ภาคผนวก ก

คูมือศึกษาธรรมชาต ิ

113

คูมือศึกษาธรรมชาติสําหรับนักเรียน เดินปาศึกษาธรรมชาต ิ

ณ อุทยานแหงชาติ เขื่อนศรีนครินทร

จัดทําโดย นายอัฐณวุฒิ โชติกุล

บัณฑิตศึกษา สาขาสิ่งแวดลอมศึกษา (รุนที่ 5) มหาวิทยาลัยราชภัฎพระนคร

พ.ศ. 2552

114

คํานํา

บทปฏิบัติการ การเดินปาศึกษาธรรมชาติเปนสวนหนึ่งของวิทยานิพนธเร่ือง การพัฒนาเสนทางศึกษาธรรมชาติในอุทยานแหงชาติเขื่อนศรีนครินทรโดยใชกระบวนการสิ่งแวดลอมศึกษา สําหรับนักเรียนชวงชั้นที่ 3 เพื่อพัฒนาใหนักเรียนมีความรูความเขาใจ ทักษะและความตระหนักเกี่ยวกับความหลากหลายทางชีวภาพ และทําใหนักเรียนเกิดความรูสึกซาบซึ้ง ความรัก ความหวงใย และความรับผิดชอบตอปา อันจะนําไปสูการมีสวนรวมในการอนุรักษปาไมอยางยั่งยืนตลอดไป การพัฒนาเสนทางเดินศึกษาธรรมชาติอุทยานแหงชาติ เขื่อนศรีนครินทร และ บทปฏิบัติการในครั้งนี้ประสบความสําเร็จได ดวยความชวยเหลือและความรวมมือดานตาง ๆ จากหัวหนาอุทยานแหงชาติเขื่อนศรีนครินทร เจาหนาที่ตาง ๆ ที่ทํางานในอุทยานแหงชาติฯ โรงเรียนบานน้ํามุด ผูจัดทําจึงขอขอบพระคุณทุกทานมา ณ ที่นี้ดวย อนึ่งการพัฒนาบทปฏิบัติการนี้ ไดรับความกรุณาเปนอยางมากจากทานอาจารย ดร.ลัดดาวัลย กัณหสุวรรณ นายชลธร ชํานาญคิด รวมท้ัง คณะกรรมการตรวจสอบเครื่องมือการวิจัยจํานวน 3 ทานคือ อาจารย ดร.ลัดดาวัลย กัณหสุวรรณ ผูชวยศาสตราจารย พนิตา โสตอง และ ผูชวยศาสตราจารยผาณิต พิมลศักดิ์นันท ที่ไดแนะนําเทคนิคในการใชกระบวนการทางส่ิงแวดลอมศึกษา ใหมีความสมบูรณมากยิ่งขึ้น

ผูจัดทํา นายอัฐณวุฒิ โชติกุล มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนคร 2552

115

สารบัญ หนา คํานํา เสนทางศึกษาธรรมชาติบริเวณทยุานแหงชาติเขื่อนศรีนครินทร 116 การเตรียมตวัของนักเรียน 116 ขอควรปฏิบัติและขอหามในการเดินปา 117 ตรวจสอบสภาพลม ฟา อากาศ 117 จุดศึกษาที่ 1 บริเวณตนกาญจนิกา 119 จุดศึกษาที่ 2 บริเวณรอยตอปา 124 จุดศึกษาที่ 3 บริเวณปาเต็งรัง 127 จุดศึกษาที่ 4 บริเวณตนปรง 130 จุดศึกษาที่ 5 บริเวณปาไผ 133 จุดศึกษาที่ 6 บริเวณน้ําตกไหลจนหลง 138

116

เสนทางเดินธรรมชาติบริเวณอุทยานแหงชาติเขื่อนศรีนครินทร เสนทางเดินศึกษาธรรมชาติเขื่อนศรีนครินทร จังหวัดกาญจนบุรี พัฒนาขึ้นจากเสนทางเดินปาใหเปนเสนทางเดินศึกษาธรรมชาติเมื่อป 2547 โดยมีวัตถุประสงคเพื่อเปนสถานที่ใหการศึกษาแกผูที่สนใจในการเดินศึกษาธรรมชาติในปา ลักษณะของเสนทางเดินศึกษาธรรมชาติที่ อุทยานแหงชาติเขื่อนศรีนครินทร มีความยาวตลอดเสนทางประมาณ 800 เมตร สามารถเดินไปโดยไมตองยอนกลับยังจุดเริ่มตน บนเสนทางนี้จะพบความลาดชันเปนชวง ๆ โดยกําหนดจุดศึกษาไว 6 จุดศึกษาไดแก บริเวณตนกาญจนิกา บริเวณรอยตอปา บริเวณปาเต็งรัง บริเวณตนปรง บริเวณ ปาไผและบริเวณน้ําตกไหลจนหลง พรรณไมเดนของเสนทางเดินศึกษาธรรมชาติอุทยานแหงชาติเขื่อนศรีนครินทร หนามคนฑากาญจนิกา เต็ง รัง ปรง มะขามปอม ตามลําดับพรรณไมพื้นลางที่สามารถพบไดในบริเวณเสนทางไดแบงออกเปนกลุม ๆ ดังนี้ 1. ไมเถา ไดแก เสี้ยวเครือ เปนตน 2. ไมเล้ือย ไดแก การเวก ขีแ้รด นมแมว เปนตน 3. พืชอิงอาศัยไดแก กระเชาสีดา เปนตน 4. พืชตระกูลหวาย บุก คางคาว เถาวัลย บนัใดลิง เปนตน 5. พืชตระกูลขิง ขา และเฟรนชนิดตาง ๆ เปนตน 6. หญาตาง ๆ อีกหลายชนิด เชน ปาไผซ่ึงพบไดทั่วไปในบริเวณเสนทางเดินเปนหยอม ๆ เปนตน พืชสมุนไพรที่สามารถพบไดในบริเวณเสนทางมีหลายชนิด เชน คนฑา กาวเครือขาว (Butea sp.) ปอกระสา (Broussonetia papyrifera (L.) Vent. มากระทืบโรง (Ficus Wall) เพกา (Oroxylum indicum (L.) Kurz เล็บเหยี่ยว (Ziziphus oenoplia (L.) mill สาบเสือ (Chromolaena odoratum (L.) R.M. King & H. Rob. เปนตน การเตรียมตัวของนักเรียนกอนเดินปา ในการใชเสนทางเดินปาศึกษาธรรมชาติเขื่อนศรีนครินทร นักเรียนควรเตรียมตัวดังตอไปนี้ 1. ควรออกกําลังกายใหแข็งแรงกอนเดินปา เพราะเสนทางเดินในปาบางชวงมีความลาดชันมากนักเรียนตองออกแรงในการเดิน 2. ความแตงกายใหรัดกุม สวมรองเทาหุมสนเพื่อปองกนัอันตรายจากการเดินทาง

117

3. เตรียมน้ําดืม่ระหวางการปฏิบัติกิจกรรม 4. สัมภาระควรนําใสกระเปาสะพายหลังใหเรียบรอย 5. ยาประจําตวั (ถามีโรคประจําตวั) 6. ถุงใสขยะ ขอควรปฏิบตัแิละขอหามในการเดินปา การปฏิบัติกิจกรรมเดินศึกษาธรรมชาติ นักเรียนควรทราบถึงขอควรปฏิบัติและขอหามดังนี ้ 1. เตรียมอุปกรณในการเดินปาใหพรอม 2. เปนผูฟงและผูสังเกตที่ด ี 3. ตั้งใจปฏิบตัิตามคําสั่งของวิทยากร 4. ถาจําเปนตองสัมผัสกับสิ่งมีชีวิตใด ๆ ควรกระทําดวยความระมัดระวัง และเมื่อศึกษาเสร็จสิ้นแลวใหนํากลบัไปไวที่เดิม 5. ไมเก็บสิ่งของหรือตนไมออกจากปา 6. ขณะเดินศกึษาธรรมชาติควรระมัดระวงัตนไมที่มีหนาม 7. ไมควรเดินออกนอกเสนทางที่กําหนดไวถาไมจําเปน 8. ไมหยอกลอกันระหวางปฏิบัติกิจกรรม 9. หามสงเสียงดัง 10. หามรังแกสัตวปา 11. หามทําลายตนไมดวยการขูด หัก ตัด หรือฉีกสวนใด ๆ ของตนไม 12 หามโหน ดึง ร้ัง หรือปนตนไม ตรวจสอบสภาพลมฟาอากาศกอนเดินปา สถานที่ปฏิบตักิิจกรรม บริเวณจุดเริ่มตนของเสนทางเดินศึกษาธรรมชาติอุทยานแหงชาติเขื่อนศรีนครินทร วัตถุประสงคเฉพาะ นักเรียนสามารถทําสิ่งตอไปนี้ได 1. หาวิธีการสงัเกตแสงแดดได 2. หาวิธีการสงัเกตวามีลมพดัหรือไมเพยีงใด

118

4. สังเกตเมฆโดยใชแผนภาพเมฆ ตามโครงการ GLOBE 5. ใชเทอรโมมิเตอรวัดอณุหภูมิของอากาศได เวลาที่ใชในการปฏิบัติกิจกรรม ประมาณ 10 นาที วัสดุและอุปกรณท่ีใช 1. เทอรโมมิเตอร 2. แผนภาพเมฆ ตามโครงการ GLOBE การปฏิบตัิกิจกรรม ใหนกัเรียนสังเกตภาพอากาศ ในบริเวณจดุเริ่มตนของเสนทางเดินศึกษาดังตอไปนี ้ 1. แสดงแดด มีแสดงแดดมากนอยเพียงใด (แสดแดดจดั ปานกลาง ออน) 2. ลม ใหนักเรียนหาวิธีการสังเกตแรงลม (แรง ออน หรือสงบ) 3. สังเกตวามีเมฆมากหรือนอย และเปนเมฆชนิดใด โดยใชแผนภาพเมฆ ตามโครงการ GLOB 4. ใชเทอรมอมิเตอรวัดอณุหภูมิของอากาศ 5. นําขอมูลที่ไดบันทึกลงในตารางที่ 1 แลวทําการสรุปสภาพอากาศ

ตารางบันทึกผลการสังเกตสภาพลมฟาอากาศ

ท่ี การสังเกต ผลการสังเกต หมายเหตุ 1 แสงแดด 2 ลม 3 ปริมาณเมฆ 4 ชนิดของเมฆ 5 อุณหภูม ิ

สรุปสภาพอากาศ วันที ่ เดือน พ.ศ. . เวลา . สภาพอากาศ .

119

จุดศึกษาที่ 1 บริเวณตนกาญจนิกา อุณหภูมิ ………. องศา วัตถุประสงคเฉพาะ 1. สามารถอธิบายการเจริญเติบโตของตนกาญจนิกาได 2. บอกความแตกตางของตนกาญจนกิาและตนไมอ่ืนได 3. สามารถบอกลักษณะเดนของตนกาญจนิกาได กิจกรรมที่ 1.1 มหัศจรรยบนหิน เวลาที่ใชในการปฏิบัติกิจกรรม

ประมาณ 10 นาที

อุปกรณท่ีใช - ดินสอ - แวนขยาย การปฏิบตัิกิจกรรม ใหนักเรียนสังเกตลักษณะตน ใบ และรากของตนกาญจนิกา และเปรียบเทียบกับตนไมที่อยูขางเคียง

ตารางที่ 1.1 บนัทึกลักษณะทางกายภาพของตนกาญจนิกาและตนไมอ่ืน

ชนิดของตนไม ลักษณะทางกายภาพของตนไม ใบ ลักษณะของรากตนไม กาญจนิกา ตนกระพีจ้ั่น การตะคอ

120

กิจกรรมที่ 1.2 หนึ่งเดียวในจังหวัดกาญจนบุรี เวลาที่ใชในการปฏิบัติกิจกรรม ประมาณ 10 นาที อุปกรณท่ีใช - ไมบรรทัด - ดินสอ - ตารางวัดขนาด การปฏิบตัิกิจกรรม ใหนักเรียนวัดความกวางยาวของใบโดยใชตารางวัดขนาดของตนกาญจนิกาจากนั้นวาดรูปจดบันทึก และบอกลักษณะเดนของใบตนกาญจนิกา ตารางที่ 1.2 ลักษณะของใบตนกาญจนิกา

ลักษณะของใบของตนกาญจนิกา

121

ใหนกัเรียนตอบคําถามตอไปนี้ 1. ใบของตนกาญจนิกา มลัีกษณะเดนและแปลกกวาตนไมอ่ืน ดังนี ้

2. ตนกาญจนกิา มีใบแบบใด ใบเลี้ยงเดี่ยว ใบเลี้ยงคู เพราะอะไร นกัเรียน จึงคิดเชนนั้น

ตารางที่ 1.3 ใหสังเกตลักษณะของดอกกาญจนิกาและใหนักเรียนวาดภาพประกอบ

ลักษณะของดอก

122

คําถาม 1. ดอกกาญจนิกาเปนดอกไมประจําจังหวดัอะไร เพราะอะไร 2. เพราะอะไรตนกาญจนกิาจึงขึ้นบนหนิได 3. ทําไมตนกาญจนิกาจึงไดขึ้นบริเวณนี้เพยีงบริเวณเดยีว 4. ดอกกาญจนิกาจะออกดอกประมาณเดือนอะไรของทกุป

123

เกร็ดความรู

ดอกกาญจนิกา

ดอกไมประจําจังหวดั

กาญจนบุรี

ช่ือสามัญ Night Flower Jasmin

ช่ือวิทยาศาสตร Nyctathes arbotristis

วงศ -

ช่ืออ่ืน -

ลักษณะทั่วไป เปนไมพุมยืนตนขนาดกลางสูงประมาณ 15 เมตร ใบเดี่ยวออกเปนคู สลับกันไปตามขอของตน สีเขียวมีขนออนๆ ออกดอกเปนชอ ตามสวนยอดและโคนกานใบ แตละชอมีดอกประมาณ 5-8 ดอก ดอกสีขาวมี 6 กลีบ กลีบดอกจะบิดเวียนไปทางขวางคลายกังหัน ปลายกลีบเหมือนหางปลา วงในดอกเปนสีแดงแสด หลอดดอกสีแดง เกสรเปนเสนเล็กละเอียดซอนอยูในหลอดดอก มีกล่ินหอม บานกลางคืน ออกดอกตลอดป

การขยายพนัธุ เพาะเมล็ด ตอนกิ่ง และปกชาํ

สภาพที่เหมาะสม ดินรวนซยุระบายน้ําไดดี ความชื้นปานกลาง แสงแดดจดั

124

จุดศึกษาที่ 2 บริเวณรอยตอปา (Ecotone) อุณหภูมิ …………………. องศา วัตถุประสงคเฉพาะ เพื่อใหนักเรยีนสามารถทําสิ่งตอไปนี้ได 1. นักเรียนสามารถบอกถึงชนิดประเภทของสิ่งมีชีวิตในรอยตอของปาได 2. นักเรียนสามารถอธิบายความสําคัญบริเวณรอยตอปาได กิจกรรมที่ 2.1 รวมกันเราอยูแยกกันเราตาย เวลาที่ใชในการปฏิบัติกิจกรรม ประมาณ 10 นาที อุปกรณท่ีใช - เชือก - เทปวดัระยะ การปฏิบตัิกิจกรรม ใหนักเรียนวัดอุณหภูมิตรงจุดที่ยืนอยูวาประมาณเทาไร จดบันทึกไว และดูบริเวณรอยตอปาวามีลักษณะพิเศษกวาบริเวณอื่นอยางไร โดยใชเชือกขึงและเปนรูปสี่แหลมจัตุรัส ขนาด 10 x 10 เมตร ใหคนสิ่งมีชีวติบริเวณนี ้

125

ตารางที่ 2.1 ลักษณะของพืชและสัตวบริเวณรอยตอปา

พืช สัตว

ชื่อ ลักษณะเดน ชื่อ ลักษณะเดน, รองรอย

คําถาม 1. บริเวณรอยตอปานี้ เปนรอยตอระหวางปาชนิดอะไร ชนิด 1. ชนิด 2. 2. ปาชนิดที่ 1. มีตนไมเดนดังนี ้ ปาชนิดที่ 2. มีตนไมเดนดังนี้ 3. ปาทั้ง 2 ชนิดนี้ ปาชนดิใดบางที่มีไมพืน้ลางมากกวากัน เพราะอะไร

126

เกร็ดความรู รอยตอปา (Ecotone) เปนรอยตอของปาเบญจพรรณและปาเต็งรัง มีการตอสูกันระหวาง ปา 2 ชนิดนี้ตลอดเวลา โดยการแยงกันขึ้นของพืชไมพื้นลางบริเวณปาเบญจพรรณจะมีนอยกวาเต็งรังเพราะปาเบญจพรรณนั้นตนไมจะมีความหนาแนนของเรือนยอดมากกวาทําใหแสงแดดสองถึงพื้นลางไดนอย สวนปาเต็งรังเรือนยอดมีความหนาแนนนอยกวาแสงแดดจะสองถึงพื้นไดมากทําใหมีตนไม มีพืชมาก เชนหญาเพ็ก สวนสัตวบริเวณรอยตอปานี้ก็จะมีมากกวาตรงบริเวณอื่นโดยเฉพาะแมลง เพราะเปนแหลงรวมของสัตวที่อยูไดทั้ง 2 ปา รวมกันอยูบริเวณนี้เปนจํานวนมาก

127

จุดศึกษาที่ 3 บริเวณปาเต็งรัง อุณหภูมิ ………. องศา วัตถุประสงคเฉพาะ เพื่อใหนักเรยีนสามารถทําในสิ่งตอไปนี้ได 1. บอกความแตกตางของตนเต็ง และตนรังได 2. บอกชนิดของพืชพื้นลางของปาเต็งรังได กิจกรรมที่ 3.1 เต็งรังแสนสนุก เวลาที่ใชในการปฏิบัติกิจกรรม ประมาณ 15 นาที อุปกรณท่ีใช - ดินสอ - กระดาษ - แวนขยาย การปฏิบตัิกิจกรรม ใหนักเรียนสังเกตลักษณะของปาบริเวณนี้ มีองคประกอบของพืชและสิ่งมีชีวิตอะไรบาง และบอกความแตกตางของตนเต็ง และตนรัง โดยบรรยายลักษณะทางกายภาพตาง ๆ และจดบันทึกลงในตารางที่ 3.1 บรรยายลักษณะทางกายภาพของปาเต็งรัง - ชนิดของพืชที่ขึ้นมากมายในปาเต็งรัง - ชนิดของสัตวที่พบในบริเวณปาเต็งรัง

128

ตารางที่ 3.1 ตารางบนัทึกชนดิพืชและสัตว

ชนิดของพชืท่ีพบ ชนิดของสตัวท่ีพบ 1. 2. 3. 4. 5.

1. 2. 3. 4. 5.

กิจกรรมที่ 3.2 ดูเปลือกไม

เวลาที่ใชในการปฏิบัติกิจกรรม ประมาณ 10 นาที

อุปกรณท่ีใช - ดินสอ - กระดาษ

การปฏิบตัิกิจกรรม ใหนักเรียนสังเกตลักษณะของตนเต็ง และรังโดยใชกระดาษขาว และดินสอวางทาบกับตนไม และขูดดินสอกับกระดาษ จะไดลายเปลือกไมทั้ง 2 ชนิด ดูความแตกตางกัน และบันทึกลงตารางที่ 3.2 ตารางที่ 3.2 บันทึกเปลือกไม

เปลือก

ตนเตง็ ตนรัง

129

กิจกรรมที่3.3 ฉันชื่อเตง็ เธอชื่อรัง

เวลาที่ใชในการปฏิบัติกิจกรรม ประมาณ 10 นาที อุปกรณท่ีใช - ดินสอ - แวนขยาย การปฏิบตัิกิจกรรม ใหนักเรียนสังเกตความแตกตางของตนเต็งและตนรังแลวนํารายละเอียดบันทึกลงในตารางที่ 3.3

ตารางที่ 3.3 ลักษณะทางกายภาพของตนเต็ง และตนรัง

ตนเตง็ ตนรัง

ชนิด ลักษณะ ชนิด ลักษณะ ลําตน ลําตน กิ่ง กิ่ง ใบ ใบ ผล ผล

คําถาม 1. ใบของตนเต็ง และตนรังมีความแตกตางกันอยางไร ? 2. นอกจากนกัเรียนจะพบตนเต็งและตนรัง นักเรียนยังพบวามีตนไมชนิดอื่นมาปะปน ดังนี้

130

จุดศึกษาที่ 4 บริเวณ ตนปรง อุณหภูมิ …………………. องศา วัตถุประสงคเฉพาะ ใหนกัเรียนสามารถทําสิ่งตอไปนี้ได 1. บอกลักษณะเดนของตนปรงได 2. บอกลักษณะทางกายภาพของดินในบริเวณที่ตนปรงขึ้น 3. บอกอายุของตนปรงได กิจกรรมที่ 4.1 ตนปรง เวลาที่ใชในการปฏิบัติกิจกรรม ประมาณ 15 นาที อุปกรณท่ีใช - ดินสอ - จานกระดาษสีขาว การปฏิบตัิกิจกรรม 1. ใหนกัเรียนวาดภาพของตนปรง 2. สํารวจสภาพดินรอบ ๆ ตนปรง โดยใชชอนพรวนดินตักดินใสจานกระดาษสีขาวสังเกตสีของดินมีลักษณะอยางไร และมีความชื้นหรือไม จดบันทึก ลักษณะของดนิ ความชื้น 1. นับอายุของตนปรง โดยนับตามชั้นของใบวามีอายุประมาณเทาไหร

131

คําถาม บริเวณโดยรอบที่ตนปรงขึ้นมีลักษณะแตกตางจากบริเวณอ่ืนอยางไร 1. ทําไมบริเวณนี้จึงพบตนปรงมากกวาบริเวณอืน่ 2. นักเรียนคิดวาเพราะอะไรตนปรงจึงเปนตนไมโบราณ

132

เกร็ดความรู

ตนปรง ชื่อวิทยาศาสตร Cycas circinalis L. วงศ CYCADACEAE ชื่อท่ีเรียก ในไทยทั่วๆ ไปเรียก ปรง, ปรงปา ทางพายัพเรียกมะพราวเตา ลักษณะ เปนไมพุมลมลุกลงหัวใหญ กานใบกลมแข็ง ยาวราว 2 ฟุตเศษๆ ใบออกเปน 2 ขางเปนคูๆ กันไปตลอดกาน คลายกระดูกงู ใบเล็ก แหลมยาวและแข็ง ยาวราว 3 นิ้วฟุต ตนเตี้ยแจ แบบเปนพุมศีรษะโต กิ่งกานงอกงาม เจริญจากศีรษะงามนาดูทีเดียวมีดอกที่ยอดของตนสวยนาดุ การเจริญเติบโต มีขึ้นตามปาโปรง ปาแดง ที่แหงแลงเชิงเขา มีมากทางภาคเหนือ ตามบานและวัดก็มีปลูกกัน เพราะเอามาใชทําพวงหรีดไดดี ตนปรงเปน ตนไมที่ทนทานตอดินฟาอากาศ อาศัยแตน้ําคางก็เจริญเติบโตได

ขยายพันธุดวยการแยกหนอ ประโยชน เอาใบมาทําพวงหรีด ใชใบ 2 กานโดงเขาหากันจะเปนวงโคงงาม ใบก็แข็ง ทนทานดีมาก ปลูกไวเปนไมประดับบานใสกระถางก็งาม นาดูทีเดยีว สรรพคุณ ดอกมีรสเผ็ด บํารุงรางกายใหสมบูรณ แกลมดีและเสมหะพกิาร บํารุง ธาตุ หวั นํามาฝนปรุงกับสุรา แกฟกบวม รักษาแผลเรื้อรัง แกแผลกาย ใชเปนยาสมานแผลไดดีมากปรงนี ้ นํามาทําเปนยา ใชทาแผลที่อักเสบ หรือใชดูดหนองฝและดับพษิ ชาวปาทางภาคเหนือนิยมใชกันมาก

133

จุดศึกษาที่ 5 บริเวณปาไผ อุณหภูมิ …………………. องศา วัตถุประสงคเฉพาะ

เพื่อใหนักเรยีนสามารถทําสิ่งตอไปนี้ได 1. รูจักชนิดของตนไผ 2. รูจักสิ่งมีชีวิตบริเวณปาไผ กิจกรรมที่ 5.1 ตนหญาตนใหญ เวลาที่ใชปฏิบตัิกิจกรรม ประมาณ 15 นาที อุปกรณท่ีใช - ดินสอ - แวนขยาย การปฏิบตัิกิจกรรม เรามาทําความรูจักกับปาไผ โดยใหนักเรียนปฏิบัติดังนี ้ ศึกษาสภาพทัว่ไปบริเวณปาไผ 1. แสงสวาง (แสงสองมาก ปานกลาง หรือวานอย) 2. ลักษณะทางกายภาพเบื้องตนของดินบริเวณปาไผ เชน สีของดิน เนื้อดิน (รวน เหนยีว หรือแข็ง)

134

สิ่งมีชีวิตท่ีพบบริเวณปาไผ ใหนักเรียนสํารวจวาพบสิ่งมีชีวิตอะไรบางในบริเวณปาไผ และเขียนผลการสํารวจลงในตารางดานลางนี้ ตารางที่ 4.1 สิ่งมีชีวิตท่ีพบบริเวณปาไผ

บริเวณ สิ่งมีชีวิตท่ีพบ โคนกอไผ บนตนไผ ใตกองใบไผที่รวง

คําถาม ตนไผมีการปรับตัวเพื่อการมีชีวิตอยูรอดไดอยางไร ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... สังเกตเปรียบเทียบความแตกตางของใบไผ ลําตนของตนไผกับตนไมอ่ืน ๆ 1 ตนและวาดภาพตนไมทั้ง 2 ชนิดนั้นในตารางที่ 4.2 - ตัวอยางใบไผและใบไม อ่ืน ๆ ในตารางที่ 4.3 (นําใบไมแหงมาติดคูกันเพื่อเปรียบเทียบ)

135

ตารางที่ 4.2 แสดงการเปรียบเทียบตนไผกับตนไมอ่ืน

รูปตนไผ รูปตน.............................................

136

ตารางที่ 4.3 แสดงการเปรียบเทียบใบไผกับใบไมอ่ืน

ตัวอยางใบไผ ตัวอยางใบไมของตน..............................

137

คําถาม 1. ตนไผมีความแตกตางจากตนไมทั่วไปอยางไร

................................................................................................................................. 2. ใหนกัเรียนบอกประโยชนของตนไผ 3 ขอ 1. 2. 3.

เกร็ดความรู

ไผเปนพืชตระกูลหญา ขยายพันธุโดยการแตกหนอออกมาจากสวนเหงา ไผจะออกดอก เปนผลแลวก็ตาย การออกดอกของไผถือวาเปนจุดสุดทายของชีวิตตนไผที่เรียกกันวา “ไผตายขุย” ไผเปนอาหารหลักของสัตวกินพืชตาง ๆ เชนใบไผเปนอาหารของชางปา ลิง คาง เมล็ดเปนอาหารของนก กระรอก และหนอเปนอาหารของมนุษย เปนตน ไผมีการปองกันตนออนหรือหนอ โดยมีกาบหุมลําไผและมีผิวเปนขน ขนที่ผิวกาบไผทําหนาที่เหมือนหนาม เพื่อปองกันสัตวปาที่จะเขามากัดกินตนออน ประโยชนของตนไผตอระบบนิเวศปา คือ เปนอาหารของสัตวปา เปนที่อยูอาศัยของสัตวปา เชน นก หนู เปนตน ปองกันการพังทลายของหนาดิน ใบไผที่รวงลงมาและยอยสลายกลายเปนธาตุอาหารใหแกดินและตนไมอ่ืน ๆ ตอไป

138

จุดศึกษาที่ 6 บริเวณน้ําตกไหลจนหลง อุณหภูมิ.............องศา วัตถุประสงคเฉพาะ เพื่อใหนักเรยีนสามารถทําสิ่งตอไปนี้ได 1. บอกทิศทางของเสียงในแผนที่ 2. บอกชนิดของเสียงได กิจกรรมที่ 6.1 แผนที่เสียง เวลาที่ใชปฏิบตัิกิจกรรม

ประมาณ 10 นาที

การปฏิบตัิกิจกรรม

ใหนกัเรียนนั่งเงียบ ๆ ประมาณ 5 นาทีหนัหนาไปทางทศิเหนอืแลว หลับตาแลวลองฟงเสียง และบอกทิศทางของเสียงนั้นในแผนที ่ N เสียงที่ 1 สัญลักษณ เสียงนก เสียงที่ 2 สัญลักษณ เสียงที่ 3 สัญลักษณ เสียงที่ 4 สัญลักษณ

เรา

139

คําถาม 1. นักเรียนไดยินเสียงอะไรบาง

2. นักเรียนคิดวาเสียงเหลานัน้มีความสําคญัตออุทยานฯ อยางไร

3. นักเรียนรูสึกอยางไรถาไมมีเสียงของสัตวเหลานีใ้นปา

140

บันทึกความจํา ใหนกัเรียนบอกสิ่งที่ประทับใจ หลังจากจบการเดินปาศกึษาธรรมชาติ