1

นครไตรตรงษ นครแหงแรก ของก าแพงเพชร

เจดยเจดยอดงามสม ทาวแสนปมนามกระเดอง วดวงพระธาตฟเฟอง เลองลอไกลไตรตรงษ

สะพานเชอม ระหวาง ไตรตรงษ กบ เทพนคร เมองไตรตรงษ๑เปนนครแหงแรกของเมองกาแพงเพชร หมายถงเมองสวรรค๑ชนดาวดงส๑ มพระอนทร๑เปนมหาราชาประจาสวรรค๑ชนน นครไตรตรงษ๑ เปนเมองโบราณ แหงแรกของกาแพงเพชร นบวายงใหญ และเกรยงไกรอยางยง เมองไตรตรงษ๑คกบเมองเทพนคร ตงอยคนละฟากฝงลานาปง เมองไตรตรงษ๑คอเมองของนางอษา เมองเทพนคร คอเมองของทาวชนเสน หรอทาวแสนปม ซงเมองทงสองยงมหลกฐานทชดเจน ในเขตอาเภอเมองจงหวดกาแพงเพชร มคาขวญทแสดงถงความยงใหญในอดตของนครไตรตรงษ๑ วา เจดยเจดยอดงามสม ทาวแสนปมนาม

2

กระเดอง วดวงพระธาตฟเฟอง เลองลอไกลไตรตรงษ ดงจะพรรณนา ความหมายของคาขวญวรรคตางๆดงน

เจดยประธานวดเจดยเจดยอด

เจดยเจดยอดงามสม หมายถง ภายในกาแพงเมองโบราณของนครไตรตรงษ๑ มวดประจาเมองคอวดเจดย๑เจดยอด ซงเมอครงพระพทธเจาหลวงเสดจประพาสตน กาแพงเพชร ในเดอนสงหาคม พทธศกราช 2449 เมอถงนครไตรตรงษ๑ ทรงพระราชนพนธ๑ไววา “ วหารเจดย๑พงตงอยเบองหลง ถดเขาไปอกหนอยหนง เรยกวาเจดย๑เจดยอด จะเปนดวยผมาตรวจตราคนพบ สามารถจะถางเขาไปไดแคเจดยอดแตทจรงคราวน เขาถางไดดกวา จงไดพบมากกวา 7 คอ พระเจดย๑ใหญขนาดพระมหาธาตรมนาอยกลาง มพระเจดย๑สามดาน ” เจดย๑เจดยอด มเจดย๑รายลอม พระมหาเจดย๑ อย 3 ดาน รวม 14 องค๑ ลกษณะเจดย๑ เปนเจดย๑ฐาน สเหลยม ขนาดใหญ กอดวยอฐ เจดย๑ประธานเปนลกษณะเจดย๑ทรงดอกบวหรอทรงพมขาวบณฑ๑ ฐานลางกอเปนแบบฐานหนากระดานสเหลยมซอนกนสชน ถดขนไปเปนฐานบวควาบวหงาย จงเปนสวนเรอนธาตยอไมยสบ สวนยอดพงทลาย ฐานดานหนาหรอดานตะวนออกทาเปนซมพระยนออกมา รายรอบเจดย๑ประธานมฐานเจดย๑รายเลกๆ กอดวยอฐหลายองค๑ มลกษณะทงดงามมากสมเปนวดประจาเมองไตรตรงษ๑ เมองสวรรค๑ชนทสามสบสามหรอดาวดงส๑เมองแหงอนทราธราชเจดย๑เจดยอดจงงามสมกบเมองไตรตรงษ๑อยางทสด

3

รปปนทาวแสนปมหนาเจดยวงพระธาต

ทาวแสนปมนามกระเดอง หมายถง ทาวแสนปม เปนสญลกษณ๑สาคญของนครไตรตรงษ๑ มนทานเลากนมาวา เจาเมองไตรตรงษ๑ มพระธดาสรโสภาองค๑หนงซงเปนทรกใครดงดวงแกวตา ทรงพระนามวา นางอษา ทใกลเมองไตรตรงษ๑นมชายคนหนงซงรางกายเตมไป ดวยปมปม ชาวบานเรยกเขาวา นายแสนปม มอาชพปลกผกสวนครวขายเลยงตว มะเขอทเขาปลกเอาไวตนหนงมผลโตนากนเพราะ นายแสนปมถายปสสาวะรดเปนประจา อยมาวนหนงเทวดาดลใจใหพระธดา นกอยากเสวยมะเขอ พวกนางขาหลวงจงออกเสาะหาจน มาพบมะเขอในสวนของนายแสนปมลกใหญอวบจงขอซอ ไปถวาย หลงจากพระราชธดาเสวยมะเขอของนายแสนปมไดไมนานกเกด ตงครรภ๑ขน ทาวไตรตรงษ๑รสกอบอายขายหนา พยายามสอบถามอยางไรพระธดากไมยอมบอกวาใครคอพอของเดกในทอง ครนเมอพระกมารได เตบโตพอรความ ทาวไตรตรงษ๑จงประกาศใหบรรดาขนนางและเหลาราษฎร๑ทงหลายใหนาของกนเขามาในวง หากพระกมารยอมกน ของผใดผนนจะไดเปนเขยหลวง บรรดาชายหนมในเมองตางกรบเดนทางเขาวงพรอมของกนดๆ นายแสนปมทราบขาวกเขาวงมาดวยเชนกน โดยถอเพยงขาวสกตดมอมากอนเดยว แตพระกมารรบไปเสวย ทาวไตรตรงษ๑ทรงกรว ทพระธดาไปไดกบคนชนไพร มหนาซายงอปลกษณ๑จงขบไลออกจากวง นายแสนปมพาพระธดากบพระกมารเดนทางเขาไปหาทอยใหม รอนถงพระอนทร๑ตองแปลงเปนลงนากลองวเศษมามอบให กลองนอยากไดอะไรกตเอาตามไดดงสารพดนก (บางตานานวาเปนฆอง)

4

นายแสนปมอธษฐานใหปมปมตามตวหายไปแลวตกลองวเศษ รางกกลบเปนชายรปงาม จงตกลองขอบานเมองขนมาเมองหนง ใหชอ วา เมองเทพนคร และสถาปนาตวเองเปนพระเจาแผนดน ทรงพระนามวา ทาวแสนปม ปกครองไพรฟาดวยความสงบสข และเชอกนวาราชโอรสของทาวแสนปมคอพระเจา อทอง กษตรย๑ผกอตงกรงศรอยธยา จงทาใหชอเสยงของทาวแสนปมดงไปทวประเทศ จนกระทงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา นาไปพระราชนพนธ๑ เรอง ทาวแสนปม ทาใหคนทงประเทศรจกทาวแสนปมมากขน

ทาวแสนปมในศาลนอกวดวงพระธาต

5

วดวงพระธาตฟเฟอง หมายถง ทนครไตรตรงษ๑มวดขนาดใหญ นอกเมองไตรตรงษ๑ทางทศตะวนออกตามลานาปง มโบราณสถานขนาดใหญแหงหนง เรยกวา วดวงพระธาต หลวงพอเจรญ ชโชต หรอ พระครสถตวชรคณ เจาอาวาสวดวงพระธาต อาย 78 พรรษา บวชมา 58 พรรษา หลวงพอเลาวาเมอตอนทหลวงพอมาอยทวดวงพระธาตนกพบวาม โบสถ๑ เจดย๑ และ วหาร อยแลว แตกอนวดแหงนไมมพระจาพรรษาอยเลย จะเรมมพระมาจาพรรษาอยตงแตประมาณป พ.ศ.2493 และแตกอนทวดแหงนเปนปารกราง บรเวณพระวหารมเนนดนและตนไมใหญปกคลมจนแทบมองไมเหนพระวหาร ตอมากรมศลปากรกไดมาบรณะใหใหมจนมสภาพปจจบน และยงพบวามอโมงค๑จากเจดย๑ไปถงแมนา ททราบวามอโมงค๑จากแมนาไปถงเจดย๑ กเพราะวาเมอถงหนานา นาจากแมนากจะไหลเขาไปในอโมงค๑กจะไดยนเสยงสตว๑นาสงเสยงบรเวณเจดย๑ และยงมความเชอวา ในปาบรเวณวดมเมองลบแลอยดวย เนองจากมคนเคยเหนวามคนกวกมอเรยกใหเขาไปบรเวณปานนดวย นอกเมองเกา ไตรตรงษ๑ รมฝงแมนาปง มวดโบราณทสาคญวดหนง ประชาชนเรยกขานกนวาวดวงพระธาต เชอกนวา ภายในพระมหาเจดย๑ทรงพมขาวบณฑ๑ขนาดใหญ และสมบรณ๑ทสดแหงหนงในประเทศไทย บรรจพระบรมสารรกธาต.... ในวนมาฆบชา วนวสาขบชา และวนอาสาฬบชา ชาวบานในเขตใกลกบวดทวไปพบปรากฏการณ๑มหศจรรย๑ คอ พระบรมธาต จากวดวงพระธาต จะลอยมามขนาดประมาณผลสมเกลยงลอยวนไปมา แลวลอยมาทวดเสดจในเมองกาแพงเพชร แลวลอยไปทวดพระบรมธาต นครชม เปนอยางนทกปมา จนกระทงวดเสดจไดชอวาวดเสดจ คอพระบรมธาตเสดจนนเอง เปนทกลาวสรรเสรญกนไปในยค 50 ปทผานมา.... เหตผลทเรยกขานกนวาวดวงพระธาตเพราะ หนาวดเปนหวงนาใหญ เรยกกนโดยสามญวา วงเมอมพระธาตตงอย จงเรยกกนวาวงพระธาต ทานเจาอาวาสพระครสถตวชรคณ ไดเลาใหฟงวา บรเวณวงนาหนาวดใกลกบศาลทาวแสนปมเดม มวงนาขนาดใหญ มอโมงค๑ เขาไปถงองค๑พระเจดย๑ มสมบตซอนอยมากมาย เมอนาปงขนสง นาจะไหลเขามาตามอโมงค๑ จนมาถงฐานพระมหาเจดย๑ มแผนหนใหญปดไว แตปจจบนไมมหลกฐานใหเหนนอกจาก คาบอกเลาเทานน สถานทสาคญของวดวงพระธาตคอ พระมหาเจดย๑ ทรงพมขาวบณฑ๑ สมยสโขทย ขนาดใหญมากทสดเทาทพบในจงหวดกาแพงเพชร ไดรบการบรณปฏสงขรณ๑แลวจากกรมศลปากร ศลปะงดงามสรางดวยแผนอฐขนาดใหญ เมอในปพทธศกราช 2449 พระพทธเจาหลวงเสดจกาแพงเพชร แวะทวดวงพระธาต ทรงบนทกไววา .........พระธาตนมฐานแทนซอนสามชน แลวถงชนคหาบนเปนรปกลม ซงกรมหลวงนรศ เรยกวา ทะนาน ถดขนไปจงถงบลลงก๑ปลองไฉนเจดปลองปลแลวปกฉตร ไมผดกบพระเจดย๑เมองฝาง .....องค๑พระเจดย๑ชารดพงลงมาเสยซกหนง มรากระเบยงรอบวหาร 4ทศ วหารใหญทบชาอยทศใต พระอโบสถซงมสมาเปนสาคญ อยทศตะวนออกเยองไมตรงกลางเขาปลกโรงหลงคามงกระเบองในทใกลพระเจดย๑ดานตะวนออก มพระพทธรปทงนง ทงยนหลายองค๑ พระพทธรปหนาตาดแปลกกวาทเคยเหน เวลานมพระซงมาแตเมองนนท๑ เปนคนเคยรจกกนมาแตกอน ขนมาจาพรรษาอยทน คดจะปฏสงขรณ๑ปลกกฏทเยองหนาพระธาต...........

6

พระวหาร สภาพชารดแตเดมเหนแคเนนดนเทานน สรางดวยอฐเปนฐานเสาเปนศลาแลง คงสรางในสมยเดยวกบพระเจดย๑ เปนวหารยกพนมบนไดหาขน ทางทศเหนอและทศใต สภาพไดรบการบรณะแลวบางสวน เปนรายละเอยดของวดวงพระธาต

เจดยวดวงพระธาต

7

เลองลอไกลไตรตรงษ นครไตรตรงษ๑ ตามตานานสงหนวตกมาร สรางสมยพระเจาชยศร หรอหรอพระเจาศรชยเชยงแสนตาม ตานานทาวแสนปม และกาเนดพระเจาอทอง ปฐมกษตรย๑แหงอยธยา เมอราวปพทธศกราช 1547

ก าแพงเมองโบราณ ของนครไตรตรงษ

เมองไตรตรงษ๑มกาแพงเมองสามชน ทเรยกกนวาตรบร สภาพกาแพงเมองชนในยงอยในสภาพทสมบรณ๑ คเมองยงลกและงดงามมาก กาแพงเมองชนนอกสดถกปาดไปเปนถนนสวนหนง กาแพงชนกลางยงพอใหเหนอยบางเลกนอย กาแพงชนในบางสวนถกไถเพอทาไรนอยหนา ไรมนสาปะหลง ไปบาง การมาสารวจเมองไตรตรงษ๑ในครงน พบวาแนวกาแพงเมองคเมองไดรบความเสยหายมาก กวาเมอ หาปทผานมา

ความจรงเมองไตรตรงษ๑เปนเมองทสงางามตงบนชยภมทเหมาะสม คอตาบล มอพระธาต นาทวมไมถง มแมนาปงเปนแนวคเมอง ผนนาจากลานาปง มาหลอเลยงคเมองทงสามชน ตองตามตารบพชยสงคราม แตกลบเปนเมองททงราง มาราว 200 ป ถามโอกาสชบชวตเมองไตรตรงษ๑ขนมาเปนแหลงทองเทยวทางอารยธรรมจะสามารถทาได สมบรณ๑ยงใหญมาก จะเปนแหลงทองเทยวทสาคญของกาแพงเพชรเลยทเดยวเพราะแวะชมไดงาย และอยไมหางจากถนน พหลโยธน

ไดไปพบกบคณสมานและคณสมพงษ๑ วนเชอ สองสามภรรยา ผพบเครองปนดนเผา แวดนเผา ลกปดโบราณจานวนมาก ทงสองทานเลาวา ทกวนทมฝนตก จะมเครองปนดนเผาและลกปดโบราณสมยทวาราวด ลอยขนมาจากดนจานวนมาก

8

แวดนเผาทพบในเมองไตรตรงษ

ในบรเวณเมองเกาไตรตรงษ๑ มวดประจาเมอง เรยกกนโดยสามญวาวดเจดย๑เจดยอดรปทรงงดงาม แมกรม

ศลปากรจะขดแตงแลว แตเมอเขาไปใกล เจดย๑ทงเจดย๑ ถกเจาะเขาไปทกดาน ทงดานบนและดานลาง เจดย๑รายทงหมด ไดถกขดทาลายโดยสนเชง รองรอยถกขดใหมๆ ยงปรากฏอย ซงชาวบานแถบนนพดกนวาปองกนไดยากมาก เพราะผขดมาขดในเวลายามวกาล เมองไตรตรงษ๑ ในอดตเปนเมองทยงใหญมาก มานบพนป เปนตนกาเนดของปฐมกษตรย๑แหงอยธยา ในอนาคต เมองไตรตรงษ๑อาจเหมอนอทยานประวตศาสตร๑กาแพงเพชร หรอเนรมตใหเหมอนเวยงกมกามทเชยงใหม รบรองไดวา จะงดงามอยางทสด

ลกปดสมยทวาราวด ทพบในเมองเกาไตรตรงษ

เจดยเจดยอดงามสม ทาวแสนปมนามกระเดอง วดวงพระธาตฟเฟอง เลองลอไกลไตรตรงษ จงเปนคาขวญทแสดง ถงความยงใหญในอดตของ นครไตรตรงษ๑ อยางแทจรง เมอผานเมองนครไตรตรงษ๑ควรอยางยงททานจะไดแวะชมความยงใหญของนครไตรตรงษ๑ แลวทานจะประทบใจอยางทสด

9

เมองไตรตรงษ ตามรองรอยแหงต านานและประวตศาสตร

เรองศกด แสงทอง

บรเวณ ทราบลมแมนาปงในเขตทองทของจงหวดกาแพงเพชร ปรากฏหลกฐานทางโบราณคดทแสดงถงความเปนอยของชมชนเคย เปนทตงของเมองโบราณหลายเมองดวยกน คอ เมองแปป เมองกาแพงเพชร เมองชากงราว เมองนครชม เมองค ณฑ เมองไตรตรงษ เมองเทพนคร ฯลฯ ซงชอเมองเหลานพบตาม จารก ในเอกสารตาง ๆ โดย แตละเมองม

ความสาคญแตกตางกนไปตามยคสมย เหมอนอยางเมองไตรตรงษทครงหนงเคยเปนเมอง ทเจรญรงเรอง เปนเมองทตงอยบนเสนทางคมนาคมโบราณระหวางบานเมองในแถบภาคกลางอยางละโว อโยธยา และเมองในเขตลานนาอยางหรภญไชย เปนเมองสาคญชนลงของกษตรยแหงกรงสโขทยซงเคยเขามาเปนเจาครองเมอง และเปนเมองทมตานานปรมปราเรอง “ทาวแสนปม” อนโดงดง

รองรอยแหงอดตความเปนบานเปนเมองของเมองไตรตรงษมปรากฏเปนหลกฐานทงซากโบราณสถาน โบราณวตถ ศลาจารก พงศาวดาร ตานาน และเอกสารตาง ๆ อยหลายแหง แมจะมความสบสนในขอมลทแตกตางกนอยบาง แตกมขอสรปทชดเจนไดวา เมองไตรตรงษเปนเมองโบราณทมอยจรง และมมาอยางนอยตงแตสมยทวาราวดตอเนองมาจนถงสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนในชวงรชกาลท ๓ กอนจะถกทงรางใหกลายสภาพเปนเมองทเหลอแตซากโบราณสถานมาจนทกวนน

10

แผนผงเมองไตรตรงษ

11

ทตงและลกษณะของเมองไตรตรงษ เมองไตรตรงษ เปนเมองเกาและราง ตงอยทบานวง

พระธาต ตาบลไตรตรงษ อาเภอเมอง กาแพงเพชร หางจากตวเมองกาแพงเพชรไปประมาณ ๑๖ กโลเมตร ตวเมองอยทางฝงขวาของแมนาปง เปนเมองขนาดเลกมคนาคนดนลอมรอบสามชน ผงเมองเปนรปสเหลยมผนผามมมน กวางประมาณ ๘๐๐ เมตร ยาว ประมาณ ๘๔๐ เมตร แมจะมแมนาปงไหลผานแตไมไดใชลานาเปนคเมอง เพราะ พบรองรอยคเมองเดมขนานกบแนวแมนา ปง ปจจบนแนวกาแพงเมองดานเหนอทอยตดกบแมนาปงบางสวนไดถกกระแสนาเซาะพงทลาย และถกชาวบานเขามาไถปรบทาไรสวนจนเสยหายไปหลายสวน บรเวณกลางเมองมโบราณสถานขนาดใหญสองแหง แหงแรกเรยกวา เจดยเจดยอด เปนกลมเจดยกอดวยอฐ เจดยประธานมเปนทรงดอกบวหรอทรงพมขาวบณฑ ฐานลางเปนแบบฐาน หนากระดานสเหลยมซอนกนสชน ถดขนไปเปนฐานบวคว าและบวหงาย แลวเปนสวนเรอนธาต ยอ ไมยสบ สวนยอดหกพงลงมาหมดฐานดานหนาหรอดานตะวนออกทาเปนซมพระยนออกมาเปนแบบเจดยทนยมสรา งในสมยสโขทยรอบเจดยประธานมฐานเจดยรายเล กๆกอดวยอฐอยหลายองค โบราณสถานอกแหงหนงตงอยทางดานทศตะวนตกของเจดยเจดยอดหางออกไปประมาณ ๒๐๐ เมตร เปนเจดยทรงกลมหรอทรงระฆงขนาดใหญกอดวยอฐมฐานวหารและฐานเจดยรายเลกๆกอดวยอฐเชนกน ศลปะการกอสรางเปนแบบสโขทย

มขอนาสงเกตซง จตร ภมศกด ไดเคยศกษาเอาไววา เจดยประธานของกลมเจดยเจดยอด มรปทรงแบบศลปะเชยงแสน มซมประดษฐานพระพทธรปทางดานตะวนออกซมเดยว ลกษณะคลายคลงกบเจดยวดพระยนจงหวดลาพน อนอาจทาใหเชอตามตานานตนพงศาวดารไดวา พระเจาไชยศรมาสรางเมองไตรตรงษ เพราะเจดยองคนลวนเปนฝมอชางในกลมสกลหรภณชย-เชยงแสน ซงเกากวาสกลชางสโขทยและทบรเวณเมองเกาในจงหวดกาแพงเพชรเทาทมการสารวจพบยงไมเคยปรากฏรองรอยของศลปะทเกากอนสมยสโขทยเหมอยอยางทเมองไตรตรงษนเลย

ตามผวดนภายในเขตเมอง พบเศษภาชนะดนเผา ทงประเภทเครองเคลอบแบบสโขทยทเรยกวา เครอง ถวยสงคโล ก

เศษภาชนะดนเผาเนอเครองดนและชนดเผาแกรงไมเคลอบ จาก การขดคนพบวา ถดจากชนดนทพบเศษภาชนะดนเผา แบบสโขทย พบโบราณวตถสมยทวารวด เชน เศษภาชนะ ดนเผา ลกปดแกว และชนสวนตะเกยงดนเผา

12

สาหรบชนสวนตะเกยงดนเผานนเปนแบบทพบทวไปตามแหลง ชมชนโบราณสมยทวารวดในเขตภาคกลางแถบลมแมนาเจาพระยา ทาใหสนนษฐานไดวาบรเวณเมองไตรตรงษกอนจะเปนบาน เปนเมองในสมยสโขทยไดมผคนเขามาตง ถนฐานอยแลวในสมยทวารวด แตอาจจะไมเปนเมองหรอชมชนใหญ เปนเพยงชมชนทอยบนเสนทางคมนาคมรมฝงแมนาปงทสามารถเชอมตอระหวางภาคเหนอกบทราบลมแมนาเจาพระยา นอกเขตแนวคเมองของเมองไตรตรงษทางทศตะวนออกตามลานาปงมโบราณสถานขนา ดใหญแหงหนง ชาวบานเรยกวา วดวงพระธาต เจดยประธานของวดเปนเจดยทรงดอกบว ตม หรอ ทรงพมขาวบณฑแบบศลปะสโขทยสภาพคอนขางสมบรณยงเหนรปทรงทางสถาปตยกรรมขององคเจดยไดครบถวน เปน เจดยทรงดอกบวตมทนบวาใหญทสดในบรรดาเจดยแบบเดยวกนทงในเขต เมองกาแพงเพชรและเมองสโขทย

บรเวณทตงเมองไตรตรงษ ซงแตเดมเปนปาทบไมมผคนมาตงถนฐาน มเฉพาะบรเวณรมนาใกลกบวดพระธาตเทานนชาวบานทวไปเรยกวา ดงแสนปม

ทาวแสนปม

13

ในอดตเคยพบวาบรเวณทมคน าและคนดนรปสเหลยม อยทบานปากอางตาบลไตรตรงษ อาเภอเมองอยทางดานทศใตของเมองไตรตรงษ มแนวคนดนตดออกจากแนวกาแพงเมองไตรตรงษออกไป ประมาณ ๑ กโลเมตร ไปถงบรเวณทมคนาคนดนลอมรอบรปสเหลยมผนผา กวางประมาณ ๒๐๐ เมตร ยาวประมาณ ๓๐๐ เมตร เนนดนขนาดเลกทปรากฏนาจะเปนปอมมากกวาทอยอาศย อาจจะ เปนปอมหนาดานของเมองไตรตรงษ ไมปรากฏซากศาสนสถาน บนผวดนพบเศษภาชนะดนเผา เคลอบแบบสโขทยและชนดเผาแกรงไมมเคลอบ เชนเดยวกบทพบบรเวณเมองไตรตรงษ เมองเทพนคร เมองคขนานกบเมองไตรตรงษ ตง อยทบานเทพนคร ตาบลเทพนคร อาเภอเมองกาแพงเพชร อยบนฝงซายของแมนาปง ตรงขามกบบรเวณเมองไตรตรงษเปนชมชนโบราณทมคนา และคนดนลอมรอบชนเดยว เปนรปส เหลยมผนผากวางประมาณ ๘๐๐ เมตร ยาวประมาณ ๙๐๐ เมตร แนวคนดนและคนาถกทาลายไปมาก ทเหลอพอใหเหนอยบางเฉพาะดานทศตะวนออกเทานน ภายในเขตเมอง พบรองรอยศาสนสถานสองแหง ลกษณะอฐมขนาดใหญเชนเดยวกบทพบทางฝงเมองไตรตรงษ สวนโบราณสถานอกแหงหนงพง ลงแมนาไปหมดแลว

เมองไตรตรงษ ซงตงอยทางฝงขวาของแมนาปง กบเมองเทพนครทตงอยทางฝงซายของ แมนาปง มลกษณะคลายกบเมองนครชมและเมองกาแพงเพชร เมองไตรตรงษมลกษณะเปนเมองเกา มกาแพง คนดนลอมรอบสามชนแบบเดยวกบเมองสโขทย เมองนครชมและเมองบางพาน อาจเปนไปไดวาเมอเมองไตรตรงษหมดความสาคญแลว จงไดมการยายชมชนไปอยอกฝงหนงของแม นาปงคอ เมองเทพนคร ซงมคนาคนดนเพยงชนเดยว จนเปนแบบแผนของเมองทเกดขนในระยะหลง

เมองไตรตรงษเมองแหงการก าเนดราชวงศเชยงราย

14

ในหนงสอพระราชพงศาวดาร ฉบบ รศ. ๑๒๕ ซงดาเนนเรองตามตนพระราชพงศาวดารไดกลาวไวดงน “เดมพระเจาแผนดนพระองคหนงครองราชยสมบตอย ณ เมองเชยงรายโยนกประเทศ เปนพระ

นครใหญ มพระเจามหาราชพระองคหนง ครองราชยสมบตอย ณ เมอง สตอง ยกกองทพมา ตเมองเชยงราย ไดทาสงครามแกกน พระเจาเชยงรายพายแพเสยเมองแกพระยาสตอง จงกวาดครอบครวอพยพชาวเมองเชยงรายหนขาศกลงมายงแวนแควนสยามประเทศน ขามแมนาโพมาถงเมองแปป เปนเมองราง อยคนละฟากฝงกบเมองกาแพงเพชร

ดวยบญญานภาพของพระองคเปนมหศจรรยบนดาลใหรอนถงสมเดจอมรนทราธราชเนรมต พระกายเปนดาบส เสดจลงมาประดษฐานอยตรงหนาชางพระทนง แลวตรสบอกวา ใหตงพระนครในทน เปนทชยมงคลพนภยปจจามตร แลวกอนตรธานหายไปเฉพาะพระเนตร พระเจาเชยงรายกทรงพระโสมนสตรสวา พระดาบสองคนชะรอยจะเปนสมเดจอามรนทราธราชแสรงจาแลงพระกายมาบอกใหเปนแนแท

จงใหตงชมรมสานกไพรพลอยในทนน แลวใหสรางพระนครพรอมดวยเชงเทนปอมคายคประต หอรบครบบรบรณ แลวสรางพระราชนเวศนสถาน แลบานเรอนแสนทาวพระยาลาวเหลาอามาตยราษฎรทงปวงอาศยอยในเมองนนสาเรจแลว ใหนามเมองวาไตรตรงษ เหตสมเดจทาวสหสไนยนมาชทให เสดจครองราชยสมบตอยในพระนครนน ตราบเทาทวงคต และพระราชโอรสนดดาไดครองสมบตสบตอพระราชวงศตดตอกนมาถง ๔ ชวแผนดน

ครงนนยงมชายเขญใจคนหนง เปนปมเปาทวทงกาย คนทงหลายรองเรยกชอวานายแสนปม นายแสนปมนนทาไรปลกพรก ปลกมะเขออยทใกลฝงแมนาใตเมองไตรตรงษลงทางวนหนง ไดเกบผลพรกมะเขอขายเลยงชวต แลมะเขอตนหนงนนอยใกลหางทอาศย นายแสนปมไปถายปสสาวะลงทรมตนนนเปนนจ มะเขอกออกผล ผลหนงใหญกวามะเขอทงปวง เหตดวยรดแหงมตรอนเจอไปดวยสมภวะราด

พอพระราชธดาพระยาไตรตรงษอยากเสวยผลมะเขอ จงใหสาวใชไปเทยวซอ กไดผลมะเขอใหญนนมาเสวย นางกทรงพระครรภ ทราบถงพระราชบดาตรสไตถาม กไมไดความวาคบหาสมครสงวาศ กบดวยบรษผใด จนพระครรภแกกาหนดทศมาศกประสตรพระราชกมาร บรบรณดวยบญธญลกษณะ

พระญาตวงษทงหลายบารงเลยงพระราชกมาร จนทรงจาเรญขนพระชนมได ๓ ขวบ สมเดจพระไอยกาทรงพระราชดารห จะทดลองเสยงทายแสวงหาบดาพระราชกมาร จงใหตกลองปาวรอง แตบรรดาชายชาวเมอง ใหเขามาประชมในหนาพระลานใหสน ใหถอขนมและผลไมสงใดสงหนงมาจงถวนทกคน แลวจงทรงพระสตยาธฐานวา ถาบรษผใดเปนบดาของกมารน ขอใหกมารจงรบเอาสงของในมอแหงบรษผนนมาบรโภคใหเหนประจกษเถด แลวใหนางนมอมพระราชกมารออกไปทประชมชนในพระลาน

15

ฝายนายแสนปมนน...ถอขาวเยนกอนหนง พระราชกมารกวง กอดคอ... เอาขาวเยนมาเสวย ชนทงปวงเหนกพศวงชวนกนกลาวตเตยน พระเจาไตรตรงษละอายพระทยในความอปยศ จงประทาน พระราชธดากบทงพระนดดานน ใหแกนายแสนปม แลวใหลงแพลอยไปจากเมอง ครนแพลอยลงไปถงทไรมะเขอ นายแสนปมกพาบตร

ภรรยาขนอยบนหางอนเปนทอาศย ดวยบญญานภาพของชนทงสามกบนดาลใหรอนถงองคสมเดจอมรนทราธราช จงเนรมตพระกายเปน

วานร ถอเอากลองทพยมาสงใหแกนายแสนปม แลวตรสบอกวา ถาทานจะปรารถนาสงใด จงตเภรนอาจขอใหสาเรจตามความปรารถนา ทกประการ วาแลววานรกหายไปในทเฉพาะหนา นายแสนปมกแจงวา เทพยดานาเอากลองทพยมาใหมความยนดมากนก จงตกลองเขาปรารถนาจะใหรปงาม แลปมเปาทงปวงนนกหายสน รปกายงามบรสทธ แลวจงเอากลองทพยกลบไปสทพกบอกแกภรรยา นางนนมความโสมนส จงตกลองนรมตทองธรรมชาตใหชางทอง ทาอทองใหโอรสไสยาศน เหตดงนนพระราชกมารจงไดนามปรากฏวา พระเจาอทอง จาเดมแตนนมา

จลศกราช ๖๘๑ ปมะแมเอกศก บดาพระเจาอทองราชกมารกตทพยเภรนฤมตรเปนพระนครขน ในทนน มทงปราการเชงเทนปอมคายคประตหอรบครบบรบรณทกสง พรอมทงพระราชวงบวรนเวศนสถาน จงตงนามวา เมองเทพนคร เหตสาเรจดวยเทวานภาพ ครงนนประชาชนทงหลาย ชกชวนกนมาอาศย ตงบานเรอนอย ในพระนครนนเปนอนมาก เมองนนกมงคงบรบรณดวยอาณาประชาราษฎร แลบดา เจาอทองกไดครองราชยสมบตในเมองเทพนครนน ทรงนามสมเดจพระเจาศรไชยเชยงแสน เลองลอพระเกยรตยศปรากฎในสยามประเทศน จลศกราช ๗๐๖ ปวอก ฉอศก สมเดจพระเจาศรไชยเชยงแสน ผประกอบดวยพระราชกฤษฎาบญญานภาพอนเปนทมหศจรรย ไดเสดจเถลงถวลยราชสมบตครอบครองไพรฟาประชาชนได ๒๕ พรรษา กเสดจสวรรคตในปวอกฉอศกนน ครนสวรรคตแลวกลองทพยอนพระอนทรพระราชทานมากอนตรธานหายไปดวย พระเจาอทองราชโอรสจงเสดจขนเถลงถวลยราชมไหสวรรย แทนสมเดจพระบรมราชบดาแลวจงใหกระทาการฌาปนกจถวายพระเพลงพระบรมศพเสรจแลวพระองคดารงราชอาณาจกรอย ในเมองเทพนครนน ได ๖ พรรษา มพระราชหฤทยประสงคจะสรางพระนครใหม

ตรสใหขนตารวจไปเทยวตรวจหาภมประเทศแหงใหม ทอนมพรรณมจฉาชาตบรบรณทกสง ขนตารวจไดเทยวตรวจหาสถานทซงจะตงเปนพระนครลงมาทางดานทศใต จนถงทองทตาบลหนองโสน อนประกอบดวยพรรณมจฉาชาตครบบรบรณ จงกลบขนไปกราบทลพระกรณาใหทราบ เมอความทราบดงนนสมเดจพระเจาอทองไดเสดจกรฑาพลากรโยธาประชาราษฎรทงปวงลงมายงพนทแหงนนใหตง พระตาหนกทประทบพลบพลาไชย ณ ตาบลเวยงเหลก

16

ใหจดการทบปราบทอนจะตงเมอง ทาอฐเผาปนซงจะกอกาแพงพระนคร ใหขนานนามพระนคร อนทสรางใหมเปนนามตนวา กรงเทพมหานคร นามหนงชอ บวรทวาราวด เหตมนาลอมรอบดจ เมองทวาราวดแตกอน นามหนงชอ ศรอยธยา เหตเอานามเมองสมเดจพระนารายนอวตารมาประกอบเขาทง ๓ นามประมวลเขาดวยกน จงเรยกชอวา กรงเทพมหานครบวรทวาราวดศรอยธยามหาดลกภพนพรตนราชธานบรรมย อดมราชนเวศนมหาสถาน”

กรงศรอยธยา (วดศรสรรเพชญ )

มการวเคราะหและตความของนกประวตศาสตร เชอมโยงกบตานานของทาง ลานนา หลายฉบบ เชน ตานานโยนกเชยงแสน ตานานสงหนวตกมาร ตานานจลยทธกาลวงศ ซงประมวลความตามตานาน ไดวา พระราชวงศเชอสายจากพระเจาสงหนวต พระเจาพรหม และพระราชโอรสคอพระเจาศรไชย เชยงแสน ซงครองอยเมองเชยงราย ไดหนภยสงครามมาตงเมองใหมในเขตพนทของจงหวดกาแพงเพชร มชอเมองวา "เมองไตรตรงษ " ซงเปนเมองทเปนตนเรองของตานาน ทาวแสนปม ผเปนราชบตรเขย ของราชาแหงเมองไตรตรงษ ซงตอมาทาวแสนปมทรงยายมาสรางเมอง "เทพนคร" ขนทบรเวณฝงตรงขามกบเมองไตรตรงษ และทรงเปนพระราชบดาของพระเจาอทอง ตอมาพระเจาอทองจงยายเมองมาสรางเมองอยธยา จากความเชอมโยงดงกลาว ทาใหนกประวตศาสตรบางทาน สมมตชอราชวงศนวา "ราชวงศเชยงราย" ดวยเชนกน

เมองไตรตรงษตามต านานพระเจาพรหม ในพระราชพงศาวดาร ซงกรมสมเดจพระปรมานชตชโนรสทรงนพนธพระราชพงศาวดารสงเ ขป

ขนมาใหม มความตนเรองตางกบพงศาวดารกรงสยาม (ของรชกาลท ๒) เรมดวยกษตรยเมองเชยงรายพายศก ไดอพยพชาวเมองเชยงรายหนลงมาทางทศใต แลวสรางบานเมองใหมบรเวณเมองแปบ ซงเปนเมองรางอยรมแมนาปง (อยคนละฟากเมองกาแพงเพชรปจจบน) ภายหลงใหชอใหมวาเมองไตรตรงษ ตอมามลกเขยเปนสามญชนคน

17

เขญใจชอ นายแสนปม ไดเปนกษตรยเมองเทพนคร พระนามวาสมเดจ พระเจาศรชยเชยงแสน มโอรสชอ เจาอทอง ซงตอมาคอ สมเดจพระรามาธบด ผทรงสรางกรงศรอยธยา

ถาพจารณาความตนเรองของพระราชพงศาวดารสงเขป ฉบบกรมสมเดจพระปรมานชตชโนรส ใหละเอยด จะพบวามตานาน ๒ เรองอยปนกน คอ

เปนเรองพระเจาพรหม (ผพอ) จากดนแดนแควนโยนกบรเวณทราบลมแมนากก -อง -โขง ขบไลขอมดาลงมาถงดนแดนเมองกาแพงเพชร กบเรองพระเจาไชยสร (ผลก) แหงเมองโยนกนครศรชางแสน และเวยงไชยปราการ ถกกษตรยเมองสธรรมวด (สะเทม อยในพมา ) โจมตขบไลหนลงมาถงดนแดน เมองกาแพงเพชรเชนเดยวกบพระเจาพรหม (ผพอ) ทง ๒ เรองนมอยในตานานสงหนวตกมาร

ความเชอเรองพระเจาพรหมแควนโยนก เปนตนเคาราชวงศกษตรยครองกรงศรอยธยา มไดเพงมเมอกรมสมเดจพระปรมานชตชโนรส ทรงนพนธพระราชพงศาวดารสงเขปนเทานน หากมรองรอยมาแตกรงศรอยธยาแลว ตงแตสมเดจพระมหาจกรพรรดโปรดใหตงเมองนครชยศร กเอาชอเมองมาจากเคา ความเชอเรองพระเจาศร ไชย เมองเชยงแสน ซงเปนโอรสพระเจาพรหม แมในเอกสาร วน วลต กระบนทานเรองพรมเทพ สวนเอกสารของตาชาตกบลาลแบรแมจะไมชดเจนโดยตรง แตกมรองรอยของ การเคลอนยายจากสองฝงโขง แตทชดเจนคอเอกสารชอ พงศาวดารเมองเงนยางเชยงแสน ทชาวลานนาแตงขนราวพทธศตวรรษท ๒๓ รวมสมยกรงศรอยธยา ระบวา พระมหากษตรยอยธยา เปนชาตเชอวงศาแหงพระยาพรหมกมาร แสดงวาชาวลานนายคนนกเชออยางนนเชนเดยวกน

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๔ กทรงเชอเรองเชอสายวงศของพระเจาพรหมมาสรางแลวครองกรงศรอยธยา ตามพระราชพงศาวดารสงเขป ของกรมสมเดจพระปรมานชตชโนรส ดงสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงนพนธเลาเรองนวา

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4

18

"มพระราชนพนธพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวพระราชทานใหหมอดนสงไปลงพมพ ในหนงสอไจนสเรโปสตอร ทเมองกงตงเมอปกน จลศกราช ๑๒๑๓ พ.ศ. ๒๓๙๔ วาพระเจาอทอง เปนราชบตรเขยของพระเจาศรไชยเชยงแสน ไดรบราชสมบตสบพระวงศทางพระมเหส ครองราชยสมบต อย ๖ ป เกดโรคหาขนในพระนคร จงยายมาตงราชธานทเมองศรอยธยา" (ตานานหนงสอพระราชพงศาวดาร พระนพนธ สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ พมพอยในหนงสอพระราชพงศาวดาร ฉบบพระราชหตถเลขา เลม ๑ ฉบบพมพครงท ๒ โรงพมพไทย สะพานยศเส พ.ศ. ๒๔๕๗) สรปไดความวา มพระราชโอรสของพระเจาพรหมมหาราชไดหลบหนขาศกจากแควนโยนกอพยพผคนลงมาทางใต แลวเขาไปอาศยพกไพรพลในเขตพนทของกาแพงเพชร แลวสรางเมองขนใหมชอวา เมองไตรตรงษ

เมองไตรตรงษตามพงศาวดารโยนก พงศาวดารโยนกไดกลาววา เมอพระเจาพรหมกมารแหงเมองโยนกนาคพนธไดทรงขบไลพวกขอมออกจากแควนโยนกไดแลวกยกกองทพไลตดตามตพวกขอมไปอกนบเดอนและตบานเมองในแควนลวะรฐไดอกหลายตาบล โดยยกพลไปถงทองทใดกเขาตถงเมองนน รอนถงองคอมรนทร ทรงเหนวาเจาพรหมกมารไดไลฆาขอมและผคนลมตายเปนจานวนมาก จาตองชวยปองกนชวตมนษยเอาไวใหพนจากการ ถกฆาฟนจงตรสใหพระวษณกรรมเทวบตร ลงไปเนรมตกาแพงเมองเปนศลาขวางกนเสนทางทเจาพรหมกมารจะเดนทพตอไป ดวยพลงแหงเทวนภาพนนทาใหเจาพรหมไมสามารถเดนทพตอไปได จงหยดยง ตงทพอยเพยงเมองนนเอง และใหชอเมองนนวา กาแพงเพชร ตอมาจนถงสมยของพระเจาชยศร ซงเปนโอรสของพระเจาพรหม ไดมกองทพของพวกมอญเขามารกรานแควนโยนก ทาใหพระเจาชยศรตองอพยพพาผคนลงมาทางใต และมาตงพกไพรพลอยทเมองรางตรงตรงขามกบเมองกาแพงเพชร (เมองแปป) ตอมามชปะขาวคนหนงมาชใหตงพระนคร ณ สถานทซง ถอวาเปนชยภมทด วาแลวชปะขาวกอนตรธานหายตวไป พระเจาชยศรจงแจงประจกษในใจวา องคอมรนทราธราชแสดงมาชจดใหตงพระนคร จงใหตงพกพล ณ ทนนอยเปนเวลา ๓ วน แลวจงใหฝงหลก เมองตงเปนพระนคร ลอมระเนยดคายประตหอรบครบบรบรณทวพระราชนเวศนมณเฑยรสถาน ครนสาเรจจงเสดจขนครองพระนคร ขนานนามวาเมองกาแพงเพชร และสถานทซงพระอนทรจาแลงกายเปนชปะขาวมาชใหตงพระนครนนไดชอวา เมองไตรตรงษ ซงเวลานน มคนแสนครวตงบานเรอนอยรมแมนาตลอดสองฝากฝง

เมองไตรตรงษตามต านานสงหนวตกมาร

19

มเนอความในตานานสงหนวตกมารเลา

วา กาลครงหนงนานมาแลว ม โอรสของพระเจา พลอโกะ องคหนง ชอพระเจาสงหนวต ไดมาสรางเมองใหมขนทางใต ชอเมองโยนกนาคนคร เมองดงกลาวนอยในเขตละวา หรอในแควนโยนก เมอประมาณป พ .ศ .๑๑๑๑ เปนเมองทสงางามของยานนน ในเวลาตอมากไดรวบรวม หว เมอง ตาง ๆ ทออนนอม ใหมาเปนเมองขนแลวตงชอเปนแควนชอวาโยนกเชยงแสน มอาณาเขตทางทศเหนอตลอดสบสองปนนา ทางใตจดแควนหรภญชย มกษตรยสบเชอสายตอเนองกนมา จนถงสมยพระเจาพงคราชจงไดเสยเมองใหแกขอมดา

พระเจาพงคราช เจาผครองนครแหง

แควนโยนกเสยเมองใหแกขอมไป ไมนานนก กกลบเปนเอกราชอกครงหนงดวยพระปรชาสามารถของพระโอรสองคนอย คอ พระเจาพรหม ซงมอปนสยเปนนกรบ

20

อนสาวรยพระเจาพรหม

และ มความกลาหาญ ไดสรางสมกาลงผคน ฝกหดทหารจนชานชานาญ แลวคดตอสกบขอม ไมยอมสงสวย ใหขอม เมอขอมยกกองทพมาปราบปราม กตกองทพขอมแตกพายกลบไปและยงไดแผอาณาเขต เลยเขามาในดนแดนขอม ไดถงเมองเชลยง และตลอดถงลานนา ลานชาง แลวอญเชญพระราชบดา กลบไปครองโยนกนาคนครดงเดม แลวเปลยนชอเมองเสยใหมวาชยบร สวนพระองคเองนนลงมาสรางเมองใหมทางใตชอเมองชยปราการ ใหพระเชษฐา คอ เจาทกขตราช ดารงตาแหนงอปราช นอกจากนน กสรางเมองอนๆ เชน เมองชยนารายณ นครพางคา ใหเจานายองคอนๆ ปกครอง

เมอสนรชสมยพระเจาพงคราช พระเจาทกขตราช กไดขนครองเมองชยบร สวนพระเจาพรหมและโอรสของพระองคกไดครองเมองชยปราการตอมา ในสมยนนขอมกาลงเสอมอานาจ จงมไดยกกาลง มาปราบปราม ฝายไทยนน แมกาลงเปนฝายไดเปรยบ แตกคงยงไมมกาลงมากพอทจะแผขยาย อาณาเขตลงมาทางใตอกได ดงนนอาณาเขตของไทยและขอมจงประชดกนเฉยอย

เมอสนรชสมยพระเจาพรหม กษตรยองคตอ ๆ มาออนแอและหยอนความสามารถ ซงมใช แตทนครชยปราการเทานน ความเสอมไดเปนไปอยางทวถงกนยงนครอน ๆ เชน ชยบร ชยนารายณ และนครพางคา ดงนนในป พ.ศ.๑๗๓๑ เมอมอญกรฑาทพใหญมารกรานอาณาจกรขอมไดชยชนะแลว กลวงเลยเขามารกรานอาณาจกรไทยเชยงแสน ขณะนนโอรสของพระเจาพรหม คอ พระเจาชยศร ปกครองเมองชยปราการ ไมสามารถตานทานศกมอญได จงจาเปนตองเผาเมอง เพอมใหพวกขาศกเขาอาศย แลวพากนอพยพลงมาทางใตของดนแดนสวรรณภม จนกระทงมาถงเมองรางแหงหนงในแขวงเมองกาแพงเพชร ชอเมองแปป ซงเปน

21

เมองรางฝงกาแพงเพชรไดอาศยอยทเมองแปปอยหวงระยะเวลาหนงเหนวาชยภมไมสเหมาะสม จง ไดยายไปสราง เมองไตรตรงษ

เมองไตรตรงษตามเอกสารประชมพงศาวดาร มหลกฐานเกยวกบเมองไตรตรงษและพระเจาอทองวาเปนใครมาจากไหน ปรากฏอยในหนงสอประชมพงศาวดาร ฉบบกาญจนาภเษก เลม ๑ ซงเขยนไวมความวา ในกาลครงนนยงมบรษผหนง มสรรกายเปนปมเปาหดตอมทวทงตว เปนคนไพรอยในบานนอกใตเมองไตรตรงษ อนชอวาเมองแปปนนลงมาทางไกลวนหนง ทาไรปลกฟกแฟงแตงนาเตาพรกมะเขอตาง ๆ กลวยออย เผอก มน ขายแลกเลยงชวต หาภรยามไดมาชานาน มะเขอตนหนงอยใกลบนไดเรอน บรษนนไปเบาลงทรมตนมะเขอนนเนอง ๆ ลกมะเขอนนใหญโตงามกวาทกตนในไรนน ผลมะเขอนนเปนทรกทชอบใจยงนก

22

ทาวแสนปม

ครงนนยงมราชธดาแหงพญาไตรตรงษพระองคหนง มพระรปพระโฉมงามพรอมบรบรณดวยเบญจกลปยาน จงมพระนามชอนางแกวกลญาน มอายได ๑๗-๑๘ ป มพระทยสภค ยนดดวยราคจต คดอยากเสวยมะเขอเปนกาลงยงนก จงให ทาสา ทาส ไปเทยวหาซอมะเขอ ทาสา ทาส นนจงไปเทยวหาซอมะเขอทตลาดใตเหนอหลายแหงไมไดมะเขอ จงสบเสาะไปจนถงไรของบรษนน จงซอมะเขอลกใหญงามของบรษเปนปมนนได จงนาถวาย แกพระราชธดา พระราชธดาขงเสวยมะเขอนน จะมเหตใหบงเกดโอชารสซบซาบ ใหนางมจตปตโสมมนสยนดยงนกเปนกาลง จนมกายกาเรบตาง ๆ ทงนนางนนจะไดพระราชบตรผมบญมาเกด แลจะไดพระภสดาสามผมบญาธการมาก อนงเหตภาวะแหงคนทงสามนนไดกระทาบญมาดวยกนแตกอน ในกาลนนสตวผหนงมบญญาธการไดกระทามามาก มาอบตปฏสนธบงเกดในครรภนเครธรนแหงพระราชธดานน ดวยเหตวานางไดเสวยมะเขออนเปนชออปสยสมภวะหงบรษสวรกายเปนปม อนกระทาปสสาวะ ในทใกลรมตนมะเขอนน ครรภอทรแหงนางแกวกลปยานนนกเหนปรากฏขนมา ฝายพระญาตพระวงศา ครนเหนครรภแหงนางเหนวปรต จงไตถามตามประเพณคดโลก ไดฟงเหตอนนางดวยวาจาสจ วา ขานมไดคบหาสงวาสดวยบรษผใดผหนงเปนอนขาด กเหนความจรงดวยสจรต ดวยอาณภาพบญ แหงสตวอนอยในครรภนน พระญาตวงศทงหลายมไดโกรธ เชอถอชวยกนอภบาลรกษาครรภดวยเมตตาจต นางนนกรกษาครรภนนมา เมอถวนกาหนดทศมาศจงคลอดซงพระราชบตร ทรงพระรปโฉมงามยงนกประดจรปทอง ประกอบดวยลกษณะอนบรบรณ

23

พระเจาอทอง

พระญาตวงศมพระเมตตารกใคร ชวยบารงบาเรออปถมภนาการ เลยงรกษาดวยสจรตเปนปกตมา สมเดจพระอยกานนมพระทยปรารถนา เพอจะเสยงทายพระราชนดดา ทดลองดจะใครรวาบรษผใดจะเปนบดาของพระราชกมาร ครงทรงพระดารแลวจงสงแกราชบรษทงหลายวา “ทานทงหลาย จงใหคนเอาฆองกลองไปเทยวตปาวบอกกลาวแกบรษทงหลายในกรงนอกกรงศรฯ แขวงจงหวดจงทวตงแตพรงนไป ๓ วน ใหบรษทงหลายเขามาในพระราชวง ใหถอมาซงขนมและผลไมตาง ๆ ตามทมแตสงละนอยใหเรงเขามา” ราชบรษทงหลายกใหไปเทยวตฆองรองปาวทวทกทศตามรบสง ฝายบรษทงหลายรวารบสงใหเขาไปในพระราชวง ดงนน ไดขนมบาง ไดผลไมตาง ๆ กน เผอก มน กลวย ออย ตามทมกถอเขาไป ในพระราชวง สมเดจพระอยกาใหตกแตงประดบพระราชนดดา ดวยเครองกมารอาภรณ อลงกาอนวจตร วภษตสงวาลงามเลศแลว จงใหพระหลานแกวนสทนาการเหนอราชอาสน อนตกแตงเปนอนดในพระราชฐาน แลวใหเรยกหาบรษเขามาทละคน ใหถอขนมของกนกลวยออยผลไมเขาไปสสานกแหงพระราชกมาร สมเดจพระอยกาจงอธษฐานวา “บรษผใดเปนบดาของราชกมารแทจรงไซร กใหพระราชกมารนจงถอขาวของวตถของบรษนน ถามใชบดา อยาใหพระราชกมารถอขาวของวตถของบรษผนนเลย” ครนตงอธฐานแลวกใหพระราชกมารเขาไปถอเอาของวตถบรษนน แลชายแสนปมนนไดแต กอนขาวเยนถอมากอนหนง พระราชกมารกเขากอดคอ แลวรบเอากอนขาวเยนมาเสวย ชนทงปวงเหนพศวงชวนกนตเตยนตาง ๆ พระเจาไตรตรงษ พระเจาไตรตรงษละอายพระทยไดความอปยศ จงพระราชทานพระราช

24

ธดาและพระราชนดดาใหแกนายแสนปม ใหใสแพลอยไปถงทไรมะเขอ อนเปนทอยไกลจากพระนครวนหนง ชายแสนปมกพาบตรภรรยาขนสไร ดวยเดชะบญชนทง ๓ บนดาลให สมเดจจอมอมรนทราธราช นมตกายเปนวานร เอากลองทพยมาสงใหชายแสนปม แลวตรสบอกวา “ทานปรารถนาสงใดจงตกลองน อาจใหสาเรจความปรารถนาไดสน” ชายแสนปมจงปรารถนาใหรปงาม จงตกลองนน ปมเปาทงปวง กอนตรธานสญหาย รปกายนนกบรสทธ แลวกนากลองนนมาสทอยแลวกบอก แกภรรยา นางกมความยนด จงตกลองทพยนมตทองใหชางตอทองใหพระโอรสบรรทม เหตดงนนพระราชกมารจงมนามวา “เจาอทอง ” จาเดมแตนนมา จลศกราช ๖๘๑ ปมะแมเอกศก บดาเจาอทองจงตกลองทพยนมต เปนพระนครขนในทนนใหนามชอวา เทพมหานคร เหตสาเรจดวยอานภาพเทพยดา แลชนทงหลายชวนกนมาอาศย ณ เมองนนเปนอนมาก พระองคไดเสวยราชสมบตทรงพระนามพระเจาสรไทยเชยงแสน (ศรวชยเสยงแสน) ปรากฏในสยามประเทศน จลศกราช ๗๐๖ ปวอกฉอศก สมเดจเจาสรไชยเชยงแสน ทวงคต อยในราชสมบต ๒๖ ป แลวกลองทพยนนกอนตรธานหาย สมเดจพระเจาอยทองราชโอรสไดเสวยราชสมบตแทนพระราชบดาได ๖ พระพรรษา ทรงพระปรารภจะสรางพระนครใหม จงใหราชบรษเทยวแสวงหาภมประเทศทมพรรณมจฉาชาตบรบรณ ราชบรษกเทยวหามาโดยทกษณ ถงประเทศทหนองโสน กอรปดวยพรรณปลาพรอมทกสง จงกลบไปกราบทล พระเจาอทองจงยกจตรงคโยธาประชาราฎรทงปวงมาสประเทศทนน จลศกราช ๗๑๒ ปขาลโทศก ทรงสรางพระนครเสรจใหนามชอ กรงเทพมหานคร ตามนาม พระนครเดม ๑ ใหนามชอ ทวารวด เหตมคงคาลอมรอบดจนามเมอง ทวารวด ๑ ใหชอ สอยทธยา เหตเปนทอยแหงชนชราทงสอง ศรแลตาอทธยา เปนสามภรรยากน อาศยอยในทนนนาม ๑ แลนามทงสามประกอบกนจงเรยกวา กรงเทพมหานครทวารวดศรอยทธยา สมเดจพระเจาอทองไดราชาภเษกเสวยราชสมบต พระชนมได ๓๗ พระพรรษา ถวายพระนาม สมเดจพระเจารามาธบด แลเมอไดราชาภเษกนน ไดสงขทกษณาวรรตภายใตตนหมนในพระนครสงข ๑ แลวทรงสราง พระทนงไพรทรยมหาปราสาททอง สองทนงไพรชนมหาปราสาท องคหนง พระทนงไอยสวรรมหาปราสาท องคหนง แลวให พระบรมราชาธราช (ขนหลวงพะงว) ผเปนพระราชวงศผใหญ ตรสเรยกวา พระเชษฐธราชนนไปครองเมองสพรรณบร ใหพระราชบตรทรงพระนาม พระราเศวร ไปครองเมองลพบร ครงนนเมองประเทศราชขน ๑๖ เมอง คอเมองมะลากา ๑ เมองชะวา๑เมองตะนาวส ๑ เมองทวาย๑เมองเมาะตะมะ ๑ เมองเมาะ ลาเลง๑ เมองนครศรธรรมราช ๑ เมองสงขลา ๑ เมองจนทบรณ ๑ เมองพระพศนโลกย ๑ เมองสวรรคโลก ๑ เมองสโขทย ๑ เมองพไชย ๑ เมองพจตร ๑ เมองกาแพงเพชร ๑ เมองนครสวรรค ๑ และพระองคสรางวดพทธไทสวรรคแลวดปาแกว จลศกราช ๗๓๑ ประกาเอกศก สมเดจพระรามาธบดสวรรคตอยในราชสมบต ๒๐ ป.

25

เมองไตรตรงษตามประวตแมน าเจาพระยา มตานานของแมนาเจาพระยาทเกยวของอยกบเมองไตรตรงษอยดวย โดยไดเคาเรอง มาจาก สมด

ขอย วดเขอนแดง ตาบลนครสวรรคตก อาเภอเมอง จงหวดนครสวรรค ซงใน ปจจบนสมดขอยดงกลาว นไดสญหายและไมทราบวาผใดเอาไป แตนายออม ศรรอด แหงโรงเรยนศรสคควทยา ตลาดสะพานดา ตาบลนครสวรรคตกอาเภอเมองจงหวดนครสวรรคไดเรยบเรยงเอาไว

ตามตานานกลาววา เมอประมาณ ปพทธศกราช ๑๘๙๓ พระเจาอทอง ทรงสรางกรงศรอยธยาเปนราชธาน และไดขนครองราชยสมบตทรงพระนามวา "สมเดจพระรามาธบดท 1"

พระรามาธบดท 1

ในขณะทพระองค ทรงไดขนครองราชยนนไดให พระราเมศวร ราชบตรไปปกครองเมองลพบร และไดให

ขนหลวงพระงว พระเชษฐาไปปกครองเมองสพรรณบร พทธศกราช ๑๙๑๒ พระเจาอทอง สวรรคต พระราเมศวร ราชโอรสไดขนครองราชยแทน แตใน

เวลาตอมากจาตองถวายราชสมบตให ขนหลวงพระงว พทธศกราช ๑๙๑๓ ขนหลวงพระงวไดขนครองราชยทรง

26

พระนามวา “สมเดจพระบรมราชาธราชท 1” นบเปนกษตรยองคท ๓ ของกรงศรอยธยา พระองคทรงใฝพระทยในการทาสงครามมาแตสมยพระเจาอทอง

ในขณะนนกรงสโขทยม พระมหาธรรมราชาลไท เปนกษตรยปกครอง บานเมองกาลงอยในภาวะ ออนแอมาก ประเทศราชตางแขงเมอง ทางกรงสโขทยไมสามารถไปตคนมาครอบครองเหมอนดงเดม ไ ด พทธศกราช ๑๙๑๕ สมเดจพระบรมราชาธราชท ๑ พระองคทรงยกกองทพเขาตแควนสโขทยตอนใต โดยยกกองทพเขาตเมองจาปา (ชยนาท) ไดกอนแลวยกทพมาตงมนลอมเมองพระบางไว ซงเมองพระบางนนเปนเมองหนาดานตอนใตของสโขทย ตงอยบนฝงแมนาใหญม เจาพระยาอนมานวจตรเกษตร เปนเจาเมองในขณะนนมเมองในการปกครองอก ๔ เมอง คอ

๑. เมองไตรตรงษ อยทางเหนอเมองพระบาง ม เจาพระยาอษฎานภาพ เปนเจาเมอง (ปจจบนอยในเขต อาเภอเมอง จงหวดกาแพงเพชร) ๒. เมองไพศาล อยทางทศตะวนออก ม เจาพระยาราชมณฑป เปนเจาเมอง (ปจจบนคอบานหนองไผ ตาบลหนองไผ อาเภอไพศาล จ.นครสวรรค) ๓. เมองการง อยทางทศตะวนตก ม พระยาวเศษสรไกร เปนเจาเมอง (ปจจบนคอ บานการง ตา บล วงหน อาเภอบานไร จงหวดอทยธาน) ๔. เมองจาปา อยทางทศใต (ปจจบนคอ จงหวดชยนาท) เจาพระยาอนมานวจตรเกษตร มทหารเอกอย ๒ คน คนหนงชอ สมบญ อกคนหนงชอ ศร แตทวา ศร ไปขนกบฝายกรงศรอยธยา เพอหวงจะไดเปนใหญในพระบาง ทางดานเมองหนาดานของเมองพระบางทงสาม (เวนนครจาปาซงถกกรงศรอยธยายดไปแลว) จงไดยกทพมาชวย อยธยาลอมเมอง พระบางอยถง ๕ เดอนเตม แลว ศร ผทรยศ กสามารถนากองทพอยธยาเขาตเมองพระบางไวได เจาพระยาทงสพรอมดวย สมบญ ทหารเอกถกจบได สมเดจพระบรมราชาธราชท ๑ ใหทหารนาตวเจาพระยาทงสและสมบญเขาเฝาพระองคตรสวา “เราไดทราบวาพวกทานกลาหาญและเขมแขงนก เรายนดทไดพบและรจกพวกทาน เราตองขอโทษทตองเขาตเมองพระบางเพราะเราเหนวาสโขทยนบวนจะเสอมโทรมลงเปนชองทางให ขาศกศตรจโจมเขามาแยงยอถอปกครอง เราจงคดรวบรวมไทยไวใหเปนปกแผนเราเหนวาพวกทานทงหาคนนเปนคนซอสตยกตญญมนอยตอพระเจาอยหวของทานยงนก ยากทจะหาคนอยางพวกทานไดอก เราจะขอใหทานรบราชการกบเราสบไป”

27

หนองสมบรณ จงหวดนครสวรรค

พระยาอษฎานภาพ เจาเมองไตรตรงษจงกราบทลวา "นบเปนพระมหากรณาธคณอนหาทสดมไดแตเสยใจทขาพระพทธเจาทงหาน ไดถอนาพพฒนสตยาในพระเจาอยหวแหงราชวงศสโขทยเสยแลว มอาจอยตากหนารบความสขและ ลาภยศของใตฝาละอองธลพระบาทไดในเมอพระเจาอยหวของขาพระพทธเจากาลงตกอบซาขาทงหากลบมาชวยพระเจาแผนดนองคใหมชงราชบลลงก" สมเดจพระบรมราชาธราชท ๑ จงตรสตอบวา "ทานเขาใจผด เราตงใจไววาหากไดกรงสโขทย เราจะไมทาใหกรงสโขทยตองเดอดรอน คงใหดารงพระยศเปนกษตรยฝายเหนอตามเดมแตรวมอยกบอยธยา" พระยาราชมณฑป จงกราบทลตอไปอกวา "จะมประโยชนอะไรทจะตองอยอยางผแพ อยอยางประเทศราช ขาพระพทธเจารพระทย ของพระเจากรงสโขทยดวา พระองคไมพงปรารถนาทจะใหพระองคทรงชบเลยง ขาพระพทธเจาขอยนยนวาแมแผนดนยงไมกลบหนาตราบใดแลว กตองหาทางกอบกกรงสโขทยกลบคนมาจนได และเมอนนเลอดไทยกตองหลงกนอก" พระยาวเศษสรไกร กลาวเสรมวา "ขาพระพทธเจาขอยนยนวา พวกขาพระพทธเจาตงแตปยาตายายมาถงเจดชวโคตร เคยแตเปนขาของพระเจากรงสโขทย ทจะกลบมาเปนขาของอยธยานนอยาหมาย ชาวเหนอถอเปนคตประจาสนดานวาอยอยางผแพ เมอแพแลวอยไปประเสรฐอยางไรขอใหประหารขาพระพทธเจาเสยเถด " "อายบญกเหมอนกน อยาตองใหเปนหมาสองรางอยางอายศรเลย ขอใหพระองคชบเลยง อายหมาหวเนาไวเปนขาแตตวเดยวเถด" สมบญ ทหารเอกพดดวยความโกรธแคน สมเดจพระบรมราชาธราชท 1 ไดฟงสมบญพดดงนนจงตรสปลอบวา

28

"เจาสมบญเวรยอมระงบดวยการไมจองเวร เราไทยดวยกน คอยพดคอยจากน ออมชอมกนไวไมดกวาหรอ เปนขาคนไทยดวยกนยงดกวาเปนขาของคนตางดาวทาวตางแดน แลวเจาจะเอาอยางไรตอไป" " ไมยาก ขาพระพทธเจาขออยางเดยว คอ ฆาพวกขาพระพทธเจาเสยใหหมด" สมบญ พดดวยใจเดดเดยว สมเดจพระบรมราชาธราชท ๑ จงตรสตอไปวา “เราจนใจเมอพวกทานทงหาตองการเชนนน แตเราใหพวกทานเลอกตายตามสมครใจ" สมบญ กราบทลวา "สาหรบขาพระพทธเจาสมบญทหารเอกเมองพระบางเกดทหนองสาหราย เกดทไหนกอยากตายทนนเอารางถมแผนดนมาตภม ขอใหเอาขาพระพทธเจาไปฆาเสยทหนองสาหรายเถดจะเปน พระมหากรณาธคณอยางยง" สมเดจพระบรมราชาธราชท ๑ จงตรสกบทหารทงหลายวา "ทหารจงดไวเปนเยยงยางจะหาคนทประเสรฐอยางนไดยากมาก เพอใหชาวพระบางมใจระลกถง ความดงามและวรกรรมของเจาสมบญ เราขอประกาศเปลยนชอหนองสาหรายเสยใหมวา "หนองสมบญ " เพอเปนอนสรณแหงความกลาหาญของสมบญทหารเอกแหงเมองพระบางทหารพาสมบญไปได " เจาพระยาอนมานฯ จงกราบทลวา

"ขาพระพทธเจาทงสเปนศษยสานกเดยวกนตางอยยงคงกระพนไมมทางฆาพวกขาพระพทธเจา ไดขอไดโปรดนาพวกขาพระพทธเจาไปกดใหจมนาตายทแมนาหนาเมองนเถด"

สมเดจพระบรมราชาธราชท ๑ เมอไดฟงดงนนจงตรสวา "เราเสยดายทานทงส แตเรากจนใจในความตงใจของทาน" แลวจงสงทหารใหนาพระยาทงสไปกดนาใหจมนาตายทหนาเมองพระบางตามความประสงค กอนตาย

เจาพระยาทงสไดตงจตอธษฐานวา "ขาแตพระคงคาอนศกดสทธทสงสถตอย ณ วงนาอนเยอกเยนน ขาพระพทธเจาทงสไดเกดมาในลมอก

แมนาน ลกไดอาศยดมกนมาชวลกชวหลาน แมมไดเคยเหอดแหง บดนขาพระพทธเจาทงส สนวาสนา ขอฝากดวงวญญาณแหงชายชาตทหารกรงสโขทยไวกบพระแมคงคา ดวยเดชะความซอสตย กตญญกตเวทของขาฯ ขอใหแมนาสายนจงอยามวนใดเหอดแหงจงเปนสายธารชวตของชาวไทย ไดหลอเลยงพชผลแหงไรนา พาเอางวนดนเหนออนเกดจากซากของผกลาหาญ ทขาหลงเลอดเนอปกปองปฐพ ไปเปนอาหารแหงพชทแมพระคงคาไหลผานไป ขอใหชาวไทยในลมแมนาสายนจงวฒนาสถาพรตลอดชวฟาดนสลาย"

แลวแมนาสายนกปรากฏชอเรยกขาน เพอเปนอนสรณแหงวรกรรมในความกลาหาญและซอสตยของเจาพระยาทงสผครองเมองหนาดานตอนใตของสโขทย วา "แมนาเจาสพระยา " ตงแตนนเปนตนมา แตบดนกาลเวลาไดผานมา ๖๐๐ ปเศษ คาวา "ส" ไดจางหายไป เหลอเพยงแต "เจาพระยา" เทานน

29

เรองราวเหลานแมจะเปนตานานหรอนยายกจรง แตสวนหนงไดบงบอกใหเหนถงรองรอย ตามความทรงจาเกา ๆ ทเลาถายทอดกนมาตงแตครงบรรพบรษ ซงทาใหมเคาแหงการตามรอยเขาไปศกษาไดอยางไมหลงทาง

แมน าเจาพระยา

เมองไตรตรงษในนยายปรมปรา

มบทละครเรอง ทาวแสนปม พระราชนพนธในพระบาทสมเดจ พระมงก ฎเกลาเจาอยหว พระองคทรงสนนษฐานเพมเตมจากตานาน เรองทาวแสนปม ซงทรงพระ ราชนพนธเอาไวดงน

เมอราวจลศกราช 550 พ.ศ.1731 มพระเจาแผนดนไทยองค หนง เปนเชอวงศของพระเจาพรหมมหาราช ทรงพระนามวา ทาวไชยศร ครองเมองฝางอย ไดถกขาศกจากรามญประเทศยกมาตเมอง ทาวไชยศรส ไมไดจง หนลงมาทางใต พบพวกไทยทอพยพกนลงมาแตกอนแลว ตงอย ตาบลแพรก พวกไทยเหลานนหาเจานายเปนขนครองมได จงอญเชญทาวไชยศรขนเปนขนเหนอตน ทาวไชยศรจงสรางราชธานใหม เรยกนามวานครไตรตรงษ ทาวไชยศรครองนครไตรตรงษจนทวงคตเชอพระวงศได ครองราชสมบตสบมาอก ๔ ชวคนทาวไตรตรงษชวท ๔ มราชธดา

30

อยองคหนง มรปโฉมงดงามมาก กตตศพทเลาลอ ระบอไปในเมองตางๆ ทราบถงพระเจานครศรวชย จงใชท ตไปทาบทามเพอขอนางนนเปนมเหสแหงพระชนเสนราชโอรสผเปนยพราช แตทาวไตรตรงษไมมราชโอรสกปรารถนาจะไดเขย มาเปนกษตรยครองเมองสบไป จงตอบวาถาทาวศรวชยยอมเปนเมองขนจงจะยกพระธดาให ทาวศรวชย กไมยอมจงงดกนไป ครนเมอราวปฉล จลศกราช 675 พ.ศ.1857 พระชนเสนมความปรารถนาจะใครเหน ตวนางธดาไตรตรงษ จงลาพระราชบดาไปยงเมองไตรตรงษ แตครนจะตรงเขาไปกเหนไมสะดวกดวย พระบดากบทาวไตรตรงษผดใจกนอย จงใชอบายแปลงตวเปนยาจกเอาฝนและเขมาทาใหเปอนเปรอะ เอารงคแตมตวใหดประหนงวาเปนปมปมทวไปทงตว นงหมใหปอนแลวกเขาไปในเมองไตรตรงษ ไปอาสารบใชผเฝาสวนหลวงอย เพอหาชองดตวนาง

อยมาวนหนงนางธดาไตรตรงษออกไปประพาสสวนหลวง พระชนเสนไปเทยวเดนเกบ ผลหมากรากไมและผกหญาอย ไดเหนตวนางกมความรก จงเขาไปหาและนาผกไปถวาย นางสงเกตด พระชนเสนเหนไดวาไมใชคนไพรจรงจงใหนางขาหลวงซกด พระชนเสนกใหการแตเพยงวาชอนายแสนปม นางสงวาใหหมนเกบผกสงเขาไปในวง แลวกกลบเขาวง

ฝายพระชนเสนกลบไปถงทพกแลว ไตรตรองดเหนวาทาทางนางจะมความรกใครบางแตยงไมแนใจ จงใชอบายเอาเหลกแหลมจารเปนหนงสอบนมะเขอเปนถอยคาเกยวเลยบเคยงเปนนยๆแลว นามะเขอกบผกอนๆสงไปใหนางฝายนางไดเหนหนงสอนนแลวกเขยนตอบใสหอหมากฝากไปให นายแสนปม พระชนเสนไดรบหนงสอตอบ เขาใจไดวานางสมครรกใครในตนเปนแนแลว จงเขาไปหานาง ทในวง และพบปะกนหลายครงจนนางตงครรภตอมาพระบดาของพระชนเสนประชวร พระชนเสนตองรบกลบไปนครศรวไชย เมอไปถงพระบดาโปรดใหเปนผชวยวาราชการ จงไมมโอกาสทจะไปรบนาง

ครน ณ วนท 2 เดอน 8 ขน 5 คา ปขาล จลศกราช 676 พ .ศ . 1857 พระราชธดาทาวไตรตรงษประสตพระโอรสโหรทานายวาจะไดเปนพระยามหากษตรยทรงเดชานภาพยงใหญ ทาวไตรตรงษผเปนตา อยากทราบวาใครเปนบดาแหงหลาน ถามพระธดากไมใหการอยางไรทงสน ถามพวกขาหลวงกไมมใครรเรองอะไร คงเปนแตโจษกนวาตงแตไดเสวยมะเขอซงนายแสนปมถวายแลวกทรงครรภ ทาวไตรตรงษ ทรงไตรตรองดกคดวา ผชายถาไมเปนคนด ทไหนจะบงอาจลอบลกสมครสงวาสกบพระธดาเชนนนได จงคดหาวธทจะหาบดาแหงกมาร โดยปรกษากบมหาราชครเปนท ตกลงพรอมกนวาใหปาวประกาศ ใหบรรดาทวยลกเจาลกขนและ ทวยราษฎรมาพรอมกนยงหนาพระลานใหถอขนมนมเนยตดมอมาแลวอธษฐานวาถาผใดเปนบดาพระกมาร ขอใหพระกมารรบของจากมอ ผนนกตตศพทคาประกาศทราบไปถงพระชนเสน จงให เตรยมรพลสกลโยธาเปนทพใหญ ตงพระทยวาอยางไรๆกตองรบพระธดามาใหได

31

พอใกลถงนครไตรตรงษกสงใหทพหยดพกอย แลว สงอบายแกขนพลไว เสรจแล วพระชนเสนจงแปลงเปนนายแสนปมถอขาวเยนกอนหนงเขาไปยงพระลาน

ครนถงเวลากาหนด ทาวไตรตรงษกออกยงหนาพระลานใหเชญพระนดดาออกมาและพระองคทรงตงสตยาธษฐานแลวกใหอมพระนดดาไปเทยวดคน พระกมารกไมรบของๆใครสกคนเดยว จนกระทงนายแสนปมชกอนขาวเยนใหจงไดรบ ทาวไตรตรงษเหนหลานรบกอนขาวเยนของนายแสนปมเปนการผดคาดคะเนทงรสกอบอายแกธารกานลวาพระธดาเลนชกบคนเลวเชนนน ขบพระธดาออกจากพระนคร โดยทนท และดาวานายแสนปมตางๆ นายแสนปมจงกลาววาถงขบไลกไมวตก เมองจะสรางอยเองใหม สกเทานกได ทงไมมความเกรงกลวใครเลยเพราะพอตอนทเภรขน รพลกจะมมาเหมอนนามหาสมทร ทาวไตรตรงษสาคญวานายแสนปมพดอวดดจงทาใหตกลอง แสนปมกตกลองอนทเภรขน 3 ลา ขณะนนขนพลแหงนครศรวไชยไดยนเสยงกลอง กใหพลโหรองขนตามทพระชนเสนไดตรสสงไว ไตรตรงษตกใจตะลง หมดทามรทจะทาประการใดตอไป แลเหนถนดวาเสยทาเขาแลว กไดแตจายอมทาวเทานน และถงแมวาจะวงวอนงอนงอพระชนเสนใหเขาอย เขากคงไมอย พระชนเสนกคงเปนอนไดรบนางและบตรกลบไปนครศรวไชย นทานเรองนายแสนปม ถอเปนมลเหตหนงททาใหผคนทงหลายเชอกนวา สมเดจพระรามาธบดท ๑ (พระเจาอทอง) ซงเปนราชบตรของนายแสนปมและเปนรชทายาทครองเมอง เทพนคร ตอมาได ๖ ป พระเจาอทองทรงยายราชธานใหมซงมความบรบรณพนสขกวาเมองเทพนคร โดยทรงเหนวา ตาบลหนองโสนมชยภมเหมาะสมด พระเจาอทองจงสงเคลอนยายไพรพลลงมาสรางเมองใหมทกรงศรอยธยาเปนราชธาน

ฆองทปรากฏทปรากฏหนาศาลทาวแสนปม

เมองไตรตรงษสมยทวาราวด เมองไตรตรงษเปนเมองโบราณทเกาแกอกเมองหนง ของ จงหวด กาแพงเพชรพบหลกฐานแสดงวา เปนเมองเกาในสมยทวารวดตอเนองมาถงสมยสโขทย ดงหลกฐานวตถโบราณ จากการขดคนภายในบรเวณเมองพบ

32

เศษภาชนะ ดนเผา ตะกรนขเหลกจานวนมาก พบตะเกยงดนเผาสมยทวาราวด จงสนนษฐานวาเมองนนาจะ พฒนามาตงแตสมยทวารวดหรอกอนหนานน

เมองไตรตรงษสมยสโขทย เมองไตรตรงษในสมยสโขทยคงจะมความเจรญรงเรองเปนอนมากโดยไดตกเปนสวนหนง ของ

อาณาจกรสโขทย เปนเมองขนของเมองลกหลวงกาแพงเพชร เพราะในชวงนนสโขทยไดขยายอาณาจกร ลงมาทางตอนใตยดไดเมองไตรตรงษ เลยลงไปถงเมองนครพระราม (ชยนาท) โดยสงลง ของกษตรยสโขทยมาเปนเจาเมอง หลกฐานทวาเมองไตรตรงษเปนเมองสาคญชนลงของกษตรย กรงสโขทยคอขอความทพบในศลาจารกสโขทย (กฎหมายลกษณะโจร) จารกหลกนเลาถง สมเดจบพตรมหาราชบตร ราชศรบรมจกรพรรดราช ผครองกาแพงเพชรขนไปเสวยราชยยงกรงสโขทย และมขอความในจารกตอนหนงวา “พระราชมาตละบพตร มนตรอนชต ลงตนเลยงเจาเมองตรายตรงษ กบดวยนกปราชญราชกวมสกลพรรณนงถวายอญชล” จากขอความในตอนนสรปไดวาม นาของกษตรยองคน (พระราชมาตลบพตร) ไปเขาเฝา พรอมดวย ลงเลยงซงเปนเจาเมองไตรตรงษ ซงแสดงวาในชวง พ.ศ. ๑๙๑๖ เมองไตรตรงษอยในอาณาเขตของกรงสโขทย

ยงมหลกฐานสาคญทแสดงถงความเปนเมองรวมสมยของเมองไตรตรงษกบเมองของสโขทยคอเจดยฝมอสกลชางสโขทยทสรางไวในเมองไตรตรงษและนอกเขตเมองอยางทเจดยวดวงพระธาต

เมองไตรตรงษสมยอยธยา

เอกสารจากพงศาวดารฉบบปลก ซงนายไมเคล รคคาร ไดนาลงในหนงสอสยามสมาคม มขอความสรปไดวา เมองสโขทยไดตกเปนเมองขนของอยธยาอกครงเมอสมยของพระบรมราชาธราชท ๒ และไดแบงอาณาจกรสโขทยออกเปน ๔ สวน คอ สวนท ๑ ใหพระมหาธรรมราชาท ๔ (บรมปาลมหา

33

ธรรมราชา) ครองเมองอยทสองแควหรอพษณโลก สวนท ๒ ใหพระยารามครองเมอง อยทสโขทย สวนท ๓ ใหพระยาเชลยงครองเมองอยทสวรรคโลก และสวนท ๔ ใหเจาแสนสอยดาว ครองเมองอยกาแพงเพชร

มขอความในพงศาวดารอกฉบบหนงซงเปนฉบบคแฝดกบพงศาวดารฉบบปลกของ นายไมเคล รคคาร ซงบอกใหทราบวาเจาแสนสอยดาวผครองเมองกาแพงเพชรนนเปนพของพระยาเชลยง และมขอความเกยวพนกบเมองไตรตรงษตอนหนงกลาววา “เจาศรวภกด ซงเปนรองจากแสนสอยดาว ไดเจรจากบพระยารามและมหาธรรมราชาท ๔ วาจะเปนทพหนายกขนไปไตรตรงษ

ขอความในพงศาวดารทยกขนมาดงกลาวแสดงใหเหนวาในชวงนนเมองกาแพงเพชรม เจาแสนสอยดาวปกครองอย เมองกาแพงเพชรตองสรบกบเมองอน ๆ ทพหนาทยกมาเมองไตรตรงษ ถกตกลบมาจนตองใหพระยาเชลยงไปชวยตเมองแลวแตงตงใหเจาไกรไดครองเมองไตรตรงษ ซงแสดง ใหเหนวาในชวง พ.ศ. ๑๙๗๕ เมองไตรตรงษมเจาเมองจากทางเหนอเขามาปกครองเมองไตรตรงษ

จากหนงสอลลตยวนพาย ซงแตงขนมาเพอสรรเสรญสมเดจพระบรมไตรโลกนาถเปนเรองราว การทาศกสงครามระหวางอยธยากบลานนา กลาวถงพระยายทธษฐระ เจาเมองพษณโลกวาเอาใจ ออกหางจากกรงศรอยธยา โดยไปตดตอกบพระเจาตโลกราชเจาเมองเชยงใหม ใหยกทพมาตเมองชยนาท สมเดจพระบรมไตรโลกนาถจงทรงยาตราทพไปประชดทพเมองเชยงใหมเพอตเมองเชยงชน ทพทงสอง สรบกนเปนสามารถโดยทพเชยงใหมเปนฝายปราชย ในจานวนโคลงดน ๓๖๕ บท มอยหลายบท ทกลาวถงเมองกาแพงเพชร เมองไตรตรงษ และเมองเทพนคร ซงแสดงใหเหนถงหลกฐานของความ เปนบานเปนเมองทยงคงมความเจรญรงเรองอย ดงบทท ๑๘๓ ความวา หยหศดพรพาหพอง พลแขวง หนงฤา ปนแปดพนปลายปอง เกลอนแกว หวเมองกาแพงเพชร ครองเคลอน ไคลแฮ ธงเทศพรายแพรวกง กบเงน เมอทพของพระเจาตโลกราชจากหวเมองลานนายกลงมาตเมองพษณโลกซง สมเดจพระบรมไตรโลกนาถครองเมองอย กองทพจากเมองกาแพงเพชรจงยกทพเพอจะไปรวมรบกบทพของกรงศรอยธยา สวนอกบทหนงกลาวถงกองทพของกรงศรอยธยาไดเมองไตรตรงษไวเปนทเรยบรอยแลว ในตอนนนเมองไตรตรงษและเทพนครคงเขากบเมองทางลานนา ดงบททวา ชยชยยศโยคกอง ไตรตรงษ บญเบกเวยงทอง ปอ ไตเตา ชย ชย ลาพงเสยง ฤาลาภ สรนน นวนอบเขา อยมอ

34

บทตอมากลาวถงเมองเทพนครกยอมเขาถวายตวคอโคลงบทท ๒๙๐ ชยชยานภาพ เทยมทน กรแฮ เมองเทพคนธรรมฤา อยถอย ชยชยพอเพยงอนทร นภาพ บญบอกเมองถวนรอย รอบถวาย และบทตอมากลาวถงเมองกาแพงเพชร ชยชยเมอปราบออม กาแพงเพชร ผนแผนสายเสมา ออกกวาง ชยชยทานไตรเตรจ ในนารถ ยศโยกบญทาวอาง อาจครวญ นอกจากจะถกกลาวถงในลลตยวนพายซงเปนสมยพระบรมไตรโลกนาถแลว เมองไตรตรงษ ยงเปนเมองทปรากฏชอในจารกหลกท ๓๘ (ศลาจารกกฎหมายลกษณะโจร) สรปใจความไดวา ในบรรดาเจาเมองตาง ๆ ทพากนมาเขาเฝาพระมหากษตรยแหงกรงศรอยธยาซงเสดจมาประทบทใน เมองกาแพงเพชรในตอนทจะสรางศลาจารกกฎหมายลกษณะโจรนน มเจาเมองไตรตรงษรวมอยดวย องคหนง ชวงอายของศลาจารกหลกท ๓๘ อยในชวงระหวางรชกาลของสมเดจพระนครนทราธราชมาถงรชกาลสมเดจพระรามาธบดท ๒ แหงกรงศรอยธยา แสดงใหเหนวาเมองไตรตรงษยงคงมความเปนบานเปนเมองมาอยางตอเนองผดกบเมองนครชมทหมดความสาคญและหายไปจากหนาประวตศาสตรแลว

เมองไตรตรงษสมยธนบร ในสมยกรงธนบรพบหลกฐานทเกยวของกบเมองไตรตรงษเพยงเลกนอย โดยเปนจดหมายเหตความทรงจากรมหลวงนรนทรเทว กลาวถงสมยกรงธนบร เมอ พ.ศ. ๒๓๑๕ พระเจามงระใหอะแซหวนกเปนแมทพยกยกพลมาทางดานแมละเมา เขายดเมองสโขทย สวรรคโลก แลวขาลอมเมองพษณโลกไว โดยการรบทเมองพษณโลกดาเนนไปถง ๓ ป กเสยเมองแกพมา ฝายไทยขดอโมงคและทลายกาแพงลง ตงลอมจบพมากลางแปลงจบไดแมทพพมาและทหารเปนจานวนมาก ในระหวางการรบ สมเดจพระเจาตากสนทรงโปรดใหตงคายมนท

35

เมองนครสวรรคเพอรบศกพมา และใหพระยานครสวรรคยกทพขนไปบรรจบกน ณ วงพระธาต กบทพพระยายามราชไปทางปากนาโพฟากตะวนตก และทพ พระยาราชสภาวดไปทางตะวนออก ตามตพมาทเมองกแพงเพชร

เมองไตรตรงษสมยรตนโกสนทร มหลกฐานจากการตรวจคนและศกษาขอมลของ จตร ภมศกด ไดพบวาเมองไตรตรงษยงคงมสภาพเปน

บานเมองแตอาจลดขนาดเปนเพยงเมองเลก ๆ ตอมาจนถงสมยรตนโกสนทร ดงหลกฐานทพบรายชอเมองในจารกวดพระเชตพน (วดโพธ) ซงจารกไวในคราวซอมแซมวดครงใหญระหวาง พ.ศ. ๒๓๗๔-๒๓๘๑ สมยรชกาลท ๓ โดยมใบบอกเมองขนของเมองกาแพงเพชร (เมองโท) วาม ๕ เมองคอ เมองโกสามพน ๑ (นาจะหมายถงเมองโกสมพ) เมองบงการบร ๑ (ไมรวาเปนเมองใด) เมองโบราณราช ๑ (ไมรวาเปนเมองใด) เมองนาถบร ๑ ((ไมรวาเปนเมองใด) เมองไตรตรงษ ๑ จากจารกวดเชตพนอนนจงถอเปนหลกฐานสาคญวาเมองไตรตรงษยงคงมความเปนบาน เปนเมองมาจนถงสมยกรงรตนโกสนทรแตนาจะลดระดบลงเปนชมชนหรอเมองเลก ๆ และสงสาคญเปน ขอยนยนไดวาเมองไตรตรงษไมใชเปนเมองทถกจบตงชอใหเขากบตานานโบราณหรอนยายปรมปรา แตอยางใด เมองไตรตรงษสมยพระพทธเจาหลวงเสดจประพาสตน เมอวนท ๒๒ สงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ พระบาทสมเดจพรจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ หรอพระพทธเจาหลวงของปวงชนชาวไทยไดเสดจประพาสตนหวเมองทางเหนอโดยมจดปลายปลายทางอยทเมองกาแพงเพชร ในการเสดจประพาสตนในครงนนพระองคไดทรงบนทกเรองราวตาง ๆ ทไดทอดพระเนตรและทรงใหบนทกเรองราวเอาไวเปนบทพระราชนพนธเสดจประพาสตน ซงมเนอเรองบางตอนเกยวของกบเมองไตรตรงษดงขอความดงน

“วนท ๒๒ เมอคนนฝนตกพราเพรอไปยนรง แรกนอนรสกวาจะเยน ตอหลบไปตนขนจงรสกเยนเยอกไปทงตว ทองกแขงขลกขลกอยเปนนาน จนเอาสกหลาดขงอดหมดจงนอนหลบ ตน ๒ โมงครง ออกเรอจวน ๓ โมง มาจากทาขเหลกเลยวเดยวกถงวงพระธาต อยฝงตะวนตก มบานเรอนเรยงราย ตลอดขนมา แตอยฟากตะวนตก ฟากตะวนออกเปนปา ตงแตพนคลองขลงขนมามตนสกชม แตเปน ไมเลกๆซงเปนเวลาหวงหาม เดนเรอวนนรสกวาไปในกลางปาสง ไดยนเสยงนกรองตางๆอยางชมดงเพรยกมาตลอดทาง

ตาบลทเรยกชอคลอง เชน คลองขลง หรอแมอะไรตออะไรใชวาเราจะแลเหนในเวลาน ปากคลองแหงอยในหาด ไดพยายามจะไปดคลองขลงกเขาไปไมถง ดวยหาดกวาง คลองขลงนเปน ปลายนาอนหนง วนนแลเหนเขาประทดซงปนแดนยนเปนแถว ทวงพระธาตนเปนชอของชาวเรอตง วงไมไดแปลวาบาน แปลวา

36

หวงนา พระธาตนนคอพระธาตซงตงอยตรงวงนน จอดเรอททเหนอวงพระธาตนดหนง พระธาตนมแทนซอน ๓ ชน แลวถงชนคหาบนเปนรปกลม ซงกรมหลวงนรศ(๖๔)เรยกวาทนาน ถดขนไปจงถงบลลงกปลองไฉน ๗ ปอง ปล แลวปกฉตร ไมผดกบพระเจดยเมองฝางทเหน ซงแกเปน พระเจดยมอญเสย

เขาวาสโขทยสวรรคโลกเปนรปนทงนน ของแผนดนฝายเหนอเหนจะไมแปลกกนมาก องคพระ

เจดยชารดพงลงมาเสยซกหนง มรากระเบยงรอบวหาร ๔ ทศ วหารใหญทบชาอยทศใต พระอโบสถซงมสมาเปนสาคญอยทศตะวนออก เยองไมตรงกลาง เขาปลกโรงหลงคามงกระเบองในทใกลพระเจดยดานตะวนออก มพระพทธรปทงยนทงนงหลายองค พระพทธรปหนาตาดแปลกกวาทเคยเหน เปนชางไดทาไดถายรปทเหลานไว เวลานมพระซงขนมาแตเมองนนท เปนคนเคยรจกมาแตกอน ขนมา จาพรรษาอยในทน คดจะปฏสงขรณปลกกฏซงอยเยองหนาพระธาต หางจากศาลามงกระเบองเดมซงอยขางรมนาใตลงไป(๖๕)

37

ลานาปง หนาวดวงพระธาตเมอเดอนสงหาคม พทธศกราช ๒๔๔๙

พระพทธเจาหลวง เสดจเขาเมองไตรตรงษ๑

38

ภายในเมองเกาไตรตรงษ๑

วดเจดย๑เจดยอดเมอครงพระพทธเจาหลวงเสดจประพาสตนกาแพงเพชร

39

วดเจดย๑เจดยอด

40

พระพทธรปทงดงาม ทวดวงพระธาต

เจดยวดวงพระธาต เมอคราวพระพทธเจาหลวงเสดจประพาสตนกาแพงเพชร

41

เดนจากวงพระธาตไปตามลานาขางเหนอ ทาง ๒๖ เสน ถงคดานใตของเมองไตรตรงษ คนน ใหญกวางราว ๑๕ วา ลกลงเสมอพนหาด แตนาแหงยนเขาไปจนถงเชงเทน หลงเมองไปมถนนขาม เขาเมองอยกลางยานดานใต แตดานเหนอไมมถนน มแตลาคมาบรรจบดานใต กาหนดเชงเทนยาวตาม ลาแมนา ๔๐ เสน ยนเขาไปทางตะวนตกตะวนออก ๓๗ เสนเหนเปนเมองใหญโตอย พนพนดนไปทวทงนน ในทองคกเปนแลง เขาไปในเมองหนอยหนงกพบโคก เหนจะเปนวหาร เจดยหกพงตงอยเบองหลง ถดเขาไปอกหนอยเรยกวาเจดย ๗ ยอด จะเปนดวยผทมาตรวจตราคนพบสามารถจะถางเขาไปไดแต ๗ ยอด แตทจรงคราวนเขาไดถางดกวาทไดถางมาแตกอน จงไดไปพบวากวา ๗ คอพระเจดยใหญขนาด พระมหาธาตรมนาอยกลาง มพระเจดยราย ๓ ดาน วหารดานเหนอวางเลอะๆทานองน นอกนนพระเจดยลอม ๑๔ องค

ทเขาคนถากถางเขามาใหดไดเพยงเทาน นอกนนยงเปนปาทบอยมากไมใชรกอยางกรงเกา เปนปาสงไมใหญ ขางลางโปรง ทงในเมองนอกเมอง เหตดวยทงรางเปนปามาชานานกวากนมาก ขอซงจะโจษสงสยวาเปนเมองไตรตรงสแนละหรอ เพราะมขอสงสยวาเจาแผนดนลงมาแตเชยงราย เวลานนเมองกาแพงเพชรกมเจา เหตไฉนจะขามลงไปสรางเมองไตรตรงสขนในทใกล หางกนเพยง ๔๐๐ เสน ความทเดาวาเมองกาแพงเพชรมเจาอยในเวลานน นาจะเดาจากบญชเมองประเทศราชครงแผนดน พระเจาอทอง ในทองเรองทวาเจาเชยงรายยกลงมา ไมไดกลาววาตเมองกาแพงเพชร ไปตงเมองแปบเปนเมองไตรตรงสทเดยว จงเกดสงสย ทจรงจะไดเมองกาแพงเพชรแลว แตหากจะยายไปสรางเมองใหมใหเปนเกยรตยศ หรอดวยความขดของประการใด เมองกาแพงเพชรทอยฝงตะวนออก คงจะเกยวดองหรออยในอานาจเมองสวรรคโลก สโขทย พษณโลก จงไดตงฝงทางทเปนแผนดนเดยวกน ถาพวกเยงรายจรมาจะไปตงฝงตะวนตกกจะไดเพราะถกตองความในจดหมายเหตวา ขามแมนาโขงไปตงฝงตะวนตกเมองกาแพงเพชร เหนวาจะเปนเมองไตรตรงแน”

จากขอความในหนงสอเสดจประพาสตน ครงท ๒ แสดงถงหลกฐานทวาเมองไตรตรงษไดกลายเปนเมองรางและรกทบแลวในสมยรชกาลท ๕ แตจะเปนมาตงแตเมอใดคงตองศกษาหาขอมลกนตอไป

เมองไตรตรงษกบต านานนทานพนบานของชาวบานต าบลไตรตรงษ มนทานอนลอชอในทองถนของชาวไตรตรงษเรอง “ทาวแสนปม” ซงเลาสบตอกนมาแตครงโบราณถอเปน

นทานฉบบทองถนโดยมการถอดความจากการเลาของนายสรวง ทองสออน ชาวบานวงพระธ าต ตาบลวงพระธาต อาเภอเมอง จงหวดกาแพงเพชร ซงไดเลาไวดงน “ ประวตเรองทาวแสนปม เดมททาวแสนปมไมใชคนทอยในจงหวดกาแพงเพชร บานชองพอแมอยทระแหง อยเหนอจงหวดกาแพงเพชรขนไป แตพอแมของเจาแสนนไมปรากฏวาชออะไรพอ มลกชาย กตงชอวาเจาแสน เจาแสนคนนมรปรางอปลกษณ คอวาผวเนอของแกมแตปมเปนปมขรขระเหมอน ผวมะกรด บางคนเรยกวา เจาแสน บางคนเรยกวาเจาปม บางคนมาเรยกรวมกนแลวเรยกวาแสนปม แตเจาแสนเปนคนขเกยจ ไมอยากทางานทาการ กน แลวกนอน พอแม จะวาอยางไรกชาง นอนตะพด พอแมอดหนาระอาใจ

42

ขนมา ขนเลยงไวกจะเปลองเปลา จะไมเกดประโยชนอะไร จะตองคดกาจดเถอะ ลอยแพไปเสยใหมนพนไป จะไปอยทไหน จะไปเปนตายทไหนชาง ในเมอ เจาแสนจะถกเนรเทศนนกยอม เจาแสนกไมคดคาน พอแมในเมอไมรกลกจะปลอยลกไปตามยถากรรมกตามใจ

ผลทสดพอแมกตอแพใหเจาแสนลงแพ เตรยมจอบเตรยมเสยมเตรยมเสบย งอาหารมาใหเสรจ ขณะทปลอยลอยแพมานนก เจาแสนก อธษฐานใหตวเองวา ขาพเจานไปตดอยทใดกจะขออยทนน ลอยมาในระหวางสายแมปง ลอยมาถงเกาะปม แพตดอยท เกาะปม เจาแสนกเลยปลกกระทอมหอมรงขน อยบนเกาะกไมทาอะไร มผกมหญาทพอแมใหมากนเหลอกเหวยงทงไป เมดมนขนมากเอาไปปลกมปลกพรก ปลกมะเขอ แตเจาแสนนขเกยจนาทาไมรดหรอก ตนเชามาปวดทองเยยวลงจากกระทอมไปเยยวรดกกมะเขอ ไมใชนารดกะเขาหรอก เยยวรดยงงนแหละ จนกระทงมะเของอกงามและมลกดก

กมลกสาวเจาเมองกาแพงเพชรเสดจประพาสปา จะเปนดวยเหตอนใดดลใจกไมร แน กชกชวนพอใหมาเทยวปา พอกตามใจลกใหมาเทยวและมาเทยวถงกระทอมเจาแสนปม มาเหนมะเขอเจาแสน มลกเขากนกอยากกนมะเขอ กใหคนมาขอ ครงแรกเจาแสนกไมยอมใหเหมอนกน ตานเหนเปนผหญงอยากกนกเลยอนญาตใหไป ครนเมอกลบไปแลวมอาการแพทอง ตงครรภ ในเมอตงครรภขนแลว เกดมลกชายขนมาพอแมกสงสย ผวเจาไปไหน ใครเปนผวเจา นางลกสาวนนกตอบไมถกเพราะวาไมเคยไปสมสกบชายใดมากอน กไดเพยงแตเลาใหฟงวา ตงแตไดกนมะเขอเขาไป กเกดมอาการแพทองและ กมลกขนมา เจาเมองกจะขบไ ลไสสงลกกยงขบไลไสสงไปไมได กตงปณธานวา ตองหาผว และวาใครจะเปนพอของเดก

กเทยวใหประชากรไปปดประกาศกลาวรองพวกลกเจาเมองทงหลาย วาใครเปนพอของเดก กขอใหมา และอธษฐานไวถาใครเปนพอของเดกแลว ใหเดกคนนนคลานเขาไปหา ผลทสดลกขนนางทงหลายกมา ซอเสอซอผามาจะลอใจเดก เมอมาแลวเดกมาเหนเขากไมพอใจใครทงนน เดกไมออกไปหาใคร ผลสดทายพวกนกไปหมด หาพวกประชาราษฎร พวกประชาราษฎรธรรมดา พวกราษฎรธรรมดาไป ไปแลวกซอขนมนมเนย ซอไปใหเดก เดกกไมออกไมออกมาหาใครทงนน

เหลออยพวกหหนวกตาบอด ขาดวนไปอก กไมสาเรจ ไมมความสาเรจสกคนเดยว กเหลออยเจาแสน พวกขาราชการกไปบอกกลาว เหลอคนอกคนหนง รปรางอปลกษณนาเกลยด ตวเปนปม เปนปม เจาเมองกใหมาเชญ ตานเจาแสนเมอถกเชญเขามา กไมมอะไรจะไปฝาก เสอผากไมม ขนม นมเนยกไมม มขาวเยนกนหมออยกอน กตงใจอธษฐานกบขาวเยน ถาหากวาเปนบญญาธการ ของขาพระพทธเจาเมอชาตปางกอนเคยเปนผวเมยกนและเคยเปนพอเปนลกกน ขอใหกมารนนเหนหอชายผาขาวมาไป เมอไปถงทตาหนกของพระเจาแผนดน และกแกหอขาวเยนออกมาวาง พอเดกเหนขาวเยนนน เดกมนกคลานเขาไป คลานเขาไปหาและกเกบเอาขาวเยนนน ในเมอกนขาวเยนแลว เจาเมอง กเหนวา “นเขาเปนเนอคสสมกนแตชาตปางกอนถงแมวารปรางจะชวชาอปลกษณในเมอเราตรสออกไปแลววาจะตองยกใหเขา เรากตองยกใหเขา จะไมใหเขากไมได เพราะวาเดกกไดเขาไปหาเขาแลว แสดงวาเขาตองเปนพอของเดก” เมอยกใหกนแลวกใหกลบมาอยยงทเดม

43

ในเมอกลบมาอยยงทเดม ตานเจาแสนนนมทงลกทงเมยแลว จะขเกยจอยกไมได ตองขยนทางาน งานนนกไมมอะไร หาปลา คอวาไปตดไมมาสานเปนลอบเปนไซดกปลา ไปดกปลาทคลองขมน มชอ คลองขมนกยงม เวลาไปกปลากไมมปลาตด มแตขมน ขมนนนกเปนขมนชน ทเขาใชตาทาเดกสมยกอน กมาทไรกมแตขมนกเทกอ ง ทนเมยกถามวา แกไปดกปลาทาไมไมไดปลาเลา ตาแสนกบอกปลาไมมเลย มแตขมน ขมนทาไมไมเอามา เททงหมด ทนเอามาใหดซ ขมนนนเปนยงไง รงเชากไปก ลอบกไซ กตดขมนอก ตดขมนกเทใสหมอสะพายมาถงบาน พอถงบานเทขมนออก ขมนนน

กกลายเปนทองคา ไมไดเปนขมนอยางเดม ทนกคดกนวาจะเอาไปทาอะไร อยากระนนเลยเราเอามาแผทาเปลทาอสาหรบ ใหลกนอน ในเมอเอาทองคามาทาเปลใหลกนอนกเรยกวา อ สมยกอนเขาเรยกวา อ กเลยใหลกชาย

ชอวาอทอง เปลทอง….อทอง

ตอมาคดอยากจะใหมนกวางขวาง อยากจะทาไรทานา ผลหมากรากไม ทมนเปนปาเปนดง กจะฟนใหมนเตยน เพอจะไดทาไร เชาขนกไปฟนไร เมอเยนลงกกลบมา เชาขนกไปฟนตอ ตนไมกลกขน โงขนเหมอนเดม ไมมตนไมตนไหนลมตายเลย กกลบมาบอกเมย วามนเปนเพราะเหตไร ตนไม ผวฟนขาดโคนไปแลว มนทาไมถงกลบขนมาได เมยกไมเชอหาวาผวยงมสนดานขเกยจอย เขาใจวาผวไปหลบไปนอน ไมไปทางานจรง ตาแสนนกยนยนวา เปนความจรง ไปตดโคนจรง ๆ แลวกไปฟนอก เชาขนกไปฟน ครนเยนลงกกลบบาน เชาขนไปดตนไมลกหมด ทนกสงสย นมนเปนเพราะเหตไร

นมนจะเดอดรอนถงเทวดาถงพระอนทร คงจะเพงเลงแลว แสนนนะคงจะไมใชคนตาชา จะตอง มบญญาธการ กจงใชวษณกรรม แปลงรางมาเปนลง และใหฆอง ฆองกายสทธลกหนง ถาตขนเมอไรตนไมนนจะลกขน ตนไมททาวแสนปมฟนไวนนะ ตนไมนนจะลกขนหมด ทาวแสนแปลกใจ ฟนทไรตนไมลกขนหมดทกตน ไมมตนไหนตายเลย อยากระนนเลยแอบดเหอะ แอบดซวามนจะเปนเพราะเหตใด กไปเทยวหาดวาตรงไหนมนจะเหมาะสมทเราจะแอบด บงเอญมตอไมอยตอหนง ขางลางมนเปนโพรง กเขาไปอยในโพรง ในเมอเขาไปอยในโพรงไมกรอเวลา มนจะมอะไรเกดขน ทจะทาใหตนไมลกยนขนได กบงเอญมลง ลงตวนนกลงมา ลงตวนนสเขยว เมอลงมาแลวกไมไปนงทไหนเสยดวย ไปนงบนโพรงไม เอาหางหยอนลงไปขางลาง เอาหางหยอนลงไปในโพรง

ตาแสนเหนลงตวนเองมนมฆอง ดซมนจะทาอยางไร พอไดเวลา เจาลงกตฆอง พอตฆอง ..มง…ตนไมกลก …

มง….ตนไมกลก….ๆ…ๆ….

เจาแสนกออ…เปนเพราะลงตวนเอง มนมของวเศษ เลยควาหางลงพนแขวนไวเลย เจาลงก ฉด เจานกฉดตางคนตางแยง ลงกบเจานไมยอมปลอย ในทสดลงยอมใหเจาแสนจบได เมอจบไดแลว กถามวา ฆองอนนเอามาจากไหน ไดมาอยางไร ประสทธภาพยงไง ลงนนกเลาใหฟงวา ฆองอนน พระอนทรทานใหมา ในเมอตองการปรารถนาสงใด กปรารถนาได ๓ ครง กลบมากลองปรารถนาวา ขอใหปมทเปนในตามตวขาพเจา ขอให

44

มนหลดหายไปทงหมด พออธษฐานเสรจกตฆอง พอตฆองแลว ปมกหลดหายหมด หลดหายไปหมด แลวกกลบบาน

กลบมาถงเมย เมยสงสยเลยจาไมไดวาใคร เพราะวาสวย รปรางกสะสวย กคดวา เอะ ….ชายไหนจะมาเกยวพาราสเรา ผวเราไมอยหรอยงไง ชกแปลกใจ เจาแสนกเลาใหฟงอธบายใหฟง เมยกไมเชอ ยงไมเหนแกตา กยงไมเชอ เจาแสนตองทาใหด ตฆองขนมาอก อธษฐานใหมปมขนมาอก เพอเมยจะไดเหน ในเมออธษฐานใหเปนปมแลว กตฆอง เมอตฆองแลวกเปนปมเปนปมขนมาอยางเดม เมอเปนปมเปนปมขนมาอยางเดม เมยเชอแลวกเหนวาเปนความจรง ใหอธษฐานใหปมหาย กตฆอง ปมกหาย อธษฐานเอาบาน เอาเมอง เอาชาง เอามา เอาวว เอาควาย เอาบรวาร กอธษฐานขน อธษฐานแลวตฆองขนมา มปราสาทราชวง มชาง มมา มวว มควาย มขาบรวาร ถงเวลาเอาชางไปลงนา นาจะอดไปเพราะขชาง นาจะอดขนไปทดถงเมองพอตา พอตาสงสย นานมนมายงไงถงไดมาทวม กใหทหารมาด ผลทสด ทหารกกลบไปเลาใหฟง วาแสนเขาสรางเมองแลว เขาสรางเมองเขาแลวม ชาง มา วว ควาย การทนาอดมานเพราะขชาง ทเอาชางไปลงนา ทนเจาเมองกมาเยยมลกชาย ลกเขย ลกเขยกใหสรางสะพานทองอยเหนอขนไป เมอเหนแลวกตงใจใหเปนเจาเมอง สรปแลวกเรยกวา “ทาวแสนปม ”

มาจนทกวนน ตามเนอหาทกลาวมา เปนนทานของชาวบานในเขตตาบลไตรตรงษซงเลาสบตอกนมา เนอหาตองการอธบายถงการกาเนดของเมองทาวแสนปม (เมองไตรตรงษ) ซงทาวแสนปมหรอตาแสนปมนนไดรบความเชอถอศรทธาเปนอยางยงในทองถนตาบลไตรตรงษและชมชนใกลเคยง จงไดมการสรางศาลไวทรมแมนาปง ใกลกบวดวงพระธาต เพอใหชาวบานทศรทธามากราบไหวบชา

45

บทสรป จากหลกฐานและรองรอยตามตานาน พงศาวดาร นยายปรมปราของเมองไตรตรงษ ลวนเปนรองรอยทยนยนไดวาเมองไตรตรงษเปนเมองโบราณทมอยจรงและเปนเมองความสาคญมอายไมตากวาสมยทวาราวด มาจนถงกรงสโขทย อยธยา และรตนโกสนทรตอนตน ในพงศาวดาร เมองไตรตรงษไดถกกลาวถงในฐานะทเปนเมองสาคญตามประวตศาสตรของไทยเมองหนง ดงพงศาวดารโยนกทกลาวา ในสมยของพระเจาชยศรเสชยงแสนซงหนขาศกลงมาทางใตตามแมนาปง และไปพกพลอยทเมองรางฝงตรงขามกบเมองกาแพงเพชร มชปะขาวมาชใหตงเมองใหมทมชยภมด พระเจาชยศรจงใหไพรพลตงหลกสรางเมองชอวาเมองไตรตรงษ มตานานพนบานทเลาสบตอกนมาเกยวกบราชธดาของเจาเมองไตรตรงษไดประสตกมารออกมาโดยไมรวาผใดเปนบดา เจาเมองไตรตรงษจงตองทาการเสยงทายไดความวาเปนบตรของคนทตตะชอ นายแสนปม มปมเตมตว เจาเมองไตรตรงษจงขบไลใหออกจากเมองไป นายแสนปมซงความจรงเปนคนมบญญาธการไดรบความ

46

ชวยเหลอจากพระอนทร จงไปสรางเมองใหมชอวาเมองเทพนคร ขนครองราชยเปนเจาเมองและไดนาทองคามาเปนอใหกมารนอยผเปนบตรนอน กมารนอยจงไดชอวา “พระเจาอทอง” เมองไตรตรงษ เปนเมองทมขนมากอนและอยรวมสมยเดยวกนกบเมองสโขทย และยงคงม ความเปนเมองสบตอกนมาอยางยาวนานกวาเมองนครชม ดงหลกฐานทปรากฏรายชอของเจาเมองในจารกหลกท ๓๘ (จารกกฎหมายลกษณะโจร) วาบรรดาเจาเมองทไปเขาเฝาเจาพระมหากษตรยจาก กรงศรอยธยาขณะทมาประทบ ณ เมองกาแพงเพชรในครงทจะสรางศลาจารกกฎหมายลกษณะโจรนน มเจาเมองไตรตรงษ ปรากฏอยดวย ตางกบเมองนครชมทกลายเปนเมองรางและชอนนไดหายไปจากจารกเสยแลว

ความเจรญรงเรองแหงอดตของเมองไตรตรงษกาลงเลอนหายไปจากความทรงจาของผคนใน ยคปจจบน จงเปนหนาทอนสาคญทคนรนปจจบนตองแสวงหาความยงใหญแหงอดตของเมองไตรตรงษใหกลบคนมา เพอพลกฟนความภาคภมใจของคนไทยทกคน โดยเฉพาะชาวกาแพงเพชรและตาบลไตรตรงษซงเปนเจาของพนทใหรบรรวมกนวา ณ ทแหงน ครงหนงเคยเปนนครโบราณทมความเจรญรงเรอง และ มคณคาทางประวตศาสตรเกนกวาจะปลอยใหสญหายไป เหมอนอยางเมองบางพาน คณฑ และเทพนคร ทไมเหลอแมเพยงเศษอฐสกกอน และหากเปนเชนนนเราจะเหลอความภาคภมใจอนใดไวใหลกหลานกนเลา

47

48

สภาพภมศาสตร เศรษฐกจ สงคม และประวตศาสตร ต าบลไตรตรงษ

1. สภาพ ภมศาสตร

1.1 ทตง ตาบลไตรตรงษ๑ อยหางจากอาเภอเมองกาแพงเพชร ไปทางทศตะวนออกเฉยงใต ตามถนนสายกาแพงเพชร - นครสวรรค๑ ระยะทาง 18 กโลเมตร มแนวเขตตาบลดงน - ทศเหนอ ตดตอกบ ตาบลเทพนคร อาเภอเมอง จงหวดกาแพงเพชร โดยม แนวเขตเรมตนจากกงกลางแมนาปง บรเวณพกด NU 596113 ไปทางทศตะวนออกตามแนวแมนาปงสนสดทกงกลางแมนาปง บรเวณพกด NU 644082 รวมระยะทางดานทศเหนอประมาณ 5.5 กโลเมตร - ทศตะวนออก ตดตอกบตาบลธามรงค๑ อาเภอเมอง จงหวดกาแพงเพชร โดยม แนวเขตเรมตนจากกงกลางแมนาปง บรเวณพกด NU 644082 ไปตามถนนเขาสโรงงานนาตาลปากดง ผานถนนพหลโยธน บรเวณพกด NU 629065 ไปตามลาคลองแขยงและทางเกวยนสนสดทบรเวณพกด NU 642017 รวมระยะทางดานทศตะวนออกประมาณ 8.5 กโลเมตร - ทศใต ตดตอกบ ตาบลคลองสมบรณ๑ อาเภอคลองขลง จงหวดกาแพงเพชร โดยมแนวเขตเรมตนจากบรเวณพกด NU 642017 ไปทางทศ ตะวนตกตามแนวทางเกวยนและแนว สนเขา สนสดบรเวณพกด NU 533968 รวมระยะทางทศใตประมาณ 14.5 กโลเมตร - ทศตะวนตก ตดตอกบ ตาบลอางทอง อาเภอเมอง จงหวดกาแพงเพชร โดยมแนวเขตเรมตนจากบรเวณพกด NU 533968 ไปทางทศเหนอตามแนว คลองแขยงถงจดตดถนน ทาเสากระโดง – วงตะเคยน บรเวณพกด NU 536014 ไปทางทศเหนอตามถนนสายทา เสากระโดง- วงตะเคยน บรเวณพกด NU 562079 ไปทางทศตะวนออกตามแนวถนนซอยเขาสวดทรพย๑นมตร เลยวไปทางทศเหนอตามแนวหนองจอกจดถนนพหลโยธน บรเวณพกด NU 588099 ไปทางทศเหนอ ตามแนวถนนเขาสวดเจดย๑เจดยอดจรดแมนาปงบรเวณพกด NU 596113 รวมระยะทางดานทศ ตะวนตก ประมาณ 21 กโลเมตร

49

50

1.2 เนอท มพนททงหมด 78.18 ตารางกโลเมตร (48,862.5 ไร) 1.3 ภมประเทศ พนทสวนใหญเปนทราบสงทางดานทศตะวนตกลาดเกยงไปทางทศตะวนออกสลบกบมพนทราบลมบางชวง มลาคลองธรรมชาตผานไปเชอมระหวางตาบลและมพนทบางสวนตดกบแมนาปงทางทศตะวนออก ระยะทางประมาณ 2 กโลเมตร

1. สภาพทวไป 1. ทตง

องค๑การบรหารสวนตาบลไตรตรงษ๑ ตงอยในเขต อาเภอเมองกาแพงเพชร จงหวดกาแพงเพชร อยหางจากอาเภอเมองกาแพงเพชรไปทางทศตะวนออกเฉยงใต ตามถนนพหลโยธนสายกาแพงเพชร – นครสวรรค๑

ระยะทาง 18กโลเมตร

51

โดยไดรบการยกฐานะจากสภาตาบลเปนองค๑การบรหารสวนตาบล เมอวนท 2 มนาคม พ.ศ. 2538

ททาการองค๑การบรหารสวนตาบลไตรตรงษ๑ อยท

หมท 1 บานมอพระธาต ตาบลไตรตรงษ๑ อาเภอเมองกาแพงเพชร จงหวดกาแพงเพชร และมอาณาเขต ดงน ทศเหนอ ตดเขต ต.เทพนคร อ.เมอง จ.กาแพงเพชร ทศตะวนออก ตดเขต ต.ธามรงค๑ อ.เมอง จ.กาแพงเพชร ทศใต ตดเขต ต.คลองสมบรณ๑ อ.คลองขลง จ.กาแพงเพชร ทศตะวนตก ตดเขต ต.อางทอง อ.เมอง จ.กาแพงเพชร

องค๑การบรหารสวนตาบลไตรตรงษ๑มเนอททงหมดประมาณ 89.858 ตร.กม. (56,161.250 ไร) สภาพภมประเทศ พนทสวนใหญเปนทราบสงทางดานทศตะวนตก ลาดเอยงไปทางทศตะวนออก

สลบพนทราบลมบางชวง มลาคลองธรรมชาตผานไปเชอมระหวางตาบล และมพนทบางสวนตดกบแมนาปงทางทศตะวนออก ระยะทางประมาณ

2 กโลเมตร 1.4 จานวนหมบาน 13 หมบาน จานวน 1,966 ครวเรอน ไดแก

หมท 1 บานมอพระธาต จานวน 210 ครวเรอน หมท 2 บานทายเกาะ จานวน 168 ครวเรอน

หมท 3 บานหนองหลวง จานวน 184 ครวเรอน หมท 4 บานวงพระธาต จานวน 192 ครวเรอน หมท 5 บานบอเจรญ จานวน 168 ครวเรอน หมท 6 บานทรพย๑พล จานวน 49 ครวเรอน หมท 9 บานโนนโก จานวน 187 ครวเรอน หมท 10 บานทงเฉลยว จานวน 118 ครวเรอน หมท 11 บานดงตาจนทร๑ จานวน 210 ครวเรอน หมท 12 บานวงประดา จานวน 136 ครวเรอน หมท 13 บานวงนาขาว จานวน 232 ครวเรอน

หมท 14 บานทรพย๑สทองพฒนา จานวน 98 ครวเรอน

52

2. ประชากร ประชากรทงสน 9,183 คน แยกเปนชาย 4,586 คน หญง 4,597 คน

มความหนาแนนเฉลย 102 คน / ตารางกโลเมตร 1.6 ทองถนอนในตาบล มเทศบาล 1 แหง คอ เทศบาลตาบลปากดง พนทการปกครอง หมท 7 , 8ตาบลไตรตรงษ๑ อาเภอเมอง จงหวดกาแพงเพชร

1. สภาพทางเศรษฐกจ 1. อาชพ (แสดงอาชพของประชากรในเขตตาบล)

1. ทานา 10 % 2. ทาไร และทาสวน 85 % 3. คาขายและรบจางทวไป 5 %

1. หนวยธรกจในเขตองค๑การบรหารสวนตาบล - โรงงานอตสาหกรรม จานวน 1 แหง - ลานมนสาปะหลง จานวน 6 แหง - ปมนามนและก๏าซ จานวน 4 แหง

1. สภาพสงคม 1. การศกษา

- โรงเรยนประถมศกษา จานวน 5 แหง - โรงเรยนมธยมศกษา จานวน 1 แหง - ทอานหนงสอพมพ๑ประจาหมบาน จานวน 6 แหง

1. สถาบนและองค๑กรทางศาสนา - วด / สานกสงฆ๑ จานวน 10 แหง

1. สาธารณสข - สถานอนามยประจาตาบล จานวน 3 แหง - อตราการมและใชสวมราดนา จานวน 100 เปอร๑เซนต๑

1. ความปลอดภยในชวตและทรพย๑สน - สถานตารวจประจาตาบล จานวน 1 แหง

53

1. การบรการขนพนฐาน 1. การคมนาคม

- ถนนลกรงทกหมบาน มสภาพชารดทรดโทรม ตองปรบปรงซอมบารงทกป - ถนนคอนกรต 8 สาย (หมท 2,3,9,13,12,9,1,4) ไมเพยงพอตอความตองการ - ถนนลาดยาง 5 สาย (หมท 1 , 4 , 11 ,12 , 13) ไมเพยงพอตอความตองการ

1. การโทรคมนาคม - ททาการไปรษณย๑ จานวน 1 แหง

1. การไฟฟา ไฟฟาเขาถง ทง 12 หมบาน - จานวนประชากรทมไฟฟาใช จานวน 1,837 ครวเรอน - จานวนประชากรทไมมไฟฟาใช จานวน 129 ครวเรอน

1. แหลงนาธรรมชาต - ลานา , หวย จานวน 13 สาย - บง , หนองและอางเกบนา จานวน 15 สาย

1. แหลงนาทสรางขน - ฝายนาลน จานวน 6 แหง - บอนาตน จานวน 6 แหง - บอโยก จานวน 13 แหง - บอบาดาล จานวน 11 แหง - ถงเกบนา จานวน 6 แหง - แบบ ฝ. 99 จานวน 3 แหง - แบบถงฉาบ จานวน 2 แหง - แบบ รพช. จานวน 1 แหง - สระนาสาธารณะ จานวน 5 แหง หมท 3 จานวน 1 แหง หมท 4 จานวน 1 แหง หมท 10 จานวน 1 แหง หมท 13 จานวน 1 แหง หมท 9 จานวน 1 แหง

54

- ประปาหมบาน จานวน 6 แหง หมท 2 จานวน 1 แหง หมท 4 จานวน 1 แหง หมท 9 จานวน 1 แหง หมท 1 จานวน 1 แหง หมท 11 จานวน 1 แหง หมท 13 จานวน 1 แหง

1. ขอมลอน ๆ 1. ทรพยากรธรรมชาตในพนท ไดแก

2. แมนาปง 3. ปาคลองสวนหมาก – คลองขลง

55

2. สภาพทางเศรษฐกจ 2.1 อาชพ ประชากรมอาชพตามล าดบดงน ทาไร ไดแก มนสาปะหลง ออย ขาวโพด ทานา รบจาง คาขาย 2.2 หนวยงานธรกจในเขตต าบลไตรตรงษ - โรงงานอตสาหกรรม ขนาดใหญ คอโรงงานนาตาล จานวน 1 แหง

- ธรกจรบซอพชไร จานวน 6 แหง - ปมนามนและก๏าซ จานวน 5 แหง 2.3 รายไดตอหว รายไดเฉลย/ครวเรอน/ป 46,989 บาท อตราคาจาง/คน/วน 100 บาท 2.4 ทรพยากร - ตาบลไตรตรงษ๑ตดเขตปาสงวนแหงชาตไตรตรงษ๑ จานวน 7,588 ไร - แมนาปงเปนแหลงประมงนาจด - สระ หนองทะเล เปนแหลงเพาะพนธ๑ปลานาจด 3. สภาพสงคม การเมอง การปกครอง 3.1 การศกษา มสถานศกษาของรฐบาล จานวน 6 แหง ไดแก 1. โรงเรยนบานไตรตรงษ๑ เปดสอนระดบประถมศกษา 2. โรงเรยนบานวงประดา เปดสอนระดบประถมศกษา 3. โรงเรยนบานดงตาจนทร๑ เปดสอนระดบประถมศกษา 4. โรงเรยนบานโนนโก เปดสอนระดบประถมศกษาและมธยมศกษา 5. โรงเรยนบานวงนาขาว เปดสอนระดบประถมศกษา 6. โรงเรยนนครไตรตรงษ๑ เปดสอนระดบมธยมศกษา สถานศกษาของเอกชน 2 แหง ไดแก 1. โรงเรยนวฒนศรวทยา เปดสอนระดบประถมศกษา 2. โรงเรยนอนบาลไอรฎา เปดสอนระดบกอนประถมศกษา 3.2 ศาสนา ความเชอ จารตประเพณ กลมชนทอาศยอยตาบลไตรตรงษ๑ มกลมชนดงเดมอยบรเวณรมแมนาปง ไดแกชาวบานวงพระธาต หมท 4 สวนชาวบานในหมบานอน ๆ สวนใหญอพยพจากจงหวดนครสวรรค๑อทยธาน และชยนาท มาตงถนฐานเมอราวป พ.ศ. 2500 เปนตนมา สวนใหญ นบถอศาสนาพทธ มการทาบญในวนสาคญทางศาสนา ตาง ๆ มเทศกาลตรษ สงกรานต๑ และงานงว หรองานประเพณเจาพอเจาแมของกลมชาวจนบานปากดง ในดานความศรทธาตอสงศกดสทธ ชาวบานจะเชอ ถอกราบไหวหลวงพอเพชรวดวงพระ

56

ธาต และทาวแสนปม ซงตงศาลอยบรเวณหนาวดวงพระธาต กลมชนทมการสบทอดเกยวกบวฒนธรรมประเพณทองถน ม 2 กลมชน ไดแก ชาวบานวงพระธาต ซงเปนกลมชนดงเดมทมการเลานทานพนบานทาวแสนปม และการแสดงพนบานทเปนเอกลกษณ๑ เชน เพลงระบา ก.ไก เพลงคลองชาง เพลงระบากลางบาน อกกลมชนหนง ไดแก กลมชนทโยกยายถนฐานมาจากอาเภอพยหคร จงหวดนครสวรรค๑ มาอยทบานปากดง หมท 8 มการแสดงราโทนเขาทอง และเตนการาเคยว 3.3 การเมองการปกครอง อยภายใตการปกครองขององค๑กรปกครองสวนทองถน 2 องค๑กร ไดแก เทศบาลตาบลปากดง และองค๑การบรหารสวนตาบลไตรตรงษ๑

4. ประวตศาสตร

4.1 ประวตความเปนมาของเมองไตรตรงษ

จากตานานสงหนวตกมาร มวาพระเจาพรหมโอรสพระเจาพงคราช ขณะพระชนมายได ๑๖ พรรษา ไดยกกองทพขบไลขอมดามาถงเมองกาแพงเพชร อนเปนดนแดนลวรฐเกา พระอนทร๑เกรงวาผคนจะลมตาย จงเนรมตกาแพงขวางกนไว ไมใหพระเจาพรหมผานไปไดจงเรยกกาแพงทเนรมตนนวา กาแพงเพชร ตอมาพระเจาชยศร โอรสพระเจาพรหม มขาศกชาวมอญจากเมองสธรรมดยกกองทพมารกราน พระเจาชยศรอพยพไพรพลลงมาทเมองกาแพงเพชร สรางเมองไตรตรงษ๑ ขน เมองไตรตรงษ๑ บานวงพระธาต ตาบลไตรตรงษ๑ อาเภอเมองกาแพงเพชร เปนเมองโบราณทมคนาและคนดนลอมรอบ 3 ชน ลกษณะผงเมองเปนรปสเหลยมผนผามมมน ขนาด กวางประมาณ 800 เมตร ยาวประมาณ 840 เมตร ตงอยฝงแมนาปงดานตะวนตก แตไมใชลานา

เปนแนวคเมอง เพราะพบรองรอยคเมองเดนขนานกบแนวแมนา แนวกาแพงเมองดานเหนอตดอยกบแมนาบางสวนไดถกกระแสนากดเซาะพงทลาย

บรเวณกลางเมองไตรตรงษ๑มโบราณสถานขนาดใหญ 2 แหง แหงแรกเรยกวา เจดย๑เจดยอด เปนกลมเจดย๑กอดวยอฐ เจดย๑ประธานเปนลกษณะเจดย๑ทรงดอกบวหรอทรง

พมขาวบณฑ๑ ฐานลางกอเปนแบบฐานหนากระดานสเหลยมซอนกน 4 ชน ถดขนไปเปนฐานบวควาและบวหงาย จงเปนสวนเรอนธาตยอไมยสบ สวนยอดพงทลาย ฐานดานหนาหรอดานตะวนออกทาเปนซมพระยนออกมา เจดย๑แบบนนยมสรางในสมยสโขทย รายรอบเจดย๑ประธานทรงพมขาวบณฑ๑มฐานเจดย๑รายเลกๆ กอดวยอฐหลายองค๑ โบราณสถานอกแหงหนงตงอยทางทศตะวนตกของเจดย๑เจดยอด หางออกไปประมาณ 200 เมตร ลกษณะเปนเจดย๑ทรงกลมหรอทรงระฆงขนาดใหญกอดวยอฐ มฐานวหารและฐานเจดย๑รายเลกๆ กอดวยอฐเชนเดยวกน

ตามผวดนภายในเมองไตรตรงษ๑พบเศษภาชนะดนเผาทงประเภทเครองเคลอบแบบสโขทยหรอทเรยกวา เครองถวยสงคโลก เศษภาชนะดนเผาเนอเครองดน และชนดเผาแกรง

ไมเคลอบจากการขดคนทางโบราณคดของกรมศลปากรในบรเวณกลางเมองไตรตรงษ๑ พบวา

57

ถดจากชนดนทพบเศษภาชนะดนเผาแบบสโขทย พบโบราณวตถสมยทวารวด เชน เศษภาชนะดนเผา ลกปดแกว และชนสวนตะเกยงดนเผา โดยเฉพาะชนสวนตะเกยงดนเผานนเปนแบบทพบทวไป ตามแหลงทวารวดในเขตภาคกลางแถบลมแมนาเจาพระยา หลกฐานดงกลาวทาใหสนนษฐานไดวา บรเวณเมองไตรตรงษ๑กอนทจะเปนบานเมองสโขทย ไดมผคนเขามาตงถนฐานอยแลวในสมย ทวารวด แตคงไมเปนเมองหรอชมชนใหญ เปนเพยงแคชมชนทอยบนเสนทางคมนาคมฝงแมนาปงทสามารถเชอมตอระหวางทางเหนอกบทลมแมนาเจาพระยา นอกเมองไตรตรงษ๑ไปทางทศตะวนออกตามลานาปง มโบราณสถานขนาดใหญแหงหนงเรยกวา วดวงพระธาต เจดย๑ประธานของวดเปนลกษณะเจดย๑ทรงดอกบวหรอทรงพมขาวบณฑ๑แบบศลปะสโขทย สภาพคอนขางสมบรณ๑ ยงเหนรปทางสถาปตยกรรมขององค๑เจดย๑ไดครบถวน เจดย๑ทรงดอกบวแหงนนบวาใหญทสดในบรรดาพระเจดย๑ทรงเดยวกนทงในเขตเมองกาแพงเพชรและสโขทย บรเวณทตงเมองไตรตรงษ๑แตกอนเปนปาทบไมมคนมาตงถนฐาน มเฉพาะบรเวณรมนาใกลกบวดวงพระธาตเทานน ซงชาวบานเรยกกนวา “ดงแสนปม”

4.2 เมองไตรตรงษสมยรชกาลท 5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เสดจประพาสเมองไตรตรงษ๑ ในคราวเสดจประพาสตนครงท 2 เมอ พ.ศ. 2449 โดยทรงเรอพระทนง (เรอหางแมงปอง) จากปากนาโพ จ.นครสวรรค๑ มาตามลาแมนาปง เสดจถงเมองไตรตรงษ๑บรเวณหนาวดวงพระธาต เมอวนท 22 สงหาคม พ.ศ. 2449 ไดพระราชนพนธ๑ไวในจดหมายเหตเสดจประพาสตน ดงน “วนท 22 เมอคนฝนตกพราเพรอไปยงรง แรกนอนไมรสกวาจะเยน ตอหลบไป ตนขนจงรสกเยนเยอกไปทงตว ทองกแขงขลกขลกอยเปนนาน จนเอาสกหลาดขงอดหมดจงนอนหลบ ตน 2 โมง ครงออกเรอจวน 3 โมง มาจากทาขเหลกเลยวเดยวกถงวงพระธาต อยฝงตะวนตกมบานเรอนรายตลอดขนมา แตอยฟากตะวนตก ฟากตะวนออกเปนปาตงแตพนคลองขลงขนมามตนสกชม แตเปนไมเลก ๆ ซงเปนเวลาหวงหาม เดนเรอวนนรสกวาไปในกลางปาสง ไดยนเสยงนกรองตาง ๆ อยางชมดงเพรยกมาตลอดทาง ตาบลทเรยกชอคลอง เชน คลองขลงหรอแมอะไรตออะไรใชวาเราจะเหนในเวลาน ปากคลองแหงอยในหาด ไดพยายามจะไปดคลองขลงกเขาไมถงดวยหาดกวาง คลองขลงนเปนปลายนาอนหนง วนนแลเหนเขาประทดซงปนแดดยนเปนแถว ทวงพระธาตนเปนชอของชาวเรอตง วงไมไดแปลวาบาน แปลวาหวงนา พระธาตนนกคอพระธาตซงตงอยตรงวงนน จอดเรอททพกรอนเหนอวงพระธาตนดหนง พระธาตนมฐานแทนซอน 3 ชน แลวถงชนคหาบนเปนรปกลม ซงกรมหลวงนรศเรยกวาทะนาน ถดขนไปจงถงบลลงก๑ปลองไฉน 7 ปลองปล แลวปกฉตร ไมผดกนกบพระเจดย๑เมองฝางทเหนซงแกเปนเจดย๑มอญเสย เขาวาสโขทยสวรรคโลกเปนรปนทงนน เปนรปพระเจดย๑ของแผนดนฝายเหนอเหนจะไมแปลกกนมาก องค๑พระเจดย๑ชารดพงลงมาเสยซกหนง มรากระเบยงรอบวหาร 4 ทศ วหารใหญทบชาอยทศใต พระอโบสถซงมสมาเปนสาคญอยทศตะวนออกเยองไมตรงกลางเขาปลกโรงหลงคามงกระเบองในทใกลพระเจดย๑ดานทศตะวนออก มพระพทธรปทงนงทงยนหลายองค๑ พระพทธรปหนาตาดแปลกกวาทเคยเหน เปนชางไดทา ไดถายรปทเหลานไว เวลานมพระซงมาแตเมองนนท๑เปนคนเคยรจกมาแตกอนขนมาจาพรรษาอย

58

ทน คดจะปฏสงขรณ๑ปลกกฏอยเยองหนาพระธาต หางจากศาลามงกระเบองเดมซงอยขางรมนาใตลงไป เดนจากวงพระธาตไปตามลานาขางเหนอ ทาง 26 เสน ถงคดานใตของเมองไตรตรงษ๑คนนใหญกวางราว 15 วา ลกลงเสมอพนหาดแตนาแหงยนเขาไปจนถงเชงเทน หลงเมองไปมถนนขามเขาเมองอยกลางยานดานใต แตดานเหนอไมมถนนมแตคนามาบรรจบดานใต กาหนดเชงเทนยาวตามลาแมนา 40 เสน ยนเขาไปทางทศตะวนออก 37 เสน เหนเปนเมองใหญโตอย พนแผนดนเปนแลงทวทงนน ในทองคกเปนแลง เขาไปในเมองหนอยหนงกพบโคก เหนจะเปนวหารเจดย๑พงอยเบองหลง ถดเขาไปอกหนอยหนงเรยกวาเจดย๑ 7 ยอด แตทจรงคราวนเขาไดถางดกวาทไดถางมาแตกอน จงไดพบวากวา 7 คอ พระเจดย๑ใหญขนาดพระมหาธาตรมนาอยกลาง มพระเจดย๑ 3 ดาน วหารดานเหนอวางเลอะ ๆ ทานองน

นอกนนพระเจดย๑รายลอม 3 ดาน 14 องค๑ ทเขาคนถากถางเขามาใหดไดเพยงน นอกนนยงเปนปาทบอยมาก ไมใชรกอยางกรงเกา เปนปาไมใหญขางลางโปรงทงในเมองนอกเมอง เหตดวยทงรางเปนปามาชานานกวากนมาก ขอหนงจะโจษสงสยวาเปนเมองไตรตรงษ๑แนละหรอ เพราะมขอทพากนสงสยวา เจาแผนดนลงมาแตเชยงราย เวลานนกาแพงเพชรกมเจา เหตไฉนจะขามลงไปสรางเมองไตรตรงส๑ขนในทหางกนเพยง 400 เสน ความทเดาวา เมองกาแพงเพชรมเจาอยในเวลานน นาจะเดาจากบาญชเมอง ประเทศราชครงแผนดนพระเจาอทอง ในทองเรองทวาเจาเชยงรายยกลงมา ไมไดกลาววาตเมองกาแพงเพชรไปตงเมองแปบเปนเมองไตรตรงส๑ทเดยวจงเกดสงสย ทจรงคงจะไดเมองกาแพงเพชรแลว แตหากจะยายไปสรางเมองใหมใหเปนเกยรตยศหรอดวยความขดของประการใด เมองกาแพงเพชรทอยฝงตะวนออกคงจะเกยวดองหรออยในอานาจเมองสวรรคโลก สโขทย พษณโลกจงตงฝงทางทเปนแผนดนเดยวกน ถาพวกเชยงรายจรมาจะตงฝงตะวนตกกจะได เพราะถกตองความในจดหมาย วาขามนาโพไปตงฝงตะวนตกเมองกาแพงเพชร เหนจะเปนเมองไตรตรงส๑แนกลบเวลาเทยงลงเรอเหลองมาถงพลบพลาประทบรอน ไมแวะดวยจะฉอวนใหไดอก 1 วน ระยะเขากะ 10 วน เปนอนฉอได 2 วน คง 8 วน ฝนตกเปนคราว ๆ มาแวะกนขาวทบานไร.... ”

วหารดานสกด พระเจดย๑ใหญองค๑กลาง

59

จากการรวบรวมนทานพนบานในเขตตาบลไตรตรงษ๑ พบนทานหลายรปแบบ ไดแกนทาน ประจาถน

นทานอธบายเหต นทานชวต เรองสตว๑ และมขตลก ดงน

1. นทานประจ าถน

ไดแก นทานเรองทาวแสนปม เรองทมาของบานดงตาจนทร๑ นทานเรอง ทาวแสนปม มสถานทกลาวอางประกอบตามเนอเรอง เชน คลองขมน เกาะปม เมองไตรตรงษ๑ เมองเทพนคร มรปปนดนเผาทาวแสนปมขนาดเลก ทขดพบในเขตจงหวดกาแพงเพชร เปนเครองยนยนวา มการเลานทานทาวแสนปมนมานานแลว ดงน

เรองทาวแสนปม

ถอดความจากการเลาของ นายสรวง ทองสออน ชาวบานวงพระธาต ดงน

“ประวตเรองทาวแสนปม เดมททาวแสนปมคนนไมใชเปนคนทอยในจงหวดกาแพงเพชร บานชองพอแมของแกอยทระแหง เขาเรยกวาระแหงเหนอจงหวดกาแพงเพชรขนไป แตพอแมของเจาแสนนไมปรากฏวาชออะไร พอและแมนะ มลกชายกตงชอวาเจาแสน เจาแสน คนนมรปรางอปลกษณ๑ คอวาผวเนอของแกมแตเปนปมเปนปมอหรขรขระเหมอนผวมะกรด บางคนกเรยกวาเจาแสน บางคนกเรยกแกวาเจาปม บางคนมาเรยกรวมกนแลวกเรยกวาเจาแสนปม

แตเจาแสนแกเปนคนขเกยจ ขเกยจทสดในการไมอยากทางาน กนแลวนอน พอแมจะวายงไง กชาง นอนตะพด พอแมอดหนาระอาใจขนมา เอ๏...เจาแสนขนเลยงไวกจะเปลองเปลา จะไมเกดประโยชน๑อะไร จะตองคดกาจดเถอะ ลอยแพไปเสยใหมนพนไป จะไปอยทไหน จะไปเปนตายทไหนกชาง ในเมอเจาแสนจะถกเนรเทศนนกยอม เจาแสนกไมคดคาน พอแมในเมอไมรกลกจะปลอยลกไปตามยถากรรม กตามใจ ผลทสดพอแมกตอแพให ตอแพใหเจาแสนลงแพ เกยมจอบเกยมเสยม เกยมเสบยงอาหาร เกยมมาใหเสรจ ขณะทปลอยลอยแพมานนก เจาแสนทนกอธษฐาน ตวเองวา ขาพเจานไปตดอยทใดก จะขออยทนน ลอยมาระหวางสายแมปงเรานแหละ กโตแลวอายกอนเปนหนมกลอยมาถงเกาะปม แพตดอยทเกาะปม เจาแสนกเลยปลกกระทอมหอมรงขน อยบนเกาะกไมทาอะไร มผกมหญาทพอแมใหมากนเหลอกเหวยงทงไป เมดมนขนมากเอาไปปลก มปลกพรก ปลกมะเขอ แตเจาแสนเนยขเกยจ นาทาไมรดหรอก ตนเชามาปวดทองเยยวลงจากกระทอม ไปเยยว ไปเยยวรดกกมะเขอ ไมใชนารดกะเขาหรอก เยยวรดยงงนแหละ จนกระทงมะเของอกงามและ มลกกมลกสาวเจาเมองกาแพงเพชรเสดจประพาสปา พดกนงาย ๆ วาอยากไปเทยวปาละจะเปนดวย เหตอนใดดลใจกไมรละ ก

60

ชกชวนใหพอมาเทยวปา พอกตามใจลกใหมาเทยว มาเทยวกมาถงกระทอม เจาแสนปม มาเหนมะเขอเจาแสนมลกเขากนกอยากจะกนมะเขอ กใหคนมาขอ ครนเจาแสนปมกไมยอมใหเหมอนกน ตานเหนเปนผหญงอยากกนกเลยอนญาตใหไป ครนเมอกลบไปแลวกมอาการแพทอง ตงครรภ๑ ในเมอตงครรภ๑ขนมาแลว เกดมลกชายขนมาพอแมกสงสย ผวเจาเปนใคร ใครเปนผวเจา นางลกสาวนนกตอบไมถกเพราะวาไมเคยไปสมสกบชายใดมากอน ไดแตเพยงเลาใหฟงวา ตงแตไดกนมะเขอเขาไป กเกดมอาการแพทองและมลกขนมา เจาเมองกจะขบไลไสสงลกกยงขบไลไสสงไปไมได กตงปฏธาน (ปณธาน) หา ตองการหาผววาใครจะเปนพอของเดก กเทยวใหประชากรตดประกาศกลาวรอง พวกลกเจาเมองทงหลาย

วาใครเปนพอของเดกกขอใหมา แลวอธษฐานไว ถาใครเปนพอของเดกแลว กใหเดกคนนนคลานเขาไปหา ผลทสดลกของขนนางทงหลายกมา ซอเสอซอผามาจะลอใจเดก เมอมาแลวเดกมาเหนเขากไมพอใจใครทงนน เหลออยพวกหหนวกตาบอด ขาดวน ไปอก กไมสาเรจ ไมมความสาเรจสกคนเดยว กเหลออยเจาแสน พวกขาราชการกไปบอกกลาว เหลอคนอกคนหนง รปรางอปลกษณ๑หนาเกลยด ตวเปนปมเปนปม เจาเมองกใหมาเชญ ตานเจาแสน เมอถกเขามาเชญ กไมมอะไรจะไปฝากเสอผากไมม ขนมนมเนยกไมม มขาวเยนกนหมออยกอน กตงใจอธษฐาน อธษฐานขาวเยน ถาหากวา...เปน บญญาธการของขาพระพทธเจาเมอชาตปางกอนเคยเปนผวเมยกนและเคยเปนพอลกกน ขอใหกมารนนเหนขาวเยนและตรงเขามาหาขาพระพทธเจา เมออธษฐานเสรจ และกเอาขาวเยนหอชายผาขาวมาไป เมอไปถงทตาหนกของพระเจาแผนดน และกแกหอขาวเยนออกมาวาง พอเดกเหนขาวเยนนะ เดกมนกคลานเขาไป คลานเขาไปหาและกเกบเอาขาวเยนนนในเมอกนขาวเยนแลว เจาเมองทงสองกเหน เอ๏...นเขาเปนเนอค สสมกนแตชาตปางกอนถงแมวารปรางเหอะชวชาอปลกษณ๑ในเมอเราตรสออกไปแลววาจะตองยกใหเขา เรากตองยกให จะไมใหเขากไมได เพราะวาเดกกไดเขาไปหาเขาแลว แสดงวาเขาตองเปนพอของเดก ตานเมอยกใหกนแลวกใหกลบมาอยยงทเดม

ในเมอกลบมาอยยงทเดม ตานเจาแสนนนก ในเมอมทงลกและเมยแลวจะขเกยจกไมได จะตองขยน ขยนทางาน งานนนกไมมอะไร หาปลาคอวาไปตดไมมาสานเปนลอบเปนไซดกปลา กดกปลาทคลองขมน มชอคลองขมนกยงม เวลาไปกปลากไมมปลาตด มแตขมน ขมนนนกเปนขมนชนทเขาใชตาทาเดกสมยกอนกมาทไรกมแตขมนกเทกองทนเมยกถามวา แกไปดกปลาทาไมไมไดปลาเลา แสนกบอกปลาไมมเลย มแตขมน ขมนทาไมไมเอามา เททงหมดทนเอามาใหดซ ขมนนนเปนอยางไร รงเชากไปกลอบกไซ กตดขมนอกตดขมนกเทใสหมอสะพายมาถงบาน พอถงบานกเทขมนออก ขมนนนกกลายเปนทองคา ไมไดขมนอยางเดม ทนกคดกนวาจะเอาไปทาอะไร อยากระนนเลย เราเอามาแผทาเปลทาอสาหรบลกนอน ในเมอเอาทองคามาทาเปลใหลกนอนกเรยกวาอสมยกอนเขาเรยกวาอ กเลยลกชายให ชอวาอทอง เปลทอง อทอง

อนตอมากคดอยากจะใหมนกวางขวาง อยากจะทาไรทานา ผลหมากรากไม ทมนเปนปา เปนดง กจะฟนใหมนเตยน เพอจะไดทาไร เชาขนมากไปฟนไร เมอเยนลงกกลบมาเชาขนกไปฟนตอ ตนไมกลกขน งอกขนมาเหมอนเดม ไมมตนไมตนไหนลมตายเลย อะนมนกมาบอกเมย เอ๏ ...มนเปนเพราะเหตไร ตนไมผวฟนขาดโดนไปแลว มนทาไมถงไดกลบขนมาได เมยกไมเชอ

61

หาวาผวยงมสนดานขเกยจอย เขาใจวาผวไปนอนหลบไปนอน ไมไปทางานจรง ตาแสนนกยงยนยนวาเปนความจรงไปตดโคนจรงๆ อนกไปอก เชาขนกไปฟน ครนเยนลงกกลบบาน เชาขนไปตนไมลกหมด ทนกสงสย เอ๏...นมนเปนเพราะเหตไร นมนจะเดอดรอนถงเทวดา ถงพระอนทร๑คงจะเพงเลงแลว แสนนนะคงจะไมใชคนตาชา จะตองมบญญาธการ กจงใชวษณกรรมแปลง แปลงมาเปนลงและใหฆอง ฆองกายสทธลกหนง ถาตขนเมอไรตนไมนนจะลกขน ตนไมททาวแสนปมฟนไวนนะ ตนไมนนจะลกขนหมด ทนเจาแสนกแปลกใจ เอ๏...ฟนทไรตนไมกลกขนหมดทกตน ไมมตนไหนตายเลย อยากระนนเลยแอบดเหอะ แอบดซวามนจะเปนเพราะเหตใด กไปเทยวหาดวาตรงไหนมนจะเหมาะสมทเราจะแอบดบงเอญมตอไมอยตอหนงมนเปนโพรง ขางลางมนเปนโพรง กเขาไปอยในโพรงในเมอเขาไปอยในโพรงไมกรอเวลา มนจะมอะไรเกดขน ทจะทาใหตนไมลกขนได กบงเอญมลงลงตวนนกลงมา ลงตวนนสเขยว เมอลงมาแลวกไมไปไหนเสยดวย ไปนงบนโพรงไม เอาหางหยอนลงไปในโพรง ตาแสนเหนไอตวนนมนตฆอง ดมนซนนจะทาอยางไร พอไดเวลาเจาลงกตฆอง พอตฆอง ...มง...ตนไมกลก มง...ตนไมกลก เจาแสนกเออ ! เปนเพราะลงตวนเองมนมของวเศษ กควาลงพนแขวนไวเลยเจาลงกฉด เจานกฉดตางคนตางแยง ในทสดจงยอมใหเจาแสนจบได จบไดแลวกถามวา ฆองอนนเอามาจากไหน ไดมาอยางไร ประสทธภาพยงไง ลงนนกเลาใหฟงวา ฆองอนนพระอนทร๑ทานใหมา ในเมอตองการปรารถนาได 3 ครง อนกลบมากลองปรารถนาวาของใหปมทเปนตามในตวขาขอใหมนหลดหายไปใหหมด พออธษฐานเสรจกตฆอง พอตฆองแลวปมกหลดหายไปหมด แลวกกลบบาน กลบมาถงเมย เมยสงสยเลย จาไมไดวาใคร เพราะวาสวย รปรางกสละสลวย กคดวา เอ๏ะ ! ชายไหนจะมาเกยวพาราสผวเราไมอยหรอยงไง ชกแปลกใจ เจาแสนกเลาใหฟงอธบายใหฟง เมยกไมเชอยงไมเหนแกตา งนเจาแสนกตองทาใหดอก ตฆองขนมาอก อธษฐานใหมปมขนมาอก เพอเมยจะไดเหนกระจะ ในเมออธษฐานใหเปนปมแลว กตฆอง เมอตฆองแลวกเปนปมเปนปมขนมาอยางเดม เมยเชอแลวกเหนวาเปนความจรง ใหอธษฐานใหปมหาย กตฆองปมกหาย อธษฐานเอาบาน เอาเมอง เอาชาง เอามา เอาวว เอาควาย เอาบรวาร กอธษฐานขนอธษฐานแลวตฆองขนมา มปราสาทราชวง มชาง มมา มวว มควายมขาราชบรวารถงเวลา เอาชางไปลงนา นาจะอดไปเพราะขชาง นาจะอดขนไปทดถงเมองพอตา พอตาสงสย เอ๏...นานมนมายงไงถงไดมาทวม กใหทหารมาด มาดผลทสด ทหารกกลบไปเลาใหฟง วาแสนเขาสรางเมองเขาแลว ชาง มา วว ควาย วาทนาอดมานเพราะขชาง ทเอาชางไปลงนาทนเจาเมองกมาเยยมลกสาว ลกเขย ลกเขยกใหสรางสะพานทองอยเหนอขนไป เมอเหนแลวกตงใจใหเปนเจาเมอง อนสรปแลวกเรยกวา “ทาวแสนปม มาจนทกวนน”

เพอเพมอรรถรสในการเลานทาน นายปรชา ชานบรรณการ ขาราชการบานาญ ไดนาไปเรยบเรยงเปนกลอนนทาน มเนอเรองแตกตางไปบางเลกนอย แตมโครงเรองหลกเหมอนกน ดงน

“ขอเรมเรองเบองตนตามคนเลา ตานานเกาพนบานยานเมองเหนอ

ครบรสชาตแปลกปนระคนเจอ คนเขาเชอเรองนวามจรง

เรองพอทาวแสนปมแปลกประหลาด เกดบพเพสนนวาสกบเจาหญง

62

กอตานานรกแทแมนาปง อยากรจรงเชญนงฟงนทาน

กาเนดมาอาภพอปลกษณ๑ พอแมหนกหนายใจในสงขาร

มปมปมทวไปไมเปนการ ผดวงศ๑วานจบปลอยลอยแพมา

อาจจะเปนเวรกรรมเคยทาไว แพลองไปตามนาตามวาสนา

ทงลาบากยากแคนแนนอรา ใจจงกลาสกรรมไมจานน

แพมาเสยเสยบเกาะจาเพาะเหต ชายแดนเขตไตรตรงษ๑ดวยกศล

เทพรกษามาพบนฤมล บพเพดลฝากกายอยทายเมอง

ทาสวนผกสารพดหดสานลอบ ทดกเหลอมะเขอกรอบทงเขยวเหลอง

หาเลยงตวหมายมงคงรงเรอง ไมแคนเคองโชคชะตาผาสกด

มนสยชอบสนกทกข๑ไมคด ใชชวตปานวาขาฯเศรษฐ

กระทอมนอยอางวางกลางพงพ เสยงดนตรนกกามาบรรเลง

ในตอนนนไมมสวมนนะ ปสสาวะรดมะเขอใชขมเหง

กลบกลายดลกดกเตมกระเตง ปยทาเองสตรแสนปมนยมกน

อนเมองแปบไตรตรงษ๑ซงลอเลอง มเจาเมองเรองเดชครองเขตขณฑ๑

ดวยระบอบพอลกจงผกพน ชาวเมองนนเคารพอบอนใจ

ธดาสาวแรกรนพรรณพลาส งามผดผาดชออษานาพสมย

พระถนอมรอยชงอยวงใน มอบสาวใชแวดลอมระวงนาง

ราตรหนงเทพดลใจใหนมต นางครนคดครวญหาจนฟาสาง

อยากเสวยผลมะเขอเหลออาพราง เชาขนนางบอกกานลไปสรรมา

ทกตลาดใกลไกลหาไมพบ เดนจนจบทายไรไตรตรงษา

นนมะเขอของใครใหบอกมา สราคาขอเหมาเอาหมดเลย

ฉนเปนบาวเสาะหามาแสนยาก พระธดาบนมากอยากเสวย

เกบใหหนอยเถดหนาอยาชาเลย ตะวนเอ๐ยจวนลบตองกลบวง

ฝายแสนปมสมใจใหเปลาเปลา ถวายเขานฤมลดลใหขลง

อธษฐานแลวเกบใหสมใจจง แมนรอยชงเสวยแลวอยาแคลวกน

วอนทวยเทพนาหนนผลบญเกด หากงามเฉดโฉมตรเนอคฉน

เสวยแลวนวลอนงค๑ใหทรงครรภ๑ มะเขอฉนจงแผลงเดชเจตนา

แลวกเปนตามฤทธอธษฐาน เจานงคราญเกดตงครรภ๑สรางปญหา

ทานพอเมองเคองขดหทยา ลกอษาชางทาไดหนาใจ

นใครหนอแอบมากนปลายาง เหลอแตกางชวชาไอหนาไหน

เปนเชอชาตพงศ๑เผาเหลาผใด แอบมาไขไมรบอประมาณ

ใหสบสาวราวเรองถงทสด ไมพบจดความจรงยงกงขา

63

ทองใหญขนคนรสนเขานนทา ยงขายหนาทกวนไปแคนใจจง

เหตเสวยผลมะเขอเหลอยอมรบ เรองทอบอายนมเบองหลง

พดเทาไรไมเชอเบอจะฟง อยาใหพลงจบไดไมไวเลย

ครนเพลายามปลอดคลอดโอรส ดงามงดหลานตาเจาขาเอ๐ย

เหมอนเกลยดตวกนไขกระไรเลย เฝาชมเชยหยอกเยาเจากมาร

ชางสวยสมคมสนผวพรรณผอง ลมขนของอมชเอนดหลาน

นกถงพอกอกวนชวนราคาญ กลบเดอดดาลไมหายไมคลายแคน

ใหโหราผกดวงของหลานรก ทานายทกบญญาวาเหลอแสน

บารมสรางมาอยาดแคลน จะครองแควนเบองหนาเกงกลานก

ยงครนคดวางแผนแคนลกเขย ใครกนเหวยปานนไมประจกษ๑

เจาตวแสบแอบไขใหเราฟก เรากรกดวยหลานบนดาลใจ

บอกผใดใครเลาเขาจะเชอ กนมะเขอแลวทองมทไหน

จะวางแผนจบดวาผใด หลานเรมใหญรภาษาวาเออออ

ประกาศกลาวปาวรองทกทองถน ทวแผนดนนายไพรไมเกยงหนอ

นาขนมตมสมซามาใหพอ หลานรองขอของใครจะไดด

ใหเปนเขยครองนชสดสวาท ทงอานาจพรอมพรกเปนศกดศร

ขอเชญมาประชม ณ ทน รวมพธเสยงทายหลานชายเรา

ไดเวลาเกณฑ๑ชายทงหลายหลาก ปมกอยากมาดรเรองเขา

กอนขาวเยนหอมาคาดผาเอา รอคอยเจากมารจะผานมา

เขาใหพเลยงอมออกมาแลว ตางเขาแถวสงของทงนนหนา

ผานของดสสวยไมนาพา กมาราไมจบรบของใคร

ปมตงจตอธษฐานกมารเอ๐ย เจาทรามเชยบตรเราหรอไฉน

แมนเปนลกจงรบจบเอาไป ยนขาวใหแกวตามาหยบกน

กมารโผกอดคอเรยกพอลน ปมตวสนปอนขาวไปใจถวล

ตางตะลงหลากใจเมอไดยน พอเมองผนหนาหงายอายผคน

ใหขบไลลกสาวทฉาวโฉ อยาไดโผลเสนอหนาขาไมสน

เรองลกพอขาดกนฉนเหลอทน หมดกงวลกนทแตนไป

ถกพอขบจากวงดงใจขาด โออนาถสดรจะอยไหน

อมลกนอยเดนวนสหนใด ปมเขาไปปลอบนวลแลวชวนเชญ

กระทอมนอยของพพอมอย จะเลยงดนางไปไมขดเขน

พอสบายคลายเศราเจาคงเพลน เรองหาเงนหากนไมสนทาง

พรหมลขตหรอกรรมเราทาไว ขอรบใชนฤมลอยาหมนหมาง

64

จะภกดดวงใจสไบบาง ปมกบนางครองกนแตนนมา

มสามปากสามทองปมตองส หาปลาปปลกผนวนหนกหนา

ทงสานลอบหลายใบไดดกปลา กขนมาเจบปาดชวดทกท

นานอยใจสนทาปลาไมได กทไรไดขมนใหหมองศร

กอนกลม ๆ ปมทงฝงนท ปลาไมมฝากเมยยงเสยใจ

แทบทกวนกลบเรอนตองเบอนหนา พระธดาถามสปลาอยไหน

บอกเลาความตามจรงทกสงไป พจนใจอยอยดพกล

นางปลอบวาอยาทอพอเพอนยาก ขมนมากเอามาขาจะฝน

ใชทาตวลกยาประสาจน สรยนเยยมฟารบมาด

ไมไดปลาสกตวยงหวเสย หอขมนใหเมยแสนอดส

พอมาถงจงวางนางควาด แลวจจกลายเปนทองของแทจรง

นาไปขายแลกของตองใชสอย ทองไมนอยทาอทองเรองรองยง

ขนานนามตามอทอางอง เปนยอดยงเจาอทองของชาวไทย

อมรนทร๑ปนไทใหประหลาด ประทบอาสน๑รอนรนทนไมไหว

ตองสอดสองทพย๑เนตรวาเหตใด พอมองไปเหนแสนปมระทมทกข๑

พระธดากมารนอยพลอยลาบาก เขาตกยากพอรอยไมสข

สาแดงเปนลงเผอกชางเลอกมก ถอฆองบกตไปในไพรวลย๑

ปมโคนไมทาฟนและเผาถาน พอลงผานหนาไปใหขบขน

เสยงโหมงโหมงตนไมตงไดพลน อศจรรย๑ยงจรงดวยลงทา

อตสาหะมานะถางทาไร หวงปลกผกหกฟนใหชนฉา โคนเทาไรกลบตงชางเวรกรรม ลงยงทากอกวนชวนใหต

อารมณ๑โกรธโลดจบเจาลงเผอก ลงกลบเลอกโพรงไมเขาซกหน

ยอมใหปมจบไวดวยไมตร คนอนทรย๑เปลยนเปนมฆวาน

ปมกมกราบจงบอกเยาหยอกวา เราแปลงมาเพอชวยดวยสงสาร

หวงมอบฆองของดใหเปนทาน ปาฏหารย๑มากมายอยาขายกน

กอนจะตจงตงจตอธษฐาน แมนตองการสงไดไดทงสน

แตขอไดสามครงจงฝงดน คงสมจนต๑ตามเหตเจตนา

ปมไดฆองสมใจในครงน กอนจะตตงจตปรารถนา

เปลยนแสนปมเปนบรษสดโสภา กลบเคหานาเรองวอกบอกอนงค๑

อธษฐานหนทสองฆองศกดสทธ เนรมตเทพนครดงประสงค๑

ศรชยเชยงแสนผยงยง ตงตามพงศ๑คนหลงไหลพงใบบญ

ดวยเดชะบารมทเคยสราง มโขลงชางมากเหลอมาเกอหนน

65

ใหชาวเมองปลกออยคอยคาจน ชางคบญตกเยนเลนธารา

อจจาระของชางตางลอยนา จนลวงลาเขาไปไตรตรงษา

ชางลกเขยขลอยไปใหพอตา ทงคงคาดมไมไดใชไมด

พอตาเคองดวยคนเขามาฟอง อยางนตองจดทพจบเสยผ

เทพนครเมองไอปมทาอวดด สงโจมตฉบพลนทนเหตการณ๑

ฝายแสนปมตฆองครงทสาม ทวเขตคามสบสนพลทหาร

ทงแมทพนายกองประจาการ ลวนฮกหาญกกกองรองไชโย

จดทพเสรจสงทตเจรจา ยอมพอตางายดายหายโมโห

แสนปมชวนลกเมยขบวนโต ทองอกโขรอยหาบมากราบกราน

ทานเจาเมองไตรตรงษ๑จงดารส ใหทรงฉตรเปนหลกอครฐาน

มอบไตรตรงษ๑ตามวงศ๑พงศ๑โบราณ เปนทางการยกยองครองแผนดน

หมอขเถาเจาอทองของศกดสทธ โปรยตามอฐดนตองเปนทองสน

คกบฆองฝงไวอยใตดน มาเยยมถนวงพระธาตอาจพบเอย ”

วเคราะหนทานเรองทาวแสนปม

นทานเรองทาวแสนปม เปนนทานพนบานไตรตรงษ๑ทแพรหลาย เปนทรจกกนโดยทวไป มผนาไปเสนอในรปแบบนทานภาพการ๑ตน นทานภาพระบายส มเนอเรองแตกตางกนไปบาง แตทแตกตางมากคอ บทละครเรองทาวแสนปม ฉบบพระราชนพนธ๑ในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทไดทรง ตดเรองเกยวกบอทธปาฏหารย๑ออก ใหทาวแสนปมเปนพระชยเสนปลอมตวมา ซมกองทพไว ลอบขนหานางอษา ภายหลงไดลางขเถาปมปมออก และตกลองสญญาณใหทหารยดเมอง นทานเรองทาวแสนปมฉบบเมองไตรตรงษ๑ ทชาวบานเลาสบตอกนมาสามารถวเคราะห๑ทมา รปแบบและเนอหา แนวคด และคณคาไดดงน ทมาของเรอง เปนเรองเลาในทองถน โดยตวแสนปมเองไมใชคนในทองถน แตถกลอยแพมาจากเมองระแหง จงหวดตากเพราะความเกยจคราน อางองถงสถานททางภมศาสตร๑ เมอง และบคคลในประวตศาสตร๑ ไดแก แมนาปง เกาะปม คลองขมน เมองไตรตรงษ๑ เมองเทพนคร พระเจาศรชยเชยงแสน พระเจาอทอง รปแบบและเนอหา เปนนทานประเภทจกร ๆ วงศ๑ ๆ มอทธปาฏหารย๑ ตวละครเอกประสบเคราะห๑กรรมในตอนกลางเรอง แตพระอนทร๑มาชวยใหพนจากเคราะห๑กรรมในตอนทาย แลวจบอยางมความสข

66

แนวคดส าคญ แนวคดทแฝงอยในนทานเรองทาวแสนปม ไดแก แนวคดทางพระพทธศาสนาเรองกรรม (ทาวแสนปมเกดมาอปลกษณ๑) ทาดไดด ทาชวไดชว (ทาวแสนปมกลบตวเปนคนขยนเลยไดรบผลตอบแทนทด) แนวคดในเรองความรบผดชอบตอครอบครว ความกตญ๒ตอผมพระคณ เปนตน คณคา แมจะเปนเพยงนทาน แตกมคณคาทางประวตศาสตร๑ ในการเชอมโยงตานานสงหนวตเกยวกบการสรางเมองไตรตรงษ๑ของพระเจาไชยศรเชยงแสน กบการครองเมองเทพนครของ พระเจาศรชยเชยงแสน และการสรางพระนครศรอยธยาของพระเจาอทอง คณคาอกดานหนงคอ การสอดแทรกคณธรรมดงไดกลาวมาแลว นอกจากนทาวแสนปมฉบบทถอดความจากการเลาของชาวบาน ยงไดอรรถรสในดานความสนกสนาน ไดความรและเพลดเพลนกบสานวนภาษาถนอกดวย เรอง ดงตาจย ดงตาจนทร

ตาจยกบตาจนทร๑เปนชาวบานหนองปรอ ทงสองคนเปนเพอนรกกนมากเปนคนขยาและ ตดฝนดวยกน สมยนนเปนปาดบดงดา วนหนงตาจยกบตาจนทร๑ชวนกนมาตดหวายทชายดง ตาจยตดหวายไดเสนหนง ยาวสวยมาก ขากลบบานตาจยเดนลากหวายตามทางมา ตาจนทร๑กะหยอกเพอนเลน จงแกลงใชมดฟนหวายผด ๆ ตาจยบอกวา “ถามงฟนหวายกขาด กฟนหวมงขาด” เผอญตาจนทร๑ฟนโดนหวายขาดจรง ๆ เกดการทะเลาะกน ตาจยฟนตาจนทร๑ ตาจนทร๑กฟนตาจย ตอสกนอยางดเดอด ปรากฏวา ฟนกนตายทงค ชาวบานเลยตงชอบรเวณนวาบานดงตาจยดงตาจนทร๑ แตทกวนนเรยกวา “บานดงตาจนทร๑” อยางเดยว ผเลา นายชชพ อวมสอาด

2. นทานอธบายเหต

เรอง ดาวลกไก ณ. เชงเขาแหงหนง มกระทอมอยหลงหนง ซงมตากบยายอาศยอย 2 คน มอาชพทาไรทานาอยบนเชงเขา

อยมาวนหนงมพระธดงค๑ไดมาปกกลดอยใกลบานตากบยาย ตากบยายเลยคดวาจะทาอะไรให พระฉนด ยายกคดวาผลไมบนเชงเขากไมคอยม กลวพระจะฉนไมอม กเลยคดวาทบานมไกอย 1 ตว และแมไกตวนไดมลกอก 7 ตว ยายจงคดจะทาแกงไกถวายพระ แมไกไดยนเขาจงรองไห แลวเอาปกโอบลกไกทง 7 ตวไว แลวบอกกบลกวา ลกเอ๐ยพรงนเชาแมตองตายแลว แลวแมไกไดสอนลกไกทง 7 ตว วาใหรกกนใหมากๆ พอรงเชามาตากกอไฟไวเพอทเตรยมจะแกงไก พอลกไกเหนตากาลงเชอดคอแมไก ลกไกเหนดงนนจงเสยใจกระโดดเขากองไฟตายตามแมไกทง 7 ตว ตาจงไดทาแกงไกถวายพระดวย ความทลกไกมใจประเสรฐนกถงแมตวเองตลอดเวลา จงไปเกดเปนดาวลกไกทง 7 จนถงปจจบนน ผเลา นางชะออน ปานม

67

3. นทานชวต

เรอง ซากออยน าทาง มครอบครวหนงมพอ แมและลกสคน พอกบแมไปทางานหาของกนมาไดกไมพอใหลก ๆ ทง สคนกนเพราะทงสคนกนจ แมจงใหพอพาลก ๆ ไปปลอยเพราะเลยงไมไหว คนแรกใหนาไปกนแลว กทงไว คนทสองใหผลไม คนทสามใหขาว คนทสนองสดทองใหออย คนทสเปนคนทกนจทสด จงเรมกนออยตงแตออกเดนทาง แลวคายทงไปตามทาง พอถงทหมายพอบอกวาใหรออย แลวจะกลบมารบ รอจนเชาพอกไมมารบ จงเดนตามซากออยทคายไวตามทางลกคนสดทองจงกลบบานถก ผเลา นางบาง เอยมทา

เรอง พระกบเดกขมกมาก มครอบครวอยครอบครวหนง แมเปนคนชอบทาบญ จะใสบาตรตอนเชาทกวน อยมาวนหนง แมไมวางออกมาใสบาตร จงบอกใหลกสาวไปใสบาตรแทนลกสาวยงเดกตนมาไมทนลางหนาลางตากรบไปใสบาตร ขมกขตาเกรอะกรง พอพระเหนเขากรงเกยจเอาฝาบาตรเคาะหวจนเปนรอยแผลเปนทหนาผาก ผานมาหลายปพระกสก สวนเดกคนนนกโตเปนสาวสวย เลยมาชอบกนอดตพระเหนแฟนสาวมแผลเปน ทหนาผากกถามวาหนาผากนองเปนอะไร แฟนสาวบอกวาไมรไอพระบาทไหนเอาฝาบาตรมาเคาะหว อดตพระกเลยจาได ขากนทงค อยางนแหละเขาเรยกวาจดไตตาตอ ผเลา นางลกอนทร๑ สมคธญการ 4. นทานตลก เรอง การเอาเปรยบ พอกบลกสาวถอเรอไปดวยกน พอเปนคนถอ ลกเปนคนถอทายเรอ กลบถงบานบนใหแมฟงวา “แมมงเอ๏ย ใชแตพอถอเรอคนเดยว มนไมชวยมงเลย ” แมกถามลกสาววา “มงไมชวยพอถอเรอมงเรอะ ” ลกสาวตอบวา “ทาไมจะไมชวยละแม พอถอฉนกถอทาย พอฉนถอทายพอกถอแลวจะเอายงไงอกละ” ผเลา นายวนโน เกดพนธ๑

เรอง ตาทอง ตาทองอาศยอยกบภรรยาเพยงลาพง ตาทองชอบเลนการพนนเปนชวตจตใจ เลนทไรก เสยเงนหมด แลวแกกขอเมยแก ขอแลวขออก แตกไมเคยเหลอกลบมา คราวนตาทองกบอกเมยอกวา “แมมงขอเงนอก เงนไมพอเรยนหมอ” เมยแกเอยวา “เอา แกเอาเงนไปเรยนหมอร ขาเพงร” แลวกสงเงนให ตาทองกเอาไป วนตอมาตาทองมาขอเงนอก แตเมยบอกวาไมมเหลอควาย 2 ตว เอาไปขายซะ แลวตาทอง กถามวา “เมอไรแกจะเรยนหมอจบละ ” “เดยวกจบแลว ตาทองตอบ แลวตาทองกเอาเงนไปเลนการพนนอกตามเคย เวลาผานไป เมยกถามวา “พอมงเรยนจบยงละ หมอนะ” ตาทองตอบวา “วนนกจบแลวแมมง” ตาทองเลนการพนนจนเงนหมดกกลบบาน ระหวางเดนกลบบานกแอบเหนคนขโมยควายอยใตตนไทร หยดแอบดแลวกกลบบานเพราะไมไดเกยวอะไรกบตนเอง เวลาตอมามชายคนหนงตะโกนวาควายหาย ถกลกไป มคนบอกวาไปหาตาทองซ แกไปเรยนดหมอมา

68

ชายผนกไปหาตาทองใหดวาควายทถกขโมยไปอยทไหน บงเอญตาทองรวาควายอยตรงไหนกแอบยมในใจ ทาทาหยบไมมาเขยา แลวบอกวา “อ๐อ ควาย เจาหายเหรอ เจาไปใตตนไทรใหญทายหมบานส แลวจะเจอควายของเจา ชายคนนนกเดนไปแลวพบควาย ทหายไปจรง ๆ จงพดชมเชยวาตาทองเปนหมอดทแมนจรง ๆ ขาวตาทองลอไปจนถงพระราชวง จนวนหนงทองในพระราชวงหายไป พระราชาจงใหคนมารบไปพระราชวง เพอดวาใครบงอาจลกหบทองไประหวางทางตาทองนกกลมใจวาจะรไดยงไงวาทองอยทไหน จงพมพาวา “ตาย ตายแนตาทอง หวขาดแน” บงเอญคนทลกทองกคอคนทมารบตาทองแลวกชอทองเหมอนกน นายทองไดยนตาทองพดวา ตายแนตาทอง กนกวาตาทองรวาลกทองไปจงกลวหวขาด สารภาพกบตาทองวาเปนคนขโมยไปเอง แลวบอกทซอนทอง เมอถงวง พระราชากถามตาทองวา “เจารหรอไมวาใครขโมยทองขา และนาไปไวทไหน ” ตาทองกรบตอบทนทวา ทองของทานถกขโมยไปฝงอยขางบอนาทายวง พระราชากรบสงใหทหารไปขด กพบทองทหายไปจรง ๆ พระราชาชอบตาทองมากเพราะเกงดหมอแมน จงเลอนใหเปนมหาดเลก เยนตอมาพระราชาไดจดเลยงใหญโต อาหารการกนมากมาย ตาทองเปนคนตะกละกนไกอยางไมระวง กระดกไกตดคอจงสาลกพยกหนาไปมา แลวมองไปทางพระราชาเพอจะบอกวากระดกไกตดคอ แตพดไมได พระราชานกวาตาทองเรยกกเลยลงมาจากบลลงก๑ ทนใดนนเองฟากผาลงมาทบลลงก๑ดงเปรยง โดยไมมสาเหต พระราชารอดตายเดนมากอดตาทองและขอบใจทชวยชวต ตาทองนงงงนกในใจวามน จะบงเอญอะไรขนาดน พระราชาชนชมตาทองเปนอยางมาก บาเหนจของรางวลใหมากมาย ผเลา นายสมนก งามเจรญ

เรอง พอตากบลกเขย พอตากบลกเคยคนไมคอยถกกน ลกเขยคนนชอบเอาเปรยบพอตาอยเสมอวนหนงพอตากบลกเขยไปเกยวขาวทในนา พอเยนลกเขยกจะรบกลบบานกอน แลวบอกวา “พอ พอ ฉนกลบแลวนะ ” แลวเขาไปอยในตาเขง ใหพอตาหาบกลบบาน ทาอยางนบอย ๆ เขาจนพอตาจบไดจงเอามง “ขากลบบานกอนนะ เกบขาวของใหหมดดวย” แลวกแอบเขาไปอยในตาเขง ลกเขยหาบกลบกรวาพอตาแกแคน จงพด ลอย ๆ ขนวา “รอนจง เดยวหยดอาบนากอนดกวา” เอาตาเขงวางแลวพดวา “ชางมา ชางมา อยาเหยยบตาเขงขานะ พอตาไมรนกวาชางมาจรง ๆ จงลกจากตาเขงขนมา ลกเขยจงจบได ผเลา นายมะนด ศรนาเงน

เรอง พอตากบลกเขย มพอกบลกเขยอยบานดวยกน วนหนงลกเขยไปหาปลามาได เอาไปปง แลวกกนแตหนงปลา เหลอเนอปลาไวใหพอตา พอพอตากลบมากถามวา “ทาไมเหลอแตเนอปลาไมมหนง ” ลกเขยบอกวา “กนหนงหมดแลว ” พอตากเลยบอกวา “วนหลงอยากนหนงนะเดยวพอมากน”วนตอมาลกเขยไดเผอกมา จงเอามาตม แลวกนเนอหมด เหลอแตหนงไวใหพอตากน ผเลา นายสมนก งามเจรญ

69

เรอง สามเกลอ กาลครงหนงนานมาแลว มเดกอยสามคน มชอวา ขมกมาก ตดแหลม และสามมอปาม วนหนงสามคนนชวนกนไปทอดแห พอถงทมาสามคนนกเกยงกนทอดแห สามมอปามกเลยทอดเอง ความทเปนคนมอใหญจงจบปลาไดเตมลาเรอ ขากลบชาวบานเหนไดปลามาเยอะกขอปลาบางสามเกลอกเกยวกบเปนผหยบปลาใหอก สามมอปามเลยหยบปลาใหเอง ปลายบไปเยอะเลยพอพายเรอไปสกพกกเจอชาวบานขออก แลวกเกยงกนอก สามมอปามเลยหยบปลาใหจนหมดเรอเจาตดแหลมโมโหทปลาหมดจงนงลงอยางแรง เรอกเลยรว สามเกลอตกใจมาก เจาขมกมากนกไดจงสงขมกมาอดเรอ เรอกเลยหายรว สามเกลอดใจมาก แลวจงบอกวา “เราจะเปนเพอนรกกนจะไมเกยวกนทาอกแลว จะสามคคกน” แลวสามเกลอกพายเรอกลบบานอยางมความสข

3.เรองเกยวกบสตว

เรอง อกากบนกยง อกากบนกยงเปนเพอนเกลอกน วนหนงอกากบนกยงผลดกนลงรกปดทอง อกาลงรก

ใหกบนกยงกอน โดยปดทองลงไปดวย ทาใหนกยงมลวดลายสวยงามจนถงปจจบน กมาถงตานกยงทาใหกบอกาบาง พอลงรกจนสดาสนทแลว ถงขนจะปดทอง อกาแลเหนหมาเนาลอยมาในแมนา กเลยรบไปกนตามสญชาตญาณชอบกนของเนา นกยงเหนเขาเลยไมยอมปดกองใหกบอกา อกาเลยมสดาสนทมาจนทกวนน จะลงรกใหกบนกกา หวงปกทองใหดเฉดฉาย สกลกาลามกไมมอาย ไปกนกายสนขเนาในสายชล มยราเหนนกการงเกยจนก จงทงรกไวใหแหงไมเขยนขน เหนนกการารายออกอวดตน จะเทจจรงอยทคนเขาเลามา ผเลา นางสายบว สวางวงศ๑

เรอง เหตทงเหลอมไมมพษ เดมทงเหลอมเปนสตว๑เพยงชนดเดยวทมพษมาก อาศยอยใกลกอไผ วางไขเปนจานวนมาก และกหวงไขของตนเองเปนทสด ใครเดนผานจะตองฉกตายทกคน มชายคนหนงคดจะลองดกบงเหลอม จงเอากระทะครอบหวเปนหมวก แลวเดนผานบรเวณทงเหลอมอาศยอย งเหลอมเหนคนเดนผานมาก ฉกอยางแรงไปโดนกระทะ ชายคนนนกวงหนไป งเหลอมเคยกดคนตาย เหนตาคนนไมตายกเลยนกวาตนเองไมมพษสงอกตอไป โมโหตวเองคายพษออกมากองไวสตว๑เลอยคลานตาง ๆ ไดขาววางเหลอม คายพษทง กอยากจะมพษกบเขาบาง รบเดนทางมาเอาพษกนแนนขนด ใครมาเรวกไดไปมาก อยางเชน งเหาไฟเอาตวคลกพษจนแดงไปทงตว งจงอาง งแมวเซา งทปจจบนมพษทงหลายมาเรวกไดไปมาก เจาแมงปองมาชาเบยดเขาไปไมถง หนหลงเขาไป ไดแคหางจม

70

กเลยมพษทหาง สวนเจามดตะนอยอยากไดกะเขาบาง เบยดเขาไปเลยถกหนบจนเอวคอด เหตการณ๑ครงนเลยทาใหสตว๑ตาง ๆ มพษ และงเหลอมไมมพษ ตงแตนนมา ผเลา นางดารง ทองนอย

นทานเรองอน ๆ ทยกตวอยางมานนอกจากจะใหคณคาในดานการสรางความเพลดเพลน ใหแกผฟงนทานแลว ยงแสดงถงสตปญญาของผเลาในการผกเรองใหสนกสนานนาตดตาม การผกเรองใหเชอมโยงกบธรรมชาต และยงสอดแทรกคณธรรมไวอกดวย

เพลงพนบาน

เพลงพนบาน หมายถง เพลงของชาวบานในทองถนตาง ๆ ซงแตละทองถนประดษฐ๑แบบแผนการรองเพลงของตนไปตามความนยมและสาเนยงภาษาพดทเพยนแปรงแตกตางกนไป เพลงแบบนมกจะนยมรองกนในเวลาเทศกาล หรองานทมการชมนมผคนในหมบานมารนเรงกนชวครงชวคราว เชน ตรษสงกรานต๑ ขนปใหม ทอดกฐน ทอดผาปา และในการลงแขกเอาแรงกนในกจอนเปนอาชพ เชน เกยวขาว นวดขาว เพลงพนบานของชาวตาบลไตรตรงษ๑ มเพลงพนบานทเปนเอกลกษณ๑ของสองกลมชน ไดแก หมท 1 บานวงพระธาต ซงเปนกลมชนดงเดม และหมท 8 บานปากดง ซงเปนกลมชนทอพยพมาจากตาบลเขาทอง อาเภอพยหคร จงหวดนครสวรรค๑ เพลงพนบานทมลกษณะคลายคลงกนคอเพลงราวง ตวอยางเพลงพนบานทรวบรวมไดมดงน

เพลงพนบานของชาววงพระธาต ไดแก เพลงระบาก. ไก เพลงคลองชาง เพลงระบากลางบาน และเพลงราวง มเนอเพลงและ การวเคราะห๑ในดานภาษาและเนอหา ดงน

1. เพลงระบ า ก.ไก

นางเสนอ สทธ และคณะ ชาวบานวงพระธาตไดใหขอมลวา มการละเลนเพลงระบา ก. ไก มานานนบรอยปแลว แตเดมเนอหาของบทรองเปนการโตตอบเชงเกยวพาราสกนธรรมดา ไมมการเลนคาและอกษรดงเชนทกวนน จนเมอมการเรยนการสอนในโรงเรยนจงนาอกษร ก-ฮ มาเลนคาและสมผสอยาง มชนเชงมากขนเมอราว

80 ปทผานมา

71

วธการและโอกาสในการเลน

1. ผเลน ประกอบดวย ฝายชายและฝายหญง จานวนเทาๆกน แบงเปนพอเพลงแมเพลงและลกค

2. การแตงกาย แตงกายดวยชดไทยพนบาน คอ นงโจงกระเบนทงชายและหญง ฝายชายใสเสอคอกลม มผาขาวมาคาดเอว ฝายหญงใสเสอแขนกระบอก หรอเสอผาลกไมมผาคาดเอว 3. วธการเลน เรมตนดวยบทไหวครรองสลบกนระหวางชายหญง ลกครบดวยคาสรอยทวา “เออระเหยลอยมา หงส๑เอ๐ยลอยมาลอยไป” จากนนจงเรมดวยพยญชนะ ก.ไก ข.ไข ข.ขวด แกกนระหวางชายหญง ลกครบดวยสรอยทกบาท จนถง ฮ.นกฮก จงจบดวยบทสงทาย ระหวางการรองนนใชจงหวะปรบมอกากบเชนเดยวเพลงฉอย และขณะรองพอเพลงกบแมเพลง จะใชทาราสอดสรอยมาลาแปลง ประกอบการรองตลอด

72

4. โอกาสในการเลน จะเลนในงานรนเรงตางๆ ของทองถน ไดแก วนตรษ และสงกรานต๑ เปนตน

บทรองของเพลงระบ า ก.ไก

บทไหวคร (สรอย) เออระเหยลอยมา หงส๑เอ๐ยลอยมาลอยไป (รองรบทกบาท)กอนเลนระบา ก.ไก นนจะตองไหวครกอน เพราะจะตองมครฝกสอน จงจะมาเลนไดขอไหวขอพระครสงสด คอองค๑พระพทธ พระธรรม อกพระสงฆ๑ชนา ทางสดใส ทงครรองครรา ททานดงมากอน ลกขอกราบไหววอน ซงพระคณทงหลาย ลกจะรองจะรา ขออยาใหขดของ ขอใหพระคณทงผอง จงชวยอวยชย

บทเกรน (รองสรอยรบทกบาท) เรองระบา ก.ไก นนเปนของเกา มาชวยกนขดเกลา ใหมนเกดกลบกลาย เดยวนระบาก.ไก มนไมมเหมอนแตกอน เพราะจะเปนเพยงบทกลอน เปนเพลงฉอยกลายๆ เพราะมนเปนของเกาๆ เราจง เอามาเกรน ใหรงเรองจาเรญ ชวยอนรกษ๑กนเขาไว บทรอง (สรอย) เออระเหยลอยมา หงส๑เอ๐ยลอยมาลอยไป (รองรบทกบาท) (ชาย) แม ก.ไกงามเกน พรองเกรนทาไมไมกลบ แมการะเกดซอนกาบ ชางสงกลนหอมไกล (หญง) พอ ก.ไกงามเกน เหนจะไมไดเกลยกลอม อยาทาหนาเกออกกรอม ไปเลยพอหนมบานไกล

(ชาย) แม ข.ไขงามขา นองอยาทาขดของ จงหาคไวประคอง เสยเมอยามเจบไข (หญง) พอ ข.ไขงามขา เหนจะไมไดคลงเคลา พอเหนกกขาขาวๆ ประเดยวจะนอนเปนไข

(ชาย) แม ฃ.ขวดขวยเขน ขอใหพขกกขา ถาไดเปนเขยอยคา แลวพไมคดซอขาย

(หญง) พอ ฃ.ขวดขวยเขน ถารกนองใหมาขอ จะเฝากอดเคลยคลอ แมแกมขาวกลวจะขาย

(ชาย) แม ค.ควายนาข ใหเอาตวพไปเปนเจาของ จะขควายลงคลอง คอยๆ คลง คอยๆ ไคล

(หญง) พอ ค.ควายนาข ไมเอาตวพเปนเจาของ มนไมไดกอดประคอง ละพอหนาขนเปนควาย

(ชาย) แม ฆ.ระฆงดงเครง หรอจะไมไดประคอง แมนมคดเหมอนปมฆอง หรอรกคาอยกบใคร

(หญง) พอ ฆ.ระฆงดงเครง เหนจะไมไดประคอง พอยามาพดคลอง ๆ คงจะไมไดคลงไคล

(ชาย) แม ง.งรปงาม เสยแรงพตามมางอ อยาทาแสนงอนหนางอ เลยแมเงาเดอนหงาย

(หญง) พอ ง.งรปงาม พอยาตามมางอ นองไมหลงงมหนางอ ยอมรบผชายงาย ๆ (ชาย) แม จ.จานคาจน บญมาประจวบกนจง ถาไดประจาเรอจาง ดวยการแจวนนพเขาใจ (หญง) พอ จ.จานงามจรง อยามารกนอง เลยนะจ๐า อยามาพดจอเจรจา เพราะนองมนจนเอ๐ยใจ (ชาย) แม ฉ.ฉงงามโฉม มนทาใหชอบตาฉน พอยากกระชดกระชน กบแมชอจนทร๑ฉาย

(หญง) พอ ฉ.ฉงของฉน พอเหนนาเชอมกระฉอน พอไดชมเพยงหนงชอน กลมแมชอจนทร๑ฉาย (ชาย) แม ช.ชางเชยชม พขอเชญชวนเฝาช มาควชองเอยวช หวงชงเชงเอาชย

73

(หญง) พอ ช.ชางเชยชวน อยามาแอบชมรอยชง อยามาผกรกผกชง ใหเปนเชนเลยหนอ ชาย (ชาย) แม ซ.โซเดนเซอ ถาไดเธอเขามาซอน จะปกซมเอาไปซอน อยในซมเชงไทร

(หญง) พอ ซ.โซเดนเซอ อยาทากระเซอเสยดส อยามาทาเซาซ เดยวจะโดนสนตนซาย

(ชาย) แม ฌ.กระเฌอเชยชม ขอใหพชมสกชาม พไมกระโชกใหชา ดอกนะแมชนใจชาย (หญง) พอ ฌ.กระเฌอตนไม มนไมไดเชยชม แลวจะไมไดลองชม หรอกนะพหนมลอยชาย (ชาย) แม ญ.หญงเดนยาง ใหคไวเขยา เสยเมอตวยงเยาว๑ ประเดยวจะแกคราวยาย

(หญง) พอ ญ.หญงเดนยาง อยาขนตอขยม จะให ญ. หญงเขานยม เชยวหรอพอลาไย (ชาย) แม ฎ.ชฎาเดนดง ถาไดนองเอามาด จะพาเดนดงด ไมทงนองใหเดยวดาย

(หญง) พอ ฎ.ชฎาเดนดง พไดดมดอมมาดาม มาเหนดอกดนดาดา แลวพจะทงดดาย

(ชาย) แม ฏ.ปฏกตวตน ทมาหลงตนนนตอง พอยากจะแตะตอง กบแมนมเตงเปนไต

(หญง) พอ ฏ. ปฏกตวตน ใหหนหลงไปตรอง มนไมไดแตะไดตอง จะพาตวมาตาย (ชาย) แม ฐ.ฐานถถวน อแมสวนกระถน นานไปจะมมลทน สมควรถายกถาย

(หญง) พอ ฐ.ฐานถถวน อยามาถามถงดอกกระถน นองกลวมมลทน ไมตองมาถามไถ

(ชาย) แม ฑ.มณโฑนงแทน พอยากจะทบแทนท ถาไมไดทบสกท จะสกะทกกระทาย

(หญง) พอ ฑ.มณโฑนงแทน มนไมไดแทนทบท แตพอไดทบเขาไปสกท เดยวพกทอพระทย

(ชาย) แม ฒ.ผเฒาเดนเกรอ พรกเธอเตมท จนทนกระทกใหถๆ นองอยาเพงทอพระทย

(หญง) ฒ. เอ๐ยพอ ฒ.ผเฒา แมกายเรายงเปนทกข๑ ความรกยงทายไมถก นองกลวไมสมฤทย

(ชาย) แม ณ.เณรหนานวล พอยากไดนองมานอนนาว แมนมเหมอนหนวยมะนาว พอยากสนท เนอใน

(หญง) พอ ณ.เณรตวนอย มนไมใชวาสนา มนไมไดรจนา เสยแลวพอแกวเจยระไน

(ชาย) แม ด.เดก สวยเดด สงสารไอโดไถเดยว ทไดมาดนดนมาเทยว คนเดยวเอ๐ยดมดาย

(หญง) พอ ด.เดก คนด นองมนมปมดอย พอเดดดมเขาสกหนอย แลวพกทงใหเดยวเอ๐ยดาย

(ชาย) แม ต.เอ๐ย ต.เตา แลดสองเตานองเตง เหมอนทองขนตาเตง พหลงตนลมตาย (หญง) พอ ต.เตาตนตา พอยามาทาอวดโต ประเดยวจะโดนมดโต ถาไมรกตวกลวตาย

(ชาย) แม ถ.เอ๐ย ถ.ถง เปรยบเหมอนนาทงสองแถว ไอนาทงสองแถว นนนองจะใหใครไถ

(หญง) พอ ถ.เอ๐ย ถ.ถง นองมนาทงสองแถว แตนาทงสองแถว นนนองจะไมใหใครไถ

(ชาย) แม ธ.ธงสทอง พเทยวทองมาหลายเทยว เมอมหนทางพกตองมาเทยว มาหาแมแสงอทย

(หญง) พอ ธ.ธงชาตไทย นองกลวรกไมซอตรง ใหพไปยกเสาธง เอาไวสาหรบเสยงทาย

(ชาย) แม น.หนเนอนม พอยากเจอหนานวลนอง แมดอกโสนในหนอง พอยากแนบเนอนางใน

(หญง) พอ น.หนหนานวล มนไมไดนองไปนอนนาว จะตองไปนอนหนาว กเพราะไมไดนางใน

(ชาย) แม บ.ใบไมใบบาง อยาทาเปนใบบาบน ใหหาคเทนบนเสยเถด แมบวบงใบ

(หญง) พอ บ.ใบบวบาง อยาทาเหมอนคนบา อยามาหลงรกบษบา เลยนะพอบอทองใบ

74

(ชาย) แม ป.ปลานมปน โดนใครปนมาบางหรอเปลา แม ป.ปนยงเปา จงวาความเปนไป

(หญง) พอ ป.ปลางามปอ มนไมไดแมปอสกปลง ใหกลบไปทานาปรง ไปเถอะไปพไป

(ชาย) แม ผ.ผงโผผน พมาประสบพบผาน จะพาตวนองผายผน เขาไปในพมปาไผ

(หญง) พอ ผ.ผงบนผาน นองไมเอาทาผว อยามาหลงพนพว มนไมไดตอมดอกไผ

(ชาย) แม ฝ.ฝาหนาฝน ถงอยคนละฟาก พจะเอารกมาฝาก กบแมแกมเปนไฝ

(หญง) พอ ฝ.ฝาหนาฝน อยาพนเปนฝอยนองไมใฝฝน ถงแมจะฆาจะฟน กไมไดแกมเปนไฝ

(ชาย) แม พ.พานงามพรอม เสยงชางเพราะเหมอนพณ พอตสาห๑โผผน มาหาแมผองอาไพ

(หญง) พอ พ.พานเสเพล นองหวงจะเปนทพง อยาใหนองนอนราพง เสยเลาพอพระอภย (ชาย) แม ฟ.ฟนหอมฟง ถงอยกนคนละฟาก พรองเอารกมาฝาก เพราะอกพรอนเปนไฟ

(หญง) พอ ฟ.ฟนหอมฟง นองไมใชคนใจฟาง บอกแลวไมเชอฟง ยงมาทาใจรอนเปนไฟ

(ชาย) แม ภ.สาเภาลมพา มาพบแมผาแพรพรรณ พพราเพอเพนพาน มาหาแมแพรสไพร (หญง) พอ ภ.สาเภากางใบ พอถกสายลมพดพา พไดกนกงพลา มาลมพลบพลงกลางไพร (ชาย) แม ม.มาหนามน มาพบแมหมนสมอ เหมอนคนไขมาพบหมอ จะหมางเมนกนทาไม (หญง) พอ ม.มาหนามน มนไมไดนอนเคยงเมาะ ม.มามนไมเหมาะ จะหลงรกนองไปทาไม

(ชาย) แม ย.ยกษ๑เนอเยน พอยากเปนคยาก พไมยอหยอนขยก หรอกนะแมพวงลาไย

(หญง) พอ ย.ยกษ๑เนอเยน มนไมไดเปนคยาง ถงนาตาหยดเปนยาง กไมไดพวงลาไย

(ชาย) แม ร.เรอลอยลา อยในแมนาไหลรอน พไมหลอกหลอน เลนลนหรอกนะแมหรงเรไร (หญง) พอ ร.เรอพายเลน แตพอเหหวลอง อยามาเทยวจอดทดลอง เลยนะพอหรงเรไร

(ชาย) แม ล.ลงไตราว พปวดราวเพราะรก จะหลกหลอมเปนหลก ไมยอมใหรกลมละลาย

(หญง) พอ ล.ลงหลดหลก อยาทาเปนรกหลอกหลอน ชาตผชายกะลอน อยามาวาดลวดลาย (ชาย) แม ว.แหวนสกวาว พอยากจะเวากบนองสกวน แมการเวกเสยงหวาน พรองวอนไมวาย

(หญง) พอ ว.แหวนสกวาว อยามาหลอกกนลกหวา เดยวนองจะนอนผวา ในเมอลกหวานองวาย (ชาย) แม ศ.ศาลานาสน ไดมาประสบพบสาว พตองโศกซมเศรา เพราะอยากจะขออาศย (หญง) พอ ศ.ศาลาหนาใส อยามาทาใกลนองสาว นองกลวจะตองโศกเศรา เดยวพคดผลกไส

(ชาย) แม ส.เสอศรงาม ทงอนทรย๑มงสง พอยากจะเปนคสราง กบแมสาวแกมใส

(หญง) พอ ส.เสออยาเสอก นองไมใชคนสาสอน ไมมใครสงใครสอน สญชาตคนเสยนสย

(ชาย) แม ห.หบหางเหน พนเอาหมมาใหหน นองจะหนกหน พหวหอมาให (หญง) พอ ห.หบคนเหอ อยามาเผยอของหอม ถานองสาวเขาไมยอม จะตองคดคาเสยหาย (ชาย) แม ฬ.จฬาลอยลม พหลงรกตวหลอน พไมเลนลนหลอกหลอน หรอกนะแมพวงมาลย (หญง) พอ ฬ.จฬาใจลอย อยามาทาเปนรอน พไประเหเรรอน ไมรมเยนบางหรอไร

(ชาย) แม อ.อาง เอออวย เหมอนนาเออปากอาว ถานองจะเอากเอา อยาทาเปนคนขอาย (หญง) พอ อ.อาง โออวด พอยามาทาออดออน นองไมใชคนใจออน หรอกนะคนหนาไมอาย

75

(ชาย) แม ฮ.นกฮกฮาเฮ สวยเหมอนแมนางฮองเฮา จะพาไปนอนทาวน๑เฮาส๑ ทนครเซยงไฮ (หญง) พอ ฮ.นกฮกตาโต พอปลากระโหไลฮบ มปากแตไมยอมหบ เหมอนกบไอตบเซยงไฮ บทสงทาย

จบแลวระบา ก.ไก เปนอยางไรทานผชม ถาทานเหนเหมาะสม ชวยอนรกษ๑เพลงไทย ครบตวอกษร 44 พวกผมตองหนลาจาก ทานผชมทงหลายหลาก ขอใหมโชคชย

การวเคราะหดานรปแบบ เนอหา และคณคา

1. รปแบบค าประพนธ เพลงระบา ก.ไก มรปแบบและลกษณะคาประพนธ๑ดงน

(สรอย) เออระเหยลอยมา หงส๑เอ๐ยลอยมาลอยไป

จ านวนค าและสมผส

หมายเหต วงกลมทบคอจดบงคบของสมผสอกษร

จ านวนค าและสมผสสระ วรรคแรกม 5-6 คา ขนตนดวยแมหรอพอ และตามดวยตวอกษรตอดวยคาอก 2 คา เชน

- แม ก.ไกงามเกน

- พอ ฃ.ขวดขวยเขน

- แม ซ.โซเดนเซอ

- พอ ห.หบคนเหอ

วรรคท 2 มประมาณ 6 คา อาจสมผสกบวรรคท 1 หรอไมกได หากสมผส

สวนใหญจะลงคาท 3 หรอ 4

วรรคท 3 มประมาณ 6 คา คาสดทายของวรรคจะสมผสกบคาสดทายของวรรคท 2

วรรคท4 มประมาณ 6 คา ไมตองรบสมผสกบวรรคท 3 ตวอยางจ านวนค าและสมผสสระ (ชาย) แม ง.งรป งาม เสยแรงท ตามมางอ

อยาทาแสนงอนหนา งอ เลยแมเงาเดอนหงาย

(หญง) พอ ง.งรป งาม พอยามา ตามงอ

นองไมหลงงมหนา งอ ยอมรกผชายงายๆ

76

การเลนสมผสอกษร

เปนจดเดนทสดของเพลงระบา ก.ไก คอจะเลนเสยงพยญชนะในบทเดยวกนใหมากทสด จดบงคบของสมผสอกษรคอ คาสดทายของทกวรรค แตคาสดทายเปนของบทจะเปนกลอน ไอ คอคาทลงเสยงสระไอ หรอ สระอา สะกดดวย ย เชน กลาย ไทร ไฮ ดาย วาย ยงหาคาสมผสอกษรไดมากเทาไหรกยงแสดงถงภมปญญาของผรองมากเทานน ตวอยางสมผสอกษร (ชาย) แม ซ.โซเดนเซอ ถาไดเธอเขามาซอน

จะปก ซมเอาไปซอน อยใน ซมเชงไทร (หญง) พอ ซ.โซเดนเซอ อยามาทากระ เซอเสยดส อยามาทา เซาซ เดยวจะโดนสนตนซาย

2. เนอหาของเพลง

เพลงระบา ก.ไก นอกจากจะแสดงถงภมปญญาในการเลนสมผส และอกษรแลวเนอหา ของบทรองยงแสดงใหเหนถงวถชวตความเปนอย และวฒนธรรมพนบานหลายประการ ไดแก 1. การประกอบอาชพการเกษตร เชน บทรองทวา

- แม ค.ควายนาข ไมเอานาตวพมาเปนเจาของ จะขควายลงคลอง - แม ด.เดกสวยเดด สงสารไอโดไถเดยว

- แม ถ.เอ๐ย ถ.ถง เปรยบเหมอนนาทงสองแถว - พอ ป.ปลางามปอ มนไมไดแมปอสกปลง - พอ ฟ.ฟนหอมฟง นองไมใชคนใจฟาง

2. สภาพแวดลอมทางกายภาพ หมบานวงพระธาตตงอยบนฝงแมนาปง ซงปรากฏขอความ ในบทรองหลายบท เชน

- แม ฝ.ฝาหนาฝน ถงอยคนละฟาก

พตองเอารกมาฝาก กบแมแกมเปนไฝ

- แม ฟ.ฟนหอมฟง ถงอยกนคนละฟาก

พตองเอารกมาฝาก เพราะอกพรอนเปนไฟ

- พอ ร.เรอพายแลน แตพอเหหนหวลอง

อยามาเทยวจอดทดลอง เลยนะพอหรงเรไร

3. สภาพอาหารการกนและความเปนอย เชน

- พอ ฉ.ฉงของฉน พอเหนนาเชอมกระฉอน

พอไดชมเพยงหนงชอน กลมแมชอจนทร๑ฉาย

- แม น.หนเนอนม พอยากเจอหนานวลนอง

77

แมดอกโสนในหนอง พอยากแนบเนอนางใน

- แม ห.หบหางเหน พนเอาหมมาใหหน

นองจะหนกหน พหวหอมาให

3. คณคาของเพลงระบ า ก.ไก

คณคาดานวรรณศลป

แสดงใหเหนถงการใชถอยคา สมผสทงสมผสสระและสมผสอกษรทมชนเชงแพรวพราว แสดงถงปฏภาณไหวพรบของผเลนในการรองตอบโตกน มการใชโวหารเปรยบเทยบอปมาอปไมยทลกซงคมคาย บางครงกใชถอยคาภาษาไทยแททตรงไปตรงมาใหเหนภาพพจน๑ชดเจน ดงน

1. การเลนสมผสใน และสมผสอกษรทมเชงแพรวพราว ทาใหบทรองมกลอนไพเราะโดดเดน เชน

(ชาย) แม ส.เสอศรงาม ทงอนทรย๑มงสง

พอยากจะเปนคสราง กบแมสาวแกมใส

(หญง) พอ ส.เสออยาเสอก นองไมใชคนสาสอน

ไมมใครสงใครสอน สญชาตคนเสยนสย

(ชาย) แม บ.ใบไมใบบาง อยาทาเปนใบบาบน

ใหหาคเทนบน เสยเถดแมบวบงใบ

(หญง) พอ ต.เตาตนตา พอยามาทาอวดโต

ประเดยวจะโดนมดโต ถาไมรกตวกลวตาย

2. การใชถอยคาตรงไปตรงมา ตามลกษณะของคนชนบท ซงเปนภาษาทสงความหมายใหเหนภาพพจน๑ชดเจน เชน

(ชาย) แม ฃ.ขวดขวยเขน ขอใหพขกกขา

ถาไดเปนเขยอยคา แลวพไมคดซอขาย

(หญง) พอ ค.คนตาคม มาคยขมนองวนยงคา

นองไมคยดวยสกคา แลวพจะหวงคอยใคร

3. การใชถอยคาเชงอปมา โดยเปรยบเทยบในเชงเกยวพาราสเปนสวนใหญ เพอมใหหยาบคาย หรอตรงไปตรงมาเกนไป เชน (ชาย) แม พ.พานงามพรอม เสยงชางเพราะเหมอนพณ

พอตสาห๑โผผน มาหาแมผองอาไพ

(หญง) พอ ว.แหวนสกวาว อยามาหลอกกนลกหวา

เดยวนองจะนอนผวา ในเมอลกหวานองวาย

(ชาย) แม ม.มาหนามน มาพบแมหมนสมอ

เหมอนคนไขมาพบหมอ จะหมางเมนกนทาไม

78

(หญง) พอ ฮ.นกฮกตาโต พอปลากระโหไลฮบ

มปากแตไมยอมหบ เหมอนกบไอตบเซยงไฮ

คณคาดานเนอหา สะทอนใหเหนสภาพสงแวดลอม ความเปนอย แนวคด และความเชอตางๆ เชน อาหารการกน สภาพภมศาสตร๑ การตดตอคมนาคม แนวคดความเชอในดานความรกและการหาคครอง ตลอดจนการถายเททางวฒนธรรมสมยใหม และวฒนธรรมของตางชาต เขามาในบทเพลง

คณคาดานจตใจ มคณคาตอจตใจของชาวบานวงพระธาต ทไดมโอกาสสนกสนานรนเรงรวมกนพบปะพดคยระหวางหญงชาย โดยไมมผใหญกดกน เพราะเปนงานรนเรงสงกรานต๑ ซงนานๆจะมสกครง ทาใหหนมสาวแสดงออกไดอยางเตมท

2. ร ำคลองชำง

เปนการละเลนพนบานของชาวบานวงพระธาต วธร าฝายชายจะน าผาไปคลองคอฝายหญงออกมาร ากลางวง เปนค ๆ เมอจบเพลงฝายหญงจะเอาผานนไปคลองผชายคนอนออกมาสลบกนไปเรอย ๆ เมอฝายชายคลองจะรองวา “คลองเถดหนาพอคลอง” ถาเปนฝายหญงคลองจะรองวา “คลองเถดหนาแมคลอง ” เนอรองแสดงถงวฒนธรรมการคลองชางปามาฝกเพอใชงานในสมยกอน เนอรองม 2 ชวง คอรองเกรนโดยน าเนอเพลงกลอมเดก “เพลงคลองชาง” มาใสจงหวะและท านองเดยวกน ใชรองชวงเกรน เพอใหร าเดนหาคคลอง เมอขน “คลองเถดหนา..ผเลนกจะคลองคออก มาร า รองเกรน

วนเอยวนน ตวพจะไปคลองชาง

ขามหวยบงบาง ขามเขาพนมทอง

79

คลองชางมาได เกบเอาไวในจ าลอง

เกยวหญาเอามากอง ชางนอยหรอกไมกน

ยกงวงฟาดงา น าตาไหลรน ชางนอยไมกน เพราะคดถงถนมารดา รองประกอบกำรร ำเปนค

คลองเสยเถดแม (พอ) คลอง อยาจดอยาจอง คลองเอาตวงามเอย คลองชางมาได แลวเหวย คลองชางมาไดแลววา มดไวทตนยอ ชางเถอนเขามาเกย เลยเอาชางตอ ตนยอเลกนก ระวงจะหกโผงเอย

วเคราะหรปแบบ เนอหา และคณคาของร าคลองชางรปแบบ

ราคลองชาง ของชาวบานวงพระธาต ตาบลไตรตรงษ๑ มความแตกตางจากราคลองชางของกลมชนอนตรงทรองเกรนดวยเนอเพลงกลอมเดกแตปรบจงหวะใหกระชบสนกสนานเพอเพมความยาวของเพลง และใหมชวงเวลาเดนหาครามากขน ลกษณะคาประพนธ๑ของบทเกรนคลายกลอน แตจานวนคาไมตายตว สวนบทรองใชคางาย ๆ ตรงไปตรงมา มสมผสคลองจองบางเลกนอย ไมมแบบแผน

เนอหา

เปนการพรรณนาถงวธการคลองชางเพอนามาใชงานในอดต โดยการใชชางตอลอใหชางปามาตด แลวจบมาฝกเพอใชงาน

คณคา

เปนเพลงทสนกสนาน หนมสาวไดราวงใกลชดกน ดวยทาราทสภาพ นมนวลใหเกยรตซงกน และกน เหมาะกบการนาไปเปนแบบอยาง และยงสอดแทรกความร และสภาพความเปนอยและการทามาหากนในสมยกอนดวย

3. เพลงระบ ากลางบาน เปนการแสดงทเปนตนก าเนดของระบ า ก.ไก มลกษณะค าประพนธในดานจ านวนค าและสมผส

เหมอนกน แตตางกนดานการเลนเสยงของค า มวธการรองและร าเชนเดยวกบเพลงระบ า ก. ไก เนอหาเปนการเกยว ออนวอนขอความรกของฝายชาย และการตดพอตอวาของฝายหญงมการใชถอย าเปรยบเทยบในเชงอปมา เชน “พบกน ามาตงเพยงนม” “นองจะตดกเลสเหมอนพระเวสสนดร” ตวอยางบทเพลงมดงน

(สรอย) เออระเหยลอยมา หงสเอยลอยมาลอยไป (รองรบทกบท)

80

(ชาย) ใครเปนแมระบ า อยาท ากระบวน

ใหยนหนาสวยนวล โอแมพวงมาลย

(หญง) ฉนเปนนกระบ า หรอกไมมวทอ

แมระบ าเขามารอ ไมร าไร

(ชาย) พไดตงวง.. นองเอยคอยทา

อยาใหวงพลา ............กลบไป

(หญง) พอโดดเขาวง นองกสงเสยงรอง

เสยงกลมเหมอนดงกลอง ....... เอย ดงไกล

(ชาย) ตรษสงกรานต เปนงานของหลวง

ของหอมเจาหวง ไวคอยใคร (หญง) ตรษสงกรานต มนเปนงานของหลวง

เชญเถดพอพวง .................เอย มาลย

(ชาย) พบกน ามาตงเพยงนม

พไดบกหลมมาตงเพยงขา

รบรกนองจรงรกนอยยา .........เอยไร (หญง) พแบกรกมา กใหพพารกกลบ

พอแหวนประดบ ..................เอยวงใน

(ชาย) พแบกรกมา พมารกรอน

พรบรกตวหลอน ไมรบรกพบางหรอไร

(หญง) แตพอมาถง เหมอนผงจบพก

พจะมาชวนนองรก เอยไดอยางไร

(ชาย) นองจะตดกเลส เหมอนพระเวสสนดร

ยามหนาวนองจะนอน ............กบใคร

(หญง) นองไมตองทกข พอคณเอย ลนทม

มผานองกหม........................เรอยไป

(ชาย) สาวสาวบานพ เหมอนปลากระดตกคลก

พยงไมนกรก คนไหน

(หญง) พอยามาขดบอ ลอน า

อยาใหหลงใหปลาหลงตาม ตดตาย

(ชาย) เรองลกเมย ของพไมม

81

เดยวนพอยเอก เอยเปลากาย

(หญง) เหนนงเทาแขน กระไรแอนแต

นนเมยหรอแม เลาพชาย

4. เพลงร าวง

เพลงราวงพนบานไตรตรงษ๑ เปนเพลงทใชประกอบการเลนราวงในงานรนเรงตาง ๆ สวนหนงไดรบอทธพลมาจากสวนกลาง ในยคของจอมพล ป.พบลสงคราม ทใหมการฟนฟการราวง และม การกาหนดทาราใหมแบบแผน โดยจดใหมราวงมาตรฐานขน แตอยางไรกตามแมจะมนโยบายจากสวนกลาง แตการรองและทาราของราวงพนบานกเปนเอกลกษณ๑เฉพาะถนเนอรองจะสอดแทรกวถชวต แนวคด และธรรมชาตของทองถนเอาไว ราวงพนบานไตรตรงษ๑ไมมทาราทเปนแบบแผน เครองดนตรจะใชกลอง ฉง ฉาบ และการปรบมอประกอบ เนอเพลงอาจวเคราะห๑ภาพสะทอนไดดงน 4.1 เพลงทมเนอหาถงการแสดงความจงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรย๑ เชน เพลงอานนทมหดล

เพลงอานนทมหดล พอศอสองสแปดเกา ไทยเรางวงเหงากนหมดทกคน สมเดจอานนท๑มหดล (ซา) สนพระชนม๑เสยยงเยาว๑ เยาว๑ 4.2 เพลงทมเนอหาเกยวกบแนวคด “เชอผนา” เชน เพลงควง อภยวงศ๑ และเพลงราวงกนใหเพลดเพลน เพลงควง อภยวงศ ควง อภยวงศ๑ ทานดารงเปนนายกใหม พวกเราชาวไทย พรอมใจกนใหไพบลย๑ ป . พบลสงคราม ทานผนาคนกอน ทานไดลาพกผอน ราษฎรอยาไดรอนใจ (ซา) เพลงร าวงใหเพลดเพลน ราวงกนใหเพลดเพลน จะรองเพลงเดนกนใหเพลนใจ คใครกรากนไป ฟอนราแบบใหมจะวฒนา โอสขาเขาเมอง สาเรจรงเรองในการราวง วฒนศลธรรมเราม รอยวนพนปจะไมเสอมลง หญงราไมสวยชายชวยเสรมสง ประดบทรวดทรงสวยอยางนาด

82

4.3 เพลงทมเนอหากลาวอางถงวรรณกรรมหรอวรรณคด เชน เพลงราวงพระเวสสนดร โมรานาร พระอภยมณ เพลงร าวงพระเวสสนดร โอพระเวสสนดร ทรงพระโพธญาณ ยกเอาสองกมาร ใหตาพรานตไป ฝายมทรเสยใจ เอ๐ยสลบลง ไมมยามาแก ตายแนแลวครกฉน หากแมไมมรางวล ครกฉนไมไดราวง (ซา) เพลงโมรานาร (ชาย) โมรา โมรา โมรา โมรานารเมอกอนรกพเดยวนไปรกใคร สงพระขรรค๑ไปใหโจรไพร (ซา) จะฆาพชายหรอนาใจโมรา เมอแรกรกนอง หวงประคองตลอดชวา ฉนกลวจะเปนเหมอนดงเชนโจรปา จะวายชวาไปเสยกลางดง (ซา) (หญง) โมรานาร เมอกอนรกพเดยวนรกใคร ยนพระขรรค๑ใหแกโจรปา เอาซโมราฆาพเสยใหตาย พจ๐าโมราผดไป (ซา) ขออภยใหแกโมรา

เพลงพระอภยมณ จะกลาวฝายพระอภยมณ เปนนกดนตรทโสภโสภา เปาปเรองวชา พระบดาจงขบไลไสสง รอนเรพเนจรไป (ซา) เปาปทไรทาใหหญงไหลหลง เปาปไปตามพระองค๑ ตกเปนผวโฉมยงผเสอสมทรเอย 4.4 เพลงทมเนอหากลาวถงสงแวดลอมทางธรรมชาต ไดแก แมนาปงทเชอมความสมพนธ๑ชาวบานของสองฟากฝง คอ ชาวบานวงพระธาต และชาวตาบลเทพนคร ประกอบดวย เพลงราวงแมปง ฝงคะนฝงคะโนน และหนอละนอยนองเอ๐ย และเพลงทกลาวถงวฒนธรรมของจงหวดใกลเคยง เชน เพลงราวงสงโต เพลงร าวงแมปง แมปงไหลมา ยงไมเทาวาจาสาว (หนม)เอย ไมรกแลวยงมาออดออน (ซา) ดวงสมรรมฝงปง โยน ๆ ทง โยนทง โยนทง

83

เพลงฝงคะนฝงคะโนน ฝงคะน ฝงคะโนน อยคนละฝงแมนา รกกนตองหมนใจจา ทก ๆ คาตองจาใสใจ แมนากนกลางขวางอย มองดเหนอยแตไกล ยงมองยงแสนเศราใจ ไปไมไดสายตาแลมอง (ซา)

เพลงหนอละนอยนองเอย หนอละนอยนองเอ๐ย สาวนอยมาลอยเรอเลน สายลมกพดเยอกเยน มาลอยเรอเลนทชายหาด นากสาดเรอกระเซน เรอตดพจะตามไปเขน (ซา) สาวนอยไมเหนใจพบางเลย เพลงร าวงสงโต ทม ทม ทม อยามาลมกนเสยเลย รบรกเอาไวเถดเหวย เราไมเคยรกใคร เอา ทม ทม ทม อยามาลมลาตดสงโต สงโตมนเปนสตว๑ราย มนกดคนตายทปากนาโพ กนขาวทเมองกาแพง (ซา) ไปซดนาแกงทปากนาโพ 4.5 เพลงทมเนอหากลาวถงการเลนราวงในงานรนเรง ทแสดงถงคานยมของหนมสาวในยคกอนทจะมาพบปะกนไดอยางถกตอง แตตองรกนวลสงวนตวและอยในสายตาของผใหญ หากชอบพอกนกตองเขาตามตรอกออกตามประต เชน เพลงชอมะปรางปง สวสดเชญซมารา นารอายสบหา และ สาวรปสวย เปนตน เพลงชอมะปรางปง เจาชอมะปรางปง สวยจรงกาลงจะหลอ รปสวยแทหนอ เจาชอมะปรางปง นนดอกอะไร เสยดายวาอยปลายกง ถารกนองจรง ทกสงทไดแลมอง มองไปมองมา สายตาของเราเปนสอ ความรกนนหรอ เปนสอกนดวยสายตา เพลงสวสดเชญซมาร า สวสดเชญซมารา ทกคาฉนไดมารองเชญ ฉนมองเธอแลวอยาเมน ฉนรองเชญเธอไมอยากรา (ซา)

84

ราหนอยพอไดเปนขวญตา ฉนไดมาออนวอนแตหวคา ขวญใจสงไวไมใหรา เธอมาทากระบดกระบวน สวสดเธอจ๐า ฉนมาดวยความรกนอง จตใจหมายปอง รกนองฉนจงไดมา การรองการรา โอ๏ยอยาทาซใหเปนอน คนนทงคน ทงคนสวางคาตา มด ๆ คา ๆ โอ๏ยอยาราซเขามาใกล หากพพอใจ ผใหญทานไมพอตา ไมเปนไรหรอกนะนอง รบรองไมใหชอกชา พมศลธรรม ศลธรรมประจากายา (ซา) เพลงนารอายสบหา นารอายสบหา หนมารดามาเลนราวง พอแมเขาตามมาต (ซา) ลกสาวราดเขากตไมลง เพลงสาวรปสวย สาวรปสวย รปรางสารวยเอวกลมสมหนา ถาไดอยางนมาราค จะเกบใสตใสพานบชา ขาขนขนตามเขาโคง ขาลงลงตามเขาชน ตามนอง ตามนองไมทน ชะเออเอย สดปญญา เพลงรกกลาไมรกกลา รกกลาไมรกกลา ลากอนพอเกสรดอกสก (ซา) ไมเตมใจรกกตองขอลา เพลงลากอนแลวนะเธอ ลากอนแลวนะเธอ วนหนาคอยเจอกนใหม อยดวยไมได อยไดฉนจะขออย เปนเวรเปนกรรม โอ๏ยตองจาจากค อยไดฉนจะอย จะอยเปนคฟอนรา วเคราะหดานรปแบบค าประพนธและคณคาของเพลงร าวง

85

ในดานรปแบบคาประพนธ๑ สวนใหญมจานวนวรรคและสมผสคลายแตจานวนคาในแต ละวรรคไมแนนอน และมนอยกวากลอนสภาพ บางเพลงมสมผสคลองจองไปเรอย ๆ คลายราย คณคา ของเพลงอยทการเปนเครองมอสรางความสามคคของกลมชน

3. เพลงแหนาค

ใชรองตอนแหนาค โดยนาคอยบนคานหาม เนอหากลาวถงการบวชแทนคณบดามารดา ปลอบใจวาอยาพะวงหวงคนรก ใหตงใจบวชเรยน มแทรกบทตลกเพอความครกครน เนอเพลงมดงน “บวชเสยเถดพอนาคขา พอนาคขา อยาไดพะวกพะวง ในเรองสกงสกา ไมไดเลยงพอนาคมา เอ๐ยเลย ใครเปนครกของพอนาคบาง ใหมารองเพลงสง เสยเนอ พอนาคขวญออน จะมากอดหมอนละเมอ เอ๐ยเลย ฉนจะสงวนสวนออย ไมใหเปนรอยควายใคร ฉนจะสงวนสวนพรก ไมใหนกจกนกไช เอ๐ยเลย เอ๐ยเลย (ซา) บายหนาเขาวด นมพลดนมไพล มาเปดนมลอ โตเทาหมอเทาไห แลวใครจะบวชกนได เอ๐ยเลย บวชเสยเถดพอนาคขา บวชไดบวชไปหลาย ๆ พรรษา อยามวพะวงละเจาสกงสกา ไมไดเลยง พอนาคมา เอ๐ยเลย พอแมเขาหมด เขาหน แทนคณเสยกอนเปนไร สกาไอทนาครก ฉนจะไปชกไวทา พอนาค ควโกง พออยาทรงโศกา เอ๐ยเลย พอแมเขามเขากแหกนเกรยว สงสารนาคกาพรา ของขาองค๑เดยว เอ๐ยเลย” รปแบบ การสมผสคลองจองสวนใหญคลายกบกลอนลเกหรอกลอนลาตด คอ ถาเปนกลอนอา ทายวรรคกจะลงอา ถาเปนกลอนไอ กจะลงไอ เชน “ฉนจะสงวนสวนออย ไมใหเปนรอยควายใครฉน จะสงวนสวนพรก ไมใหนกจกนกไช” เนอหา เนนคณธรรมเรองของความกตญ๒กตเวท ใหบวชแทนคณพอแม อยาหวงคนรก มากกวาการแทนคณพอแม มสอดแทรกบทตลกลอเลยนบาง

คณคา นอกจากมคณคาในดานการสอนนาคแลว ยงรองเพอความสนกสนานในขณะแหนาคกอนเขาโบสถ๑ และสอดแทรกคานยมของสงคมไทยสมยกอน ในเรองของการ “บวชกอนเบยด ” คอบวชกอนแตงงาน และรกษาพรหมจรรย๑ของหญงสาวไวจนถงวนแตงงาน จากเนอเพลงทรองวา “ฉนจะสงวน สวนออย ไมใหเปนรอยควายใคร ฉนจะสงวนสวนพรก ไมใหนกจกนกไช”

86

เพลงพนบานของชาวเขาทอง

ชาวเขาทอง หมท 8 ตาบลไตรตรงษ๑ อาเภอเมอง จงหวดกาแพงเพชร เปนกลมชนทอพยพ มาจากตาบลเขาทอง อาเภอพยหคร จงหวดนครสวรรค๑ เมอ พ.ศ. 2511ไดนาการแสดงพนบานมาเผยแพรและสบทอดจนถงทกวนน ไดแก

1. ร าโทน เปนราวงพนบานทเลนกนรอบกองไฟเมอมงานรนเรงตาง ๆ เพลงทรองสวนใหญเปนเพลงสน ๆ มเนอหาเกยวกบการชมธรรมชาต วถชวตความเปนอย เปรยบเทยบกบความรก เปนการรองเกยว พากนระหวางชายหญง คลายกบเพลงราวงทวไป แตมทาราทโดดเดนและแตกตางจากทอนคอ การชบทหรอทาทาทางประกอบการราตามเนอเพลง เครองดนตรทใชประกอบการเลนราโทน ไดแก กลองรามะนา ฉง กรบ (ขอมลจากนางนาม เผอกคลาย และคณะ) ตวอยางเพลง มดงน 1.1 เพลงทมเนอหาเกยวกบการชมธรรมชาตเปรยบเทยบกบความรก

87

ยามเยนเดนเลนชายเขา ยามเยนเดนเลนชายเขา สองคนเราชมเขาพรรณนา โนนแนะนก นกสาลกา ๆ สงเสยงมาเจรจานาด

ไกฟาบนมาเปนค เอาละวา ไกฟาบนมาเปนค นารกนาดละเดนคเคยงกน อยในดง อยในดงหลงชมแตดอกไม ๆ สญญาวาไววาจะไมลมกน พบรกคนใหมละชนใจกไหมเลา ๆ มาลมรก

เกาละเสยเมอดาวเคยงเดอน เอ๐ยดาวเคยงเดอน เตอนละหวใจหมนหมอง เจบใจยงนกเมอครกใจสอง ๆ เฝาแตแลมองไมรวาใคร

ไทรยอย ไทรยอยหอยระยา ลมพดมาถลาลอยลว (ช) โนนแนะตนพยง เอ๏อเอย สงลว ๆ เออ เออ เอ๏ย เปนทวมา สองคนเดนเลนชมสวน เดดดอกลาดวนและกระดงงา (ญ) โนนแนะดอกอะไร เอ๏อเอย เธอจ๐า ๆ (ช) กระดงงามารอยพวงมาลย (ญ) ต๏กกะใจเสอใหญเดนมา (ช) ไหน ไหน ไหน ไหน (ญ) โนนไงละเธอจ๐า (ช) หนจะหนไปไหน (ญ) หนจะไปกบพ (ช) เรว เรวเขาซลงนาหลบภย (ญ) ต๏กกะใจอะไรวายท (ช) ตะเขซหนตวมนละใหญจง

หนเสอพบจระเข เอาละวา หนเสอพบจระเข หวใจรอนเร อยในวงฟอนรา ภเขา ภเขาลาเนาไทรโยค นาเยนไหลโกรกกระเดนเปนฟองฝอย หมมจฉากพากนลองลอย ๆ ตวฉนหลงคอย

คอยแมดารา เปรยบเหมอนชวตของหนมสาว มาพบกนเขาตองมซมารยา นาใจผชาย(หญง) ละกลอกกลงไปมา นาใจ

ผชาย(หญง)หละกลอกกลงไปมา โธเอ๐ยอนจจา รกกนไมแนนอน นกนอย

นกนอยมาบนลองลม สวยสมดปกกระสน ดซหมแสงจนทร๑ ๆ ตดตาฉนละตดตาเตอนใจ โนนแนะ โนนแนะ ดาวไถ ดาวลกไก เรหวเคยงกน ดซหมแสงจนทร๑ ๆ ตดตาฉนละตดตาเตอนใจ แหงนดดาวจระเข กาลงจะเรหวมา ดกดนชนอรา ๆ สดสายตา ยงมเมฆบง

เพลงขอฉนชมสกชอ

ขอฉนชมสกชอ อยาทรมานฉนเลย ปลกรกเอาไวชมเชย โธเอ๐ย อยามาดวนตดรอน ๆ เออเอยเจา กลวยไมเอย

ทาไมชางสวยเสยจรง เอาละวา ชะโอกลวยไมเอย ทาไมหอมเสยจรง เออเองเอย ชะโอเจากลวยไมเอย ทาไมจะไดซกกง นอยนอย นอยนอย นอยหนอย เอาละวา นอยนอย นอยนอย นอยหนอย รกจรงจะไมทงเธอเลย ๆ

88

ฝนตกฟาขาว ฝนตกฟาขาว สาวเจามาเลนฟอนรา จะมาเตนละครจะมาฟอนระบา ๆ จะรกคนราเสยแลวสเอย

มองดฟา มองดฟา ฟาเทยมดาว เออเองเอย แลดขาวสะพรง คดถงคดถงแตความหลง ๆ เปนหวงนาคาง เคยไดรวมรกกน ความรกมาหกสะบน ตองเลกรางหางกน ไมมวนจะลมเลย

ดอกไม

ดอกไมมกลนหอม แมลงไตตอม เกสรรวงโรย คดไปหวใจหวใจละโหวย สายลมโชยชางหนาวเยน จนทร๑ขางแรมฟากแจม เหมอนอยางจนทร๑ฉาย โอวาโออกเอ๐ย ยามหนาวเสยเมอคราวลมโชย

มองดน าทะเล

มองดนาทะเล เปนระลอกสเขยว ฉนเดนมาคนเดยว ไมมคเคลยคลอ ฉนเหมอนโจร ปลนรก เอ๐ย เมยงสละใจรา เอ๐ยชอระกา เอ๐ย เอ๐ยชอระกา ฉนมองดนาในทะเล ๆ

กหลาบงาม

กหลาบงาม หนามคม จะเดดมาดม ฉนกลวไมสมอรา เปลยวใจหวงจะไดครา เอาละวา เปลยวใจ หวงจะไดครา ถานาไมงามเสยแลวกหลาบหนามคม

กหลาบของใครเลาหนอ กหลาบของใครเลาหนอ แตกกอเหลอแตกงแซมใบ จะขอจอง กหลาบใคร ๆ มใหใครละเขามาเยายวนย ดาวเดอนคลอยเลอนอยบนนภา สงเสยงมา เพลนตานาชม ดอกกหลาบหอมทวนลม ๆ อยาไปใหใครชมฉนจะมาเยายวนย

เพลงหนานมนเปนหนาหนาว หนานมนเปนหนาหนาว มสงมตา ม แตนาไหลนอง นาใสไหลลอยละลอง เอาละวา นาใสไหลลอยละลอง พนนหนอเปนคยามหนาว ลมทะเลพาหวใจฉนเศรา ๆ ไปหลงรกเขาอยในทองทะเล หนามลทาไมเปนคนหลายใจ เอา

89

ละวา หนามลทาไมเปนคนหลายใจ รบรกไมได รกใหมเธอม นอละนอยนอยนอยนอยหนอย นอยนอยนอยนอย รกใหมเธอม

เพลงหอมดอกกลอย หอมดอกกลอย หอมลอยมาตามสายลม หอมหวนหอมชวนนาชม เอาละวา หอมหวนหอมชวน

นาชม มาลอยตามลม จะไปเสยเปลาลอย ๆ เพลงสายลมหวน

สายลมหวนเมอจวนจะรง นาคางพรางพร ยามรงสายทอง สดชะแง เอ๐อเอย แลหา ๆ สรยาจากฟาเรองรอง ยามหนาวใครเลาจะประคอง โถ ยามหนาวใครเลาจะประคอง ตองพซนองประคองสนวล

เพลงบวบงใบ

บวบงใบ โตลมฉนกลวจะชา อยในวงฟอนรา สดจะฝนกลนนาตา ๆ อยนกวารกฉน กลบไปบานกมรกใหม สดเสยอกเสยใจ ไมมใครเขาเมยงมองมา ๆ

เพลงกระตายจา กระตายจ๐ามนนารกจรง พระจนทร๑ทอดทง เรรวนเศราใจ โอพระจนทร๑นนลอยไปไกล เอาละวา โอพระจนทร๑นนลอยไปไกล ซกเมอไรจะไดชมจนทร๑ ๆ

เพลงเดอนจา เดอนจ๐าเดอน สาวนอยลอยเลอน เหมอนเดอนจากฟา ยามเยนไมเหนเธอมา เอาละวา ยามเยน ไมเหนเธอมา ในอรา ของนองสะทอน ทจรงจะมาหยดพก มาฝากรกกนเสยกอน สาวงาม อยาทาเปนแงงอน เอาละวา สาวงามอยาทาเปนแงงอน จะพานองจรไปตอนเทยงคน

เพลงพระอาทตย พระอาทตย๑ดวงเดยวลอยเดน พอยากจะเหนแมดวงจนทรา นอละหนอย ลองลอยระยบตา เอาละวา นอละหนอย ลองลอยระยบตา ทเธอสญญาไววาจะมาราวง ๆ

เพลงแสงจนทร แสงจนทร๑วนเพญเดนนวล จะมาลอลวงกระตายนอย กระตายมงหมายมารอคอย เอาละวา กระตายมงหมายมารอคอย พระจนทร๑ลอย เมอไรจะลอยลม

เพลงกาเหวา กาเหวาบนมาลอยลอง กา กาเหวาบนมาลอยลอง ไมใชคนองฉนละมองละเมอ ยนเฉยใครเลยจะไมเกอ

ๆ ไมใชคเธอฉนละเมอแลมอง กาหลงบนเขาดงกาฝาก กา กาหลงบนเขาดงกาฝาก ไมใชครก ซะแลวแมกาหลงเอ๐ย นงแดงราแนไปเลย ใสเขยวราเปรยวไปเลย แมกาหลงเอ๐ย บนเขาดงกาฝาก

เพลงดาวเดอน ดาวเดอนกเคลอนกคลอย สาวนอย มาแลวหรอยง จะแลทางซายกใหเปลาตา จะแลทางขวาใหละลาละลง ฉนเดนเทยวคนเทยวหา ครกไมมาหรอเธอไมเตมใจรา

90

เพลงดาวลอมเดอน ดาวกลอมเดอน ลอยเลอนกลบหลง กระตายกยงอยบนฝงฟากฟา สาวนอยลอยเดน

ยงไมเหนเธอมา ลอยเดน ลอยเดน กยงไมเหนเธอมา หนาวอรา พารกหมดหวง

เพลงน ากลง นากลงอยบนใบบว เคลาคลงไปทว ยงไมแนนอน พดไมจรง ผชายแสนงอน เอาละวา พดไมจรงผชายแสนงอน ไมแนนอนเสยแลวละเธอ

เพลงพลบพลง พลบพลงกาลงชอใหม ปลกเอาไวจะไดเชยชม อยากจะเดดมาดม มะยม หวานเยน เออเองเอย ไมใกลไมไกล สวยกระไรจรงเอย

1.2 เพลงทมเนอหาเกยวกบวถชวตความเปนอย แนวคดและคานยมในเรองความรก

ชกชวนสาวงาม ชกชวนสาวงาม มาเลนฟอนราถวายเจาพอ อนจจารปหลอ รปหลอยกควขางเดยว พายเรอเขาไปรบ ขากลบกระไรนาเชยว รกเธอคนเดยว นาเชยวกจะตองพายไป ๆ

สาวนอยเอวกลม สาวนอยเอวกลม ไวผมดดลอนดดคลน ใสนามนหอมรน สวมแตหมวกใบลาน แตงตวทนสมย สาว

ไทยแบบหลวงพบล หวกระเปาจนทบร แมคณจะไปไหนกน (ช) ละฉนจะไปดโขน (ญ) ละฉนจะไปดหนง มะขนรถรางไปดวยกน

เชญเถด เชญเถด เชญมาราวง ขอเชญโฉมยงมาสวงรา อยาเอยงอยาอาย อยาหนายอยาแหนง ๆ อยา กลนอยา

แกลงใหฉนชอกชา คนสวยขอเชญมารา เอาละวา คนสวยขอเชญมารา โอแมงามขาละ อยาใหฉนออนวอน (ซาทงทอน)

เชญราก เชญราขอเชญมารา อยามาทาละอยามาทาเอยงอาย สขใจฉนยงไมชนเทาคนราวง อตสาห๑มาโคงอยาทาเปนอาย เชญรามาเชญราขอเชญมารา อยามาทาละอยามาทาเอยงอาย

เชญซ เชญซ เชญซ เชญมาทางนราโทนดวยกน วนนนะเปนวนสาคญ วนนนะเปนวนสาคญ เออ เออ เอ๐ย พบกนราโทน

รกกนยงไมทนถงป รกกนยงไมทนจะถงป เหตไฉนนารรกมากลายเปนอน ถาไมรกกขอรกฉนกลบคน ๆ ถารกคนอนระวงตวใหด

91

ธงไตรรงค ไตรรงค๑เปนธงชาตไทย ถาแมชาตใดใครมาขมข ชาตใดใครมายาย ถาชวตเรามรกษากนไว มารกกน มารกกน มารกกน รกใหมนอยาเปนสองใจ เลอดเนอเปนเชอของไทย รกษากนไวใหวฒนาถาวร

กหลาบบานเยน กหลาบบานเยน สวยเดนเขาพากนมา พอมาถงนองยา นองยาไมพาท (ช ) เสยแรงฉนรก (ญ) ใครใชใหมา (ซา) ไมเวทนาขอลาไปท เออ เอง เอย

แล แล แล แล แล แล ใจกละลาละลง ครกฉนมารยง ๆ ชวยบอกฉนบางละฉนจะตงตาแล

ท าไมจงมายนรองไห ทาไมจงมายนรองไห มารกกนใหมเสยจะดกวา ลงลายมอเขยนหนงสอสญญา เอาละวา ลงลายมอเขยนหนงสอสญญา วนนแหละหนารกกนจนวนตาย ทงนองนอย หนอยนอย นอย หนอย ทงนองนอย นอย นอย หนอย นอย ทงนองนอย หนอยนอย หนอยนอย หนอยนอย หนอยนอย นอยนอย หนอย

ร ากบใคร รากบใคร มนไมชนใจเหมอนรากบหลอน คนสวยเชญมาราฟอน ๆ โอแมหางตางอน เชญมาราวงไพร โอเธอจ๐า จงจาหนาฉนไว มาหมนเวยนเปลยนไป มาราวงไพรกบ แมหางตางอน เพลงบานเหนอบานใต บานเหนอกบบานใต หนทางมนไกล แตหวใจใกลกน คดถงราพงราพน เอาละวา คดถงราพงราพนจะคดถงฉนบางไหมละเธอ ทาไมละจะไมคดถง เอาละวา ทาไมจะไมคดถง ฉนนอนคะนงคดถง แตเธอ

เพลงชอมะยม ชอมะยมหวานชนใจนก เอ๐ย สดทรกกลนไดจะกลน เสยดายรกมากลายเปนอน ๆ มะยมหวานชนไปใหคนอนเขาชม

ฟอนร า ฟอนราๆ กน อยทน ฉนรไดดวาเธอมคครอง ดดดงอยบนฟาคะนอง ๆ ผชายใจสอง มาเลกจองกนเสยท ๆ

ร าเถดแมงามงอน

ราเถดแมงามงอน ฉนฟอนออกมารา มายนคอยใคร เลาเธอจ๐า ๆ ครกไมมาเธอไมเตมใจรา

ฉนเทยวเดนหาค

ฉนเทยวเดนหาค แตไมรอยไหน เหนแตคของใคร ฉนมองไปพาใหเพลดเพลน ๆ

92

เพลงตากแดด

ตากแดดเสยจนออนใจ เอ๐ย ตากแดดเสยจนออนใจ มาลงเรอพายกนตงแตในทะเล เสยงคลนกระทบฝง เอาละวา เสยงคลนกระทบฝง ฉนมาเหลยวหลง พาหวใจ วาเหว เรอลานอยลองลอยอยในทะเล ๆ เธอจ๐าลงเปล นองจะเปนคนไกว ๆ ตากแดดเสยจนออนใจ ๆ มาลงเรอพาย ตงแตในทะเล

เพลงยามเยนเดนเลนสนทนา ยามเยนเดนเลนสนทนา สนทนาเวลาคาคน ตวนองไมขดละ นดใหมาเจอ ๆ ยงงนสเออ

อยากเจอกเสยจง อยากเจอตวนอง ตองการอะไร ๆ ทพดกนไวยงไงละเธอ ๆ

เพลงสาวนอยอยในสระแกว สาวนอยลอยอยในสระแกว แนแลวชางงามเฉดฉน เธองามเหมอนดอก ไมนน ทกคนวน

ฉนเฝาแตหลง ยามหลบนอน กอดหมอนพะวาพะวง เอาละวา ขอเชญมารกฉนบาง ๆ ถงเธอไมไดสง ฉนยงอตสาห๑มา

ลา วนนราวง จะไมมารกไมได อตสาห๑ตดใจมาสมานไมตร ฉนเปนราวงชาวไร ราไดไมคอยจะด ดกรยารจะวางทาท ดกรยารจะวางทาท ฉนราไมดละฉนตองขออภย

วเคราะหรปแบบ เนอหา และคณคาของเพลงร าโทน

รปแบบ เพลงราโทน เปนเพลงทแตงขนงาย ๆ สน โดยใชปฏภาณไหวพรบของผแตง ลกษณะคาประพนธ๑ม

สมผสคลองจองคลายกลอน หรอกาพย๑ แตไมกาหนดจานวนคาแนนอนตายตว เนอหา มความโดดเดนดานเนอหา ในแงของการถายทอดความสมบรณ๑ของธรรมชาต นกกา ปาเขา ดอกไม

มการนาธรรมชาตมาเปรยบเทยบกบความรก เชน พระอาทตย๑ พระจนทร๑ ฟา ดาว ฝน นอกจากนยงมการสอดแทรกในดานวฒนธรรมดานความเปนอย เชน การแตงกาย งานมหรสพรนเรง การเลนราวง เปนตน คณคา เพลงราโทนมคณคาเตมเปยมในดานการสรางความบนเทงใจ และความสามคคของหมคณะ สวนคณคาทแฝงอยคอการแสดงถงภาพสะทอนของชนบทในยคหนงเมอ 60 – 70 ปทแลว ทมวฒนธรรมดานจตใจ มความออนโยน สนกสนาน รนเรง และเอออาทรซงกนและกน สะทอนถงความสมบรณ๑ทางธรรมชาตทยงไมถกทาลาย ภาพสะทอนดงกลาวจะสามารถใชเปนเครองมอถายทอดความร ความคด และความสานกตระหนกแกคนรนหลงสบไป

93

2. เตนก าร าเคยว

เปนการละเลนพนบาน หลงการเกบเกยวขาว กาเนดครงแรกทบานสระทะเล ตาบลสระทะเล อาเภอพยหคร จงหวดนครสวรรค๑ ในสมยรชกาลท 5 การละเลนเตนการาเคยวของชาวเขาทอง ต .ไตรตรงษ๑ อ.เมอง จ.กาแพงเพชร ในปจจบน มการดดแปลงรปแบบการเลนไปบาง ดงน

อปกรณ การแตงกาย และวธการเลน

อปกรณ๑การเลนใชเคยวกบรวงขาว การแตงกายใสเสอแขนกระบอก นงโจงกระเบน วธการเลน ฝายชายและฝายหญงจะยนเปนคเรยงเปนแถว หรอยนเปนวงกได แตละคนถอเคยวเกยวขาวและรวงขาวไวคนละมอ การละเลนเรมขนดวยเพลงเกยวขาว 2 เทยว เมอจบแลวฝายชายทเปนพอเพลงเปน ผราออกไปขางหนา ตามจงหวะปรบมอของลกค มการใชกรบเคาะประกอบเพอใหจงหวะชดเจนขน และรองเพลงเชญฝายหญงดวยเพลงมา กอนทฝายหญงจะโตตอบ ลกคจะรองสรอยวา “เออเอยวงเอย.....”แลวซา 2 วรรคสดทายของเพลง ตามดวยการเรงจงหวะวา “เอาละวา โหยย ๆ โหยย ๆ โหยย ๆ เฮยควบ ตะลาลา” จากนนจงเปนฝายหญงรองตอบตามดวยสรอยอกครง ชายและหญงจะเตนราคกนไป ผยนอยรอบ ๆ วงจะเปนลกครองรบปรบมอไปตามจงหวะเพลงแลวเปลยนคใหม เชนนเรอยไป บทเพลงทรองมหลายบท เชน เพลงมา เพลงเดน เพลงบน เพลงรอน เพลงแถ เปนตน ใครรองเพลงอะไรกทาทาไปตามเพลงนน

เพลงเกยวขาว

เกยวเถดนะแมเกยว โยน ๆ เกยวเถดนะแมเกยว

อยามวชะแงแลเหลยว เดยวเคยวจะเกยวกอยเอย

เพลงมา

ชาย มากนเถดนางเอย เอ๐ยรา แมมามารมา แมมา พชวนนองกอยามวเขน พ เชญ นองกอยามวชา จวนเวไล ไดเวลา ใหลกขนมาวงเอย

สรอย เออ เอย วง เอย จวนเวไลไดเวลา ใหลกขนมาวงเอย เอาละวา โหยย ๆ โหยย ๆ โหยย ๆ เฮย ควบ ตะลาลา

หญง มากนเถดนายเอย เอ๐ยรา พอมามารมา พ อมา ผมดกนกกระทา นองกมาแลวเอย (สรอย)

94

เพลงเดน

ชาย เดนกนเถดนางเอย เอ๐ยรา แมเดนเดนรเดน แมเดน ทลมกระไรขมบอ ตวนองอยาทอตนเดน จะพานวลนองไปทองพะเนน ชมเลนใหเพลนใจเอย (สรอย)

หญง เดนกนเถดนายเอย เอ๐ยรา พอเดนเดนรเดน พอเดน หนทางกรกระหกระเหน

ตางคนตางเดนไปเอย (สรอย)

เพลงบน

ชาย บนกนเถดนางเอย เอ๐ยรา แมบน บนรบน แมบน โจ๏ะทงทง กระทงทงทง ววขควาย กระตายขลง บนกรบน แมบน สองตนกระทบดน ใครเลยจะบน ไปไดอยางเจา ใสงอบขาว ๆ รากางามเอย (สรอย)

หญง บนกนเถดนายเอย เอ๐ยรา พอบน บนรบน พอบน ไมมเหลาใหเจากน

แลวเจาจะบนไมไหวเอย (สรอย)

เพลงรอน

ชาย รอนกนเถดนางเอย เอ๐ยรา แมรอนรอนรรอน แมแมสาวบานเหนอเชอละคร

แมชางรอนดเอย (สรอย)

หญง รอนกนเถดนายเอย เอ๐ยรา พอรอนรอนรรอน พอรอน พอเลบมอยาวขาวชะออน พอชางรอนดเอย (สรอย)

เพลงแถ

ชาย แถกนเถดนางเอย เอ๐ยรา แมแถแถรแถ แมแถ จะลงหนองไหน พจะไปหนองนนแน แมนกกระสาปลากระแห เอา แถใหตดดนเอย (สรอย)

หญง แถกนเถดนายเอย เอ๐ยรา พอแถแถรแถ พอแถ จะลงหนองไหน นองจะไปหนองนนแน

นกกระสาปลากระแห แถใหลงหนองเอย (สรอย)

95

เพลงถอง

ชาย ถองกนเถดนางเอย เอ๐ยรา แมถองถองรถอง แมถอง ฉด ฉด ฉะฉด ชาชา (ซา)

คอยขยบจบจอง เอาถองใหถกนมเอย (สรอย)

หญง ถองกนเถดนายเอย เอ๐ยรา พอถองถองรถอง พอถอง กลาดกเขามาลอง

จะโดนกระบองตเอย (สรอย)

วเคราะหรปแบบ เนอหา และคณคาของเพลงเตนก าร าเคยวของชาวเขาทอง

รปแบบ

เพลงเตนการาเคยวของชาวเขาทอง ตาบลไตรตรงษ๑ มความแตกตางจากเพลง เตนการาเคยวของกลมชนอนตรงทรองเกรนดวยเพลงเกยวขาว และสรอยของเพลงทเรงจงหวะใหกระชบสนกสนานขน ทรองวา “เอาละวา โหยย ๆ โหยย ๆ โหยย ๆ เฮยควบ ตะลาลา ” คนระหวางการรองของชายและหญง นอกนนเหมอนกบการเตนการาเคยวของชาวภาคกลางทวไป

เนอหา

เปนการรองตอบโตระหวางชายหญง ในทานองกระเซาเยาแหยเพอใหเกดความสนกสนาน ประกอบดวยเพลงมา เพลงเดน เพลงบน เพลงรอน เพลงแถ และเพลงถองเพอใหหญงชายทาทา เกยวพาราส ใกลชดกนตามเนอเพลง

คณคา

ในแงของคณคาของเพลง จะชวยใหผทกาลงทานา เกยวขาว หรอนวดขาว เกดความสนกสนานบนเทงใจ คลายความเหนอยลาจากการทางาน นอกจากนยงเปดโอกาสใหหญงชายไดมโอกาสใกลชดกนอกดวย การเตนการาเคยวในปจจบนเปนเพยงการสาธตการแสดงเทานน เพราะสภาพสงคมวฒนธรรมทเปลยนแปลงไป เทคโนโลยการเกษตรเขามาแทนทแรงงานคน จงไมมการลงแขกเกยวขาวใหเหนกนอก เพลงเตนการาเคยวจงเหลอใหเยาวชนไดศกษาและสบสานในแงของความงดงามของวฒนธรรมในอดตเทานน

96

เพลงกลอมเดก

เพลงกลอมเดก เปนเพลงทใชรองเพอกลอมใหเดกนอนหลบหรอหายกวนโยเย โดยปรกต จะมทวงทานองหรอลลาชา ๆ เนบ ๆ ชวยใหเดกเกดความอบอน และอารมณ๑หายขนมวได (บปผา ทวสข. 2528 : 134-135) นอกจากนยงเปนสงชวยผอนคลายความเหนอยหนายของผเลยง เพราะผเลยงไดเพลดเพลนกบเสยงของตวเอง หากมความในใจทจะพด กนาเรองมาผกขนเปนเพลงกลอมเดก และไดระบายความอดอนตนใจของตนอกดวย (สทธวงศ๑ พงศ๑ไพบลย๑.2512 : 76) อาจแบงยอย ๆ เปนเพลงปลอบเดก เพลงกลอมเดก เพลงขเดก หรอแบงตามเนอหาของเพลงกได ในดานคณคาของเพลงกลอมเดก ผะอบ โปษะกฤษณะ ไดสรปไววา มคณคาดานศลปะ การประพนธ๑ การยกระดบจตใจของเดก จดระเบยบสงคม สอนคตธรรม วชาความร และฝกใหมปฏภาณไหวพรบ (2527 : 127 – 130)

เพลงกลอมเดกของชาวไตรตรงษ๑ มจานวนมากพอสมควร ทงเพลงปลอบเดก เพลงกลอมเดก และเพลงขเดก จาแนกตามเนอหาไดดงน 1. เพลงทกลาวถงวรรณกรรม หรอนทาน เชน

เพลงลนทอง เอเฮ แมจะกลาวถงเรองราวลนทองเอย ชายมเมยสอง รกเมยเอยไมเทากน เมยหลวงจะตดวยทอนออย เอย สวนเมยนอยจะตดวยทอนจนทร๑ ฮอ รกเมยไมเทากน เอย บาปฉนนน เอา มาถงตว

เพลงนางชะน โอชะนมอเหนยวเอย มอเหนยวกงพฤกษา พบเพอนแลวกพากนมากนผล เอย บางกหอยโหนโยนราวแสวงหาลกไม ฤาเอามาตองกนลกไมปาเอย ไมไดทาไรทานากเปนเหมอนคน บางกขนตนไทร ไกวตวเองเอย รองเรยกหาผวอยอลวน ฮอ มนฤาษทานประทาน ออ เอย ใหเยาวมาลย๑มากบผวตน นางไดมากบผว เองเอย นางมาคดชวชาตทแสนกล คดฆาผวตวเสยเองเอย หลอนจะยอมเปนเมยพวกโจร พอผวสนชวต คดแลวทางนเอย ไอโจรมนกหน ทงไปกลางหน

97

เลยเขาสาปตวแมนางโมรา เศราโศกาอยกระสบกระสน เหนพระอาทตย๑ระบายสเอย สาคญวาเลอดสาม นางกราบนตวของแมชะนเอย วาเดมทเอ๐ยเปนคน

เพลงวดโบสถ เอ เฮย ฮา วดเอ๐ยวดโบสถ๑เอย มตนโตนดอยเจดตน ฮอ พอขนทองไปปลนเอย ปานฉะนแลวไมเหนมา เขาราลอมาเอย วาขนทองเอยตายแลว เหลอแตกระดกใหลกแกวเอย เมยรกเอยจะไปปลง ฮอ ศพเอ๐ยพอขนทอง คดขาวใสหอ เอย ถอเอ๐ยเรอมา ฮอ ลงอนนถอถาดเอย ยกกระบตรเอยทานถอธง ถอทายเรอหงส๑เอย ปลงศพเอ๐ยพอขนทอง เรอไปลมททาสงห๑เอย ไปปนขนไดเอ๐ยททาทอง เสยขาวเสยของเอย เสยเงนเสยทอง เอ๐ยกไมคด เสยปลาสลด เอย ตดทายเรอไป

เพลงนางประทม เอ๐ยเรองราวเอ๐ยนางประทม รปสวยหนอรวยรปเอย เจาเกดมาในพม เอ๐ยบษบา ฤาษกเลยงไวเอย เตบใหญเอ๐ยขนมา ฤาษกไปปา เอย

นางกรอยแตพวงมาลย รอยเอยหนอรอยแลวเอ๐ย นางแกวกพษฐานไป เนอคอยไหนเอย ใหพวงมาลยเอยมาสวมกร ใหมารวมอยรวมวอนเอย มารวมทนอนนะเอ๐ยแมนาง โอเฮ ๆ

2. เนอหาเกยวกบความรกของพอแมทมตอลก เชน

เพลงเนอออน เนอเอยเนอออนเอย ไมหลบไมนอนหรอจะคอยใคร ญาตวงศ๑หรอพงศาเอย ของแมจะมาหนอทางไหน เอย คอยใครเลาแมคณ

เพลงบญช โอละเห เอย เห เจารอยชง หนอบญชเอย บญแมยงอยลกเอย จะครนเครง ฮอ สนบญนอยของแมหนอหาไม มแตเดกเลยงควาย มนจะหนอ กมเหง เอย จะครนเครงเอย กไมม

เพลงแมเนอออน

98

แมเนอออน เอย ออนแม เธอจะนอน ฮอ วนฮอ นอนหลบนอนไหล เอย นอนไปหนอนาน ๆ ตนขนมา แมจะรบขวญ เอง เอย นอนวน ฮอ นะ แมคณ

เพลงเจางาม งามเอ๐ย เจางาม นะประเสรฐเอย ขวญเจาแมเถดนะแมยามยาก นาออยหรอนาตาล เอย แมมไดพาน ฮอ หนอพบปะ เอย ความยากนะ แมคณ

เพลงเจารอยชง เจารอยชงเอย แมจะชงเจาดวยนารก เอย ชงเอย เงน หนอชงทอง มาสกสอง สามรบเอย ยงไมเทาลกรกเอย ของแมคนเดยว เอ เห โอละเหเอย เห เห

3. เนอหาเกยวกบชวตความเปนอย การประกอบอาชพ เชน

เพลงคลองชาง เอ เฮย วนเอ๐ยวนนเอย แมจะไปคลองชาง คลองชางนมาไดเอย ใสไวเอยทในซอง เกยวหญานมากองเอย ชางนอยเอ๐ยกไมกน ยกเอยงวงขนพาดงาเอย นาตากไหลยอยอยรนรน ชางนอยกไมกนเอย ทงคดถงถนเอยมารดา

เพลงวดนอก วดเอยวดนอก เอย มแตดอกเอ๐ยแคแดง ตกตากยงแพง เอย สาวนอยจะหม เอย สชมพ เจากมผวแลว เอย จะแตงไปให เออ ใครด แตงตวไปลอช เอย เขารกนเสยเตมใจ เอ เฮย

เพลงสาเก สาเกเอยตนดก เกบไวแถมพก พอหนมนอยจะยกเปนขวญเมย แคนใจไอกระรอก มนมากดดอกมะพราวเสย อดไดเปนเมยแทนจะกนยาตาย กนขาวเหนยวนง กนนาผงกบนมควาย กนใหหนอมนตาย แสนเสยดาย เจาแมคณ

เพลงไปทะเล เอ เฮ เอ๐ย โอ เห ไปทะเลเอ๐ยคบชอน ปลาตะเพยน หนอ เนอออน เอย จะไปเขาชอนทไหนเลาหวา เอ เฮ เอย โอ เห

เพลงโยทง โยทง โยนชา ทานาหนองไหน ทานาหนองบอน ไอเขขนขอน อมอญขนไข อหนปลาไหลไปขายครน ๆ สาว ๆ บานบงมาเกบไขนก

99

เพลงขนมหมอแกง โอละเห เอ๐ยเห โอละทก ฮอ ลกแตดก ฮอ เอย ทาขนมหมอแกง ไอผวกดา นางเมยกแชง เองเอย ขนมกคาหมอแกง

เพลงฝน วนเอยวนน เอง เอย แมจะไป เอง เอย ทอมวง ไปพบแมนางนมพวง เอย จะตกเอานา เอยไปรดพล ฝนฟาเจาขาเอย ตกลงมาเอยใหซซา เยนถงนรากพล เอง เอย เยนชนวนเอย นะแมนาง

เพลงกลอม เอ เฮ เล เล เล อายเลขนปลด ขนทรายเขาวด นดกนเลนควาย ควายมงควายก เขาสดวยกน ควายใครแพ ดาแมเจาของมน เอ เฮ เฮย

เพลงวดโบสถ วดเอ๐ยนะวดโบสถ๑ เอย มแตขาวโพด เอย สาล เหนลกเขยตกยาก เอย แมยายกพรากลกสาว อา หน เหลอแตขาวโพดสาล เอย ตงแตวนนกโรย ฮอ รา

4. เนอหาเกยวกบการสงสอน เชน

เพลงระลอก เอ ระลอกเอยพดมา ดงจ๏อกเอย ระลอกกซดเอย ใหแรง พดพอ พดแม เอย ยงจะไวเอย เอาบญใหญหนาถาแขง เอย มเรยว มแรง เอย จะแทนคณ ยงไมไวเอาบญเอย แทนคณเอย แมเอย เอ เฮ

เพลงแมเนออน เนอเอย หนอ เนออน เอย เมอไรเจาจะมบญหนอ แมจะไดพง ฮอ เมอเจาตกยาก ฮอ ลงไป ไมมใครจะครวญถง เอย เอวกลงนะแมคณ เอ เฮ เอย โอ เห

เพลงเจาเนอเยน เอยหนอ เจาเนอเยนเอย แมมใหลกไปเลน เอย ในทองคลองนามนมากนะ ไมมา มนจะพาเจาลอยลอง เอย ทองคลองนะแมคณ เอ เฮ เอ๐ย โอ เห เพลงเนอเยน

100

เนอเอ๐ยเนอเยนเอย ไมไมใหไปเลนเอ๐ยในนา จระเขเหรา มนจะพาเขาถา เอย มนจะพาระกา เอ๐ย แมคณ

5. เนอหาเกยวกบการลอเลยน ตลก ขบขน เชน

เพลงกลอมกลางคน โยน โยน โยน ขนมลกโยน โยนเขากอไผ ชางงาเลก เจกงาใหญ เกบดอกไมบชาบาล ผวทางานเมยเลนช จบไมกระทไปลอมรางเปด ไปลอมรางไก แมอโหลง แมอไหล ตะพายขาวแช ไมบอกกบแมวาจะไปเมองไหน ไปเมองพลบ ลกเขยเลยจบไปรบพอตา พอตากมาแลวเหวย ลกเขยกมาแลวหวา อายแกวกางกา กอดเมยกลางวน ลกขนไกขน ตะวนแดงแจ๐

เพลงจงโจ จงโจมาโยสาเภา หมานอยไลเหา สาเภาโดดหน ไดกลวยสองหว ไดกระเทยมสองหว ชนพระชนเจา เสยกลงขาวเมา ไปใสเรอหลวง

ไปเกบผกขวงมาใสเรอนอย อแมจอย ๆ อแมยบ ๆ ไปซอตลบมาใหลกขาเลน ลกขาไมเลน เขยงเกงกอย

เพลงโยทง โยทง โยนชา ทานาหนองไหน ทานาหนองไอเขโอ ขชางงาโตไปซดหญากอง ลกโดเตมทอง ออกลกเปนพน ขนมทอดมนขายอนละสบเบย ไปซอไกเตยมาแลกตนโพ ขโมยโอ๏กโอ๏กลกโถกไป กจบตวไดเสยเมองพรกท หนาแขงเปนฝ จมกเปนไฝ ไปตดหอไม หนอไมไมกลว ไปหกสายบว เปนหวระประกาย ไอเชงมนลาย จมกมนงอน ไอเมอมนนอน มนนอนใตไม ไอเมอมนไปไมรใตไมรเหนอ

6. เนอหาเกยวกบธรรมชาต เชน เพลงนกขมน นกขมนเหลองออนเอย คาแลวเจาจะนอนทไหนเอย นอนไหนกนอนได สมทมพมไมกเคยนอน

เพลงนกเขา นกเขา เอย ขนตะเชา เอ๐ยจนเยน ขนใหมนหนอดง ดง เอย แมจะฟงแตเสยงเลน เอย เสยงเยนนะ แม (พอ) คณ

101

เพลงนกเขา นกเขาฝอยเอย ขามมาหยอย เอ๐ยนาหลง นกเขาครงเอย แมจะขงเจาเขาไว หนอในกรง เกบแตดอกจาป หนอจาปา กาหลงเอ๐ยมาแซมผม เอย เจานอน เอเฮ

เพลงนกเขา นกเขาคางเอย พลดควงเวง เสยงเอย ฟากรองอยครนเครงเอย ไอฝนกตกเอย อยพราพรา ขาวเชาเปนขาวคา เอย ตาดา เอย แมคณ

เพลงนกกระจบ นกกระจบเอย หวเหลองมากนขางนางเมอง เอย ยอยยบ นางเมองคนจนไมมคนจะรองขบ เอย ยอยยบนะแมคณ

เพลงนก โอละเห เอย นกกระจบ นกกระจาบ เอย นกพราบเอย นางนวล จบเอ๏ยอยทหลงสวน เอย ปาไมหรอโมกมน ฮอ พอแมเขากไมให เอย เวนแตนาใจเอ๐ย กรกกน ปาไมโมกมนเอย เปนทพยานทเถดเจาพอคณ เอ เฮ

เพลงนกนอย นกเอย นกนอย เอย นกกระตอย เอ๐ย นางนวล บนมาจบทหลงสวน เอย ทงกกวาง เอ๐ย มโนสตว๑ ไมไรวางขด เอย แมวาจะตดเอ๐ยทางไป

เพลงไอยาว ยาว ยาว ยาว ไอยาวกนกลวย มารบนองดวย จะชวยโยนยาว

เพลงคางคาว โยนยาวเอ๏ย คางคาวกนกลวย มารบนองไปดวย ไปชวยกนโยนยาวเอ๐ย เอ เฮ

เพลงแมวเหมยว เอ เอ แมวเอ๐ยแมวเหมยว แยกเขยวยงฟน เสอปลาหนาสน กดกนเอย เอ เฮ

เพลงตกแก ต๏กแกเอ๏ย นอนไมหลบ ต๏กแกกนตบ เสยทหวา เอ เฮย

เพลงนกกาเหวา นกเอ๐ยนกกาเหวาเอย ไขใหเอ๐ยแมกาฟก

แมเอ๐ยกาหลงรกเอย ฟกไขเอ๐ยในอทร คาบเอ๐ยเอาขาวมาเผอเอย แมคาบเอาเหยอเอ๐ยมาปอน ชอนนามาใหลกกนเอย สอนบนเอยนะแมคณ ปกหางเจากไมกลาแขงเอย อยาเพงทอแมจะสอนบน พาลกไปหากนเอย ตามฝงเอ๐ยแมคงคา ปกบนกเหยยบแตปลายไรเอย ปากเจากไซรเอ๐ยจะหาปลา

102

นายพรานกยกปนขนสองเอย ดอมมองเอ๐ยจะยงแมกา ยงโปงกตายควาเอย มาตายตรงนาเสยแลวนะแมกา

วเคราะหรปแบบ เนอหา และคณคาของเพลงกลอมเดก

รปแบบ ไมมรปแบบคาประพนธ๑ตายตว มสมผสคลองจองมากบางนอยบาง บางเพลงมลกษณะคลายราย คอคลองจองกนไปทกวรรค ใชถอยคางาย ๆ มคาเหกลอมแทรกเปนระยะ เชน เอย เอ๐ย เอเอ โอเฮ เนอหา บางเพลงเรยบเรยงเปนเรองราว จากเรองเลาหรอวรรณคด วรรณกรรม เชน เพลงชะน มาจากเรอง จนทโครพ หรอเพลงวดโบสถ๑ทอางองถงเจาขนทองในประวตศาสตร๑ บางเพลงพราราพนถงความรกทมตอลก หรอความเหนอยยาก ความคบแคนใจ เชน เพลงรอยชง เจางาม หลายเพลงใหความรเกยวกบธรรมชาตของสตว๑ เชน กาเหวา แมวเหมยว เนอหาของเพลงมทงปลอบใจ กลอมใหนอนหลบสบาย และขใหกลวในกรณทไมยอมนอนเสยท ปลอบใจเชนเพลงเนอออน กลอมใหนอนคอเพลงทเปนเรองราวตาง ๆ และขเชนเพลงต๏กแก เปนตน คณคา การใชถอยคาทออนโยน จงหวะการรองและเออนทชาเนบนาบ ทาใหเดกจะไดรบ ความเพลดเพลนใจ จตใจสบาย อบอน ไมวตกกงวล และเมอฟงบอย ๆ กจะซมซบเขาไปในจตใจเปนการกลอมเกลานสยเดกใหออนโยนไปดวย การกลอมเดกจะทาใหแมใกลชดกบลก เกดความรกความอบอน และสามารถกระตนความสามารถในการใชภาษา และการสอสารอกดวย การศกษาเพลงกลอมเดก จะทาใหมองเหนภาพสะทอนทางสงคม วฒนธรรม และคานยมของคนในยคนน เชน เพลงวดนอก แสดงถง คานยมวา ผหญงทมสามแลวไมควรแตงกายดวยสสนสดใส เพลงขนมหมอแกง ทาใหมองเหนภาพการกนอยของชาวบาน เปนตน

สภาษต ค าพงเพย สภาษต หมายถงคากลาวทดหรอคาพดทเปนคต เปนถอยคาทแสดงหลกความจรงมงแนะนาสงสอนหรอเตอนสตใหคด สวนใหญมาจากหลกธรรมในพระพทธศาสนา และหลกในการดาเนนชวตของคนไทย มลกษณะ ทกลาวเปนคาคลองจองไดดงน “เปนคากลาวทด มคตสอนใจ ใหหลกความจรง ตงหรอมงแนะสงสอน วงวอนเตอนสตใหคด ประดษฐ๑เปนขอความคลองจองแยบคาย มความหมายลกซง” สวนคาพงเพย เปนถอยคาทกลาวแสดงความเปนจรง ความคดเหน หรอสถานการณ๑ใดสถานการณ๑หนงไวเปนกลาง ๆ เพอนาไปใชประกอบการพดใหไดความดยงขน สวนมากเปนขอคดและมความหมายลกซง สภาษตและคาพงเพย หากจะแบงตามทมาของขอมล จะมทมาหลากหลาย ไดแก เกดจากการสงเกตธรรมชาต เชน นานงไหลลก เกดจากการกระทาของมนษย๑ เชน แกวงเทา

103

หาเสยน เกดจากอาชพ เชน ตววกระทบคราด เกดจากการละเลน เชน จนมม เกดจากศาสนา เชน ตกบาตรถามพระ เปนตน สภาษตคาพงเพยทรวบรวมจากชาวบานไตรตรงษ๑ สวนใหญใชกนอยางเคยชน ในชวตประจาวน สวนใหญมความหมายในเชงสงสอน ตตง เปรยบเปรย ใหรจกระมดระวงตนใหสามารถดารงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข ไดแก 1. สอนใหเปนคนด ปฏบตตามหลกธรรมของพระพทธศาสนา ยดมนในกฎแหงกรรม มความกตญ๒ตอผมพระคณ เพราะเชอวาผลแหงการทาดนนจะคมครองผททาด และคนททาไมด กจะไดรบผลตอบแทนอยางแสนสาหส สภาษตคาพงเพยทมงสอนในขอน เชน - กงเกวยนกาเกวยน หมายถง สงทเกดตามกนมา ทาดตองไดรบผลด ทาชวตองไดรบ ผลชว - กนบนเรอน ขบนหลงคา หมายถง ไมควรเนรคณ อาศยเขาแลวยงทาใหเขาเดอดรอน

- ขนทรายเขาวด หมายถง ควรหาประโยชน๑ใหสวนรวม

- ขาวแดงแกงรอน หมายถง ใหรสานกบญคณคน - คนดผคม หมายถง คนทาดมกไมมภย - ชวเจดท ดเจดหน หมายถง ใหทาใจวาทกข๑สขยอมเกดขนสลบกนไป

- เดนตามผใหญหมาไมกด หมายถง ประพฤตตามอยางผมประสบการณ๑ยอมปลอดภย - ตกนรกทงเปน หมายถง ไดรบความลาบากแสนสาหสจากผลการกระทาของตนเอง - ตกนาไมไหล ตกไฟไมไหม หมายถง คนดตกอยในทคบขนอยางไรกไมเปนอนตราย

- บานเมองมขอมแป หมายถง ใหรกษากฎระเบยบของบานเมองเพอใหเกดความสงบเรยบรอย

- แพเปนพระ ชนะเปนมาร หมายถง การยอมแพทาใหเรองสงบ การพยายามเอาชนะทาใหเกดความวนวาย

2. สอนเรองการสงสอนอบรมใหความร เนนการสอนตงแตยงเลก และตองเขมงวด กวดขน เมอมโอกาสแลวใหศกษาหาความรใหเตมท รใหจรง และนาความรมาใชในสถานการณ๑ตาง ๆ ได เชน

- กบในกะลาครอบ หมายถง คนทขาดวสยทศน๑ มองเหนแตสงทอยใกลตวเทานน

- ความรทวมหว เอาตวไมรอด หมายถง มความรมากแตเมอมปญหากไมมปญญาแกไขใหรอดพนได

- ไมออนดดงาย ไมแกดดยาก หมายถง อบรมสงสอนเดกใหเปนคนด ทาไดงายกวาสงสอนผใหญ - รกววใหผก รกลกใหต หมายถง จะเลยงดลกใหดตองดแลใกลชด ไมปลอยปละละเลย

- รไวใชวาใสบาแบกหาม หมายถง เรยนรไวไมหนกแรงหรอเสยหายอะไร 3. สอนเรองการใชจายใหพอดกบกาลงทรพย๑ของตนเอง ไมตระหน หรอฟมเฟอย เกนไป ถามโอกาสด ๆ ทจะไดมาซงทรพย๑เงนทองกควรรบทา แตตองไมเอาเปรยบผอน เชน

104

- กระเชอกนรว หมายถง สรยสราย ไมรจกเกบหอมรอมรบ

- กาขดกวากาตด หมายถง ไดมาแมจะเลกนอยหรอไมสดนกกยงดกวาไมไดอะไรเลย - ขนหนาแขงไมรวง หมายถง สงทตองเสยไป เปนของเลกนอย ใชเตอนสตคนรวย - ขาวยากหมากแพง หมายถง ใหระวงสภาวะขาดแคลน เกดความอดอยาก

- ขไมใหหมากน หมายถง ตระหนเหนยวแนนไมยอมใหใครไดไปเลย

- คนตายขายคนเปน หมายถง จดงานศพอยางฟมเฟอยจนเกดเปนหนสน

- ชกหนาไมถงหลง หมายถง มรายไดไมพอกบรายจาย - ชบมอเปบ หมายถง ฉวยประโยชน๑จากทคนอนทาไวแลว โดยไมไดลงทนลงแรง

- เตยอมคอม หมายถง ไมควรรบภาระผอนหรอรบทางานอนจนเกนกาลงของตน

- นาขนใหรบตก หมายถง มโอกาสดควรรบทา - เบยนอยหอยนอย หมายถง มเงนนอย กควรใชนอย - ผาขรวหอทอง หมายถง บางคนรวยแตแตงตวซอมซอ อยาวดกนทภายนอก - ยนหมยนแมว หมายถง ควรแลกเปลยนโดยไมใหเสยเปรยบกน

- เสยนอยเสยยาก เสยมากเสยงาย หมายถง เสยดายไมอยากเสยสงเลกนอย แตกลบตองเสยมากขน

4. สอนเรองกรยามารยาททแสดงตอหนาผอน ทเนนมากคอเรองของการสอสารในดานการพด นอกจากนยงมเรองของการวางตว และสอนใหระมดระวงอยาไวใจคนอนมากเกนไป เชน

- กระดไดนา หมายถง อยาแสดงความตนเตนดอกดใจจนตวสน - กระตายตนตม หมายถง อยาตนกลวเกนกวาเหต

- ขวานผาซาก หมายถง พดตรงเกนไปโดยไมเลอกกาลเทศะและบคคลอาจเกดผลเสย - ชกใบใหเรอเสย หมายถง พดหรอทาใหคนอนเขวออกไปนอกเรอง - ดอกพกลรวง หมายถง คนทพดนอยหรอนงไมยอมพดเมอมผถาม

- ตอหนามะพลบ ลบหลงตะโก หมายถง ตอหนาพดหรอทาดดวย แตลบหลงพด หรอทา อกอยางหนง

- ตกนาใสกะโหลกชะโงกดเงา หมายถง ใหรจกฐานะของตนและเจยมตว - เถยงคาไมตกฟาก หมายถง พดคาเถยงคา ไมหยดปาก

- บานาลาย หมายถง ชอบพดเพอเจอ พดพลาม

- ปากบอน หมายถง คนทชอบพดชอบฟองเรองของคนอน

- ปากหวานกนเปรยว หมายถง พดจาออนหวานแตไมจรงใจ - ผกชโรยหนา หมายถง ทาตฉาบหนาเพอลวงใหเหนวาเรยบรอยสมบรณ๑

- พดจนลงหลบ หมายถง พดมากจนผฟงเบอ

- ฟงไมไดศพท๑ จบไปกระเดยด หมายถง ฟงเรองราวไมชดเจน แลวนาไปพดหรอทาอยางผดพลาด

105

- ฟนฝอยหาตะเขบ หมายถง รอฟนเรองไมดทเกดขนนานมาแลวมาพดใหเสยใจ - มะนาวไมมนา หมายถง พดเสยงแขงกระดางอยางไมมนาใจไมตร

- มาดดกะโหลก หมายถง มกรยาทาทางกระโดกกระเดกลกลนไมเรยบรอย

- แมวไมอยหนราเรง หมายถง ผใหญไมอย ผนอยกเหลงคกคะนอง - หมาขไมมใครยกหาง หมายถง คนทชอบโออวดยกตวเอง

- หวานเปนลมขมเปนยา หมายถง คาพดหวานฟงเพราะแตเปนโทษ คาพดตรงไปตรงมาฟงไมเพราะแตเปนคณ 5. สอนในเรองของการหาคครอง ใหระมดระวงคนทไมจรงใจ เมอไดคนทถกใจ แลวตองทาใหถกตองตามประเพณ มความอดทน และใชกลวธตาง ๆ เชน ฝมอการทาอาหาร การถนอมนาใจกน รวมทงการรเทาทนคครอง หรอคนอนทจะเขามาแทรก เพอครองชวตคใหยนยาว ตวอยางเชน - กนหมอไมทนดา หมายถง อยกนกนฉนสามภรรยาไมนานกทะเลาะหรอหยารางกน

- กระดงงาลนไฟ หมายถง หญงทเคยแตงงานหรอผานผชายมามากแลว ยอมรจกชนเชง ทางปรนนบตและเอาอกเอาใจชายไดดกวาหญงทยงไมเคยแตงงาน

- กนนาใตศอก หมายถง ไมควรเปนรอง คอยรบเดนคนอน

- ขงกราขากแรง หมายถง ตางกอวดดอถอดพอๆ กน ไมมใครยอมใคร

- ขนคาน หมายถง หญงทมอายมากแลวแตยงไมมค - เขาตามตรอกออกตามประต หมายถง ทาตามธรรมเนยมประเพณ

- คนในอยากออก คนนอกอยากเขา หมายถง ไมพอใจสงทตนเองมหรอทา ขณะทคนอน อยากจะมาลองทา

- คลมถงชน หมายถง การแตงงานทผใหญจดให โดยทคแตงงานไมเคยรจกกน - โคแกชอบกนหญาออน หมายถง ชายแกทชอบผหญงรนสาว หรอชายแกทมภรรยาสาว - ชายสามโบสถ๑ หญงสามผว หมายถง คนทไมนาคบ

- ชงสกกอนหาม หมายถง ดวนทาสงทยงไมสมควรแกวยหรอยงไมถงเวลา ยอมไมเหมาะสม หามใชกบผลไม หมายถง จวนสก

- ตทายครว หมายถง เขาตดตอตสนททางชสาวกบภรรยาผอน

- เฒาหวง หมายถง ชายแกเจาเลห๑ ชอบหลอกเดกสาวๆ

- ถานไฟเกา หมายถง ความรกความผกพนทเคยมแตครงกอน กลบเกดขนมาอก

- นาตาลใกลมด หมายถง ชายหญงใกลชดกนมากยอมหามใจไมใหรกกนไดยาก

- ปลอยเนอปลอยตว หมายถง ไมสนใจจะแตงตว หรอไมสงวนตว

- ปลกเรอนตามใจผอย หมายถง ทาตามความพอใจของผทจะไดรบผลโดยตรง

- เรอลมในหนอง ทองจะไปไหน หมายถง คนในเครอญาตแตงงานกน ทาใหทรพย๑มรดก ไมตกไปอยกบผอน

106

- ศกหนานาง หมายถง การววาทหรอตอสกนตอหนาหญงทตนหมายปอง - เสนห๑ปลายจวก หมายถง มฝมอปรงอาหารไดอรอย - ใสตะกราลางนา หมายถง ทาใหหมดมลทน ทาใหหมดราค

- หมาหยอกไก หมายถง ชายทชอบหยอกลอหญงสาวในเชงชสาวเปนทเลนทจรง - หนตกถงขาวสาร หมายถง ผชายทมฐานะไมคอยด ไดแตงงานกบผหญงทรารวย

สภาษต คาพงเพยอน ๆ ทใชในชวตประจาวนบอย ๆ บางอยางสอนใหทาเพราะจะเกดผลด บางอยางสอนวาไมควรทา เพราะจะเกดผลไมด บางอยางกลาวเปนกลาง ๆ ในเชงเปรยบเทยบ เชน

สอนใหท า - กนดกวาแก หมายถง วางแผนเตรยมการปองกนไวกอนจะเกดเรองเสยหายรายแรงขน - จบใหมนคนใหตาย หมายถง ทาสงใดควรทาอยางจรงจงจนสาเรจ

ชาๆ ไดพราสองเลมงาม หมายถง คอยๆ คด คอยๆ ทาจงจะสาเรจดวยด - ตดไฟแตตนลม หมายถง ตดตนเหตเพอไมใหเหตการณ๑ลกลามตอไป

สอนวาไมควรท า - คดในขอ งอในกระดก หมายถง มสนดานคดโกง คดแตสงทชว

- ชกนาเขาลก ชกศกเขาบาน หมายถง นาสงทเปนอนตรายหรอศตรเขาถงตว - ดนพอกหางหม หมายถง การงานหรอธระใดๆ ทปลอยใหคงคาง กจะเพมพนขนเรอยๆ จน

ทาใหลาบากหรอเดอดรอน

- ตกบาตรอยาถามพระ หมายถง จะใหอะไรแกผเตมใจรบอยแลว ไมควรถาม

- นอนกนบานกนเมอง หมายถง เอาแตนอน เกยจครานไมทางาน

- ปลอยตามบญตามกรรม หมายถง ปลอยใหเหตการณ๑เปนไปเองโดยทไมแกไข ไมเขาไปยงเกยว หรอไมรบผดชอบ

- ผดวนประกนพรง หมายถง เลอนเวลาทจะทาออกไปครงแลวครงเลา - ไมหลกปกเลน หมายถง คนทโลเลเชอถอไมได

- รหลบเปนปก รหลกเปนหาง หมายถง รจกเอาตวรอดหรอปรบตวใหเขากบเหตการณ๑ - ลวงคองเหา หมายถง อกอาจลวงลาหรอกลาเขาไปเกยวของทงทรวาเปนผมอานาจ

- ววสนหลงหวะ หมายถง คนทมความผดตดตว ทาใหมความหวาดระแวง

- วาแตเขาอเหนาเปนเอง หมายถง ตาหนคนอนวาอยางไร ตนเองกทาอยางนน

- หาเหาใสหว หมายถง หาความลาบากหรอความเดอดรอนใสตวเอง - เหยยบขไกไมฝอ หมายถง หยบหยง ทาอะไรไมจรงจง ไมเอาการเอางาน

107

สภาษตคาพงเพยอน ๆ ทกลาวเปนกลาง ๆ เชน - กลนไมเขาคายไมออก หมายถง อยในฐานะลาบากทจะรบหรอปฏเสธ หรอไมรจะทาอยางไรด - กนปนรอนทอง หมายถง ทาอาการมพรธขนเอง หรอแสดงอาการเดอดรอนขนเอง - ขมนกบปน หมายถง ไมถกกน เขากนไมได ทะเลาะกนอยเปนประจา - ขหมรา ขหมาแหง หมายถง เรองเลกๆ นอยๆ ไรสาระ ไมนาสนใจ - เขาดายเขาเขม หมายถง เวลาคบขนหรอสาคญยง หากทาผดพลาดหรอถกขดจงหวะเพยง นด

เดยวกทาใหเสยการได

- ไขในหน หมายถง ของทตองระมดระวง ทะนถนอมอยางยง

- จบไดคาหนงคาเขา หมายถง จบไดในขณะททาผดพรอมกบของกลาง ทาใหแกตวไมได - จบมอใครดมไมได หมายถง ไมมหลกฐานทจะหาตวคนทาผดได - จดไตตาตอ หมายถง บงเอญไปพดหรอทาสงใดกบบคคลทเปนเจาของเรองนน โดยผพดหรอผทาไมร

- ตกกระไดพลอยโจน หมายถง จาเปนตองเขาไปเกยวของกบเหตการณ๑ทเกดขนเมอไมมทางเลยง

- ตดหางปลอยวด หมายถง ตดขาด ไมเกยวของ ไมเอาเปนธระตอไป

- นาทวมปาก หมายถง พดไมไดเพราะความจาเปนบงคบ

- เนอไมไดกน หนงไมไดรองนง กระดกแขวนคอ หมายถง ไมมสวนไดผลประโยชน๑ - บานแตกสาแหรกขาด หมายถง เหตการณ๑รายแรงทเกดขนในครอบครวหรอในบานเมอง ทาให

ตองกระจดกระจายพลดพรากกน

- ผซาดาพลอย หมายถง ถกซาเตมเมอพลาดพลงหรอเมอคราวเคราะห๑ราย - ยกภเขาออกจากอก หมายถง โลงอก หมดวตกกงวล

- รกพเสยดายนอง หมายถง ลงเลใจ ตดสนใจไมถกวาจะเลอกอยางไหนด - ลกไมหลนไมไกลตน หมายถง ลกยอมไมตางจากพอแมนก

- เลกพรกขหน หมายถง เลกแตเกงกลาสามารถหรอมพษสง - วนพระไมมหนเดยว หมายถง วนขางหนายงมโอกาส

- สามวนดสวนไข หมายถง เจบออดๆ แอดๆ อยเสมอ

- หนาสวหนาขวาน หมายถง อยในระยะอนตรายเพราะกาลงมความขดแยง - หมองตายเพราะง หมายถง เกดอนตรายเพราะความประมาทจากงานททาอยเปนประจา - หมาหวเนา หมายถง คนทคนอนรงเกยจ ไมมใครคบหา - หวกระไดไมแหง หมายถง มแขกมาเยยมเยอนอยเสมอ

- หวเดยวกระเทยมลบ หมายถง คนเดยวไมมพวก

- หวหกกนขวด หมายถง ใชชวตอยางโลดโผนเตมท

- อดอยากปากแหง หมายถง ไมไดกนของทอยากกน อยอยางลาบากยากจน

108

นอกจากสภาษตคาพงเพยจะมงเนนในดานการสงสอนแลว ยงสะทอนถงคานยมวถชวต และวฒนธรรมประเพณของคนไทยมาแตโบราณอกดวย เชน พดไปสองไพเบยนงเสยตาลงทอง แสดงถง มาตราเงนไทยทใชในอดต ไมดตามาตาเรอ แสดงถงความนยมในการเลนหมากรก เปนตน

วเคราะหรปแบบ เนอหา และคณคาของสภาษต ค าพงเพย รปแบบ เปนการแสดงความสามารถในการสงเกตและเปรยบเทยบพฤตกรรมของมนษย๑กบสงแวดลอมรอบตว ทงพช สตว๑ ธรรมชาต เครองมอเครองใช และชวตประจาวน นามาประดษฐ๑เปนถอยคาสมผส คลองจอง เพอใชสงสอนวาควรทา ไมควรทา ทเรยกวาสภาษตหรอใชเปนถอยคาเชงเปรยบเทยบใหเกด ชนเชงในการใชภาษามากขน ซงเรยกวาคาพงเพยจานวนคาของสภาษตและคาพงเพย ทพบมากม 4 พยางค๑ 6 พยางค๑ 8 พยางค๑ เปนสวนใหญเชน หมไปไกมา มอถอสากปากถอศล นารอนปลาเปน นาเยนปลาตาย นยมเลนคาคาเดยวกนหรอคาศพท๑ประเภทเดยวกนในวรรคหนากบวรรคหลง เชน ฟง หไ วห ผเขา ผออก ขง กรา ขา กแรง กาแพงมห ประตมตา เนอหา สภาษตและคาพงเพย มเนอหาในการสงสอนในการดาเนนชวตชวตประจาวนใหอยรวมกบผอนในสงคมไดอยางมความสข เชน สอนเรองการหาความร การใชจาย กรยามารยาท การพดจา การหาค และประคบประคองชวตครอบครว การประพฤตตนใหยดมนในคณธรรมของพระพทธศาสนา และตงตน อยในความไมประมาท เปนตน นอกจากนยงมเนอหาในเชงเปรยบเทยบ เพอจะไดนาไปกลาวไดอยางม ชนเชงไมตรงไปตรงมาเกนไปเชน ใชคาวาขนมพอสมนายา แทนคาวา เลวดวยกนทงค เปนตน คณคา ไดคณคาในฐานะทเปนเครองมอสรางความสงบสขในสงคมอยางหนง ทคอยกระตน เตอนแนะนาสงสอนใหคนในสงคมประพฤตตน อยางเหมาะสม นอกจากนยงมคณคาในเชงถอยคา ภาษาทมสมผสคลองจอง สอความหมายในเชงเปรยบเทยบไดอยางคมคาย และมการสอดแทรก คานยม วฒนธรรมประเพณของทองถนไวดวย

ปรศนาค าทาย

ปรศนา หมายถง การตงคาถามเกยวกบเรองใดเรองหนง สงใดสงหนง โดยผกขนเปนประโยค ทสมผสคลองจองสน ๆ แบบรอยกรอง เนอหาของปรศนาคาทายจะซอนจดสาคญของปญหา ไวในคาเหลานน เรยกวาซอนเงอนหรอซอนปมของปญหาทนามาทายเพอใหเกดความสนกในการทาย หรอไขปญหา

109

ปรศนาเปนคาถามทผกขนจากคนหรอสงแวดลอมทางธรรมชาตทพบเหนในชวตประจาวน (พรทพย๑ ซงธาดา, 2539 : 67) การเลนปรศนาอาจเปนการทายดวยคาพด ปรศนาคาทายของชาวไตรตรงษ๑ แบงตามลกษณะคาตอบไดดงน 1. ค าตอบเกยวกบธรรมชาต เชน อะไรเอย มาจากเมองแขก ทบไมแตกตไมตาย (เงา) อะไรเอย ทางโนนกตลง ทางนกตลง ทบฉงอยกลาง (เกาะกลางนา) อะไรเอย มใบควา 15 หงาย 15 ตนมตนเดยวม 2 กง (เดอน ขางขน 15 วน ขางแรม 15 วน) อะไรเอย มหนาอย 3 หนา มเขยว 7 อน มฟน 12ซ กนคนหมดพนปฐพ (ฤด วน เดอน) อะไรเอย สงกวานา ตากวาเรอ (ฟองนา) อะไรเอย เขยวชอมพมไสว ไมมใบมแตเมด (ฝน) อะไรเอย กกชไปเมองทวาย แตปลายชไปเมองแมน ใครคดไมออกจะบอกใหหวแหวน (รงกนนา) อะไรเอย ตกนาไมไหล ตกไฟไมไหม (เงา) อะไรเอย ไอจกไปกลางนา เวลาหมามาไอจกหายไป (คนขแลวหมากน) อะไรเอย ตบหวคอยน (ข) อะไรเอย ขยก ๆ นาเขา เขยา ๆ นาออก สาเรจแลวเชดขางนอก (บวนปาก ลางหนา เชดหนา) 2. ค าตอบเกยวกบพช เชน

อะไรเอย โกกกากดงตม ใสหมวกอแต (ลกตาล) อะไรเอย ตนมนสเหลยม ชอเทยมบนเวหา หมดดนเกาหายไป ถามดนใหมเกดมา (ตน

สนตะวา) อะไรเอย กลม ๆ เหมอนวงพระจนทร๑ อยในครรภ๑มนอง สงสารนวลนอง อยในทอง กมครรภ๑ (ฝกบว)

อะไรเอย ผกแพง แกงปลาไมรลอย ใสสมไมรถอย ใสผกไมหลงทาง (ตาลง ปลากด มะดน บก)

อะไรเอย เมอสาวคบแจ เมอแกหลวมโพรก (มะขาม) อะไรเอย ตกเปาะ ถอกแดง (มะขาม) อะไรเอย กอแก หลนตม (ลกตาล) อะไรเอย ตนเทาขาใบวาเดยว (กลวย) อะไรเอย ตนเทาแขน ใบแลนเสยว (ออย) อะไรเอย ตนเทาครก ใบปกดน (ตะไคร)

110

อะไรเอย ตนเทาเรอ ใบหอเกลอไมมด (ใบมะขาม) อะไรเอย ตนเทาเทยน ใบเทาถาด (ใบบว) อะไรเอย เมอหนมนงขาว เมอสาวนงเขยว แกแลวนงแดง (พรก) อะไรเอย วงเทาวงร มตารอบตว แตตานนถว (สบปะรด) อะไรเอย ฝนตกรอยหา หลงคาไมเปยก (ใบบว) อะไรเอย ยาวแคคบคดกม งอกม ตรงกม พอสอดเขาหวางขากรองซด (มะขาม) อะไรเอย พอหวลาน แมขวานฉะ พอมงปะ แมมงเปง พอกยง แมกเหยง (ลกตาล) อะไรเอย สงหมาขาม ตาหมาดน (มะขาม, มะดน) อะไรเอย เมอแกเปนเพอนนอน เมอออนเปนเพอนกน (ไมไผ) อะไรเอย สกกไมหอม งอมกไมหลน แหงราคาตน (ขาวโพด)

3. ค าตอบเกยวกบสตว เชน

อะไรเอย หบนอยใสผาเหลอง คนทงเมองขายไมออก (ไข) อะไรเอย ปลายแหลม กกขน (เขาควาย) อะไรเอย ร ๆ เหมอนใบพล ตรงกลางมร นาไหล (หควาย) อะไรเอย คอเทาครก ลกกระโปกไมม (ชาง) อะไรเอย ตากวาชไก ตองเอาไมสอยกน (หอยขม) อะไรเอย แรงกไมใชแรง กากไมใชกา บนเขาวดเขาวาได (ใบหควาย) อะไรเอย ทนทดพกล ตรงโคนมขน ทายกอนอยขางลาง ทายหลงอยขางบน (เขาควาย) อะไรเอย แฝก 2 ตบ ลกขยบรองเพลงได (ไกขน)

4. ค าตอบเกยวกบอาชพ เครองมอเครองใช อาหารการกน เชน

อะไรเอย ตวดามดหม ยงตยงกด ตวดาเหมอนหมดยงกดยงต (สว, ขวาน) อะไรเอย แมชางเอาขางไปกอน แมปลาชอนเอาหางเกยวเบด แมเปดเอาปากไข แมไก เอา

ตดขน แมสวรรค๑เอาหลงเดน (เปล, ทกระตกเชอกเรอ, หอย, ตะเกยง, เรอ) อะไรเอย ยกตนขามหว (มง) อะไรเอย พอขเลด แมเชดดม (เบด) อะไรเอย ขาไปเทาอนนา ขามาเทารอยชาง (แห) อะไรเอย ยงใชยงใหม ยงเกบไวยงเกา (ทางเดน) อะไรเอย แปดตนเดนหนา 15 รอยลบ (คราดและควาย) อะไรเอย ตดเปนไฟ ไปเปนนก ตกเปนตาย ขายเปนลาน (จรวด) อะไรเอย ลกสปดนเลนกนแม (ลกกญแจ)

111

อะไรเอย แปดห สองขา จะใหนาด ตองเอาขาทดห (ปนโต) อะไรเอย จะมาตดจะมาตอ จะมาลอ จะมาชน จะมาตดอยลาง จะมาตงอยบน

(เตาหงขาว) อะไรเอย สกแคะ สกขง สกกรงคาร (ขนมครก ขนมถวย ขาวหลาม) อะไรเอย กนทางทอง ออกทางปาก (กบไสไม) อะไรเอย กนทางปาก ออกทางขาง (ทสขาว) อะไรเอย จบหาง ขไหล (ไถ) อะไรเอย กดหวทองปอง (สาแหรก) อะไรเอย ตะลมจ๐มจ๐ มใบหทปาก (หมอขาว) อะไรเอย ขาไปยงด ขามานาตาเซอะ (ทอดแห) อะไรเอย สงบด สงบด สงปดขไกโปง (ปนโต) อะไรเอย เพชรฉลมหขางปาก เพชรฉลากมปากขางทอง เพชรชะลอยลอง

มทองขางหลง (กระทะ, บง, เรอ) อะไรเอย หางพนรว ตวหากน (สอยผา) อะไรเอย หอกนอยพงเขาปาออย คนทงรอยหาไมเหน (เขม) อะไรเอย ตากวาไก ตองเอาไมสอยกน (บอนา) อะไรเอย นอนควาเหนลาย นอนหงายเหนตบ นอนตะแคงเหนเตางบ (เสอ,

หลงคา, ประต)

5. ค าตอบเกยวกบอวยวะในรางกาย เชน

อะไรเอย มาจากเมองลอง สองคนพนอง สงตาเทากน (หวเขา) อะไรเอย กลนไมเขา คายไมออก (ลกกระเดอก) อะไรเอย หนองนอยมจอกมแหน สองตาแล ปากเบยว (รกแร) อะไรเอย ทางโนนกฟา ทางนกฟา เรอชะลาแลนกลาง (ลน)

6. ค าตอบเกยวกบวฒนธรรมประเพณ เชน

อะไรเอย ปนใหแขง แยงเขาหวางขา (โจงกระเบน)

วเคราะหรปแบบ เนอหา และคณคาของปรศนาค าทาย รปแบบ เปนการแสดงความสามารถในการสงเกตสงแวดลอมรอบตว วเคราะห๑ลกษณะเดนของสงนน แลวนามาผกเปนปรศนา สวนใหญจะใชถอยคาสมผสคลองจองแบบไมกาหนดจานวนวรรค หรอจานวนคาตายตว แตม

112

แบบคลองจอง 2 วรรค มากทสด เชน อะไรเอย ฝนรอยหา หลงคาไมเปยก (ใบบว)รองลงมาคอแบบ 4 วรรค เชน อะไรเอย ผกแพง แกงปลาไมรลอย ใสสมไมรถอย ใสผกไมหลงทาง (ตาลง ปลากด มะดน บก) คาทใชจะบอกถงลกษณะในเชงเปรยบเทยบกบสงททาย เชน หางพนรว ตวหากน (เขมกบดาย) หางคอดาย ตวคอเขมทตองนาทางไปกอน เปนตน เนอหา เปนคาทายทมคาตอบเปนสงแวดลอมรอบตว เชน ธรรมชาต พช สตว๑ เครองมอ เครองใช อาหาร ความเปนอย การทามาหากน และรางกายของคน คณคา ไดคณคาดานความสนกสนานบนเทง ตนเตนกบการลนคาตอบ ไดฝกทกษะการคดแกปญหา และรจกสงเกตสงแวดลอมรอบตว นอกจากนยงมคณคาในการสะทอนสภาพวฒนธรรม ความเปนอยของคน ในทองถนดวย

วรรณกรรมเบดเตลด

ของวรรณกรรมเบดเตลด วา หมายถง วรรณกรรมขนาดสน เชน คาเรยกขวญ คาหยอกสาว ในภาคเหนอ ตารา เชน ตาราดลกษณะสตรของภาคใต ผญาของภาคอสาน เปนตน ชาวบานไตรตรงษ๑ไดถายทอดวรรณกรรมขนาดสนทแสดงถงแนวคด วถชวต และความเชอ ดงน 1. ค าเรยกขวญ ใชเรยกขวญเดก หรอผทเกดการตระหนกตกใจ ใหขวญมา อยกบเนอกบตวหายตกใจ เรยกขวญโดยผใหญทไดรบการยอมรบนบถอ กอนทจะผกขอมอดวยดายสายสญจน๑ คาเรยกขวญมดงน “ ศรวนนกวนลาภวนด ศรวนพระยาวน ฉนจะเรยกมงขวญ ขวญมาเกดมาแมมา ขวญอยาไปเปนตะเขบอยใตขอน ขวญอยาไปเปนแมงชอนอยใตไม ขวญอยาไปอยในนาเปนเพอนปลา ขวญแมอยาไปอยในนาเปนเพอนขาว ขวญแมอยาไปเอาพมไมตางเรอน ขวญแมอยาไปเอาแสงเดอนตางไต ขวญแมอยาไปเอาเรไรตางมโหร มาเถดมาแมมา ขวญเอ๏ย ขวญแมอยาไปเทยวชมเขาลาเนาไพร ใหแมกลบมา ขวญแมอยาไปอยทเชงตะกอน ขวญแมอยาไปนอนอยปาชา มาเถดแมมา ใหมาชมผาผนเลก ใหแมกลบมาชมแพรผนกวาง ขวญมาทางบกใหแมมาดวยชาง ขวญมาทางแมนากวางใหมาดวยสาเภาเงนแลสาเภาทอง ใหแมกลบมาเอาดอกไมแซม ใหแมเอาดอกบวแซมเกลา แมจะเรยกขวญเจากลบมาเอย ขวญเอยมาเถดมาแมมา” 2. ค าบอกเลา 2.1 เกยวกบผสางเทวดา เครองรางของขลง เชน

113

- เรองแมโพสพ เชอวาขาวมเทพธดาประจาอย ชอแมโพสพ ดงนนเพอใหขาว เจรญงอกงามไดผลด เวลาขาวตงทองจะออกรวง จงมพธสงทองขาว สงทตองนาไปดวยคอของทไดจากการเทศน๑มหาชาต เชน กลวย ออย ไปใหแมโพสพเสวย แลวบอกวา “ฉนไดนาของปาหมพานต๑มาใหแมแลว แมจงเลอกเสวยตามใจเถด แมโพสพกจะพอใจ ใหผลตผลอยางมากมาย เมอขนขาวเขายงแลวกจะมพธรบขวญขาว กคอไปรบแมโพสพกลบมารกษาขาวในยงนนเอง การไปรบขวญขาวนใหใชเฉพาะผหญงเทานน เพราะเคยมประวตวาใหผชายไปรบแลวพบแมโพสพเปนผหญงสวยกเลยปลา แมโพสพจงโกรธมาก ถาผชายไปรบจะไมมา

- เดกทเกดใหม ใหใชหนงหมวนรอบบานแลวแขวนทเปลเพอไมใหผรบกวน

- ผชายทยดถอเครองรางของขลงททาใหอยยงคงกระพน หามรบประทาน

ฟกทอง ฟกเขยว ตาลง นาเตา กลวยบวชช มะเฟอง เพราะของเหลานมลกษณะรปราง หรอชอไปพอง กบอวยวะเพศ

2.2 เกยวกบโชคลาง - แรงจบบานไมด ใหคดและพดวา พญาหงส๑ทองจบบาน จะนาโชคลาภมาให

เงนทองจะไหลมาเทมา

- เหยเขาบานมด ใหพดวา “ตวเงนตวทองนาเงนนาทองมาให” จะรารวยเปนเศรษฐ ถาพดวาเหยจะประสบความฉบหาย

- ถาผงมาทารงในบาน ใหจดการทาบญสมโภชตอนรบ จะทาใหทามาคาขน

- ถาจอมปลวกขนใตถนบานทปลกกอนแลวทานวาด แตถาปลกบาน ครอมจอมปลวกจะเดอดรอน

- กอนลงเรอนไปไหน ถามจงจกรองทกทานวาอยาไป

- ถาเขาปาไดยนเสยงคลายคนเดนตาม แตไมมอะไร ถาไดยนสองครงใหหน

กลบบาน มฉะนนจะเกดเหตรายกบครอบครวหรอญาตพนอง - ถาจงจกรวงใสศรษะทานวาจะมโชคถาจงจกรวงลงมาตายตอหนาจะมเคราะห๑ - แมวหาหมาหกทานหามเลยง - อยาเลยงควายตวเดยว

- หมทมนวเทาครบหานว หามเลยงไว ใหนาไปปลอยทวด

- ถานกแสกบนผานบานแลวรอง หรอบนชนบานญาตพนอง บคคลในบานนนจะลมตาย - ถาแมวดาขามศพผจะด

- การปลอยสตว๑ เชน นก ปลา เปนการสะเดาะเคราะห๑ และตออายใหกบผปลอย - ถาเหนดาวหางจะเกดยคเขญ ขาวยากหมากแพง หรออาจจะตองสญเสยบคคลสาคญ

- ถาเหนดาวตกหามทกเพราะเทวดาจะมาจต ถาทกแลวเทวดาองค๑นนเขาไปเกดในทองหมทองหมา

- ถาเกดจนทรปราคาหรอสรยปราคา ใหเคาะตนไมแลวพดวา ดก ๆ ๆ ๆ ๆ ๆ

114

ตนไมนนจะมผลดก และใหเอามะกลาตาหนมาอมไวจะไดไมเปนตาแดง ถาจะใหจนทรปราคา และสรยปราคาหายเรว ๆ ใหชวยกนตเกราะ เคาะไม ยงปน ตกลอง

- ปลกตนขนนไวในบานจะชวยอดหนนใหเจรญ

- ปลกตนมะยมไวหนาบานจะมคนเมตตารกใคร - ตนฉาฉาหามปลกไวในบาน จะทาใหเปนบานราง มแตความอจฉารษยากน

- ตนลนทมถาปลกไวในบานจะทาใหเจาของบานมแตความระทมตรมใจ - ตนมะขวด มะตม หามปลกไวในบานจะเกดการทะเลาะววาท

- ตนโปยเซยนถาออกดอกมากกวาแปดดอกจะทามาคาขน

2.3 เกยวกบขอปฏบตทวไป

- อยานงคาบนไดหรอตรงประต จะโดนของทเขาปลอยตามลมตามแลงมา

- อยาถมนาลายรดฟา - อยาขหมา ฟาจะผา - อยาผวปากกลางคน ผจะหลอก

- อยากลอมเดกกลางคน เหมอนผกลอมลก

- อยาเหยยบธรณประต เพราะเปนทอยของเทพารกษ๑ - เดกทเกดใหมตองขายไมเชนนนจะเลยงยาก วธขายกคอใหเอาเดกใสกระดง

แลวโยนกระดงเบา ๆ ผทซอกจะรกเอาไป แลวใหเงนแมจรงเลกนอย

- การเผาศพไมนยมเผาวนค เพราะกลวจะตายค - การแตงงานนยมแตงเดอน 4 6 9

3. ค าท านาย - หญงมครรภ๑ถามใบหนาปลงปลงสวยงามลกในทองจะเปนผหญง

ถารปทองงอนแมไมชอบแตงตวลกจะเปนผชาย - เขมนตาขวาราย ตาซายด

- หญงชายใดมไฝทของลบ ถาผใดไดเปนคครองอายจะสน

- หญงชายใดมไฝทรองนาตา ผนนจะมแตความทกข๑ระทมใจ

- หญงใดมสจกร (ขวญทไรผมดานหนา) ยกหลม (รอยบ๐มสองขางสะบก) ถมราย (รอยบ๐มตรงกน) นบเปนหญงกาลกณ

- ฝนวาฟนหก ญาตจะเสยชวต

- ฝนวาเหนพระ มพระขนบาน จะอยอยางรมเยนเปนสข

- ฝนเหนพระเจาแผนดน จะมโชคดอยางยง - ฝนเหนง จะไดพบเนอค - ฝนวาไดแหวนจะไดลกชาย ฝนวาไดเงนจะไดลกสาว

115

- ฝนเหนชายชราชวนไปเทยว คนนนจะเสยชวต วเคราะหรปแบบ เนอหา และคณคาของวรรณกรรมเบดเตลด

รปแบบ คาเรยกขวญเปนคาพดทมลกษณะคลองจองคลายคาประพนธ๑ประเภทรายเชน “ ขวญอยาไปเปนตะเขบอยใตขอน ขวญอยาไปเปนแมงชอนอยใตไม” คาบอกเลาและคาทานาย เปนการถายทอดทศนคตและความเชอไปสรนลกรนหลานดวยการสงสอน การหามใหทาหรอไมใหทา ถาทาจะเกดความเปน ศรมงคล ถาไมทาจะเกดผลเสยตามมา เชน “อยาขหมา ฟาจะผา” การเลาใหนาเชอถอ เชน เรองผ และเทวดา ภาษาทใชถายทอดจะมทงคาคลองจอง เชน “แมวหาหมาหกหามเลยง” “เขมนตาขางขวาราย ขางซายด ” การเปรยบเทยบกบเสยงของคา เชน ปลกขนนจะชวยอดหนนใหเจรญ ปลกตนฉาฉาจะอจฉากน เปรยบเทยบกบเหตการณ๑ เชน ฝนวาฟนหกญาตจะเสยชวต เปนตน เนอหา แสดงใหเหนความเชอของคนในทองถนเกยวกบทมตอสงทมองไมเหนในธรรมชาต ไดแก ความเชอเรองขวญ ภตผ เทวดา และพฤตกรรมทดเหมอนไมมเหตผล แตมนยทเปนประโยชน๑ซอนอย เชน อยาเลยงควายตวเดยว (ใชประโยชน๑ไมไดมาก) อยาถมนาลายรดฟา (นาลายจะโดนหนาตวเอง) หรอ การไปรบขวญขาวกคอการไปตรวจตราขาวทอาจจะหลงเหลออยในนานนเอง คณคา คาเรยกขวญมคณคาทางดานภาษา เพราะเปนการสรรคาทคลองจองสละสลวยละมนละไม มคณคาทางจตใจและทางสงคมมาก เพราะเปนการสรางขวญและกาลงใจใหแกผไปใหเรยกขวญ นอกจากนยงสะทอนภาพของสงคมชนบททใหการเคารพยกยองตอผอาวโสของหมบาน ผอาวโสกสามารถ ใหคาแนะนาสงสอน อบรมกลอมเกลาใหเปนคนดของสงคมได คาบอกเลาและคาทานาย มทงทมเหตผลและไมมเหตผล ซงเหตผลทแฝงเรนอยนนจะมคณคาในดานตาง ๆ ไดแก เพอใหเปนผมมารยาท เชน อยานงคาบนได เพอสขภาพและความปลอดภย เชน อยาผวปากตอนกลางคน สวนคาบอกเลาหรอ คาทานายทไมมเหตผลนนใหคณคาในแงของการสรางขวญและกาลงใจตอผปฏบต เชน การนงผาตามสวน การไมตดผมในวนพธ ในดานการทานายฝน ถาฝนดกจะมกาลงใจ ถาฝนราย กจะระมดระวงตว เปนตน นอกจากนวรรณกรรมเบดเตลดทยกมาดงกลาวยงมคณคาในดานการสะทอนถงแนวคด คานยม และวฒนธรรมประเพณของคนในสงคมชนบทอกดวย

116

วดวงพระธาต นครไตรตรงษ

นอกเมองเกา ไตรตรงษ๑ รมฝงแมนาปง มวดโบราณทสาคญวดหนง ประชาชนเรยกขานกนวาวดวงพระธาต เชอกนวา ภายในพระมหาเจดย๑ทรงพมขาวบณฑ๑ขนาดใหญ และสมบรณ๑ทสดแหงหนงในประเทศไทย บรรจพระบรมสารรกธาต.... ในวนมาฆบชา วนวสาขบชา และวนอาสาฬบชา ชาวบานในเขตใกลกบวดทวไปพบปรากฏการณ๑มหศจรรย๑ คอ พระบรมธาต จากวดวงพระธาต จะลอยมามขนาดประมาณผลสมเกลยงลอยวนไปมา แลวลอยมาทวดเสดจในเมองกาแพงเพชร แลวลอยไปทวดพระบรมธาต นครชม เปนอยางนทกปมา จนกระทงวดเสดจไดชอวาวดเสดจ คอพระบรมธาตเสดจนนเอง เปนทกลาวสรรเสรญกนไปในยค 50 ปทผานมา.... เหตผลทเรยกขานกนวาวดวงพระธาตเพราะ หนาวดเปนหวงนาใหญ เรยกกนโดยสามญวา วงเมอมพระธาตตงอย จงเรยกกนวาวงพระธาต ทานเจาอาวาสพระครสถตวชรคณ ไดเลาใหฟงวา บรเวณวงนาหนาวดใกลกบศาลทาวแสนปมเดม มวงนาขนาดใหญ มอโมงค๑ เขาไปถงองค๑พระเจดย๑ มสมบตซอนอยมากมาย เมอนาปงขนสง นาจะไหลเขามาตามอโมงค๑ จนมาถงฐานพระมหาเจดย๑ มแผนหนใหญปดไว แตปจจบนไมมหลกฐานใหเหนนอกจาก คาบอกเลาเทานน

สถานทสาคญของวดวงพระธาตคอ พระมหาเจดย๑ ทรงพมขาวบณฑ๑ สมยสโขทย ขนาดใหญมากทสดทพบในจงหวดกาแพงเพชร ไดรบการบรณปฏสงขรณ๑แลวจากกรมศลปากร ศลปะงดงามสรางดวยแผนอฐขนาดใหญ เมอในปพทธศกราช 2449 พระพทธเจาหลวงเสดจกาแพงเพชร แวะทวดวงพระธาต ทรงบนทกไววา .........พระธาตนมฐานแทนซอนสามชน แลวถงชนคหาบนเปนรปกลม ซงกรมหลวงนรศ เรยกวา ทะนาน ถดขนไปจงถงบลลงก๑ปลองไฉนเจดปลองปลแลวปกฉตร ไมผดกบพระเจดย๑เมองฝาง .....องค๑พระเจดย๑ชารดพงลงมาเสยซกหนง มรากระเบยงรอบวหาร 4ทศ วหารใหญทบชาอยทศใต พระอโบสถซงมสมาเปนสาคญ อยทศตะวนออกเยองไมตรงกลางเขาปลกโรงหลงคามงกระเบองในทใกลพระเจดย๑ดานตะวนออก มพระพทธรปทงนง ทงยนหลายองค๑ พระพทธรปหนาตาดแปลกกวาทเคยเหน เวลานมพระซงมาแตเมองนนท๑ เปนคนเคยรจกกนมาแตกอน ขนมาจาพรรษาอยทน คดจะปฏสงขรณ๑ปลกกฏทเยองหนาพระธาต........... พระวหาร สภาพชารดแตเดมเหนแคเนนดนเทานน สรางดวยอฐเปนฐานเสาเปนศลาแลง คงสรางในสมยเดยวกบพระเจดย๑ เปนวหารยกพนมบนไดหาขน ทางทศเหนอและทศใต สภาพไดรบการบรณะแลวบางสวน

117

เศยรหลวงพอโต เดมเปนพระพทธรปปนปนขนาดใหญ ตงอยบนวหาร เปนพระทสรางขนมาใหม จากคาบอกเลาของนางเสนอ สทธ ปราชญ๑ชาวบานเมองไตรตรงษ๑เลาวา เปนพระทสรางขนมาใหม ทางวดไดจดหาลเกมาเลน และไดใหเลนบนวหารโบราณ ในคนนนฝนตกหนก ตอนเชาไดพบวาองค๑พระไดโคนลงมาแลว พงเสยหายหมดหรอแตเศยรเทานน ทางวดจงยกเศยรขน ตงอยางทเหนในปจจบน โบสถ๑วดวงพระธาต ไดรบการตอเตมจากใหมจากชาวบาน ภายในมพระพทธรปศกดสทธ ชาวบานเรยกขานกนวาหลวงพอเพชร ใตฐานพระอโบสถ ไดขดลงไปทะลไปทงสองดาน ทาใหงดงาม ลมพดผานเยน เปนแหลงทองเทยวสาคญของนกทองเทยวตางถน วดวงพระธาต เปนวดทสาคญและเกาแกทสดวดหนงในกาแพงเพชร มภมทศน๑ทงดงาม เหมาะสาหรบทจะพฒนาเปนแหลงทองเทยวทางวฒนธรรมอยางยง เพราะมโบราณสถานหลายแหงภายในวดวงพระธาตแหงน วดวงพระธาต อาจเปรยบไดกบเพชรนาหนง ของนครไตรตรงษ๑ ทนามาสมผสถงประเพณและวฒนธรรมอนงดงามหาทเปรยบไดยากนก และยงคงอยไดเกอบสมบรณ๑เลยทเดยว

118

ต านานทาวแสนปม

บรเวณวดวงพระธาต ดานหนาวดมศาลของทาวแสนปมและในบรเวณวด มรปปน ทาวแสนปม ทคนทวไปใหความเคารพนบถอ ในฐานะเปนตานานของทาวแสนปม ผสรางเมอง เทพนคร ฝงตรงกนขามกบนครไตรตรงษ๑ มตานานเลาขานกนมาชานาน นอกจากคาเลาขานของชาวบานแลวทาวแสนปมตามตานานในตนพระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบสมเดจพระปรมานชตชโนรส วาในจลศกราช 681 พ.ศ. 1862 ทาวแสนปม ไดไปสรางเมองใหมขนทเมองเทพนครและขนครองราชย๑สมบตในเมองเทพนคร ทรงพระนามวาพระเจาสรชยเชยงแสนครองราชย๑สมบต 25 ป สวรรคตเมอจลศกราช 706 พ.ศ. 1887 ทรงมพระราชโอรสทรงพระนามวาพระเจาอทองไดชอเชนนเพราะ เพราะพระราชบดานาทองคามาทาเปนอใหนอน จงขนานนามพระองค๑วาพระเจาอทอง ภายหลงพระเจาอทองเปนผสถาปนากรงศรอยธยาเปนเมองหลวงและทรงพระนามวาสมเดจพระรามาธบดท1 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงวจารณ๑เรองทาวแสนปมไวในหนงสอบทละครเรองทาวแสนปม ทพระองค๑ทรงพระราชนพนธ๑วา ตานานเรองทาวแสนปมนจะตองมมลความจรง เพราะอยางนอยศกราชททรงทวงคต เปนของแนนอน แตมผเลาตอๆกนมาภายหลง เลาไปในทางปาฏหารย๑จนเหลอเชอ จากคาบอกเลาของชาวบาน และพระราชนพนธ๑เรองทาวแสนปมของรชกาลท 6 ลวนมแนวทางใกลเคยงกนวาทาวแสนปมคอพระชนเสน โอรสของทาวศรวชย ไดขาววานางอษาธดาของเจาเมองไตรตรงษ๑งดงาม จงคดลองพระทยจง ปลอมเปนชายเขญใจ ชอแสนปม เพราะทาปมปมเตมตวเพอลองใจนาง แลวแฝงเขาไปอยกบคนทาสวนหลวง จนไดพบนาง แลวถวายมะเขอทาวแสนปม จารกคารมรกบนผลมะเขอ เปนปรศนาวา

ในลกษณ๑นนวานจจาเอ๐ย กระไรเลยหวอกหมกไหม

119

อกผาว ราวสมรมไฟ ทาไฉนจะพนไฟราญ เสยแรงเกดมาเปนนกรบ เผาพงศ๑ทรงภพมหาศาล สกราลาบากยากนาน ยอมเปนปมเปนปานเปรอะไป ไดเหนแกวประเสรฐเลศชม จะนยมกอนกรวดกระไรได เคยพบสาวฟาสราลย หรอจะใฝในชาวปถพน โอแกวแวววบชางจบจต จะใครปลดปลดมาดงถวล โอเออมสดหลาดงฟาดน จะไดสมดงจนต๑ฉนใด นางอษาตอบ สาสนรก ตอบลงในใบพลเปนปรศนาเชนกนวา ในลกษณ๑นนหนานาประหลาด เปนเชอชาตนกรบกลนกลา เหตไฉนยอทอรอรา หรอจะกลาแตเพยงวาท เหนแกวแวววบทจบจต ไยไมคดอาจเออมใหเตมท เมอไมเออมจะไดอยางไรม อนมณหรอจะโลดไปถงมอ อนของสงแมปองตองจต ถาไมคดปนปายจะไดหรอ ไมใชของตลาดทอาจซอ ฤาแยงยอถอไดโดยไมยอม ไมคดสอยมวคอยดอกไมรวง คงชวดดวงบปผชาตสะอาดหอม ดแตภมรนเทยวบนตอม จงไดออมอบกลนสมาล ในท ทงสองกษตรย๑ไดลกลอบพบกน จนนางอษาตงพระครรภ๑ ชาวบานไมเขาใจจงคดวานางอษาเสวยมะเขอแลวตงทอง จงเกดตานานทาวแสนปม วา (ใชภาพวาดประกอบการเลาเรอง) นานมาแลวมชายผหนง ถกลอยแพมาตดทเกาะขเหลก ซงอยใตเมองกาแพงเพชร ชายผนนมรปรางนาเกลยดมปมปมขนเตมตว ชาวบานจงเรยกเขาวา แสนปม และเรยกเกาะขเหลกวา เกาะตาปม ตามชอแสนปม นายแสนปมทาไร ปลกพรก ปลกมะเขออยทเกาะปมน และมมะเขอตนหนง อยหนากระทอมมผลใหญมาก เพราะแสนปม ปสสวะ รดทกวน วนหนงพระราชธดาของเจาเมองกาแพงเพชร เสดจประพาสทเกาะปม ทอดพระเนตรเหนผลมะเขอ กนกอยากเสวย จงรบสงใหนางสนมไปขอเจาของมะเขอ แสนปมจงเกบผลมะเขอ ทอยหนากระทอม ใหนางสนมไปถวาย หลงจากพระราชธดาเสวยผลมะเขอไปไมนานกทรงครรภ๑ เจาเมองกาแพงเพชร ทรงพโรธมาก เพราะพระราชธดาไมสามารถบอกไดวาใครเปนพอ นอกจากเสวยผลมะเขอ ของแสนปมเทานน ตอมาพระราชธดา ทรงมพระประสตกาล เปนพระราชโอรส เจรญวยหนารก เจาเมองผเปนพอ จงรบสงใหเสนา ปาวประกาศใหผชายทกคน มาเสยงทายเปนพระบดาของพระราชโอรส วา ถาผใดเปนบดาขอใหโอรสคลานเขาไปหา บรรดาผชายทกคน ไมวาหนมแกชรา ยาจก เขญใจ เศรษฐ เจาตางเมอง ตางพากนมาเสยงทาย เปนบดาของพระราชโอรส แตพระราชโอรสไมไดคลานไปหาใครเลย แมจะใชของลอใจอยางไรกตาม เจาเมองแปลกพระทย จงใหเสนาไปตามแสนปม ซงยงไมไดมาเสยงทายในครงน ใหมาเขาเฝา เพอลองเสยงทายเปนบดา เพราะเหลอแสนปมเพยงคนเดยว

120

แสนปมจงมาเขาเฝา พรอมทงถอกอนขาวเยนมาหนงกอน เมอมาถงจงอธษฐานแลวกอนขาวเยนให พระราชโอรสกคลานเขามาหา เจาเมองจงยกพระราชะธดาให แกแสนปม และใหกลบไปอยทเกาะปม วนหนงทาวแสนปมไปทอดแหทคลองขมน แตทอดแหครงใดกไดแตขมนจนเตมลาเรอ แสนปมแปลกใจมาก เมอกลบไปบานขมนกลบกลายเปนทองคา แสนปมจงนาทองคาไปทาเปลใหลก และตงชอลกวาอทอง ทกวนแสนปมจะไปถางไร จนกระทงวนหนงแสนปมไปถงไรกพบวาตนไมทถางไวกบขนงดงามตามเดม แสนปมจงถากถางใหม แตวนรงขนกปรากฏเหตการณ๑ เหมอนเดม แสนปมถงแอบด กเหนลงตวหนงเดนตกลอง ออกมาจากปา ตนไมกกลบขนงอกงามเหมอนเดม แสนปมจงเขาไปจบลงไว และจะฆาลง ลงจงรองขอชวตไว และใหกลองวเศษแกแสนปม โดยบอกวาถาอยากไดอะไร ใหตกลองจะสมความปรารถนา แสนปมจงปลอยลงไป และตกลองใหตนหายจากปมปม เมอกลบมาบาน พระราชธดาไมเชอวาเปนแสนปม แสนปมจงเลาเรองใหฟง และทดลองตกลองใหด พระราชธดาจงเชอ จากนนทาวแสนปม จงตกลองเพอเนรมต เมองใหม ใหชอวาเทพนคร และตงตวเปนเจาเมอง ผคนจงเรยกขานวาทาวแสนปม ตานานทาวแสนปม เกอบจะเปนสากล คอมตานานกนอยหลายเมองทวประเทศ แตทเมองไตรตรงษ๑ มหลกฐานชดเจน จงอาจสรปไดวา ทาวแสนปมอยทเมองกาแพงเพชรอยางแนนอน

121

วดทายเกาะ (ศรปณณาวาส) เมองไตรตรงษ๑เปนเมองโบราณขนาดใหญ และเปนเมองโบราณแหงแรก ของกาแพงเพชร นอกจากจะมวดวงพระธาต วดเจดย๑เจดยอดแลวยงมวดเกาแกอกวดหนงคอวดทายเกาะ หรอชอเปนทางการวา วดศรปณณาวาส คาวาวดทายเกาะหมายถงวดทายเกาะขเหลก ซงเปนเกาะขนาดใหญอยหนาเมองไตรตรงษ๑ ทเรยกวาเกาะขเหลกเพราะ บนเกาะนนมเศษตะกรนขเหลกจานวนมาก จากการสบถามและสนนษฐานวาจะเปนเกาะททาอาวธสงเมองกาแพงเพชร และเมองใกลเคยง วดทายเกาะ หรอวดศรปณณาวาส สรางในปพทธศกราช 2482 โดยมพระอธการชยเปนเจาอาวาส ในปพทธศกราช 2486 ไดทาการผกพทธสมา โดยพระอธการพรม เจาอาวาสในขณะนน ปพทธศกราช2493 ไดตอเตมมขหนาหลงแกะสลกลวดลายใหงดงามมากขน พระอธการพรม ไดรบสมณศกดเปน พระครวศษฐ๑วชรเวท ปจจบน มพระครปญญาวชราภรณ๑ (หลวงพอมงคล) เปนเจาอาวาสอาย 82 ป (2551)

โบสถ๑ของวดทายเกาะงดงามมาก มลกษณะพนและผนงเปนอฐโบกปน เสาเปนไม หลงคามงกระเบองดนเผา หนามขเปนไมแกะสลกฉลลวดลายไทยไวอยางออนชอยงดงาม เสยดายทหลงคาชารด จงทาใหโบสถ๑ใชการไมได ผมจตศรทธานาทจะไดชวยกนปฏสงขรณ๑ โบสถ๑หลงนใหงดงามเหมอนเดม

ภายในวดทายเกาะ มหงส๑ซงหลวงพอมงคลไดเกบไวเปนอยางด มลกษณะงดงามมาก หลอดวยทองเหลอง เปนหงส๑ทเปนชางราชสานกทาขน นาจะไดรบการนามาเพอประดบ ณ

เสาหงส๑ ตามวดทกแหงรมนา ซงจานวนมากของจงหวดกาแพงเพชร

มณฑป (อานวา มน-ดบ)ทประดษฐาน รอยพระพทธบาท จาลองเปนแบบจตรมข พระครวศษฐ๑วชรเวท เปนผสรางขนในป 2500 มลกษณะทงดงาม นาเลอมใสยงนก

ภายในวดทายเกาะรมรนยงนก นาไปเยยมชม และทองเทยว ภายใตการดแลของ หลวงพอมงคลรองเจาคณะอาเภอเมอง เพยงรปเดยว เทานน ถาทานมโอกาส ไปเทยวชมเมองไตรตรงษ๑ ไดโปรดไปเยยมชมวด ทายเกาะ แลวทานจะประทบใจอยางทสด

122

เมองไตรตรงษ๑ ไมใชมเพยงแตเมองโบราณทเกาแก... มวดเจดย๑เจดยอดทงดงาม ....มวดเกาแกอยางวดวง

พระธาต แลว ยงมวดทายเกาะซงเปนวดทนาศกษายงนก

123

วฒนธรรมการกนหมากของคนไทย พศพกตร๑ผองพกตร๑ดงจนทร พศขนงกงงอนดงคนศลป พศเนตรดงเนตรมฤคน พศทนตดงนลอนเรยบราย

ความงามของนางในวรรณคด ของไทยทกเรอง นางเอกตองมฟนดาราวกบนล จงจะถอวางดงาม ดงนนการกนหมากจงอยคกบสงคมไทยมาชานาน และกาลงจะสญหายไปจากสงคมไทยในไมกปขางหนา เพราะคนไทยทกคนเลกกนหมาก เราจงบนทกวถชวตของคนไทยในอดตไว ใหเปนหลกฐาน เพออนชนทรกของเราไดเขาใจ ในวฒนธรรมการกนหมาก

การกนหมากในสงคมไทยมมาหลายศตวรรษ ประเทศในแถบตะวนออก ใชหมากเปนเครองดบกลนปากและทาใหฟนคงทน จากวรรณคดเรองลลตพระลอ มคาวา สลา ซงหมายถงหมาก ปเจาสมงพราย เสกหมากใหพระลอเสวย ทเรยกกนวาสลาเหน หรอหมากบน ทาใหพระลอลมหลงในพระเพอนพระแพง หมากจงมมานานหลายรอยป และคกบชาตไทยมาชานาน

เมอกนหมากฟนตองดา คนฟนดาจงเปนคนสวยคนหลอในอดตของสงคมไทย ความจรงการกนหมาก เปนภมปญญาทองถนในการ รกษาฟน รกษาชองปาก รกษาไมใหมกลนปาก เมอหนมสาวยางเขาสวยรนตองกนหมากกนทกคนนบตงแตพระยามหากษตรย๑จนถงสามญชน ลวนกนหมากกนทงสน การแตงงาน เจาบาวตองยก ขนหมาก ไปบานเจาสาว การกนหมากมายกเลกไปในสมยของ จอมพล ป.พบลสงคราม เปนนายกรฐมนตร

ไดสงให ทกคนเลกกนหมาก เพราะทานตองการให ประเทศไทยเปนอารยประเทศ จงใหทกคนเลกกนหมาก โคนตนหมาก การกนหมากจงหายไปจากประเทศไทย

การกนหมากม เชยนหมาก เปนสงบอกถงฐานะทางสงคมของผเปนเจาของ พระเจาแผนดน มเชยนหมากทองคาหบหมากจะทาหนาทเครองประดบยศ ทจะไดรบพระราชทานจากพระเจาแผนดน เชยนหมาก เปนภาชนะทใชวาง ตลบหมาก ตลบยาเสน กระปกปน และซองสาหรบใสพล เปนสวนประกอบทสาคญในการกนหมาก แตเดมการกนหมากเปนทนยมกนอยางแพรหลาย ถอวาการกนหมากเปนสงดงาม และเชอกนวาคนงามตองฟนดาและปากแดง เชยนหมากจงเปนสงสาคญของทกครวเรอน ทตองมตดบานไวเสมอใชสาหรบรบแขกทมาเยยมเยยนถงเรอนชาน การเรยกเชยนหมากเรยกไมเหมอนกน สาหรบพระมหากษตรย๑เรยกวา พานพระศร ภาคเหนอภาคกลาง เรยกวาขนหมาก

124

ในชนบทสวนใหญจะพบ เชยนหมากททาดวยไมและทองเหลองอยมาก เชยนหมากจะทาดวยไมเนอแขง หรอไมเนอออนจาพวกขนน ไมมะมวง นยมทาสผวนอกเปนสดา ทาจากเขมาคลกนามนยางแลวจงแกะสลกลวดลาย โดยใชมดคมกรดเปนลายเสนอยางงายๆ เชนลายขนมเปยกปน ลายเสน แตงสตางๆตามความนยมแตละทองถน

การกนหมากใกลจะกลายเปนตานาน หรอเปนเรองเลาขานกน อยางไมจบสน และคนรนใหมจะไมเขาใจวาหมากคออะไร เพอบนทกเรองราวของวฒนธรรมการกนหมาก เราจงไปบนทกรายการ การกนหมากของแมเสนอ สทธปราชญ๑ทองถนของนครไตรตรงษ๑ เพอบนทกความทรงจาไวกอนทจะไมมใครกนหมากอกตอไป....