เอกสารประกอบการเรยน

พฤตกรรมองคกร (AM413)

รวบรวบและเรยบเรยงโดย

อาจารย จรพรรณ จนทรวเชยร

2

บทท 1 พฤตกรรมองคการ

แนวคดพนฐานเกยวกบพฤตกรรมองคการ

การศกษาเรองพฤตกรรมองคการ มความจ าเปนทเราจะตองเขาใจความหมายของค า

วา “พฤตกรรมของมนษยในองคการ” (Human Behavior in Organization) และ “พฤตกรรม

องคการ” (Organization Behavior) เสยกอนวามความแตกตางกนหรอไมอยางไร โดยทวไป

แลวการศกษาวชาพฤตกรรมมนษยในองคการ และพฤตกรรมองคการไมมความแตกตางกน

มากนก กลาวคอ เปนการศกษาวเคราะหพฤตกรรมมนษยในระดบตาง ๆ เพอแนวทางในการ

พฒนาพฤตกรรมและเพมประสทธภาพการท างาน จงกลาวไดวาการศกษาทงสองสวนนเปน

การศกษาในขอบเขตเนอหาเดยวกนอยางไรกตาม ทง 2 วชามความแตกตางกนอยบาง คอ

เมอเราเอยถงพฤตกรรมของมนษยในองคการเรามกจะหมายถงการแสดงออกของปจเจกบคคล

(Individual) ทอยในสภาวะการท างานทมตอเพอนรวมงาน ผบงคบบญชา สถานท และวธการ

ท างาน เปนตน ซงสวนใหญแลวตองอาศยทฤษฎจตวทยาเปนเครองมอในการวเคราะห แตเมอ

เราพดถงวชาพฤตกรรมองคการ เรามกจะมองในแงของกลม (Group) การท างานวาม

พฤตกรรมอยางไร มความรวมมอ ความขดแยง และแบบฉบบปฏสมพนธ (Interaction) เปน

อยางไร ผลกระทบทกลมมตอผลงาน และผลกระทบของงานทมตอกลมเปนอยางไร

การอธบายปรากฏการณเหลานจ าเปนตองอาศยความร ทางดานสงคมวทยา

มนษยวทยา เศรษฐศาสตร รฐศาสตร มาประกอบ เมอพจารณาในขอเทจจรงแลว การศกษา

พฤตกรรมองคการจะตองศกษาพฤตกรรมของมนษยในฐานะปจเจกบคคล เพราะแมวาเรา

ตองการเขาใจพฤตกรรมกลมแตกลม กคอ การรวมตวของปจเจกบคคล เราจงไมสามารถแยก

ปจเจกบคคลออกไปจากองคการได การทจะเขาใจพฤตกรรมองคการไดดนน จงจ าเปนตอง

เขาใจพฤตกรรมของมนษยในองคการใหดเสยกอน นอกจากนตวขององคการเองไมวาจะเปน

บทบาท หนาทตลอดจนบรรยากาศในองคการกจะมอทธพลตอพฤตกรรมของบคคลดวย

ความหมายของพฤตกรรมองคการ

พฤตกรรมองคการมาจากการรวมค าสองค าเขาดวยกนคอ ค าวา “พฤตกรรม” กบ

“องคการ” พฤตกรรม หมายถง การแสดงออกหรอแนวโนมของปฏกรยาทจะแสดงออกของ

บ ค ค ล ใ น ส ภ า พ ก า ร ณ แ ล ะ ส ง แ ว ด ล อ ม ต า ง ๆ ท อ ย ร อ บ ๆ ต ว บ ค ค ล น น

ค าวา องคการ (Organization) มผใหความหมายไวหลากหลาย ดงน

สมยศ นาวการ (2543 : 30) กลาววา องคการเปนกลมบคคลทท างานรวมกนภายใต

โครงสรางทก าหนด เพอการบรรลเปาหมายของกลม สรปไดวาองคการ หมายถง องครวม

ของบคคลทมความสมพนธกน และมงจะท ากจกรรมบางอยางใหบรรลวตถประสงครวมกน

ภายใตโครงสรางของความสมพนธ ทมกฎเกณฑและขอบเขตทแ นนอน

ค าวา “พฤตกรรมองคการ” (Organizational Behavior) มผใหความหมายไวหลากหลาย ดงน

3

มดเดลมสท และฮทท (Middlemist and Hitt, 1988 : 5) ใหความหมายวา

พฤตกรรมองคการเปน การศกษาพฤตกรรมของบคคลและกลมภายในองคการ ซงความเขาใจ

ดงกลาว จะน าไปใชในการเพมความพงพอใจใหแกพนกงาน เพมผลผลตและประสทธผลของ

องคการนน ๆ

บารอน และกรนเบรก (Baron and Greenberg, 1989 : 4) กลาววาพฤตกรรม

องคการ หมายถง การศกษาพฤตกรรมของมนษยในองคการ โดยศกษากระบวนการของปจเจก

บคคล กลม และองคการอยางเปนระบบ เพอน าความรดงกลาวไปใชในการเพมประสทธผลของ

องคการ และท าใหบคคลทท างานในองคการมความสข

มวรเฮด และ กรฟฟน (Moorhead and Griffin, 1995 : 4) ใหความหมายของ

พฤตกรรมองคการวา เปนการศกษาพฤตกรรมของมนษยในองคการ ความสมพนธระหวาง

พฤตกรรมมนษยกบองคการ และตวองคการเอง ซงการศกษาทง 3 ดานดงกลาว จะท าใหเกด

ความเขาใจพฤตกรรมองคการในภาพรวม

สมยศ นาวการ (2543 : 14) ใหความหมายของพฤตกรรมองคการวา เปนการ

วเคราะหผลกระทบของบคคล กลมและโครงสรางทมตอพฤตกรรมภายในองคการ สรปได

วา พฤตกรรมองคการเปนการศกษาพฤตกรรมของมนษยในองคการอยางเปนระบบ ทง

พฤตกรรมระดบบคคล กลม และองคการ โดยใชความรทางพฤตกรรมศาสตร ซงความรทได

สามารถน าไปใชในการเพมผลผลตและความพงพอใจของบคลากร อนน าไปสการเพม

ประสทธผลขององคการในภาพรวม

วชาพฤตกรรมองคการมลกษณะเปนวทยาการ (Interdisciplinary) อนไดแก การ

ผสมผสานและการประยกตความรทางสงคมศาสตรและศาสตรสาขาอน ๆ เขาดวยกน วชานจง

มคณคาและมความส าคญเพราะสามารถน าทฤษฎและแนวคดทส าคญเกยวกบมนษยทศกษา

กนในวชาอน ๆ โดยเฉพาะในหมวดสงคมศาสตร มาใชอธบายปรากฏการณตาง ๆ ทเกดข นใน

องคการทมผลกระทบตอประสทธภาพของการบรหาร

ความรเหลานชวยขยายโลกทศนของผศกษาใหพจารณาปญหาจากแงมมตาง ๆ ท

แตกตางกน และขยายขอบเขตการมองไดกวางขวางยงข น ท าใหเราเขาใจมนษยมากยงข นและ

สามารถหาแนวทางในการแกปญหาและวางแบบฉบบพฤตกรรมทตองการไดถกตองมาก

ยงข น

การศกษาพฤตกรรมองคการจะชวยใหผบรหารมความเขาใจ และสามารถท านาย

พฤตกรรมของตนเองและของผอนในองคการได ตลอดจนสามารถควบคมปจจยตาง ๆ เพอให

เกดพฤตกรรมทพงประสงคและ น าไปสการเพมประสทธผลขององคการในภาพรวมการศกษา

พฤตกรรมองคการโดยใชความรทางพฤตกรรมศาสตร จะมความเกยวของกบศาสตรสาขาตาง

ๆ ไดแก จตวทยา สงคมวทยา สงคมจตวทยา มานษยวทยาและรฐศาสตรเ ชอมโยงกน

ความส าคญของพฤตกรรมองคการ

ผบรหารในยคแรก ๆ มองบคคลวา เปนปจจยการผลตอยางหนงเชนเดยวกบเครองจกร

เครองกล ตอมาได มความพยายามทจะเพมประสทธภาพใหคนท างานไดมากข น เรวข น โดย

4

การจงใจดวยเงนและวตถเปนหลก ทเรยกวา “การบรหารเชงวทยาศาสตร” แตพบวา วธการ

บรหารดงกลาวไมไดใหค าตอบทงหมดกบการบรหาร จงหนมาสนใจศกษาเกยวกบมนษย

สมพนธ โดยมองวา มนษยมความแตกตางกน และมศกดศร จงเนนการเอาใจมนษยอยางมาก

จนไมใหความส าคญกบปจจยดานโครงสรางและเทคโนโลย ซงกพบวา การใหความส าคญกบ

มนษยสมพนธไมไดค าตอบทดกบการบรหาร จงมการใชวธการศกษาทางพฤตกรรมศาสตร ท

ท าใหเขาใจพฤตกรรมของมนษยทอยภายใตสภาพแวดลอมขององคการ อนเปนทมาของ

การศกษาพฤตกรรมองคการ ซงการศกษาดงกลาว มอทธพลอยางมากตอแนวคดการบรหาร

ในปจจบน เนองจากการบรหารเปนกระบวนการท างานใหส าเรจ โดยใชบคคลอน พฤตกรรม

ของบคคลในองคการจงมความส าคญตอการเพมผลผลตและประสทธผลขององคการ

เนองจากการบรหารงานเปนกระบวนการท างานใหส าเรจโดยใชบคคลอน และการ

บรหารเปนกระบวนการของการวางแผน การจดองคการ และการควบคมปจจยตาง ๆ

โดยเฉพาะทรพยากรมนษยเปนปจจยทมความตองการ มความรสกและอารมณ ดงนน การทจะ

บรหารจดการใหมนษยท างานไดส าเรจ เกดประสทธผลตามจดมงหมายขององคการ ตลอดจน

สามารถแขงขนและท าใหองคการอยรอดไดนน ผบรหารจ าเปนตองท าการศกษาพฤตกรรม

ภายในองคการ เพอใหเกดความเขาใจและสามารถท านายพฤตกรรมในองคการได ตลอดจน

สามารถควบคมปจจยตาง ๆ ทเกยวของ เพอใหเกดพฤตกรรมทพงประสงค ทงน การศกษา

พฤตกรรมองคการมความส าคญตอผบรหารดงตอไปน

1. ท าใหเกดความเขาใจ และสามารถท านายและควบคมพฤตกรรมของตนเอง

การศกษาพฤตกรรมองคการจะชวยใหผบรหารเขาใจพฤตกรรมและความรสกของ

ตนเอง เชน มความเขาใจในความรสก ความตองการและแรงจงใจของตนเอง ท าใหทราบ

ธรรมชาต จดออนและจดแขงของพฤตกรรมของตนเอง ตลอดจนปจจยทเปนสาเหต ท าให

สามารถท านายและควบคมพฤตกรรมของตนเองใหเปนไปในทศทางทพงประสงค เชน น า

ความรทไดมาใชในการปรบปรงพฒนาพฤตกรรมและความความสามารถในการตดสนใจ การ

ตอบสนอง การควบคมอารมณและความเครยดตาง ๆ การพฒนาการสอสารกบผอน ซงจะ

ก อ ใ ห เ ก ด ป ร ะ โ ย ช น อ ย า ง ม า ก ต อ ก า ร บ ร ห า ร ง า น ใ น อ า ช พ ข อ ง ต น

2. ท าใหเกดความเขาใจ และสามารถท านายและควบคมพฤตกรรมของ

ผใตบงคบบญชา เนองจากผบรหารจ าเปนตองรบผดชอบในการวางแผน การจดองคการ และ

การควบคมใหมการท างานทน าไปสผลส าเรจขององคการ การศกษาพฤตกรรมองคการจะท าให

ผบรหารเขาใจธรรมชาตและความตองการของผใตบงคบบญชาแตละคน เขาใจปจจยสาเหตของ

พฤตกรรม จงท าใหผบรหารเขาใจในปญหาตาง ๆ ทเกดขนไดอยางถกตองสามารถท านายไดวา

ถาใสปจจยหรอตวแปรใดเขาไป จะสงผลใหเกดพฤตกรรมอะไรข น ซงน ามาสการแกไขปญหา

พฤตกรรมในองคการดวยการควบคมตวแปรตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม เชน ใชการจงใจ

บคลากรใหท างานอยางทมเทมากขน มการจดออกแบบงานไดอยางเหมาะสมกบธรรมชาตของ

คนท างาน การแกไขปญหาความขดแยงในองคการ การสนบสนนใหบคลากรท างานไดบรรล

ตามเปาหมายและไดรบรางวล เปนตน

5

3. ท าใหเกดความเขาใจ และสามารถท านายและควบคมพฤตกรรมของเพอนรวมงาน

เนองจากผบรหารจ าเปนตองท างานและมปฏสมพนธกบเพอนรวมงานในองคการ การเขาใจ

กระบวนการเกดทศนคตของบคคล การเขาใจความแตกตางของแตละบคคลกระบวนการกลมท

เกดข นจากการท างานรวมกน และความสมพนธระหวางกลม วฒนธรรมภายในองคการ

พฤตกรรมทเกยวกบอ านาจและการเมองภายในองคการ จะชวยใหผบรหารเขาใจกระบวนการท

เกยวของกบพฤตกรรมตาง ๆ ในองคการ ท าใหสามารถท านายและน ามาใชในการสนบสนนให

เกดการท างานรวมกนไดเปนอยางด

4. ท าใหเกดความเขาใจ และสามารถท านายพฤตกรรมของผบรหาร บคคลอนและ

สภาวะตาง ๆ ทเกยวของในการก าหนดนโยบายขององคการ เนองจากผบรหารมหลายระดบ

ผบรหารในระดบทอยเหนอข นไปจะมอทธพลตอผบรหารในระดบรองลงมา และบคคลอนและ

สภาวะตาง ๆ ทเกยวของในการก าหนดนโยบายการบรหารจะมอทธพลตอผบรหารระดบสง

เชน ผบรหารจากสวนกลาง ผตรวจราชการ ผถอหน รวมทงคแขง (Competitors) ผสงวตถดบ

ให (Suppliers) และลกคาขององคการตลอดจนสภาพแวดลอมเทคโนโลย การเปลยนแปลง

ภายในและภายนอกประเทศทสงผลกระทบตอองคการ ฯลฯ การศกษาพฤตกรรมองคการจง

เปนสงทจะชวยใหผบรหารมความเขาใจพฤตกรรมและความตองการของผบรหารทอยเหนอข น

ไปและบคคลอนทมสวนเกยวของกบนโยบายขององคการ และสามารถท านายการเปลยนแปลง

ของปจจยภายนอกทสงผลตอนโยบายขององคการ ซงน ามาสการเจรจาตอรอง การวางแผน

การจดองคการ และการควบคมใหองคการมการเปลยนแปลงไปในทศทางทพงประสงค และ

สามารถตอบสนองความตองการของผทมสวนเกยวของกบการก าหนดนโยบายขององคการได

ดงนน การศกษาพฤตกรรมองคการจงมความส าคญอยางยงตอผบรหาร กลาวคอ ท า

ใหผบรหารเขาใจตนเอง เขาใจผใตบงคบบญชา เขาใจเพอนรวมงาน ตลอดจนเขาใจผบรหาร

และบคคลอนและสภาวะตาง ๆ ทเกยวของในการก าหนดนโยบาย โดยความเขาใจเหลานจะท า

ใหสามารถท านายพฤตกรรมทจะเกดข น และสามารถปรบปรงพฤตกรรมตนเอง จงใจ

สนบสนน และควบคมพฤตกรรมของบคคลอน อนเปนสวนส าคญทจะท าใหผบรหารสามารถ

บรหารตนเองและบคคลรอบขาง และท าใหองคการประสบความส าเรจได

องคประกอบขององคการ

องคการตาง ๆ ไมวาจะเปนองคการของรฐหรอองคการธรกจตางมองคประกอบท

ส าคญ ดงตอไปน

1. จดมงหมายองคการ (Organization Goal) หมายถง เปาประสงคของการบรหารท

องคการตองการท าใหส าเรจ เชน องคการธรกจ มจดมงหมายตองการตอบสนองความพงพอใจ

ของลกคา ในขณะเดยวกนกตองการแสวงหาก าไร และใหผลตอบแทนทเหมาะสมกบพนกงาน

จดมงหมายขององคการจะเปนตวจงใจใหบคคลมาท างานรวมกน ถงแมวาจดมงหมายของแตละ

บคคลทท างานจะมความส าคญ แตจดมงหมายขององคการโดยรวมมความส าคญ

มากกวา เพราะจะเปนจดเนนใหสมาชกทกคนในองคการใหความสนใจและด าเนนงานให

เปนไปในทศทางทตองการ นอกจากน จดมงหมายยงชวยใหบคคลมองไปในอนาคต และม

6

การวางกลยทธและแผนปฏบตการทจะชวยใหเกดการด าเนนงานตามทมงหวง ดงนน

จดมงหมายขององคการจงอาจสงผลใหจ าเปนตองมการพฒนาโครงสรางและกระบวนการ

ท างานขององคการใหสอดคลองกบจดมงหมายทก าหนดไวดวย

2. โครงสรางขององคการ (Organization Structure) หมายถง ระบบของงาน การ

รายงานและความสมพนธของอ านาจหนาทตาง ๆ ในการด าเนนงานขององคการนน ๆ โดย

การออกแบบโครงสรางขององคการ นอกจากจะเปนการออกแบบอ านาจหนาทและ

ความสมพนธของอ านาจหนาทในต าแหนงตาง ๆ แลวยงเกยวของกบการจดกลมกจกรรมใน

การท างานเปนแผนกหรอฝายตางๆ การประสานงาน การสอสาร และกลไกควบคมการท างาน

ภายในองคการอกดวย ซงการมองโครงสรางขององคการ อาจพจารณาจากรปแบบและการ

ด าเนนกจกรรมขององคการ หรออาจพจารณาจากความสมพนธของสวนตาง ๆ ภายในองคการ

ซงไดแก แผนผงองคการ (Organization Chart) โดยทวไป

3. บคคล (People) ในแตละองคการยอมประกอบดวยบคคลหลาย ๆ คนมาท างาน

รวมกน ซงบคคลและองคการตางมความสมพนธซงกนและกน กลาวคอ บคคลจะถกองคการ

คาดหวงเกยวกบความพยายาม ความสามารถ ความจงรกภกดตอองคการ ทกษะ การทมเท

เวลาและศกยภาพ ในขณะเดยวกนองคการกถกคาดหวงจากบคคลวา จะไดรบการสนบสนน

จากองคการในเรองคาตอบแทนความมนคงของงาน ผลประโยชน โอกาสในการท างาน

สถานภาพ และความกาวหนา

4. สภาพแวดลอมขององคการ (Organization Environment) หมายถง แรงผลกดนตาง

ๆ ทสงผลกระทบตอการบรหารจดการองคการ ซงประกอบดวยสภาพแวดลอมทวไป

สภาพแวดลอมทมผลโดยตรงตอการด าเนนงานขององคการ และสภาพแวดลอมภายในองคการ

(จรศกด จยะนนท และคณะ 2542 : 72-86) ดงรายละเอยดตอไปน

4.1 สภาพแวดลอมทวไป (General Environment) ไดแก แรงผลกดนทอย

ภายนอกองคการทมอทธพลแบบทวไปไมเฉพาะเจาะจงตอองคการ ไดแก อทธพลจาก

การเมองและกฎหมาย เศรษฐกจ เทคโนโลย สงคมวฒนธรรม และสงแวดลอมระหวางประเทศ

4.2 สภาพแวดลอมทมผลโดยตรงตอการด าเนนงานขององคการ

(Task Environment) เปนสภาพแวดลอมภายนอกองคการทมผลกระทบโดยตรงตอองคการ

และการด าเนนงานขององคการในการบรรลเปาหมาย ไดแก ลกคาหรอผใชบรการ คแขงขน

ผขายวตถดบ วสด อปกรณในการด าเนนงาน ตลาดแรงงาน นโยบายและเจาหนาท ของ

หนวยงานรฐทเขามาควบคมก ากบ

4.3 สภาพแวดลอมภายในองคการ (Internal Environment) เปนแรงผลกดน

ภายในองคการทมอทธพลตอการจดการและด าเนนงานขององคการ

7

บทท 2

บคคลและองคการ

คานยม หมายถง ทศนคตของคนหรอสงคมทมตอสงของ ความคด และเหตการณท

เกยวของกบความปรารถนา คณคาและความถกตองของสงคมนนๆ เชน ชาวอเมรกนถอวา

“ประชาธปไตย”มคาสงสดควรแกการนยมควรรกษาไวดวยชวต อเมรกนรกอสระ เสรภาพ และ

ความกาวหนาในการงาน คนไทยถอวาความสงบสขทางจตใจและการท าบญ ใหทานเปนสงท

พงปรารถนา การเคารพเชอฟงบดามารดาและการกตญญรคณเปนสงทควรยกยอง คานยม

(Values)

- ความเชอวาสงนทมคณคา ถกตอง ทบคคลหรอกลมบคคลใชเปนหลกยดถอวาอะไร

ควรปฏบต หรอไมควรปฏบตอยางไร

- คานยมมลกษณะมนคง ถาวร เปลยนแปลงยาก

- คานยมมอทธพลตอการแสดงพฤตกรรม

ประเภทของคานยม

- คานยมปลายทาง Terminal Value เปนเปาหมายของชวตทบคคลปรารถนาอยากให

บรรลผลส าเรจในชวต เชน บนปลายชวตตองการสบาย

- คานยมทใชเปนเครองมอ ทจะน าไปสความส าเรจ เชน บนปลายชวตตองการสบาย

ตองท างานหนก มลตน โรคช (Milton Rokeach) การส ารวจคานยมของโรคช (Rokeach

Value Survey หรอ RVS)

คานยมปลายทาง

- ชวตทสะดวกสบาย

- ชวตทตนเตน

- ความรสกวาประสบความส าเรจ

- ตองการใหโลกมสนตภาพ

- ตองการใหโลกมความสวยงาม

- ความเสมอภาค

- ความมนคงของครอบครว

- เสรภาพ

- ความสข

คานยมทใชเปนเครองมอ

- ทะเยอทะยาน

- ใจกวาง

8

- ความสามารถ

- ราเรง

- สะอาด ประณต

- กลาหาญ

- รจกการขอโทษผอน

- ชวยเหลอ

- ซอสตย

คานยมรวม (Shared Value)

• เปนขอก าหนดรวมกนของคนในองคการเพอใชเปนเครองกระตนและโนมนาวให

บคลากรเกด ความกระตอรอรนในการปฏบตงานและมพฤตกรรมในทางเดยวกน

ตวอยาง คานยมรวม

• มงมนในการลดตนทน

• สรางจตส านกของการเปนเจาของ

• รวมกนท างานเปนทม

• มวนย ขยน ซอสตย สจรตและมคณธรรม

• มงด าเนนการตามนโยบาย

• พฒนาตนเองอยางตอเนอง

• รบผดชอบตอหนาทและสงคม

• เพมประสทธภาพอยางตอเนอง

ทศนคต (Attiitudes)

• เปนการประเมน อารมณ ความรสก ความเชอ การตดสนใจวาชอบหรอไมชอบ

เกยวกบบางสงบางอยาง ทาทของบคคล วตถ หรอเหตการณรอบตวเรา แลวแสดงออกเปน

พฤตกรรมดานบวก หรอลบ ตอสงเหลานน เชน ทศนคตตอนายจาง ตอเพอนรวมงาน วาชอบ

หรอไมชอบ ดหรอไมด ทาทและพฤตกรรมแสดงออก

ลกษณะส าคญของทศนคต

• “ทศนคต” กบ “คานยม” ไมเหมอนกน แตมความสมพนธกน (ทศนคต=ความคด

ความรสก ความเชอ / คานยม=สงทยดถอปฏบต)

• “ทศนคต” เปนความรสกนกคดทกอตวจากการเรยนร ไมใชตดตวมาแตก าเนด

(พอแม คร เพอน สอมวลชน คนทเรายกยองนบถอ)

• “ทศนคต” แสดงความสมพนธระหวางบคคลกบวตถเสมอ

9

• “ทศนคต” เปลยนแปลงตามอารมณไดตองอาศยเวลา แต“คานยม” มความมนคง

มากกวา

• “ทศนคต” มผลกระทบตอพฤตกรรมการท างาน กระตนใหเกดการกระท า

องคประกอบของทศนคต (Cognitive component : learn)

1. องคประกอบดานความร ไดแก ความคดเหน ความเชอ ความเขาใจ มขอมลหรอ

ไดรบประสบการณ เชน การไดดโฆษณา การไดยนเพอนบอกมา หรอจากการอานหนงสอ เชน

ความเชอวา “มนฝรงมแคโลรสง” หรอ “มทศนคตไมดกบคนเปนโรคเรอน จะท าใหคนอยใกล

ตดโรคได” ซงความเชอนไมจ าเปนจะตองถกตองหรอเปนความจรงเสมอไป

(Affective component : feel)

2. องคประกอบดานความรสก เกยวของกบอารมณ หรอความรสก ความพอใจ ทมตอ

วตถ ซงอาจประเมนจากสงทไดเรยนรมา อาจเกดจากแรงจงใจ บคลกภาพ ประสบการณใน

อดต วฒนธรรม เงอนไขทแตกตางกนของบคคล แสดงเปนความชอบหรอไมชอบ เชน

“ฉนชอบผจดการ เพราะเขามมนษยสมพนธทด” “แคไดยนค าวา ศรษะลานกรสกโมโห”

(Behavioral component : Do)

3. องคประกอบดานพฤตกรรม เกยวกบ ความตงใจ หรอ แนวโนม ทจะประพฤตปฏบต

ตอบางคน หรอบางสงในลกษณะอยางใดอยางหนง เชน “ฉนจะลาออกจากงาน เพราะไมชอบ

ข หนาผจดการ” “เวลาไมพอใจจะกระทบเทา จะลกหน หรอกลาวถอยค าไมสภาพ”

ประเภทของทศนคตทเกยวของกบงาน

• ความพงพอใจในงาน : ทศนคตทมตองานทท า มระดบความพงพอใจในงานทท า

อยางไร

• ความเกยวของในงาน : งานใดทพนกงานมความเกยวของผกพนสง ผลงานออกมาด

กจะมทศนคตทดตองานนน อตราการขาดงานและลาออกจากงานจะมต า

• ความผกพนกบองคการ : พนกงานทมความจงรกภกดตอองคการ ท างานมานาน

เรมไตเตามาจนอยในระดบสง อตราการขาดงานจะต า คณภาพและประสทธภาพงานจะสง

องคประกอบของทศนคตเกยวกบงาน

• องคประกอบดานความรสก : ทศนคตทพนกงานมตอองคการ

• องคประกอบดานความเชอ : เชอวางานมความหมายหรอความส าคญตอพนกงาน

หรอไม

• องคประกอบดานพฤตกรรม : ความคดของพนกงานเกยวกบวธทจะท างาน และ

พฤตกรรมทจะแสดงออกมาในการกระท ากจกรรมตางๆในองคการ

10

ทศนคตเชงบวกในการท างาน (Positive Attitude)

“ความสขไมไดข นอยกบสงตางๆ ทปรากฏอยภายนอก แตข นอยกบ วธคด และวธทคณมอง”

ความพงพอใจในการท างาน (Job satisfaction)

• หมายถง ภาวะอารมณทางบวกทมตองานทท า ซงเปนผลจากการรบรในผลงานของ

บคคล หรอเปนผลจากการประเมนประสบการณในงาน และความสามารถสนองความตองการ

ของบคคลในงานนน ความพงพอใจในการท างาน (Job Satisfaction)

• การวดความพงพอใจในงาน

• ตวก าหนดความพงพอใจในงาน

• ผลกระทบของความพงพอใจในงานตอการท างานของพนกงาน

• พนกงานแสดงความไมพอใจในงานไดอยางไร

1.การวดความพงพอใจในงาน

• Single Global Ratting : ใหแตละคนตอบค าถามเดยวเหมอนกน เชน “เมอทาน

พจารณางานททานท าทกอยางแลว ทานมความพงพอใจในงานอยางไร”

• Summation Score : เขยนค าถามทเกยวกบงานเปนขอๆ แลวถามความรสกของ

พนกงาน น าคะแนนมารวมกน

2. ตวก าหนดความพงพอใจในงาน

• งานททาทายสตปญญา

• การใหรางวลผลตอบแทนทยตธรรม

• สภาพแวดลอมในการท างานทสนบสนน

• เพอนรวมงานทด

3. ผลกระทบของความพงพอใจในงาน

• ความพงพอใจกบผลผลต “พนกงานมความพงพอใจสง ยอมกอใหเกดผลผลตสง”

• ความพงพอใจกบการขาดงาน “พนกงานมความพงพอใจมาก การขาดงานจะนอย”

• ความพงพอใจกบการเขาออกจากงาน “พนกงานทไมมความพอใจในงาน การคด

ลาออกเพอเปลยนงานใหมจะมมากกวา”

4. พนกงานแสดงความไมพงพอใจในงาน

• การลาออก : เปนการแสดงความไมพอใจดวยการแสดงพฤตกรรมเพอออกจากงาน

การหางานใหม และการเขยนใบลาออก

• การเรยกรอง : เปนการแสดงความไมพอใจดวยการเรยกรองเพอปรบปรงสภาพการ

ท างาน

• การวางเฉย : เปนการแสดงความไมพอใจดวยการวางเฉย รอคอยความหวงวา

เหตการณตางๆจะดข น

• การละเลย : เปนการแสดงความไมพอใจดวยการไมสนใจท างาน ขาดงาน มาท างาน

สายเปนประจ า

11

บทท 3

การรบร การเรยนร และการเสรมแรง

ความหมายของการรบร

“การรบร” (perception) “เปนกระบวนการซงบคคลเลอกรบ จดองคประกอบ และ

แปลขอมลนนออกมาเพอใหเขาใจ” (Greenberg & Baron)

“เปนกระบวนการซงบคคลจดองคประกอบ และแปลความหมายสงรบรโดยผาน

ประสาทสมผส เพอใหมความหมายเขาใจได ภายใตสภาพแวดลอมของเขา” (Robbins)

ความส าคญของการรบร

- การทแตละคนมองโลกเปนอยางไร ซงอาจไมเหมอนกบของจรงๆกได

ปจจยทมอทธพลตอการรบร

- ปจจยทเกดจากผรบร : เมอบคคลมองวตถ หรอเปาหมาย จะแปลสงทเหนโดย

อาศยคณลกษณะสวนตว ซงมผลกระทบตอการรบรโดยตรง ไดแก ทศนคต แรงจงใจ ความ

สนใจ ประสบการณทผานมา และความคาดหวง

- ปจจยทเกดจากเปาหมาย: คณลกษณะของเปาหมาย หรอวตถทถกสงเกต

กอใหเกดการรบร เชน “กลมคนทสงเสยงดง ยอมไดรบการสงเกต หรอไดรบความสนใจ

มากกวากลมทเงยบ” โดยจะมองความสมพนธกบสงอนๆประกอบดวย

- ปจจยทเกดจากสถานการณ:สภาพแวดลอมรอบๆวตถ หรอเหตการณทเหนม

ความส าคญตอการรบรเชนเดยวกน เชน เวลา สถานท แสงสวาง อณหภม หรอสถานการณ

อนๆ จะมอทธพลตอการสนใจตางกน และท าใหเกดการรบรตางกน

12

การรบรเกยวกบคนและการวนจฉย

- การรบรทเกยวกบคน (Person Perception) ท าใหเราสามารถร เขาใจและอธบาย

ไดวาท าไม คนนนถงมพฤตกรรมทแตกตางกน

ทฤษฎการอางเหตผลของเคลล

- แนวทางในการวนจฉยคนแตกตางกน ข นอยกบการใหขอมลในการอางเหตผลตอ

พฤตกรรมทเกดข นจาก

สาเหตภายใน (Internal Causes) : พฤตกรรมทเกดขนเชอวาอยภายใตการควบคม

ของคน ซงสามารถควบคมก ากบได

สาเหตภายนอก (External Causes) : พฤตกรรมทเกดขนเกดจากสาเหตภายนอกท

ไมสามารถควบคมได

ปจจยส าคญทใชเปนเครองมอวนจฉย

ความแตกตาง : พจารณาจากการแสดงพฤตกรรมทแตกตางไปจากเดม ไมเหมอนเดม

เกดจาก “สาเหตภายนอก” เชน “นาธาน” ปกตไมเคยมาท างานสาย แตวนหนง “นาธาน”

เกดมาสาย อาจจะวนจฉยวา พฤตกรรมการมาสายของ “นาธาน” เกดจาก “สาเหตภายนอก”

เชนรถเสย เกดอบตเหต หรอรถตด เปนตน

การเอาชนะอคตในการรบร Overcoming Bias in Perception

1. อยามองขามสาเหตภายนอกของพฤตกรรมของผอน : อยาดวนตดสนใจวาผอนไม

ด โดยไมมองเงอนไขทไมสามารถควบคมได อยามองคนในแงราย เพราะอาจมคนอนทเปน

เหมอนกน

2. จ าแนกแยกแยะการประเมนตามลกษณะของกลม : อยาเหมารวมวาบคคล

เหมอนกน ควรแยกแยะและท าความเขาใจมากข น กจะท าใหมองเหนขอผดพลาด หรอขอดของ

คนนน

3. ประเมนบคคลดวยปจจยทไมล าเอยง : ควรน าเครองมอมาใชในการประเมน

บคคล มากกวาใชเกณฑสวนบคคลเปนเครองมอ เชน ตวชวด จ านวนยอดขาย

4. หลกเลยงการตดสนใจทเรงดวน : อยาดวนสรปตดสนใจในทนท ควรท าความ

รจก ท าความเขาใจแตละคนใหดกวาน กอนทจะประเมนวาบคคลนนเปนคนอยางไร

การประยกตการรบรใชในองคการ

- การสมภาษณการจางงาน (Employment Interview)

- ความคาดหวงเกยวกบการท างาน (Performance Expectation) เชนผบรหาร

คาดหวงในตวลกนองสง กจะมอบหมายงานส าคญใหท า ถาลกนองท าไมไดกจะเกดผลเสยทงใน

เรองงาน และความรสก

13

- การประเมนผลการท างาน (Performance Evaluation)

- การประเมนความพยายามของพนกงาน (Employee Effort)

14

บทท 4

แรงจงใจในการท างาน

ทฤษฎล าดบขนความตองการของมาสโลว (Maslow’s hierarchy of needs theory)

เปนทฤษฎทเกยวของกบความตองการขนพนฐานของมนษย ซงก าหนดโดยนกจตวทยา

ชอ มาสโลว (Abraham Maslow) เปนทฤษฎการจงใจทมการกลาวขวญอยางแพรหลาย

มาสโลว มองวาความตองการของมนษยมลกษณะเปนล าดบขน จากระดบต าสดไปยงระดบ

สงสด เมอความตองการในระดบหนงไดรบการตอบสนองแลว มนษยกจะมความตองการอน

ในระดบทสงขนตอไป

ล าดบขนความตองการของ มาสโลว

1. ความตองการทางรางกาย (Physiological needs) เปนความตองการขนพนฐานของ

มนษยเพอความอยรอด เชน อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค อากาศ

น าดม การพกผอน เปนตน

2. ความตองการความปลอดภยและมนคง (Security or safety needs) เมอมนษย

สามารถตอบสนองความตองการทางรางกายไดแลว มนษยกจะเพมความตองการใน

ระดบทสงขนตอไป เชน ความตองการความปลอดภยในชวตและทรพยสน ความ

ตองการความมนคงในชวตและหนาทการงาน

3. ความตองการความผกพนหรอการยอมรบ (ความตองการทางสงคม) (Affiliation or

Acceptance needs) เปนความตองการเปนสวนหนงของสงคม ซงเปนธรรมชาต

อยางหนงของมนษย เชน ความตองการใหและไดรบซงความรก ความตองการเปน

15

สวนหนงของหมคณะ ความตองการไดรบการยอมรบ การตองการไดรบความชนชม

จากผอน เปนตน

4. ความตองการการยกยอง (Esteem needs) หรอ ความภาคภมใจในตนเอง เปน

ความตองการการไดรบการยกยอง นบถอ และสถานะจากสงคม เชน ความตองการ

ไดรบความเคารพนบถอ ความตองการมความรความสามารถ เปนตน

5. ความตองการความส าเรจในชวต (Self- actualization) เปนความตองการสงสดของ

แตละบคคล เชน ความตองการทจะท าทกสงทกอยางไดส าเรจ ความตองการท าทก

อยางเพอตอบสนองความตองการของตนเอง เปนตน

จากทฤษฎล าดบขนความตองการของมาสโลว สามารถแบงความตองการออกไดเปน 2

ระดบ คอ

1. ความตองการในระดบต า (Lower order needs) ประกอบดวยความตองการทาง

รางกาย, ความตองการความปลอดภยและมนคง และความตองการความผกพนหรอ

การยอมรบ

2. ความตองการในระดบสง (Higher order needs) ประกอบดวย ความตองการการยก

ยองและความตองการความส าเรจในชวต

ทฤษฎการจงใจ ERG ของ Alderfer

เปนทฤษฎทเกยวของกบความตองการขนพนฐานของมนษย แตไมค านงถงขนความ

ตองการวา ความตองการใดเกดขนกอนหรอหลง และความตองการหลายๆอยางอาจเกดขน

พรอมกนได ความตองการตามทฤษฎ ERG จะมนอยกวาความตองการตามล าดบขนของมาส

โลว โดยแบงออกเปน 3 ประการ ดงน

1. ความตองการเพอความอยรอด (Existence needs (E)) เปนความตองการ

พนฐาน ของรางกายเพอใหมนษยด ารงชวตอยได เชน ความตองการอาหาร เครองนงหม

ทอยอาศย ยารกษาโรค เปนตน เปนความตองการในระดบต าสดและมลกษณะเปนรปธรรม

สงสด ประกอบดวยความตองการทางรางกายบวกดวยความตองการความปลอดภยและความ

มนคงตามทฤษฎของมาสโลว ผบรหารสามารถตอบสนองความตองการในดานนไดดวยการ

จายคาตอบแทนทเปนธรรม มสวสดการทด มเงนโบนส รวมถงท าใหผ ใตบงคบบญชารสก

มนคงปลอดภยจากการท างาน ไดรบความยตธรรม มการท าสญญาวาจางการท างาน เปนตน

2. ความตองการมสมพนธภาพ (Relatedness needs (R)) เปนความตองการทจะให และ

ไดรบไมตรจตจากบคคลทแวดลอม เปนความตองการทมลกษณะเปนรปธรรมนอยลง

ประกอบดวยความตองการความผกพนหรอการยอมรบ (ความตองการทางสงคม) ตามทฤษฎ

ของมาสโลว ผบรหารควรสงเสรมใหบคลากรในองคการมความสมพนธทดตอกน ตลอดจน

สรางความสมพนธทดตอบคคลภายนอกดวย เชน การจดกจกรรมทท าใหเกดความสมพนธ

ระหวางผน าและผตาม เปนตน

16

3. ความตองการความเจรญกาวหนา (Growth needs (G)) เปนความตองการในระดบ

สงสดของบคคลซงมความเปนรปธรรมต าสดประกอบดวยความตองการการยกยองบวกดวย

ความตองการประสบความส าเรจในชวตตามทฤษฎของมาสโลว ผบรหารควรสนบสนนให

พนกงานพฒนาตนเองใหเจรญกาวหนาดวยการพจารณาเลอนขน เลอนต าแหนง หรอ

มอบหมายใหรบผดชอบตองานกวางข น โดยมหนาทการงานสงข น อนเปนโอกาสทพนกงาน

จะกาวไปสความส าเรจ

17

บทท 5

ความพอใจในงานและคณภาพชวตการท างาน

ความพอใจในงานและคณภาพชวตการท างาน (Job Satisfaction and Quality of Work Life)

ปกตการจางบคคลแตละคนเขาท างานในองคการนน องคการตาง ๆ มไดจางแต

ความรความสามารถ และประสบการณทบคคลมอยเทานน แตจะจางบคคลซงมพนฐานนสยใจ

คอเฉพาะทแตกตางกน ขณะเดยวกนบคคลสวนใหญกมไดมเปาหมายในชวตวาจะท างานใหกบ

องคการเพยงดานเดยวเทานน แตเขาจะท างานเพอหารายไดมาใชในการด ารงชวตและจนเจอ

ครอบครว ซงสงเหลานตางมอทธพลตอการท างานของเขา และดงทกลาวมาแลววา ทศนคต

เปนสวนส าคญอยางหนงของชวตมนษย โดยเฉพาะอยางยงกบงานอาชพ (Career) ของเขาวา

จะมความกาวหนา หยดอยกบท หรอถดถอยลง ซงทศนคตทเรามตองานหรอตอองคการจะ

สงผลอยางลกซงไมเพยงแตวธท างานเทานน แตยงกระทบตอคณภาพของชวต (Quality of

Life) ตลอดชวงเวลาของการท างานอกดวย เนองจากปจจยเหลานจะสงผลถงความพอใจในงาน

หรอไมพอใจในงาน ความพอใจในงานถอเปนทศนคตพนฐานของคนทมตองานทตนท า ซง

สามารถทราบไดโดยงายดวยการใชค าถามเปนเครองมอวดบคคลนนในดานตาง ๆ ทเกยวกบ

งาน ซงจะใหค าตอบในประเดนแงมมตาง ๆ โดยความพอใจในงานจะบงบอกถงผลโดยรวมของ

ทศนคตของบคคลทเกยวกบงานทตนท านนเอง ซงแสดงออกดวยอารมณ ความรสก ความนก

คด และพฤตกรรม นอกจากนความพอใจในงานทเกดข นจะสรางความผกพนตอองคการ ซง

เปนเรองทเกยวกบความรสกของคนทมตอองคการทตนปฏบตงาน อกทงเปนสาเหตใหคน

ผกพนตอองคการในลกษณะทตางกน

ดงนนเมอองคการตองการใหพนกงานมความผกพนกบองคการ และใหพนกงาน

สามารถปฏบตงานทมคณภาพและทมเทใหกบองคการอยางเตมท ผบรหารจะตองพยายามหา

วธการทจะท าใหบคลากรแสดงศกยภาพอยางแทจรง โดยการสรางสมดลระหวางงานและชวต

ของบคคล เพอใหพนกงานมคณภาพชวตการท างานทด เพราะคณภาพชวตการท างานจะให

ความส าคญกบผลของงานทมตอบคคล และประสทธภาพขององคการ ดงนนในบทนจะอธบาย

เกยวกบความพอใจในงาน (Job Satisfaction), การผกพนกบองคการ (Organizational

Commitment) รวมถงคณภาพชวตการท างาน (Quality of Work Life)

ความพอใจในงาน

ความพอใจในงาน (Job Satisfaction) หมายถง ทศนคตเกยวกบงานของพนกงาน ซง

จะเกยวของกบปจจยแวดลอมในงานของเขา เชน คาตอบแทน โอกาสในการเลอนต าแหนง

ความกาวหนา หวหนางาน ตลอดจนเพอนรวมงาน ซงอทธพลตอการรบรในงานของบคคล

ความพอใจในงานยงเกดขนจากปจจยแวดลอมของงาน ไดแก รปแบบการบรหาร นโยบายและ

ขนตอนการท างาน กลมงานทเกยวของ สภาพแวดลอมการท างาน ตลอดจนประโยชนและ

ผลตอบแทน อยางไรกด มขอมลสนบสนนวา ความพอใจในงานจะไดรบอทธพลจากปจจย

18

ภายในบคคลมากกวาเปนผลจากสภาพแวดลอมภายนอก โดยมการศกษาวาพนธกรรมมสวน

เกยวของกบความพอใจในงานของบคคล จากการศกษาความพอใจในงานของแฝดเหมอน

(Identical Twins) โดยใหท าแบบทดสอบความพอใจในงาน ซงไดคะแนนความพอใจทใกลเคยง

กน

ในชวงเวลาทผานมา ไดมความพยายามศกษาเรองความพอใจในงาน โดยมมมมองท

แตกตางกนเกยวกบความสมพนธระหวางความพอใจในงานและผลการปฏบตงาน 3 แนวทาง

ไดแก

1. ความพอใจในงานเปนสาเหตของการปฏบตงาน

2. การปฏบตงานเปนสาเหตของความพอใจในงาน หรอ

3. ไมมความสมพนธระหวางความพอใจในงานและการปฏบตงาน

ถงแมยงไมมขอสรปทแนนอน แตเราตางกยอมรบวาความพอใจในงานเปนปจจยส าคญ

ส าหรบพนกงานทปฏบตงาน ท าใหมผพฒนาเครองมอวดความพอใจในงานออกมาตาง ๆ ทงท

อยในรปแบบการสอบถาม การสมภาษณ หรอการทดลองแกปญหาในสถานการณจรง แต

นกวชาการสวนใหญจะเคยชนและนยมใชแบบสอบถามเปนเครองมอส าคญในการศกษา

ทศนคต แตนกวชาการสวนใหญจะสอบถาม โดยมแบบสอบถามทส าคญ ไดแก Minnesota

Satisfaction Questinnair, Job Diagnostic Survey, Index of Organizational Reactions และ

Job Descriptive Index เครองมอตาง ๆ ทกลาวมามขอดและขอบกพรองทตางกน โดยมขอดท

ส าคญคอ

1. สามารถด าเนนงานไดงาย

2. มคาใชจายไมสง

3. สามารถเกบขอมลกบกลมตวอยางไดเปนจ านวนมาก

4. สามารถค านวณและวดผลคะแนนอยางเปนรปแบบ

5. สามารถน าขอมลมาเปรยบเทยบกนงาย

อยางไรก ด แบบสอบถามความพอใจในงานจะวดการรบร เ กยวกบทท างาน

(Workplace) มากกวาสถานการณในงานจรง (On-the-job Circumstances) อยางไรกด

ผ บรหารสมควรใหความสนใจขอมลเกยวกบความพอใจในงานของพนกงาน เราจะเหนวา

แบบสอบถามจะเปนเครองมอส าคญในการวดทศนคตของพนกงานและเปนขอมลยอนกลบ

(Feedback) จากพนกงานสผบรหาร เพอปองกนปญหาตาง ๆ โดยเฉพาะการขาดงานเกน

ความจ าเปน การหมนเวยนงาน และความไมพอใจ ซงเปนผลโดยตรงมาจากความไมพอใจใน

งาน (Job Dissatisfaction)

อยางไรกด การศกษาความพอใจและไมพอใจในงานท าใหสรปไดวา

ผบรหารและนกวชาชพมแนวโนมทจะพอใจในงานมากกวาผใชแรงงาน และพนกงาน

ระดบปฏบต

พนกงานสงอายมแนวโนมทจะพอใจในงานมากกวาพนกงานทมอายนอย แตความ

พอใจนจะแตกตางกนในแตละชวงอาย โดยบคคลทมอายชวง 40 ป จะมความพอใจในงาน

ลดลง แตบคคลทมอายงานมากข น คอประมาณ 5 ปข นไป จะมความพอใจในงานมาก

19

พนกงานทมประสบการณในงานมแนวโนมพอใจในงานมากกวาพนกงานทม

ประสบการณนอย

ผหญงมแนวโนมจะพอใจในงานมากกวาผชาย

ทฤษฎเกยวกบความพอใจในงาน

ทฤษฎตาง ๆ ทเกยวกบความพอใจในงานจะใหค าตอบทชดเจนในแงมมทตางกน ใน

การใหค าตอบวา อะไรคอปจจยทท าใหบางคนมความพอใจตองานมากกวาคนอน ๆ และถา

ตองการท าใหคนเราเกดความพอใจตองานจะมกระบวนการอะไรบาง ซงม 2 ทฤษฎทไดรบ

ความนยมคอ ทฤษฎปจจยคของ Herzberg และทฤษฎคานยมของ Locke

1. ทฤษฎปจจยคของ Herzberg (Herzberg’s Two-Theory) Herzberg ไดท าการศกษา

วจยนานกวา 30 ป โดยใชเทคนคกรณเหตการณส าคญ (Critical Incident) ใหกลมตวอยางท

เปนนกบญชและวศวกรมากกวา 200 คน บรรยายถงเหตการณทท าใหเกดความรสกพงพอใจ

(Satisfied) และทไมพงพอใจ (Dissatisfied) จากนนจงน าค าตอบทไดมาวเคราะห พบวา ได

ค าตอบทนาแปลกใจคอ ปจจยทท าใหเกดความพอใจในงาน และปจจยทท าใหเกดความไมพง

พอใจในงานเปนคนและกลมกน

จากการศกษาพบวา ปจจยทท าใหเกดความพอใจในงานอยในงานทท า เนองจากปจจย

เหลานสามารถกอใหเกดความพอใจในงานไดสง ไดแก ลกษณะของงาน ความส าเรจของงาน

โอกาสไดเลอนต าแหนง โอกาสไดกาวหนา และไดรบการยอมรบ เปนตน Herzberg จงเรยน

ปจจยกลมนวา ปจจยจงใจ (Motivators) สวนปจจยทอาจท าใหเกดความไมพงพอใจ ไมใชงาน

แตเปนเงอนไขแวดลอมภายนอกของงาน เชน การบงคบบญชา คาจางหรอคาตอบแทน

นโยบายบรษท เงอนไขการท างาน ความสมพนธกบผอน และความปลอดภย เปนตน ซงปจจย

เหลานถาไดรบการตอบสนอง กจะชวยปองกนปฏกรยาทางลบจากพนกงาน Herzberg จงเรยก

ปจจยเหลาน ปจจยสขอนามยหรอปจจยเพอการคงอย (Hygiene or Maintenance Factors)

แมวาทฤษฎของ Herzberg จะถกตงขอสงเกตมากข นในปจจบนในแงของความถกตอง

เทยงตรง โดยเฉพาะความเขาใจเรองความพอใจในงาน เนองจากผลงานวจยตาง ๆ เกยวกบ

ทฤษฎนในระยะหลง ๆ พบวา ทงปจจยสขอนามยและปจจยจงใจตางมผลตอความพอใจและ

ความไมพงพอใจในงานทง 2 ดาน แตทฤษฎนยงคงมความส าคญในการน าไปใชบรหาร

องคการ โดยผบรหารไดรบการแนะน าใหสนใจและเอาใจใสตอปจจยทสงเสรมความพอใจใน

งาน อกทงทฤษฎปจจยคยงไดเสนอแนะขนตอนเพอปองกนมใหเกดความไมถงพอใจข น ซงได

เนนปจจยตาง ๆ ทเปนปจจยสขอนามยทควรไดรบการปองกนเอาใจใสดแลจากผบรหาร เชน ท

ท างานซงแออดคบแคบ มเสยงดงรบกวน คอนขางมด อณหภมสงหรอตางไป หรอการถายเท

ของอากาศไมด ซงลวนแตเปนปจจยทกอใหเกดความไมพงพอใจในงานทงสน

2. ทฤษฎคานยมของ Locke (Locke’s Value Theory) เปนอกทฤษฎหนงทให

ความส าคญตอเรองความพอใจในงาน โดยมแนวคดหลกทวา ความพงพอใจในงานข นอยกบผล

ทบคคลไดรบจากการท างานวาตรงกบทตองการมากนอยเพยงไร เชน รางวล โดยความพอใจ

20

ตามทศนะทฤษฎของ Locke กคอ สวนตางระหวางผลตอบแทนซงควรไดจากการท างานกบผล

ทผนนตองการจะได ซงกคอ ยงมสวนตางกนมากเพยงไร กยงมความพอใจนอยลงเพยงนน

นอกจานทฤษฎคานยมของ Locke ยงมความเหนวา ถาผบรหารตองการท าใหพนกงาน

เกดความพงพอใจ กตองเอาใจใสในการปรบเปลยนแตละประเดนทเกยวกบการท างานให

สอดคลองกบแตละบคคลซงแตกตางกน เชน พนกงานทใหความส าคญดานโอกาสการไดเลอน

ต าแหนง ผ บรหารกจ าเปนตองใชวธการพฒนาทกษะและความรด านตาง ๆ ทจ าเปนกบ

ต าแหนงใหมใหกบ ผนน พรอมกบใหโอกาสไดมประสบการณการเรยนรโดยตรงกบงานนน ก

จะมสวนส าคญทท าให ผนนเกดความรสกพงพอใจในงานมากข น อยางไรกตาม ทฤษฎของ

Locke ไดตงขอสงเกตวา ความพอใจในงานอาจเกดจากหลายปจจย ดวยเหตนวธทดทจะชวยให

พนกงานเกดความรสกพงพอใจกคอ จะตองพยายามคนหาวาพนกงานตองการอะไร และถาอย

ในวสยพอทจะท าไดกใหรบด าเนนการทนท

การสงเสรมใหเกดความพอใจในงาน

เนองจากมผลเสยทเกดจากความไมพงพอใจในงานอยหลายประการ องคการจงควร

หาทางยกระดบความพอใจ และปองกนมใหเกดความไมพงพอใจในงานของพนกงาน ถงแมวา

ความไม พงพอใจอาจไมเกยวกบผลงานโดยตรงทงหมดกตาม แตอยางนอยการสงเสรมความ

พอใจเพอใหพนกงานมความสขตอการท างานกเปนสงทควรท า และเหนออนใด ความพอใจ

เปนจดหมายปลายทางทพงปรารถนาในตวของมนเอง มขอแนะน าทควรปฏบตเพอสงเสรมให

เกดความพอใจในงาน และเปนการสรางขวญและก าลงใจใหกบบคคลในกบบคคลในองคการ

ดงน

รป: ปจจยสงเสรมใหเกดความพอใจในงาน

จายคาจางทกคนอยางเปนธรรม

ปรบปรงคณภาพการบงคบบญชา

กระจายอ านาจการควบคมในองคการ

มอบหมายงานใหสอดคลอง

ใหพนกงานมสวนรวม

สรางความไววางใจ

หนาทการงานทมนคง

ปจจยทสงเสรมใหเกด

ความพอใจในงาน

21

1. จายคาจางทกคนอยางเปนธรรม เพราะทกคนเชอวาถาระบบการจายคาจางขาด

ความยตธรรม จะท าใหเกดความไมพงพอใจตองาน โดยรวมถงเงนเดอนคาตอบแทนตาง ๆ

ตลอดจนผลประโยชนอน ๆ ทงนเปนไปตามทฤษฎคานยมของลอคทวา เมอคนเหนวารางวลท

ตนไดรบมคณคาราคาเหมาะสมกบทตนตองการ โดยมชองวางระหวางสงทควรไดกบทตองการ

ไดใกลเคยงกนแลว คนผนนกจะเกดความพอใจในงาน

2. ปรบปรงคณภาพการบงคบบญชา พบวากลมพนกงานทมความเชอถอตอ

ความสามารถของหวหนางาน มแนวโนมทจะมความพอใจในงานระดบสงมาก โดยเฉพาะเมอ

หวหนาปฏบตตอตนอยางใหเกยรต และคอยดแลปกปองผลประโยชนของลกนอง นอกจากน

ความพอใจในงานจะเพมสงข น ถาพนกงานเชอวาตนสามารถตดตอเขาถงหวหนาของตนได

โดยตรง

3. กระจายอ านาจการควบคมในองคการ การกระจายอ านาจในการบรหารทงหลาย

ซงเคยรวมศนยอยทคนกลมเลก ๆ หรอมกอยในระดบบนใหลงสพนกงานระดบลาง ใหเปนการ

กระจายทงอ านาจและความรบผดชอบในการตดสนใจดานการท างานใหเปนไปตามทพนกงาน

ตองการ จะสงผลใหเกดความพอใจตองาน

4. มอบหมายงานใหสอดคลองกบความสนใจของพนกงาน เนองจากความสนใจ

ของคนแตกตางกน ดงนนการมอบหมายงานใหพนกงานไดท างานตรงกบความสนใจไดมาก

เพยงไร กยงกอใหเกดความพอใจในงานมากข นเพยงนน

5. ใหพนกงานมสวนรวม โดยใหพนกงานมสวนรวมในรปแบบตาง ๆ จะชวยสราง

ความรสกผกพนระหวางพนกงานกบองคการไดมากข น

6. สรางความไววางใจ ถาทงฝายบรหารและพนกงานมความไววางใจกน เชอใจกน

และผบรหารรบฟงพนกงาน พนกงานกจะมความรสกทดตอผบรหารและองคการ

7. หนาทการงานทมนคงและมโอกาสในการเจรญกาวหนา เนองจากงานทมนคงจะ

ชวยสรางความจงรกภกดตอองคการ เพราะถาองคการมการใหพนกงานออกจากงานบอย ๆ จะ

ท าใหพนกงานขาดความผกพน และความภกดตอองคการกจะลดลงไปดวย และถาพนกงาน

ตระหนกในโอกาสทจะกาวหนาเตบโตในสายงานและในองคการนน ๆ ได พนกงานกจะรสก

พอใจในการท างาน

ความหมายและความส าคญของคณภาพชวตการท างาน

ทกองคการตางตองการบคลากรทมความรความสามารถ ประสบการณ และทศนคตท

ดในงานเพอทจะสามารถปฏบตงานทมคณภาพและทมเทใหกบองคการอยางเตมท โดย

ผบรหารพยายามหาวธการทจะท าใหบคลากรแสดงศกยภาพอยางแทจรง เชน การคดเลอก

บคคลทมประวตการท างานด การใหเงนเดอนทจงใจ การใหปฏบตงานทส าคญและทาทาย

หรอการเลอนต าแหนงงาน เปนตน อยางไรกด เราจะเหนวาถงแมหลายองคการจะพยายามทก

วธทางเพอใหสมาชกปฏบตงานอยางเตมท แตกยงประสบความลมเหลวในการกระตนและ

พฒนาขดความสามารถของบคลากร ตวอยางเชน ถงแมองคการจะท าการสรรหาและคดเลอก

22

บคลากร โดยอาศยเกณฑและมาตรฐานตาง ๆ เพอใหไดบคคลทมความสามารถเขารวมงานกบ

องคการ แตผลการท างานของบคลากรใหมอาจไมเปนไปอยางทผบรหารตองการ หรอบคลากร

ทมความสามารถและทมเทใหกบงานในอดตกลบเปนบคคลทเฉอยชาและไมสนใจงาน หรอ

บคลากรทซอสตยและจงรกภกดกบองคการกลบแสดงพฤตกรรมทจรต เปนตน จงมค าถาม

เกดขนในใจของผจดการวา “เปาหมายขององคการอาจมไดเปนสงทอยในใจของบคคล”

เราตองเขาใจและยอมรบความจรงวา บคคลและองคการจะมความตองการทแตกตาง

กน เราทกคนมใชมนษยองคการ (Organization Man) ทเกดมาเพอท างานเพยงอยางเดยว โดย

ปฏบตงานอยางเตมทจนกระทงเกษยณอายและนอนอยกบบาน เพอรอวนสดทายของชวต

เทานน เปาหมายของชวตมมากกวาการท างานเพอเปาหมายของธรกจ เราตางเปนประชาชน

เปนสมาชกของครอบครว เปนเพอน และเปนอะไรอกมากมาย ประการส าคญ เราตางตอง

พฒนาตนเองเพอความเปนมนษยทสมบรณ ขณะทองคการตองการบรรลเปาหมายสงสดท

ตองการ ซงตองอาศยการท างานหนกและความทมเทอยางจรงจงของสมาชก ดงนนแนวทางท

เปนไปไดของผบรหารคอ การสรางสมดลระหวางชวตและงานใหกบสมาชก เพอใหเขาสามารถ

ใชสวนของชวตทเกยวของกบองคการ ปฏบตงานใหเกดผลสงสด

คณภาพชวตการท างาน (Quality of Work Life) หรอ QWL หมายถง การประเมนสถานะ

ในลกษณะตาง ๆ ของงาน ซงจะเกยวของกบการสรางสมดลระหวางงานและชวตของบคคล

คณภาพชวตการท างานจะใหความส าคญกบผลของงานทมตอบคคล และประสทธภาพของ

องคการ รวมทงความพอใจของบคลากรกบการแกปญหาและการตดสนใจขององคการ

นอกจากนคณภาพชวตการท างานจะมผลกระทบตอบคคลและองคการทงในระดบมหภาคและ

จลภาค โดยเฉพาะในปจจบนทคณภาพชวตการท างานกลายเปนประเดนส าคญทางสงคมและ

เทคโนโลย (Sociotechnical) ททงบคคลและองคการตางกเปนสวนหนงของสงคมทตองอยรวม

และเกอกลซงกนและกน การศกษาคณภาพชวตการท างานเรมข นในประเทศตะวนตก ในชวง

ตอของสงคมอตสาหกรรมและสงคม สารสนเทศ เนองจากปญหาระหวางการท างานและ

คณภาพชวตของบคคล ซง Davis และ Chems (1975), Stein (1983) และทศวรรษท 1970

เนองจากเปาหมายส าคญ 3 ประการคอ

1. การเปรยบเทยบคณภาพชวตการท างาจองคนอเมรกาในปจจบนกบอดต และ

เปรยบเทยบคณภาพชวตการท างานของคนอเมรกนกบประชากรของประเทศอตสาหกรรมอน

2. เพอก าหนดกลยทธในการยกระดบคณภาพชวตการท างานใหกบแรงงานในสหรฐฯ

3. เพอรกษาและพฒนาอตราผลตภาพและประสทธภาพขององคการผานความรวมมอ

ของสมาชกในองคการ

ปจจยกระแสการพฒนาคณภาพชวตการท างานไดรบการยอมรบ และไดรบความสนใจ

ในหลายประเทศ รวมทงประเทศไทย โดยองคการตาง ๆ ในประเทศไทยไดตร ะหนกถง

ความส าคญ และเรมใหความสนใจในการพฒนาและสงเสรมคณภาพชวตการท างานใหกบ

พนกงาน เนองจากเลงเหนความส าคญของทรพยากรมนษยและการอยรวมกนในสงคม ทธรกจ

ไมสามารถสรางก าไรไดจากการเรงเราใหแรงงานปฏบตงานเพยงดานเดยว แรงงานสมควร

23

จะตองมชวตทนอกเหนอจากงาน ตลอดจนตระหนกถงประโยชนของการพฒนาคณภาพชวต

การท างานทมตอบคคลกลมตาง ๆ ซงเราสามารถสรปไดดงน

1. สรางขวญและก าลงใจในการปฏบตงานใหกบพนกงาน

2. สรางความจงรกภกด การมสวนรวม แลการเปนประชาชนขององคการ

3. พฒนาผลตภาพในการด าเนนงานขององคการทงระดบบคคล ระดบหนวยงาน และ

ระดบองคการ

4. สรางความสมพนธทดระหวางบคคลและองคการ

5. สรางภาพลกษณทดขององคการทมตอสมาชกและสงคม

6. เพมโอกาสในการเตบโตและขยายธรกจผานความเชอถอและเชอใจของชมชน

7. ชวยลดปญหาสงคมทงในระดบชมชนและระดบประเทศ

ถงแมโครงการสงเสรมคณภาพชวตการท างานจะยงไมไดรบความส าคญและเกดข นกบ

ทกองคการในประเทศไทย แตกไดรบความสนใจและการน าไปประยกตเพมข นทงโดยทางตรง

และทางออมในองคการทงภาคราชการและเอกชน นอกจากนยงเปนทนายนดทหลาย

หนวยงานไดใหความสนใจและน ามาเปนนโยบายหลก โดยเฉพาะภาคราชการทสงเสรมการ

สรางคณภาพชวตของประชาชน โดยการออกกฎหมาย ระเบยบ ขอปฏบต และการรณรงคใน

เชงสรางสรรค เพอใหองคการตาง ๆ มองเหนความส าคญ และมสวนรวมในการสงเสร ม

คณภาพชวตของพนกงาน

ดชนวดคณภาพชวตการท างาน

ถงแมคณภาพชวตการท างานจะไดรบความสนใจเพมข น แตกมไดหมายความวาการ

สรางคณภาพชวตการท างานจะสามารถน ามาปฏบตไดอยางรวดเรวและเปนรปธรรม เนองจาก

คณภาพชวตการท างานเปนศพททมความหมายครอบคลมกวางเปนนามธรรม ตวอยางเชน

Riggio (1996) ไดกลาววา เราสามารถก าหนดคณภาพชวตการท างานจากผลตอบแทนและ

ประโยชนทพนกงานไดรบโอกาสในการมสวนรวมและกาวหนาในองคการ ความมนคงในงาน

ประเภทของงาน คณสมบตขององคการ และการมปฏสมพนธระหวางสมาชกในองคการ ซงจะ

ครอบคลมเกอบทกดานทเกยวกบบคคลและถาเราไมก าหนดแนวทางปฏบตทชดเจน กจะท าให

เกดความยากและความไมแนนอนในการน าไปปฏบต โดยเฉพาะองคการธรกจทตองการ

หลกเกณฑและมาตรฐานทเปนรปธรรม เพอใชในทางปฏบตการศกษา และทบทวนการศกษา

ในอดตพบวา Walto (1975) ไดกลาวถงเกณฑในการประเมนคณภาพชวตการท างาน

(Criteria of Work Life) ทเราสามารถน ามาใชในการพจารณาคณภาพชวตของพนกงานไวดงน

1. การจายคาตอบแทนทเหมาะสมและยตธรรม (Adequate and Fair Compensation)

2. สภาพแวดลอมในการท างานทปลอดภยและถกสขลกษณะ (Safe and Healthy

Working Conditions)

3. โอกาสในการใชและพฒนาความสามารถของพนกงาน (Opportunity to Use and

Develop Worker Capabilities)

24

4. ความมนคงและโอกาสในการเจรญเตบโต (Opportunity for Continue Growth and

Security)

5. สภาพแวดลอมทางสงคมภายในทท างาน (Social Environment of Work Place)

6. การปกปองสทธของพนกงาน (Protection of Workers’ Rights)

7. สมดลระหวางงานและกจกรรมอนทอยภายนอกงาน (Balance of Work and

Nonwork Life)

8. ความรบผดชอบตอสงคมขององคการ (Organizational Social Responsibility)

ถงแมวา Walton จะก าหนดเกณฑการพจารณาคณภาพชวตการท างานอยางกวาง ๆ

โดยใหความส าคญกบปจจยเกยวของกบงานมากกวาปจจยแวดลอมของบคคล เนองจากปจจยท

เกยวของกบงานเปนปจจยทองคการสามารถตรวจสอบ และผ บรหารสามารถท าก าหนด

แนวทางในการแกไขและจดการได ขณะทปจจยภายนอกเปนสงทอยเหนอการควบคมของ

องคการ อยางไรกด ถงแมแนวความคดของ Walton จะไมสามารถประเมนคณภาพชวตการ

ท างานของบคคลไดในทกมต แตเรากสามารถใชแนวความคดของเขาในการพฒนาเกณฑและ

มาตรฐานทเหมาะสม เพอวดคณภาพชวตการท างานของสมาชกในองคการได

การสรางคณภาพชวตการท างาน

การสรางคณภาพชวตการท างาน มแนวโนมทจะเปนประเดนส าคญทมความทาทายตอ

ผบรหารในอนาคต เนองจากการจางงานโดยเฉพาะแรงงานทมฝมอ (Skill Worker) หรอ

แรงงานมความร (Knowledge Worker) ไมสามารถกระท าไดจากการใหเงนเดอนและสวสดการ

ทสงเพยงดานเดยว ในอนาคตกระแสแรงงานทมคณภาพตองการท างานในองคการทม

บรรยากาศเกอหนนตอความส าเรจและการสรางนวตกรรม ตลอดจนตองการความเปนตวของ

ตวเอง และใชชวตในดานอนใหสมบรณ เชน การมครอบครวทเปนสข การพกผอนทเตมท และ

การท าความเขาใจในตนเองและสงคม เปนตน องคการจงตองก าหนดนโยบายทชดเจนและเปน

รปธรรม เพอการพฒนาคณภาพชวตการท างานตลอดจนตองด าเนนงานอยางเปนระบบและ

ตอเนอง มใชโครงการทท าตามความนยมแบบครงเดยวเสรจ ซงตองอาศยบคคลทมความรและ

ความเขาใจมาด าเนนการ โดยผเขยนมขอเสนอแนะถงขนตอนในการด าเนนงานดงตอไปน

1. ศกษาสภาพแวดลอมและปจจยทเกยวของกบคณภาพชวตการท างานของ

บคคล โดยพจารณาภาพรวมในปจจบนของประเทศและอตสาหกรรม ตลอดจนหาขอมลการ

ด าเนนงานในการสงเสรมคณภาพชวตการท างานขององคการอนทงในและตางประเทศ เพอใช

เปนแนวทางในการศกษาและวเคราะหขอมลขององคการ

2. ท าความเขาใจสถานะในปจจบนขององคการ จากการศกษาขอมลทงในดาน

กายภาพและจตใจของบคลากร จากนนจงท าการเปรยบเทยบกบขอมลทศกษาจากภายนอก

เพอวเคราะหความแตกตางและก าหนดแนวทางในการพฒนาคณภาพชวตการท างานทเปน

รปธรรม

3. วางแผนพฒนาคณภาพชวตการท างาน โดยอาศยข อมลทไดจากการศกษา

สภาพแวดลอมและสถานะขององคการ เพอก าหนดแนวทางการด าเนนงานทงในระดบองคการ

25

และระดบบคคล โดยผวางแผนตองตระหนกวา ถงแมบคคลจะมความตองการทแตกตางกน

และองคการกไมสามารถตอบสนองความตองการไดทงหมด แตองคการกสามารถจดกลมตาม

ความตองการและสามารถตอบสนองใหดทสดได

4. ด าเนนกรพฒนาคณภาพชวตการท างาน น าแผนพฒนาคณภาพชวตการท างานท

ก าหนดข นไปวางแผนปฏบตการ และจดระบบการท างานใหเปนรปธรรม โดยจดใหมผ ท า

หนาทและมความรบผดชอบโดยตรงในการด าเนนงาน ตดตามผล และแกไขใหการด าเนนงาน

มประสทธภาพ เพอใหโครงการด าเนนไปอยางเปนรปธรรมและตอเนอง ซงผด าเนนการสมควร

ใหความสนใจกบปจจยทมอทธพลตอความส าเรจของโครงการ ตอไปน

การสนบสนนจากผบรหาร

วางแผนการด าเนนงานอยางเปนระบบ

เขาใจธรรมชาตและความตองการของพนกงาน

กระท าอยางจรงจงและตอเนอง

5. ประเมนผลการด าเนนงาน ตดตาม ตรวจสอบ และประเมนผลการด าเนนงาน เพอ

พจารณาขอบกพรองและก าหนดแนวทางในการปรบปรงการด าเนนงานใหมความเหมาะสมข น

โดยเฉพาะโครงการพฒนาคณภาพชวตการท างานทตองด าเนนงานและพฒนาอยางตอเนอง ซง

สมควรจะตองมการตรวจสอบและปรบปรงอยเสมอ เนองจากการเปลยนแปลงของปจจย

แวดลอมอาจท าใหความตองการของพนกงานและองคการเปลยนไป

สรป

ความพอใจในงาน (Job Satisfaction) หมายถงทศนคตเกยวกบงานของพนกงาน ซงจะ

เกยวของกบปจจยแวดลอมในงานของเขา เชน คาตอบแทน โอกาสในการเลอนต าแหนง ความ

กาวหนา หวหนางาน ตลอดจนเพอนรวมงาน ซงมอทธพลตอการรบรในงานของบคคล โดย

ผบรหารสมควรใหความสนใจกบขอมลเกยวกบความพอใจในงานของพนกงาน ซงในปจจบนม

เครองมอทใชวดความพอใจในงานไดอยางเปนระบบ มความเทยงตรงแมนย าสง และมความ

นาเชอถอไดหลายวธ ทงทอยในลกษณะแบบสอบถาม (Questionnaires) โดยมตวเลอกเปนมา

ตราสวนประเมนคาทผ ตอบใหตามล าดบคาน าหนกของแตละตวเลอกจนครบทกตวเลอก

เครองมอวดในลกษณะนมหลายแบบ เชน ดชนบงชงาน (JDI), แบบสอบถามความพอใจของ

มนเนโซตา (MSQ) และแบบสอบถามความพอใจคาตอบแทน (PSQ) สวนการใชกรณ

เหตการณส าคญ (Critical Incidents) เปนการวเคราะหค าตอบทผตอบเขยนบรรยายถง

เหตการณส าคญทเกดขนเกยวกบงานวา มเหตการณอะไรบางทเกดข นกบตนเอง เพอพจารณา

ความพอใจหรอไมพอใจ และการสมภาษณ (Interview) เทคนคนเปนวธวดความพอใจในงาน

ดวยการสมภาษณพดคยแบบสองตอสองกบพนกงาน ซงจะไดขอมลเชงลกมากกวาวธอน

นอกจากนการวดความพอใจในงานตองอาศยทฤษฎตาง ๆ ทเกยวกบความพอใจใน

งาน เพอค าตอบทชดเจนในแงมมทตางกน ซงม 2 ทฤษฎทไดรบความนยมคอ ทฤษฎปจจยค

ของ Herzberg ซงกลาวถง ปจจยทท าใหเกดความพอใจในงาน หรอทเรยกวา ปจจยจงใจ และ

26

ปจจยทอาจท าใหเกดความไมพงพอใจไมใชงาน หรอทเรยกวาปจจยสขอนามยหรอปจจยเพอ

การคงอย และทฤษฎคานยมของ Locke ซงเปนอกทฤษฎหนงทใหความส าคญตอเรองความ

พอใจในงาน โดยมแนวคดหลกทวาความพงพอใจในงานข นอยกบผลทบคคลไดรบจากการ

ท างานวาตรงกบทตองการมากนอยเพยงไร เชน รางวล และมความเหนวาผบรหารตองการท า

ใหพนกงานเกดความพงพอใจ กตองเอาใจใสในการปรบเปลยนแตละประเดนทเกยวกบการ

ท างาน

เนองจากมผลเสยทเกดจากความไมพงพอใจในงานอยหลายประการ องคการจงควร

หาทางยกระดบความพอใจ และปองกนมใหเกดความไมพงพอใจในงานของพนกงาน ซงม

ดวยกนหลายวธดงน จายคาจางทกคนอยางเปนธรรม ปรบปรงคณภาพการบงคบบญชา

กระจายอ านาจการควบคมในองคการ มอบหายงานใหสอดคลองกบความสนใจของพนกงาน

ใหพนกงานมสวนรวม สรางความไววางใจ และหนาทการงานทมนคง รวมทงโอกาสในการ

เจรญกาวหนา เปนตน

ความผกพนกบองคการเปนทศนคตทสะทอนความเกยวของระหวางบคคลกบองคการ

สามารถมองได 2 มมมองคอ ความผกพนอยางตอเนอง และความสอดคลองของเปาหมาย

ระหวางบคคลและองคการ โดยระดบของความผกพนแบงออกเปน 4 แบบ ไดแก แบบขาด

ความผกพน แบบผกพนมาก แบบผกพนใกลตว และแบบผกพนไกลตว ซงการทคนผกพนตอ

องคการมเหตส าคญ 3 ประการ ไดแก ความผกพนเพราะอยากอยตอ ความผกพนดวยใจรก

และความผกพนเพราะจ าตองอยตอ นอกจากน การสงเสรมใหพนกงานมความผกพนกบ

องคการมความส าคญตอการด าเนนงานขององคการในปจจบน เนองจากพนกงานทผกพนและ

ทมเทใหกบองคการนน จะชวยใหองคการด าเนนงานอยางมประสทธภาพและชวยลดตนทน

ขององคการ โดยการทจะท าใหพนกงานมความผกพนกบองคการนน ตองสรางคณภาพชวต

การท างานหรอ QWL เพราะคณภาพชวตการท างานจะมผลกระทบตอบคคลและองคการทงใน

ระดบมหภาคและจลภาพ อกทงปจจบนกระแสการพฒนาคณภาพชวตการท างานไดรบการ

ยอมรบและความสนใจในหลายประเทศ รวมทงประเทศไทย โดยองคการตาง ๆ ในประเทศ

ไทยไดตระหนกถงความส าคญ และเรมใหความสนใจในการพฒนาและสงเสรมคณภาพชวต

การท างานใหกบพนกงาน เนองจากเลงเหนถงความส าคญของทรพยากรมนษยและการอย

รวมกนในสงคม

ถงแมคณภาพชวตการท างานจะไดรบความสนใจเพมข น แตกมไดหมายความวาการ

สรางคณภาพชวตการท างานจะสามารถน ามาปฏบตไดอยางรวดเรวและเปนรปธรรม เนองจาก

คณภาพชวตการท างานเปนศพททมความหมายครอบคลมกวางและเปนนามธรรม จงตอง

อาศยเกณฑในการประเมนคณภาพชวตการท างาน ซงเราสามารถน ามาใชในการพจารณา

คณภาพชวตของพนกงาน เชน การจายคาตอบแทนทเหมาะสมและยตธรรม สภาพแวดลอมใน

การท างานทปลอดภยถกสขลกษณะ โอกาสในการใชและพฒนาความสามารถของพนกงาน

ความมนคงและโอกาสในการเจรญเตบโต เปนตน

27

ดงนนการสรางคณภาพชวตการท างานจงมแนวโนมทจะเปนประเดนส าคญทมความทา

ทายตอผบรหารในอนาคต เนองจากการจางงานโดยเฉพาะท างาน ตลอดจนตองด าเนนงาน

อยางเปนระบบและตอเนอง

28

บทท 6

การสรางทม

การสรางทมงานใหมประสทธภาพ (Creating Effective Teams)

จากผลการศกษาปจจยทมความสมพนธกบการสรางทมงานทมประสทธภาพ มสงทเราตอง

ค านงถง 2 ประการคอ

การท างานเปนทมนนมความแตกตางกนทงในรปแบบและโครงสราง

Model นตงขอสนนษฐานไววา การท างานเปนทมดกวาการท างานคนเดยว

องคประกอบหลก ๆ ทจะท าใหทมงานมประสทธภาพ ม 4 ประเภท ไดแก

1. การออกแบบลกษณะ งาน (work design)

2. องคประกอบ (composition) ของการท างานเปนทม

3. ทรพยากรและสภาพแวดลอมอน ๆ (contextual) ทมอทธพลตอประสทธภาพของทมงาน

4. กระบวนการ (process) ทเปนตวแปรสะทอนสงตาง ๆ ทมอทธพลตอการท างานเปนทม

ทมงานทมประสทธภาพใน model นหมายถงอะไร ?

รปแบบนมวตถประสงคเพอใชวดการเพมผลผลต (productivity) ของทม และส าหรบ

ผจดการไวใชประเมนผลงานของทม ตลอดจนใชวดภาพรวมเกยวกบความพงพอใจของสมาชก

ในทม

การออกแบบลกษณะงาน (Work design)

ทมทมประสทธภาพตองท างานรวมกนและรวมรบผดชอบใหงานเสรจอยางสมบรณ

สมาชกทกคนตองรวมมอกนท างานมากกวา"การมเพยงชออยในทม " การออกแบบลกษณะ

งานนตองค านงถงตวแปรตาง ๆ ดวยเชน ความเปนอสระ (freedom) การมอสระในการท างาน

(autonomy) โอกาสทจะใชทกษะและความสามารถพเศษทมอย ความสามารถโดยรวมซงตอง

ระบงานหรอผลตภณฑทตองการท าใหส าเรจ และการท างานในหนาทหรอโครงการทม

ผลกระทบตอผอนดวย มหลกฐานทแสดงใหเหนวาลกษณะทกลาวมานมผลตอการเพมแรงจงใจ

ของสมาชกในทมและเพมประสทธภาพของทมงาน การออกแบบลกษณะงานใหจงใจนกเพอให

สมาชกมความรสกรวมรบผดชอบและมความเปนเจาของงานนน และจะท าใหเขาปฏบตงานนน

ดวยความเอาใจใสมากข น

องคประกอบของงาน (Composition)

ตวแปรทมความสมพนธกบการท างานเปนทมไดแก ความสามารถ (ability)

บคลกภาพของสมาชกในทม (personality) การก าหนดบทบาทและภาระหนาทตาง ๆ (roles

and diversity) ขนาดของทม (size of the team) ความชอบ (preference) และความยดหยน

(flexibility)ของสมาชกในการท างานเปนทม ความสามารถของสมาชก (Abilities of member)

29

การท างานเปนทมจ าเปนตองมทกษะทส าคญ 3 ประการดงน

1. มสมาชกทมความเชยวชาญทางดานเทคนค (technical expertise)

2. มสมาชกทมทกษะในการแกปญหาและตดสนใจ โดยสามารถระบปญหา แสวงหา

ทางเลอกในการแกปญหา ประเมนทางเลอก และตดสนใจเลอกทางเลอกทดทสดในการ

แกปญหา

3. ทมตองมบคคลทมทกษะการฟง การใหขอมลยอนกลบ การแกปญหาความขดแยง

ตลอดจนทกษะการสรางสมพนธภาพระหวางบคคลทด (interpersonal skills)

30

บทท 7

อ านาจและการเมองในองคการ

พฤตกรรมเชงการเมองในองคการ (Political Behavior in Organization)

พฤตกรรมเชงการเมองมความสมพนธกบการใชอ านาจในองคการอยางมากดงทเฟฟ

เฟอร (Pfeffer, 1981) ไดใหนยามของการเมองในองคการวาหมายถง กจกรรมทงหลายท

สมาชกแสดงออกในการแสวงหาการสนบสนน การใชอ านาจ และการไดมาซงทรพยากร

เพอใหตนหรอกลมไดรบตามทตองการ ภายใตสถานการณทมความขดแยงและมความไม

แนนอนสง ดงนนพฤตกรรมดงกลาวทบคคลแสดงออกจงเปนพฤตกรรมเชงการเมอง

(Political behavior) ซงตองใชอ านาจหรอความพยายามเพอการบรรลเปาหมายทเปน

ประโยชนแกฝายตน

กลาวโดยสรป พฤตกรรมเชงการเมองจงมลกษณะใน 3 ประเดนตอไปน

1. เปนพฤตกรรมทอยนอกเหนออ านาจตามกฎหมายหรอระบบอ านาจทยอมรบกน

ตามปกตขององคการ

2. เปนพฤตกรรมทแสดงออกเพอประโยชนสวนตนหรอหนวยงานตน โดยไมค านงถง

ความชอบธรรมทคนอนหรอหนวยงานอนพงไดรบ

3. เปนพฤตกรรมทเกดข นดวยความตงใจและจงใจใชเพอแสวงหาอ านาจหรอการรกษา

อ านาจของตน

สาเหตของการเกดพฤตกรรมเชงการเมอง

ไมส (Miles, 1980) กลาววา พฤตกรรมเชงการเมองในองคการมาจากสาเหต 5

ประการ ไดแก ความไมชดเจนของเปาหมาย การมทรพยากรทจ ากด ผลกระทบจากเทคโนโลย

และสภาพแวดลอมการตดสนใจทขาดหลกเกณฑแนนอน และการเปลยนแปลงขององคการ

(สเทพ พงศศรวฒน, 2544)

สวนดวบรอง (DuBrin, 1998) เหนวา ความตองการมอ านาจของแตละคนมาจากเหตผล

ทแตกตางกน ซงน าไปสการพฤตกรรมเชงการเมองขนในองคการสรปได 6 สาเหต ดงน

1. การมโครงสรางแบบปรามดขององคการ (Pyramid-shaped organization)

ท าใหเกดสายงานทมอ านาจในการบงคบบญชา ลดหลนลงไปตามล าดบชน โดยผม

อ านาจมากทสดจะอยทยอดของปรามด ในขณะทผอยฐานลางสดจะมอ านาจนอยสด โครงสราง

แบบปรมดขององคการจงเปนโครงสรางทท าใหเกดพฤตกรรมเชงการเมองสง เนองจากทกคนท

อยระดบลางตางมงหวงทจะไตเตาส ต าแหนงทสงข น ซงหมายถงการมอ านาจทมากข นในการ

ตดสนใจตาง ๆ ทสงผลกระทบตอคนอนกวางขวางข น และสามารถตอบสนองความตองการ

ตนเองไดมากข น การกาวสต าแหนงทมอ านาจสงข นอยางรวดเรว ท าใหคนเหลานหนมาใช

พฤตกรรมเชงการเมองมากข น

31

นอกจากนโครงสรางแบบปรามดยงท าใหเกดการย อแยงทรพยากรตาง ๆ ทมอยจ ากดจง

เกดการใชพฤตกรรมเชงการเมองเพอใหคนทมอ านาจหนาทในการจดสรรทรพยากรดงกลาว

หนมาใหการสนบสนนตน อยางไรกตามแมแนวโนมปจจบนจะเนนการจดโครงสรางองคการ

แบบแนวนอนหรอแบบทมงาน ตลอดจนมการกระจายอ านาจความรบผดชอบในการตดสนใจ

ลงสระดบลางมากข น แตคนสวนมากยงคงพงพอใจในการแสวงหาอ านาจทตดมากบต าแหนง

ทางการอยเชนเดม การใชพฤตกรรมเชงการเมองในกรณนจงยงไมหมดไป

2. การใชเกณฑมาตรฐานแบบอตนยในการประเมนผลงาน (Subjective standard

performance)

การใชวธการแบบอตนยมโอกาสใหเกดการใชความรสกและอคตสวนตวของผประเมน ผ

ประเมนเขาไปเกยวของไดงาย ท าใหสญเสยความยตธรรมไดเพราะขาดระบบทแนนอนชดเจน

จงกลายเปนจดออนท าใหคนทตองการไดรบความดความชอบพเศษ หรอตองการใหผลประเมน

ออกมาดเพอจะไดเลอนยศต าแหนงทสงข น หนมาใชพฤตกรรมเชงการเมองดวยการเอาใจหรอ

ประจบสอพลอคนประเมนเพอใหตนไดตามทตองการ

3. สภาพแวดลอมทขาดความแนนอนและมความผนผวนสง (Environmental

uncertainty and turbulence)

คนทท างานอยในองคการทก าลงอยในภาวะขาดความมนคง และมการเปลยนแปลงสง

จะพลอยรสกขาดความมนใจตองานและองคการไปดวย และเพอความอยรอด ถาหากเกดความ

จ าเปน ตองลดขนาดขององคการใหเลกลง (downsizing) คนเหลานจงหนมาใชพฤตกรรมเชง

การเมอง เชน การเอาใจเพอใหไดใกลชดและเกดเปนคนพเศษหรอเปน “คนวงใน” ของนาย

โดยหวงวาหากมการปรบลดพนกงานตนจะมความปลอดภยไดรบการคมครองพเศษจากอ านาจ

ตดสนใจของนาย

4. การรสกขาดความมนคงดานอารมณ (Emotional insecurity)

คนประเภททไรความรความสามารถในงานหรอต าแหนงทท ามกจะขาดความมนใจ

ตนเอง จงแสดงพฤตกรรมเชงการเมองออกมาดวยการคอยประจบเอาใจนาย เพอใหนายเกด

ความรกความเมตตาแกตน ชวยใหตนรสกวามความมนคงปลอดภยข น เพราะมนายคอย

ปกปองคมครองลกษณะเชนนเปนลกษณะของคนทขาดความมนคงดานอารมณ

5. ความตองการมอ านาจบงคบคนอนในแงไมด (Machiavellian tendencies)

คนประเภทนจะใชพฤตกรรมเชงการเมองเพอแสดงวามอ านาจเหนอหรอเพอบบบงคบให

คนอนท าในสงทเปนความตองการหรอใหประโยชนแกตนโดยไมค านงวาสงนนถกตองหรอไม

6. ความขดแยงในเรองส าคญ (Disagreement over major issues)

การมงใหความคดหรอความตองการของตนชนะคกรณทขดแยงกนในประเดนดงกลาว

ท าใหเกดการใชพฤตกรรมตาง ๆ เชงการเมองข น เพอโนมนาวใจใหผมอ านาจตดสนหนมา

สนบสนนตนใหบรรลผลตามทตองการ

32

ยทธศาสตรและกลยทธเชงการเมอง (Political tactics and strategy)

เพอบรหารพฤตกรรมเชงการเมองทเกดขนในองคการใหเปนผลด รวมทงบาง

สถานการณทจ าเปนตองสรางหรอก าหนดพฤตกรรมเชงการเมองข นใหมมาใชในการบรหาร

ทามกลางภาวะการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาขององคการ ผน าจงตองเรยนรและเขาใจถงกล

ยทธเชงการเมองไมวาจะเกยวกบพฤตกรรมทมจรยธรรม (Ethical behaviors) หรอพฤตกรรมท

ไรจรยธรรม (Unethical behaviors) กตามดงจะกลาวในรายละเอยดดงน

กลยทธเชงการเมองแบบมจรยธรรม (Ethical political tactics)

เปนกลยทธทผบรหารใชเพอการไดมาซงอ านาจและการรกษาไวซงอ านาจโดยไม

กอใหเกดความเสยหายตอผอน เปนกลยทธเพอชวยใหผน าสามารถปรบตวไดกบภาวะการ

ปฏบตงานซงมไดข นกบความมเหตมผลอยางทคาดหมาย จงเปนกลยทธเชงการเมองทชวยลด

ชองวางระหวางสงทควรจะเปนตามหลกการกบพฤตกรรมอนหลากหลายทมาจากความ

ตองการของแตละคน กลยทธเชงการเมองแบบมจรยธรรมสามารถแบงออกตามวตถประสงค

ของการน าไปใชได 3 แบบ ไดแก 1) กลยทธเพอแสวงหาอ านาจ 2) กลยทธเพอการสราง

ความสมพนธ และ 3) กลยทธเพอหลกเลยงความผดพลาดเชงการเมอง

1. กลยทธเพอแสวงหาอ านาจโดยตรง (Tactics aimed directly at gaining power) ซง

ประกอบดวยเทคนคในเรองนอย 6 ประการ ดงน

1.1 การตดตอผกมตรกบผมอ านาจ (Develop power contact) โดยการออกงานสงคม

เพอพบปะสรางความสนทสนมคนเคยกบผมอ านาจ การใหความชวยเหลอตองานหรอกจกรรม

ของคนเหลานน การหาโอกาสเชญบคคลดงกลาวมารวมกจกรรมในโอกาสส าคญขององคการ

1.2 การควบคมขอมลขาวสารทส าคญ (Control vital information) เพราะขาวสารท าใหผ

นนมอ านาจ (Information is power) จงไมนาแปลกใจทผด ารงต าแหนงส าคญทางราชการท

ควบคมขอมลขาวสารทเปนประโยชนทางธรกจ หลงจากผ นนเกษยณอาย หรอลาออกจาก

ราชการ จงเปนทตองการของภาคธรกจเอกชนสง จนภาคราชการตองมกฎหามบคคลเหลานไป

ท างานทเกยวของกบภาคเอกชนเปนระยะหนงหลงออกจากราชการ เนองจากอาจสงผลเสยหาย

แกทางราชการ และไมเปนธรรมตอบรษทคแขงรายอน

1.3 ตองไวตอการรบรขอมลขาวสาร (Keep informed) อยเสมอ การรเทาทนกบ

เหตการณชวยใหสามารถปรบเปลยนกลยทธใหมไดอยางทนทวงทเมอปรากฎวาฝายตนเองอาจ

ตกอยในฐานะทเสยเปรยบ จงเปนการลดความเสยหายทเกดข นหรอเปนการเปลยนวกฤตให

กลายเปนโอกาส

1.4 การควบคมกลไกและเครอขายกลการสอสาร (Control lines of communication) ดง

จะเหนในอดตทมเหตการณตอสปฏวตรฐประหาร จะมการเขาควบคมกลไกเครองมอและ

เครอขายการสอสาร เชน วทย โทรทศน และหนงสอพมพอยางทนท เพราะเปนแหลงเผยแพร

ขาวสารอนทรงพลงตอการแพชนะในการด าเนนงานขององคการกมลกษณะทไมแตกตางกน

1.5 การดงผเชยวชาญภายนอกเขามา (bringing in) โดยเฉพาะผเชยวชาญทมประวตด

เปนทยอมรบของคนในองคการวาจะสามารถชวยคลคลายปญหาทเกดข นในองคการได ทงยง

33

ชวยเสรมบารมใหกบผบรหารเพราะท าใหงานความส าเรจและทกฝายรสกพงพอใจ แตมขอพง

ระวงในการน าผ เชยวชาญภายนอกตองใชวธทแยบยลตองเปนทยอมรบของฝายตาง ๆ ท

เกยวของและตองมนใจในความเปนกลางจรง

1.6 การใชวธปรากฏตวข นอยางทนควน (Making a quick showing) โดยเฉพาะเมอเกด

เหตการณส าคญเฉพาะหนาข น เชน ผบรหารระดบสงออกปรากฎตวทนททเกดอบตเหต

รายแรงการจบยาเสพตดรายใหญ เปนตน ซงเปนวธประชาสมพนธตนเองทด ท าใหสาธารณะ

ชนเหนวาเปนคนเอาใจใสงานและมความสามารถสง

2. กลยทธเพอสรางความสมพนธ (Tactics aimed at building relations)

เปนกลยทธเพอสรางสมพนธภาพเชงบวกกบบคคลทตองการ ตลอดจนเครอขายสมาชก

และผเกยวของเพอหวงผลดานความชวยเหลอทงในปจจบนและตอไปในอนาคต ซงใชกลยทธ

การเมองตอไปน

2.1 การแสดงความจงรกภกด (Display loyalty) เพราะพนกงานทจงรกภกดยอมมคณคา

และสรางความเจรญกาวหนาใหแกองคการไดมาก แตมขอระวงตองไมใหจงรกภกดจนเกนเลย

เพราะจะท าใหเกดหลงตว ส าคญผดวา องคการของตนท าผดไมได ซงเปนเรองเสยหายตอ

องคการทยงตองการค าวพากษวจารณเพอน ามาปรบปรงพฒนาใหดยงข น

2.2 น าเสนอสงทนาปรบใจ (Manage your impression) เชน ใชกจกรรมหรอพฤตกรรม

ทจะสงเสรมภาพลกษณทดใหแกตน รวมถงการปรบปรงบคลกภาพและการแตงกายทเหมาะสม

วธการพดจาทไพเราะนาเชอถอและการน าเสนอความคดทเฉยบแหลมนาสนใจ การพดถง

ความส าเรจหรอจดยนทดขององคการตอสวนรวม เชน การประกอบธรกจบนพนฐานของการม

จรยธรรมซอสตยตอลกคาเปนตน

2.3 หาชองทางใหลกคาทพงพอใจผลงานของทานมโอกาสไดพบกบนาย (Ask satisfied

customers to contact your boss) ขอมลทนายไดรบโดยตรงจากลกคาจะมน าหนกมากทสงผล

มาถงตวทานมากกวาการรบฟงจากเพอนรวมงานหรอจากลกนองของทาน ดวยเหตทคนทงสอง

กลมหลงกอาจก าลงเลนเกมสการเมองอยกบทานไดเชนกน

2.4 ใชความสภาพออนนอม ความนาคบหาและคณลกษณะเชงบวกท ทานม

(be courteous, pleasant and positive) โดยมความเหนของผเชยวชาญดานบคคลวา

คณสมบตดงกลาวคอเกณฑขอแรกในการพจารณาจางคนเขาท างาน และเชนเดยวกนกจะถอ

เปนเกณฑขอสดทายทจะเลกจางพนกงาน (เมอพนกงานมเกณฑขออนครบถวน)

2.5 ใชวธการขอค าแนะน า (Ask advice) ถาหวหนาขอค าแนะน าจากลกนอง ลกนองก

จะเกดความภมใจและรสกวาตนมคณคา การขอค าแนะน าจากคนนอกวงการ อาจไดมมมอง

ใหมทมประโยชน การขอค าแนะน าเปนการบอกถงความไววางใจตอการตดสนใจและเปนการ

ใหเกยรตผอน

2.6 ใชวธการสงบตรถงบคคลตาง ๆ ในวาระส าคญ เชน บตรขอบคณทใหค าแนะน า

หรอใชบรการ ซงเปนกลยทธเชงการเมองทส าคญถงกบผบรหารบางคนยอมเขยนขอบคณดวย

ลายมอตนเองถงพนกงานหรอลกคา เพอสรางสายสมพนธและความประทบใจข น

34

3. กลยทธเพอหลกเลยงการผดพลาดงาย ๆ เชงการเมอง (Avoiding political

blunders)

เปนกลยทธทใชในการคงอ านาจหรอบารมไว ดวยการระมดระวงการผดพลาดในเรอง

งาย ๆ แตมผลเชงการเมองสง ซงไดแก

3.1 เวนการวจารณนายตอหนาสาธารณชน (Criticizing the boss in a public forum)

คนโบราณมกสอนใหรจกชมคนตอสาธารณชนแตวพากษวจารณกนเมอยสวนตว (Praise in

public and criticize in private)

3.2 อยาปฏบตการขามหวนาย (Bypassing the boss) เพราะท าใหนายรสกวาลกนอง

กระดางกระเดองไมใหเกยรตและความนบถอ และทส าคญท าใหนายอาจเสยหนา ถกคน

ภายนอกมองวานายไมมความสามารถ และทรนแรงอาจกระทบตอต าแหนงของนายได แต

โดยรวมเกดภาพลบตอผกระท าดวย

3.3 หลกเลยงการปฏเสธตอขอเสนอของฝายบรหารระดบสง (Declining an offer from

top management) การปฏเสธผบรหารของตนถอเปนความผดพลาดทางการเมองทส าคญ

เพราะจะไมไดรบไววางใจจากหวหนาอกตอไป สงผลกระทบตออาชพและความกาวหนาใน

หนาทการงานตามมา

3.4 อยาเผาสะพานของตนเอง (Burning your bridge) ไดแก การต าหนตเตยนนายคน

เกาทหมดอ านาจหรอพนจากองคการไปแลว ซงความจรงยงอาจเปนสะพานชวยเชอมโยงกบ

นายคนใหมใหเกดประโยชนแกตน นอกจากนพฤตกรรมเชนนอาจถกมองในแงลบจากนายคน

ใหมวาเปนคนทไมจรงใจตอไปในอนาคต กจะปฏบตกบนายคนอนดวยวธเดม จงดเปนคนไมนา

คบหรอไววางใจ

กลยทธทางการเมองแบบไรจรยธรรม (Unethical political tactics)

เปนการกระท าหรอพฤตกรรมใหไดมาซงอ านาจหรอใชอ านาจไปในทางทไมสจรตเพอให

ไดประโยชนสวนตน จงเปนกลยทธเชงการเมองทเปนแงลบ ไดแกตวอยางตอไปน

1. ใชวธการแอบแทงขางหลง (Back stabbing)

โดยแสดงออกนอกหนาในสาธารณชน ใหเหนวา ตนมความปรารถนาด มความซอสตยและอย

ในฐานะหวอกเดยวกนกบหวหนา จนเกดตายใจและเชอใจสนท มอบความไววางใจดานตาง ๆ

ใหท าพรอมกบมอบหมายอ านาจให จากนนกแอบใชการบอยท าลายอยเบองหลงโดยหวหนาไม

ทนระวง เชน แอบปลอยขาวลอ ใชใบปลว บตรสนเทห ใชมอทสาม ยแหย เปนตน เพอท าลาย

ความนาเชอถอและการยอมรบตออ านาจของนายใหเสอมถอยลง จนตองหลดจากต าแหนงแลว

ตนมโอกาสเขามาแทนภายหลง

2. ใชวธกดดนขมขใหอยในภาวะจ ายอม (Undue pressure)

เชน ถาคณยอมอยในโอวาท เปนพวกฉน คณกจะไดรบผลตอบแทนและการยอมรบแบบคนวง

ในทมอภสทธเหนอคนอน แตถาปฏเสธนอกจากไมไดอะไรแลว ยงอาจถกกลนแกลงดวยวธ

ตาง ๆ เสมอนเปนปฏปกษหรอเปนคนวงนอก

35

3. ใชวธยกขนใหสงกอนปลอยใหตกลงมา (Setting a person up for failure)

เปนเกมส การเมองทใชท าลายคแขงดวยการสนบสนนใหตองรบงานหรอหนาทต าแหนงทยาก

ตอการส าเรจ หรอทผนนไมถนดไมมความสามารถ เพอใหพบกบความลมเหลวเสมอนการตก

ลงมาจากทสงจนสดทายคแขงตองหลดจากต าแหนงและวงจรอ านาจ

4. กลยทธแบงแยกแลวปกครอง (Devided and ruled)

เปนวธยใหคนแตกแยกออกเปนกลมทไมไววางใจและระแวงตอกน คอยจองทะเลาะท าลาย

กนเอง จนไมมเวลามาสนใจตอความบกพรองของหวหนา ท าใหหวหนาสามารถอยในต าแหนง

ไดอยางมนคง เปนกลยทธทไรคณธรรมซงท าลายองคการเพอการอยรอดของตน

กลาวโดยสรป การมพฤตกรรมเชงการเมองในองคการ โดยเฉพาะเปนการเมองทไร

จรยธรรมทมากเกนไปแลว นบวาเปนเรองทสรางความเสยหายใหแกองคการอยางยงเปนสงท

ไมพงปรารถนาแตไมสามารถขจดใหหมดไปจากองคการได จงเปนหนาทของผบรหารทจะตอง

มยทธศาสตรในการควบคมการเมองในองคการ จะตองตระหนกถงสาเหตและตองเขาใจ

เทคนควธการแกไขเมอเกดข นและทส าคญกวากคอ การปองกนมใหพฤตกรรมเหลานนเกดข น

ในองคการ ผน าจะตองบรหารงานดวยระบบคณธรรม ใชหลกความเปนธรรมทเสมอภาคกบทก

คน ยดหลกของความโปรงใสในการท างาน สรางระบบการเสอสารแบบเปดเผย หลกเลยงการ

สรางระบบคนวงในคนวงนอกในองคการ ผน าตองแสดงใหชดเจนเปนนโยบายทจะไมยอมรบ

การใชพฤตกรรม การเมองตอกน และส าคญเหนออนใดกคอ ผน าตองแสดงพฤตกรรมทดให

เปนแบบอยางแกคนอนในองคการ หนาทพนฐานอยางหนงของการบรหารคอการเปนผน า การ

เปนผน าคอการใชอทธพลและการจงใจบคคลอนใหท างานรวมกน เพอบรรลเปาหมายของกลม

หรอองคการ เหตผลหนงทท าใหบคคลยอมรบการเปนผน าเพราะผน ามอ านาจ การไดมซง

อ านาจและวธการใชอ านาจอยางมประสทธภาพจงเปนเรองหนงทมความส าคญตอความเปน

ผน า

ประเภทของอ านาจ

อ านาจในการท างานหรอการบรหารงานอาจเรยกรวมวาเปนอ านาจในการบรหาร แยก

ไดเปนสองสวนคอ อ านาจตามต าแหนง และอ านาจสวนบคคล

อ านาจตามต าแหนง

เปนอ านาจทเกดจากพนฐานของสงทมมาพรอมกบต าแหนงงานทผบรหารหรอผน า

สามารถใหแกบคคลอนได จะมโดยทนทเมอไดรบต าแหนงตามสายงานในแตละองคการ จะถก

ใชอยางไรและประสบความส าเรจเพยงไหนมความแตกตางกนระหวางผบรหารแตละคน แต

อ านาจเหลานจะหมดไปเมอพนจากต าแหนง ไดแก อ านาจตามกฎหมาย อ านาจการบงคบ

อ านาจการใหรางวล และอ านาจทางขอมล

อ านาจตามกฎหมาย (legitimate power)

เปนอ านาจทเกดจากบทบาทและหนาทความรบผดชอบตามต าแหนงทบคคลด ารงอย

ท าใหมอทธพลโดยตวมนเองตอบคคลทเกยวของในหนวยงานหรอองคการนน เชน อ านาจของ

36

นายจาง หรอผจดการบรษท หรออ านาจของเจาพนกงานตามกฎหมาย เชน ต ารวจ ผพพากษา

ผทเกยวของหรอผใตบงคบบญชาจะตองยอมรบการกระท าและปฏบตตามค าสงหรอขอก าหนด

จากบคคลซงมอ านาจตามกฎหมายนโดยมอาจหลกเลยง แมวาการยอมรบนนท าใหมขอจ ากด

ในพฤตกรรมบางอยางกตาม อ านาจตามกฎหมายมกจะใชกนเสมอในกรณเพอลดการขดแยง

เชน เมอผมอ านาจท าหนาทเปนคนกลางไกลเกลยกรณทขดแยงกน หรอเมอตองการใหผทม

อ านาจนอยกวายนยอมกระท าตามทตนเองตองการ

อ านาจการบงคบ (coercive power)

บคคลจะมอ านาจการบงคบเมอเขาสามารถก าหนดการลงโทษ และยกเลกรางวล หรอ

สทธทเคยมของบคคลอนในกลมได ถาการปฏบตของคนเหลานนไมเปนทถกตองพอใจ

ต าแหนงตางๆ มอ านาจนในระดบทแตกตางกน การลงโทษพนกงานคนหนงทท างานไมเปนท

พอใจของผน าจะเปนการสรางความกดดนตอพนกงานคนอนๆ ใหพยายามท างานใหถกตอง

และเปนทพอใจมากข น พนกงานจะหลกเลยงผน าทใชอ านาจการบงคบและรสกไมชอบผน า

พนกงานอาจกระท าตามทผน าตองการแตไมอยากมปฏสมพนธตอกนอก ถาการใชอ านาจน

กระท าโดยโปรงใส ใหเปนทเขาใจชดเจนถงเหตผล ผลดกมมาก

อ านาจการใหรางวล (reward power)

บคคลจะมอ านาจการใหรางวลเมอเขาสามารถใหสงซงเปนคณประโยชน สงทคนอน

ตองการและพอใจ หรอขจดความทกขความเดอดรอนใหแกคนอนได เมอคนเหลานนได

ปฏบตการอยางใดอยางหนงแลว อ านาจนจะมากหรอนอยเปนไปตามระดบทบคคลอนประเมน

คณคาของสงทจะไดรบ และโอกาสทจะไดรบสงนน ถาอยในระดบสงกท าใหมอ านาจมาก แตถา

อยในระดบต าอ านาจนจะลดนอยลงไป การใชอ านาจการใหรางวลท าใหผปฏบตงานมความ

มงมนไปขางหนา พนกงานจะพยามท าตามขอก าหนดหรอค าสง คอยเสนอตวเพอท างาน เพม

ความชอบพอในตวผน า และมปฏสมพนธดวยในทางทด แตอ านาจการใหรางวลกมผลรายใน

บางเงอนไข เชน การใหรางวลทมากเกนไปอาจท าใหเกดขอสงสยข นในพนกงานบางสวนวาเขา

ก าลงถกซอเพอใหท าอะไรทไมเหมาะสมบางอยางตอไป ท าใหพนกงานสวนนเรมลงเลทจะ

ท างานตอไป บางกลมอาจเรมตอตานกได

อ านาจทางขอมล (informational power)

บคคลจะมอ านาจทางขอมลเมอผอนรบรวาเขาเปนแหลงของขอมลขาวสารส าคญแหง

เดยว ซงไมอาจหาจากทอน และขอมลนนเปนประโยชนตอการท างานหรอตอการบรรล

เปาหมายอยางใดอยางหนงได อ านาจนเกดจากการแสดงความคดเหนหรอขอโตแยงโดยม

ขอมลอางองทชดเจนนาเชอถอ ต าแหนงผน าในองคการจะเปนผทสามารถเขาถงขอมลทางลก

ขององคการไดมากตามระดบของต าแหนง ท าใหหวหนางานสวนใหญมอ านาจทางขอมลใน

ระดบหนง

อ านาจสวนบคคล

เปนอ านาจทเกดจากการรบรของบคคลอนทมตอผน า เปนคณลกษณะพเศษสวนบคคล

ทผน าแตละคนม พ นฐานทส าคญสองอยางไดแก อ านาจความเชยวชาญ และอ านาจการอางอง

37

อ านาจความเชยวชาญ (expert power) บคคลจะมอ านาจความเชยวชาญเมอบคคล

อนรบรและเหนประจกษในความรพเศษหรอความช านาญพเศษบางประการในตวเขา เปน

ความเชยวชาญและความรทเชอถอได เชอมนได ผทมอ านาจนจะดงดดใหคนไปปรกษาหรอ

พงพาทางความคด เมอตองการความกระจางในเรองทเขามความเชยวชาญ เขาสามารถให

ค าตอบหรอความถกตองได อ านาจนอาจมผลเสยอยบาง ถาท าใหคนอนๆ ในองคการม

ความรสกวาตวเองไมมความหมาย

อ านาจการอางอง (referent power) บคคลจะมอ านาจการอางองเมอคนอนๆ อยากจะ

เปนหรออยากจะท าเชนเดยวกบตวเขา เปนความสามารถทจะปลกเราความเคารพ ความชนชม

และความจงรกภกดใหเกดข นตอตวผน า อ านาจนอยบนพนฐานทางบารมของผน า พนกงานม

ความตองการผกพนหรอเอาแบบอยางจากผน ามากเทาไร อ านาจการอางองกมมากเทานน คน

ทมอ านาจการอางองสงสามารถมอทธพลตอการคดการกระท าของผอนไดมาก

การใชอ านาจ

อ านาจทผน าใชออกไปเพอใหมอทธพลตอพฤตกรรมของผอนอาจไดรบปฏกรยาโตตอบ

กลบมาในสามลกษณะ คอ

1) แสดงความผกพนยอมรบอยางกระตอรอรนและท างานหนกเพอใหบรรลเปาหมาย

2) แสดงอาการยนยอม แตไมกระตอรอรน ไมแสดงอาการทอแท จะใชความพยายาม

แตนอยในการท าตามค าสงของผน า และ

3) แสดงการตอตานขดขวางเปาหมายของผน าและพยายามหลกเลยงทจะปฏบตตาม

นอกจากนปฏกรยาทโตตอบยงขนอยกบทมาของอ านาจและวธการใชอ านาจอกดวย ซง

มแนวทางทไดเสนอแนะไวคอ

1. พนกงานโนมเอยงทจะแสดงความผกพนกบการใชอ านาจการอางองหรอความ

เชยวชาญ และยงมความพอใจและปฏบตงานไดดข น

2. พนกงานจะแสดงอาการยนยอมเมอผน าใชอ านาจตามกฎหมาย ควบคมขอมล และ

การใหรางวล

3. พนกงานจะแสดงอาการตอตานเมอผน าใชอ านาจการบงคบ

ดงนนผน าทมประสทธภาพจะพยายามใชอ านาจการบงคบตอเมอมความจ าเปนทสด

เทานน ผน าประเภทนพบวาเขาอาจเพมอ านาจ โดยการแบงปนอ านาจใหพนกงานอกดวย คอ

“ผน าจะมอ านาจมากข น ถาหากใชอ านาจใหนอยลง” อ านาจทแทจรงมาจากการใหอ านาจแก

บคคลอนทอยในต าแหนงทกระท าไดดกวาเจาของอ านาจ ผน าทใชอ านาจอยางอวดดมกไดรบ

การตอตานมากกวาผน าทออนนอมถอมตนการใชอ านาจอยางถกตองของผน าจะจงใจและม

อทธพลตอบคคลอนใหท างานหนกเพอบรรลเปาหมายขององคการ ในขณะเดยวกน การใช

อ านาจอยางไมถกตองจะสามารถท ารายองคการและผลการด าเนนงานขององคการได ผน าจง

38

ตองใชอ านาจทมอยอยางเหมาะสมเพอสรางความไววางใจ ความเชอมนและความผกพน

รวมกนของสมาชกในองคการ

แนวทางการใชอ านาจ

การใชอ านาจการอางอง เพอเพมพนอ านาจการอางอง ผน าควรเลอกพนกงานทมภม

หลงคลายคลงกบตวเอง เชน วาจางพนกงานทจนการศกษาจากสถาบนเดยวกบตน อกวธการ

หนงคอการเปนแบบจ าลองบทบาท โดยทผน าจะปฏบตตนเหมอนกบทตองการใหพนกงาน

ปฏบตตาม พนกงานจะผกพนกบผน าทมอ านาจการอางองโดยพยายามเอาอยางพฤตกรรมของ

ผน า นอกจากนนผน าจะตองไววางใจผรวมงานและพนกงาน ปองกนผลประโยชนของพนกงาน

ไวตอความตองการและความรสกของพนกงาน

การใชอ านาจตามกฎหมาย

โดยทวไปผ น าใชอ านาจตามกฎหมายดวยการสงการใหพนกงานกระท าบางสง

บางอยางอยางเปนทางการผน าควรระมดระวงใหค าสงเปนไปอยางสภาพและจรงใจ และอยางม

ความเชอมนดวย ตองรบผดชอบและควบคมสถานการณ ผน าทกลาววา “ไมแนใจวามอ านาจ

หนาททจะกระท าสงน แต.. “ อาจท าใหขาดความผกพนและการปฏบตตามได นอกจากนค าสง

ตองมความชดเจน ผน าตองตรวจสอบวาพนกงานเขาใจค าสงอยางถกตอง และมนใจวา

เหมาะสมและชอบธรรมตอสถานการณ จงจ าเปนตองอธบายถงเหตผลของค าสง เพอให

พนกงานทราบ จะไดกระตอรอรนตอการปฏบตตาม การใชอ านาจตามกฎหมายเปนประจ าจะ

เสรมแรงความชอบธรรมของอ านาจในสายตาของพนกงาน การปฏบตตามอ านาจตาม

กฎหมายควรเปนบรรทดฐาน เพราะถาพนกงานปฏเสธค าสงแลว ฐานอ านาจของผน าจะลด

นอยลง ผน าจงตองบงคบการปฏบตตามถาจ าเปน

การใชอ านาจการใหรางวล

เปนฐานอ านาจทใชไดงายทสด และสามารถเพมคณคาของอ านาจไดเพยงแตคนหาวา

พนกงานไดปฏบตตามค าสงหรอไมกอนใหรางวล มฉะนนพนกงานจะไมรบรความเชอมโยงกน

ระหวางการท างานกบรางวล ค าสงตองมทงเหตผลและความเปนไปได เพราะรางวลจะไมจงใจ

ถาคดวาค าสงไมควรปฏบตตามหรอไมสามารถท าใหเปนจรงได นอกจากนน รางวลจะตองไม

ถกรบรวาเปนสนบนหรอขอเสนอทมเลหกล และประการส าคญถารางวลไมมประโยชนหรอเขา

รบรวาผน าไมสามารถใหเขาไดอยางแทจรง ผน ากไมอาจจงใจพนกงานได และจะถกเพงเลง

สงสยในความสามารถของผน าในการใหรางวลมากข น

ก า ร ใ ช อ า น า จ ก า ร บ ง ค บ

เปนวธการใชอ านาจทยงยากทสด เนองจากอ านาจการบงคบท าใหเกดความไมพอใจ

และท าลายอ านาจการอางองลงได จงไมควรใชบอยครงหรอควรไมใชเลย ความคาดหวงจาก

อ านาจการบงคบคอการใหพนกงานปฏบตตามเทานน สวนใหญการตอตานจะเกดข นเสมอ

39

โดยเฉพาะเมอใชในวธทเปนศตรหรอเพทบายบางอยาง แนวทางการใชอ านาจการบงคบจงตอง

ใหพนกงานไดทราบกฎและการลงโทษจากการละเมด เพอปองกนการละเมดโดยบงเอญได

เพราะการมองขามการละเมดขอบงคบอาจท าลายกฎหรออ านาจตามกฎหมายของผน าได หาก

จะใชบทลงโทษตองมค าเตอนกอนการลงโทษ การละเมดกฎครงแรกอาจเพยงแตเตอนตอผลท

จะเกดหากละเมดอกครงหนง แตหากละเมดอยางรนแรงตองลงโทษทนท การรกษาระเบยบ

วนยตองด าเนนการอยางสม าเสมอและเปนแบบอยางเดยวกน กอนลงโทษพนกงาน ผน าควร

ไดรบขอมลทสมบรณในเรองทเกดข นกอน เพราะการลงโทษคนทไมผดจะกระจายความไม

พอใจในหมพนกงานไดมาก ความเชอถอไดของผน าตองรกษาไว ผน าทขมขเปนประจ าไม

สามารถลงโทษไดจะสญเสยทงความเคารพและอ านาจ โดยทวไปความรนแรงของการลงโทษ

ควรสอดคลองกบความรนแรงของการฝาฝน

การใชอ านาจความเชยวชาญ

เปนการสงเสรมภาพพจนของความเชยวชาญโดยการใหคนอนรถงระดบการศกษา

ประสบการณ และความส าเรจของผน า แตไมควรแสรงท ารในสงทไมรจรง เพราะจะท าให

สญเสยอ านาจความเชยวชาญอยางรวดเรว ตองแสดงความเชอมนและกลาตดสนใจและแสดง

ความเขาใจในสถานการณทรบผดชอบอยางมนใจ ตดตามใหทนการพฒนาทเกยวกบงานของ

ตน ขององคการและเรองทเปนความเชยวชาญ และตองระมดระวงไมอวดความเชยวชาญหรอ

กระท าตนเปนผทรไปทกอยาง

แนวทางการเพมอ านาจของผน า

ผ น าหรอผ บรหารทประสบความส าเรจมกจะสามารถสรางและรกษาอ านาจตาม

ต าแหนงและอ านาจสวนบคคลไวในระดบทสงได ทเรยกกนวาครองอ านาจกคอ พฤตกรรมทมง

พฒนาความสมพนธทท าใหผอนปฏบตตามได อ านาจของผน าจะเกยวของในความสมพนธสาม

แบบ คอ จากบนลงลาง จากลางข นบน และตามแนวนอน เมอสมพนธกบระดบบนหรอหวหนา

จะตองใชอ านาจสวนบคคลเพอมอทธพลตอผ ทสงกวาตน เมอสมพนธกบระดบลางหรอ

พนกงานสามารถใชไดทงอ านาจตามต าแหนงและอ านาจสวนบคคล แตเมอสมพนธตาม

แนวนอนในระดบเทาเทยมกนหรอกบบคคลภายนอกจ าเปนตองใชอ านาจสวนบคคลเพอม

อทธพลตอคนเหลานน การเพมอ านาจตามต าแหนง เพมสงข นไดเมอผน าสามารถแสดงให

บคคลทวไปเหนวาหนวยงานของตนมความเกยวพนกบเปาหมายขององคการโดยรวมสงมาก

สามารถตอบสนองความตองการเรงดวนขององคการไดด แนวทางทวไปในการเพมอ านาจตาม

ต าแหนงคอ

1. เพมบทบาทในการรบผดชอบดานขอมลทผานหนวยงาน และขยายเครอขายการ

ตดตอสอสารกบหนวยงานใหมากข น

2. สรางดลยพนจสวนตวจนสามารถมสวนรวมในการตดสนใจขนแรกในโครงการ

ส าคญขององคการ

40

3. ท าใหงานมความยงยากในการประเมนโดยมค าบรรยายงานทคลมเครอ หรอสราง

ภาษาพเศษภายในงานของตน

4. หาโอกาสทจะไดรบการยกยองสวนบคคล โดยการตดตอกบบคคลส าคญหรอผ

อาวโส มสวนรวมในการแกปญหาเฉพาะหรอรายงานความส าเรจทเปนประโยชนตอองคการ

5. เพมความเกยวพนของงานใหกลายเปนผประสานงานภายในหรอภายนอก เปนผ

ตรวจสอบหรอประเมนกจกรรม หรอเปนผฝกอบรมหรอทปรกษาแกผท างานใหม

การเพมอ านาจสวนบคคล

เกดจากลกษณะสวนบคคลซงมฐานจากความเชยวชาญและการอางอง แตกสามารถเพมเตมได

อกเมอไดรบต าแหนงผน า ดงน

1. เพมเตมความรและขอมลเฉพาะดานจากการศกษา ฝกอบรม และประสบการณตรง

2. ปรบปรงบคลกภาพ โดยเสรมลกษณะทนาชนชอบเพอใหมลกษณะดงดดสวนบคคล

ทงทางกายและพฤตกรรมทวไปซงสงเสรมคานยมทส าคญ

3. แสดงใหเหนถงความพยายามในการท างานหนกอยางรบผดชอบและ

41

บทท 8

ภาวะผน า

การศกษาภาวะผน าอยางมระบบไดด าเนนการตอเนองมารวมรอยป เกดมมมองและ

ความเชอตาง ๆ ทพฒนามาเปนทฤษฎภาวะผน าจ านวนมากมาย ในทนจะแบงเปนกลมทฤษฎ

และยกมาเปนตวอยางเพยงบางทฤษฎ เรมดวยทฤษฎคณลกษณะของผน า กลมทฤษฎเชง

พฤตกรรม ตวอยางบางทฤษฎเชงสถานการณ ทฤษฎผน าเชงวรบรษ หรอภาวะผน าใหมโดย

เสนหาบางทฤษฎ และประเดนทเปนแนวโนมทเกยวกบภาวะผน าในอนาคต

ความหมายของภาวะผน า

มค าส าคญอย 2 ค าทจ าเปนตองเขาใจในเรมแรก กคอค าวา “leadership” ซงมก

เรยกวา “ภาวะ ผน า” หรอ “การเปนผน า” กบอกค าหนงคอ “Management” ซง

เรยกวา “การบรหาร” หรอ “การบรหารจดการ” ทงสองค ามความหมายแตกตางกน โดยม

นกวชาการคนส าคญใหทศนะไว ดงน

คอตเตอร (Kotter, 1999) แหงมหาวทยาลยฮารวารด กลาวไววา การบรหาร

จดการ (Management) หมายถง ความสามารถในการเผชญกบสถานการณทสลบซบซอน

ได การบรหาร จดการทดท าใหเกดความเปนระเบยบเรยบรอยในแง มแผนงานทเปนทางการ

มโครงสรางขององคการทแนนอนชดเจน และมการก ากบดแลใหการด าเนนงานเปนไปตาม

แผน สวนภาวะผน าหมายถง ความสามารถในการเผชญกบภาวะการเปลยนแปลงได โดยม

ผน าเปนผสรางวสยทศนใหเปน ตวก ากบทศทางขององคการในอนาคต จากนนจงจดวางคน

พรอมทงสอความหมายใหเขาใจวสยทศนและสรางแรงดลใจแกคนเหลานน ใหสามารถเอาชนะ

อปสรรคเพอไปสวสยทศนดงกลาว

เฮาส (House, 1996) แหงมหาวทยาลยเพนซลเวเนย มความเหนคลองจองกบ

ทศนะดงกลาว โดยเหนวา ผบรหาร (Manager) คอ ผใชอ านาจทางการ (Authority) ซงมากบ

ต าแหนงทไดรบแตงตงเพอใหสมาชกขององคการยอมปฏบตตาม การบรหารจดการจง

ประกอบดวยการน าวสยทศนและกลยทธของผน าลงสการปฏบต การประสานงานและการจด

คนท างานในองคการ ตลอดจนการแกปญหาประจ าวนทเกดจากการปฏบตงานอยางไรกตาม

ไดมผใหนยามความหมายของภาวะผน าจ านวนมากมายหลายรอย นยามแตนยามทเลอกใชใน

บทน ไดใหความหมายของ ภาวะผน าวา เปนความสามารถในการมอทธพลตอกลมเพอให

ด าเนนงานไดบรรลเปาหมาย ทงนแหลงทมาของ การมอทธพล อาจเปนอยางทางการ เชน

ไดก าหนดชดเจนมากบต าแหนงทางบรหารขององคการนนวามอ านาจอะไรบางเพยงไร ดงนน

การไดรบบทบาทการเปนผน าในต าแหนงบรหารกท าใหบคคลนนไดรบอ านาจและเกดอทธพล

ตอผอนตามมา อยางไร กตามความเปนจรงพบวา ไมใชผน าทกคนทสามารถเปนผบรหาร

(Not all leaders are managers) และเชนเดยวกน กไมใชผบรหารทกคนทสามารถเปนผน า

(Not all managers are leaders) ดวยเหตนเพยง แคองคการไดมอบหมาย อ านาจหนาท

ใหแก ผบรหารนน ยงไมมหลกประกนอยางเพยงพอวาผนนจะสามารถในการน าไดอยางม

ประสทธผล ทงนอาจมอทธพลจาก ปจจยแวดลอมภายนอกทมผลกระทบมากกวาอทธพลท

42

ก าหนดตามโครงสรางองคการกได หรอกลาวอกนยหนงไดวา ผน าสามารถเกดข น จากกลม

คนใหการยอมรบนบถอไดเชนเดยวกบทมาจาก การแตงตงอยางทางการ ในองคการทด

จ าเปนตองมทง ภาวะผน าและการบรหารจดการ ทเขมแขงจงจะท าใหเกด ประสทธผลได

สงสด โดยเฉพาะภายใตภาวะของโลกทมพลวตสง ยอมตองการไดผน าทกลาทาทายตอการ

ด ารงสถานภาพเดม มความสามารถในการสรางวสยทศน และสามารถในการดลใจสมาชก ทง

องคการใหมงตอความส าเรจตามวสยทศนนน แตเรากยงตองมการบรหารทสามารถก าหนด

รายละเอยดของแผนงาน สามารถออกแบบโครงสรางทมประสทธภาพขององคการ รวมทง

ตดตามตรวจสอบดแล การปฏบตงานประจ าวนอกดวย

คณสมบตของการเปนผบรหาร และผน าทด

จรยธรรม Ethical Behavior

ทฤษฏภาวะผน า

ทฤษฏภาวะผน า ทส าคญ ม 3 ทฤษฏ คอ

1.) ทฤษฎคณลกษณะผน าหรอทฤษฎอปนสย (Trait Theory)

หลก บคคลเปนผน าเพราะ มบคลกลกษณะ ความสามารถทเหมาะสมกบการเปนผน า

(รปรางหนาตา สตปญญา วสยทศนมความสามารถเหนอคนอนความประพฤตดมนษยสมพนธ

ทด )โดยคณลกษณะทเดนชด คอ

- มความรความสามารถในการงาน

- เขารวมกจกรรมดวยใจรก

- ไดรบการยอมรบจากสมาชก สมาชกเตมใจท างานรวม

2. ทฤษฎ สถานการณ (Situation Theory)

หลกการ ผน าเกดจากสถานการณบางอยางผลกดนใหบคคลตองแสดงบทบาทผน า

หรอตองพฒนาลกษณะผน าข นมา (ฮตเลอร มสโสลน หรอ เหมาเจอตง) ทฤษฏนยอมรบ

ความสมพนธของผน าและกลม ผน าตองครองใจปวงชนผแวดลอม

3. ทฤษฎปฏสมพนธ (Interaction Theory)

หลกการ ความเปนผน าเกดจากปฏสมพนธ ความเปนผน า+สถานการณ

(วเคราะหจากคณสมบตผน า และ สถานการณ ) เมอสถานการณเปลยน ความเปนผน าก

เปลยนแปลงตามไปดวย ผน าจงมไดหลายคน ผลดเปลยนกนไป

ทฤษฎอนๆ ในเรอง ภาวะผน า โดย Terry สรป ไว 4 ทฤษฎ คอ

1. ทฤษฎสนบสนน (supporting Theory) เปนทฤษฎการบรหารแบบมสวนรวม โดย

ผน าเปดโอกาสใหผรวมงาน มโอกาสรวมวางแผนและตดสนใจในพนธกจขององคการ (ผน า

ตองยอมรบในความรความสามารถของผรวมงาน )

2 ทฤษฎทางสงคมวทยา(Sociological Theory) มความเชอวาผน าตองแสดงบทบาท

หนาทความรบผดชอบของผรวมงานโดยมงจดหา วสด อปกรณใหเพยงพอตอการปฏบตงาน

43

3. ทฤษฎทางจตวทยา( Psychological Theory) มความเชอวาผน าตองพฒนาระบบ

สรางแรงจงใจ มจตวทยาสง ใชเทคนคกระตนใหบคคลปฏบตงานดวยจตส านกรบผดชอบตอ

องคการ

4. ทฤษฎยดถออ านาจ (Autocratic Theory) มความเชอในการใชอ านาจ ของตนเอง

ในการบรหาร สงการ บบบงคบใหปฏบตงาน โดยไมตองการเหตผลในการอธบายความ

รปแบบและประเภทของผน า

รปแบบ ของผน า ม 2 รปแบบ คอ

1. ผน าทเนนงานเปนศนยกลาง (Tasked –Related Function)

2 ผน าเนนความสมพนธกลมเปนศนยกลาง(Group-maintenance)

Likert ไดศกษารปแบบผน าในมหามชแกน พบวา การบรหารแบงผน าเปน 4 แบบ

1. ผบรหารมงใชอ านาจ(Exploitative authority)

2 ผบรหารใชอ านาจอยางเมตตา

3. ผบรหารแบบการปรกษาหารอ

4. ผบรหารเนนความรวมมอกบทกฝาย

ประเภทของผน า แบงเปน 3 ประเภท คอ

1.ผน าแบบอตตาธปไตย (Autocratic Leader) ลกษณะเผดจการชอบสงการใชอ านาจ

กดข / ยดถอตวเองเปนศนยกลาง /การบงคบบญชาสงการจากขางบนลงลาง/ผชวย คอ

ผใตบงคบบญชา

2. ผน าแบบเสร(Laissez-faire leader) ไมยดกฎเกณฑตายตว ปรบเปลยนไดตาม

ผรวมงานเสนอ /ปลอยผบงคบบญชาปฏบตหนาทไปเรอยๆ /ไมมความคดสรางสรรคงานใหม

/ ไมมการประเมนผลงาน

3.ผน าแบบประชาธปไตย(Democratic leader) ยดถอความคดกลมเหนอความคด

ตนเอง /แบงงาน/มอบหมายงานเปนระบบ/ใหค าแนะน าในการงาน/สรางสมพนธภาพทดกบ

ผรวมงาน โดยใชกฎเกณฑสรางสรรคงานกลาวโดยสรป สภาพปจจบน ผน า ม 4 แบบ คอ

1.ผน าแบบเสรนยม (Laissez-faire leader) ผน าจะปลอยใหผรวมงานตดสนใจ

ด าเนนการไดเอง ไมตองรอการตดสนใจจากผบงคบบญชา

2 ผน าแบบเกอกล หรอ แบบใชพระคณ(Charismatic Leadership) มพฤตกรรม

ออนโยน เหนใจผใตบงคบบญชา ใชหลกธรรม หลกมนษยสมพนธ

3. ผน าแบบเผดจการ (Autocratic Leader) เชอมนตนเอง ชอบสงการ ตดสนใจตาม

อารมณ ผกขาดการตดสนใจทตวคนเดยว

4. ผน าแบบประชาธปไตย (Democratic leader) ถอเอาความคดของกลมเปนหลก

ใหทกคนมสวนรวมในการแกปญหา ปจจบนถอวาเปนแบบผน าทดทสด

44

ผน า/ผบรหารทด ตองฝกพฤตกรรมแหงการเปนผน า 10 ประการ ดงน

1. นกวางแผน (Planning)

2 นกจดระเบยบ (Organizing)

3. นกประสานงาน( Coordinating)

4. นกสอสาร (Communicating)

5. นกมอบหมายงาน(Delegating)

6. นกตดสนใจ(Decision-Making)

7.นกมนษยสมพนธ (Human Relation)

8. นกฝกอบรม(Training)

9. นกจดกระบวนการกลม

10. นกประเมนผลงาน

ปจจยในการสรางความเปนผน า ขนอยกบ 5 ปจจยหลก คอ

1. ภมหลงและประสบการณ (Background and Experience) พนฐานครอบครวและ

มวลประสบการณเดมทผานมาในชวงชวต

2 สตปญญาและคณภาพสมอง (Intellectual and mental quality) มทกษะทางภาษา

การตดตอสอสาร / ความสามารถดานการมเหตผล /ความจ า/ความรอบร

3. คณลกษณะทางรางกาย (Physical attributes) ผน าทรางกายแขงแรง จะมจตใจทด

4. บคลกภาพและความสนใจ( Personality and Interests) ความสนใจ กระตอรอรน

และความเตมใจในการปฏบตงาน

5. ความเชอมนในตวเอง(Self-Confidence) ผน าตองสรางความเชอมน/มนใจในตว

คณสมบตของผน า ผน า ผบรหารทด ตองม คณลกษณะพนฐาน 10 ประการ คอ

1. สตปญญาเฉลยวฉลาด มไหวพรบด

2. มความสามารถในการวเคราะห

3. วเคราะหเหตการณ ตดสนใจด

4. มความคดรเรม และเปนผรอบร

5. เปนทพงแกเพอนรวมงาน และเชอถอไววางใจได

6. ตดสนใจแนนอน ไมรวนเร

7. รจกปรบตว ละเปลยนแปลงตามความเหมาะสม

8. จตใจมนคง ไมเอาแตอารมณของตนเปนใหญ

9. มคณลกษณะและความประพฤตสวนตวทด

10. มคณลกษณะของผน า

45

เทคนคการสรางเสรมความเปนผน าท ฝกฝนได ม 8 ประการ คอ

1. ส ารวจตวเอง พจารณาขอบกพรอง เปรยบเทยบคณลกษณะผน าทด

2. ศกษาหาความรเพมเตม โดยเฉพาะดานบรหาร และ จตวทยาสงคม

3. ฝกอบรมในสถาบนปรบปรงบคลกภาพ

4. พฒนาการสนทนาโตตอบ ฝกการเปนนกฟง /นกพด(ถายทอด)ทด

5. ปรบปรงบคลกภาพ ภายในและภายนอก ของตนเอง

6. ทบทวนทาท ทปฏบตตอผอนใหสภาพนมนวล เปนปกตนสย

7. ฝกฝน สงเกตการณ กลาตดสนใจ

8. ฝกฝนตนเองใหเปนคนมเหตผล ในการท างาน มความสขมรอบคอบ

กลาวโดยสรป คณลกษณะผน าทท าใหการบรหารงานประสบความส าเรจ คอ

1. มวฒภาวะทางอารมณ สขมเยอกเยน

2. มวสยทศน กวางไกล

3. สามารถบรหารความขดแยงไดด

4. กลาตดสนใจ รวดเรว ถกตอง

5. ตดตอสอสารไดด

6. รอบรในงานทรบผดชอบ

7. มความขยนขนแขง มานะ อดทน

8. เปนผรเรมสรางสรรค

9. สามารถท างานเปนทมไดด

10. วนจฉยปญหา คาดการณเหตการณไดด

11. มมนษยสมพนธ ทกษะทางสงคม

12. ท างานในสภาวะกดดน ตงเครยดไดด

13. มทศนคตทดตอองคการ

14. วางแผนและประสานแผนไดด

15. มสมพนธภาพทดกบองคกรอน

16. รจกใชขอมล สารสนเทศใหเกดประโยชน

มนษยสมพนธกบความเปนผน า บคคลในองคกรม 3 บทบาท คอ

1. มนษยสมพนธกบผใตบงคบบญชา

- ก าหนดนโยบาย เปาหมายองคกรใหชดเจน ชแจงผใตบงคบบญชา

- ก าหนดอตราคาจางทเปนธรรมตอลกจาง

- สงการใหมความชดเจน ไมก ากวม

- มความซอสตยตอค าสงทสงออกไป ไมกลบค า ซดทอดความผดใหลกนอง

- สอนงาน หรอ อธบายงาน ใหชดเจน

- ตดตอสอสารไดชดเจน และทวถงกบลกนอง

46

- มความยดหยนในการท างานในเรองกฎเกณฑ ระเบยบ ตามสมควรแกเหต

- ใชวนยควบคมใหเสมอภาค ไมเลอกทรก มกทชง

2. มนษยสมพนธกบผบงคบบญชา

- ตงใจท างาน รบฟงค าชแจงของหวหนาดวยความตงใจ

- ไมนนทาผบงคบบญชา (ลกนองไมจงรกภกด+ไมเคารพนบถอ)

- มความคดสรางสรรคในการพฒนางาน โดยใชเทคโนโลยใหมๆ

- หลกเลยงการประจบสอพลอ

- สนบสนนกจการของผบงคบบญชา เรยนนสยของผบงคบบญชา

- ไมควรคลอยตามผบงคบบญชาทกเรองโดยไมมเหตผล

- ปกปองไมใหผบงคบบญชาเสยหนา หรออบอาย 8.ไมกอศตรกบเพอนรวมงาน

- ไมบนถงความยากล าบากของการงานทไดรบมอบหมาย

- มความจงรกภกด ซอสตยและจรงใจตอผบงคบบญชา

3. มนษยสมพนธกบเพอนรวมงาน

- จรงใจตอเพอนรวมงาน

- ใหความชวยเหลอเพอนในการงาน

- รบผดชอบรวมกน ไมซดทอดความผดใหเพอน

- ใหเกยรตเพอนรวมงาน

- ใหความสนใจเพอนอยางจรงใจ

- ยอมรบความเปนตวตนของเพอน

- เขาใจความตองการ และความรสกของเพอน

- เปนคนเสมอตนเสมอปลาย

- สนใจในสงทเพอนพด พดในสงทเพอนสนใจ

- ย มและมอารมณขนตามควร

- มมารยาททด ตอเพอนๆ

- ใหความรก ความเคารพความคดเพอน

- มคณธรรมในการตดตอเพอนๆ (เมตตา กรณา เหนใจ ใหความชวยเหลอ)

- มความซอสตยตอเพอน

47

บทท 9

การเปลยนแปลงและพฒนาองคการ

การบรหารหารเปลยนแปลง (Change Management)

ความหมายของการเปลยนแปลงองคการ หมายถง กระบวนการทท าใหองคการ

เปลยนแปลงไปจากสภาพปจจบน เพอไปสสภาพในอนาคต เพอเพมประสทธผลขององคการให

ดยงข น

ท าไมองคการตองเปลยนแปลง ?

เพราะสงแวดลอมทางธรกจ (Business Environment) เปลยนแปลงอยตลอดเวลา และม

แรงผลกดน (Driving Forces) ทท าใหองคการจ าเปนตองเปลยนแปลงใหสอดคลองกน มฉะนน

องคการกจะไมสามารถแขงขน หรอด ารงอยในโลกธรกจได

พลงผลกดนท าใหองคการจ าเปนตองเปลยนแปลง

- ลกษณะของก าลงแรงงาน (Nature of the Workforce)

-เทคโนโลย (Technology)

- เศรษฐกจทเปลยนแปลงอยางรนแรง (Economic Shocks)

- การแขงขน (Competition)

- แนวโนมทางสงคม (Social Trends)

- การเมองโลก (World Politics)

พลงผลกดนท าใหองคการจ าเปนตองเปลยนแปลง

ลกษณะของก าลงแรงงาน(Nature of the Workforce)

เชอชาต ภาษา วฒนธรรมระดบความร อาชพทแตกตางท าใหตองปรบปรงพนกงาน

เพอใหสามารถท างานดวยกนได ดวยการฝกอบรมทกษะอนๆใหกบพนกงาน

เทคโนโลย (Technology)

องคการจ าเปนตองน าเทคโนโลยสมยใหมมาใชแทนแรงงานคนมากข น จงตองมการ

ปรบเปลยนกระบวนการท างาน โครงสรางองคการใหมเพอท าใหการตดตอสอสารระหวาง

หวหนากบทมงานใกลชดกนมากข น

เศรษฐกจทเปลยนแปลงอยางรนแรง (Economic Shocks)

ผลกระจากราคาน ามนโลกทผนผวน คาของเงนเปลยนแปลงตลอดเวลา ท าใหมผลตอนกลงทน

การแขงขน (Competition)

สภาวะการแขงขนในปจจบนเปลยนแปลงไป คแขงไมไดมเฉพาะภายในประเทศเทานนคแขง

ขามชาตเพมขนมากมายทางธรกจองคการจะปรบตวเพอโตตอบกบคแขงไดจงจะอยรอด

แนวโนมทางสงคม (Social Trends)

การทเทคโนโลยเจรญรวดเรว แนวโนมของคนรนใหมเพมขน คนตดตอสอสารแลกเปลยนขอมล

กนไดหลายทาง จงท าใหองคการตองปรบเปลยนเพอตอบสนองความตองการของคนท

เปลยนไป

48

การเมองโลก (World Politics)

การลมสลายของสหภาพโซเวยต การกอการราย ผลกระทบท าใหเกดการรวมมอประสาน

ประโยชนทางการคา การท าสนธสญญารวมกน กอใหเกดการคาตางๆ

การวางแผนบรหารการเปลยนแปลง

- การแสวงหาแนวทางเพอปรบปรงความสามารถขององคการ เพอใหสอดคลองกบ

การเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมทเกดขน

- การแสวงหาแนวทางเพอเปลยนแปลงพฤตกรรมของพนกงานใหม

การตอตานการเปลยนแปลง

การตอตานทเกดจากตวบคคล

- นสย : ความเคยชนกบพฤตกรรมเดมๆ

- ความปลอดภย : ถาองคการน าหนยนตเขามาใชแทนแรงงานคน เกดความกลววา

งานจะไมมนคง

- ปจจยทางเศรษฐกจ : ถางานใหมข นอยกบทกษะความสามารถสง เกรงวาจะท าไมได

รายไดอาจจะลดลง

- กลวความไมร : กลววาตนเองจะไมสามารถท างานใหมไดมทศนคตทางลบและ

ตอตาน

- การเลอกการรบร : เฉพาะเรองทตนสนใจและถนด ไมสนใจฟงค าแนะน าใหมๆ

เพราะคดวาไมมประโยชน

การตอตานการเปลยนแปลง

- การตอตานทเกดจากองคการ

- โครงสราง

- เปลยนแปลงในวงจ ากด

- ความเฉอยของกลม

- กลวจะสญเสยความเปนผเชยวชาญ

- กลวจะสญเสยอ านาจทมอยเดม

- กลวจะสญเสยทรพยากรทเคยไดรบ

การเอาชนะการตอตาน

- ใหการศกษาและการตดตอสอสาร ขอเทจจรงอยางเพยงพอ

- ใหมสวนรวมในกระบวนการตดสนใจ

- ใหการสนบสนน เพอพฒนาฝกอบรม และใหโอกาสพนกงานปรบตว

- เจรจาตอรอง ใหรางวลแลกเปลยนเพอลดการตอตาน

- ยบยงขอมลในสวนทอาจท าใหพนกงานไมพอใจ

- การใชอ านาจบบบงคบ

49

ทฤษฎการเปลยนแปลง

- การละลายพฤตกรรม (Unfreezing) : กระตนใหบคคลละทงพฤตกรรมเดมดวยการ

แกไขปรบปรงสภาพทเปนอย

- การเปลยนสสภาพใหม (Moving) : ปรบความคดความรสกเพอใหเกดทศนคต

คานยม และพฤตกรรมใหม โดยการจดโปรแกรมฝกอบรม เพอสรางความพรอมใหกบพนกงาน

- การสรางพฤตกรรมใหม (refreezing) : การเสรมแรงเพอใหทกคนมความมนใจวา

ระบบการใหรางวล ความดความชอบจะพจารณาจากพฤตกรรมใหม ใหสอดคลองกบการ

เปลยนแปลง

การเปลยนแปลงทคงท

อปมาเหมอนดง “น าทสงบนง” องคการเปรยบเสมอนเรอล าใหญทแลนอยในทะเล

กปตนและลกเรอคนเคยกบการเดนทางเปนอยางด การเปลยนแปลงเปรยบเสมอนพายทอาจ

เกดขนได

อปมาดง “น าใสทไหลเชยว” องคการเปรยบเสมอนแพทลองอยในแมน าทไหลเชยว ซง

ผโดยสารบนเรอไมคนเคยกน และไมทราบวาจะเกดอะไรขน การเปลยนแปลงจะเกดขนอยาง

ตอเนองตลอดเวลา

การวนจฉยเพอน าไปสการปฏบต

1. การวนจฉย (Diagnosis) : เกยวกบปญหาตางๆ โดยการสอบถาม สมภาษณ ฟงความ

คดเหนจากพนกงานงาน

2. การวเคราะห (Analysis) : น าขอมลมาวเคราะหวาเกดจากอะไร มกเรอง วธการแกปญหาท

เปนไปไดควรจะท าอยางไร ใครจะเปนผแกปญหานน

3. ขอมลปอนกลบ (Feedback) : ผน าการเปลยนแปลงและพนกงานน าขอมลทงหมดมา

แลกเปลยนความคดเหน พนกงานพรอมใหความชวยเหลอเพอท าใหเกดการเปลยนแปลง

4. การปฏบต (Action) : ลงมอปฏบตตามแผนทก าหนด

5. การประเมนผล (Evaluation) : น าผลทไดจากการเปลยนแปลงมาเปรยบเทยบและ

ประเมนผล

---------------------------------