ระลกถงความตายสบายนกพระไพศาล วสาโล

ระลกถงความตายสบายนก มนหกรกหกหลงในสงสารบรรเทามดโมหนตอนธการทำาใหหาญหายสะดงไมยงใจ

พระศาสนโสภณ (จตตสลลเถร)

สำ�หรบคนทวไปไมมอะไรน�กลวเท�กบคว�มต�ย เพร�ะคว�มต�ยไมเพยงพร�กเร�ไปจ�กทกสงทกอย�งทเร�รกและหวงแหนเท�นน ห�กยงนำ�ม�ซงคว�มเจบปวดและทกขทรม�นอย�งยงยวดกอนทลมห�ยใจสดท�ยจะหมดไป คว�มต�ยทไมเจบปวดจงเปนยอดปร�รถน�ของทกคนรองลงม�จ�กคว�มปร�รถน�ทจะเปนอมตะ แตคว�มจรงทเทยงแทแนนอนกคอเร�ทกคนตองต�ย

คว�มต�ยเปนสงทปฏเสธไมไดกจรง แตใครบ�งทยอมรบคว�มจรงขอนได ดวยเหตนผคนเปนอนม�กจงพย�ย�มหนห�งคว�มต�ยใหไกลทสด ขณะเดยวกนกพย�ย�มไมนกถงมน โดยทำ�ตวใหวน ห�ไมกปลอยใจเพลดเพลนไปกบคว�มสขและก�รเสพ กล�วอกนยหนงคอมชวตร�วกบลมต�ย ดงนนจงไมพอใจห�กมใครพดถงคว�มต�ยใหไดยน ถอว�เปนอปมงคล คำ�ว� คว�มต�ย กล�ยเปน“ ”คำ�อจ�ดทแสลงห ตองเปลยนไปใชคำ�อนทฟงดนมนวล เชน จ�ก“ไป” หรอ สนลม“ ”

ทง ๆ ทรว�จะตองต�ยไมช�กเรว แตแทนทจะเตรยมตวเตรยมใจไวลวงหน� คนสวนใหญเลอกทจะ ไปต�ยเอ�ด�บหน�“ ” คอ คว�มต�ยม�ถงเมอไร คอยว�กนอกท แตวนนขอสนกหรอขอห�เงนกอน ผลกคอเมอคว�มต�ยม�ปร�กฏอยเบองหน� จงตน

ตระหนก รำ�รอง ทรนทร�ย ตอรอง ผดผอน ปฏเสธผลกไส ไขวคว�ขอคว�มชวยเหลอ แตถงตอนนนกย�กทจะมใครชวยเหลอได เตรยมตวเตรยมใจเพยงใด กไดรบผลเพยงนน ถ�เตรยมม�ม�กกผ�นคว�มต�ยไดอย�งสงบร�บรน ถ�เตรยมม�นอย กทกขทรม�นแสนส�หสกว�จะหมดลม ห�กคว�มต�ยเปรยบเสมอนก�รสอบ กเปนก�รสอบทยตธรรมอย�งยง

จะว�ไปชวตนทงชวตกคอโอก�สสำ�หรบก�รเตรยมตวสอบครงสำ�คญน สงทเร�ทำ�ม�ตลอดชวตลวนมผลตอก�รสอบดงกล�ว ไมว�ก�รคด พด หรอทำ� ดกต�ม ชวกต�ม ก�รกระทำ�แมเพยงเลกนอยไมเคยสญเปล�หรอเปนโมฆะ ทสำ�คญกคอก�รสอบดงกล�วมเพยงครงเดยวเท�นน ไมมก�รแกตวหรอสอบซอม ห�กสอบพล�ดกมคว�มทกขทรม�นเปนผลพวงจนสนลม

คว�มต�ยเปนสงน�กลวสำ�หรบผใชชวตอย�งลมต�ยหรอคดแตจะไปต�ยเอ�ด�บหน� แตจะไมน�กลวเลยสำ�หรบผทเตรยมพรอมม�อย�งด อนทจรงถ�รจกคว�มต�ยอยบ�ง กจะรว�คว�มต�ยนนมใชเปนแค วกฤต“ ” เท�นน แตยงเปน โอก�ส อกดวย“ ” กล�วคอเปนวกฤตในท�งก�ย แตเปนโอก�สในท�งจตวญญ�ณ ในขณะทร�งก�ยกำ�ลงแตกดบ ดน นำ� ลม ไฟ กำ�ลงเสอมสล�ย ห�กว�งใจไดอย�งถกตอง กส�ม�รถพบกบคว�มสงบ ทกขเวทน�ท�งก�ยมอ�จบบคนบนทอนจตใจได มผคนเปนจำ�นวนม�กไดสมผสกบคว�มสขและรสกโปรงเบ�อย�งยงเมอปวยหนกในระยะสดท�ย เพร�ะคว�มต�ยม�เตอนใหเข�ปลอยว�งสงต�ง ๆ ทเคยแบกยดเอ�ไว หล�ยคนหนเข�ห�ธรรมะจนคนพบคว�มหม�ยของชวตและคว�มสขทแท ขณะทอกหล�ยคนเมอรว�เวล�เหลอนอยแลวกหนม�คนดกบคนรกจนไมเหลอสงค�งค�ใจใด ๆ และเมอคว�มต�ยม�ถง มคนจำ�นวนไมนอยทจ�กไปอย�งสงบ โดยมสตรตวกระทงน�ทสดท�ย ยงไปกว�นนมบ�งท�นทเหนแจงในสจธรรมจ�กทกขเวทน�อนแรงกล�ทปร�กฏเฉพ�ะหน� จนเกดปญญ�สว�งไสว และปลอยว�งจ�ก

คว�มยดตดถอมนในสงทงปวง บรรลธรรมขนสงไดในขณะทหมดลมนนเอง

สำ�หรบผใฝธรรม คว�มต�ยจงมใชศตร ห�กคอครทเคยวเขญใหเร�ดำ�เนนชวตอย�งถกตอง คอยกระตนเตอนใหเร�อยอย�งไมประม�ท และไมหลงเพลดเพลนกบสงทมใชส�ระของชวต ขณะเดยวกนกสอนแลวสอนเล�ใหเร�เหนแจงในสจธรรมของชวต ว�ไมมอะไรเทยงแท ไมมอะไรน�ยดถอ และไมมอะไรทยดถอเปนของเร�ไดเลยแมแตอย�งเดยว ยงใกลคว�มต�ยม�กเท�ไร คำ�สอนของครกยงแจมชดและเขมขนม�กเท�นน ห�กเร�สลดคว�มดอดงไดทนทวงท น�ทสดท�ยของเร�จะเปนน�ททลำ�ค�อย�งยง เพร�ะส�ม�รถนำ�ไปสคว�มพนทกขได ท�นพทธท�สภกขเรยกน�ทนนว� น�ท“ทอง”

ทำาไมถงกลวตายคว�มต�ยไมว�จะน�กลวอย�งไรในส�ยต�ของคนทวไป กยงไม

น�กลวเท�กบคว�มกลวต�ย คว�มต�ยห�กวดทก�รหมดลมหรอหวใจหยดเตน ใชเวล�ไมน�นกเสรจสนสมบรณ แตคว�มกลวต�ยนนส�ม�รถหลอกหลอนคกค�มผคนน�นนบปหรอยงกว�นน คว�มกลวเกดขนเมอไร กทกขเมอนน จงมภ�ษตว� คนกล�ต�ยครง“เดยว แตคนขล�ดต�ยหล�ยครง” คว�มกลวต�ยยงน�กลวตรงทเปนแรงผลกดนใหเร�พย�ย�มผลกไสคว�มต�ยออกไปใหไกลทสด จนแมแตจะคดถง เรยนร หรอทำ�คว�มรจกกบมน กยงไมกล�ทำ� เพร�ะเหนคว�มทกขเปนศตร ยงเมอคว�มต�ยม�อยตอหน� แทนทจะยอมรบ กลบปฏเสธผลกไสสดแรง แตเมอไมสมหวงกยงทกข ยงทกขกยงผลกไส ยงผลกไสกยงผดหวง ผลคอคว�มทกขเพมพนเปนทวตรคณ ห�รไมว�ห�กยอมรบคว�มต�ย คว�มทกขกจะนอยลงไปม�ก บ�งคนทรว�เครองบนกำ�ลงตก รถกำ�ลงพงชนคนหน� ในชวไมกวน�ททเหลออย ทำ�ใจพรอมรบคว�มต�ยโดยดษณ ไมคดตอสขดขน ปลอยว�งทกอย�ง กลบพบว�จตใจนงสงบอย�งยง

คนเร�กลวต�ยดวยหล�ยส�เหต กล�วคอ คว�มต�ยนอกจ�กจะม�พรอมกบคว�มเจบปวด และทำ�ใหเร�พลดพร�กไปตลอดก�ลจ�กบคคลและสงอนเปนทรกแลว คว�มต�ยยงหม�ยถงก�รสนสดโอก�สทจะไดเสพสข ในยคบรโภคนยมซงถอว�ก�รเสพสขเปนสดยอดปร�รถน�ของชวต อย�ว�แตก�รหมดโอก�สทจะไดทำ�เชนนนเลย แมเพยงก�รไมส�ม�รถทจะเสพสขอย�งเตมท จะเปนเพร�ะคว�มชร� คว�มเจบปวย คว�มพก�ร หรอคว�มผนแปรของร�งก�ย (เชน เสอมสมรรถภ�พท�งเพศ) กต�ม ถอว�เปนทกขมหนตอนย�กจะทำ�ใจได

อย�งไรกต�มเปนทน�สงเกตว� แมคนทไรญ�ตข�ดมตร ย�กจนแสนเขญ และกำ�ลงประสบทกขเวทน�อย�งแรงกล�เพร�ะปวยหนกในระยะสดท�ย จำ�นวนม�กกยงกลวต�ย ทง ๆ ทตอนนนโอก�สเสพสขแทบจะไมมเลย สวนหนงอ�จเปนเพร�ะยงมคว�มหวงว�จะห�ยปวยและกลบไปเสพสขใหม แตอกส�เหตหนงกเพร�ะยงมคว�มหวงแหนในชวต แมสนไรไมตอกเพยงใดกยงมชวตเปนสมบตสดท�ยทอย�กยดเอ�ไวอย

มองใหลกกว�นนกคอเข�ยงมคว�มยดตดในตวตน แมไมมอะไรหลงเหลอในชวต แตกยงมตวตนใหยดถอ ห�กตวตนดบสญเสยแลว จะมอะไรทกขไปกว�น ในอดตอทธพลท�งศ�สน�ทำ�ใหผคนเชอว�แมหมดลมแลว ตวตนกยงไมดบสญ ห�กยงสบตอในโลกหน� หรอมสวรรคเปนทรองรบ จงไมหว�ดกลวคว�มต�ยม�กนก ตรงข�มกบคนสมยน ซงไมคอยเชอในโลกหน�หรอชวตหน�แลว คว�มต�ยจงหม�ยถงก�รดบสญของตวตนอย�งสนเชง ดงนนจงเปนสงทน�กลวอย�งยง แตสำ�หรบคนทไมแนใจว�มอะไรอยหลงคว�มต�ย คว�มต�ยกยงน�กลวอยนนเอง เพร�ะไมรว�ต�ยแลวจะไปไหน อะไรทเร�ไมร ดำ�มด ยอมเปนสงทน�กลวอยเสมอ

คว�มไมคนชนเปนส�เหตอกประก�รหนงททำ�ใหผคนกลวคว�มต�ยกนม�ก ในปจจบนคว�มต�ยถกแยกออกไปจ�กชวตประจำ�วน

จนแทบจะกล�ยเปนสงลลบไป ย�มเจบปวยกเข�โรงพย�บ�ล และเมอปวยหนกใกลต�ยกถกพ�เข�หองไอซย ผคนนบวนจะต�ยในทมดชดโดยมคนรบรเพยงไมกคน เมอต�ยแลวกตงศพและทำ�พธกนในวด ซงไกลหไกลต�ของผคนโดยเฉพ�ะในเมอง ผดกบในอดตผคนเมอเจบปวยกรกษ�พย�บ�ลกนทบ�น เมอใกลต�ยกมเพอนบ�นม�ดใจกน คว�มต�ยเปนเหตก�รณส�ธ�รณะทคนทงชมชนรบร รวมกน ครนต�ยแลวกตงศพทบ�น คนทงชมชนม�ชวยง�นกนขวกไขว ตอเมอจะปลงศพ จงห�มไปเผ�ในวดหรอป�ช� มคนทงชมชนม�รวมง�นโดยพรอมเพรยง กอนเผ�ยงมกมก�รเปดฝ�โลงใหผคนไดดและล�งหน�ศพเปนครงสดท�ย สำ�หรบผคนทเตบโตม�ในวฒนธรรมดงกล�ว คว�มต�ยเปนสวนหนงของชวต ทรบรรบเหนเปนอ�จณตงแตเกดจนโต จงเปนเรองทไมน�กลวม�กนก ตรงข�มกบวฒนธรรมปจจบนซงเหนคว�มต�ยเปนปฏปกษกบชวต จงพย�ย�มปกปดไมใหผคนรเหนม�กนก ยกเวนคว�มต�ยของคนทไกลตวม�ก ๆ ห�กเปนเหตก�รณทไมปกต กอ�จถกแปรสภ�พเปน “สนค�” เพอสนองคว�มอย�กรอย�กเหนของผคน ดงทมกปร�กฏต�มสอต�ง ๆ แตสงทเหนกยงเปนแคภ�พม�กกว�ทจะเปนเหตก�รณทตนไดรวมรบรรบเหนจรง ๆ

ทำาใจใหคนชนกบความตายไมว�จะหลกหนใหไกลเพยงใด เร�ทกคนกหนคว�มต�ยไมพน

ในเมอจะตองเจอกบคว�มต�ยอย�งแนนอน แทนทจะวงหนคว�มต�ยอย�งไรผล จะไมดกว�หรอห�กเร�หนม�เตรยมใจรบมอกบคว�มต�ย ในเรองน มองแตญ ปร�ชญช�วฝรงเศสไดกล�วแนะนำ�ว� เร�ไมรว�คว�มต�ยคอยเร�อย“ ณ ทใด ดงนนขอใหเร�คอยคว�ม

ต�ยทกหนแหง”สงลลบแปลกหน�นนยอมน�กลวสำ�หรบเร�เสมอ แตเมอใดท

เร�คนชนกบมน มนกไมน�กลวอกตอไป คว�มต�ยกเชนกน ก�รเตรยมใจรบมอกบคว�มต�ยทดทสดคอ ก�รทำ�ใจใหคนชนกบมนเปน

เบองแรก เพอมใหมนเปนสงแปลกหน�สำ�หรบเร�อกตอไป เร�ส�ม�รถทำ�ใจใหคนชนกบคว�มต�ยไดดวยก�รระลกนกถงคว�มต�ยอยเสมอ นนคอเจรญ มรณสต“ ” อยเปนประจำ�

ก�รเจรญมรณสตคอก�รระลกหรอเตอนตนว� ๑) เร�ตองต�ยอย�งแนนอน ๒) คว�มต�ยส�ม�รถเกดขนกบเร�ไดทกเมอ อ�จเปนปหน� เดอนหน� พรงน คนน หรออกไมกน�ทข�งหน�กได เมอระลกไดเชนนแลว กตองสำ�รวจหรอถ�มตนเองว� ๓) เร�พรอมทจะต�ยหรอยง เร�ไดทำ�สงทควรทำ�เสรจสนแลวหรอยง และพรอมทจะปลอยว�งสงทงปวงแลวหรอยง ๔)ห�กยงไมพรอม เร�ควรใชชวตทเหลออยใหเกดประโยชนอย�งเตมท เรงทำ�สงทควรทำ�ใหเสรจสน อย�ปลอยเวล�ใหสญเปล� ห�ไมแลว เร�อ�จไมมโอก�สไดทำ�สงเหล�นนเลยกได

ขอ ๑) และ ๒) คอคว�มจรงหรอเปนกฎธรรมช�ตทเร�ไมอ�จปฏเสธหรอขดขนต�นท�นได สวนขอ ๓) และ ๔) คอสงทอยในวสยทเร�จะจดก�รได เปนก�รกระทำ�ทอยในคว�มรบผดชอบของเร�โดยตรง

ก�รระลกหรอเตอนใจเพยง ๒ ขอแรกว� เร�ตองต�ยอย�งแนนอน และจะต�ยเมอไรกได ห�กทำ�อย�งสมำ�เสมอ จะชวยใหเร�ตนตระหนกนอยลงเมอคว�มต�ยม�ปร�กฏอยเบองหน� เพร�ะเตรยมใจไวแลว แตทนททเร�ตระหนกว�คว�มต�ยจะทำ�ใหเร�พลดพร�กจ�กทกสงทมอยอย�งสนเชง ในชวขณะนนเองห�กเร�ระลกขนม�ไดว�มบ�งสงบ�งคนทเร�ยงหวงอย มง�นบ�งอย�งทเร�ยงทำ�ไมแลวเสรจ หรอมเรองค�งค�ใจทยงไมไดสะส�ง ยอมเปนก�รย�กทเร�จะก�วเข�ห�คว�มต�ยไดโดยไมสะทกสะท�น ยงคว�มต�ยม�พรอมกบทกขเวทน�อนแรงกล� ห�กไมไดฝกใจไวเลยในเรองน กจะทรนทร�ยกระสบกระส�ยเปนอย�งยง เพร�ะไหนจะถกทกขเวทน�ท�งก�ยรมเร� ไหนจะหวงห�อ�ลยหรอคบของใจสดประม�ณ ทำ�ใหคว�มต�ยกล�ยเปนเรองทกขทรม�นอย�งม�ก

ดวยเหตนลำ�พงก�รระลกถงคว�มต�ยว�จะตองเกดขนกบเร�อย�งแนนอนไมช�กเรว จงยงไมเพยงพอ ควรทเร�จะตองพจ�รณ�ตอไปดวยว� เร�พรอมจะต�ยม�กนอยแคไหน และควรจะทำ�อย�งไรกบเวล�และชวตทยงเหลออย ก�รพจ�รณ� ๒ ประเดนหลงนจะชวยกระตนเตอนใหเร�ไมประม�ทกบชวต เรงทำ�สงทยงค�งค�อยใหแลวเสรจ ไมผดผอนไปเรอย ๆ ขณะเดยวกนกเหนคว�มสำ�คญของก�รฝกใจใหปลอยว�งบคคลและสงต�ง ๆ ทยงยดตดอย กล�วโดยสรปคอ ควรพจ�รณ�ทง ๔ ขอไปพรอมกน

เมอครงทพระพทธเจ�ยงทรงพระชนมชพอย ไดตรสแนะนำ�ใหภกษเจรญมรณสตเปนประจำ� อ�ท ใหระลกเสมอว� เหตแหงคว�มต�ยนนมม�กม�ย เชน งกด แมลงปองตอย ตะข�บกด ห�ไมกอ�จพล�ดพลงหกลม อ�ห�รไมยอย ดซ�น เสมหะกำ�เรบ ลมเปนพษ ถกมนษยหรออมนษยทำ�ร�ย จงส�ม�รถต�ยไดทกเวล� ไมกล�งวนกกล�งคน ดงนนจงควรพจ�รณ�ว� บ�ปหรออกศลธรรมทตนยงละไมได ยงมอยหรอไม ห�กยงมอย ควรพ�กเพยร ไมทอถอย เพอละบ�ปและอกศลธรรมเหล�นนเสย ห�กละไดแลว กควรมปตปร�โมทย พรอมกบหมนเจรญกศลธรรมทงหล�ยใหเพมพนม�กขนทงกล�งวนและกล�งคน

แมกระทงเมอพระองคใกลจะปรนพพ�น โอว�ทครงสดท�ยของพระองคกยงเนนยำ�ถงคว�มไมเทยงของชวต ดงตรสว� สงข�รทงหล�ยมคว�มเสอมไปเปนธรรมด�“ ท�นทงหล�ยจง

ทำ�คว�มไมประม�ทใหถงพรอมเถด”คว�มไมประม�ท ขวนขว�ยพ�กเพยร ไมปลอยเวล�ใหเปล�

ประโยชน เปนคำ�สอนทพระพทธองคทรงเนนม�กเมอมก�รเจรญมรณสตหรอเมอตระหนกถงคว�มไมเทยงของชวต อย�งไรกต�มเมอคว�มต�ยม�ประชดตว พระพทธองคทรงสอนใหปลอยว�งสงทงปวง ดงทรงแนะนำ�อบ�สกทจะชวยเหลอผใกลต�ย ว�พงนอมใจเข�ใหละคว�มหวงใยในม�รด�และบด� ในบตรและภรรย�(ส�ม) จ�กนน

ใหละคว�มหวงใยในก�มคณ ๕ (หรอสงทกอใหเกดคว�มเพลดเพลนท�งก�ย) ละคว�มหวงใยแมกระทงสวรรคทงปวง ตลอดจนพรหมโลก นอมใจสคว�มดบซงคว�มยดตดทงปวง เพอบรรลถงคว�มวมตหลดพนในทสด

มรณสตแบบตาง ๆก�รเจรญมรณสตทำ�ไดหล�ยวธ เพยงแคนกถงคว�มไมเทยง

ของชวต ว�เร�จะตองต�ยไมช�กเรว จงควรใชเวล�ทเหลออยใหเกดประโยชนอย�งเตมท เท�นกถอว�เปนมรณสตอย�งหนง แตสำ�หรบคนทวไป ก�รระลกเพยงเท�นอ�จกระตนใหเกดคว�มตนตวไดไมม�กพอ เพร�ะเปนเพยงแคก�รคดอย�งยนยอ อกทงเปนก�รรบรในระดบสมอง แตยงไมไดสงผลไปถงอ�รมณคว�มรสกม�กนก อ�จทำ�ใหเกดคว�มตนตวอยพกหนง แตไมน�นกเลอนห�ยไป ผลกคอชวตหวนกลบไปสแบบแผนเดม ๆ หลงวนอยกบง�นเฉพ�ะหน�หรอเพลนกบคว�มสนกสน�น จนลมทำ�สงสำ�คญสำ�หรบชวตไปเสย

อนทจรงในชวตประจำ�วนเร�มกจะไดยนข�วคร�วเกยวกบคว�มต�ยของใครตอใครอยเสมอ เพยงแคไดยนข�วนนแลวโยงม�ถงตวเองว� ไมน�นเร�กจะตองต�ยเชนเดยวกบเข� เท�นกส�ม�รถกระตนเตอนใหเกดคว�มไมประม�ทในชวต และผลกดนใหขวนขว�ยเตรยมตวเตรยมใจเพอรบมอกบคว�มต�ยในวนข�งหน� แตคนทจะตนตวเพร�ะไดยนข�วเพยงเท�น นบว�มนอยม�ก สวนใหญแลวมกรอใหคว�มต�ยเข�ม�ใกลตวกอนจงจะตนตว เชน เหนคนต�ยตอหน�ตอต� หรอรอใหญ�ตหรอคนใกลชดต�ยเสยกอนถงตนตว หนกกว�นนคอตนเองตองปวยหนกหรอใกลต�ยเสยกอนจงคอยตนตว พระพทธเจ�จงเปรยบคน ๔ กลมข�งตนดงม� ๔ ประเภท ประเภทแรกเพยงแคเหนเง�ปฏก กรว�ส�รถตองก�รใหทำ�อะไร ประเภทท ๒ ตองถกปฏกแทงทขมขนกอนถงรว�ตองทำ�อะไรบ�ง ประเภทท ๓ จะรตวกตอเมอถกปฏกแทงทผวหนง ประเภทสดท�ยตองถกปฏก

แทงถงกระดกจงคอยรตวว�จะตองทำ�อะไร กล�วอกนยหนง คนสวนใหญนน แครหรอเหนคว�มจรงยงไมพยงพอ ตองรสกเจบปวดเสยกอนจงจะกระตอรอรนเตรยมรบมอกบคว�มต�ย

ดวยเหตน สำ�หรบคนทวไปก�รเจรญมรณสตทจะชวยใหเกดคว�มไมประม�ทไดเปนอย�งดกคอ ก�รพจ�รณ�ถงผลกระทบทจะต�มม�หลงจ�กคว�มต�ยเกดขน โดยมองใหเหนเปนรปธรรมว�จะตองสญเสยอะไรและพลดพร�กจ�กใครบ�ง ผทไมพรอมยอมรสกเจบปวดกบคว�มสญเสยพลดพร�กดงกล�ว แมจะเปนคว�มทกขแตกชวยใหเฉลยวใจไดคดว�ในขณะทยงมเวล�เหลออยเร�จะตองทำ�อะไรบ�งเพอปองกนมใหคว�มทกขดงกล�วเกดขนเมอถงวนทจะตองพลดพร�กจรง ๆ

ตอไปนเปนตวอย�งก�รเจรญมรณสต

๑.ฝกตายหรอเจรญมรณสตกอนนอนชวงเวล�กอนนอนเปนชวงเวล�ทเหม�ะแกก�รเจรญสตสำ�หรบ

คนทวไป เนองจ�กไดทำ�ภ�รกจประจำ�วนเสรจสน บรรย�ก�ศรอบตวมคว�มสงบม�กขน ร�งก�ยและจตใจเข�สชวงแหงก�รพกผอน เปนโอก�สดสำ�หรบก�รนอมจตพจ�รณ�ถงคว�มเปนไปของชวตซงมคว�มต�ยเปนเบองหน� วธทดทสดคอก�รนอมจตอย�งจรงจงประหนงว�คว�มต�ยกำ�ลงเกดขนกบเร� นนคอ ฝกต�ย“ ”

ท�ทเหม�ะแกก�รเจรญมรณสตคอนอนร�บกบพน แขนแนบกบลำ�ตว ผอนคล�ยร�งก�ยทกสวนตงแตศรษะจรดเท� โดยเฉพ�ะบรเวณใบหน� ไมมอ�ก�รหน�นวควขมวด ทงนำ�หนกทงตวลงไปกบพน ไมมสวนใดทเกรงหรอเหนยวรงไว ห�ยใจอย�งเปนธรรมช�ต พรอมกบนอมใจม�ไวทปล�ยจมก รถงสมผสบ�งเบ�ของลมห�ยใจทงเข�และออก ปลอยว�งคว�มนกคดต�ง ๆ ไมว�เรองร�วในอดตหรอสงทจะเกดขนในอน�คต

เมอจตใจเรมสงบลงแลว ใหพจ�รณ�ว�เร�กำ�ลงเดนหน�เข�สคว�มต�ย คว�มต�ยจะตองเกดขนกบเร�อย�งแนนอน ไมมวนท

เร�จะรลวงหน�ได อ�จเปนหล�ยปข�งหน� หรอเปนปหน� เดอนหน� หรอแมแตอ�ทตยหน� จ�กนนใหพจ�รณ�ตอไปว�คว�มต�ยอ�จเกดขนกบเร�ในคนนกได คนนคอคนสดท�ยของเร� จะไมมพรงนสำ�หรบเร�อกตอไป นคอก�รนอนครงสดท�ยของเร�

พจ�รณ�ตอไปว�เมอคว�มต�ยม�ถง ลมห�ยใจกจะสนสด ไมมทงลมห�ยใจเข�และออก หวใจจะหยดเตน ทองทพองยบจะแนนง ร�งก�ยทเคยเคลอนไหวจะขยบเขยอนไมไดอกตอไป ทเคยอนกจะเรมเยน ทเคยยดหยนกจะแขงตง ไมต�งจ�กทอนไม ไรประโยชน

จ�กนนพจ�รณ�ตอไปว�เมอคว�มต�ยม�ถง ทรพยสมบตทงปวงทเร�เฝ�ห�และถนอมรกษ� จะมใชของเร�อกตอไป กล�ยเปนของคนอนจนหมดสน ไมส�ม�รถอทธรณคดค�น และ ไมส�ม�รถทำ�อะไรกบมนไดอกตอไป แมแตของรกของหวงกอ�จถกปลอยปละไรคนดแล

ยงไปกว�นน เร�จะไมมโอก�สพบปะพดคยกบลกหล�นหรอคนรกอกตอไป กจวตรประจำ�วนทเคยทำ�รวมกบเข�จะกล�ยเปนอดต ตอไปนจะไมส�ม�รถเยยมเยอนพอแมหรอตอบแทนบญคณท�นไดอกแลว แมแตจะสงเสยหรอลำ�ล�กมอ�จทำ�ไดเลย ห�กผดใจกบใคร กไมส�ม�รถคนดกบเข�ได ขนของหมองใจใคร กไมส�ม�รถปรบคว�มเข�ใจกนไดอกแลว

ง�นก�รกเชนกน เร�ตองทงทกอย�ง ห�กยงไมเสรจสนกตองทงไวแคนน ไมส�ม�รถสะส�งหรอแกไขไดอกตอไป ถงแมจะสำ�คญเพยงใดกต�ม กอ�จถกปลอยทงไรคนสนใจไยด เชนเดยวกบคว�มรและประสบก�รณทงหล�ยทสงสมม� จะเลอนห�ยไปพรอมกบเร�

ชอเสยงเกยรตยศ อำ�น�จ และบรษทบรว�รทงหล�ย จะหลดจ�กมอเร�ไปอย�งสนเชง ไมว�จะม�กม�ยยงใหญเพยงใดกเอ�ไปไมได ทสำ�คญกคอ อย�หวงว�ผคนจะยงแซซรองสรรเสรญเร�หลง

จ�กสนลม เพร�ะแมแตชอของเร�สกวนหนงกตองถกลม ไรคนจดจำ�

ระหว�งทพจ�รณ�ไปทละขน ๆ ใหสงเกตคว�มรสกของเร�ว�เปนอย�งไร มคว�มตระหนก เศร�โศกเสยใจ หวงห�อ�ลยหรอไม เร�พรอมทำ�ใจกบก�รพลดพร�กสญเสยสงเหล�นนม�กนอยเพยงใด ถ�ห�กยงไมพรอม อะไรทำ�ใหเร�ไมพรอม และทำ�อย�งไรเร�จงจะพรอม

ก�รพจ�รณ�ดงกล�วจะชวยใหเร�ตระหนกว� ยงมบ�งสงหรอหล�ยสงทเร�สมควรทำ�แตยงไมไดทำ�หรอทำ�ไมม�กพอ ขณะเดยวกนกยงมอกม�กม�ยหล�ยอย�งทเร�ยงตดใจไมได คว�มตระหนกดงกล�วจะชวยใหเร�เกดคว�มขวนขว�ยทจะทำ�สงสำ�คญทละเลยไป พรอมกบเรยนรทจะฝกใจปลอยว�งดวย

ทกล�วม�เปนก�รฝกต�ยอย�งเตมรปแบบ แตกส�ม�รถยกเยองไปไดอกหล�ยรปแบบ เชน

ก.ทบทวนความดทไดทำา เมอนอมใจจนตน�ก�รว�คนนเปนคนสดท�ยของเร� ขณะทร�งก�ยกำ�ลงจะหมดลม หวใจ

กำ�ลงจะหยดเตน ร�งก�ยกำ�ลงจะเยนแขงและแนนงดงทอนไม ใหพจ�รณ�ว�เร�ไดทำ�คว�มดหรอดำ�รงชวตอย�งมคณค�สมกบทเกดม�แลวหรอยง มคว�มรสกเสยใจกบชวตทผ�นม�หรอไม อะไรบ�งทเร�รสกว�ยงทำ�ไดไมม�กพอ และอะไรบ�งทเร�อย�กปรบปรงแกไขห�กยงมเวล�เหลออย

ก�รพจ�รณ�ในแงนแมดจะเปนน�มธรรมอยบ�ง แตห�กเร�หนม�ดคว�มรสกของตนเองขณะทคดว�กำ�ลงจะต�ยไปจรง ๆ กจะรว�ทผ�นม�เร�ไดใชชวตอย�งคมค�กบก�รเกดม�เปนมนษยหรอยง หรอมสงใดทยงค�งค�ใจททำ�ใหเร�ไมพรอมจะจ�กโลกนไปในคนน ก�รระลกไดเชนนจะทำ�ใหเร�ตระหนกว�มอะไรบ�งทเร�จะตองลงมอทำ�เสยท หรอตองทำ�ใหม�กกว�เดม

ข. นกถงงานศพของตวเอง จนตน�ก�รว�คนนเปนคนสดท�ยของเร� จ�กนนใหนกตอไป

ว�เมอหมดลม ร�งก�ยของเร�ถกนำ�ไปดำ�เนนก�รต�มประเพณ บดนร�งของเร�ถกบรรจอยในหบตงโดดเดน ผคนม�กหน�หล�ยต�เดนท�งม�รวมพธศพเพออำ�ล�เร�เปนครงสดท�ย มทงลกหล�น ญ�ตมตร เพอนบ�น เพอนรวมง�น เพอนรวมรน คนเหล�นต�งพดถงเร�ในวงสนทน�บ�ง พดตอหน�ผคนทม�รวมพธศพบ�ง ทนใหถ�มตวเองว� อย�กใหผคนเหล�นพดหรอเขยนถงเร�ว�อย�งไร อย�กใหเข�จดจำ�เร�ในลกษณะใด อย�กใหเข�ประทบใจในเรองอะไรบ�งทเกยวกบตวเร� จ�กนนใหถ�มตอไปว� เมอยงมชวตอยเร�ไดทำ�อะไรบ�งทชวนใหเข�รำ�ลกถงเร�ในแงนน มคว�มดอะไรบ�งทเร�ไดทำ�อนควรแกก�รชนชมสรรเสรญ

ก�รพจ�รณ�ในแงนจะชวยเตอนใจใหใครครวญว� ทผ�นม�เร�ไดทำ�คว�มดม�กนอยเพยงใด มคว�มดอะไรบ�งทเร�ยงทำ�ไมม�กพอ และควรทำ�ใหม�กกว�นน มหล�ยครงทเร�ปลอยชวตไปต�มคว�มพงพอใจสวนตว โดยไมสนใจผลกระทบทมตอผอน เร�อย�กไดชอว�เปนคนเสยสละ เออเฟ อ มเมตต� เปนพอหรอแมทด แตเร�กลบดำ�เนนชวตไปท�งตรงกนข�ม เพร�ะมวแตแสวงห�เงนทองและชอเสยง มรณสตในลกษณะดงกล�วจะชวยเตอนสตเร�ใหหนกลบม�ดำ�เนนชวตในทศท�งทพงปร�รถน�

ค.พจารณาความไมเทยงของรางกาย เมอนอมใจจนตน�ก�รว�คนนเปนคนสดท�ยของเร� ใหพจ�รณ�ว�เมอคว�มต�ยม�ถง

แลว เกดอะไรขนกบร�งก�ยของเร� เหนภ�พร�งก�ยของเร�ทแปรเปลยนไปหลงจ�กหมดลมแลว ทเคยออนอนกกลบแขงเยน ทเคยเดนเหนเคลอนขยบได กกลบแนนง ชวยตนเองไมได ตองรอใหคนอนม�ยกย�ยสถ�นเดยว แมเปรอะ

เป อนเพยงใดกทำ�อะไรกบตวเองไมได ตองรอใหคนอนม�ทำ�คว�มสะอ�ดให แตถงจะทำ�ใหเพยงใด ไมช�ไมน�นกเรมสกปรกเพร�ะนำ�เหลองนำ�หนองทไหลออกม�ต�มตว ร�งก�ยทเคยสวยง�มกเรมขนอด ผวพรรณทเคยข�วนวลกกล�ยเปนเขยวชำ� ทเคยประทนดวยกลนหอมกกลบเน�เหมน ทกอย�งแปรผนจนแมแตตวเองกจำ�ไมได คนทเคยรกและชนชมเร� บดนกลบรงเกยจและกลวร�งก�ยของเร� แตจะว�เข�ไมไดเลย เพร�ะแมแตเร�เองห�กม�เหนกยงขยะแขยงร�งก�ยของตวเองดวยซำ�

ก�รพจ�รณ�คว�มต�ยดวยวธน มงหม�ยใหเร�คล�ยคว�มยดตดในร�งก�ย มใชเพร�ะมคว�มน�เกลยดแฝงอยภ�ยใตคว�มสวยง�มเท�นน ห�กยงเปนเพร�ะร�งก�ยห�ใชของเร�ไม ไมว�เร�จะพย�ย�มควบคมปรงแตงอย�งไร มนกไมอ�จเปนไปดงใจได ในทสดกจะแสดงคว�มจรงทไมน�ยนดออกม�

ก�รตระหนกถงคว�มจรงขอน นอกจ�กจะชวยบรรเท�คว�มทกขเมอร�งก�ยเกดผนแปร เชน เจบปวย แกชร� พก�ร หรออมพฤกษแลว ยงชวยเตอนใจไมใหเร�หมกมนลมหลงกบร�งก�ยม�กเกนไป จนลมทจะทำ�สงทมคว�มสำ�คญกว� โดยเฉพ�ะสงทกอใหคว�มเจรญงอกง�มแกจตใจ ในยคทผคนกำ�ลงหมกมนกบก�รปรงแตงร�งก�ย เพลดเพลนหลงใหลไปกบคว�มง�มชวครชวย�มของร�งก�ย จนไมสนใจส�ระของชวต จำ�เปนทจะตองตระหนกว�ร�งก�ยนในทสดกตองเปนซ�กศพทไรประโยชน

ง. ฝกปลอยวางยามใกลตาย ก�รพจ�รณ�ถงคว�มสญเสยพลดพร�กน�น�ประก�รทจะเกด

ขนหลงคว�มต�ย ไมว� ทรพยสน บคคล ง�นก�ร ชอเสยงเกยรตยศ ต�มทกล�วม�ข�งตน อ�จนำ�ม�ใชเพอฝกก�รปลอยว�งโดยเฉพ�ะ กล�วคอพจ�รณ�ว�ห�กจะตองต�ยจรง ๆ ในอกไมกน�ทข�งหน� ไมมเวล�เหลอพอทจะทำ�อะไรกบสงเหล�นน นอกจ�กทำ�ใจปลอยว�งอย�งเดยว เร�ส�ม�รถจะทำ�เชนนนไดหรอไม บ�งคนอ�จพบว�ตน

ส�ม�รถปลอยว�งสงต�ง ๆ ไดหมด แตยงอ�ลยลกหล�น หรอเปนหวงพอแม สวนบ�งคนเปนหวงกแตง�นก�รเท�นน อย�งไรกต�มก�รฝกเชนนบอย ๆ จะชวยใหตดใจไดเรวขน เพร�ะตระหนกว�ห�กคว�มต�ยม�ประชดตวจรง ๆ ไมว�จะอ�ลยใคร หรอหวงใยอะไรกไมมประโยชน มแตจะเปนโทษ คอทำ�ใหเปนทกขสถ�นเดยว ในภ�วะเชนนสงทดทสดคอปลอยว�งอย�งสนเชง วธนจะเปนประโยชนม�กในกรณทเกดเหตปจจบนทนดวนซงบนรอนชวตอย�งกะทนหน ก�รฝกวธนอยเสมอจะชวยใหส�ม�รถปลอยว�งไดอย�งรวดเรว ซงพทธศ�สน�ถอว�มคว�มสำ�คญม�ก ดงจะไดกล�วตอไปข�งหน�

วธก�รทง ๔ ประก�รข�งตน พงสงเกตว�มจดเนนหนกต�งกน กล�วคอ ๒ วธก�รแรก (ก.และ ข.) เนนก�รเตอนใจใหขวนขว�ยทำ�คว�มด เรงทำ�หน�ทและคว�มรบผดชอบ ไมผดผอนปลอยใหคงค�ง หรอปลอยใหเวล�สญเปล�โดยเปล�ประโยชน กล�วอกนยหนง คอเตอนใจไมใหประม�ท สวน ๒ วธหลง ( ค.และง.) เนนก�รปลอยว�ง ไมยดตดใหเปนภ�ระแกจตใจ หรอเหนยวรงขดขว�งก�รดำ�เนนชวตทดง�ม ห�กตองก�รใหเกดประโยชนทง ๒ สวน คอเตอนใจไมใหประม�ท และฝกก�รปลอยว�ง ควรใชวธฝกต�ยเตมรปแบบดงไดยกตวอย�งข�งตน

๒ เจรญมรณสตในโอกาสตาง ๆก�รเจรญมรณสตส�ม�รถทำ�ไดในหล�ยโอก�ส ไมจำ�กดเฉพ�ะ

เวล�กอนนอน อ�จจะทำ�หลงจ�กตนนอนแลวกได โดยพจ�รณ�ว�วนนอ�จเปนวนสดท�ยของเร� เร�พรอมทจะไปแลวหรอยง นอกจ�กนนอ�จใชโอก�สต�ง ๆ เปนเครองเตอนใจถงคว�มต�ยว�พรอมจะเกดกบเร�ไดทกเวล� จงควรทจะใชเวล�ทเหลออยใหเกดประโยชนม�กทสด ข�งล�งเปนตวอย�งก�รเจรญมรณสตในชวงเวล�ต�ง ๆ

ก.กอนเดนทาง

กอนเดนท�งไมว� ขนรถ ลงเรอ นงเครองบน พงระลกอยเสมอว�คว�มต�ยส�ม�รถเกดขนไดตลอดเวล� โดยเฉพ�ะจ�กอบตเหต ดงนนจงควรเตรยมใจไวเสมอ ลองนกว�ห�กเหตร�ยกำ�ลงจะเกดขนในอกไมกวน�ทข�งหน� เร�จะทำ�ใจอย�งไร นกถงอะไรกอน และพรอมจะปลอยว�งทกสงทเคยผกพนหรอไม จะนอมระลกถงอะไรเพอทำ�ใจใหสงบและพรอมรบกบทกอย�งทจะเกดขน โดยไมตนตระหนก

เมอจะเดนท�งออกจ�กบ�น กควรระลกถงคว�มเปนไปไดทจะเกดเหตก�รณดงกล�วดวยเชนกน ลองสมมตว�ห�กนเปนก�รเดนท�งครงสดท�ยของเร� เมอออกไปแลวจะไมมวนไดกลบม�พบหน�พอแม คนรกหรอลกหล�นอก เร�พรอมหรอไม มเรองค�งค�บ�งไหมทจะทำ�ใหเร�นกเสยใจทไมไดสะส�งใหเสรจกอนออกเดนท�ง มคว�มขดแยงใด ๆ บ�งไหมทจะทำ�ใหเร�เสยใจทไมไดคนดกนกอน ก�รระลกเชนนจะชวยใหเร�หนม�ปฏบตกบผคนในครอบครวดวยคว�มใสใจกอนทจะออกเดนท�ง ไมปลอยใหมเรองค�ใจกนดวยหวงว�จะมโอก�สปรบคว�มเข�ใจในวนข�งหน� เพร�ะวนนนอ�จม�ไมถงกได ในทำ�นองเดยวกนกอนจะเดนท�งออกจ�กททำ�ง�น กควรเจรญมรณสต เพอเตอนใจว�เร�อ�จไมมโอก�สไดพบหน�มตรสห�ยอก จงควรปฏบตตอเข�อย�งดทสดกอนทจะล�จ�กกน

ข.เมอรบรขาวสารชวงเวล�ทอ�นหนงสอพมพหรอดข�ว เปนอกชวงหนงท

เหม�ะแกก�รเจรญมรณสตโดยเฉพ�ะเมอมข�วอบตเหตหรอวน�ศภย แทนทจะรบรแบบผ�น ๆ หรอเหนเปนเรองน�ตนเตนควรใชข�วดงกล�วเปนเครองเตอนใจตนเองว� ชวตนไมเทยงอย�งยง จ ๆ กม�ต�ยไปอย�งกะทนหน ไมมสญญ�ณลวงหน�เลย ไมว�อยทไหน เวล�ใดกต�ยไดทงนน จะใหดกว�นนลองโยงเหตก�รณดงกล�วเข�ม�ห�ตวเอง โดยนอมนกไปกว�สกวนหนงเร�กอ�จตอง

ประสบกบเหตก�รณอย�งนนเชนกน คำ�ถ�มกคอเมอถงตอนนน เร�จะทำ�ใจอย�งไร พรอมจะต�ยหรอไม ทกวนนเร�ไดเตรยมตวเตรยมใจรบมอกบเหตก�รณดงกล�วหรอไม ห�กไมไดทำ� จ�กนไปเร�จะทำ�อย�งไรจงจะส�ม�รถเผชญกบเหตก�รณดงกล�วโดยไมตนตระหนกหรอทรนทร�ย

ชวงทใจสงบ ลองสมมตว�เร�ไดเข�ไปอยในเหตก�รณเหล�นน นกใหเหนเปนภ�พอย�งชดเจนว�เกดอะไรขนรอบตวเร� นกถงสถ�นก�รณทคบขนไรท�งออก ร�วกบว�อนตร�ยกำ�ลงเกดขนกบเร�จรง ๆ จ�กนนใหม�สงเกตอ�รมณคว�มรสกของตนเอง ว�เกดคว�มตนกลว อดอด หว�ดผว� ทรนทร�ย ม�กนอยเพยงใด ห�กอ�รมณดงกล�วเกดขนอย�งทวมทน กใหพจ�รณ�ว�มวธอะไรบ�งทจะชวยบรรเท�อ�ก�รดงกล�ว ถ�มตวเองว�เร�ควรทำ�อย�งไรเพอนอมใจใหสงบ อะไรจะชวยใหเร�ปลอยว�งหรอรบมอกบเหตก�รณดงกล�วไดดทสด นเปนอกวธหนงในก�รฝกต�ยในสถ�นก�รณทคบขน ก�รทำ�เชนนบอย ๆ จะชวยใหเร�มสตรตวไวขน และรบมอกบอ�รมณของตวไดดขน ก�รจนตน�ก�รถงตวเองในเหตก�รณดงกล�ว ยงชวยใหเร�รว�ควรทำ�และไมควรทำ�อะไรเพอประคองตนใหผ�นพนเหตก�รณคบขนไปไดห�กเกดขนจรง ๆ กบเร�

ค.เมอไปงานศพง�นศพไมควรเปนแคง�นสงคมเท�นน แตควรเปนง�นบญใน

ทกคว�มหม�ย กล�วคอนอกจ�กทำ�บญอทศแกผลวงลบ และใหกำ�ลงใจแกครอบครวของผว�ยชนมแลว ยงควรเปนโอก�สใหเร�ม�เตอนสตตนเองเพอระลกถงสจธรรมอนเทยงแทแนนอนว�คว�มต�ยคอปล�ยท�งของทกคน ครงหนงผต�ยกเคยมชวตเดนเหนเคลอนไหวไดเหมอนอย�งเร� แตตอไปเร�กจะตองทอดร�งแนนงเชนเดยวกบเข� ไมมอะไรทจะเอ�ไปไดสกอย�งเดยว มแตบญและบ�ปเท�นนทจะตดตวไปยงปรโลก

ศพทอยเบองหน�เร�คอครสอนธรรมทดทสด ส�ม�รถปลกใหเร�ตนจ�กคว�มหลงและคว�มประม�ทในชวต ใครทยงมวเม�ในคว�มสนกหรอหมกมนกบก�รทำ�ม�ห�กน กอ�จไดคดว�ตนกำ�ลงมชวตอยอย�งลมต�ย ใครทคดว�ตนเองยงมเวล�อยในโลกอกหล�ยสบป อ�จตองทบทวนคว�มคดเสยใหมเมอม�ง�นศพของเดกหรอวยรน ใครทหลงในอำ�น�จ กอ�จไดคดว�ไมว�ใหญโตแคไหนสดท�ยกยงเลกกว�โลง

เมอเปดใจรบรสจธรรมทประก�ศอยเบองหน� เร�กจะพบคำ�ตอบเองว�พรอมจะไปหรอยง และควรจะมชวตอยอย�งไร

ง.เมอไปเยยมผปวยผปวยทกำ�ลงลมหมอนนอนเสอ ครงหนงกเคยมสขภ�พดเชน

เดยวกบเร� เมอไปเยยมเข� จงควรระลกว�สกวนหนงร�งก�ยของเร�กตองเสอมทรดไมต�งจ�กเข� แมจะมโอก�สรกษ�ห�ย แตกไมควรประม�ท เพร�ะคว�มเจบปวยจะม�เปนระลอก ๆ และมแตจะรนแรงขน สดท�ยกต�มม�ดวยคว�มต�ย ดงนนเมอไปเยยมผปวยจงควรถอเปนโอก�สเตอนใจตนเองดวยว� สงข�รนนไมเทยง และทสดของคว�มไมเทยงกคอคว�มต�ยนนเอง

พงถอว�ผปวยเปนครสอนธรรมแกเร� โดยเฉพ�ะผปวยระยะสดท�ย ไมว�เข�จะมปฏกรย�ตอคว�มเจบปวยอย�งไร กเปนประโยชนแกเร�ทงสน ห�กเข�ทรนทร�ย กระสบกระส�ย เข�กกำ�ลงสอนเร�ว�ควรเตรยมตวอย�งไรจงจะไมทกขทรม�นเหมอนเข� ห�กเข�สงบและมสตรตวแมทกขเวทน�จะแรงกล� เข�กกำ�ลงเปนแบบอย�งใหแกเร�ว�ควรว�งใจอย�งไร และอ�จบอกเร�ตอไปดวยว�ควรเตรยมตวอย�งไรในขณะทสขภ�พยงดอย

ก�รรกษ�ใจใหสงบในย�มเจบปวย เปนเรองเดยวกบก�รรกษ�ใจใหสงบเมอเผชญกบคว�มต�ย ดงนนเมอเร�ลมปวย แทนทจะมวทกขใจ ควรถอว�คว�มเจบปวยเปนแบบฝกหดอย�งดสำ�หรบก�รฝกใจรบมอกบคว�มต�ย อย�งนอยกควรมองว�คว�มเจบปวยเปนบท

ทดสอบขนแรก ๆ กอนทจะตองเจอกบบทสดท�ยทย�กทสดคอคว�มต�ย ห�กเร�ยงทำ�ใจรบมอกบคว�มเจบปวยไมไดแลวจะไปรบมอกบคว�มต�ยไดอย�งไร

จ. เมอสญเสยทรพยเมอเงนห�ย ทรพยสนถกขโมย เร�ยอมเปนทกข แตมองในอก

แงมมหนง นคอแบบฝกหดทชวยใหเร�รจกปลอยว�งเพอรบมอกบคว�มต�ย ใชหรอไมว�คว�มต�ยคอสดยอดแหงคว�มพลดพร�กสญเสย ทกสงทกอย�งทเร�มหรอเปนไมว�รปธรรมหรอน�มธรรมจะสญสนไปหมดเมอสนลม แตเร�จะเผชญคว�มต�ยอย�งสงบไดอย�งไรในเมอแมแตเงนพนเงนหมนห�ยไปเร�ยงทำ�ใจไมได แมวนนจะสญไปเปนล�น แตเมอคว�มต�ยม�ถงเร�จะสญยงกว�นนหล�ยรอยเท�

เมอใดกต�มททรพยสมบตสญห�ยไป พงระลกว�คว�มพลดพร�กสญเสยเปนเรองธรรมด� ทสำ�คญกคอเร�จะไมสญเสยเพยงเท�น แตจะสญเสยยงกว�น และในทสดกจะสญเสยจนหมดสน กระทงชวตกยงรกษ�ไวไมได เมอระลกเชนนแลว แทนทจะยงหวงแหนตดยดมน เร�ควรตดใจปลอยว�ง เพร�ะห�กวนนยงทกขกบมน วนหน�จะทกขยงกว�นม�กม�ยหล�ยเท�

๓.มอบายเตอนใจถงความตายมรณสตส�ม�รถเกดขนไดโดยอ�ศยสงเตอนใจทพบเหนในชวต

ประจำ�วน นอกจ�กโอก�สหรอเหตก�รณต�ง ๆ ทประสบแกตวเองดงไดกล�วม�ข�งตนแลว เร�ยงส�ม�รถห�สงต�ง ๆ ม�เปนเครองเตอนใจตนเองเปนอ�จณ สดแทแตเงอนไขหรอมมมองของแตละคน เปน กศโลบ�ย ทเหม�ะเฉพ�ะตว“ ”

อ�จ�รยกรรมฐ�นช�วธเบตบ�งท�น เมอจะเข�นอน ท�นจะเทนำ�ออกจ�กแกวจนหมดแลวควำ�แกวไวข�งเตยง ทงนเพร�ะท�นไม

แนใจว�จะตนขนแลวไดใชมนในวนรงขนหรอไม กจวตรดงกล�วเปนเครองเตอนใจท�นว�คว�มต�ยจะม�ถงท�นเมอไรกได

นกเขยนไทยผหนงอ�นพบเรองดงกล�ว จงนำ�ม�ประยกตใชกบตนเอง ทกคนกอนนอนเธอจะตองล�งจ�นช�มใหเสรจหมด เพอใหแนใจว�ห�กหลบไมตน จะไมมจ�นช�มสกปรกตกเปนภ�ระใหผอนตองสะส�ง จ�นช�มทยงไมไดล�งจงเปนเสมอนเครองเตอนใจว�คนนอ�จเปนคนสดท�ยของเธอ

บ�งคนเตอนใจตนเองโดยใชลกหน ลกหนแตละลกหม�ยถงเวล� ๑ สปด�หทยงมชวตอย เข�ค�ดก�รณว�น�จะมชวตอยอกไดน�นเท�ไร โดยคำ�นวณจ�กอ�ยค�ดเฉลย (๗๕ ป) จ�กนนกแตกออกม�เปนสปด�ห เข�อ�ยได ๕๕ ปแลว จงค�ดว�น�มชวตเหลออยอก ๑,๐๐๐ สปด�ห จงซอลกหนม� ๑,๐๐๐ ลก ใสไวในถงพล�สตกใส ทกสปด�หเข�จะเกบลกหนออกม� ๑ ลกแลวทงไป เวล�ผ�นไปจำ�นวนลกหนกลดลง ทำ�ใหเข�เหนชดว�เวล�ของเข�เหลอนอยลงเรอย ๆ วธนเตอนใจใหเข�ระลกถงคว�มต�ยว�กำ�ลงใกลเข�ม� และทำ�ใหเข�เลอกทำ�สงทสำ�คญทสดในชวตเปนอนดบแรก ไมหลงเพลนกบสงทไรส�ระ

แตละคนมวธก�รเตอนใจตนเองไมเหมอนกน อนทจรงรอบตวเร�มสงต�ง ๆ ม�กม�ยทส�ม�รถเปนอปกรณในท�งมรณสต อ�ท อ�ทตยขนและอ�ทตยตก ดอกไมทเตงตม เบงบ�น และรวงโรย ใบไมทผลบ�นแลวรวงหลน ในธรรมช�ตเตมไปดวยสงเตอนใจถงคว�มไมจรงของชวต พระพทธองคทรงแนะใหเร�พจ�รณ�ชวตของเร�ว�ไมต�งจ�กฟองคลน หย�ดนำ�ค�ง ประก�ยส�ยฟ� คอเปนของชวครชวย�ม เมอเหนสงเหล�นควรนอมม�เปรยบกบตวเองอยเสมอ

๔. ทำากจกรรมฝกใจรบความตายนอกจ�กก�รฝกต�ยและก�รถอเอ�เหตก�รณทไมสมหวงม�

เปนแบบทดสอบเพอฝกจตใจของตนเองแลว ยงมกจกรรมอน ๆ

อกม�กทชวยใหเร�สำ�รวจตรวจสอบคว�มพรอมของตน ขณะเดยวกนกเตรยมตวเตรยมใจไปดวย

ตวอย�งหนงไดแก ก�รฝกปลอยว�งคนรกของหวง โดยเลอกบคคล สตว หรอสงของทเร�คดว�มคว�มสำ�คญทสดสำ�หรบเร�ม� ๗ อย�ง จ�กนนใหถ�มตนเองว�ในบรรด� ๗ อย�งนน ห�กมสงหนงทเร�ตองสญเสยไป อะไรทเร�ตดใจไดง�ยทสด หลงจ�กนนใหถ�มตอไปเปนลำ�ดบว�

ห�กตองสญเสย ๑ ใน ๖ อย�งนนไป อะไรทเร�ตดใจไดง�ยทสดห�กตองสญเสย ๑ ใน ๕ อย�งนนไป อะไรทเร�ตดใจไดง�ยทสดห�กตองสญเสย ๑ ใน ๔ อย�งนนไป อะไรทเร�ตดใจไดง�ยทสดห�กตองสญเสย ๑ ใน ๓ อย�งนนไป อะไรทเร�ตดใจไดง�ยทสดห�กตองสญเสย ๑ ใน ๒ อย�งนนไป อะไรทเร�ตดใจไดง�ย

ทสด

กจกรรมนอ�จทำ�ใหเปนรปธรรมขนโดยใชก�รสมมตถงสถ�นก�รณทร�ยแรงอนนำ�ไปสก�รสญเสยอย�งฉบพลน เชน

สมมตว�เกดไฟไหมบ�น ทำ�ใหเร�ตองสญเสย ๑ ใน ๗ อย�งนนไป เร�จะเลอกตดอะไรออกไป

ตอม�เกดแผนดนไหว ๑ ใน ๖ อย�งนนเกดมอนเปนไป ถกทำ�ล�ยสญห�ยไป เร�จะเลอกตดสงใดออกไป

ตอม�เกดอบตเหตรถพลกควำ� เร�รอดชวตม�ได แตตองสญเสย ๑ ใน ๕ อย�งนนไป เร�จะยอมเสยอะไรไป

ตอม�เกดสน�ม ทำ�ใหเร�ตองสญเสย ๑ ใน ๔ อย�งนนไป เร�จะตดสงใดออกไป

ตอม�เรอโดยส�รเกดพลกควำ�กล�งทะเล แมจะรอดชวตม�ได แตเร�ตองสญเสย ๑ ใน ๓ อย�งนนไป เร�จะยอมเสยอะไรไป

หลงจ�กนนไมน�นเร�ประสบอทกภย ตองสญเสย ๑ ใน ๒ อย�งนนไป เร�จะยอมเลอกเกบอะไรไว และตดใจทงอะไรไป

กจกรรมดงกล�วนอกจ�กฝกใหเร�หดปลอยว�งเปนลำ�ดบแลว ยงชวยใหเร�ตรวจสอบตวเองดวยว�ยงตดยดอะไรบ�ง และอะไรทถอว�เปนสงสำ�คญทสดของเร� บ�งคนพบว�ตนเองรกหรอหวงหม�ยงกว�พนอง บ�งคนยอมสญเสยทกอย�งแตไมพรอมจะสละตกต�คชวต บ�งคนเลอกทจะสละเครองคอมพวเตอรคชพเปนอนดบสดท�ย ก�รรจกตวเองในแงนจะชวยใหเร�ปรบจตว�งใจกบสงต�ง ๆ ไดอย�งถกตองเหม�ะสมม�กขน ขณะเดยวกนกทำ�ใหเหนตวเองในด�นทไมเคยนกม�กอน ทงหมดนลวนมประโยชนตอก�รเตรยมใจเผชญคว�มต�ยทงสน เพร�ะในทสดแลวเร�ตองสญเสยทกอย�งไปจนหมดสน และแมจะยงไมต�ย กยงตองพบกบคว�มสญเสยอยนนเอง โดยทในคว�มเปนจรงเร�ไมส�ม�รถเลอกไดดวยซำ�ว�จะยอมสญเสยอะไรหรอรกษ�อะไรไว

ตายเปนกอยเปนมรณสตเปนสงทพงบำ�เพญเปนนจ บอยเท�ไรกยงดเท�นน

คร�วหนงพระพทธองคไดตรสถ�มภกษกลมหนงว�เจรญมรณสตอย�งไร

รปแรกกล�วว� ตนระลกอยเสมอว�อ�จมชวตอยไดเพยงหนงคนกบหนงวนกจะต�ย

รปทสองกล�วว� ตนระลกอยเสมอว�อ�จมชวตอยไดเพยงหนงวนกจะต�ย

รปทส�มกล�วว� ตนระลกอยเสมอว�อ�จมชวตอยไดเพยงครงวนกจะต�ย

รปทสกล�วว� ตนระลกอยเสมอว�อ�จมชวตอยไดเพยงฉนอ�ห�รไดมอหนงกจะต�ย รปทห�กล�วว� ตนระลกอยเสมอว�อ�จมชวตอยไดเพยงฉนอ�ห�รไดครงหนงกจะต�ย รปทหกกล�วว� ตนระลกอยเสมอว�อ�จมชวตอยไดเพยงชวเวล�เคยวอ�ห�รได ๔-๕ คำ�ก

จะต�ย รปทเจดกล�วว� ตนระลกอยเสมอว�อ�จมชวตอยไดเพยงชวเวล�เคยวอ�ห�รไดคำ�หนงก

จะต�ย รปสดท�ยกล�วว� ตนระลกอยเสมอว�อ�จมชวตอยไดเพยงชวขณะห�ยใจเข�ห�ยใจออก

หรอห�ยใจออกห�ยใจเข�กจะต�ย ทงนทกรปพดสรปท�ยว� เมอระลกถงคว�มต�ยของตนแลว กจะระลกและพย�ย�มปฏบต

ต�มคำ�สอนของพระองคใหม�กพระพทธองคไดฟงแลวตรสว� ภกษรปท ๑-๖ ยงเปนผท

ประม�ทอย สวนภกษรปท๗ และ ๘ ซงเจรญมรณสตทกคำ�ข�ว หรอทกลมห�ยใจ จดว�เปนผไมประม�ท

ควรกล�วในทนว�ก�รเจรญมรณสตนนมไดมจดมงหม�ยเพอใหเกดคว�มเบอหน�ยในชวต ทำ�ใหรสกสลดหดห เหนชวตไรคณค� หรอหมดกำ�ลงใจในก�รดำ�เนนชวต ในท�งตรงกนข�มมรณสตนนห�กพจ�รณ�อย�งถกวธ ยอมทำ�ใหตระหนกว�ชวตและเวล�แตละน�ททยงเหลออยนนมคณค�อย�งยง ไมควรใชชวตอย�งไรค� หรอปลอยเวล�ทงไปโดยเปล�ประโยชน คนเร�นนห�กไมตระหนกว�ชวตและเวล�ทอยในโลกนมจำ�กด กจะใชไปอย�งไมเหนคณค�เลย บ�งครงกลบทำ�สงซงบนทอนหรอตดรอนชวตตวเองดวยซำ� กว�จะตระหนกว�ชวตและเวล�มคณค� คว�มต�ยกม�ประชดตวแลว ถงตอนนนกอ�จทำ�อะไรแทบไมไดแลว

ประโยชนของก�รเจรญมรณสต กล�วโดยสรป ม ๓ ประก�รคอ

๑.ทำาใหขวนขวายใสใจในสงทชอบผดผอนดงไดกล�วแลวว�มรณสตทำ�ใหเร�ตระหนกว�เร�มเวล�เหลออยในโลกนอย�งจำ�กด และ

จะต�ยไปเมอใดกมอ�จรได (“ช�ตหน�หรอวนพรงน อะไรจะม�กอน ไมมใครเลยทรได เปนภ�ษตธเบตทยำ�เตอนคว�มจรงขอนเปนอย�ง”ด) ดงนนจงกระตนใหเร�ตองเรงรบทำ�สงสำ�คญกอนทจะไมมโอก�สไดทำ� โดยทวไปสงสำ�คญเหล�นเร�มกชอบผดผอน เนองจ�กเหนว�จะทำ�เมอไรกได ไมม เสนต�ย เชน ก�รปฏบตธรรม ก�รสร�ง“ ”สมบญกศล ก�รใหเวล�กบครอบครวหรอพอแม ในขณะทกจวตรประจำ�วนของเร�นนมเรองอน ๆ ม�กม�ยทดเหมอนเรงดวนกว� เพร�ะมเสนต�ยชดเจน จงบงคบอยในทใหตองทำ�ใหเสรจโดยเรว เชน สงลกไปโรงเรยน ห�ลกค�ใหถงเป� สงง�นต�มกำ�หนด ผอนรถ ไปง�นศพ ฯลฯ บ�งอย�งแมไมสำ�คญเลย แตดงดดใจม�กกว� และมกำ�หนดเวล�ชดเจน เชน ไปเทยวห�งทกำ�ลงจดเทศก�ลลดร�ค� ชมภ�พยนตรซงใกลจะออกจ�กโรง หรอดก�รถ�ยทอดสดฟตบอลโลก กจกรรมเหล�นมกแยงเวล�ไปจ�กเร�จนไมมเวล�เหลอสำ�หรบสงสำ�คญทไมเรงดวน ผลกคอตองเลอนก�รเข�อบรมปฏบตธรรมไปเรอย ๆ หรอไมมเวล�ใหกบครอบครวเสยท สวนก�รไปเยยมพอแมหรอบวชใหท�นกตองผดแลวผดอก มหล�ยคนทตอเมอปวยหนกกะทนหนจงคอยรสกเสยด�ยทไมไดทำ�สงเหล�นในขณะทยงมสขภ�พดอย บ�งคนม�ไดคดเมอใกลจะต�ยแตถงตอนนนกส�ยเสยแลวทจะทำ�อะไรได

ก�รระลกถงคว�มต�ยอย�งจรงจงจะกระตนใหเร�จดลำ�ดบคว�มสำ�คญของสงต�ง ๆ ในชวตใหมหมด จ�กเดมทเอ�เรองสำ�คญแตไมเรงดวนไปไวในลำ�ดบท�ย ๆ คอทำ�ทหลงสดเมอทำ�อย�งอนเสรจแลว (ซงมกจะไมเสรจเสยทเพร�ะมเรองใหม ๆ เข�ม�อยเรอย ๆ) กจะเลอนขนม�ทำ�เปนอนดบแรก ๆ หรอทำ�เปนกจวตร สวนเรองทไมสำ�คญแตเรงดวน ตลอดจนเรองทไมสำ�คญและไมเรงดวนแตใหคว�มสนกสน�นเพลดเพลนใจ กจะถกจดไวในลำ�ดบท�ย ๆ คอทำ�หลงจ�กทสงสำ�คญไดทำ�เสรจแลว

ผทเจรญมรณสตอย�งถกวธ ไมเพยงเตอนตนว�ตองต�ยไมช�กเรว ห�กยงถ�มตนเองอยเสมอว�พรอมจะต�ยหรอยงห�กหมดลมวนน สำ�หรบผทยงไมพรอม คำ�ถ�มนจะกระตนใหใสใจขวนขว�ยทำ� ๒ ประก�รตอไปน

ก.ก�รทำ�ง�นภ�ยในก�รทำ�ง�นภ�ยในหม�ยถงก�รเตรยมใจใหพรอมเมอคว�มต�ยม�ถงไมว�เมอไรหรอใน

ลกษณะใด เชน ฝกสตเพอรกษ�ใจใหปกตไมตนตระหนกตกใจเมอว�ระสดท�ยใกลจะ

ม�ถง หรอเมอเกดเหตร�ยกะทนหน รวมทงเตรยมใจรบมอกบทกขเวทน�อนแรงกล�ทมกจะเกดขนกอนสนลม ส�ม�รถประคองใจใหเปนกศล ไมถกรบกวนดวยคว�มอ�ลยอ�วรณหรอคว�มโศกเศร�เมอจะตองพลดพร�กจ�กบคคลและสงอนเปนทรกอย�งสนเชง ขณะเดยวกนกไมมสงค�งค�ใจใด ๆ ใหตองนกเสยใจหรอขนเคองใจ ประก�รหลงนอ�จไดแกคว�มรสกผดทเคยทำ�สงไมถกตองหรอคว�มโกรธแคนใครบ�งคนททำ�คว�มเจบชำ�นำ�ใจใหตนเอง จะปลดเปลองคว�มรสกดงกล�วออกไปได ก�รเตรยมใจอย�งเดยวอ�จไมพอ ห�กตองทำ�ม�กกว�นน เชน ก�รไปขอขม�หรอขออโหสจ�กผทเกยวของ เปนตน ก�รทำ�ง�นภ�ยนอกใหแลวเสรจดงจะกล�วตอไปกจะชวยใหทำ�ใจรบมอกบคว�มต�ยไดดขนดวย

ข.ก�รทำ�ง�นภ�ยนอก ก�รทำ�ง�นภ�ยนอกหม�ยถงก�รจดก�รสงต�ง ๆ ทเกยวของกบผอน หรอตองอ�ศยคว�มรวมมอกบผอน รวมถงก�รจดก�รสงนอกตว เชน ทรพยสมบต และก�รง�นทรบผดชอบ อ�ท ก�รทำ�หน�ทตอลกหล�นหรอพอแมใหครบถวน ไดแก ก�รเลยงด ใหก�รศกษ� ดแลพย�บ�ล ขณะเดยวกนก

เตรยมทกสงใหพรอมห�กเร�ตองจ�กโลกนไป กล�วคอนอกจ�กก�รจดทำ�พนยกรรม หรอจดสรรมรดกใหเรยบรอยแลว ยงควรเตรยมผคนทเกยวของใหพรอมเผชญกบก�รจ�กไปของเร�ดวย เชน เตรยมลกใหเข�ใจถงเรองคว�มต�ย ตระหนกว�ชวตนนเปนสงไมเทยง คว�มต�ยเปนเรองธรรมด� สงเสยลวงหน�หรอแนะนำ�ว�เข�ควรทำ�อะไรและไมควรทำ�อะไรห�กเร�ไมไดอยกบเข�แลว รวมทงฝ�กฝงพอแมใหแกพนองหรอมตรสห�ยชวยดแล เปนตน

ในยคปจจบนทผคนรอยละ ๙๐ ต�ยในลกษณะทเปนไปอย�งช� ๆ มใชต�ยอย�งกะทนหน และสวนใหญต�ยในโรงพย�บ�ล ปญห�หนงทมกจะเกดขนกคอก�รรกษ�พย�บ�ลผปวยระยะสดท�ยหรอผปวยทหมดหวงจะรกษ�ใหห�ยได ดวยขอจำ�กดท�งก�รแพทย ผปวยเหล�นจำ�นวนม�กมกถกยดชวตใหยนย�วออกไปเรอย ๆ โดยไมมโอก�สจะห�ย ขณะเดยวกนกประสบกบคว�มทกขทรม�นม�กจ�กกระบวนก�รรกษ� จงมคำ�ถ�มว�ควรจะใหก�รรกษ�หรอแทรกแซงท�งก�รแพทยม�กนอยเพยงใด คำ�ถ�มนอ�จตอบไดไมย�กห�กผปวยยงมสตสมปชญญะอย ยอมตดสนไดดวยตนเอง แตกล�ยเปนปญห�ใหญเมอผปวยไรสตสมปชญญะ อยในภ�วะโคม� หรอไมส�ม�รถสอส�รคว�มคดคว�มเหนของตนได (ปจจบนมหลกฐ�นยนยนม�กขนว�แมอยในภ�วะโคม�แตกรบรทกอย�งไมต�งจ�กคนปกต รวมทงรบรคว�มเจบปวดจ�กก�รรกษ�ดวย) กรณดงกล�วสร�งคว�มลำ�บ�กใจใหแกญ�ตผปวย ซงมกจะมคว�มเหนแตกต�งกนไป ทำ�ใหเกดคว�มขดแยงกนไดง�ย ซงอ�จสงผลตอจตใจของผปวยได ยงไมนบถงผลด�นอน ๆ ทเกดจ�กก�รรกษ� เชน ค�ใชจ�ย และก�รกระทำ�ตอร�งก�ยและจตใจของผปวยซงอยในภ�วะทไมอ�จปฏเสธได

เพอทจะลดทอนปญห�ดงกล�ว เร�จงควรเตรยมก�รในเรองนแตเนน ๆ ว�ห�กมเหตตองลมปวยโดยอยในสภ�พทไมส�ม�รถสอส�รได เร�อย�กจะใหมก�รเยยวย�รกษ�แคไหน หรออนญ�ตใหทำ�กบร�งก�ยของเร�ไดม�กนอยเพยงใด ก�รเตรยมในเรองนนอกจ�กเปนประโยชนแกตนเองแลว ยงเปนประโยชนตอแพทย พย�บ�ล และญ�ตมตรดวยในก�รเลอกวธก�รรกษ�หรอแทรกแซงท�งก�รแพทย

มวธก�รหนงทชวยใหเร�ส�ม�รถตรวจสอบว�ไดเตรยมง�นภ�ยนอกม�กนอยเพยงใด กคอก�รเขยน พนยกรรม“ชวต โดยมร�ยละเอยด ๖ ประเดนคอ”

๑)ทรพยสนเงนทองทมอย อย�กใหจดก�รอย�งไรบ�ง๒)ญ�ตมตร ลกหล�น พอแม อย�กฝ�กใหผทยงอยชวย

เหลออย�งไรบ�ง๓)ร�งก�ยของเร� อย�กใหจดก�รตออย�งไรบ�ง๔)ก�รง�นหรอธรกจทคงค�ง อย�กใหจดก�รตออย�งไร

บ�ง๕)ง�นศพของเร� อย�กใหจดก�รอย�งไรบ�ง๖)ห�กเร�อยในระยะสดท�ยทไมส�ม�รถพดหรอสอส�รได

ก�รรกษ�แบบใดทไมตองก�รใหทำ�กบเร� และก�รรกษ�ดแลแบบใดทอย�ก

ใหทำ� รวมทงอย�กพบใคร หรออย�กใหใครม�ดแลเร�

๒) ทำาใหปลอยวางสงทชอบยดตดคว�มยดตดคอเหตผลสำ�คญททำ�ใหเร�ไมพรอมเผชญกบ

คว�มต�ย เพร�ะคว�มต�ยหม�ยถงก�รพลดพร�กจ�กสงเหล�น คนเร�ยดตดหล�ยอย�งทงบคคลและสงของ ทงรปธรรมและน�มธรรม คว�มหวงห�อ�ลยสงเหล�นทำ�ใหผคนจำ�นวนม�กทรนทร�ยกระสบกระส�ยเมอคว�มต�ยม�ถง ในแงของพทธศ�สน�

คว�มยดตดไมเพยงทำ�ใหทกขใจทงในย�มปกตและในย�มไมปกต คอเมอแกชร� เจบปวย และสนชวตเท�นน ห�กยงเปนเหตใหไปสทคตเมอต�ยไปแลวดวย

ก�รระลกว�สกวนหนงเร�ตองต�ย และอ�จต�ยอย�งไมสงบห�กใจยงยดตดกบสงต�ง ๆ ม�กม�ย ทำ�ใหเร�เหนคว�มจำ�เปนทจะตองฝกฝนก�รปลอยว�ง ก�รฝกฝนทใหไดผลนนไมควรทำ�ตอเมอรว�ใกลจะต�ย แตควรทำ�เปนอ�จณในขณะทยงมชวตเปนปกต ก�รปลอยว�งนนไมไดหม�ยถงก�รไมรบผดชอบ ตรงกนข�มยงเหนคว�มสำ�คญของก�รปลอยว�ง กยงเรงทำ�หน�ททรบผดชอบใหสมบรณ เพร�ะเมอทำ�เสรจแลวยอมเร�ยอมปลอยว�งไดง�ยขน พอแมทเตรยมพรอมทกอย�งใหลก ทงเงนทอง วช�คว�มร ศลธรรมจรรย� รวมทงคว�มรกคว�มอบอน ยอมหวงลกนอยกว�พอแมทยงทำ�หน�ทไมดพอ ห�กจะตองต�ยกพรอมจะต�ยไดม�กกว�

ผทเหนคว�มสำ�คญของก�รปลอยว�ง ยอมไมปลอยใจใหทกขไปกบคว�มสญเสยทรพยหรอเหนห�งพลดพร�กจ�กคนรก เพร�ะถอว�เปนแบบฝกหดใหรจกปลอยว�ง เข�จะเตอนตนเสมอว�ห�กเพยงเท�นยงปลอยว�งไมได ในย�มทตองสญเสยม�กกว�นเพร�ะคว�มต�ยม�พร�กเอ�ไป จะไมทกขทรม�นยงกว�นหรอ ในทำ�นองเดยวกนเมอเจบปวย เร�ไมไดทกขก�ยเพร�ะคว�มเจบปวดรบกวนเท�นน แตยงมกทกขใจเพร�ะยดตดกบอดตเมอครงยงมสขภ�พด หรอยดตดกบคว�มสขทเคยมกอนปวย ห�ไมกทกขใจเพร�ะกลวว�วนข�งหน�จะไมมคว�มสขเหมอนกอน หรอถงกบสร�งภ�พอน�คตไปในท�งเลวร�ย แตผทเหนคว�มสำ�คญของก�รเตรยมใจเผชญคว�มต�ย จะไมยอมปลอยใจไปกบคว�มเจบปวยง�ย ๆ แตจะใชโอก�สนฝกก�รปลอยว�งคว�มหมกมนทงอดตและอน�คต และใสใจกบก�รอยกบปจจบนใหดทสด ก�รเจรญมรณสตยงชวยเตอนใจเข�ดวยว� ห�กคว�มเจบปวยเพยงเท�นยงทำ�ใจไมได แลวจะรบมอกบคว�มต�ยซงหนกหน�ส�หสกว�นไดอย�งไร

อย�งไรกต�มคนเร�ไมไดตดยดกบสงทน�พงพอใจอย�งเดยว แตยงมกตดยดกบสงทไมน�พงพอใจ เชน คว�มโกรธแคน คว�มเกลยดชง คว�มรสกผด คว�มลมเหลวในอดต คว�มผดหวง ภ�พประทบอนเลวร�ยทเคยพบ ปฏเสธไมไดว�ในชวตประจำ�วนของเร�มกประสบกบเหตก�รณททำ�ใหเกดอ�รมณดงกล�วเปนประจำ� คว�มยดตดในอ�รมณอกศลเหล�นมกสร�งคว�มทกขใหแกผคนอยเสมอ อย�งไรกต�มเมอใดทเร�ระลกถงคว�มต�ยว�จะตองเกดขนกบเร�ไมวนใดกวนหนง เหตก�รณหรอเรองร�วเหล�นนจะกล�ยเปนเรองเลกนอยสำ�หรบเร�ไปทนท หล�ยคนทรสกโกรธแคนเพร�ะเพงทะเล�ะเบ�ะแวงกบเพอน มกพบว�ก�รระลกถงคว�มต�ยของตนชวยใหปลอยว�งคว�มโกรธไปไดม�ก ไมใชเพยงเพร�ะว�เหนเหตก�รณดงกล�วเปนเรองเลกเมอเทยบกบคว�มต�ย ห�กยงเพร�ะตระหนกว�ในเมอสกวนหนงเร�กบเข�จะตองต�ยจ�กกนแลว จะเกลยดชงโกรธแคนกนไปทำ�ไม

๓)ทำาใหเหนคณคาของสงทมอยในปจจบนคนเร�มกไมเหนคว�มสำ�คญของสงทมอยกบตว แตกลบไป

จดจอใสใจกบสงทตวเองยงไมม จงห�คว�มสขไดย�ก เพร�ะจะถกรบกวนดวยคว�มอย�กไดสงใหม ๆ อยเสมอ ตอเมอสญเสยสงทมอยไป จงคอยเหนคณค�ของสงนน ไมว�สงนนจะเปนทรพยสมบต คนรก หรอสขภ�พร�งก�ย ใชหรอไมว�ตอเมอเจบปวยเร�จงตระหนกว�ก�รมสขภ�พดนนเปนโชคอนประเสรฐแลว ตอเมออวยวะบ�งอย�งสญเสยหรอพก�รไป เร�จงเหนว�อวยวะดงกล�วมคว�มสำ�คญยงกว�เงนทองชอเสยงทเคยอย�กได ตอเมอคนรกจ�กไป จงไดคดว�เข�มคว�มหม�ยกบชวตของเร�อย�งไร แวนต� หรอน�ฬก�ทเร�ไมคอยเหนคว�มสำ�คญ ตอเมอมนห�ยไป จงรว�มนมประโยชนกบเร�เพยงใด

มรณสตชวยเตอนใจใหเร�ตระหนกว� สงต�ง ๆ ทเร�มอยขณะน ไมช�กเรวยอมจ�กเร�ไป ก�รระลกว�สงเหล�นอยกบเร�เพยง

ชวคร�วเท�นน จะชวยใหเร�หนม�ชนชมกบสงนนม�กขน ไมมองข�มหรอปลอยใหผ�นไปโดยเปล�ประโยชน เมอเร�รว�ในทสดเร�ตองเจบปวยและแกชร� เร�จะเหนคณค�ของสขภ�พและวยเย�ว จะไมปลอยปละละเลยสขภ�พหรอใชวยเย�วไปในท�งทไรส�ระ เมอเร�ตระหนกว�เร�มเวล�อยในโลกนจำ�กด เร�จะเหนคณค�ของทกเวล�น�ททยงเหลออย ไมปลอยทงไปอย�งไรคณค� ทกเช�ทตนขนม�เร�จะรสกเปนสขทยงมชวตอกหนงวน แตละวนนนจะมคณค�อย�งยง เพร�ะไมแนใจว�จะมวนพรงนสำ�หรบเร�หรอไม

ในทำ�นองเดยวกน เพยงแครว� พอแม ลกหล�น ส�มภรรย� ยงอยกบเร� เร�กมคว�มสขแลว เพร�ะไมมหลกประกนเลยว�เข�จะจ�กเร�ไปเมอใด แมบ�นผหนงเล�ว�ทกเยนเพยงแคไดเหนส�มและลก ๆ อยกนพรอมหน�ทบ�น เธอกมคว�มสขแลว เพร�ะไมรเลยว�พรงนจะมโอก�สแบบนหรอไม มรณสตจงทำ�ใหเร�มคว�มสขไดง�ยขน เพร�ะตระหนกว�เร�มสงด ๆ ททรงคณค�อยแลว ไมจำ�เปนตองไขวคว�ห�คว�มสขจ�กสงต�ง ๆ ทอยไกลตวเลย

ก�รระลกถงคว�มต�ยว�เปนสงทส�ม�รถเกดขนไดอย�งกะทนหน ยงทำ�ใหเร�ตระหนกว�คนทเร�พบปะเกยวของนน อ�จจะจ�กไปเมอไรกได ก�รพบปะกบเข�อ�จเปนก�รพบปะกนครงสดท�ย เมอใดกต�มทคดไดเชนน เร�จะตระหนกว�เวล�ทอยกบเข�ขณะนนเปนเวล�ทสำ�คญม�ก เร�จะใหคว�มสำ�คญกบเข�ม�กขน ใสใจกบคว�มรสกของเข�ยงกว�เดม แทนทจะพดหรอทำ�กบเข�ต�มคว�มเคยชน กจะนมนวลหรอออนโยนกบเข�ม�กขน ใชหรอไมว�บอยครงเร�ไมคอยมเวล�ใหแกกน ไมคำ�นงถงคว�มรสกของกน เพร�ะคดว�เร�มโอก�สทจะไดพบกนอก ก�รคดว�ยงมเวล�อยดวยกนอกน�น ทำ�ใหเร�ไมใสใจคว�มรสกของกนและกนเท�ทควร จงทำ�ใหมเรองทะเล�ะเบ�ะแวงกนไดง�ย และเมอทะเล�ะกนแลว กคดว�ไมตองรบปรบคว�มเข�ใจกนกได เพร�ะมเวล�อกม�กทจะคนดกน ก�รคด

เชนนจดว�เปนคว�มประม�ทอย�งหนง แตห�กเร�ตระหนกว�คว�มต�ยอ�จพร�กจ�กเร�ไปเมอไรกได เร�จะเปลยนท�ท และใสใจกนม�กขน

ตายกอนตายอ�นสงสของก�รเจรญมรณสต ๓ ประก�รข�งตน คอก�ร

ขวนขว�ยใสใจในสงทชอบผดผอน ก�รปลอยว�งสงทชอบตดยด และก�รเหนคณค�ของสงทมอยในปจจบน ในด�นหนงชวยใหเร�อยอย�งมคว�มสขและใชชวตอย�งมคณค� ในอกด�นหนงกเปนก�รเตรยมตวใหพรอมสำ�หรบคว�มต�ยทจะม�ถง เพร�ะเมอไดทำ�สงทสมควรทำ�เสรจสนแลว ไมมสงคงค�งกงวลใจ ไรคว�มหวงห�อ�ลย อกทงละเวนสงทสร�งคว�มเดอดเนอรอนใจ กพรอมจะจ�กโลกนไปดวยใจสงบ ก�รอยอย�งมคว�มสขและมคณค� กบก�รเตรยมตวต�ยอย�งสงบจงเปนเรองเดยวกน ห�ไดแยกจ�กกนไม กล�วอกนยหนงห�กตองก�รต�ยเปนกตองเรยนรทจะอยใหเปนดวย ในขอนท�นพทธท�สภกขไดเคยกล�วในรปปจฉ�วสชน�ว� เตรยมสำ�หรบต�ยใหดทสด“อย�งไร? ตอบ: อยใหดทสด ! เตรยมสำ�หรบอยใหดทสดอย�งไร?

ตอบ:เตรยมพรอมสำ�หรบทจะต�ยนะซ!”ก�รเตรยมตวต�ยทดทสดคอก�รอยอย�งพรอมทจะต�ยอย

เสมอ นนคอทำ�คว�มดทกขณะทมโอก�ส และฝกใจใหรจกปลอยว�ง ขณะเดยวกนกระลกถงคว�มต�ยอยเปนนจเพอกระตนเตอนใหทำ�กจทงสองประก�รดงกล�ว ก�รเจรญมรณสตยงชวยใหเร�พรอมเผชญคว�มต�ยไดดขน ตรงทเปนก�รฝกใจใหคนกบคว�มต�ยอยเสมอ ดงไดกล�วแตตนแลวว�คว�มต�ยไมน�กลวม�กเท�กบคว�มกลวต�ย และส�เหตทเร�กลวต�ยม�กกเพร�ะไมคนชนกบคว�มต�ยโดยเฉพ�ะคว�มต�ยของตวเอง ปญห�นจะลดลงไปเมอเร�เจรญมรณสตอยเสมอ เพร�ะชวยใหใจคนชนกบคว�มต�ยของตวเอง ห�กคว�มคนชนนนมไดเกดในระดบคว�มคดหรอสมองเท�นน แตลง

ไปถงอ�รมณคว�มรสกหรอหวใจ กจะทำ�ใหเร�ยอมรบคว�มต�ยของตนเองไดง�ยขน

ก�รฝกต�ยอยเสมอเปนวธหนงทจะชวยใหเร�ยอมรบคว�มต�ยในระดบอ�รมณคว�มรสกดวย เพร�ะก�รฝกชนดน ยงจนตน�ก�รไดใกลเคยงคว�มจรงม�กเท�ไร คว�มกลว คว�มอดอด และคว�มหวงห�อ�ลย จะถกกระตนขนม�ม�กเท�นนโดยเฉพ�ะในใจของผฝกใหม ก�รตระหนกรในอ�รมณดงกล�วจะชวยใหเร�ส�ม�รถรบมอกบมนไดดขนเมอคว�มต�ยม�ใกลตวจรง ๆ ขณะเดยวกนก�รเผชญกบสถ�นก�รณทคกค�มชวต แมจะเปนแคสมมตหรอจนตน�ก�ร แตกชวยใหเร�มคว�มคนกบมนม�กขน จงชวยลดคว�มตนตระหนกว�วนห�กเกดเหตก�รณดงกล�วขนม�จรง ๆ

ก�รฝกต�ยห�กทำ�อย�งสมำ�เสมอม�กเท�ไร กมผลดตอจตใจม�กเท�นน วธทจะทำ�ใหก�รฝกต�ยเปนไปอย�งสมำ�เสมอกคอก�รทำ�ใหเปนสวนหนงของชวต ท�นพทธท�สภกขไดเสนอแนะวธก�รก�รฝกต�ยทกลมกลนไปกบก�รดำ�เนนชวต นนคอ ต�ยกอนต�ย“ ” หม�ยถงฝกก�รต�ยจ�กกเลส หรอต�ยจ�กก�รยดมนในตวตน คอทำ�ใหตวตนต�ยไปกอนทจะหมดลม

ตวตนนนมไดมอยจรง ห�กเกดจ�กก�รปรงแตงของใจ เมอเกดคว�มสำ�คญมนหม�ยในตวตนแลว กจะเกดก�รยดมนถอมนในสงต�ง ๆ ต�มม�ว�เปน ตวก“ ของก” ไมว�ทรพยสมบต ชอเสยง คว�มสำ�เรจ รวมถงบคคลทเกยวของดวย ไมจำ�กดเฉพ�ะสงทพงปร�รถน� แมสงทไมพงปร�รถน�กยงอดยดไมไดว�เปน ตวก“ ของก” ดวยเหมอนกน เชน คว�มโกรธ(ของก) คว�มเกลยด(ของก) ศตร(ของก) คว�มยดมนในตวกของกนเองททำ�ใหเร�กลวคว�มต�ยเปนอย�งยงเพร�ะคว�มต�ยหม�ยถงก�รพลดพร�กสญเสยไปจ�กสงทงปวง และสงทเร�กลวทสดคอพลดพร�กจ�กตวตนหรอก�รดบสญของตวตน

เมอใดกต�มทเร�ส�ม�รถปลอยว�งจ�กคว�มยดมนถอมนในตวตนได คว�มต�ยกจะไมน�กลวอกตอไป เพร�ะจะไมมคว�มพลดพร�กสญเสยใด ๆ เลยในเมอไมมอะไรทเปนของเร�เลย ทสำ�คญทสดคอไมม เร� ต�ย“ ” เพร�ะตวเร�ไมมตงแตแรกแลว ดวยเหตนก�รฝกใจใหปลอยว�งจ�กคว�มยดมนถอมนในตวตนจงเปนวธเตรยมตวต�ยทดทสด

ท�นพทธท�สภกขไดแนะนำ�วธปฏบตหล�ยประก�รเพอก�รละว�งตวตน วธหนงกคอฝก คว�มดบไมเหลอ“ ” กล�วคอทกเช�หรอกอนนอนใหสำ�รวมจตเปนสม�ธ แลวพจ�รณ�ใหเหนว�สงทงหล�ยทงปวงไมควรยดมนถอมนว�เปนเร�หรอของเร�แมแตสกอย�งเดยว รวมทงพจ�รณ�ว�ก�ร เกด เปนอะไรไมว�เปนแม“ ” เปนลก เปนคนรวย เปนคนจน เปนคนด เปนคนชว เปนคนสวย เปนคนขเหร กลวนแตมทกขทงนน เกด ในทนท�นเนนทคว�มสำ�คญมน“ ”หม�ยหรอตดยดว�เปนนนเปนน เมอเหนแลวใหละว�งคว�มสำ�คญมนหม�ยดงกล�ว เพอไมใหเกด ตวก ว�เปนนนเปนน“ ” (แตก�รทำ�หน�ทต�มสถ�นะหรอบทบ�ทดงกล�วกยงทำ�ตอไป) เปนก�รนอมจตสคว�มดบไมเหลอแหงตวตน

เมอทำ�จนคนเคย กนำ�ไปปฏบตในชวตประจำ�วน เมอใดทต�เหนรป หรอหไดยนเสยง จมกไดกลน ลนไดรส ก�ยไดสมผส หรอจตนกถงเรองร�วต�ง ๆ ขนม� กใหมสตเท�ทนทกคร�วท ตวก เกด“ ”ขน นนคอเมอเหน กสกว�เหน ไมม ตวก ผเหน“ ” เมอโกรธ กเหนคว�มโกรธเกดขน ไมม ตวก ผโกรธ“ ” เปนตน

ก�รปฏบตดงกล�วเปนไปเพอดบ ตวก ไมใหเหลอ“ ” ซงกคอทำ�ใหตวกต�ยไปกอนทร�งก�ยจะหมดลม ห�กทำ�ไดเชนนนคว�มต�ยกไมน�กลวอกตอไป หรอกล�วอย�งถงทสด คว�มต�ยกไมมดวยซำ� เพร�ะไมมผต�ยตงแตแรก ดงนนจงเท�กบเปนวธเอ�ชนะคว�มต�ยอย�งแทจรง

แตถงแมตวกจะไมต�ยไปอย�งสนเชง ยงมคว�มยดมนถอมนในตวกของกอย เมอจวนเจยนจะต�ยท�นพทธท�สภกขไดแนะนำ�ใหนอมจตสคว�มดบไมเหลอเชนเดยวกน นนคอละว�งคว�มยดมนถอมนในสงทงปวงว�เปนตวกของก วธก�รนท�นเปรยบเสมอน ตกกระได“แลวพลอยกระโจน” กล�วคอเมอร�งก�ยทนอยตอไปไมไดแลว จตกควรกระโจนต�มไปดวยกน ไมหวงห�อ�ลยหรอหวงอะไรอย�งใดอกตอไป ไมคดจะเกดทไหนหรอกลบม�เกดใหมอกตอไป น�ทสดท�ยของชวตเปนโอก�สสำ�คญยงทจตจะปลอยว�งตวกเพอหลดพนจ�กคว�มทกขอย�งสนเชง จงนบว�เปน น�ททอง อย�งแทจรง“ ”

บทสงทายพระอ�จ�รยล ธมมธโร เคยกล�วว� คนทจะพนต�ย“ ตองทำ�

ตนเหมอนคนต�ย” ท�นไดขอคดนจ�กเรองเล�ของช�ยแกคนหนงซงรอดชวตจ�กกรงเลบของหมใหญอย�งหวดหวด หมตวนนเข�ม�ทำ�ร�ยเข�และภรรย�ขณะทกำ�ลงห�ของป� ภรรย�หนขนตนไมทน สวนช�ยแกถกหมปร�ดเข�ม�ประชดตว พย�ย�มตอส แตสไมได ภรรย�จงตะโกนว� ใหนอนหง�ยเหมอนคนต�ย อย�กระดกกระดก ช�ยแกจงทำ�ต�ม ลมนอนแผลงกล�งพนดน ไมไหวตงเหมอนคนต�ย หมเหนดงนนจงหยดตะปบ ยนครอมตวเอ�ไว ดงข�และหวช�ยแก แลวใชป�กดนตวอยพกหนง เข�กทำ�ตวออนไปออนม� ขณะเดยวกนกบรกรรมว� พทโธ ไปดวย“ ” หมเหนช�ยแกไมกระดกกระดก คดว�เข�ต�ยแนแลวจงเดนจ�กไป

ช�ยแกรอดต�ยไดเพร�ะทำ�ตวเหมอนคนต�ย แตคำ�พดของพระอ�จ�รยลมคว�มหม�ยลกกว�นน ในแงหนงคออยอย�งปลอยว�งทกสง ไรคว�มยนดยนร�ยในโลกธรรม ไมอ�ลยในชวต ผททำ�ใจไดเชนนแมเผชญคว�มต�ยตอหน� ยอมมจตสงบ คว�มทกขทรม�นมอ�จยำ�ยบฑ�ได เท�กบว�อยเหนอคว�มต�ย ลกลงไปกว�นนกคอก�รอยอย�งไมมตวก พรอมจะต�ยทกเมอ ดวยเหตนคว�มต�ยจงทำ�อะไรไมได คอ พนต�ย นนเอง“ ”

ก�รเจรญมรณสตคอก�รฝกใจใหพรอมต�ยทกเมอ เปนวถสก�รต�ยกอนต�ยและก�รพนต�ย แมด�นหนงจะคล�ยกบก�รทำ�ตนเหมอนคนต�ย แตอกด�นหนงคอก�รปลกใจใหตนจ�กคว�มประม�ท เพออยอย�งมชวตชว� โปรงโลง เบ�สบ�ย เปนชวตทเป ยมดวยคว�มพ�กเพยรรบผดชอบแตกพรอมปลอยว�งในเวล�เดยวกน

มรณสตเมอบำ�เพญอย�งสมำ�เสมอ ยอมชวยใหเกดปญญ�ตระหนกรว�คว�มต�ยมไดเปนปฏปกษกบชวต แตเปนสงทส�ม�รถหนนเสรมและขบเคลอนชวตใหเปนไปในท�งทงอกง�มได กล�วอย�งถงทสดแลวชวตกบคว�มต�ยนนห�ไดแยกจ�กกนไม ห�กดำ�รงอยควบคกบชวตตลอดเวล� ดงมพทธพจนว� “คว�มแกมอยในคว�มเปนหนมส�ว คว�มเจบไขมอยในคว�มไมมโรค คว�มต�ยกมอยในชวต” สำ�หรบผทเข�ถงสจธรรมดงกล�ว คว�มต�ยจงไมใชศตร ห�กเปนสวนหนงของธรรมด�ทสบต�ไดอย�งสบ�ยใจ

บทพจารณาสำาหรบการเจรญมรณสตปจฉมพทโธวาท

หนทะท�น ภกขะเว อ�มนตะย�ม โวดกอนภกษทงหล�ย บดน เร�ขอเตอนท�นทงหล�ยว�

วะยะธมม� สงข�ร�สงข�รทงหล�ย มคว�มเสอมไปเปนธรรมด�

อปปะม�เทนะ สมปะเทถะท�นทงหล�ย จงทำ�คว�มไมประม�ทใหถงพรอมเถด

อะยง ตะถ�คะตสสะ ปจฉม� ว�จ�นเปนพระว�จ�มในครงสดท�ย ของพระตถ�คตเจ�

บงสกลตาย

อะนจจ� วะตะ สงข�ร� สงข�รทงหล�ยลวนไมเทยงอปป�ทะวะยะธมมโน มก�รเกดขนและคว�มเสอมไปเปนธรรมด�อปปชชตว� นรชฌนต เกดขนแลวยอมดบไปเตสง วปะสะโม สโข คว�มสงบระงบสงข�รเหล�นนเปนคว�มสข

บทพจารณาสงขาร

สพเพ สงข�ร� อะนจจ�สงข�รคอร�งก�ย จตใจ แลรปธรรม น�มธรรม ทงหมดทงสนมนไมเทยง เกดขนแลว ดบไป มแลว ห�ยไป

สพเพ สงข�ร� ทกข�สงข�รคอร�งก�ย จตใจ แลรปธรรม น�มธรรม ทงหมดทงสนมนเปนทกข ทนย�ก เพร�ะเกดขนแลว แก เจบ ต�ยไป

สพเพ ธมม� อะนตต�สงทงหล�ยทงปวง ทงทเปนสงข�ร และมใชสงข�ร ทงหมดทง

สนไมใชตวไมใชตน ไมควรถอว�เร� ว�ของเร� ว�ตวตวว�ตนของ

เร�อะธวง ชวตง ชวตเปนของไมยงยนธวง มะระณง คว�มต�ยเปนของยงยนอะวสสง มะย� มะรตพพง อนเร�จะพงต�ยแนแทมะระณะปะรโยส�นง เม ชวตง ชวตของเร�มคว�มต�ยเปนทสดรอบชวตง เม อะนยะตง ชวตของเร�เปนของไมเทยงมะระณง เม นยะตง คว�มต�ยของเร�เปนของเทยง

วะยะ ควรทจะสงเวชอะยง ก�โย ร�งก�ยนอะจรง มไดตงอยน�นอะเปตะวญญ�โณ ครนปร�ศจ�กวญญ�ณฉฑโฑ อนเข�ทงเสยแลวอะธเสสสะต จกนอนทบปะฐะวง ซงแผนดนกะลงคะรง อวะ ประดจดงว�ทอนไมและทอนฟนนรตถง ห�ประโยชนมได

อภณหปจจเวกขณ ๕

สตร บรษ คฤหสถหรอบรรพชต ควรพจ�รณ�เนอง ๆ ว�เร�มคว�มแกเปนธรรมด� ไมลวงพนคว�มแกไปไดเร�มคว�มเจบไขเปนธรรมด� ไมลวงพนคว�มเจบไขไปไดเร�มคว�มต�ยเปนธรรมด� ไมลวงพนคว�มต�ยไปไดเร�จะตองพลดพร�กจ�กของรกของชอบใจทงสนเร�มกรรมเปนของตน เปนท�ย�ทแหงกรรม มกรรมเปน

กำ�เนด มกรรมเปนเผ�พนธมกรรมเปนทพง เร�ทำ�กรรมใด ดกต�ม ชวกต�ม จกตองเปนท�ย�ทของกรรมนน