17 EC 103

เนอหา 1. อปสงค

1.1 ความหมายและประเภทของอปสงค 1.2 ปจจยทก าหนดอปสงค 1.3 ฟงกชนอปสงค 1.4 กฎของอปสงค 1.5 ตารางอปสงค 1.6 การเปลยนแปลงปรมาณอปสงค 1.7 การเปลยนแปลงเสนอปสงค 1.8 อปสงคสวนบคคลและอปสงคของตลาด 1.9 อปสงคตอราคา อปสงคตอรายไดและอปสงคไขว 2. อปทาน 2.1 ความหมายของอปทาน 2.2 ปจจยก าหนดอปทาน 2.3 ฟงกชนอปทาน 2.4 กฎของอปทาน 2.5 ตารางอปทาน 2.6 การเปลยนแปลงปรมาณอปทาน 2.7 การเปลยนแปลงเสนอปทาน 2.8 อปทานของหนวยผลตและอปทานของตลาด 3. ภาวะดลยภาพ 3.1 ดลยภาพของตลาด 3.2 การเปลยนแปลงภาวะดลยภาพ

บทท 2 อปสงค อปทาน และภาวะดลยภาพ

18 EC 103

4. การน าวธการวเคราะหดลยภาพไปประยกตใชกรณตาง ๆ 4.1 นโยบายประกนราคาขนต า 4.2 นโยบายประกนราคาขนสง 4.3 การเกบภาษและภาระภาษ สาระส าคญ 1. อปสงค หมายถง ความตองการซอสนคาหรอบรการชนดใดชนดหนง ของ ผบรโภค ณ เวลาใดเวลาหนง โดยมอ านาจซอหรอมความสามารถในการ ตอบสนองความตองการนน ๆ 2. อปสงคอาจแบงออกเปนประเภทตาง ๆ ได หลายประเภท เชน อปสงคทเกดขน

จรง อปสงคตามศกยภาพ อปสงคทางตรง อปสงคสบเนองอปสงคสวนบคคล อปสงคของหนวยธรกจ อปสงคของตลาด เปนตน

3. อปสงคทผบรโภคมตอสนคาชนดใดชนดหนงจะถกก าหนดโดยปจจยตาง ๆ คอ ราคาสนคาชนดนนราคาสนคาชนดอนทเกยวของ รสนยม รายได จ านวน ประชากรคาใชจายในการประชาสมพนธ เปนตน 4. การแสดงความสมพนธระหวางปรมาณความตองการซอสนคากบปจจยก าหนด

ความตองการซออาจเขยนใหอยในรปฟงกชน สมการ ตารางหรอเสนอปสงคกได 5. กฎของอปสงคกลาวไววาราคาและปรมาณความตองการซอสนคาจะม ความสมพนธกนในทศทางตรงกนขาม 6. การเปลยนแปลงปรมาณอปสงค หมายถง การเปลยนแปลงความตองการซอ

สนคาอนเนองมาจากการเปลยนแปลงราคาสนคาชนดนน ๆ โดยปจจยอนๆ ทก าหนดใหคงทไมไดเปลยนแปลงไปเปนการเปลยนแปลงบนเสนอปสงคเสนเดม

7. การเปลยนแปลงเสนอปสงค หมายถง การเปลยนแปลงความตองการซอสนคา โดยทราคาสนคาไมไดเปลยนไป แตเปนการเปลยนแปลงปจจยก าหนดความ

ตองการซออน ๆ นอกเหนอจาก ราคาซงมผลท าใหเสนอปสงคเปลยนแปลงไปทงเสน โดยอาจเคลอนไปทางขวาหรอทางซายของเสนเดม

8. การจ าแนกอปสงคตามปจจยทก าหนด อาจแบงเปน 3 ประเภทใหญ คอ อปสงค ตอรายได หมายถง ปรมาณสนคาทมผตองการซอ ณ ระดบตาง ๆ กน ของรายได โดยก าหนดใหปจจยอน ๆ คงท กรณสนคาปกตปรมาณซอจะ

19 EC 103

เปลยนแปลงไปในทศทางเดยวกนกบรายได แตถาเปนสนคาดอยคณภาพ ปรมาณซอจะเปลยนแปลงไปในทศทางตรงกนขามกบรายไดอปสงคตอราคา หมายถง ปรมาณความตองการซอสนคาในเวลาใดเวลาหน ง ณ ระดบ ราคาตาง ๆ กน โดยก าหนดใหปจจยอน ๆ คงท ความสมพนธของปรมาณซอและราคาสนคาจะเปนไปในทศทางตรงกนขามตามกฎของอปสงค อปสงคไขว หมายถง ปรมาณสนคาทมผตองการซอในขณะใดขณะหนง ณ ระดบตาง ๆ กนของราคาสนคาอกชนดหนงทเกยวของกน โดยก าหนดใหสงอน ๆ คงท กรณท สนคาสองชนดนเปนสนคาทใชประกอบกนจะมความสมพนธกนในทศทางตรงกนขาม แตถาเปนสนคาทใชทดแทนกนจะมความสมพนธในทศทางเดยวกน

9. อปทาน หมายถง ปรมาณความตองการเสนอขายสนคา ณ ระดบราคาใดราคาหนง ในเวลาใด เวลาหนง โดยก าหนดในสงอน ๆ คงท

10. อปทาน จะถกก าหนดโดยปจจยตาง ๆ เชน ราคาสนคาชนดนน ราคาปจจยการ ผลต ตนทนการ ผลต ระดบเทคโนโลย ตลอดจนสภาวะแวดลอมทวไป เปนตน 11. กฎของอปทาน กลาววา ปรมาณความตองการขายหรอผลตสนคา และราคา สนคามความสมพนธในทศทางเดยวกน 12. การเปลยนแปลงปรมาณอปทาน หมายถง สภาวะทปรมาณเสนอขายสนคา

เปลยนแปลงไปอนเนองมาจากราคาสนคาชนดนนเปลยนไป โดยปจจยก าหนดอปทาน ตวอนคงท เปนการเปลยนแปลงภายในเสนอปทานเสนเดม

13. การเปลยนแปลงเสนอปทาน หมายถง สภาวะทความตองการขายสนคา เปลยนแปลงไปอนเนองมาจากปจจยอนนอกจากราคาเปลยนแปลง มผลท าให เสนอปทานเลอนไปทงเสน อาจเลอนไปทางซายหรอทางขวาของเสนเดม

14. ดลยภาพของตลาด หมายถง สภาพสมดลทเกดขน ณ ระดบราคาทผซอและ ผขายตกลงซอขายกนแลวปรมาณเสนอซอเทากบปรมาณเสนอขายพอด

15. เมอระดบราคาสนคาสงกวาราคาดลยภาพ จะเกดปญหาสนคาลนตลาดหรอเกดอปทานสวนเกนถาปลอยใหกลไกตลาดท างานอยางเตมทในทสดผผลตจะลดราคาลงจนอปทานสวนเกนคอย ๆ ปรบลดลง ในทสดอปทานสวนเกนจะหายไป และเขาสดลยภาพอกครงหนง ในท านองตรงกน ขามถาระดบราคาสนคาต ากวาราคาดลยภาพ จะเกดปญหาสนคาขาดตลาด หรอ อปสงคสวนเกน ถาปลอยให

20 EC 103

กลไกตลาดท างานเตมทในทสดผบรโภคบางสวนจะยอมซอสนคาในราคาทแพงขน อปสงคสวนเกนจะคอย ๆ ลดลง จนเขาสดลยภาพอกครงหนง

16. ดลยภาพของตลาดอาจเปลยนแปลงได ถาเสนอปสงค หรอ เสนอปทานหรอทง สองเสนเปลยนแปลงไป

17. เราสามารถน าความรในเรองดลยภาพของตลาดไปพจารณาเรองตางๆ ไดเชน นโยบายก าหนดราคาขนต า นโยบายก าหนดราคาขนสง ภาระภาษ เปนตน

จดประสงค เมอนกศกษาอานบทท 2 จบแลว นกศกษาสามารถอธบายประเดนตาง ๆ ตอไปนได 1. อธบายความหมายของอปสงคประเภทตางๆ 2. อธบายปจจยก าหนดอปสงค 3. อธบาย กฎ ของอปสงค 4. อธบายการเปลยนแปลงปรมาณอปสงค และการเปลยนแปลงเสนอปสงค 5. อธบายความหมายของอปทานประเภทตาง ๆ 6. อธบายปจจยก าหนดอปทาน 7. อธบายกฎของอปทาน 8. อธบายการเปลยนแปลงปรมาณอปทานและการเปลยนแปลงเสนอปทาน 9. อธบายการท างานของกลไกตลาดเพอเขาสภาวะดลยภาพ 10. อธบายนโยบายประกนราคาขนสง นโยบายประกนราคาขนต าและภาระภาษ ในบทนจะไดกลาวถงความหมายของอปสงคและอปทานชนดตางๆปจจยส าคญทเปนตวก าหนดอปสงคและอปทาน กฎของอปสงคและอปทาน การเปลยนแปลงอปสงคและอปทาน ดลยภาพของตลาด ตลอดจนการน าวธการวเคราะหดลยภาพไปประยกตใชในกรณตางๆเพอเปนความรพนฐานส าหรบการวเคราะหในบทตอๆไป

21 EC 103

2.1 อปสงค (Demand)

2.1.1 ความหมาย

อปสงค (Demand) หมายถง ความตองการซอสนคาหรอบรการชนดใดชนดหนงของผบรโภค ณ เวลาใดเวลาหนง โดยมอ านาจซอหรอมความสามารถในการตอบสนองความตองการนน ๆ 2.1.2 ประเภท เราสามารถกลาวถงอปสงคประเภทตาง ๆ ไดดงน 1) อปสงคทเกดขนจรง (Effective demand) หมายถง ความตองการซอสนคาทเกดขนจรง ๆ อนเนองจากปจจยตอไปน 1. ความเตมใจทจะซอ (Willingness to buy) 2. ความสามารถทจะซอ (Ability topay) 3. สภาพแวดลอมทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง 2) อปสงคศกยภาพ (Potential demand) หมายถง ความตองการซอสนคาทเปนไปตามศกยภาพหรอความสามารถในการซอ คอการทมอ านาจซอแตยงไมซอในขณะน

3) อปสงคทางตรง (Direct demand) หมายถง ความตองการซอสนคาขนสดทาย (Final product) ของผบรโภค เชน อปสงคในขนม อปสงคทมตอเสอผาส าเรจรป เปนตน 4) อปสงคสบเนอง (Derived demand) หมายถง ความตองการซอวตถดบไปผลตสนคาทผบรโภคมความตองการ เชน เมอผบรโภคมความตองการซอขนม ท าใหผผลตขนมมความตองการซอไขไก น าตาลทราย เพอไปท าขนมขาย ความตองการ ไขไก และน าตาลทรายจงจดเปน อปสงคสบเนอง มใชอปสงคทางตรงทผบรโภคมตอขนม 5) อปสงคสวนบคคล (Individual demand) เปนความตองการซอสนคาชนดใดชนดหนงของผบรโภคแตละคน ณ ระดบราคาใดราคาหนง เชนถาขณะนนเสอเชรตราคาตวละ 300 บาท นาย ก.ตองการซอจ านวน 2 ตว นาย ข. ตองการซอ 1 ตว นาย ค. ตองการซอ 5 ตว ความตองการซอเสอเชรตของนาย ก. หรอนาย ข. หรอนาย ค. เรยกอปสงคของผบรโภคแตละรายหรอ อปสงคสวนบคคล

22 EC 103

6) อปสงคของตลาด (Market demand) เปนความตองการซอสนคาชนดใดชนดหนงของผบรโภคในตลาดรวมกน ณ ระดบราคาใดราคาหนง ตวอยางเชน เสอเชรตตวละ 300 บาท ถาทงตลาดมผซอเพยง 3 ราย คอ นาย ก. นาย ข. และนาย ค. ดงนนอปสงคของตลาดเสอเชรตในขณะนนคอ 2+1+5=8 ตว 7) อปสงคทมตอหนวยธรกจ (Firm demand) เปนความตองการซอสนคาในตลาดทผลตโดยบรษทใดบรษทหนง ตวอยางเชน อปสงคของเสอเชรตในตลาดจ านวน 800 ตว เปนอปสงคทมตอเสอของบรษท A จ านวน 200 ตว บรษท B จ านวน 500 ตวและบรษท C จ านวน 100 ตว เปนตน

2.1.3 ปจจยทก าหนดอปสงค อปสงคทผบรโภคมตอสนคาชนดใดชนดหนง จะถกก าหนดโดยปจจยตางๆ ไดแก 1. ราคาสนคาชนดนน 2. ราคาสนคาชนดอนทเกยวของ 3. รสนยม 4. รายได 5. จ านวนประชากร 6. การโฆษณาประชาสมพนธ 7. อน ๆ

2.1.4 ฟงกชนอปสงค (Demand function) หมายถง สมการทแสดงความสมพนธระหวางปรมาณความตองการซอสนคาและบรการ กบปจจยตาง ๆ ทก าหนดความตองการซอ

อปสงคทมตอสนคาA = f (ราคาสนคา A, ราคาสนคาB, รสนยม, รายได, จ านวนประชากร, คาใชจายในการโฆษณาประชาสมพนธ)

DA = f (PA , PB, T , Y , Pop , Ad )

ปจจยทก าหนดความตองการซอสนคาAในทนคอราคาสนคา A ราคา สนคา B รสนยม รายได จ านวนประชากร และคาใชจายในการโฆษณาประชาสมพนธ การน าปจจยทเกยวของเหลานทกตวมาพจารณาพรอม ๆ กนนน การศกษาจะตองเปนไปในรปของการ

23 EC 103

วเคราะหทกสวน (General analysis) ซงเปนเรองทคอนขางยงยากมากส าหรบการศกษาในระดบน โดยทวไปในขนนจะเปนการวเคราะหเฉพาะสวน (Partial analysis) เทานน เชน การศกษาความสมพนธของความตองการซอสนคากบปจจยใดปจจยหนงทละตวโดยก าหนดใหปจจยอน ๆ คงท ในกรณทเปนความสมพนธของปรมาณความตองการซอกบราคาสนคาชนดนน เรยก อปสงคตอราคา ถาเปนความสมพนธของปรมาณความตองการซอกบรายได เรยก อปสงคตอรายได ถาเปนความสมพนธของปรมาณความตองการซอกบราคาสนคาชนดอนทเกยวของ เรยก อปสงคไขว

ฟงกชนอปสงคตอราคา DA = f(PA)

ฟงกชนอปสงคตอรายได DA = f(Y)

ฟงกชนอปสงคไขว DA = f(PB)

2.1.5 กฎของอปสงค (Law of demand) กฏของอปสงค หมายถงกฏทวาดวยระบบความสมพนธระหวางราคาสนคากบปรมาณความตองการซอสนคานน ซงกฏนกลาวไววา“ราคาและปรมาณความตองการซอสนคาจะมความสมพนธกนในทศทางตรงกนขาม” คอ เมอราคาสนคาสงขนปรมาณความตองการซอจะลดต าลง และในทางตรงกนขาม เมอราคาสนคาลดลง ปรมาณความตองการซอสนคาจะเพมสงขน ทงนเพราะเมอราคาสนคาเปลยนแปลงไปจะกอใหเกดผลสองประการ คอ ผลทางรายได (Income effect) กลาวคอเมอราคาสนคาสงขน แมวารายไดทเปนตวเงนไมเปลยนแปลงไป แตรายไดทแทจรงลดลง ท าใหผบรโภคซอสนคานอยลง หรอเมอราคาสนคาลดลงยอมมผลใหรายไดทแทจรงสงขน ผบรโภคจะซอสนคามากขน ผลอกประการกคอ ผลจากการทดแทนกน กลาวคอ เมอราคาสนคาชนดนนสงขน จะท าใหผบรโภคหนไปซอสนคาอนทราคาไมสงมากนกแตสามารถใชทดแทนกนได ท าใหปรมาณการซอสนคาชนดนนลดลง ในท านองตรงกนขามเมอราคาสนคาลดลง ผทเคยใชสนคาอนทสามารถทดแทนกนได จะหนมาซอสนคาทราคาลดลง ท าใหปรมาณการซอสงขน

2.1.6 ตารางอปสงค (Demand schedule) ตารางอปสงค คอ ตารางทแสดงความสมพนธระหวางราคากบปรมาณความตองการซอสนคาชนดใดชนดหนง ในเวลาใดเวลาหนง โดยก าหนดใหสงอน ๆ คงท ดงแสดงในตาราง 2.1 เมอสนคามราคาชนละ 10 บาท ความตองการซอหรออปสงคทมตอสนคาจะ

24 EC 103

เทากบ 40 ชน แตเมอราคาสนคาสงขนเปนชนละ 20 30 และ 40 บาท จะมผลท าใหความตองการซอสนคาลดลงเปน 30 ชน 20 ชน และ 10 ชนตามล าดบซงเปนไปตามกฏของอปสงค

ตาราง 2.1 แสดงความสมพนธระหวางราคาและความตองการซอ

ราคา ความตองการซอ 10 20 30 40

40 30 20 10

2.1.7 เสนอปสงค (Demand eurve) เสนอปสงค หมายถง เสนทแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางราคาสนคากบปรมาณความตองซอ ณ เวลาใดเวลาหนง โดยก าหนดใหสงอน ๆ คงท จากตาราง 2.1 ขางตน เราสามารถน ามาเขยนเสนอปสงคไดดงรป 2.1 จะเหนไดวาอปสงคมลกษณะเปนเสนทอดลงจากซายไปขวาแสดงใหเหนวาราคาสนคากบปรมาณความตองการซอมความสมพนธในทศทางตรงกนขาม ซงเปนไปตามกฎของอปสงค

P1

P2

Q

Q2 0

A

B

Q1

รป 2.1 เสนอปสงค

D

P

25 EC 103

2.1.8 การเปลยนแปลงปรมาณอปสงค (Change in quantity demand) การเปลยนแปลงปรมาณความตองการซอหรอการเปลยนแปลงปรมาณอปสงค หมายถง การเปลยนแปลงความตองการซออนเนองมาจากการเปลยนแปลงราคาสนคานน ๆ เปนการเปลยนแปลงบนเสนอปสงคเสนเดยวกน ดงจะเหนในรป 2.2 เดมอปสงคของสนคาอยทจด A คอ ณ ระดบราคา O P1 ความตองการซอสนคาจะเทากบ OQ1 แตเมอราคาสนคาลดลงเปน OP2 ความตองการซอสนคาจะเพมขนเปน OQ2 ท าใหอปสงคเปลยนจากจด A มาเปนจด B ซงเปนการเปลยนแปลงปรมาณความตองการซออนเนองมาจากราคาสนคาเปลยนแปลงไป โดยทปจจยอน ๆ ทเราก าหนดใหคงทมไดเปลยนแปลงไป เปนการเปลยนแปลงบนเสนอปสงคเสนเดม

2.1.9 การเปลยน แปลงเสนอปสงค (Change in demand) การเปลยนแปลงเสนอปสงค หมายถง การเปลยนแปลงความตองการซอสนคาโดยทราคาสนคามไดเปลยนไป แตเปนการเปลยนแปลงปจจยก าหนดความตองการซออน ๆ นอกเหนอจากราคาตวใดตวหนงหรอหลายตวทเคยก าหนดใหคงท มผลท าใหเสนอปสงคเปลยนไปทงเสนโดยอาจเคลอนไปทางขวามอหรอทางซายมอของอปสงคเสนเดมแลวแตกรณ

P1

P2

P

D

Q2 0 Q

A

B

Q1

รป 2.2 การเปลยนแปลงปรมาณอปสงค

26 EC 103

รป 2.3 การเปลยนแปลงของเสนอปสงค

จากรป 2.3 จะเหนไดวา ณ ระดบราคา OP1บนเสนอปสงคเสนเดมคอ D1

ปรมาณความตองการซอสนคาจะเทากบ OQA เมอปจจยอน ๆ ทเคยก าหนดใหคงท เกดเปลยนแปลงไป เชนรายไดสงขน หรอ คาใชจายในการโฆษณาประชาสมพนธสนคาชนดนเพมขน หรอราคาสนคาทใชประกอบกนลดลง หรอมการเปลยนแปลงปจจยเหลานไปพรอม ๆ กน มผลท าใหปรมาณความตองการซอสนคาชนดนสงขนจาก OQA มาเปน OQA1 คอเปลยนจากจด A มาเปนจด A1 ทง ๆทราคาสนคาชนดนมไดเปลยนแปลงจาก O P1 เลย ในท านองเดยวกนณระดบราคา O P2 เมอปจจยบางตวหรอหลายตวทเราเคยก าหนดใหคงทเกดเปลยนแปลงไป ท าใหปรมาณความตองการซอสนคาเปลยนแปลงไปจาก OQB เปน OQB1

คอเปลยนจากจด B มาเปนจด B1 บนเสนอปสงคเสนใหมคอ D2 จงเหนไดวาเสนอปสงคเปลยนแปลงไปทงเสน (จาก D1เปน D2) เปนการเปลยนแปลงเนองจากปจจยทเคยก าหนดใหคงทเกดเปลยนแปลงไป แมวาราคาสนคาจะไมเปลยนแปลงกตาม

P1

P2

P

0 Q

A

B

D1

D2

A1 B1

QA QB QA1 QB1

27 EC 103

2.1.10 ปจจยทท าใหเสนอปสงคเปลยนแปลง จากทไดกลาวมาแลววาเสนอปสงคจะเปลยนแปลง เมอปจจยอน ๆ ทไมใชราคาซงเคยก าหนดใหคงทเกดเปลยนแปลงไป เชน ราคาสนคาอนทเกยวของ รายได รสนยม จ านวนประชากร คาใชจายในการโฆษณาประชาสมพนธ ฯลฯ เราสามารถอธบายลกษณะการเปลยนแปลงไดดงน

1) ราคาสนคาอนทเกยวของ เมอราคาสนคาชนดอนทเกยวของกบสนคาทเราก าลงพจารณาอยเกดเปลยนแปลงไป ยอมมผลท าใหปรมาณความตองการซอสนคาชนดทก าลงพจารณาอยน เปลยนแปลงไปดวย แมวาราคาของสนคาชนดทก าลงพจารณามไดเปลยนแปลงไป อปสงคของสนคาจะเปลยนไปในทางเพมขนหรอลดลงขนอยกบลกษณะของสนคาทเกยวของนนวาเปนสนคาทสามารถใชทดแทนกนไดหรอเปนสนคาทใชประกอบกน

(1) สนคาทดแทนกน (Substitution goods) ถาก าหนดใหสงอนๆ คงท เมอราคาสนคาชนดหนงเปลยนแปลงไป ยอมมผลใหความตองการซอสนคาทสามารถใชทดแทนกนไดเปลยนแปลงไปดวย เชน เมอราคาเนอไก (PB )สงขน จาก กฏของอปสงคยอมท าใหความตองการซอเนอไก (QB)ลดลง แตเนองจากเนอไกและเนอหมสามารถใชทดแทนกนได ดงนนเมออปสงคในเนอไกลดลงยอมมผลท าใหปรมาณความตองการซอเนอหม (QA) เพมขนเสนอปสงคของเนอหมเลอนไปทางขวา ในท านองตรงกนขามเมอราคาเนอไก (PB ) ลดลง ยอมมผลท าใหความตองการซอเนอหม (QA) ลดลงดวยท าใหเสนอปสงคของเนอหมเลอนไปทางซาย

PB QB QA

PB QB QA

(2) สนคาทตองใชประกอบกน (Complementary goods) เมอก าหนดใหสงอน ๆ คงท ถาราคาสนคาทใชประกอบกนชนดหนงสงขน ยอมมผลท าใหความตองการซอสนคาทใชประกอบกนอกชนดหนงลดลงไปดวยเชน เมอราคาไมเทนนส (PB ) สงขน ตามกฏของอปสงคท าใหความตองการซอไมเทนนส (QB) ลดลงซงมผลตอไปยงลกเทนนส ซงเปนสนคาทใชประกอบกบไมเทนนส มปรมาณความตองการซอ (QA)ลดลงตามไปดวย เสนอปสงคของลกเทนนสเลอนไปทางซาย ในทางตรงกนขาม ถาราคาไมเทนนส (PB )

28 EC 103

ลดต าลง ยอมมผลใหปรมาณความตองการซอลกเทนนส (QA) เพมสงขนดวยเสนอปสงคของลกเทนนสจงเลอนไปทางขวา

PB QB QA

PB QB QA

2) รายได เมอรายไดเปลยนแปลงไปและก าหนดใหสงอน ๆ คงท ยอมมผลท าใหปรมาณความตองการซอสนคาเปลยนแปลงไปดวย แตการเปลยนแปลงความตองการซอสนคาจะเปนไปในทศทางใดนนขนอยกบลกษณะของสนคานน ๆ

(1) สนคาปกต (Normal goods) เมอรายไดสงขน ความตองการซอสนคายอมสงตามไปดวย (เสนอปสงคเลอนไปทางขวา) ในท านองตรงกนขาม เมอรายไดลดลงความตองการซอสนคายอมลดลงตามไปดวย (เสนอปสงคเลอนไปทางซาย)

Y QA

Y QA

(2) สนคาดอยคณภาพ (Inferior goods) เปนสนคาทผบรโภคจะบรโภคเฉพาะเมอมรายไดต า เมอใดทมรายไดสงขนกจะหนไปบรโภคสนคาชนดอนทมคณภาพดกวาแทน ดงนนในกรณนรายไดจะมความสมพนธในทางตรงกนขามกบปรมาณความตองการซอสนคา นนคอเมอรายไดสงขนความตองการซอนอยลง (เสนอปสงคเลอนไปทางซาย) และเมอรายไดต าลงความตองการซอจะสงขน (เสนอปสงคเลอนไปทางขวา)

Y QA

Y QA

29 EC 103

3) รสนยม การเปลยนแปลงรสนยมยอมมผลกระทบตอปรมาณความตองการซอสนคา ถาก าหนดใหสงอน ๆ คงท เมอประชาชนมรสนยมในการบรโภคสนคาชนดใดชนดหนง ยอมท าใหปรมาณความตองการสนคาชนดนสงขน (เสนอปสงคเลอนไปทางขวา) แมวาราคาสนคาชนดนนมไดเปลยนแปลงไปเลย ในท านองตรงกนขาม เมอผบรโภคมรสนยมในการบรโภคสนคาชนดนน นอยลงยอมมผลใหปรมาณความตองการซอสนคาชนดนนลดลงดวย (เสนอปสงคเลอนไปทางซาย)

T QA

T QA

4) จ านวนประชากร เมอประชากรมจ านวนทเปลยนแปลงไปยอมมผลตอการเปลยนแปลงปรมาณความตองการซอสนคาดวย กลาวคอ ถาก าหนดใหสงอนๆ คงท เมอจ านวนประชากรเพมขนความตองการซอสนคายอมเพมสงตามไปดวย (เสนอปสงคเลอนไปทางขวา) ในทางตรงกนขามเมอจ านวนประชากรลดต าลงยอมมผลใหความตองการซอสนคาลดต าลงไปดวย (เสนอปสงคเลอนไปทางซาย)

Pop QA

Pop QA

5) คาใชจายในการโฆษณา เมอผผลตหรอผขายมการใชจายเพอการโฆษณาประชาสมพนธใหผบรโภค รจกสนคาชนดใดชนดหนงมากขน ยอมมผลใหปรมาณความตองการซอสนคาชนดนน ๆ เพมสงขน(เสนอปสงคเลอนไปทางขวา) ในทางตรงกนขาม ถาผขายลดคาใชจายในสวนนลง ยอมมผลใหความตองการซอสนคาชนดนน ๆ ลดต าลงดวย (เสนอปสงคเลอนไปทางซาย)

Ad QA

Ad QA

30 EC 103

2.1.11 อปสงคสวนบคคลและอปสงคตลาด (Individual Demand and Market Demand) อปสงคสวนบคคล หมายถง ความตองการซอสนคาหรอบรการชนดใดชนดหนงของผบรโภคคนใดคนหนง ณ ระดบราคาใดราคาหนง ในเวลาใดเวลาหนง สวนอปสงคของตลาด หมายถง ความตองการซอสนคาของผบรโภคทกคนรวมกน ณ ระดบราคาใดราคาหนง ในเวลาใดเวลาหนง ถาสมมตวาในตลาดมผบรโภคเพยง 2 คน คอ นาย ก. และนาย ข. เราสามารถหาอปสงคของตลาดไดโดยการรวมปรมาณการบรโภคของผบรโภคทกคนรวมกน ณ ระดบราคาตาง ๆ กน ดงแสดงในตาราง 2.2

ตาราง 2.2 อปสงคสวนบคคล และอปสงคตลาด

ราคา อปสงคของนาย ก. อปสงคของนาย ข. อปสงคของ

ตลาด 10 9 8 7 6 5

0 1 2 3 4 5

2 3 4 5 6 7

2 4 6 8 10 12

2.1.12 อปสงคตอรายไดและอปสงคไขว อปสงคทไดกลาวมาขางตน เรยกไดวาเปนอปสงคตอราคา (Price demand) ซงเปนปรมาณสนคาทผบรโภคตองการซอในเวลาใดเวลาหนง ณ ระดบราคา ตาง ๆ กน โดยก าหนดใหสงอน ๆ คงท ความสมพนธของปรมาณซอและราคาจะเปนไปในทศทางตรงกนขามตามกฏของอปสงค นอกจากอปสงคตอราคาแลว เรายงสามารถศกษาอปสงคตอรายได และอปสงคไขวหรออปสงคตอราคาสนคาชนดอนไดดงน

1) อปสงคตอรายได (Income demand) อปสงคตอรายได หมายถงปรมาณสนคาทมผตองการซอ ณ ระดบตาง ๆ กนของรายได โดยก าหนดใหสงอนๆ คงท เราอาจเขยนความสมพนธในรปฟงกชนอปสงคตอรายได ดงน

31 EC 103

QA = f (Y) QA = ปรมาณความตองการซอสนคา A Y = รายได ความสมพนธของปรมาณความตองการซอสนคากบรายไดจะมลกษณะอยางไร จะขนอยกบชนดของสนคานน ๆ (1) สนคาปกต (Normal goods) ในกรณทสนคาทเราก าลงพจารณาเปนสนคาปกต ความสมพนธระหวางปรมาณความตองการซอสนคาและรายไดจะเปนไปในทศทางเดยวกน ถาก าหนดใหสงอน ๆ คงท กลาวคอ เมอรายไดสงขนความตองการซอจะเพมสงขนดวย ในทางตรงกนขาม เมอรายไดต าลง ปรมาณความตองการซอกจะลดต าลงดวย เสนอปสงคจะมลกษณะเปนเสนทลาดขนจากซายไปทางขวามคาความชนเปนบวก ดงจะเหนจากรป 2.4 เมอรายไดอยท OY1 ความตองการซอเทากบ OQ1 เมอรายไดสงขนเปน OY2 ความตองการซอสนคาชนดนจะเพมขนเปน OQ2

รป 2.4 เสนอปสงคตอรายไดกรณสนคาปกต

(2) สนคาดอยคณภาพ (Inferior goods) ในกรณท สนคาทเราก าลงพจารณาเปนสนคาดอยคณภาพ ซงผบรโภคจะบรโภคเฉพาะเมอมรายไดต าเทานน เมอมรายไดสงขนกจะไปบรโภคสนคาทมคณภาพทสงขนแทน เสนอปสงคจงมลกษณะเปนเสนทลาดลงจากซายไปขวามคาความชนเปนลบ ดงแสดงในรป 2.5 จะเหนไดวาเมอรายไดอย ณ ระดบ OY1 ผบรโภคจะซอสนคาดอยคณภาพจ านวน OQ1 หนวย ตอมาเมอรายไดสงขน

รายได

ปรมาณสนคา

Y2

Y1

O Q2 Q1

D

32 EC 103

เปน OY2 ผบรโภคจะหนไปบรโภคสนคาอน จงท าใหความตองการซอสนคาชนดนลดลงเหลอ OQ2 ความสมพนธระหวางสนคาดอยคณภาพกบรายไดจะเปนไปในทศทางตรงกนขาม

รป 2.5 เสนอปสงคตอรายไดกรณสนคาดอยคณภาพ

2) อปสงคไขว (Cross demand) อปสงคไขว หรออปสงคตอราคาสนคาชนดอน หมายถงปรมาณสนคาทม ผตองการซอในขณะใดขณะหนง ณ ระดบตางๆ กนของราคาสนคาอกชนดหนงทเกยว ของกน โดยก าหนดใหสงอน ๆ คงท เราอาจเขยนความสมพนธดงกลาวใหอยในรปฟงกชนอปสงคไขว ไดดงน

QA = f (PB) QA = ปรมาณความตองการซอสนคา A PB = ราคาสนคาอกชนดหนงทเกยวของกนในทน คอสนคา B ลกษณะความสมพนธของปรมาณความตองการซอสนคากบราคาสนคาชนดอนขนอยกบลกษณะความสมพนธของสนคาทเราก าลงพจารณาอยกบสนคาทเกยวของนน ๆ

(1) สนคาทใชประกอบกน (Complementary goods) ตวอยางของสนคาทใชประกอบกนเชน กาแฟกบน าตาล กลองถายรปกบฟลม ไมเทนนสกบ ลกเทนนส เปนตน ความสมพนธของปรมาณความตองการซอสนคากบราคาสนคาชนดอนซงเปน

ปรมาณสนคา

Y2

Y1

O Q1 Q2

รายได

D

33 EC 103

สนคาทใชประกอบกนจะเปนไปไดในทศทางตรงกนขามกน กลาวคอ เมอราคาไมเทนนสสงขน ความตองการซอไมเทนนสจะลดลงท าใหความตองการซอลกเทนนสลดลงไปดวย เสนอปสงคไขวจะมลกษณะเปนเสนทลาดลงมาจากซายไปขวา มคาความชนเปนลบ ดงจะเหนไดจากรป 2.6 คอเมอราคาสนคา B สงขนจาก PB1 เปน PB2 ความตองการซอสนคา A จะลดลงจาก QA1 เปน QA2

รป 2.6 อปสงคไขวของสนคาทใชประกอบกน

(2) สนคาทใชทดแทนกน (Substitution goods) ตวอยางของสนคาทใชทดแทนกน เชน น ามนถวเหลองกบน ามนเมลดทานตะวน สบเหลวกบสบกอน เปนตน ความสมพนธของปรมาณความตองการซอกบราคาสนคาทเกยวของกนในลกษณะของการใชทดแทนกนจะเปนไปในทศทางเดยวกน กลาวคอ เมอราคาสนคา B ลดต าลง ความตองการซอสนคา B จะเพมสงขน สวนหนงของปรมาณสนคา B ทเพมขนนเปนผลมาจากการทผบรโภคหนมาใชสนคา B ทดแทนสนคา A ทเคยใชเนองจาก A ไมเปลยนแปลงราคา แต B มราคาลดลงจงท าใหปรมาณความตองการซอสนคา A ลดลง ดงจะเหนไดจากรป 2.7 เมอราคา B ลดต าลง จาก OPB1 มาเปน OPB2ท าใหปรมาณความตองการบรโภคสนคา A ลดลงจาก OQA1 มาเปน OQA2

PB2

PB1

O QA1 QA2

DA

QA

PB

34 EC 103

รป 2.7 อปสงคไขวของสนคาทใชทดแทนกน

2.2 อปทาน (Supply) 2.2.1 ความหมาย อปทานหมายถง ปรมาณ ความตองการเสนอขายสนคา ณ ระดบราคาใดราคาหนง ในเวลาใดเวลาหนง โดยก าหนดใหสงอน ๆ คงท 2.2.2 ปจจยก าหนดอปทาน อปทานหรอปรมาณการเสนอขายของผขายหรอผผลต จะถกก าหนดโดยปจจยตาง ๆ ดงน

1. ราคาสนคาชนดนน (PA) 2. ราคาปจจยการผลต (PB) 3. ตนทนการผลต (C) 4. เทคโนโลย (T) 5. ปจจยอน ๆ เชน ธรรมชาต (W)

2.2.3 ฟงกชนอปทาน (Supply function) ฟงกชนอปทาน แสดงใหเหนถงความสมพนธของความตองการเสนอขายสนคาและบรการกบปจจยทก าหนดปรมาณความตองการเสนอขาย เราสามารถเขยนในรปแบบทางคณตศาสตรได ดงน

SA = f ( PA , PB , C , T , W )

DA

PB2

PB1

QA1 QA2 QA

PB

35 EC 103

ถาก าหนดใหปจจยตาง ๆ ทเปนตวก าหนดปรมาณเสนอขายคงททงหมดยกเวนราคาของสนคา A เราจะไดสมการใหม คอ

SA = f ( PA )

จากสมการแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางราคาสนคากบปรมาณเสนอขายโดยก าหนดใหปจจยอน ๆ คงท 2.2.4 กฎของอปทาน (Law of Supply) กฏของอปทานเปนกฏทวาดวยเรองความสมพนธระหวางราคาสนคากบปรมาณการเสนอขายสนคา กฏนจะกลาววา ปรมาณความตองการขายสนคาและราคาสนคามความสมพนธไปในทศทางเดยวกน กลาวคอ เมอก าหนดใหสงอน ๆ คงท ถาราคาสนคาสงขน ปรมาณการเสนอขายจะเพมขน และในทางตรงกนขาม เมอราคาสนคาลดลง ปรมาณการเสนอขายกจะลดลงไปดวย 2.2.5 ตารางอปทาน (Supply Schedule) ตารางอปทาน เปนตารางทแสดงความสมพนธของราคาสนคาและปรมาณความตองการเสนอขายสนคา เมอก าหนดใหสงอน ๆ คงท ตารางอปทานนจะบอกใหเราทราบวา ณ ระดบราคาตาง ๆ กนในขณะใดขณะหนง ปรมาณความตองการเสนอขายสนคาจะเปนอยางไร ดงแสดงใหเหนในตาราง 2.3 เมอราคาสนคาสงขนจากชนละ 2 บาท เปน 4, 6, 8 และ 10 บาท จะท าใหปรมาณความตองการเสนอขายสนคานนเพมสงขนจาก 20 ชน เปน 25, 30, 35, และ 40 ชน ตามล าดบ โดยก าหนดใหปจจยอน ๆ คงท ซงเปนไปตามกฏของอปทาน

ตาราง 2.3 แสดงความสมพนธระหวางราคาสนคาและปรมาณความ ตองการเสนอขายสนคา

ราคา ปรมาณเสนอขาย

2 4 6 8 10

20 25 30 35 40

36 EC 103

2.2.6 เสนอปทาน (Supply Curve) เสนอปทาน หมายถง เสนทแสดงความสมพนธระหวางราคาสนคาและปรมาณความตองการขาย ณ เวลาใดเวลาหนง โดยก าหนดใหสงอน ๆ คงท จากตาราง 2.3 ขางตน เราสามารถน ามาเขยนเสนอปทานไดดงรป 2.8 จะเหนไดวาเสนอปทานมลกษณะเปนเสนทอดขนจากซายไปขวา แสดงใหเหนวาราคาสนคาและปรมาณความตองการเสนอขายสนคามความสมพนธกนในทศทางเดยวกน คอเมอราคาสนคา A สงขน ความตองการเสนอขายสนคา A สงขนดวย ซงเปนไปตามกฏของอปทาน

รป 2.8 เสนอปทานของสนคา A

2.2.7. การเปลยนแปลงปรมาณอปทาน (Change in quantity supply)

การเปลยนแปลงปรมาณเสนอขายหรอการเปลยนแปลงปรมาณ อปทาน หมายถง สภาวะทปรมาณการเสนอขายสนคาเปลยนแปลงไปอนเนองมาจากราคาสนคานนเปลยนไป โดยทปจจยก าหนดอปทานอน ๆ คงท เปนการเปลยนแปลงภายในเสนอปทานเสนเดยวกน ดงจะเหนในรป 2.9 เดมราคาสนคาอยท OP1 ปรมาณการผลตหรอการขายอยท OQ1 คอ อยทจด A บนเสนอปทาน ตอมาเมอราคาสนคาสงขนเปน OP2 ปรมาณเสนอขายจะเพมสงขนเปน OQ2 คอเปลยนจากจด A มาอยทจด B บนเสนอปทาน

PA

QA 0

SA

P2

P1

Q1 Q2

37 EC 103

เสนเดม เปนการเปลยนแปลงปรมาณการเสนอขายอนเนองมาจากราคาสนคาเปลยนไป โดยทปจจยก าหนดอน ๆ คงท

รป 2.9 การเปลยนแปลงปรมาณการเสนอขาย

2.2.8 การเปลยนแปลงเสนอปทาน (Change in Supply) การเปลยนแปลงเสนอปทานหมายถง สภาวะทอปทานของสนคาเปลยนแปลงไป อนเนองมาจากปจจยอน นอกจากราคาเปลยนแปลงไป มผลท าใหเสนอปทานเคลอนไปทงเสน จากรป 2.10 จะเหนไดวา ณ ระดบราคา OP1 บนเสนอปทานเสนเดม S1

ปรมาณเสนอขายเทากบ OQ1เมอปจจยอน ๆ ทเคยก าหนดใหคงท เกดเปลยนแปลงไป เชน คนพบเทคโนโลยการผลตใหมทใชตนทนต าท าใหปรมาณการเสนอขายเพมขน จาก OQ1 เปน OQ2ทงๆ ทราคาสนคาไมเปลยนจากราคาเดมคอ OP1 เลย ในท านองเดยวกน ณ ระดบราคา OP2 ความตองการเสนอขายกจะเพมขนจาก OQ3 เปน OQ4 จดผลตเปลยนจากจด A มาเปนจด A1 ณ ระดบราคา OP1 และเปลยนจากจด B มาเปนจด B1 ณ ระดบราคา OP2 ซงแสดงใหเหนวามการเปลยนแปลงปรมาณการเสนอขายทกระดบราคาอนเนองมาจากปจจยก าหนดอน ๆ เปลยนแปลงไป ท าใหเสนอปทานเปลยนจาก เสน S1 มาเปน S2 นบเปนการเปลยนเสนอปทานไปทงเสน

S

P1

P2

Q2 Q1 Q

P

B

A

O

38 EC 103

รป 2.10 การเปลยนแปลงเสนอปทาน

2.2.9 ปจจยทท าใหอปทานเปลยนแปลงไปทงเสน จากทไดกลาวมาแลววาเสนอปทานจะเปลยนแปลงไปเมอปจจยอนๆ ทไมใชราคาซงเคยก าหนดใหคงท เกดเปลยนแปลงไป เชน เทคโนโลยการผลต ราคาปจจยการผลต ตนทนการผลต สภาพดนฟาอากาศ ฯลฯ หากเราจะพจารณาปจจยทละชนดโดยก าหนดใหปจจยอน ๆ คงท เราสามารถท าไดดงน 1) เทคโนโลยการผลต ถามการคนพบเทคโนโลยการผลตแบบใหมทสามารถใหผลผลตไดมากขน จากการใชทรพยากรเทาเดม กจะท าให อปทานของสนคานนเพมขน(เสนอปทานเลอนไปทางขวา) ในทางตรงกนขามถาเทคโนโลยลาหลงกจะท าใหอปทานลดต าลง (เสนอปทานเลอนไปทางซาย)

T S T S

2) ราคาปจจยการผลต ราคาปจจยการผลตทสงขนยอมมผลท าใหปรมาณการเสนอขายลดลง (เสนอปทานเลอนไปทางซาย)ในทางตรงกนขาม ถาราคาปจจยการผลตลดลง ปรมาณการเสนอขายกจะเพมสงขน (เสนอปทานเลอนไปทางขวา)

S1

P1

P2

Q2 Q1 Q

P

B A

S2

B1

A1

Q4 Q3 O

39 EC 103

PF S PF S 3) ตนทนการผลต หากมเหตการณใดๆ ทท าใหตนทนการผลตเปลยนแปลงไป ยอมท าใหอปทานของสนคาชนดนนเปลยนแปลงไปในทศทางตรงกนขามกบการเปลยนแปลงของตนทนนน ๆ เชน ตนทนสงขนท าใหความตองการผลตสนคาลดลง (เสนอทานเลอนไปทางซาย)

C S C S

4) สภาพดนฟาอากาศ หากปใดสภาพดนฟาอากาศเอออ านวยกจะมผลใหอปทานโดยเฉพาะสนคาเกษตรมมาก (เสนอปทานเลอนไปทางขวา)แตถาสภาพดนฟาอากาศไมเอออ านวย เกดอทกภย วาตภย หรอภยธรรมชาตตาง ๆ ยอมมผลใหอปทานของสนคาเกษตรนอยลง (เสนอปทานเลอนไปทางซาย)

W S W S

2.2.10 อปทานของหนวยผลตและอปทานของตลาด อปทานของหนวยผลตหมายถง ปรมาณตาง ๆของสนคาทหนวยผลตหนวยใดหนวยหนง ผลตขนมาหรอเสนอขาย ณ ระดบราคาสนคาในขณะใดขณะหนง โดยก าหนดใหสงอน ๆ คงท และเมอรวมปรมาณการเสนอขายของหนวยผลตทกหนวย ณ แตละระดบราคากจะไดอปทานของตลาด ดงแสดงในตาราง 2.4

40 EC 103

ตาราง 2.4 อปทานของหนวยผลตและอปทานของตลาด

ราคา อปทานของ ก. อปทานของ ข. อปทานของ ค. อปทานของ

ตลาด 2 3 4 5 6

10 15 20 25 30

0 10 20 30 40

5 20 30 40 50

15 45 70 95 120

2.3 ภาวะดลยภาพ (Equilibrium) จากทกลาวในตอนตนจะเหนไดวา ปรมาณความตองการซอสนคามความสมพนธในทศทางตรงกนขามกบราคาสนคา ขณะทปรมาณความตองการขายสนคา มความสมพนธในทศทางเดยวกนกบราคาสนคา นนคอ ผซอยนดจะซอสนคาในจ านวนทมากขนถาราคาสนคาต าลงและจะซอสนคานอยลงถาราคาสนคาสงขน ในขณะเดยวกนผขายยนดเสนอขายสนคาในจ านวนทนอยลงถาราคาสนคาต าลง และเสนอขายสนคาในจ านวนทมากขนถาราคาสนคาสงขน ดงนน ณ ระดบราคาใดราคาหนง ปรมาณเสนอซอและปรมาณเสนอขายไมจ าเปนตองเทากน จะมราคาสนคาเพยงราคาเดยวและปรมาณสนคาเพยงปรมาณเดยวเทานน ทจะท าใหปรมาณเสนอซอและ ปรมาณเสนอขายเทากนพอด เราเรยกระดบราคาและปรมาณดงกลาววา ราคาดลยภาพ (Equilibrium price) และปรมาณดลยภาพ (Equilibrium quantity) และเรยกสภาวะนนวาภาวะดลยภาพ

2.3.1 ดลยภาพของตลาด (Market equilibrium) ดลยภาพของตลาด หมายถงสภาพสมดลทเกดขน ณ ระดบราคาทผซอและผขายตกลงซอขายแลว ปรมาณเสนอซอเทากบปรมาณเสนอขายพอด

41 EC 103

รป 2.11 ดลยภาพของตลาด

ถาให DD คอเสนอปสงคของตลาดสนคาชนดหนงซงเปนสนคาปกต เปนเสนทลาดลงจากซายไปขวา มคาความชนเปนลบ SS คอเสนอปทานของตลาดสนคาชนดเดยวกนน เปนเสนทลาดขนจากซายไปขวา เสนอปสงคและอปทานของตลาดตดกนท จด E จด E นเรยกวาจดดลยภาพ OPE คอราคาดลยภาพ ซงเปนระดบราคาทปรมาณเสนอซอทงหมดในตลาดเทากบปรมาณเสนอขายทงหมดในตลาด OQE คอปรมาณดลยภาพ เปนปรมาณสนคา ณ ระดบ ทปรมาณเสนอซอทงหมดในตลาดเทากบปรมาณเสนอขายพอด 2.3.2 อปทานสวนเกน (Excess supply) หรออปสงคสวนขาด (Demand- shortage) ในบางกรณทระดบราคาอยสงกวาราคาดลยภาพ จะเกดปญหาปรมาณเสนอซอและปรมาณเสนอขายทไมเทากน ตวอยางเชนจากรป 2.12เสนอปสงคและอปทานตดกนทจด E ราคาดลยภาพคอ OPE ปรมาณดลยภาพคอ OQE ณ ระดบราคา OP1 ปรมาณเสนอซอคอ P1A ปรมาณเสนอขายคอ P1B ความตองการขายมมากกวาความตองการซอเทากบ AB ดงนน AB คอปรมาณสนคาทเหลอขายหรอทเรยกวาอปทานสวนเกนหรออปสงคสวนขาด

S

PE

QE Q

P

D

D

S

E

O

42 EC 103

รป 2.12 อปทานสวนเกน ถาปลอยใหกลไกราคาท างานอยางเตมท เมอเกดอปทานสวนเกนหรออปสงคสวนขาด จะท าใหผผลตบางรายยอมลดราคาสนคาลง เมอราคาสนคาลดลงกท าใหผบรโภคบางคนยอมซอสนคาเพมขน อปทานสวนเกนกจะคอย ๆ ปรบลดลง จนในทสดอปทานสวนเกนจะหายไป ปรมาณเสนอขายเทากบปรมาณเสนอซอ หรออยในภาวะดลยภาพพอด 2.3.3 อปสงคสวนเกน (Excess demand) หรออปทานสวนขาด (Supply- shortage) ในกรณทระดบราคาอยต ากวาราคาดลยภาพ ท าใหปรมาณเสนอซอและปรมาณเสนอขายทไมเทากน ดงเชน ตวอยางในรป 2.13 เสนอปสงคและอปทานตดกนทจด E ราคาดลยภาพคอ OPE ปรมาณดลยภาพคอ OQE ณ ระดบ OP2 ปรมาณเสนอซอคอ P2F ปรมาณเสนอขายคอ P2C ความตองการซอมมากกวาความตองการขายเทากบ CF ดงนน CF คอ อปสงคสวนเกนหรออปทานสวนขาด

S

PE

QE Q

P

D

A B E

O

P1

43 EC 103

รป 2.13 อปสงคสวนเกน ถาปลอยใหกลไกราคาท างานอยางเตมท จะมการปรบตวโดยอตโนมต คอ เมอเกดภาวะอปสงคสวนเกนหรอขาดแคลนสนคา ผบรโภคบางรายกจะยอมซอในราคาทสงขน เมอราคาสงขนผขายบางรายจะยอมขายสนคามากขนท าใหอปสงคสวนเกนคอย ๆ ปรบตวลดลงจนหมดไป ปรมาณเสนอขายจะเทากบปรมาณเสนอซอพอด คอจะปรบตวจนเขาสภาวะดลยภาพพอด 2.3.4 การเปลยนแปลงภาวะดลยภาพ จากทไดกลาวมาแลววาภาวะดลยภาพจะเกดขน ณ ระดบทปรมาณเสนอซอเทากบปรมาณเสนอขายพอด หรอเกดขนเมออปสงคเทากบอปทานพอด ดงนน ภาวะดลยภาพจงอาจเปลยนแปลงได เมอเกดการเปลยนแปลงในเสนอปสงคหรออปทาน หรอทงสองเสน

1) การเปลยนแปลงภาวะดลยภาพอนเนองมาจากการเปลยนแปลงเสนอปสงค

จากรป 2.14 เดม SS คอเสนอปทานของสนคา DD คอเสนอปสงคของสนคา เสนอปสงคและเสนอปทานตดกนทจด E ราคาดลยภาพคอ OPE ปรมาณดลยภาพคอ OQE

S

P2

QE Q

P

D C F

E

O

PE

44 EC 103

รป 2.14 การเปลยนแปลงของดลยภาพอนเนองมาจากการเปลยนแปลงเสนอปสงค

ถามปจจยทก าหนดอปสงคเปลยนแปลงไป เชน ระดบรายไดสงขนท าใหเสนอปสงคเปลยนแปลงจากเสน DD มาเปนเสน D1 D1 จดดลยภาพจะเปลยนจากจด E มาเปนจด E1 ท าใหปรมาณดลยภาพเปลยนจาก OQE มาเปน OQE1 และราคาดลยภาพเปลยนจาก OPE มาเปน OPE1 การเปลยนแปลงของเสนอปสงค นอกจากจะเลอนสงขนไปทางขวามอดงทไดกลาวมาแลวในกรณทรายไดสงขน เสนอปสงคอาจเลอนต าลงมาทางซายมอไดหากมปจจยทก าหนดอปสงคบางตวเปลยนแปลงไป เชน คาใชจายในการโฆษณาลดลง รายไดลดลง หรอรสนยมลดลง ยอมมผลท าใหเสนอปสงคลดลงจากเสน DD มาเปน D2 D2จดดลยภาพจะเปลยนเปนจด E2 ราคาและปรมาณดลยภาพเปลยนเปนจด OPE2 และ OQE2 ตามล าดบ

2) การเปลยนแปลงภาวะดลยภาพอนเนองมาจากการเปลยนแปลงเสนอปทาน จากรป 2.15 เดม SS คอเสนอปทานของสนคา DD คอเสนอปสงคของสนคา เสนอปทานและอปสงคตดกนทจด E ราคาดลยภาพคอ OPE ปรมาณดลยภาพคอ OQE

PE

QE2 QE1 QE

PE1

PE2

D2

D1

E

E2

E1

D S

S P D1

D

D2

Q

45 EC 103

รป 2.15 การเปลยนแปลงภาวะดลยภาพอนเนองมาจากการเปลยนแปลงเสนอปทาน หากมปจจยบางตวทก าหนดอปทานเปลยนแปลงไปเชน มการคนพบเทคโนโลยใหมทท าใหสามารถผลตสนคาไดคณภาพดขน มผลใหเสน อปทานเปลยนจากเสน SS มาเปนเสน S1 S1 จดดลยภาพจะเปลยนจากจด E มาเปนจด E1 ราคาและปรมาณดลยภาพเปลยนจาก OPE และ OQE มาเปน OPE1 และ OQE1 ตามล าดบ นอกจากนบางครงเสนอปทานอาจเลอนไปทางซายมอทงเสนได เชน กรณเกดภยธรรมชาต ท าใหปรมาณผลผลตทางการเกษตรลดลงมผลท าใหเสนอปทานเลอนจากเสน SS เปน S2 S2 จดดลยภาพเปลยนจากจด E มาเปน E2 ราคาดลยภาพ และปรมาณดลยภาพเปลยนจาก OPE และ OQE มาเปน OPE2 และ OQE2 ตามล าดบ 3) การเปลยนแปลงภาวะดลยภาพอนเนองมาจากการเปลยนแปลงเสนอปสงคและเสนอปทาน บางครงเสนอปสงคและเสนอปทานอาจเปลยนแปลงไปพรอม ๆ กนท าใหภาวะดลยภาพเปลยนแปลงไปดวย ดงจะเหนไดจากรป 2.16

PE

QE2 QE1 QE

PE1

PE2

S2

S1

E E2

E1

D S

S P

S1 D

S2

Q O

46 EC 103

รป 2.16 การเปลยนแปลงภาวะดลยภาพอนเนองมาจากการเปลยนแปลงเสนอปสงคและเสนอปทาน เดมเสนอปสงค DD ตดกบเสนอปทาน SS ทจด E ราคาและปรมาณดลย-ภาพจะอยท OPE และ OQE ตอมามปจจยบางชนดเปลยนแปลงไป ท าใหเสนอปสงคและอปทานเปลยนแปลงจากเสนเดมมาเปนเสน D1 D1 และ S1 S1 ตามล าดบ จดดลยภาพจะเปลยนจากจด E มาเปนจด E1 ปรมาณและราคาดลยภาพจะเปลยนจาก OQE และ OPE มาเปน OQE1 และ OPE1 ตามล าดบ 2.4 การน าวธการวเคราะหดลยภาพไปประยกตใชในกรณตาง ๆ

การศกษาเรองดลยภาพทไดกลาวไปในขางตนแลวนน สามารถน ามาประยกตใชวเคราะหนโยบายตาง ๆ ของรฐบาลทไดเขาแทรกแซงการท างานของกลไกราคา โดยมวตถประสงคทจะชวยเหลอบคคลกลมตาง ๆ เชน เกษตรกร แรงงาน ผบรโภค ฯลฯ เปนตน นโยบายทรฐบาลใชแทรกแซงกลไกราคาตลาดไดแก นโยบายการก าหนดราคาขน

PE

P

PE1

QE1 QE

E

S

S

S1

S1

D

D

O

E1

D1

D1

Q

47 EC 103

ต า เพอชวยเหลอกลมเกษตรกรและกลมผใชแรงงานซงไมมอ านาจตอรองในเรองราคาสนคาเกษตรและคาจางแรงงาน นโยบายการก าหนดราคาขนสงเพอปองกนมใหผบรโภคเดอดรอนจากการซอสนคาทจ าเปนในราคาทสง และนโยบายการเกบภาษสนคาเพอพจารณาภาระภาษ วามผลตอผขายหรอผซอมากนอยเพยงไร

2.4.1 นโยบายการก าหนดราคาขนต า (Minimum price policy) นโยบายการก าหนดราคาขนต า เปนนโยบายทมงชวยผผลตใหสามารถขายสนคาไดสงขน มกใชอยทงในตลาดสนคาโดยเฉพาะอยางยงสนคาเกษตร และตลาดปจจยการผลตเชน ตลาดแรงงาน เนองจากตลาดเหลาน ผผลตหรอเจาของปจจยการผลตไมมอทธพลในการก าหนดราคา และมปจจยบางอยางทท าใหตองยอมขายสนคาในราคาทคอนขางต าจากความไมสมบรณของตลาดดงกลาว หากปลอยใหกลไกตลาดท างานโดยเสรแลว จะมผลใหราคาดลยภาพอยในระดบทคอนขางต า กอใหเกดความไมเปนธรรมในสงคม รฐบาลจงตองเขามาแทรกแซงกลไกตลาดโดยการก าหนดราคาขนต า

1) การประกนราคาขนต า

สนคาเกษตรโดยทวไปจะมราคาโดยเปรยบเทยบต ากวาราคาสนคาชนดอนทเกษตรกรตองซอหามาบรโภคและเพอการผลต ทงนเนองจากตวสนคาเกษตรมลกษณะเปนสนคาทเนาเสยงาย น าหนกมากมขนาดใหญกนพนท ในดานการผลตกตองพงธรรมชาต ไมสามารถเปลยน แปลงปรมาณการผลตไดรวดเรว ตวเกษตรกรกมหนสนมาก ไมอาจรอเวลาการขายสนคาจนกวาราคาจะสงได ท าใหอ านาจตอรองมนอย สนคาจงขายไดราคาต า ยงปใดทมอปทานออกมามาก หรอ อปสงคลดลงอยางกระทนหน ปรมาณสนคาจะออกมาลนตลาดเกดอปทานสวนเกน ท าใหราคาสนคาลดต าลงมากจนเกดความเดอดรอน รฐบาลจงตองเขาแทรกแซงโดยการประกนราคาขนต า

จากรป 2.17 ถาเราปลอยใหกลไกราคาด าเนนไปเองระดบราคาสนคาทเกษตรกรขายไดจะเทากบ OPE ในปรมาณ OQE ถารฐบาลเหนวาระดบราคา OQE เปนราคาทต าเกนไปจนเกษตรกรเดอดรอน รฐบาลจะประกาศราคาประกนใหเทากบ OP1 ณ ระดบราคาประกนนจะมผเสนอซอเพยง OQ1 ขณะทมผเสนอขายเปนจ านวนถง OQ2 เกดอปทานสวนเกนหรอสนคาเหลอขายจ านวน Q1 Q2

เมอมอปทานสวนเกนเกดขนรฐบาลตองมมาตรการทจะรองรบปญหาดงกลาวซงวธการทจะขจดอปทานสวนเกนสามารถท าไดโดยการลดอปทานใหต าลง หรอเพม

48 EC 103

อปสงคใหสงขน หรอใชทงสองมาตรการควบคกนไป ส าหรบมาตรการในการลดอปทานอาจท าไดในระยะยาวโดยการจ ากดพนทเพาะปลกพชทมอปทานสวนเกนของเกษตรกรใหนอยลง และสงเสรมการผลตพชผลประเภท อน ๆ แทน แตในระยะสนการลดอปทานไมอาจท าได เนองจากสนคาเกษตรตองใชเวลาผลตทยาวนาน ผลผลตก าลงออกสตลาดจงไมอาจลดอปทานได ดงนนรฐบาลจงตองใชวธการเพมอปสงคใหสงขน โดยการชวยหาตลาดทงในประเทศและตางประเทศ หรอ รฐบาลรบซอผลผลตสวนเกนเสยเอง โดยการน าเงนงบประมาณสวนหนงไปรบซออปทานสวนเกนทงหมด คอ จ านวน Q1 Q2 ในราคา OP1 หรออาจใหเงนอดหนนตอหนวย คอถาจะขายสนคาหมดจ านวน OQ2 ผซอจะยอมซอในราคาหนวยละ OP2 แตรฐบาลตงราคาประกนไวหนวยละ OP1 ดงนนรฐบาลจะตองชวยอดหนนใหแกเกษตรกรอกหนวยละ P2 P1 การด าเนนนโยบายน สวนหนงเพอแกไขความไมเทาเทยมกนในสงคมนนเอง

2) การก าหนดอตราคาจางขนต า นโยบายการก าหนดอตราคาจางขนต า เปนนโยบายทใชกนโดยทวไปเพอ

ชวยเหลอแรงงานทมอ านาจตอรองคอนขางต า ประเทศไทยจะก าหนดคาจางขนต าโดยคณะกรรมการทประกอบไปดวย ตวแทนนายจาง ตวแทนลกจาง นกวชาการ และรฐบาล

รป 2.17 การประกนราคาสนคาเกษตร

PE

P1

Q1 QE

E

S

D1

D

O Q2

P2

P

E1

Q

49 EC 103

จากรป 2.18 เสนอปสงคและเสนอปทานของแรงงานตดกนทจดดลยภาพคอจด E คาจางและปรมาณการจาง ณ จดดลยภาพคอ OW1 และ O L1 ถารฐบาลเหนวาอตราคาจางทเกดขนโดยกลไกตลาดนเปนอตราทต าเกนไปส าหรบภาวะคาครองชพในปจจบน รฐบาลโดยคณะกรรมการก าหนดอตราคาจาง ก าหนดใหคาจางขนต าอยทระดบ OW2 ณ ระดบคาจาง OW2 นายจางตองการจางแรงงานจ านวน OL2 ขณะทมแรงงานตองการท างานถง OL3 ท าใหเกดการวางงานขนจ านวน L2L3 ดงนนหลงจากการก าหนดอตราคาจางขนต าแลว รฐบาลจะตองมมาตรการแกไขปญหาการวางงานทจะเกดขน อาจโดยการหางานทงในประเทศและตางประเทศไวรองรบ คอพยายามเพมอปสงคของแรงงาน ใหเทากบอปทานของแรงงาน ณ ระดบคาจางขนต าพอด หรอพยายามจดการฝกอบรมแรงงานใหมความร ความช านาญมากขน เพอเปลยนสถานภาพไปเปนแรงงานอกระดบหนง ท าให อปทานของแรงงานในระดบนลดลงเสนอปทานเคลอนไปตดกบเสนอปสงคทอตราคาจางขนต า ท าใหสามารถแกไขปญหาการวางงานได

รป 2.18 การก าหนดคาจางขนต า

D1

W2

L2 L1

E

S

D

O L3

W1

อตราคาจาง

จ านวนแรงงาน

S1

50 EC 103

2.4.2 นโยบายก าหนดราคาขนสง (Maximum price policy) นโยบายก าหนดราคาขนสงมกใชในกรณของสนคาทผบรโภคทกระดบรายไดจ าเปนตองซอ เชน นมผงส าหรบทารก น าตาลทราย น ามนเบนซน ฯลฯ เปนตน จากรป 2.19 เสนอปสงคและอปทานของสนคาตดกนทจด E ราคาและปรมาณดลยภาพคอ OP และ OQ ถารฐบาลเหนวาราคาดลยภาพดงกลาวเปนราคาทคอนขางสงมากส าหรบผบรโภคทวไป รฐบาลอาจประกาศก าหนดราคาขนสงทระดบ OP1 ณ ระดบราคาขนสง OP1 จะมผเสนอซอจ านวน OQ2 ขณะทมผเสนอขายเพยง OQ1ท าใหเกดอปสงคสวนเกนขนจ านวน Q1Q2 ผลทตามมาคอ

รป 2.19 การก าหนดราคาขนสง

(1) จะเกดการขายในลกษณะใครมากอนไดกอน ท าใหมควรอซอแถวยาว เกดการสญเสยดานเวลา ซงถาคดเปนตวเงนแลวราคาสนคาทซอขายอาจสงกวาราคาขนสงทรฐบาลก าหนดกได

(2) อาจเกดการลดลงในคณภาพหรอลดการใหบรการ เชน การก าหนดราคาขนสงน ามนเบนซน สถาบนบรการน ามน อาจเปดขายเฉพาะชวงเชาหรอลดบรการดานอน ๆ เปนตน

P

Q1 Q

E

S

D

O Q2

P1

ปรมาณ

ราคา

S1

51 EC 103

(3) เกดการลกลอบขายสนคาหลงราน ระหวางผขายกบผซอทมก าลงทรพยคอนขางสง นนคอเกดตลาดมด (Black Market) โดยราคาซอขายจะสงกวาราคาขนสงทรฐบาลก าหนด ดงน น เพอใหนโยบายการก าหนดราคาขนสงสามารถด าเนนตอไปได รฐบาลจงมกใชนโยบายอนควบคกนไป เชน น าเขาสนคาประเภทนเพอเพมอปทานสนคา ท าใหอปสงคสวนเกนหมดไป หรอ นโยบายการปนสวนเพอกระจายสนคาทมอยนอยใหกบผบรโภคอยางทวถง โดยวธแจกคปอง ซงเปนวธการแกปญหาระยะสน ในระยะยาวแลวจะตองพยายามเพมอปทานในประเทศใหมากขน 2.4.3 การเกบภาษสนคา การวเคราะหเรองดลยภาพสามารถน ามาประยกตใชอธบายภาระภาษ ตาง ๆ ไดในทนจะขอยกตวอยางเฉพาะกรณการเกบภาษตอหนวยเทานน

1) กรณเกบภาษตอหนวยจากผขาย จากรป 2.20 กอนการเกบภาษ จดดลยภาพจะอยทจด E ราคาดลยภาพและปรมาณดลยภาพคอ OP และ OQ เมอมการเกบภาษตอหนวยจากผขายจะมผลใหเสนอปทานเลอนจากเสน SS มาเปนเสน S1 S1 ทงนเพราะผขายยนดจะขายสนคาแตละหนวยกตอเมอราคาขายสงขนกวาเดมเทากบภาษตอหนวยทสงขน ดงนนชวงหางของเสนอปทานเสนเดมกบเสนใหมในแนวตงจะเทากบภาษตอหนวย เมอเสนอปทานเปลยนไป จดดลยภาพใหมกคอ จด E1 ปรมาณและราคาดลยภาพคอ OP1 และ OQ1 ณ ปรมาณการผลต OQ1 จ านวนภาษตอหนวยทรฐบาลเรยกเกบจากผขาย คอ AE1 ระดบราคาสนคาทสงขนจากเดม คอ BE1 ดงนนจากจ านวนภาษทงหมด AE1 ตอหนวย ภาระภาษสวนหนงจะตกแกผซอในรปของราคาทสงขนกวาเดม คอ BE1 สวนทเหลอคอ AB เปนภาระทตกอยกบผขาย

52 EC 103

2) กรณเกบภาษตอหนวยจากผซอ

จากรป 2.21 กอนการเกบภาษ จดดลยภาพจะอยทจด E ปรมาณดลยภาพคอ OQ ราคาดลยภาพคอ OP เมอรฐบาลเรยกเกบภาษตอหนวยจากผซอ ท าใหเสนอปสงคเลอนระดบต าลงมาจากเสนDD มาเปนเสน D1D1 โดยมชวงหางตามแนวตงเทากบภาษตอหนวยท รฐบาลเรยกเกบจากผซอ ทงนเพราะเมอผซอตองเสยภาษตอหนวยในการซอ ผซอจะคงปรมาณซอในจ านวนเทาเดม ณ แตละระดบราคา เมอระดบราคาสนคาลดต าลงเทากบภาษตอหนวยทตองจาย การเลอนลงของเสนอปสงคจะท าใหราคาและปรมาณดลยภาพลดลงเปน OP1และ OQ1 สวนของราคาทลดลง AE1 คอภาระภาษทผขายตองรบภาระ และสวนทเหลอ AB คอภาระภาษทตกเปนของผซอ

ราคา

Q1

S E1

S1

S1 D

O Q

P1

ปรมาณ

P

S

B

A

E

รป 2.20 ผลของการเกบภาษตอหนวยจากผขาย

53 EC 103

รป 2.21 ผลของการเกบภาษตอหนวยจากผซอ

P

Q1

S

E1

D1

D

O Q

P1

P

Q

B

A

D

D1

E

54 EC 103

ค าถามทายบท จงเลอกค าตอบทถกตองทสดเพยงค าตอบเดยว 1. ปจจยก าหนดอปสงค คอขอใด 1. ราคาปจจยการผลต 2. ราคาสนคาชนดนน 3. ระดบเทคโนโลยการผลต 4. ตนทนการผลต 5. สภาพแวดลอมทวไป 2. ปจจยก าหนดอปทาน คอขอใด 1. ราคาสนคาทเกยวของ 2. ราคาสนคาชนดนน 3. รายได 4. คานยม 5. คาใชจายในการโฆษณา 3. เมอรายไดของนายแดงสงขน เขาบรโภคสนคา A มากขน A เปนสนคาประเภทใด 1. สนคาฟมเฟอย 2. สนคาจ าเปน 3. สนคาปกต 4. สนคาดอยคณภาพ 5. สนคาทใชทดแทนกน 4. เมอราคาสนคาอย ในระดบทสงกวาราคาดลยภาพจะเกดเหตการณใดขน 1. ผบรโภคมความพอใจลดลง 2. สนคาขาดตลาด 3. สนคาลนตลาด 4. ภาวะดลยภาพ 5. อปสงคสวนเกน

55 EC 103

5. กรณทราคาสนคา X สงขนแลวมผลท าใหความตองการซอสนคา Y ลดลง ทานคดวาสนคา X และ Y มความสมพนธกนอยางไร

1. สนคาปกต 2. สนคาดอยคณภาพ 3. สนคาทใชประกอบกน 4. สนคาทใชทดแทนกน 5. ไมมความสมพนธกนเลย

56 EC 103

เฉลยค าถามทายบท

ลกษณะค าถามค าตอบในบทท 2 ค าถามท 1. ปจจยก าหนดอปสงค คอขอใด แนวตอบท 1. ขอ 2 ปจจยก าหนดอปสงค คอ ราคาสนคาชนดนน ค าตอบในขออน ๆ

ตางเปนปจจยก าหนดอปทานทงสน

ค าถามท 2. ปจจยก าหนดอปทาน คอขอใด แนวตอบท 2. ขอ 2 ปจจยก าหนดอปทาน คอ ราคาสนคาชนดนน ค าตอบในขอ 1 – 5

เปนปจจยก าหนดอปสงค

ค าถามท 3. เมอรายไดของนายแดงสงขน เขาบรโภคสนคา A มากขน A เปนสนคาประเภทใด

แนวตอบท 3. ขอ 3 สนคาปกตเนองจากปรมาณความตองการซอสนคาปกตจะสมพนธกบรายไดในทศทางเดยวกน กลาวคอ เมอรายไดสงขน ความตองการบรโภคสนคาปกตจะมากขนดวย

ค าถามท 4. เมอราคาสนคาอย ในระดบทสงกวาราคาดลยภาพจะเกดเหตการณใดขน แนวตอบท 4. ขอ 3 สนคาลนตลาด เนองจาก ณระดบราคาทสงขนความตองการขาย

สนคามมากขน ตามกฎของอปทาน และความตองการซอสนคามนอยลง ตามกฎของอปสงคจงมผลใหเกดสนคาลนตลาด

ค าถามท 5. กรณทราคมสนคา X สงขนแลวมผลท าใหความตองการซอสนคา Y ลดลง ทานคดวาสนคา X และ Y มความสมพนธกนอยางไร

แนวตอบท 5. ขอ 3 สนคาทใชประกอบกน เนองจากเมอราคาสนคา X สงขน ความตองการซอสนคา X จะลดลงตามกฎของอปสงค และโจทยกลาวสนคา Y ลดลงดวย จงเหนไดวาสนคา X และสนคา Y ลดลงทงค เนองจากราคาสนคา X สงขน สนคา X และ Y จงเปนสนคาทใชประกอบกน