ด้านวิทยาศาสตร์สุขภาพneunic2020.neu.ac.th/home/journal_file/247.pdf · Herpes zoster treatment begins with worship the teache r, History

การประชม วช าการระดบชาต และนานาชาต ครงท6มหาว ทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ดานวทยาศาสตรสขภาพ (Health Science)

การประชมวชาการระดบชาตและนานาชาต ครงท 6 มหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

~ 695 ~

HS-01 การศกษาภมปญญาการรกษาโรคงสวดของหมอพนบานในพนทอาเภอกงหรา จงหวดพทลง

The Study of Local Wisdom in Herpes Zoster Treatment of Healers in Kongra District, Phatthalung Province

โยธน คงคาแกว1 ไฟศอล มาหะมะ2 และอสมาอ อาแซ3

Yotin Kongkamkaewr1, Faisol Mahama2 and Asma Asae 1กลมงานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกโรงพยาบาลควนขนน

2,3กลมงานหลกสตรการแพทยแผนไทยวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา *ผอเมล: [email protected] ([email protected])

บทคดยอ

การศกษาวจยเรองการศกษาภมปญญาการรกษาโรคงสวดของหมอพนบานในพนทอาเภอกงหรา จงหวดพทลง เปนการวจยเชงคณภาพ มวตถประสงคเพอศกษารวบรวมองคความรภมปญญาการรกษาโรคงสวดของหมอพนบานในพนทอาเภอกงหรา จงหวดพทลง ผใหขอมล 2 คน ในพนท คอ หมอมาก พมนวล และหมอกลบ ชายเกต โดยการคดเลอกแบบเจาะจงจากเทคนคการเลอกจากการบอกตอจากประชาชนในพนท มคณสมบต คอ เปนผมความรความสามารถ และประสบการณในการรกษาโรคงสวดมากกวา 10 ป มความยนดทจะใหขอมลกบผวจย ทาการเกบรวบรวมขอมลดวยการทบทวนองคความรจากเอกสารและแนวทางสมภาษณ จากนนจะนาขอมลมาวเคราะหและตรวจสอบขอมลสามเสา มานาเสนอในเชงพรรณนา ใชระยะเวลาในการศกษาตงแตเดอนมกราคมถงเดอนพฤษภาคม 2561

ผลการศกษา พบวา หมอพนบานทง 2 คน เปนผสบทอดภมปญญาการรกษาโรคงสวดมาจากบรรพบรษวชาความรสวนใหญบนทกไวในความจาของหมอ ยงไมมการถายทอด การรกษาโรคงสวดจะเรมจากการบชาคร การซกประวตการตรวจรางกาย และการเตรยมตวยา ซงจะใชสมนไพรตารบรวมกบการใชคาถา จะมยาตารบสาหรบพนและยาตารบสาหรบพอก มการตดตามผลการรกษาในวนถดไป และใหการรกษาตอเนองจนผปวยหาย เมอผปวยหายจากการเจบปวยแลวผปวยจะตองสงคาตอบแทนหรอทาบญอทศสวนกศลใหครหมอบรรพบรษ ในการรกษาโรคหมอจะตองปฏบตตนอยในศลธรรมและขอบเขตของศาสนาพทธ

จากการศกษายงสามารถรวบรวมสมนไพรรกษาโรคงสวดของหมอพนบานทง 2 ทานไดทงหมด 4 ตารบ ชนดสมนไพรสวนใหญจะเปนรสฝาด รสเมาเบอ และรสเยน ซงสมนไพรทใชกนมากทสดคอ หมาก ตามดวยพล ปนแดง หญาพนง และขาวสาร สรรพคณของตวยาจะชวยในการรกษางสวด สมานแผล แกคน และถอนพษแมลงสตวกดตอยขอปฏบตและขอหามในระหวางการรกษาสวนใหญจะหามเกยวกบอาหารแสลงและการดแลทาความสะอาดรางกาย คาหลก: ภมปญญา, การรกษาโรคงสวด, หมอพนบาน Abstract The research aimed to explore and summary knowledge of Local wisdom in herpes zoster treatment of healers. Two traditional healers in the local were sample and data were collected by interview, use the method of gathering knowledge from documents. Then the data will be analyzed by Typology

The 6th NEU National and International Conference 2019 (NEUNIC) July 20, 2019 North Eastern University

~ 696 ~

Analysis and Constant Comparison. The data from the analysis and triangulation will be presented in a descriptive manner during January to May, 2018.

Findings showed that knowledge is in the memory of the healers and Knowledge was not inherited. Herpes zoster treatment begins with worship the teacher, History washing, Physical examination and Prepare herbal medicine. Use herbal formulas together with the use of spells. There will be a herbal formula for spraying and poultice. Follow up treatment results in the next measure. And provide continuous treatment until the patient is healed. When the patient’s recovery the illness. Patients must send compensation or make merit for charity. The Healers must behave morally and in the scope of Buddhism.

From the study can gather herbs Used to herpes zoster treatment of healers. Get a total of four recipes. Most tastes were astringent, Nauseating and cool taste. The most popular herbs were Areca catechu L.,Piper betleL. Achyranthesaspera L., Oryza sativa L..Indication was to cure herpes zoster, relive itching and neutralize insect bites. Practices and contraindications during treatment are mostly forbidden about food slang and body cleansing. Keywords: Local Wisdom, Herpes Zoster, Traditional Healers บทนา

ทามกลางกระแสอนรกษทรพยากรชวภาพในสงคมโลก ไดประจกษวาวธการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตแบบดงเดมนน มความสอดคลองตอการอนรกษทรพยากรและความหลากหลายทางชวภาพอยางยง จงใหความสาคญกบภมปญญาทองถนควบคกนไป ในตางประเทศปญหาการคมครองภมปญญาทองถนไดรบความสนใจเปนอยางมาก และประเทศไทยกเรมตระหนกถงความสาคญของภมปญญาทองถน ซงเปนองคความรทมสวนในการพฒนาประเทศ เปนบอเกดแหงนวตกรรม และงานสรางสรรคในยคปจจบน ภมปญญาทองถนจงเปนสงทสรางคณปการตอชมชน สงคม และประเทศ ซงรวมไปถงภมปญญาการแพทยพนบาน ทเปนทรพยสนทางปญญาดานการดแลรกษาสขภาพ ทงในระดบชมชนและระดบประเทศ ประเทศไทยเปนประเทศทอยในเขตรอน โรคผวหนงจงเปนปญหาหนงทสาคญของประเทศไทยจากสถตของกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2556 โรคผวหนงเปนโรคทพบบอยเปน อนดบท 8 พบวาทวประเทศมอตราปวย 98.64 ตอประชากร 1,000 คน และจากสถตผปวยทมารบบรการทสถาบนโรคผวหนงเฉลยวนละ 800 ราย (สพรรณ ศรธรรมมา, 2557)

สานกระบาดวทยากระทรวงสาธารณสขระบวาในระยะ 10 ปทผานมา อบตการณโรคงสวดในประเทศไทยมแนวโนมเพมสงขนอยางตอเนอง โดยกลมอายทพบอตราปวยสงสดคอ กลมอาย 65 ปขนไป สอดคลองกบขอมลจากภาควชาเวชศาสตรปองกนและสงคมคณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล ทจดใหโรคงสวดเปน 1 ใน 3 โรคตดเชอทสาคญรวมกบไขหวดและ ปอดบวม ซงเปนสาเหตของการเสยชวตจากการตดเชอทพบบอยทสดในผทมอายมากกวา 60 ป โดยพบไดราวรอยละ 20–30 ในประชาชนทวไป และเพมขนถงรอยละ 50 ในผทมอายถง 85 ป (โรงพยาบาลบารงราษฎร, 2559) จะเหนไดวาโรคงสวดเปนโรคทมอบตการณเพมสงอยางตอเนองและนามาซงความทกขทรมานในผปวย จงเปนปญหาสาคญเชนเดยวกน โรคงสวดเกดจากการตดเชออสกอใส-งสวด (Varicella - Zoster Virus/VZV) เปนการตดเชอไวรสบรเวณผวหนงชนดหนงผปวยทเปนโรคงสวด จงมกมประวตเคยเปนอสกอใสในวยเดกหรอเคยมการตดเชอไวรสชนดนมากอน โดยเชอไวรสยงคงเหลอซอนอยในปมประสาทเมอภมคมกนตาลงเชนอายมากถกกระทบกระเทอนมความเครยดทางานหนกพกผอนไมเพยงพอตดเชอเอชไอวมะเรงหรอยากดภมคมกนเชอไวรสจะเคลอนลงมาทปลายประสาททาใหเกดผนทผวหนงตามแนวเสนประสาททเชอหลบซอนอยลกษณะผนจะเปนตมนาเปนกลมๆ (สรเกยรต อาชานภาพ, 2553) ในทางการแพทยแผนไทย


~ 697 ~

เรยกวา ไขงสวด (งกระหวด) ตามคมภรตกศลา มลกษณะ ผดเปนเมดทรายขนมาเปนแถว มสณฐานเหมอนง เปนเมดพองๆ เปนเงาหนองกม ถา หญงเปนซาย ชายเปนขวา และถาขามสนหลงไปรกษาไมได (กองการประกอบโรคศลปะ, 2540) โดยศาสตรการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกเปนวถการดแลสขภาพและมการวนจฉยโรคทเปนภมปญญาไทย สอดคลองกบวฒนธรรมประเพณของไทยมาอยางยาวนานมการใชสมนไพรทงในรปแบบของอาหารและยาเพอใชในการนวดอบประคบซงปจจบนศาสตรนไดรบการฟนฟจนกลายเปนอกหนงทางเลอกทไดรบความนยมอยางแพรหลาย (สมฤทธ ศรธารงสวสด และคนอนๆ, 2554) อยางไรกตามยงมคนไทยจานวนไมนอยทเลอกใชวธการรกษาพยาบาลแบบแผนโบราณหรอแบบพนบานซงเปนภมปญญาของทองถนในการดแลสขภาพทสาคญศาสตรหนงหรอเลอกรบการรกษาทง 2 ศาสตรควบคกน โดยมเหตผลคอสะดวกประหยดและไดผลอกทงยงสอดคลองกบวฒนธรรมและประเพณพนบานและสามารถเขาไปมสวนรวมรบรรปแบบวธการรกษาโรคไดดวยการแพทยพนบานยงมไหสญหายไปจากสงคมไทยโดยมหมอพนบานเปนผทมบทบาทการดแลสขภาพอนามยของประชาชนในชนบทตลอดมาเพราะความสมพนธระหวางหมอพนบานกบชาวบานเปนความผกพนดวยความเชอในจตสานกและความศรทธาทสบทอดมาจากบรรพบรษจากเหตผลดงกลาวทาใหหมอพนบานยงคงมบทบาทตอสขภาพของประชาชนมาจนถงปจจบน (ปยนช ยอดสมสวย, 2552) ซงปจจบนพบวาองคความร ภมปญญาหมอพนบานสญหายไปกบหมอพนบานทแกเฒาและลมตายลงไปเรอยๆ เปนเพราะองคความรภมปญญาการดแลสขภาพของหมอพนบาน สวนใหญมกเปนทกษะประสบการณเฉพาะตวทสะสมอยกบตวหมอพนบาน ไมมการบนทกเปนตาราเนองจากหมอพนบานสวนใหญไมไดเรยนหนงสอ สาหรบหมอพนบานทสะสมความรในรปของตารากพบวา ตาราเหลานอยในสภาพทเสยงตอการชารดเสยหาย และมการชารดเสยหายไปแลวรวมถงการไมมผสบทอดตอ เพราะการถายทอดตองถายทอดตวตอตว (บญมา พงษโหมด, 2550) หมอพนบานเปนบคคลทชาวบานในชมชนและชาวบานในพนทใกลเคยงใหความเคารพนบถอ จงเปนเหตผลหนงทมการนาภมปญญาพนบานมาใชในการรกษาโรคและการดแลสขภาพของตนเองของชมชน ซงภมปญญาพนบานทนามาใชในการรกษาโรครวมทงโรคงสวดและดแลสขภาพของตนเองนเปนภมปญญาทสงสมสบทอดกนเปนเวลาเนนนานตงแตบรรพบรษและสบทอดกนมาจนถงรนปจจบนซงหมอพนบานรกษาโรคงสวดเปนภมปญญาพนบานอกแขนงหนงทเกดขนและใชประโยชนในการพงตนเองของทองถนจากปญหาและสถานการณตาง ๆ ผวจยเลงเหนวาการศกษารวบรวมองคความรภมปญญาในการรกษาโรคทยงคงมอยในทองถน เปนสงทตองดาเนนการกระทาอยางเรงดวน จงทาการศกษาภมปญญาการรกษาโรคงสวดของหมอพนบานในพนทอาเภอกงหรา จงหวดพทลง ซงเปนการศกษารวบรวมองคความรภมปญญาการรกษาโรคงสวด เพอเปนฐานในการพฒนาศกยภาพของหมอพนบาน เปนวธการหนงในการอนรกษ สงเสรม ฟนฟและพฒนาองคความรของหมอพนบานเพอนาองคความรเหลานนมาพฒนาตอยอดใหเกดประโยชนสงสด เปนทางเลอกหนงในการดแลสขภาพของประชาชนตามหลกการพงพาตนเองอยางยงยน วตถประสงค

เพอศกษารวบรวมองคความรภมปญญาการรกษาโรคงสวดของหมอพนบานในพนทอาเภอกงหรา จงหวดพทลง วธดาเนนการวจย 2.1 รปแบบการวจย

ใชรปแบบการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) มวตถประสงคเพอศกษารวบรวมองคความรภมปญญา การรกษาโรคงสวดของหมอพนบานในพนทอาเภอกงหรา จงหวดพทลง ดวยวธการสมภาษณโดยอาศยแนวทางการสมภาษณและองคความรจากเอกสาร และการจดบนทก 2.2 ผใหขอมล


~ 698 ~

ผใหขอมล 2 คน ในพนท คอ หมอมาก พมนวล และหมอกลบ ชายเกต ไดพจารณาคดเลอกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) โดยมคณสมบตคอ เปนผมความรความสามารถ และมประสบการณในการรกษาโรคงสวดมามากกวา 10 ป มความยนดทจะใหขอมลกบผวจย และผวจยไดใชเทคนคการเลอกโดยวธบอกตอ (Snowball Sampling) เขามาชวยในการคดเลอกผใหขอมล 2.3 เครองมอในการวจย

2.3.1 อปกรณสาหรบบนทกขอมล อปกรณ สาหรบบนทกขอมล ไดแก กระดาษสาหรบบนทก เครองเขยน แฟมสาหรบเกบขอมล ตลอดจนอปกรณ

สาหรบการถายภาพ และอปกรณบนทกเสยง 2.3.2 เอกสารแนวทางการสมภาษณ เอกสารแนวทางการสมภาษณหมอพนบานรกษาโรคงสวด เปนเอกสารทผวจยสรางขนโดยศกษาคนควาตารา

และปรบปรงจากงานวจยทเกยวของ เพอเปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล ซงแนวทางการสมภาษณหมอพนบาน ม 6 ตอน ดงน

ตอนท 1 ขอมลทวไปของหมอพนบาน ตอนท 2 ประวตความเปนมาสการเปนหมอพนบาน ตอนท 3 กระบวนการการรกษาโรคงสวดของหมอพนบาน ตอนท 4 ขอมลเกยวกบการใชสมนไพรรกษาโรคงสวด ตอนท 5 การถายทอดภมปญญาการรกษาโรคงสวดของหมอพนบาน ตอนท 6 คณธรรมจรยธรรมจรรยาบรรณในการเปนหมอพนบาน

เอกสารแนวทางสมภาษณน เปนเพยงเครองมอในการเกบขอมลพนฐาน โดยขอมลทมความสาคญและรายละเอยดตาง ๆ ไดจากการสมภาษณ พดคยซกถาม และการสงเกตโดยตวผวจยเอง ซงถอเปนเครองมอทสาคญในการวจยครงน

2.3.3 การตรวจสอบเครองมอ เอกสารแนวทางการสมภาษณหมอพนบานรกษาโรคงสวด เปนเอกสารทผวจยสรางขน เพอนาไปใชในการเกบ

รวบรวมขอมล ซงกอนทจะนาไปใช ไดรบคาแนะนา และประเมนดชนความสอดคลองของเครองมอวจย (IOC) เทากบ 1 จากผทรงทรงคณวฒ 3 ทาน เพอใหไดคาถามทเหมาะสมสามารถเกบขอมลไดถกตองและครบถวน 2.4 การตรวจสอบขอมล ผวจยนาขอมลทไดมาตรวจสอบคณภาพขอมล เพอใหแนใจวาขอมลทไดรบมานน มความเทยงตรงของขอมลทถกตอง และตรงกบสภาพความเปนจรง โดยทาการตรวจสอบขอมลอก 3 ลกษณะ ดงน 2.4.1 ตรวจสอบสามเสาดานขอมล เปนการตรวจสอบระหวางการเกบขอมล วาขอมลของวจยทไดมานนถกตองหรอไม โดยพจารณาทงทางแหลงเวลา โดยตรวจสอบวาเวลาตางกนหมอพนบานจะใหขอมลตางกนหรอไม 2.4.2 ตรวจสอบสามเสาดานผวจย เปนการตรวจสอบวาหากผศกษาคนละคนกน หมอพนบานจะใหขอมลตางกนหรอไม โดยการใหผชวยผศกษาทหมอพนบานใหความไววางใจ สมภาษณหมอพนบานในคาถามเดยวกน ซงจะใชในกรณทไมแนใจในคณภาพของขอมล 2.4.3 ตรวจสอบสามเสาดานวธรวบรวมขอมล - การตรวจสอบขอมลภายหลงจากการเกบขอมลแตละครง


~ 699 ~

พจารณาความเกยวโยงสอดคลองของขอมลทไดจากการสมภาษณมาในแตละครง ตรวจสอบความจรงและความครบถวนของขอมลทไดมาหลงจากการเกบรวบรวมขอมลในแตละครง แลวนามาแปลความเบองตน อานทบทวนใหผใหขอมลฟง เพอตรวจสอบความถกตอง - การตรวจสอบขอมลเมอสนสดการเกบรวบรวมขอมล การสนสดการเกบรวบรวมขอมล พจารณาจากความอมตวของขอมลนน ๆ เมอรวบรวมขอมลจนครบถวนสมบรณแลว จะนาขอมลทเกบรวบรวมทงหมดมาจดเปนหมวดหมและอานบทความใหผใหขอมลฟง เพอตรวจสอบความถกตองของขอมลทสรปครงสดทาย กอนนามาวเคราะหแลวจงทาการสรปผล 2.5 การวเคราะหขอมล

ผศกษาจะมการวเคราะหขอมลโดยการแบงประเภทของขอมลออกเปนดาน ๆ ใชวธการจาแนกชนดขอมล (Typology Analysis) การใช ว ธการเปรยบเทยบ (Constant Comparison) โดยการนาขอมลมาเปรยบเทยบเ ปนปรากฏการณ แลวทาการวเคราะหขอมลรายวน ตรวจสอบความครบถวนของขอมล เพอใหไดขอมลทมความครบถวนสมบรณ และมความถกตองตามความเปนจรง ขอมลทขาดหายไปตองนามาเพมและมการทบทวนใหฟงยอนกลบ ขอมลทไดจากการวเคราะหนนจะนาเสนอในเชงพรรณนา (Descriptive Analysis) 2.6 การพทกษสทธผใหขอมล 2.6.1 การวจยครงน ผวจยคานงถงการยนยอมของผใหขอมลเปนสาคญ ผวจยไดอธบายถง วตถประสงค วธการ และขนตอนในการเกบขอมล ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย ใหผใหขอมลรบทราบ 2.6.2 ผใหขอมลสามารถถอนตวจากการเปนอาสาสมครโครงการวจยนเมอใดกไดตามความตองการ โดยไมมผลกระทบใด ๆ ตอผใหขอมล ในระหวางเกบขอมลหากมคาถามใดไมสะดวกใจทจะตอบ สามารถมอสระทไมตอบ และสามารถซกถามขอของใจเพมเตม จนมความกระจาง 2.6.3 หากผใหขอมลมขอสงสยประการใดหรอตองการทราบขอมลเพมเตมเกยวกบผลการวจย สามารถตดตอสอบถามผวจยไดตลอด 24 ชวโมง ทงนโครงการนไดผานการพจารณาการวจยในมนษย ของวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา เลขท 026/2562 แลว ผลการวจย 1. ขอมลทวไปเกยวกบหมอพนบาน

จากการสมภาษณผใหขอมล พบวา หมอพนบานมอาย 82 และ 83 ป เปนเพศหญงทงค นบถอศาสนาพทธ มสถานภาพเปนหมาย ระดบการศกษา จบชนประถมศกษาปท 4 สามารถอานและเขยนภาษาไทยไดประกอบอาชพหลกเกษตรกรรมคอทาสวน ทาไร และทานา สวนอาชพหมอพนบานเปนอาชพเสรม รายได 7,000 – 10,000 บาทตอเดอน 2. ประวตความเปนมาสการเปนหมอพนบาน

จากการสมภาษณผใหขอมล พบวา ทง 2 คน ไดรบการสบทอดวชาความรมาจากบรรพบรษ โดยเรมศกษาตงแตอาย 7 – 12 ปจนไดเปนหมอพนบานอยางเตมตวครงแรกตงแตอาย 24 – 32 ป มประสบการณในการรกษาโรคงสวดมาแลว 51 – 59 ป และมผปวยมาเขารบการรกษาเฉลยเดอนละ 2 – 3 คน 3. กระบวนการการรกษาโรคงสวดของหมอพนบาน

จากการสมภาษณผใหขอมลและผปวยของผใหขอมล พบวา ลกษณะของผปวยทมาเขารบการรกษาผหมอพนบานทงสองทานสวนใหญจะมาเขารบการรกษาทบานหมอ เพราะเปนผทอาศยอยในอาเภอกงหราและอาเภอใกลเคยง มทงเขารบการรกษากบหมอพนบานโดยตรงและเขารบการรกษากบแพทยแผนปจจบนรวมดวย กอนการรกษาผปวยจะตองอาบนาและสวมใสเสอผาทสะดวกตอการเขารบการรกษา หมอพนบานจะมการซกประวต การตรวจวนจฉยกอนใหการรกษา และมการบชาคร


~ 700 ~

กอนการรกษา ซงในการเตรยมตวยาทจะรกษานนจะมการบรกรรมคาถารวมดวย วธการรกษาของหมอพนบานทงสองทานจะใชสมนไพรเปนยาพนและยาพอก เมอใหการรกษาแลวจะนดผปวยมาดอาการในวนถดไปเพอใหการรกษาตอ สวนคาตอบแทนในการรกษาหมอพนบานทงสองทานไมไดกาหนดเปนราคาจะเนนเปนการทาบญ และอทศสวนกศลแดครหมอบรรพบรษทลวงลบไปแลว ปญหาและอปสรรคทพบในตลอดระยะเวลาการรกษาของหมอพนบานทงสองทานจะมปญหาและอปสรรคทพบสอดคลองกนคอ งสวดทเปนขามกระดกสนหลงจะรกษายาก 4. ขอมลเกยวกบการใชสมนไพรรกษาโรคงสวด

จากการสมภาษณผใหขอมลและผปวยของผใหขอมล พบวา สมนไพรทหมอพนบานใชในการรกษาโรคงสวดสวนใหญจะเปนสมนไพรสดโดยจะเกบจากบรเวณรอบ ๆ บานและในปายาง สามารถรวบรวมได 4 ตารบ ไดแก ตารบของหมอมาก พมนวล ตารบท 1 คอ ยาพน มสวนประกอบไดแก หมาก พลปนแดง หญาพนงขาว กะทกรก ตารบท 2 คอ ยาพอก มสวนประกอบ ไดแก เปลอกเพกา หญาพนงขาว ฟาทะลายโจร ขาวสาร และตารบของหมอกลบ ชายเกต ตารบท 1 คอ ยาพน มสวนประกอบ ไดแก หมาก พลปนแดง ยานลเภา กระทอน พลบพลา ตารบท 2 คอ ยาพอก มสวนประกอบ ไดแก ลกใตใบ นานมราชสห ชมเหดเทศ พญายอ หมากมงคด ขาวสาร อยางละเทากน ซงสมนไพรสวนใหญจะเปนสมนไพรรสฝาด รสเมาเบอและรสเยน โดยสมนไพรทใชกนมากทสดคอ หมาก ตามดวยพล ปนแดง หญาพนง และขาวสาร ซงการปรงยาจะใชวธเคยวหรอตาใหละเอยดแลวพน ทาหรอพอกในบรเวณทเปน สรรพคณสวนใหญของตวยา จะชวยในการรกษางสวด สมานแผล แกคน และถอนพษแมลงสตวกดตอย ขอปฏบตและขอหามในระหวางการรกษาสวนใหญจะหามเกยวกบอาหารแสลง ตามดวยการดแลทาความสะอาดรางกายและการสวมใสเสอผา 5. การถายทอดภมปญญาการรกษาโรคงสวดของหมอพนบาน

จากการสมภาษณผใหขอมล พบวา หมอพนบานทงสองทานยงไมไดมการจดบนทกเปนตารารกษาโรคและยงไมมการถายทอดวชาความรเพราะยงไมมผสนใจ ซงการจะถายทอดวชาความรนนผทจะรบการถายทอดจะตองมคณสมบต เปนคนด มศลธรรมและมความตองการทจะชวยเหลอผอน และหมอพนบานทงสองทานยงใหความคดเหนเกยวกบภมปญญาการแพทยพนบานในอนาคตวาภมปญญาการแพทยพนบานจะไมสญหายไป เพราะจะมผทสนใจมาสบทอดตอและจะตองมไวเพอรกษาคนตอไป 6. คณธรรมจรยธรรมในการเปนหมอพนบาน

จากการสมภาษณผใหขอมล พบวา คณธรรมจรยธรรมในการเปนหมอพนบานสามารถแบงไดเปน 2 ประการ คอ คณธรรมจรยธรรมตอตวหมอพนบาน และคณธรรมจรยธรรมตอผปวย ซงคณธรรมจรยธรรมตอตวหมอพนบานของทงสองทานสอดคลองกนคอ การปฏบตตามหลกศาสนา มความตงใจในการรกษา ชวยเหลอผอนโดยไมหวงผลตอบแทน การสารวมในคาพดการเคารพตอบดามารดาและครบาอาจารย และคณธรรมจรยธรรมตอผปวยของทงสองทานสอดคลองกนคอ มเมตตารกษาผปวยดวยใจ ใหการรกษาผปวยโดยเทาเทยมกน มความขยนและมความมงมนในการรกษา สรปและอภปรายผลการวจย

1. ขอมลทวไปของหมอพนบาน หมอพนบานทศกษาทงสองคนมอายมาก เปนเพศหญงทงค นบถอศาสนาพทธ มสถานภาพเปนหมาย จบชน

ประถมศกษาปท 4 สามารถอานออกเขยนได ประกอบอาชพหลกคอทาสวน ประกอบอาชพหมอพนบานเปนอาชพเสรม รายได 7,000–10,000 บาทตอเดอน ซงนคม ชมพหลวง (2554) ไดศกษาพบวา ภมปญญาในการประกอบอาชพในแตละทองถนจะมความเหมาะสมกบสภาพแวดลอมและสภาพทางภมศาสตร ซงจะมการพฒนาปรบปรง เปลยนแปลงใหเหมาะสมกบกาลสมย


~ 701 ~

2. ประวตความเปนมาสการเปนหมอพนบาน หมอพนบานทง 2 คนไดรบการสบทอดวชาความรมาจากบรรพบรษ โดยเรมศกษาตงแตอาย 7 – 12 ปจนไดเปน

หมอพนบานอยางเตมตวครงแรกตงแตอาย 24 – 32 ป มประสบการณในการรกษาโรคงสวดมาแลว 51 – 59 ป และมผปวยมาเขารบการรกษาเฉลยเดอนละ 2 – 3 คน ซงเพญนภา ทรพยเจรญ (2557) กลาวถงกระบวนการทจะเปนหมอพนบานวา ตองมการคดตวศษยจากบคคลภายในครอบครว แตตองอยบนพนฐานของคณสมบตทเหมาะสมดวยสวนใหญจะไดรบการปลกฝงเจตคต ความเชอและองคความในการรกษาโรคจากญาตพนองบรรพบรษใหปฏบตสบทอดกนตอไป โดยมพนฐานทางจตใจทตองการชวยเหลอผอนใหหายจากอาการเจบปวย

3. การถายทอดภมปญญาการรกษาโรคงสวด หมอพนบานทงสองทานยงไมไดมการจดบนทกเปนตารารกษาโรคและยงไมมการถายทอดวชาความรเพราะยงไมม

ผสนใจ ซงการจะถายทอดวชาความรนนผทจะรบการถายทอดจะตองมคณสมบต เปนคนด มศลธรรมและมความตองการทจะชวยเหลอผอน และหมอพนบานทงสองทานยงใหความคดเหนเกยวกบภมปญญาการแพทยพนบานในอนาคตวาภมปญญาการแพทยพนบานจะไมสญหายไป เพราะจะมผทสนใจมาสบทอดตอและจะตองมไวเพอรกษาคนตอไป ซงสอดคลองกบทองสข สมบรณ (2557) ทกลาววาความรทางภมปญญาการรกษาโรคสวนใหญอยในความทรงจาของหมอไมมการจดบนทก ซงหมอแตละทานจะมกรรมวธในการถายทอด และผทจะไดรบการถายทอดจะตองมคณสมบตตามทหมอกาหนด ซงเปนลกษณะการถายทอดทผใหเจาะจงถายโอนแบบไมปดบงแกบคคลหรอกลมคนทตนไวใจ (ดรยางค วาสนา และซารนา แวแจะ, 2550)

4. ขอมลเกยวกบการใชสมนไพรรกษาโรคงสวด สมนไพรทหมอพนบานใชในการรกษาโรคงสวดสวนใหญจะเปนสมนไพรสดซงสมนไพรสวนใหญจะเปนสมนไพรรส

ฝาด รสเมาเบอและรสเยน เยน โดยสมนไพรทใชกนมากทสดคอ หมาก ตามดวยพล ปนแดง หญาพนง และขาวสาร ในการปรงยาจะใชวธเคยวหรอตาใหละเอยดแลวพน ทาหรอพอกในบรเวณทเปน สรรพคณสวนใหญของตวยา จะชวยในการรกษางสวด สมานแผล แกคน และถอนพษแมลงสตวกดตอย ซงสอดคลองกบประสทธ หวนสน (2559) ไดทาการศกษาพบวาสมนไพรรกษาโรคเรมและโรคงสวดของหมอพนบาน สวนใหญจะเปนสมนไพรสด สมนไพรสวนใหญจะเปนสมนไพรรสฝาด รสเมาเบอ และรสเยน ซงสมนไพรทหมอพนบานใชกนมากทสด คอ หมาก ตามดวยพล เชนกนทงนการศกษาเรองสรรพคณเภสชของวฒ วฒธรรมเวช (2553) ไดกลาวถงรสยาในการรกษาโรควาเมอรจกรสของตวยาแลวรสของตวยานนจะบอกถงสรรพคณของยาและหลกสรรพคณสมนไพรไทยรสของสมนไพรพบวายารสฝาดสรรพคณสาหรบสมานทงภายนอกและภายในสมานแผลชะลางบาดแผลมการการคดเลอกสมนไพร

5. กระบวนการรกษาโรคงสวดของหมอพนบาน ลกษณะของผปวยทมาเขารบการรกษาผหมอพนบานทงสองทานสวนใหญจะมาเขารบการรกษาทบานหมอ เพราะ

เปนผทอาศยอยในอาเภอกงหราและอาเภอใกลเคยง มทงเขารบการรกษากบหมอพนบานโดยตรง และเขารบการรกษากบแพทยแผนปจจบนรวมดวย กอนการรกษาผปวยจะตองอาบนาและสวมใสเสอผาทสะดวกตอการเขารบการรกษา หมอพนบานจะมการซกประวต มการตรวจวนจฉยกอนใหการรกษาสอดคลองกบการศกษาของปยาภรณ เนอออน (2559) และเชษฐณรช อรชน และ กนกวรรณ อยไสว (2554) พบวา กระบวนการรกษาของหมอพนบาน ประกอบไปดวยการซกประวตการตรวจรางกาย การสงเกต การวนจฉยโรคตามหมอสมมต และมการบชาครกอนการรกษา ซงในการเตรยมตวยาทจะรกษานนจะมการบรกรรมคาถารวมดวยสอดคลองกบการศกษาของธรณฐ ทองชชวย, และคนอนๆ (2556) ทพบวามการใชคาถารวมถงพธกรรมทางความเชอมาใชในกระบวนการบาบดรกษารวมถงการใชสมนไพรทแตกตางกนไปตามชนดลกษณะอาการของโรคหรอความเจบปวยทปรากฏ

วธการรกษาของหมอพนบานทงสองทานจะใชสมนไพรเปนยาพนและยาพอก เมอใหการรกษาแลวนดผปวยมาดอาการในวนถดไปเพอใหการรกษาตอ คาตอบแทนในการรกษาไมไดกาหนดเปนราคาจะเนนการทาบญและอทศสวนกศล


~ 702 ~

ปญหาและอปสรรคทพบในการรกษาของหมอพนบานทงสองทานจะสอดคลองกนคอ งสวดทเปนขามกระดกสนหลงจะรกษายากซงมความสอดคลองกบอทยวรรณ หมรกษา (2558) และ สภาพร นาใส (2552) ทไดทาการศกษาเกยวกบภมปญญาหมอพนบาน พบวา กระบวนการรกษาม 2 ขนตอนหลก คอ 1. ขนตอนการวนจฉยหรอกอนการรกษา และ 2. ขนตอนการรกษา โดยมรปแบบในการรกษา คอ การพอกยาใชเกลดนาคราชตาใหละเอยดพอก และมการใชคาถาอาคม ผทมารบการรกษาสวนใหญจะเปนประชาชนในพนทใกลเคยง มาดวยอาการเปนโรคงสวดตามบรเวณตาง ๆ ของรางกาย มทงเคยรกษากบโรงพยาบาลแลว และเลอกมารบรกษากบหมอพนบานโดยตรง ผเขารบการรกษาตองปฏบตตามขอปฏบตและขอหามในระหวางการรกษาสวนใหญจะหามเกยวกบอาหารแสลงตามดวยการดแลทาความสะอาดรางกายและการสวมใสเสอผา เพอทาใหการรกษาเปนผลสาเรจสอดคลองกบการศกษาของจไรรตน ชโลหะ (2554) พบวาในการรกษาโรคงสวดผรบการรกษาตองปฏบตตามขอหามขอปฏบตอยางเครงครดจงจะทาใหการรกษาไดผลดขนและโรม บวทอง (2554) พบวาหามสมผสหรอเกาบรเวณผนหรอตมนาเพราะเชอไวรสในเลบจะสามารถแพรไปยงผอนได 6. คณธรรมจรยธรรมจรรยาบรรณในการเปนหมอพนบาน ลกษณะคณธรรมจรยธรรมจรรยาบรรณในการเปนหมอพนบาน คอ การปฏบตตามหลกศาสนา มความตงใจในการรกษา ชวยเหลอผอนโดยไมหวงผลตอบแทน การสารวมในคาพด การเคารพตอบดามารดาและครบาอาจารย และคณธรรมจรยธรรมตอผปวยของทงสองทานสอดคลองกนคอ มเมตตารกษาผปวยดวยใจ ใหการรกษาผปวยโดยเทาเทยมกน มความขยนและมความมงมนในการรกษาซงมสอดคลองกบการศกษาของปยนช ยอดสมสวย (2552) และปยาภรณ เนอออน (2559) ทพบวา หมอพนบานจะเอาใจใส ดแลคนเจบปวยอยางใกลชด เปนการรกษาทงทางกายและทางใจควบคกนไป การรกษาเปนเรองของบญคณ ไมใชการเรยกรองคาตอบแทน และถาหากอาการดขนหรอไมดขนจะตดตามผปวยโดยการโทรเพอสอบถามอาการ ขอเสนอแนะ

1. หมอพนบานทใชภมปญญาทองถนในรกษาโรคเปนผทมความร ความเชยวชาญในการรกษาโรค และหมอพนบานสวนใหญเปนผสงอาย ควรมการศกษารวบรวมองคความรทางการแพทยพนบานอยางเรงดวน กอนทจะสญหายไปพรอมกบตวหมอพนบาน

2. สถานบรการสาธารณสข เจาหนาทสาธารณสขหรอหนวยงานทเกยวของควรจะสงเสรม ฟนฟ และพฒนาองคความร การใชสมนไพรในการรกษาโรคของ

หมอพนบาน เพอพฒนาผสมผสานกบการรกษาแบบแผนปจจบน เปนทางเลอกหนงในการดแลสขภาพของประชาชน

3. ควรมการเผยแพร และปลกฝงใหเยาวชนไดเกดการเรยนรในเรองการใชภมปญญาในทองถน เพอใหเกดจตสานกในการอนรกษภมปญญาทมอย ใหคงอยกบทองถน และสนใจอยากจะสบทอดภมปญญานตอไป เอกสารอางอง กนกกร มอหะหมด. (2550). การแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอก. ยะลา. วทยาลยการสาธารณสข

สรนธร จงหวดยะลา. กรมควบคมโรค. (2555). คมอดแลสขภาพดวยการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก. กรมพฒนาการแพทยแผนไทย

และแพทยทางเลอก. กรงเทพมหานคร: สานกงานกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก. กองการประกอบโรคศลปะ. (2540). คมภรตกศลา. นนทบร: กระทรวงสาธารณสข.


~ 703 ~

กองคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทยและแพทยพนบานไทย. (31 มนาคม 2561). รจกการแพทยพนบาน. สบคนจาก http:www.indi.dtm. แกว กาญจนา. (2552). สตรลบตารบยาสมนไพรรกษาโรคอมพฤกษ -อมพาต. กรงเทพฯ: นออน บค มเดย. คนากร สรการากล. (2551). ภมปญญาผดงครรภ: กรณศกษานางฟดะ ออนนวล บานสมทรตาบล เกาะกลาง อาเภอเกาะลนตา จงหวด กระบ. (ปญหาพเศษปรญญาบณฑต). วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา, หลกสตรวทยาศาสตรบณฑต. คะนองยทธ กาญจนกล. (2553). เอกสารการสอนชดวชาจรรยาบรรณวชาชพ และกฎหมายเกยวกบการแพทยแผนไทย. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. จไรรตน ชโลหะ. (2554). ภมปญญาหมอพนบานในการรกษาโรคงสวด บานบางสกม ตาบลทรายแดง อาเภอเมอง จงหวด

ระนอง. (ปญหาพเศษปรญญาบณฑต). วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา, หลกสตรการแพทยแผนไทย. ชยนต พเชยรสนทร. (2556). คมอเภสชกรรมไทย เลม 3: เครองยาสตววตถ. (2). กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนตงแอนด พบลชชง. เชษฐณรช อรชน และ กนกวรรณ อยไสว. (2554). ภมปญญาพนบานกบการรกษาผปวยโดยใชสมนไพร อาเภอแกลง จงหวด

ระยอง. (ปญหาพเศษปรญญาบณฑต). วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา, หลกสตรวทยาศาสตรบณฑต. ดรยางค วาสนา และซารนา แวเจะ. (2550). ภมปญญาของผดงครรภโบราณมสลมในการดแลหญงหลงคลอดในพนทบาน ตนชด ตาบลพะยา อาเภอเมอง จงหวดยะลา. (ปญหาพเศษปรญญาบณฑต). วทยาลยการสาธารณสขสรนธร

จงหวดยะลา, หลกสตรวทยาศาสตรบณฑต. ธรณส ทองชชวย. (2556). สมนไพรในงานสาธารณสขมลฐาน. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. นคม ชมพหลง. (2554). ภมปญญาทองถนสตรเรยนร (ฉบบปรบปรง). กรงเทพมหานคร: อภชาตการพมพ. บญมา พงษโหมด. (2550). ภาพรวมภมปญญาไทย. (2). กรงเทพมหานคร: มลนธภมปญญา. ประสทธ หวนสน. (2559). ภมปญญาการใชสมนไพรของหมอพนบาน ในอาเภอเทพา จงหวดสงขลา: กรณศกษาโรคเรมและ งสวด. (ปญหาพเศษปรญญาบณฑต). วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา, หลกสตรการแพทยแผนไทย. ปยนช ยอดสมสวย และสพมพ วงษทองแท. (2554). การศกษาภมปญญาของหมอพนบานในอาเภอองครกษ จงหวดนครนายก. รายงานการวจย. คณะสหเวชศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ปยาภรณ เนอออน. (2559). ภมปญญาหมอพนบานรกษาโรครดสดวงทวารดวยสมนไพร กรณศกษา: หมอหมน หวนเมอง

ตาบลบอแสน อาเภอทบปด จงหวดพงงา. (ปญหาพเศษปรญญาบณฑต). วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา, หลกสตรการแพทยแผนไทย. เพญนภา ทรพยเจรญ. (2548). การดแลสขภาพแบบพงตนเองดวยสมนไพรในงานสาธารณสขมลฐาน. กรงเทพมหานคร: สามเจรญพาณชย. โรงพยาบาลบารงราษฎร. (10 มนาคม 2561). บทความโรคงสวด รเทาทน ปองกนได. สบคนจาก

https://www.bumrungrad.com/th/health-blog/january-2016/herpes-zoster-geriatric-disease. โรม บวทอง. (10 เมษายน 2561). บทความพเศษฟนฟความรโรคงสวด. รายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยา ประจาสปดาห.

นนทบร: สานกงานระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสขโรงพยาบาลบารงราษฎร, (35). นตยสารเพอสขภาพ Better Health โรคงสวดรเทาทนปองกนได. สบคนจาก https://www.bumrungrad.com/th/.

วฒ วฒธรรมเวช (2553) สารานกรมสมนไพร: รวมหลกเภสชกรรมไทย. (1). กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, สมฤทธ ศรธารงสวสดและคนอนๆ. (20 มนาคม 2561). การพฒนาภมปญญาไท สขภาพวถไท. สบคนจาก

https://www.hiso.or.th/hiso/picture/reportHealth/ThaiHealth2018/thai2018_19.pdf.


~ 704 ~

สพรรณ ศรธรรมมา. (1 มนาคม 2561). จดทมแพทยดแลสขภาพแรงงานไทยในอาเซยน. สารกรมการแพทย. สบคนจาก http://www.dms.moph.go.th/dmsweb/dgnews/jan2015.pdf. สภาพร วสขเร. (2557). การศกษาภมปญญาของหมอพนบานในอาเภอเมอง จงหวดเพชรบรณ. (ปญหาพเศษปรญญาบณฑต).

มหาวทยาลยราชภฏเพชรบรณ, คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย. สภาพร นาใส. (2552). ภมปญญาหมอพนบานในการรกษาโรคงสวด: กรณศกษาหมอเสมคลองรว อาเภอเกาะลนตา จงหวดกระบ. (ปญหาพเศษปรญญาบณฑต). วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา, หลกสตรวทยาศาสตรบณฑต. สรเกยรต อาชานานภาพ. (2553). ตาราตรวจรกษาโรคทวไป 2: โรคกบการดแลรกษาและปองกน. (5). กรงเทพมหานคร: โฮลสตกพบลชชง. อทยวรรณ หมรกษา. (2557). ภมปญญาหมอพนบานการรกษาโรคงสวดดวยสมนไพร: กรณศกษาหมอประคอง ชวยคม

อาเภอทงใหญ จงหวดนครศรธรรมราช. (ปญหาพเศษปรญญาบณฑต). วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา, หลกสตรการแพทยแผนไทย.


~ 705 ~

HS-02 ความคดเหนตอภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชน

บานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล The Opinion Local Wisdom to State of Emergency at Ban - Khuan

Din - Dang, Khuan - Khan Sub - district, Mueang District, Satun Province.

ณฐพล เคยนขน1* ณฏฐดนย สทธภาจรสกล1 ไฟศอล มาหะมะ1 ภคณฐ วรขจร2 Natthaphon Khiankhan1, Naddanai Sittipajirasakul1, Faisol Mahama1, Phakkhanat Weerakhachon2

1กลมงานหลกสตรการแพทยแผนไทยบณฑต วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา 2กลมงานพฒนาก าลงคน วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา

*อเมล: [email protected]

บทคดยอ

การศกษาเรองการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล มวตถประสงคเพอศกษาการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน ของประชาชน และความคดเหนของประชาชนส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนทมการใชและหลงเหลออยในปจจบน ซงเปนการศกษาเชงพรรณนา รวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามกบประชาชน จ านวน 296 คน ใชคาความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน ส าหรบวเคราะหขอมล และวเคราะหความสมพนธโดยใชสถต Chi – Square test ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง จ านวน 151 คน (รอยละ 51.0) มอายระหวาง 31 - 45 ป จ านวน 104 คน (รอยละ 35.1) มระดบการศกษาชนมธยมตอนตนและตอนปลาย จ านวน 115 คน (รอยละ 38.9) มอาชพรบจางทวไป จ านวน 130 คน (รอยละ 43.9) มรายได ตอเดอน 5,000 – 10,000 บาท จ านวน 122 คน (รอยละ 41.2) และมประสบการณการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน 1 - 5 ป จ านวน 152 คน (รอยละ 51.4) ส าหรบการใชภมปญญาพนบาน ประกอบดวย รกษาเลอดออก บาดแผลและแมลงกดตอย มระดบความคดเหนนอย คดเปนรอยละ 65.5 , 57.4 และ 57.4 ตามล าดบ ส าหรบการรกษาบาดแผลไฟไหมน ารอนลวก มระดบความคดเหนปานกลาง คดเปนรอยละ 46.3 โดยภาพรวมการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนทงหมด มระดบความคดเหนนอย คดเปนรอยละ 57.1 และจากการทดสอบสมมตฐานพบวา จ านวนประสบการณมความสมพนธกบการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนอยางมนยส าคญทางสถต (p = 0.004) ค าหลก: ภมปญญาพนบาน, ภาวะฉกเฉน

Abstract The aim of this descriptive study is to estimate the local wisdom towards emergency situation, meanwhile to discover the awareness status of emergency situation among citizens. This study involves 296 person at Ban – Khuan – Din - Dang Village, Khuan - Khan Sub - district, Mueang District, Satun Province by using questionnaire survey. Frequency, percentage, mean, standard deviation and chi – square test are used for the data analysis: significant level at 0.05. According to the survey, most of the samples group were 151 women (51.0%), aged between 31 - 45 years; 104 participants (35.1%), there are 115 secondary and upper secondary

The 6th NEU National and International Conference 2019 (NEUNIC) 2019)

July 20, 2019 North Eastern University

~ 706 ~

education levels (38.9%), the occupation has a general employment contract; 130 participants (43.9%), the salary between 5 ,000 - 10 ,000 baht, 122 participants (41.2%) and the experience has used local wisdom for the treatment of emergencies between 1 - 5 years; 152 participants (51.4%) . The local wisdom conduct proper bleeding treatment in 65.5%, wound treatment in 57.4%, insect bite treatment in 57.4%, and burn wound treatment in 46.3%. The local wisdom towards the awareness of emergency situation is as low as 57.1%. This result shows that there is a relationship between local wisdom towards the awareness of emergency situation, with a significant level (p = 0.004)

Keywords: local wisdom, state of emergency

บทน า

การพฒนาระบบบรการสาธารณสขในประเทศไทย มความพยายามสงเสรมและสนบสนนการใชและพฒนาภมปญญาทองถนในการบ าบดรกษาโรคคขนานกบการแพทยแผนปจจบน จงมการพฒนาใหมการจดบรการใน สถานบรการภาครฐเพอใหประชาชนสามารถเขาถงการรบบรการไดอยางสะดวก และครอบคลมในแตละพนทอยาง มคณภาพมาตรฐาน ประชาชนจงสามารถเขาถงบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสานจากสถานบรการตางๆ เพมมากขนตามล าด บ กลาวคอมประชาชนไดรบบรการผปวยนอกดานการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสานในป 2556 คดเปนรอยละ 14.05 ป 2557 รอยละ 16.02 และป 2558 รอยละ 17.51 (กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก, 2557) จงมความจ าเปนอยางยงทจะตองพฒนาระบบบรการสาขาการแพทย แผนไทยและการแพทยผสมผสาน ดวยการขยายการจดบรการในสถานบรการระดบตาง ๆ ทส าคญไดแกการจดบรการคลนกการแพทยแผนไทยทแผนกผปวยนอกคขนานกบการแพทยแผนปจจบน รวมถงการจดบรการคลนกการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกแบบครบวงจรทสามารถใหบรการรกษาโรคทวไปและการรกษาเฉพาะโรคส าคญ ไดแก ไมเกรน ขอเขาเสอม อมพฤกษอมพาต และภมแพทางเดนหายใจสวนตน ใหครอบคลมในแตละระดบของสถานบรการ เพอเพมการเขาถงบรการของประชาชนไดอยางมคณภาพ มาตรฐานสรางความเชอมน สรางการยอมรบแกประชาชน และสามารถน าไปใชประโยชนในการดแลสขภาพตนเองและครอบครวไดดวยการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสานไดอยางยงยนในระยะยาวตอไป (ส านกบรหารการสาธารณสข ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข, 2559)

กรอบนโยบายและยทธศาสตรการพฒนาดานการแพทยแผนไทย การแพทยพนบานและการแพทยทางเลอก ซงครอบคลมประเดนหลก คอ เรองก าลงคนเรองการพฒนาใหระบบบรการสขภาพดานการแพทยแผนไทย มความความนาเชอถอทางวชาการ เรองการเฝาระวงและคมครองภมปญญาไทย เรองการสนบสนนภาคเครอขาย โดยททกเรองทกสวนลวนมความสมพนธเชอมโยงและตองขบเคลอนไปพรอมกนทงหมด แตในชวงจงหวะเวลาแหง การเปลยนแปลงตาง ๆ ภายใตกระแสโลกาภวตนทก าลงสงผลกระทบมายงประเทศไทยและวถการด ารงชวตของคนไทย โดยเฉพาะอยางยง การกาวสประชาคมอาเซยนในป 2558 ซงจะเกด ขนมาพรอม ๆ กบ ผลกระทบทางวฒนธรรมอาเซยนทจะแผขยายถงกนโดยเสรนนถอเปนตวเรงใหกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกในฐานะทเปนกลไกหลกทางวชาการดานการแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกจ าเปนตองเลอกประเดนการพฒนาทมความส าคญสงมาขบเคลอน โดยเหนวา การเฝาระวงและคมครองภมปญญาไทย และการพฒนาก าลงคน เปนประเดนใหญทจะตองหยบยกมาขยายความใหชดเจนวาประเทศไทยควรจะก าหนดกรอบทศทางการขบเคลอนอยางไร เพอใหการแพทยแผนไทยสามารถตอสและยนหยดอยในเวทอาเซยน รวมทงในเวทโลกไดอยางเตมภาคภม (ส านกขอมลและประเมนผล กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก, 2556) แมวาการรกษาโรคของแพทยแผนปจจบนจะเจรญกาวหนามากเพยงใด แตยงมประชาชนจ านวนหนงทยงคงใชวธการรกษาดวยการแพทยแผนไทยซงเปนภมปญญาทองถนทสบทอดตอกนมา


~ 707 ~

สถตขอมลจงหวดสตล มจ านวนประชากร 293,101 คน ผปวยทมชอยในทะเบยนบานหมบานควน ดนแดง มารบการรกษาภาวะฉกเฉนทโรงพยาบาลรวม 42 คน จ านวน 126 ครง จากประชากร 1,432 คน คดเปนอตราสวนและรอยละ ER Visit : ประชากร 2.93 % (โรงพยาบาลสตล, 2559) และจากสถตขอมลผปวยทมชออยในทะเบยนบานหมบานควนดนแดง ทมารบรกษาภาวะฉกเฉนทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลควนขนรวม 12 คน จ านวน 43 ครง จากประชากร 1,432 คน คดเปนอตราสวนรอยละ ER Visit: ประชากร 0.84 % (โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลควนขน, 2559)

ดงนน จากทกลาวขางตน การใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชน และความคดเหนของประชาชนในบานควนดนแดงส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนทยงคงใชและหลงเหลออยในปจจบน ท อาศยอยในหมบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล มสถานการณเปนอยางไร และ มความสมพนธ ของจ านวนประสบการณมความสมพนธกบการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชน หรอไม ใน การน าขอมลไปใชวางแผนการด าเนนงานภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชน

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนทอยในหมบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล 2. เพอทราบถงความคดเหนของประชาชนในบานควนดนแดงส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนทยงคงใชและหลงเหลอ อยในปจจบน

วธด าเนนการวจย การศกษาความคดเหนตอภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล มวธด าเนนการศกษาดงตอไปน รปแบบการวจย การศกษาครงนผศกษาท าการศกษาความคดเหนตอภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล เปนการวจยเชงพรรณนา (Descriptive Research) รวบรวมขอมลจากกลมตวอยางประชากรในต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล โยมระยะเวลาในการเกบขอมล ระหวางเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2560 ถง เดอนกนยายน พ.ศ. 2560 ประชากรและกลมตวอยางทใชในการศกษา ประชากรทใชในการศกษาครงน คอ ประชากรทมชอยในทะเบยนบาน บานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล มความสามารถในการสอสาร มสตสมปชญญะและมประสบการณการใชภมปญญาพนบานในการรกษาภาวะฉกฉน รวมทงใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม มอายมากกวา 15 ปขนไป จ านวนทงหมด 1,113 คน (องคการบรหารสวนต าบลควนขน, 2559) การก าหนดขนาดกลมตวอยางโยการค านวณขนาดของกลมตวอยางจากกลมประชากรโดยใชสตรของ Yamane (1973) ดงน

n = N

1+Ne2

= 1,113

1+(1,113)(0.05)2

n = 295.25



~ 708 ~

เมอ n = ขนาดจ านวนกลมตวอยาง N = ขนาดของประชากร (คน) e = ความคลาดเคลอนของการสมกลมตวอยาง เทากบ 0.05 ดงนน จะไดกลมตวอยางทงสน 295.25 คน เพราะฉะนนไดกลมตวอยางทท าวจยโดยการปดใหเปนจ านวนเตมจ านวน 296 คน ส าหรบการเลอกกลมตวอยางใชวธการสมอยางงาย (Sample Random Sampling) เครองมอทใชในการรวบรวมขอมล เครองมอทใชในการรวบรวมขอมลเปนแบบสอบถาม (Questionnaire) โดยมแนวกรอบแนวคดจากการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนประกอบดวย 3 สวน คอ สวนท 1 แบบสอบถามทเกยวกบขอมลทวไป ลกษณะแบบสอบถามเปนชนดปลายปด ซงมขอค าถามจ านวน 6 ขอ ประกอบดวย เพศ อาย ระดบการศกษาสงสด อาชพ รายไดตอเดอน และประสบการณการใชภมปญญาหมอพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน สวนท 2 แบบสอบถามทเกยวของกบขอมลการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชน ไดแก การรกษาการมเลอดออก การรกษาบาดแผล การรกษาแผลไฟไหมน ารอนลวก การรกษาแมลงมพษกดตอย ซงเปนค าถามแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) จ านวน 40 ขอ โดยใชระดบการวดขอมลประเภทอนตรภาคชน (Interval Scale) แบงเปน 5 ระดบ

ระดบความเหน คาคะแนนของน าหนกของตวเลอกตอบ มากทสด ก าหนดคะแนนใหเปน 5 มาก ก าหนดคะแนนใหเปน 4 ปานกลาง ก าหนดคะแนนใหเปน 3 นอย ก าหนดคะแนนใหเปน 2 นอยทสด ก าหนดคะแนนใหเปน 1

มเกณฑในการแบงตามความคดเหนดงน คาเฉลย ระดบความเหน 1.00 – 1.49 นอยทสด 1.50 – 2.49 นอย 2.50 – 3.49 ปานกลาง 3.50 – 4.49 มาก 4.50 – 5.00 มากทสด

สวนท 3 เปนแบบสอบถามเกยวกบความคดเหนและขอเสนอแนะเปนลกษณะค าถามปลายเปด 1 ขอ เปนขอเสนอแนะเพมเตม โดยเปดโอกาสใหผตอบแบบสอบถามแสดงความคดเหนและขอเสนอแนะ ทดสอบความเชอมนของเครองมอกอนลองน าไปใชจรง (Try Out) กบประชาชนทมชออยในทะเบยนบาน ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล จ านวน 30 คน เพอวเคราะหหาความเชอมนของแบบสอบถาม ไดคาความเชอมนของแบบสอบถามเทากบ 0.781 และปรบปรงแกไขแบบสอบถามตามผลจากการวเคราะหความเชอมนกอนน าไปใชจรงอกครง


~ 709 ~

การรวบรวมขอมล รวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามกบกลมตวอยางทอาศยอยในพนทบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง

จงหวดสตล โดยการสม จ านวน 296 คน มอายตงแต 15 ปขนไป มความสามารถในการสอสาร มสตสมปชญญะ และใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม ผศกษาอธบายถงวตถประสงคและชแจงรายละเอยดของการศกษากอนการท าแบบสอบถามของกลมตวอยางทกครง การตอบแบบสอบถามใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถามอยางมอสระ และผศกษาตรวจสอบความครบถวนของขอมลตามแบบสอบถามทกครงกอนออกจากบานกลมตวอยาง

การวเคราะหขอมล วเคราะหขอมลแบบสอบถามทตรวจสอบเรยบรอยแลวดวยโปรแกรมส าเรจรป (Statistics Program) มขนตอนในการ

วเคราะหขอมล ดงน 1. สถตพรรณนา (Descriptive Statistics) วเคราะหขอมลปจจยสวนบคคลโดยใชคาความถ รอยละ ส าหรบภมปญญา

พนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนใชคาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน 2. สถตอนมาน (Inferential Statistics) ส าหรบทดสอบสมมตฐานเพอหาความสมพนธโดยใชสถต Chi – Square test

ก าหนดระดบนยส าคญทางสถตท 0.05 ผลการวจย

ขอมลทวไป ผลการศกษาพบวา สวนทเกยวของกบขอมลทวไปของประชาชนบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง

จงหวดสตล ทมการภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน จากการสมกลมตวอยาง จ านวน 296 คน พบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง จ านวน 151 คน คดเปนรอยละ 51.0 และ เพศชาย จ านวน 145 คน คดเปน

รอยละ 49.0 กลมตวอยางสวนใหญมอายระหวาง 31 - 45 ป จ านวน 104 คน คดเปนรอยละ 35.1 รองลงมามอายระหวาง 15 -

30 ป จ านวน 95 คน คดเปนรอยละ 32.1 มอายระหวาง 46 - 59 ป จ านวน 68 คน คดเปนรอยละ 23.0 และมอายตงแต 60 ปขนไป จ านวน 29 คน คดเปนรอยละ 9.8

กลมตวอยางสวนใหญมระดบการศกษามธยมศกษาตอนตนและตอนปลาย จ านวน 115 คน คดเปนรอยละ 38.9 รองลงมามระดบการศกษาประถมศกษา จ านวน 110 คน คดเปนรอยละ 37.2 ระดบการศกษาอนปรญญา / ประกาศนยบตรวชาชพชนสง จ านวน 44 คน คดเปนรอยละ 14.9 ระดบการศกษาปรญญาตร จ านวน 22 คน คดเปนรอยละ 7.4 และไมไดศกษานอยทสด จ านวน 5 คน คดเปนรอยละ 1.7

กลมตวอยางสวนใหญมอาชพรบจางทวไป จ านวน 130 คน คดเปนรอยละ 43.9 รองลงมาเกษตรกร จ านวน 65 คน คดเปนรอยละ 22.0 พอบาน / แมบาน จ านวน 37 คน คดเปนรอยละ 12.5 นกเรยน / นกศกษา จ านวน 23 คน คดเปนรอยละ 7.8 ขาราชการ จ านวน 16 คน คดเปนรอยละ 5.4 คาขาย จ านวน 15 คน คดเปนรอยละ 5.1 และมอาชพธรกจสวนตวนอยทสด จ านวน 10 คน คดเปนรอยละ 3.3

กลมตวอยางสวนใหญมรายไดของครอบครว 5,000 - 10,000 บาทตอเดอน จ านวน 122 คน คดเปนรอยละ 41.2 รองลงมามรายไดต ากวาหรอเทากบ 5,000 บาทตอเดอน จ านวน 102 คน คดเปนรอยละ 34.5 รายได 10,001 – 15,000 บาทตอเดอน จ านวน 50 คน คดเปนรอยละ 16.9 และมรายได 15,001 ขนไปนอยทสด จ านวน 22 คน คดเปนรอยละ 7.4

และกลมตวอยางสวนใหญมประสบการณในการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน จ านวน 277 คน คดเปนรอยละ 93.6 ประกอบดวยมประสบการณ 1 - 5 ปมากทสด จ านวน 152 คน คดเปนรอยละ 51.4 รองลงมาม



~ 710 ~

ประสบการณ 16 - 20 ปขนไป จ านวน 47 คน คดเปนรอยละ 15.9 มประสบการณ 11 - 15 ป จ านวน 40 คน คดเปนรอยละ 13.5 และมประสบการณ 6 - 10 ปนอยทสด จ านวน 438คน คดเปนรอยละ 12.8 และกลมตวอยางทไมมประสบการณการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน จ านวน 19 คน คดเปนรอยละ 6.4

การใชภมปญญาส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน ผลการศกษาการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอ

เมอง จงหวดสตล พบวา กลมตวอยางสวนใหญมระดบความคดเหนการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาการมเลอดออกอยในระดบนอย รอยละ 65.5 (ตารางท 1) โดยคะแนนอยท 3.58 ± 0.82 เมอศกษาขอมลความรรายขอพบวา กลมตวอยางสวนใหญ มขอทมคาเฉลยสงทสดในขอทวา ทานคดวาทานเขาใจความหมายของการมเลอดออก

กลมตวอยางสวนใหญมระดบความคดเหนการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาบาดแผลอยในระดบนอย รอยละ 57.4 (ตารางท 1) โดยคะแนนอยท 3.68 ± 0.72 เมอศกษาขอมลความรรายขอพบวา กลมตวอยางสวนใหญ มขอทมคาเฉลยสงทสดในขอทวา ทานคดวาทานเขาใจความหมายของบาดแผล

กลมตวอยางสวนใหญมระดบความคดเหนการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาบาดแผลไฟไหมน ารอนลวกอยในระดบปานกลาง รอยละ 46.3 (ตารางท 1) โดยคะแนนอยท 3.72 ± 0.77 เมอศกษาขอมลความรรายขอพบวา กลมตวอยางสวนใหญ มขอทมคาเฉลยสงทสดในขอทวา ทานคดวาทานเขาใจความหมายของบาดแผลไฟไหมน ารอนลวก

กลมตวอยางสวนใหญมระดบความคดเหนการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาแมลงมพษกดตอยอยในระดบนอยรอยละ 57.4 (ตารางท 1) โดยคะแนนอยท 3.53 ± 0.84 เมอศกษาขอมลความรรายขอพบวา กลมตวอยางสวนใหญ มขอทมคาเฉลยสงทสดในขอทวา ทานคดวาทานทราบถงแมลงมพษในประเทศไทยทพบบอย

ส าหรบการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนในภาพรวมทงหมด สวนใหญมระดบความคดเหนนอย รอยละ 57.1 (ตารางท 1) ตารางท 1 จ านวนและรอยละของกลมตวอยางทมการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน

ระดบความคดเหน จ านวน (คน) รอยละ

1. การใชภมปญญาส าหรบการรกษาการมเลอดออก (Max = 4.70, Min = 1.10, Mean = 2.34, S.D. = 0.74) นอยทสด (1.00 – 1.49) 5 1.7 นอย (1.50 – 2.49) 194 65.5 ปานกลาง (2.50 – 3.49) 58 19.6 มาก (3.50 – 4.49) 37 12.5 มากทสด (4.50 – 5.00) 2 0.7 2. การใชภมปญญาส าหรบการรกษาบาดแผล (Max = 4.50, Min = 1.40, Mean = 2.46, S.D. = 0.62) นอยทสด (1.00 – 1.49) 3 1.0 นอย (1.50 – 2.49) 170 57.4 ปานกลาง (2.50 – 3.49) 95 32.2 มาก (3.50 – 4.49) 27 9.1


~ 711 ~

มากทสด (4.50 – 5.00) 1 0.3 3. การใชภมปญญาส าหรบการรกษาบาดแผลไฟไหมน ารอนลวก (Max = 4.50, Min = 1.40, Mean = 2.75, S.D. = 0.63) นอยทสด (1.00 – 1.49) 1 0.3 นอย (1.50 – 2.49) 118 39.9 ปานกลาง (2.50 – 3.49) 137 46.3 มาก (3.50 – 4.49) 38 12.8 มากทสด (4.50 – 5.00) 2 0.7 4. การใชภมปญญาส าหรบการรกษาแมลงมพษกดตอย (Max = 4.20, Min = 1.10, Mean = 2.36, S.D. = 0.56) นอยทสด (1.00 – 1.49) 6 2.0 นอย (1.50 – 2.49) 170 57.4 ปานกลาง (2.50 – 3.49) 108 36.5 มาก (3.50 – 4.49) 12 4.1 5. การใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนในภาพรวม

(Max = 4.15, Min = 1.58, Mean = 2.48, S.D. = 0.58) นอย (1.50 – 2.49) 169 57.1 ปานกลาง (2.50 – 3.49) 104 35.1 มาก (3.50 – 4.49) 23 7.8

การทดสอบสมมตฐาน เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายไดประชาชน ไมมความสมพนธกบความคดเหนตอภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล สวนประสบการณ มความสมพนธกบความคดเหนตอภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.004 ดงแสดงในตารางท 2 ตารางท 2 ความสมพนธระหวางประสบการณกบการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน

ประสบการณ การใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน

นอย ปานกลาง มาก รวม

ไมมประสบการณ 17 0 2 19 มประสบการณ 152 104 21 277

รวม 169 104 23 296 สรปและอภปรายผล



~ 712 ~

ผลการศกษาเรอง ความคดเหนตอภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนบานควนดนแดง ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล ผศกษาอภปรายผลไดดงน

1. เพศ ไมมความสมพนธกบการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชน ไมเปนไปตามสมมตฐาน สอดคลองกบงานวจยของ วรพงษ เกรยงสนยศ (2552) จากการศกษาภมปญญาหมอพนบาน จงหวดพระนครศรอยธยา พบวา เนองมาจากทงเพศชาย และเพศหญงตางกไดรบความรเรองภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนตนเองไดไมเทากน เนองจากอยในชมชนทมสงแวดลอมตางกน มการด าเนนชวตทตางกน ไมวาจะเปนลกษณะวถชวตความเปนอย การอปโภคบรโภค จงท าใหการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของกลมเปาหมายทงสองเพศ แตกตางกน

2. อาย ไมมความสมพนธกบการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชน ไมเปนไปตามสมมตฐาน สอดคลองกบงานวจยของ วจตรา อมรวรยะชย (2552) ทไดศกษาภมปญญาชมชนพนางตง พบวา บรบทของพนท ทแตละครอบครวจะประกอบดวยบคคลหลายวย อาศยอยรวมในบานเดยวกน หรออาศยบานใกลเคยงกนจงท าใหการใชภมปญญาพนบานซงถอเปนประสบการณทไดรบการถายทอดจาก บรรพบรษ จะไดรบ การบอกเลาเพอเปนตวเลอกส าหรบการตดสนใจในรกษาสขภาพตนเอง ซงในกลมทพดคยกไมไดจ ากดอาย ดงนน ไมวาจะอยในวยใดกมโอกาสจะไดรบการถายทอด ทางสงคมเชนเดยวกน ท าใหพฤตกรรมการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของกลมเปาหมายหลายชวงอายไมแตกตางกน

3. ระดบการศกษา ไมมความสมพนธกบการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชน ไมเปนไปตามสมมตฐาน สอดคลองกบงานวจยของ จนทรทรา เจยรณย (2556) ทไดศกษาเรอง การศกษาภมปญญาการแพทยแผนไทย การผดงครรภแผนไทย และการใชสมนไพรของหมอพนบาน เขตพนทเขอนน าพง จงหวดสกลนคร พบวา การศกษาของประชาชนไมไดเปนตวกดกนความรความเขาใจในเรองของภมปญญาพนบาน ในการรกษาภาวะฉกเฉน ความรนสามารถตดตวเราไปจนกระทงตาย และปจจบนสอตาง ๆ กมการโฆษณามากขน เพอจงใจใหประชาชนหนมาใชภมปญญาพนบาน

4. อาชพ ไมมความสมพนธกบการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชน ไมเปนไปตามสมมตฐาน สอดคลองกบงานวจยของ ปรชา อยตระกล (2531) ทไดศกษาเรองบทบาทของหมอพนบานในสงคมชนบทอสาน ขอนแกน : สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน พบวา ประชาชนทกกลมอาชพมความรความเขาใจเกยวกบการใชภมปญญาพนบาน คลาย ๆ กน ดงนนไมวาจะกลมอาชพใด กสามารถมภมปญญาพนบานในการรกษาตวเองทดได ซงชใหเหนวาถงแมกลมตวอยางจะประกอบอาชพใดกตาม กยอมมจดมงหมายในการทจะปฏบตตนเองเพอรกษา และหลกเลยงภาวะความเจบปวย และตางกตองการทจะมสขภาพทดเชนเดยวกน

5. รายไดของครอบครว ไมมความสมพนธกบการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชน ไมเปนไปตามสมมตฐาน ซงสอดคลองกบงานวจยของสนน ศภธรสกล และคนอน ๆ (2551) ทไดศกษา ภมปญญาการใชสมนไพรของหมอพนบานจงหวดสงขลา และจงหวดสตล :มหาวทยาลยสงขลานครนทร พบวาไมวาประชาชนจะมรายไดเทาไหร ความรความเขาใจการใชภมปญญาพนบานกไมแตกตางกน เพราะวาภมปญญาพนบานเปน เปนสงทสบทอดตอกนมา โดยไมเสยคาใชจายใด ๆ ทงนจงเปนสงจงใจใหประชาชนหนมาใชภมปญญากนมากยงขน

6. จ านวนประสบการณ มความสมพนธกบการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉนของประชาชนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 ซงเปนไปตามสมมตฐาน สอดคลองกบงานวจยของ จนทรทรา เจยรณย (2556) ทไดศกษาเรอง การศกษาภมปญญาการแพทยแผนไทย การผดงครรภแผนไทย และการใชสมนไพรของหมอพนบาน เขตพนทเขอนน าพง จงหวดสกลนคร พบวา ประชาชนทจะมจ านวนประสบการณกมความร ความเขาใจ และตระหนกถงคณประโยชน


~ 713 ~

ของการใชภมปญญาพนบานส าหรบการรกษาภาวะฉกเฉน ไดเลงเหนถงความส าคญของใชภมปญญาพนบานทแตกตางกน ทงนอาจเพราะประสบการณในการใชมความสมพนธกบการน าไปใชจรง ขอเสนอแนะ 1. กลมตวอยางสวนใหญมความร ความเขาใจเกยวกบการใชภมปญญาอยในระดบนอย ดงนนเจาหนาท ทมสวนเกยวของควรมการจดท าโครงการเกยวกบการใชภมปญญาพนบานในทองถนใหเกดประโยชน เพอเปนการกระตนใหประชาชนไดรและน าภมปญญาพนบานมาใชในชวตประจ าวน เพอการดแลสขภาพและยงเปนการขยายความรใหแกคนในครอบครว และบคคลอนได 2. จากการศกษาครงนพบวา ในปจจบนประชาชนคอนขางจะละเลยการใชภมปญญาพนบานในการบ าบดรกษาโรค ซงเปนองคความรทไดมการสงสมมานานโดยมงไปทการใชยา แผนปจจบนมากกวา ถงแมจะไดผลเรว แตอนตรายจากการใชยาปจจบนกมมาก ดงนน ควรจะมการสงเสรมใหประชาชนตระหนกในการใชภมปญญาในการบรรเทา บ าบด รกษาโรค ทสามารถใชรกษาได เอกสารอางอง กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก. (2557). Thai Traditional Medicine Health Script. 8 มนาคม 2559.

http://oie.dtam.moph.go.th/images/health%20script/build%20guide/ Guideline%20HDC%2Service.pdf จนทรทรา เจยรณย. (2555). การศกษาภมปญญาการแพทยแผนไทยการผดงครรภแผนไทยและการใชสมนไพรของหมอพนบาน

: กรณศกษาหมอพนบานรอบเขตพนทเขอนน าพงจงหวดสกลนคร. วทยานพนธ,มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร. นครราชสมา. ปรชา อยตระกล และคณะ. (2531). บทบาทหมอพนบานในสงคมชนบทอสาน. ขอนแกน: สถาบนวจยและพฒนา

มหาวทยาลยขอนแกน. ฝายขอมลโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลควนขน. (2559). สถตผปวยทมารกษาภาวะฉกเฉนป 2559-2560.โรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพต าบลควนขน ต าบลควนขน อ าเภอเมอง จงหวดสตล. วจตรา อมรวรยะชย. (2550). โครงการศกษาภมปญญาชมชนพนางตง. กรงเทพมหานคร : ส านกงานการวจยแหงชาต. วรพงษ เกรยงสนยศ. (2552). 9 ความรคชมชน ภมปญญาพนบานอสานเพอการพงตนเอง. กรงเทพฯ: อษาการพมพ. ส านกบรหารการสาธารณสข ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. (2559). แผนพฒนาระบบบรการสขภาพ 2561 -2556, 7

มนาคม 2559. https://phdb.moph.go.th/phdb2017/ site/index.php?&p=4&type3&t= 3&id=24&nid=29296&sec=2

ส านกขอมลและประเมนผล กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก. (2556). รายงานการสาธารณสขไทยดาน การแพทยแผนไทย 2554-2556. นนทบร: กองทนภมปญญาการแพทยแผนไทย สนน ศภธรสกล อรพรรณ สกลแกว วภาวด ช านาญ เดอนด กาญจนมพะ เกศรน มณนน และจฬา วรยะบบผา. (2551). ภมปญญาการใชสมนไพรของหมอพนบาน จงหวดสงขลา และสตล. สงขลา: คณะการแพทยแผนไทย มหาวทยาลยสงขลานครนทร. หองฉกเฉนโรงพยาบาลสตล. (2559). สถตผปวยทมารกษาภาวะฉกเฉนป2559-2560. โรงพยาบาลสตล ต าบลพมาน อ าเภอเมอง

จงหวดสตล. องคการบรหารสวนต าบลควนขน. (2559). สถตประชากรในต าบลควนขนป 2559. องคการบรหารสวนต าบลควนขน อ าเภอเมอง

จงหวดสตล.

http://www.tnrr.in.th/?page=research_result&name=%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%88%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%B2+%E0%B8%AD%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%B0%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B8%A2



~ 714 ~

HS-03

ผลของสารสกดพกดตรพษจกรตอเชอแบคทเรย Staphylococcus aureus และ Escherichia coli ทกอโรคในระบบทางเดนอาหาร

Effect of Pikudtripitjuk Extract on Food Poisoning Caused by Staphylococcus aureus and Escherichia coli

กวนศกด จตฑะศร1* ภรภค ญาณรตน2 ซฮยลา สะมะแอ2 และอบดลมาเละ กามา1

Kawinsak Jatutasri1, Phuripak Yannarat2, Suhaila Sama-ae2 and Abdulmalek Kama1 1 กลมงานหลกสตรการแพทยแผนไทย วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา 2 กลมงานหลกสตรสาธารณสขชมชน วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา

*อเมล: Kawinsak.j@gmail.

บทคดยอ

โรคระบบทางเดนอาหาร คอ ความผดปกตตางๆ ทเกดขนกบเนอเยอหรออวยวะในระบบทางเดนอาหาร เปนโรคทพบบอยมากโรคหนง โดยอาการส าคญของโรคระบบนทพบบอยทสด คอ ปวดทอง รองลงมา คอ ทองเสย และยงสามารถพบไดในทกอาย โดยโรคทพบไดบอย คอ โรคจากการตดเชอจากแบคทเรย โดยแบงไดเปน 2 กลม ไดแก โรคอาหารเปนพษ สาเหตเกดจากเชอแบคทเรย Staphylococcus aureus และโรคอจจาระรวง สาเหตเกดจากเชอแบคทเรย Escherichia coli โดยศกษาฤทธของสารสกดพกดตรพษจกรตอเชอดวยวธ Disc Diffusion Method ,Minimal Inhibitory Concentration (MIC) โดยวธ Broth Dilution Method และ Minimal Bactericidal Concentration (MBC) ผลการศกษาฤทธการยบยงเบองตนพบวาสารสกดพกดตรพษจกรสกดดวย 95% เอทานอล สามารถยบยงเชอ S. aureus และ E. coli โดยใหคา Inhibition Zone เทากบ 10.66 ± 0.58 mm และ 9.00 ± 0.00 mm ตามล าดบ คา MIC เทากบ 128 ug/ml และ 64 ug/ml ตามล าดบ คา MBC เทากบ >1,024 ug/ml และ 256 ug/ml ตามล าดบ ผลการทดลองพบวาสารสกดพกดตรพษจกรมฤทธในการยบยงและฆาเชอทง 2 ชนด พกดตรพษจกรจงเหมาะสมทจะน าไปใชเพอศกษาขนตอนการพฒนาเปนอกทางเลอกหนงในการตานเชอแบคทเรยทกอโรคในระบบทางเดนอาหารตอไป ค าหลก: สารสกดตรพษจกร, โรคในระบบทางเดนอาหาร, Staphylococcus aureus, Escherichia coli Abstract Gastrointestinal disease is an disorder which occurs within tissues or organs in digestive system. Most common symptoms of this disease are abdominal pain and diarrhea, which could be found within all age. The main cause of disease is bacterial infection which could be divided into 2 types: food poisoning by Staphylococcus aureus and diarrhea by Escherichia coli. The antibacterial activity of Pikudtripitjuk extract is determined by Disc Diffusion Method, while Minimal Inhibitory Concentration (MIC) and Minimal Bactericidal Concentration (MBC) of this extract are estimated by Broth Dilution Method. This ethanol extract shows antibacterial activity against S. aureus and E. coli with the zone of inhibition in around 10.66 ± 0.58 mm and 9.00 ± 0.00 mm respectively, The MIC values obtained from Broth Dilution Method towards both

http://www.yala.ac.th/BSC


~ 715 ~

bacteria are 128 ug/ml and 64 ug/ml respectively, while for MBC value are more than 1,024 ug/ml and 256 ug/ml respectively, shows the effect of inhibition and disinfection of the Pikudtripitjuk extract towards both bacteria. As a conclusion, Pikudtripitjuk extract could be used as an alternative way for the study of gastrointestinal disease treatment. Keywords: Tripitjuk extract, Gastrointestinal diseases, Staphylococcus aureus, Escherichia coli

บทน า โรคระบบทางเดนอาหาร (Gastrointestinal Disease) คอ ความผดปกตตาง ๆ ทเกดขนกบเนอเยอหรออวยวะในระบบทางเดนอาหาร สามารถพบไดในทกอายตงแตเดกแรกเกดไปจนถงผสงอายโดยมโรคทพบไดบอย คอ โรคจากการตดเชอจากแบคทเรย (เกยรตคณ ไกรพบลย & พวงทอง ไกรพบลย, 2555) โดยสามารถแบงไดเปน 2 กลม ไดแก โรคอาหารเปนพษ และโรคตดเชอทปนเปอนมากบอาหารและน า เชน โรคอจจาระรวง (วชรนทร รงสภาณรตน & อสยา จนทรวทยานชต, 2556) จากรายงานสถานการณโรคอจจาระรวงประเทศไทย มจ านวนผปวยสะสมดวยโรคอจจาระรวง ตงแตวนท 1 มกราคม ถงวนท 1 เมษายน พ.ศ. 2562 จ านวน 27,977 ราย คดเปนอตราปวย 42.76 ตอแสนประชากรมรายงานไมมผเสยชวต และพบผปวยในกลมนกเรยนมากสดรอยละ 26.9 (ส านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2562) โรคอจจาระรวง (Diarrhea) เกดจากแบคทเรยกอโรค คอ Escherichia coli และโรคอาหารเปนพษ (Food Poisoning) เกดจากแบคทเรยกอโรค คอ Staphylococcus aureus (วชรนทร รงษภาณรตน & อสยา จนทรวทยานชต, 2556) แนวทางการรกษาทองเสย คอ การรกษาและปองกนภาวะขาดน าเมอผปวยดมไมไดหรอทองเสยรนแรง การดมน าหรอดมน าเกลอแรซงเปนยาผงละลายน าททวไปเรยกวา ยาโออารเอส (ORS, Oral Rehydration Salts) นอกจากนนคอ การรกษาตามสาเหต เชนอาจจะมการให ยาปฏชวนะเมอเกดจากการตดเชอแบคทเรย และการรกษาประคบประคองตามอาการ (เกยรตคณ ไกรพบลย & พวงทอง ไกรพบลย, 2557) ในศตวรรษท 21 ประชาชนไดหนมาใหความสนใจในภมปญญาดงเดมของบรรพบรษมากขนโดยเฉพาะอยางยงการดแลรกษาสขภาพแบบพงพาตนเองโดยใชสมนไพร (โชตอนนต พลตอ, 2553) พกดตรพษจกรเปนหนงในพกดยาไทย มสรรพคณแกลมพษน าเหลอง แกธาตพการ บ ารงโลหต ประกอบไปดวยสมนไพร 3 ชนด คอ ลกผกชลอม ลกจนทนเทศ และดอกกานพล (วฒ วฒธรรมเวช, 2547) ซงดอกกานพล มสารส าคญ คอ Eugenol ทมฤทธตานเชอแบคทเรยทเปนสาเหตอาการแนนจกเสยดจากทองเสย ไดแก Escherichia coli, Shigella (ส านกงานขอมลสมนไพร คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล, 2558) สวนสารสกดจากเมลดจนทนเทศดวยเอทานอล 50 mg/ml และ 100 mg/ml มความสามารถในการยบยงเชอ Staphylococcus aureus ได 15 mm และ 20 mm ตามล าดบ (Ibrahim et al, 2013) แตพกดตรพษจกรยงไมไดมการระบโดยตรงวาสามารถรกษาโรคอจจาระรวงได ดงนนผวจยจงมความสนใจทจะศกษาพกดตรพษจกรในการยบยงเชอแบคทเรย Staphylococcus aureus และ Escherichia coli ทกอโรคในระบบทางเดนอาหาร เพอน าผลการศกษามาใชประโยชนในการดแลรกษาสขภาพ และสงเสรมการใชสมนไพรใหมากยงขน เพอจะเปนประโยชนอยางยงส าหรบประชาชนคนไทยและผสนใจ วตถประสงค

1. เพอศกษาผลของสารสกดพกดตรพษจกรตอเชอ Staphylococcus aureus และ Escherichia coli ทกอโรคในระบบทางเดนอาหาร



~ 716 ~

วธด าเนนการวจย การศกษาครงนเปนรปแบบการวจยเชงทดลอง (Experimental Research) เพอศกษาผลของสารสกดพกดพษจกร

ในการยบยงเชอแบคทเรย Staphylococcus aureus และเชอ Escherichia coli ทกอโรคในระบบทางเดนอาหาร โดยไดท าการทดลอง 3 ซ า เพอความนาเชอถอ และเปนการยนยนความถกตอง ซงจดท าการทดลองในหองปฏบตการอนามยสงแวดลอม วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา 1. วสดทใชในทดลอง 1.1 สารเคมทใชในการทดลอง 1.1.1 น า 1.1.2 Ethanol 95% 1.1.3 Dimethyl Sulfoxide (DMSO) 1.2 อาหารเลยงเชอแบคทเรย 1.2.1 Tryptic Soy Agar (TSA) 1.2.2 Tryptic Soy Broth (TSB) 1.3 สมนไพรทใชทดลอง 1.3.1 ผกชลอม ไดแก ลกแหง 1.3.2 จนทนเทศ ไดแก ลกแหง 1.3.3 กานพล ไดแก ดอกแหง 1.4 วสดอปกรณ 1.4.1 เยอกรอง (Membrane Filtration) ขนาด 0.45 µm 1.4.2 จานเลยงเชอ (Culture Plate) จ านวน 5 จาน 1.4.3 ชอนตกสาร 1.4.4 แทงแกวคนสาร (Stirring Rod) 1.4.5 บกเกอร ขนาด 500 ml 1.4.6 ตะแกรงโปรง 1.4.7 หลอดทดลอง (Test Tube) จ านวน 42 หลอด 1.4.8 ผาขาวบาง 1.4.9 กระบอกตวง (Cylinder) ขนาด 250 ml 1.4.10 ผาขาวบาง 1.4.11 Vernier Caliper 1.4.12 Pipette ขนาด 1 ml จ านวน 15 อน 1.4.13 Paper Disc เสนผานศนยกลาง 6 มลลลตร จ านวน 9 แผน 1.4.14 หลอดหยด (Dropper) 1.4.15 Loop 1.4.16 Flask ขนาด 500 ml 1.4.17 สาก, ครก 1.4.18 เครองชง (Analytical Balance) จ านวน 1 เครอง


~ 717 ~

1.4.19 ตเลยงเชอ (Incubator) จ านวน 1 เครอง 1.4.20 เครองกรอง (Membrane Filter) จ านวน 1 เครอง 1.4.21 เครองระเหยแหงสญ จ านวน 1 เครอง (Heidolph) 2. น าสมนไพรมาลางใหสะอาด อบทอณหภม 50 องศาเซลเซยส จนแหงบดสมนไพรใหละเอยด ชงน าหนกสมนไพร (ลกผกชลอม ลกจนทนเทศ และดอกกานพล) อยางละ 50 กรม รวมน าหนกสมนไพรทงหมด 150 กรม หมกดวย Ethanol 95% ใหมระดบสงกวาสมนไพร ในอตราสวน 1 : 2 หรอประมาณ 200 มลลลตร และปดใหสนท เขยาเบาๆ หมกทงไวเปนระยะเวลา 7 วน แลวกรองเอาสารสกดโดยใชกรวยกรองและกระดาษกรองเบอร 1 จากนนน าสารละลายทได ไประเหยตวท าละลายออกจนหมดดวยเครองระเหยสญญากาศ ทอณหภม 45 องศาเซลเซยส น าสารสกดทไดชงน าหนก และค านวณหารอยละของสารสกดหยาบทไดจากสตร รอยละของสารสกดหยาบ = (น าหนกของสารสกด × 100) / น าหนกของสมนไพรทใชในการสกดจะไดสารสกดทขนและหนดเกบสารทไดใสขวดทมฝาปดสนทซงผานการฆาเชอเกบสารสกดทไดในตเยนทอณหภม 2 ถง 8 องศาเซลเซยส 3. ทดสอบดวยวธ Disc diffusion test (Clinical and Laboratory Standards Institute, 2016)

3.1 เชอแบคทเรยทใชในการทดลองครงนคอ Staphylococcus aureus และ Escherichia coli เพาะเลยงบน Tryptic Soy Agar (TSA) บมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส นาน 24 ชวโมงใหไดโคโลนเดยวๆ เลอกเชอ 3-5 โคโลน ปรบความขนใหไดเทากบสารละลายแบเรยมซลเฟต McFarland no. 0.5 ดวย Mueller Hinton Broth (MHB) (มเชอประมาณ 1.5 x 108 CFU/ml)

3.2 การเตรยมสารละลายสารสกดเอทานอลจากพกดตรพษจกร ชงสารสกด 500 มลลกรม ละลายดวย DMSO 1 ml

3.3 เตรยมแผนสารสกดจากสมนไพรโดยหยดสารสกด 10 µl ลงกลางแผน Paper disc ทงไวใหแหงจะไดสารสกดทมความเขมขน 5 mg/disc

3.4 การทดสอบกบแผนยามาตรฐานและแผนสารสกดเอทานอลจากพกดตรพษจกร จมเชอโดยใช Cotton swab เกลยใหทวผวหนาอาหาร 3 แนว ท ามม 60 องศา วางแผนยามาตรฐาน และแผนสารสกดเอทานอลจากพกดตรพษจกร โดยแตละแผนหางกนประมาณ 15-20 mm วางหางจากขอบจานอาหารเลยงเชอประมาณ 15 mm โดยม positive control คอ ยามาตรฐาน Amoxicillin และ Norfloxacin 10 µg/disc Negative control คอ DMSO บมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส นาน 16-18 ชวโมง การอานผลโดยวดขนาดเสนผานศนยกลางของวงใส (Inhibition zone) 4. ทดสอบฤทธการยบยงเชอดวย Broth microdilution (Clinical and Laboratory Standards Institute)

4.1 เตรยมเชอเหมอนขอ 3.1 4.2 ชงน าหนกสารสกดหยาบหรอยามาตรฐาน 8,192 ug ใสขวด เจอจางดวย DMSO 2 ml จะไดสารสกด

เขมขน 4,096 ug/ml เจอจางสารสกดดวยวธ Two - fold Dilution ในอาหารเลยงเชอ Tryptic Soy Broth จะไดความเขมขนเทากบ 1024, 512, 256, 128, 64, 32, 16, 8, 4, 2, 1, 0.5, 0.25, 0.125 ug/ml ตามล าดบ

4.3 เรมตนเอาหลอดทดลอง ซงผานการฆาเชอ จ านวน 14 หลอด ดดอาหารเลยงเชอแบคทเรย Tryptic Soy Broth ใสลงในหลอดท 1 - 14 หลอดละ 1 มลลลตร ดดสารสกดลงในหลอดท 1 จ านวน 1 มลลลตร ผสมสารในหลอดท 2 ใหเขากนดดสารสกดจากหลอดท 2 ใสในหลอดท 3 ท าซ าจนถงหลอดท 14 เปลยน Pipette ทกครงทเปลยนหลอด และเมอผสมสารสกดและอาหารเลยงเชอเขากนดแลวใหดดสารละลายทงไป 1 มลลลตร จากนนเตมเชอแบคทเรยทตองการทดสอบลงไปในทกหลอด หลอดละ 1 มลลลตร จากนนเอาไปบมทอณหภม 37 °C เปนเวลา 24 ชวโมง



~ 718 ~

4.4 อานผลโดยดความเขมขนต าสดของสารสกดทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย ใหสงเกตความขนของเชอทเกดขนในแตละหลอดเปรยบเทยบกบ Positive Control (หลอดทไมขน) ซงถอเปนคา MIC สวนยามาตรฐาน Amoxicillin และ ยามาตรฐาน Norfloxacin ใหอานผลโดยดความเขมขนต าสดของสารสกดทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย ใหสงเกตความขนของเชอทเกดขนในแตละหลอด หลอดทไมขนถอเปนคา MIC

4.5 จากคา MIC สามารถหาคา MBC ได โดยเอาหลอดทไมมความขนจากการทดสอบหาคา MIC ไปเกลยลงบนอาหาร Tryptic Soy Agar (TSA) ส าหรบเชอ Staphylococcus aureus และ Escherichia coli ความเขมขนของยาทสามารถฆาเชอได โดยถาพบเชอเจรญบนอาหาร ถอวาความเขมขนนนไมสามารถฆาเชอแบคทเรยได แตถาไมพบการเจรญของเชอแบคทเรยบนอาหาร ถอวาความเขมขนนนสามารถฆาเชอแบคทเรยได

การวเคราะหขอมล 1. น าขอมลมาหาคาเฉลย (Mean) ของฤทธยบยงการเจรญเตบโตของเชอแบคทเรยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation: SD) 2. น าขอมลมาหาคาเฉลย (Mean) ของ MIC และ สวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation: SD) 3. น าขอมลมาหาคาเฉลย (Mean) ของ MBC และ สวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation: SD) ผลการวจย จากการศกษาพบวาสารสกดพกดตรพษจกรสกดดวย Ethanol 95% สามารถยบยงเชอแบคทเรย Staphylococcus aureus และ Escherichia coli ใหคา Inhibition Zone เทากบ 10.66 ± 0.58 mm และ 9.00 ± 0.00 mm ตามล าดบ ใหคา MIC เทากบ 128 ug/ml และ 64 ug/ml ตามล าดบ สวนคาความเขมขนต าสดทมฤทธฆาเชอแบคทเรย (MBC) ของสารสกดพกดตรพษจกรมฤทธในการฆาเชอ Staphylococcus aureus ทความเขมขนมากกวา 1,024 ug/ml และ ใหคาความเขมขนต าสดทมฤทธฆาเชอ Escherichia coli มคาเทากบ 256 ug/ml.เมอเปรยบเทยบสารสกดพกดตรพษจกรและยามาตรฐาน Amoxicillin มฤทธในการฆาเชอทความเขมขนมากกวา 1,024 ug/ml และมคามากกวา 512 เทาของยามาตรฐาน Norfloxacin ตารางท 1 คา Inhibition Zone ของสารสกดพกดตรพษจกร (5 mg/disc) ยามาตรฐาน Amoxicillin และยามาตรฐาน

Norfloxacin (10 µg/disc)

สารทใชทดสอบ เชอแบคทเรย คา Inhibition Zone (mm)

ชดท 1 ชดท 2 ชดท 3 Mean ± S.D.

สารสกดพกดตรพษจกร S. aureus 10.00 11.00 11.00 10.66 ± 0.58

E. coli 9.00 9.00 9.00 9.00 ± 0.00 Amoxicillin Norfloxacin

S. aureus 28.00 28.00 28.00 28.00 ± 0.00 E. coli 27.00 30.00 30.00 29.00 ± 1.73

Dimethyl-Sulfoxide (DMSO)

S. aureus 6.00 6.00 6.00 6.00 ± 0.00 E. coli 6.00 6.00 6.00 6.00 ± 0.00


~ 719 ~

ตารางท 2 คา MIC และ MBC ของเชอ S. aureus / E. coli สารทใชทดสอบ MIC (ug/ml) MBC (ug/ml) สารสกดพกดตรพษจกร 128/64 >1,024/256 Amoxicillin 2 >1,024 Norfloxacin 0.5 0.5 Dimethyl Sulfoxide (DMSO) เชอเจรญ เชอเจรญ

หมายเหต คา MIC ในการฆาเชอแบคทเรยของยามาตรฐาน Amoxicillin มคา Susceptible เทากบ ≤ 2 ug/ml Intermediate เทากบ 4 ug/ml Resistant เทากบ ≥ 8 ug/ml คา MIC ในการฆาเชอแบคทเรยของยามาตรฐาน Norfloxacin มคา Susceptible เทากบ ≤ 4 ug/ml Intermediate เท าก บ 8 ug/ml Resistant เท าก บ ≥ 16 ug/ml (Clinical and Laboratory Standards Institute, 2016)

ภาพท 1 คา Inhibition Zone ของสารสกดพกดตรพษจกร ยา Amoxicillin และ DMSO ตอเชอ S. aureus

ภาพท 2 คา Inhibition Zone ของสารสกดพกดตรพษจกร ยา Norfloxacin และ DMSO ตอเชอ E. coli



~ 720 ~

สรปและอภปรายผลการวจย การศกษาฤทธยบยงเชอ S. aureus และ E. coli ของสารสกดพกดตรพษจกร เรมตนดวยจากการสกดสารส าคญจากสมนไพรในพกดตรพษจกร ซงประกอบดวย ลกผกชลอม ลกจนทนเทศ และดอกกานพล เมอไดท าการศกษาประสทธภาพของสมนไพรในพกดตรพษจกรทงในประเทศและตางประเทศในการยบยงเชอแบคทเรย พบวาการศกษาในตางประเทศของ Pundir et al. (2010: 344 - 360) ไดศกษาฤทธตานจลชพของสารสกดเอทานอลจากกานพลและกระเทยมตอการตานเชอแบคทเรยและเชอราทเกยวของกบอาหาร จากการศกษาพบวาสารสกดจากกานพลมฤทธตานจลชพดกวาสารสกดกระเทยม ซงสารสกดกานพลสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยอยในชวง 25 mm - 32 mm สวนการการยบยงการเจรญของเชอราสามารถยบยงได 70% - 100% และในสวนของสารสกดกระเทยมสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยอยในชวง 20 mm - 31 mm สวนในการการยบยงการเจรญของเชอราสามารถยบยงเชอไดระหวาง 20% - 50% และจากการทดลองยงพบวาสารสกดกานพลดวยตวท าละลายเอทานอลสามารถยบยงเชอ E. coli ดทสด ดงนนการทดลองนกอาจจะชใหเหนวากานพลสามารถถกน ามาใชเปนยาตานจลชพได Ibrahim et al. (2013: 188 - 192) ไดศกษาฤทธตานแบคทเรยจากเมลดจนทนเทศ ซงสกดจาก 3 ตวท าละลาย คอ น า เอทานอล และอะซโตน โดยทดสอบกบเชอแบคทเรย 4 สายพนธ.ไดแก แบคทเรยแกรมบวก 2 สายพนธ คอ (Bacillus subtilis และ S. aureus).และแบคทเรยแกรมลบ 2 สายพนธ คอ (E. coli และ Pseudomonas aeruginosa) ดวยวธ Disc Diffusion Method ผลการทดสอบพบวาสารสกดจากเอทานอลและอะซโตนของเมลดจนทนเทศ มฤทธตานเชอแบคทเรยแกรมบวก ขณะทไมพบฤทธตานเชอในแบคทเรยแกรมลบ ขนาดเสนผาศนยกลางของ inhibition zone ของเชอแบคทเรย S. aureus สงสดอยท 25 mg/ml และ Bacillus subtilis สงสดอยท 20 mg/ml ทความเขมขน 100 mg/ml จงสรปไดวา ลกจนทนเทศมฤทธตานแบคทเรยแกรมบวกสง สวนแบคทเรยแกรมลบไมพบฤทธการยบยงเชอตอสารสกด ขอเสนอแนะ 1. จากการศกษาในครงนไดแสดงใหเหนวา สารสกดพกดตรพษจกรมฤทธการตานเชอแบคทเรยไดด การศกษาในครงนจงเหมาะสมทจะน าพกดตรพษจกรไปใชเพอศกษาขนตอนการพฒนาเปนยารบประทานตานเชอแบคทเรยกอโรคในระบบทางเดนอาหาร ตอไป 2. ควรจะมการศกษาสารส าคญและแยกสารบรสทธทางเคมของสารสกดพกดตรพษจกรเพอจะไดทราบถงฤทธในการยบยงเชอ S. aureus และ E. coli กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา ทอนเคราะหสถานทหองปฏบตการอนามยสงแวดลอมของวทยาลยในการปฏบตการ เอกสารอางอง เกยรตคณ ไกรพบลย และ พวงทอง ไกรพบลย. (2555). โรคทางเดนอาหาร โรคระบบทางเดนอาหาร (Digestive disease). 11 พฤศจกายน 2561. http://haamor.com/th/ เ ก ย รต คณ ไกรพบ ล ย และ พวงทอง ไ กรพบ ล ย . ( 2557 ) ท อ ง เ ส ย (Diarrhea). 11 พฤศจ ก ายน 2561 .

http://haamor.com/th/


~ 721 ~

โชตอนนต พลตอ. (2553). รกษาโรคดวยสมนไพรใกลตว. กรงเทพมหานคร: ดวงกมลพบลชชง. วฒ วฒธรรมเวช. (2547). คมภรเภสชรตนโกสนทร. กรงเทพมหานคร: ศลปสยามบรรจภณฑและการพมพ. วชรนทร รงสภาณรตน และ อสยา จนทรวทยานชต. (2556). การวนจฉยโรคตดเชอแบคทเรยทางการแพทย. กรงเทพมหาคร:

จฬาลงกรณมหาวทยาลย ส านกงานขอมลสมนไพร คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล . (2558) . กานพล . 11 พฤศจกายน 2561 .

http://medplant.mahidol.ac.th/pubhealth/syzygium.html ส านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. (2562). อาหารเปนพษ อหวาตกโรค . 3 กรกฎาคม 2562.

https://ddc.moph.go.th/uploads/files/1220a14f27c2b1e6c36ad426636b0d89.pdf. Clinical and Laboratory Standards Institute. ( 2016) . M100S Performance Standards for Antimicrobial

Susceptibility Testing: 59, 98, 158 – 159. Ibrahim KM, Abd-Sahib AS and Naem RK. (2013). Antibacterial Activity of Nutmeg (Myristica fragrans) Seed

Extracts Against Some Pathogenic Bacteria. Journal of Al-Nahrain University. 16(2), 188 – 192. Pundir RK, Jain P and Sharma C. (2010). Antimicrobial Activity of Ethanolic Extracts of Syzygium aromaticum

and Allium sativum Against Food Associated Bacteria and Fungi. Ethnobotanical Leaflets. 14 : 344-60.

http://medplant.mahidol.ac.th/pubhealth/syzygium.html



~ 722 ~

HS-04 ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพจากการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตของนกเรยนชน

มธยมศกษาตอนปลาย ในเขตกรงเทพมหานคร FACTOR AFFECTING HEALTH PROMOTION BEHAVIORS FROM HEALTH INFORMATION

SEARCHING ON THE INTERNET AMONG SECONDARY SCHOOL STUDENTS IN BANGKOK.

ศรลกษณ ครามม 1 และ วรรณรตน รตนวรางค 2 1 การจดการการสรางเสรมสขภาพ คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาวทยาลยธรรมศาสตร

2 ผชวยศาสตราจารย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาวทยาลยธรรมศาสตร *อเมล: [email protected]

บทคดยอ การวจยนมวตถประสงคเพอศกษา 1) พฤตกรรมการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต 2) ความสมพนธระหวางปจจยน า ปจจยเออ ปจจยเสรม กบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ และ 3) ความสมพนธระหวางขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนตกบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย โดยสมตวอยางจากนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในเขตกรงเทพมหานคร จ านวน 396 ราย ใชแบบสอบถามในการเกบขอมล วเคราะหขอมลโดยใชการแจกแจงความถ รอยละ และสถตการทดสอบไคสแควร ผลการศกษาพบวา 1) นกเรยนสวนใหญใชอนเตอรเนตในการสบคนขอมลสขภาพ 1 - 2 ครงตอสปดาห 55.6% ใชเวลานอยกวา 1 ชวโมงตอครง 50.8% อปกรณทใชมากทสด คอ โทรศพทเคลอนท 59.3% และสบคนผานทางเวบไซตคนหา Google มากทสด 99.2% ประเดนสขภาพทสบคนมากทสด คอ การออกก าลงกาย 41.4% รองลงมา คอ การบรโภคอาหารและโภชนาการ 2) พบความสมพนธระหวางปจจยน าดานระดบความรดานสขภาพ กบระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพท (p=0.000) ปจจยเออ พบวา รายได (p=0.015) และการเขาถงขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต (จ านวนครงตอสปดาห) มความสมพนธกบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ (p=0.039) แตไมพบความสมพนธระหวางปจจยเออดานสอ และการเขาถงขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต (ระยะเวลาตอครง) กบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ และไมพบความสมพนธระหวางปจจยเสรมกบระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ 3) พบความสมพนธระหวางขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนตกบระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ (p=0.000) ค าหลก : พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ, ขอมลสขภาพ, พฤตกรรมการใชอนเทอรเนต

Abstract The purpose of the study was 1) to study health information seeking behavior on the Internet. Also 2) to study the relationship between predisposing, enabling, reinforcing factors and health promoting behavior. As well as 3) to study the relationship between health information seeking on the Internet and health promoting behavior of high school students. The method of study was stratified random sampling in amount of 396 people who are high school students in Bangkok. The tool to collect data was questionnaire. The completely questionnaires were analyzed by using statistic of frequency, percentage and Chi-square test.


~ 723 ~

The study result found that 1) health information seeking behavior on the Internet of high school students showed that 55.6% of respondents used Internet for health information 1 - 2 times a week, followed by 27.5% of 3 - 4 times a week. Most of them spent less than 1 hour per time, 50.8%, followed by 1 - 2 hours per time, 39.6%. The majority of searching for information was using mobile phones, 59.3%. Including searching on Google was 99.2%. The most health topic searched was exercise, 41.4%, followed by food consumption and nutrition 27.3%. As well as 2) this study result showed that found relationship between health knowledge level predisposing factors and health promoting behavior (p=0.000). On the other hand, the result found that enabling factors were related to health promotion behavior about income (p=0.015) and accessing health information on the Internet (time per week) (p=0.039) but media and and accessing health information on the Internet (time per session) not related to health promotion behavior. In the same way, reinforcing factors were not related to health promotion behavior. Finally, 3) the result found relationship between health information and health promotion behaviors at p=0.000. Keywords: health behaviors, health Information, Internet usage behaviors

บทน า การเปลยนแปลงทางสงคมจากชนบทสสงคมเมองสงผลตอวถชวตของประชาชน การบรโภคอาหารจานดวน และความเครยดจากการท างาน ลวนมผลกระทบตอสขภาพ โดยเฉพาะปญหาโรคเรอรง จากขอมลอตราตายตอประชากร 100,000 คน จ าแนกตามสาเหตการตาย ป พ.ศ. 2555 ถงป พ.ศ. 2560 ส านกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข พบวา โรคมะเรงและเนองอกทกชนดเปนสาเหตการตายอบดบแรก รองลงมา คอ การตายจากโรคระบบไหลเวยนโลหต และระบบทางเดนหายใจ คดเปนรอยละ 64.0 (กองยทธศาสตรและแผนงาน กระทรวงสาธารณสข, 2561) การด าเนนงานสาธารณสขในปจจบนจงไดเปลยนแปลงจากเดม ทมงเนนเฉพาะรกษาอาการเจบปวยเปนการการสงเสรมสขภาพ ปจจยพนฐานของการมสขภาพดประการหนง คอ การพฒนาทกษะสวนบคคล ดวยการใหขอมลขาวสารดานสขภาพ ซงเปนกลยทธหนงของการสงเสรมสขภาพทก าหนดไวในกฎบตรออตตาวา (สรเกยรต อาชานานภาพ, 2541) เพอใหประชาชนไดมสวนรวมในการด าเนนงานดานสขภาพ ดงนน การไดรบรขอมลสขภาพทถกตอง จงเปนปจจยหลกในการด าเนนงานสาธารณสขโดยเฉพาะการไดรบขอมลจากแหลงขอมลทเชอถอได ซงจะสงผลดตอการสงเสรมสขภาพของประชาชน ปจจบนขอมลตาง ๆ รวมถงขอมลสขภาพมชองทางการเผยแพรทมความหลากหลาย เชน วทย โทรทศน รวมถงการใชสอใหม (New Media) ซงหมายถง การสอสารดวยอเลกทรอนกสทกรปแบบ หรอการใชสอใหมทเกดขนจากเทคโนโลยทมคอมพวเตอรเปนพนฐาน เชอมตอกนดวยระบบอนเทอรเนต (สถาบนสอเดกและเยาวชน, 2554) กลายเปนสอทมความส าคญตอการสอสารในปจจบน เชน อนเทอรเนต ซงเปนชองทางทสามารถสบคนขอมลไดงาย และสบคนขอมลไดทกชวงเวลา โดยเฉพาะประชาชนทอาศยอยในเขตเมองทมโอกาสเขาถงอนเทอรเนตไดงายวาประชาชนทอาศยอยในเขตชนบท จะเหนไดจากขอมลการส ารวจการมการใชเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารในครวเรอน พ.ศ. 2561 ซงเปรยบเทยบสดสวนผใชอนเทอรเนตระหวางเขตการปกครองในเขตเทศบาลกบนอกเขตเทศบาลพบวาในเขตเทศบาลมสดสวนผใชอนเทอรเนตรอยละ 66.1 สวนนอกเขตเทศบาลมผใชอนเทอรเนตรอยละ 49.3 (ส านกงานสถตแหงชาต, 2561) นอกจากนระบบอนเทอรเนตเปนแหลงรวบรวมและเผยแพรขอมลขนาดใหญ ผใชสามารถเขาถงขอมลไดอยางอสระ จากขอมลการส ารวจพฤตกรรมผใชอนเทอรเนตในประเทศไทย ในชวง 5 ป ทผานมาจ านวนผใชอนเทอรเนตเพมขนอยางรวดเรว โดยมอตราเพมขนสงถงรอยละ 96.0 เมอเปรยบเทยบพฤตกรรมการใชอนเทอรเนตในป 2560 กบป 2561 และมจ านวนชวโมงการใชงานตอสปดาหเพมมาก



~ 724 ~

ขนอยางตอเนอง โดยในป 2560 ผใชอนเทอรเนตมระยะเวลาการใชงานภาพรวม 7 ชวโมง 15 นาทตอวน และในป 2561 ผใชอนเทอรเนตมระยะเวลาการใชงานภาพรวม 10 ชวโมง 5 นาท ตอวน (กระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม, 2561) และจากการส ารวจการมและการใชเทคโนโลยสารสนเทศในครวเรอน พบวา ประชากรอาย 6 ปขนไป มสดสวนทใชอนเทอรเนตเพมขนในทกกลมอายโดยเฉพาะกลมวยรนทมอายระหวาง 15 ป ถง 24 ป มสดสวนการใชอนเทอรเนตสงกวากลมอนจากรอยละ 69.7 ในป 2556 เปนรอยละ 91.4 ในป 2561 (ส านกงานสถตแหงชาต, 2561) การคนหาเวบไซตสขภาพโดยใชค าคนวา “ขอมลสขภาพ” ดวยการสบคนจากเวบไซตคนหา (Search engine) จากฐานขอมล Google พบเวบไซตภาษาไทยจ านวน 1,080 แหลง และจากการส ารวจความนาเชอถอของเวบไซตสขภาพโดยการพจารณาของผทรงคณวฒ พบวา เวบไซตจ านวนมากยงขาดองคประกอบทแสดงถงความนาเชอถอของขอมล (สกญญา ประจศลปะ, อารยวรรณ อวมตาน, และอนรทธ สตมน, 2549) ซงจากการศกษาความนาเชอถอของขอมลสขภาพทเผยแพรทางเวบไซต ในประเทศไทย ขอมลการประเมนความนาเชอถอสวนใหญมาจากการพจารณาของนกวชาการ เปนทยอมรบวาอนเทอรเนตมบทบาทส าคญตอการเผยแพรขอมลดานตาง ๆ สงส าคญคอความถกตองและความนาเชอถอของขอมลทเผยแพรทางอนเทอรเนต โดยเฉพาะขอมลดานสขภาพ หากขอมลทเผยแพรไมถกตอง ผทไดรบขอมลและน าขอมลไปใชยอมสงผลเสยตอสขภาพ จากการศกษาเกยวกบการใชอนเทอรเนตในการสบคนขอมลสขภาพของนกศกษาระดบปรญญาตร จาก 2 มหาวทยาลยทตงอยในเขตตะวนออกเฉยงใตของอเมรกาพบวา ผตอบแบบสอบถามใชอนเตอรเนตในการสบคนขอมลสงถง รอยละ 99.9 และมากกวารอยละ 50 ใชอนเทอรเนตในการสบคนขอมลสขภาพ โดยใหความส าคญกบความถกตองของขอมลมากทสด รองลงมาคอความนาเชอถอของผเขยน และระยะเวลาทเผยแพรขอมล และยงพบวา การใชอนเทอรเนตในการสบคนขอมลสขภาพจะสงผลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพ โดยนกศกษารอยละ 36.7 เหนวาขอมลสขภาพชวยใหเกดการปรบเปลยนวธการดแลสขภาพของตนเอง (Escoffery et al., 2005) นอกจากน การศกษาแบบสงเกตการณสบคนขอมลสขภาพทางเพศออนไลนในกลมวยรน พบวา นกศกษาสวนใหญเหนวาขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนตสามารถชวยใหตดสนเกยวกบการดแลสขภาพไดอยางเหมาะสม โดยรอยละ 48.1 มความรสกมนใจมความรสกโลงใจ หรอสบายใจ วาขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนตจะท าให พวกเขาตดสนใจดแลสขภาพของตนเองไดเหมาะสม ในขณะท รอยละ 44.4 มความรสกสบสนไมมนใจเกยวกบความนาเชอถอขอมลทสบคนได (Buhi et al., 2009) จากงานวจยตางประเทศทศกษาเกยวกบการใชอนเทอรเนตในการสบคนขอมลสขภาพของนกศกษาระดบมหาวทยาลย พบวา ขอมลสขภาพทเผยแพรทางอนเทอรเนตมผลตอการตดสนใจดานสขภาพ และพฤตกรรมการดแลสขภาพ (Escoffery et al., 2005) แตในประเทศไทยยงไมมการศกษาเรองน ผวจยจงสนใจศกษาการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตของนกเรยน ระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในเขตกรงเทพมหานคร โดยศกษาพฤตกรรมการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต และปจจยทมผลตอความนาเชอถอของขอมลสขภาพทเผยแพรทางอนเทอรเนต การศกษาผลของการใชขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนตตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในเขตกรงเทพมหานคร ครงนใชแนวคดแบบจ าลองการวางแผนสงเสรมสขภาพ (PRECEDE – PROCEED Model) เปนกรอบแนวคดในการวเคราะหพฤตกรรมสขภาพทมแนวคดวา พฤตกรรมบคคลมสาเหตมาจากหลายปจจย (Multiple Factors) ซงการวเคราะหปจจยทมผลตอพฤตกรรมบคคล ประกอบดวย 9 ขนตอน ไดแก 1) การวนจฉยทางสงคม 2) การวนจฉยทางวทยาการระบาด 3) การวนจฉยทางพฤตกรรมและสงแวดลอม 4) การวนจฉยทางการศกษา 5) การวนจฉยทางการบรหาร 6) การด าเนนงานตามแผน 7) การประเมนผลกระบวนการ 8) การประเมนผลกระทบ และ 9) การประเมนผลลพธ (สรยพนธ วรพงศธร, 2558) การศกษาครงนใช ขนท 4 (การวนจฉยทางการศกษา) ทกลาวถงการวเคราะหสาเหตของพฤตกรรมสขภาพ การศกษาปจจยทมผลตอการเกดพฤตกรรมสขภาพ ไดแก ปจจยน า ปจจยเออ และปจจยเสรม เพออธบายวาขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนต มผลตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในเขตกรงเทพมหานคร


~ 725 ~

หรอไม ขอมลทไดจากการศกษาในครงนจะเปนประโยชนตอองคกรดานสขภาพ สามารถน าผลการวจยทไดไปประยกตใชในการวางแผนงานดานการสงเสรมสขภาพเพอใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทดของประชาชน และเปนประโยชนตอการปรบปรงขอมลสขภาพทเผยแพรทางอนเทอรเนตใหมความนาเชอถอมากยงขน เพอใหประชาชนไดรบขอมลสขภาพจากแหลงขอมลทเชอถอได ซงจะสงผลดตอการสงเสรมสขภาพของประชาชน วตถประสงค 1. เพอศกษาพฤตกรรมการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในเขต กรงเทพมหานคร 2. เพอศกษาความสมพนธระหวางปจจยน า ปจจยเออ ปจจยเสรม กบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในเขตกรงเทพมหานคร 3. เพอศกษาความสมพนธระหวางขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนตกบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในเขตกรงเทพมหานคร บทน า 1. แนวคดเกยวการสงเสรมสขภาพ และพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ กฎบตรออตตาวาทประเทศแคนนาดา ป 1986 ไดบญญตวา "การสงเสรมสขภาพ" หรอ "HEALTH PROMOTION" หมายถง "กระบวนการสงเสรมใหประชาชน เพมสมรรถนะในการควบคม และปรบปรงสขภาพของตนเอง ในการบรรลซงสขภาวะอนสมบรณ ทงทางรางกาย จตใจ และสงคม" บคคลและกลมบคคลจะตองสามารถบงบอกและตระหนกถงความปรารถนาของตนเอง สามารถตอบสนองตอปญหาของตนเองและสามารถเปลยนแปลงสงแวดลอมหรอปรบตนใหเขากบสงแวดลอม อกทงยงสามารถควบคมปจจยตางๆ ทมผลตอสขภาพ (กองสขศกษา, 2556) การสงเสรมสขภาพ คอ กระบวนการเพมสมรรถนะใหบคคลมความสามารถเพมขน ในการควบคมปจจยทเปนตวก าหนดสขภาพ และเปนผลใหบคคลมสขภาพดขน (สถาบนวจยระบบสาธารณสข, 2540) พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ หมายถง พฤตกรรมทคนปฏบตเพอใหมสขภาพแขงแรงสมบรณยงขน การมสขภาพทด ตามหลก 6 อ.สรางสขภาพคนไทย ตองปฏบตดงน อ. ท 1 อาหาร พฤตกรรมการบรโภคทด คอ พนฐานทส าคญทสดของการมสขภาพด กนอาหารโดยยดหลกการกนใหหลากหลายชนดมากทสด ควรกนอาหารใหครบ 5 หม หลกเลยงอาหารประเภทไขมนและแปงในปรมาณมากเกนไป อ. ท 2 ออกก าลงกาย หมายถง การประกอบกจกรรมใด ๆ ทท าใหรางกายหรอสวนตาง ๆ ของรางกายเกดการเคลอนไหว และมผลใหระบบตาง ๆ ของรางกายเกดความสมบรณ แขงแรงและท างานไดอยางมประสทธภาพ อ. ท 3 อารมณ อารมณมความสมพนธกบสขภาพ การเปลยนแปลงทางอารมณมผลตอรางกาย การรจก ควบคมอารมณอยางเหมาะสม มผลตอสขภาพรางกายและจตใจท าใหการด ารงชวตประจ าวนมความสข อ. ท 4 อนามยสงแวดลอม การดแลรกษา สภาพแวดลอมรอบ ๆ ตว ทงทท างานและทบาน ใหเออตอการ ด ารงชวตทด เหมาะสมและปลอดภย อ. ท 5 อโรคยา หลกเลยงปจจยเสยงทจะท าใหเกดโรคตาง ๆ อ. ท 6 อบายมข งดเวนบหร สรา ยาเสพตด การพนน และการส าสอนทางเพศ ซงเปนภยรายแรงทกอใหเกด ผลเสยตอสขภาพกายและจตใจ (ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ, 2555) 2. ขอมลสขภาพ และการสอสารสขภาพ



~ 726 ~

ขอมลดานสขภาพ หมายถง ขอมลทมาจากการจดเกบอยางเปนระบบดวยวธการตาง ๆ เชน การบนทกขอมลในระบบสถตประชากร ขอมลผมารบบรการในสถานพยาบาล ขอมลผปวยดวยโรคหรอภาวะสขภาพตาง ๆ โดยประเดนของขอมลขาสารสขภาพจะครอบคลมขอมลสถานะ หรอผลลพธสขภาพ ขอมลปจจยก าหนดสขภาพ ซงรวมถงปจจยทางดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ขอมลดานทรพยากรสขภาพและบรการสขภาพ การสอสารสขภาพ องคการอนามยโลก ไดใหความหมายของการสอสารสขภาพวา หมายถง การใชกลยทธหลกๆ ในการกลาวหรอแจง ใหสาธารณชนทราบเรองเกยวกบเรองสขภาพดวยการใชการสอสารมวลชน และการใชสอผสมประเภทตาง ๆ รวมทงนวตกรรมดานการสอสารเทคโนโลย โดยมงเผยแพรเนอหาขอมลสขภาพทเปนประโยชนตอสาธารณชนเพอใหเกดความตระหนกในประเดนดงกลาวทงในระดบปจเจกบคคลและระดบสงคม อกทงยงรวมถงการใหความส าคญเกยวกบการพฒนาสขภาพดวย (มหาวทยาลยธรรมศาสตร คณะสาธารณสขศาสตร, 2556) 3. งานวจยทเกยวของ จากการศกษาการเผยแพรขอมลสขภาพผานอนเทอรเนตเพอส ารวจปรมาณ และความนาเชอถอของเวบไซต ของ สกญญา ประจศลปะ, อารยวรรณ อวมตาน และ อนรทธ สตมน (2549) พบวา จากการส ารวจดวยค าคน “ขอมลสขภาพ” พบแหลงขอมลสขภาพและจ านวนเวบไซตทใชทงหมด 1,888 เวบไซต เปนเวบไซตทผานเกณฑการเลอกเขาเปนกลมตวอยาง คอ เปนเวบไซตทไมไดมวตถประสงคเพอใหขอมลสขภาพ และสามารถเขาถงขอมลไดเพอประเมนความนาเชอถอจ านวน 255 เวบไซต จากการประเมนความนาเชอถอของเวบไซต พบวาเวบไซตทมเนอหาทไมขดตอกฎหมาย ศลธรรม และจรยธรรม รอยละ 99.2 รองลงมาคอ การใหทอยทผอานสามารถตดตอผดแลเวบไซตได การมชองทางใหผอานแสดงความคดเหนได รอยละ 77.3 และ 71.8 ตามล าดบ และจากการสมภาษณผรบผดชอบเวบไซตสขภาพ มความเหนวาความนาเชอถอของเวบไซต เหนวาจะตองพจารณจากองคประกอบ คอ การระบผเขยนหรอผใหขอมล การเปดเผยวาตนเองเปนแพทยโดยระบความเชยวชาญเฉพาะทาง การมชอนามสกล สถานท เบอรโทรศพททตดตอไดชดเจน มทอยอเลกทรอนกสทสามารถตดตอไดจรง และมการอางองแหลงทมาของขอมลซงควรอางองจากหนวยงานของรฐทไมแสวงหาผลก าไร บทบาทของเครองมอทมคณภาพในการประเมนความนาเชอถอของอนเทอรเนตส าหรบขอมลเกยวกบสขภาพ จากผลการศกษาของ Kwan, Nicitopoulos, Lowe, Taman, and Faulkner (2010) ทศกษาเรองการรบรขอมลสขภาพ และความนาเชอถอของแหลงขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต วตถประสงคเพอส ารวจประเดนสขภาพทมการสบคน และศกษาความนาเชอถอของแหลงทมาของขอมลเหลานน ในกลมนกศกษามหาวทยาลย St. George campus ของมหาวทยาลยในเมองโตรอนโต ประเทศแคนนาดา จ านวน 1,202 คน ผลการศกษาพบวารอยละ 46 ของกลมตวอยางทไมไดรบขอมลมเพยงรอยละ 0.5 ทไดรบขอมลเกยวกบสขภาพ หวขอขอมลสขภาพทไดรบมากทสด คอ หวขอเกยวกบการออกก าลงกายและการปองกนการขมขนรอยละ 26 รองลงมา คอ หวขอเกยวกบโรคตดตอทางเพศสมพนธ เครองดมแอลกอฮอลและปองกนยาเสพตดรอยละ 21 และ 20 ตามล าดบดานความนาเชอถอของขอมล นกเรยนมความคดเหนวาขอมลมความนาเชอถอนอย ซงเชอในแหลงขอมลของศนยสขภาพ ขอมลจากบคลากรทางการแพทยและนกการศกษาสขภาพมหาวทยาลย ถกมองวาเปนแหลงทนาเชอถอมากทสด การศกษาการใชอนเทอรเนตในการสบคนขอมลสขภาพในกลมนกศกษาระดบวทยาลย ของ Escoffery, Miner, Adame, Butler, Mccormick, and Mendell (2005) ท าการส ารวจนกศ กษาระดบปรญญาตร 743 ราย จาก 2 สถาบนการศกษาของ Southeastern University พบวามการใชอนเทอรเนตเพอสบคนขอมลสขภาพบอยมากขน และมพฤตกรรมสขภาพดานการใชอนเทอรเนตในการแสวงหาขอมลสขภาพ ดานทศนคตทเกยวของกบการใชอนเทอรเนตในการสบคนขอมลเกยวกบสขภาพรอยละ 53 ของผตอบแบบสอบถามระบวาพวกเขาตองการทจะไดรบขอมลสขภาพออนไลน


~ 727 ~

ตองการทจะเขารวมโปรแกรมสขภาพออนไลนรอยละ 28 รอยละ 74 ของนกศกษาเคยไดรบขอมลสขภาพออนไลน และกวารอยละ 40 มกใชอนเทอรเนตเปนเครองมอในการสบคนขอมลเกยวกบสขภาพ วธด าเนนการวจย

การศกษานเปนการศกษาเชงพรรณนา (Descriptive Study) ณ ชวงเวลาใดเวลาหนง (Cross-Sectional Study) กลมตวอยางทใชในการศกษาครงน คอ นกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลายในโรงเรยนสงกดเขตพนทการศกษามธยม ศกษาเขต 1 และ 2 พนทกรงเทพมหานคร สมตวอยางดวยวธการสมอยางงาย (Simple random sampling) ขนาดตวอยางทใชในการวจยครงนตองไมนอยกวา 303 คน แตเพอปองกนความผดพลาดในการเกบแบบสอบถาม (คาความผดพลาด 30%) ผวจยจงท าการเกบขอมลในกลมตวอยางจ านวน 396 คน เครองมอทใชในการวจย ผวจยพฒนาแบบสอบถาม (Questionnaire) โดยอางองจากแบบสอบถามทไดทบทวนวรรณกรรม ไดแก แบบสอบถามความรเกยวกบการดแลสขภาพ ทพฒนาโดยวรรณวมล เมฆวมล (2553) แบบส ารวจองคประกอบความนาเชอถอของเวบไซตสขภาพทพฒนาโดย สกญญา ประจศลปะ, อารยวรรณ อวมตาน, และอนรทธ สตมน (2549) แบบส ารวจพฤตกรรมผใชอนเทอรเนตในประเทศไทยป 2557 (กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร, 2557) และคมอสบคนสารสนเทศ (มหาวทยาลยมหดล, 2551) น าแบบสอบถามทสรางขนเสนอใหผเชยวชาญ พจารณาและทดสอบความเทยงตรงทางดานเนอหา (Validity) คาดชนความตรงของเนอหาอยระหวาง 0.66-1.00 วเคราะหความเชอมน (Reliability) โดยการวเคราะหหาคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’ Alpha coefficient) ผลการวเคราะหเทากบ 0.893 ตอนท 1 แบบสอบถามเกยวกบลกษณะทางประชากรศาสตรของกลมตวอยาง ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา สถานภาพทางเศรษฐกจสภาวะสขภาพ และการดแลสขภาพ ตอนท 2 แบบสอบถามเกยวกบขอมลสขภาพของกลมตวอยาง เปนแบบเลอกตอบ และเตมค าลงในชองวาง ตอนท 3 แบบสอบถามความรดานสขภาพ ตอนท 4 แบบสอบถามความคดเหนตอความนาเชอถอของเวบไซตทใชสบคนขอมลสขภาพ ตอนท 5 แบบสอบถามพฤตกรรมการใชอนเทอรเนตในการสบคนขอมลสขภาพ ตอนท 6 แบบสอบถามวธการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต ตอนท 7 แบบสอบถามเกยวกบปจจยสนบสนนใหเกดพฤตกรรม ตอนท 8 แบบสอบถามพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของตนเองในดานโภชนาการ ดานการท ากจกรรมและการออกก าลงกาย การจดการอารมณ การบรโภคเครองดมแอลกอฮอล และสงเสพตด และการจดสภาพแวดลอม จ านวน 15 ขอ มคะแนน ระหวาง 15 –75 คะแนน แปลผลระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ ออกเปน 3 ระดบ คอ ระดบนอย (คะแนนระหวาง 1-25 คะแนน) ระดบปานกลาง (คะแนนระหวาง 26-50 คะแนน) ระดบด (คะแนนระหวาง 51 – 75 คะแนน) การเกบรวบรวมขอมล 1. ผวจยขอหนงสอจากมหาวทยาลยธรรมศาสตร ถงผอ านวยการโรงเรยนสงกดเขตพนทการศกษามธยมศกษาเขต 1 และ 2 พนทกรงเทพมหานคร 2. ผวจยเขาพบผอ านวยการสถานศกษาเพอชแจงวตถประสงคของการวจย และขอนญาตด าเนนการเกบขอมล 3. สงใบยนยอมเขารวมในการวจยแกผปกครองของกลมตวอยาง ใหลงนามในใบยนยอมเขารวมในการวจย



~ 728 ~

4. ผวจยด าเนนการเกบขอมลในหองเรยน ตามทไดท าการสมตวอยาง โดยผวจยอธบายวธการตอบแบบสอบถามจนกลมตวอยางเขาใจ จากนนอานค าถามใหกลมตวอยางฟงและตอบค าถามทละขอจนครบค าถาม และอธบายค าถามเพมเตมหากกลมตวอยางมขอสงสยในค าถามนน 5. บนทกขอมลในโปรแกรมส าเรจรปทางสงคมศาสตร เพอวเคราะหผลการวจยและอภปรายผล การวเคราะหขอมล ใชโปรแกรมส าเรจรปทางสถต ในการวเคราะหผลการศกษา ดงน 1. การวเคราะหขอมลสวนบคคล ดวยสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) เพออธบายคณลกษณะทางประชากรศาสตร ไดแก คารอยละ การแจกแจงความถ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน 2. การวเคราะหความสมพนธระหวางปจจยน าดานคณลกษณะของประชากร ปจจยเออ ปจจยเสรมกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลายโดยใชสถตการทดสอบไคสแควร ทระดบความเชอมน 0.05 การพทกษสทธของกลมตวอยาง การวจยนผานการตรวจสอบจากคณะอนกรรมการจรยธรรมการวจยในคนมหาวทยาลย ธรรมศาสตร ชดท 3 สาขาวทยาศาสตร โครงการวจยท 069/2559 ไดตรวจสอบและรบรองใหด าเนนการศกษาวจย เมอวนท 31 ตลาคม 2559 ผลการวจย 1. ขอมลทวไปกลมตวอยาง พบวา เปนเพศหญง รอยละ 78.8 เพศชาย รอยละ 21.2 ชวงอายสวนใหญมอายระหวาง 17-18 ป รอยละ 51.3 ศกษาอยในระดบชนมธยมศกษาปท 5 รอยละ 36.1 สวนใหญมรายไดเฉลยตอเดอนต ากวา 2,000 บาท รอยละ 28.0 โดยแหลงทมาของรายไดสวนใหญมาจากบดา-มารดา หรอผปกครองเพยงแหลงเดยว รอยละ 89.4 สภาวะสขภาพของกลมตวอยางสวนใหญมสภาวะสขภาพปกต ไมมโรคประจ าตวรอยละ 85.9 รองลงมา คอ มโรคประจ าตว หรอโรคเรอรง รอยละ 11.36 (สวนใหญปวยเปนโรคภมแพ รอยละ 8.3) มประวตเจบปวยหรอมประวตผาตดในอดตรอยละ 2.78 ประเดนสขภาพทกลมตวอยางมความวตกกงวลมากทสด คอ การจดการความเครยด รอยละ 32.8 รองลงมา คอ การบรโภคอาหารและโภชนาการ รอยละ 23.2 ดานความรดานสขภาพ พบวา กลมตวอยางมคะแนนเฉลยเทากบ 9.39 คะแนน คะแนนต าสด คอ 4 คะแนน คะแนนสงสด คอ 11 คะแนน กลมตวอยางสวนใหญมระดบความรดานสขภาพอยในระดบมาก รอยละ 77.3 รองลงมา คอ ระดบปานกลาง รอยละ 19.4 และระดบนอย รอยละ 3.3 2. พฤตกรรมการใชอนเทอรเนตในการสบคนขอมลสขภาพของผใหขอมล พบวา สวนใหญใชอนเตอรเนตในการสบคนขอมลสขภาพ 1-2 ครงตอสปดาห รอยละ 55.6 (จ านวนครงทมากทสด 15 ครงตอสปดาห และนอยทสด 1 ครงตอสปดาห) สวนใหญใชเวลานอยกวา 1 ชวโมงตอครง รอยละ 50.8 โดยใช โทรศพทเคลอนทรอยละ 59.3 ในการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตมากทสด ผานทางเวบไซตคนหา Google มากทสด รอยละ 99.2 มคาใชจายในการเชอมตออนเทอรเนต รอยละ 93.4 โดยมคาใชจายเฉลยตอเดอนเทากบ 490.1 บาท มคาใชจายตอเดอนสงสด เทากบ 2,000 บาท ประเดนสขภาพทมการสบคนขอมลทางอนเทอรเนตมากทสด คอ การออกก าลงกาย รอยละ 41.4 รองลงมา คอ การบรโภคอาหารและโภชนาการ รอยละ 27.3 และการจดการความเครยด รอยละ 10.6 สวนประเดนสขภาพทกลมตวอยางสบคนขอมลนอยทสด คอ การเลอกใชบรการในสถานบรการดานสขภาพ รอยละ 9.3 ดานวธการทใชสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตมากทสด โดยปฏบตทกครงทสบคนขอมล คอ สบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตจากเวบไซตคนหา มคาเฉลย 4.3 (รอยละ 50.3) สวนใหญมความสามารถในการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตอยในระดบปานกลาง รอยละ 67.2 รองลงมา คอ ระดบมาก รอยละ 17.4 ความคดเหนของผใหขอมลตอความ


~ 729 ~

นาเชอถอของเวบไซตทใชสบคนขอมลสขภาพ พบวา ประเดนทผใหขอมลเหนวามผลตอความนาเชอถอของเวบไซตทใชสบคนขอมลสขภาพมากทสด คอ มการอางอง หรอระบแหลงทมาของขอมลชดเจน มคาเฉลย 3.92 รองลงมา คอ เนอหาอานเขาใจงาย เชน ไมใชค าศพททางการแพทย ไมใชค าศพทภาษาองกฤษ ฯลฯ คาเฉลย 3.90 ขอมลสขภาพทเผยแพรมความถกตอง เนอหาไมขดตอกฎหมาย ศลธรรม จรยธรรม และเวบไซตทสบคนสามารถเชอมโยงไปยงเวบไซตอน ๆ ได ขณะสบคนขอมล มคาเฉลยเทากน คอ 3.79 มการปรบปรงขอมลใหทนสมย ระบวนเวลาในการเผยแพรขอมลทชดเจน มคาเฉลย 3.78 มการระบชอผใหขอมล และผใหขอมลมความนาเชอถอ 3.76 และ ประเดนทมผลตอความนาเชอถอของเวบไซตทใชสบคนขอมลสขภาพนอยทสด คอ มการตอบโตระหวางผรบและผใหขอมล และมชองทางใหแสดงความคดเหน หรอสอบถามขอมลได คาเฉลย 3.71 3. การวเคราะหความสมพนธระหวาง ปจจยน า ปจจยเออ ปจจยเสรม กบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย การวเคราะหความสมพนธระหวางปจจยน า ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา สภาวะสขภาพ และโรคประจ าตว ระดบความรดานสขภาพ และความสามารถในการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต กบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย โดยใชสถตไคสแควร (Chi-square) ผลการศกษาพบวา ปจจยน าดานระดบความรดานสขภาพ มความสมพนธกบระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพท (p=0.000) แตไมพบความสมพนธระหวางปจจยน า ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา สภาวะสขภาพ และความสามารถในการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต กบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ การวเคราะหความสมพนธระหวางปจจยเออ ไดแก รายได การเขาถงขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต และปจจยดานสอ กบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ผลการศกษาพบวา ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ ไดแก รายได (p=0.015) และการเขาถงขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต (จ านวนครงตอสปดาห) (p=0.039) สวนปจจยดานสอ และการเขาถงขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต (ระยะเวลาตอครง) ไมพบความสมพนธกบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ และการวเคราะหความสมพนธระหวาง ปจจยเสรม คอ บคคล (พอ-แม หรอญาตพนอง คร เพอรวมชนเรยน เพอนบาน และบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข) กบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย พบวา ไมพบ ความสมพนธระหวางปจจยเสรม (ดานบคคล) กบระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ 4. การวเคราะหความสมพนธระหวางขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนตกบระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ตาราง 1 การทดสอบความสมพนธระหวางขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนต กบระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของ นกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย

* มนยส าคญทางสถตทระดบ ≤0.05

ประเดนสขภาพ ระดบพฤตกรรมสขภาพ

𝒙𝟐 p-value

𝒙𝟐-Prob ด ปานกลาง

การออกก าลงกาย 147 (37.1) 15 (3.8)

34.893 0.000*

การบรโภคอาหารและโภชนาการ 102 (25.8) 10 (2.5) การจดการความเครยด 33 (8.3) 9 (2.3) การรกษาโรคและอาการเจบปวย 27 (6.8) 8 (2.0) การใชสงเสพตด/ โทษของสงเสพตด 10 (2.5) 5 (1.3) การมเพศสมพนธ/ โรคตดตอทางเพศสมพนธ 8 (2.0) 3 (0.8) การปองกนการบาดเจบและความปลอดภย 8 (2.0) 2 (1.5) การเลอกใชบรการในสถานบรการดานสขภาพ 2 (0.5) 7 (1.3)



~ 730 ~

จากตาราง 1 พบวา กลมตวอยางทมระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพในระดบดสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตมากทสด คอ การออกก าลงกาย รอยละ 37.1 รองลงมา คอ การบรโภคอาหารและโภชนาการ รอยละ 25.8 และการจดการความเครยด รอยละ 8.3 เชนเดยวกบกลมตวอยางทมระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพในระดบปานกลาง ทพบวา มการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตมากทสด คอ การออกก าลงกาย รอยละ 3.8 รองลงมา คอ การบรโภคอาหาร/โภชนาการ รอยละ 2.5 และการจดการความเครยด รอยละ 2.3 และพบวาขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนตมความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ (p=0.000) สรปและอภปรายผลการวจย จากการวจยเรอง “ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพจากการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนปลาย ในเขตกรงเทพมหานคร” พบวา พฤตกรรมการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในเขตกรงเทพมหานคร นกเรยนสวนใหญศกษาอยในระดบชนมธยมศกษาปท 5 รอยละ 36.1 เพศหญง มการใชอนเทอรเนตสบคนขอมลสขภาพตอสปดาห 7 ครงขนไป มากกวาเพศชาย แตเพศชาย ใชระยะเวลาในการสบคนขอมลตอครงมากกวา เพศหญง นกเรยนสวนใหญใชอนเตอรเนตในการสบคนขอมลสขภาพ 1-2 ครง/สปดาห รอยละ 55.6 โดยพบวา นกเรยนทมรายไดสงมจ านวนการใชอนเทอรเนตสบคนขอมลสขภาพตอสปดาหมากวานดเรยนทมรายไดต า อปกรณทใชในสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตมากทสด คอ โทรศพทเคลอนทรอยละ 59.3 ซงสอดคลองกบผลการส ารวจการมการใชเทคโนโลยและการสอสารในครวเรอน พ.ศ 2561 ทพบวา ประชาชนสวนใหญมการใชอนเทอรเนตผานทางโทรศพทมอถอ รอยละ 94.7 (ส านกงานสถตแหงชาต, 2561) และเมอจดระดบความสามารถในการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตของกลมตวอยาง พบวา สวนใหญมความสามารถในการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตอยในระดบปานกลาง สวนเวบไซตทใชในการสบคนขอมลสขภาพสวนใหญสบคนขอมลสขภาพทางอนเตอรเนต ผานทางเวบไซตคนหา Google มากทสด รอยละ 99.2 ซงสอดคลองกบขอมลสถตการเขาชมเวบไซตของประเทศไทยของส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแห งชาต พบวา เวบไซตคนหา (Search engine) ทประชาชนนยมใชในการสบคนขอมลมากทสด คอ ฐานขอมล Google คดเปนคาเฉลยรอยละ 96.5 ของผใชเวบไซตคนหาทงหมด (ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต , 2561) จากการศกษาของสกญญา ประจศลปะ, อารยวรรณ อวมตาน, และอนรทธ สตมน (2549) พบวา การคนหาเวบไซตสขภาพโดยใชค าคนวา “ขอมลสขภาพ” ดวยการสบคนจากเวบไซตคนหา (Search engine) จากฐานขอมล Google พบเวบไซตภาษาไทยจ านวน 1,080 แหลง และจากการส ารวจความนาเชอถอของเวบไซตสขภาพโดยการพจารณาของผทรงคณวฒ พบวาเวบไซตจ านวนมากยงขาดองคประกอบทแสดงถงความนาเชอถอของขอมล ซงจากการศกษาความคดเหนตอความนาเชอถอของเวบไซตทใชสบคนขอมลสขภาพ ประเดนทกลมตวอยางเหนดวยมากทสด 5 ล าดบ คอ 1) มการอางอง หรอระบแหลงทมาของขอมลชดเจน 2) เนอหาอานเขาใจงาย เชน ไมใชค าศพททางการแพทย ไมใชค าศพทภาษาองกฤษ ฯลฯ 3) ขอมลถกตอง เนอหาไมขดตอกฎหมาย ศลธรรม จรยธรรม และเวบไซตทสบคนสามารถเชอมโยงไปยงเวบไซตอน ๆ ได ขณะสบคนขอมล 4) เวบไซตทเผยแพรขอมลสขภาพ มการปรบปรงขอมลใหทนสมย ระบวนเวลาในการเผยแพรขอมลทชดเจน 5) มการระบชอผใหขอมล และผใหขอมลมความนาเชอถอ ส าหรบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ กลมตวอยางสวนใหญมระดบพฤตกรรมสขภาพอยในระดบด เมอวเคราะหผลการวจย พบวา สนบสนน PRECEDE Model บางสวน กลาวคอ ความสมพนธระหวางปจจยน า กบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ในเขตกรงเทพมหานคร พบวา ระดบความรดานสขภาพมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพอยางมนยส าคญทางสถต ซงสอดคลองกบทฤษฎ PRECEDE Model ทอธบายวาปจจยน าเปนพนฐานทกอใหเกดแรงจงใจในการแสดงพฤตกรรม เชนเดยวกนกบการศกษาของ สรรตน รงเรอง และ


~ 731 ~

สมเกยรต สขนนตพงศ (2549) ทศกษาพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกศกษา ในมหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน พบวา ปจจยน า ไดแก อาย คณะ ชนป ความร เจตคต คานยม และการรบร เกยวกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพมความสมพนธกบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกศกษา แตปจจยน าดานเพศ อาย ระดบการศกษา สภาวะสขภาพ และความสามารถในการสบคนขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตไมพบวามความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ซงผลการศกษาน สอดคลองกบการศกษาของ ค านง จนทรเหมอน (2554) ทศกษาปจจยทมผลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ตามนโยบาย 6 อ. ของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในจงหวดพทลง พบวา ปจจยสวนบคคลไมมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพตามหลก 6 อ. ปจจยเออ พบวา รายได และการเขาถงขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต (จ านวนครงตอสปดาห) มความสมพนธกบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ อยางมนยส าคญทางสถต (p=0.015 และ p=0.039) สวนปจจยดานสอ และการเขาถงขอมลสขภาพทางอนเทอรเนต (ระยะเวลาตอครง) ไมพบความสมพนธกบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ แตพบวา ปจจยดานสอทผใหขอมลมความคดเหนวาชวยใหเกดพฤตกรรมสขภาพ มากทสด คอ สอโทรทศน วทยและเสยงตามสายในโรงเรยนนอยทสด ซงสอดคลองกบการศกษาของ สรรตน รงเรอง และสมเกยรต สขนนตพงศ (2549) พบวา นกศกษาในมหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน รบขาวสารสขภาพจากโทรทศนมากทสด และรบจากสอโปสเตอรนอยทสด ดานปจจยเสรม พบวา มความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ ซงสอดคลองกบการศกษาของ ปยาภรณ วจตร (2555) และการศกษาของ สรรตน และสมเกยรต (2549) ทพบวา รายไดรวมของครอบครว การมแหลงทรพยากรทางสขภาพ และการไดรบการสนบสนนจากบคคล มความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถต และจากการวเคราะหความสมพนธระหวางขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนตกบ ระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย พบวาขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนตมความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบระดบพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ (p=0.000) ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช 1. โรงเรยนควรเนนการสงเสรมสขภาพของนกเรยนในประเดนทนกเรยนมความสนใจ โดยบรณาการเขากบการ จดการเรยนการสอนสขศกษา 2. หนวยงานทเกยวของ ควรเนนการจดกจกรรมเพอพฒนาความรเทาทนขอมลสขภาพ เนนใหนกเรยนสามารถ ประเมนความนาเชอถอของขอมล ใชขอมลสขภาพอยางเหมาะสม 3. ผจดท าเวบไซตเพอเผยแพรขอมลสขภาพทางอนเทอรเนตควรใชขอมลสขภาพทอางองจากแหลงขอมลทเชอถอได และตรวจสอบกลนกรองกอนเผยแพรขอมลสขภาพสประชาชน 4. กระทรวงสาธารณสข การจดการระบบขอมลสขภาพทเผยแพรทางอนเทอรเนต โดยกลนกรองควบคม ก ากบ ตดตาม และตรวจสอบเวบไซตอยางสม าเสมอ เพอความถกตองของขอมลสขภาพทเผยแพรทางอนเทอรเนต ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป 1. ศกษาการใชประโยชนจากขอมลสขภาพทเผยแพรทางอนเทอรเนตในการดแลสขภาพ 2. ศกษาในรปแบบความสมพนธเชงสาเหตระหวางพฤตกรรมสขภาพกบขอมลสขภาพทสบคนทางอนเทอรเนต 3. การวจยครงตอไปควรด าเนนการวจยเชงคณภาพ และใชวธการเกบรวบรวมขอมลทางพฤตกรรมศาสตร เชน Focus Group เพอศกษาทศนคตและพฤตกรรมเชงลก



~ 732 ~

กตตกรรมประกาศ ขอขอบพระคณคณะอาจารยมหาวทยาลยธรรมศาสตรทใหความกรณาสละเวลาใหค าแนะน า และความคดเหนทเปนประโยชนตอการท าวจยผทรงคณวฒทกรณาตรวจสอบเครองมอผอ านวยการโรงเรยนมธยมศกษาสงกดเขตพนทการศกษามธยมศกษาเขต 1 และ 2 ในเขตกรงเทพมหานคร คณะครอาจารย ทกรณาอนญาตและอ านวยความสะดวกในการเกบขอมลในการศกษาวจย และขอขอบคณนกเรยนระดบชนมธยมศกษาปท 4 -6 ทใหความกรณาใหขอมลทเปนประโยชนในการศกษาครงน เอกสารอางอง กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. (2556). การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพโดยชมชน (พมพครงท1). กรงเทพฯ: ผแตง. กองแผนงานสอสรางสขภาวะเดกและเยาวชน สถาบนสอเดกและเยาวชน. (2554). รทนสอ (พมพครงท 2). สมทรปราการ: บรษทออฟเซทพลส จ ากด. ส านกงานกองทนสนบสนนการสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. (2548). สถานการณการสอสารสขภาพและนกสอสารสขภาพ พ.ศ. 2547-2548 (พมพครงท 1). กรงเทพฯ: อษาการพมพ. สกญญา ประจศลปะ, อารยวรรณ อวมตาน, และอนรทธ สตมน. (2549). การเผยแพรขอมลสขภาพผานอนเทอรเนต. วารสารวชาการสาธารณสข, 15(3) , 443-453. สรรตน รงเรอง และสมเกยรต สขนนตพงศ. (มกราคม 2554). พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของนกศกษา

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน. วารสารพฤตกรรมศาสตร, 17(1), 110-123. ค านง จนทรเหมอน. (2554). ปจจยทมผลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพตามนโยบาย 6 อ. ของอาสาสมครสาธารณสขประจ า

หมบานในจงหวดพทลง. (วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลยทกษณ, สาขาวชาการจดการระบบสขภาพ

ปยาภรณ วจตร. (2555). พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของพนกงานสงอายในโรงงานอตสาหกรรม. (วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม.

กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. (2553). การสงเสรมสขภาพปองกนพฤตกรรมเสยงและปญหาสขภาพเยาวชน. สบคนจาก http://nutrition.anamai.moph.go.th/temp/main/view.php?group=1&id=692

กระทรวงศกษาธการ ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. (2556). ขอมลจ านวนนกเรยนสงกดเขตพนทการศกษามธยมศกษาเขต 1 และ 2 พนทกรงเทพมหานคร ปการศกษา 2558. สบคนจากhttp://data.boppobec.info/emis/index_area.php?Area_CODE=101702

กองยทธศาสตรและแผนงาน กระทรวงสาธารณสข. (2561). สถตสาธารณสข 2560. สบคนจาก http://bps.moph.go.th/new_bps/sites/default/files/stratistics60.pdf คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล. (2551). คมอสบคนสารสนเทศ. สบคนจาก http://stang.sc.mahidol.ac.th/text/help2.htm สมาคมผบรหารโรงเรยนไทยรฐวทยา ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. (2555). เกราะแหงชวตดวย 6อ. สบคน จาก http://resource.thaihealth.or.th/library/hot/13323


~ 733 ~

ส านกงานพฒนาธรกรรมทางอเลกทรอนกส กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร. (2557). แบบส ารวจ พฤตกรรมผใชอนเทอรเนตในประเทศไทยป 2557. สบคนจาก http://www.moe.go.th/moe/th/news/detail.php?NewsID=36595&Key=news18 ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต ศนยวจยนวตกรรมอนเทอรเนตไทย. (2557). สถตการเขาชมเวบไซตทก

เวบไซต ป 2556. สบคนจาก http://poll.truehits.net/reports/report_year2013.php กองสถตเศรษฐกจ ส านกงานสถตแหงชาต. (2561). สรปผลทส าคญส ารวจการมการใชเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร

ในครวเรอน พ.ศ. 2561. กรงเทพฯ: ผแตง. วรรณวมล เมฆวมล. (2553). รายงานการวจยเรองพฤตกรรมการดแลสขภาพของประชนในพนทฝกปฏบตงานของนกศกษา

สาชาวชาการแพทย แผนไทยประยกต. คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย. มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา. กรงเทพฯ: ผแตง.

สรเกยรต อาชานานภาพ. (2541). ววฒนาการการสงเสรมสขภาพระดบนานาชาต. ใน สถาบนวจยระบบสาธารณสข, สงเสรมสขภาพบทบาทใหมแหงยคของทกคน: การประชมวชาการสถาบนวจยระบบสาธารณสข ครงท 2 (น. 13). กรงเทพฯ: ผแตง.

สรยพนธ วรพงศธร. (2558). ทฤษฎทางพฤตกรรมศาสตรกบการพฒนาพฤตกรรมสขภาพ. ใน กองสขศกษา, บทบาทประชาชนกบการเปลยนพฤตกรรมสขภาพ: การประชมวชาการสขศกษาแหงชาต ครงท 17.

ส านกงานพฒนาธรกรรมทางอเลกทรอนกส กระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม. (2561). รายงานผลการส ารวจพฤตกรรม ผใชอนเทอรเนตในประเทศไทยป 2561 Thailand Internet User Profile 2018. กรงเทพฯ: ผแตง. Buhi, R.E., Daley,M.E., Fuhrmann, J. H., &Smith, A.S. (2009). An Observational Study of How Young People

Search for Online Sexual Health Information. Journal of American College Health, 58(2), 101-111. Escoffery, C.,Miner, R. K., Adame D. D.,Butler,S., McCormick,L., & Mendell,E. (2005). Internet Use for Health

Information Among College Students. Journal of American College Health, 5(4), 183-188. Kwan, M., Kelly, P., Lowe, D., Taman, S., & Guy, F. (2010). Student Reception, Sources, and Believability of

Health-Related Information. Journal of American College Health, 58(6), 555-561. Louis Leung. (2008). Internet Embeddedness: Links with Online Health Information Seeking, Expectancy

Value/Quality of Health Information Websites, and Internet Usage Patterns. CYBERPSYCHOLOGY & BEHAVIOR, 11(5), 565-569

Michael, M., Christine C., & Cheuvront, J. B. (1998). Health Communication on the Internet an Effective Channel for Health Behavior Change, Journal of Health Communication, 3, 71-79.



~ 734 ~

HS-05 ระดบความรอบรดานสขภาพชองปากของผมารบบรการทนตกรรมวยผใหญใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต

ประเทศไทย Level of Oral Health Literacy among Adult Dental Clients in 3 Southern Bordered

Provinces, Thailand

ทรงวทย จโรภาสรตน1 ทรงชย ฐตโสมกล2 และสกญญา เธยรววฒน3 Songwit Charophasrat1 Songchai Thitasomakul2 Sukanya Tianviwat3

1มหาบณฑต หลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวทยาศาสตรสขภาพชองปาก คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร 2รองศาสตราจารย ภาควชาทนตกรรมปองกน คณะทนตแพทยศาสตร มหาวยาลยสงขลานครนทร 3รองศาสตราจารย ภาควชาทนตกรรมปองกน คณะทนตแพทยศาสตร มหาวยาลยสงขลานครนทร

อเมล: [email protected]

บทคดยอ วตถประสงคของการวจยเพอศกษาระดบความรอบรดานสขภาพชองปากของผมารบบรการทนตกรรมวยผใหญใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต มรปแบบการวจยเชงพรรณนาแบบภาคตดขวาง ศกษาจากกลมตวอยางวยผใหญทมอาย 20-59 ป ทมารบบรการทนตกรรมในสถานบรการสขภาพ 7 แหง ระหวางเดอนธนวาคม พ.ศ. 2561 ถงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2562 ทงสน 406 คน เกบขอมลโดยสมภาษณกลมตวอยางและใหท าแบบวดความรอบรดานสขภาพชองปาก ซงพฒนาขนตามโมเดลของคกบช (2008) วเคราะหขอมลและแสดงคาความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของคะแนนความรอบรดานสขภาพชองปาก แบงระดบความรอบรเปน เพยงพอ ปานกลางและไมเพยงพอ ใชสถต ANOVA วเคราะหความแตกตางของคาเฉลยแยกรายจงหวด สถานบรการและระดบการศกษา ผลการศกษาพบวา คาเฉลยคะแนนความรอบรดานสขภาพชองปาก เทากบ 39.32 จากคะแนนเตม 50 อยในระดบเพยงพอ ผทมระดบการศกษาตงแตชนมธยมปลายขนไปมความรอบรดานสขภาพชองปากในระดบเพยงพอ คะแนนเฉลยแปรผนตรงกบระดบการศกษา และผทอาศยอยในอ าเภอเมอง จงหวดนราธวาส มคาเฉลยคะแนนความรอบรดานสขภาพชองปากสงทสด (P<0.05) ผลครงนสามารถน าไปพฒนาสอและชองทางทเออใหประชากรมการเขาถง เขาใจ และสามารถใชขอมลดานสขภาพชองปากทดขนตอไป ค าหลก: ผมารบบรการทนตกรรม, ความรอบรดานสขภาพชองปาก, ระดบการศกษา

Abstract The aim of this study was to assess the oral health literacy (OHL) among adult dental clients in 3 Southern Bordered Provinces, Thailand. A cross-sectional descriptive study was carried out among 406 subjects, aged 20-59 years old in 7 health service centers from December 2018 to May 2019. Subjects were interviewed and asked to complete OHL questionnaire, which was developed based on the model of Kickbusch & Maag, 2008. The data were analyzed and presented in frequency, percentage, mean and standard deviation of OHL scores. The OHL was classified to be adequate, marginal and inadequate. Used ANOVA to test mean differences according to provinces, health service centers and educational level. The


~ 735 ~

results show that the overall OHL score was 39.32 over 50 total score, which is classified as adequate OHL. Those who were senior high school or higher had adequate OHL. The mean OHL varied according to educational level and those who lived in Mueang district of Narathiwat had the highest mean OHL score (P<0.05). The results could be used to develop medias and channels that allows people to better access, understand and be able to use oral health information. Keywords: dental clients, oral health literacy, level of education

บทน า

ปญหาสขภาพชองปากของประชากรใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต ในชวงหลายปทผานมานยงอยในเกณฑสง โดยเฉพาะอยางยงปญหาเรองโรคฟนผ จากขอมลในระบบ HDC 43 ระหวางป พ.ศ. 2556–2560 ของทง 3 จงหวด พบวา สาเหตการปวยของผปวยนอก จ.ยะลา และ จ.ปตตาน จะมโรคฟนผตดในล าดบท 5 สวน จ.นราธวาส อยในล าดบท 6 และวยผใหญเปนกลมทมารบบรการทนตกรรมเปนสวนใหญ สามารถสอสารไดทงภาษาไทยและภาษายาว ปญหาโรคฟนผ อาจเกดจากพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม ไดแก พฤตกรรมการดแลอนามยชองปาก พฤตกรรมการบรโภค และพฤตกรรมการปองกนและรกษาเมอเกดโรคแลว รวมถงปจจยในดานการสอสาร อาจมความส าคญตอการสรางเสรมสขภาพชองปาก เหนไดจากบรบทของประชากรใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต มการสอสารโดยใชภาษาทองถน คอ ภาษายาวมากกวาภาษาไทย ซงอาจท าใหปฏสมพนธระหวางผใหบรการกบผรบบรการลดลง ตางฝายตางไมเขาใจภาษาของกนและกน ผรบบรการเกดความไมพงพอใจ และไมสามารถคลายความสงสยหรอความวตกกงวลได หรออาจเกดความผดพลาดไดในกรณทผปวยมารบบรการดานทนตกรรม และมการแปลภาษาโดยใชผชวยทนตแพทยเปนลาม ซงบางครงผชวยทนตแพทยขาดความเขาใจในสงททนตแพทยกลาว จงอธบายไปตามความเขาใจของตนเอง ท าใหผปวยไดรบขอมลทผดพลาด จงน าไปสการปฏบตตวไ ดไมถกตอง ซงเปนปญหาในระดบปจเจกบคคล สวนปญหาในระดบชมชน พบวาในชวง 5 ปทผานมา การแกปญหาสขภาพชองปากใน 3 จงหวดชายแดนภาคใตมงเนนไปทการปฏบตงานตามตวชวดตาง ๆ ทถกก าหนดขน ซงสวนใหญท าไดผานเกณฑเกอบทงหมด แตจากขอมลสถานะทางสขภาพกลบพบวา ยงมประชากรในพนทจ านวนมาก ทมาโรงพยาบาลดวยปญหาสขภาพชองปาก อาจอนมานไดวา การใหทนตสขศกษาในคลนกทนตกรรมไมสมฤทธผลเทาทควร รวมถงโครงการสงเสรม ทนตสขภาพมรปแบบของกจกรรมไมสอดคลองกบบรบททางสงคมและวฒนธรรม หร อการสอสารมวลชนไมไดผล ท าใหประชากรสวนใหญไมเขาใจสารทสงไปให ทายทสดโครงการกไมประสบผลส าเรจ โดยสรปกลาวไดวา ปญหาสขภาพชองปากของประชากรใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต มสาเหตทส าคญมาจากหลาย ๆ ปจจย และปจจยหนงทมความส าคญ คอการสอสารเพอใหเกดการเขาถง เขาใจ และใชขอมลดานสขภาพชองปาก ยงท าไดนอย อาจน าไปสการไมมความรอบรดานสขภาพ

ความรอบรดานสขภาพชองปาก (Oral Health Literacy) ปรากฏขนครงแรกในโครงการวจยประชาชนสขภาพดป 2010 ของประเทศสหรฐอเมรกาหรอเรยกอกชอวา Healthy People 2010 ไดใหค านยามไววา ระดบความสามารถของปจเจกบคคลในการไดรบ ประมวลผล และเขาใจขอมลพนฐานดานสขภาพชองปากและบรการทจ าเปนเพอการตดสนใจดานสขภาพทเหมาะสม (The National Institute of Dental and Craniofacial Research, 2005) สวนโมเดลของคกบชมงเสนอแนวคดความรอบรดานสขภาพในมตใหม ๆ ทเกยวของกบบรบทของชวตประจ าวน ความรอบรดานสขภาพเปนทกษะทมความจ าเปนในสงคมสขภาพยคใหม ซงเปนสงคมทมความคาดหมายในเรองสขภาพสงขน มระบบบรการสขภาพทกวางขวาง ตลาดสนคาสขภาพเจรญเตบโตอยางรวดเรว และมการน าเรองสขภาพทเดน ๆ มาอภปรายในทสาธารณะ ทงหมดนท าใหประชาชนตองเผชญกบขอมลทหลากหลาย จงตองมทกษะในการเขาถง เขาใจ และใชขอมลได ความรอบรดานสขภาพประกอบดวย 5 ขอบเขตทส าคญ คอ ระบบบรการสขภาพ บานและชมชน สถานทท างาน รานคา และในเชงการเมอง ในแต



~ 736 ~

ละขอบเขตจะมทกษะหรอความสามารถทควรเนนแตกตางกน แตโดยทวไปแลวความรอบรดานสขภาพจะเนนทความสามารถในการอาน เขยน และเขาใจขอมลตาง ๆ ทบคลากรใหค าแนะน า (Kickbusch & Maag, 2008) จากการสบคนขอมลของผวจยพบวา ประเทศไทยยงไมมแบบวดทเหมาะสมส าหรบประเมนความรอบรดานสขภาพชองปากของกลมวยผใหญและครอบคลมในหลาย ๆ มต ผวจยจงไดน าโมเดลนมาผนวกเขากบนยามของความรอบรดานสขภาพชองปาก และดดแปลงใหเหลอขอบเขตทงหมด 4 ดาน โดยตดขอบเขตดานสถานทท างานออกไป เนองจากไมสมพนธกบบรบทในพนททท าการศกษา และพฒนาเปนขอค าถามไดยาก ในแตละขอบเขตจะมความรอบรทง 3 ระดบ คอ Functional literacy, Communicative literacy และ Critical literacy ดงแสดงในภาพท 1 สอดคลองกบแนวคดเรองความรอบร (Literacy) ของดอน นทบม ซงไดแบงระดบความรอบรออกเปน 3 ขน ไดแก ขนพนฐาน (Functional literacy) คอ ทกษะดานการอานและการเขยนทสามารถน ามาใชในชวตประจ าวนในสถานการณตาง ๆ ได ขนปฏสมพนธ (Communicative literacy) คอ ทกษะทางปญญาและสงคมทสามารถน ามาใชในกจกรรมตาง ๆ แยกแยะขอมลได มความเขาใจในขอมลทไดรบและน ามาใชได และขนวจารณญาณ (Critical literacy) คอ สามารถวเคราะหและตรวจสอบขอมล ใชขอมลในการตดสนใจเองได จดการตนเองได และชแนะแนวทางทเหมาะสมใหกบสงคมได (Nutbeam, 2000) จากนนจงไดพฒนาขอค าถามในดานตาง ๆ ตามโมเดลใหมน จนไดแบบวดความรอบรดานสขภาพชองปาก นอกจากนยงไมมงานวจยใดทศกษาเกยวกบความรอบรดานสขภาพชองปากของประชากรใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต จงเปนทมาของการศกษาวจยในครงน

ภาพท 1 ขอบเขตและระดบความรอบรดานสขภาพชองปาก ดดแปลงจากโมเดลของ Kickbusch & Maag, 2008

วตถประสงค

1. เพอศกษาระดบความรอบรดานสขภาพชองปากของผมารบบรการทนตกรรมวยผใหญใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต

2. เพอเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความรอบรดานสขภาพชองปากแยกรายจงหวด สถานบรการสขภาพ และระดบการศกษา


~ 737 ~

วธด าเนนการวจย การศกษานเปนการศกษาเชงพรรณนาแบบภาคตดขวาง (Cross-sectional descriptive study) 1. กลมตวอยาง กลมตวอยาง คอ วยผใหญทมอายระหวาง 20-59 ป ทมารบบรการทนตกรรมในโรงพยาบาลและโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจ าต าบล ในพนท 3 จงหวดชายแดนภาคใต ระหวางเดอนธนวาคม พ.ศ. 2561 ถงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2562 โดยมเกณฑคดเขา คอ สามารถสอสารภาษาไทยไดในระดบทคนทวไปเขาใจ และยนดใหความรวมมอในการศกษาวจย

การค านวณขนาดกลมตวอยาง ใชสตรการประมาณคาเฉลยของประชากรกลมเดยว n = Zα2SD2/e2 (วรานช, 2554)

ก าหนดคา α เทากบ 0.05 ใชการทดสอบแบบสองทาง ไดคา Z เทากบ 1.96, SD ไดจากการศกษาน ารองของผวจยเอง เทากบ 8.31 และ e คอ คาความคลาดเคลอนทยอมรบไดไมเกน 1 คะแนน ไดขนาดตวอยาง 265 คน และเพอปองกนความคลาดเคลอนทอาจเกดขนจากการเกบขอมลไดไมครบถวนในแตละคน จงบวกเพมอกประมาณ 35 คน รวมกลมตวอยางทงสน 300 คน แตเนองจากการศกษานเปนสวนหนงของการศกษาวจยเรองการพฒนาแบบวดความรอบรดานสขภาพชองปาก ผวจยจงใชขนาดตวอยางทค านวณไดจากการศกษาดงกลาวซงมจ านวนมากกวา คอ 420 คน เพอน าไปวเคราะหขอมลในสวนอน ๆ ตอไป

ผวจยใชวธสมตวอยางแบบหลายขนตอน (Multistage cluster sampling) เพอใหไดกลมตวอยางทมาจากโรงพยาบาลจงหวด โรงพยาบาลชมชน และ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจ าต าบล โดยขนแรกแบงเปน 3 กลม คอ จ.ยะลา จ.ปตตาน และ จ.นราธวาส ขนทสองในแตละจงหวดสมมา 1 อ าเภอ ได อ.ยะหา อ.โคกโพธ และ อ.เมองนราธวาส ตามล าดบ ขนทสามระดบอ าเภอจะมทงโรงพยาบาลและโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจ าต าบล จงใชวธเลอกพนทเปนลกษณะ cluster ใหเปนตวแทนของจงหวด โดย จ .ยะลา ได 3 แหง คอ รพร.ยะหา รพ.สต.บานฆอรอราแม และ รพ.สต.บานบาโงยซแน จ.ปตตาน ได 2 แหง คอ รพ.โคกโพธ และ รพ.สต.ปากลอ จ.นราธวาส ได 2 แหง คอ รพ.นราธวาสราชนครนทร และ รพ.สต. ละหาร ขนทสระดบบคลจะสอบถามความสมครใจของทกคนทมารบบรการในวนนน ผทไมยนยอมหรอไมใหความรวมมอในการวจยจะคดออก

การค านวณขนาดตวอยางตามขนาดของประชากรในพนท (Proportional to size) มขนตอนดงน ครงท 1 ค านวณจากผมารบบรการทนตกรรมรายจงหวดในป พ.ศ. 2560 ซง จ.ยะลา, จ.ปตตาน และ จ.นราธวาส มผมารบบรการทนตกรรมจ านวน 170,619, 179,477 และ 192,095 คน จงตองใชจ านวนกลมตวอยาง 132, 139 และ 149 คน ตามล าดบ และครงท 2 ค านวณจากผมารบบรการทนตกรรมรายสถานบรการสขภาพทง 7 แหง ในป พ.ศ.2560 ซง รพร.ยะหา, รพ.สต.บานฆอรอราแม, รพ.สต.บานบาโงยซแน, รพ.โคกโพธ, รพ.สต.ปากลอ, รพ.นราธวาสราชนครนทร และ รพ.สต.ละหาร มผมารบบรการทนตกรรมจ านวน 4,275 / 1,537 / 2,799 / 4,600 / 1,344 / 17,222 และ 1,230 คน จงตองใชจ านวนกลมตวอยาง 65, 24, 43, 107, 32, 139 และ 10 คน ตามล าดบ

การเกบขอมลจากกลมตวอยางจะใหผชวยวจยสมสอบถามหรอขออาสาสมครจากผทมารอรบบรการทนตกรรม และชแจงวตถประสงคของการวจยใหอาสาสมครรบทราบกอนลงนามในแบบยนยอมเขารวมวจย หลงจากนนผวจยจะเปนผสมภาษณขอมลทวไป ทดสอบการอานค าศพทโดยมบตรค าใหอาสาสมครถอเอง และอานทละค าโดยไมจบเวลา หากค าใดอานไมไดใหขาม สวนการทดสอบการเขยนค าศพท จะใหฟงจากไฟลเสยงทละ 1 ค า และเขยนลงในกระดาษค าตอบ หากเขยนไมไดใหขาม หามเปดหาค าศพทจากโทรศพทมอถอ จากนนจงใหตอบค าถามในแบบวดความรอบรดานสขภาพชองปากตามล าดบ โดยใหอาสาสมครอานและท าดวยตนเอง ระหวางทอาสาสมครก าลงท าแบบทดสอบอยนน ทงผวจยและผชวยวจยจะตองคอยสงเกตการณไมใหอาสาสมครลอกค าตอบ สอบถามกน หรอใหคนอนท าแทน และเชคกระดาษค าตอบทกครงวาท า



~ 738 ~

ครบหรอไม หากไมครบจะแจงใหอาสาสมครท าเพมเตม เพอใหไดขอมลครบถวนและตรงตามความเปนจรงมากทสด ล าดบในการเกบขอมลจะท าเชนนกบอาสาสมครเหมอนกนทกคน

การศกษาวจยครงนผานการพจารณาและไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในคนของคณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร รหสโครงการ คอ EC6107-27-P-HR

2. เครองมอทใชในการวจย ประกอบดวยแบบสมภาษณและแบบวดความรอบรดานสขภาพชองปาก ดงน 2.1 แบบสมภาษณขอมลทวไป จ านวน 7 ขอ เพอเกบขอมลเพศ อาย ศาสนา ระดบการศกษา อาชพ รายได

ตอเดอน และสทธการใชบรการทนตกรรม 2.2 แบบวดความรอบรดานสขภาพชองปาก ซงพฒนาขนตามโมเดลของคกบช (Kickbusch & Maag, 2008)

ประกอบดวย 5 สวน มคะแนนรวมทงสน 50 คะแนน ดงน สวนท 1 การอานค าศพท (Functional Literacy) มเกณฑ 0-2 คะแนน จ านวน 9 ขอ (18 คะแนน) สวนท 2 การเขยนค าศพท (Functional Literacy) มเกณฑ 0-3 คะแนน จ านวน 5 ขอ (15 คะแนน) สวนท 3 การค านวณ (Functional Literacy) มเกณฑ 0 และ 1 คะแนน จ านวน 2 ขอ (2 คะแนน) สวนท 4 ค าถามระดบปฏสมพนธ (Communicative Literacy) มเกณฑ 0 และ 1 คะแนน จ านวน 8 ขอ

(8 คะแนน) สวนท 5 ค าถามระดบวจารณญาณ (Critical Literacy) มเกณฑ 0 และ 1 คะแนน จ านวน 7 ขอ

(7 คะแนน) ขอค าถามผานการตรวจสอบจากผเชยวชาญจ านวน 3 ทาน มคา IOC ตงแต 0.5 ขนไป จ านวน 11 จาก 22 ขอ และ

ปรบแกไขขอทไมผานเกณฑ รวมทงเพมค าศพทบางค าตามค าแนะน าของผเชยวชาญ จนไดค าถามทมความเหมาะสมในการน าไปใชจรง มการตรวจสอบความตรงเชงโครงสราง (Construct validity) และหาคาสมประสทธสหสมพนธแอลฟา

(α-Coefficient) ของครอนบคทงฉบบ มคาเทากบ 0.878 3. การประเมนระดบความรอบรดานสขภาพชองปากของกลมตวอยาง ใชเกณฑดงน 0-29.99 คะแนน คอ ไม

เพยงพอ (inadequate), 30.00-37.49 คะแนน คอ ปานกลาง (marginal) และ 37.50-50.00 คะแนน คอ เพยงพอ (adequate) อางองจาก Oral Health Literacy Instrument (OHLI) (Nguyen et al., 2015)

4. การวเคราะหขอมลทางสถต ใชโปรแกรม EpiData ในการบนทกขอมล และตรวจสอบความถกตองโดยสมขอมลจ านวน 10% (41 ราย)

มาบนทกซ าวเคราะหสถตโดยใชโปรแกรม SPSS ขอมลทวไปและคะแนนความรอบรดานสขภาพชองปากของกลมตวอยางน าเสนอในรปของจ านวน รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน ใชสถต One-Way ANOVA รวมกบการวเคราะห Post Hoc เพอเปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนเฉลยแยกรายจงหวดและตามระดบการศกษา ผลการวจย

กลมตวอยางทงหมด 406 คน กระจายในสดสวนทใกลเคยงกนทง 3 จงหวด และจากการค านวณ Proportional to size ดงแสดงรายละเอยดในวธด าเนนการวจย ท าใหไดกลมตวอยางจากโรงพยาบาลในสดสวนทมากกวาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจ าต าบล โดย รพ.นราธวาสราชนครนทรเปนโรงพยาบาลทวไปในเขตอ าเภอเมอง จงไดจ านวนกลมตวอยางในสดสวนทมากทสด ขอมลดงแสดงในตารางท 1


~ 739 ~

ตารางท 1 จ านวนและรอยละจ าแนกตามจงหวดและสถานบรการสขภาพ (n=406) จงหวดและสถานบรการสขภาพ

จ านวนคน (ราย รพ.)

รอยละ จ านวนคน (รายจงหวด)

รอยละ

จ.ยะลา รพ.สมเดจพระยพราชยะหา รพ.สต.บานฆอรอราแม รพ.สต.บานบาโงยซแน

62 23 42

15.3 5.7 10.3

127 31.3

จ.ปตตาน รพ.โคกโพธ รพ.สต.ปากลอ

100 32

24.6 7.9

132 32.5

จ.นราธวาส รพ.นราธวาสราชนครนทร รพ.สต.ละหาร

136 11

33.5 2.7

147 36.2

การศกษาครงนพบวา กลมตวอยางเปนเพศหญงสงถงรอยละ 83.3 และ 3 ใน 4 นบถอศาสนาอสลาม สวนศาสนา

พทธพบเปนสวนนอย กระจายในสถานบรการสขภาพ 3 แหง คอ รพ.โคกโพธ รพ.สต.ปากลอ และ รพ.นราธวาสราชนครนทร กลมตวอยางมากกวารอยละ 60 มอายระหวาง 20-39 ป สวนใหญรอยละ 80 มระดบการศกษาคอนขางด คอ ตงแตระดบชนมธยมศกษาตอนปลายขนไป มการประกอบอาชพทหลากหลายในสดสวนทใกลเคยงกน นอกจากนยงพบวา มากกวารอยละ 60 มรายไดตอเดอนต ากวา 10,000 บาท และใชสทธประกนสขภาพถวนหนา ขอมลดงแสดงในตารางท 2 ตารางท 2 จ านวน รอยละ และคาเฉลยของลกษณะสวนบคคลและสถานะทางเศรษฐกจสงคม (n=406)

ลกษณะสวนบคคล/สถานะทางเศรษฐกจสงคม จ านวนคน รอยละ เพศ ชาย หญง

68 338

16.7 83.3

อาย (ป) 20 - 29 30 - 39 40 - 49 50 - 59

146 109 96 55

36.0 26.8 23.6 13.5

Mean ± SD (อายเฉลย) 36.1 ± 10.7 ศาสนา อสลาม พทธ

312 94

76.8 23.2

ระดบการศกษา ประถมศกษา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย

40 40 121

9.9 9.9 29.8



~ 740 ~

ปวช./ปวส./อนปรญญา

45

11.1

ตารางท 2 (ตอ)

ลกษณะสวนบคคล/สถานะทางเศรษฐกจสงคม จ านวนคน รอยละ ปรญญาตรหรอเทยบเทา สงกวาปรญญาตร

148 12

36.5 3.0

อาชพ รบราชการ คาขาย/ธรกจสวนตว นกศกษา ท างานโรงงาน/บรษทเอกชน เกษตรกรรม รบจาง แมบาน วางงาน

89 44 31 7 62 83 69 21

21.9 10.8 7.6 1.7 15.3 20.4 17.0 5.2

สทธการใชบรการทนตกรรม ประกนสขภาพถวนหนา ประกนสงคม เบกไดระบบจายตรง

266 35 105

65.5 8.6 25.9

คาเฉลยคะแนนความรอบรดานสขภาพชองปากของกลมตวอยางเทากบ 39.32 โดย จ.นราธวาส มคาสงสด คอ

42.21 หากจ าแนกรายสถานบรการสขภาพ พบวา รพ.นราธวาสราชนครนทร มคะแนนเฉลยสงสด คอ 42.94 สวนคะแนนเฉลยของ จ.ยะลา และ จ.ปตตาน มคาใกลเคยงกนมาก เมอน าคะแนนเฉลยรายสถานบรการสขภาพและรายจงหวดมาวเคราะหทางสถตโดยใช One-Way ANOVA พบวา มอยางนอย 1 ค แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) จากนนจงวเคราะห Post Hoc โดยใชวธ Tamhane’s T2 พบวา คะแนนเฉลยของ รพ.นราธวาสราชนครนทร มคาสงทสดแตกตางจากแหงอนๆ อยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) และคะแนนเฉลยของ รพ.โคกโพธ กบ รพ.สต.ละหาร แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) สวนคะแนนเฉลยรายจงหวด มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05)

เมอน าคะแนนเฉลยมาประเมนโดยใชเกณฑทก าหนดไว พบวา โดยรวมกลมตวอยางมระดบความรอบรดานสขภาพชองปากอยในเกณฑเพยงพอ หากพจารณารายจงหวด พบวา มเพยง จ.ยะลา เทานนทมระดบความรอบรดานสขภาพชองปากอยในเกณฑปานกลาง สวนจงหวดทเหลออยในเกณฑเพยงพอ และหากพจารณารายสถานบรการสขภาพ พบวา มเพยง 2 แหงเทานน ทมระดบความรอบรดานสขภาพชองปากอยในเกณฑเพยงพอ ไดแก รพ .โคกโพธ และ รพ.นราธวาสราชนครนทร ขอมลดงแสดงในตารางท 3


~ 741 ~

ตารางท 3 คาเฉลยคะแนนรวมความรอบรดานสขภาพชองปากจ าแนกรายจงหวดและสถานบรการสขภาพ (n = 406)

จงหวดและสถานบรการสขภาพ

ต าสด - สงสด Mean ± SD* (รายสถานบรการ)

ระดบความรอบร†

Mean ± SD* (รายจงหวด)

ระดบความรอบร†

จ.ยะลา รพ.สมเดจพระยพราชยะหา รพ.สต.บานฆอรอราแม รพ.สต.บานบาโงยซแน

17 - 49 12 - 47 10 – 48

37.45 ± 8.29

33.22 ± 9.53

36.74 ± 7.76

ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง

36.45 ± 8.44a

ปานกลาง

เพยงพอ

เพยงพอ

จ.ปตตาน รพ.โคกโพธ รพ.สต.ปากลอ

21 - 49 16 – 45

39.40 ± 5.54

37.20 ± 6.70

เพยงพอ ปานกลาง

38.86 ± 5.89b

จ.นราธวาส

รพ.นราธวาสราชนครนทร รพ.สต.ละหาร

26 - 50 23 - 40

42.94 ± 5.25**

33.09 ± 4.83

เพยงพอ ปานกลาง

42.21 ± 5.82c

Mean ± SD (รวม) 39.32 ± 7.16 / ระดบความรอบรเพยงพอ *Post Hoc ก ากบดวยตวอกษร a, b, และ c ตวอกษรทแตกตางกน แสดงถง ความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) †0 – 29.99: ไมเพยงพอ, 30.00 – 37.49: ปานกลาง และ 37.50 – 50.00: เพยงพอ

เมอพจารณาจากระดบการศกษา พบวา คะแนนเฉลยจะเพมขนตามระดบการศกษาทสงขน โดยกลมตวอยางทมระดบการศกษาสงกวาปรญญาตร จะมคะแนนเฉลยสงทสด และกลมประถมศกษาจะมคะแนนเฉลยต าทสด เมอน าคะแนนเฉลยมาวเคราะหทางสถตโดยใช One-Way ANOVA พบวา มอยางนอย 1 ค แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) จากนนจงวเคราะห Post Hoc โดยใชวธ Tamhane’s T2 พบวา คะแนนเฉลยของกลมปรญญาตรและสงกวาปรญญาตรมคาสงทสด รองลงมา คอ กลมมธยมศกษาตอนปลายและสายอาชพ สดทายคอกลมประถมศกษาและมธยมศกษาตอนตนมคะแนนเฉลยต าทสด สวนการประเมนระดบความรอบรดานสขภาพชองปาก พบวา กลมตวอยางสวนใหญทมระดบการศกษาตงแตชนมธยมปลายขนไป จะมระดบความรอบรดานสขภาพชองปากอยในเกณฑเพยงพอ ขอมลดงแสดงในตารางท 4

ตารางท 4 คาเฉลยคะแนนและระดบความรอบรดานสขภาพชองปากจ าแนกตามระดบการศกษาสงสด (n=406)

ระดบการศกษาสงสด

ต าสด - สงสด Mean ± SD*

(เตม 50) P-value

(ANOVA) ระดบความรอบร†

ประถมศกษา 10 - 43 30.95 ± 8.42a < 0.001 ปานกลาง มธยมศกษาตอนตน 23 - 47 33.93 ± 6.35a ปานกลาง มธยมศกษาตอนปลาย 13 - 49 38.23 ± 5.80b เพยงพอ ปวช./ปวส./อนปรญญา 16 - 48 39.38 ± 6.65b เพยงพอ ปรญญาตรหรอเทยบเทา 17 - 50 43.47 ± 4.66c เพยงพอ สงกวาปรญญาตร 34 - 49 44.83 ± 4.49c เพยงพอ

*Post Hoc ก ากบดวยตวอกษร a, b, และ c ตวอกษรทแตกตางกน แสดงถง ความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) †0 – 29.99: ไมเพยงพอ, 30.00 – 37.49: ปานกลาง และ 37.50 – 50.00: เพยงพอ



~ 742 ~

เมอวเคราะหในรายละเอยดทง 5 สวนของแบบวดความรอบรดานสขภาพชองปาก สามารถอธบายไดดงน กลมตวอยางรอยละ 80 ขนไป สามารถอานค าศพทจ านวน 8 ค าไดอยางถกตอง ยกเวนค าวา อวยวะปรทนต

มผอานไดถกตองเพยงรอยละ 73.6 สวนค าศพททมผอานไมไดมากทสด คอ เกลารากฟน คดเปนรอยละ 3 ขอมลดงแสดงในตารางท 5

ตารางท 5 จ านวน รอยละ และคาเฉลยคะแนนการอานค าศพทจ าแนกรายขอ (n=406)

ค าศพท

จ านวนคน (รอยละ) อานไดถกตอง

2 คะแนน อานผดอยางนอย 1 จด

1 คะแนน อานไมไดเลย 0 คะแนน

เคลอบฟน 395 (97.3) 10 (2.5) 1 (0.2) คราบจลนทรย 377 (92.9) 22 (5.4) 7 (1.7) เกลารากฟน 325 (80.0) 69 (17.0) 12 (3.0) อวยวะปรทนต 299 (73.6) 104 (25.6) 3 (0.7) ทะลโพรงประสาทฟน 383 (94.3) 19 (4.7) 4 (1.0) แปรงสฟนไดมาตรฐาน 368 (90.6) 37 (9.1) 1 (0.2) ศาสตราจารยทนตแพทยหญง 356 (87.7) 48 (11.8) 2 (0.5) อณภม 38 องศาเซลเซยส 375 (92.4) 29 (7.1) 2 (0.5) แผนกทนตกรรมเฉพาะทาง 354 (87.2) 51 (12.6) 1 (0.2)

Mean ± SD (คะแนนเฉลยการอาน) 16.88 ± 1.85 กลมตวอยางรอยละ 75 ขนไป สามารถเขยนค าศพทไดจ านวน 4 ค า ยกเวนค าวา ศลยศาสตรชองปาก มผทเขยนไดเพยงรอยละ 59.4 ขอมลดงแสดงในตารางท 6 ตารางท 6 จ านวน รอยละ และคาเฉลยคะแนนการเขยนค าศพทจ าแนกรายขอ

ค าศพท จ านวนคน (รอยละ) n=406

เขยนได เขยนไมได 3 คะแนน 2 คะแนน 1 คะแนน 0 คะแนน

เอกซเรย 79 (19.5) 240 (59.1) 66 (16.3) 21 (5.2) มลลกรม 265 (65.3) 90 (22.2) 45 (11.1) 6 (1.5) ยาปฏชวนะ 111 (27.3) 202 (49.8) 82 (20.2) 11 (2.7) ศลยศาสตรชองปาก 151 (37.2) 90 (22.2) 113 (27.8) 52 (12.8) อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน 170 (41.9) 176 (43.3) 53 (13.1) 7 (1.7) Mean ± SD (คะแนนเฉลยการเขยน) 10.55 ± 3.27


~ 743 ~

ค าถามทใชทดสอบการค านวณ เปนค าถามเกยวกบยาพาราเซตามอล ซงเปนยาทใชบอยในทางทนตกรรม พบวา กลมตวอยางประมาณรอยละ 80 ขนไป สามารถตอบค าถามไดถกตองทง 2 ขอ ขอมลดงแสดงในตารางท 7 ตารางท 7 จ านวน รอยละ และคาเฉลยคะแนนการค านวณจ าแนกรายขอ

ขอค าถาม

จ านวนคน (รอยละ) n=406 ตอบถก

1 คะแนน ตอบผด

0 คะแนน

ค านวณปรมาณยาทควรรบประทานตอครง 323 (79.6) 83 (20.4) ค านวณชวงเวลาทควรรบประทานยา 378 (93.1) 28 (6.9) Mean ± SD (คะแนนเฉลยการค านวณ) 1.73 ± 0.50

ค าถามระดบปฏสมพนธ (Communicative literacy) ทง 8 ขอ เปนค าถามทถามความเขาใจแบบตรงไปตรงมา ไม

ซบซอน พบวา กลมตวอยางประมาณรอยละ 70 ขนไป สามารถตอบค าถามไดถกตองเกอบทกขอ ยกเวนเรองสญลกษณแปรงสฟนตดดาว มผตอบไดถกตองเพยงรอยละ 65.8 ขอมลดงแสดงในตารางท 8

ตารางท 8 จ านวน รอยละ และคาเฉลยคะแนนความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธจ าแนกรายขอ




0 คะแนน การมารบบรการ ความเขาใจขอมลในตาราง (วนเวลาทใหบรการ) ความเขาใจขอมลในตาราง (สทธ 30 บาท)

296 (72.9) 323 (79.6)

110 (27.1) 83 (20.4)

การดแลสขภาพชองปาก การแปรงฟนแบบ 2-2-2 ปรมาณยาสฟนทเหมาะสม

281 (69.2) 364 (89.7)

125 (30.8) 42 (10.3)

ผลตภณฑทเปนประโยชนตอสขภาพชองปาก การอานฉลากยาสฟน สญลกษณแปรงสฟนตดดาว

322 (79.3) 267 (65.8)

84 (20.7) 139 (34.2)

สทธประโยชนในดานทนตกรรม สทธผปวย ขอพงปฏบตของผปวย

315 (77.6) 291 (71.7)

91 (22.4) 115 (28.3)

Mean ± SD (คะแนนเฉลยระดบปฏสมพนธ) 6.06 ± 1.70

ค าถามระดบวจารณญาณ (Critical literacy) ทง 7 ขอ เปนค าถามทมความยากเพมขน ตองวเคราะหขอมลทใหมา และเลอกตดสนใจใหเหมาะสม พบวา กลมตวอยางประมาณรอยละ 70 ขนไป สามารถตอบไดถกตองในเรองเกยวกบการมารบบรการ และการเลอกใชยาสฟน สวนดานอน ๆ มผตอบถกไมเกนรอยละ 55 เทานน โดยเฉพาะเรองการเลอกใชแปรงสฟน เปนค าถามเพยงขอเดยวทมผตอบผดมากกวาผตอบถก ขอมลดงแสดงในตารางท 9



~ 744 ~

ตารางท 9 จ านวน รอยละ และคาเฉลยคะแนนความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณของกลมตวอยางจ าแนกรายขอ




0 คะแนน

การมารบบรการ การวเคราะหขอมลจากตาราง (ฟนคด) การวเคราะหขอมลจากตาราง (การโทรเลอนนด)

316 (77.8) 306 (75.4)

90 (22.2) 100 (24.6)

การดแลสขภาพชองปาก การเลอกวธวางแปรงสฟน วธแปรงฟนแบบขยบปด

216 (53.2) 212 (52.2)

190 (46.8) 194 (47.8)

ผลตภณฑทเปนประโยชนตอสขภาพชองปาก การเลอกใชยาสฟน การเลอกใชแปรงสฟน

282 (69.5) 125 (30.8)

124 (30.5) 281 (69.2)

สทธประโยชนในดานทนตกรรม การตดสนใจตอสถานการณดานสขภาพ

209 (51.5)

197 (48.5)

Mean ± SD (คะแนนเฉลยระดบวจารณญาณ) 4.10 ± 1.70 อภปรายผลการวจย ภาพรวมกลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง มอายระหวาง 20-39 ป นบถอศาสนาอสลาม มระดบการศกษาชนมธยมศกษาตอนปลายขนไป ประกอบอาชพหลากหลาย มรายไดตอเดอนต ากวา 10,000 บาท และใชสทธประกนสขภาพถวนหนา มคะแนนเฉลยความรอบรดานสขภาพชองปากเทากบ 39.32 โดย จ.นราธวาสมคะแนนเฉลยสงทสด และคะแนนเฉลยแปรผนตรงกบระดบการศกษา สวนระดบความรอบรดานสขภาพชองปาก พบวา โดยรวมอยในเกณฑเพยงพอ และผทมระดบการศกษาชนมธยมศกษาตอนปลายขนไปจะมระดบความรอบรดานสขภาพชองปากอยในเกณฑเพยงพอเชนเดยวกน

การศกษาครงนพบวา เพศหญงมารบบรการทนตกรรมมากกวา และใหความรวมมอในการศกษาวจยมากกวา มการเกบขอมลจากสถานบรการสขภาพหลายระดบ ทงโรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลชมชน และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจ าต าบล ซงทง 3 ระดบนอาจมบรบททางสงคมและวฒนธรรมทแตกตางกนได ดงนน จงไดกลมตวอยางทประกอบอาชพหลากหลาย และสวนมากใชสทธประกนสขภาพถวนหนา ซงเปนสทธการรกษาพนฐานของประชากรทอาศยอยในเขตชนบท โดยมโรงพยาบาลชมชนและโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจ าต าบลเปนสถานบรการหลก

คะแนนเฉลยความรอบรดานสขภาพชองปากจากการศกษาครงนมคาใกลเคยงกบผลการวจยน ารอง (Pilot study) ของผวจยเอง ซงมคาเทากบ 37.80 ทงนกลมตวอยางจาก รพ.นราธวาสราชนครนทร มคะแนนเฉลยสงทสด และมระดบ OHL อยในเกณฑเพยงพอ อาจเนองมาจากเปนโรงพยาบาลทวไปทอยในตวจงหวด ผมารบบรการสวนใหญมระดบการศกษาสงกวาสถานบรการสขภาพอน ๆ ดงนนจงมความรความเขาใจในดานสขภาพชองปากมากกวากลมทอาศยอยในเขตชนบท สวนคะแนนเฉลยของ จ.ยะลา มคานอยกวา จ.ปตตาน อาจเนองมาจากกลมตวอยางใน อ.ยะหา สวนใหญเปนมสลมเกอบทงอ าเภอ มการสอสารโดยใชภาษายาวมากกวาภาษาไทย เวลามารบบรการตองมลามแปลภาษา ซงแตกตางจากกลมตวอยางใน


~ 745 ~

อ.โคกโพธ ทมประชากรแบบผสมผสานทงพทธและมสลม สอสารโดยใชภาษาไทยส าเนยงคนภาคใต จงนาจะเขาใจภาษาไทยไดดกวา

เมอพจารณาจากระดบการศกษา จะเหนไดอยางชดเจนวา คะแนนเฉลยจะแปรผนตามระดบการศ กษา และผทมระดบการศกษาต ากวาชนมธยมศกษาตอนปลายจะมระดบความรอบรดานสขภาพชองปากต ากวากลมอน ๆ สอดคลองกบโมเดลสรางเสรมสขภาพของ ดอน นทบม ซงไดอธบายไววา ความรอบรดานสขภาพนนเปนผลมาจากการใหการศกษา และยงเปนตวเชอมระหวางการสรางเสรมสขภาพกบการปรบเปลยนพฤตกรรมอกดวย (Nutbeam, 2000) ผลนยงสอดคลองกบผลการศกษาของบงอรศร จนดาวงศ ซงไดระบวา อายและการศกษามความสมพนธกบระดบคะแนนความแตกฉานดานสขภาพอยางมนยส าคญทางสถต (บงอรศร, 2557) อยางไรกตามการศกษาดงกลาวนนใชแบบทดสอบ REALM ซงเปนการวดระดบความรอบรดานสขภาพขนพนฐาน (Functional health literacy) ในดานการอานค าศพทเทานน นอกจากนยงสอดคลองกบผลการศกษาของ Doris Schaeffer และคณะ ซงศกษาเกยวกบระดบความรอบรดานสขภาพของประชากรในประเทศเยอรมน พบวา ผทมระดบการศกษาต าจะมความรอบรดานสขภาพนอยกวาผทมระดบการศกษาสงอยางมนยส าคญทางสถต (Schaeffer, Berens, & Vogt, 2017) สอดคลองกบผลการศกษาครงน คนทมระดบการศกษาด จะมความสนใจและใสใจในการดแลสขภาพอยแลว ชอบคนควาและอานหนงสอ จงท าใหมความรอบรดานสขภาพดกวากลมอน ๆ และจากคาความแตกตางของคะแนนต าสดและสงสด พบวา ระดบการศกษาสงกวาปรญญาตร มคาความแตกตางนอยทสด แสดงวา กลมคนทมระดบการศกษาสง จะมระดบความรอบรดานสขภาพชองปากทใกลเคยงกน

เกณฑทใชในการทดสอบการอานใชเกณฑเดยวกนทกค า หากมการอานผดอยางนอย 1 จดในค านน จะหก 1 คะแนน ค าศพททใชจะคดเลอกมาจากแบบวด REALD-30 (Lee, Rozier, Lee, Bender, & Ruiz, 2007) ค าแนะน าของผเชยวชาญ และประสบการณของผวจยเอง โดยพจารณาจากความยากงายของค าเปนหลก ค าอาจสนหรอยาวกได บางค ามรปค ากบวธการอานไมตรงกน เพอทดสอบความเขาใจของผอาน โดยเฉพาะค าวา อวยวะปรทนต เปนค าทผมารบบรการสวนใหญนาจะไมเคยไดยน ไมเขาใจความหมาย และเปนค าทไมคอยไดใชในงานสงเสรมปองกนและรกษาเกยวกบสขภาพชองปาก กลมตวอยางจงนาจะอานไดถกตองนอยทสด สวนค าวา ศาสตราจารยทนตแพทยหญง ค ายากอยทค าวา ศาสตราจารย อาจจะเปนค าทคนในชนบทไมคนเคย แตกลมทศกษาระดบปรญญาตรขนไปคงเคยไดยนมาบาง สวนค าตอทายคอ ทนตแพทยหญง นาจะเปนค าทผมารบรการคนเคยเปนอยางดอยแลว

ค าศพททใชในการทดสอบการเขยน พจารณาจากความยากงายของค าเชนเดยวกบการอาน ค าอาจสนหรอยาวกได ทงนไดรบค าแนะน าจากผเชยวชาญใหคดเลอกค าทมความยากในระดบปานกลางและสามารถแยกระหวางผทมความเขาใจกบผทไมเขาใจได นอกจากนยงเลอกจากค าทพบตามปายไวนล บอรดในโรงพยาบาล หรอบนฉลากยา เชน เอกซเรย มลลกรม ยาปฏชวนะ หรอค าทชาวบานนาจะเคยไดยนมาบาง เชน ค าเตมของ อสม. คอ อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน เปนค ายาวและเขยนยากพอสมควร หรอเปนค าทสามารถเขยนดวยพยญชนะทออกเสยงเหมอนกนได เชน ศ กบ ส หรอ ฏ กบ ต เปนตน ค าวา ศลยศาสตรชองปาก ผทไมเขาใจความหมายจะเขยนตามสงทตนเองไดยน หลายรายเขยนผดเปน สน- กบ สาด และบางรายเขยนไมไดเลย เพราะไมเขาใจและไมเคยไดยนมากอน

อยางไรกตามค าศพททอาสาสมครอานและเขยนไดนอย ไมคนเคยหรอไมเคยไดยน ผวจยเหนวาค าเหลานยงมความเหมาะสมในการใชแยกแยะระหวางคนทมระดบความรอบรดานสขภาพดกบไมดได มทงคนทอานเขยนไดและอานเขยนไมได หากใชค าทงายเกนไปจนตอบถกทกคนหรอยากเกนไปจนไมมผตอบถก กจะไมสามารถแยกกลมคนได แตบางค าอาจจะไมเกยวของกบความรอบรดานสขภาพชองปากโดยตรง หากมการพฒนาแบบทดสอบในครงตอไปควรพจารณาเลอกค าศพทใหรอบคอบมากขน



~ 746 ~

ค าถามททดสอบดานการค านวณมเพยง 2 ขอ ซงผจจยคดวาเปนค าถามพนฐานทผมารบบรการทนตกรรมควรมความเขาใจ หากตอบไดถกตองกถอวาเพยงพอทจะน าไปใชประโยชนในชวตประจ าวนได

ค าถามระดบปฏสมพนธทเกยวของกบสญลกษณแปรงสฟนตดดาว มผตอบไดถกตองนอยทสด อาจเนองมาจากค าถามขอนมตวเลอกเปนรปภาพ ผทตอบผดอาจจะใหความสนใจทรปภาพมากกวา จงไมไดอานขอมลทโจทยก าหนดให แสดงใหเหนวาการใหขอมลกบผมารบบรการควรมภาพประกอบทชวยดงดดใหเกดความนาสนใจมากกวาการอธบายเปนตวหนงสอ สวนค าถามระดบวจารณญาณทเกยวของกบการเลอกใชแปรงสฟน มผตอบผดมากกวาผตอบถก อาจเนองมาจากค าถามขอนถามเกยวกบการโฆษณาคณสมบตของสารไมโครซลเวอรทใชเคลอบบนแปรงสฟน ซงเปนสารทคนสวนใหญไมเคยไดยนมากอน และไมทราบวาเปนสารอะไร ดงนน จงไมไดอานขอมลทใหมาอยางละเอยดถถวนหรออานแลวแตไมเขาใจ นอกจากนตวลวงหลายขอ มความนาสนใจมากกวาตวเลอกทเปนค าตอบทถกตอง จงท าใหวเคราะหผดพลาดได ดงนน หากมการโฆษณาเกยวกบผลตภณฑตาง ๆ ทออกมาสทองตลาด ควรเนนย าใหผบรโภคมการตรวจสอบและแยกแยะขอมลใหไดวานาเชอถอมากนอยแคไหน เหมาะแกการน าไปใชหรอไมอยางไร

เหตทเลอกโมเดลของคกบชมาใชพฒนาแบบวดความรอบรดานสขภาพชองปาก และน าแบบวดดงกลาวมาใชในการวจยครงน เนองจากเปนโมเดลทกลาวถงความรอบรดานสขภาพในหลายมต ซงคอนขางตรงกบสภาพการณของสงคมไทยยคปจจบนทมการแขงขนกนดานเทคโนโลยสารสนเทศสงกวาในอดตมาก ประชาชนตองเผชญกบขอมลขาวสารจากหลายแหลงทงจรงและเทจ ดงนน ทกษะในการคด วเคราะห แยกแยะ และตรวจสอบขอมลไดจงมความส าคญมาก

จากผลการทดสอบของแบบวดทง 5 สวน โดยรวมกลมตวอยางสามารถฟง พด อาน และเขยนภาษาไทยได สามารถแยกแยะและมความเขาใจขอมลดานสขภาพชองปากไดด แตมบางกลมทยงมความเขาใจนอย ขาดการวเคราะห และตรวจสอบขอมลทด โดยเฉพาะกลมทมระดบการศกษาต ากวาชนมธยมศกษาตอนปลาย และกลมทมารบบรการในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจ าต าบล ซงควรใหความส าคญเปนพเศษ

จดแขงของการศกษาครงน คอ ผวจยเกบขอมลแตละสวนไดตามล าดบทวางแผนไวในวธด าเนนการวจย ไมขามขนตอน โดยเฉพาะในสวนของการสมภาษณ การทดสอบดานตาง ๆ ผวจยเปนผลงมอปฏบตเองทงหมด ผชวยวจยเปนเพยงผอ านวยความสะดวกในดานอน ๆ เพอใหเกบขอมลไดงายขน สวนจดดอย คอ แบบทดสอบมจ านวนขอค าถามมาก ตองใชเวลาในการตอบพอสมควร บางคนมภารกจทตองไปท าตอ ผมารบบรการหลายคนจงปฏเสธการเขารวมวจยตงแตแรก และบางคนรบท าโดยไมไดอานใหละเอยดถถวน ขอมลทไดจงอาจมความคลาดเคลอนไปบางเปนสวนนอย บทสรป กลมตวอยางใน 3 จงหวดชายแดนภาคใตมระดบความรอบรดานสขภาพชองปากอยในเกณฑเพยงพอ คะแนนเฉลยความรอบรดานสขภาพชองปากระดบจงหวด พบวา จ.นราธวาส มคาสงทสด ระดบสถานบรการสขภาพ พบวา รพ.จงหวดมคาสงทสด รองลงมา คอ รพ.ชมชน และ รพ.สต. ตามล าดบ สวนระดบการศกษาจะแปรผนตรงกบคะแนนเฉลย โดยกลมทมระดบการศกษาตงแตปรญญาตรขนไปจะมคะแนนเฉลยสงทสด และกลมทมระดบการศกษาชนมธยมปลายขนไป จะมระดบความรอบรดานสขภาพชองปากอยในเกณฑเพยงพอ ขอเสนอแนะ

1. การศกษาครงนไมมขอมลเกยวกบ สาเหตทมารบบรการ โรคประจ าตว สภาวะโรคฟนผ พฤตกรรมสขภาพชองปาก หรอ ชองทางการรบขาวสารจากสอตาง ๆ ดงนน การศกษาในครงตอไปควรวเคราะหปจจยเหลาน ซงคาดวานาจะมผล


~ 747 ~

ตอระดบความรอบรดานสขภาพชองปาก เพอใหผลการศกษามความชดเจนและนาสนใจมากยงขน และสามารถน าไปใชประโยชนในการวางแผนสรางเสรมสขภาพชองปากไดตอไป

2. ควรน าขอมลไปพฒนาสอหรอชองทางทเหมาะสม โดยเนนในกลมทมระดบการศกษาต ากวามธยมศกษาตอนปลาย กลมผมารบบรการในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจ าต าบล และกลมทไมสามารถอานภาษาไทยได นอกจากนหนวยงานทเกยวของควรมบทบาทในการสรางสงแวดลอม ปรบสารสนเทศ และอบรมบคลากร เพอเออใหประชาชนสามารถเขาถง เขาใจ และใชขอมลดานสขภาพชองปากไดงายขน รวมถงกระตนใหบคคลเกดการพฒนาทกษะของตนเองควบคกนไปดวย น าไปสการจดการตนเองไดอยางเหมาะสม และสงผลใหมสภาวะชองปากทดขนไดตอไป

3. ขอมลทไดครงนสามารถใชเพออางองและสนบสนนทางวชาการ ท าใหภาครฐเหนความส าคญและสงเสรมใหเยาวชนไดรบการศกษาขนพนฐานอยางมคณภาพ ซงมความส าคญตอการพฒนาทกษะดานตาง ๆ เพอการด าเนนชวตในสงคมไดอยางปกตสข

กตตกรรมประกาศ ผวจยขอขอบคณเจาหนาทฝายทนตสาธารณสขของสถานบรการสขภาพทง 7 แหง ทอ านวยความสะดวกในดานตางๆ เชน การประชาสมพนธโครงการวจย โนมนาวใหผมารบบรการเขารวมการวจย เออเฟอสถานทและอปกรณบางสวน ตลอดจนใหค าแนะน าทเปนประโยชนตอการเกบขอมล ท าใหการศกษาวจยครงนสมฤทธผลตามวตถประสงคทตงใจ เอกสารอางอง บงอรศร จนดาวงศ. (2557). ความแตกฉานดานสขภาพระดบพนฐานของผปวยทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลศรนครนทร จงหวดขอนแกน. (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน. วรานช ปตพฒน. (2554). ระเบยบวธวจยทางทนตแพทยศาสตร (พมพครงท 1). ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน. Kickbush, I., & Maag, D. (2008). Health Literacy. In K. Heggenhougen & S. Quah (Eds.), International Encyclopedia of Public Health (pp. 204-211). San Diego: Academic Press. Lee, J. Y., Rozier, R. G., Lee, S. Y., Bender, D., & Ruiz, R. E. (2007). Development of a word recognition instrument to test health literacy in dentistry: the REALD-30 a brief communication. Journal of Public Health Dentistry. 67(2), 94-98. Nguyen, T. H., Park, H., Han, H. R., Chan, K. S., Paasche-Orlow, M. K., Haun, J., & Kim, T. M. (2015). State of the science of health literacy measures: Validity implications for minority populations. Patient Education and Counseling. 98, 1492-1512. Nutbeam, D. (2000). Health literacy as a public health goal: a challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health Promotion International. 15(3), 259-267. Schaeffer, D., Berens, E. M., & Vogt, D. (2017). Health literacy in the German population. Deutsches Arzteblatt International. 114, 53-60. The invisible barrier: literacy and its relationship with oral health. (2005). Journal of Public Health Dentistry. 65(3), 174-182.



~ 748 ~

The 6th NEU National and International Conference 2019 (NEUNIC)


~ 748 ~

HS-06

การเปรยบเทยบประสทธผลของการนวดไทยสายราชสานกกบการนวดไทยสายราชสานกรวมกบประคบ

สมนไพร ในผปวยตะครวนอง ณ คหามขคลนกการแพทยแผนไทย ถนนสโรรส อาเภอเมอง จงหวดยะลา

Comparison Between theเEffectivenessเof Thai Royal Massageเand a Combination ofเ

Thai RoyalเMassage and Herbal HotเCompress forเTreating Calf Cramp at Kuhamook

Traditional Clinic, YalaเProvince

อสมาอ อาแซ1* กาญจนาพร ศรจนทร1 เบญจวรรณ พนธนานวฒนกล1 และกสมนเยะมาแล2

Asma Asae1, Kanchanaphon Srijan1, Benjawan Poonthananiwatkul1 and Kasman Yamalae2 1 หลกสตรการแพทยแผนไทยบณฑต วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา

2 สานกงานเกษตรจงหวดยะลา


บทคดยอ

ตะครวเปนอาการของโรคกลามเนอชนดหนงทสามารถเกดไดในทกวย พบบอยในผสงอาย การศกษาครงเปน

การศกษากงทดลองเ(Quasiเ–เExperimentalเStudy)เมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบประสทธผลของการนวดไทยสายราช

สานกกบการนวดไทยสายราชสานกรวมกบประคบสมนไพร ในผปวยตะครวนอง ณ คหามขคลนก ระหวางเดอนมนาคมเพ.ศ.

2561เจานวนเ30เคน แบงเปนกลมละเ15เคน โดยใชแบบประเมนเNumericalเRatingเScaleเ(NRS)เรวมกบเFacialเScale

เซงประเมนความปวดทนทกอนนวดเและประเมนเ15 นาท หลงไดรบบรการนวดไทยราชสานกและนวดไทยราชสานกรวมกบ

การประคบสมนไพร ผลการศกษา พบวา ผปวยทไดรบการนวดไทยราชสานกและกลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบ

การประคบสมนไพร มระดบความปวดลดลงอยางมนยสาคญทางสถต pเ< 0.05 อยางไรกตามผลการวเคราะหความแตกตาง

ของกลมทไดรบการนวดไทยราชสานกและกลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร พบวา ระดบความ

ปวดนองในภาพรวม ทาเดน ทานงเทายน และทานอน หลงนวดมระดบความปวดลดลงทงสองกลมไมแตกตางกนอยางม

นยสาคญทางสถต แตพบวา กลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพรมแนวโนมใหผลทดกวากลมทไดรบ

การนวดไทยราชสานกเพยงอยางเดยว ซงผลการศกษาสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว

คาหลก: การนวดไทยสายราชสานก ประคบสมนไพร ตะครวนอง

Abstract

The calf cramp was a type of muscle disease that occur at any age, usually found in the elderly.

The objectives of this study were to compare between the effectiveness of Thai royal massage and a

combination of Thai royal massage with herbal hot compress for treating calf cramp. 30 calf-cramp

patients were separated into two groups, 15 people for each group. Pain score were assessed by

numerical rating scale (NRS) and facial scale before and after Thai royal massage intervention and a

combination of Thai royal massage and herbal hot compress intervention approximately 15 mins. The

results found that both groups of patients who received Thai royal massage and a combination of Thai


~ 749 ~

royal massage and herbal hot compress for treating calf cramp represented significantly decreased pain at

a level of 0.05 (p < 0.05). However; the pain scores between the groups after receiving Thai royal massage

only and a combination of Thai royal massage with herbal hot compress for treating calf cramp was not

significantly different for all postures, for example, walking, standing, sitting and sleeping. The combination

of Thai royal massage and herbal hot compress was more likely to relieve pain than Thai massage alone.

The findings were consistent with the study hypothesis.

Keywords: thai royal massage, herbal hot compress, calf cramp

บทนา

ตะครวเปนอาการของโรคกลามเนอชนดหนงทสามารถเกดไดในทกวย พบบอยในผสงอาย มการคาดการณวา

ประมาณ 1 ใน 3 ของคนทมอายมากกวา 60 ปขนไปมกเคยเกดอาการน โดยกลามเนอทเปนตะครวเกดไดทงกบกลามเนอลาย

และกลามเนอเรยบ กลามเนอทพบบอยทสดคอ กลามเนอนองและเทา (พวงทอง ไกรพบลย, 2559) คนทยนทางานทงวน

พบวารอยละ 70 มอาการปวดบรเวณนอง (สถาบนความปลอดภยในการทางาน กระทรวงแรงงาน, 2556) ถาเกดตะครวในขณะ

ขบรถ วายนา หรอขณะทางานทเกยวกบการควบคมเครองจกรกลยอมทาใหเกดอนตรายจากการเปนตะครวนองได และอาจ

ทาใหเสยชวตหรอพการ (สมศกด เถกงเกยรต,ก2559) การนวดแบบราชสานกเปนอกทางเลอกหนงทใชในการรกษาโรคปวด

เมอยกลามเนอ ชวยยดเนอเยอทยดตดกนอยใหลดความตงตวลง ทาใหคลายจดปวดเมอยไดเปนอยางด (สรเกยรต อาชานาน

ภาพ, 2553) ทงยงมการนวดแบบราชสานกรวมกบการประคบสมนไพรเปนสวนหนงของการนวดไทย ชวยบรรเทาอาการปวด

เมอย (พะยอม สวรรณ, 2543)กจงหวดยะลาเปนจงหวดหนงทมผปวยตะครวนองจานวนมากทมารกษาทคหามขคลนก

การแพทยแผนไทย ถนนสโรรส อาเภอเมอง จงหวดยะลา จานวน 85-90 คน ตอ 1 เดอน (กสมน ยะมาแล,ก2559)ก ซงเปน

คลนกทไดใหบรการสาธารณสขดานการแพทยแผนไทยเพอเปนทางเลอกในการรกษาพยาบาล โดยวธการนวดสายราชสานก

เกยวกบอาการของตะครวนองจงทาใหผวจยมความสนใจอยางยงทจะศกษาถงประสทธผลของการนวดไทยราชสานกกบการ

นวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร ในผปวยตะครวนอง ของผมารบบรการ ณ คหามขคลนกการแพทยแผนไทย

ถนนสโรรส อาเภอเมอง จงหวดยะลา


1. เพอเปรยบเทยบประสทธผลกอนและหลงไดรบการรกษาดวยการนวดไทยราชสานกกบการนวดไทยราชสานก

รวมกบการประคบสมนไพร ในผปวยตะครวนอง

2. เพอเปรยบเทยบระหวางกลมการรกษาดวยการนวดไทยราชสานกกบกลมการนวดไทยราชสานกรวมกบการ

ประคบสมนไพร ในผปวยตะครวนอง

วธดาเนนการวจย

ผทเปนโรคตะครวนองทมารบบรการ ณ คหามขคลนกการแพทยแผนไทย ถนนสโรรส อาเภอเมอง จงหวดยะลา

ระหวางวนท 1-31 มนาคม พ.ศ. 2561 จานวน 30 คน แบงออกเปน 2 กลม ดวยวธสมอยางงาย (Sample Random

Sampling) ใชเกณฑการคดเลอกอาสาสมครเขารวมโครงการคอ เปนผทไดรบการตรวจวนจฉยตามหลกการแพทยแผนไทย

จากแพทยแผนไทยทไดขนทะเบยนเปนผประกอบโรคศลปะ โดยผทไดรบการตรวจวนจฉยจะตองเปนโรคตะครวนอง ทม

เกณฑในการปวดนองอยระดบ 6 – 10 เปนผทสามารถตอบคาถามไดเอง มความสมครใจและยนดเขารวมการวจยครงน



~ 750 ~

เกณฑการคดเลอกอาสาสมครออกจากโครงการคอ มไขสงเกน 38.5 องศาเซลเซยส คาบนของความดนโลหตเกน 140

มลลเมตรปรอท ไขพษ ไขกาฬ อสกอใส งสวด เรม โรคผวหนง โรคตดตอ เชน วณโรค และผปวยทมกระดกหก

เครองมอทใชในการวจยม 2 ประเภท คอ 1) แบบบนทกขอมลทวไป ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา ลกษณะการ

ทางาน อาชพ รายไดเฉลยตอเดอน โรคประจาตว การประสบอบตเหตรนแรงจนทาใหเกดการบาดเจบของอวยวะตางๆ การ

ออกกาลงกาย 2) แบบประเมนวดระดบความเจบปวด ไดประยกตขนจากแบบทดสอบ Numerical Rating Scale (NRS)

รวมกบ Facial Scales คอการใชตวเลขมาชวยบอกระดบความรนแรงของอาการปวดใชตวเลขตงแต 0 1 2…ก10 อธบายให

ผปวยเขาใจวา 0 หมายถงไมมอาการปวด และ 10 คอปวดมากทสด ใหผปวยบอกถงตวเลขทแสดงถงความปวดทผปวยม

ขณะนนๆ ขอมลทไดสามารถนามาเปรยบเทยบความปวดในผปวยรายนนไดระหวางการรกษา

ขนดาเนนการ ผวจยสารวจรายชอผปวยทมอาการปวดของตะครวนอง และคดเลอกกลมตวอยางทมคณสมบตตาม

เกณฑทกาหนด จานวน 30 คน ทเขารบบรการ ณ คหามขคลนกการแพทยแผนไทย ถนนสโรรส อาเภอเมอง จงหวดยะลา

ระหวางวนท 1-31 มนาคม พ.ศ.2561 ผวจยสรางสมพนธภาพโดยการแนะนาตว จากนนชแจงวตถประสงคของงานวจยการ

นวดไทยแบบราชสานกและการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร ในผปวยตะครวนอง ใหผปวยไดทราบขนตอน

และระยะเวลาทใชในการดาเนนการวจย อธบายใหผมารบบรการมนใจในความปลอดภยในการนวดและการนวดรวมกบการ

ประคบ และเปดโอกาสใหผรบบรการซกถามเกยวกบการวจยจนเปนทพอใจพรอมทงอธบายคาพทกษสทธของกลมตวอยาง

ผวจยขอความรวมมอในการทาวจย และใหลงนามในใบยนยอมไวเปนลายลกษณอกษรเขารวมการศกษา เมอไดกลมตวอยาง

แลว จะทาการสมตวอยางแบบงาย (Simple random sampling) โดยการจบฉลาก แบงวาจะไดอยกลมควบคม หรอกลม

ทดลอง โดยจะทาการจบฉลากผปวยคนแรกทมารบการรกษาแคคนเดยว ในสวนของผปวยทมารกษาในลาดบถดไป จะจดกลม

การนวดไทยสายราชสานกสลบกบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร ทาการเกบขอมลระหวางวนท 1-31

มนาคม พ.ศ.2561 จนครบจานวน 30 คน ถาหากกลมตวอยางไมถง 30 คนในระยะเวลาทกาหนด จะทาการเกบกลมตวอยาง

ตอจนครบจานวน 30 คน ผวจยจะใหกลมตวอยาง 2 กลม ทาแบบบนทกขอมลทวไปและแบบประเมนวดระดบความเจบปวด

กอนไดรบการนวดและการนวดรวมกบประคบรกษา โดยมขนตอนดงน ผวจยอธบายขนตอนและชแจงวตถประสงคของการทา

แบบบนทกขอมลทวไปและแบบวดระดบความเจบปวดกอนไดรบการนวดและการนวดรวมกบการประคบสมนไพร เปดโอกาส

ใหซกถามหากมขอสงสย กลมตวอยางจะทาแบบบนทกขอมลทวไปและแบบวดระดบความเจบปวดกอนไดรบการนวดและ

กอนไดรบการนวดรวมกบการประคบสมนไพร และสงคนใหกบผวจย หลงจากนนกลมตวอยางจะไดรบการนวดไทยสายราช

สานกรกษาอาการปวดของโรคตะครวนองและการนวดไทยสายราชสานกรกษาอาการปวดของโรคตะครวนองรวมกบการ

ประคบสมนไพร เมอเวลาผานไป 15 นาทผวจยจงจะใหกลมตวอยางทาแบบประเมนวดระดบความเจบปวดนองหลงไดรบการ

นวดและการนวดรวมกบการประคบสมนไพร เสรจแลวสงคนใหกบผวจย เพอนาแบบประเมนทงหมดมาตรวจสอบความ

ถกตอง นามาวเคราะหขอมลทวไป ขอมลสวนบคคล โดยวเคราะหหาคาความถ คารอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน

หาระดบความเจบปวดของผทเปนตะครวนอง กอนและหลงไดรบการรกษาดวยการนวดไทยสายราชสานกและการนวดราช

สานกรวมกบการประคบสมนไพร ในกลมตวอยางแลวคานวณหาคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานของระดบคะแนนความ

ปวดนน เปรยบเทยบความแตกตางระหวางระดบความเจบปวดของผทเปนตะครวนอง กอนและหลงไดรบการรกษาดวยการ

นวดไทยราชสานกและการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร โดยใชสถตวเคราะหความสมพนธดวยสถต Paired

Samples T – Test และใชสถตวเคราะหความแตกตางระหวางกลมดวยสถต Independent Samples T – Test


~ 751 ~

ผลการวจย

ผลการศกษาขอมลทวไปของกลมตวอยาง พบวา สวนใหญเปนเพศหญง คดเปนรอยละ 76.7 อายมากกวา 30 ป

คดเปนรอยละ 90.0 จบการศกษาในระดบปรญญาตร หรอสงกวา คดเปนรอยละ 43.3 อาชพรบราชการ คดเปนรอยละ 23.3

มลกษณะการทางานแบบยนเปนเวลานาน คดเปนรอยละ 66.7dมรายได 15,000 บาทกขนไป คดเปนรอยละ 43.3 ไมมโรค

ประจาตว คดเปนรอย 36.7 มการออกกาลงกาย คดเปนรอยละ 60.0 และเปนตะครวนองชวงเวลาตนนอนตอนเชา คดเปน

รอยละ 30.0 ดงแสดงในตารางท 1

ตารางท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง

ขอมลทวไป จานวน รอยละ

เพศ

หญง 23 76.7

ชาย 7 23.3

อาย

นอยกวา 25 ป 2 6.7

26 – 30 ป 1 3.3

มากกวา 30 ป 27 90.0

ระดบการศกษา

ประถมศกษา

มธยมศกษาตอนปลาย

มธยมศกษาตอนตน

ปรญญาตร หรอสงกวา

อนปรญญา

ไมไดเรยน

7

2

2

13

5

1

23.3

6.7

6.7

43.3

16.7

3.3

อาชพ

เกษตรกร 4 13.3

รบจาง 3 10.0

คาขาย 2 6.7

ธรกจสวนตว 3 10.0

รบราชการ

แมบาน

ขาราชการบานาญ

7

5

3

23.3

16.7

10.0

อน 3 10.0

ลกษณะการทางาน*

ยนเปนเวลานาน 20 66.7

นงเปนเวลานาน 13 43.3

ใชคอมพวเตอร 7 23.3



~ 752 ~


ขอมลทวไป จานวน รอยละ

ลาก/เขญของ 1 3.3

อนๆ (ยนๆกนงๆ, ยกของ) 2 6.7 รายได

นอยกวาเ5,000เบาท

7

23.3

5,001-10,000เบาท 8 26.7

10,001-15,000เบาท 2 6.7

15,000เบาทขนไป 13 43.3

โรคประจาตว

ไมมโรคประจาตว

ความดนโลหตสง

โรคกระดกหรอโครงรางผดรป

โรคกระเพาะอาหาร

อนๆ

11

6

7

2

8

36.7

20.0

23.3

6.7

26.7

ชวงเวลาเปนโรคตะครวนอง

ตนนอนตอนเชา 9 30.0

ขณะทางาน 4 13.3

หลงเลกงาน 4 13.3

ขณะนอนหลบ

กอนนอน

8

3

26.7

10.0

เดนมาก 2 6.7

10.0 อนกๆ (อากาศเยน, เกอบทก

เวลา, ตอนกลางคน)

3

*หมายเหต: ตอบไดมากกวา 1 ขอ

การประเมนเพอวดระดบความปวดกอนและหลงการนวดกลมทไดรบการนวดไทยราชสานกในภาพรวม พบวา ระดบ

ความปวดนองกอนการนวดแบบราชสานกมคาเฉลยเทากบ 6.87 ± 1.043 สวนระดบความปวดภายหลงนวดมคาเฉลยเทากบ

4.17 ± 1.156 ซงระดบความปวดลดลงอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 (p < .05)

ในกลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร การประเมนเพอวดระดบความปวดกอนและหลงการ

นวดกลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพรในภาพรวม พบวา ระดบความปวดนองกอนการนวดแบบราช

สานกรวมกบการประคบสมนไพรมคาเฉลยเทากบ 6.58 ± 0.770 สวนระดบความปวดภายหลงนวดมคาเฉลยเทากบ 3.57

± 1.420 ซงระดบความปวดลดลงอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 (p < .05) ดงแสดงในตารางท 2


~ 753 ~

ตารางท 2 เปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนเฉลยระดบความปวดกอนการนวดและหลงการนวดของกลมทไดรบการนวด

ไทยราชสานกและกลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพรในภาพรวม ทาเดน ทานง ทายน

และทานอน

กลม Mean S.D. Sig

ภาพรวม

กลมทไดรบการนวดไทยราชสานก

เเเเเเกอนนวด 6.87 1.043 0.003*

เเเเเเหลงนวด 4.17 1.156

กลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร



ทาเดน

กลมทไดรบการนวดไทยราชสานก




เเเเเเกอนนวด 7 0.845 0.006*


ทานง กลมทไดรบการนวดไทยราชสานก



กลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร เเเเเเกอนนวด 6.53 1.125 0.008*


ทายน กลมทไดรบการนวดไทยราชสานก เเเเเเกอนนวด 6.8 1.014

0.009*




~ 754 ~



กลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร กอนนวด 6.53 0.915

0.006*

หลงนวด 3.33 1.543

ทานอน กลมทไดรบการนวดไทยราชสานก กอนนวด 6.87 1.407

0.001*





*ทระดบความทระดบความเชอมน 95 % (p < 0.05)

การประเมนเพอวดระดบความปวดระหวางกลมทไดรบการนวดไทยราชสานกและกลมทไดรบการนวดไทยราช

สานกรวมกบการประคบสมนไพรในภาพรวม พบวา ระดบความปวดกอนและหลงนวดของทงสองกลม ไมแตกตางกนอยางม

นยสาคญทางสถต และผลการศกษา พบวา ภายหลงไดรบการนวด กลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบ

สมนไพรมแนวโนมใหผลทดกวากลมทไดรบการนวดไทยราชสานกเพยงอยางเดยว ดงแสดงในตารางท 3

ตารางท 3 การเปรยบเทยบความแตกตางระหวางกลมกอนและหลงการนวดไทยราชสานก และกลมทไดรบการนวดไทยราช

สานกรวมกบการประคบสมนไพรในภาพรวม ทาเดน ทานง ทายน และทานอน


กอนนวด

ภาพรวม

6.87

กลมทไดรบการนวดไทยราชสานก 1.043 0.405

กลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร 6.58 0.77

หลงนวด

กลมทไดรบการนวดไทยราชสานก 4.17 1.156 0.215



~ 755 ~



กอนนวด

ทาเดน



หลงนวด



กอนนวด

ทานง



หลงนวด



กอนนวด

ทายน



หลงนวด



กอนนวด

ทานอน





~ 756 ~



หลงนวด



สรปและอภปรายผลการวจย

ผลการศกษา พบวา ผปวยทไดรบการนวดไทยราชสานกและการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพรม

ระดบความเจบปวดลดลงอยางมนยสาคญทางสถตเอยางไรกตามผลการวเคราะหความแตกตางของกลมทไดรบการนวดไทย

ราชสานกและกลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพร พบวา ระดบคาเฉลยความเจบปวดนองใน

ภาพรวม ทาเดน ทานง ทายน และทานอน หลงนวดมความแตกตางกบกอนการนวดไทยราชสานกทงในกลมทไดรบการนวด

ไทยราชสานกและกลมทไดรบการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพรเกลาวคอเหลงจากผทไดรบการรกษาดวยการ

นวดไทยราชสานกอาการปวดนอง ในภาพรวม ทาเดน ทานง ทายน และทานอนเอาการปวดนองลดลงอยางมนยสาคญทาง

สถตเpเ<เ0.05 ซงผลการศกษาสอดคลองกบสมมตฐานทตงไวเผลการศกษาทเกดขนภายหลงจากทไดรบการนวดไทยราช

สานก และการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพรในการรกษาโรคตะครวนองเมระดบความปวดทลดลงอยางม

นยสาคญทางสถต ซงสอดคลองงานวจยแพรวนภา เรองศร (2558) ไดศกษาเรอง ผลของการยดเหยยดกลามเนอดวยการนวด

ไทยรวมกบการประคบสมนไพรในการรกษากลมอาการปวดกลามเนอหลงสวนบน กรณศกษา เจาเรอนสปาโรงพยาบาล

ระนอง อาเภอเมอง จงหวดระนอง ผลการวจยพบวา ระดบความปวดกลามเนอหลงสวนบนทผมารบบรการรสกอยขณะนน

ระดบความปวดขณะทากจกรรมทวไป อารมณ การกมหนา เงยหนา เอยงคอหชดไหล กอนนวดไทยรวมกบการประคบ

สมนไพรมความแตกตางกบหลงการนวดไทยรวมกบการประคบสมนไพร กลาวคอ หลงจากผทไดรบการรกษาดวยการนวดไทย

รวมกบการประคบสมนไพรอาการปวดกลามเนอหลงสวนบนลดลงอยางมนยสาคญทางสถต (p < 0.05) นอกจากนยง

สอดคลองกบผลการศกษาของเอลยาสเอะลหะ (2558)เทไดศกษาประสทธผลของการนวดไทยราชสานกทมผลตอการลด

อาการปวดของโรคลมปลายปตคาดสญญาณเ3เหลงเผลการศกษาพบวาอาการปวดหลงสวนลางอยในระดบทตาลงอยางม

นยสาคญทางสถตเpเ<เ0.01เนอกจากนยงสอดคลองกบงานวจยของเสภาภรณเนลมากเ(2559) ไดศกษาเรองเการเปรยบเทยบ

ประสทธผลของการนวดไทยสายราชสานกกบการนวดไทยสายราชสานกยาจดสญญาณเ1 หวไหลและสญญาณเ5เหวไหลเใน

ผปวยไหลตดแบบเรอรงโรงพยาบาลศนยยะลาเพบวาการนวดไทยแบบราชสานกและหลงการนวดไทยสายราชสานกยาจด

สญญาณ 1กหวไหลเและสญญาณเ5เหวไหลมากกวาเ1เครงเมแนวโนมชวยเพมระดบองศาการเคลอนไหวของไหลไดอยางม

นยสาคญทางสถตทระดบเpเ<เ0.05 เผลการศกษาพบวา การนวดไทยราชสานกและการนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบ

สมนไพรเสามารถนามาใชในการรกษาในการรกษาตะครวนองไดทงสองแบบเอยางไรกตามผลการศกษาทงสองแบบสามารถ

เลอกนวดไทยราชสานกรวมกบการประคบสมนไพรจะดกวาในการรกษาอาการปวดของผปวยตะครวนอง


~ 757 ~

ขอเสนอแนะ

1.ควรมการศกษาเปรยบเทยบประสทธผลระหวางการนวดไทยราชสานกกบการบรหารรางกายในการลดอาการปวด

ตะครวนองเพอเปนแนวทางใหผปวยพงตนเอง

2.ควรมการศกษาเปรยบเทยบประสทธผลระหวางการนวดไทยราชสานกกบยาทาลดอาการปวดเพอลด

ภาวะแทรกซอนจากการรบประทานยา

เอกสารอางอง

ชศกด เวชแพศย. (2537). กลมอาการปวดกลามเนอและเยอผงผด. พมพครงท 1 กรงเทพฯ: ธรรกมลการพมพ.

ณรงคสกข บญรตนหรญ. (2557). หตถเวชกรรมแผนไทย (การนวดไทยแบบราชสานก). พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร:

ศภวนชการพมพ.

ดารชา เทพสรยานนท. (2555). การประยกตใชเทคนคการกวซาและการนวดไทยตอพฤตกรรมการดแลตนเองเพอลดอาการ

ปวดตนคอในนกศกษามหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน. (ปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการ

จดการระบบสขภาพ มหาวทยาลยมหาสารคาม).

ประดษฐ ประทปะวณช และคนอน ๆ. (2542). แนวทางเวชปฏบต กลมอาการปวดเรอรงระบบกระดกและกลามเนอ. พมพ

ครงท 1. กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

ผาสก มหรรฆานเคราะห. (2553). ตารากายวภาคศาสตรทวไป. พมพครงท 1. เชยงใหม: หนวยวารสารวชาการ, คณะแพทย

ศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

พรดา จนทรวบลย และศภะลกษณ ฟกคา. (2553). ประสทธผลของการนวดแบบราชสานกในการรกษากลมอาการปวด

กลามเนอหลงสวนบนของผมารบบรการในศนยวชาชพแพทยแผนไทยประยกตมหาวทยาลยราชภฏสวน

สนนทา. (วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรบณฑต, สาขาการแพทยแผนไทยประยกต มหาวทยาลยราชภฏสวน

สนนทา).

แพรวนภา เรองศร. (2558). ผลของการยดเหยยดกลามเนอดวยการนวดไทยรวมกบการประคบสมนไพรในการรกษากลม

อาการปวดกลามเนอหลงสวนบน กรณศกษาเจาเรอนสปาโรงพยาบาลระนอง อาเภอเมอง จงหวดระนอง. (ปญหา

พเศษทางการแพทยแผนไทยตามหลกสตรปรญญาการแพทยแผนไทยบณฑต).

ภควรรณ เหลาบวด. (2555). ปจจยทใชสาหรบการตดสนใจของผสนใจในการประกอบธรกจนวดไทยในเขตเทศบาลเมอง

จงหวดชลบร. (ปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต (พลศกษา) มหาวทยาลยรามคาแหง).

มหาวทยาลยเชยงใหม. (2555). แสดงการใหคะแนนความเจบปวดเวชวลเอนาลอกเสเกล. 23 ตลาคม 2560.

http://www.med.cmu.ac.th.

สภาภรณ นลมาก. (2559). การเปรยบเทยบประสทธผลของการนวดไทยสายราชสานกกบการนวดไทยสายราชสานกยาจด

สญญาณ 1 หวไหลและสญญาณ 5 หวไหล ในผปวยไหลตดแบบเรอรง โรงพยาบาลศนยยะลา. (ปญหาพเศษทาง

การแพทยแผนไทยตามหลกสตรปรญญาการแพทยแผนไทยบณฑต).

อลยาส อะลหะ. (2558). ประสทธผลของการนวดไทยราชสานกทมผลตอการลดอาการปวดของโรคลมปลายปตคาดสญญาณ

3 หลง ของผมารบบรการในคลนกแพทยแผนไทย โรงพยาบาลสะบายอย จงหวดสงขลา. (ปญหาพเศษทาง

การแพทยแผนไทยตามหลกสตรปรญญาการแพทยแผนไทยบณฑต).



~ 758 ~

HS-07

การเปรยบเทยบประสทธผลของการประคบสมนไพรสตรทวไปกบการประคบสมนไพรทมสวนผสมของ ต ารบยาประสะไพลเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอนในนกศกษาหญง

วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา Comparison of The Effectiveness of Herbal Compress with Prasaplai Herbal Compress

to Relieve Menstrual in Study of Female Student at Sirindhorn College of Public Health Yala

คอรเยาะ อะแซ1 วรรณา บญธรรม1 ไพสฐ จรรตนโสภา1 กวนศกด จตฑะศร1

1 หลกสตรการแพทยแผนไทยบณฑต วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา อเมล [email protected] [email protected]

บทคดยอ

การวจยครงน เปนการวจยกงทดลอง (Quasi - Experimental Research) มวตถประสงค เพอศกษาผลของการประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพล โดยท าการศกษาในนกศกษาหญงวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา ซงมอายระหวาง 18 - 24 ป คดเลอกกลมตวอยางโดยใชเกณฑคดเขา แลวสมเลอกกลมตวอยางจ านวน 30 คน แบงออกเปนกลมควบคมและกลมทดลอง กลมละ 15 คน โดยวธการสมอยางงาย กลมทดลองไดรบการประคบดวยสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลจ านวน 1 ครง เปนเวลา 30 นาท และกลมควบคมไดรบการประคบดวยสมนไพรสตรทวไปจ านวน 1 ครง เปนเวลา 30 นาท หลงการทดลองทงสองกลมจะตองตอบแบบสอบถามเพอบนทกอาการปวดประจ าเดอน ประกอบดวยแบบสอบถามกอนและหลงจากไดรบการประคบดวยสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลหรอลกประคบสมนไพรทวไป วเคราะหขอมลโดยเปรยบเทยบคะแนนความตางระหวางกลมใชสถต Independent T - test เปรยบเทยบคะแนนความตางภายในกลมใชสถต Paired T – test ผลการศกษา พบวากลมทไดรบการประคบดวยลกสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลคะแนนเฉลยการปวดประจ าเดอนต ากวากอนไดรบการประคบอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 (คะแนนเฉลยกอนการทดลองเทากบ 19.27 และคะแนนเฉลยหลงการทดลองเทากบ 5.47) และเมอท าการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยระดบอาการปวดระหวางกลมทไดรบการประคบดวยลกประคบสมนไพรสตรทวไปกบกลมทไดรบการประคบดวยสมนไพรทมสวนผสมของตรบยาประสะไพลพบวา คะแนนเฉลยของการปวดประจ าเดอนหลงไดรบการประคบสมนไพรสตรทวไปและหลงไดรบการประคบดวยสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลมคะแนนเฉลยแตกตางกนทางสถตทระดบ 0.05 (กลมควบคมกอนทดลอง Mean = 20.87, S.D. = 5.25 และหลงทดลอง Mean = 9.60, S.D. = 6.76 กลมทดลองกอนทดลอง Mean = 19.27, S.D. = 8.41 และ หลงทดลอง Mean = 5.47 S.D. = 4.37) ซงผลทไดแสดงใหเหนวาการประคบดวยลกประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลใหผลทแตกตางไปจากการประคบดวยลกประคบสมนไพรสตรทวไป ค าหลก: ประสะไพล, การประคบสมนไพร, ปวดประจ าเดอน

mailto:[email protected]



~ 759 ~

Abstract This study was quasi - experimental research and aimed to study the effects of Prasaplai Herbal Compress to Relieve Menstrual in Study of Female Student at Sirindhorn College of Public Health Yala aged between 18 - 24 years old were conducted to be the samples followed selection criteria by using questionnaires. The 30 samples were divided into a control group and an experimental group of each 15 people with simple random sampling. The experimental group was received Prasaplai Herbal one time when menstrual pain for 30 minutes and the control group was received Herbal Compress one time when menstrual pain for 30 minutes. Both groups would be surveyed in order to check menstrual pain self-assessment using questionnaires. Independent and paired t – test were used to statistically analyze to compare the difference between groups and within each group. The findings found that an average score of menstrual pain in the experimental group after Prasaplai Herbal Compress had lower than before receiving the intervention with statistically significant at level 0.05 (post-experimental pain average score was 5.47 and pre-experimental average of the pain was 19.27). In addition, comparing the pain average level between groups, the results found that both average scores of menstrual pain after received Prasaplai Herbal and receiving herbal compress, the scores were statistically different significance at level 0.05 (a control group showed pre - test score were as mean = 20.87, S.D. = 5.25 and post - test were as mean = 9.60, S.D. = 6.76; an experimental group showed pre – test were as mean = 19.27, S.D. = 8.41 and post – test were as mean = 5.47, S.D. = 4.37). Consequently, this Prasaplai Herbal Compress demonstrated receiving pain in a large range when compared with herbal compress. Keywords: Prasaplai, Herbal Compress, Menstrual pain

บทน า

อาการปวดประจ าเดอนชนดปฐมภม เปนอาการปวดทไมพบพยาธสภาพของอวยวะสบพนธในองเชงกรานลกษณะของการปวดเปนแบบบบรดเปนพก ๆ ทบรเวณทองนอย อาจปวดราวไปทเอว หลง และตนขาดานหนาและอาจมอาการอน ๆ รวมดวย เชน ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน เปนตน (นนทนา ธนาโนวรรณ, 2553: 55) สตรทมอาการปวดประจ าเดอนสวนใหญจะเหนวาเปนเรองปกตของสตรวยเจรญพนธ ไมไดคดวาเปนปญหาและไมแสวงหาการรกษา เพยงแตใชวธในการบรรเทาอาการไปในแตละเดอน เชน การรบประทานยาแกปวด แตอาจจะสงผลใหเกดอาการขางเคยงได อาการขางเคยงทอาจจะเกดขน เชน คลนไส อาเจยน และมกปลอยทงไวเปนเวลานานจงจะไปรบการตรวจรกษา ต ารบยาประสะไพลเปนหนงในต ารบยาไทยทใชบรรเทาอาการปวดประจ าเดอน ระดมาไมสม าเสมอหรอมานอยกวาปกต ขบน าคาวปลาในหญงหลงคลอดบตร จดเปนหนงในรายการยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต ท าใหแพทยในโรงพยาบาลของรฐสงจายไดและไดรบการบรรจอยในประกาศยาสามญประจ าบาน เพอใหเปนยาทประชาชนสามารถเลอกใชไดเอง ตามหลกการแพทยแผนไทย ยาต ารบประสะไพลประกอบดวยตวยารสรอนฝาด เผดรอน และ รอนปรา ท าใหทงต ารบออกฤทธไปทางรอน โดยมตวยารสฝาดชวยสมาน คมฤทธ ก ากบการท างานของธาตลม ท าใหมการเคลอนไหวของธาตลมดขน พอเหมาะและสมดล สอดคลองกบการวจยของไพลทพบวาท าใหกลามเนอเรยบลดการเกรงตว โดยการลดการสรางสารพรอสตาแกลนดน (รงระว เตมศรฤกษกล, 2559) ท าให



~ 760 ~

ผวจยมความสนใจอยางยงทจะศกษาการเปรยบเทยบประสทธผลของการประคบสมนไพรสตรทวไปกบการประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอนในนกศกษาหญงวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา ซงผลการศกษาคาดหวงวาจะเปนทางเลอกในการบรรเทาอาการปวดประจ าเดอนดวยศาสตรการแพทยแผนไทยทหลากหลายมากยงขน ทงยงชวยลดผลขางเคยงของการรบประทานยาแกปวดอกดวย วตถประสงค 1. เพอเปรยบเทยบอาการปวดประจ าเดอนในนกศกษาหญงกอนและหลงการใชลกประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอน 2.เพอเปรยบเทยบอาการปวดประจ าเดอนในนกศกษาหญงกอนและหลงการใชลกประคบสมนไพรสตรทวไปเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอน 3.เพอเปรยบเทยบอาการปวดประจ าเดอนในนกศกษาหญงกลมทใชลกประคบสมนไพรทวไปกบกลมทใชลกประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอน วธด าเนนการวจย การวจยครงน เปนการวจยกงทดลอง (Quasi - experimental Research) มวตถประสงค เพอศกษาผลของการประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพล โดยท าการศกษาในนกศกษาหญงวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา ซงมอายระหวาง 18 - 24 ป ใชเกณฑในการเลอกเขากลมตวอยาง แลวสมกลมตวอยางจ านวน 30 คน โดยใชเกณฑการคดเลอกกลมตวอยางสมเขากลมตวอยางโดยวธการสมอยางงาย แบงออกเปนกลมควบคมและกลมทดลอง กลมละ 15 คน โดยกลมทดลองไดรบการประคบดวยสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลจ านวน 1 ครง เปนเวลา 30 นาท และกลมควบคมไดรบการประคบดวยสมนไพรสตรทวไปจ านวน 1 ครง เปนเวลา 30 นาท เครองมอทใชในการวจยครงนม 2 สวนดงน

สวนท 1 เครองมอทใชในการด าเนนการวจยวสดและอปกรณในการประคบสมนไพร ไดแก ลกประคบสมนไพร ขนาดลกละ 150 กรม ต ารบยาประสะไพล (ใชส าหรบลกประคบทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพล ขนาดลกละ 15 กรม สวนท 2 เครองมอทใชในการเกบขอมล สวนของแบบสอบถาม แบงเปน 2 สวน ไดแก

สวนท 1 แบบสอบถามขอมลทวไป และสวนท 2 แบบประเมนอาการปวด Short - form McGill Pain Questionnaire ประกอบดวย 2 สวน สวนท 1 แบบประเมนอาการปวดและระดบความเจบปวด 15 ขอ สวนท 2 แบบวดความปวดดวยสายตาและแบบสอบถามระดบอาการปวดในขณะน ขนตอนการด าเนนงานวจยและการเกบรวบรวมขอมล ขนเตรยมการ 1 รวบรวมขอมลเบองตนจากต ารา หนงสอ เอกสาร งานวจยทเกยวของเกยวกบประจ าเดอน และวธการ ประคบสมนไพรเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอนรวมถงการประเมนการปวด โดยการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยท เกยวของ 2 ขออนมตด าเนนการวจยในมนษยจากคณะกรรมการการวจยในมนษยวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา 3 คนหากลมตวอยางทมอาการปวดประจ าเดอนและมคณสมบตทก าหนดไวรวมกบการใชแบบสอบถามในการคดเลอกกลมตวอยางทมความปวดระดบ 2 ขนไปโดยวดจากการท าแบบประเมนความปวด Short - form McGill Pain


~ 761 ~

Questionnaire Thai Version ดวยการสมตวอยางแบบงายโดยใชวธสมโดยการจบฉลากกลมประชากรหรอตวอยางทมคณสมบตตามเกณฑดงกลาวขางตน เพอเปนกลมตวอยาง จากนนผวจยไดท าการสรางสมพนธภาพพดคยกบกลมตวอยางทมการปวดประจ าเดอน โดยการแนะน าตวเองในบทบาทนกศกษาและผวจยชแจงวตถประสงคของการวจยและกระบวนการวจยโดยละเอยด เพอใหเกดความไววางใจในตวผวจยและไดรบความรวมมอในการท าวจยตอไป 4 เมอผวจยและกลมตวอยางทมประจ าเดอนมสมพนธภาพทดตอกน มความยนดทจะเขารวมกจกรรมครงนแลวจงท าการอธบายการท าแบบสอบถามทงกอนและหลงเขารบการประคบสมนไพรสตรทวไปและการประคบสมนไพรสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพล ใหกลมตวอยางเกดความเขาใจ และผวจยเกบรวบรวมขอมลของกลมตวอยางกอนเขารบการประคบสมนไพรเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอน 5 สถานทในการด าเนนการศกษาวจย คอ อาคารหอพกนกศกษาหญงชน 3 วทยาลยการสาธารณสข สรนธร จงหวดยะลา ทงนแตละสถานทอาจแตกตางกนไปตามลกษณะพนท หองพกของกลมตวอยางผเขารวมการศกษาวจย 6 ผท าการประคบและผเกบ คอ นางสาววรรณา บญธรรม นกศกษาชนปท 4 หลกสตรการแพทยแผนไทย บณฑต วทยาลยการสาธารณสขสรนธรจงหวดยะลา ขนด าเนนการ 1.ผวจยด าเนนการวจยในกลมตวอยางโดยการคดเลอกแบงกลมตวอยางออกเปนกลมทดลองและกลมควบคม ดวยการสมตวอยางแบบงาย 2.กลมทดลองขนตอนการประคบสมนไพรแกกลมทดลองเรมกระท าหลงการประเมนการปวดประจ าเดอน กอนเขารบการประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลเพอทจะสามารถเปรยบเทยบผลของการประคบสมนไพรทงกอนและหลงท าการประคบสมนไพรไดอยางชดเจนวาสามารถบรรเทาอาการปวดประจ าเดอนไดจรงหรอไม ลกประคบทน ามาใชในกลมควบคมจดเตรยมโดยโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชยะหา จงหวดยะลา และต ารบยาประสะไพลทเปนสวนผสมเพมเตมในลกประคบสมนไพรทน ามาใชในกลมทดลองจดซอจากรานไซรบร โดยลกประคบทใชจะน าไปนงในหมอนงเปนเวลา 15 นาท หลงจากนนใชผาขนหนหอลกประคบ 1 ชน เพอใหไดอณหภมชวง 40 - 45 องศาเซลเซยส ซงเปนอณหภมของความรอนทมผลตอการรกษา (ธารณ ขนธวธ: ออนไลน) แลวจงท าการประคบสมนไพรเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอนรวมครงละ 30 นาท โดยมวธการดงน 1) ขนตอนการประคบการสมนไพร สถานทในการประคบสมนไพร คอ หอพกนกศกษาหญงวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา โดยมขนตอนการประคบดงน (1) ผวจยใหกลมตวอยางนอนหงาย น าลกประคบประคบบรเวณหวเหนาตรงกบมดลกกดไปรอบ ๆ ใชเวลา 10 นาท (2) ผวจยใหกลมตวอยางนอนตะแคง น าลกประคบกดลงบนกลามเนอขาดานนอกกดไลจากเหนอเขาขนถงตนขาใชเวลา 5 นาท แลววางลกประคบลงบนขาดานในทอนลางแลวจบขากลมตวอยางใหอยในลกษณะทสามารถใชลกประคบกดทบขาดานในได และนาบในจงหวะ กด - ยก - กด - ยก ทวแนวขาดานใน ใชเวลา 5 นาท (3) ผวจยใหกลมตวอยางนอนตะแคงโดยผวจยใชมอพยงสะโพกดานบนอกมอหนงใชลกประคบกดไปทบรเวณกระเบนเหนบ ใชเวลา 5 นาท (4) ผวจยใหกลมตวอยางนอนคว าโดยผวจยใชลกประคบประคบทองขาใตกนเลอนไปเรอย ๆ ทง 2 ขา ใชเวลา 5 นาท (มนฤด แกวจนดา และคนอน ๆ, 2556: 27) 2) ระยะเวลาในการประคบสมนไพร ประคบสมนไพรเมอมอาการปวดประจ าเดอน โดยใชเวลาครงละ 30 นาท



~ 762 ~

การวเคราะหขอมล 1. ขอมลทวไปของกลมตวอยาง แยกเปนกลมควบคมและกลมทดลอง 2.การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลงการทดลองระหวางกลมควบคมและกลมทดลองโดยใชสถตทดสอบคาเฉลยของแตละกลม (Paired T - test) 3.การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลงการทดลองระหวางกลมควบคมและกลมทดลอง โดยใชสถตทดสอบคาเฉลยของกลมตวอยาง 2 กลมทอสระตอกน (Independent T - test) ผลการวจย ตารางท 1 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรวมระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลงของกลมควบคม

กลม N Mean S.D. t P - value กอนทดลอง 15 20.87

3.97 10.98 0.000* หลงทดลอง 15 9.60

จากตารางท 1 แสดงผลการวเคราะหการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยรวมระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลง

ของกลมควบคม พบวา คะแนนเฉลยของกลมควบคมกอนการทดลอง มคาเฉลยเทากบ 20.87 และหลงการทดลองมคาเฉลยเทากบ 9.60 ซงคาเฉลยระดบความปวดประจ าเดอนหลงไดรบการประคบสมนไพรสตรทวไปต ากวากอนไดรบการประคบสมนไพรสตรทวไปในกลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

ตารางท 2 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรวมระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลงของกลมควบคม

กลม N Mean S.D. t P - value กอนทดลอง 15 19.27

6.46 8.27 0.000* หลงทดลอง 15 5.47

จากตารางท 2 แสดงผลการวเคราะหการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยรวมระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลง

ของกลมทดลอง คะแนนเฉลยของกลมทดลองกอนการทดลอง มคาเฉลยเทากบ 19.27 และหลงการทดลองมคาเฉลยเทากบ 5.47 ซงคาเฉลยระดบความปวดประจ าเดอนหลงไดรบการประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลต ากวากอนไดรบการประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลในกลมทดลอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 ตารางท 3 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยรวมระดบอาการปวดประจ าเดอนหลงของกลมควบคม และกลมทดลอง

เวลาและกลม N Mean Mean Diff. S.D. Error t P - value กลมควบคม 15 9.60

4.13 2.08 1.99 0.053* กลมทดลอง 15 5.47


~ 763 ~

จากตารางท 3 แสดงเปรยบเทยบคะแนนเฉลยรวมระดบอาการปวดประจ าเดอนหลงของกลมควบคม และทดลอง พบวา กลมควบคมมคะแนนเฉลยของเทากบ 9.60 และกลมทดลองมคะแนนเฉลยของเทากบ 5.47 คะแนนเฉลยหลงทดลองของกลมควบคมและกลมทดลอง มความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 สรปและอภปรายผลการวจย 1.การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลงไดรบการประคบดวยลกประคบสตรทวไปในกลมควบคมโดยใชสถตทดสอบคาเฉลยของแตละกลม (Paired T - test)

ผลการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยรวมระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลงของกลมควบคมและกลมทดลอง พบวา คะแนนเฉลยของกลมควบคมกอนการทดลอง มคาเฉลยเทากบ 20.87 และหลงการทดลองมคาเฉลยเท ากบ 9.60 ซงคาเฉลยระดบความปวดประจ าเดอนหลงไดรบการประคบสมนไพรสตรทวไปต ากวากอนไดรบการประคบสมนไพรสตรทวไปในกลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.00 (กอนการทดลอง Mean = 20.87, หลงทดลอง Mean = 9.60) สอดคลองกบ พนธกานต รตนพนธ (2560) ทศกษาการเปรยบเทยบประสทธผลของการประคบดวยสมนไพรเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอน: กรณศกษานกศกษาหญงวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา พบวา กลมควบคมทไดรบการประคบดวยสมนไพรมคะแนนเฉลยการปวดประจ าเดอนต ากวากอนไดรบการประคบดวยสมนไพรอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 (คะแนนเฉลยรวมของระดบความปวดกอนการทดลองเทากบ 22.80 และคะแนนเฉลยรวมของระดบความปวดหลงการทดลองเทากบ 8.47) 2.การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลงไดรบการประคบดวยลกประคบทมสวนผสมขอต ารบยาประสะไพลในกลมทดลองโดยใชสถตทดสอบคาเฉลยของแตละกลม (Paired T - test)

ผลการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยของกลมทดลองกอนการทดลอง มคาเฉลยเทากบ 19.27 และหลงการทดลองมคาเฉลยเทากบ 5.47 ซงคาเฉลยระดบความปวดประจ าเดอนหลงไดรบการประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลต ากวากอนไดรบการประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลในกลมทดลอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 (กอนการทดลอง Mean = 19.27, หลงทดลอง Mean = 5.47) สอดคลองกบการศกษาของ มารสา ลมะพนธ (2559) เรอง ผลของการนวดแผนไทยสายราชส านกรวมกบการประคบกระเปาน ารอน ของนกศกษาหญงวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา ทพบวากลมทดลองทไดรบการนวดแผนไทยสายราชส านกรวมกบการประคบกระเปาน ารอนมคะแนนเฉลยการปวดประจ าเดอนต ากวากอนไดรบการนวดอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 (คะแนนเฉลยรวมของระดบความปวดกอนการทดลองในเดอนท 1 และเดอนท 2 เทากบ 7.08 และคะแนนเฉลยรวมของระดบความปวดหลงการทดลองในเดอนท 1 และเดอนท 2 เทากบ 2.33) 3.การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลงการทดลองระหวางกลมควบคมและกลมทดลองโดยใชสถตทดสอบคาเฉลยของตวอยาง 2 กลมทอสระตอกน ผลการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยรวมระดบอาการปวดประจ าเดอนกอนและหลงของกลมควบคมและกลมทดลอง พบวา คะแนนเฉลยของและกลมทดลอง ทงกอนและหลง มความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 แสดงใหเหนวากลมควบคมและกลมทดลองมระดบอาการปวดทแตกตางกน (กอนการทดลองกลมควบคม Mean = 20.87, กลมทดลอง Mean = 19.27) ซงคะแนนเฉลยของกลมควบคมและกลมทดลองมความแตกตางกนทางสถตแสดงใหเหนวาการประคบดวยลกประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลใหผลทแตกตางไปจากการประคบดวยลกประคบสมนไพรทวไป (หลงการทดลอง กลมควบคม Mean = 9.60, กลมทดลอง Mean = 5.47) สอดคลองกบการศกษาของมารสา ลมะพนธ (2559)



~ 764 ~

เรอง ผลของการนวดแผนไทยสายราชส านกรวมกบการประคบกระเปาน ารอน ของนกศกษาหญงวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา ทพบวา ผลการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยระดบอาการปวดระหวางกลมทรบประทานยาแกปวดประจ าเดอนกบกลมทไดรบการนวดแผนไทยสายราชส านกรวมกบการประคบกระเปาน ารอนพบวา คะแนนเฉลยของการปวดประจ าเดอนหลงรบประทานยาแกปวดประจ าเดอนและหลงไดรบการนวดแผนไทยสายราชส านกรวมกบการประคบกระเปาน ารอนมคะแนนเฉลยไมแตกตางกนทางสถต (ในเดอนท 1 กลมควบคมกอนทดลอง Mean = 25.17, S.D. = 9.70 และหลงทดลอง Mean = 15.83, S.D. = 15.79, กลมทดลองกอนทดลอง Mean = 12.00, S.D. = 4.94 และหลงทดลอง Mean = 4.83, S.D. = 4.26 ในเดอนท 2 กลมควบคมกอนทดลอง Mean = 25.00, S.D. = 10.12 และหลงทดลอง Mean = 13.33, S.D. = 8.26, กลมทดลองกอนทดลอง Mean = 12.67, S.D. = 7.26 และหลงทดลอง Mean = 5.33, S.D. = 2.87) และ พนธกานต รตนพนธ (2560) ทศกษาการเปรยบเทยบประสทธผลของการประคบดวยสมนไพรเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอน: กรณศกษานกศกษาหญงวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา พบวา ผลการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยระดบอาการปวดระหวางกลมทรบประทานยาแกปวดประจ าเดอนกบกลมทไดรบการประคบดวยสมนไพรพบวา คะแนนเฉลยของการปวดประจ าเดอนหลงรบประทานยาแกปวดประจ าเดอนและหลงไดรบการประคบดวยสมนไพรมคะแนนเฉลยแตกตางกนทางสถตทระดบ 0.05 (กลมควบคมกอนทดลอง Mean = 28.40, S.D. = 5.60 และหลงทดลอง Mean = 17.00, S.D. = 5.27 กลมทดลองกอนทดลอง Mean = 22.80, S.D. = 8.58 และหลงทดลอง Mean = 8.47 S.D. = 5.30) ขอเสนอแนะ

1. ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช แมวาเวลาและจ านวนครงในการศกษาจะนอยเกนไป แตผลการศกษาทไดกแสดงใหเหนวาการประคบสมนไพรดวย ลกประคบทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลสามารถบรรเทาอาการปวดประจ าเดอนไดอยางมประสทธภาพมากยงขน ทงยงลดการเกรงตวของกลามเนอ ชวยใหเลอดลมไหลเวยนไดด ท าใหเกดความรสกผอนคลายใหรางกายสดชน การประคบสมนไพรโดยใชลกประคบสมนไพรทมสวนผสมของต ารบยาประสะไพลจงเปนอกทางเลอกหนงทชวยบรรเทาอาการปวดประจ าเดอนได

2. ขอเสนอแนะส าหรบการท าวจยครงตอไป 2.1 เพมระยะเวลาและครงในการประคบสมนไพรเพอเปรยบเทยบผลในการบรรเทาอาการปวดประจ าเดอนใหชดเจนยงขน 2.2 ควรมการศกษาวจยผลของการประคบสมนไพรเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอนในกลมประชากรทชวงอายและอาชพทหลากหลายเนองจากการศกษาวจยครงนท าการศกษาในกลมนกศกษาเพยงกลมเดยว 2.3 ควรมการศกษาตวแปรอนเพมเตมนอกเหนอจากระดบอาการปวดประจ าเดอน เชน อาการรวมของการปวดประจ าเดอน หรอความพงพอใจของผทมอาการปวดประจ าเดอนตอการประคบสมนไพรเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอน เอกสารอางอง กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก. (2554). เภสชกรรมไทยเบองตนและบญชยาหลกสมนไพร พ.ศ.2554.

กรงเทพมหานคร: พรอสเพอรส พลส จ ากด กองการประกอบโรคศลปะ ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. (2541). ต าราการแพทยแผนโบราณทวไป สาขาเวชกรรม

ไทย เลม 2. กรงเทพมหานคร: ชมนมสหกรณแหงประเทศไทย


~ 765 ~

กลยาณ กฤษณกาฬ. (2558). ผลการลดความเจบปวดในหญงตงครรภระยะเจบครรภคลอดของผคลอดครรภแรกดวยการประคบสมนไพร โรงพยาบาลกนทรลกษ อ.กนทรลกษ จ.ศรสะเกษ งานแพทยแผนไทย กลมงานเวชศาสตรครอบครวและบรการดานปฐมภม โรงพยาบาลกนทรลกษ

คลงปญญาไทย. (2553). เรยนร เรอง ประจ าเดอน. สบคนเมอ 8 ธนวาคม 2560 จากhttp://www.panyathai.or.th/ wiki/indek.php/ประจ าเดอน/. จาง เจยเปย. (2555). สขภาพด สวยใส ตองใสใจทมดลก. กรงเทพมหานคร: ซเอดยเคชน.ชญวล ศรสโข. (2553).

ปวดประจ าเดอน. กรงเทพมหานคร: อมรนทรสขภาพ ชยสทธ ศวากรณ และคนอนๆ. (2553). การเปรยบเทยบประสทธผลในการลดอาการปวด กลามเนอระหวางการใชยาตาน

การอกเสบทไมใชสเตยรอยด และการใชการนวดเชลยศกด รวมกบการประคบรอน ในโรงพยาบาลสนามชย เขตจงหวดฉะเชงเทรา. วารสาร

การแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก, 8(2).ธญลกษณ ปค าสข. (2555). ผลการรกษาอาการปวดประจ าเดอนและประจ าเดอนมาไมปกตโดยกระบวนการรกษาดวยต ารบยาประสะไพล. (วทยานพนธการแพทยแผนไทยมหาบณฑต, สาขาการแพทยแผนไทย. มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย).

นนทนา ธนาโนวรรณ. (2553). ต าราการพยาบาลนรเวช (ฉบบบองครวม) กรงเทพมหานคร: ภาควชาการพยาบาลสต ศาสตรนรเวชวทยาคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล. พนธกานต รตนพนธ. (2560). เปรยบเทยบประสทธผลของการประคบดวยสมนไพรกบการรบประทานยาแกปวดเพอบรรเทา

อาการปวดประจ าเดอน: กรณศกษานกศกษาหญง วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา. (ปญหาพเศษทางการแพทยแผนไทยปรญญาการแพทยแผนไทยบณฑต, วทยาลยการสาธารณสขสรนธรจงหวดยะลา).

มารสา ลมะพนธ. (2559). ประสทธผลของการนวดแผนไทยสายราชส านกรวมกบการประคบกระเปานารอนเพอบรรเทาอาการปวดประจ าเดอน. (ปญหาพเศษทางการแพทยแผนไทย ปรญญาการแพทยแผนไทยบณฑต, วทยาลยการสาธารณสขสรนธรจงหวดยะลา).



~ 766 ~

HS-08 การปฏบตตนเพอหลกเลยงภาวะปวดหลงสวนลางส าหรบสงอาย Activities for Low Back Pain Avoiding in Older Adults

กรองทพย นาควเชตร1 ชนนทร นาควเชตร2 และ ภทราวรรณ ภทรนตย3

Krongtip Nakvichet1, Chanin Nakvichet2 and Pattrawan Pattaranit3 1,2,3 โครงการหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชากายภาพบ าบด คณะวทยาศาสตรการแพทย วทยาลยนครราชสมา

*[email protected]

บทคดยอ

ปญหาปวดหลงสวนลางเปนปญหาส าคญทพบบอยในผสงอาย อนเกดจากทงพนฐานสขภาพเดม ความเสอม การใชงานมานาน อบตเหตอนกระทบตอกระดกสนหลง การปฏบตกจกรรมในชวตทเสยงตอการบาดเจบตอทงกระดก ขอตอ หมอนรองกระดก กลามเนอและเอน รวมทงความเสอม และการบาดเจบในอวยวะอนทเกยวของหรอสมพนธกน หากทราบสาเหต ตระหนกในความส าคญ เรยนรวธปฏบตตนทถกตองเหมาะสม และปฏบตจรงจงตอเนองในทกชวงเวลาของทกวนจนเปนนสย ทงในเรอง การปฏบตทาทางในกจกรรมตาง ๆ ในอรยาบททปลอดภยในทาหลงตรงเสมอ การออกก าลงกายทเหมาะสม รวมทงการควบคมน าหนกตว เปนการปฏบตตนในมมมองทเปนระบบซงทกสวนในตวผสงอายลวนเชอมโยงกนทงหมด ผสงอายทมปญหาปวดหลงสวนลางสามารถเรยนรทจะประคบประคองการด าเนนชวตตอไปใหคงอยในสงคมอยางอสระไดมากทสด ค าหลก: การปวดหลงสวนลาง ผสงอาย การปฏบตตน

Abstract Lower back pain is one of the most common problems found in older adults. The causes of the pain can be because of patients' original health problems, deterioration of spine, accidents affecting the spine, or activities that can risk injury of bones, joints, spinal discs, muscles, tendons, and deterioration and injuries of other related organs or joints. Since all body parts are connected, knowing the cause of lower back pain, being aware of its importance, exercising and body weight controlling, and practicing good postures in everyday activities with straight back, holistically, until it becomes habits, the older adults with lower back pain can sustain the independent life in the society. Keywords: Low back pain, Older adults, Activities

บทน า ประเทศไทยไดกาวสสงคมสงอาย (Aged Society) ตงแต พ.ศ. 2548 เปนตนมา จนปจจบนสงคมไทยเปลยนแปลงสสงคมสงอายโดยสมบรณ (Complete Aged Society) กลาวคอ มประชากรอาย 60 ป ขนไป เทากบหรอมากกวา รอยละ 20 หรอมประชากรอาย 65 ป ขนไป เทากบหรอมากกวารอยละ 14 ของประชากรในพนทเดยวกน ในเวลาอนใกล คอ ประมาณป พ.ศ. 2567 ถง พ.ศ. 2568 เปนสภาการณทเปนความทาทายของประเทศไทย (มหาวทยาลยสโขทนธรรมาธราช, 2561;


~ 767 ~

อนนต อนนตกล, 2559) ในทกมต โดยเฉพาะเรองปญหาสขภาพของผสงอาย ทมผลกระทบตอทงตวผส งอายเอง ครอบครว บคคลรอบขาง และสงคมโดยรวม และปญหาสขภาพทพบบอยในกลมผสงอาย ปญหาปวดหลง โดยเฉพาะปญหาปวดหลงสวนลาง (Low Back Pain) (รงทพย พนธเมธากล,2561: 3 - 6) ภาวะปวดหลงสวนลางเปนการปวดในชวงลางตอจากกระดกชายโครงลงมาถงกระดกเชงกราน ซงมกพบในกลมผสงอาย อนเนองมาจากหลายสาเหต ทงจากความเสอมในสวนตาง ๆ ของรางกาย โดยเฉพาะความเสอมของกระดกสนหลง รวมทงปจจยเสรมอน ๆ ไดแก พนฐานเดมเกยวกบสขภาพของแตละบคคล อบตเหต การปฏบตกจกรรมในชวตทเสยงตอการบาดเจบ อกทงผสงอายยงมกประสบปญหาความเสอมและภาวะเจบปวยและการปวดของสวนอนในรางกายรวมดวย ซงสวนทเกยวของและสมพนธโดยตรง เชอมโยงสวงจรการเจบปวยของกระดกสนหลง นน คอ เปนเหตเสรม หรอเปนปญหารวมกบภาวะปวดหลงสวนลาง เปนปญหาอนเกดจากความเสอมในลกษณะเดยวกน ไดแกการปวดคอ การปวดเขา จงเปนความเชอมโยงทควรค านงถง ใหความส าคญ และน ามาเชอมโยงกบการปฏบตตนเพอหลกเลยงภาวะปวดหลงสวนลางส าหรบสงอาย ทจ าเปนตองเรยนรวธปฏบตตนทถกตองเหมาะสม และปฏบตจรงจงเปนนสยแบบองครวม เพอประคบประคองการด าเนนชวตใหเปนปกตมากทสด วตถประสงค เพอเสนอวธการปฏบตตนส าหรบผสงอายเพอหลกเลยงปญหาปวดหลงสวนลาง และวธการปฏบตตนทดส าหรบผสงอายทมปญหาปวดหลงสวนลาง เนอเรอง การเสนอวธการปฏบตตนส าหรบผสงอายเพอหลกเลยงปญหาปวดหลงสวนลาง และวธการปฏบตตนทดส าหรบผสงอายเมอมปญหาปวดหลงสวนลางระยะตาง ๆ ทงในระยะเฉยบพลน กงเฉยบพลน และปวดหลงสวนลางแบบเรอรง ในทนน าเสนอ ประเภทของการปวดหลง สาเหต อาการ ปญหารวมและความเสยงในการหกลมของผสงอาย พนฐานสขภาพเดม อาชพ และการปองกน แกไข การดแลตนเอง การออกก าลงกายและกจกรรมทเกยวของ สการปฏบตตนส าหรบผสงอายเพอหลกเลยงปญหาปวดหลงสวนลาง ดงสาระพอสงเขป ตอไปน ประเภทของการปวดหลง การจ าแนกประเภทของอาการปวดหลงตามระยะเวลาการปวด (รงทพย พนธเมธากล, 2561 : 3-6) จ าแนก ดงน

1) อาการปวดหลงแบบเฉยบพลน (Acute Low Back Pain) เปนอาการปวดหลงทเกดขนในชวงเวลานอยกวา 4 สปดาห

2) อาการปวดหลงแบบกงเฉยบพลน (Subacute Low Back Pain) เปนอาการปวดหลงทเกดขนในชวงเวลา 4 ถง 12 สปดาห

3) อาการปวดหลงแบบเรอรง (Chronic Low Back Pain) เปนอาการปวดหลงทเกดขนในชวงนาน 12 สปดาหขนไป

ทงน อาการปวดหลงแบบเรอรง พบไดมากในประชากร รอยละ 45 และกระทบตอคณภาพชวต และเศรษฐกจของบคคลนน ๆ ซงมกเกดจากความเสอมของสวนประกอบทส าคญ ของกระดกสนหลงสวนเอว ไดแก 1) ขอตอของกระดกสนหลง (Intervertebral Body) และขอตอฟาเซท (Facet Joints) 2) กระดกสนหลง (Vertebral Bod) และ 3) หมอนรองกระดกสนหลง (Intervertebral Disc) อนอาจน าไปสภาวะหลงสวนลางหลวม (Lumbar Instability) ไดในทสด สาเหต



~ 768 ~

ปญหาปวดหลง เปนปญหาส าคญทพบบอยในผสงอาย อาการปวดหลงในผสงอาย อนเกดจากหลายสาเหต ทส าคญ คอ ความเสอมของทกสวนของรางกาย คอ การเสอมของกระดกออนและเสนเอนทจะมความยดหยนลดลง ซงเกดขนกบทกขอตอในรางกาย ในทนเนนถงภาวะการปวดหลงสวนลางหรอทเรยกกนทวไปวาปวดบนเอว กลาวถงเฉพาะทเกยวของโดยตรงกบการปวดหลง คอการเสอมของกระดกสนหลง ทจะเกดขนชาหรอเรวขนกบแตละบคคล อาจเรมเกดขนไดชดตงแตอายประมาณ 40 ปเปนตนไป ทเปนดงนเนองจากกระดกเรมบางตวลง เพราะฮอรโมนเพศลดลง อกทงการดดซมแคลเซยมเขาสสวนตาง ๆ ของรางกายกลดลง เมอรางกายตองการใชแคลเซยมจะไปละลายจากกระดกออกมาใช กระดกออนทหมอนรองกระดกกบางตวลงเชนกน เกดขนแบบคอยเปนคอยไป เปนทมาของการปวดหลง ประกอบกบรางกายสวนอนกเสอมลง เมอบคคลอายประมาณ 60 ปขนไป การเกดอบตเหตในการท ากจวตรประจ าวนจะเกดงายขน แลววนกลบมาเปนอนตรายตอกระดกสนหลงอกทางหนง อาจเกดอนตรายซ าเตมตอหมอนรองกระดก และอาจเกยวของ รบกวนการท างานของเสนประสาท โดยเฉพาะเสนประสาททไปเลยงขา เปนสาเหตทท าใหผสงอายมอาการทางระบบประสาทสวนปลายรวมดวย (มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร, 2561; สวนอนามยผสงอาย ส านกงานสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข , 2561 ) นนคอ การปวดหลงในผสงอายมกเกดจาก ความเสอมของกระดกสนหลง และขอตอของกระดกสนหลงเสอม (Osteoarthritis and Spinal Stenosis) ซงมกเกดขนในกระดกสนหลงสวนบนเอว (Peter F. Ulrich, Jr. (2015) ประกอบกบมปจจยเสรม ไดแก พนฐานสขภาพเดม อาชพ งานทเคยท า และความรในการปองกนตนเองไมใหเจบปวยจากจากความเสอมและอบตเหตอนกระทบตอกระดกสนหลง การปฏบตกจกรรมในชวตทเสยงตอการบาดเจบทงกระดก ขอตอ หมอนรองกระดก กลามเนอและเอน รวมทงความจ าเปนตองใชสวนหลงเพมขนเพอชดเชยการใชงานอวยวะอนทบาดเจบ รวมทงปจจยเสรม ผเขยนจงอธบายเชอมโยงปญหาเหลานกบภาวะปวดหลงสวนลางของผสงอาย อาการ ผสงอายทมปญหาปวดหลงสวนลางอาจมอาการหลายประการ หรอบางประการ (Peter F. Ulrich, Jr., 2015) ดงน

1) อาการปวดหลงสวนลางอาจเกดขนในเวลาชวงเชา หรอ อาจเกดขนตลอดชวงวนหรอ เปนๆหายๆ ในชวงวน 2) อาการปวดหลงอาจรบกวนการนอนหลบ 3) มจดกดเจบบรเวณกระดกสนหลงสวนเอว 4) อาการปวดหลงสวนลางจะมากขนเมอปฏบตทาแอนหลง 5) อาจมอาการหลงแขง ขยบตวสวนหลงล าบากรวมดวย 6) อาจมอาการชา หรอปวดราวลงไปขาขางใดขางหนงหรอทงสองขางรวมดวย

ปญหารวมและความเสยงในการหกลมของผสงอาย ปญหาปวดหลงสวนลางในผสงอาย มกเกดจากความเสอมของกระดกสวนเอวดงกลาว ดงนนผสงอายจงมกมความเสอมของอวยวะอน โดยเฉพาะขอตอตาง ๆ นอกเหนอจากกระดกสนหลง อาการชา หรอปวดราวลงไปขาขางใดขางหนงหรอทงสองขางรวมดวยทกลาวแลว ปญหาความเสอมทเกดควบคกนทควรกลาวถง คอ ความเสอมของกระดกคอ (Cervical Spondylosis) ผสงอายจะมอาการปวดคอและอาจมอาการอน ๆ รวมดวยในลกษณะใกลเคยงกบการปวดหลง การดแลรกษาผทมปญหาปวดหลงจงค านงถงปญหานไปพรอมกนกน คอ ปญหาปวดคอ ( Johns Hopkins Medicine, 2019) ทมกเกดรวมกบภาวะหลงโกง (Thoracic Kyphosis) (Quek, J. and Others, 2013) และการปวดเขาอนเนองมาจากความเสอมของกระดกขอเขา (Knee Arthritis) (Trottier, N. in Lee Health, 2016) อนมกน าไปสการบาดเจบในรางกายหรอขอตออน ๆ รวมทงการบาดเจบของสนหลง หรอท าใหอาการปวดหลงรนแรงขนเปนการซ าเตม นอกจากน ผสงอายยงมกสญเสยความสามารถในการทรงตว อนเปนสาเหคส าคญของการหกลมความเจบปวยอน ๆ เกยวของกบความเสอมในสวนตาง ๆ ของรางกาย โดยเฉพาะความเสอมของขอตอตาง ๆ และเกยวของกบความผดปกตของ


~ 769 ~

ความดนโลหตดวย ความเชอมโยงของปญหานเปนสาเหตส าคญในการน าไปสการปวดหลง และอาจเปนสาเหตเบองตนการเสยชวต (Salzman, B., 2010; รามา ชาแนล ขบเคลอนใหสงคมไทยสขภาพด, 2562) ซงสงผลกระทบตอการด ารงชวตปกตของผสงอาย ทงรางกาย จตใจ และเศรษฐกจ เกยวของกบปญหาปวดหลง สรปปจจยทสมพนธกบการหกลมของผสงอาย (รามา ชาแนล ขบเคลอนใหสงคมไทยสขภาพด, 2562) ไดดงน

1) การเปลยนแปลงของสายตา และโรคตาง ๆ ของดวงตา ท าใหเกดความบกพรองในการมองเหน 2) การออนแอลงของขอตอและเสนเอนทวทงรางกายของผสงอาย ท าใหเกดการหกลมงายขน 3) ปญหาระบบทางเดนปสสาวะ ทท าใหตองปสสาวะบอยตองรบเขาหองสขาอาจท าใหไมทนระวงเปนเหตใหหกลม 4) ความเจบปวยหรอโรคประจ าตวบางอยางทท าใหรางกาย กลามเนอ ออนแรง ท าใหเกดความเสยงตอการหกลม 5) การใชยาบางชนดสงผลใหผสงอายมความเสยงตอการหกลอม เชน ยานอนหลบ ยาลดอาการซมเศรา

ยาลดความดนโลหต ส าหรบการปองกนการหกลมเปนเรองทควรใหความส าคญ มวธการดงน (1) การออกก าลงกายทเพมความทนทานของกลามเนอขา เพมความยดหยนของขอตอตาง ๆ เพมความคลองแคลว

ในการเคลอนไหวรางกาย รวมทงการฝกการทรงตว (2) จดสภาพแวดลอม ใหสวางเพยงพอ โลง เออตอการเดน พนระนาบทไมลน (3) เลอกใชรองเทาทเหมาะสมกบแตละคน เปนรองเทาทสวมแลวเดนไดอยางมนคง (4) สงเกตอาการผดปกตของตนเองหากรบประทานยาควรศกษาขอควรระวงของยาแตชนดเพอการระมดระวง

ตนเองใหตรงประเดน ดงนน การปฏบตตนเพอหลกเลยงภาวะปวดหลงสวนลางส าหรบสงอายจงควรปฏบตควบคกบการปฏบตตนเพอหลกเลยงภาวะปวดคอ ปวดเขา และประคบประคองความสามารถในการทรงตว และปองกนการหกลมไปพรอมกน ซงผสงอายควรศกษารายละเอยดในหลกการและวธปฏบตเพมเตมเกยวกบการปองกนแกไข หรอประคบประคองตนเองใหหางไกลจากปญหาเหลาน ทงน ผสงอายแตละคนยอมมความแตกตางกนในพนฐานสขภาพเดม อาชพ ซงควรใหความส าคญเชนกน กลาวคอ ผสงอายแตละคนมพนฐานสขภาพทแตกตางกน อนเกยวของกบการถายทอดทางพนธกรรมของครอบครว การท างานในอดต ปญหาเกยวกบความเสยงตอการเกดโรคกระดกบาง โครงสรางของรางกาย ความแขงแรง ความยดหยน และความทนทานของกลามเนอในสวนตาง ๆ ของรางกาย การด ารงชวตของคนในครอบครว โรคประจ าตวตาง ๆ ความรและเจตคตในการดแลสขภาพ การกนอาหาร การรบการรกษาอน ๆ ทงแผนปจจบน และภมปญญาไทย เปนตน และทส าคญ คอ การรจกและปฏบตในการปองกนการเกดภาวะปวดหลง โดยเฉพาะการปวดหลงสวนลาง ซงการปองกนการเกดภาวะปวดหลง โดยเฉพาะการปวดหลงสวนลาง (สวนอนามยผสงอาย ส านกงานสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข , 2561) เปนเรองทควรค านงถง การปฏบตตนส าหรบผสงอายเพอหลกเลยงปญหาปวดหลงสวนลาง ผสงอายควรปฏบตตนเพอหลกเลยงปญหาปวดหลงสวนลาง ซงเกยวของกบหลายประเดน ไดแก การปองกน แกไขและการดแลตนเองเบองตน รวมทงการออกก าลงกายและกจกรรมทเกยวของอนน าไปสการปฏบตตนทถกตอง เหมาะสมกบผสงอายแตละคนอยางเปนระบบ

การปองกน แกไข และการดแลตนเองเบองตน การปองกนการเกดภาวะปวดหลง โดยเฉพาะการปวดหลงสวนลาง เปนเรองทผสงอายควรใหความส าคญเพอ

หลกเลยงการปวดหลงเรอรง (สวนอนามยผสงอาย ส านกงานสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, 2561) มดงน 1) ระมดระวงและปรบทาทาง ทกอรยาบถในชวตประจ าวน ใหอยในทาท “หลงตรง” อยเสมอ



~ 770 ~

2) หลกเลยงหรอระมดระวง การกมหลงในการยกของ เอ อมหยบของในระดบต า 3) ไมแบก หรอยกสงของทมน าหนกเกนก าลงของแตละคน 4) ใชทนอนทไมแขงหรอออนนมเกนไป รายละเอยดวธการดแลตนเองเบองตนเมอผสงอายมภาวะปวดหลงสวนลางเปนเรองทเรยนรไดไมยาก มสอออนไลน

ทนาเชอถอ ทสามารถสบคนได นบแตการปฏบตตนทด การรกษาสขภาพทเกยวของ รวมทงการใชยาพนฐานและอาหารเสรม เชนการรบประทานแคลเซยมเพอปองกนภาสะกระดกบางอยางรวดเรวในวยสงอาย ซงมงานวจยสรปวาการกนแคลเซยมในปรมาณทพอเหมาะจะชวยชะลอการเสอมของกระดก รวมทงการเสอมของกระดกสนหลง (มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร, 2561) ซงผสงอายพงเลอกพจารณาขอมลจากแหลงทนาเชอถอ ขอเสนอแนะในการดแลตนเองส าหรบผทมภาวะปวดหลง รวมทงภาวะปวดหลงสวนลาง (มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร , 2561; รงทพย พนธเมธากล, 2561; สวนอนามยผสงอาย ส านกงานสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข , 2561) แบงตามระดบและระยะเวลาทมภาวะปวดหลงสวนลาง มดงน

1) ภาวะปวดหลงสวนลางระยะเรมตน อาการไมรนแรง มวธการแกไข ดแลตนเอง หรอการปฏบตตนทเหมาะสม ดงน

(1) จดทาทางในชวตประจ าวนใหถกตอง (2) ใชยาแกปวด (3) ประคบความรอน ประมาณครงละ 10 – 20 นาท วนละ 2 ครง นาน 5 -6 วน (4) รบการนวดเพอผอนคลายกลามเนอหลง

2) ภาวะปวดหลงสวนลางรนแรง เรอรง หรอมอาการอน รวมดวย เชน มอาการปวดราวลงไปขา หรอมอาการชา ใหพบแพทยเฉพาะทางและนกกายภาพบ าบด เพอรบการวนจฉยหาสาเหต และแนวทางรกษาทเหมาะสมกบภาวะปวดหลงสวนลางของแตละคน แตละกรณ การออกก าลงกายและกจกรรมทเกยวของ ผเขยนพจารณาเหนวา ความแขงแรง ความยดหยน ความคลองตวในการเคลอนไหว รวมทงความทนทานในการท างานของรางกายสวนตาง ๆ ในผสงอายเปนเรองทควรใหความส าคญ เพราะจะเปนสวนส าคญทท าใหผสงอายเคลอนไหวรางกายและท ากจวตรประจ าวนไดด ควบคกบการปฏบตตนหลกเลยงปญหาปวดหลง โดยเฉพาะการปวดหลงสวนลาง เนองจากทกปญหามความเชอมโยงกนและกน วธการออกก าลงกายเบองตนเพอหลกเลยงภาวะปวดหลงโดยเฉพาะภาวะปวดหลงสวนลางส าหรบผสงอาย ทงการออกก าลงกายเพอเพมความยดหยนในการเคลอนไหวของสวนสนหลง และการออกก าลงกายเพอเพมความแขงแรงของกลามเนอหลงและกลามเนอหนาทอง ทงกลมกลามเนอทอยตน และกลมกลามเนอมดลก (พทธพงษ เถามณ และสงผล วงทะพนธ, 2558) มดงน

1) การออกก าลงกายเพอเพมความยดหยนในการเคลอนไหวของสวนสนหลงและล าตว (1) การออกก าลงกายเพอเพมความยดหยนของกลามเนอหลง เรมจากนอนหงาย ใชมอทงสองขางชอนใตขาพบ

อดเขาทงสองชดอกอยางชา ๆ ใหมากทสด ทรงทาไวประมาณ 15 – 25 วนาท ท า 5- 10 ครง (2) การออกก าลงกายเพอเพมความยดหยนของกลามดานขางของ เรมจากนอนหงาย ชนเขาทงสองขางแลวคอย

ลมเขาทงสองลงไปทางซาย และขวา ชาๆ ทรงทาไวขางละประมาณ 15 – 25 วนาท ท าขางละ 5- 10 ครง


~ 771 ~

2) การออกก าลงกายเพอเพมความแขงแรงของกลามเนอหลงและกลามเนอหนาทอง ทงกลมกลามเนอมดทอยตน และกลมกลามเนอมดลก (พทธพงษ เถามณ และสงผล วงทะพนธ, 2558; รงทพย พนธเมธากล, 2561ก:134 – 149; 2562) มดงน

(1) การออกก าลงกายเพอเพมความแขงแรงของกลามเนอหลงและกลามเนอหนาทองส าหรบกลามเนอทอยตน ทาพนฐาน มดงน

(1.1) การเพมความแขงแรงของกลามเนอหลงและกลามเนอหนาทอง เรมจากนอนหงาย ชนตงเขาทงสองขาง กดสนหลงชดกบพนเตยง ทรงทาคางไว 10 – 15 วนาท ท า 10 – 20 ครง

(1.2) การเพมความแขงแรงของกลามเนอหลง เรมจากนอนคว า ใชหมอนหนนบรเวณหนาทองยกแขนขวาพรอมกบขาซายในทาเหยยดตรง ทรงทาไว 10 – 15 วนาท ท า 10 – 20 ครง หลงจากนนยกแขนซายพรอมกบขาขวาในทาเหยยดตรง ปฏบตแบบเดยวกน

(1.3) การเพมความแขงแรงของกลามเนอหนาทอง เรมจากนอนหงาย ศรษะหนนหมอนพอสบาย ชนเขาขนทงสองขาง แลวยกเหยยดขาขนทละขางจนอยในทาเหยยดตรง ทรงทาไว 10 – 15 วนาท วางเทากลบทเดม แลวสลบยกขาอกขางหนง ท า 10 – 20 ครง เมอปฏบตไดดแลว เรมจากทาเรมตนแบบเดยวกน พฒนาสการเหยยดขาขนทงสองขางในทาเหยยดตรง ทรงทาไว 10 – 15 วนาท วางเทากลบทเดม แลวปฏบตซ า ท า 10 – 20 ครง หรอพฒนาสการนอนหงายขจกรยานในอากาศ

(2) การออกก าลงกายเพอเพมความแขงแรงของกลามเนอหลงและกลามเนอหนาทองมดทอยลก ซงท าหนาทประคองใหกระดกสนหลงมนคง คอ กลามเนอ Transversus Abdominis และ กลามเนอ Lumbar multifidus ใหท างานสมพนธกน ทจ าเปนตองฝกภายใตการแนะน าของนกกายภาพบ าบดทมประสบการณ โดยมหลกการฝกทพออธบายคราว ๆ ไดวา เปนการฝกแขมวทองนอย ขมบกน คางไว แลวผอนชา ๆ ฝกจากทางายไปหายาก เรมจากทาทปฏบตไดงาย คอ ปฏบตในทานอน สทานง ทาคลาน ทายน ทาเดน และระหวางท ากจวตรประจ าวนตาง ๆ ทงน ผสงอายพงระลกเสมอวา การเคลอนไหวรางกายในการออกก าลงกายควรเปนไปอยางระมดระวง เคลอนไหวอยางชา ๆ ไมกระชาก หรอเคลอนไหวแบบโยกรนแรง ระหวางการออกก าลงกายควรหายใจเขาออกตามปกต ไมกลนหายใจขณะออกก าลงกาย หยดพกการออกก าลงกายเมอรสกเหนอย หลกเลยงการออกก าลงกายทหกโหม ซงการออกก าลงกายเพอเพมความแขงแรงของกลามเนอหลงและกลามเนอหนาทอง สามารถพฒนาไปในทาทซบซอนขน ตามความสามารถและความแขงแรงของผสงอายแตละคน นอกจากน ผสงอายควรใหความส าคญและศกษาวธการออกก าลงกายทวไปทชวยเพมความแขงแรง ความยดหยน ความคลองแคลว และความทนทานของกลามเนอแขน ขา ควบคกน ไดแก การเดน การเดนขนเนน การเดนขนลงบนได การเตนร า ร าวง การเคลอนไหวรางกายหรอเตนประกอบดนตร การวายน า การเลนโยคะ การเลนกฬาเบา ๆ โดยหลกเลยงกฬาแบบปะทะ รวมทงควรออกก าลงกายแบบอน ๆ ในการนพงระลกเสมอวา ความแขงแรง ความยดหยน ความคลองตวในการเคลอนไหว รวมทงความทนทานในการท างานของรางกายสวนตาง ๆ ในผสงอายมความเชอมโยงกน ดงเชน Tachananusorn, N. and Eungpinichpong, W. (2019) วจยพบวา การนวดไทย ในผสงอายท าใหกลามเนอผอนคลาย ชวยกระตนการรบรของขอตอ (Proprioception) ท าใหการทรงตวดขนชวยใหผสงอายมความสามารถในการเดนดขน การหมนตวใชเวลานอยกวากลมควบคม แสดงใหเหนถงความคลองตวในการเดน การหมนตว การปฏบตตนส าหรบผสงอายเพอหลกเลยงปญหาปวดหลงสวนลาง (ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. , 2561; สวนอนามยผสงอาย ส านกงานสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, 2561; ศนย



~ 772 ~

กายภาพบ าบด คณะกายภาพบ าบด มหาวทยาลยมหดล , 2557) ทพงค านงถงปญหารวม ไดแก ปญหา ปวดคอ ปวดเขา กระดกสนหลงโกง การหกลมงาย ทผสงอายพงศกษาวธการดแลตนเอง การนอนควรใชทนอนทไมออนยวบมากเมอลมตวลงนอน หลกเลยงการนงกบพน ทงในทาขดสมาธ คกเขา พบเพยบ และการนงยอง หรอเกาอเตย เพราะการนงลกษณะดงกลาวเปนทานงทกระดกสงหลงสวนเอวรบน าหนกมาก การยน หรอยนนาน ๆ ควรมการพกขาขางใดขางหนง การเดน การเดนทาง การนงรถ การนงขบรถควรจดใหหลงตรง หลกเลยงหรอระมดระวงในการสะพายกระเปาหนก ถอของหนก ห วของหนก สวมรองเทาสนไมสงเกนไป ความสงของรองเทาทพอเหมาะ คอ ประมาณ 1 ½ นวฟต การควบคมน าหนกตวใหสมสวนอนเกยวของกบการรบน าหนกของกระดกสนหลงและขอเขา ออกก าลงกายเพมความแขงแรงของกลามเนอหนาทองกลามเนอหลง การออกก าลงกายทวไป และการออกก าลงยดเหยยดเพอยดหยนและผอนคลาย ผสงอายยงจ าเปนตองระมดระวงไมใหเกดการลนหกลม การหกกนกระแทกจะเปนอนตรายโดยตรงตอกระดกสนหลง พงจดสภาพแวดลอมในบานและทท างานใหปลอดภย พนไมลน ในเวลาเดยวกนกตองสวมรองเทาทกระชบ ไมท าใหลมงาย ก าหนดสตขณะเคลอนไหว ขณะยน เดน การแตงกาย โดยเฉพาะการสวมกางเกง กระโปรง ทาสวมถงเทาและรองเทา ควรปฏบตในทานง หรอยนพงฝาผนงไวเพอเพมความมนคงของล าตว ลดโอกาสทจะหกลมหรอเสยหลก อนอาจเปนสาเหตหรอเหตเสรมภาวะปวดหลง การเดนทางไกล ๆ โดยการใชรถยนตหรอโดยสารพาหนะอนเปนเวลานาน ๆ ผสงอายจ าเปนตองจดทานงแบบเดยวกบขอเสนอแนะในการนงปกต คอ นงหลงตรง อาจใชหมอนเลก ๆ หนนบรเวณบนเอว ขยบตว ลกขนยน เดนบาง หากปฏบตไดโดยไมอนตราย ผสงอายจ าเปนตองระมดระวงทาทางในการใชสขา ควรเลอกใชสขาแบบนงราบ หลกเลยงสขาแบบนงยองดวยเหตผลเดยวกบทอธบายทานงทปลอดภย อกทงควรค านงถงการท าอาชพท าใหทกระดกสนหลงตองท างานหนก ไดแก อาชพชาวนา การขนของหนก ๆ อนจะเปนสาเหตของการปวดหลงสวนลาง หรอท าใหอาการทมอยเดมเพมมากขนได (รงทพย พนธเมธากล, 2561 : 160 – 161) สวนน าหนกตวเกนทคาปกต อวนเกนไปทกลาวแลวท าใหสวนหลงแอน กเปนเหตเสรมภาวะปวดหลงสวนลาง นอกจากนผสงอายยงอาจประสบปญหาเกยวกบจตใจทอาจเชอมโยงไปมากบปญหาปวดหลงสวนลางได จงควรหลกเลยงภาวะเครยดของจตใจ ลดภาระงานหนก งานเรงรบทท าใหเกดความเครยดเกนไป หมนหากจกรรมทถนดและ ชนชอบเพอใชเวลาอยางมความสข คลายความเหงา กจะเปนทางหนงทชวยลดภาวะเครยดอนน าไปสปญหาอน รวมทงปญหา ปวดหลงสวนลาง ควรฝกสตในการดแลตนเองใหสขภาพด และฝกการหายใจเขาออกเพอการผอนคลาย ซงพงศกษาเพมเตม ผเขยนประมวลสาระและขอคดขางตน เสนอทาทางควรระวงและทควรปฏบตในชวตประจ าวนส าหรบการหลกเลยงภาวะปวดหลงสวนลาง ดงตารางท 1 ตารางท 1 ทาทางควรระวงและทควรปฏบตในชวตประจ าวนส าหรบการหลกเลยงภาวะปวดหลงสวนลาง

ทาทาง กจกรรม หรอฤตกรรม ควรระวง/ หลกเลยง ควรปฏบต การนอน การลกจากเตยงนอน การนง

ใชทนอนออนมมเกนไป การนอนคว านาน ๆ ลกขนจากทานอนหงาย การนงกบพน การนงยอง ๆ หรอ

เกาอเตย

ใชทนอนทไมออนยวบมากเมอลมตวลงนอน หลกเลยงการนอนคว านาน ๆ จากทานอนตะแคงหอยขาขางเตยงแลวจงลกขน นงเกบคาง ไหลผายเสมอ นงพงพนกเกาอ จดทวางพกแขนประมาณ 90 องศา


~ 773 ~

หลงตรง หลกเลยงการนงกบพนเปนเวลานาน ตารางท 1 (ตอ)

ทาทาง กจกรรม หรอฤตกรรม ควรระวง/ หลกเลยง ควรปฏบต การนงรถ นงขบรถ นงหนาโตะท างาน การยน เดน การยกของ(หนก) การเออมหยบ ในทสง การสะพายกระเปา ถอของ หวของหนก การสวมรองเทา การควบคมน าหนกตว การออกก าล งกายบรหารกลามเนอหนาทอง กลามเนอหลง การออกก าลงเพอการผอนคลายและการบรหารรางกายทวไป การลนหกลม กนกระแทก

นงรถ นงขบรถ นงท างาน ทาแอนหลง หลงโกง นงหอไหล ยนนานแอนตว ยนหลงโกง ยกของทากมหลง ยกของหนกเกนไป ยดแขนเหยยดตวหยบของ(หนก) ในทสง สะพายกระเปา ถอของหนกเกนไป สะพายกระเปา ถอของขางซาย หรอ ขวา เปนประจ า สวมรองเทาสนสงเกนไป น าหนกตวเกนคาปกต อวนเกนไป หลงแอน ขาดการออกก าลงกาย ออกก าลงกายมากเกนไป ออกก าลงกายผดวธ พนลน รองเทาหลวม ไมกระชบ

นงเกบคาง ไหลผาย ปรบทานงขบรถ ใหหลงอยในทาตรง ใชหมอนนมบาง ๆ หนนบรเวณบนเอว ลกขนยนเดน เพอเปลยนอรยาทบเปนระยะ ยนหลงตรง เกบคาง ไหลผายเสมอ การยนนาน ๆ ควรมการพกขาขางใดขาง

หนง ยกของไมหนกเกนก าลง ในทายอเขา กางขาเลกนอย ยกของชด

ล าตว ใชเกาอหรออปกรณอนเสรมใหตวสงขน ในการหยบของในทสง สะพายกระเปา ถอของหนกตามก าลง สลบขางสะพายกระเปา ถอของ ซายและ

ขวา สวมรองเทาสนสงประมาณ 1 ½ นวฟต ควบคมน าหนกตวใหสมสวน ศกษาและออกก าลงการออกก าลงกาย บรหารกลามเนอหนาทอง กลามเนอหลง และการบรหารรางกายอยางถกวธ หลกเลยงการออกก าลงกายทท าให ปวดหลงสวนลางมากขน



~ 774 ~

ทาทางในการใชสขา การนงสขาแบบนงยอง จดสภาพแวดลอมทปลอดภย ก าหนดสตขณะเคลอนไหว การเดน ใชสขาแบบโถ นงหอยขา เทาวางราบกบพน

ตารางท 1 (ตอ) ทาทาง กจกรรม หรอพฤตกรรม ควรระวง/ หลกเลยง ควรปฏบต

ทาทางในการสวมกางเกง กระโปรง และทาทางในการสวมถงเทาและรองเทา อาชพ การท างาน ภาวะเครยดของจตใจ ภาพรวมทาทางกจกรรมหรอพฤตกรรม

สวมกางเกง กระโปรง สวมถงเทาและรองเทาในทายน อาชพหรอการท างานทกระดกสนหลงตองรบภาระหนก ภาระงานหนกเกนไป งานเรงดวน เหงา นอนไมหลบ หลงโกง หลงแอน รบน าหนกเกนก าลง ขาดการควบคม ความเครยด

สวมกางเกง กระโปรง สวมถงเทาและรองเทา ในทานงหอยขา หรอหาทเกาะหรอยนพงฝาผนงหากจ าเปนตองยนสวมฯ หลกเลยงอาชพ หรอการท างานท กระดกสนหลงตองรบภาระหนก จดภาระงานตามก าลง ฝกสต ฝกหายใจเขาออกเพอการผอนคลาย ควบคมใหหลงอยในทาตรงอยเสมอ แบบรบน าหนกตามก าลงในทาทางทปลอดภย ควบคมภาระงาน การฝกเจรญสต

เมอพจารณาการด ารงชวตของบคคล โดยเฉพาะการด ารงชวตของของผสงอายเพอปองกน แกไขภาวะปวดหลงสวนลางในมมมองของ “ระบบ” ทพจารณาวา ภาพรวมของระบบ ประกอบขนจากสวนยอย ๆ แบบเชอมโยงกน เมอมสงใดกระทบสวนยอย อนหมายถงอวยวะสวน หรอความเจบปวยอน ๆ จะสงผลกระทบตอภาพรวมของสขภาพ ในทน อธบายวา สงนนกจะกระทบตอความเปนปกตของรางกาย และภาวะปวดหลงสวนลาง นนคอ หากผสงอายมปวดหลงสวนลาง พงค านงถงพนฐานสขภาพเดมของตนเองอนเกยวของกบครอบครว พนธกรรม และสขนสยอน ๆ ค านงถงความเสอมของรางกายรวมทงกระดกสนหลง การใชงานรางกายมานาน การเคยไดรบอบตเหตทกระทบตอกระดกสนหลง การปฏบตกจกรรมในชวตทเสยงตอการบาดเจบทงกระดก ขอตอ หมอนรองกระดก กลามเนอและเอน ปญหารวมกบภาวะปวดหลงสวนลาง ไดแก การปวดคอ การปวดเขา การบาดเจบในอวยวะสวนอน ๆ ทสมพนธเชอมโยงกบภาวะปวดหลง หากผสงอายทราบสาเหต ตระหนกในความส าคญ เรยนรวธปฏบตตนทถกตองเหมาะสม และปฏบตกจกรรมตาง ๆ ในองครวมของชวตทปลอดภย เหมาะสม จรงจง ตอเนอง เปนนสย รวมทงค านงถงสภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงเสมอ ไดแก นโยบายของรฐและองคกรในการสนบสนนดแลการรกษาสขภาพและการปองกนภาวะเสยงตาง ๆ ของประชาชนกลมผสงอาย ความเสยงในการเกดโรคตาง ๆ เมอผสงอายไดตระหนกและเรยนรเทาทนและปรบตวไดทนกจะสามารถประคบประคองการด าเนนชวตไดอยางอสระไดมากทสด ผเขยนสรปมมมองการปฏบตตนทดส าหรบผสงอายทมปญหาปวดหลงสวนลางอยางเปนระบบ ดงภาพท 1


~ 775 ~

- สขภาพ ความแขงแรง

พนธกรรม

- ปญหารวม

- ความรเกยวกบการปวด

หลงสวนลาง

- เจตคต / ความเชอ ใน

การปฏบตตนทด

- สภาพแวดลอม อบตเหต

- อาชพ การท างาน

- สภาพจตใจ

สาเหต ปจจยน าเขา

เกยวกบ

การปวดหลงสวนลาง

- ปฏบตทาทางปลอดภยใน

ทกอรยาบท

- หลกเลยงทาทาง ทท าให

เสยงตอภาวะปวดหลง

สวนลาง

- การออกก าลงกายท

เหมาะสม

- จดสงแวดลอมทปลอดภย

- ควบคมภาระงาน

- ฝกสตในการดแลตนเอง

การปฏบตตนทเหมาะสม/

ปลอดภย

ส าหรบการปวดหลง

สวนลาง ผสงอายสามารถ

ด าเนนชวตไดอยางอสระ

จากภาวะปวดหลง

สวนลาง

ผลทเกดกบ

ภาวะปวดหลงสวนลาง

การปองกน ควบคมตนเอง

ในการปฏบตตนทปลอดภย

การยอนตรวจสอบตนเองเมอเกดปญหา

สภาพแวดลอม



~ 776 ~

ภาพท 1 มมมองการปฏบตตนทดส าหรบผสงอายทมปญหาปวดหลงสวนลาง อยางเปนระบบ

สรปและอภปราย วธการปฏบตตนทดส าหรบผสงอายทมปญหาปวดหลงสวนลางเปนนมมมองทเปนระบบซงใหความส าคญในภาพรวมของผสงอายทกสวนวาลวนมความเชอมโยงกน เปนขอคดเตอนใจวา ภาวะปวดหลงสวนลางมทมาหลากหลาย การปฏบตตนทเหมาะสมจะชวยใหผสงอายทมปญหานด าเนนชวตไดอยางอสระมากทสด เมอเกดปญหาพงระลกถงทมาของปญหาอยางรอบดาน และใสใจดแลสขภาพโดยรวมและค านงถงสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงเปนส าคญ เรยนรวธปฏบตตนทถกตองเหมาะสม และปฏบตจรงจงตอเนองในทกชวงเวลาของทกวนจนเปนนสย ในการปฏบตทาทางในกจกรรมตาง ๆ ในอรยาบถทปลอดภยในทาหลงตรงเสมอ การออกก าลงกายทเหมาะสม ควบคมน าหนกตว เปนการปฏบตตนในมมมองทเปนระบบซงทกสวนในตวผสงอายลวนเชอมโยงกนทงหมด สอดคลองทฤษฎระบบของนวแมน (Neuman System Model) (เบญจมาศ สขศรเพง, 2550 ) ขอเสนอแนะ 1. การน าสาระส าคญของวธการปฏบตตนส าหรบผสงอายเพอหลกเลยงปญหาปวดหลงสวนลาง รวมทงผสงอายเมอมปญหาปวดหลงสวนลางไปใช ควรศกษาควบคกบภาวะเสอมของรางกายสวนอน ๆ ควบคกน 2. ขอเสนอแนะในการท าวจยตอไป 2.1 ควรศกษาผลของการปฏบตตนเพอหลกเลยงปญหาปวดหลงสวนลางในผสงอายแบบองครวมในมมมองทเปนระบบ 2.2 ควรพฒนาคมอการปฏบตตนเพอหลกเลยงปญหาปวดหลงสวนลางแบบองครวมในมมมองทเปนระบบ กตตกรรมประกาศ ขอบคณวทยาลยนครราชสมา จงหวดนครราชสมา ทใหการสนบสนนการเรยนรและเผยแพรความรทางกายภาพบ าบด โดยเฉพาะกายภาพบ าบดเพอชมชนและผสงอาย เอกสารอางอง เบญจมาศ สขศรเพง. (2550). ทฤษฎระบบของนวแมน (Neuman System Model). ออนไลน : ไดจาก https://www.gotoknow.org/posts/115761. สบคนวนท 20 มถนายน 2562. มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร. (2561). อาการปวดหลงในผสงอาย. ออนไลน : ไดจาก http://www.kmutt.ac.th/building/pdf/mod60/5/5._60.pdf. สบคนวนท 9 มถนายน 2562. มหาวทยาลยสโขทนธรรมาธราช. (2561). สงคมผสงอาย : นยตอการพฒนาเศรษฐกจ. ออนไลน : ไดจาก https://www.stou.ac.th/stouonline/lom/data/sec/Lom12/05-01.html สบคนวนท 9 มถนายน 2562. รามา ชาแนล ขบเคลอนใหสงคมไทยสขภาพด. (2562). หกลมในผสงอายอนตรายกวาวยอนหลายเทาตวปญหาทตองระวง.


~ 777 ~

ออนไลน : ไดจาก https://med.mahidol.ac.th สบคนวนท 16 มถนายน 2562. พทธพงษ เถามณ และสงผล วงทะพนธ. (2558). รายการโทรทศน พบหมอศรราช. ออนไลน : ไดจาก https://www.si.mahidol.ac.th/th/division/hph/admin/news_files/326_49_1.pdf. สบคนวนท 16 มถนายน 2562. รงทพย พนธเมธากล. (2561). กายภาพบ าบดในภาวะหลงสวนลางหลวม. ขอนแกน : คณะเทคนคการแพทย

มหาวทยาลยขอนแกน. . (2562). เอกสารประกอบการจดอบรม ความทาทายในการผทมภาวะหลงหลวม “Lumbar Instability :

Challenging management” ทมหาวทยาลยขอนแกน จงหวดขอนแกน ในวนท 15 - 17 พฤษภาคม 2562. ศนยกายภาพบ าบด คณะกายภาพบ าบด มหาวทยาลยมหดล. (2557). กายภาพบ าบดขจดความเครยดจากการท างานได.

ออนไลน : ไดจาก www.pt.mahidol.ac.th. สบคนวนท 9 มถนายน 2562. สวนอนามยผสงอายส านกงานสงเสรมสขภาพกรมอนามยกระทรวงสาธารณสข. (2561). กจกรรมสงเสรมสขภาพและ เครอขายผสงอาย “อาการทพบบอยในผสงวย”. ออนไลน : ไดจาก http://hp.anamai.moph.go.th/soongwai/statics/deseas/genprob/topic002.php สบคนวนท 9 มถนายน 2562. ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. (2561). ปรบพฤตกรรมนง นอน ท างาน ปองกนปวดหลง. ออนไลน : จาก https://www.thaihealth.or.th/Content/42219- สบคนวนท 9 มถนายน 2562. อนนต อนนตกล. (2559). สงคมสงวย … ความทาทายของประเทศไทย. เอกสารเสนอทประชมราชบณฑต และภาคสมาชก ส านกธรรมศาสตรและการเมอง ราชบณฑตยสภา. ออนไลน : ไดจาก http://www.royin.go.th/wp-content/uploads/2017 สบคนวนท 9 มถนายน 2562. Johns Hopkins Medicine. (2019). Health, Back and Neck Pain. Retrieved June 17, 2019 From : https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/back-pain. Lee Health. (2016).Back Pain Link to Knee Pain. Retrieved June 17, 2019 from : https://www.youtube.com/watch?v=0mXJ7Up7kcs. Peter F. Ulrich, Jr. (2015). Low Back Pain in Older Adults. SPINE – health. Retrieved June 16, 2019 from : https://www.spine-health.com/conditions/lower-back-pain/low-back-pain-older-adults Quek, J., Pua, Y., Clark, A., Bryant,A., (2013). Effects of Thoracic Kyphosis and forward head posture on cervical range of motion in older adults. Manual Therapy. 18(1) February 2013 : 65 – 71. Retrieved June 18, 2019 from : https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1356689X12001762. Salzman, B. (2010). Gait and Balance Disorder in Older Adults. American Family Physician. 2010 Jul 1; 82 (1) : 61 – 68. Retrieved June 16, 2019 from : https://www.aafp.org/afp/2010/0701/p61.html. Tachananusorn, N. and Eungpinichpong, W. (2019). Immediat Effect of Thai Massage on Maximal Gait Speed and Time – up – ang – go test in elderly : a Pilot Study. Physical Therapy Association of

Thailand (PTAT) National Congress 2019 @ Ambassador Hotel Bangkok : 21 – 27.

https://med.mahidol.ac.th/



~ 778 ~

HS-09 ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก

ของสตรกลมเสยงในอ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ Factors Related to Preventive Behaviors of Cervical cancer

among High Risk Females in Somdet district, Kalasin province

วนทนย สสงห1 ธนยสญจน สขเสรม2 และ กฤษณ ขนลก3 Wantanee Seesing1, Thanoosin Sukserm2, and Kris Kunluek3

1 นกศกษาหลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต/สาขาวชาสาธารณสขศาสตร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยสขภาพ มหาวทยาลยกาฬสนธ

2อาจารยประจ าหลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต/สาขาวชาสาธารณสขศาสตร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยสขภาพ มหาวทยาลยกาฬสนธ

3อาจารยประจ าหลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต/สาขาวชาสาธารณสขศาสตร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยสขภาพ มหาวทยาลยกาฬสนธ


บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงค เพอศกษาพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงและศกษาความสมพนธระหวางความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก แรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก กบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยง กลมตวอยาง คอ สตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลกในอ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ จ านวน 355 คน โดยการใชสตรประมาณการคาเฉลยของประชากร กรณทราบขนาดประชากร สมตวอยางแบบงายหลายขนตอน เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามทพฒนาขน ซงผานการตรวจสอบความตรงเชงเนอหาและความเทยงแลว วเคราะหขอมลโดยใชสถต การแจกแจงความถ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน ผลการวจยพบวา พฤตกรรมการปองกนมะเรงโรคปากมดลกอยในระดบด และแบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก และแรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก มความสมพนธในทางบวกกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 สวนความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลกไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนมะเรงปากมดลก ค าหลก: โรคมะเรงปากมดลก พฤตกรรมการปองกน

Abstract The purposes of this study were to study preventive behaviors of cervical cancer among high risk females and study the relationship between knowledge about cervical cancer, health beliefs about cervical cancer social support for cervical cancer prevention with preventive behaviors of cervical cancer among high risk females. The samples consisted of 355 females at high risk in Somdet District Kalasin Province. The formula used to calculate sample size by estimating the proportion of the population obtained by multi-stage random sampling. The data were collected by using questionnaires that was developed and passed for the content


~ 779 ~

validity and reliability check. The Data were analyzed with the use of the frequency, mean ,standard deviation and Pearson’s Product Moment Correlation Coefficient. The results found that preventive behaviors of cervix cancer was at a good level and health beliefs about cervical cancer and social support for cervical cancer prevention related to preventive behaviors of cervical cancer were significantly at the .001 level. Knowledge about cervical cancer was not related to preventive behaviors of cervical cancer. Keywords: cervix cancer, behavior prevention

บทน า

โรคมะเรงเปนสาเหตการตายอนดบตนๆ มแนวโนมมากขนโดยเฉพาะในประเทศทก าลงพฒนา จากรายงานการศกษาดานมะเรงของทวโลกพบวาโรคมะเรงทมอตราอบตการณมากทสดเรยงจากมากไปหานอย 5 อนดบแรก คอ มะเรงปอดและหลอดลม มะเรงเตานม มะเรงล าไสใหญและทวารหนก มะเรงกระเพาะอาหารและมะเรงตบ และอตราการตายจากโรคมะเรงมากทสดเรยงจากมากไปหานอย 5 อนดบแรก คอมะเรงปอดและหลอดลม มะเรงกระเพาะอาหาร มะเรงตบ มะเรงล าไสใหญและทวารหนก และมะเรงเตานม ซงอตราอบตการณของโรคมะเรงมความแตกตางกนระหวางประเทศทพฒนาแลวกบประเทศก าลงพฒนาขนอยกบชนดของมะเรงโดยจะพบวาในประเทศทพฒนาแลวพบโรคมะเรงทมอตราอบตการณมากทสดเรยงจากมากไปหานอยอย 5 อนดบแรก คอ มะเรงปอดและหลอดลม มะเรงเตานม มะเรงล าไสใหญและทวารหนก มะเรงตอมลกหมาก และมะเรงกระเพาะอาหาร ซงจะแตกตางกบประเทศทก าลงพฒนาโดยพบโรคมะเรงทมอตราอบตการณมากทสดเรยง จากมากไปหานอย 5 อนดบแรก คอมะเรงปอดและหลอดลม มะเรงกระเพาะอาหาร มะเรงเตานม มะเรงตบ และมะเรงปากมดลก โดยในประเทศไทยพบวา โรคมะเรงมความส าคญดานสาธารณสขเพมมากขนเนองจาก มสถตสงขนเรอยๆ จาก ป พ.ศ. 2550 ซงโรคมะเรงเปนสาเหตการตายเปนอนดบ 3 ในป พ.ศ. 2551 โรคมะเรงเปนสาเหตการตายเปนอนดบ 2 และ ในป พ.ศ. 2552 โรคมะเรงเปนสาเหตการตายเปนอนดบ 1 จนถงปจจบน (ส านกนโยบายและแผนงานสาธารณสข, 2554) จากขอมลดงกลาวจะเหนวาโรคมะเรงก าลงทวความรนแรงมากขนและกลายเปนปญหาทางสาธารณสข ส าหรบประเทศไทย พบวาโรคมะเรงเปนปญหาสาธารณสขทส าคญยง เพราะเปนสาเหตการตายของประชากรไทยเปนอนดบท 1 และพบวาโรคมะเรงปากมดลก เปนสาเหตการตายของสตรไทยเปนอนดบท 2 ของโรคมะเรงในสตร รองจากโรคมะเรงเตานม ในแตละป พบจ านวนผปวยโรคมะเรงปากมดลกรายใหมเพมขนประมาณปละ 6,300 ราย (วศน โพธพฤกษ และยวด อ าพน, 2551) และเสยชวตปละประมาณ 2,400 ราย จะเหนไดวาอบตการณโรคมะเรงปากมดลกในประเทศไทยมแนวโนมสงขนเรอยๆ ผปวยมะเรงรายใหมในเพศหญง ป พ.ศ. 2552 พบมะเรงปากมดลกเปนอนดบ 2 (รอยละ 14.4) รองจากมะเรงเตานม (รอยละ 37) และพบในอตราสงในชวงอาย 35-70 ป จ านวนผปวยมะเรงปากมดลกรายใหม จ าแนกตามภาค ป 2552 พบมากทสดในกรงเทพฯและปรมณฑล, ตะวนตก, ภาคเหนอ, ภาคตะวนออก, ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ, ภาคใต และภาคกลางสวนกลาง รอยละ 37.9, 17.1, 13.8, 11.7, 9.7, 5.4 และ 4.4 ตามล าดบ (จตพล ศรสมบรณ, 2549) ส าหรบจงหวดกาฬสนธ มสตรกลมเปาหมายทเปนสตรกลมเสยงตามค านยามของกระทรวงสาธารณสข คอสตรอยในชวงอาย 35, 40, 45, 50, 55 และ 60 ป ทงแตงงานแลวและยงไมแตงงาน ในปงบประมาณ 2559 ในจงหวดมทงหมด 29,941 คน ไดรบการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกดวยวธ Pap Smear จ านวน 11,499 ราย คดเปนรอยละ 38.4 ผลการตรวจคดกรองพบเซลลผดปกตจ านวน 31 ราย จากการอานผลทางเซลลวทยาทงหมด 7,149 ราย คดเปนรอยละ 0.43 แยกเปนระยะกอนเปนมะเรงจ านวน 29 ราย ระยะเปนมะเรงจ านวน 2 ราย ในจ านวนทพบเซลลผดปกตนไดรบการสงตอรกษาทงหมด และขอมลของสตรกลมเสยงทมารบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลก ทโรงพยาบาลสมเดจ ในป พ.ศ. 2558 มจ านวนสตรกลมเสยงมารบ



~ 780 ~

บรการ จ านวน 301 คน ไมพบความผดปกต ในสตรกลมเสยง ในป พ.ศ. 2559 โดยมารบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลก จ านวน 973 คน พบวามความผดปกต จ านวน 1 ราย และ ในป พ.ศ. 2560 มสตรกลมเสยง มารบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลก จ านวน 847 คน พบวามความผดปกต จ านวน 2 ราย ซงขอมลดงกลาว พบวาสตรมจ านวนทพบความผดปกตเพมขนเรอยๆ (ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาฬสนธ, 2560) การด าเนนงานเฝาระวงสงเสรมและปองกนโรคมะเรงปากมดลกในอ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ มโรงพยาบาลสมเดจด าเนนการรวมกบโรงพยาบาลสงเสรมต าบลทกแหง สวนการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลก มโรงพยาบาลสมเดจเปนโรงพยาบาลหลกในการด าเนนการ โดยในปงบประมาณ 2561 มสตรกลมเสยงทม อาย 30–60 ป ตามแนวทางการเฝาระวงขององคการอนามยโลกและกระทรวงสาธารณสข ถง จ านวน 11,232 คน กระจายอยในพนท 8 ต าบล ของอ าเภอสมเดจ โดยสตรกลมเสยงดงกลาวสวนใหญตองประกอบอาชพเพอดแลครอบครว อาจไมมเวลาในการดแลตนเอง และตองรบผดชอบทงเรอง เรองครอบครวและหนาทการงาน มความเครยด ความเชอไมถกตอง พฤตกรรมสขภาพไมเหมาะสม มทศนคตทไมดตอการมารบบรการตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลก ไมตระหนกและไมเหนประโยชนของการตรวจ และอาจมพฤตกรรมการปองกนตนเองทไมถกตอง ท าใหเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลกได โรคมะเรงปากมดลก เปนโรคทสามารถปองกนไดโดยหลกเลยงปจจยเสยงตางๆ ทจะท าใหไปกระตนหรอสงเสรมใหมโอกาสในการเสยงตอการเกดโรคได เชน พฤตกรรมการหลกเลยงสงทกอใหเกดมะเรงปากมดลก ในเรองการมเพศสมพนธ การปองกนการตดเชอทางเพศสมพนธ สขวทยาเกยวกบอวยวะสบพนธ พฤตกรรมการไมสบบหรและหลกเลยงควนบหร พฤตกรรมการการหลกเลยงสารกอมะเรง ไดแก บหรหรอสารเคมตางๆ การไมสบบหรและหลกเลยงควนบหร พบวา สตรทสบบหรมความเสยงตอการเกดโรคมากกวาสตรทไมสบบหร ประมาณ 2–10 เทา ทงนขนอยกบปรมาณและระยะเวลาการสบบหร ในกรณทไดรบควนบหรทางออม มโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก ตลอดจนพฤตกรรมการรบการตรวจมะเรงปากมดลกระยะเรมแรก ซงโรคมะเรงปากมดลกมพยาธสภาพภายในรางกายไมสามารถสงเกตเหนการเปลยนแปลงของเนอเยอดวยตาเปลา กวาจะแสดงอาการเจบปวย โรคกไดลกลามแลว ดงนนการปองกนโรคมะเรงปากมดลก หากสตรกลมเสยงขาดองคความรเกยวกบการปองกนโรค มความเชอวาตนเองไมมความเสยงตอโรคมะเรงปากมดลก ตลอดจนคนในครอบครว ชมชนและภาครฐทเกยวของไมไดกระตนเตอนและสงเสรมสนบสนนใหสตรกลมสยงเฝาระวงตนเองและปรบเปลยนพฤตกรรมใหมการปองกนโรคดงกลาวกมโอกาสจะเจบปวยดวยโรคมะเรงปากมดลก จากเหตผลดงกลาวจงท าใหผวจยตองการทราบขอมลเกยวกบพฤตกรรมการดแลปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยง ตลอดจนปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยง ทสามารถน าไปจดกจกรรมสงเสรมใหสตรกลมเสยงมพฤตกรรมทดในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก โดยขอมลทไดสามารถน าไปวางแผนด าเนนกจกรรม แผนงาน หรอโครงการของหนวยงานทสอดคลองกบชมชนมากขน ซงสงผลใหสตรกลมเสยงมพฤตกรรมการดแลตนเองทถกตองและเหมาะสม สามารถลดอตราการปวยและเสยชวตจากสาเหตโรคมะเรงปากมดลก สงผลใหสตรกลมเสยงมคณภาพชวตทดด ารงชวตอยกบครอบครวและสงคมอยางมความสข วตถประสงค

1. เพอศกษาพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยง อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ 2. เพอศกษาความสมพนธระหวางความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบ

โรคมะเรงปากมดลก และแรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก กบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยง อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ


~ 781 ~

วธด าเนนการวจย การศกษาครงนเปนการวจยเชงพรรณนา (Descriptive Research) โดยศกษาแบบภาคตดขวาง (Cross Sectional Study) มวธการด าเนนการวจยดงตอไปน 1. ประชากรและกลมตวอยาง ประชากรทใชในการวจยครงน เปนสตรกลมเสยงโดยกระทรวงสาธารณสขใชเปนเกณฑในการรณรงคในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก คอ สตรทมอาย 30 - 60 ป มสถานภาพสมรสโสดหรอแตงงานแลว ทงอยกบสามและไมอยกบสาม โดยประชากรทเปนสตรกลมเสยงในอ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ จ านวนทงหมด 11,232 คน (สถตทะเบยนราษฎรกรมการปกครองอ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ, 2560) และก าหนดขนาดกลมตวอยาง โดยใชสตรการค านวณขนาดของกลมตวอยางทใชในการส ารวจขอมลเพอประมาณคาเฉลย กรณทราบขนาดของประชากร ไดกลมตวอยางจ านวน 355 คน 2. ขนตอนการเลอกกลมตวอยาง วธการเลอกกลมตวอยาง เพอใหประชากรแตละพนทมโอกาสถกเลอกเทาๆ กนและใหมการกระจายกลมตวอยางเปนสดสวนตามหมบานของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก จงด าเนนการสมตวอยางแบบงายหลายขนตอน โดยสมมารอยละ 50 ไดจ านวน 4 ต าบล จาก 8 ต าบลและสมจ านวนหมบานรอยละ 50 หมบาน ในแตละต าบล จากนน คดสดสวนในแตละหมบานทสมไดเพอใหได จ านวนสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลกในแตละหมบานจ านวนเทาๆกน ตามสดสวน รวมทงหมด 355 คน และสมตวอยางสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลกในแตละหมบาน 3. เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลของการวจยครงน คอ แบบสอบถาม (Questionnaire From) ประกอบไปดวย 5 สวนดงน สวนท 1 ขอมลสวนบคคลของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก แบบสอบถามเปนแบบสอบถาม รายการ สวนท 2 ความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก ของสตรกลมเสยง ใหเลอกตอบ 2 ตวเลอก คอ “ถก” และ “ผด” ระดบต า ไดคะแนนต ากวา รอยละ 60 ระดบปานกลาง ไดคะแนนระหวาง รอยละ 60 – 80 ระดบสง ไดคะแนนมากกวา รอยละ 80 ขนไป สวนท 3 แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก ของสตรกลมเสยง โดยขอค าถามเปนแบบเลอกตอบ 3 ตวเลอก คอ ใหคะแนนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) 3 ระดบ คอ 1 คะแนน 2 คะแนนและ 3 คะแนน และเกณฑในการแปลความหมาย คะแนนแบบแผนความเชอดานสขภาพของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก สรปผลไดเปน 3 ระดบ ดงน คะแนนเฉลย 1.00 – 1.66 หมายถง มแบบแผนความเชอดานสขภาพ อยในระดบต า คะแนนเฉลย 1.67 – 2.33 หมายถง มแบบแผนความเชอดานสขภาพ อยในปานกลาง คะแนนเฉลย 2.34 – 3.00 หมายถง มแบบแผนความเชอดานสขภาพ อยในระดบสง สวนท 4 แรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก ของสตรกลมเสยง โดยขอค าถามเปนแบบเลอกตอบ 3 ตวเลอก คอ ใหคะแนนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) 3 ระดบ คอ 1 คะแนน 2 คะแนนและ 3 คะแนน และเกณฑในการแปลความหมาย คะแนนแรงสนบสนนทางสงคมของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก สรปผลไดเปน 3 ระดบ ดงน



~ 782 ~

คะแนนเฉลย 1.00 – 1.66 หมายถง ไดรบการสนบสนนจากสงคมในการรวมกจกรรมตางๆ ระดบนอย คะแนนเฉลย 1.67 – 2.33 หมายถง ไดรบการสนบสนนจากสงคมในการรวมกจกรรมตางๆ ระดบปานกลาง คะแนนเฉลย 2.34 – 3.00 หมายถง ไดรบการสนบสนนจากสงคมในการรวมกจกรรมตางๆ ระดบมาก สวนท 5 พฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก โดยค าถามเปนแบบ 3 ตวเลอก คอ การใหคะแนนแบบมาตราสวนการประมาณคา (Rating Scale) 3 ระดบ คอ 1 คะแนน 2 คะแนนและ 3 คะแนน และเกณฑในการแปลความหมาย คะแนนพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก สรปผลไดเปน 2 ระดบ ดงน คะแนนเฉลย 1.00 – 2.00 หมายถง มพฤตกรรมการปองกนโรคไมด คะแนนเฉลย 2.01 – 3.00 หมายถง มพฤตกรรมการปองกนโรคด 4. การคณภาพของเครองมอ ผวจยด าเนนการสรางเครองมอและตรวจสอบความถกตองของการใชภาษา ความชดเจนของภาษา และความตรงเชงเนอหา (Content Validity) แลวน าแบบสอบถามเสนอผทรงคณวฒ จ านวน 3 ทาน เพอหาคาดชนความสอดคลองระหวางขอค าถามกบวตถประสงค (IOC : Index of item objective Congruence) แลวปรบปรงแบบสอบถามทมคา IOC ตง 0.5 ขนไป แลวน าไปทดลองใช (Try-Out) กบสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลกในหมบาน ทไมใชกลมตวอยาง จ านวน 30 คน เพอหาคาความเชอมนของเครองมอ โดยแบบสอบถามทกสวนมคาความเชอมนตงแต 0.7 ขนไป 5. สถตทใชในการวเคราะหขอมล การศกษาครงน ผวจยใชโปรแกรมส าเรจรปชวยในการวเคราะหขอมล ใชการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน และ สมประสทธสหสมพนธเพยรสน (Pearson’s Correlation Coefficient) ผลการวจย ตอนท 1 ขอมลสวนบคคลของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก 1. อาย พบวา กลมตวอยางของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ เมอจ าแนกตามอาย พบวา อายสงสด 60 ป อายต าสด 30 ป อายเฉลย 44.27 ป สวนเบยงเบนมาตรฐาน 8.51 ป 2. ระดบการศกษา พบวา กลมตวอยางของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ สวนใหญมการศกษาอยในระดบประถมศกษา คดเปนรอยละ 38.31 รองลงมาคอ มการศกษาอยในระดบมธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย/ปวช. ปรญญาตร/สงกวาปรญญาตร อนปรญญา/ปวส. และไมไดเรยน คดเปนรอยละ 28.73, 20.56, 9.58, 1.97 และ 0.85 ตามล าดบ 3. สถานภาพสมรส พบวา กลมตวอยางของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ สวนใหญมสถานภาพสมรส คดเปนรอยละ 73.24 รองลงมาคอ มสถานภาพหยาราง/แยกกนอย โสด และหมาย คดเปนรอยละ 10.99, 9.30 และ 6.48 ตามล าดบ 4. อาชพ พบวา กลมตวอยางของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ สวนใหญมอาชพรบจางทวไป คดเปนรอยละ 39.44 รองลงมามอาชพเกษตรกรรม แมบาน คาขาย/ประกอบธรกจสวนตว รบราชการ/รฐวสาหกจ และอนๆ คดเปนรอยละ 26.76, 13.24, 10.99, 7.04 และ 2.54 ตามล าดบ 5. รายไดตอเดอน พบวา กลมตวอยางของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ สวนใหญมรายไดตอเดอน 5,000- 10,000 บาท คดเปนรอยละ 50.14 รองลงมามรายไดตอเดอน ต ากวา 5,000 บาท, 10,001 – 20,000 บาท และ สงกวา 20,001 บาท คดเปนรอยละ 34.65, 10.42 และ 4.79 ตามล าดบ


~ 783 ~

ตอนท 2 ความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ ดงตารางท 1 และตารางท 2 ตารางท 1 จ านวนและรอยละของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลกจ าแนกตามความรทถกตองเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก

ขอความ จ านวนคน

ทตอบถก

รอยละ

1. โรคมะเรงปากมดลกสามารถรกษาไดถาตรวจพบตงแตระยะเรมแรก 338 95.21

2. การมเพศสมพนธตงแตอายยงนอยเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก 257 72.39

3. การฉดวคซนปองกนโรคมะเรงปากมดลกสามารถลดความเสยงตอการเกดโรคมะเรง

ปากมดลกได

294 82.82

4. การท าความสะอาดภายหลงการมเพศสมพนธลดความเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก 288 81.13

5. สตรทมเพศสมพนธกบผชายหลายคนมโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก 266 74.93

6. สตรทเคยท างานบรการทางเพศมความเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก 283 79.72

7. สตรทสบบหรมโอกาสเสยงตอการโรคมะเรงปากมดลก 243 68.45

8. การคมก าเนดโดยใชถงยางอนามยมความเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลกนอยกวา

การคมก าเนดโดยการกนยาคมเมด

186 52.39

9. การตงครรภเมออายยงนอยมโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก 194 54.65

10. กนยาคมก าเนดนานกวา 5 ป มการความเสยงในการเกดโรคมะเรงปากมดลก 189 53.24

11. สตรทมเลอดออกบรเวณชองคลอดทผดปกตทไมใชประจ าเดอนมโอกาสเสยงตอการเกด

โรคมะเรงปากมดลก

332 93.52

12. สตรทมตกขาวปนเลอดเรอรงและมกลนไมพงประสงคมโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรง

ปากมดลก

334 94.08

13. สตรทแตงงานแลวไมมบตรมโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก 183 51.55

14. สตรทเปนโรคมะเรงปากมดลกในระยะแรกๆจะไมมอาการใดๆ 224 63.10

15. โรคมะเรงปากมดลกสามารถรกษาโดยการใหรงสรกษาและการใหเคมบ าบด 322 90.70



~ 784 ~

จากตารางท 1 ผลการวเคราะหขอมลความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก จ าแนกตามความรทถกตองรายขอ พบวา สตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ มความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก มากทสดคอ โรคมะเรงปากมดลกสามารถรกษาไดถาตรวจพบตงแตระยะเรมแรก จ านวน 338 คน คดเปนรอยละ 95.21 รองลงมาคอ สตรทมตกขาวปนเลอดเรอรงและมกลนไมพงประสงคมโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก จ านวน 334 คน คดเปนรอยละ 94.08 และมความรนอยทสดในขอ สตรทแตงงานแลวไมมบตรมโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก จ านวน 183 คน คดเปนรอยละ 51.55 ตารางท 2 จ านวนและรอยละระดบความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก

ระดบความร ระดบคะแนน จ านวน รอยละ

ระดบความรด 12-15 160 45.07

ระดบความรปานกลาง 10-11 129 36.34

ระดบความรต า 0-9 66 18.59

(Max = 15, Min = 0, x = 11.07, S.D. = .753)

จากตารางท 2 ผลการวเคราะหขอมลความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก จ าแนกตามระดบความรทถกตอง พบวา สตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ สวนใหญมระดบความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก ขอเทจจรงเกยวกบความหมาย สาเหต ปจจยเสยงการเกดมะเรงปากมดลก อาการแสดง ระยะการด าเนนของโรค การควบคมรกษาโรค และภาวะแทรกซอนอยในระดบด จ านวน 160 คน คดเปนรอยละ 45.07 รองลงมาคอ ระดบปานกลาง จ านวน 129 คน คดเปนรอยละ 36.43 และระดบต า จ านวน 66 คน คดเปนรอยละ 18.59 ตามล าดบ โดยมคะแนนความรทถกตองเกยวกบโรคมะเรงปากมดลกสงสด 15 คะแนน ต าสด 0 คะแนน และมคะแนนเฉลย 11. 70 คะแนน ตอนท 3 แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ ดงตารางท 3 ตารางท 3 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานความคดเหนเกยวแบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก ของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก จ าแนกรายขอ

แบบแผนดานความเชอดานสขภาพ x S.D. ระดบความเชอ

1. สตรทสบบหรและสตรทไมสบบหรมโอกาสเสยงเทากนตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก

2.19 0.73 ปานกลาง

2. สตรทมคนอนหลายคนมความเสยงสงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลกเพมขนตามจ านวนคนอน


3. สตรทไมเคยตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลกมโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลกสงกวาสตรทเคยตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลก

2.69 0.61 สง


~ 785 ~


แบบแผนดานความเชอดานสขภาพ x S.D. ระดบความเชอ

4. สตรทมเพศสมพนธครงแรกเมออายยงนอยกวา17ป มโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก


5. สตรทเคยมประวตเปนโรคตดตอทางเพศสมพนธมโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก

2.71 0.57 สง

6. หากทราบวามความผดปกตของรางกาย เชน มตกขาว มเลอดออกตามชองคลอด ปลอยไวไมไปพบแพทย มโอกาสเสยงเปนโรคมะเรงปากมดลกได

2.75 0.55 สง

8. ถาเปนโรคมะเรงปากมดลกแลวสงผลใหเกดการสญเสยอวยวะตางๆในรางกายได เชน สายตาพรามว มดลกถกตดทง

2.69 0.55 สง

9. ถาปวยเปนโรคมะเรงปากมดลกแลวไมสามารถมบตรไดอก 2.70 0.53 สง 10. ถาทานปวยเปนโรคมะเรงปากมดลกสงผลความสามารถใน

การท างาน 2.32 0.77 ปานกลาง

11. การดแลสขภาพใหแขงแรง หมนสงเกตความผดปกตของรางกายอยเสมอท าใหปองกนโรคมะเรงปากมดลกได

2.79 0.48 สง

12. การออกก าลงกายสม าเสมอเพอปองกนโรคมะเรงปากมดลก 2.50 0.70 สง 13. การตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลกประจ าปท าใหทราบถง

ความเสยงในการเกดโรคมะเรงปากมดลก 2.84 0.40 สง

14. การรกษาโรคมะเรงปากมดลกมจดหมายเพอใหผปวยหายจากโรคมะเรงปากมดลกมชวตรอดยาวนานและมคณภาพชวตทด

2.72 0.55 สง

15. การหลกเลยงควนบหรเปนการปองกนโรคมะเรงปากมดลก 2.08 0.76 ปานกลาง 16. เมอปวยเปนโรคมะเรงปากมดลกแลวตองเสยเวลาในการเขา

มารบการรกษาหรอพบแพทย 2.70 0.65 สง

17. เมอเขารบการรกษาโรคมะเรงปากมดลกแตละครงมคาใชจายสง

2.41 0.64 สง

18. เมอเกดการเจบปวยจากโรคมะเรงปากมดลกสงผลใหเกดความวตกกงวล

2.82 0.44 สง

19. เมอเกดโรคมะเรงปากมดลกแลวท าใหสญเสยอวยวะอนๆ ในรางกาย

2.38 0.77 สง

20. เมอเปนโรคมะเรงปากมดลกสงผลใหไมสามารถท างานไดและขาดรายไดจนเจอครอบครว

2.38 0.79 สง

รวม 2.54 0.28 สง



~ 786 ~

จากตารางท 3 ผลการวเคราะหเกยวกบแบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ พบวา สตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลกมแบบแผนดานความเชอ

ดานสขภาพ โดยภาพรวมอยในระดบสง (x = 2.54, S.D. = .28) เมอพจารณาความคดเหนของเกยวกบแบบแผนดานความเชอดานสขภาพ เปนรายขอ พบวา สตรกลมเสยงสวนใหญมแบบแผนดานความเชอดานสขภาพ อยในระดบสงเชนเดยวกน โดยรายขอทสตรกลมเสยงมระดบแบบแผนความเชอสงทสด คอ การตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลกประจ าปท าใหทราบถง

ความเสยงในการเกดโรคมะเรงปากมดลก ( x = 2.84, S.D. = .40) รองลงมา คอ เมอเกดการเจบปวยจากโรคมะเรงปาก

มดลกสงผลใหเกดความวตกกงวล (x = 2.82, S.D. = .44) สวนรายขอทสตรกลมเสยงมระดบแบบแผนความเชอต าทสด คอ

การหลกเลยงควนบหรเปนการปองกนโรคมะเรงปากมดลก (x = 2.08, S.D. = .76) ตอนท 4 แรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลก อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ ดงตารางท 4 ตารางท 4 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานความคดเหนเกยวแรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก จ าแนกรายขอ

แรงสนบสนนทางสงคม x S.D. ระดบแรงสนบสนน

ทางสงคม

1. เจาหนาทสาธารณสขใหบรการตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลกแกทาน 2.62 0.578 มาก

2. เจาหนาทสาธารณสขประจ าต าบลประชาสมพนธแนะน าทานมาตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลกเพอปองกนโรคมะเรงปากมดลกประจ าป

2.78 0.51 มาก

3. เจาหนาทสาธารณสขอ านวยความสะดวกใหทานโดยการใชรถมารบทานไปตรวจคดกรองมะเรงปากมดลก


4. เจาหนาทสาธารณสขใหการสนบสนนแจกถงยางอนามยฟรเพอปองกนการตดเชอทางเพศสมพนธ


5. รฐบาลใหการสนบสนนชวยเหลอคารกษาพยาบาลดวยบตรประกนสขภาพตามสทธการรกษา

2.57 0.68 มาก

6. อสม.ไดน าจดหมายเชญตามนดใหทานไปตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลกจากเจาหนาทสาธารณสข

2.53 0.61 มาก

7. อสม.ไดใหค าแนะน าในการปองกนโรคมะเรงปากมดลกแกทาน 2.38 0.71 มาก 8. ทานไดรบขอมลขาวสารประชาสมพนธความรการปองกนโรคมะเรงปากมดลกจากเสยงตามสายประจ าหมบาน


9. ผน าชมชน ก านนผใหญบาน สนบสนนสงเสรมทานในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก


10. เพอนบานของทานไดพดคยกบทานในเรองการปองกนโรคมะเรงปากมดลก


11. พอแม ญาตพนองของทาน ไดพดคยกบทานเกยวกบเรองการปองกนโรคมะเรงปากมดลก



~ 787 ~


แรงสนบสนนทางสงคม x S.D. ระดบแรงสนบสนน

ทางสงคม

12. พอแม ญาตพนองของทาน ไดพดคยกบทานเกยวกบเรองการปองกนโรคมะเรงปากมดลก

2.65 0.54 มาก

13. บคคลในครอบครวของทานแนะน าทานใหตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลกประจ าป

2.52 0.61 มาก

14. พอแมญาต พนอง ของทานใหการชวยเหลอทานเมอทานเขาไปรบบรการตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลกหรอพบแพทย

2.53 0.6 มาก

รวม 2.38 0.46 มาก

จากตารางท 4 ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบแรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก จ าแนกรายขอ พบวา แรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก โดยภาพรวมสตรกลมเสยงไดรบการสนบสนนทางสงคม

ในการปองกนโรคมะเรงปากมดลกอยในระดบมาก (x = 2.38, S.D. = .46) เมอพจารณาแรงสนบสนนทางสงคมของสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลกเปนรายขอ พบวา สวนใหญสตรกลมเสยงไดรบการสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลกอยในระดบมากเชนกน โดยรายขอทไดรบการสนบสนนทางสงคมมากทสด คอ เจาหนาท สาธารณสขประจ าต าบล

ประชาสมพนธแนะน าทาน มาตรวจคดกรองโรคมะเรงปากมดลกเพอปองกนโรคมะเรงปากมดลกประจ าป (x = 2.78, S.D. =

.51) รองลงมา คอ พอแม ญาตพนองของทาน ไดพดคยกบทานเกยวกบเรองการปองกนโรคมะเรงปากมดลก (x = 2.65, S.D. = .54) สวนรายขอทไดรบการสนบสนนทางสงคมนอยทสด คอ เพอนบานของทานไดพดคยกบทานในเรองการปองกน

โรคมะเรงปาก (x = 1.96, S.D. = . 07) ตอนท 5 ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก ของสตรกลมเสยงอ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ ดงตารางท 5 ตารางท 5 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตร จ าแนกรายขอ

พฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก x S.D. ระดบพฤตกรรม

1. สบบหร 2.74 0.56 ด

2. พดคยใกลชดหรอไดรบควนบหรขณะทผอนสบบหร 2.13 0.58 ด 3. กนยาคมก าเนดตดตอกนเกน 5 ป 2.25 0.75 ด 4. ท าความสะอาดอวยวะเพศทกครงกอนและหลงการมเพศสมพนธ 2.63 0.59 ด 5. ท าความสะอาดอวยวะเพศทกครงหลงปสสาวะ 2.59 0.61 ด 6. ใชสบเหลวอนามยหรอน ายาท าความสะอาดลางอวยวะเพศของทาน 2.43 0.59 ด 7. ท าความสะอาดโดยการซบอวยวะเพศของทานใหแหงหลงการเขาหองน าสาธารณะ 2.46 0.62 ด 8. ลาดน าหรอกดชกโครกกอนการใชหองน าสาธารณะ 2.46 0.61 ด



~ 788 ~


พฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก x S.D. ระดบพฤตกรรม

9. มเพศสมพนธขณะมประจ าเดอน 2.54 0.69 ด 10. สงเกตความผดปกตของอวยวะเพศ เชน ตม ผน 2.34 0.75 ด 11. สงเกตความผดปกตของสและกลนสงทขบหลงออกจากชองคลอดทาน 2.52 0.55 ด 12. ตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกเปนประจ าทกป 2.65 0.58 ด

รวม 2.47 0.32 ด

จากตารางท 6 ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกพบวา พฤตกรรมการปองกน

มะเรงโรคปากมดลกของสตรกลมเสยงอ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ โดยภาพรวมอยในระดบด (x = 2.47, S.D. = .32) เมอพจารณาพฤตกรรมการปองกนมะเรงโรคปากมดลกของสตรกลมเสยงรายขอ พบวา สวนใหญอยในระดบดเชนเดยวกน โดยรายขอ

ทสตรกลมเสยงมพฤตกรรมการปองกนมะเรงปากมดลกดทสด คอ ไมสบบหร (x = 2.74, S.D. = .56) รองลงมา คอ การไปตรวจ

คดกรองมะเรงปากมดลกเปนประจ าทกป (x = 2.65, S.D. = .58) สวนรายขอทสตรกลมเสยงมพฤตกรรมการปองกนมะเรงปาก

มดลกนอยทสด คอ การนงพดคยใกลชดหรอไดรบควนบหรขณะทผอนสบบหร (x = 2.13, S.D. = .58) ตอนท 6 ผลการวเคราะหความสมพนธระหวางความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก แบบแผนความเชอเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก และแรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก กบพฤตกรรมการดแลตนเองในการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยง อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ ดงตารางท 6 ตารางท 6 คาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสนของความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก แบบแผนความเชอเกยวกบ โรคมะเรงปากมดลก และแรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลกกบพฤตกรรมการปองกน โรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยง

ตวแปร พฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก r P -value

ความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก .055 .303 แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก .240*** <.001 แรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก .364*** <.001

*** มระดบนยส าคญทางสถต .001 จากตารางท 6 พบวา แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก แรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (r = .240 และ r = .364) สวนความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก


~ 789 ~

สรปและอภปรายผล การวจย เรอง ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยง อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ มประเดนส าคญทน ามาสรปผลและอภปรายผลตามวตถประสงคของการศกษา ดงน 1. พฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยง พฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกพบวา พฤตกรรมการปองกนมะเรงโรคปากมดลกของสตรกลม

เสยงอ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ โดยภาพรวมอยในระดบด (x = 2.47, S.D. = .32) เมอพจารณาพฤตกรรมการปองกนมะเรงโรคปากมดลกของสตรกลมเสยงรายขอ พบวา สวนใหญอยในระดบดเชนเดยวกน โดยรายขอทสตรกลมเสยงมพฤตกรรมการ

ปองกนมะเรงปากมดลกดทสด คอ ไมสบบหร (x = 2.74, S.D. = .56) รองลงมา คอ การไปตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกเปน

ประจ าทกป (x = 2.65, S.D. = .58) สวนรายขอทสตรกลมเสยงมพฤตกรรมการปองกนมะเรงปากมดลกนอยทสด คอ การนง

พดคยใกลชดหรอไดรบควนบหรขณะทผอนสบบหร (x = 2.13, S.D. = .58) ซงผลวจยดงกลาวทพบวา พฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกพบวา พฤตกรรมการปองกนมะเรงโรคปากมดลกของสตรกลมเสยงอ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ โดยภาพรวมอยในระดบด เมอพจารณาพฤตกรรมการปองกนมะเรงโรคปากมดลกของสตรกลมเสยงรายขอ พบวา สวนใหญอยในระดบดเชนเดยวกน ทงนอาจโรคมะเรงปากมดลกเปนสาเหตการตายอนดบตนๆ ของโลก และมแนวโนมมากขนโดยเฉพาะประเทศทก าลงพฒนา ส าหรบประเทศไทย พบวา โรคมะเรงปากมดลกเปนปญหาสาธารณสขทส าคญยง เพราะเปนสาเหตการตายของประชากรไทยเปนอนดบท 1 และพบวาโรคมะเรงปากมดลกเปนสาเหตการตายของสตรไทยเปนอนดบท 2 ของโรคมะเรงในสตร รองจากมะเรงเตานม และมแนวโนมสงขนเรอยๆ กระทรวงสาธารณสขในฐานะผดแลดานสขภาพของประชาชนไดตระหนกและเหนความส าคญของปญหาไดมกลยทธ การรณรงค ประชาสมพนธ สงเสรมและปองกนโรคมะเรงปากมดลกตามสอตางๆ ท าใหประชาชนรบรและตระหนกถงความรนแรงของโรคมะเรงปากมดลกมากขน ซงสอดคลองกบการศกษาของเนตรทพย กาญจนพศาล (2553) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรในเขตต าบลดอนมะโนรา อ าเภอบางคนท จงหวดสมทรสงคราม ผลการศกษาพบวา โดยรวมสตรมพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกอยในระดบปานกลางและมากรอยละ 71.6 และสอดคลองกบการศกษาของจ าป ยงวฒนา (2551) ศกษาปจจยทสงผลตอพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรอ าเภอเมอง จงวดสมทรสงคราม พบวา สตรมพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกระดบปฐมภมและระดบทตยภมอยในระดบสง รอยละ 36.9 และ 39.1 ตามล าดบ 2. ความสมพนธระหวางความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก และแรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก กบพฤตกรรมการดแลตนเองในการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยง อ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ จากผลการวจยพบวา แบบแผนความเชอดานสขภาพดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก และแรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลกมความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (r = .240 และ r = .364) สวนความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก ซงผวจยอภปรายผลการวจยดงน 2.1 ความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก ความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก ไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก ซงความรเปนตวแปรหนงทมผลตอพฤตกรรมการดแลตนเองของแตละบคคล ทงน (Pender, 1996) กลาวถง ปจจยดานสตปญญาการรบร ซงเปนหนงในสามปจจยทมอทธพลตอการท ากจกรรมสงเสรมสขภาพของบคคลอยางตอเนองและเปนแบบแผนในการด าเนนชวต แตอยางไรกตาม กรนและกรเธอร (Green and Kreuter, 1991) ไดกลาวถงความรวาเปนปจจยน าทส าคญทจะสงผล



~ 790 ~

ตอการแสดงพฤตกรรม แตความรอยางเดยวไมเพยงพอทจะกอใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพได จะตองมปจจยเออและปจจยเสรมอนๆ รวมดวย ซงผลการศกษานสอดคลองกบผลการศกษาเนตรทพย กาญจนพศาล (2553) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรในเขตต าบลดอนมะโนรา อ าเภอบางคนท จงหวดสมทรสงคราม พบวา ความรเรองโรคมะเรงปากมดลกไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการโรคมะเรงปากมดลกของสตร และสอดคลองกบการศกษาของนนทดา จนตะวงคและคณะ (2560) ทศกษาปจจยทมความสมพนธกบการเขารบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกในสตรกลมเปาหมาย อาย 30-60 ป อ าเภอเมอง จงหวดปทมธาน ทศกษาพบวา ความรเกยวกบโรคมะเรงปากมดลกไมมความสมพนธกบการเขารบการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลก 2.2 แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (r = .240) และพบวา สตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลกมแบบ

แผนดานความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก โดยภาพรวมอยในระดบสง (x = 2.54, S.D. = .28) ซงสอดคลองกบแนวคดแบบจ าลองความเชอดานสขภาพของ Becker (1974 ) ทพบวา บคคลทมการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคสงจะมผลท าใหมพฤตกรรมปองกนโรคมากขน สวนบคคลทเจบปวยและทราบการวนจฉยโรคแลว ความเชอของบคคลเกยวกบโอกาสเสยงตอการเจบปวยจะแตกตางกนจากผทมสขภาพดทวไป แมวาบคคลจะตระหนกถงโอกาสเสยงของการเกดโรคหรอภาวะแทรกซอนตางๆ กตามยงไมเพยงพอทจะกระตนใหเกดการปฏบตพฤตกรรมปองกนโรค จนกวาบคคลจะรบรวาโรคนกอใหเกดอนตรายตอรางกาย หรอสงผลตอสมรรถภาพการท างานของรางกาย สงผลกระทบตอครอบครวสงคม จงจะชวยใหบคคลปฏบตพฤตกรรมปองกนการเกดโรค และเมอบคคลรบรวาตนเองมโอกาสเสยงของการเกดโรคและความรนแรงของการเกดโรคเปนอยางดแลวกตาม แตการทจะมพฤตกรรมการปฏบตหรอไมขนอยกบความเชอของบคคลวาสงทบคคลจะปฏบตนนสามารถลดการคกคามของโรค หรอมประโยชนตอสขภาพของบคคลไดจรง (Rosenstock, 1974) ซงผลการศกษานสอดคลองกบการศกษาของนนทดา จนตะวงคและคณะ (2560) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบการเขารบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกในสตรกลมเปาหมาย อาย 30-60 ป อ าเภอเมอง จงหวดปทมธาน ผลการศกษาพบวา การรบรโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลก การรบรความรนแรงของโรคมะเรงปากมดลก และการรบรประโยชนการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกดวยวธแพพสเมยร มความสมพนธกบการเขารบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกอยางมนยส าคญทางสถต (p-value < .05, < .001 และ < .001 ตามล าดบ) และสอดคลองกบการศกษาของสาวตร พรสนศรรกษ (2550) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกของสตรไทยมสลม จงหวดกระบ พบวา การรบรความสามารถตนเองตอการไปรบการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลก มความสมพนธและสามารถอธบายพฤตกรรมการไปรบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกอยางมนยส าคญทางสถต (Beta = 0.15) 2.3 แรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก แรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (r = .364) พบวา แรงสนบสนนทางสงคมโดยภาพรวมสตรกลม

เสยงไดรบการสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลกอยในระดบมาก (x = 2.38, S.D. = .46) ซงการไดรบแรงสนบสนนทางสงคมเปนปจจยส าคญประการหนงทมผลตอพฤตกรรมสขภาพและการดแลตนเอง เนองจากการสนบสนนทางสงคมเปนตวแปรทางจตสงคม ทมความสมพนธกบสขภาพและพฤตกรรมอนามยของมนษยทงทางรางกายและจตใจ โดยเฉพาะในภาวะทบคคลมการเจบปวยหรอชวยเหลอตนเองไดจ ากด (Tiden, 1985) การไดรบการสนบสนนจากบคคลในครอบครวทด จะสงผลท าใหผปวยโรคความดนโลหตสงมพฤตกรรมการดแลตนเองทดขนดวย ซงผลการศกษานสอดคลองกบการศกษาของนนทดา จนตะวงคและคณะ (2560) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบการเขารบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกในสตรกลมเปาหมาย อาย


~ 791 ~

30-60 ป อ าเภอเมอง จงหวดปทมธาน ผลการศกษาพบวา แรงสนบสนนจากบคคลในครอบครว สนบสนนจากบคคลภายนอกครอบครว และการไดรบขอมลขาวสารจากแหลงตางๆ มความสมพนธกบการเขารบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกอยางมนยส าคญทางสถต (p-value < .001, < .01 และ < .001 ตามล าดบ) และสอดคลองกบการศกษาของปรยานช รงเรอง (2558) ศกษาปจจยทสมพนธกบพฤตกรรมตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงทไมเคยตรวจคดกรองในชวง 3 ปทผานมา พบวา การไดรบแรงสนบสนนทางสงคมจากอาสาสมครสาธารณสข มความสมพนธกบการเขารบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกอยางมนยส าคญทางสถต (p-value < .01) ขอเสนอแนะการน าผลการวจยไปใช 1. จากผลการศกษา พบวา แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคมะเรงปากมดลก แรงสนบสนนทางสงคมในการปองกนโรคมะเรงปากมดลก มความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลก ดงนนควรน าปจจยดงกลาวมา วเคราะหจดแขงจดออน วางแผนกลยทธ เพอเปนแนวทางในการด าเนนงานและพฒนารปแบบการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงในเขตพนทใหดและมประสทธภาพตอไป 2. สงเสรมการสอสารและการประชาสมพนธขอมลเกยวกบโรคมะเรงปากมดลกและการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกผานเจาหนาทสาธารณสข อาสาสมครสาธารณสข บคคลในชมชน อาจเพมชองทาง เชน สอออนไลนใหมากขน 3. ควรมการศกษาวจยเชงปฏบตการ (Action Research) หรอการวจยและพฒนา (Research and Development) เพอหารปแบบสรางการมสวนรวมในกระบวนการพฒนา สงเสรมความรใหมการปฏบตทถกตองเหมาะสม ในการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงทเหมาะสมกบบรบทของพนท เอกสารอางอง จตพล ศรสมบรณ. (2549). ฮมแมนแพปพโลมาไวรสและมะเรงปากมดลก. กรงเทพฯ: ทมส. จ าป ยงวฒนา. (2551). ปจจยทสงผลตอพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตร อ าเภอเมอง จงหวดสมทรสงคราม.

ปรญญานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสขศกษา. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร นนทดา จนตะวงค, ปยธดา ตรเดช, สคนธา ศร และ ชาญวทย ตรเดช (2560). ปจจยทมความสมพนธกบการเขารบบรการตรวจ

คดกรองมะเรงปากมดลกในสตรกลมเปาหมาย อาย 30-60 ป อ าเภอเมอง จงหวดปทมธาน. วารสารวทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร, 28 (1), 63-79.

เนตรทพย กาญจนพศาล. (2553). ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคมะเรงปากมดลกของสตรในเขตต าบลดอนมะโนรา อ าเภอบางคนท จงหวดสมทรสงคราม. ปรญญานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสขศกษา. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ปรยานช รงเรอง. (2558). ปจจยทสมพนธกบพฤตกรรมตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกของสตรกลมเสยงทไมเคยตรวจคดกรอง ในชวง 3 ปทผานมา. ปรญญานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเอกสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร .มหาวทยาลยมหดล.

วศน โพธพฤกษ และยวด อ าพน. (2551). การพฒนารปแบบการคดกรองมะเรงปากมดลก ศนยแพทยชมชนตลกด อ าเภอทพพน จงหวดอทยธาน. วารสารโรคมะเรง, 28 (1) , 4-12.

สาวตร พรสนศรรกษ. (2550). ปจจยทสมพนธกบพฤตกรรมการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกของสตรไทยมสลม จงหวดกระบ. ปรญญานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเอกสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร, มหาวทยาลยมหดล



~ 792 ~

ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาฬสนธ. (2560). แบบสรปรายงานผลการตรวจราชการและการตดตามการด าเนนงานตามนโยบาย. ของกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2560. (อดส าเนา)

สถตทะเบยนราษฎรกรมการปกครองอ าเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ. (2560). เอกสารอดส าเนา ส านกนโยบายและแผนงานสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข (2554). สถตสาธารณสข 2554. กระทรวงสาธารณสข : นนทบร Becker, M.H. (1974). The Health Belief Model and Preventive Health Behavior. Health Education Monographs. 2,4

winter : 354-385. Green, Lawrence W., and kreuter, Marshall W. (1991). Health Promotion Planning an Education and Environment

approach. 2nd ed. Toronto: Mayfied Publishing Company. Pender, N.J. (1996). Health Promotion in Nursing Practice. Connecticut : Appleton & Lange,. Rosenstock, I. M. (1974). The health belief model and preventive health behavior. In M. H.Becker(Ed), The

health belief model and personal behavior). New Jersey: Charles B. Slack, 27-59. Tiden, V.P. (1985). Issues of conceptualization and measurement of social support in the construction of nursing

theory, Res.Nurs. Health, 8:199-206 .


~ 793 ~

HS-10

การมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกของ

สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนในอาเภอนาแก จงหวดนครพนม

The Participation of Members of the Local Government Council on Dengue

Hemorrhagic Fever Prevention and Control in Na Kae district,

Nakhon Phanom Province.

สเทพ รกษาพล1* ธนยสญจน สขเสรม2 และ กฤษณ ขนลก3

Sutep Raksapol1, Thanoosin Sukserm2, and Kris Khunluek3 1 นกศกษาหลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต/สาขาวชาสาธารณสขศาสตร

คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยสขภาพ มหาวทยาลยกาฬสนธ 2อาจารยประจาหลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต/สาขาวชาสาธารณสขศาสตร


คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยสขภาพ มหาวทยาลยกาฬสนธ


บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงค เพอศกษาการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกร

ปกครองสวนทองถนและศกษาความสมพนธของความรเกยวกบโรคไขเลอดออก การรบรบทบาทหนาทในการปองกนและควบคม

โรคไขเลอดออก แบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคไขเลอดออก กบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออก

ของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน กลมตวอยาง คอ สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนในอาเภอนาแก จงหวด

นครพนม จานวน 160 คน โดยการใชสตรประมาณคาเฉลย กรณทราบขนาดประชากร โดยการสมอยางงายอยางเปนสดสวน เกบ

รวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามทพฒนาขน ซงผานตรวจสอบความตรงเชงเนอหาและความเทยงแลว วเคราะหขอมลโดยใช

สถต การแจกแจงความถ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน ผลการวจยพบวา ความร

เกยวกบโรคไขเลอดออกมความสมพนธทางบวกกบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกอยางมนยสาคญทาง

สถตทระดบ .01 และแบบแผนความเชอดานสขภาพเกยวกบโรคไขเลอดออก มความสมพนธทางบวกกบการมสวนรวมในการ

ปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001 สวนการรบรบทบาทหนาทไมมความสมพนธกบการม

สวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

คาหลก: การมสวนรวม การปองกนและควบคม โรคไขเลอดออก

Abstract

The purposes of this study were to study the participation in dengue hemorrhagic fever prevention and

control of members of the local government council and study the relationship between knowledge about

dengue hemorrhagic fever, role perception in dengue hemorrhagic fever prevention and control, health belief



~ 794 ~

about dengue hemorrhagic fever with participation in dengue hemorrhagic fever prevention and control of

members of the local government council. The samples were members of the local government council in Na

Kae district, Nakhon Phanom Province 160 person. The formula used to calculate sample size by estimating the

proportion of the population obtained by proportional stratified random sampling. The data were collected by

using questionnaires that was developed and passed for the content validity and reliability check. The Data were

analyzed with the use of the frequency, mean, standard deviation and Pearson’s Product Moment Correlation

Coefficient. The results found that knowledge about dengue hemorrhagic fever was positively related to the

participation in dengue hemorrhagic fever prevention and control with significantly at the .01 level and health

belief about dengue hemorrhagic fever was positively related to the participation in dengue hemorrhagic fever

prevention and control with significantly at the .001 level. The role perception was not related to the participation

in dengue hemorrhagic fever prevention and control.

Keywords: The Participation, Prevention and Control, Dengue Hemorrhagic Fever

บทนา

โรคไขเลอดออก พบการระบาดครงแรกทกรงมะนลา ประเทศฟลปปนส ในป พ.ศ. 2496-2497 ซงนบวาเปนโรค

อบตใหม ตอมาพบการระบาดในประเทศไทยเมอป พ.ศ. 2501 และหลงจากนนไดมการระบาดไปยงประเทศตางๆ ทอยในเขตรอน

ของทวปเอเชย ซงในขณะนนมเพยง 9 ประเทศทมการระบาดของโรคตดเชอเดงก แตในปจจบนมประเทศทมโรคไขเลอดออกเปน

โรคประจาถนมากกวา 100 ประเทศ อยในแถบภมภาคเอเชย อเมรกา แอฟรกา เมดเตอรเรเนยน และประเทศในแถบแปซฟก

ตะวนตก ซงในชวงทศวรรษทผานมาโรคไขเลอดออกมแนวโนมทเพมขนอยางเหนไดชด โดยองคการอนามยโลกไดคาดการณในแต

ละปจะพบผตดเชอไวรสเดงก จานวน 50-100 ลานราย และเสยชวตประมาณ 22,000 ราย โรคตดเชอเดงกจงเปนโรคตดตอทเปน

ปญหาทางดานสาธารณสขในประเทศแถบภมภาครอนชน ไดแก ประเทศในแถบภมภาคอเมรกากลางและใต เอเชยตะวนออก

เฉยงใต และแปซฟกตะวนตก โดยในป พ.ศ. 2551 พบผปวยตดเชอเดงกทง 3 ภมภาค รวมกนมากกวา 1.2 ลานราย และป พ.ศ.

2556 พบผปวยมากกวา 3 ลานราย (กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2558)

สาหรบในประเทศไทยเกดโรคไขเลอดออกระบาดใหญครงแรกในป พ.ศ. 2501 ทกรงเทพฯ พบผปวยประมาณ 2,000

กวาราย อตราปวยตาย รอยละ 14 ในระยะ 5 ป ตอจากนนมากมรายงานผปวยโรคไขเลอดออกทกป สวนใหญรายงานจาก

กรงเทพฯ และธนบร การระบาดเปนแบบปหนงสงและปถดมาลดตาลง หลงจากนน โรคไขเลอดออกไดแพรกระจายไปตามจงหวด

ตางๆโดยเฉพาะทเปนหวเมองใหญมประชากรหนาแนนและการคมนาคมสะดวก โรคไขเลอดออกแพรกระจายอยางรวดเรวจนใน

ทสดกพบวามรายงานผปวยดวยโรคนจากทกจงหวดของประเทศไทย และรปแบบการระบาดของโรคไขเลอดออกกไดเปลยนแปลง

ไปจากเดมทเปนแบบปเวนปมาเปนแบบสง 2 ป แลวลดตาลงหรอลดตาลง 2 ปแลวเพมสงขน ซงประเทศไทยจดเปนประเทศ

ในกลมทมการระบาดโรคสงเปนอนดบ 6 ใน 30 ประเทศ (กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2558)

สถานการณโรคไขเลอดออกของจงหวดนครพนม พบวา ในป พ.ศ. 2559 มรายงานผปวยโรคไขเลอดออก สะสมรวม

326 ราย อตราปวย 46.14 ตอประชากรแสนคน การกระจายการเกดโรคไขเลอดออกตามกลมอายสวนใหญพบในกลมอาย 10-14

ป มอตราปวย สงสด คอ 163.04 ตอประชากรแสนคน รองลงมาไดแก กลม อาย 15 – 19 ป อตราปวยเทากบ 145.46

ตอประชากรแสนคน อาย 5-9 ป อตราปวยเทากบ 109.20 ตอประชากรแสนคน ตามลาดบ การกระจายการเกดโรคไขเลอดออก

ราย อาเภอธาตพนม มอตราปวยสงทสด ปวยเทากบ 103.14 ตอประชากรแสนคน รองลงมา ไดแก อาเภอนาทม อตราปวยเทากบ

82.3 ตอประชากร แสนคน อาเภอเมองนครพนม อตราปวย 72.14 ตอประชากรแสนคน อาเภอนาแก อตราปวย 51.22 ตอ


~ 795 ~

ประชากรแสนคน และอาเภอทาอเทน อตราปวย 44.12 ตอประชากรแสนคน ตามลาดบ (สานกงานสาธารณสขจงหวดนครพนม,

2559)

จะเหนไดวาโรคไขเลอดออกเปนโรคทสาคญซงตองอาศยการควบคมและปองกนอยางตอเนอง กระทรวงสาธารณสขจง

ถอวาการควบคมปองกนไขเลอดออกเปนนโยบายสาคญและมโครงการตอเนองเรอยมาจนถงปจจบน และมแนวโนมเพมมากขน

เรอยๆ และทางดานการแพทย ผปวยโรคไขเลอดออกทรนแรงอาจเกดภาวะชอกซงเปนผลจากการรวของพลาสมา จะทาใหถง

เสยชวตอยางรวดเรวถาไมไดรบการวนจฉยและดแลรกษาอยางถกตอง โรคนนบเปนสาเหตทสาคญของการปวยและการตายใน

เดก ปจจยสาคญททาใหมการระบาดและมการขยายพนทเกดโรคออกไปอยางกวางขวาง ไดแก การเพมขนของจานวนประชากร

โดยเฉพาะอยางยงคอมชมชนเมองเพมมากขน มการเคลอนไหวของประชากร และมยงลายมากขนตามการเพมของภาชนะขงนาท

คนทาขน การคมนาคมทสะดวกขนทงทางถนนและทางอากาศ ทาใหมการเดนทางมากขนทงภายในและระหวางประเทศ ปจจย

เหลานทาใหการแพรกระจายของเชอไวรสเดงกเปนไปไดอยางรวดเรว การเปลยนแปลงในชนดของเชอไวรสเดงก ซงมอยในแตละ

พนทกมความสาคญตอการเกดโรค (ศรเพญ กลปยาณรจ และคณะ, 2556) สานกงานสาธารณสขจงหวดนครพนม ไดดาเนนงาน

ปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก ไดแก การใหความรแกประชาชนผานสอมวลชน ผานหอกระจายขาวประจาหมบาน วทย

ชมชน ใหความรแกเจาหนาทสาธารณสข กลมผนาชมชน อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน ตลอดจนพนหมอกควนกาจด

ยงลายในชมชนทมการะบาดของโรค แตกไมสามารถลดอบตการณการเกดโรคไขเลอดออกได ดงนนมาตรการทดทสดกนาจะเปน

การกาจดแหลงเพาะพนธลกนายงลาย ทเปนพาหะของโรค ซงมาตรการดงกลาวจะประสบผลสาเรจไดมากนอยเพยงใดขนกอยกบ

กระบวนการการมสวนรวมของทกภาคสวนในพนท ทงองคกรของภาครฐ องคกรภาคเอกชนและประชาชนทวไป โดยเฉพาะอยาง

ยงองคกรปกครองสวนทองถนในพนทนน

องคกรปกครองสวนทองถนเปนหนวยงานทอยในชมชนและอานาจหนาทในการปองกนและระงบโรคตดตอ และ

นโยบายการกระจายอานาจใหองคการปกครองสวนทองถน ตามพระราชบญญตกาหนดแผนและขนตอนการกระจายอานาจให

องคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2542 ซงองคกรปกครองสวนทองถนมหนาทในการใหบรการแกประชาชน ซงกจกรรมสาคญซง

มระบไวในบทบาทหนาทขององคกรปกครองสวนทองถนทเกยวของโดยตรง คอ การปองกนและระงบโรคตดตอ โดยบทบาทของ

สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน มหนาทสาคญใหความเหนชอบแผนพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถน พจารณาให

ความเหนชอบรางขอบญญต รางขอบญญตงบประมาณรายจายประจาป รางขอบญญตงบประมาณรายจายเพมเตม ควบคมการ

ปฏบตงานของคณะผบรหารใหเปนไปตามนโยบายและแผนพฒนา มสทธตงกระทถามตอคณะบรหารขององคกรปกครองสวน

ทองถนอนเกยวกบงานในหนาท เสนอบญญตขอเปดอภปรายทวไปเพอใหนายกองคกรปกครองสวนทองถนแถลงขอเทจจรงหรอ

แสดงความคดเหนในปญหาเกยวกบการบรหารงาน ดงนนสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนจงมบทบาทสาคญในการเปน

ตวแทนของประชาชน ในการรวมดาเนนงานขององคกรปกครองสวนทองถน เพอใหคณะบรหารองคกรปกครองสวนทองถน

ดาเนนงานเพอพฒนาทองถนใหเปนไปตามนโยบาย โดยเฉพาะการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในชมชน นบเปนเรอง

จาเปนและสาคญทองคกรปกครองสวนทองถนทตองการดาเนนงานตามกฎหมายเพอใหประชาชนลดอตราการปวยและเสยชวต

ดวยโรคไขเลอดออก

ดงนน ขอมลเกยวกบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

ในอาเภอนาแก จงหวดนครพนม มความสาคญทจะสามารถนาไปวางแผนดาเนนกจกรรม สงเสรมทกภาคสวนขององคกรปกครอง

สวนทองถนถนรวมกนดาเนนงาน และควบคมกากบในการดาเนนงานปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในชมชนใหม

ประสทธภาพ อนจะสามารถลดอตราการปวยและเสยชวตจากโรคไขเลอดออก สงผลใหประชาชนในชมชนมคณภาพชวตทด

ดารงชวตอยกบครอบครวและสงคมอยางมความสข



~ 796 ~


1. เพอศกษาการมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

ในอาเภอนาแก จงหวดนครพนม

2. เพอความสมพนธระหวางความรเกยวกบโรคไขเลอดออก การรบรบทบาทหนาทในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออก และแบบแผนความเชอดานสขภาพตอโรคไขเลอดออกกบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออก

ของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนในอาเภอนาแก จงหวดนครพนม


การศกษาครงนเปนการวจยเชงพรรณนา (Descriptive Research) โดยศกษาแบบภาคตดขวาง (Cross Sectional

Study) มวธการดาเนนการวจยดงตอไปน

1. ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรและกลมตวอยาง คอ สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน ในอาเภอนาแก จงหวดนครพนม ทง 13

แหง ซงเปนเทศบาล 2 แหง และองคการบรหารสวนตาบล 11 แหง ทงหมด จานวน 272 คน โดยกลมตวอยางใชวธสมกลม

ตวอยางแบบการสมอยางงาย สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน ในอาเภอนาแก จงหวดนครพนม และกาหนดขนาดกลม

ตวอยาง โดยใชสตรประมาณคาเฉลย กรณทราบขนาดของประชากรไดขนาดตวอยาง จานวน 160 คน

2. การเกบรวบรวมขอมล

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลของการวจยม แบบสอบถาม (Questionnaire From) ประกอบไปดวย 5

สวน ดงน

สวนท 1 ขอมลสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม แบบสอบถามเปนแบบตรวจสอบรายการ (Check List)

สวนท 2 ความรเกยวกบโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน โดยคาถามเปนแบบเลอก

คาตอบ Interval Scale มใหเลอกตอบ 2 ตวเลอก คอ “ใช” และ “ไมใช” โดยมเกณฑการใหคะแนน

ตอบใช หมายถง เมอขอความนนตรงตามขอเทจจรง ให 1 คะแนน

ตอบไมใช หมายถง เมอขอความไมตรงตามขอเทจจรง ให 0 คะแนน

เกณฑในการแปลผลคะแนนระดบความรเกยวกบโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

ใชการพจารณาแบงระดบคะแนนแบบองเกณฑ โดยประยกตจากหลกเกณฑของ มเกณฑแบงคะแนนออกเปน 3 ระดบ ดงน

ความรระดบด ไดคะแนนตงแตรอยละ 80 ขนไป

ความรระดบปานกลาง ไดคะแนนอยระหวางรอยละ 60-79.99

ความรระดบตา ไดคะแนนตากวารอยละ 60

สวนท 3 การรบรบทบาทหนาทของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน ในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออก โดยคาถามเปนแบบเลอกตอบ 5 ตวเลอก คอใหคะแนนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating scale) 5 ระดบ

ดงน ไมเหนดวยอยางยง ไมเหนดวย ไมแนใจ เหนดวย เหนดวยอยางยง โดย ใหเลอกตอบเพยง 1 ตวเลอก

เกณฑในการแปลความหมาย คะแนนการรบรบทบาทหนาทของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน ใน

การปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก โดยแบงเกณฑ คดคะแนน (คะแนนสงสด – คะแนนตาสด)/จานวนชน สรปผลเปน 3

ระดบ คอ ตา ปานกลาง สง ดงน

คะแนนเฉลย 1.00 – 2.33 หมายถง การรบรบทบาทหนาทอยในระดบตา

คะแนนเฉลย 2.34 – 3.67 หมายถง การรบรบทบาทหนาทอยในระดบปานกลาง


~ 797 ~

คะแนนเฉลย 3.68 – 5.00 หมายถง การรบรบทบาทหนาทอยในระดบสง

สวนท 4 แบบแผนความเชอดานสขภาพตอโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน โดย

คาถามเปนแบบเลอกตอบ 5 ตวเลอก คอใหคะแนนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating scale) 5 ระดบ ดงน ไมเหนดวย

อยางยง ไมเหนดวย ไมแนใจ เหนดวย เหนดวยอยางยง

เกณฑในการแปลความหมาย คะแนนแบบแผนความเชอดานสขภาพของสมาชกสภาองคกรปกครองสวน

ทองถน ในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก โดยแบงเกณฑ คดคะแนน (คะแนนสงสด – คะแนนตาสด)/จานวนชน

สรปผลเปน 3 ระดบ คอ ตา ปานกลาง สง ดงน

คะแนนเฉลย 1.00 – 2.33 หมายถง แบบแผนความเชอดานสขภาพอยในระดบตา

คะแนนเฉลย 2.34 – 3.67 หมายถง แบบแผนความเชอดานสขภาพอยในระดบปานกลาง

คะแนนเฉลย 3.68 – 5.00 หมายถง แบบแผนความเชอดานสขภาพอยในระดบสง

สวนท 5 การมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน โดย

คาถามเปนแบบเลอกตอบ 5 ตวเลอก คอใหคะแนนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating scale) 5 ระดบ ดงน นอยทสด นอย

ปานกลาง มาก มากทสด

เกณฑในการแปลความหมาย คะแนนการมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกของสมาชกสภา

องคกรปกครองสวนทองถน โดยแบงเกณฑ คดคะแนน (คะแนนสงสด – คะแนนตาสด)/จานวนชน สรปผลเปน 3 ระดบ คอ

นอย ปานกลาง มาก ดงน

คะแนนเฉลย 1.00 – 2.33 หมายถง การมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกระดบนอย

คะแนนเฉลย 2.34 – 3.67 หมายถง การมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกระดบปานกลาง

คะแนนเฉลย 3.68 – 5.00 หมายถง การมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกระดบมาก

3. การคณภาพของเครองมอ

ผวจยดาเนนการสรางเครองมอและตรวจสอบความถกตองของการใชภาษา ความชดเจนของภาษา และความ

ตรงเชงเนอหา (Content Validity) แลวนาแบบสอบถามเสนอผทรงคณวฒ จานวน 3 ทาน เพอหาคาดชนความสอดคลอง

ระหวางขอคาถามกบวตถประสงค (IOC : Index of item objective Congruence) แลวปรบปรงแบบสอบถามทมคา IOC

ตง 0.5 ขนไป แลวนาไปทดลองใช (Try-Out) กบสตรกลมเสยงโรคมะเรงปากมดลกในหมบาน ทไมใชกลมตวอยาง จานวน 30

คน เพอหาคาความเชอมนของเครองมอ โดยแบบสอบถามทกสวนมคาความเชอมนตงแต 0.7 ขนไป

4. สถตทใชในการวเคราะหขอมล

การศกษาครงน ผวจยใชโปรแกรมสาเรจรปชวยในการวเคราะหขอมล ใชการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย

และสวนเบยงเบนมาตรฐาน และ สมประสทธสหสมพนธเพยรสน (Pearson’s Correlation Coefficient)


1. ขอมลสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม

กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชาย คดเปนรอยละ 86.88 อายอยในชวง 40-60 ป คดเปนรอยละ 88.12 รายได

สวนใหญมรายไดตอเดอน ตากวา 10,000 บาท คดเปนรอยละ 77.50 ระดบการศกษา สวนใหญมการศกษาอยในระดบ

ประถมศกษา คดเปนรอยละ 55.62 สถานภาพสมรสสวนใหญมสถานภาพสมรส คดเปนรอยละ 88.75 ระยะเวลาการดารง

ตาแหนงในสภาองคกรปกครองสวนทองถน สวนใหญดารงตาแหนง มากกวา 10 ป คดเปนรอยละ 48.75



~ 798 ~

2. ความรเกยวกบโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

ตารางท 1 จานวนและรอยละของระดบความรทถกตองเกยวกบโรคไขเลอดออก

ระดบความร ระดบคะแนน

(ขอ)

จานวน

(คน) รอยละ

ระดบความรด 12-15 54 33.75


ระดบความรตา 0-8 3 1.87

(Max = 13, Min = 7, x = 11. 10, SD = .99)

กลมตวอยางสวนใหญมระดบความรเกยวกบโรคไขเลอดออก อยในระดบปานกลาง คดเปนรอยละ 64.38 รองลงมา

มความรระดบด คดเปนรอยละ 33.75 และมความรระดบตา คดเปนรอยละ 1.87 ตามลาดบ

3. การรบรบทบาทหนาทในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

ตารางท 2 การรบรบทบาทหนาทในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

การรบรบทบาทหนาท x S.D. ระดบ

การรบร

1. หนาทในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในชมชน 3.92 .36 สง

2. โรคไขเลอดออกเปนโรคระบาดทสมาชก สภาองคกรปกครองสวนทองถน

ตองดาเนนการไมใหเกดขนในชมชน

4.03 .51 สง

3. บทบาทในการพจารณาจดสรรงบประมาณเพอใหมการดาเนนงานปองกน

โรคไขเลอดออก

4.03 .57 สง

4. อปท.สามารถดาเนนการจดซอทรายอะเบท เครองพนหมอกควน

เพอใชในการควบคมโรคไขเลอดออกได

4.02 .57 สง

5. การประสานงานกบหนวยงานทเกยวของเปนสงจาเปนในการควบคมโรค

ไขเลอดออก

4.01 .52 สง

6. การสงเสรมใหประชาชนในตาบลมความรเกยวกบการปองกนโรค

ไขเลอดออกเปนบทบาทหนาทของสมาชกสภาองคกรปกครองสวน

ทองถน

4.03 .56 สง

7. การจดหาวสดอปกรณในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกเปน

หนาทของเจาหนาทสาธารณสข

4.05 .56 สง

8. การจดหาวสดอปกรณในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกเปน

หนาทของเจาหนาทสาธารณสข

4.13 .48 สง


~ 799 ~

ตารางท 2 การรบรบทบาทหนาทในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

การรบรบทบาทหนาท x S.D. ระดบการรบร

9. บทบาทในการทาใหประชาชนในชมชนปลอดภยจากโรคไขเลอดออก 4.14 .52 สง

10. บทบาทประสานความเขาใจอนดระหวาง อปท. กบประชาชนในการ

ปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกมากยงขน

4.01 .35 สง

11. ทานมบทบาทในการตรวจสอบและตดตามการปฏบตงานปองกนและ

ควบคมโรคไขเลอดออกในชมชน

4.06 .51 สง

12. สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนทกคนควรเปนทพงของ

ประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก

4.20 .51 สง

รวม 4.05 .27 สง

การรบรบทบาทหนาทในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนโดย

ภาพรวมอยในระดบสง โดยมคาเฉลยเทากบ 4.05 (SD. =.27) การรบรบทบาทหนาทรายขอ อยในระดบสงทกขอ โดยสมาชก

สภาองคกรปกครองสวนทองถนทกคนควรเปนทพงของประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก เปนการรบร

บทบาทหนาทสงสด โดยมคาเฉลยเทากบ 4.20 (SD. =.51) รองลงมา บทบาทในการทาใหประชาชนในชมชนปลอดภยจากโรค

ไขเลอดออก โดยมคาเฉลยเทากบ 4.14 (SD. =.52) สวนหนาทในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในชมชน

เปนบทบาททระดบการรบรบทบาทหนาทตาทสด โดยมคาเฉลยเทากบ 3.92 (SD. =.36)

4. แบบแผนความเชอดานสขภาพตอโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

ตารางท 3 แบบแผนความเชอดานสขภาพตอโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

แบบแผนความเชอดานสขภาพ x S.D. ระดบความเชอ

1. หากเปนโรคไขเลอดออกอาจเปนอนตรายถงตายได 4.12 .48 สง

2. เดกอาย 6-15 ป มโอกาสเสยงตอการเปนโรคไขเลอดออกมากทสด 3.88 .73 สง

3. ทกคนมโอกาสปวยเปนโรคไขเลอดออกไดถาไมควบคมและปองกนแหลง

เพาะพนธลกนายงลาย

4.11 .58 สง

4. คนทเคยปวยเปนโรคไขเลอดออกแลวสามารถเปนซาไดอก 3.99 .62 สง

5. การถกยงลายกดเพยงครงเดยวกอาจเปนโรคไขเลอดออกได 3.97 .68 สง

6. โรคไขเลอดออกระบาดมากในฤดฝน 4.28 .62 สง

7. ขยะในชมชน เชน กลองโฟม แกว ถงพลาสตก ทมนาขงเวลาฝนตกจะกลายเปน

แหลงเพาะพนธยงลายสงผลใหมโอกาสเกดโรคไขเลอดออกได

4.18 .50 สง

8. โรคไขเลอดออกเปนโรคทมความรนแรงทาใหผปวยเสยชวตได 4.16 .61 สง

9. การปวยดวยโรคไขเลอดออกมผลกระทบตอคาใชจายและการหารายไดของ

ผปวยและครอบครว

4.18 .49 สง



~ 800 ~

10. การปวยดวยโรคไขเลอดออกของประชาชน ทาใหรฐตองสนเปลองงบประมาณ

ในการรกษาพยาบาล

4.19 .53 สง

ตารางท 3 แบบแผนความเชอดานสขภาพตอโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

แบบแผนความเชอดานสขภาพ x S.D. ระดบความเชอ

11. การเกดโรคไขเลอดออกในชมชน สงผลให อปท.ตองเสยคาใชจายใน

การควบคมโรค

3.99 .44 สง

12. โรคไขเลอดออกเปนปญหาสาคญทควรไดรบการแกไขอยางเรงดวน 4.18 .44 สง

13. การปองกนโรคไขเลอดออก ควรดาเนนการกอนฤดฝนเพอกาจดแหลง

เพาะพนธลกนายงลายใหเหลอนอยทสด

4.17 .61 สง

14. การปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกโดยการกาจดแหลงเพาะพนธ

ลกนายงลายเปนเรองทไมยงยากและทกครวเรอนสามารถทาได

4.14 .54 สง

15. การควบคมโรคไขเลอดออกดวยการกาจดแหลงเพาะพนธลกนายงลาย

เปนวธการทดและเหมาะสม เพราะใชงบประมาณนอยกวาการ

รกษาพยาบาล

4.03 .49 สง

16. การใหประชาสมพนธเกยวกบการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก

เปนสงทตองกระทาอยางตอเนอง

4.16 .59 สง

17. การปวยดวยโรคไขเลอดออกทาใหครอบครวตองเสยเวลา เสยเงน ในกา

ดแลรกษาผปวย

4.06 .57 สง

รวม 4.10 .26 สง

แบบแผนความเชอดานสขภาพตอโรคไขเลอดออกโดยภาพรวมอยในระดบสง โดยมคาเฉลยเทากบ 4.10 (SD. =.26)

แบบแผนความเชอดานสขภาพอยในระดบสงทกขอ โดย โรคไขเลอดออกระบาดมากในฤดฝน มคาเฉลยเทากบ 4.28

(SD. =.62) รองลงมาคอ การปวยดวยโรคไขเลอดออกของประชาชน ทาใหรฐตองสนเปลองงบประมาณในการรกษาพยาบาล

มคาเฉลยเทากบ 4.19 (SD. =.53) สวนเดกอาย 6-15 ป มโอกาสเสยงตอการเปนโรคไขเลอดออกมากทสด เปนแบบแผนความ

เชอดานสขภาพตอโรคไขเลอดออกตาทสด โดยมคาเฉลยเทากบ 3.88 (SD. =.73)

5. การมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

ตารางท 4 การมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

การมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก x S.D. ระดบการมสวนรวม

1. การมสวนรวมในการคนหาผปวยดวยโรคไขเลอดออกในหมบานจาก

แหลงขาวสารตางๆ

3.81 .62 มาก

2. การตดตอหนวยงานของรฐในการขอรบทราบขอมลการระบาดของ

โรคไขเลอดออกในพนท

3.84 .72 มาก

3. การสารวจหรอมสวนรวมในการสารวจหาขอมลผปวยโรค

ไขเลอดออกในละแวกบานหรอในหมบาน

3.81 .76 มาก


~ 801 ~


การมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก x S.D. ระดบการ

มสวนรวม

4. การมสวนรวมในการรบทราบสถานการณโรคไขเลอดออกในหมบาน

จากการรวมประชมในหมบาน

3.86 .67 มาก

5. การรวมในกจกรรมประชาคมหรอประชมในหมบานในการคนหา

ปญหาหรอสาเหตการปวยของโรคไขเลอดออก

3.87 .71 มาก

6. การมสวนรวมกาหนดขอตกลงในการจดสภาพแวดลอมในชมชน

สถานทสาธารณะไมใหเปนแหลงเพาะพนธยง

3.81 .70 มาก

7. การมสวนรวมเปนคณะกรรมการ คณะทางาน ของหมบานในการ

แกไขปญหาการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในหมบาน

3.76 .579 มาก

8. การมสวนรวมในการประชมวางแผนเพอแกไขปญหาการปวยดวย

โรคไขเลอดออกกบเจาหนาทสาธารณสข

3.71 .78 มาก

9. การรวมรณรงค ประชาสมพนธในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออกในหมบาน

3.90 .72 มาก

10. การแจงขอมลการปวยของคนในหมบานและไดแจงให อสม.หรอ

เจาหนาทสาธารณสขทราบ

3.87 .81 มาก

11. การมสวนรวมในการประสานงานกบเจาหนาทสาธารณสขในการ

ปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในชมชน

3.71 .55 มาก

12. การเขารวมกจกรรมรณรงคการกาจดแหลงเพาะพนธลกนายงลาย

เชน ใสทราบกาจดลกนายงลาย หรอพนหมอกควนในหมบานเมอม

การะบาดของโรค

3.88 .71 มาก

13. การมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก ทาใหบาน

และบรเวณบานของทานมสภาพแวดลอมทปลอดภยและไมมแหลง

เพาะพนธยงลาย

3.82 .78 มาก

24. การมสวนรวมในการตดตามและประเมนผลการดาเนนงานปองกน

และควบคมโรคไขเลอดออกของสถานบรการสาธารณสขในเขต

รบผดชอบ

3.50 .86 ปานกลาง

รวม 3.76 .49 มาก

การมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกโดยภาพรวมอยในระดบมาก โดยมคาเฉลยเทากบ 3.76

(SD. =.49) การมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกรายขอ สวนใหญอยในระดบมาก โดยการรวมรณรงค

ประชาสมพนธในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกในหมบาน เปนการมสวนรวมในระดบมากทสด โดยมคาเฉลยเทากบ

3.90 (SD. =.72) รองลงมา การไดรบการยอมรบจากประชาชนมากขนจากการดาเนนงานปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก

ในชมชน คาเฉลยเทากบ 3.89 (SD. =.63) สวนการมสวนรวมในการตดตามและประเมนผลการดาเนนงานปองกนและควบคม



~ 802 ~

โรคไขเลอดออกของสถานบรการสาธารณสขในเขตรบผดชอบ เปนการมสวนรวมในระดบนอยทสด คาเฉลยเทากบ 3.50

(SD. =.86)

6. ความสมพนธของความรเกยวกบโรคไขเลอดออก การรบรบทบาทหนาทในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออก และแบบแผนความเชอดานสขภาพกบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกกบการมสวน

รวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

ตารางท 5 คาสมประสทธสหสมพนธระหวางปจจยขอมลสวนบคคล ความรเกยวกบโรคไขเลอดออก การรบรบทบาทหนาทใน

การปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก และแบบแผนความเชอดานสขภาพกบการมสวนรวมในการปองกนและ

ควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชกองคกรปกครองสวนทองถน

ตวแปร การมสวนรวมในการปองกนและควบคม

โรคไขเลอดออก

r p-value

ความรเกยวกบโรคไขเลอดออก .208** .008

การรบรบทบาทหนาทในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก .148 .062

แบบแผนความเชอดานสขภาพตอโรคไขเลอดออก 1.000*** <.001

** มนยสาคญทางสถตทระดบ .01

*** มระดบนยสาคญทางสถต .001

ความรเกยวกบโรคไขเลอดออก มความสมพนธทางบวกกบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก

อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .01 (r = .208) และแบบแผนความเชอดานสขภาพ มความสมพนธทางบวกกบการมสวน

รวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001 (r = 1.00) สวนการรบรบทบาทหนาท

ในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก ไมมความสมพนธกบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของ

สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน


จากผลการวจย ผวจยสรปผลการวจยและอภปรายผลดงน

1. การมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออก พบวา การมสวนรวมในการปองกนและควบคม

ไขเลอดออก โดยภาพรวมอยในระดบมาก (x = 2.65, S.D. = .27) เมอพจารณาระดบการมสวนรวมในการปองกนและ

ควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนเปนรายขอ พบวา สวนใหญอยในระดบมากเชนเดยวกน

โดยขอทมระดบการมสวนรวมมากทสดคอ การรวมรณรงค ประชาสมพนธในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกใน

หมบาน (x = 3.90, S.D. = .72) รองลงมา การไดรบการยอมรบจากประชาชนมากขนจากการดาเนนงานปองกนและ

ควบคมโรคไขเลอดออกในชมชน (x = 3.89, S.D. = .63) สวนรายขอทมระดบการมสวนรวมนอยทสด คอ การมสวนรวมใน

การตดตามและประเมนผลการดาเนนงานปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของสถานบรการสาธารณสขในเขตรบผดชอบ

(x = 3.50, S.D. = .86) อธบายไดวา ผลจากสถานการณการระบาดของโรคไขเลอดออกทมการระบาดอยางตอเนอง และ

สงผลตอคณภาพชวตของประชาชน รฐบาลไดมการจดทานโยบายเพอเฝาระวงปองกนและควบคมการแพรระบาดของโรค


~ 803 ~

ไขเลอดออกอยางตอเนอง มการจดรณรงคผานสอตางๆ มากมาย รวมทงบทบาทหนาทขององคการบรหารสวนตาบลทกาหนด

ในพระราชบญญตองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ.2537 ในพระราชกจจานเบกษา ตามมาตราท 67 วาดวยการปองกนและ

ระงบโรคตดตอ และนโยบายการกระจายอานาจใหองคกรปกครองสวนทองถน ตามพระราชบญญตกาหนดแผนและขนตอน

การกระจายอานาจใหองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ.2542 องคกรปกครองสวนทองถนมหนาทรบผดชอบในการใหบรการ

แกประชาชน กจกรรมสาคญซงระบไวในบทบาทหนาทขององคกรปกครองสวนทองถนทเกยวของโดยตรง คอ การปองกนและ

ระงบโรคตดตอ มผลทาใหสมาชกองคกรปกครองสวนทองถนรบรบทบาทหนาทของตนเอง ซงสอดคลองกบการศกษาของว

รพงศ เขยวสงข (2554) ศกษาเรองการมสวนรวมของสมาชกองคการบรหารสวนตาบลในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออก ในอาเภอทาอเทน จงหวดนครพนม ผลการศกษาพบวา โดยรวมมระดบการมสวนรวมในการปองกนและควบคม

โรคไขเลอดออกอยในระดบมากมคาเฉลยเทากบ 3.462 (p = .326) และสอดคลองกบการศกษาของรจรา เจดย (2551)

ศกษาการมสวนรวมในการปองกนโรคและควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชกองคการบรหารสวนตาบล ในจงหวดนครนายก

ผลการศกษาพบวา ในภาพรวมของสมาชกองคการบรหารสวนตาบลมระดบการมสวนรวมในการหองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออกอยในระดบสง รอยละ 72.2 รองลงระดบปานกลาง รอยละ 24.8 ระดบตา รอยละ 3.0 และไมพบไมมสวนรวม

โดยมคะแนนเฉลยเทากบ 76.28 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 18.01 แตไมสอดคลองกบผลการศกษาของพรยะ อนกล

(2551) ไดศกษาการมสวนรวมของประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกเทศบาลตาบลวงวเศษ อาเภอวงวเศษ

จงหวดตรง พบวา การมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของกลมตวอยางสวนใหญมระดบการมสวนรวมใน

การปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกอยในระดบนอย (x = 2.20, S.D.= 1.20)

2. ความสมพนธระหวางความรเกยวกบโรคไขเลอดออก การรบรบทบาทหนาทในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออกและแบบแผนความเชอดานสขภาพตอโรคไขเลอดออกกบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขเลอดออก

ของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน

2.1 ความรเกยวกบโรคไขเลอดออก มความสมพนธทางบวกกบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออก อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .01 เพราะการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกนนจะตองอาศยความรความ

เขาใจเกยวกบโรค และการดาเนนการเกยวกบโรคและผทมความรจะทาใหเกดจตสานกในความรบผดชอบตอการปองกนและ

ควบคมโรค สอดคลองกบทฤษฎแบบแผนความเชอดานสขภาพ ทวาพฤตกรรมการปองกนโรคจาเปนตองเกดจากความรตอ

โอกาสเสยงของการเปนโรค ความรนแรงของโรค โดยจะมอทธพลสงทจะทาใหบคคลเกดการปฏบตทางสขภาพ ฉะนนการท

บคคลมความรเรองสขภาพ จะเหนความสาคญของการมสขภาพดและใหความรวมมอในการปฏบตตนเพอปองกนสงเสรมดาน

สขภาพ ซงสอดคลองกบผลการศกษาของสดใจ มอนไข (2557) ไดศกษาปจจยทมความสมพนธกบการมสวนรวมตอการ

ปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของชมชนบานวงไทร ตาบลวงนาเขยว อาเภอกาแพงแสน จงหวดนครปฐม พบวา ความร

เกยวกบโรคไขเลอดออก มความสมพนธทางบวกในระดบตากบการมสวนรวมของชมชนในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออก อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .01 และสอดคลองกบการศกษาของพรยะ อนกล (2551) ไดศกษาการมสวน

รวมของประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก : ศกษาเฉพาะกรณ เทศบาลตาบลวงวเศษ อาเภอวงวเศษ

จงหวดตรง ผลการศกษาพบวา ความรเกยวกบโรคไขเลอดออกมความสมพนธกบมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออกของประชาชน อยางมนยสาคญทางสถต ทระดบ .01

2.2 การรบรบทบาทหนาทในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก ไมมความสมพนธกบการมสวนรวมใน

การปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก ซงพบวา สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนมระดบการรบรบทบาทหนาทโดย

ภาพรวมอยในระดบสง (x = 4.05, S.D. = .27) ทงน การรบรบทบาทในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกเปนพนฐาน

การแสดงพฤตกรรมหรอการกระทาของสมาชกองคกรปกครองสวนทองถน ถาสมาชกมการรบรบทบาทหนาทของตนเองได



~ 804 ~

อยางถกตองกจะสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ แตอยางไรกตามสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนมบทบาท

หนาทในการดาเนนการหลายดาน อาทเชน ดานการใหความเหนชอบแผนพฒนาตาบล การใหความเหนชอบของขอบญญต

ทองถน การควบคมกากบงานของฝายบรหารในรปแบบสภา เปนตน แตการดาเนนงานในการปองกนและควบคมโรคตดตอ

เปนอานาจหนาทโดยตรงในการของนายกองคกรปกครองสวนทองถนและฝายบรหาร ดงนน แมวาสมาชกสภาองคกร

ปกครองสวนทองถนจะรบรบทบาทของตนเองอยในระดบสง แตกไมสามารถเขาไปดาเนนงานปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออกไดอยางเตมท จงสงผลตอการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก

2.3 แบบแผนความเชอดานสขภาพตอโรคไขเลอดออก มความสมพนธทางบวกกบการมสวนรวมในการ

ปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001 ซงพบวา แบบแผนความเชอดานสขภาพตอโรค

ไขเลอดออกโดยภาพรวมของสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนอยในระดบสง (x = 4.10, S.D. = .26) ทงนการทสมาชก

สภาองคกรปกครองสวนทองถนจะมพฤตกรรมการปองกนโรคหรอมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกใน

ชมชนกตอเมอเขารบรหรอเชอวาคนในชมชนมโอกาสหรออยในสภาวะทเสยงตอการเปนโรค เมอเปนโรคแลวนนจะเกดความ

รนแรงของโรคไขเลอดออกตอชมชน และการรบรประโยชนของการปองกนโรคไขเลอดออกตอชมชน แลการรบรนนสมาชก

สภาองคกรปกครองสวนทองถนแตละคนยอมมการรบรทแตกตางกน สมาชกสามารถรบรหรอมความเชอในเรองนนสงจะม

พฤตกรรมการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกสงเชนกน ซงสอดคลองกบการศกษาของรจรา เจดย

(2551) ทศกษาการมสวนรวมในการปองกนโรคและควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชกองคการบรหารสวนตาบล ในจงหวด

นครนายก พบวา การรบรตอโรคไขเลอดออกมความสมพนธทางบวกกบการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรค

ไขเลอดออกของสมาชกสภาองคการบรหารสวนตาบล จงหวดนครนายก และสอดคลองกบการศกษาของสาโรจน สมยคา

(2549) ทศกษาการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกสมาชกองคการบรหารสวนตาบลในจงหวดเลย พบวา

การรบรโอกาสเสยงตอการเกดโรคไขเลอดออก การรบรความรนแรงของโรคไขเลอดออก มความสมพนธกบการมสวนรวมใน

การปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก


1. ควรจดกระบวนการสงเสรมใหสมาชกสภาองคการปกครองสวนทองถนมความรความเขาใจและทราบสถานการณ

เกยวกบโรคไขเลอดออกใหมากยงขน อนจะสงผลใหเกดการมสวนรวมในกระบวนการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกมาก

ยงขน

2. ควรสงเสรมใหสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนเขามามสวนรวมในการตดตามประเมนผลการดาเนนงานใน

การปองกนและควบคมไขเลอดออกขององคกรปกครองสวนทองถนมากขนเพอใหการดาเนนการการปองกนและควบคม

ไขเลอดออกในชมชนมประสทธภาพมากยงขน


กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. (2558). คมอวชาการโรคตดตอเชอเดงกและโรคไขเลอดออกเดงกดานการแพทยและ

สาธารณสข. กรงเทพฯ: สานกพมพอกษรกราฟฟคแอนดดไซน.

พรยะ อนกล. (2551). การมสวนรวมของประชาชนในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก : ศกษาเฉพาะกรณ เทศบาล

ตาบลวงวเศษ อาเภอวงวเศษ จงหวดตรง. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขายทธศาสตรการพฒนา

มหาวทยาลยสงขลา.


~ 805 ~

รจรา เจดย. (2551). การมสวนรวมในการควบคมและปองกนโคไขเลอดออกของสมาชกสภาองคการบรหารสวนตาบล ใน

จงหวดนครนายก. วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาบรหารสาธารณสข มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

วรพงศ เขยวสงข. (2554). การมสวนรวมของสมาชกองคการบรหารสวนตาบลในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกใน

อาเภอทาอเทน จงหวดนครพนม. นครพนม: สานกงานสาธารณสขจงหวดนครพนม.

สดใจ มอนไข. (2557). ศกษาปจจยทมความสมพนธกบการมสวนรวมตอการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของชมชน

บานวงไทรตาบลวงนาเขยว อาเภอกาแพงแสน จงหวดนครปฐม. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาการพฒนา

ทรพยากรมนษยและชมชน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สาโรจน สมยคา. (2549). การศกษาการมสวนรวมในการปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกของสมาชก องคการบรหารสวน

ตาบลในจงหวดเลย. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาสงคมศาสตรเพอการพฒนา. มหาวทยาลยราชภฎเลย.

สานกงานสาธารณสขจงหวดนครพนม. (2559). โรคทเฝาระวง ทางระบาดวทยา โรคตดตอนาดวยแมลง. รายงานการเฝาระวง

ทางระบาดวทยา. 59(6), 3.

ศรเพญ กลยาณรจ มกดา หวงวรวงศ และวารณ วชรเสว. (2556). แนวทางการวนจฉยและรกษาโรคไขเลอดออกเดงก.

กรงเทพฯ : กระทรวงสาธารณสข.



~ 806 ~

HS-11

การพฒนาเทคนค Loop-mediated Isothermal Amplification

สาหรบการตรวจเชอราจากนายาลางไตทางชองทอง

Development of Loop-mediated Isothermal Amplification

for Rapid Detection of Fungi in Peritoneal Dialysis

ธมลวรรณ จาเรญศกดชย1*, ปวย อนใจ2, สรางค ชาญกาแหงเดชา3,

อษฎา ลฬหวนชกล4, ธนษฐา ฉตรสวรรณ5 และ เถลงศกด กาญจนบษย6

Tamonwan Chamroensakchai1, Puey Ounjai2, Surang Chankhamhaengdecha3,

Asada Leelahavanichkul4, Tanittha Chatsuwan5 and Talerngsak Kanjanabuch6 1,4,5 หลกสตร/ภาควชา สหสาขาวชาจลชววทยาทางการแพทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2,3 หลกสตร/ภาควชา ชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลย มหดล 6หลกสตร/ภาควชา อายรศาสตร หนวยโรคไต คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

* อเมล: [email protected]

บทคดยอ

อาการเยอบชองทองอกเสบทเกดจากเชอรา เปนภาวะแทรกซอนทางคลนกในผปวยไตวายเรอรง ซงเกดจากการ

ปนเปอนของเชอราในการลางไตทางชองทองของผปวย จนอาจเกดอาการแทรกซอนจนถงแกชวตได การตรวจหาการตดเชอ

ราในเบองตนอาจสามารถชวยปองกนโรคและลดจานวนการเสยชวตได วธวนจฉยการปนเปอนของเชอในนายาลางชองทอง

ของคนไขทใชในปจจบน คอการเพาะเลยงเชอ และการทาปฏกรยาลกโซพอลเมอเรส (Polymerase Chain Reaction, PCR)

แตทงสองวธทกลาวมาน ใชเวลานานในการตรวจวนจฉย จาเปนตองใชบคลากรทมทกษะสง และอปกรณทมราคาแพง จงไม

เหมาะสมในการประยกตใชในพนทหางไกล งานวจยชนนจงไดพฒนาเทคนคการตรวจหาการปนเปอนของเชอราในนายาลาง

ชองทองโดยวธ loop-mediated isothermal amplification (LAMP) ผลการศกษาพบวาสภาวะทเหมาะสมในการทา

ปฏกรยา LAMP คอ มความเขมขนของแมกนเซยมซลเฟต 3 mM, ความเขมขนของ dNTP 0.6 mM, , ความเขมขนของเบทา

อน 0.6 mM โดยทาปฏกรยาทอณหภม 64 องศาเซลเซยส เปนเวลา 60 นาท อกทงเมอนามาทดสอบกบดเอนเอทสกดไดจาก

นายาลางไตทางชองทองของคนไขทไดรบการตดเชอทงเชอรา แบคทเรย และไมตดเชอ พบวาเทคนคนมความจาเพาะสงกบ

เชอรา จากการทวธการตรวจนสามารถเกดปฏกรยาขนไดในอณหภมเดยวโดยไมอาศยเครองมอทมความซบซอนและราคาแพง

ดงนนจงเปนจดเรมตนทสาคญทจะนาไปสการพฒนาชดตรวจเชอราแบบ point-of-care สาหรบใชในผปวยทไดรบการลางไต

ทางชองทองตอไป

คาหลก: Loop mediated isothermal amplification (LAMP), ปฏกรยาลกโซพอลเมอเรส, การลางไตทางชองทอง, เชอรา, ไพรเมอร

Abstract

Fungal peritonitis is a clinical complication in chronic kidney patients caused by contamination of

fungi in the peritoneal dialysis (PD). The condition can often cause fatality in patient. Detection of early

contamination of fungi in the patient can help prevent the disease progression and reduce morbidity and


~ 807 ~

mortality. Conventional detection of pathogen contamination in PD patient is often based on culture and

polymerase chain reaction (PCR). Unfortunately, both approaches are slow and often inapplicable in remote

application as they need trained personnel and expensive lab equipment. Therefore, in this wok, we sought

to develop a loop-mediated isothermal amplification (LAMP). The optimal conditions for LAMP were 3 mM

of magnesium concentration, 0.6 mM of dNTP, using 64°C and 60 minutes for incubation temperature and

incubation time, respectively. The LAMP testing with various bacteria and fungi revealed specificity with the

fungal DNA. Since the results showed that the LAMP assay can occur under isothermal condition without

any complex and expensive instrument, then it would be applicable for routine diagnostic use in resource-

poor setting. Our work provide a proof of concept that LAMP technique can be used for detection of fungal

peritonitis and marks an important start point for future development of point of care diagnosis for fungal

peritonitis using LAMP technique.

Keywords: Loop mediated isothermal amplification (LAMP), peritoneal dialysis (PD), Polymerase Chain Reaction (PCR), fungi,

primer

บทนา

โรคไตเรอรง หรอ chronic kidney disease คอภาวะทไตสญเสยหนาทในการทางาน สงผลใหการทางานของไต

ลดลง ทาใหของเสยและนาไมถกกาจดออกจากรางกาย เกดความผดปกตของสมดลนาและ เกลอแร และหากมการเสอมของ

ไตเปนระยะเวลานานอาจทาใหไตไมสามารถกลบมาทางานไดเปนปกตและไตเสอมลงอยางถาวร (Levey & Coresh, 2012)

ในประเทศไทยพบวามผปวยโรคไตวายเรอรงเปนจานวนมากขนเรอยๆ วธหนงทจะชวยทดแทนการทางานของไต คอ การลาง

ไตทางชองทอง หรอทเรยกวา peritoneal dialysis (PD) แตอยางไรกตาม ความเสยงของการลางไตทางชองทองคอ การตด

เชอจลชพในเยอบชองทอง สงผลใหผปวยเกดภาวะเยอบชองทองอกเสบ (peritonitis) โดยอาการเยอบชองทองอกเสบทเกด

จากเชอรา หรอทเรยกวา fungal peritonitis (FP) เปนภาวะแทรกซอนทางคลนกทพบไดในผปวยไตวายเรอรง ซงอาจทาให

เกดอนตรายถงแกชวตได จากขอมลพบวามอตราการเสยชวตตงแตรอยละ 5 ถง รอยละ 53 (Prasad N et al., 2005; KERR,

C. M et al., 2017; Kumar KV et al., 2014) อกทงการวนจฉยเชอรานนทาไดยาก เนองจากอาการของการตดเชอรานน

คลายกบการตดเชอแบคทเรย บอยครงจงทาใหเกดการวนจฉยทผดพลาดได (Prasad N et al., 2005) เพราะฉะนนความ

รวดเรวและความถกตองในการวนจฉย จะทาใหผปวยไดรบการรกษาอยางเหมาะสม วธในการตรวจจบและระบชนดของเชอ

จลชพกอโรคในผปวยทาไดหลายวธเชน การเพาะเลยงเชอ (conventional culture) (Li, P. K. T et al., 2016) วธนม

ขอจากดในเรองเวลาทตองใชระยะเวลานานในการระบชนดของเชอจลชพ และในบางครงกเพาะเชอไมขน ทาใหไมสามารถ

ระบเชอได การยอมสดวย Potassium hydroxide หรอ KOH staining วธนสามารถทาไดรวดเรว แตมความไวในการตรวจท

ตา หรอวธการเพมขยายปรมาณ DNA โดยเทคนค polymerase chain reaction (PCR) เปนเทคนคทนยมใชทวไปใน

หองปฏบตการ แมวาเทคนคนสามารถตรวจจบและระบชนดของเชอจลชพได แตกมขอจากดคอ ตองอาศยเครองมอมากมาย

ในการปฏบตงาน มความซบซอน มความจาเพาะสง เชน เครองควบคมอณหภม หรอ thermocycler ซงมราคาแพง

นอกจากนยงตองอาศยวธ gel electrophoresis ในการวเคราะหผลและไมสามารถอานผลไดโดยตรง (Matuszkiewicz-

Rowinska J, 2009) ทาใหเปนปญหาในพนททขาดผเชยวชาญและขาดความพรอมของเครองมอ

งานวจยชนนจงไดพฒนาเทคนคการตรวจหาการปนเปอนของเชอราในนายาลางชองทองโดยวธ loop-mediated

isothermal amplification (LAMP) ซงเปนวธหนงในการเพมขยาย DNA เปาหมาย ไดอยางรวดเรว จาเพาะ อกทงไม

จาเปนตองใชเครองมอทจาเพาะในการเกดปฏกรยา มกลไกการทางานโดยอาศย LAMP primer 4 ชด จากตาแหนงจาเพาะ 6



~ 808 ~

ตาแหนงบนยนเปาหมายทเลอก ประกอบดวย F3 B3 FIP และ BIP และอาศยความสามารถของเอนไซม DNA polymerase

ทมคณสมบต strand displacement ทาใหเทคนคนมความจาเพาะ (specificity) มความไวสง (sensitivity) สามารถตรวจจบ

DNA ปรมาณนอยๆไดและสามารถทาไดภายในเวลา 1 ชวโมง ภายใตอณหภมเดยว ในการตรวจสอบผลตผลทไดจากการทา

ปฏกรยาสามารถตรวจสอบไดดวยตาเปลาจากการสงเกตตะกอนสขาวขนในหลอดทดลอง (Inácio J et al., 2008)

ดงนนงานวจยนจงมวตถประสงคเพอพฒนาเทคนค LAMP สาหรบการตรวจหาการปนเปอนของเชอราในนายาลาง

ไตทางชองทองโดยวธ LAMP ซงจะเปนจดเรมตนทสาคญทจะนาไปสการพฒนาชดตรวจเชอราแบบ point-of-care สาหรบใช

ในผปวยทตองไดรบการลางไตทางชองทองตอไป


1. เพอหาสภาวะทเหมาสมของ LAMP primer สาหรบการตรวจเชอราจากนายาลางไตทางชองทอง

2. เพอทดสอบความจาเพาะของ LAMP primer สาหรบการตรวจเชอราจากนายาลางไตทางชองทอง


1. การเพาะเลยงเชอราสาหรบทดสอบ LAMP primer

เนองจากการนา LAMP primer มาใชในการหาภาวะทเหมาะสม จาเปนตองมการใช ดเอนเอของเชอรามาใชในการ

ทดสอบ ดงนน จงตองมการเพาะเลยงเชอราจากเชอมาตรฐาน Aspergillus flavus (TRBC2523) ทไดจากศนยชววสด

ประเทศไทย (Thailand Bioresource Research Center หรอ TBRC) มาเพาะเลยง โดยการเพาะเลยงเชอรานน จะใช

อาหารเลยงเชอ sabouraud dextrose agar (SDA) แลวนาไปบมท อณหภม 25 องศาเซลเซยส รอจนเชอเจรญเตบโต

2. การสกดดเอนเอของเชอรา

หลงจากเชอเจรญเตบโตเตมทแลว หรอเชอทไดจากนายาลางไตทางชองทอง กจะตองนามาสกดดเอนเอเพอนาไปใช

สาหรบการทดสอบหาภาวะทเหมาะสม และทดสอบความจาเพาะของ LAMP primer โดยการสกดดเอนเอ จะมการใช

เอนไซม 50U lyticase ใสลงไปใน 600 ไมโครลตร sorbitol buffer แลวนาไปบมทอณหภม 30 องศาเซลเซยส หลงจากนน

กนามาปนตกตะกอน ดวยความเรว 12,000xg แลวทงนา หลงจากนนใสนาบรสทธลงไป ประมาณ 200 ไมโครลตร แลวนาไป

เขาเครองสกดดเอนเอ Maglead® 12gc (Precision System Science Co., Ltd.) หลงจากทไดดเอนเอมาแลวจงนาไปทา

การตรวจสอบดเอนเอทได โดยการทา PCR มสารเคมทจาเปนสาหรบการเกดปฏกรยา ดงน forward และ reverse primer

0.2 mM, FastStart Taq DNA Polymerase Kit (5 U/l FastStart Taq DNA Polymerase, 1 0× PCR reaction buffer

with 20 mM MgCl2, 2.5mM dNTP; Roche,Germany), dNTP ความเขมขน 0.2 mM, DNA เปาหมาย 100 ng ตอ

ปฏกรยาและปรบปรมาตรสดทายใหได 50 μl ดวยนาทผานการฆาเชอ โดยมภาวะทใชในการทาปฏกรยา (PCR condition)

หลงจากนนวเคราะหผลผลตทไดดวยวธ agarose gel electrophoresis ใน TBE buffer ความตางศกยไฟฟา 100 โวลต เปน

เวลา 30 นาท โดยใช 1.5% agarose gel และยอมสดวย Ethidium Bromide

3. ภาวะทเหมาะสมสาหรบเทคนค LAMP

สารเคมและภาวะทใชในการทาปฏกรยา เชน ความเขมขนของแมกนเซยมไอออน (magnesium ion) ความเขมขน

ของ dNTP (deoxynucleotide triphosphate) ความเขมขนของ Betaine เกยวของกบประสทธภาพการทางานของเอนไซม

DNA polymerase ซงมผลกระทบตอ ความไว ความจาเพาะ ความถกตอง และผลตผลทเกดขน ดงนนจงจาเปนตองปรบ

สภาวะตางๆใหเหมาะสม โดยใช A. flavus (TRBC2523) เปน DNA ตนแบบ โดยจะใช สารเคมและสารตงตนทเกยวของใน

ปฏกรยาในชวงแรกกอนการปรบสภาวะทเหมาะสม คอ 8U Bst DNA polymerase, 2.5 mM MgSO4, 0.4M Betaine, 1x


~ 809 ~

Thermopol buffer [ 20 mM Tris-HCl, 10 mM (NH4)2SO4, 10 mM KCl, 2 mM MgSO4, 0.1% Triton X-100], dNTPs

ความเขมขนอยางละ 1.6 μM, F3 B3 primer อยางละ 0.2 μM, FIP และ BIP อยางละ 1.6 μM, DNA เรมตน 100 ng

ปรบปรมาตรของสวนผสมทงหมดดวยนาทผานการฆาเชอใหไดปรมาตรสดทาย 25 μl ทอณหภม 65 องศาเซลเซยส เปนเวลา

1 ชวโมง

3.1 อณหภมทเหมาะสมทสดทในการทาปฏกรยา

ในการทดสอบ จะทาปฏกรยาโดยใชอณหภมทแตกตางกนตงแต 63 ถง 65 องศาเซลเซยส เปนเวลา 1 ชวโมง

3.2 ปรมาณ MgSO4 ทเหมาะสมทสดทในการทาปฏกรยา

เนองจาก magnesium ion เปน coenzyme จาเปนสาหรบการทางานของ DNA polymerase ความเขมขน

นอยไปกไมเกดปฏกรยา หรอไดผลผลตนอย แตหากมากไปจะทาใหเกดผลตผลทไมจาเพาะ nonspecific PCR product โดย

ทาให dNTP จบกบ DNA แมแบบผดพลาด ดงนนการทาปฏกรยาใหไดผลดจงจาเปนตองปรบปรมาณของ MgSO4 ให

เหมาะสมทสด ทดสอบโดยใชความเขมขนของ MgSO4 ทตางๆกน ในชวง 1.5 ถง 4 mM และมความแตกตางกนในแตละ

ความเขมขนประมาณ 0.5 mM โดยทความเขมขนนไมนบรวมความเขมขนทมอยใน buffer แลวเปรยบเทยบดปรมาณและ

ความจาเพาะของผลตผลไดโดยดจากความเขมของแถบ DNA หลงการทา electrophoresis

3.3 ปรมาณ dNTP ทเหมาะสมทสดทในการทาปฏกรยา

เนองจาก dNTP เปนนวคลโอไทดทใชสาหรบนาไปสงเคราะห DNA สายใหม การมนวคลโอไทดทมากหรอนอย

จนเกนไปหรอจะสงผลตอประสทธภาพในการเกดปฏกรยา dNTP ทมากเกนไปจะทาใหความถกตองในการตอสาย DNA ลดลง

(mispair extension) โดยลดความแตกตางระหวาง dNTP แตละชนดในขนตอนการตอสาย DNA ดงนนจงตองปรบใชความ

เขมขนของ dNTP ใหเหมาะสมทสด ทดสอบโดยใชความเขมขนของ dNTP ทตางๆกน ในชวง 0.4 ถง 1.6 mM และมความ

แตกตางกนในแตละความเขมขนประมาณ 0.2 mM แลวเปรยบเทยบดปรมาณและความจาเพาะของผลตผลทไดโดยดจาก

ความเขมของแถบ DNA หลงการทา electrophoresis

3.4 ปรมาณ Betaine ทเหมาะสมทสดทในการทาปฏกรยา

เนองจาก Betaine เปน enhancer สาหรบการทางานของ DNA polymerase ซงจะชวยในการเกดปฏกรยา

ซง Betaine จะไปจบตรงสวนของ AT rich sequences ทาใหเกดความเสถยรของ ตาแหนง AT rich regions ของ DNA ทา

ใหตาแหนงของ AT rich regions มเสถยรภาพใกลเคยงกบ GC rich regions ซงจะชวยทาใหมคา Tm ใกลเคยงกน ดงนนการ

ทาปฏกรยาใหไดผลดจงจาเปนตองปรบปรมาณของ Betaine ใหเหมาะสมทสด ทดสอบโดยใชความเขมขนของ Betaine ท

ตางๆกน ในชวง 0.4 ถง 0.8 M และมความแตกตางกนในแตละความเขมขนประมาณ 0.2 mM แลวเปรยบเทยบดปรมาณ

และความจาเพาะของผลตผลทไดโดยดจากความเขมของแถบ DNA หลงการทา electrophoresis

3.5 ระยะเวลาทนอยทสดในการทาปฏกรยาทยงสามารถตรวจสอบผลตผลได

ทดสอบโดยใชปรมาณและความเขมขนของสารเคม และ อณหภมทเหมาะสม เปนเวลา 30, 40, 50 และ 60

นาท เมอทาปฏกรยาจนถงชวงเวลาทกาหนด นาหลอดทดลองออกมาหยดปฏกรยาทอณหภม 80 องศาเซลเซยสเปนเวลา 3-5

นาทและวางไวบนนาแขง ในขณะทหลอดอนกทาปฏกรยาตอไปจนครบเวลาและปฏบตเชนเดยวกน

4. ตรวจสอบความจาเพาะของไพรเมอร กบ ดเอนเอทไดจากตวอยางจากนายาลางไตจากคนไข

เนองดวยไพรเมอร ทออกแบบเปนไพรเมอรสาหรบตรวจจบเชอรา ดงนนจงตองมการตรวจสอบความจาเพาะของ

ไพรเมอร เพอยนยนวาไพรเมอร นนสามารถตรวจจบไดเฉพาะเชอราเทานน โดยตรวจสอบการจบจาเพาะของไพรเมอร กบ 1)

ดเอนเอของเชอรา 2) ดเอนเอของแบคทเรย เพอเปนการยนยนวาไพรเมอร ไมสามารถตรวจจบและเพมปรมาณ ดเอนเอของ

แบคทเรยได 3) นายาลางไตจากผปวยทไมมการตดเชอ เนองจากนายาลางไตทนาทดสอบอาจเกดการปนเปอนจากเซลลของ



~ 810 ~

ผปวย ดงนนเพอเปนการยนยนวาผลบวกทไดไมไดมาจากการปนเปอนของเซลลจากผปวยในนายาลางไต จงตองมการนานายา

ลางไตจากผปวยทไมไดรบการตดเชอไปทดสอบดวย นาตวอยางทไดทงหมด ไปสกดดเอนเอ ตามหวขอท 2 หลงจากนน นามา

ทดสอบโดยการทาปฏกรยา LAMP โดยใช สภาวะทเหมาะสม หลงจากทไดปรบแลว ดงหวขอท 3 โดย ใช positive control

คอ ดเอนเอของเชอมาตรฐาน คอ A. flavus (TRBC2523) ความเขมขน 100 ng และ negative control คอ นาทผานการฆา

เชอแลว โดยตรวจสอบความจาเพาะของผลตผลทไดโดยดจากความเขมของแถบ DNA หลงการทา electrophoresis


1. การสกดดเอนเอ

ตรวจสอบผลการสกดดเอนเอ และเพอเปนการยนยนผลวาดเอนเอ ทสกดไดเปนดเอนเอจากเชอรา จงทดสอบดวย

การทา PCR โดยใช ITS1/ITS4 primer (White et al, 1990) และ 5.8SR/LR7 primer (Vilgalys lab, Duke University)

ซงจะจบจาเพาะกบตาแหนง internal transcribed spacer (ITS) และ 28S ไรโบโซมอลอารเอนเอ(rRNA) ยน ทมขนาดของ

ผลตผลจากการทา PCR ความยาวประมาณ 500-800 และ 1,200 คเบส และนามาทา gel electrophoresis โดยใช DNA

ชนดละ 5 μl ในการตรวจสอบ โดยใชความเขมขน 100 ng ของดเอนเอของเชอ Aspergillus flavus (TBRC 2523),

Fusarium equiseti (TBRC 2536) และ Candida tropicalis โดยจากการแปลผลจากภาพ ภาพบน แสดงผลของ PCR

โดยใช ITS1/ITS4 primer ซงจะไดขนาดของผลตภณฑทมความยาวประมาณ 550 คเบส และ ภาพลาง แสดงผลของ PCR

โดยใช 5.8SR/LR7 primer ซงจะไดขนาดของผลตภณฑทมความยาวประมาณ 1,200 คเบส (ภาพท 1) โดย positive

control ทใชคอ ดเอนเอของเชอ Trichosporon asahii เขมขน 100 ng และ negative control คอ นาทผานการฆาเชอ

แลว

จากผลการทดลองสรปไดวา การสกดดเอนเอดวยวธนสามารถนามาใชในการทาปฏกรยาตอไปได โดยดเอนเอทได

กมความบรสทธสงดวย

ภาพท 1 แสดงผลผลตของปฏกรยาเพอตรวจสอบ DNA โดยท M: marker, PC: positive control, NC: negative control,

NCE: Negative control in extraction step, 1: Aspergillus flavus (TBRC 2523), 2: Fusarium

equiseti (TBRC 2536) และ 3: Candida tropicalis

1000bp

M 1 2 3 NCE PC NC

1000bp

500b

500bp


~ 811 ~

2. ภาวะทเหมาะสมสาหรบเทคนค LAMP

2.1 เมอทาการทดสอบหาสภาวะทเหมาะสมสาหรบการเกดปฏกรยาโดยใชอณหภมทแตกตางกน โดยมการใช

สารเคมและสารตงตนอนๆทเกยวของในปฏกรยาซงกาหนดใหคงทกอนการปรบสภาวะทเหมาะสมดงขนตอนวธการทดลองท

3 โดยมการเปลยนแคอณหภมทใชตางกน พบวาอณหภมทเหมาะสมทสดทในการทาปฏกรยา คอ 64 องศาเซลเซยส (ภาพท

2) วเคราะหผลจากความเขมของแถบ DNA ทสวางหรอเขมมากทสดโดยใชเครองสองเจล และเปรยบเทยบความเขมขนของ

แถบ DNA

ภาพท 2 ผลตผลเมอทาปฏกรยาในอณหภมทแตกตางกน โดยท M: marker, NC: negative control, 1: 63 องศาเซลเซยส,

2: 64 องศาเซลเซยส และ 3: 65 องศาเซลเซยส

2.2 เมอไดอณหภมทเหมาะสมสาหรบการเกดปฏกรยาแลว คอท 64 องศาเซลเซยส ตอมาไดมการปรบความ

เขมขนของ MgSO4 ตงแต 1.5, 2, 2.5, 3, 3.5 และ 4 mM ในการทาปฏกรยา โดยมการใชสารเคมและสารตงตนอนๆท

เกยวของในปฏกรยาซงกาหนดใหคงทกอนการปรบสภาวะทเหมาะสมดงขนตอนวธการทดลองท 3 โดยมการเปลยนแคความ

เขมขนของ MgSO4 พบวา ความเขมขนของ MgSO4 ทเหมาะสมทสดทในการทาปฏกรยา คอ 3 mM (ภาพท 3)

ภาพท 3 ผลตผลเมอความเขมขนของ MgSO4 ทแตกตางกน โดยท M: marker, NC: negative control, 1: 1.5mM, 2:

2mM, 3: 2.5mM, 4: 3mM, 5: 3.5mM และ 6: 4mM



~ 812 ~

2.3 เมอไดอณหภมทเหมาะสมสาหรบการเกดปฏกรยาแลว คอท 64 องศาเซลเซยส และความเขมขนของ

MgSO4 ทเหมาะสมแลวคอ 3 mM ตอมาไดมการปรบความเขมขนของ dNTP อยางละ 0.4, 0.6, 0.8, 1.0, 1.2, 1.4 และ

1.6mM ในการทาปฏกรยา โดยมการใชความเขมขนของ MgSO4 ทเหมาะสม และสารเคมรวมสารตงตนอนๆทเกยวของท

เหลอ ดงขนตอนวธการทดลองท 3 โดยมการเปลยนความเขมขนของ dNTP พบวา ความเขมขนของ dNTP ทเหมาะสมทสดท

ในการทาปฏกรยา คอ 0.6 mM (ภาพท 4)

ภาพท 4 ผลตผลเมอความเขมขนของ dNTP ทแตกตางกน โดยท M: marker, NC: negative control, 1: 0.4mM, 2:

0.6mM, 3: 0.8mM, 4: 1mM, 5: 1.2mM, 6: 1.4mM และ 7: 1.6mM

2.4 เมอไดอณหภมทเหมาะสมสาหรบการเกดปฏกรยาแลว คอท 64 องศาเซลเซยส ความเขมขนของ MgSO4 ท

เหมาะสมแลวคอ 3 mM และ ความเขมขนของ dNTP ทเหมาะสมแลวคอ 0.6 mM ตอมาไดมการปรบความเขมขนของ

Betaine อยางละ 0.4, 0.6, และ 0.8 mM ในการทาปฏกรยา โดยมการใชความเขมขนของ MgSO4 และ dNTP ทเหมาะสม

และสารเคม รวมกบสารตงตนอนๆทเกยวของทเหลอ ดงขนตอนวธการทดลองท 3 โดยมการเปลยนแคความเขมขนของ

Betaine พบวา ความเขมขนของ Betaine ทเหมาะสมทสดทในการทาปฏกรยา คอ 0.6 M (ภาพท 5)

ภาพท 5 ผลตผลเมอความเขมขนของ Betaine ทแตกตางกน

โดยท M: marker, NC: negative control, 1: 0.4M, 2: 0.6Mและ 3: 0.8M

2.5 เมอไดอณหภมทเหมาะสมสาหรบการเกดปฏกรยาแลว คอท 64 องศาเซลเซยส ความเขมขนของ MgSO4

ทเหมาะสมแลวคอ 3 mM ความเขมขนของ dNTP ทเหมาะสมแลวคอ 0.6 mM และ ความเขมขนของ Betaine ทเหมาะสม

ทสดทในการทาปฏกรยา คอ 0.6 M ในขนตอนสดทาย คอ มการทดสอบการทาปฏกรยา ในเวลาทแตกตางกน 30, 40, 50


~ 813 ~

และ 60 นาท โดยมการใชความเขมขนของ MgSO4, dNTP และ Betaine ทเหมาะสม และสารเคม รวมกบสารตงตนอนๆท

เกยวของทเหลอ ดงขนตอนวธการทดลองท 3 พบวาเวลาทเหมาะสมทสดทในการทาปฏกรยา คอประมาณ 60 นาท (ภาพท

6)

ภาพท 6 ผลตผลในเวลาทแตกตางกน

โดยท M: marker, NC: negative control, 1: 30 นาท, 2: 40 นาท, 3: 50 นาท และ 4: 60 นาท

จากผลการทดลองสรปไดวา ความเขมขนของ MgSO4 คอ 3 mM ความเขมขนของ dNTP คอ 0.6 mM ความ

เขมขนของBetaine คอ 0.6 M และ อณหภมทเหมาะสมในการเกดปฏกรยาคอ 64 องศาเซลเซยส และ เวลาทเหมาะสมใน

การเกดปฏกรยาคอ 60 นาท

3. การเกดปฏกรยา LAMP

การสงเคราะหสายดเอนเอสายใหมดวยเทคนค LAMP มสารเคมและสารตงตนทเกยวของในปฏกรยาทมสภาวะท

เหมาะสมจากผลการดาเนนการขอ 2 คอ 8U Bst DNA polymerase (New England Biolabs, Beverly, Mass.), 0.6 mM

Betaine, 3mM MgSO4, 1X thermopol buffer [ 20 mM Tris-HCl, 10 mM (NH4)2SO4, 10 mM KCl, 2 mM MgSO4,

0.1% Triton X-100], deoxynucleoside triphosphates (dNTPs) ความเขมขนอยางละ 0.6 mM, F3 B3 primer อยาง

ละ 0.2 μM, FIP และ BIP อยางละ 1.6 μM และใส DNA template ตอจากนนปรบปรมาตรของสวนผสมทงหมดดวยนาท

ผานการฆาเชอใหไดปรมาตรสดทาย 25 μl หลงจากนนนาไปทาปฏกรยาทอณหภม 64 องศาเซลเซยส เปนระยะเวลา ไมเกน

60 นาท และวเคราะหผลผลตทไดจากกระบวนการดวยเทคนค agarose gel electrophoresis ยอมดวย Ethidium

Bromide

4. ตรวจสอบความจาเพาะของไพรเมอร กบ ดเอนเอทไดจากตวอยางจากนายาลางไตจากคนไข

เพอทดสอบวา ไพรเมอร LAMP สามารถตรวจจบเชอราจากนายาลางไตทางชองทองแบบจาเพาะได โดยการนา

นายาลางไตทางชองทองของคนไข โดยอางองจากการเพาะเลยงเชอแบบมาตรฐาน ทตดเชอรา ซงประกอบไปดวย ราสาย

และ ยสต คนไขทตดเชอแบคทเรย และ คนไขทไมไดรบการตดเชอ มาอยางละ 5 ตวอยาง รวมทงหมด 20 ตวอยาง ดงน 1: A.

flavus, 2: A. terreus, 3: Curvularia lunata, 4: Fusarium solani, 5: Acremonium spp., 6: Candida parapsilosis,

7: C. tropicalis, 8: C. haemulonii, 9: C.krusei, 10: Trichosporon asahii, 11: Pseudomonas aureginosa, 12:

Escherichia coli, 13: Staphylococcus aureus, 14: Staphylococcus epidermidis, 15: Klebsiella pneumoniae



~ 814 ~

และนายาลางไตทางชองทองจากคนไขทไมไดรบการตดเชอรา อก 5 ราย นามาสกดดเอนเอ แลวนาไปทดสอบการ

เกดปฏกรยา LAMP เพอดวา ไพรเมอรทออกแบบมามความจาเพาะหรอไม (ภาพท 7)

จากผลการทดลองสรปไดวาไพรเมอร LAMP มความจาเพาะกบเชอราทไดจากนายาลางไตทางชองทอง อกทงยง

พบวาไมสามารถทาปฏกรยากบเชอแบคทเรย และ ไมสามารถเกดผลบวกปลอมกบนายาลางไตทางชองทองของคนไขทไมได

รบการตดเชอได

ภาพท 7 ความจาเพาะของ primer กบ ดเอนเอของเชอรา (ราสายและยสต) แบคทเรยและนายาลางไตของคนไขทไมตดเชอ

โดยท M: marker, PC: positive control (A.flavus (TRBC2523)) NC: negative control,

1: A. flavus, 2: A. terreus, 3: Curvularia lunata, 4: Fusarium solani, 5: Acremonium spp.,

6: Candida parapsilosis, 7: Candida tropicalis, 8: Candida haemulonii, 9: Candida krusei,

10: Trichosporon asahii, 11: Pseudomonas aureginosa, 12: Escherichia coli,

13: Staphylococcus aureus, 14: Staphylococcus epidermidis, 15: Klebsiella pneumoniae,

16 - 20: Non-peritonitis (Healthy) control


เทคนค LAMP หรอ loop mediated isothermal amplification เปนเทคนคทมความจาเพาะ มความไวสง

สามารถเกดปฏกรยาไดภายใน 1 ชวโมง จากการทดลองพบวา ความเขมขนของ MgSO4 ทเหมาะสมสาหรบ LAMP primer

คอ 3 mM ความเขมขนของ dNTP ทเหมาะสมสาหรบ LAMP primer คอ 0.6 mM และ ความเขมขนของ Betaine ท

เหมาะสมสาหรบ LAMP primer คอ 0.6 M โดยใชอณหภมเดยวในการทาปฏกรยา คอ 64 องศาเซลเซยส ซงเทคนคนมราคา

ไมแพง งายตอการทดสอบเนองจากสามารถเกดปฏกรยาทอณหภมเดยว อกทง เมอทดสอบ LAMP primer กบตวอยางดเอน

เอทไดจากนายาลางไตของผปวยทไดรบการตดเชอ ไมวาจะเปนเชอรา หรอเชอแบคทเรย และผปวยทไมไดรบการตดเชอแลว

พบวา LAMP primer มความจาเพาะสง เหมาะสาหรบใชในการตรวจหาเชอราจากนายาลางไตของคนไขได ซงเทคนคน

จะตองมการนาไปพฒนาตอในอนาคต ทาใหงายตอการใชงาน และเหมาะสมในการนาไปประยกตใชในหองปฏบตการทขาด

ความพรอมของเครองมอหรอในพนทหางไกลทผปวยตองไดรบการรกษาอยางเรงดวน ซงจะเปนจดเรมตนทสาคญในการ

พฒนาชดตรวจเชอราแบบ point-of-care ตอไป


1. ตองมการพฒนาการสกดดเอนเอของเชอราใหทาไดงายกวานเพอทจะไดนาไปใชประโยชนแกพนทหางไกลได

2. ควรมการพฒนาชดตรวจเพอใหงายตอการนาไปใชได

M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 PC NC

1000bp 500bp


~ 815 ~


Levey, A. S., Atkins, R., Coresh, J., Cohen, E. P., Collins, A. J., Eckardt, K. U., ... & Powe, N. R. (2007). Chronic

kidney disease as a global public health problem: approaches and initiatives–a position statement

from Kidney Disease Improving Global Outcomes. Kidney international, 72(3), 247-259.

Prasad, N., & Gupta, A. (2005). Fungal peritonitis in peritoneal dialysis patients. Peritoneal dialysis

international, 25(3), 207-222.

KERR, C. M., PERFECT, J. R., CRAVEN, P. C., JORGENSEN, J. H., DRUTZ, D. J., SHELBURNE, J. D., ... & GUTMAN,

R. A. (1983). Fungal peritonitis in patients on continuous ambulatory peritoneal dialysis. Annals of

internal medicine, 99(3), 334-337.

Kumar, K. V., Mallikarjuna, H. M., & Gokulnath, S. J. (2014). Fungal peritonitis in continuous ambulatory

peritoneal dialysis: The impact of antifungal prophylaxis on patient and technique outcomes. Indian

journal of nephrology, 24(5), 297.

Li, P. K. T., Szeto, C. C., Piraino, B., de Arteaga, J., Fan, S., Figueiredo, A. E., ... & Struijk, D. G. (2016). ISPD

peritonitis recommendations: 2016 update on prevention and treatment. Peritoneal Dialysis

International, 36(5), 481-508.

Matuszkiewicz–Rowinska, J. (2009). Update on fungal peritonitis and its treatment. Peritoneal Dialysis

International, 29(Supplement 2), S161-S165.

Inácio, J., Flores, O., & Spencer-Martins, I. (2008). Efficient identification of clinically relevant Candida yeast

species by use of an assay combining panfungal loop-mediated isothermal DNA amplification with

hybridization to species-specific oligonucleotide probes. Journal of clinical microbiology, 46(2), 713-

720.



~ 816 ~

HS-12

ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ

Factors Affecting to Dental Care Behaviors Among The Elderly

in Rongkham District Kalasin Province

จฑารตน นยวฒน1, กฤษณ ขนลก2 และ ธนยสญจน สขเสรม3

Jutarat naiyawat 1, Kris Khunluek 2, and Thanoosin Sukserm3 1 นกศกษาหลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต/สาขาวชาสาธารณสขศาสตร



คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยสขภาพ มหาวทยาลยกาฬสนธ

*อเมล:[email protected]

บทคดยอ

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอ 1) ศกษาระดบพฤตกรรมการดแลชองปากของผสงอาย 2) ศกษาอทธพลของ

ปจจยดานชวสงคม ดานความรเกยวกบสขภาพชองปาก ปจจยดานแบบแผนความเชอดานสขภาพ และปจจยดานแรง

สนบสนนทางสงคม ทมตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย ตวอยางทใชในการศกษาครงน คอ ผสงอายใน

อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ จานวน 346 คน วธการสมตวอยางแบบการสมหลายขนตอน และการเกบรวบรวมขอมลโดยใช

แบบสอบถาม สถตทใชวเคราะหขอมล ใชคาความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาสมประสทธสหสมพนธของ

เพยรสน และการวเคราะหถดถอยพหคณแบบขนตอน ผลการศกษาพบวา พฤตกรรมการดแลตนเองของกลมตวอยางผสงอาย

โดยรวมอยในระดบด (x = 2.50, S.D = .60) และปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย พบวา

แรงสนบสนนทางสงคม แบบแผนความเชอดานสขภาพ อาชพคาขาย/ธรกจสวนตว และรายได 5,001-10,000 บาท มอทธพล

รวมกนในการทานายพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ ไดรอยละ 59.50 ซง

สามารถเขยนสมการพยากรณ ในรปคะแนนดบและคะแนนมาตรฐานตามลาดบ ดงน

สมการพยากรณในรปแบบคะแนนดบ y = 0.522 +.507 x1 +.239 x2 + (-0.751) x3 + (-0.151) x4

สมการพยากรณในรปแบบคะแนนมาตรฐาน Z = .622Z1+.156Z2 - 0.21Z3 – 0.17Z4

คาหลก: ปจจยทมอทธผล การดแลสขภาพชองปาก ผสงอาย

Abstract

This study objectives were 1) to study oral care behaviors of the elderly. 2) to study the influence

of bio-social factors Knowledge about oral health, health belief patterns and social support factors on oral

health care behaviors of the elderly. The samples consisted of 346 elderly in Rong Kham District Kalasin

Province selected by multi-stage random sampling method and collecting data using questionnaires. The

statistics used for data analysis were frequency, percentage, mean, standard deviation Pearson's correlation


~ 817 ~

coefficient and stepwise multiple regression analysis. The results found that self-care behaviors of the

elderly overall as a good level ( x = 2.50, S.D = .60). and the factors that influence of oral care behaviors

of the elderly consist of social support, health belief patterns , merchant /private business career and salary

5,001 – 10,000 baht per month. There were influence in predicting the oral health care behaviors of the

elderly in Rong Kham District, Kalasin Province, 59.50%. A predicting formula in terms of

Forecast equation in raw score format y = 0.522 +.507 x1 +.239 x2 + (-0.751) x3 + (-0.151) x4

Forecast equation in standard score format Z = .622Z1 + .156Z2 - 0.21Z3 - 0.17Z4

Keywords: Factors Affecting, Dental Care, The Elderly

บทนา

องคการสหประชาชาตไดกาหนดเกณฑการเกดภาวะประชากรผสงอายไววาประเทศทมประชากรทมอาย 60 ปขนไป

เปนสดสวนเกนรอยละ 10 หรออาย 65 ปขนไป เกนรอยละ 7 ของประชากรทงประเทศ ถอวาประเทศนนไดกาวเขาสสงคม

ผสงอายและจะเปนสงคมผสงอายโดยสมบรณ เมอมประชากรอาย 60 ปขนไป รอยละ 20 ของประชากรทงประเทศ

(เศรษฐวฒน โชควรกล, 2555) สาหรบประเทศไทยผสงอายหมายถง ผทมอายมากกวา 60 ปขนไป และพบวาการเพมขนาด

และสดสวนประชากรกลมนยงคงเพมขนอยางตอเนองจากการประมาณการตามหมวดอายและเพศ พ.ศ. 2533-2563 ของ

สานกงานสถตแหงชาต กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร พบวาสดสวนประชากรในประเทศไทยเปลยนแปลงไป

เขาสภาวะประชากรสงอายตงแตป พ.ศ. 2547-2548 กลมเดกและเยาวชนลดลงเลกนอย แตกลมผสงอายมสดสวนเพมขนและ

มอายไขเฉลยยนยาวขน จานวนผสงอายจะเพมขนจาก 6.1 ลานคน ในป 2546 เปนประมาณ 10.8 ลานคนในป 2563 หรอ

คดเปนรอยละ 15 ของประชากรทงหมด ประเทศไทยกาลงจะกลายเปนสงคมผสงอายอยางสมบรณ เมอมประชากรอาย 60 ป

ขนไป มมากถงรอยละ 20 ในป พ.ศ.2564 หรออก 4 ปขางหนา (มลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย, 2558) ทงนอาจ

เกดการการพฒนาทางดานการแพทยและการสาธารณสขมความเจรญกาวหนาอยางตอเนอง สงผลใหคนไทยมอายยนยาวขน

องคการอนามยโลก ไดยอมรบวาสขภาพชองปากมสวนสาคญทจะสงผลใหผสงอายมชวตอยางปกตสข เนองจากเปน

1 ใน 8 ปจจยเสยงสาคญทสมพนธกบโรคเรอรง โดยมปจจยทมอทธพลตอสขภาพผสงอาย 8 ประเดน ไดแก บหร โภชนาการ

สขภาพชองปาก เครองดมแอกอฮอล การออกกาลงกาย การกนอาหาร ปจจยทางจตวทยา และยา ดงนนสขภาพชองปากของ

ผสงอายจงเปนเรองทสาคญไมอาจละเลยได องคการอนามยโลกไดระบปญหาหลกดานสขภาพชองปากในกลมผสงอายไว 6

ประเดนไดแก การสญเสยฟน ปญหาทเกยวของกบการใสฟนเทยม โรคฟนผทงตวฟนและรากฟน โรคปรทนต ภาวะนาลาย

นอย และมะเรงชองปาก (จงกลน บญอาษา, 2555) ปญหาสขภาพชองปากจงมผลกระทบสาคญยงตอสขภาพรางกาย

โดยเฉพาะดานการเคยวอาหารและภาวะโภชนาการและยงสงผลตอสขภาพจต การเขาสงคม รวมทงคณภาพชวตดานอนอก

ดวย ปญหาการสญเสยฟนในผสงอายทสงผลเสยตอสขภาพชองปากทาใหไมสามารถเคยวอาหารได และจากผลการสารวจ

สภาวะสขภาพชองปากแหงชาต ครงท 7 พ.ศ.2555 ซงกรมอนามย กระทรวงสาธารณสขไดดาเนนการสารวจ พบวาผสงอาย

60-74 ป รอยละ 57.8 มฟนแทใชงานมากกวา 20 ซ ลดลงเหลอเพยงรอยละ 23.5 เมออาย 80 ป และยงพบวาผสงอาย 60-

74 ป รอยละ 1.9 มฟนผระยะเรมตน รอยละ 50.2 มฟงผทยงไมไดรบการรกษา รอยละ 95.5 มฟนถอน และรอยละ 13.9 ม

ฟนอด สวนผสงอายทมอายระหวาง 80-89 ป รอยละ 0.5 มฟนผระยะเรมตน รอยละ 35.9 มฟงผทยงไมไดรบการรกษา รอย

ละ 100.0 มฟนถอนและรอยละ 5.0 มฟนอด ผสงอาย 60-74 ป พบวาฟนทมทงปาก รอยละ 18.8 อาย 80-89 ป พบวาฟนท

มทงปาก รอยละ 8.9 (สานกทนตสาธารณสข กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, 2556)



~ 818 ~

จงหวดกาฬสนธ มจานวนประชากรตามทะเบยนราษฎร ป พ.ศ.2559 ทงสน 985,232 คน มประชากรทเปน

ผสงอาย คอมอายตงแต 60 ปขนไป จานวน 139,240 คน คดเปนรอยละ 14.13 ของประชากรทงจงหวด (กรมการปกครอง

กระทรวงมหาดไทย, 2559) และพบวาอาเภอทมสดสวนรอยละประชากรสงอายเรยงลาดบจากมากไปหานอยดงน อาเภอฆอง

ชย รอยละ 18.24 อาเภอนาค รอยละ 17.21 อาเภอรองคา รอยละ 17.10 อาเภอเขาวง รอยละ 16.41 อาเภอกฉ

นารายณ รอยละ 16.01 อาเภอสหสขนธ รอยละ 15.08 อาเภอหวยผงรอยละ 14.07 และอาเภอยางตลาดรอยละ 14.04 สวน

อาเภออนๆนอยกวารอยละ 14 ซงถอวาจงหวดกาฬสนธไดเขาสสงคมผสงอาย และจากการสารวจสภาวะชองปากผสงอาย

จงหวดกาฬสนธป 2557 โดยทนตบคลากรมจานวนผสงอายททาการสารวจ จานวน 2,380 คน พบวาผสงอายมฟนแทใชงาน

ได 20 ซ รอยละ 58.73 ผสงอายทมคสบฟนหลง 4 ค ขนไปรอยละ 1.83 ผสงอายทมการใสฟนเทยมถอดไดรอยละ 0.21 และ

ผสงอายทมการแปรงฟนกอนนอนทกวนดวยตนเองหรอโดยผดแลรอยละ 1.93 (สานกงานสาธารณสขจงหวดกาฬสนธ, 2560)

สาหรบอาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ แบงเขตการปกครองออกเปน 3 ตาบล 40 หมบาน ไดแก ตาบลรองคา ตาบล

สามคคและตาบลเหลาออย มจานวนผสงอายจานวน 2,722 คน มผสงอายเขารบบรการตรวจสขภาพชองปากโดยทนต

บคลากรแบงเปนโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลนาเรยง 128 คนและโรงพยาบาลรองคา 220 คน รวมทงหมด 348 คน

พบวาผสงอายทมฟนแทใชงานไดไมนอยกวา 20 ซรอยละ 55.6 ผสงอายทมฟนหลง (แทหรอเทยม) ใชงานทเหมาะสม (ไมนอย

กวา 4 คสบ) รอยละ 54.6 และผสงอายทมฟนแทใชงานไดไมนอยกวา 20 ซ และฟนหลง (แทใชงานไดไมนอยวา 4 คสบ) รอย

ละ51.09 (สานกงานสาธารณสขจงหวดกาฬสนธ, 2560)

จะเหนไดวาผสงอายมการเกดโรคในชองปากแตกตางจากคนอายนอย เพราะการทางานของอวยวะตางๆลด

ประสทธภาพลง เนองมาจากมการเสอมสภาพตามวย ผลจากสภาพแวดลอมและการตดเชอตางๆรวมถงการมพฤตกรรมทไม

เหมาะสมตงแตวยหนมสาว ปญหาสขภาพชองปากทมกพบในผสงอาย ไดแก โรคปรทนต การเกดโรครทนตมกสมพนธกบอาย

ทมากขน การมสขภาพชองปากทไมด การมแผนคราบจลนทรยและหนนาลายมาก การสบบหร การดมเครองดมทม

แอลกอฮอล และโรคฟนผโดยเฉพาะบรเวณรากฟน มกเกดจากการรบประทานอาหารทมแปงและนาตาลมาก การมแผนคราบ

จลนทรยสะสมทงทฟน วสดอดฟน ฟนเทยม และการมนาลายลดลง โดยปญหาเหลานมสาเหตมาจากหลายปจจย เชน ปจจย

จากสภาวะอนามยชองปาก ปจจยจากอาหาร และปจจยทางโรคระบบ ดงนนผสงอายตองมการปรบเปลยนพฤตกรรมในการ

ดแลสขภาพของตนเอง ในการดแลและปองกนการเกดโรคในชองปากทเหมาะสม เพอใหผสงอายมสขภาพชองปากทด ในทาง

กลบกนถาผสงอายไมใสใจ ละเลย ทจะปรบเปลยนพฤตกรรมของตนเองใหดขน กจะเกดรอยโรค และโรคในชองปากทเปนอย

จะมความรนแรงมากขน จนตองสญเสยฟนไป ซงเปนปญหาทางทนตสาธารณสขในผสงอายทตองใสใจและเขาไปมสวนรวมใน

การดแลสขภาพชองปากเพอใหผสงอายมคณภาพชองปากทด และจากการศกษาของ สวทย คณาวศรต (2555:107) พบวา

ผสงอายมการสญเสยฟนในผสงอายกลม 60-74 ป รอยละ 88.3 มการสญเสยฟนบางสวนการสญเสยฟนยงคงเพมขนตอเนอง

ตามอาย จนเมออาย 80-89 ป ปจจบนผสงอายกลม 60-74 ป รอยละ 57.8 มฟนแทใชงานไดอยางนอย 20 ซ เฉลย 18.8 ซ

ตอคนรอยละ 43.3 มฟนหลงสบกนอยางนอย 4 คสบสวนในกลมอาย 80-89 ป มเพยงรอยละ 23.5 ทมฟนแทใชงานไดอยาง

นอย 20 ซ และมฟนหลงทใชบดเคยวสบกนอยางนอย 4 คสบเพยงรอยละ 15.6 สวนในการศกษาของ พนธกานต วชาชาต

(2558,บทคดยอ) พบวา ปจจยชวสงคม ไดแก เพศอาย ระดบการศกษา อาชพ รายไดเฉลยตอเดอนและจานวนบตรทอยดวย

ปจจบนไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคของผสงอาย

ในการศกษาครงนพจารณาในเรองพฤตกรรมสขภาพโดยประยกตจากแนวคดของ Orem (1995) ทมมมมองวา

บคคลมสทธและหนาททจะปฏบตกจกรรมเพอใหบรรลเปาหมายทจะกอใหเกดหรอคงไวซงความสมบรณของรางกายหรอ

เรยกวาเปนความตองการในการดแลตนเอง ซงประกอบไปดวย ความตองการการดแลตนเองโดยทวไป ความตองการดแล

ตนเองตามระยะพฒนาการ และความตองการดแลตนเองเมอมภาวะเบยงเบนทางสขภาพ และ ศรรตน รอดแสวง (2559)

ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอายในเขตตาบลทงทอง อาเภอหนองบว จงหวด


~ 819 ~

นครสวรรค ผลการศกษาพบวาผสงอาย เขตตาบลทงทอง อาเภอหนองบว จงหวดนครสวรรค มพฤตกรรมการดแลสขภาพชอง

ปากอยในระดบด (x = 2.54, S.D. = 0.24) และพบวา ปจจยนาทกดาน อยในระดบมาก ไดแก ความรเกยวกบการดแล

สขภาพชองปาก การรบรประโยชนของการดแลสขภาพชองปาก และการรบรโอกาสเสยงทจะทาใหเกดโรคสขภาพชองปาก

สาหรบปจจยเออ พบวา มการเขาถงบรการการดแลสขภาพชองปากอยในระดบปานกลาง สวนปจจยเสรมพบวา ทกดานอยใน

ระดบมาก ไดแก แรงสนบสนนทางสงคมจากคนในครอบครว แรงสนบสนนทางสงคมจากเพอน และแรงสนบสนนทางสงคม

จากบคลากรทางการแพทย ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากอยางมนยสาคญทางสถต

ประกอบดวย ปจจยนา ไดแก การรบรประโยชนของการดแลสขภาพชองปาก การรบรโอกาสเสยงทจะทาใหเกดโรคสขภาพ

ชองปาก ปจจยเออ ไดแก การเขาถงบรการการดแลสขภาพชองปาก ปจจยเสรม ไดแก แรงสนบสนนทางสงคมจากคนใน

ครอบครว แรงสนบสนนทางสงคมจากเพอน และแรงสนบสนนทางสงคมจากบคลากรทางการแพทย

จากเหตผลดงกลาว ผวจยจงมความสนใจในการศกษาพฤตกรรมการดแลชองปากในผสงอาย อาเภอรองคา จงหวด

กาฬสนธ และเพอสงเสรมการดแลสขภาพชองปากสาหรบผสงอาย อนจะชวยลดการสญเสยฟนและรอยโรคในชองปาก อกทง

ยงสงผลทดตอคณภาพชวตโดยรวมตอไป


1. เพอศกษาระดบพฤตกรรมการดแลชองปากในผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ

2. เพอศกษาอทธพลของปจจยดานชวสงคม ดานความรเกยวกบสขภาพชองปาก ปจจยดานแบบแผนความเชอดาน

สขภาพปจจยดานแรงสนบสนนทางสงคม ทมตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอายในอาเภอรองคา จงหวด

กาฬสนธ


การศกษาพฤตกรรมการดแลชองปากของผสงอาย และการมอทธพลของปจจยดานชวสงคม ดานความรเกยวกบ

สขภาพชองปาก ปจจยดานแบบแผนความเชอดานสขภาพ และปจจยดานแรงสนบสนนทางสงคม ทมตอพฤตกรรมการดแล

สขภาพชองปากของผสงอายไดมวธการดาเนนการวจยดงตอไปน

1. ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากร คอ ผสงอายทมอาย 60 ปขนไป ในอาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ จานวน 2,722 คน กลมตวอยาง

คอ ผสงอายทอาศยอยในอาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ จานวนทงหมด 346 คน จากการคานวณหาขนาดกลมตวอยางการ

ประมาณคาเฉลยกรณทราบขนาดประชากร (อรณ จรวฒนกล, 2544: 277-278)

2. การสมตวอยางแบบหลายขนตอน (Multi- stage random sampling)

เพอใหประชากรในแตละพนทมโอกาสถกเลอกเทากนและใหมการกระจายเปนสดสวนตามหมบานของผสงอาย

3. การเกบรวบรวมขอมล

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลของการวจยม แบบสอบถามประกอบไปดวย 5 สวน ดงน

สวนท 1 แบบสอบถามเกยวกบปจจยดานชวสงคมของผสงอาย เปนแบบสอบถามรายการ (Check list)



~ 820 ~

สวนท 2 แบบสอบถามความรในการดแลสขภาพชองปาก โดยคาถามเปนแบบเลอกคาตอบ Nominal Scale

มใหเลอกตอบ 2 ตวเลอก คอ “ถก” และ “ผด” โดยมเกณฑการใหคะแนน

ตอบถก หมายถง เมอขอความในประโยคนนตรงตามขอเทจจรง ให 1 คะแนน

ตอบผด หมายถง เมอขอความในประโยคนนไมตรงตามขอเทจจรง ให 0 คะแนน

เกณฑในการแปลผลคะแนนระดบความรในการดแลสขภาพชองปาก ใหการพจารณาแบงระดบคะแนนแบบ

องเกณฑ มเกณฑแบงคะแนนออกเปน 3 ระดบ ดงน

ความรระดบด ไดคะแนนตงแตรอยละ 80 ขนไป

ความรระดบปานกลาง ไดคะแนนระหวางรอยละ 60 –79

ความรระดบตา ไดคะแนนตากวารอยละ 60

สวนท 3 แบบแผนความเชอดานสขภาพของผสงอาย โดยคาถามเปนแบบเลอกตอบ 3 ตวเลอก ใหคะแนนแบบ

มาตราสวนประมาณคา (Rating scale) 3 ระดบ ดงน โดย ใหเลอกตอบเพยง 1 ตวเลอก

คะแนนทตอบในขอคาถามเชงบวก คะแนนทตอบในขอคาถามเชงลบ

จรง ใหคะแนน 3 คะแนน จรง ใหคะแนน 1 คะแนน

ไมแนใจใหคะแนน 2 คะแนน ไมแนใจ ใหคะแนน 2 คะแนน

ไมจรง ใหคะแนน 1 คะแนน ไมจรง ใหคะแนน 3 คะแนน

เกณฑในการแบงระดบคะแนน สรปผลเปน 3 ระดบ คอ สง ปานกลาง ตาดงน

คะแนนเฉลย 1.00 – 1.66 หมายถง ผสงอายมแบบแผนความเชอดานสขภาพอยในระดบตา

คะแนนเฉลย 1.67 – 2.32 หมายถง ผสงอายมแบบแผนความเชอดานสขภาพอยในปานกลาง

คะแนนเฉลย 2.33 – 3.00 หมายถง ผสงอายมแบบแผนความเชอดานสขภาพอยในระดบสง

สวนท 4 เปนแบบสอบถามดานแรงสนบสนนทางสงคมของผสงอาย ซงประกอบไปดวยแรงสนบสนนจาก

ครอบครวจากเพอน และจากบคลากรทางการแพทย โดยคาถามเปนแบบเลอกตอบจาแบบ 3 ตวเลอก คอใหคะแนนแบบ

มาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) 3 ระดบ ดงน ไดรบนอย ไดรบปานกลาง ไดรบมาก

เกณฑในการแปลความหมาย คะแนนแรงสนบสนนทางสงคมของผสงอาย โดยแบงเกณฑ คดคะแนน

(คดคะแนนสงสด - คะแนนตาสด)/จานวนชน สรปผลเปน 3 ระดบ คอ สง ปานกลาง ตาดงน

คะแนนเฉลย 1.00 – 1.66 หมายถง ผสงอายมแรงสนบสนนทางสงคมของผสงอาย อยในระดบตา

คะแนนเฉลย 1.67 – 2.32 หมายถง ผสงอายมแรงสนบสนนทางสงคมของผสงอาย อยในระดบปาน

กลาง

คะแนนเฉลย 2.33 – 3.00 หมายถง แรงสนบสนนทางสงคมของผสงอาย ระดบสง

สวนท 5 พฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายโดยคาถามเปนแบบ 3 ตวเลอก คอ การใหคะแนนแบบ

มาตราสวนการประมาณคา (Rating Scale) 3 ระดบ ดงน ไมปฏบตเลย ปฏบตบางครง ปฏบตสมาเสมอ

เกณฑในการแปลความหมาย คะแนนพฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอาย โดยบางเกณฑการคดคะแนน

(คะแนนสงสด – คะแนนตาสด) / จานวนชน สรปผลไดเปน 2 ระดบ ดงน

คะแนนเฉลย 1.00 – 2.00 หมายถง ผสงอายมพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากตนเองไมด

คะแนนเฉลย 2.01 – 3.00 หมายถง ผสงอายมพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากตนเองด


1. ปจจยดานชวสงคมของผสงอาย


~ 821 ~

ตารางท 1 ปจจยดานชวสงคมของผสงอาย

ลกษณะดานชวสงคม จานวน (n=346) รอยละ

1. เพศ

ชาย

หญง

2.ระดบการศกษา

ระดบประถม

ระดบมธยม/อนปรญญา

ระดบปรญญาตร

ไมไดเรยน

3.สถานภาพสมรส

โสด

สมรส

หยาราง/แยกกนอย

หมาย

4.อาชพ

เกษตรกรรม

แมบาน

รบจางทวไป

คาขาย/ประกอบธรกจสวนตว

รบราชการ/รฐวสาหกจ

5.รายได

ตากวา 5,000 บาท

5,001-10,000 บาท

137

209

323

11

2

10

19

206

5

116

296

7

9

4

30

229

92

39.59

60.41

93.35

3.18

0.58

2.89

5.49

59.54

1.44

33.53

85.55

2.02

2.60

1.16

8.67

66.18

26.59

ตารางท 1 ปจจยดานชวสงคมของผสงอาย

ลกษณะดานชวสงคม จานวน (n=346) รอยละ

10,001-20,000 บาท 12 3.47

สงกวา 20,000 บาท 13 3.76

กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง คดเปนรอยละ 60.41 ระดบการศกษา มการศกษาอยในระดบประถมศกษา

คดเปนรอยละ 93.35 สถานภาพสมรสสวนใหญมสถานภาพสมรส คดเปนรอยละ 59.54 อาชพ ประกอบอาชพเกษตรกรรม

รอยละ 85.55 และดานรายไดสวนใหญมรายไดตอเดอนตากวา 5,000 บาท คดเปนรอยละ 66.18

2. ความรในการดแลสขภาพชองปาก



~ 822 ~

ตารางท 2 จานวนและรอยละของผสงอาย จาแนกตามระดบความรทถกตองเกยวกบสขภาพชองปาก

ระดบความร ระดบคะแนน จานวน (n=346) รอยละ

ระดบความรด 23-28 170 49.13


ระดบความรตา 0-16 6 1.74

(Max = 28, Min = 13, x = 22.72)

ความรเกยวกบสขภาพชองปากอยในระดบด คดเปนรอยละ 49.13 และระดบปานกลาง คดเปนเปนรอยละ 49.13

และความรระดบตา คดเปนรอยละ 1.7 ตามลาดบ

3. แบบแผนความเชอดานสขภาพของผสงอาย

ตารางท 3 แบบแผนความเชอดานสขภาพของผสงอาย

ระดบแผนความเชอดานสขภาพ ระดบคะแนนเฉลย จานวน (n=346) รอยละ

ระดบสง 2.33 - 3.00 317 91.62

ระดบปานกลาง 1.67 - 2.32 29 8.38

ระดบตา 1.00 - 1.66 0 0

แบบแผนความเชอดานสขภาพของผสงอาย สวนใหญมระดบแบบแผนความเชออยในระดบสง คดเปนรอยละ 91.62

รองลงมาระดบปานกลาง คดเปนรอยละ 8.38

4. แรงสนบสนนทางสงคมของผสงอาย

ตารางท 4 แรงสนบสนนทางสงคมของผสงอาย

ระดบแรงสนบสนนทางสงคม

ของผสงอาย

ระดบคะแนนเฉลย จานวน (n=346) รอยละ

ระดบสง 2.33 - 3.00 170 49.13

ระดบปานกลาง 1.67 - 2.32 170 49.13

ระดบตา 1.00 - 1.66 6 1.74

แรงสนบสนนทางสงคมของผสงอายมระดบแรงสนบสนนทางสงคม อยในระดบสง คดเปนรอยละ 49.13 ระดบปาน

กลาง คดเปนรอยละ 49.13 และ ระดบตา รอยละ 1.74 ตามลาดบ

5. พฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอาย


~ 823 ~

ตารางท 5 พฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอาย

ระดบพฤตกรรม

การดแลสขภาพชองปาก

ระดบคะแนนเฉลย จานวน (n=346) รอยละ

ระดบไมด 1.00 - 2.00 49 14.16

ระดบด 2.01 - 3.00 297 85.84

ผสงอายมพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปาก อยในระดบด คดเปนรอยละ 85.84 และมพฤตกรรมการดแลสขภาพ

ชองปากระดบไมด คดเปนรอยละ 14.16

ตอนท 6 ผลการวเคราะหปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย

การศกษาครงนเปนการวเคราะหเพอศกษาปจจยตางๆ ไดแก ปจจยดานชวสงคม ความรเกยวกบสขภาพชองปาก

แบบแผนความเชอดานสขภาพ และแรงสนบสนนทางสงคม ทมอทธพลรวมกนในการกาหนดพฤตกรรมการดแลสขภาพชอง

ปากของผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ ผวจยใชการวเคราะหถดถอยพหคณแบบขนตอน (Stepwise Multiple

Regression Analysis) ซงผลการวเคราะหจะทาใหทราบวาตวแปรอสระตวใดบางทมอทธพลตอตวแปรตาม โดยวธการ

ดงกลาวมหลกเกณฑวาจะนาตวแปรอสระเขาสมการถดถอยครงละ 1 ตวแปร ถาตวแปรอสระทนาเขามความสมพนธกบตว

แปรอสระทมอยแลวในสมการถดถอย วธการแบบขนตอน (Stepwise) จะตดตวแปรอสระทสมพนธกบตวใดตวหนงออกจาก

สมการถดถอยเอง ซงในการวเคราะหครงน ไดมตวแปรหน (Dummy variable) ไดแก เพศ ระดบการศกษา สถานภาพสมรส

อาชพ และรายได และผวจยไดตรวจสอบขอมลเปนไปตามเงอนไขของขอตกลงเบองตนของการวเคราะหถดถอยพหคณ

เรยบรอยแลว ผลการวเคราะหนาเสนอตามตารางท 6 และ 7

ตารางท 6 ผลการตรวจสอบความเปนอสระของตวแปรตน (ตวแปรทานาย) ทง 4 ตว

ตวแปร Collinearity Statistics

Tolerance VIF

แรงสนบสนนทางสงคม 0.850 1.176

แบบแผนความเชอดานสขภาพ 0.830 1.205

คาขาย/อาชพธรกจสวนตว 0.944 1.059

รายไดตอเดอน 5,001-10,000 บาท 0.991 1.009

ตารางท 7 คาสถตการวเคราะหถดถอยพหคณแบบขนตอน ของปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปาก

ของผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ

ตวแปร B Beta t p 𝐑𝐑𝟐𝟐 R

แรงสนบสนนทางสงคม

แบบแผนความเชอดานสขภาพ

คาขาย/อาชพธรกจสวนตว

ร าย ได ต อ เด อน 5,001-10,000

บาท

คาคงท = 0.522

0.507

0.239

-0.751

-0.151

0.622

0.156

0.126

-0.176

16.371

3.588

-5.953

-2.635

>.001

>.001

>.001

.009

0.483

0.594

-0.524

0.568

0.483

0.026

0.041

0.044



~ 824 ~

R =0.771 R2= 0.595 Adjusted R = 0.584 F = 54.89 P-value = 0.00

จากตารางท 7 เมอพจารณาถงปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย อาเภอรองคา

จงหวดกาฬสนธ คอ แรงสนบสนนทางสงคม แบบแผนความเชอดานสขภาพ อาชพคาขาย/ธรกจสวนตว และรายได 5,001-

10,000 บาท ซงมการคดเลอกตวแปรตนในแตละขนตอนดงน

ขนตอนท 1 ตวแปรตนตวแรกทถกคดเลอกเขามาในสมการ คอ แรงสนบสนนทางสงคมใหคาสมประสทธการถดถอย

(B) เทากบ .507 และคาสมประสทธการถดถอยในรปแบบคะแนนมาตรฐาน (Beta) เทากบ 0.622 ซงมอทธพลตอพฤตกรรม

การดแลสขภาพชองปากของผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ ไดรอยละ 48.30

ขนตอนท 2 ตวแปรตนตวทสทถกคดเลอกเขามาในสมการ คอ แบบแผนความเชอดานสขภาพ ใหคาสมประสทธ

ถดถอย (B) เทากบ .239 และคาสมประสทธการถดถอยในรปแบบคะแนนมาตรฐาน (Beta) เทากบ .156 ซงมอทธพลตอ

พฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ ไดรอยละ 59.4

ขนตอนท 3 ตวแปรตนทสองทถกคดเลอกเขามาในสมการ คอ อาชพ คาขาย/ธรกจสวนตว ใหคาสมประสทธถดถอย

(B) เทากบ .751 และคาสมประสทธการถดถอยในรปแบบคะแนนมาตรฐาน (Beta) เทากบ .211 ซงมอทธพลตอพฤตกรรม

การดแลสขภาพชองปากของผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ ไดรอยละ 52.4

ขนตอนท 4 ตวแปรตนตวทสามทถกคดเลอกเขามาในสมการ คอ รายได 5,001-10,000 บาท ใหใหคาสมประสทธ

ถดถอย (B) เทากบ .151 และคาสมประสทธการถดถอยในรปแบบคะแนนมาตรฐาน (Beta) เทากบ .176 ซงมอทธพลตอ

พฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ ไดรอยละ 56.8

สมการถดถอยพหคณเสนตรง ซงเปนสมการทานายในรปคะแนนดบ มลกษณะดงน

y = a + b1x1 + b2x2 + b3x3 + b4x4

เมอ y = พฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย

a = คาคงทในการทานายขนตอนท 4

b1 = คาสมประสทธการถดถอยในรปคะแนนดบของตวทานายท 1

x1 = ตวทานายท 1 คอ แรงสนบสนนทางสงคม


จากผลการวเคราะหขอมลผวจยไดสรปผลการวจยและอภปรายผลการวจย ดงน

1.พฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย พบวา โดยภาพรวมอยในระดบด (x = 2.50, S.D. = 60) เมอ

พจารณาพฤตกรรมการดแลตนเองของผสงอายรายขอ พบวา สวนใหญอยในระดบดเชนเดยวกน โดยดานทผสงอายม

พฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากตนเองมากทสด คอ ทานพกผอนอยางเพยงพอ และทาจตใจแจมใสอยเสมอ (x = 2.74,

S.D. = .44) รองลงมา คอ ทานไปพบทนตบคลากรตามนดทกครง (x = 2.72, S.D. = .51) และเลอกใชยาสฟนทมสวนผสม

ฟลออไรด (x = 2.71, S.D. = .47 ) สวนรายขอทผสงอายมพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากนอยทสด คอ ทานใชไหมขดฟน

ทาความสะอาดซอกฟน (x = 1.55, S.D. = .83 ) ทงนเนองจากความไมคนเคยกบการใชไหมขดฟน สอดคลองกบ จรนนท

อาษาพนม (2556) ศกษาปจจยทมผลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผปวยโรคเบาหวาน ชนดท 2 ทมารบบรการ

ในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลในเขตอาเภอฆองชย จงหวดกาฬสนธ ผลการศกษาพบวาพฤตกรรมการดแลสขภาพชอง

ปากของกลมตวอยางทปฏบตนอยทสดคอ การใชไหมขดฟนและนายาบวนปาก รอยละ 1.67 สอดคลองกบ ศรรตน รอดแสวง

(2559) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย ในเขตตาบลทงทอง อาเภอหนองบว

จงหวดนครสวรรค ผลการศกษาพบวาผสงอายมพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากอยในระดบด (x = 2.54, S.D. = .24) และ


~ 825 ~

สอดคลองกบผลการศกษาของ ชญญานช ไพรวงษ (2558) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการดแลสขภาพผสงอาย

ตาบลใหม อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางมพฤตกรรมการดแลสขภาพ อยในระดบดมาก

ทสด ไดแก การออกกาลงกายโดยการเดนหรอปนจกรยานในระยะใกลๆ เมอพจารณาผลการศกษาจะเหนไดวา ผสงอายม

พฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากทมากขนยอมสงผลใหมสขภาพชองปากทดขนและการดแลสขภาพชองปากยงเปนสวนหนง

ของกจกรรมทผสงอายทาเพอสขภาพชองปากของตนเอง

2. ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย พบวา ตวแปรทถกเลอกเขามาในสมการ

เรยงตามลาดบกอนหลง ดงนคอ แรงสนบสนนทางสงคม แบบแผนความเชอดานสขภาพ อาชพคาขาย/ธรกจสวนตว และ

รายได 5,001-10,000 บาท ดงนน การวเคราะหการถดถอยพหคณจงยตลง ซงตวแปรทานายทดทสด ทสามารถอธบายตว

แปรของพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย คอ แรงสนบสนนทางสงคม แบบแผนความเชอดานสขภาพ อาชพ

คาขาย/ธรกจสวนตว และรายได 5,001-10,000 บาท

2.1 แรงสนบสนนทางสงคม เปนปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย

เนองจากการสนบสนนทางสงคมเปนตวแปรทางจตสงคมทมความสมพนธกบสขภาพและพฤตกรรมอนามยของมนษยทง

รางกายและจตใจ โดยเฉพาะภาวะทบคคลมความเจบปวยหรอชวยเหลอตนเองไดจากด และ House (1981) กลาววา การ

สนบสนนทางสงคมเปนปฏสมพนธระหวางบคคล ประกอบดวยความรก ความหวงใย ความไววางใจ ความชวยเหลอดานตางๆ

รวมถงการใหขอมลขาวสารตลอดจนการใหขอมลปอนกลบและขอมลเพอการเรยนรประเมนตนเอง สอดคลองกบการศกษา

ของ กมลพร สรคตจตพรและคณะ (2560) ไดศกษาเรองปจจยทานายพฤตกรรมการจดการตนเองของผสงอายโรคเบาหวาน

ชนดท 2 ทพบวา แรงสนบสนนทางสงคมมความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการจดการตนเองอยางมนยสาคญทางสถต (r

= .626, p<.01)

2.2 แบบแผนความเชอดานสขภาพ เปนปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย

อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ ซงพฤตกรรมของบคคลทจะปฏบตตนตอสขภาพของตนเองเพอปองกนการเกดโรค หากบคคล

มความรเกยวกบโรค การรบรถงโอกาสเสยงของการเกดโรค การรบรความรนแรงของโรค การรบรประโยชน การรบรอปสรรค

จะเปนแรงกระตนในการปองกนการเกดโรค เกดแรงจงใจทจะมสขภาพทด (Becker 1974) เมอผสงอายมความเชอดาน

สขภาพชองปากทเหมาะสม จะทาใหผสงอายมพฤตกรรมการดสขภาพชองปากทดขน สอดคลองกบผลการศกษาของ ศรรตน

รอดแสวง (2559) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย ในเขตตาบลทงทอง อาเภอ

หนองบว จงหวดนครสวรรค ผลการศกษาพบวา ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปาก คอ การรบร

ประโยชนของการดแลสขภาพชองปาก และการรบรโอกาสเสยงททาใหเกดโรคสขภาพชองปาก

2.3 อาชพคาขาย/ธรกจสวนตว เปนปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย

อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ ซงอาชพเปนปจจยหนงทมอทธพลตอการพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย

เนองจากอาชพมความผกพนกบรายได และอาชพคาขาย/ธรกจสวนตว เปนอาชพทเนนผลกาไร มเงนหมนเวยน ทาใหมรายได

สง ผมรายไดสงจะมความสามารถในการเขาถงผลตภณฑในการดแลชองปาก เวลาไปพบทนตแพทยกจะมกาลงในการจาย

คารกษาในการทาฟนมากกวาผมรายไดนอย ซงสอดคลองกบผลการศกษาของ ศรนช ฉายแสง (2553) ศกษาปจจยทม

ความสมพนธกบคณภาพชวตของผสงอาย ในจงหวดอานาจเจรญ ผลการศกษาพบวา อาชพหลก ไดแก เกษตรกรรม คาขาย

รบจาง แมบาน และรบราชการ/รฐวสาหกจ มความสมพนธกบคณภาพชวตผสงอาย อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

2.4 รายได กลมรายไดของครอบครวทตางกนเปนปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปาก

ของผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ และพบวากลมรายไดระหวาง 5,001-10,000 บาท มพฤตกรรมการดแลตนเอง

ดานสขภาพชองปากแตกตางจากกลมรายไดอนอยางมนยสาคญ เนองจากรายไดเปนตวบงชถงสถานภาพทางเศรษฐกจและ



~ 826 ~

สงคม รวมถงแหลงประโยชนของบคคล ซงเปนปจจยพนฐานทมอทธพลตอการดารงชพ เพอตอบสนองความตองการขน

พนฐานและความสามารถในการดแลตนเอง ผสงอายทมรายไดเพยงพอสามารถทจะซออาหารทมประโยชนในการดารงสขภาพ

ทางกายใหแขงแรงและตอบสนองความตองการดานการรกษาพยาบาลเมอเจบปวย อาจกลาวไดวารายไดเปนปจจยทสาคญ

ในการดารงชวตของคนในสงคมปจจบนทตอบสนองตอความตองการดานตางๆ ซงสอดคลองกบ ผลการศกษาของ นตยา

เจรญกล (2557) ไดศกษาปจจยทสมพนธกบพฤตกรรมดานทนตสขภาพของผใชบรการทนตกรรม : กรณศกษาโรงพยาบาล

สมเดจพระยพราชเวยงสระ ทพบวากลมรายไดของครอบครวทมากวา 20,000 บาท จะมพฤตกรรมการดแลตนเองดานทนต

สขภาพในระดบทสงกวา เมอพจารณาผลการศกษาจะเหนไดวา รายไดมผลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย

เนองจาก รายไดเปนปจจยตอการเขาถงผลตภณฑสขภาพและโอกาสในการเลอกใชบรการทางการแพทย

สรปวา ตวแปรอสระทง 4 ตวดงกลาวขางตนเปนตวทานายทดทสดทสามารถอธบายความผนแปรของพฤตกรรมการ

ดแลสขภาพชองปากของผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ ซงรวมกนทานายไดรอยละ 59.50


1. แรงสนบสนนทางสงคม แบบแผนความเชอดานสขภาพ มอทธพลกบพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของ

ผสงอาย อาเภอรองคา จงหวดกาฬสนธ ดงนน ควรนาปจจยดงกลาวมาวางแผนกลยทธในการดาเนนงานและพฒนารปแบบ

การดแลผสงอาย โดยเฉพาะทนตบคลากรควรปรบเพมเนอหาของขอมลขาวสารดานทนตสขภาพและปรบรปแบบการสอนท

เนนประโยชนของการดแลสขภาพชองปากและโอกาสเสยงททาใหเกดโรคสขภาพชองปากแทนเนอหา เพอสนบสนนให

ผสงอายเกดแรงจงใจในการปฏบตพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากเพมขน

2. ควรมการศกษาวจยกงทดลอง โดยประยกตทฤษฎแรงสนบสนนทางสงคมมาใชในการพฒนาโปรแกรมเพอ

ปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอายในพนอาเภอรองคา จงหวดหวดกาฬสนธและในพนทอนๆตอไป

3. ควรมการขยายผลการศกษาในพนทอนๆ เพอใหทราบปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการดแลสขภาพชอง

ปากของผสงอาย และสามารถนามากาหนดแนวทางการพฒนาพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคในชองปาก หรอศกษา

ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมของผสงอายในดานอนๆ ทยงเปนปญหาสาธารณสข โดยประยกตทฤษฎตางๆ ในการสราง

ตวแปรทครอบคลม เพอจะไดนามาพฒนาและสรางเสรมพฤตกรรมไดอยางเหมาะสมและยงยนตอไป


กมลพร สรคตจตพร วราพรรณ วโรจนรตน และนารรตน จตรมนตร.(2560). ปจจยทานายพฤตกรรมการดแลตนเองของ

ผสงอายโรคเบาหวานชนดท 2.วารสารการพยาบาล, 32(1), 81-93.

กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย. ระบบสถตทางการทะเบยน ขอมลประชากร. คนเมอ 1 มถนายน 2559, จาก

http://stat.bora.dopa.go.th/stat/statnew/statTDD.

จงกลน บญอาษา.(2555). การพฒนาศกยภาพการด๔แลสขภาพชองปากของผสงอาย หม 13 ตาบลบวใหญ

อาเภอนาพอง จงหวดกาฬสนธ.วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยขอนแกน.

จรนนท อาษาพนม.(2556). ปจจยทผลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผปวยโรคเบาหวาน ชนดท2 ทมารบการ

รกษาในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล ในเขตอาเภอฆองชย จงหวดกาฬสนธ. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสต

รมหาบณฑต มหาวทยาลยขอนแกน.

ชญญานช ไพรวงษ ชภาศร อภนนทเดชา และวรญ สตยวงศทพย. (2561). ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการดแล

สขภาพของผสงอาย ตาบลบานใหม อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา.วารสารวชาการสถาบนเทคโนโลยแหง สวรรณภม.


~ 827 ~

นตยา เจรญกล. (2555). ปจจยทสมพนธกบพฤตกรรมดานสขภาพของผใชบรการทนตกรรม:กรณศกษาโรงพยาบาลสมเดจ

พระยพราชเวยงสระ.วารสารวจย มสด สาขาวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต, 7(3), 17-30.

พนธกานต วชาชาต.(2558). พฤตกรรมการดแลตนเองดานจตใจและการปองกนโรคของผสงอายในจงหวดอานาจเจรญ.

สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน.

พสมย นาทน.(2555). ปจจยทมความสมพนธกบปญหาสขภาพชองปากของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในเขตอาเภอเมอง

จงหวดขอนแกน.วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยขอนแกน.

มลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย. (2558). สถานการณผสงอายไทย พ.ศ.2557. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบ

ลชชงจากด (มหาชน).

ศรนช ฉายแสง. (2553). ปจจยทมความสมพนธกบคณภาพชวตผสงอาย ในจงหวดอานาญเจรญ. วทยานพนธสาธารณสข

มหาบณฑต สาขาการสรางเสรมสขภาพ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน.

ศรรตน รอดแสวง. (2559). ปจจยทมความสมพนธดบพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของผสงอาย ในเขตตาบลทงทอง

อาเภอหนองบว จงหวดนครสวรรค.การประชมวชาการระดบชาต "นเรศวรวจย" ครงท 12. (หนา 786-797). พษณโลก:

มหาวทยาลยนเรศวร.

เศรษฐวฒน โชควรกล. (2555). นโยบายการพฒนาคณภาพชวตผสงอายขององคกรปกครองสวนทองถนในเขตจงหวด

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. วารสารรฐศาสตรและนตศาสตร มหาวทยาลยกาฬสนธ, 1(1), 146-165.

สวทย คณาวศรต.(2556). การเหนคณคาตนเองทมผลตอสภาวะทนตสขภาพของผสงอาย ตาบลทบตเหลก อาเภอเมอง

จงหวดสพรรณบร.วารสารทนตาภบาล มหาวทยาลยสงขลานครนทร, 2556.

สานกทนตสาธารณสข กรมอนามย. (2556). ผลการสารวจสภาวะสขภาพชองปากแหงชาต ครงท 7. กระทรวงสาธารณสข.

สานกงานสาธารณสขจงหวดกาฬสนธ. (2560). แบบสรปรายงานผลการตรวจราชการและการตดตามการดาเนนงานตาม

นโยบาย. ของกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2560. (อดสาเนา).

อรณ จรวฒนกล.(2544). ชวสถต. ภาควชาสถตและประชากรศาสตร. คณะสาธารณสข มหาวทยาลยขอนแกน.

Becker, M.H. (1974). The Health Belief Model and Preventive Health Behavior. Health Education Monographs,

2(4), 354-385.

House, Robert J. (1981). A Path Goal Theory of Leader Effectiveness. n.p: n.p.

Kahn, R. (1979). Aging and social support. In M.W. Riley (Ed.), Aging from birth to death: Interdisciplinary

perspectives. Denver, CO: Westview Press.



~ 828 ~

HS-13 การจดระบบบรการการแพทยฉกเฉนในโรงพยาบาลของกระทรวงสาธารณสข

Provision of emergency medical service in hospital of Ministry of Public Health

ณฐกฤษฎ ธรรมกวนวงศ1 สเทพ สนกตตยานนท 2 Nathakrid Thammakawinwong1, Sutep Sinkitiyanon2

1 หลกสตรสาธารณสขชมชน คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยราชภฏล าปาง. 2 กลมงานอบตเหตและฉกเฉน โรงพยาบาลพจตร ศนยแพทยศาสตรศกษา มหาวทยาลยนเรศวร


บทคดยอ

อบตเหตทางถนนแนวโนมสงขนสงผลใหเกดความสญเสยทงชวตรางกายตลอดจนทรพยสนอยางประเมนคามได การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาการเขาถงของผบาดเจบและสถานการณการจดระบบบรการการแพทยฉกเฉนของโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสขโดยอาศยการวจยแบบผสมผสานวธ ศกษาผบาดเจบทมารบบรการในหองฉกเฉน390 ราย ใชแบบสอบถาม การสมภาษณเชงลกและสนทนากลม จากผใหขอมลจ านวน 25 คน วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา และการวเคราะหแกนสาระ ผลการวจย พบวา เปนผบาดเจบไมรนแรงอยรกษาในหองฉกเฉน 86.4 นาท พงพอใจตอบรการในระดบมาก สวนใหญเดนทางมาเอง และมาดวยรถกชพโดยการตดตอผาน 1669 และแนะน าใหผอนใชบรการกชพทตดตอผาน1669 เพราะเชอวามความปลอดภยสง พบปญหา การขาดแคลนอตราก าลงคนในระบบบรการการแพทยฉกเฉนของโรงพยาบาล และความไมพรอม พสดครภณฑ, ระบบสารสนเทศ และการท างานรวมกบหนวยกชพขององคกรปกครองสวนทองถนและมลนธเอกชน ขอเสนอเชงนโยบาย ตอกระทรวงสาธารณสขและสถาบนการแพทยฉกเฉน ควรวางแผนระยะยาว 5-10 ป เพอผลตแพทยเวชศาสตรฉกเฉนและบคลากรหลายสาขาวชาชพทมบทบาทเฉพาะตอการแพทยฉกเฉน ใหครอบคลมโรงพยาบาลทกระดบ เนนบรการเชงรกกอนมาโรงพยาบาลรวมทงสนบสนนใหองคกรปกครองสวนทองถน เขามามบทบาทกบโรงพยาบาลเพอพฒนาระบบอบตเหตฉกเฉนอยางจรงจง

ค าหลก: การแพทยฉกเฉน, การดแลผบาดเจบ, อบตเหตฉกเฉน

Abstract

Road accident tends to rise, resulting in enormous loss of lives and assets. The purpose were study access and situation of trauma care process in Ministry of Public Health hospitals. Through mixed methodology research from 390 traumatic patients and purposive participant from Emergency Department 25 of administrators, staffs from hospitals and Local government organization. Data were collected by questionnaire, in-depth interviewed, group discussed. Analysis by descriptive analysis and thematic analysis. The result found that most traumatic patients were urgent. The average time of care in Emergency Department was 86.4 minutes. Most were highly satisfied to the services. Most traumatic patients entered to hospital privately. Patients who came with ambulance would



~ 829 ~

communicate directly through emergency call of 1669 in trust of the safety system. The problems of Emergency Room management were insufficient of medical personnel especially emergency physicians and inadequate of equipment and information system. lacking coordinated work and integrations with Fast Responder unit of other local government and foundations. The policy recommendations from this study were Ministry of Public Health and Emergency Medical Institute should long-term plan to support emergency physicians and other medical personnel for hospitals in any level in 5-10 years. Including encouragement of local government to participate in developing of emergency system. Keywords: Medical emergency, Trauma care, Emergency accident.

บทน า ปรมาณผบาดเจบจากอบตเหตทางถนน มแนวโนมสงขนสงผลใหเกดความสญเสยทงชวตรางกายตลอดจนทรพยสนอยางประเมนคามได สถตการเสยชวตจากอบตเหตทางถนนขององคการอนามยโลกป 2561 มผเสยชวตจากอบตเหตจราจรทางถนนมจ านวน 1.35 ลานคนตอป สวนใหญผทมอายระหวาง 5-29 ป เสนอแนะใหประเทศทก าลงพฒนาตองด าเนนการก าหนดมาตรการทจะชวยชวตและปองกนปญหาทจะเกดขนในอนาคต (World Health Organization, 2018) ประเทศไทยไดจดท าแผนหลกการแพทยฉกเฉนแหงชาต ฉบบท 3 พ.ศ. 2560-2564 มงใหความส าคญกบการยกระดบมาตรฐานและคณภาพระบบการแพทยฉกเฉนของประเทศไทยใหมมาตรฐานและหลกเกณฑเกยวกบระบบการแพทยฉกเฉนทครบถวน บคลากรในระบบไดมาตรฐานและคณภาพเพยงพอ การจดระบบทเหมาะสมและยงยน โดยด าเนนการตามยทธศาสตร 5 ดานไดแก 1)พฒนาคณภาพระบบการแพทยฉกเฉน 2)พฒนาระบบบรหารจดการบคลากรในระบบการแพทยฉกเฉน 3)พฒนากลไกการอภบาลระบบการแพทยฉกเฉน4)พฒนาศกยภาพและการมสวนรวมของภาคเครอขายทงในและตางประเทศ 5)การสอสารสาธารณะในระบบการแพทยฉกเฉนสประชาชน (สถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต, 2561) ป2561ประเทศไทยมจ านวนรายงานสถตรบแจงผประสบภยจากรถ จ านวน 829,201 ราย จ าแนกเปนทพลภาพ2549 ราย, บาดเจบ818,803 ราย และเสยชวต7,849 ราย สวนใหญเปนเพศชาย รอยละ59.83 ประเภทรถจกรยานยนตรอยละ31.39 และรถยนตรอยละ2.58 (ศนยขอมลอบตเหตเพอเสรมสรางวฒนธรรมความปลอดภย, 2561). จากขอมลสถตอบตเหตทเพมมากขน เปนการ สะทอนใหเหนวาประชาชนสวนใหญยงไมเขาใจระบบบรการการแพทยฉกเฉน แมวาจะมแนวโนมมาใชบรการเพมขนจากอดต เนองจากความรความเขาใจทคลาดเคลอนตอการใชบรการการแพทยฉกเฉน ในขณะทกลมทใชบรการมขอเสนอแนะให สงเสรมกลไกการสนบสนนการเขาถงบรการการแพทยฉกเฉนใหมากขน(กตตพงศ พลเสน, 2561) นอกจากนระบบบรการการแพทยฉกเฉนยงพบปญหาอกหลายประการเชน การขาดแคลนบคลากรทางการแพทย การสงตอผบาดเจบระหวางรพ.ไมราบรน ไมมระบบสารสนเทศรองรบการแกะรอยผบาดเจบตงแตจดเกดเหตไปจนสนสดการรกษา ดงกลาว

โรงพยาบาลของกระทรวงสาธารณสขตงอยในเขตสขภาพท3 ประกอบดวย5จงหวด ไดแก นครสวรรค, ก าแพงเพชร, พจตร, อทยธาน และชยนาท มพนทรวมกนประมาณ 31,936.18 ตารางกโลเมตร, 54 อ าเภอ, 416 ต าบล, 4,423 หมบาน, 11 เทศบาลนคร/เมอง, 117 เทศบาล, 5 อบจ.และ 327 อบต. ป2561มประชากรรวมทงสน 2,995,999 คน แยกเปนชาย 1,467,694 คน และหญง 1,528,305 คน (เขตสขภาพท3 กระทรวงสาธารณสข, 2561) รายงานสถตป2561ผประสบภยจากรถ จ านวน 36,545ราย จ าแนกเปน บาดเจบ 35,958 ราย และเสยชวต 523 ราย (ศนยขอมลอบตเหตเพอเสรมสรางวฒนธรรมความปลอดภย,2561) จากปญหาปรมาณผบาดเจบจากอบตเหตทางถนนมแนวโนมสงขน การขาดแคลนบคลากร



~ 830 ~

ทางการแพทย,การสงตอผบาดเจบ, การขาดแคลนอปกรณททนสมยและไดมาตรฐาน และงบประมาณทสนบสนนการปฏบตงาน สงผลตอการพฒนาระบบบรการการแพทยฉกเฉนของโรงพยาบาลใหมประสทธภาพ ผวจยจงสนใจทจะศกษาการจดระบบบรการการแพทยฉกเฉนในโรงพยาบาลของกระทรวงสาธารณสข เพอน าผลการวจยไปเสนอแนะการพฒนาระบบบรการการแพทยฉกเฉนของโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสขตอไป วตถประสงค 1.เพอศกษาการเขาถงของผรบบรการและสถานการณการจดระบบบรการการแพทยฉกเฉนของโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสข 2.เพอศกษาความพงพอใจผบาดเจบในการเดนทางดวยรถกชพ มาใชบรการหองฉกเฉนของโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสข วธด าเนนการวจย

การวจยครงนเปนการวจยแบบผสมผสานวธ (Mixed Methodology) ระหวางการเชงคณภาพ (Qualitative Research) และวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) แบบคขนาน (Parallel Convergent) (Creswell, 2007) โดยแบงออกไดดงน

การวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) ใชแบบสอบถามส ารวจผบาดเจบทมารบบรการ ในหนวยอบตเหตและฉกเฉนของโรงพยาบาลศนย/ทวไป/ชมชน เขตสขภาพท 3 ของกระทรวงสาธารณสข โดยการค านวณขนาดกลมตวอยางจ านวน 390 รายโดยการใชสตรขอเครจซและมอรแกน (Krejcie & Morgan,1970) ทระดบความเชอมน 95% จากผมาใชบรการทงหมดของโรงพยาบาล เขตสขภาพท3 จ านวน 78,5411 คน ใชการสมอยางแบบเฉพาะเจาะจง(Purposive Random Sampling) โรงพยาบาลในเขตสขภาพ ไดรพศ.จ านวน 1 แหง ไดแก รพ.สวรรคประชารกษ จ.นครสวรรค และรพท. จ านวน 2 แหงไดแก รพท.พจตร จ.พจตร, รพ.อทยธาน จ.อทยธาน, รพช.จ านวน 2 แหง ไดแก รพช.วชรบารม จ.พจตร, รพช.วดสงห จ.ชยนาท ใชการสมอยางงาย(Simple Random Sampling)กลมตวอยาง 390 คน กระจายตามสดสวน รพศ./รพท./รพช. : 40:30:30 วเคราะหขอมลสถตเชงพรรณนา (Descriptive analysis)

การวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ด าเนนการใน รพศ.1แหง รพท.2แหง และรพช. 2แหง ดวยการสมภาษณเชงลก (In-depth Interview และการสนทนากลม (Focus group discussion) บคลากรของโรงพยาบาลและพนกงานกชพของ อปท.และเครอขายโรงพยาบาลรวม 25 คน โดยการก าหนดกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจงดวยการก าหนดเกณฑคดเขา(Inclusion Criteria)ประกอบดวย นายแพทยสาธารณสขจงหวด , ผอ านวยการ รพศ./รพท,/รพช. ,แพทยเวชศาสตรฉกเฉน, บคลากรของแผนกอบตเหตและฉกเฉน, และพนกงานงานกชพกภยขององคกรปกครองสวนทองถนเครอขายโรงพยาบาล และวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ดวยการวเคราะหแกนสาระ (Thematic analysis) โดยอง WHO six building block frame work รวมกบ Cross Case Analysis

การหาคณภาพเครองมอในการวจย น าไปใหผเชยวชาญจ านวน 3 ทานตรวจสอบคณภาพเครองมอในดาน ความตรงตามเนอหา ความถกตอง ความครบถวนตามหลกวชาการ วตถประสงคและนยามศพท ทงงานวจยเชงปรมาณและเชงคณภาพ


~ 831 ~

ผลการวจย 1. การเขาถงของผรบบรการ

1.1 ขอมลทวไป ผบาดเจบทหองฉกเฉน สวนใหญไดขอมลจากญาต (รอยละ 58.2) เปนเพศหญง(รอยละ 56.7) อยในชวงอายระหวาง41-50ป (รอยละ17.4) มารบบรการในชวงเชา ระดบความรนแรงบาดเจบเลกนอย (Non-Urgent) (รอยละ15.4) บาดเจบรนแรงปานกลาง (Urgent)(รอยละ64.1) และบาดเจบรนแรงมาก (Emergency) (รอยละ20.5) เวลาทอยรกษาทหองฉกเฉน 86.4 นาท การเดนทางมาโรงพยาบาล พบวา เดนทางมาเอง (รอยละ43.3) โดยรถกชพตดตอผาน 1669 (รอยละ35.1) สงตอมาจากรพ.อน (รอยละ 7.4) มาดวยรถมลนธ(รอยละ9) และมาดวยรถกชพทไมไดตดตอผาน1669 (รอยละ5.1) ดงแสดงในตาราง1 ตารางท 1 แสดงจ านวนและรอยละขอมลทวไปของผบาดเจบทมาใชบรการทหองฉกเฉนของโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสข

รายการ จ านวน รอยละ 1.ผตอบแบบสอบถาม

1.1 ผปวย 1.2 ญาต

163 227

41.8 58.2

2. เพศ 2.1 ชาย 169 43.3 2.2 หญง 221 56.7 3. อาย (ป) (Mean ±S.D) = 49.7 ± 23.4 ( ต าสด 3 ป, สงสด 98 ป ) 4. ชวงเวลาทมารบบรการ (ชวงเชา) 210 53.8 5. ระดบความรนแรงของผบาดเจบ 5.1 ผบาดเจบเลกนอย(Non-Urgent) 80 15.4 5.2 ผบาดเจบรนแรงปานกลาง(Urgent) 250 64.1 5.3 ผบาดเจบรนแรงมาก (Emergency) 60 20.5 6. เวลาทผปวยอยในหองฉกเฉน (Mean ±S.D) = 86.41± 42.6 ( พสย 10 ถง 210 นาท) 7.ประเภทของรถทใชบรการ 7.1 รถพยาบาล/กชพ โดยตดตอผาน 1669

137

35.1

7.2 รถพยาบาล/กชพ โดยไมผาน 1669 20 5.1 7.3 รถมลนธ 35 9 7.4 มาเอง 169 43.3 7.5 สงตอมาจากโรงพยาบาลอน 29 7.4

1.2 ความพงพอใจในการเดนทางมาใชบรการทหองฉกเฉนของโรงพยาบาลพบวา สวนใหญผบาดเจบเดนทางมาดวยรถกชพ ตดตอผาน1669มความพงพอใจระดบมาก(รอยละ55.6) และยงแนะน าใหใชบรการรถกชพตดตอผาน1669(รอยละ96.4) เพราะเชอวามความปลอดภยสง (รอยละ 94.9) ดงแสดงในตาราง2



~ 832 ~

ตารางท 2 แสดงจ านวนและรอยละของการเดนทางมาใชบรการทหองฉกเฉนของโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสข

การเดนทางมาใชบรการท หองฉกเฉนของ โรงพยาบาล

จ านวน (N=390)

ความพงพอใจระดบมาก(รอยละ)

ความปลอดภย (รอยละ)

การแนะน าใหใชบรการ(รอยละ)

1.รถกชพตดตอผาน 1669 137 55.6 96.4 94.9 2.รถกชพไมไดตดตอผาน 1669 20 50 85 75 3.รถกชพ/กภย ของมลนธ 35 68.9 94.3 91.4

2. การจดบรการระบบการแพทยฉกเฉนในโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสข

การจดบรการระบบการแพทยฉกเฉนในโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสข มกระบวนการดแลรกษาพยาบาลทไดมาตรฐานโรงพยาบาล(Hospital accreditation) ทกโรงพยาบาล มชองทางรองรบภาวะฉกเฉนของประชาชน ไดแก Fast track STEMI, Fast track Stroke, Fast track Trauma จดเดนในการพฒนาบคลากรโรงพยาบาลโดยเฉพาะ โรงพยาบาลศนยและโรงพยาบาลทวไป คอบคลากรจ านวนหนงสามารถเปนวทยากรและจดกชพRallyในระดบเขตสขภาพได ดงแสดงในตารางท 3

ตารางท 3 ขอมลการใหบรการของหองฉกเฉนของโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสขเปรยบเทยบตามระดบโรงพยาบาล

รายการ โรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลชมชน 1. ภาวะการน าและอภบาลระบบ 1.1 ภาวะการน าและอภบาลระบบ

-Empowerment -สนบสนนเชงระบบ

- Leadership -Empowerment

- Leadership -Empowerment

1.2. ศนยสงการ - 1.3 บรณาการกชพกบเครอขาย ปองกนภย/บรรเทาสาธารณภย

-

ส านกงานสาธารณสขจงหวด - ส านกสานสาธารณสขอ าเภอ - องคกรปกครองสวนทองถน - โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล

1.4 กลไกการตดตามประเมนผล ตดตามดวยตวชวดและการตรวจราชการและนเทศงาน

ตดตามดวยตวชวดและการตรวจราชการและนเทศงาน

ตดตามดวยตวชวด

2. รปแบบการจดบรการ 2.1 มาตรฐานการจดบรการ

Hospital Accreditation



2.2 ศนยสงตอ - การสงตอภายในจงหวด - การสงตอขามเขต - 2.3 งานบรการตามนโยบาย


~ 833 ~

1) Fast track STEMI ตารางท 3 (ตอ)

รายการ โรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลชมชน 2) Fast track Stroke 3) Fast track Trauma

2.4 คลนกนอกเวลาราชการ

2.5 รกษาพยาบาลผบาดเจบแบบสหสาขา วชาชพ (Patient Care team)

3.4 บรรยากาศการท างาน มการท างานเปนทม มการท างานเปนทม มการท างานเปนทม วฒนธรรมพนอง

4. การเงนการคลง หลกเกณฑของสพฉ. หลกเกณฑของสพฉ. หลกเกณฑของสพฉ. 5. สารสนเทศและการสอสาร ศนยรบแจงเหต 1669 ศนยรบแจงเหต1669 เครอขาย 1669 - โรงพยาบาลกบหนวยกชพ วทย/โทรศพท Line

/ Application วทย/โทรศพท Line , Google Plus

วทย/โทรศพท Line/ Application

- ระบบเกบขอมลในหองฉกเฉน/กชพ

Program Thai Refer -Home C

Program Thai Refer Program HOS-XP

Program Thai Refer Program HOS-XP

6. พสดและอปกรณ ครภณฑและอปกรณการแพทยตาม มาตรฐานระบบการแพทยฉกเฉน

-ไดมาตรฐาน/ผานสอบเทยบ



3. ประเดนส าคญทกระทบตอการจดบรการและการเขาถงบรการ 3.1 การน าและอภบาลระบบ ในมมมองของผปฏบต พบวา มความซ าซอนในบทบาทของสถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต(สพฉ.)และกองสาธารณสขฉกเฉน(สธฉ.) กระทรวงสาธารณสข ในระดบนโยบายและทศทางการแพทยฉกเฉนในระดบประเทศ สงผลตอการปฏบตตามนโยบาย ยงไมชดเจนเพยงพอ อกทงการท างานในระดบจงหวด ยงขาดการบรณาการรวมกนระหวาง กระทรวงมหาดไทยกบสาธารณสข ทเนนการบรหารมากกวา การปฏบต จนท าใหบทบาทและภารกจของนายแพทยสาธารณสขจงหวด ขาดความชดเจน ในสวนการท างานเชงรกและบรณาการเชงระบบ ดงค าใหสมภาษณของผใหขอมลหลก ตอนหนงวา“ปจจบนมหนวยงานช าซอนกน เชน สพฉ.และ สธฉ. ท าใหผปฏบตไมรวาใครเปนหนวยหลกแมจะปฏบตตามพรบ.ระบบการแพทยฉกเฉนป 2551 กตามท (นายแพทยสาธารณสขจงหวด/ผใหสมภาษณ) 3.2 ภาระงานและการบรหารบคลากร

1) ปญหาอตราก าลงบคลากรไมเพยงพอตอภาระงานทรบผดชอบในระบบการแพทยฉกเฉน ในโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสข ซงไมสามารถจดการแกปญหาระดบเขตพนท โดยเฉพาะในเขตสขภาพท3 จ าเปนตองไดรบการแกไขจาก สธฉ.และสพฉ. ดงค าใหสมภาษณของผใหขอมลหลก ตอนหนงวา “ทศทางของโรงพยาบาลมจดออนอยตรงระบบการแพทยฉกเฉน เชน การไมมแพทยศลยประสาท จะท าใหอตราตายทางสมองจะเพมขน ทางแกควรท าระบบขนมาเชน การท าแนวทางการรกษาพยาบาล(Clinical Practice Guidline :CPG) หรอการปรกษาผานทาง Telemedicine ระหวางแพทยกบแพทยของ รพศ./รพท./รพช. (ผอ านวยการ รพศ./ผใหสมภาษณ)



~ 834 ~

2) ปญหาการพฒนาในระบบการแพทยฉกเฉน พบในดานการอบรมแพทยเฉพาะทางเวชศาสตรฉกเฉน, การอบรมพยาบาลเฉพาะทางฉกเฉน, การอบรมเวชกจฉกเฉน รวมถงการจดอบรมหนวยกชพกภยขององคกรปกครองสวนทองถน ดงค าใหสมภาษณของผใหขอมลหลก ตอนหนงวา “การพฒนายงเปนจดออน คอ ทจงหวดพจตร ก าแพงเพชร ชยนาท ใหสงแพทยไปอบรมเฉพาะทางดานTrauma ยงหาแพทยสมครยาก หรอบางคนเรยนจบกถกโรงพยาบาลเอกชนดงตวไป ดวยขอตกลงทางการเงนทสงกวา” (ผอ านวยการ รพท,/ผใหสมภาษณ) 3.3 ปญหาความไมพรอมระบบการแพทยฉกเฉน 1) ปญหาความไมพรอมดานการพฒนาระบบบรการการแพทยฉกเฉนทงใน Hospital Care จากรายงานการประเมนผลตดตามตวชวดของกรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข พบวา Mortality Rate, Response time ยงเปนปญหาทตองไดรบการพฒนาอยางตอเนอง และบรณาการเขากบนโยบายกระทรวงสาธารณสข ในระบบ Fast track ดงค าใหสมภาษณของผใหขอมลหลก ตอนหนงวา “ความไมพรอมในเรองการบรการระบบบรการการแพทยฉกเฉนกยงเจออย ผปวยกลบไปแลวไมปกต พการ ซงตองไดรบการฟนฟ จะเปนตวอยางในการถอดบทเรยน เรองความตระหนก การปองกนไมใหเกดอบตเหต ซงจะท าใหภาระงานกชพลดลง ขอมลเหลานกตองคนกลบไปทประชาชนดวย”(นายแพทยสาธารณสขจงหวด/ผใหสมภาษณ) 3.4 ปญหาความไมพรอมดานระบบสงตอ ปญหาความไมพรอมของระบบสงตอเปนปญหาเรอรงของโรงพยาบาล การสงตอในจงหวด ไมพบปญหาระหวาง รพศ./รพท. และ รพช. แตกลบพบปญหาระหวางจงหวด และระหวางเขตสขภาพ ทยงไมมขอตกลงและระบบบรหารจดการอยางชดเจน ดงค าใหสมภาษณของผใหขอมลหลก ตอนหนงวา “ผบรหารในระดบเขตสขภาพควรจะมการหารอกน และระบบภมศาสตรของการ Refer และมขอตกลงระหวางเขตสขภาพได” (ผอก.รพช./ผใหสมภาษณ) 3.5 ปญหาความไมพรอมดานรถกชพ, พสดครภณฑและ อปกรณตางๆ ความไมพรอมดานรถกชพ/รถกภย และพสดครภณฑและอปกรณตางๆ ซงโรงพยาบาลสวนใหญ ใชเงนบ ารงในการจดหา สวนรถรถกชพ/กภย สวนหนงสนบสนนจากองคกรปกครองสวนทองถน แตยงพบปญหารถไมเพยงพอในกรณเกดเหตซอนหรอตองสงตอผบาดเจบ รถกชพขององคกรปกครองสวนทองถนบางพนทไมไดมาตรฐาน แตยงลกลอบมาใชในการบรการผบาดเจบ รวมทงความไมพรอมของอปกรณในรถ ท าใหไมสามารถปฏบตงานไดแมจะถงจดเกดเหต ดงค าใหสมภาษณของผใหขอมลหลก ตอนหนงวา “ยงพบขอจ ากดเรองรถกชพไมพอ และบคลากรไมมคณภาพ ในกรณเกดเหตซอน หรอตองสงตอผบาดเจบจ านวนมาก”(ผอก.รพช./ผใหสมภาษณ) 3.6 ปญหาระบบสารสนเทศของโรงพยาบาล ปญหาระบบสารสนเทศในระบบการแพทยฉกเฉนของโรงพยาบาล ทสอสารผาน 1669 ท าใหประชาชนคาดหวงมากเกนไปกบระบบกชพ จะชวยเขาไดทกเรองทมปญหาสขภาพ และการสอสารประชาสมพนธระบบกชพ ใหถงประชาชนและเขาใจ ยงไมเพยงพอและไมหลากหลาย ดงค าใหสมภาษณของผใหขอมลหลก ตอนหนงวา “ประชาชนจะมองวาโรงพยาบาลเราเปนจดทคาดหวง เราจะท ายงไงใหระบบกชพ1669เปนระบบทมเครอขายทมประสทธภาพ ใชงานไดจรง ใหประชาชนไดรบประโยชน” (พยาบาลอบตเหตฉกเฉน./ผใหสมภาษณ) 3.7 การท างานรวมกนระหวางโรงพยาบาลกบหนวยงานอน ๆ การท างานรวมกนระหวางโรงพยาบาลกบหนวยงานตาง ๆ ทภาครฐและเอกชน เชน ปองก นและบรรเทาสาธารณภยจงหวด กระทรวงมหาดไทย, องคกรปกครองสวนทองถน (อบจ.,เทศบาล,อบต.) ยงพบปญหาทไมสามารถเชอมโยงหรอบรณาการเชงระบบ ท าใหเกดผลเสยตอประชาชน เนองจากความไมทนเวลา ,ขาดอปกรณชวยชวต,และขาดบคลากรทมทกษะในการชวยฟนคนชพ ดงค าใหสมภาษณของผใหขอมลหลก ตอนหนงวา “ควรมศนยสงการศนยทเปน Single


~ 835 ~

command เนองจากกชพในบานเรา ยงเปน อาสาสมครและทองถน ปญหาคอ เราสงการเขาไมได เพราะเขาไมขนตรงกบเรา บางทเขาไมท าตามขอตกกลง หรอมาตรฐานทม บางหนวยกยงเปนหนวยงานทเลกเกนไป ทจะมศนยกชพอย มนไมคม” (สสจ.,ผใหสมภาษณ,15ก.ค.57) สรปและอภปรายผลการวจย

1) ดานผบาดเจบทมารบบรการ ผบาดเจบมารบบรการ พบวา สวนมากเปนเพศหญง อยในชวงอาย ระหวาง 41-50 ป มารบบรการชวงเชา ดวย

อาการรนแรงปานกลาง(Urgent) อยรกษาทหองฉกเฉนเฉลย 86.4 นาท อาจเนองมาจากผบาดเจบทมาโรงพยาบาลบางรายตองรอการสงเกตอาการ ณ หองฉกเฉน กอนสงเขารบการรกษาทหอผปวย รวมถงการรอเพอสงตอรบการรกษาทโรงพยาบาลอน สาเหตสวนหนงอาจมาจาก บคลากรไมเพยงพอและโรงพยาบาลบางแหงไมไดแยกการบรการผปวยนอกเวลาออกจากหองผปวยฉกเฉน(Emergency Room: ER) ผมารบบรการสวนใหญคาดหวงกบการบรการของโรงพยาบาลของกระทรวงสาธารณสข เพราะมครอบคลมทกอ าเภอทงประเทศ เมอมปญหาการบรการ โรงพยาบาลตองสอสารใหผรบบรการไดรบรในการบรการดงกลาว สอดคลองกบ สรภา ขนทองแกว (2562) ศกษาปจจยทมความสมพนธตอการใชบรการการแพทยฉกเฉน จงหวดราชบร พบวา ปจจยทมความสมพนธกบการเลอกใชบรการการแพทยฉกเฉน คอ การรบรบรการการแพทยฉกเฉน และหนวยปฏบตการดานการแพทยฉกเฉนทกระดบ ควรใหความส าคญกบการให ขอมลดานการรบรบรการการแพทยฉกเฉนกบประชาชน โดยเฉพาะผทมโรคประจ าตวทเสยงตอการเกดภาวะฉกเฉน รวมทงความพรอมของการใหบรการฉกเฉนทงทางดานอปกรณชวยเหลอและเจาหนาทบรการ กระทรวงสาธารณสขและโรงพยาบาลในสงกดจงควรมการวางแผนระยะยาวพฒนาโรงพยาบาลเพมขน แมจะผานการรบรองคณภาพ(Hospital Accreditation) แตระบบการแพทยฉกเฉน ยงคงเปนทคาดหวงของผมาใชบรการ สอดคลองกบ บญญาภทร ชาตพฒนานนท (2561) ศกษาประสบการณของผปวยสงอายในการใชบรการการแพทยฉกเฉน โรงพยาบาลระดบตตยภม เขตภาคเหนอตอนบนของไทย พบวา สะทอนประสบการณผปวยสงอายใน ประเดนออกปฏบตการหนวยบรการการแพทยฉกเฉน คอ ถงจดเกดเหต รวดเรว แตการจราจรตดขด หลงทาง บอกเสนทางไมถก และควรใชอปกรณน าทาง, ประเดนน าสงสถานพยาบาลอยางมคณภาพยดผปวยเปนศนยกลาง และประเดนรกษาพยาบาลฉกเฉน ณ จดเกดเหต คอ เจาหนาทฉกเฉนพรอมปฏบตงาน วองไว อนใจ และผปวยมสวนรวมตดสนใจเมอสอบถามความพงพอใจของผมาใชบรการ ดวยรถกชพทตดตอผาน 1669 พบวา มความพงพอใจอยในระดบมาก รสกมความปลอดภยและอยากแนะน าใหผอนใชบรการน สอดคลองกบ งานวจยของ ธดารตน สตะภกด(2558) ศกษาวจยเรองการประเมนบรการการแพทยฉกเฉนของจงหวดอบลราชธาน พบวา บรการการแพทยฉกเฉนของจงหวดอบลราชธาน เปนบรการทมประโยชนและสรางความพงพอใจใหแกประชาชน มระบบการแจงทงายตอการจ างายตอการ เรยกงายตอการถายทอดขอมล งายตอการไดรบการ ชวยเหลอทเหมาะสม โดยทงหมดนใชตวเลข 1669 โดยผแจงสามารถเลอกใชระบบโทรศพทจากระบบใดกได และสามารถโทรเรยกไดตลอด 24 ชวโมง โดยมเจาหนาทรบสายทสามารถใหค าแนะน าในเบองตนประจ าการอยตลอดเวลา

2) ดานผใหบรการ 2.1) ภาวะการณน าของผบรหารโรงพยาบาลในทกระดบตงแต ผอ านวยการโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป/โรงพยาบาลชมชน มภาพชดเจนในการ Empowerment ผใตบงคบบญชา รวมถงการสนบสนนระบบการแพทยฉกเฉนอยางเตมท แมทศทางและนโยบายจากสวนกลางยงไมชดเจนนก หนวยงานบรหารสวนกลางมทงสถาบนการแพทยฉกเฉน(สพฉ.)และส านกสาธารณสขฉกเฉน(สธฉ.)ของกระทรวงสาธารณสข บทบาทการน าดานระบบบรการรกษาพยาบาลจะเปนผอ านวยการโรงพยาบาล ซงเปนผน าในโรงพยาบาลและเครอขายบรการ(รพช./ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ/รพ.สต ) และถาโรงพยาบาลทเปนทตงของศนยสงการ จะมบทบาทโดดเดนในการบรหารจดการ ระบบการแพทยฉกเฉนทสมบรณ ควรตองม



~ 836 ~

การท างานรวมกนกบอนกรรมการการแพทยฉกเฉนจงหวด และองคกรปกครองสวนทองถนในพนท ใหเขามามสวนรวมพฒนาระบบการแพทยฉกเฉนอยางจรงจง สอดคลองกบงานวจยของ กตตพงศ พลเสน (2561) ศกษา สถานการณการใชบรการการแพทยฉกเฉนของผปวยฉกเฉนทเขารบบรการ แผนกอบตเหตฉกเฉนในประเทศไทย มขอเสนอแนะใหสงเสรมกลไกการสนบสนนการเขาถงบรการการแพทยฉกเฉนใหมากขน โดยเฉพาะในกลมผสงอาย ผทมโรคประจ าตวและผพการ สรางการม สวนรวมการใหบรการขององคกรปกครองสวนทองถน ใหความรเกยวกบการเรยกใชบรการการแพทยฉกเฉนแกประชาชนใหถกตอง และประชาสมพนธการเรยกใชผานหมายเลข 1669 ใหมากขน 2.2) ดานบคลากรทมสวนเกยวของกบระบบการแพทยฉกเฉนของโรงพยาบาล ยงพบวาขาดแคลนในหลายสาขา ไดแก แพทยเวชศาสตรฉกเฉน, พยาบาลหองฉกเฉน และเจาพนกงานเวชกรฉกเฉน (EMT) โดยเฉพาะแพทยเวชศาสตรฉกเฉน พบในรพศ.และ รพท. บางแหงเทานนเนองจากแพทยลาออกไปอยโรงพยาบาลเอกชนและก าลงสงศกษาตอ จ านวนแพทยเวชศาสตรฉกเฉน และเจาพนกงานเวชกรฉกเฉน ทมอยในเขตสขภาพท 3 ซงต ากวาเกณฑขนต าทก าหนดไวของสถาบนการแพทยฉกเฉน(สพฉ.) สอดคลองกบ ไพบลย สรยะไพศาล และคณะ (2557) พบวา ความขาดแคลนบคลากรยงด ารงอย และสงผลกระทบตอการท างานเปนทมทเปนหวใจแหงความส าเรจของการใหบรการ ผลกระทบทส าคญ และสอดคลอง พมพณดา อภบาลศร (2561) ศกษาวเคราะหระบบบรการการแพทยฉกเฉนและปจจยทสมพนธตอพฤตกรรมการใชบรการการแพทยฉกเฉนของประชากรในโรงเรยนนายรอยพระจลจอมเกลา พบวา ประเดนทเปนอปสรรคส าคญตอการพฒนาระบบการแพทยฉกเฉนมากทสดคอปญหาความขาดแคลนบคลากรและขาดเชยวชาญของเจาหนาทซงท าใหเกดความเหนอยลาและสงผลตอประสทธภาพการปฏบตงาน

3) ดานการจดระบบบรการ การจดระบบบรการของหองฉกเฉน ในโรงพยาบาลกระทรวงสาธารณสข เปนการจดระบบบรการทพยายามเนน

ผปวยเปนศนยกลาง (Customer focus) และมกระบวนการดแลรกษาพยาบาล โดยผานการรบรองมาตรฐาน (Hospital accreditation) ทกโรงพยาบาล นอกจากนนยงมการพฒนาระบบบรการ เพอตอบสนองภาวะเจบปวยฉกเฉนของประชาชน เชน Fast track STEMI, Fast track Stroke. ในระบบการแพทยฉกเฉนทจะสรางความมนใจ ในความปลอดภยตามหลกมาตรฐานทางการแพทย ระบบการแพทยฉกเฉนมบทบาทส าคญในการดแลรกษาผปวยฉกเฉนเบองตนกอนถงโรงพยาบาล ซงสอดคลองกบ พงษชย จตตะมย(2561) วจยการพฒนาตนแบบในการประเมนประสทธภาพของระบบบรการทางการแพทยฉกเฉน กรณศกษา: จงหวดนครราชสมา พบวาการประเมนประสทธภาพของระบบการแพทยฉกเฉนของจงหวดนครราชสมา มประสทธภาพทง5 ดานไดแก ดานความครอบคลมเหตฉกเฉน, ดานความรวดเรวในการเขาถงบรการ, ดานความพรอมของจดบรการ, ดานความปลอดภยในการเขาถงของเจาหนาท และดานความสามารถในการจดการความเสยงภายในระบบ ดงนนการประสานความรวมมอกบทกภาคสวน โดยเฉพาะกระทรวงมหาดไทยและองคกรปกครองสวนทองถน เพอใหเกดการพฒนาระบบการแพทยฉกเฉนใหเกดความคลองตวและมประสทธภาพของระบบตอไป

4) ดานเทคโนโลยและสารสนเทศ ดานการสอสารผานหมายเลข1669 ประชาชนยงมความพงพอใจทเรยกใชบรการ ถงแมจะขอจ ากดในการบรการ

เชงระบบทอาจท าใหประชาชนยงเขาใจ วาเปนหมายเลขทสามารถใหบรการเกยวสขภาพไดทกเรอง ซงอาจเปนบทบาทท สพฉ.ตองปรบระบบการสอสาร การประชาสมพนธ เกยวกบหมายเลข 1669 ใหประชาชนเขาใจ และใหมความรความตระหนกรวมถงการปองกนทภยอนตรายทอาจเกดขน รวมถงการพฒนาโปรแกรมคอมพวเตอรกลางหรอ Application ทเออตอการสอสารใหพนทหรอโรงพยาบาลไดใหบรการอยางมประสทธภาพ สอดคลองกบ พระวฒน แกลววการณ (2557) ศกษาเรอง การประยกตระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอการวเคราะหพนทการใหบรการศนยการแพทยฉกเฉน จงหวดเลย พบวา สามารถน าผลลพททแสดงเปนพนทการใหบรการ น าไปประยกตหาต าแหนงสถานพยาบาลทสรางใหม เพอเพมพนทการ


~ 837 ~

ใหบรการ ครอบคลมครวเรอนของประชาชนมากขน หรอหนวยบรการในพนทโรงพยาบาล ส าหรบประชาชนทอยหางไกลพนท ดงนนทศทางการพฒนาระบบสารสนเทศควรเนนใหคนท างานมสมรรถนะทจะใชขอมลเพอการดแลผปวยและชมชน รวมถงการมสวนรวมระหวางหนวยบรการและเครอขายหนวยบรการ ซงจะชวยเพมประสทธภาพระบบสงตอผปวยแบบไรรอยตะเขบ (seamless health care) และการจดระบบสารสนเทศใหครบวงจรมประสทธภาพจรง สอดคลองกบ ไพบลย สรยะวงศไพศาล (2557) รายงานการสงเคราะหขอเสนอเชงนโยบายการพฒนาระบบเพอปองกนอบตเหตจราจรดวยมาตรการเชงเทคโนโลยสารสนเทศ พบวาหลายหนวยงานไดพยายามประยกตใชไอซทเพอความปลอดภยทางถนนดานการแพทยฉกเฉน บางพนทสามารถตดตามรถกชพไดตลอดเวลาดวยไอซท แตยงขาดการประเมนดานความปลอดภยขาดกลไกอภบาลระบบขอมลเพออ านวยความสะดวกในการน าไปใช การเชอมโยงระบบขอมลตางๆและปกปองการละเมดสทธอนชอบธรรมของบคคลและหนวยงาน

5) ดานพสดและอปกรณ ทใชในระบบการแพทยฉกเฉนของโรงพยาบาล ยงพบปญหาความไมเพยงพอไมครอบคลมทกพนท รวมถงพสดและอปกรณขององคกรปกครองสวนทองถนบางแหงยงไมไดมาตรฐาน ดงน นการปรบยทธศาสตรและนโยบายของจงหวดและส านกงานสาธารณสขจงหวดสงเสรมใหองคกรปกครองสวนทองถนเขามามสวนรวมในการวางนโยบายและการวางแผนยทธศาสตรดานอบตเหตฉกเฉน เปนสวนทควรด าเนนการ สอดคลองกบงานวจย ธดารตน สตะภกด(2558) ศกษาวจยเรอง การประเมนบรการการแพทยฉกเฉนของจงหวดอบลราชธาน พบวา บรการการแพทยฉกเฉนของจงหวดอบลราชธาน พบวา องคการ บรหารสวนจงหวดอบลราชธานไดสนบสนนการด าเนนการของส านกงานบรการการแพทยฉกเฉน มาโดยตลอด ไดตงงบประมาณเพอใชในการจดหารถพยาบาลฉกเฉนและรถกชพ พรอมทงเครองมอ วสด อปกรณทางการแพทยประจ ารถ ทงนเพอใหเพยงพอกบการใหบรการประชาชนอยางทวถง สรปการวจย การจดระบบบรการการแพทยฉกเฉนในโรงพยาบาลของกระทรวงสาธารณสข เปนการศกษาสถานการณการจดระบบบรการและการเขาถงระบบบรการของผบาดเจบทใชบรการทโรงพยาบาลในกระทรวงสาธารณสข ซงยงพบขอจ ากดในดานระยะเวลาทรอ ความไมเพยงพอของแพทยและบคลากรอนๆในระบบการแพทยฉกเฉน ระบบเทคโนโลยและสารสนเทศยงไมถงผปฏบตอยางครอบคลม และดานพสดและอปกรณไมเพยงพอและไดมาตรฐาน แตพบวาคณภาพบรการภาพรวมของโรงพยาบาลทศกษา ไดมาตรฐานคณภาพผานการรบรองทกแหง อกทงผบาดเจบมความพงพอใจในการใชบรการดวยรถกชพ ขอเสนอแนะ 1) ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

1.นโยบายการแพทยฉกเฉนในระดบประเทศทมกระทรวงสาธารณสขและสถาบนการแพทยฉกเฉนเปนผก าหนดนโยบาย ควรท าความเขาใจกบหนวยบรการสาธารณสขใหชดเจน เพอการปฏบตงานจะไดเปนไปในทศทางและแนวทางเดยวกนทงประเทศ

2.กระทรวงสาธารณสข และสถาบนการแพทยฉกเฉน ควรวางแผนงบประมาณระยะยาว5-10 ป ส าหรบการผลตแพทยเวชศาสตรฉกเฉน และบคลากรดานการแพทยฉกเฉน สอดคลองกบการจดสรรอตราก าลงของเขตสขภาพ ใหครอบคลมโรงพยาบาลทกระดบ และควรผลตและกระจายบคลากรทค านงถง ความขาดแคลน ประชากรและภาระงานตอการบรการ



~ 838 ~

3.สงเสรมและสนบสนนให องคกรปกครองสวนทองถน เขามามสวนรวมในการด าเนนงานการวางแผนยทธศาสตรดานอบตเหตฉกเฉนรวมกบจงหวดและโรงพยาบาลในพนท เชน แผนการฝกอบรมบคลากรของโรงพยาบาลและอปท. แผนการสนบสนน ครภณฑและวสดอปกรณทจ าเปน เชน รถยก, เครองตดถาง เปนตน 2) ขอเสนอแนะการวจย

การวจยนเปนศกษาเฉพาะสถานการณของระบบการแพทยฉกเฉนของโรงพยาบาล (Hospital Care) ควรศกษาวจยในระบบกอนถงโรงพยาบาล (Pre Hospital Care) เพอทจะไดน าผลการวจยไปวางแผนปองกนการเกดอบตเหตอยางครบวงจร เอกสารอางอง กตตพงศ พลเสน. (2561). สถานการณการใชบรการการแพทยฉกเฉนของผปวยฉกเฉนทเขารบบรการแผนกอบตเหตฉกเฉนใน

ประเทศไทย. วารสารสขศกษา. 41(2),51-63. กรมการแพทย. (2555). แนวทางพฒนาเพอสมาตรฐานดานการรกษาพยาบาลฉกเฉนของโรงพยาบาลระดบตางๆ (SHEC).

กรงเทพฯ. เขตสขภาพท 3 กระทรวงสาธารณสข. (2561). ขอมลทวไปของเขตสขภาพท3 ป 2561. [สบคนเมอ 25 ธนวาคม 2561];

Available from URL: http://spbo3.moph.go.th. ถวลวด บรกล, เมธศา พงศศกดศร. (2550). การสนทนากลม: เทคโนโลยเพอการมสวนรวมและการเกบขอมลเพอการวจย.

งานดกราฟฟก. กรงเทพมหานคร. ธดารตน สตะภกด. (2558). การประเมนบรการการแพทยฉกเฉนของจงหวดอบลราชธาน . วารสารการบรหารทองถน.

8(3),10-18. บญญาภทร ชาตพฒนานนท. (2561). ประสบการณของผปวยสงอายในการใชบรการการแพทยฉกเฉน โรงพยาบาลระดบตตย

ภม เขตภาคเหนอตอนบนของไทย. วารสารพยาบาลสงขลานครนทร. 38(3),102-115. พงษชย จตตะมย.(2561). วจยการพฒนาตนแบบในการประเมนประสทธภาพของระบบบรการทางการแพทยฉกเฉน

กรณศกษา: จงหวดนครราชสมา. วารสารการพฒนางานประจ าสการวจย. (6) :สงหาคม. พมพณดา อภบาลศร. (2561). วเคราะหระบบบรการการแพทยฉกเฉนและปจจยทสมพนธตอพฤตกรรมการใชบรการ

การแพทยฉกเฉนของประชากรในโรงเรยนนายรอยพระจลจอมเกลา. วารสารพยาบาลทหารบก. 19(พเศษ),291-299. พระวฒน แกลววการณ.(2557). การประยกตระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอการวเคราะหพนทการใหบรการศนยการแพทย

ฉกเฉน จงหวดเลย. วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย. 3(3),137-147. ไพบลย สรยะไพศาล. (2557). รายงานการสงเคราะหขอเสนอเชงนโยบายการพฒนาระบบเพอปองกนอบตเหตจราจรดวย

มาตรการเชงเทคโนโลยสารสนเทศ. สถาบนวจยระบบสาธารณสข. ศนยขอมลอบตเหตเพอเสรมสรางวฒนธรรมความปลอดภย. (2561). รายงานสถตรบแจงผประสบภยจากรถ ป 2561.

[สบคนเมอ 30 ธนวาคม 2561]; Available from URL: http://www.thairsc.com. สถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต.(2561). รายงานประจ าปสถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต2561. [สบคนเมอ 30 ธนวาคม

2561]; Available from URL: https://www.niems.go.th/th/View/DataService.aspx?CateId=119 สภางค จนทวานช. (2552). วธการวจยเชงคณภาพ. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. พมพครงท 17.

กรงเทพมหานคร.

https://www.niems.go.th/th/View/DataService.aspx?CateId=119


~ 839 ~

สรภา ขนทองแกว. (2562). การศกษาปจจยทมความสมพนธตอการใชบรการการแพทยฉกเฉน จงหวดราชบร . วารสารวทยาลยพยาบาลพระจอมเกลา จงหวดเพชรบร.2(1),30-44.

Creswell JW, Plano Clark VL.(2007). Designing and conducting mixed methods Research. Thousand Oaks, CA: Sage Publication. York : McGraw-Hill.

Krejcie, R.V.,& D.W. Morgan.(1 9 7 0 ) . Determining Sample Size for Research Activities. Educational and Psychological Measurement. 30(3) : 607–610.

World Health Organization.(2018). Global status report on road safety2018. [สบคนเมอ 11 ธนวาคม 2561] ; Available from URL: https://www.who.int/violence_injury_prevention/road_safety_status/2018/en/



~ 840 ~

HS-14 ภมปญญาในการตรวจสอบพชสมนไพรอยางรวมสมย

The Contemporary Determination of Medicinal plant’s Wisdom.

พรพรรณ กอใจ1*, ศวพงษ ตนสวรรณวงค2, กนยานช เทาประเสรฐ3, ยงยง เทาประเสรฐ4 และจกรกฤษณ คณารย5

Pornphun Kawjai1, Siwapong Tansuwanwong2, Kanyanoot Taoprasert3, Yingyong Taoprasert4, Chakkrit Khanaree5

1 การแพทยแผนไทยมหาบณฑต สาขาวชาการแพทยแผนไทย วทยาลยการแพทยพนบานและการแพทยทางเลอก มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย

* อเมล: [email protected]

บทคดยอ การตรวจสอบชนดและคณภาพพชสมนไพร ในต าราการแพทยแผนไทยถกบนทกขนจากประสบการณและความช านาญของแพทยแผนไทย โดยการตรวจสอบรป ส กลน รสและชอสมนไพร อยางไรกตามรายละเอยดจากการตรวจสอบดงกลาว ยงขาดค าอธบายหรอหลกเกณฑทน าไปสการปฏบตใหสอดคลองกบยคปจจบน และวธการตรวจสอบนนเปนความรความเชยวชาญเฉพาะบคคล ท าใหมขอจ ากดในการถายทอดความรในการตรวจสอบพชสมนไพร ดงนนการศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาและปรบปรงแนวปฏบตการตรวจสอบชนดและคณภาพพชสมนไพรของแพทยแผนไทยใหรวมสมย โดยศกษาวเคราะหจากต าราการแพทยแผนไทยทเกยวของกบการตรวจสอบสมนไพร จากภมปญญาหมอพนบานลานนาและความรทางวทยาศาสตร รวมทงศกษาและเกบขอมลจากความรและประสบการณของหมอพนบานลานนา ผลการศกษาพบวา จากการวเคราะหวธการตรวจสอบพชสมนไพรในต าราการแพทยแผนไทยและประสบการณของหมอพนบานลานนา โดยมหลกการพจารณาจากรป ส กลน รสและชอ สามารถพฒนาเปนแนวปฏบตส าหรบการตรวจสอบชนดและคณภาพของพชสมนไพรได 6 แนวทาง ดงน 1) การตรวจสอบชอสมนไพรโดยการเทยบจากต าราการแพทยแผนไทย 2) การตรวจสอบสณฐานวทยาของพช (Plant Morphology) ไดแก รปพรรณสณฐานภายนอกและคณสมบตเฉพาะทางโครงสรางพช 3) การตรวจสอบความเขมของสโดยอาศยเครองมอวดแถบส 4) การตรวจสอบกลนเฉพาะของสมนไพร และผลการตอบสนองของรางกายหลงการสดดม 5) การตรวจสอบรสทปรากฏของสมนไพร และผลการตอบสนองของรางกายหลงการชม 6) การตรวจสอบจากแหลงทอยของพชสมนไพรเปนการยนยนคณภาพทางฤทธยา โดยอาศยเทคนค Thin Layer Chromatography (TLC) ในการบงบอกเอกลกษณของพชสมนไพรจากลายพมพนวมอ (Fingerprint) มาเปนตวแทนของการบงบอกคณภาพแหลงยาด จากการศกษาแสดงใหเหนวา การปรบปรงและพฒนา แนวปฏบตการตรวจชนดและคณภาพพชสมนไพรจากภมปญญาของแพทยแผนไทย หมอพนบานลานนาและความรทางวทยาศาสตร จะชวยใหการตรวจสอบพชสมนไพร มขนตอนทเปนมาตรฐานและรวมสมย รวมทงสามารถเพมความถกตองในการตรวจสอบพชสมนไพรได ค าหลก: การตรวจสอบพชสมนไพร, ภมปญญา, เทคนค TLC


~ 841 ~

Abstract The species and quality examination of medicinal plants in Thai traditional medicine (TTM) textbooks was recorded from experience and specific expertise by examining the appearance, color, flavor and name. However, the detailed of plant appearance, color, flavor and name lack of the explanation or standard criteria. Moreover, these examinations need the specific expertise leading to the limitation of knowledge transferring in the examination of medicinal plants. Therefore, this study aimed to investigate and improve the species and quality examination guidelines of medicinal plants for contemporary situation. Then, the documentary research that related with the species and quality examination of TTM, Lanna knowledge, and sciences was determined as well as the query about knowledge and experience of Lanna doctors. The results found that the species and quality examination of medicinal plants in TTM and from Lanna doctor by examining the appearance, color, flavor and name were combine with sciences that could develop into 6 processes including; 1) the common and scientific plant names were compared to TTM textbooks 2) the examination of plant morphology such as external morphology and characteristics of plant structure 3) the intensity of plant color were determined by color bar 4) the detection of specific plant odor and the reaction of body after smelling 5) the tasting of plant and the reaction of body after testing 6) the determination of bioactive fingerprint by Thin Layer Chromatography (TLC). Taken together, the improvement and development of practice guidelines for examination the species and quality of medicinal plants in TTM, Lanna knowledge, and sciences will make these examinations to standard, precision and contemporary situation Keywords: The examination of medicinal plants, wisdom, Thin Layer Chromatography

บทน า การน าพชสมนไพรมาใชในการดแลสขภาพและการรกษาโรคของการแพทยแผนไทย เปนความรทมการสงสมตามประสบการณ ซงการรกษาโรคดวยพชสมนไพรมหลายปจจยทมผลตอการรกษาโรค ไดแก คณภาพ สายพนธ และแหลงทมาของพชสมนไพร รวมทงกระบวนการเตรยมเครองยาหรอวตถดบพชสมนไพรกอนการปรงยา โดยความรเหลานไดมการถายทอดจากรนหนงสอกรนหนง จนกลายเปนสวนหนงของวถชวตของคนไทย หรอเรยกอกอยางหนงวา ภมปญญาในการดแลสขภาพของคนไทย ซงในอดตพชสมนไพรไทย มการเพาะปลกตามบรเวณบานเรอนและสามารถเกบเกยวไดตามแหลงปาธรรมชาต ซงมการตรวจสอบชนดและคณภาพของพชสมนไพรโดยอาศยหลกการพจารณาตวยา 5 ประการ คอ รป ส กลน รส และชอ ซงการตรวจสอบดงกลาว จะตองอาศยความรความช านาญและประสบการณของแพทยแผนไทยเปนหลก อยางไรกตามการตรวจสอบชนดและคณภาพของพชสมนไพรทบนทกในต าราการแพทยแผนไทยยงขาดค าอธบายทสามารถน าไปใชปฏบตไดจรง ท าใหเกดปญหาในการถายทอดความรในการตรวจสอบชนดและคณภาพของพชสมนไพร ในปจจบนพชสมนไพรเขามามบทบาทในการดแลสขภาพและการรกษาโรคในรปแบบตางๆมากมาย นอกจากนยงมการสงเสรมการใชสมนไพรโดยรฐบาลตามแผนแมบทแหงชาต วาดวยการพฒนาสมนไพรไทย ฉบบท 1 พ.ศ. 2560-2564 ตามแผนยทธศาสตรท 1 โดยมงเนนการผลตสมนไพรใหไดตามมาตรฐาน Good Agricultural and Collection Practices (GACP)



~ 842 ~

ซงมาตรฐานดงกลาว ครอบคลมถงการตรวจสอบชนดและคณภาพของสมนไพรไทย ซงความรในการตรวจสอบพชสมนไพรของแพทยแผนไทยทถายทอดสบตอกนมาจากประสบการณและถกบนทกในต ารา ใชหลกการพจารณาตวยา 5 ประการ ดงนนถาหากจะน าหลกพจารณาตวยา 5 ประการ มาใชในการตรวจสอบพชสมนไพร จงจ าเปนตองมการพฒนาและปรงปรงวธการตรวจสอบแบบดงเดมใหมความรวมสมย โดยจะตองมค าอธบายรายละเอยดทสามารถถายทอดจากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนงไดและงายตอการน าไปปฏบตใชจรง ซงจะตองมการน าหลกการทางวทยาศาสตรเขามาชวยเพมเตมและขยายรายละเอยดการตรวจสอบพชสมนไพร วตถประสงค เพอศกษาพฒนาแนวปฏบตการตรวจสอบชนดและคณภาพพชสมนไพรของการแพทยแผนไทยใหรวมสมย วธด าเนนการวจย 1. เครองมอและวธทใชในการศกษา การศกษาและรวบรวมขอมลการวจย จะใชเครองมอและวธการ ดงน 1) การสมภาษณเชงลก (In Depth Interview) 2) การสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) 3) กลองถายภาพ เพอใชบนทกภาพพชสมนไพร 4) เครองบนทกเสยง ใชบนทกเสยงขณะสมภาษณหมอพนบาน 2. ขนตอนการศกษา 2.1 การศกษาวจยจากเอกสาร โดยการสบคนขอมลจากหนงสอ เอกสาร ต ารา และคมภรการแพทยแผนไทย ไดแก ต าราเวชศกษา แพทยศาสตรสงเขป เลม 1-3 ต าราประมวลหลกเภสช ต าราแพทยแผนโบราณทวไปสาขาเภสชกรรมไทย ต าราการแพทยพนบานลานนาสาขาหมอยา ต าราการแพทยพนบานลานนา เลม 3 และพนมหาต ารายา เปนตน อนกรมวธานพชสมนไพร และทแอลซ : วธอยางงายในการวเคราะหคณภาพเครองยาไทย ในประเดนตางๆ ดงน 1) ศกษาวเคราะหวธการตรวจสอบพชสมนไพรโดยภมปญญาแพทยแผนไทย 2) ศกษาวเคราะหวธการตรวจสอบพชสมนไพรโดยภมปญญาหมอพนบานลานนา 3) ศกษาวเคราะหหลกเกณฑทางวทยาศาสตรในการตรวจสอบพชสมนไพร 4) ศกษาวธการยนยนเอกลกษณพชสมนไพรดวยเทคนค TLC 2.2 การวจยภาคสนามจากการสมภาษณเชงลกและการสงเกตแบบมสวนรวม โดยการลงพนท เพอศกษาและรวบรวมขอมลวธการตรวจสอบพชสมนไพรในปาธรรมชาตรวมกบหมอพนบานทมความเชยวชาญดานสมนไพร 2.3 น าความรจากการวเคราะหวธตรวจสอบพชสมนไพรของภมปญญาแพทยแผนไทยและหมอพนบานลานนา หลกเกณฑทางวทยาศาสตรและขอมลจากประสบการณของหมอพนบานลานนามาปรบปรงแนวปฏบตการตรวจสอบชนดและคณภาพของพชสมนไพร ผลการวจย จากการศกษา พบวา ความรเกยวกบการตรวจสอบพชสมนไพรของแพทยแผนไทยท บนทกไวในต าราทใชในการเรยนดานเภสชกรรมไทย ใชหลกการพจารณาตวยา 5 ประการไดแก รป ส กลน รส และชอซงเปนความรทตองอาศยความช านาญและประสบการณของแพทยแผนไทยเปนหลก แตความแมนย าจะขนอยกบประสบการณเฉพาะบคคลซงในต าราระบ


~ 843 ~

เพยงหลกการพจารณา แตไมไดอธบายรายละเอยดของขอมลเกยวกบพชสมนไพร สงเกตไดจากต าราแพทยแผนโบราณทวไปสาขาเภสชกรรมไทย ระบเพยงชอ สวนทใช รสยาและสรรพคณ และมรปลกษณะบาง เชน “ขมนชน ไมลงหว หว รสฝาดขนเอยนสรรพคณ แกไขเพอด คลงเพอ แกไขเรอรงผอมเหลอง แกโรคผวหนง แกเสมหะและโลหต แกทองรวง สมานแผล” ซงขาดรายละเอยดบงบอกเกยวกบรปลกษณะและส สวนกลนและรส ระบเพยงบางชนดเทานน เชน “โกฐจฬาลมพา ใชทงตน รสขมกลนหอม สรรพคณ แกไขเจรยง แกไขทมผนขนตามตว เชน หด เหอด สกใส ด าแดง ฝดาษ ไขรากสาด แกหดไอ แกไขเพอเสมหะ” บางชนดกไมไดระบ เชน “มะตม ผลออน สรรพคณ แกธาตพการ” จากการบนทกดงกลาว ท าใหการน าไปปฏบตตอหรอการถายทอดความรการตรวจสอบพชสมนไพรท าไดยากและเปนอปสรรค สงผลใหตองมการพฒนาและปรงปรงวธการตรวจสอบพชสมนไพรใหงายตอการปฏบตตาม และเปนทเขาใจในระดบสากล โดยการวเคราะหจดออนของการตรวจสอบพชสมนไพร ของการแพทยแผนไทยและหมอพนบานลานนา และน าหลกการทางวทยาศาสตรมาชวยขยายรายละเอยดใหสามารถท าความเขาใจไดงายขนและเปนทยอมรบในระดบสากล ดงนน แนวทางในการพฒนาแนวปฏบตการตรวจสอบพชสมนไพร จากฐานความรภมปญญาการแพทยแผนไทยทถกบนทกในต าราและน าหลกการทางวทยาศาสตรมาชวยเสรม สามารถพฒนาได 6 แนวทาง ดงน 1) การตรวจสอบชอเรยกสมนไพรจากการบนทกชอสมนไพรในต ารา พรอมทงระบชอทางวทยาศาสตร เชน ขมนชน (Curcuma longa L.) เปนตน 2) การตรวจสอบสณฐานวทยาพช (Plant Morphology) ตามหลกอนกรมวธานพช (Plant Taxonomy) โดยใชการสงเกตจากลกษณะภายนอกของพชสมนไพรตงแต ราก ล าตน ใบ ดอก ผล และมการบนทกรายละเอยดของพชสมนไพร ตวอยางเชน รปลกษณะของขมนชน เปนพชลมลกใหสงเกต รากฝอย ลกษณะล าตนม 2 สวน คอ สวนเหนอดนและสวนใตดน ลกษณะใบเปนใบเดยว มการเรยงตวแบบสลบ มรปรางใบแบบใบหอก ปลายใบแหลม โคนใบสอบเรยว ขอบใบเรยบ และมเสนใบแบบขนนก สวนลกษณะดอกเปนดอกชอ และลกษณะผลมรปรางกลม เปนตน โดยมภาพลายเสนเพอใหมรายละเอยดประกอบเพมเตม

ภาพท 1 ตวอยางภาพวาดลายเสนของขมนชน (Curcuma longa L.)



~ 844 ~

3) การตรวจสอบจากส ซงขอมลในต าราระบสทเปนอตลกษณของพชสมนไพรนน เชน ฝางเสนสแดง ยาด าสด า เปนตน แตไมระบความเขมของสทบงบอกคณภาพของพชสมนไพร เพราะสเปนตวบงบอกฤทธของตวยา ถามสออน คอ ยงไมเหมาะกบการน ามาท ายาสงผลใหตวยาไมมฤทธ แตการตรวจสอบจากสทปรากฏตองอาศยความช านาญในการสงเกต หากยงขาดประสบการณหรอยงไมช านาญอาจจะไมสามารถตรวจสอบลกษณะจากสทปรากฏได ดงนนจงเพมเตมโดยการพฒนาเครองมอวดแถบสของพชสมนไพรแตละชนดทสามารถน ามาเปนตวเปรยบเทยบ เชน แถบสสม ใชตรวจสอบลกษณะสของเหงาขมนชน เปนตน

ภาพท 2 ตวอยางเครองมอวดแถบส 4) การตรวจสอบจากกลนโดยใชวธการดม ซงขอมลทระบในต ารา ปรากฏไวเพยงกลนหอม เหมน ฉน ซงเปนการรบรจากความรสก จงมการพฒนาโดยการถอดความรจากประสบการณของหมอพนบานและบรรยายลกษณะกลนทมผลตอรางกายเพอเพมรายละเอยดของกลน เชน หลงจากดมกลนท าใหคลายจากอาการวงเวยนศรษะหรอมอาการเวยนศรษะท าใหอยากอาเจยน เปนตน 5) การตรวจสอบจากรสใชวธการชมโดยผานการรบสมผสของลน ขอมลในต ารามการระบเกยวกบรสยาทเปนตวสะทอนสรรพคณของพชสมนไพร แตการอธบายถงลกษณะรสยา เปนการใชความรสกสวนบคคลทตองใชการฝกฝนจนเกดความเชยวชาญ จงพฒนาโดยการถอดความรจากประสบการณของหมอพนบานและบรรยายจากล าดบการปรากฏของรส และผลของรสทมตอรางกาย เชน หลงจากชมรสปรากฏรสขม และมรสเผดตาม หรอท าใหเกดอาการลนชา เปนตน 6) การตรวจสอบแหลงทอยของพชสมนไพรเปนการยนยนคณภาพทางฤทธยาตามภมปญญาของหมอพนบานลานนา แตในปจจบนมขอจ ากดในเรองแหลงทมาของพชสมนไพร เนองดวยปาธรรมชาตถกท าลายและยงมกฎหมายคมครอง แตทวาการยนยนแหลงยาถอวาเปนแนวทางหนงทมความส าคญในการยนยนคณภาพของพชสมนไพร ซงในปจจบนมเทคนค Thin Layer Chromatography (TLC) ทสามารถบงบอกเอกลกษณของพชสมนไพรจากลายพมพนวมอ (Fingerprint) ได จงพฒนาโดยการอาศยเทคนค TLC มาเปนตวแทนของการบงบอกคณภาพของพชสมนไพรเมอท าการเปรยบเทยบกบพชสมนไพรทมคณสมบตเปนยาทดได การปรบปรงการตรวจสอบพชสมนไพรสามารถน ามาตรวจสอบโดยการพฒนาเครองมอในการตรวจสอบคณภาพเพอลดขอจ ากดทตองอาศยความช านาญสงโดยการถอดความรจากผ เชยวชาญและพฒนาเครองมอชวยในการตรวจสอบ ซงเปนการใชฐานความรเดมจากภมปญญาการตรวจสอบพชสมนไพรของแพทยแผนไทย และน าหลกการทางวทยาศาสตรมาเปนสวนเสรมในการอธบายลกษณะทเปนประสบการณเฉพาะบคคลใหสามารถน าไปใชได ซงเดมในต าราทบนทกขอมลกลาวไวเพยงหลกการอยางคราวๆ เชน 1) การตรวจสอบชอ นอกจากชอทถกบนทกในต ารา ยงตองตรวจสอบชอวทยาศาสตรของพชสมนไพรทถกตอง 2) การตรวจสอบรป ยงอาศยลกษณะของสณฐานพชมาเสรมการอธบายลกษณะ 3) การตรวจสอบส มการระบแถบสทใชเปนตวเปรยบเทยบได 4) การตรวจสอบกลน ใชการอธบายความเฉพาะของกลน 5) การตรวจสอบรส ใชการอธบายความเฉพาะของรส และ 6) การตรวจสอบยนยนเอกลกษณโดยเทคนค TLC โดยการพฒนาปรบปรงนสะทอนใหเหนวาภมปญญาทมอยเดมสามารถน ามาพฒนากบหลกการทางวทยาศาสตรไดอยางรวมสมย สรปและอภปรายผลการวจย


~ 845 ~

จากผลการศกษาสามารถสรปไดวา การตรวจสอบชนดและคณภาพของพชสมนไพร โดยการพจารณาจาก รป ส กลน รส และชอสมนไพร สามารถปรบปรงและพฒนาใหรวมสมยได โดยการใชฐานความรจากภมปญญาเดมมาพฒนาตอยอดโดยอาศยหลกเกณฑทางวทยาศาสตรเขามามสวนชวยเพมค าอธบาย ท าใหแนวปฏบตการตรวจสอบชนดและคณภาพของพชสมนไพรทพฒนาขนมา 6 แนวทาง มมาตรฐานและสามารถใชเปนแนวทางในการตรวจสอบยนยนวตถดบตงตนในกระบวนการผลตยาไทยทมคณภาพได ขอเสนอแนะ พชสมนไพรแตละชนดอาจจะมแนวปฏบตการตรวจสอบชนดและคณภาพทแตกตางกน ดงนนการน าไปปฏบตใชจรงจะตองมการตรวจสอบหรอเกบขอมลในการตรวจสอบพชสมนไพรแตละชนดกอนทกครง เอกสารอางอง กระทรวงสาธารณสข. กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก. (2559). แผนแมบทแหงชาต วาดวยการพฒนา

สมนไพรไทย ฉบบท 1 พ.ศ. 2560-2564 . นนทบร: บจก.ทเอส อนเตอรพรนท. กระทรวงสาธารณสข กรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กลมงานวชาการและคลงความร. รายงานการสาธารณสขไทย ดานการแพทยแผนไทย การแพทยพนบานและการแพทยทางเลอก 2557-2559 . พมพ ครงท 1. นนทบร: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2559. ฐานเศรษฐกจ. สภาอตฯสนคาเสรมอาหารแกเหตขาดวตถดบ เรงปลกพชสมนไพรลดน าเขาปละแสนลานบาท. (2559) . คน จาก: http://www.thansettakij.com/content/ นพมาศ สนทรเจรญนนท, อทย โสณนะพนธ, ประไพ วงศสนมนคง. นงลกษณ เรองวเศษ, และจนทรเพญ ววฒน. ทแอลซ: วธอยางงายในการวเคราะหคณภาพเครองยาไทย. (พมพครงท 1). นครปฐม: มหาวทยาลยมหดล, 2551. ยทธศาสตรชาต พ.ศ. 2561-2580. (2561, ตลาคม 13). ราชกจจานเบกษา เลมท 135 ตอนท ค 82 ก. ลกษณะเลศ เปรมปรด. Special Report สมนไพรไทย: ภมปญญาไทยสการสรางมลคาทางเศรษฐกจ. วารสาร สนค. Trade Policy and Strategy Office. ปท7: ฉบบท 66 มกราคม 2560.

http://www.thansettakij.com/content/%0949030?fbclid=IwAR1Zm

http://www.thansettakij.com/content/%0949030?fbclid=IwAR1Zm



~ 846 ~

HS-15 การศกษาสมนไพรหนมานประสานกายลดอาการก าเรบของโรคหด

The Study of Hanumanprasankai to Reduce Asthma Exacerbations

ปรพช เงนงาม1*,ศวพงษ ตนสวรรณวงค2, ยงยง เทาประเสรฐ2,กนยานช เทาประเสรฐ2, วนษา ปนฟา2 Paripach Ngoenngam1*, Siwapong Tansuwanwong2, Yingyong Taoprasert2 , Kanyanoot Taoprasert2, Wanisa punfa2

1การแพทยแผนไทยมหาบณฑต สาขาวชาการแพทยแผนไทย มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย 2วทยาลยการแพทยพนบานและการแพทยทางเลอก มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย

1Master of Thai Traditional Medicine, Thai Traditional Medicine, ChiangRai Rajabhat University 2The School of Traditional and Alternative Medicine, ChiangRai Rajabhat University


บทคดยอ

การศกษาสมนไพรหนมานประสานกายลดอาการก าเรบของโรคหดมวตถประสงคเพอประเมนผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหด จากผปวยอาสาสมครทเปนผตองขงในเรอนจ ากลางจงหวดเชยงรายเปนกรณศกษาจ านวน 11 ราย โดยการจายเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายวนละ 2 ครง เพอดมกอนอาหารเชาและเยนตอเนองเปนระยะเวลาเวลา 1 ป (เดอนมนาคม พ.ศ.2560 - กมภาพนธ พ.ศ.2561) และตดตามประเมนผลการลดอาการก าเรบจากความถของการใชยาพนสดขยายหลอดลม การตดตามและประเมนผลผปวยอาสาสมครทง 11 ราย พบวาฤดหนาวสามารถลดอาการก าเรบไดมากทสดเหลอเพยง 3.64 ครง/สปดาห จากทเคยก าเรบ 39.45 ครง/สปดาห คดเปนการลดอาการก าเรบจากทเคยเปนไดถงรอยละ 90.77 สวนฤดฝนสามารถลดอาการก าเรบเหลอเพยง 4.70 ครง/สปดาห จากทเคยก าเรบ 46.45 ครง/สปดาห คดเปนการลดอาการก าเรบจากทเคยเปนไดถงรอยละ 89.88 และฤดรอนสามารถลดอาการก าเรบไดนอยทสดเหลอเพยง 5.92 ครง/สปดาห จากทเคยก าเรบ 20.36 ครง/สปดาห คดเปนการลดอาการก าเรบจากทเคยเปนไดถงรอยละ 70.92 โดยผลการลดอาการก าเรบของโรคหดเฉลยทงปเหลอเพยง 4.75 ครง/สปดาห จากทเคยก าเรบ 35.42 ครง/สปดาห คดเปนการลดอาการก าเรบจากทเคยเปนไดถงรอยละ 86.59

จากผลการศกษาดงกลาวแสดงใหเหนวาสมนไพรหนมานประสานกายสามารถใชเปนทางเลอกในการลดอาการก าเรบของโรคหด ทงนการศกษานอยภายใตเงอนไขเฉพาะผปวยอาสาสมครในเรอนจ ากลางเชยงรายทเปนโรคหดเรอรงและยงคงใชยาพนสดขยายหลอดลม โดยผปวยอาสาสมครตองปฏบตตามเงอนไขของแพทยแผนไทยอยางเครงครด

ค าหลก: โรคหด, สมนไพรหนมานประสานกาย

Abstract The aim of this study was to investigate Hanumanprasankai beverage for the reduction of asthma exacerbations. The subjects were 11 voluntary patients in Chiang Rai Provincial Prison. Each case was evaluated once a week for 1 year from March 2017 - February 2018.

The results from 1 year of follow-up and evaluation found that in winter showed extremely reduced of asthma exacerbations to 3.64 times/week compared to the previous of using Hanumanprasankai which was at


~ 847 ~

39.45 times/week (90.77 %). While, in rainy season revealed the reduction of asthma exacerbations to 4.70 times/week compared to the previous of using Hanumanprasankai which was at 46.45 times/week (89.88 %). And, in summer showed the reduction of asthma exacerbations to 5.92 times/week compared to the previous of using Hanumanprasankai which was at 20.36 times/week (70.92%). However, the average of asthma exacerbations for one year was reduced to 4.75 times/week compared to the previous of using Hanumanprasankai which was at 35.42 times/week (86.59 %).

Hence, Hanumanprasankai can be considered as an alternative medicine for the reduction of asthma exacerbations under the strictly practice from Thai traditional medical doctor’s advice.

Keywords: Asthma, Hanumanprasankai

บทน า

โรคหด (Asthma) เปนโรคหลอดลมอกเสบเรอรงทมผลมาจากภมแพท าใหเยอบหลอดลม มความไวตอสงเรามากกวาปกต เกดการตบแคบของทอหลอดลมสงผลตออาการไอหายใจไมสะดวก และหอบเหนอย โดยมความสมพนธกบการแปรปรวนของสภาพแวดลอมทกระทบท าใหอาการของโรคหดก าเรบ ปจจบนโรคหดจดอยในกลมโรคไมตดตอเรอรง (Non-communicable diseases (NCDs)) ซงใชการรกษาแบบประคบประคองดวยวธการรบประทานยาแกแพและยาขยายหลอดลมรวมกบยาพนสดทชวยควบคมอาการหรอบรรเทาอาการก าเรบของโรคหด โดยมเปาหมายเพอควบคมอาการไมใหก าเรบและปองกนภาวะแทรกซอน ทงนอาการก าเรบของโรคหดสรางความทกขทรมานแกผปวยตลอดจนเปนอปสรรคตอคณภาพชวตทงดานการนอนหลบ การรบประทานอาหาร การท างานและการเรยน จากขอมลองคการอนามยโลกพบสถตผปวยโรคหดถงรอยละ 5 ของประชากรทวโลกหรอคดเปนประมาณ 235 ลานคนโดยมอตราการเสยชวตวนละไมนอยกวา 50,000 คน และมแนวโนมการเพมขนของผปวยโรคหดมากถง 100 ลานคนภายในป พ.ศ.2568 (Media centre technical information WHO, 2561) ดานสถตของกระทรวงสาธารณสขไทยพบผปวยโรคหดประมาณรอยละ 7 ของประชากร จากขอมลของส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต ในป 2560 พบผปวยดวยโรคหดจ านวน 59,120 รายซงมแนวโนมเพมสงขนอยางตอเนอง (ชวนทร ศรนาค, 2561) โดยเฉพาะภาคเหนอตอนบน ไดแก เชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน พะเยา ล าพน ล าปาง แพร นาน และบางสวนของจงหวดอตรดตถ พบการกระจายตวของปญหาสขภาพทเปนสาเหตหลกของการเจบปวยของประชากรของภาคเหนอตอนบน คอ โรคระบบทางเดนหายใจ ไมเพยงแตปจจยสงเสรมดานลกษณะภมประเทศ ภมอากาศ ท าเลทตงของการตงถนฐานทมความหนาวเยนกวาภมภาคอนของประเทศไทย แตยงพบปจจยทเกดจากกจกรรมตางๆของมนษย เชน การกอสราง สารพษจากยานพาหนะ การเผาขยะ การเผาตอซง การเผาปา ฯลฯ ทสรางมลภาวะทางอากาศจงตกอยในภาวะของการถกคกคามทางสขภาพ โดยเฉพาะโรคหด ภมแพ ปอดอกเสบ และมะเรงปอด (ลวา ผาดไธสง -ชยภานช, 2550 : 83-85) จากอบตการณของโรคหดขางตน พบวาการเปลยนแปลงของสงแวดลอมมผลกระทบตอการเพมขนของจ านวนสถตผปวยโรคหดโดยเปนปญหาเรอรงทสรางความทกขทรมานแกผปวยโดยเฉพาะการก าเรบของโรคหดในภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย วทยาลยการแพทยพนบานและการแพทยทางเลอก มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย ในฐานะสถาบนการศกษาทไดรบการรบรองจากสภาวชาชพการแพทยแผนไทยเพอผลตบณฑตแพทยแผนไทยทมขดความสามารถในการรกษาโรคตามมาตรฐานวชาชพการแพทยแผนไทยพรอมกบการศกษาวจยเพอพฒนาองคความรและนวตกรรมทางการแพทยแผนไทยใหรวมสมย ทนสมยและน าสมย เนองจากองคความรในต าราการแพทยแผนไทยเปนการบนทกจากการสงสมประสบกา รณเชงประจกษของแพทยแผนไทยในอดตโดยยงขาดการพฒนาเพอสอดรบกบการใหบรการดานสขภาพในยคปจจบน โดยเชอมโยง



~ 848 ~

เขากบการสอนนกศกษาใหเกดทกษะและมความช านาญในการรกษาโรค วทยาลยการแพทยฯ จงมความรวมมอกบเรอนจ ากลางจงหวดเชยงรายจดตงศนยฝกประสบการณวชาชพการแพทยแผนไทยในรปแบบคลนกการแพทยแผนไทยเพอการฝกทกษะแกนกศกษาแพทยแผนไทยในการดแลรกษาผปวย ทงนการใหบรการรกษาโรคของแพทยแผนไทยจดเปนกลมโรคทไมไดรกษากบแพทยแผนปจจบน ประกอบไปดวยการรกษาดวยมอ จ านวน 26 โรค/อาการ เชน ไหลตด นวลอก อมพฤกษ อมพาต รวมถงโรคทางโครงสรางกลามเนออนๆ และการรกษาดวยยาแผนไทยจ านวน 7 โรค/อาการ เชน โรคกระเพาะอาหารเรอรง โรครดสดวงทวารหนก โรคสะเกดเงน แตอยางไรกตามในบรรดาโรคทแพทยแผนปจจบนรกษาอยมโรคทรกษาแบบประคบประคองอยหลายโรค เชน โรคหด ซงเปนโรคทอาการจะก าเรบตามการแปรปรวนของสภาพภมอากาศ โดยพบวาในป พ.ศ.2559 ผปวยสวนใหญประสบปญหาโรคทางเดนหายใจถงรอยละ 20 ของประชากรผตองขง และมจ านวนผปวย 200 ราย คดเปนรอยละ 4 ของประชากรผตองขงทปวยเปนโรคหด ทงนผปวยโรคหดจะไดรบการรกษาแบบประคบประคองโดยไดรบยาพนสดขยายหลอดลมประจ าตวเพอใชบรรเทาอาการก าเรบของโรคหด แตการก าเรบของโรคหดสงผลกระทบตอการใชชวตประจ าวนของผตองขง และมผปวยโรคหดกวา 32 รายทจ าเปนตองไดรบการดแลอยางใกลชดภายในสถานพยาบาล จากปญหาดงกลาวทางเรอนจ ากลางจงหวดเชยงรายจงหารอกบแพทยแผนไทยในการชวยเหลอผปวยวามวธใดของการแพทยแผนไทยทสามารถเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดไดบาง โดยหวงวาจะท าใหอาการก าเรบของโรคหดลดลง แพทยแผนไทยประจ าคลนกการแพทยแผนไทยจงสบคนความรส าหรบเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดจากหลกฐานการดแลรกษาผปวยโรคหดโดยปรากฏในต าราการแพทยแผนไทย อาท ต าราแพทยศาสตรสงเคราะห ต าราโอสถพระนารายณ คมภรสมฏฐานวนจฉย ฯลฯ จากการศกษาพบวาสมนไพรหนมานประสานกายจดอยในกลมรสยาเยนโดยมสรรพคณแกโรคหด ซงสอดคลองกบการศกษาฤทธการขยายหลอดลมของใบหนมานประสานกาย (สธร ทพยสวรรณ, 2537) และมการศกษาความเปนพษในใบหนมานประสานกายพบวาไมแสดงความเปนพษตลอดระยะเวลาทศกษา (ปรรตน วทวสกล , 2546) จงมความเปนไปไดสงทสมนไพรหนมานประสานกายจะชวยลดอาการก าเรบของโรคหดและเปนโอกาสทจะพฒนาสมนไพรหนมานประสานกายเสรมคณภาพชวตผปวยโรคหดในคลนกการแพทยแผนไทยเรอนจ ากลางจงหวดเชยงราย ดงนนเพอตอบสนองปญหาดงกลาวจงน ามาสการศกษาผลการใชสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก า เรบของผปวยโรคหดในเรอนจ ากลางจงหวดเชยงราย ทงนเพอเปนทางเลอกในการดแลรกษาสขภาพของผปวยโรคหดแกประชาชนและสงคมตอไป วตถประสงค เพอประเมนผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหด วธด าเนนการวจย การศกษาในครงนเปนการวจยเชงตดตามประเมนผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดในคลนกการแพทยแผนไทยเรอนจ ากลางจงหวดเชยงรายโดยความรวมมอระหวางวทยาลยการแพทยพนบานและการแพทยทางเลอกมหาวทยาลยราชภฏเชยงรายรวมกบเรอนจ ากลางจงหวดเชยงราย มขอมลดงน 1. กลมเปาหมายและแหลงขอมลทศกษา กลมเปาหมายของการศกษานมาจากการเจาะจงเลอก (Purposive sampling) จากผปวยอาสาสมครโรคหดทเปนผตองขงเพศชายและเพศหญง โดยมหลกเกณฑดงน 1.1 เปนผปวยทแพทยแผนปจจบนวนจฉยวาเปนโรคหดและตองใชยาพนสดขยายหลอดลมประกอบการรกษา โดยผปวยผานการคดเลอกตามเกณฑของเรอนจ าและผานการตรวจยนยนอาการเพอวนจฉยโรคหดของแพทยแผนไทยเปนไปตามแนวทางการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหด จ านวน 11 ราย


~ 849 ~

1.2 ผปวยโรคหดตองเปนผปวยอาสาสมครในการเขารบการรกษาและยนดปฏบตตามค าแนะน าของแพทยแผนไทยในการรกษาอยางเครงครด ไดแก - การเขารบการรกษาอยางตอเนองตามทแพทยแผนไทยนดหมาย - การใชเครองดมตามทแพทยแผนไทยจายใหอยางครบถวนตามแผนการรกษา - การใหขอมลเกยวกบอาการเจบปวย ปจจยทท าใหอาการก าเรบรวมถงความถการใชยาพนสดขยายหลอดลมตลอดระยะเวลาการตดตามและประเมนผล 2. พนทและระยะเวลาทศกษา 2.1 พนท พนทในการศกษาครงน คอ คลนกการแพทยแผนไทยเรอนจ ากลางจงหวดเชยงรายโดยมการใหบรการดานการแพทยแผนไทยสปดาหละ 1 ครง 2.2 ระยะเวลาทศกษา เรมตงแตมนาคม พ.ศ.2560 - กมภาพนธ พ.ศ.2561 ซงผปวยแตละรายใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหด เปนระยะเวลา 1 ป 3. เครองมอทใชในการวจย 3.1 แบบบนทกเวชระเบยน (OPD) การบนทกเวชระเบยนมรายละเอยดแบงเปน 2 สวน ดงน สวนท 1 แบบบนทกขอมลสวนตวผปวย ประวตภมหลงและขอมลอนๆ สวนท 2 แบบบนทกรายละเอยดการสอบถามอาการเจบปวยและการตดตามและประเมนผลการรกษากอนและหลงการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกาย 3.2 แบบบนทกความถการใชยาพนสดขยายหลอดลมของผปวยโรคหด การบนทกความถของการใชยาพนสดขยายหลอดลมของผปวยโรคหดโดยพจารณาผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหด แบงเปน 2 สวน ดงน สวนท 1 แบบบนทกความถของการก าเรบในผปวยโรคหดส าหรบแพทยแผนไทยใชบนทกเปรยบเทยบการก าเรบจากความถการใชยาพนสดขยายหลอดลม สวนท 2 แบบบนทกความถของการก าเรบในผปวยโรคหดส าหรบผปวยอาสาสมครใชบนทกการก าเรบจากความถการใชยาพนสดขยายหลอดลมทกครงทขอรบเครองดมสมนไพรหนมานประสานกาย 4. การเกบรวบรวมขอมลและตดตามประเมนผล การตดตามและประเมนผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการรกษาตอการลดอาการก าเรบของโรคหด ใชวธสงเกตอยางมสวนรวม (Participant observation) และการสมภาษณเจาะลกผปวยอาสาสมคร ในคลนกการแพทยแผนไทยเรอนจ ากลางจงหวดเชยงราย โดยแพทยแผนไทยทมสทธตามกฎหมายเปนผท าการตรวจวนจฉยและรกษาโรคหดใหกบผปวย รวมถงการตดตามนดหมายผปวยทเขารบบรการในคลนกการแพทยแผนไทย ซงแพทยแผนไทยมการวางแผนการเกบขอมลดงน 1) ขนตอนการตรวจวนจฉยจากแพทยแผนไทย เพอประเมนอาการแรกรบกอนการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดประกอบไปดวย การตรวจประเมนเพอยนยนอาการโรคหดรวมกบการสอบถามความถการใชยาพนสดขยายหลอดลมยอนหลงตลอดระยะเวลา 1 สปดาห ประกอบกบการตรวจเชคการเบกจายยาพนสดขยายหลอดลมจากสถานพยาบาลเรอนจ ากลางจงหวดเชยงราย เพอวเคราะหอาการก าเรบของโรคหดในแตละฤดกอนการใชเครองดมหนมานประสานกาย โดยหลงการตรวจแพทยแผนไทยวนจฉยวาเปน “โรคหด” แพทยแผนไทยอธบาย



~ 850 ~

สาเหตการเกดโรคและแนวทางการรกษาโรคใหผปวยอาสาสมครโรคหดจ านวน 11 รายรบทราบ ตลอดจนนดหมายในสปดาหถดไปเพอตดตามและประเมนอาการก าเรบของโรคหดจากความถการใชยาพนสดขยายหลอดลม 2) ขนตอนเสรมการรกษาโดยใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายลดอาการก าเรบของโรคหดแพทยแผนไทยด าเนนการปรงเครองดมสมนไพรหนมานประสานกาย โดยน าใบแหงหนมานประสานกายตมน าเคยวใหเหลอ 1 ใน 3 ปรบรสขมดวยรากชะเอมเทศ ซงเปนไปตามกรรมวธการแพทยแผนไทยทปรากฏในต าราการแพทยแผนไทย จากนนบรรจเครองดมหนมานประสานกายลงถงแบบพาสเจอรไรซ 100 มลลลตร กอนการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการรกษาทกครงตองมการตรวจประเมนอาการบงชของโรคและสอบถามความถการใชยาพนสดขยายหลอดลมทกครงโดยจายเครองดมสมนไพร หนมานประสานกายดมวนละ 2 เวลา กอนอาหาร เชาและเยน โดยอธบายเงอนไขการปฏบตตนระหวางการเสรมการรกษา 3) การนดหมายและการตดตามผล แพทยแผนไทยท าการนดหมายผปวยเพอตดตามผลเสรมการรกษาสปดาหละ 1 ครง และในระหวางสปดาหแพทยแผนไทยไดมอบหมายเจาหนาทผคมเรอนจ าทดแลสถานพยาบาลเบกตวผปวยรบเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายผานระบบการเบกจายของสถานพยาบาลเรอนจ ากลางจงหวดเชยงรายวนละ 2 ครง คอ 06.00 น. และ 16.00 น. ทงนผปวยโรคหดจ าเปนตองจดบนทกความถการใชยาพนสดขยายหลอดลมเปนประจ าทกครงทรบเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายตามทแพทยแผนไทยก าหนดโดยนดหมายจายเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายตลอดระยะเวลา 1 ป (53 สปดาห) 4) วเคราะหและสรปผลการตดตามประเมนผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการรกษาโดยการเปรยบเทยบอาการก าเรบของโรคหดจากความถเฉลยการใชยาพนสดขยายหลอดลมกอนและหลงการใชเครองดมหนมานประสานกายแตละชวงฤดตลอดระยะเวลา 1 ป รวมถงสรปผลการลดอาการก าเรบของโรคหดในรปแบบ รอยละ ผลการวจย

การตดตามประเมนผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดตามกรรมวธการแพทยแผนไทยทปรากฏอยในต าราการแพทยแผนไทย โดยวเคราะหการก าเรบของโรคหดจากความถการใชยาพนสดขยายหลอดลมกอนและหลงการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายในชวงฤดรอน ฤดฝน และฤดหนาว ตลอดระยะเวลา 1 ปท าใหผศกษาสามารถถอดความรจากผลการตดตามและวเคราะหผลการเสรมการรกษาไดดงน

การประเมนผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดชวงฤดรอน ระหวางสปดาหท 1-18 พบวากอนการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดมคาเฉลยจ านวนครงของการใชยาพนสดขยายหลอดลมเทากบ 20.36 ครง/สปดาห และหลงการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดพบวาคาเฉลยจ านวนครงของการใชยาพนสดขยายหลอดลมเทากบ 5.92 ครง/สปดาห โดยสามารถทดแทนการใชยาพนไดถงรอยละ 70.92

การประเมนผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดชวงฤดฝน ระหวางสปดาหท 19-36 พบวากอนการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดมคาเฉลยจ านวนครงของการใชยาพนสดขยายหลอดลมเทากบ 46.45 ครง/สปดาห และหลงการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดพบวาคาเฉลยจ านวนครงของการใชยาพนสดขยายหลอดลมเทากบ 4.70 ครง/สปดาห โดยสามารถทดแทนการใชยาพนไดถงรอยละ 89.88

การประเมนผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดชวงฤดหนาว ระหวางสปดาหท 37-53 พบวากอนการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดม


~ 851 ~

คาเฉลยจ านวนครงของการใชยาพนสดขยายหลอดลมเทากบ 39.45 ครง/สปดาห และหลงการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดพบวา คาเฉลยจ านวนครงของการใชยาพนสดขยายหลอดลมเทากบ 3.64 ครง/สปดาห โดยสามารถทดแทนการใชยาพนไดถงรอยละ 90.77

ดงนน เมอประเมนผลการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดตลอดระยะเวลา 1 ป พบวา กอนการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดมคาเฉลยจ านวนครงของการใชยาพนสดขยายหลอดลมเทากบ 35.42 ครง/สปดาห และหลงการใชเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายเสรมการลดอาการก าเรบของโรคหดพบวา คาเฉลยจ านวนครงของการใชยาพนสดขยายหลอดลมเทากบ 4.75 ครง/สปดาห ซงสามารถทดแทนการใชยาพนไดถงรอยละ 86.59 สรปและอภปรายผลการวจย

จากการตดตามและประเมนผลผปวยอาสาสมครทง 11 ราย โดยเปรยบเทยบความถการใชยาพนสดกอนและหลงการใชเครองดนหนมานประสานกายเสรมการรกษา พบวาในฤดหนาวเครองดมหนมานประสานกายสามารถลดอาการก าเรบไดมากทสดถงรอยละ 90.77 สวนฤดฝนเครองดมหนมานประสานกายสามารถลดอาการก าเรบไดถงรอยละ 89.88 และฤดรอนเครองดม หนมานประสานกายสามารถลดอาการก าเรบไดนอยทสดเมอเทยบกบฤดกาลอนคอรอยละ 70.92

โรคหดแมจะไดรบการรกษาแบบประคบประคองดวยวธการรบประทานยาแกแพและยาขยายหลอดลมซงมโอกาสทอาการจะก าเรบไดตลอดเวลาซงสมพนธกบการแปรปรวนของสภาพแวดลอมโดยอาการก าเรบของโรคหดยงสรางความทกขทรมานแกผปวยตลอดจนเปนอปสรรคทกระทบตอคณภาพชวต ดงนนการน าความรทางการแพทยแผนไทยทระบในต าราซงถอเปนภมปญญาดงเดมของคนไทยมาใชเปนทางเลอกในการเสรมการรกษาโรคหดจากผลการศกษาดงกลาวแสดงใหเหนวาเครองดมหนมานประสานกายสามารถลดอาการก าเรบของโรคหดและเปนทางเลอกในการเสรมคณภาพชวตผปวยโรคหดในปจจบน ขอเสนอแนะ

1) การศกษานอยภายใตเงอนไขเฉพาะผปวยอาสาสมครโรคหดทใชยาพนสดขยายหลอดลมในเรอนจ ากลางจงหวดเชยงรายซงมความจ าเพาะดานสภาพแวดลอมดงนนการน าความรทไดจากการศกษาไปใชในชมชนทวไปควรมการศกษาเพมเตมเพอใหขอมลทมความสมบรณมากยงขน

2) เครองดมสมนไพรหนมานประสานกายทศกษาในครงนเปนเครองดมสมนไพรรปแบบน าตมเคยวใชวธการบรรจแบบพาสเจอรไรซตองเกบไวในอณหภมต ากวา 10 องศาเซลเซยสและมอายการเกบรกษาไมเกน 2 สปดาห ดงนนจงควรศกษาเพมเตมในการบรรจรปแบบอนเพอการเกบรกษาเครองดมสมนไพรหนมานประสานกายไดยาวนานมากขน เชน การบรรจแบบกลองยเอชท การบรรจแบบกระปองสเตอรไลซ การท าสารสกดผงส าเรจรปพรอมใชและการท าสารสกดเขมขนรปแบบแคปซลเจล เปนตน



~ 852 ~

เอกสารอางอง ปรรตน วทวสกล. (2546). ฤทธทางเภสชวทยาของสารซาโปนนทมฤทธขยายหลอดลมจากใบหนมานประสานกาย.

(วทยานพนธวทยาศาสตรดษฎบณฑต). มหาวทายาลยเชยงใหม. เชยงใหม. ยงยง เทาประเสรฐ และ กนยานช เทาประเสรฐ . (บรรณาธการ). (2547). ต าราการแพทยพนบานลานนา สาขาหมอยา.

เชยงราย: วทยาลยการแพทยพนบานและการแพทยทางเลอก มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย. สธร ทพยสวรรณ. (2537). ฤทธขยายหลอดลมของสารผสมซาโปนนจากใบหนมานประสานกาย โดยใชสารผสม 3 ชนด จาก

ใบหนมานประสานกาย. (วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต). มหาวทายาลยเชยงใหม. เชยงใหม. ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. กองการประกอบโรคศลปะ. (2541). ต าราแพทยแผนโบราณทวไป สาขาเภสชกรรม.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพชมนมสหกรณแหงประเทศไทย. ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. กองการประกอบโรคศลปะ. (2549). ต าราแพทยแผนโบราณทวไป สาขาเวชกรรม เลม

1. (พมพครงท 1) สระบร: บรษท ไทภม พบลชชง จ ากด. Global Initiative for Asthma. (2560) . Global Strategy for Asthma Management and Prevention. ส บค น เม อ 24

พฤศจกายน 2560, จาก https://www.who.int/respiratory/en

Documents

ด้านวิทยาศาสตร์สุขภาพneunic2020.neu.ac.th/home/journal_file/247.pdf · Herpes zoster treatment begins with worship the teache r, History