรวจสขภาพทวไปทกลาวมาแลวในครอบครวทกคนควรหมนดแลและสงเกตสขภาพของตนเองอยเสมอ หากพบความผดปกตหรอมอาการของการเจบปวยเกดขนควรรบไปพบแพทยเพอทจะไดทาการรกษาอยางทนทวงท และยงเปนการปองกนการลกลามของโรค เพราะการคนพบความผดปกตและอาการเกดของโรคในระยะแรกแพทยจะสามารถรกษาใหหายขาดไดงายกวาการคนพบโรคเมอมอาการมากแลว ตวอยางอาการผดปกตทแสดงออกมาและควรไปพบแพทย เชน นาหนกตวลดลงอยางรวดเรว ปวดเสยดหนาอกเปนครงคราว เปนตน ชมชน เกดจากการรวมตวกนของกลมคนและอยรวมกนในอาณาเขตพนทโดยมความผกพนกนและมวถชวต ระเบยบปฏบตทคลายกน การดและสขภาพของบคคลในชมชนเปนเรองทสาคญมากเพราะชมชนเปนองคกรทอยใกลตวเรามากรองจากครอบครว การทบคคลในชมชนจะมสขภาพดไดนน จะตองอาศยความรวมมอจากหลายฝายในการสรางแนวทางการปฏบต การวางแผนดแลสขภาพเพอใหคนในชมชนมพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสม การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในชมชน แบงแนวทางการปฏบตออกเปน 2 ลกษณะ ประกอบดวย

3.2.1 การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในชมชน มแนวทางปฏบต ดงน 1. ควรจดบรการทางสาธารณสขใหแกบคคลในชมชน ทงนตองอาศยการรวมมอกนระหวาง

ภาครฐและตวบคคลในชมชนเอง เชน จดใหมศนยอนามยชมชน หรอศนยบรการสาธารณสขใกลบาน 2. ควรสงเสรมใหมกจกรรมทสงเสรมสขภาพในชมชน เชนการจดกจกรรมออกกาลงกาย การ

จดโครงการอบรมเรองโรคตาง ๆ หรอการซอมเตรยมความพรอมเมอเกดอคคภยใหกบสมาชกในชมชน 3. ควรจดตงใหมแกนนาในเรองทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพ เชน จดใหมอาสาสมคร

สาธารณสขประจาหมบาน เพอประสานวานกบหนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐและภาคเอกชนในการจดทาโครงการสขภาพ 4. สมาชกในชมชนตองรวมมอรวมใจในการรกษาสภาพแวดลอมของชมชน เพราะสภาพแวดลอมในชมชนถอเปนปจจยหลกในการสงเสรมสขภาพใหบคคลในชมชนมสขภาพทด โดยเฉพาะสภาพแวดลอมในชมชนทมความสะอาด ไมสกปรก กจะไมเปนแหลงเพราะพนธหรอแพรพนธโรคใหเกดขนกบบคคลในชมชน

เรองท 3.2 แนวทางในการวางแผนดแลสขภาพของบคคลในชมชน

44

5. บคคลในชมชนตองชวยกนสอดสองดแลสงทอาจกอใหเกดอนตรายตอรางกาย หรอทรพยสนของบคคลในชมชน หากพบเหนสงใดผดปกตใหรบแจงไปยงผนาชมชน หรอเจาหนาทของรฐ เชน เจาหนาทตารวจ เปนตน 3.2.2 การวางแผนดแลสขภาพทางจตของบคคลในชมชน มแนวทางปฏบต ดงน 1. ควรมการจดกจกรรมรวมกนภายในชมชน เชน การจดการแขงขนกฬาภายในชมชน หรอการจดงานสงสรรคเนองในวนสาคญ เพอใหเกดความสนกสนาน ความสามคค และความเปนนาหนงใจเดยวกนของคนในชมชน 2. ควรจดใหมสถานทพกผอนในชมชน เชน สวนสาธารณะ หรอสนามเดกเลนขนในชมชนเพอทบคคลในชมชนจะไดมสถานทผอนคลายความเครยดหลงจากการทางาน หรอใชเปนสถานทพบปะพดคยกนของคนในชมชน 3. ควรจดใหมการประเมนสขภาพจตและมการอบรมเกยวกบสขภาพจต ทงนผนาชมชนอาจตองเปนผประสานงานกบเจาหนาททใหบรการ เชน เจาหนาทสาธารณสข นกจตวทยา เปนตน 4. ควรจดใหมสวสดการในเรองของรายได เชน การจดตงสหกรณออมทรพยของชมชน หรอจดตงชมรมผลตสนคาของชมชน โดยอาจชกชวนแมบานทวางจากงานในตอนกลางวนมาเปนสมาชกเพอรวมกนผลตสนคาขายเพอเพมรายไดใหแกครอบครว และเปนการใชเวลาวางใหเกดประโยชน จะไดไมเกดความเครยด 5. บคคลทอยรวมกนในชมชนควรมความตะหนกในเรองของการอยรวมกน ทกคนในชมชนควรชวยเหลอซงกนและกน ไมเอารดเอาเปรยบกน เพราะสงเหลานลวนมผลตอสขภาพจตทงสน ดงนน ทกคนในชมชนจงควรรวมมอกนชวยเหลอและรกใครปรองดองกน เพอใหบคคลในชมชนทกคนมสขภาพจตทด และมความสข 3.2.3 แนวทางในการวางแผนดแลสขภาพของบคคลในสงคม สงคม ในทนหมายถง กลมชมชนทตงอยในขอบเขตพนทหนง ๆ ทเกดจากการรวมตวกนของหลาย ๆ ชมชน โดยมการปกครองและใชกฎระเบยบรวมกน เมอสงคมเกดจากการอยรวมกนของคนจานวนมาก ความปลอดภยกจะสงผลใหตวบคคลมความปลอดภยเชนกน ดงนน เราจงควรมความรพนฐานเกยวกบการสรางความปลอดภยในชมชนเพอใชเปนแนวทางในการดแลสขภาพและความปลอดภยใหแกตนเองและบคคลอนในสงคม ดงน

3.2.3.1 การวางแผนปองกนอบตภยในสงคม อบตภย นบไดวาเปนภยทสาคญทกอใหเกดปญหาและความสญเสยในสงคมไดอยางมาก ไมวาจะเปนความสญเสยทางดานทรพยสน ความสญเสยทางดานรางกาย อนไดแก การบากเจบ พการ รวมไปถงการเสยชวต ความสญเสยทกลาวยงสงผลกระทบตอความเจรญกาวหนาทางสงคมและเศรษฐกจ ดงนน การลดอตราการเกดอบตภยในสงคม ถอวาเปนการดแลสขภาพของบคคลในสงคมดวย เพอปองกนอบตภยดงกลาวนกเรยนควรตองทาความเขาใจเกยวกบการวางแผนปองกนอบตภยในลกษณะตาง ๆ ทเกดขนในสงคม ซงประกอบดวย การวางแผนปองกนอบตภยจากการจราจรในลกษณะตาง ๆ และการวางแผนปองกนอบตภยทอาจเกดขนในสาธารณสถาน 1. การวางแผนปองกนอบตภยจากการจราจร อบตภยจากการจราจรเปนอบตภยทพบไดมากในสงคม ซงอบตภยดงกลาวสามารถปองกนไดถาไมประมาทและมการวางแผนทด แนวทางการวางแผนปองกนอบตภยจากการจราจรทสาคญ มดงน

45

1) การจราจรทางบก ศกษาและปฏบตตามกฎจราจร เครองหมาย สญญาณ ขอบงคบการเดนรถตาง ๆ อยาง

เครงครด กอนใชรถควรตรวจสภาพรถวาปกตดหรอไม และควรวางแผนกอนการเดนทางทกครง เมอมอาการทคดวาจะไมสามารถขบขรถได เชน ไมสบาย หรอมอาการงวงใหจอดรถเพอหยด

พก แตไมควรจอดพกในสถานททเปลยว ควรเลอกบรเวณทมผคน และไมควรตดเครองยนตไวเพราะอาจเกดอนตรายได

ในกรณทเปนคนเดนถนน ใหเดนบนทางเทา หรอไหลทาง ถาไมมทางเทาใหเดนชดขวามอ ขามถนนบรเวณทางขาม หรอสะพานลอย และปฏบตตามกฎจราจร เครองหมาย สญญาณ ตาง ๆ อยางเครงครด

2) การจราจรทางนา

ควรเตรยมตวดวยการไมสวมเสอผาทหนาและหนก รองเทาควรเปนแบบสนเตย ไมลน ซง ทงหมดน ควรเปนแบบทถอดงาย ไมยงยาก

เมอรวาตองโดยสารเรอเปนประจาควรฝกวายนาใหเปน หากวายนาไมเปนควรใสเสอชชพ ขณะโดยสารเรอ

ขณะรอเรอไมควรยนรอบนโปะ ควรยนรอบนฝงจะเปนการปลอดภยกวา เพราะหากโปะรบ นาหนกมาก ๆ อาจเกดการพลกควาได

ไมเบยดหรอแยงกนเมอจะขนเหนอลงเรอ และควรใหเรอจอดเทยบทาใหสนทเสยกอน หาก เหนวาในเรอมผโดยสารเตมอยแลวควรรอเรอลาหลง

ไมเบยดหรอแยงกนเมอจะขนเหนอลงเรอ และควรใหเรอจอดเทยบทาใหสนทเสยกอน หาก เหนวาในเรอมผโดยสารเตมอยแลวควรรอเรอลาหลง

เมอลงเรอแลวใหหาทนงโดยคานงถงการทรงตวของเรอเปนหลก ไมควรนงไปทางฟากใดฟาก หนงของเรอ ควรกระจายกนนงเพอใหเรออยในลกษณะสมดล เมอไดทนงแลวควรนงใหเรยบรอย ไมเดนไปมาหรอเปลยนทนงโดยไมจาเปน และไมควรยนสวนหนงสวนใดออกนอกเรอเพราะอาจเกดอนตรายได

หากเปนผเดนเรอทางทะเล ควรรบฟงคาพยากรณเรองสภาพอากาศจากกรมอตนยมวทยา กอนทจะเดนทาง ถามคาประกาศเตอนเรองพาย และคลนลมตาง ๆ ทอาจกอใหเกดอนตรายควรเลอนการเดนทางนนไปกอน

3) การจราจรทางอากาศ เมอโดยสารเครองบนควรบนควรรดเขมขดทนงตลอดการบนโดยเฉพาะขณะทเครองบนกาลง

ขนหรอลงสสนามบนเพอปองกนแรงกระแทกหรอแรงเหวยง และตองปฏบตตามคาแนะนาของเจาหนาทบนเครองบนอยางเครงครด

งดใชอปกรณสอสารอเลกทรอนกสทกชนด เพราะคลนจากอปกรณสอสารจะไปรบกวนระบบ การทางานของเครองบน

46

2. การวางแผนปองกนอบตภยในสาธารณสถาน อบตภยในสาธารณสถาน หมายถง อบตภยทเกดขนในสถานททประชาชนทวไปสามารถเขาไปใชบรการได เชน หางสรรพสนคา โรงภาพยนตร หรอสวนสาธารณะ เปนตน ซงสาธารณสถานเหลาน หากไมมการตรวจตราหรอวางแผนดแลในเรองความปลอดภยกอาจกอใหเกดอบตภยได การวางแผนปองกนอบตภยจากสาธารณสถานมแนวทางปฏบต ดงน

ศกษาหาความรในเรองอบตภยตาง ๆ ทอาจเกดขนในสาธารณสถานเพอทจะทาใหเรามความ ระมดระวงภยอนตรายตาง ๆ มากขน

ขณะทอยในสาธารณสถานควรตองใชความระมดระวงและหมนสงเกตสงตาง ๆ ทอยรอบตว วามสงใดผดปกตหรอไม

พยายามหลกเลยงสงทอาจกอใหเกดอนตราย เชน สายไฟทวางอยอยางไมเรยบรอยเพราะ หากวาสายไฟชารดอาจทาใหเกดอนตรายได

หากพบเหนสงใดผดปกตใหรบแจงไปยงหนวยงานทรบผดชอบทนท เชน เจาหนาท ตารวจ 3.2.3.2 การวางแผนปองกนพฤตกรรมเสยงของบคคลในสงคม พฤตกรรมเสยง หมายถง พฤตกรรมทบคคลปฏบตแลวนาไปสการเกดอนตรายตอชวตและสขภาพของตนเองและผอน เปนพฤตกรรมทไมพงประสงค เชน การดมสรา การสบบหร ซงพฤตกรรมเสยงของบคคลเหลาน ลวนแตสงผลถงสขภาพของบคคลอน ๆ ในสงคมดวย เชน การเมาสราแลวขบรถชนผอน หรอการทารายผอนในการวางแผนปองกนพฤตกรรมเสยงในสงคมจงควรคานงในเรองทเกยวของกบพฤตกรรมเสยงของบคคลในสงคม ตอไปน 1. การสบบหร การสบบหรนอกจากจะกอใหเกดอนตรายตอตนเองแลว ยงกอใหเกดอนตรายตอบคคลทอยรอบตวอกดวย ไมวาจะเปนคนในครอบครว เพอน หรอแมแตคนอน ๆ ในสงคม เพราะในขณะทบคคลกาลงสบบหร ควนบหรทถกปลอยออกมาประกอบไปดวยสารตาง ๆ ทเปนอนตราย ตอรางกาย เชน สารนโคตน ทาร และ หมอกควนทเกดจากการเผาไหม ซงสงผลใหบคคลทสบบหรหรอบคคลทอยใกลชดกบผสบมความเสยงสงตอการเกดโรคหลายชนด เชน โรคถงลมโปงพอง หรอโรคมะเรงปอด ผลกระทบดงกลาวทาใหปจจบนมการออกกฎหมายหามสบบหรในทสาธารณะ เชน หางสรรพสนคา โรงภาพยนตร หรอบนรถโดยสารประจาทาง เพอเปนการคมครองและดแลสขภาพของบคคลทอยรวมกนในสงคม 2. การงดหรอลดเครองดมทมแอลกอฮอล การดมเครองดมทมแอลกอฮอลนอกจากจะสงผลตอสขภาพของตวผดมเองแลว ยงสงผลใหเกดปญหาในครอบครว และเปนสาเหตทสาคญของการเกดอบตเหตบนทองถนน ซงสบเนองมาจากการขบขในขณะมนเมา เปนผลใหสงคมเกดการสญเสยทางดานอน ๆ ตามมา ดงนน หากรตววาจะตองขบขรถจงควรดนเครองดมแอลกอฮอล หรอถาเลกดมไดกจะเปนผลดตอสขภาพ 3. ไมเสพสารเสพตด สารเสพตดทกชนดลวนแลวแตมอนตรายตอสขภาพและชวตทงตอตนเองและสงคม เชน กอใหเกดปญหาอาชญากรรมตาง ๆ เปนเหตใหประเทศชาตตองเกดการสญเสยทางเศรษฐกจจานวนมหาศาล และบอนทาลายความมนคงของชาต ดงนนบคคลทกเพศทกวย จงควรหลกเลยงไมเสพสารเสพตดทกชนด และตองชวยกนสอดสองดแลใหความรวมมอกบเจาหนาททเกยวของกบการปราบปราม โดยการแจงขอมลขาวสารเกยวกบแหลงผลต คา จาหนาย และแหลงมวสม เพอดาเนนการกฎหมาย 4. พฤตกรรมทางเพศ การมพฤตกรรมทางเพศทไมเหมาะสม เชน การสาสอนทางเพศจะทาใหเกดโรคตดตอทางเพศสมพนธตาง ๆ ได ซงโรคทเปนปญหาใหญของสงคมปจจบนนกคอ โรคเอดส เพราะเปนโรคท

47

ยงไมสามารถรกษาใหหายได และยงพบสถตของการแพรระบาดอยางตอเนอง ดงนน เราจงควรปองกนโดยการมพฤตกรรมทางเพศทเหมาะสม คอ การมคนอนเพยงคนเดยว ไมมเพศสมพนธกบบคคลอนทไมใชคสมรส ใชถงยางอนามยทกครงทมเพศสมพนธ และไมมเพศสมพนธกอนวยอนสมควร 5. การดแลรกษาสภาพแวดลอม การดแลรกษาสภาพแวดลอมใหถกสขลกษณะ จะชวยปองกนการเกดอบตเหตตาง ๆ ได และยงเปนการปองกนไมใหเปนแหลงเพาะพนธหรอแพรพนธของเชอโรคได ซงทกคนสามารถชวยกนดแลสภาพแวดลอมในสงคมไดโดยการชวยกนรกษาความสะอาดทงขยะในทรองรบ จดสภาพบานหรอชมชนของตนใหถกสขาภบาล เขารวมกจกรรมและปฏบตตามกจกรรมพฒนาสงแวดลอมทสงคมจดขน เพยงเทานสงคมของเรากจะเปนสงคมทมสภาพแวดลอมทดและนาอยอาศย มโครงการหลายโครงการทภาครฐไดผลกดนใหเกดขนในชมชน เพอสรางเสรมสขภาพในชมชนและสงคม โครงการดงกลาว ไดแก 3.3.1 โครงการเมองนาอย ชมชนนาอย โครงการเมองนาอย ชมชนนาอย เปนยทธศาสตรทสาคญของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 โดยมเปาหมายเพอมงสรางความเขมแขงของชมชน และเพอใหประชาชนในชมชนทกคนมสขภาพด นอกจากน ยงมงเนนการพฒนาสงแวดลอมของชมชนดวยกระบวนการมสวนรวมในทกภาคสวนของสงคม ซงแกนนาทสาคญมอย 3 ภาคสวน ไดแก ภาคประชาชน ภาคเจาหนาทสวนทองถน และภาคเจาหนาทราชการสวนกลางและสวนภมภาค ชมชนทนาอยนนจะตองเปนชมชนทมความปลอดภย มการจดการดานการสขาภบาลสงแวดลอมทด มสถานทสาหรบพกผอน และออกกาลงกายสาหรบคนในชมชน ซงสงเหลานลวนเออใหบคคลในชมชนและสงคมมสขภาพทด แตการทจะทาใหโครงการเมองนาอย ชมชนนาอย ประสบความสาเรจไดนน จะตองกระตนใหประชาชนในชมชนเกดความตระหนกตอปญหาในชมชน เพอทจะไดหาแนวทางและวธการแกไขปญหาทเหมาะสมรวมกน ซงสงเหลานจะเปนกาวแรกทจะนาไปสความสาเรจของการทาเมองนาอย ชมชนนาอยอยางยงยนและถาวร

3.3.2 โครงการจดตงศนยสขภาพชมชน ศนยสขภาพชมชน เปนจดบรการดานแรกทประชาชนสามารถเขาถงไดงาย มหนาทใหบรการทางการแพทยและสาธารณสข การรกษา และการฟนฟสมรรถภาพ เปนจดทมการดแลสขภาพใหแกบคคลในครอบครว ชมชน และสงคมอยางตอเนอง ดวยแนวคดแบบองครวม โดยมระบบการสงตอและเชอมโยงกบโรงพยาบาลอยางเหมาะสม รวมทงสามารถประสานกบองคกรชมชนในทองถนเพอพฒนาความรของประชาชนในการดแลตนเองยามเจบปวยได รวมถงการสงเสรมสขภาพตนเองเพอใหบรรลการมสขภาพทด การดาเนนโครงการจะมกจกรรมการสงเสรมสขภาพทเกยวของกบชมชน ไดแก การสรางสงแวดลอมทเออตอสขภาพ ไดแก การอนรกษทรพยากรธรรมชาต รวมถงการจดสงแวดลอมใหสอดคลองและเหมาะสมกบการดาเนนชวต การทางาน และการใชเวลาวาง การเพมความสามารถของชมชน เปนการสรางพลงและอานาจใหกบชมชนใหสามารถกาหนดมาตรการตางๆ เพอพงพาตนเองทางดานสขภาพได และการพฒนาทกษะสวนบคคล เพอใหเกดความร และทกษะในการดาเนนชวตทถกตอง โดยรปแบบของกจกรรมเหลานจะแตกตางกนไปตามแตละวฒนธรรมและความเหมาะสมของชมชน

เรองท 3.3 ตวอยางโครงการสรางเสรมสขภาพในชมชนและสงคม

48

3.3.3 โครงการขยบกายสบายชว โครงการขยบกายสบายชว เปนอกหนงโครงการทรฐบาลจดตงขนมา เพอสนบสนนใหคนไทยในทกชมชนไดมการออกกาลงกาย โดยทรฐบาลจะรวมกบองคกรปกครองสวนทองถนตางๆ สนบสนนไดมการออกกาลงกาย โดยทรฐบาลจะรวมกบองคกรปกครองสวนทองถนตางๆ สนบสนนใหเกด ชมรมออกกาลงกายเพอสขภาพ ทเปนแกนหลกอยางนอยตาบล หรอเทศบาลละชมรมทวประเทศ เพอใหชมรมดงกลาวเปนแกนประสานและสงเสรมใหประชาชนมพฤตกรรมการออกกาลงมากขน มจดประสงคเพอสรางความสมบรณแขงแรงของรางกายและจตใจ เชน การลดความเสยงตอการเกดโรคหวใจ และโรคหลอดเลอด โรคความดนเลอดสง โรคเบาหวาน โรคมะเรงลาไสใหญ และโรคอน ๆ รวมทงปองกนและลดปญหาผตดยาเสพตด เปนตน ตลอดจนการเสรมสรางคณภาพชวต

การดาเนนงานจะมหนวยงานทงจากภาครฐและเอกชนเปนผสนบสนนใหประชาชนมการรวมตวกนเปนชมรมสรางสขภาพ โดยใชแหลงทอยของประชาชนเปนจดรวมกลมรวมชมรม เชน ในหมบานหรอชมชน ในสถานทประกอบการ ในโรงเรยน เปนตน นอกจากน กจะมการสรางผนาออกกาลงกายหรอแกนนาใหมความสามารถในการออกกาลงกายอยางถกตอง และมความรเรองการสรางสขภาพอน ๆ เชน จดใหมเวทแลกเปลยนความรทางวชาการ เปนตน การออกกาลงกายควรมการประยกตภมปญญาทองถนใหเขากบรปแบบการออกกาลงกาย เมอการดาเนนงานประสบผลสาเรจเกดเปนความยงยน จนเปนวถชวตทจะตองมการออกกาลงกายเปนประจาแลว คนในชมชนกจะมสขภาพทแขงแรงถาวรและยงยน

3.3.4 โครงการชมรมสรางสขภาพ

โครงการชมรมสรางสขภาพ เปนโครงการทจดตงขนเพอใหประชาชนในชมชนทมความสนใจ ในกจกรรมเหมอน ๆ กนมารวมกลมกน แลวจดตงขนเปนชมรมสรางสขภาพ โดยในแตละชมชนอาจมหลายชมรมขนอยกบความสนใจในกจกรรมนน ๆ ชมรมสรางสขภาพจดตงขนเพอใหประชาชนรวมกลมกนจดกจกรรมสรางเสรมสขภาพสาหรบตนเอง ครอบครว และชมชนอยางตอเนองและเกอกลกน มเครอขายทเขมแขงในการสรางสขภาพของภาคประชาชน ภาคเอกชน และภาครฐ เปนแหลงพบปะสงสรรคของสมาชก และจดกจกรรมดานสขภาพ เชน การออกกาลงกาย การสาธต การทาอาหารเพอสขภาพ การตรวจสขภาพใหกบสมาชกรวมไปถงการแลกเปลยนขอมลขาวสารความรดานสขภาพระหวางสมาชกในชมรมและชมรมอน ๆ

การดาเนนงานของชมรมจะแบงเปน 3 ระดบ คอระดบท 1 ชมรมจะจดกจกรรมสรางสขภาพใหแกสมาชก ไดแก การจดกจกรรมการออกกาลงกาย การจดกจกรรมเสรมสรางทกษะดานสขภาพเรองการบรโภคอาหารทสะอาดปลอดภยและไดคณคา ระดบท 2 จดกจกรรม เหมอนในระดบท 1 แตเพมกจกรรมเสรมสรางทกษะเรองอารมณ อนามยชมชน และอโรคยา และระดบท 3 จดกจกรรมเหมอนในระดบท 1 และท 2 แตเพมกจกรรมการวเคราะหปญหาสขภาพของสมาชกชมรม วางแผนการจดกจกรรมเสรมสรางสขภาพของชมรม ประเมนผลสขภาพของสมาชกในชมรม และมการแลกเปลยนขาวสารและดาเนนงานรวมกบชมรมอน หากชมรมทาไดทง 3 ระดบน กจะทาใหสมาชกในชมรมและชมชนมสขภาพกายและจตทแขงแรง และเกดการสรางสขภาพทยงยนได

49

ปจจบนมหนวยงานทอยในสงกดทงภาครฐบาลและภาคเอกชน ทสามารถใหคาปรกษาในเรองของการวางแผนและดแลสขภาพทงสวนบคคล ครอบครว ชมชน และสงคม ดงน 1. โรงพยาบาลในชมชนใกลบาน ปจจบนโรงพยาบาลในชมชนทงทสงกดภาครฐบาลและภาคเอกชนสวนใหญไดมนโยบายการเปน โรงพยาบาลสรางเสรมสขภาพ โดยจะมงเนนเรองการใหประชาชนในชมชนมการดแลสขภาพของตนเองไมใหเจบปวยมากกวาการเนนไปทการรกษา ซงสามารถขอรบคาปรกษาไดโดยตรงทฝายสงเสรมสขภาพภายในโรงพยาบาล 2. ศนยบรการสาธารณสขใกลบาน เปนหนวยงานทมทงในกรงเทพมหานครและตางจงหวด โดยในกรงเทพฯ จะสงกดสานกอนามย กรงเทพมหานครสวนในพนทตางจงหวดจะสงกดสวนเทศบาลจงหวด มความสาคญในเรองการรกษาและดแลสขภาพของบคคลในครอบครวและชมชนอกหนวยงานหนง ภายในศนยอนามยชมชนและศนยบรการสาธารณสขจะมนกวชาการสาธารณสขเปนผดแลและใหคาปรกษา 3. สานกงานสาธารณสขจงหวด เปนหนวยงานในสงกดกระทรวงสาธารณสขทมหนาทใหบรการดานสขภาพแกชมชนในจงหวด โดยสามารถขอรบคาปรกษาไดทนกวชาการสาธารณสขประจาจงหวด

เรองท 3.4 หนวยงานทใหคาปรกษาในการวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครว ชมชน และสงคม

50

กจกรรมตอนท 3 จงตอบคาถามตอไปน 1. จงอธบายความหมายของคาตอไปน 1.1 การวางแผนดแลสขภาพ 1.2 การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครว 1.3 การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในชมชน 1.4 การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในสงคม ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ..........................................................................................................................................................

2. การวางแผนดแลสขภาพมแนวทางปฏบตโดยทวไปอยางไร จงอธบาย ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

3. การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในชมชนมแนวทางการปฏบตอยางไร จงอธบาย ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

4. การวางแผนดแลสขภาพทางจตของบคคลในชมชนมแนวทางการปฏบตอยางไร จงอธบาย ตอบ ................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

5. สงทควรคานงในการวางแผนปองกนพฤตกรรมเสยงในเรองทเกยวของกบพฤตกรรมเสยงของบคคลในสงคม มอะไรบาง จงอธบาย ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ..............................................................................................................................................................................

51

ตอนท 4 การประเมนและสรปผลการจดกจกรรมดานสขภาพอนามย

การประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยงของชมชน

การประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยงของชมชนทาใหทราบถงสถานและระดบของปญหาสขภาพอนามยของบคคลในชมชนโดนรวมวาเกดจากสาเหตปจจยใด หรอมพฤตกรรมเสยงใดบางทควรหาแนวทางการปองกนและแกไขใหอยในสภาพทด ไมกอใหเกดการเจบปวยหรอเปนโรค และเพอการมสขภาพทดของชมชนสมาชกในชมชนควรหลกเลยงพฤตกรรมเสยงทางสขภาพและรวมกนสรางเสรมสขภาพใหเกดขนในชมชนของตนเอง การรถงภาวะสขภาพและสาเหตของการเจบปวยทงของตนเอง ครอบครว และชมชน เปนสงสาคญททาใหคนเราเกดความตระหนกในเรองของการดแลสขภาพ การปองกนโรค และการสรางเสรมสขภาพซงสงผลใหมสขภาพทดทงรางกายและจตใจ ดงนนรกเรยนควรทาความเขาใจในเรองการประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยง เพอนามาปรบใชในการดารงชวตในชมชนของตนเอง

การประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยงในชมชนเปนวธการทจะนาไปสการกาหนดแผนการสรางเสรมสขภาพ การปองกนโรค และการดแลเรองสขภาพอนามยตางๆ ของชมชน เพอทาใหชมชนเปนชมชนทมสขภาพด

4.1 ความหมายและความสาคญของการประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยงของชมชน การประเมนภาวะสขภาพชมชน หมายถง กระบวนการศกษา วจยปญหาทางดานสขภาพของ

ประชากรในชมชน เพอใหไดผลบงชถงสถานภาพทางสขอนามยของชมชนวาอยอยในระดบใดและมปญหาสาธารณสขใดบางทตองปรบปรงแกไข โดยอาศยการเกบรวบรวมขอมลจกชมชนเปนพนฐาน พฤตกรรมเสยงของชมชน หมายถง พฤตกรรมทางสขภาพใดๆของบคคลในชมชน เมอปฏบตแลวใหเกดผลเสยตอสขภาพ นาไปสการเจบปวยเปนโรคและเปนอนตรายตอชวตของตนเอง ครอบครว ตลอดจนบคคลอนๆในชมชนโดยรวม

เมอวเคราะหถงความสาคญของการประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยงของชมชนจะพบวาการประเมนในเรองดงกลาว เปนสงททาใหทราบถงสถานการณหรอระดบของปญหาสขภาพอนามยชมชน ชวยทาใหรถงสาเหตและปจจยการเกดปญหาสขภาพในชมชนวาเกดมาจากสาเหตหรอปจจยใดบาง ซงจะเปนประโยชนตอการดาเนนการแกไขไดตรงประเดน และตอบสนองความตองการของชมชนอยางแทจรง อกทงยงสงผลดตอการรวมมอกนของประชาชนในชมชนเพอกาหนดนโยบายหรอการวางแผนทางดานสขภาพใหดาเนนไปในทศทางเดยวกน ชมชนทมการประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยงในชมชนของตนเองอยางสมาเสมอยอมเปนผลดตอสขภาพอนามยของชมชนและบคคลทอยอาศยในชมชน เพราะหากเกดปญหาสขภาพหรอพฤตกรรมเสยงใด ๆขนในชมชน กจะไดหาวธการปองกนและแกไขใหปญหาดงกลาวบรรเทาบางลง หรอหมดสนไปไดอยางรวดเรว หรออาจปรบเปลยนแกไขพฤตกรรมเสยงในชมชนใหเปนพฤตกรรมทพงประสงคตอสขภาพของชมชนโดยสวนรวม รวมทงดารงรกษาไวซงภาวะสขภาพทดของชมชนใหคงอยตอไป

เรอง การประเมนและสรปผลการจดกจกรรมดานสขภาพอนามย

52

4.2 การประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยงของชมชน การประเมนภาวะสขภาพของชมชนทมประสทธภาพจะตองมกระบวนการเกบรวบรวมขอมลของ

ชมชนอยางเปนระบบและไดขอมลสมบรณครบถวย จงทาใหเกดกรอบแนวคด และทฤษฎตาง ๆ ทใชในการประเมนภาวะสขภาพของชมชนอยางหลากหลาย แตโดยสรปแลวการประเมนภาวะสขภาพของชมชนมองคประกอบทตองพจารณา 3 ดานทสาคญ ดงน

1. คน ขอมลของคนทอยอาศยในชมชนเปนตวบงชสขภาพอนามยของชมชนโดยรวมไดเปนอยางด เพราะขอมลเกยวกบประชาชนในชมชนแสดงใหเหนถงปญหาสขภาพ การเจบปวย และความตองการทางดานสขภาพของคนในชมชน โดยขอมลทเกยวของกบประชาชนในชมชนทตองนามาศกษาและวเคราะหประกอบไปดวยดานตางๆ ดงน

ลกษณะประชากรและสถานภาพตาง ๆ ของประชากรในชมชน เชน เพศ อาย เชอชาตจานวนประชากร การยายเขาและยายออกของประชากรในชมชน ลกษณะของครอบครว ระดบการศกษา รายได การประกอบอาชพ การนบถอศาสนา ฐานะทางเศรษฐกจและสงคม ซงขอมลลกษณะประชากรดงกลาวสามารถนามาทานายภาวะสขภาพของชมชนได เชน จานวนประชากรในชมชนทมเปนจานวนมาก และอาศยอยกนอยางแออด อาจสงผลทาใหเกดโรคตดตอในชมชนไดงาย

ขอมลเกยวกบสถตชพหรอขอมลบงชสภาวะสขภาพอนามยของประชากรในชมชน เชน อตราการเจบปวยดวยโรคตาง ๆ สาเหตการเจบปวยทสาคญ การเจบปวยในปจจบนของประชากรในชมชน การเสยชวตและอตราการเสยชวตจากสาเหตตาง ๆ ความทพพลภาพ สาเหตและลกษณะของความทพพลภาพ การไดรบภมคมกนโรค รวมถงปจจยททาใหเกดการเสยงตอการเกดโรคและอบตภย

ขอมลเกยวกบวถชวต ความร เจตคต และพฤตกรรมสขภาพของประชากรในชมชน เชน วถการทางาย การพกผอน การจดการกบอารมณและความเครยด การออกกาลงกาย การบรโภค และพฤตกรรมการดแลสขภาพอนามยสวนบคคล รวมทงความรเกยวกบการปองกนโรค ความเชอและทศนคตเกยวกบสขภาพ ซงขอมลเกยวกบวถชวต ความรและพฤตกรรมสขภาพของประชากรในชมชนแสดงใหเหนถงภาวะสขภาพของชมชนได เชน พฤตกรรมการบรโภคอาหารสก ๆ ดบ ๆ ของคนในชมชน อาจทาใหคนในชมชนปวยดวยโรคพยาธใบไมในตบเปนจานวนมาก

2. สงแวดลอมและลกษณะทวไปของชมชน สภาพแวดลอมและลกษณะทวไปของชมชนสามารถบอกภาวะสขภาพและระดบสขภาพของชมชนไดเชนเดยวกน และเมอนามาวเคราะหรวมกบขอมลทางประชากรของชมชนกจะพบสาเหตของปญหาสขภาพในชมชนทชดเจนยงขน โดยขอมลทางดานสงแวดลอมและลกษณะทวไปของชมชนทตองรวบรวมและนามาศกษา ไดแก สภาพพนท สถานท ตง ภมประเทศ ภมอากาศ สภาพของความสะอาดและความมนคงแขงแรงของบานเรอนทพกอาศย ความเปนระเบยบเรยบรอยของชมชน การจดหานาสะอาดเพออปโภคและบรโภค การจดการขยะมลฝอยและสงปฏกล การควบคมแมลงและสตวนาโรค รวมทงสภาพของมลภาวะและสารพษในชมชน ซงสามารถใชเปนตวทานายภาวะสขภาพของชมชนได เชน ชมชนทมปญหามลพษทางอากาศผคนมกปวยดวยโรคปอดและโรคในระบบทางเดนหายใจ

3. ระบบสงคมและการบรการดานสาธารณสข ระบบสงคมและการบรการดานสาธารณสขสงผลตอการมสขภาพอนามยทดของชมชน ดงนน การศกษาและเกบรวบรวมขอมลเกยวกบระบบสงคมและการใหบรการดานสาธารณสขของชมชน จงเปนสงบงชภาวะสขภาพโดยรวมของชมชนได เชน รปแบบการปกครอง ผนาชมชน กระบวนการตดสนใจของบคคลในชมชน ความสมพนธและความรวมมอของคนในชมชน กลมทาง

53

วฒนธรรมและวฒนธรรมทมผลตอสขภาพ สภาพเศรษฐกจชมชน การเขาถงโครงการบรการสงคมและสงอานวยความสะดวกตาง ๆ ทงบรการดานความปลอดภยจากสถานตารวจ สถานดบเพลง การไดรบสงจาเปนพนฐานในการดารงชวต การใชบรการและใชประโยชนจากสถานบรการดานสขภาพ เปนตน

4.3 การประเมนพฤตกรรมเสยงทางสขภาพของชมชน พฤตกรรมเปนการกระทาหรอการแสดงออกของบคคลในเรองตาง ๆ รวมทงพฤตกรรมทางสขภาพ ท

สงผลตอการมสขภาพทดหรอไมดของบคคล หรออาจเปนสาเหตหนงของการเกดปญหาสขภาพ และการเกดความเสยงตอโรคและการเจบปวยตาง ๆ ขนในชมชนโดยรวม ถาบคคลทอาศยอยในชมชนนนมพฤตกรรมทางสขภาพทไมถกตอง โดยเฉพาะพฤตกรรมเสยงทางสขภาพ ซงหมายถงพฤตกรรมทบคคลในชมชนปฏบต แลวอาจนาไปสการเกดอนตรายตอชวตและสขภาพของตน ครอบครว และสขภาพของชมชนโดยสวนรวม เชน พฤตกรรมดมสราแลวขบรถกอใหเกดอบตเหต พฤตกรรมการมเพศสมพนธทไมปลอดภยกอใหเกดการระบาดของโรคเอดสในชมชนพฤตกรรมการขบถายไมถกสขลกษณะทาใหเกดปญหาสงแวดลอม และเกดโรคในระบบทางเดนอาหาร เปนตน

การประเมนพฤตกรรมเสยงทางสขภาพของชมชน มประโยชนในการทานายภาวะสขภาพของชมชน ทาใหทราบถงความสมพนธระหวางพฤตกรรมกบปญหาสขภาพวา พฤตกรรมสขภาพหรอพฤตกรรมเสยงใดบางทกอใหเกดปญหาสขภาพและการเจบปวยขน เมอชมชนรถงสาเหตของพฤตกรรมเสยงดงกลาวแลวกเปนการงายตอการกาหนดแนวทางการแกไขปญหา และกาหนดวธการปรบเปลยนพฤตกรรมเสยงทเปนปญหาใหเปนพฤตกรรมสขภาพทพงประสงคตอไป นอกจากน การ ประเมนพฤตกรรมเสยงทางสขภาพยงทาใหประชาชนในชมชนเกดความตระหนกและรบรถงสถานการณทางสขภาพในปจจบน นามาซงความรวมมอกนในการดแลสขภาพในทก ๆ หนวยของชมชน ทงในระดบบคคล ครอบครว และชมชน

พฤตกรรมเสยงทเปนปญหาตอสขภาพชมชนทสาคญ ไดแก 1. พฤตกรรมเสยงตอการเกดอบตเหต เชน การฝาฝนกฎจราจรของผขบข เมาหรองวงนอนแลว

ขบขรถยนตทาใหเกดอบตเหต ไมสวมหมวกนรภยขณะขบขรถจกรยานยนต หรอไมคาดเขมขดนรภยขณะขบขทกครง กอใหเกดการบาดเจบทรนแรงเมอเกดอบตเหตขน

2. พฤตกรรมเสยงตอการเสพสารเสพตด เชน ชมชนทเปนแหลงขายหรอจาหนายสารเสพตด หรอเปนชมชนทมการแพรระบาดของสารเสพตด สงผลใหคนในชมชนนนม พฤตกรรมเสยงตอการตดสารเสพตดโดยงาย หรอชมชนทมปญหาความยากจน มปญหาครอบครวแตกแยก สมาชกขาดการเอาใจใสซงกนและกน กจดวาเปนสาเหตของการเกดพฤตกรรมเสยงตอการเสพสารเสพตดในชมชนไดเชนกน

3. พฤตกรรมเสยงทางเพศกบการเกดโรคเอดส เชน พฤตกรรมการสาสอนทางเพศ การมพฤตกรรมทางเพศทไมปลอดภย โดยไมสวมถงยางอนามยเมอมเพศสมพนธ หรอการขาดความรความเขาใจในการปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธทถกตอง ยอมทาใหเกดปญหาการแพรระบาดของโรคตดตอทางเพศสมพนธในชมชน โดยเฉพาะปญหาการแพรระบาดของโรคเอดส

4. พฤตกรรมเสยงจากการบรโภคอาหารไมเหมาะสม และการขาดการออกกาลงกาย เชน ประชาชนในวยตาง ๆ ของชมชนบรโภคอาหารทมสารพษปนเปอนสงผลเสยตอสขภาพ การขาดความรความเขาใจในการบรโภคอาหารทเหมาะสมตามวยของคนในชมชน ทาใหเกดการเจบปวยรางกายไมเจรญเตบโต รวมทงการขาดความกระตอรอรน การขาดแนวรวมในการออกกาลงกายของชมชน ทาใหเสยงตอการเกดโรคตาง ๆ เชน โรคอวน โรคหวใจและหลอดเลอด โรคความดนเลอดสง โรคเบาหวาน เปนตน

54

5. พฤตกรรมเสยงตอความเครยดและปญหาความรนแรง เชน วถการดารงชวตทเรงรบ มการแขงขนกนประกอบอาชพและการหารายไดเพอใชจายในครอบครว การยดตดกบการบรโภควตถจนเกนไป สงผลตอสภาพอารมณและจตใจของผคนในชมชน ทาใหเกดความเครยดไดงาย ซงผลท ตามมาจากความเครยดอาจเกดปญหาความรนแรงในครอบครว หรอสมาชกของชมชนจนเกดการบาดเจบและสญเสยชวต

4.4 กลวธลดความเสยงและการสรางเสรมสขภาพของตนเอง ชมชน และสงคม การมสขภาพอนามยทสมบรณแขงแรง ปราศจากโรคและการเจบปวยตางๆ ในชมชนและสงคมไดนน

ทกคนในชมชนควรดแลสขภาพของตนเอง หลกเลยงพฤตกรรมเสยงทางสขภาพและรวมกนสรางเสรมสขภาพใหเกดขนในชมชนและสงคม ซงสามารถนานโยบายยทธศาสตรสรางสขภาพ “คนไทยแขงแรง เมองไทยแขงแรง” ดวยหลกการ 6 อ. (ออกกาลงกาย อาหาร อารมณ อนามยสงแวดลอม อโรคยา และอบายมข) ของกระทรวงสาธารณสขมาประยกตใชในการดแลสขภาพ โดยมแนวทางปฏบตดงน

1. ออกกาลงกาย การออกกาลงกายเปนวธการสรางเสรมสขภาพทด ทาใหมสขภาพทแขงแรง ไมเจบปวยงาย ชวยปองกนโรคตางๆ เชนโรคหวใจ โรคอวน โรควตกกงวลซมเศรา โรคความดนเลอดสง และการออกกาลงกายยงสงผลทาใหรสกสดชน กระปรกระเปรา ผอนคลายความตงเครยดทางจตใจ ดงนนทกคนในชมชนควรออกกาลงกายอยางสมาเสมอ อยางนอยสปดาหละ 3 ครง ครงละไมตากวา 30 นาท และควรเลอกวธการออกกาลงกายใหเหมาะสมกบเพศ วย และสภาพรางกายของตนเองดวย

2. อาหาร อาหารเปนหนงในปจจยสทสาคญของการดารงชวต เพราะอาหารทาใหบคคลมกาลงในการทางานหรอทากจกรรมตาง ๆ ในชวตประจาวนไดอยางปกตสข การเลอกรบประทานแตอาหารทมประโยชนตอสขภาพจงเปนสงจาเปนตอการสรางเสรมสขภาพของบคคล โดยประชาชนทก ๆ วยในชมชนทงวยเดก วยรน วยผใหญ และวยชรา ควรรบประทานอาหารใหครบ 5 หม อยางหลากหลาย มปรมาณทเพยงพอกบความตองการของรางกาย รวมทงเลอกรบประทานแตอาหารทสะอาด ปลอดภย ไมมสารพษปนเปอน

3. อารมณ อารมณมผลกระทบโดยตรงตอสขภาพ ถาบคคลมอารมณด ยมแยมแจมใสอยเสมอ รางกายกจะหลงสารแหงความสขออกมาสงผลดตอสขภาพ แตถาเกดอารมณขนมว โกรธฉนเฉยว เศรา เสยใจ รางกายจะทางานผดปกต ความตานทานโรคลดลง ดงนน ทกคนในชมชนควรหมนดแลและจดการอารมณของตนเองใหอยในภาวะปกตอยเสมอ ดวยวธการจดการกบอารมณและความเครยด เชน นอนหลบพกผอนใหเพยงพอ ฟงเพลง เดนทางทองเทยว นงสมาธ ฝกมองโลกในแงด รวมกลมกบสมาชกในชมชนเพอออกกาลงกาย ทากจกรรมชมรม หรอจดงานเลยงสงสรรคขนในชมชน หรอจดสวนหยอมเพอใชเปนสถานทผอนคลายความตงเครยดของคนในชมชน เปนตน

4. อนามยสงแวดลอม บคคลจะมสขภาพดไมไดถาสงแวดลอมรอบตวเปนพเศษ เกดมลภาวะทสงผลตอการเจบปวยดวยโรคตาง ๆ ดงนนทกคนในชมชนควรชวยกนดแลสงแวดลอมใหมความสะอาด ปลอดภย นาอยอาศย โดยเรมจากการจดการบานเรอน ทพกอาศยใหสะอาดเปนระเบยบเรยบรอย ดแลสงแวดลอมของโรงเรยนใหถกสขลกษณะ ปลอดภยจากอบตเหตและภยอนตรายตาง ๆ เกบรวบรวมและกาจดขยะมลฝอยในชมชนใหถกหลกสขาภบาล ควบคมแมลงและสตวนาโรคในชมชนจดสถานทสาธารณะและถนนภายในชมชนใหมความปลอดภย เปนตน

5. อโรคยา หมายถง การไมมโรคมาเบยดเบยน ซงหากมโรคมาเบยดเบยนรางกายแลวถอวาเปนความทกขของมนษยทกคนทไมอยากใหเกดขนกบตนเอง ดงนนการหลกเลยงพฤตกรรมเสยงทางสขภาพเปนวธหนงทชวยลดปญหาการเกดโรคและการเจบปวยตาง ๆ ทไมพงประสงคไดโดยประชาชนในชมชนในควรรวมกนรณรงคเพอการหลกเลยงพฤตกรรมเสยงตาง ๆ ตอไปน เชนการสบบหร การดมสรา การเสพสารเสพตด การสา

55

สอนทางเพศ การขบขรถโดยประมาท การรบประทานอาหารสก ๆ ดบ ๆ หรอเครงเครยดกบการทางานจนขาดการพกผอนและการออกกาลงกาย

6. อบายมข อบายมขทกชนดสงผลเสยตอสขภาพ ไมวาจะเปนการเสพสารเสพตด การสบบหร การดมสรา หรอการเลนการพนน ดงนน ผอยอาศยในชมชนควรดแลตนเองและบคคลในครอบครวไมใหไปยงเกยวกบอบายมข รวมทงสมาชกของชมชนควรรวมมอกนปองกนภยจากอบายมขตาง ๆ ไมใหเกดขนในชมชนของตนเองดวย จากแนวทาง 6 อ. ทกลาวมาขางตนเปนเพยงตวอยางทดอยางหนงของกลวธในการทจะนามาใชลดความเสยงและนามาใชเปนแนวทางในการสรางเสรมสขภาพตนเอง ชมชน และสงคมซงเชอวาหากนกเรยนไดนาไปปฏบตแลวจะเปนแนวทางทจะชวยสงเสรมสขภาพ และความปลอดภยใหเกดขนกบตนเอง ชมชน และสงคมได

ประโยชนจากการเรยน ร เขาใจ และตระหนกถงความสาคญของการประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยงของ

ชมชน วเคราะหสาเหตของการเกดโรคจากพฤตกรรมสขภาพ และเสนอแนะแนวทางในการสรางเสรมศกยภาพของตนเองจดการกบอารมณและความเครยดตลอดจนการมสวนรวมในการการวางแผนสรางเสรมและพฒนางานสาธารณสขชมชนได

การศกษาทาความเขาใจเกยวกบการประเมนภาวะสขภาพและพฤตกรรมเสยงของชมชน โรคและการเจบปวยทเกดจากพฤตกรรมสขภาพ และปญหาสงแวดลอมทสงผลกระทบตอสขภาพ การสรางเสรมศกยภาพของตนเองในการจดการกบอารมณและความเครยด และวยรนกบการพฒนางานสาธารณสขชมชนชวยใหนกเรยนสามารถวเคราะหสาเหตของปญหาทเกดขนในชมชนและสงคม สามารถเลอกใชทกษะในการปองกนและแกไขปญหาทอาจสงผลกระทบมาสตนเองและสงคม และสามารถทจะเขาไปมสวนรวมในการวางแผนสรางเสรมและพฒนางานสาธารณสขชมชนอยางมประสทธภาพได

56

กจกรรมตอนท 4

จงตอบคาถามตอไปน 1. การประเมนภาวะสขภาพชมชน หมายถง ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 2. การประเมนภาวะสขภาพของชมชนมองคประกอบกดาน อะไรบาง จงอธบาย ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 3. การประเมนพฤตกรรมเสยงทางสขภาพของชมชน มประโยชนอยางไร ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 4. พฤตกรรมเสยงทเปนปญหาตอสขภาพชมชนทสาคญมอะไรบาง จงอธบาย ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 5. หลก 6 อ. มอะไรบาง และมแนวทางการปฏบตอยางไร ตอบ ................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

57

บรรณานกรม

กมล นารถนฤมตร และคณะ. (2552). ระบบลาเรยงเลอด. สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก Web site http://vichakarn.triamudom.ac.th/comtech/studentproject/sci/blood/tension.html

กระปกดอทคอม. (2552). โรคกระเพาะ อาการโรคกระเพาะอาหาร. สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก web site : http://health.kapook.com/view435.html

กระปกดอทคอม. (2552). โรคหวใจ Heart Disease. สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก website : http://health.kapook.com/view28.html

การเลอกรบประทานอาหารเพอสขภาพ. สบคนเมอวนท 1 ตลาคม 2558. จาก web site : http://arts.kmutt.ac.th/ssc210/Group%20Project/ASSC210/2.48kraivad%20nok/ การเลอกรบประทานอาหาร.html

กลมสาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษา โรงเรยนนครสวรรค หนวยการเรยนร 2 สรางกายใหเกดสข ตอนท 2 การวางแผนดแลสขภาพของบคคลในครอบครว ชมชน และสงคม จาก web site : http://www.vimanloy.com/lesson/lesson2.php

ดรณ สรนทร. โรคไทรอยด. สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก website: http://home.comcast.net/~turtle1ds/Thyroid.htm

ทมงาน Siamhealth.net. โรคอลไซเมอร. สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก web site www.siamhealth.net/public_html/Disease/neuro/alzheimer/alzheimers.html#.Vg43zmW8BfA

นพ. พนม เกตมาน. (2550). โรคเครยด. สบคนเมอวนท 29 กนยายน 2558. จาก web site : http://www.psyclin.co.th/new_page_3.htm

บทความ สขภาพ เพอสขภาพ วธดแลสขภาพ เคลดลบสขภาพ. โรคหวใจคออะไร. สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก web site : http://health.haijai.com/18/

ประพาส ยงใจยทธ. รามาธบด. (2524). โรคภมแพคออะไร. สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก web site : www.nigwe.com/index.php?option=com_content&view=article&id=33:allergy &catid=10&Itemid=170

มลนธสถาบนมะเรงแหง ชาต. ความรทวไปเกยวกบโรคมะเรง. สบคนเมอวนท 30 กนยายน 2558. จาก web site : www.nci.go.th/th/Knowledge/index_general.html

ศนยมะเรง รพ.กรงเทพภเกต. ความรเบองตนเกยวกบโรคมะเรง.สบคนเมอวนท 30 กนยายน 2558. จาก web site : www.phukethospital.com/Thai/Health-Information/Cancer.php

สมาคมแพทยโรคหวใจแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ. (2553). อาการโรคหวใจ. สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก web site : www.thaiheart.org/รจกหวใจ/อาการโรคหวใจ.html

58

บรรณานกรม (ตอ) สานกบรการคอมพวเตอร. (2548). โรคภมแพ. สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก website : www.ku.ac.th/e-magazine/february48/know/health.html

อทย สงวนพงศ. หนงสอเรยนรายวชาพนฐานสขศกษา ชนมธยมศกษาปท 6. กรงเทพฯ : บรษท พฒนา คณภาพวชาการ(พว.) จากด, 2555. สบคนเมอวนท 2 ตลาคม 2558. จาก สขศกษาและพลศกษา โรงเรยน สระบรวทยาคม web site: http://sites.google.com/site/healthgrade6/hnwy-kar-reiyn-ru-thi- 1/hnwy-kar-reiyn-ru-thi-6

Atom. (2008). โรคเบาหวาน สาเหตเบาหวาน อาการเบาหวาน อาหารเบาหวาน. สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก website :http://thaidiabetes.blogspot.com/2008/11/blogpost_6499.html

Kamil Habbatussauda. (2555). 14 Q&A ทควรรเพอควบคมและปองภยจากเบาหวาน (ตอนท 2) สบคนเมอวนท 28 กนยายน 2558. จาก web site : http://kamil- habbatussauda.blogspot.com

Suwimol. (2552). ความหมายของสขภาพ. สบคนเมอวนท 2 ตลาคม 2558. จาก web site : www.thaigoodview.com/node/43633

59

คณะผจดทา

ทปรกษา

นายวรวฒน สนธพานนท ผอานวยการ กศน.อาเภอแมรม นางจฑามาศ วงษศร ครชานาญการพเศษ กศน.อาเภอแมรม นางกลรศม ประเสรฐศร ครชานาญการพเศษ กศน.อาเภอแมรม นางญาณวด แกวปยรตน ครชานาญการ กศน.อาเภอแมรม ผจดทา/จดพมพ

นางวชชลดา ทงศร ครอาสาสมคร ฯ กศน.อาเภอแมรม นางสาวธนภรณ แกวทบทม นกวชาการศกษา กศน.อาเภอแมรม

60

คณะบรรณาธการ/ปรบปรงแกไข

ทปรกษา

นายศภกร ศรศกดา ผอานวยการสานกงาน กศน.จงหวดเชยงใหม นางมนา กตชานนท รองผอานวยการสานกงาน กศน.จงหวดเชยงใหม

คณะบรรณาธการ/ปรบปรงแกไข

นางณชชา ทะภมนทร ผอานวยการ กศน.อาเภอดอยเตา ประธานกรรมการ นายพทยา ธาตอนจนทร คร คศ.1 กศน.อาเภอเวยงแหง กรรมการ นางสาวศรพชร วรเศรษฐกลไชย คร คศ.1 กศน.อาเภอพราว กรรมการ นางปภนดา เอกชยอาภรณ ครอาสาสมครฯ กศน.อาเภอเมองเชยงใหม กรรมการ นายสกล ศรนา คร กศน.ตาบล กศน.อาเภอสนกาแพง กรรมการ นางสาวพชวรรณ อาพนธส คร กศน.ตาบล กศน.อาเภอสนทราย กรรมการ นางเดอนฉาย แตมมาก คร กศน.ตาบล กศน.อาเภอหางดง กรรมการ นางสาวแสงระว แกวรากมก คร กศน.ตาบล กศน.อาเภอหางดง กรรมการ นางสาวสรสวด สวรรณพงศ คร กศน.ตาบล กศน.อาเภอหางดง กรรมการ นางสาวจนทรจรา ออนอน นกวเคราะหนโยบายและแผน สานกงาน กศน.จงหวดเชยงใหม กรรมการ และเลขานการ