1

ประวตศาสตรครสตศาสนาในเชยงใหม

โดย อ.ประสทธ พงศอดม

หนวยงานจดหมายเหตประวตศาสตรและวจย สภาครสตจกรในประเทศไทย

................................................. Sketch Map Siam and the Adjacent Regions (McGilvary, Daniel ,1912)

มชชนนารของครสตศาสนานกายโปเตสแตนตเขามาเผยแพรครสตศาสนายงประเทศสยามครงแรกในสมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร โดยเรมจากศาสนาจารยจาคอบ ทอมลน และนายแพทยคารล กตสลาฟ สงกดคณะสมาคมมชชนนารแหงลอนดอน (London Missionary Society) เดนทางเขามาเผยแพรครสตศาสนาทกรงเทพฯในป ค.ศ.1828 แตทงสองอยไดไมนานเนองจากตองเผชญกบปญหาในการเผยแพรศาสนาและการด ารงชวตในกรงเทพฯ จงออกไปปฏบตงานทอน ตอมาในป ค.ศ. 1831 ศาสนาจารยเดวด เอ

2

บล มชชนนารชาวอเมรกนจากคณะอเมรกนบอรด (American Board of Commissioners for Foreign Missions) แวะเขามาส ารวจทกรงเทพฯเพอตงศนยมชชน แตยงไมมการจดตงศนยมชชนของตนขนอยางเปนทางการ

คารล กตสลาฟ (McFarland, George Bradley,1928)

ในป ค.ศ. 1833 มชชนนารของคณะแบบตสตอเมรกน (American Baptist Board) ไดเขามาจดตงมชชนในกรงเทพฯ โดยมศาสนาจารยจอหนและนางเอลซา โจนส ซงยายจากศนยมชชนในพมาเปนผปฏบตงานชดแรก ตอมาในป ค.ศ. 1834 คณะอเมรกนบอรดฯจดสงศาสนาจารยชารลส โรบนสนและศาสนาจารยสตเฟน จอหนสน เปนมชชนนารเขามาตงศนยมชชนทกรงเทพฯ และในป ค.ศ.1835นายแพทยแดน บช บรดเลย และศาสนาจารยเจสซ แคสเวลล ไดเขารวมงานดวย จนถงป ค.ศ.1840 ครอบครวของศาสนาจารยวลเลยม บแอล มชชนนารของคณะอเมรกนเพรสไบทเรยน (The American Presbyterian Mission) เขามาปฏบตงานครงแรก แตอยไดเพยงสปกกลบสหรฐอเมรกา มชชนคณะนมการตงศนยปฏบตงานทกรงเทพฯอยางถาวรในป ค.ศ. 1847 โดยมนายแพทยซามเอล เฮาส พรอมดวยครอบครวศาสนาจารยสตเฟนและนาง แมร แมตตน เปนมชชนนาร ตอมาใน ค .ศ. 1850 นายแพทยบรดเลย ซงลาออกจากคณะอเมรกนบอรดฯ ไดกลบเขามาปฏบตงานในนามคณะสมาคมมชชนนารอเมรกน (American Missionary Association) จนกระทงทานถงแกกรรมในป ค.ศ. 1873 มชชนคณะนจงยตลงโดยปรยาย

3

DR.McGIVARY (McGilvary, Daniel ,1912) MRS.McGILVARY (McGilvary, Daniel ,1912)

คณะมชชนทสงมชชนนารเขามาปฏบตงานในประเทศสยามเกอบทงหมดไดยตงานของตนลงกอนสนครสตวรรษท 19 ยกเวนคณะอเมรกนเพรสไบทเรยนทยงปฏบตงานตอมา มชชนนารคณะนขยายงานของตนออกไปนอกกรงเทพฯครงแรกโดยจดตงสถานมชชน (Station) ทเพชรบรใน ค .ศ. 1861 โดยมครอบครวศาสนาจารยแดเนยลและนางโซเฟย แมคกลวาร พรอมดวยครอบครวศาสนาจารยซามเอลและนางเจน แมคฟารแลนด เปนมชชนนารชดแรก จากการปฏบตพนธกจทเพชรบรโดยเฉพาะอยางยงการท างานกบเชลยศกชาวลาวไดท าใหศาสนาจารยแมคกลวาร สนใจทจะขนมาเผยแพรครสตศาสนาทางภาคเหนอของสยาม อยางในปค .ศ.1863ศาสนาจารยแมคกลวารและศาสนาจารยโจนาธานวลสน (สหายรวมชนเรยนของศาสนาจารยแมคกลวารทวทยาลยศาสนศาสตรปรนสตนและเปนมชชนนารมายงสยามพรอมกนเมอค.ศ.1858)ไดเดนทางมาส ารวจทเชยงใหมครงแรก เพอหาลทางในการตงศนยมชชนเผยแผครสตศาสนา และเหนวาเปนแหลงทควรจดตงศนยมชชนขนเนองจากมความเหมาะสมหลายประการ จนกระทงถง ค.ศ.1867 ครอบครวของศาสนาจารยแดเนยลและนางโซเฟย แมคกลวาร พรอมดวยบตรสองคนไดเดนทางมาตงงานเผยแพรครสตศาสนาในเชยงใหม โดยออกเดนทางจากกรงเทพฯเมอวนท 3 มกราคม ค.ศ.1867 ถงเชยงใหมเมอวนท 3 เมษายน ปเดยวกน ครอบครวแมคกลวารพกอาศยทศาลา "ยาแสงค ามา" อยฝงตะวนตกแมน าปง (เขาใจวาเปนบรเวณตลาดวโรรสในปจจบน ) ซงเปน

4

REV. Jonathan Wilson, D.D (McGilvary, Daniel ,1912)) ศาลาทขาราชการชาวเมองระแหงผหนงสรางไวเปนทพกแรมของคนเดนทางผานไปมา ศาสนา

จารยแมคกลวารไดน ายาควนนหรอ "ยาขาว" แกไขมาลาเรยมาแจกพรอมทงเลาเรองครสตศาสนาแกผทมามงด "กลวาเผอก" (ฝรงผวขาว) ไมเวนแตละวน

ศาลายาแสงค ามา

5

การทศาสนาจารยแมคกลวาร สนใจมาตงมชชนทเชยงใหมมเหตผลหลายประการคอ ประการแรก นายแพทยซามเอล เฮาส ซงเปนมชชนนารคณะอเมรกนเพรสไบทเรยนเคยแสดงความสนใจทจะขนมาเผยแพรครสตศาสนาทเชยงใหม และนายแพทยแดน บช บรดเลย สงกดคณะสมาคมมชชนนารอเมรกน (เปนพอตาของศาสนาจารยแมคกลวาร ) กมความปรารถนาทจะมาเผยแพรครสตศาสนาทางลานนาเชนเดยวกน แตมชชนนารทงสองยงไมมโอกาสทจะปฏบตใหเปนจรง จงนบเปนแรงกระตนใหศาสนาจารยแมคกลวารตองการมาตงมชชนยงเชยงใหมอยางจรงจง ประการทสอง ทงศาสนาจารยแมคกลวารและนางโซเฟยมโอกาสคลกคลกบเจานายและขาราชการบรพารฝายเหนอ ทลงไปถวายเครองราชบรรณาการแดพระมหากษตรยสยามทกรงเทพฯ เปนประจ าทกสามป โดยปกตขบวนเรอทน าเครองราชบรรณาการของเจานายฝายเหนอจะจอดพกบรเวณทาเทยบเรอวดแจง (วดอรณราชวราราม) ใกลกบทตงส านกงานมชชนของนายแพทยบรดเลย ท าใหมชชนนารทงสองรจกคนเมองเหนอ ไดเรยนรขนบธรรมเนยมและภาษาของชาวลานนาจากเจานายฝายเหนอเหลานนดวย นบเปนความใกลชดและเปนแรงจงใจอยางหนง

ประการทสาม ในป ค.ศ.1861 ครอบครวศาสนาจารยแมคกลวารไปท างานทสถานมชชนเพชรบร ไดคลกคลกบเชลยชาวลาว ทถกกวาดตอนมาเปนทาสหลวงรบใชงานทเพชรบรตงแตครงสมยรชกาลท 3 ศาสนาจารยแมคกลวารรสกประทบใจคนกลมนและตงใจวาจะขนมาเผยแพรครสตศาสนายงถนก าเนดของพวกเขา โดยทานเขาใจวา ชาวลาวทถกกวาดตอนมาเปนทาสหลวงเปนชนเชอสายเดยวกบพวกลาวเหนอ (ไทยยวนภาคพายพ)

ประการทส มชชนนารอเมรกนสมยนนมอดมการณทตองการขยายอทธพลของครสตศาสนาออกไปยงดนแดนตางๆ อยางกวางขวางหรอทเรยกวาลทธขยายนยม (expansionism) จงไดหาชองทางและโอกาสทจะมาตงมนทภาคเหนอท าการเผยแพรครสตศาสนา เพอขยายอาณาจกรของพระเจาใหกวางไกลทสดตามคตความเชอและความมงมนของตน

6

นายแพทยบรดเลย และ เจากาวโรรส (McGilvary, Daniel ,1912)

อนงการขนมาประกาศครสตศาสนาของมชชนนารทเชยงใหม นอกจากเปนความใฝฝนของมชชนนารแลวจะเหนไดวา ยงตรงกบความปรารถนาของพระเจากาวโลรสเจาหลวงผปกครองนครเชยงใหมดวย เนองจากพระองคไดรเหนวทยาการตะวนตกแปลกใหมทนายแพทยบรดเลยน ามาถายทอดใหบรการแกผคนในกรงเทพฯสมยนน และยนดทจะมมชชนนารน าสงแปลกใหมไปถายทอดและบรการยงดนแดนของพระองคดวย ดงนน พระเจากาวโลรสจงทรงยนยอมใหมชชนนารขนมาตงมนยงเชยงใหม โดยหวงวากจกรรมของมชชนนารซงเนนเรอง "การสอนศาสนา การจดตงโรงเรยน และรกษาคนเจบปวย" จะสรางความกาวหนาในดนแดนของพระองคบางเชนกน ครอบครวศาสนาจารยแมคกลวารไดเขามาปฏบตงานในเชยงใหมเกอบหนงป จงมศาสนาจารย โจนาธานและนางมาเรย วลสน ขนมาสมทบเมอเดอนกมภาพนธ ค.ศ.1868 ตอมาไดมการจดตงครสตจกรเพรสไบทเรยนทหนง เชยงใหม ในวนท 18 เมษายน ค.ศ. 1868 โดยสมาชกยงมเฉพาะ ภรรยาและบตรของศาสนาจารยทงสอง และในเดอนกรกฎาคม ค.ศ. 1868 สถานมชชนทเชยงใหมไดรบอนญาตจากบอรดฝายตางประเทศของคณะมชชนครสตจกรเพรสไบทเรยนทสหรฐอเมรกา (Board of Foreign Mission, Presbyterian Church of USA.) ตงเปนศนยมชชนอยางเปนทางการเรยกวา "มชชนลาว" แยกจาก "มชชนสยาม" ทกรงเทพฯ

7

ครสตจกรเพรสไบทเรยนทหนง (McGilvary, Daniel ,1912) ระหวางทครอบครวศาสนาจารยแมคกลวารไดตงมนประกาศครสตศาสนาทเชยงใหม นบตงแตป ค.ศ.1867 เปนตนมา นอกจากคนเมองจะใหความสนใจยารกษาของมชชนนารแลวกยงมคนทสนใจครสตศาสนาดวย ศาสนาจารยแมคกลวารกลาววา คนเมองคนแรกทรบเชอครสตศาสนาคอแสนยาวชย เปนขารบใชของเจาหลวงเมองล าพน แตทานยงไมรบบพตสมาเปนครสเตยนตามพธกรรมของครสตศาสนา สวนคนเมองทรบเชอและรบบพตสมาเปนครสเตยนคนแรกคอหนานอนตะ ชาวบานปากกอง อ าเภอสารภ โดยทานรบบพตสมาในวนท 3 มกราคม ค.ศ. 1869 และยงมคนทรบเชอเปนครสเตยนตอมาจนถงตนเดอนสงหาคม ค.ศ. 1869 รวม 7 คน แตในวนท 14 กนยายน ค.ศ. 1869 ครสเตยนสองคนคอนอยสยะกบหนานชยถกฆาตายโดยค าสงของพระเจากาวโลรส บรรดาครสเตยนและคนรบใชของมชชนนารคนอนๆ ตางหลบหนภยทกลววาจะมาถงตว เกดความตงเครยดระหวางมชชนนารกบเจาหลวงเชยงใหม โดยมชชนนารไดรองเรยนเรองนไปยงราชส านกพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ผานกงสลอเมรกนทกรงเทพฯ และราชส านกพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดสงขาหลวงขนมาพรอมกบผแทนมชชนสยามเพอจดการปญหาดงกลาว แตยงไมมการแกไขในทางทดขน ในชวงนนพระเจากาวโลรสพรอมดวยขาราชบรพารไดเสดจลงมารวมพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท 4 ทกรงเทพฯ โดยยงทงปญหาไวเบองหลง

8

อยางไรกด ความตงเครยดไดคลคลายลงเมอพระเจากาวโลรสถงแกพราลยในวนท 29 มถนายน ค.ศ.1870 ขณะเสดจกลบเชยงใหม นบเปนความโลงใจทงฝายรฐบาลสยามและมชชนนารทเจาผครองนครเชยงใหม (ซงถกมองวามพระนสยแขงกราว ) ไดจบพระชนมชพลง ท าใหความอดอดใจของรฐบาลสยามทหวนเกรงวา พระเจากาวโลรสจะเปนชนวนกอปญหากระทบกระทงระหวางสยามกบมหาอ านาจองกฤษคลายลงไป และมชชนนารมองวาไมมผขดขวางงานประกาศศาสนาอยางทเคยประสบมากอนหนานอก

แผนทการเดนทางออกส ารวจหวเมองตาง ๆ ในลานนา (McGilvary, Daniel ,1912)

ประวตศาสตรการเผยแพรครสตศาสนาในเชยงใหมจงตงตนขนใหมในชวงหลงของป ค.ศ. 1870 โดยเรมมคนเมองสนใจรบเชอครสตศาสนาอก ในป ค.ศ.1872 ศาสนาจารยแมคกลวาร และนายแพทยชารล วรแมน นายแพทยมชชนนารคนแรกทมาประจ ายงมชชนลาว ไดเดนทางออกส ารวจหวเมองตาง ๆ ในลานนา ผานเชยงราย หลวงพระบาง นาน และแพร เพอหาทางขยายการประกาศออกไปทวดนแดนน ในป ค.ศ. 1876 นางค ามล ภรรยาหมายของนอยสยะรบบพตสมาเปนสตรครสเตยนคนเมองคนแรก มจ านวนครสเตยนคนเมองเพมขนเรอย ๆ แตเมอถงป ค.ศ. 1878 ไดเกดความขดแยงทางขนบประเพณระหวางมชชนนารอเมรกนกบผมอ านาจปกครองในเชยงใหม เนองจากในเดอนสงหาคม ค.ศ.1878 จะมพธแตงงานแบบครสเตยนครงแรกระหวางนางสาวค าตบ (บตรสาวของหนานอนตะ) กบนอย อนทจกร ศษยของศาสนาจารยแมคกลวารทก าลงรบการฝกอบรมเพอเปนศาสนาจารยหรอนกบวชของครสตศาสนาโปรเตสแตนต เจาเทพวงศซงเปนมลนายสงสดของครอบครวฝายเจาสาวไมยนยอมใหมการแตงงานจนกวาจะมการเสยผตามประเพณความเชอของคนเมองเสยกอน มชชนนารเองไมยอมออนขอในเรองน ในทสดม

9

การฟองรองไปยงราชส านกรชกาลท 5 ทกรงเทพฯ อกครงหนง ตอมาในตนเดอนตลาคม ค.ศ.1878 ไดมการประกาศเรองอนญาตใหชาวเมองเชยงใหม ล าพน และล าปาง มเสรภาพในการนบถอศาสนาตามใจชอบได ประกาศฉบบนเปนทรจกในแวดวงครสเตยนวา "พระบรมราชโองการเสรภาพทางศาสนา " (Edict of Toleration)

พระบรมราชโองการ ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองการนบถอศาสนา (McFarland, George Bradley,1928)

10

พระบรมราชโองการ ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเรองการถอศาสนา

__________________

ขาพเจา พระยาเทพประชมทปฦกษาราชการในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ขาหลวงใหญซงส าเรจราชการเมองนครเชยงใหม เมองนครล าปาง เมองล าพน ประกาศไวใหเจานายผใหญผนอยพระยาลาวทาวแสนแลราษฎรในเมองนครเชยงใหม เมองนครล าปาง เมองล าพนทราบทวกนวา มตราพระราชสห โปรดเกลาโปรดกระหมอมขนมาถงขาพเจาฉบบ ๑ ใจความวา มศเตอเดวกบซกเกลกงสลอะเมรกน มจดหมายมายงเจาพนกงานกรมทาวา หมอแมกฆนเวร หมอซกซงอย ณ เมองเชยงใหม มจดหมายไปยงกงสลอะเมรกนวา คนทถอศาสนา พระเยซแลวนน จะท าการสงใดมผจดขวาง ใหท าตามภาษาบานเมองซงเคยถอมาแตกอน เจาพนกงานกรมทา ไดน าความขนกราบบงคมทล แกพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทราบฝาลอองธลพระบาทแลว จงมพระบรม ราชโองการมารพระบณฑร สรสหนาทด าหรศเหนอเกลาเหนอกระหมอมสงวา การสาศนานนไมเปนทขดขวางสงใดในราชการแผนดน ผใดเหนวาสาศนาใดจะถกตองกถอตามชอบใจของผนน ผดถกกอยแกผทถอสาศนานนเอง ในหนงสอสญญาแลธรรมเนยมในกรงเทพฯ กไมไดหามปรามคนทจะถอสาศนา ถาผใดเหนวาสาศนาพระเยซด กใหเขาถอตามชอบใจ เมอมราชการบานเมองตองใชผทถอสาศนาพระเยซนนกใชได สาศนาหาเปนทขดขวางหามปรามในราชการไม ตงแตนสบไป ถาผใดจะชอบใจถอสาศนาใด กใหผนนถอตามชอบใจ อยาใหเจานายพระยาลาวทาวแสนและราษฎร ซงเปนญาตพนองแลมลนายของผทถอสาศนาพระเยซนนขดขวางหามปรามการสงใด ซงสาศนาพระเยซหามไมใหถอไมใหท า คอไหวผเลยงผท าการงานตางๆ ในวนอาทตย กอยาใหกดขบงคบใหถอใหท าเปนอนขาด เวนเสยแตเปนการศกสงคราม แลเปนการส าคญจ าจะตองใชผนนในวนอาทตยกใชได แตอยาใหเปนการแกลง ประการหนง ถาคนทจะท ามาหากนเปนลกจางชาวอะเมรกนจางใชสอยการงาน กอยาใหเจานายพระยาลาวทาวแสนขดขวางหางปราม ใหเปนทหมองหมาง ทางพระราชไมตรได ถาเจานายพระยาลาวทาวแสนแลราษฎร รหนงสอแลว อยาใหลวงประกาศไปแตขอหนงขอใดไดเปนอนขาด ประกาศไว ณ ๔๑๓

ฯ ๑๑ ค า สมฤทธศก๑๑ ศกราช ๑๒๔๐

การเผยแพรครสตศาสนาของมชชนนารภายหลงการไดรบเสรภาพทางศาสนา ถงแมจะมอปสรรคขดขวางบาง แตมชชนนารไดขยายงานออกไปตงมนยงชนบทนอกเชยงใหมและหวเมองอน ๆ ในลานนา อยางกวางขวาง โดยในป ค.ศ. 1880 ไดจดตงครสตจกรชนบท 2 แหงคอครสตจกรเบธเลเฮม บานปากกอง อ าเภอสารภ และครสตจกรแมดอกแดง บานแมดอกแดง อ าเภอดอยสะเกด ตอมาในเดอนกรกฎาคม ค.ศ. 1885 มการจดตงองคกรปกครองครสตจกรเรยกวาเพรสไบเทอรลาว (The Presbytery of the Lao Mission) ซงเปนทประชมของผแทนครสตจกรทองถน มอ านาจในการวางแผนงานส าหรบครสตจกรขยาย และตงครสตจกรในเขตรบผดชอบของตน ไมตองอยภายใตการน าของเพรสไบเทอรสยามเหมอนเมอกอน ชวง

11

เดยวกนน มชชนลาวไดขยายพนธกจของตนออกไปยงล าปางและหวเมองอน ๆ โดยมการตงจดตงสถานมชชนขนทล าปางในป ค.ศ. 1885 ตอมาไดจดตงสถานมชชนทล าพนในป ค.ศ. 1891 (ภายหลงยบรวมกบศนยมชชนทเชยงใหมในป ค.ศ. 1897) ในป ค.ศ. 1893 ไดจดตงสถานมชชนทแพร อกสองปตอมาคอป ค.ศ. 1895 จดตงสถานมชชนทนาน และป ค.ศ. 1897 มการจดตงสถานมชชนทเชยงราย นอกจากนมชชนนารยงขยายงานไปยงเขตเชยงตงของพมา (ค.ศ. 1904-1908) กบทเชยงรง แควนสบสองปนนาทางตอนใตของจน (ค.ศ.1917-1941) ศนยมชชนเชยงใหม (McFarland, George Bradley,1928) ศนยมชชนเชยงใหม การเรมงานของมชชนนารในเชยงใหม ถอเปนจดเรมตนและเปนแมแบบของการจดตงศนยมชชนนารในหวเมองอน ๆ ในลานนา หลงจากศาสนาจารยแมคกลวารขนมาตงมนประกาศครสตศาสนาเมอป ค.ศ. 1867 และภายหลงทผานเหตการณประหารชวตครสเตยนคนเมองสองคนโดยค าสงของเจากาวโลรสในป ค.ศ. 1869 แลว งานของมชชนนารไดพฒนาและขยายมากขน มการจดตงครสตจกรตามชนบท นบตงแตป ค.ศ. 1880-1920 จ านวน 20 ครสตจกร และกอนการตงครสตจกรในประเทศสยาม ค.ศ. 1934 มครสตจกรในเชยงใหม -ล าพน ราว 23 ครสตจกรในการปฏบตงานดานน มชชนนารไดจดเตรยมครสเตยนคนเมองเพอเปนผชวยงานดานการประกาศและดแลครสตจกร โดยเปดโรงเรยนฝกอบรมทางศาสนศาสตร(Theology Training School)

12

ศาสนาจารย วลเลยม คลฟตน ดอดด ( McFarland, George Bradley,1928)

เมอป ค.ศ. 1889 ภายใตความรบผดชอบของศาสนาจารยวลเลยม คลฟตน ดอดด โรงเรยนแหงนยงไมคอยมนคงนกและภายหลงไดหยดไประยะหนงจนกระทงถงป ค.ศ. 1912 จงเรมด าเนนการอกครงพรอมกบสรางอาคารเรยนทใหญโตมนคง นบเปนสถาบนผลตผน าครสตจกรทส าคญยงในลานนาและในประเทศไทย ตอมาภายหลงไดเปลยนสถานภาพเปนคณะศาสนศาสตรแมคกลวาร มหาวทยาลยพายพ เมอ ป ค.ศ. 1979 โรงเรยนฝกอบรมทางศาสนศาสตร (Theology Training School) (McFarland,George Bradley,1928)

13

พนธกจดานหนงทมชชนนารน าเขามาพรอมกบการประกาศครสตศาสนา นนคอการแพทยโดยศาสนาจารยแมคกลวร ไดท าหนาทนในสมยเรมแรกทงททานไมใชหมอ จนถงป ค.ศ. 1872 นายแพทยชารล วรแมน เปนแพทยมชชนนารคนแรกทมาปฏบตงานในมชชนลาว นบเปนการเรมงานดานการแพทยแบบตะวนตกอยางแทจรง แตทานอยไมนานกกลบไปสหรฐอเมรกา ตอมานายแพทยแมเรยน เอ. ชค (หมอชก) เขามารบงานดานนในป ค.ศ. 1875 จนถงป ค.ศ. 1885 จงลาออกไปท ากจการปาไม โดยทานยงคงชวยงานการแพทยเปนบางครง งานการแพทยของมชชนนารในระยะนยงเปนแบบออกไปใหการรกษาทบานผปวยตามการรองขอ และจดบรการแบบโอสถศาลา (dispensary) จนกระทงถงป ค.ศ. 1886 ไดจดตงโรงพยาบาลชวคราวโดยความรบผดชอบของนายแพทย เอ. เอม แคร ทเขามาปฏบตหนาทแทนหมอชก โรงพยาบาลของมชชนนารทเชยงใหมไดรบการจดตง และพฒนาใหมความกาวหนาอยางมากจนมความมนคงเมอนายแพทยเจมส ดบบลว แมคเคน เขามารบผดชอบในป ค.ศ.1890 เมอถงป ค.ศ. 1908 ทานไดจดตงสถานรกษาผปวยโรคเรอนทเกาะกลางแมน าปง เชยงใหม ซงเปนทรจกในชอ "โรงพยาบาลโรคเรอนแมคเคน" ขณะทโรงพยาบาลเดมของมชชนนารนายแพทย เอดวน ซ. คอรท เขามารบผดชอบแทนตงแตป ค.ศ. 1913 เปนตนมา

โรงพยาบาลโรคเรอนแมคเคน

14

งานพธเปดโรงพยาบาลโรคเรอนแมคเคน

นายแพทย เอดวน ซ. คอรต (โรงพยาบาลแมคคอรมค , 2553; ออนไลน)

นายแพทยคอรทไดพฒนาโรงพยาบาลของมชชนนารทเชยงใหม ใหมความเจรญเปนทยอมรบมากยงขน ทาใหโรงพยาบาลเดมซงอยทางฝงตะวนตกของแมนาปงคบแคบลง ทานจงได ดาเนนการสรางโรงพยาบาลแหงใหมในป ค.ศ. 1920 ทตาบลหนองเสงทางฝงตะวนออกของแมนาปง การกอสรางสาเรจในป ค.ศ.1925 และไดตงชอวา "โรงพยาบาลแมคคอรมค " ตามชอของผบรจาคเงนทนในการกอสรางสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟามหดลอดลยเดช กรมหลวง

15

สงขลานครนทร (สมเดจพระราชบดา ) เสดจเปนองคประธานเปดโรงพยาบาลแมคคอรมคเมอวนท 13 มกราคม ค.ศ. 1928 และในป ค.ศ. 1929 พระองคยงเสดจมาเปนแพทยฝกหดทโรงพยาบาลแหงนจนกระทงเสดจทวงคตในเดอนพฤศจกายน ค.ศ. 1929 โรงพยาบาลแมคคอรมค โรงพยาบาลแมคคอรมค นบเปนโรงพยาบาลสมยใหมทมชอเสยงไดรบการยอมรบนบแตอดตจนถงปจจบน ขณะทโรงพยาบาลรกษาผปวยโรคเรอนของนายแพทยแมคเคน ไดใหบรการรกษาและเปนทพงของผคนจากทกหวเมองในลานนาทถกสงคมรงเกยจ โรงพยาบาลแหงนไดรบการสนบสนนจากองคพระมหากษตรย เจานายชนสง พอคาคหบด รวมทงองคกรการกศลทงในและตางประเทศเปนอยางด

(โรงพยาบาลแมคคอรมค , 2553; ออนไลน)

16

นอกจากน นายแพทยแมคเคนไดจดตงหองทดลองผลตหนองฝในป ค.ศ. 1904 สามารถผลตหนองฝเพอใชปลกปองกนไขทรพษโดยสงไปยงศนยมชชนนารตาง ๆ ในลานนา และรฐบาลไดใชประโยชนหนองฝจากหองผลตของมชชนนารอยางมาก มชชนนารไดฝกอบรมอาสาสมครปลกหนองฝซงสวนใหญเปนผนาครสเตยนจานวน 150 คน ออกทาการปลกหนองฝและใหการรกษาความเจบปวยแบบงาย ๆ กระจายออกไปอยางกวางขวาง งานดานนมสวนกาจดและปองกนโรคไขทรพษซงเปนโรคระบาดรายแรงชนดหนง โดยศนยมชชนนารเชยงใหมนบเปนแหลงทมบทบาทสาคญในเรองน จนกระทงรฐบาลสามารถผลตหนองฝไดเองอกสบปตอมา บทบาทการปลกฝปองกนไขทรพษจงตกอยกบทางรฐบาล นพ.จนดา สงหเนตร (พพธภณฑบานแฮรส ,2553; ออนไลน) ในป ค.ศ. 1916 นายแพทยคอรทไดจดตงโรงเรยนฝกหดแพทยขน มนกศกษาแพทยรนแรกและรนเดยวคอนายแพทยจนดา สงหเนตร นายแพทยหมอง ประดษฐวรรณ นายแพทยสวาง สงหเนตร และนายแพทยศรมล พณคา ทงสทานไดศกษาจนสาเรจและผานการสอบไดรบใบรบรองเปนแพทยแผนปจจบนชนหนงจากศรราชพยาบาล นอกจากการตงโรงเรยนฝกหดแพทยแลว นายแพทยคอรทยงจดตงโรงเรยนพยาบาลและผดงครรภขนในป ค.ศ. 1923 เพอเตรยมบคลากรสาหรบระบบโรงพยาบาลสมยใหมนบเปนโรงเรยนพยาบาลและผดงครรภแหงทสามในประเทศไทยและเปนแหงแรกในสวนภมภาค กจการดานการแพทยของมชชนนารมสวนสนบสนนการเผยแผครสตศาสนาไมนอย มผคนสวนหนงกลบใจรบเชอเปนครสเตยนโดยไดรบการรกษาและการดแลเอาใจใสจากมชชนนาร นอกจากนในคราวเกดไขมาลาเรยระบาดครงใหญทเชยงใหมเมอป ค.ศ.1911 และ 1912 มคนจานวนมากรบเชอเปนครส เตยนจากการใหยาและไดรบการอนเคราะหจากมชชนนาร มรายงานวาศาสนาจารยโฮเวรด แคมปเบลมชชนนารทรบผดชอบดานการประกาศครสตศาสนาสามารถตงครสตจกรขน 2 แหง อนเปนผลจากการระบาดของไขมาลาเรยดงกลาว

17

นางสาวแมร แคมปเบล (McFarland,George Bradley,1928) ดานการศกษา เมอมชชนนารเขามาตงศนยมชชนทเชยงใหมมกจกรรมหลกอยางหนงทจดตงขน

ในชวงเดยวกบการตงครสตจกรคอการจดการศกษาแบบตะวนตก มการรเรมจดตงโรงเรยนส าหรบเดกหญงครงแรกโดยนางโซเฟย แมคกลวารไดน าเดกหญงคนเมองมาเรยนหนงสอและสอบเยบปกถกรอยทระเบยงบานเมอป ค.ศ.1873 ตอมาในป ค.ศ. 1879 ทางคณะกรรมการมชชนฝายตางประเทศไดสงมชชนนาร 2 ทาน คอนางสาวแมร แคมปเบล และนางสาวเอดนา โคล มารบผดชอบจดตงโรงเรยนสตรอยางเปนระบบขน โรงเรยนแหงนไดรบการพฒนาเปนโรงเรยนดาราวทยาลยในปจจบน การจดการศกษาทดเทยมกบผชาย ในสมยแรก ๆ มเดกหญงคนหนงชอยอดจากบานปาปอง อ าเภอดอยสะเกด ไดตดตามครอบครวศาสนาจารยแมคกลวาร มาเรยนหนงสอกบมชชนนารท เชยงใหม ภายหลงจบการศกษาแลวไดเปนครสอนทโรงเรยนน และเปนคนเมองคนแรกทเปนหวหนาคร (ครใหญ) ของโรงเรยน

18

โรงเรยนส าหรบเดกหญง หรอโรงเรยนดาราวทยาลย ในปจจบน ( McFarland,George Bradley,1928) ในป ค.ศ.1888 มชชนนารไดจดตงโรงเรยนสมยใหมส าหรบเดกชายทบรเวณวงสงหค า เรยกวา "Chiangmai Boys' School" หรอโรงเรยนชายวงสงหค า โดยศาสนาจารยเดวด จ คอลลนส เปนผรบผดชอบ ตอมาในป ค.ศ. 1906 ซงเปนชวงทศาสนาจารยวลเลยม แฮรส รบผดชอบ ไดยายโรงเรยนมาตงทางฝงตะวนออกของแมน าปง เนองจากบรเวณทตงโรงเรยนเดมคอนขางคบแคบไมอาจขยบขยายไดเมอยายโรงเรยนมาตงในทแหงใหมไดใชชอวา "โรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย " ตามนามทพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว (ขณะด ารงต าแหนงสยามมงกฏราชกมาร ) ทรงพระราชทานใหเมอคราวเสดจวางศลาฤกษอาคารเรยนหลงแรกเมอวนท 2 เดอนมกราคม ค.ศ.1906 เดมทโรงเรยนชายแหงนมการสอนภาษาลานนา (ค าเมอง)ดวย แตหลงจากป ค.ศ. 1912 เปนตนมาไดจดการเรยนการสอนภาษาไทยเปนหลก ซงเปนการสนองตอกระแสทางสงคมและการเมองทมการปฏรปการเมองการปกครองหวเมองลานนาเขากบรฐไทยกรงเทพฯ ในสมยนน

19

สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร (รชกาลท 6) (พพธภณฑบานแฮรส , 2553; ออนไลน)

ศาสนาจารยวลเลยม แฮรส (พพธภณฑบานแฮรส , 2553; ออนไลน)

20

Prc ประตทางเขาโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย นกเรยนโรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย (พพธภณฑบานแฮรส, 2553; ออนไลน) (พพธภณฑบานแฮรส , 2553; ออนไลน) การขยายงานดานการศกษาของมชชนนารในเชยงใหมและล าพน นอกจากมการตงโรงเรยนส าคญประจ าศนยมชชนนารดงกลาวแลว คณะมชชนยงสนบสนนใหครสตจกรชนบทจดตงโรงเรยนประจ าครสตจกรของตนดวย สวนใหญเปนการสอนระดบประถมและจดชนเรยนรวมทงหญงและชาย มครครสเตยนในครสตจกรเปนผสอน เมอมพระราชบญญตโรงเรยนราษฏร ค.ศ.1918 และพระราชบญญตประถมศกษาในป ค.ศ.1921 โรงเรยนครสตจกรทตงขนมากอนกคอย ๆ ลดหายไปเนองจากผมคณวฒเปนครใหญ และมโรงเรยนระดบประถมของรฐบาลหรอโรงเรยนประชาบาลไดเปดขนตามชมชนทครสตจกรตงอยจงไมมนกเรยนมาเรยนยงโรงเรยนครสตจกร นอกจากพนธกจส าคญดงกลาวมาขางตนแลวมชชนนารยงไดจดตงโรงพมพทเชยงใหมในป ค.ศ.1892 พมพหนงสอภาษาลานนา (ตวเมอง) โดยมศาสนาจารยเดวด จ. คอลลนส เปนผจดการ หนงสอเลมแรกทจดพมพคอหนงสอพระธรรมมทธาย ซงแปลและเตรยมเปนภาษาลานนาโดยนางโซเฟย แมคกลวาร ศาสนาจารยคอลลนส รบผดชอบโรงพมพของมชชนจนกระทงทานถงแกกรรมในป ค.ศ.1917 นางเอดา คอลลนส ภรรยาเปนผรบผดชอบตอมา เมอนางเอดา เสยชวตในป ค.ศ.1923 กจการโรงพมพของมชชนหยดชะงกไปราวสามปจงมการเปดขนใหม ในชวงทศาสนาจารยเดวดและนางเอดา คอลลนส รบผดชอบโรงพมพอยนน โรงพมพของมชชนมความเจรญกาวหนาทงจ านวนการพมพ จ านวนคนงาน ฝมอการพมพ รวมทงอปกรณการพมพและตวพมพทหลากหลาย เปนโรงพมพใหญทสดและประสบผลส าเรจในเชงพาณชยมากทสดในภาคเหนออกทงยงเปนโรงพมพภาษาลานนาทส าคญอยางยงในการจดพมพเอกสารของมชชนนาร และงานเผยแพรขาวสารอน ๆ ทไมขดกบแนวคดทางศาสนาของมชชนนาร แตผทมารบผดชอบโรงพมพของมชชนภายหลงไมมความสามารถเทากบผบกเบกทงสอง ท าใหโรงพมพเสอมลง จนกระทงกอนสงครามโลกครงท สอง ทางมชชนไดขายกจการโรงพมพใหกบนายเมองใจ ชยนลพนธ ผน าครสเตยนทเชยงใหม ตงเปนโรงพมพเจรญเมอง ด าเนนการสบตอมา

21

นายเมองใจ ชยนลพนธ

ศนยมชชนนารล าพน

ศาสนาจารยวลเลยม คลฟตน ดอดด และครอบครว (McFarland,George Bradley,1928)

สถานมชชนล าพนไดรบการจดตงขนในป ค.ศ.1891 โดยครอบครวศาสนาจารยวลเลยม คลฟตน ดอดด เปนมชชนนารครอบครวแรกทมาอยประจ าพรอมทงไดยายโรงเรยนฝกอบรมทางศาสนศาสตร (จด ตงขนทเชยงใหมใน ค.ศ.1889) มาเปดทนดวย แตหากสบสาวถงตนก าเนดของกลมครสเตยนทล าพนตอง

22

ยอนไปถงป ค.ศ. 1885 เมอหนานไจวะนะ ชาวบานแปนและครอบครว ไดรบบพตสมาเปนครสเตยนเนองจากทานถกกลาวหาวาเปนผกะ ชมชนครสเตยนบานแปนเปนแหลงแพรขยายครสตศาสนาไปยงบานวงหมน ตอมาภายหลงทมการจดตงศนยมชชนนารทล าพนเมอเดอนกนยายน ค.ศ.1891 แลวไดมการจดตงครสตจกรล าพนในวนท 25 ธนวาคมปเดยวกน และในวนท 8 มกราคม ค.ศ. 1895 ชมชนครสเตยนทบานแปนไดรบการจดตงเปนครสตจกรเรยกวาครสตจกรเบธเอล โดยน าชอสถานททปรากฏในพระคมภรไบเบลภาคพนธสญญาเดม (The Old Testament) มาเปนชอครสตจกร สวนชมชนครสเตยนทบานวงหมนไดรบการสถาปนาเปนครสตจกรวงหมน แยกออกจากครสตจกรล าพนในป ค.ศ. 1895 เชนเดยวกน เมอมการขยายงานมายงล าพน มชชนนารไดน าการแพทยสมยใหมเขามาบรการดวย มแพทยมชชนนารจากศนยมชชนนารเชยงใหมเดนทางมาท าการรกษาและใหยาแกผปวยเปนครงคราว นอกจากนยงมการจดตงโรงเรยนทครสตจกรล าพนและครสตจกรเบธเอล โดยศาสนาจารยจอหนและนางเอมมา ฟรแมน ซงมาเปนมชชนนารทล าพนเมอ ค.ศ.1897 เปนผรบผดชอบ แตการด าเนนพนธกจทศนยมชชนนารล าพนไมคอยมนคงนกเนองจากขาดมชชนนารและงบประมาณ อกทงยงอยใกลกบศนยมชชนเชยงใหม จนในทสดในป ค.ศ.1897 สถานมชชนล าพนถกยบลงเปนสถานมชชนยอยของศนยมชชนเชยงใหมป ครสตจกรและชมชนครสเตยนในเขตล าพนจงขนอยกบศนยมชชนนารเชยงใหมตอมา โดยยงมมชชนนารรบผดชอบอยเปนครงคราว ศาสนาจารยฟรแมน ซงยายไปปฏบตงานทศนยมชชนแพรตงแตป ค.ศ.1919 เสยชวตทแพรในป ค.ศ. 1922 สวนนางเอมมา ฟรแมน ภรรยาไดยายมาอยทล าพนอกครงหนงจนกระทงถงป ค.ศ.1927 จงกลบไปประเทศสหรฐอเมรกา บานพกของมชชนนารถกปลอยทงใหวางเปลา ภายหลงมการรอลงและน าไมไปสรางโรงเรยนดาราวทยาลยทเชยงใหม แหลงอางอง

โรงเรยนปรนสรอยแยลสวทยาลย .2553.”พพธภณฑบานแฮรส.” [ออนไลน]. เขาถงเมอ : 22 กมภาพนธ. จาก http://www.prc.ac.th/webmusium/index.html. โรงพยาบาลแมคคอรมค.2553. “ประวต ของ รพ.แมคคอรมค .” [ออนไลน]. เขาถงเมอ : 20 กมภาพนธ จาก http://www.mccormick.in.th/about%20history.htm โรงพยาบาลแมคคอรมค.2553. “มลนธ อ.ซ คอรต.” [ออนไลน]. เขาถงเมอ : 20 กมภาพนธ จาก http://www.mccormick.in.th/about_ec.htm. McFarland, George Bradley.1928. Historical skethch of protestant mission in Siam 1828-1928. Bangkok : The Bangkok Times Press. McGilvary, Daniel.1912. A half century among the Siamese and the Lao : an autobiography. New York : Fleming H. Revell.