ประวัติศาสตร์ความสัมพันธ์เชิงอ านาจไทย-ลาว และ มูลเหตุแห่ง ...human.bsru.ac.th/search/sites/default/files/history_relations...ประวัติศาสตร์ความสัมพันธ์เชิงอ

75ประวตศาสตรความสมพนธเชงอำานาจไทย-ลาวและมลเหตแหงวกฤตทางศลปวฒนธรรมในสมยรชกาลท 4 เชาวนมนส ประภกด

บทคดยอ บทความนมงศกษาประเดนความสมพนธเชงอ�านาจไทย-ลาวในประวตศาสตร

และมลเหตแหงวกฤตทางศลปวฒนธรรมในสมยรชกาลท 4 ซงจากการศกษาพบวา

ประเดนเรองความสมพนธเชงอ�านาจไทย-ลาว เกดขนจาก 1) การแยงชงดนแดนและ

การขยายอ�านาจเขาสดนแดนอน 2) การตอตานนโยบายการปกครองจากศนยกลาง

อาณาจกรสยาม และ 3) จตส�านกในการรวบรวมชาตใหกลบคนมาอกครงจากราชวงศ

เวยงจนทนซงประเดนเหลานลวนเปนปจจยส�าคญในการกระตนใหเกดการตอตานขดขน

ตออ�านาจและนโยบายการปกครองของอาณาจกรสยาม

จากการศกษาพบวาประเดนความสมพนธเชงอ�านาจดงกลาวขางตน เปนตน

เหตของการอพยพเคลอนยายผคนชาวลาวมายงสยามการอพยพเคลอนยายเขามาของ

คนเชอสายลาวไดเขามาพรอมกบศลปวฒนธรรมของลาวโดยเฉพาะ“แอวลาวเปาแคน”

เปนทยอมรบและนยมชมชอบอยางยงของชาวไทย ทงในระดบประชาชนทวไปจนถง

ระดบราชวงศแหงสถาบนกษตรย จนกระทงเกดวกฤตทางศลปวฒนธรรมการละเลนใน

กจกรรมตางๆของสยามในสมยรชกาลท4จงทรงมพระบรมราชโองการประกาศหาม

มใหมการละเลนศลปวฒนธรรมของชนชาวลาวในกจกรรมทเปนอตลกษณของชาวสยาม

อกตอไป

ประวตศาสตรความสมพนธเชงอ�านาจไทย-ลาว และ

มลเหตแหงวกฤตทางศลปวฒนธรรมในสมยรชกาลท 4

History Relations Authorize between Thai – Laos and

Cause of Art and Cultural in the Region of King Rama IV.

เชาวนมนส ประภกด 1

Chaomanat Prapakdee

1อาจารยประจ�าวทยาลยการดนตรมหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา

วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตรปท 9 ฉบบท 1 (มกราคม-มถนายน 2558)

76

ค�าส�าคญ : ไทย-ความสมพนธระหวางประเทศ-ลาว,ลาว-การเมองการปกครอง,

การยายถน,ศลปวฒนธรรมลาว

Abstract ThisarticleaimedatstudyingtheissuesofThai-Laopowerrelations

in the history and the causes of crisis of arts and culture in the Reign of King

RamaIV.Thestudyfoundthattheissuesofthepowerrelationsbetween

ThailandandLaoswereoriginatedfrom1)usurpationandpowerincrease

overanotherland,2)resistancetothegoverningpolicyfromthecentreof

SiamKingdom,and3)conscienceinunifyingthenationfromtheVientiane

royal family.

In addition, the finding revealed the power relationship

issuesmentionedaboveare thecausesofLaotian immigrationtoSiam

(Thailand).TheLaotian immigrationbroughtaboutLaoartsandculture

especially “Awlao-Paokhan” that had been so well-accepted among

Siamesecommonersandtheroyalfamilymembersthatitlaterputthe

Siameseartandculturalplaysincrisis.IntheReignofKingRamaIV,aroyal

commandwasthenreleasedinprohibitionofLaoartandculturalplays

presentinallSiam-identitysymbolizingactivities.

Keywords : Thai-InternationalRelationship-Lao, Lao-PoliticGoverment,Migration,LaoArtandCultural

บทน�า มโนทศนเรอง “อ�านาจ” (Power) ในนยามของการศกษาทางมานษยวทยา

สงคมวทยา คอสงทมไดจ�ากดขอบเขตอยเพยงแคลกษณะของการใชก�าลงจากผทม

ก�าลงหรออ�านาจเหนอกวากระท�าการบบบงคบตอผทมก�าลงหรออ�านาจนอยกวาอยาง


ทเราเขาใจและคนเคยกนแตเพยงเทานน แตอ�านาจตามแนวคดดงกลาวน คออ�านาจ

ทไมหยดนงตายตว เปนอ�านาจทสามารถลนไหลไปมาบนพนฐานทางสงคมวฒนธรรม

เปนสงทไมไดผกขาดอยกบกลไกของรฐทใชอ�านาจในการบบบงคบผคนภายใตการ

ปกครองใหประพฤตปฏบตตวตามอดมการณหรอระเบยบกฎเกณฑทรฐเปนผก�าหนดขน

เทานน แตอ�านาจตามหลกคดนเปนสงทสถตอยในทกแหงหน สามารถแปรเปลยนไป

ไดในหลากหลายรปแบบ อ�านาจทเคยรจกและพบเหนอยางเปนทางการกลบมไดเพยง

แคปรากฏในรปแบบของการใชกองก�าลงทหาร ปน กฎหมาย และสญลกษณทางการ

เมองในการน�ามาใชเพอบบบงคบหรอการใชความรนแรงอกตอไป แตการใชก�าลงบงคบ

หรอการใชความรนแรงนน เปนแคสญลกษณทางสงคมทสะทอนใหเหนในเรองของ

ความสมพนธเชงอ�านาจเพยงเทานน ดงนน อ�านาจจงเปนสงทกาวเขามาสสงทเรยกวา

“ความสมพนธ”ซงเกดขนระหวางมนษยตอมนษยดวยกน(รตนาโตสกล,2548)ดงนน

ค�าวา“อ�านาจ” ในความหมายทางมานษยวทยาสงคมวทยาถอเปนวลทมความส�าคญ

และมนยยะสอไปถงประเดนทางการเมองในรปแบบใหม ทมไดปรากฏใหเหนอยางเปน

รปธรรมชดเจนอกตอไป ซงดว ากระบวนการท�างานของอ�านาจชนดใหมนจะม

ประสทธภาพและแยบยลในการปฏบตการตอคนในสงคมมากกวาอ�านาจในรปแบบ

ดงเดมทเรารจกและเคยกระท�ากนมา ปรากฏเหนอยางเดนชดโดยเฉพาะในเหตการณ

ทางประวตศาสตรทมความเกยวของกบการใชอ�านาจในการท�าสงครามระหวางมนษยตอ

มนษยอาณาจกรตออาณาจกรโดยเฉพาะอาณาจกรสยามตามเนอหาในประวตศาสตร

นพนธทถกอางองและกลาวถงอยบอยครง

อ�านาจทเกดขนจากความสมพนธในบรบทของเหตการณทางประวตศาสตร

ในแบบฉบบแหงชาตตามความสนใจของผเขยนพบวา ภายใตบรบทของความสมพนธ

ระหวางอาณาจกรสยามกบอาณาจกรอนๆ โดยเฉพาะอาณาจกรโดยรอบทมอาณาเขต

ตดตอเชอมโยงกนนน ตามเหตการณทางประวตศาสตรพบวา เรามไดมประวตศาสตร

ของความสมพนธทมเฉพาะในดานของความสมพนธอนดแตเพยงเทานน แตเนอหาใน

เหตการณทางประวตศาสตรสวนใหญทผานมากอนทจะมรฐประชาชาตเชนในปจจบน

เรากบพบภาพสะทอนในเหตการณทางประวตศาสตรใหเหนวา ในประวตศาสตรของ

ความสมพนธระหวางอาณาจกรสยามในอดตหรอประเทศไทยในปจจบนนน ลวน


78

เตมไปดวยลกษณะของความสมพนธทมมตของการใชอ�านาจในรปแบบของการใช

กองก�าลงทหารอาวธยทธวธตางๆเขาปะทะตอรองตอตานระหวางกนมาโดยตลอด

ดงตวอยางอาณาจกรสยามและอาณาจกรลานชางในอดตหรอประเทศไทยและ

สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวในปจจบน

“บานพเมองนอง”วลส�าคญทถกผลตขนเพอใชในการสรางความสมพนธอนด

ระหวางประเทศไทยกบสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวแมวลดงกลาวจะมผลใน

ทางรปธรรมเพอแสดงภาพลกษณใหเหนถงความสมครสมานสามคคระหวางคนไทยกบ

คนลาว แตภายใตพนฐานของสภาพความเปนจรง ยงพบสญลกษณทางวฒนธรรมและ

ทศนคตของผคนทใชเปนภาพสะทอนของความขดแยงทปรากฏอยในรปแบบทแตกตาง

หลากหลาย ททงคนไทยและคนลาวตางผลตขนเพอปะทะตอรองกนเปนจ�านวนมาก

และเมอทบทวนเนอหาในประวตศาสตรของความสมพนธของทงสองประเทศ ยงท�าให

พบวาประวตศาสตรความสมพนธระหวางไทยและลาวหรออาณาจกรสยามกบอาณาจกร

ลานชาง ตลอดระยะเวลาทผานมาลวนอดมไปดวยการใชระบบความสมพนธเชงอ�านาจ

ภายใตบรบททางสงคมวฒนธรรมทแตกตางกนออกไปในหลายกรณ โดยมปจจยดาน

พนท ก�าลงคน รวมถงเกยรตยศศกดศรของชนชนปกครอง ทกลายเปนแรงกระตนให

เกดปญหาระหวางสองอาณาจกร และมผลส�าคญตอการสรางอคตทางเชอชาต กระทง

กลายเปนมรดกตกทอดทางความคด ฝงอยในมโนทศนของผคนระหวางสองประเทศ

ดงทสะทอนผานเรองเลาต�านานนทานพงศาวดารฯลฯทผลตซ�าชดวาทกรรมแหงความ

เกลยดชงสบเนองมาถงปจจบน

ดงนนดวยความสนใจทผเขยนมตอเรองราวทเกยวของกบมโนทศนเรองอ�านาจ

และประวตศาสตรของความสมพนธระหวางประเทศไทยและสาธารณรฐประชาธปไตย

ประชาชนลาว อนน�าไปสการอธบายใหเหนถงประวตศาสตรความเปนมาของชนชาวลาว

ทอาศยอยในอาณาจกรสยาม ซงภายหลงไดสงผลตอการท�าใหเกดเหตการณส�าคญ

ทางประวตศาสตรในดานศลปวฒนธรรมการรองร�าท�าเพลงทถกบนทกและอางถงใน

ประวตศาสตรนพนธของชาตทมความเกยวของกบดนตรลาวกบการเปนกระแสนยมของ

ผคนในอาณาจกรสยามและไดกลายเปนวกฤตทางวฒนธรรมของชาตทเกดขนในรชสมย

ของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว


ผเขยนไดแบงเนอหาในบทความนออกเปนสวนตางๆทสอดคลองและสมพนธ

กนไปตามล�าดบไดแก สวนของบทน�า ดงทกลาวมาแลวในตอนตน สวนของเนอหา ซง

ประกอบดวย1)การกอเกดรฐอาณาจกรและตนก�าเนดของการเมองระหวางอาณาจกร

สยามและอาณาจกรลานชาง2)ประวตศาสตรของความสมพนธเชงอ�านาจระหวางไทย-

ลาวทเกดขนเปนกรณทแตกตางกนออกไปซงน�าไปสการอพยพเคลอนยายชาวลาวเขา

มาสแผนดนสยาม3)กระบวนการแพรกระจายของศลปวฒนธรรมลาวในแผนดนสยาม

กระทงเกดวกฤตในการนยามอตลกษณความเปนสยามกระทงน�าไปสกระบวนใชอ�านาจ

เพอแกไขวกฤตของชนชนปกครองสยามและสวนของบทสรปดงน

การกอรปรฐอาณาจกรและปฐมบทแหงการเมองสองฝงโขง อาณาจกรอยธยากอตงขนในป พ.ศ.1890 โดยมปฐมบรมกษตรยผปกครอง

อาณาจกรซงไดเขาพธบรมราชาภเษกโดยมพระนามวา “รามาธบดท 1” จากความ

พรงพรอมดวยสภาพทางภมศาสตรของทตงกรงศรอยธยาจงสงผลใหอาณาจกรดงกลาว

มความเขมแขงภายในและมอ�านาจการปกครองไปสภายนอกเหนออาณาจกรอนๆอยาง

รวดเรวกระทงไดกลายเปนชนวนส�าคญในการท�าใหเกดการแสดงอ�านาจของอาณาจกร

อยธยา โดยเรมจากการใชนโยบายขยายอ�านาจในการครอบครองดนแดนทงฝายกลาง

และฝายใตของอาณาจกร

3 ป หลงจากการกอตงอาณาจกรอยธยา ดนแดนในแถบลมแมน�าโขงทาง

ตอนเหนอไดปรากฏตวขนจากการรวมตวเขาดวยกนของอาณาจกรเลกๆโดยมผน�าทยง

ใหญแหงอาณาจกรคอ“เจาฟางม”เปนผปกครองอาณาจกรในนาม“ลานชาง”ในสมย

ของเจาฟางมนบเปนจดเรมตนของการสรางความสมพนธเชงอ�านาจระหวางอยธยาและ

ลานชางซงมดนแดนและประชากรเปนทตงในการแยงชงทาทายและตอรองตออ�านาจ

ในรปแบบตางๆโดยเฉพาะการปะทะกนบนพนทบรเวณรมฝงแมน�าโขงกระทงลวงเลย

เขามาบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย

ประวตศาสตรดานการเมองการปกครองระหวางสยามและลานชางไดสะทอน

ใหเหนในลกษณะของการขยายอทธพลดานการเมองเขาแทรกแซงอาณาจกรตรงขาม

ในรปแบบตางๆ ซงจะเหนไดอยางเดนชดคอ การท�าสงครามโดยใชก�าลงทหารเขา


80

ปะทะอาณาจกรสยามในสมยกรงศรอยธยาเปนอาณาจกรหนงทใชอ�านาจขยายอทธพล

ดานการเมองการปกครองเขาส อาณาจกรลานชาง ดวยตองการทจะขยายอ�านาจ

และแผอทธพลของอยธยาจงกลายเปนเหตจงใจใหเกดการสรบเพอกวาดตอนก�าลง

ผคน ทงนเพอน�ามาเปนก�าลงส�าคญทงทางดานการทหารและเปนปจจยทส�าคญทาง

ดานเศรษฐกจ ดวยมลเหตทจ�าเปนจงตองมก�าลงคนเพอปกปองอาณาจกรจากการ

รกรานและความมนคงทางเศรษฐกจดงนนจากหลกฐานทปรากฏจงไดฉายภาพใหเหนวา

การปกครองของกษตรยพระองคตางๆของในสมยอยธยานนแสดงถงความสมพนธและ

การเรองอ�านาจทแสดงเหนออาณาจกรลานชางอยตลอด (ดารารตน เมตตารกานนท,

2546,น.41)

เรองราวทางประวตศาสตรของชนชาตลาวในอดตทเตมไปดวยการแยงชง

ราชบลลงกในพระราชวงศลานชาง จนท�าใหเกดการแทรกแซงจากอาณาจกรอนโดยเฉพาะ

อยางยงอยธยาและพกามทเรองอ�านาจในขณะนน โดยหลงจากสนรชสมยเจาฟางม

ศนยกลางอ�านาจไดถกแปรเปลยนไปอยกบบรรดาเหลาอ�ามาตย กระทงหลงจบสน

ความวนวาย ทาวอนเรอนพระโอรสในเจาฟางมไดขนครองราชยแทน เปนทรจกกนใน

นามของ“พระยาสามแสนไท” ในระยะนความสมพนธกบอาณาจกรตางๆ เปนไปดวย

ความสงบสข เนองมาจากพระองคทรงรบพระราชธดาจากกษตรยดนแดนตางๆ ทง

อยธยา ลานนา และเชยงรงมาเปนพระมเหส ซงถอไดวาเปนการรบประกนความสงบ

สขและเสรมความสมพนธทดระหวางอาณาจกร แตแลวความเสอมของอาณาจกร

ลานชางทเกดขนจากการแยงชงอ�านาจภายในราชส�านกผนวกกบการแทรกแซงโดย

อ�านาจภายนอกอาณาจกรไดทวความรนแรงขนเมอชวงศตวรรษท 16 หลงจากท

อาณาจกรลานชางรงเรองสงสดไดไมนานรศมเปลวเทยนแหงอ�านาจของราชอาณาจกร

อยธยาไดแผกวางเหนอดนแดนอนๆเนองจากความสามารถในการยดครองดนแดนแถบ

ทะเลทางตอนใต และดวยความขดสนของดนแดนลานชางทมไดมอาณาเขตตดตอกบ

ทะเลดงนนการผกขาดดานการคากบนานาอารยประเทศจงไดตกอยกบอยธยาแตเพยง

อาณาจกรเดยว(อแวนส,2549,น.18)

นามของอาณาจกรเวยงจนทนไดปรากฏขนบนประวตศาสตรเอเชยตะวน

ออกเฉยงใตอยางเดนชด เมอเกดการยายเมองหลวงจากหลวงพระบาง เนองจากการ

หลกหนภยจากการคกคามของอาณาจกรพกาม จากการยายเมองหลวงครงนน�าโดย


พระเจาไชยเชษฐาในปพ.ศ.2106ในสมยดงกลาวไดมการประสานสมพนธไมตรกบอยธยา

เพอหลกเลยงการคกคามจากอาณาจกรพกามโดยการใชอยธยาเปนทพงคมกนภย

กระทงพระเจาไชยเชษฐาไดสนพระชนมลง เกดการแยงชงต�าแหนงผ น�า

ภายในอาณาจกรลานชาง สงผลใหเกดการนองเลอดภายในราชวงศและตระกลขนนาง

อยางตอเนองอกครง ความวนวายภายในราชวงศในอาณาจกรทเตมไปดวยการแยงชง

ราชบลลงกท�าใหนครหลวงพระบางและเวยงจนทนแบงออกเปนสองอาณาจกรมอ�านาจ

ในการปกครองดแลตนเองไมขนตอกน (ฮอลล, 2549, น.271) กระทงในเวลาตอมา

นครจ�าปาศกดกแยกอาณาจกรออกเปนเอกเทศอกดวยความเขมแขงทางโครงสรางของ

อาณาจกรอยธยาท�าใหอาณาจกรแหงนสามารถฟนตวกลบมาเปนอาณาจกรทเขมแขง

อกครง และดวยการแทรกแซงของกษตรยอยธยาผนวกกบความวนวายทเกดขนภายใน

อาณาจกรทงสามของลานชาง ท�าใหอาณาจกรเวยงจนทนและหลวงพระบางตองกลาย

เปนหวเมองเลกๆ ภายใตเปลวเทยนแหงอ�านาจการปกครองในระบบจกรวาลคตของ

อาณาจกรอยธยาในทสด

แมในเวลาตอมาอาณาจกรอยธยาจะถกตแตกจากการรกรานของอาณาจกร

พมาเปนครงท2ในปพ.ศ.2310แตดวยความสามารถและความรวดเรวในการรวบรวม

อาณาจกรของพระเจาตากสน อกทงปจจยทางโครงสรางของอาณาจกรท เคย

เจรญรงเรองมากอน จงสามารถพลกฟนกลบมาเปนอาณาจกรทเขมแขงไดอกครง

ความระส�าระสายและการชงดชงเดนภายในอาณาจกรทงสามในลานชางน�าไปสการหา

ทพงพงเปาหมายเดยวทมอยในขณะนนกคออาณาจกรธนบรจนกระทงในปพ.ศ.2322

ดวยเหตแหงความขดแยงตางๆทเกดขนเปนตนเหตใหอาณาจกรลาวทงสามตองตกเปน

เมองขนของอาณาจกรสยามภายใตการน�าของพระเจาตากสนมหาราชบรรดาทรพยสน

เงนทอง ไพรพล พระแกวมรกตทถกอญเชญไปไวทเวยงจนทนไดถกอญเชญกลบมา

กรงสยามอกครง รวมถงพระบรมวงศานวงศถกอญเชญและเคลอนยายมายงกรงเทพฯ

ในฐานะเปนตวประกนจากการตกเปนเมองขนของทงสามอาณาจกรดงกลาวนลวนเตม

ไปดวยมลเหตและปจจยส�าคญทเปนประเดนหลกคอ การตอตาน ขดขนตออ�านาจ

การปกครองจากศนยกลางอ�านาจของอยธยาและการบกรกกาวกายขยายอ�านาจ

เขามาสอาณาเขตอ�านาจของกษตรยกรงธนบรซงปกครองอยในขณะนน แมภายหลง


82

กรงธนบรไดสลายลงดวยการสวรรคตอยางมเงอนง�าของพระเจาตากสนถงกระนนอ�านาจ

การปกครองไดเลอนไหลมาสผน�าแหงราชวงศใหมของกรงรตนโกสนทรสามารถรวบรวม

อ�านาจและขยายอทธพลเหนออาณาจกรลานชางทงสามหวเมอง อยในสถานะของ

หวเมองประเทศราชภายใตการปกครองของกษตรยกรงรตนโกสนทรเรอยมา และ

หลายครงไดมการตอตานทาทายตออ�านาจการปกครองของสยาม เพอทจะประกาศตว

เปนอสรภาพและหวนคนมาเปนอาณาจกรเอกเทศไมขนตออาณาจกรสยาม

ประวตศาสตรความสมพนธเชงอ�านาจไทย-ลาว

และมลเหตการอพยพชาวลาวเขาสแผนดนสยาม กอนเสยกรงศรอยธยาครงท2ในปพ.ศ.2310ชาวลาวไดถกกวาดตอนเขามา

เปนสวนหนงของพลเมองสยามในเขตพระนครศรอยธยาเปนจ�านวนมากเนองจากผลแหง

การพายแพตอการท�าสงครามกบพมาในครงท1จดมงหมายหลกในการกวาดตอนคนลาว

ทางฝงซายของแมน�าโขงและคนลาวในอาณาเขตใกลเคยงเขามาในอาณาจกร เนองจาก

ขณะนนอยธยาเกดสภาวะขาดแคลนผคนดงนนการทจะพลกฟนและปกปองอาณาจกร

ขนใหมจงจ�าเปนตองใชก�าลงคนเขามาเปนกลไกในการขบเคลอนชาวลาวทเขามาอยใน

กรงศรอยธยากอนเสยกรงครงท2นนตางมวถชวตความเปนอยเชนเดยวกบคนสยามใน

ขณะเดยวกนกมการรกษาอตลกษณของตนควบคกนไป(บงอรปยะพนธ,2541,น.21)

สมยกรงธนบรในชวงนเองทไดมการใชบทบาทเรองความสมพนธในเชงอ�านาจ

เขาแทรกแซงเพอครอบครองดนแดนและผคนเหนออาณาจกรลานชาง ซงณ เวลานน

อาณาจกรลานชางไดมการแบงแยกอาณาจกรออกจากกนอยางอสระและปกครองไม

ขนตอกน การทาทายตออ�านาจการปกครองจากศนยกลางในสมยกรงธนบรเรมตนท

นครจ�าปาศกด โดยมสาเหตมาจากการทพระยานางรองเจาเมองนางรองในขณะนน

แตเดมเมองนางรองแหงนอยภายใตการปกครองของเมองนครราชสมาแตไปขอขน

กบเมองจ�าปาศกด ซงถอเปนการทาทายตออ�านาจการปกครองของพระเจากรงธนบร

อยางยงดงนนจงไดมการสงกองทพขนไปปราบปรามจนไดเมองนางรองเมองจ�าปาศกด

กบหวเมองอนๆ ทเคยอยภายใตการปกครองของนครจ�าปาศกดมาขนกบกรงธนบร

(นครพนธณรงค,2526,น.62)


จะเหนไดวาจากมลเหตของการแขงเมอง การตอตาน และทาทายตออ�านาจ

การปกครองเหนอดนแดนตอกษตรยสมยธนบรกลายเปนชนวนส�าคญซงน�าพาไปสการ

สญเสยดนแดนและตองตกเปนเมองประเทศราชภายใตระบบการปกครองของอาณาจกร

ธนบร โดยเฉพาะกรณของพระวรปตา เปนอกกรณหนงทไดกลายเปนชนวนส�าคญใน

การสญเสยเอกราชของอาณาจกรเวยงจนทนและอาณาจกรหลวงพระบางพรอมๆ กน

ดวยเหตอนเนองมาจากการอพยพไพรพลขามแมน�าโขงเขามาตงรกรากอยทางฝงขวา

เพราะตองการแสวงหาความเปนอสระและตองการทจะแยกตวออกจากอ�านาจการ

ปกครองของอาณาจกรเวยงจนทนซงพระวรปตานนไดเกดเหตขดแยงกบเจาสรบญสาร

เจาผครองเวยงจนทน ในการเคลอนยายไพรพลในครงน นบเปนการเคลอนยายไพรพล

ชาวลาวจากฝงซายของแมน�าโขงมาสฝงขวาแมน�าโขงมากทสดครงหนงในประวตศาสตร

โดยสนนษฐานกนวามจ�านวนมากกวาหาหมนคน ความเรองนไดทราบถงเจาสรบญสาร

และดวยความเกรงวาพระวรปตาจะแขงเมองตอพระองคจงไดสงกองทพมาท�าการ

ปราบปราม(ดารารตนเมตตารกานนท,2546,น.47)ทาวก�าบตรพระวรปตากบพวก

จงไดท�าหนงสอแจงมายงเจาเมองนครราชสมาเพอขอความชวยเหลอ ใบบอกไดมาถง

เจากรงธนบรและมการสงการใหน�ากองทพขนไปปราบปรามทพเจาสรบญสารทไดลวงเกน

ตออ�านาจและขยายอทธพลเหนอดนแดนภายใตอ�านาจการปกครองของกรงธนบร

การเขายดครองนครเวยงจนทนในครงน แมเจาสรบญสารจะสามารถลภยไป

อยนอกอาณาจกรไดแตพระโอรสพระธดาพระบรมวงศานวงศของเจาสรบญสารรวม

ทงทรพยสน ประชาชน และทส�าคญคอ พระแกวมรกตและพระบางถกอญเชญมายง

กรงธนบรในฐานะตวประกน และมการสงการใหท�าลายเสบยงอาหาร เรอกสวนไรนา

เพอปองกนมใหเจาสรบญสารกลบมายดครองนครเวยงจนทนไดอก (สวทย ธรศาศวต,

2543,น.33)

นอกจากมลเหตแหงสงครามในการแสดงอ�านาจเหนออาณาจกรลานชางของ

อาณาจกรสยาม ทไดการกวาดตอนอพยพชาวลาวขามมายงฝงขวาของแมน�าโขงดงท

ไดกลาวมาแลวนนตลอดระยะเวลาตงแตชวงปลายสมยกรงศรอยธยาจนกระทงถงสมย

กรงธนบรตอนปลายการอพยพเคลอนยายผคนจากทางฝงซายแมน�าโขงเพอเขามาอยใน

ดนแดนชายขอบฝงขวาแมน�าโขงไดมการอพยพหลายระลอกดวยกนโดยประเดนหลกใน


84

การเคลอนยายอพยพนนเกดจากการหลกหนภยจากการแยงชงราชบลลงกความไมสงบ

ภายในราชวงศ และความตองการทจะเปนอสระจากการคกคามโดยกลมอ�านาจตางๆ

อกทงเนองจากดนแดนบรเวณฝงขวาของแมน�าโขงถอเปนดนแดนชายขอบของทงสอง

อาณาจกรทมอ�านาจในการปกครองแผขยายเขามาเพยงแคเบาบางไมสม�าเสมอ ดงนน

ดวยปจจยเหลานจงกลายเปนแรงผลกดนใหชาวลาวหลากหลายกลมไดอพยพเขามาส

ภาคอสานและบรเวณภาคกลางเปนจ�านวนมากกลมท1อพยพเขามาในสมยอยธยาซง

ขณะนนอยธยาปกครองโดยสมเดจพระทนงสรยาศอมรนทรกลมท2กลมของพระวรปตา

ดงทไดกลาวในขางตนซงเปนกลมทมการอพยพผคนมากทสด กระจายอยบรเวณ

จงหวดหนองบวล�าภ สระบรราชบร จนทบร กลมท 3 กลมเจาผาขาวโสมพะมต อยท

จงหวดกาฬสนธ และกลมท 4กลมทาวแล ไดอพยพเขาทจงหวดนครราชสมา เปนตน

(ดารารตนเมตตารกานนท,2546,น.44)

จากทกลาวในขางตนสรปไดวา ประเดนส�าคญในการอพยพเคลอนยายของ

ชาวลาวจากอาณาจกรลานชางเขามาสอาณาจกรสยามเปนการใชอ�านาจทางทหารเพอ

กวาดตอนเขามามากกวาการอพยพเขามาเองโดยความสมครใจ ซงวตถประสงคหลกใน

การกวาดตอนชาวลาวของสยามคอ1)การเพมพนก�าลงคนในหวเมองตางๆทดแทนผท

เสยชวตจากการท�าสงคราม2)เพอตดก�าลงขาศกและ3)เปนแรงงานในการเพาะปลก

และเพมผลผลตใหกบอาณาจกร (บงอร ปยะพนธ, 2541, น.34) จะเหนไดวาชาวลาว

ทอพยพเคลอนยายมาในกรณตางๆ นน ไดกระจายอยในหลายหวเมองรวมทงในเขต

หวเมองชนในและพระนครชาวลาวเหลานมความเปนเอกเทศสงจะเหนไดจากการรกษา

ศลปวฒนธรรมประเพณซงเปนอตลกษณเดมของชาวลาวและมการปกครองโดยการใช

ระบบการปกครองเปนของตนเอง แตในขณะเดยวกนกมพนธะขนตอศนยกลางอ�านาจ

การปกครองของอาณาจกรสยามเชนเดยวกน ไมวาจะเปนการเกณฑแรงงานไพรพล

สงสวยจะสงเกตไดวาชาวลาวเหลานลวนเปนแหลงทรพยากรหลกในการขบเคลอนกลไก

ทางเศรษฐกจ สงคม รวมถงดานการเมองการปกครองของอาณาจกรสยามในขณะนน

อยางยง

นอกจากนมลเหตส�าคญอกประการหนงทท�าใหชาวลาวตองอพยพเคลอนยาย

เขามาสสยามในสมยกรงธนบรและสมยตนกรงรตนโกสนทรตอนตน ยงปรากฏอยใน


เหตการณส�าคญทางประวตศาสตรอกหลายกรณ โดยเฉพาะกรณการสรางจตส�านกใน

การรวมชาตของกลมผน�าแหงราชวงศเวยงจนทน ซงเนอหาในประวตศาสตรสยามได

นยามวาเปนการเกดขนโดยกลม“กบฏ”ทงนจากการทบทวนเนอหาในประวตศาสตร

พบวามลเหตแหงการปะทะและตอบโตของกลมผน�าชาวลาวทเกดขนนไดมกลมชนชน

ปกครองของสยามเขามามสวนเกยวของอยางมาก โดยเรมจากการน�าระบบบรหาร

ราชการแผนดนแบบศกดนาทเคยใชในสมยอยธยาไดเรมตนใหมอกครงในราชวงศจกร

โดยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชพระองคทรงสนพระทยและเรงรด

ในการรวมอ�านาจเขาสศนยกลางโดยเฉพาะการเสรมอ�านาจใหกบพระองคเองอยางเชน

การผกขาดสนคากบตางประเทศทงนเนองจากดนแดนอาณาเขตสยามในยครตนโกสนทร

ตอนตนมอาณาเขตตดตอกบทะเลอยางกวางขวางอกทงอาณาจกรสยามไดปองกนมให

เจานายตามหวเมองประเทศราชขอบชายแดนสามารถรวบรวมไพรพลหรอซองสมก�าลง

เพอสรางอ�านาจในการทาทายตออ�านาจศนยกลาง นโยบายทส�าคญอยางหนงคอ การ

“สกเลก” โดยมพระบรมราชโองการโปรดใหไพรทเขามาอยในอาณาจกรสยามตอง

มการสกเลก เพอรจกสงกดมลนาย (อเวนส, 2549, น.28) การสกเลกน เนองจากใน

ขณะนนอาณาจกรสยามตองการก�าลงแรงงานและรายไดจากภาษอยางมากเพอการ

ขบเคลอนสภาวะทางสงคม เศรษฐกจ รวมทงทางดานการเมองการปกครอง เนองมา

จากการทยงคงไมไววางใจตออาณาจกรพมาและเวยดนาม ซงถอวาเปนอาณาจกรทม

อ�านาจแขงแกรงและพรอมทจะทาทายตออ�านาจสยามบนดนแดนหวเมองประเทศราช

ฝงซายของแมน�าโขงอยทกขณะดวยเหตและปจจยในการเกณฑแรงงานไพรโดยเฉพาะ

ชาวลาวในเขตหวเมองประเทศราชอนไดแกจ�าปาศกดหลวงพระบางและเวยงจนทน

ดงนนนโยบายใหมในการสกเลกทสงตรงมาจากกรงเทพฯจงถอเปนการสรางความล�าบาก

ยากเขญอยางยงแกชาวลาวโดยเฉพาะพวกเขมรปาดงซงอาศยอยแถบนครจ�าปาศกดทาง

ตอนใต ทงนเหตทกลาววาการสกเลกไดสรางความล�าบากยากเขญอยางยงแกชาวลาว

อนเนองมาจากการสกเลกทเกดขนกบชาวลาวในขณะนนนบเปนสงแปลกใหมทเกดขน

กบชาวลาวซงเคยอยอาศยกนอยางอสระมาโดยตลอดแตการสกเลกทบรรดาเจาเมองได

น�ามาใชในครงนกลายเปนการยดเยยดความไรอสรภาพใหแกบรรดาชาวลาวและผคนใน

ดนแดนนอยางยงอกทงขนตอนและกระบวนการในการด�าเนนการสกเลกทน�าโดยบรรดา


86

เจาเมองมการกวาดตอนผคนทงวนและคนเพอเขาสภายใตระบบสงกดการปกครองของ

ตนดงนนชาวลาวจงตองพลดพรากจากบานเรอนลกเมยไมรชะตากรรมและเกดการลม

ตายเปนจ�านวนมากประเดนส�าคญอกประเดนหนงทกลายเปนแรงกระตนใหมการระดม

การสกเลกอยางหนกจากเจาเมองในดนแดนแถบนกคอ การแยงกนกวาดตอนผคนเพอ

เอาใจตอราชส�านกสยาม (ประทปชมพล, 2525,น.59) ดวยเหตดงกลาวอาจกลาวได

วาเปนชนวนส�าคญในการสงผลใหเกดการตอตานตอรปแบบอ�านาจการปกครองของรฐ

อาณาจกรสยามขนในอาณาจกรลาวซงสะทอนออกมาในรปแบบของ“กบฏ”

กบฏเปนค�าส�าหรบเรยกผทแขงขอตอตานตออ�านาจการปกครองซงผทถก

เรยกเชนนจะถกเรยกจากการพายแพตอการแขงขอตออ�านาจ และมกจะเรยกฝายตรง

ขามทพายแพเสมอ การกอการกบฏเพอตอตานและแขงขอตออ�านาจการปกครองรฐ

สยามของผอยภายใตการปกครองครงแรกเกดขนในสมยปลายกรงธนบรคอการกอการ

กบฏโดยกลมชาวขาหรอทปรากฏในพงศาวดารไทยวา“กบฏเชยงแกว”ในปพ.ศ.2334

นบเปนกลมกบฏกลมแรกทปรากฏอยในพงศาวดารของสยาม ตงแตทไดเขาไปปกครอง

อาณาจกรลาว ผน�ากบฏกลมนไดแสดงตนวาเปนผวเศษ จงไดมผคนนบถอมาก ผคนท

นบถอเหลานสวนใหญเปนผคนทหลบหนมาจากการกวาดตอนเพอไปสกเลกตามนโยบาย

ของกรงเทพฯ(สวทยธรศาศวต,2543,น.98)

“กบฏสาเกยดโงง” หรอทร จกกนอกชอหนงวาภกษสา เกดขนในป พ.ศ.

2363 นบเปนกรณกบฏทใหญทสดครงหนงในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน พอสรปได

วา สาเกยดโงงผน เปนผทไดสรางอภนหารในเขตนครจ�าปาศกด โดยอางวาตนนนเปน

ผทสามารถเรยกไฟจากทองฟาได จงท�าใหชาวบานในนครจ�าปาศกดเกดความเลอมใส

นบถอและศรทธาอยางยง สาเกยดโงงไดชกชวนไพรพลและรวบรวมชาวขาซงเปนชน

กลมนอยในดนแดนเขตนครจ�าปาศกดเขามาเปนสมครพรรคพวกและเปนก�าลงในการ

ท�าศก เมอไดก�าลงไพรพลเพยงพอและเขมแขงแลวจงไดเคลอนก�าลงเขาโอบลอม

นครจ�าปาศกดและไดยดครองอาณาจกรไดเปนผลส�าเรจ พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลา

นภาลยเมอทรงทราบขาวเหตการณกบฏในครงน จงโปรดเกลาฯ ใหเจ าเมอง

นครราชสมารวมทงเจาอนวงศเจานครเวยงจนทนขณะนน ยกพลไปปราบปราม

กบฏอายสาเกยดโงง ในครานนทพของเจาอนวงศแหงนครเวยงจนทนซงน�าโดย


เจาราชบตรโยผเปนราชบตรของเจาอนวงศทไดรบการแตงตงและยกทพลงมาตามค�าสง

ของกรงเทพฯในการน�าทพปราบปรามกบฏขาอายสาเกยดโงงในครงนเจาราชบตรโยได

น�าชยชนะมาสกรงเทพฯโดยสามารถปราบปราบกบฏขาและไดน�าตวสงมายงกรงเทพฯ

เพอท�าการตดสนโทษ

ส�าหรบกรณกบฏสาเกยดโงงในครงน ในสายตาของศนยกลางการปกครอง

ทกรงเทพฯ นนจะมองวา เหตในการกบฏนนเกดจากความทะเยอทะยาน และความ

มกใหญใฝสงของภกษสา ดงนนเมอไดรบการสนบสนนจากชาวลาวโดยเฉพาะชาวขา

จงไดกอการกบฏขนแตในสวนของทองถนเองนน การเกดกบฏในครงนเรมมาจากการ

กดขของผปกครองทมตอผอยใตปกครอง เพราะในชวงตนกรงรตนโกสนทรนนไดมการ

ใชกฎหมายเกณฑแรงงานไพรโดยการสกเลกซงน�ามาซงความล�าบากยากเขญแกชาวลาว

และชาวขาเปนอยางมาก(ประทปชมพล,2525,น.26)

“กรณเจานนทเสน” ภาพสะทอนการขดขนตออ�านาจการปกครองของ

อาณาจกรสยามทแสดงออกมาโดยการตอบโตดวยวธการกอกบฏทไดกลาวมาในขางตน

นนถอเปนการปะทะกบอ�านาจของรฐอาณาจกรสยามโดยวธการตอตานทรนแรงมผล

ใหตองนองเลอดและเสยก�าลงไพรพลเปนอนมาก ในขณะเดยวกนภายในราชส�านกแหง

กรงเวยงจนทนซงในสมยรชกาลท1กไดเกดภาพสะทอนในการตอตานขดขนตออ�านาจ

การปกครองและความคดทจะรวบรวมอาณาจกรเวยงจนทนกลบคนมาอกครงเหตการณ

นเกดขนหลงจากทไดสง “เจานนทเสน”บตรเจาสรบญสาร ซงไดรบการสถาปนาจาก

ราชวงศจกร ใหขนเปนกษตรยท�าหนาทปกครองอาณาจกรเวยงจนทน ในป พ.ศ.2325

เจานนทเสนไดท�าความดความชอบมากมายและเนองจากความตองการทจะไดชาวลาว

เวยงจนทนซงไดถกกวาดตอนไปไวในเมองสระบรในสงครามครงกรงธนบรกลบคนมาไวยง

เมองเวยงจนทนตามเดมดงนนเจานนทเสนจงท�าการทลขอแตโดนปฏเสธโดยรชกาลท1

ดงนนจากมลเหตดงกลาวนจงท�าใหเจานนทเสนคดกอการกบฏขนและจตส�านกในการท

จะน�าชาวลาวกลบคนมายงนครเวยงจนทนจงเปนสงทเจาผครองนครเวยงจนทนองคตอ

มาตองการทงสน(บงอรปยะพนธ,2541,น.42-46)

เจานนทเสนไดคดการใหญอกครง ดวยการยกทพไปตเมองหลวงพระบาง

โดยอางวาหลวงพระบางคบหากบอาณาจกรพมาเพอคดการราย และไดสงกษตรย


88

เมองหลวงพระบางมาไตรสวนยงกรงเทพฯ จากนนกไดผนวกหลวงพระบาง เมองพวน

และเมองหวพน ซงเมองตางๆ เหลานเคยเปนเมองประเทศราชของนครหลวงพระบาง

เขาไวภายใตอ�านาจการปกครองของอาณาจกรเวยงจนทน (แกรนท อแวนส, 2549,

น.27)จากการไตรสวนพบวาเจานนทเสนสมคบคดกอการกบฏโดยไดรบความรวมมอจาก

พระบรมราชาเจาเมองนครพนมเพอท�าการกบฏตอกรงเทพฯเปนความจรงจงไดปลด

พระองคออกจากการเปนเจาผปกครองนครเวยงจนทนและสงตวมายงกรงเทพฯและได

สนพระชนมลงเมอพ.ศ.2340(กรมศลปากร,2545,น.244)ซงในเอกสารประวตศาสตร

ลาว(2535,น.108)ไดกลาวถงผลของการทะเลาะเบาะแวงระหวางเจานนทเสนกบเจา

อนรทธะแหงนครหลวงพระบาง ในกรณพพาทครงนวา “สดทายแลวเกดผลเสยแกทง

สองฝาย เงนทองในทองพระคลงกรงเวยงจนทนตองหมดสนลง และเจานนทเสนตอง

จบชวตสวนทางดานเมองหลวงพระบางเจาอนรทธะตองรดไถเอาจากราษฎรสวนผท

ร�ารวยกลบเปนเจานายฝายสยามและเสนาบดสยามทงสน”หลงจากการสนพระชนมของ

เจานนทเสนอาณาจกรสยามไดตงเจาอนทวงศขนเปนกษตรยผปกครองนครเวยงจนทน

แทนโดยมเจาอนวงศเปนองคอปราชจนกระทงในปพ.ศ.2383เจาอนวงศจงไดขนเปน

กษตรยครองนครเวยงจนทนเนองจากเจาอนทวงศสนพระชนม

“กรณเจาอนวงศ” เกดขนในป พ.ศ.2369 ขอมลทไดปรากฏในเอกสาร

ของฝายสยามไดกลาวถงสาเหตของการกอกบฏซงสามารถสรปได 4 ประการ ไดแก

1)เจาอนวงศกราบทลขอแบงชาวลาวเวยงจนทนทถกกวาดตอนลงมาเมอครงกรงธนบร

ซงในการทลขอชาวลาวเวยงจนทนในครงน เจาอนวงศมจดประสงคเพอจะน�าชาวลาว

กลบขนไปอย ณ กรงเวยงจนทนตามเดม แตพระบาทสมเดจพระนงเกลาฯ กลบทรง

ไมเหนดวยและไมอนญาตใหน�าชาวลาวกลบไปกรงเวยงจนทน โดยมพระราชด�ารวา

“...พวกครวทไดมาตงภมล�าเนาเปนหลกแหลงอยหวเมองชนในแลวถาพระราชทานไป

แมแตพวกใดพวกหนงพวกอนกจะพากนก�าเรบจงไมพระราชทานตามประสงค...”(สวทย

ธรศาศวต,2543,น.109)2)เจาอนวงศกราบถวายบงคมทลขอพระราชทานพวกละคร

ผหญงขางใน ซงเปนละครชนเลกในรชกาลท 2 (เจาพระยาทพากรวงศมหาโกษาธบด,

2547, น.10) โดยมความประสงคจะไดครละครไปสอนชาวเมองเวยงจนทนของตนให

รจกและมความสามารถทางนาฏศลป แตกไดรบการปฏเสธจากรชกาลท 3 อกครง


3) เจาอนวงศทรงขอพระราชทานเจาดวงค�า ซงเปนหลานปของเจาอนวงศ เปนธดา

ของเจาอปราชพรหมวงศซงเปนอนชาของเจาแตกลบถกปฏเสธอกครงจากรชกาลท3

(มหาค�าจ�าปาแกวมณและคณะ,2539:84-85อางในสวทยธรศาศวต,2543,น.110)

4) พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงมพระราชด�ารใหเจาอนวงศ และบรรดา

แรงงานไพรพลทเจาอนวงศไดน�าลงมาดวยในครงน ใหไปตดตนตาลทเมองสพรรณแลว

ลากเขนลงมาไวณทาซงจะน�าไปใชทเมองสมทรปราการ เพอเตรยมการกอสรางพระ

เจดยกลางน�า (เสาวภาภาระพฤต, 2522,น.32) ในการเกณฑแรงงานไพรพลชาวลาว

ครงนเจาอนวงศไดเหนความยากล�าบากของไพรพลทถกน�ามาเกณฑแรงงานนอกจากนน

การเกณฑแรงงานทอาณาจกรสยามไดกระท�าตอไพรพลแรงงานชาวลาวนนมหลายตอ

หลายครง เชน การเกณฑแรงงานเพอน�ามาใชในการกอสรางและบ�ารงท�านบกนน�าท

เมองอางทอง (สวทย ธรศาศวต,2543,น.111)การเกณฑแรงงานชาวลาวเวยงจนทน

จ�านวน5,000คนเพอน�ามาใชในการกอสรางและบ�ารงก�าแพงเมองปอมปราการตางๆ

เมอครงสรางพระนครในสมยตนกรงรตนโกสนทรทางฝงธนบรกไดมการขดคลองซงเปน

ฝมอของแรงงานชาวลาวทงสน มชอคลองบานลาวสภมหรอคลองสวนลาวอยในบรเวณ

วดบางไสไกและในปจจบนใชชอวา“คลองบางไสไก”ในชวงตนกรงรตนโกสนทรคนลาว

ทไดถกเกณฑเขามาตงแตครงแผนดนพระเจากรงธนบรนบวามจ�านวนมากทงสมครใจและ

การเกณฑเขามาจากการปราบปรามเปนตน(สมบตพลายนอย,2545,น.102)เหตการณ

การเกณฑแรงงานไพรพลชาวลาวเวยงจนทนทไดปรากฏในแผนดนกรงรตนโกสนทรได

เปนทประจกษแกสายตาของเจาอนวงศมาโดยตลอด เปนการสงสมความคบของใจท

ตองการจะปลดปลอยราษฎรชาวลาวออกจากการกดขขมเหงภายใตการปกครองของ

อาณาจกรสยามโดยเฉพาะในรชสมยของรชกาลท3

นอกจากนไดพบขอมลและหลกฐานทางประวตศาสตรตางๆ ของฝายลาว

ไดแก 1) พงศาวดารเจาอนเมองเวยงจนทนหรอหนงสอพนเวยงค�าลาวแอว (ม.ป.ป.

อางในเสาวภาภาระพฤต,2522,น.33)2)เอกสารการสมมนาทางวชาการเรอง“วรกรรม

เจาอนวงศ” โดยนกวชาการทางประวตศาสตรแหงสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชน

ลาว เมอวนท 15-16กนยายนค.ศ.20013)ทศนะของนกประวตศาสตรลาว (สวทย

ธรศาศวต,2543,น.112)และ4)เอกสารพนเวยง(ม.ป.ป.อางในประทปชมพล,2525,


90

น.69)ผเขยนไดรวบรวมมลเหตอนเปนสาเหตทสบเนองไปสการกอการประกาศอสรภาพ

ของเจาอนวงศตออาณาจกรสยามประกอบดวยเหตส�าคญหลายประการ สามารถสรป

ไดดงน 1) เกดจากการทเจาอนวงศเกดการขดแยงในทางสวนตวกบพระยาพรหมภกด

(ทองอนทร) ซงในขณะนนด�ารงต�าแหนงเปนเจาเมองปกครองเมองโคราช การท

เจาราชบตรโยไดรบการสถาปนาเปนเจาผปกครองนครจ�าปาศกดนน เปนการท�าให

เกดความไมพอใจแกพระยาพรหมภกดอยางยง เนองจากแตครงรชสมยของพระบาท

สมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกเปนตนมานน เมองโคราชเปนหวเมองชนเอกภายใต

การปกครองของอาณาจกรสยาม โดยมดนแดนทางตะวนออกอยภายใตการปกครอง

แตหลงจากทเจาราชบตรโยไดรบการแตงตงใหเปนผปกครองนครจ�าปาศกด เปรยบ

เสมอนเปนการลดอ�านาจการปกครองของพระยาพรหมภกด แตในทางตรงกนขามกบ

เปนการเพมอ�านาจการปกครองใหเจาอนวงศแตถาพระยาพรหมภกดไดขนเปนผปกครอง

นครจ�าปาศกดจะเปนการขยายอ�านาจจากเมองโคราชสดนแดนตะวนออกและสงเสรม

ใหพระยาพรหมภกดมอ�านาจในการปกครองเหนอดนแดนทงหมดทางดานตะวนออก

ดงนนดวยความคบแคนใจในเหตการณครงนจงท�าใหพระยาพรหมภกดคดหาวถทางใน

การแกแคนและกลนแกลงเจาอนวงศ โดยการกราบบงคมทลพระเจาอยหวรชกาลท 2

ใหเมองโคราชขนไปเกณฑแรงงานจากเวยงจนทนลงมาจนกระทงถงเมองอบลราชธาน

ส�าหรบการเกณฑแรงงานนจะมการสกลายไวทแขนรวมทงจดชอทงชายและหญงมการ

ด�าเนนการกนทงวนทงคนซงสรางความเดอดรอนใหกบชาวลาวทงสนการสกเลกนนถอ

เปนความพยายามอยางหนงของอาณาจกรสยามทจะเกบสวยจากหวเมองประเทศราช

ใหมรายไดเขาสอาณาจกรสยามอยางเตมเมดเตมหนวยโดยนโยบายนเปนการใชอ�านาจ

อยางแยบยลของอาณาจกรสยามคอ การหลกเลยงการกลนกนชนชาตลาว แตเปลยน

เปนน�ารายไดเขาสอาณาจกรแทน ดงนนจะเหนไดวารปแบบการปกครองทสยามมตอ

อาณาจกรลาวนนจะด�าเนนการโดยการปลอยใหเปนอสระในการปกครองกนเองภายใน

อาณาจกรแตตองจดสงสวยและเครองบรรณาการมาสกรงเทพฯอยางสม�าเสมอซงการ

ด�าเนนการครงนไดกลายเปนชนวนส�าคญในการสรางความเจบช�าใจใหกบเจาอนวงศอยาง

ทวคณอกทงเจาอนวงศเกดการไมพอใจตอพระยาพรหมภกดทกระท�าการกดกนมยอมให

เจาอนวงศขยายอาณาเขตมาทางดานตะวนตกอนเปนดนแดนทตดเขตแดนเขมรโดยท


พระยาพรหมภกดไดกอสรางดานเมองส�าหรบมใหเจาอนวงศท�าการขยายอาณาเขตได

2)การทผปกครองแหงอาณาจกรสยามในสมยนนไดใชก�าลงและอ�านาจในการกดขขมเหง

แรงงานชาวลาวซงเปนแรงงานจากการอพยพมาตงแตครงสมยแผนดนพระเจากรงธนบร

โดยมการใชแรงงานอยางหนกสรางความทกขทรมานอยางยงแกชาวลาว3)เจาอนวงศ

ไดรบการดถกเหยยดหยามจากขนนางและพระบรมวงศานวงศของสยามมาโดยตลอดเมอ

ครงทพ�านกอยในกรงเทพฯ4)ปญหาการปดลอมทางดานเศรษฐกจการคาของลาวจาก

อาณาจกรสยามเนองจากสนคาสงออกของลาวนนเปนสนคาทมราคาแพงอาทงาชาง

และก�ายาน อาณาจกรลาวลานชางไดท�าการตดตอคาขายกบอาณาจกรอนๆ ทางตอน

เหนอของอาณาจกรลาว ดงนนการปดกนการคาจงเปนนโยบายทส�าคญของอาณาจกร

สยามในการเปลยนทศทางรายไดใหหนเขาสอาณาจกรสยามโดยการหามมใหมการตดตอ

การคาระหวางกนของอาณาจกรลาวและอาณาจกรอนๆแตตองด�าเนนการตามนโยบาย

การสกเลกซงน�าโดยพระยาพรหมภกดเจาเมองโคราชซงไดรบการอนมตโดยพระเจาแผน

ดนสยามดงนนดวยเหตขางตนซงแตเดมนนอาณาจกรลาวลานชางเคยไดผลประโยชน

บางสวนจากการคาขายสนคากบอาณาจกรอนๆ ทางตอนเหนอของอาณาจกร ไดแก

กมพชา เวยดนาม และจน จงสงผลใหขาดรายได และยงตองหนกลบมาสงรายไดและ

ผลผลตรวมทงทรพยสนแรงงานแกอาณาจกรสยาม

จากทไดน�าเสนอมลเหตและปจจยในการประกาศอสรภาพโดยวเคราะหจาก

เอกสารทงฝายไทยและลาว จะเหนไดวาประเดนหลกทเอกสารฝายไทยไดน�าเสนอคอ

ภาพของการขดแยงระหวางเจาอนวงศกบพระบาทสมเดจพระนงเกลาฯอนเนองมาจาก

สาเหตเกยวกบการทลขอพระญาตชาวลาวและนาฏศลปจากพระนครสเวยงจนทนแต

ไดรบการปฏเสธ และการเหนความเดอดรอนของครวลาวทท�างานตดตนตาลทเมอง

เพชรบร มลเหตเหลานเปนชนวนส�าคญในการกอกบฏของเจาอนวงศในกาลตอมา

สวนในเอกสารทางฝ ายลาว ได น�าเสนอขอมลเกยวกบความขดแย งระหว าง

เจาอนวงศกบพระยาพรหมภกดเจาเมองนครราชสมาในการกระท�าทารณตอครวลาว

โดยการรบนโยบายการสกเลกเกณฑแรงงานและเกบสวยจากครวลาวและขาในดนแดน

ฝงซายของแมน�าโขงรวมทงการปดเสนทางการคาขายท�าใหอาณาจกรเวยงจนทนตอง

ประสบปญหาทางเศรษฐกจอยางยง จากการตวอยางขอมลทปรากฏในเอกสารของ


92

ทงฝายไทยและลาวในกรณกบฏเจาอนวงศครงน ประเดนส�าคญทพบคอการตอสของ

ชดวาทกรรมระหวางเอกสารไทยและลาวซงทงสองฝายตางไดสรางชดวาทกรรมอนเปน

ความจรงทางประวตศาสตรและอางเหตผลเพอรองรบขอมลใหมน�าหนกและนาเชอถอ

ดงนนในการวเคราะหและเขาถงเอกสารรวมถงเหตการณครงนและเหตการณส�าคญอนๆ

ทางประวตศาสตรจงมควรมองขามวาเอกสารฉบบนนใครเปนผแตงแตงเพอใครและม

เปาหมายอยางไรในการแตง

หลงจากการลมสลายครงแรกในสมยกรงธนบร อาณาจกรลาวโดยเฉพาะนคร

เวยงจนทนกบนครจ�าปาศกดไดลมสลายอยางยอยยบอกครงและในครงนนบวายงใหญกวา

จาก เอกสารประวตศาสตรลาว กลาวไววา “เนองจากแมทพสยามซงไดรบค�าสงจาก

รชกาลท3ใหจดการท�าลายรางบานเมองใหสนเวนไวเพยงแตวดเทานนมการรอก�าแพง

เมองตดตนไมลงใหหมดไมผดกบการท�าไรแลวเอาไฟเผานครเวยงจนทนถกไฟเผาเปน

เถาถานพระพทธรปหลายรอยหลายพนองคถกไฟเผาจนละลายกองระเนระนาดอยตาม

วดตางๆ วดในนครเวยงจนทนทเหลอเพยงวดเดยวซงไมถกเผาคอ วดศรสะเกษ” (สลา

วระวงศ,2535,น.111)โดยจดมงหมายในการท�าลายรางนครเวยงจนทนใหสนซากคอ

เพอมใหเวยงจนทนสามารถคนกลบมามอ�านาจไดดงเดมอกตอไปอกนยหนงถอวาเปนการ

ประกาศใหอาณาจกรอนๆใกลเคยงและอาณาจกรทอยภายใตอ�านาจการปกครองของ

สยามไดรบรถงผลทจะเกดจากการตอตานอ�านาจการปกครองของสยามอกทางหนงดวย

นโยบายการอพยพชาวลาวจากดนแดนฝงซายของแมน�าโขงขามมายงฝงขวาณ

ดนแดนทราบสงโคราชนน เปนนโยบายทส�าคญในการกวาดตอนเพอใหนครเวยงจนทน

ไมอาจทจะกอก�าลงแขงขอตอฝายสยามไดอกชาวลาวเดมทอยทางฝงขวาของแมน�าโขง

ไดถกกวาดตอนใหเขามาสภาคกลางโดยเฉพาะในเขตหวเมองชนใน สวนชาวลาวทงท

โดนกวาดตอนกลบไปนครเวยงจนทนโดยเจาอนวงศและชาวลาวทอยในนครเวยงจนทน

ไดถกกวาดตอนลงมาสฝงขวาแมน�าโขงบรเวณภาคอสานอยางหนาแนนและไดกระจาย

ไปยงหวเมองตางๆ อยางมากมาย ความมนคงทางการเมองของอาณาจกรสยามใน

ขณะนนไดท�าใหจ�านวนประชากรชาวลาวเพมจ�านวนขนอยางรวดเรวในดนแดนอสาน

กลาวไดวาคนเชอชาตลาวทอาศยอยบนทราบสงโคราชในขณะนนมจ�านวนมากกวาท

อาศยอยในดนแดนลาวเสยอก (แกรนท อแวนส, 2549, น.33) รวมทงชาวลาวยงได

กระจายไปทวประเทศโดยเฉพาะในเขตภาคกลางและภาคตะวนออกเปนจ�านวนมาก


จากทไดกลาวมา จะเหนไดวาประเดนเรองความสมพนธระหวางไทยและลาว

นนไดมประเดนเกยวกบการใชอ�านาจเขามาเกยวของโดยตลอดตงแตสมยกรงศรอยธยา

จนกระทงแผนดนกรงรตนโกสนทรซงจะเหนไดจากกรณตางๆทไดน�าเสนอมลเหตและ

ปจจยส�าคญทเปนชนวนในการตอตาน ขดขน และตอบโตตออ�านาจ สามารถแยกเปน

ประเดนไดดงนคอ1)จากการแยงชงดนแดนและการขยายอ�านาจเขาสดนแดนอนซง

อยในบรเวณดนแดนทมอ�านาจการปกครองของทงสองอาณาจกรเขามาอยางไมสม�าเสมอ

หรอเรยกวาบรเวณชายขอบของอาณาจกร 2) การตอตานนโยบายการปกครองจาก

ศนยกลางอาณาจกรและ3)จตส�านกในการรวบรวมชาตใหกลบคนมาอกครงจากราชวงศ

เวยงจนทนประเดนเหลานลวนเปนเหตและปจจยส�าคญในการกระตนใหเกดการตอตาน

ขดขนตออ�านาจและนโยบายการปกครองจากรฐ จนน�าไปสการอพยพเคลอนยายและ

กวาดตอนผคนจากอาณาจกรลานชางมาสอาณาจกรสยามเปนจ�านวนมากผลจากการ

เพมจ�านวนของประชากรชาวลาวในอาณาจกรสยามจ�านวนมากจงสงผลตอความมนคง

ทางศลปวฒนธรรมประจ�าอาณาจกรสยามกระทงเกดการปราบปรามโดยชนชนปกครอง

วกฤตแหงศลปวฒนธรรมสยามบนแผนดนรชกาลท 4 จากทผเขยนไดน�าเสนอเนอหาในตอนตนเกยวกบการอพยพและกวาดตอน

ชาวลาวจากฝงซายแมน�าโขงมายงฝงขวาและการกวาดตอนชาวลาวทอาศยอยฝงขวาแต

เดมเขาสภาคกลางในสมยตนกรงรตนโกสนทรโดยเฉพาะหลงจากจบสนเหตการณกบฏ

เจาอนวงศในสมยรชกาลท 3 ซงจากการอพยพและกวาดตอนผคนในครงน ท�าใหเกด

การแพรกระจายและเพมจ�านวนประชากรชาวลาวใหเขามาอยในอาณาจกรสยามอยาง

หนาแนนมากขนทงในสวนภมภาคและสวนกลางโดยเฉพาะอยางยงในเขตพระนครถง

แมวากรอบแหงพรมแดนจะก�าหนดใหชาวลาวเหลานไดกลายเปนสวนหนงของประชากร

ชาวสยามแตอตลกษณเดมซงชาวลาวทไดพกตดตวและแอบแฝงอยในจตส�านกของความ

เปนเชอชาตลาวมไดถกกลนกนหรอลบเลอนไปกบบรบทแวดลอมใหมในอาณาจกรสยาม

รปแบบการด�าเนนและวถชวตจารตประเพณรวมทงศลปวฒนธรรมการรองร�าท�าเพลง

ของชาวลาวไดลบเลอนไปแตกลบถกผลตขนและไดรบความนยมอยางมากโดยเฉพาะ

การละเลน“แอวลาวเปาแคน”


94

เมอทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบการรองร�าท�าเพลงของผคนในดนแดน

อษาคเนยพบวาศลปะการรองร�าท�าเพลงโดยเฉพาะ“หมอล�าหมอแคน”หรอทคนภาค

กลางนยมเรยกวา “ลาวแคน” นน ถอวาเปนศลปะทขนชอของชาวพนเมองในดนแดน

ชายขอบเครองดนตรทเรยกวา“แคน”ถอเปนเครองดนตรทมความเกยวของกบผคนใน

ดนแดนภาคพนอษาคเนยอยางมากโดยเฉพาะมความเกยวของกบคนตระกลไทย-ลาวมา

อยางยาวนานจากหลกฐานทางวฒนธรรมบานเชยงจงหวดอดรธานและจารกโบราณ

ของจนทระบวาประชาชนบรเวณทราบลมแมน�าเจาพระยาเมอราวพทธศตวรรษท12-14

มการละเลนเปาน�าเตาซงนาจะหมายถงแคนนนเอง(สกรเจรญสข,2538,น.148)ใน

สมยกรงศรอยธยาแคนถอไดวาเปนเครองดนตรทมความส�าคญและไดรบการยกยองให

เปนเครองดนตรของชนชนสงซงไดใชแคนเปนเครองดนตรส�าหรบในราชส�านกนอกจาก

นนแคนยงเปนเครองดนตรทใชในการขบกลอมถวายพระเจาแผนดนดงนนบทบาทของ

แคนและศลปวฒนธรรมการระบ�าร�าฟอนทเกยวกบแคนจงมไดสญหายไปแตกลบด�ารง

และด�าเนนควบคอยกบการด�าเนนชวตของผคนในดนแดนลมแมน�าเจาพระยามาโดย

ตลอด และมความแพรหลายเดนชดยงขนเมอเกดการอพยพกวาดตอนบรรดาครวลาว

เขามาในอาณาจกรสยาม

จากทชาวลาวไดอพยพเขามาอยในอาณาจกรสยามอยางหนาแนนมากขนตาม

หวเมองตางๆทงใกลไกลและในเขตพระนครผนวกกบแตเดมนนผคนในดนแดนแถบนม

การเคลอนยายถนฐานเปนปรกตจงเปนการเพมทงปรมาณของจ�านวนคนและยงเปนการ

รบและผสมผสานศลปวฒนธรรมซงแฝงมากบชาวลาวเหลานนอกดวยซงเปนการสงเสรม

อตลกษณทมอยแตเดมใหเดนชดยงขนและนอกจากนนยงไดแพรขยายจนสงผลกระทบ

อยางชดเจนกบสงคมวฒนธรรมสยามและมผลตอจตส�านกของผน�าทมงเนนในการสราง

ความเปนปกแผนใหเกดขนกบอาณาจกร

นอกจากการเพมจ�านวนอยางรวดเรวของชนชาวลาวทอพยพเคลอนยายมาใน

สยามแลวนน ดวยคณสมบตทางดนตรของแคนทถอวาเปนเครองดนตรทมมนตเสนห

จากเสยงของแคน ทมใชเพยงแคถายทอดความไพเราะของการสอดประสานระหวาง

ทวงท�านองกบลลาของผบรรเลงเพยงเทานนแตมนตเสนหแหงเสยงแคนยงไดถายทอด

จตวญญาณของผคนในทองถนอสานรวมทงชนชาวลาว ไมวาจะเปนลลาชวตแหง


ความสขหรอความทกขแคนกสามารถถายทอดและน�าพาใหผรบฟงด�าดงและดมด�าไปกบ

สนทรยะเหลานนไดอยางนาพศวง มนตเสนหแหงเสยงแคนนน ไมวาจะไดรบฟงอย

ณ แหงหนใดกตาม ท�าใหเรานกถงถนฐานบานเกดเมองนอน นกถงทองทงทองนา

ทองไร นกถงญาตมตรสหายทอย ขางหลง จากทกลาวมานถอไดวาเสยงแคนนน

เปรยบประดจดงเสยงแหงชวตโดยแท (ไพบลย แพงเงน, 2534,น.173)จตรภมศกด

ในนามปากกา“สมชายปรชาเจรญ”ไดกลาวถงแคนไวในหนงสอชวตและศลปะในบท

ทวาดวยแคน...พยานแหงความสามารถของบรรพชน (2500-2501) จตรภมศกด ได

กลาวถงมนตเสนหแหงแคนไวอยางนาฟงวา “แคนของประชาชนภาคอสานเปนเสยง

เพลงแหงการตอสอนไมทอถอยของชวต จงหวะอนกระชน ลลาอนแขงแกรงของเพลง

แคนเปนสญลกษณแหงการปลกเราวญญาณแหงการตอสโดยแทจรงความแหงแลงอน

โหดรายทารณของธรรมชาตความกดขบบคนอยางสาหสทางสงคมทเขาเคยไดรบและยง

ไดรบอยนนหาไดท�าใหเขาคอมหวลงยอมจ�านนตอมนไมตรงกนขามมนยงจะชบยอมให

วญญาณแหงการตอสของเขาทกดวงแขงแกรงยงขน”จากทจตรกลาวไวนนจะเหนไดวา

จตรเองพยายามอธบายใหเหนสญลกษณตางๆทสอดแทรกอยในเพลงแคนทงลลาของ

ผบรรเลงและจงหวะของลาวแคนซงลวนแตสะทอนใหเหนถงสภาพแวดลอมและบรบท

ทมความเกยวของกบสภาพชวตความเปนอยเปนสงทผเปาแคนไดสอสารผานเสยงแคน

ออกมาเปนทวงท�านองใหไดรบฟง นบวาแคนไดท�าหนาทในการถายทอดอารมณของ

ผคนในดนแดนนไดเปนอยางด

ความนยมชมชอบทมตอแคนของชาวสยามกระทงไดรบการสถาปนาใหกลาย

เปนกระแสหลกในสงคมณ ขณะนน สวนหนงเกดขนจากชนชนปกครองสยามใหการ

สนบสนน ซงตามเนอหาตอนหนงในประวตศาสตรชาตไทยไดกลาวถงพระนามของ

เจานายพระองคหนงซงถกจารกและกลาวขานกนอยางแพรหลาย วาเปนผทมความ

ฝกใฝในการละเลนดนตรของพวกลาวอยางยงคอพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว

ผทรงเปนพระอนชาของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว สมเดจพระปนเกลาฯ

เมอครงด�ารงพระยศเปนกรมขนอศเรศรงสรรคหรอเจาฟานอย พระองคทรงคนเคย

ใกลชดกบชาวลาวในภาคตะวนออกเฉยงเหนออยางมาก โดยเฉพาะความสนพระทบ

ในดานการดนตร พระองคกทรงมพระราชนยมในการละเลนเปาแคนอยางยง (อเนก

นาวกมล,2521,น.15)


96

จากหลกฐานพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 4 ของเจาพระยาทพากร

วงศ ไดกลาวถงพระปรชาสามารถของพระปนเกลาฯ ในเรองทางดนตร วา “พระองค

โปรดแคน ไปเทยวทรงตามเมองพนสนคมบาง ลาวบานส�าประทวนเมองนครไชยศร

บาง บานสทาแขวงเมองสระบรบาง พระองคฟอนและแอวไดช�านช�านาญ ถาไมไดเหน

พระองคแลว กส�าคญวาลาว” นอกจากนน ในพระนพนธของสมเดจกรมพระยาด�ารง

ราชานภาพ ไดนพนธถงพระปรชาสามารถของพระปนเกลาทางดานดนตรไวตอนหนง

วา “มค�าเลาลอสบมาวาพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว โปรดการเลนแอวลาว

แลวาทรงไดเองทงเปาแคนและขบแอว ขอทวาทรงช�านาญการเปาแคนนน มค�าของ

เซอรยอน เบารง ราชทตองกฤษ รบรองกลาวไวในหนงสอซงแตงวาดวยเมองไทย เมอ

พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวประทานเลยงเวลาค�า หลงเลยงแลวทรงเปาแคน

ใหฟงไพเราะยงนกแตขอทวาทรงขบแอวเองนนเหนเปนจรงเพราะมหนงสอค�าแอวอยใน

พวกพระสมดของพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวซงหอพระสมดฯไดมาหลายเลม

ลวนเปนสมดขาวเขยนเสนหมกฝมออาลกษณทงสน บางเลมโปรดฯ ใหเขยนเมอป

นนๆ กรรมการหอพระสมดฯ คดจะใครพมพค�าแอวของพระบาทสมเดจพระปนเกลาฯ

เจาอย หวมานานแลว แตยงหาผ พมพไมได ดวยค�าแอวลวนเปนภาษาไทยทรง

กรงศรสตนาคนหตฤาทมกเรยกกนวาภาษาลาวพงขาวชาวกรงเทพฯทจะอานเขาใจม

นอยหนงสอค�าแอวจงตองอาภพลบลอย”(เสทอนศภโสภณ,2544,น.118)

จดหมายเหตของหมอปลดเลหรอหมอบรดเล ไดบนทกเมอวนท 8 มกราคม

พ.ศ.2379 ตอนหนงซงกลาวถงพระบาทสมเดจพระปนเกลาฯ วา “เจาฟานอยทรงพา

หมอบรดเลกบภรรยาชมเครองดนตรชนดหนงเปนเครองลาว(แคน)หมอบรดเลเคยทราบ

วาแคนมเสยงไพเราะนกอยากจะไดฟงจงถามวาใครๆทอยในทนเปาแคนไดบางเจาฟา

นอยตรสตอบวาไดซแลวพระองคจงหยบแคนขนเปาแลตรสถามหมอบรดเลวาตองการ

จะฟงแอวดวยหรอเมอหมอบรดเลตอบรบแลวพระองคจงทรงเรยกคนใชเขามา1คน

คนใชนนเขามากระท�าความเคารพโดยคกเขากราบลง3ครงแลวกนงลงยงพนคอยฟง

แคนอย ครนไดจงหวะกเรมแอวอยางไพเราะจบใจ ดเหมอนจะไดศกษามาเปนอยางด

จากโรงเรยนสอนดนตรฉะนน” นอกจากพระบาทสมเดจพระปนเกลาฯ แลว เจานาย

องคอนๆ กนยมใหมการละเลนแอวลาวและเปาแคนกนตามวงตางๆ อยางแพรหลาย


ซงถอวาเปนเครองประดบบารมอยางเชนวงของกรมหลวงวงษาธราชสนทซงเซอรยอน

เบารงไดบนทกไววา“หลงจากการรบประทานอาหารแลวกรมหลวงวงษาฯ ไดมรบสง

ใหหาพวกลาวมาแอวลาวเปาแคนใหพวกเราด แคนนนท�าดวยไมไผขนาดตางๆ เจาะร

อยางขลย แตทปากเปานนท�าเหมอนกบเครองฟลาคโอเลต เสยงเครองดนตรนนเปน

เสยงหวานและเกลยงดเหมอนจะหดเปาไดงายการเตนร�าของพวกลาวนนกาวจงหวะชาๆ

สาวลาวทกคนถอเทยนร�าไปมาดงามด”(สมบตพลายนอย,2544,น.158)

จากพระราชนยมทสถาบนกษตรยมตอการละเลนแอวลาวเปาแคนดงทไดยก

ตวอยางมาขางตน จงสงผลใหสงคมไทยในยคสมยดงกลาว ตางพากนคลงไคลหลงใหล

ไปกบการละเลนของชาวลาวทไดหลงไหลเขามาพ�านกอยในอาณาจกรสยามทงหวเมอง

และทส�าคญคอในเขตพระนครจากศลปวฒนธรรมเดมทเคยด�าเนนอยในสงคมไทยสมย

นนตางกเกดการระส�าระสายดวยอานภาพของการเปาแคนแอวลาวทงสนไมวาจะเปน

มโหรปพาทยละครเสภาสกวาเพลงปรบไกหรอเพลงเกยวขาวอนเปนศลปวฒนธรรม

ของภาคกลางลมแมน�าเจาพระยากพลอยทจะไมไดรบความนยมไปดวย

จากวกฤตทางศลปวฒนธรรมทเกดขนในสมยรชกาลท 4 จงสงผลใหสถาบน

กษตรยจ�าตองผลตเครองมอชนส�าคญทเรยกวาพระบรมราชโองการขนมาใชในการ

ควบคมและยตปญหาดงกลาวทเกดขน โดยรายละเอยดในพระบรมราชโองการฉบบน

มใจความวา

ประกาศมใหมการเลนแอวลาว

ณวนศกรเดอน๑๒แรม๑๔ค�าปฉลสปตศก๑๒๒๗

มพระบรมราชโองการด�ารสแกขาราชการผใหญผนอยและทวยราษฎรชาวสยาม

ทกหมเหลาในกรงแลหวเมอง ใหทราบกระแสพระราชด�ารวา เมองไทยเปนทประชม

ชาวตางเพศตางภาษาใกลไกลมากดวยกนมานานแลว การเลนฟอนร�าขบรองของภาษา

อยางตางๆเคยมมาปะปนเปนทดเลนฟงเลนตางๆส�าราญเปนเกยรตยศบานเมองกดอย

แตถาของเหลานนคงอยตามเพศตามภาษาของคนนนๆกสมควรหรอไทยจะเลยนเอามา

เลนไดบางกเปนดอยวาไทยเลยนใครเลยนไดเหมอนหนงพระเทศนามหาชาตวาอยางลาว


98

กไดวาอยางมอญกไดวาอยางพมากไดวาอยางเขมรกไดกเปนดแตจะเอามาเปนพนไม

ควรตองเอาอยางไทยเปนพนอยางอนๆวาเลนไดแตแหลหนงสองแหล

กการบดนเหนแปลกไปนก ชาวไทยทงปวงละทงการเลนส�าหรบเมองตว คอ

ปพาทยมโหรเสภาครงทอนปรบไกสกวาเพลงไกปาเกยวขาวแลละครรองเสยหมด

พากนเลนแตลาวแคนไปทกหนทกแหงทกต�าบลทงผชายผหญงจนทานทมปพาทยมโหร

ไมมผใดหาตองบอกขายเครองปพาทยเครองมโหรในทมงานโกนจกบวชนาคกหาลาว

แคนเลนเสยหมดทกอยางราคาหางานหนงแรงถงสบต�าลงสบสองต�าลง

การทเปนอยางนทรงพระราชด�ารเหนวาไมสงามไมสควรทการเลนอยางลาว

จะมาเปนพนเมองไทย ลาวแคนเปนขาของไทย ไทยไมเคยเปนขาลาว จะเอาอยางลาว

มาเปนพนเมองไทยไมสมควร

ตงแตพากนเลนลาวแคนอยางเดยวกกวาสบปมาแลว จนการตกเปนพนเมอง

แลสงเกตดการเลนลาวแคนชกชมทไหนฝนกตกนอยรวงโรยไปถงปนขาวในนารอดตว

กเพราะน�าปามาชวย

เมองทเลนลาวแคนมากเมอฤดฝนๆกนอยท�านากเสยไมงอกงามท�าขนได

บางเมอปลายฝน น�าปากระโชกมากเสยหมด เพราะฉะนนทรงพระราชวตกอย โปรด

ใหขอออนวอนแกทานทงหลายทงปวงทคดถงพระเดชพระคณจรงๆ ใหงดการเลน

ลาวแคนเสย อยาหามาดแลฟง แลอยาใหเลนเองเลย ลองดสกปหนงสองป การเลน

ตางๆอยางเกาของไทยคอละครฟอนร�ามโหรเสภาครงทอนปรบไกสกวาเพลงไกปา

เกยวขาวแลอะไรๆทเคยเลนแตกอนเอามาเลนเอามากขนบางอยาใหสญเลนลาวแคน

ขอใหงดเสยเลกเสยสกปหนงสองปลองดฟาฝนจะงามไมงามอยางไรตอไปภายหนา

ประกาศอนนถามฟงยงขนเลนลาวแคนอยจะใหเรยกภาษใหแรงใครเลนทไหน

จะใหเรยกแตเจาของทแลผเลนถาลกเลนจะตองจบปรบใหเสยภาษสองตอสามตอ

ประกาศมาณวนศกรเดอน๑๒แรม๑๔ค�าปฉลสปตศก๑๒๒๗

(แวงพลงวรรณ,2545,น.2)


จากขอมลทน�าเสนอในเบองตนจงสรปไดวา ดวยคณสมบตเฉพาะดานดนตร

ของแคน ผนวกเขากบจตส�านกของผคนทอยภายใตบรบทแวดลอมขณะนน สงผลให

แคนและการละเลนหมอล�าหมอแคนของชนชาวลาวทมอยเปนจ�านวนมากในอาณาจกร

สยามทงจากการกวาดตอนเขามาดวยปจจยดานสงครามและการอพยพเคลอนยายเขามา

ตามปรกตสงผลใหศลปวฒนธรรมการรองร�าท�าเพลงของชนชาวลาวโดยเฉพาะในทน

คอ“แอวลาวเปาแคน”ไดกลายเปนทนยมของผคนในสมยตนกรงรตนโกสนทรอยางยง

ดงจะเหนไดจากในชวงปลายรชกาลท3ถงรชกาลท4จากหลกฐานทไดระบใหเหนวาการ

ละเลนหมอล�าหมอแคนหรอแอวลาวเปาแคนถอไดวาเปนทนยมกนอยางแพรหลายใน

ทกหวเมองทมชาวลาวพ�านกอย โดยเฉพาะเมองสระบร ลพบร สพรรณบร นครชยศร

พนสนคมฯลฯมใชแคชมชนลาวเทานนแมแตในชมชนคนสยามเองเมอมเทศกาลงาน

ตางๆกนยมน�ามหรสพของครวลาวไปแสดงอยเปนประจ�า เชนในงานโกนจกบวชนาค

แตงงาน เปนตน (บงอรปยะพนธ, 2541,น.178)แมกระทงเจานายและพระราชวงศ

ซงถอไดวาเปนสถาบนทมบทบาทหนาทในการปกครองประเทศชาตบานเมองและเปน

สถาบนหลกในการก�าหนดคานยมตางๆ ในสงคมสมยนน กยงนยมการละเลนหมอล�า

หมอแคนพรอมยงสนบสนนกนอยางแพรหลายกระทงเกดเปนวกฤตทางศลปวฒนธรรม

ทชนชนปกครองสยามจ�าตองผลตเครองมอขนเพอท�าการปกปองศลปวฒนธรรมประจ�า

ชาตสยามใหพลกฟนคนมาดงเดม

สวนในประเดนเรองความสมพนธเชงอ�านาจระหวางอาณาจกรสยามและ

อาณาจกรลานชางทเกดขนในรปแบบและกรณตางๆดงทกลาวมาแลวในตอนตนถอเปน

มลเหตส�าคญในการน�ามาซงปรากฏการณของการเกดกระแสความนยมของผคนทงคน

ลาวและคนสยามทมตอศลปวฒนธรรมการแอวลาวเปาแคนของคนลาว โดยลกษณะ

ของความสมพนธเชงอ�านาจดงกลาว ถอเปนเครองมอชนส�าคญทนอกจากจะน�ามาใช

ในงานศกษานแลว ยงสามารถน�ามาใชเปนขอมลทสะทอนใหเหนถงประวตศาสตรของ

ความสมพนธระหวางประเทศไทยและสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ทถงแม

ภาพลกษณภายนอกทปรากฏผานสอโดยเฉพาะทเกดขนจากรฐทน�าเสนอภาพของความ

สมพนธอนดระหวางคนไทยและคนลาวหรอโดยเฉพาะการสรางชดวาทกรรมของความ

เปนประเทศบานพเมองนอง ผานระบบการสอสารมวลชนในรปแบบตางๆ เปนจ�านวน


100

มาก แตเสยงสะทอนจากโลกแหงความเปนจรงทอยภายในจตส�านกของคนลาวกลบม

ลกษณะทตรงกนขามกตามดงนนจากการน�าเสนอใหเหนประวตศาสตรของความสมพนธ

เชงอ�านาจระหวางไทย-ลาวทน�าเสนอในงานศกษานจะไดเปนชองทางหนงในการสราง

ความเขาใจตอทศนคตของผคนทมความแตกตางกนทงในเรองชาตศาสนาศลปวฒนธรรม

และภมหลงทางประวตศาสตรจงท�าใหเขาจะตองแสดงตวตนและมองเราหรอคนอนๆใน

ลกษณะทแตกตางกนออกไปดงนนจงหวงวางานศกษานจะเปนอกชองทางหนงในการ

สรางความเขาใจและเปนสะพานในการเชอมรอยผคนระหวางไทยและลาว ใหเกดพลง

แหงความสามคคเพออยรวมกนอยางเหนคณคาของความเปนประเทศเพอนบานอยาง

บรสทธใจ และน�าไปสการตอยอดการศกษาระบบความสมพนธเชงอ�านาจกบประเทศ

หรอกลมคนอนๆตอไป

----------------------------------------------------------

เอกสารอางอง

กรมศลปากร.(2545).ล�าดบกษตรยลาว.นครราชสมา:โรงพมพโจเซฟปรนตง.

ดารารตนเมตตารกานนท.(2546).การเมองสองฝงโขง.กรงเทพฯ:โรงพมพพฆเณศ

พรนทตงเซนเตอร

นคร พนธ ณรงค. (2526). ประวตศาสตรไทย สมยกรงธนบรและรตนโกสนทร.

กรงเทพฯ:โรงพมพพฆเณศ.

บงอรปยะพนธ. (2541).ลาวในกรงรตนโกสนทร.กรงเทพฯ:โรงพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร.

ประทป ชมพล. (2525).พนเวยง : วรรณกรรมแหงการกดข. กรงเทพฯ : โรงพมพ

บางกอกการพมพ.

ไพบลยแพงเงน.(2534).กลอนล�าภมปญญาของอสาน. กรงเทพฯ:โอเดยนสโตร.

รตนา โตสกล. (2548). มโนทศนเรองอ�านาจ. กรงเทพฯ : คณะกรรมการสภาวจย

แหงชาตสาขาสงคมวทยาส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.


สมบตพลายนอย. (2544).พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว : กษตรยวงหนา.

กรงเทพฯ:โรงพมพพฆเณศพรนตงเซนเตอร.

สลาวระวงส.(2539).ประวตศาสตรลาว. สมหมายเปรมจตต,ผแปล.กรงเทพฯ:

โรงพมพพฆเณศพรนตงเซนเตอร.

สกรเจรญสข.(2538).ดนตรชาวสยาม. ม.ป.ท.:ม.ป.พ.(เอกสารอดส�าเนา).

สวทยธรศาศวต.(2543).ประวตศาสตรลาว 1779-1975. กรงเทพฯ:โรงพมพธระ

การพมพ.

เสาวภาภาระพฤต. (2522). ปญหาการปกครองของไทยในประเทศราชหลวงพระ

บางและหวเมองลาว ระหวางป พ.ศ.2431-2446. ปรญญานพนธการศกษา

มหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ประสานมตร.

เสทอนศภโสภณ. (2544).พระปนเกลาเจากรงสยาม.กรงเทพฯ : โรงพมพวชรนทร

การพมพ.

อเนกนาวกมล.(2521). เพลงนอกศตวรรษ. กรงเทพฯ:โรงพมพเรอนแกวการพมพ.

อแวนส,แกรนท.(2549).ประวตศาสตรสงเขปประเทศลาวประเทศกลางแผนดนเอเชย

อาคเนย. (ดษฎเฮยมอนด,ผแปล.กรงเทพฯ:โรงพมพโอ.เอส.พรนตงเฮาส.


102

Documents