ABSTRAKTI - Doktoratura ne UT · PDF fileNe kemi gjetur se tregu i kredive në zonat rurale është i nënfinancuar, ... Institucionet financiare jobankare sipas natyrës së veprimtarisë

- i -

ABSTRAKTI

Zhvillimi i mikrofinancës gjatë dekadave të fundit ka qënë i madh dhe në rritje. Mikrofinanca

mund të përkufizohet si oferta e shërbimeve financiare të tilla si kursime, kredi dhe produkte

të tjera financiare, në shuma të vogla për të varfërit në zonat rurale, gjysmë urban apo urbane,

për t’u mundësuar rritjen e nivelit të të ardhurave dhe përmirësimin e standardeve të jetesës.

Aktualisht, pjesa më e madhe e aktivitetit mikrofinanciar është i fokusuar kundrejt kredisë.

Qasja ndaj shërbimeve financiare sot njihet si një e drejtë njerëzore. Forcimi i ofertës dhe

shtrirja e shërbimeve mikrofinaciare zë një vend të rëndësishëm në strategjitë financiare të

vendeve në zhvillim. Vëmendje i është kushtuar sidomos financimit nëpërmjet mikrofinancës

komuniteteve të margjinalizuara (grave, të varfërve etj).

Financimi i zonave rurale në Shqipëri nuk ka marrë vëmendjen e duhur nga institucionet

fianciare, duke e lënë shumicën e prodhuesve bujqësorë pa burime financimi. Rëndësia e

shërbimeve të kredisë rurale mund të kuptohet më mirë duke shqyrtuar kontributin e këtij

sektori ndaj zhvillimit ekonomik të vendit. Bujqësia përbën një pjesë të rëndësishme të jetës së

familjeve rurale, të cilët përbëjnë rreth 50% të popullsisë. Në nivelin makro, bujqësia përbën

rreth 20% të Prodhimit të Brendshëm Bruto dhe vijon të dominojë ekonominë shqiptare për nga

numri i të punësuarve me 39.7% të totalit të të punësuarve.

Ky punim trajton kufizimet që hasin fermerët në zonat rurale në qasjen ndaj kreditimit, faktorët

që përcaktojnë kërkesën për kredi të fermerëve dhe faktorët që ndikojnë ofertën e institucioneve

financiare jobankare kundrejt kredisë rurale.

Ky studim përdor intervistat e drejtëpërdrejta me fermerët në zonën e Fierit dhe të Lushnjes

për të hedhur dritë mbi aksesin dhe karakteristikat e kërkesës për kredi të kësaj popullate.

Vlerësimet dhe analiza mbi kërkesën për kredi janë bazuar mbi modelet Probit, Tobit dhe

modelin Multinomial logit. Ne kemi gjetur se tregu i kredive në zonat rurale është i nënfinancuar,

kemi përcaktuar sa është potenciali i kërkesës dhe ofertës së kredisë në këto zona dhe së fundmi

kemi përcaktuar boshllëkun midis kërkesës dhe ofertës.

Fjalët kyçe: mikrofinancë, bujqësi, kredi, kërkesa, oferta.

- ii -

ABSTRACT

The development of microfinance in recent decades has been significant and increasing.

Microfinance can be defined as the offering of financial services such as savings, credit and

other financial products in small amounts to the poor in rural, semi-urban or urban areas, to

enable them to increase the level of income and improve living standards. Currently, the bulk

of microfinance activity is focused on the loan. Access to financial services is now known as

a human right. Strengthening the supply and expansion of micro finance services occupies an

important place in the financial strategies of developing countries. Particular attention was paid

to financing through microfinance marginalized communities (women, the poor, etc.).

Rural Financing in Albania has not received much attention from financial institutions, leaving

the majority of agricultural producers in rural areas without sources of funding. The importance

of rural credit services can be better understood by examining the contribution of this sector

to the economic development of the country. Agriculture is an important part of the life of

rural households, who constitute about 50% of the population, at the macro level, agriculture

accounts for about 20% of GDP and continues to dominate the Albanian economy for the

number of employees, 39.7% of total employees.

This paper addresses the limitations faced by farmers in rural areas to access the credit, the

factors that determine the demand for loans of the farmers and factors affecting non-bank

financial institutions offering rural credit.

This study uses direct interviews with farmers in the rural areas of Fier and Lushnja to shed

light on access and credit demand characteristics of this population. Estimates and analysis

on demand for loans are based on Probit models, Tobit and multinomial logit model. We have

found that the credit market in rural areas is underfunded, we determine what is the potential of

credit supply and demand in these areas, and finally we set the gap between supply and demand.

Keywords: microfinance, agriculture, credit, demand, supply.

- iii -

FALENDERIME

Me shumë kënaqësi do të doja të shprehja falenderimet e mia të sinqerta për të gjithë ata që më

ndihmuan, konsultuan dhe më mbështetën moralisht gjatë realizimit të këtij punimi.

Falenderimet më të përzemërta për këtë punim, i takojnë udhëheqësit tim Prof. Dr. Lavdosh

Zaho, i cili me kontributin e tij shkencor dhe metodik më ka ndihmuar dhe nxitur gjatë gjithë

periudhës së punës për realizimin e këtij punimi.

Falenderime shkojnë për të gjithë kolegët e mi të departamentit të financës, të cilët direkt ose

indirekt janë bërë pjesë e punës sime disavjeçare për realizimin e këtij punimi. Një falenderim

i veҫantë i drejtohet dhe Prof. Asoc. Dr. Edlira Luҫi, e cila veҫanërisht më ka ndihmuar dhe

orientuar në hapat e mi.

Së fundmi, këtë punim ia dedikoj të afërmëve dhe familjes sime e cila më ka përkrahur gjatë

gjithë këtij rrugëtimi plot mund e sakrifica. Prindërve të mi, Kristaq dhe Donika, Arbenit,

Yllkës dhe atij që është pjesë e familjes sonë prej pak kohësh por që na ka bërë të zbulojmë

ndjenjën e dashurisë pa kushte, nipit tim Damian.

...edhe një herë faleminderit!

- iv -

PËRMBAJTJA

ABSTRAKTI .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . I

FALENDERIME .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . III

PËRMBAJTA.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . IV

LISTA E SHKURTIMEVE.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . IX

LISTA E TABELAVE .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . VI

LISTA E GRAFIKËVE . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . VII

LISTA E FIGURAVE.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . VIII

SHTOJCA . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . VIII

KREU I: PËRCAKTIMI I PROBLEMIT DHE VENDOSJA E OBJEKTIVAVE TË PUNIMIT SHKENCOR 1

1. 1 Hyrje .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 1

1.1.1 Përcaktimi i problemit . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 3

1.1.2 Qëllimi i punimit. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 5

1.1.3 Kontributi shkencor.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 6

1.1.4 Objektivat e vendosura .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 7

1.1.5 Organizimi i punimit .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 8

1.2 Problemet e financimit të sektorit të bujqësisë .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 9

1.3 Një vështrim mbi industrinë e mikrofinancës në rajonin e Europës Qëndrore

dhe Lindore si dhe Azisë Qëndrore ( Rajoni ECA) . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 13

1.4 Historiku i zhvillimit të mikrofinancës në Shqipëri . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 16

1.4.1 Kuadri ligjor që rregullon sektorin mikrofinanciar . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 17

1.5 Përmbledhje e tregut të shërbimeve financiare të ofruara në Shqipëri .. .. .. .. .. .. .. .. . 18

- v -

KREU II: MIKROFINANCA: NJË SHQYRTIM GJITHËPËRFSHIRËS I LITERARURËS EKZISTUESE 22

2.1 Konceptet e përgjithshme dhe një historik i shkurtër i mikrofinancës .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 22

2.2 Teoritë kryesore sipas gjashtë fushave kryesore .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 24

2.2.1 Mbi mjaftueshmërinë financiare dhe qëndrueshmërinë e IMF-ve .. .. .. .. .. .. .. .. .. 24

2.2.2 Produktet dhe shërbimet e institucioneve mikrofinanciare . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 25

2.2.3 Praktikat më të mira në menaxhimin e institucioneve mikrofinanciare . .. .. .. .. .. .. 27

2.2.4 Përzgjedhja e klientit .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 30

2.2.5 Ndikimi i institucioneve mikrofinanciare .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 32

2.2.6 Diskutimet e sotme mbi IMF-të dhe rolin e tyre në zhvillim .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 35

2.3. Marrëdhëniet e qëndrueshmërisë financiare me shërbimin ndaj të varfërve . .. .. .. .. .. .. 39

2.3.1 Mikrofinanca dhe roli i saj në zhvillimin e vendit . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 40

KREU III: METODOLOGJIA E PUNIMIT SHKENCOR DHE ANALIZA E KËRKESËS PËR KREDI E FERMERËVE 48

3.1 Kërkesa për financim e prodhuesve bujqësor . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 48

3.1.1. Ekonomia rurale në Shqipëri dhe zhvillimet e fundit . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 48

3.2 Problemet e hasura nga fermerët gjatë aplikimit për kredi .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 52

3.3 Mbledhja e të dhënave dhe analiza .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 54

3.4 Korniza teorike dhe analitike .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 56

3.5 Analiza statistikore e pyetësorit . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 59

3.5.1 Karakteristikat socio-ekonomike të ndërmarrjeve rurale të anketuara . .. .. .. .. .. .. 59

3.5.2 Karakteristikat e kredisë formale dhe informale .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 69

3.5.3 Karakteristikat e kërkesës së ardhshme të kredive nga ndërmarrjet rurale. .. .. .. .. 73

3.6 Zgjedhja e variablave për hipotezat dhe Modelin logit e Probit .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 75

- vi -

KREU IV: OFERTA E SHËRBIMEVE FINANCIARE TË SFJB-VE PËR NDËRMARRJET BUJQËSORE 83

4.1 Konteksti makroekonomik në vend . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 83

4.2 Sektori mikrofinanciar - Madhësia, struktura dhe tendencat e fundit . .. .. .. .. .. .. .. .. . 84

4.3 Disa nga institucionet kryesore të mikrokredisë në Shqipëri.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 86

4.3.1 Fondi BESA .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 86

4.3.2 NOA .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 88

4.3.3 Unioni shqiptar i kursim kreditit (Unioni SHKK) . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 91

4.3.4 Institucione të tjera mikrokreditimi .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 94

4.4 Faktorët që ndikojnë ofertën e institucioneve financiare jobankare .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 94

4.5 Përcaktimi i hendekut mes kërkesës për kredi të fermerëve dhe ofertës së IMF-ve . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .104

KREU V: PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME 106

5.1 Përfundime kryesore .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 106

5.1.1 Mbi disa koncepte teorike . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 106

5.1.2 Përfundime mbi kërkesën për kredi të fermerëve .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 107

5.1.3 Përfundime mbi ofertën e kredive të institucioneve financiare jobankare .. .. .. . 110

5.2 Rekomandime për ofrimin e shërbimeve financiare dhe rritjen e ofertës së

kredisë në zonat rurale .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 111

BIBLIOGRAFIA 114

LISTA E TABELAVE :

Tabela 1.3.1: Portofoli i kredive të IMF-ve në 2014, rajoni ECA. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 15

Tabela 1.5.1: Pesha e segmenteve të sistemit financiar ndaj PBB-së në vite.. .. .. .. .. .. .. . 19

Tabela 1.5.2: Numri i subjekteve financiare sipas viteve.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 20

Tabela 3.1.1 : Fermat shtëpiake në Shqipëri .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 49

Tabela: 3.3.1 Numri i fermave 2013 - 2014 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 55

Tabela:3.5.1.1 Niveli arsimor i fermerëve .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 60

Tabela:3.5.1.2 Statusi ligjor i fermave rurale.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 61

- vii -

Tabela:3.5.1.3 Burimet fillestare të financimit të fermave rurale.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 61

Tabela: 3.5.1.4 Arkëtimet nga klientët .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 62

Tabela:3.5.1.5 Klientët më të rëndësishëm .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 63

Tabela:3.5.1.6 Vlera e xhiros vjetore .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 64

Tabela:3.5.1.7 Marzhi fitimit .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 65

Tabela:3.5.1.8 Përdorimi i shërbimeve bankare . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 66

Tabela:3.5.1.9 Mënyra e kursimit të fermerëve . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 67

Tabela:3.5.1.10 Perceptimi mbi kreditimin.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 68

Tabela:3.5.2.1 Aplikimi për kredi . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 69

Tabela:3.5.2.2 Karakteristikat e kredisë formale .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 70

Tabela:3.5.2.3 Norma e interesit të kredisë.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 71

Tabela:3.5.2.4 Vlera e kredisë informale .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 72

Tabela:3.5.3.1 Afati i maturimit i kredisë së kërkuar.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 73

Tabela 3.5.3.2: Përdorimi i kredisë së ardhshme .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 74

Tabela 4.2.1. Institucionet financiare jobankare sipas natyrës së veprimtarisë.. .. .. .. .. .. . 84

Tabela.4.2.2 Treguesit financiarë të aktivitetit të institucioneve financiare jobanka .. .. .. . 85

Tabela 4.3.1.1 Treguesit e performancës në vite (Fondi Besa) .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 87

Tabela 4.3.3.1 Përbërja e portofolit të Unionit SHKK .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 92

Tabela 4.3.3.2 Treguesit e rrjetit SHKK .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 93

Tabela 4.3.3.3 Kredi të disbursuara në 2014 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 93

Tabela 4.4.1: Databaza e variablave të ofertës .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 95

Tabela 4.4.2. Rezultatet e testeve ekonometrike për modelin2.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 102

LISTA E GRAFIKËVE:

Grafiku:3.5.1.1 Niveli arsimor i fermerëve.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 60

Grafiku:3.5.1.2 Statusi ligjor i fermave rurale .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 61

Grafiku:3.5.1.3 Burimet fillestare të financimit të fermave rurale .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 62

Grafiku:3.5.1.4 Arkëtimet nga klientët .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 63

Grafiku:3.5.1.5 Klientët më të rëndësishëm . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 63

Grafiku:3.5.1.6 Vlera e xhiros vjetore. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 64

Grafiku:3.5.1.7 Marzhi fitimit . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 65

Grafiku:3.5.1.8 Mënyra e kursimit .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 67

Grafiku:3.5.1.9 Perceptimi mbi kreditimin .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 68

Grafiku:3.5.2.1 Karakteristikat e kredisë formale . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 70

- viii -

Grafiku: 3.5.2.2 Norma e interesit të kredisë .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 71

Grafiku:3.5.2.3 Vlera e kredisë informale. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 72

Grafiku:3.5.3.1 Afati i maturimit i kredisë së kërkuar .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 74

Grafiku:3.5.3.2 Përdorimi i kredisë së ardhshme.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 75

Grafiku 4.2.1: Portofoli i kredisë së FSJB-ve në vite . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 85

Grafiku 4.4.1: Stabiliteti i koefiçentëve të modelit të ri . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 99

Grafiku4.4.2: Analiza dinamike e modelit të ofertës .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 101

Grafiku 4.4.3 Qëndrueshmëria e koefiçentëve të modelit të dytë . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 103

SHTOJCA

Shtojca 1: Matrica e korrelacioneve midis variablave .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 121

Shtojca 2: Forma funksionale . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 122

Shtojca 3:Autokorrelacioni i modelit fillestar të ofertës .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 123

Shtojca 4: Multikolineariteti i modelit fillestar të ofertës . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 123

Shtojca 5: Korrelacioni i modelit fillestar të ofertës .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 124

Shtojca 6: Heteroskedasticiteti i modelit fillestar të ofertës . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 124

Shtojca 7: Shpërndarja normale e mbetjeve për modelin pa X1. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 125

Shtojca 8: Modeli VAR.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 125

Shtojca 9: Multikolineariteti modeli 2 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 127

Shtojca 10: Heteroskedasticiteti modeli 2 . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 127

Shtojca 11: Autokorrelacioni modeli 2 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 128

Shtojca 12: Shpërndarja normale e mbetjeve modeli 2 . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 128

Shtojca 13: Pyetësori mbi vlerësimin e kërkesës për mikrokredi në zonat rurare .. .. .. .. . 129

FIGURA

Figura 4.3.2.1 Shpërndarja e klientëve sipas zonave .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..90

Figura 4.3.2.2 Mënyra funksionimit të SHKK-ve .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..92

- ix -

LISTA E SHKURTIMEVE:

AMA Shoqata Mikrofinanciare Shqiptare

AZHBR Agjencia për Zhvillim Bujqësor dhe Rural

BB Banka Botërore

BE Bashkimi Europian

BERZH Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim

BSH Banka e Shqipërisë

BTA Banka Tregtare Agrare

CGAP The Consultative Group to Assist the Poor

EQL Europa Qëndrore dhe Lindore

FMN Fondi Monetar Ndërkombëtar

FSHZH Fondi Shqiptar i Zhvillimit

IFAD Fondi Ndërkombëtar për Zhvillimin Bujqësor

IMF Institucione Mikro-Financiare

INSTAT Instituti i Statistikave të Republikës së Shqipërisë

OJF Organizatat jo fitimprurëse

PBB Prodhimi i Brendshëm Bruto

SFJB Subjekte Financiare Jo Banka

- 1 -

KREU I

PËRCAKTIMI I PROBLEMIT DHE VENDOSJA E OBJEKTIVAVE TË PUNIMIT SHKENCOR

1 1 Hyrje

Faktorët që kontribuojnë në varfërinë e individëve janë të shumtë dhe një nga manifestimet e

saj më të dukshme është niveli i pamjaftueshëm i të ardhurave familjare. Për këtë arsye, rritja

e aksesit të familjeve të varfëra në mikrofinancë është një dukuri aktive në të gjithë botën.

Mikrofinanca ka evoluar gjatë dhjetëvjeçarit të fundit duke ofruar një gamë të gjerë shërbimesh

dhe mundësi të mëdha për zgjerim.

Shumë studime kanë treguar se ofrimi i shërbimeve efikase mikrofinanciare është i rëndësishëm

për një sërë arsyesh. Aksesi i përmirësuar në shërbimet mikrofinanciare u mundëson të varfërve

të jenë më të qetë për konsumin e tyre, të menaxhojnë më mirë rreziqet, të zhvillojnë dhe rrisin

përmasat e mikrondërmarrjeve, të rrisin kapacitetin e të ardhurave dhe të gëzojnë një cilësi të

përmirësuar të jetës. Shërbimet mikrofinanciare kanë ndikim të rëndësishëm dhe pozitiv në

thellësinë (ashpërsinë) e varfërisë dhe të variablave të veçantë shoqërorë dhe ekonomikë si

shkollimi i fëmijëve, fuqizimi i rolit të grave etj.

Sot, studimet mbi teorinë mikrofinanciare janë të ndryshme. Shumë studiues ngrenë argumentin

se institucionet mikrofinanciare për të përmbushur objektivin shoqëror dhe ekonomik duhet të

ndjekin parimet e bankingut të mirë në mënyrë që të jenë të afta të lehtësojnë varfërinë nëpërmjet

shërbimeve financiare kësaj shtrese të përjashtuar nga pjesa tjetër e sistemit financiar. Pra nga

njëra anë sistemi mikrofinanciar u shërben të varfërve duke i ndihmuar ata të dalin nga varfëria

dhe nga ana tjetër, institucionet e mikrofinancës (IMF) duhet të kenë përfitime ekonomike.

Në këtë situatë të favorshme do të ishte e mjaftueshme që institucionet mikrofinanciare të

- 2 -

IMPAKTI I INSTITUCIONEVE TË MIKROKREDITITRasti i financimit të sektorit të bujqësisë në zonën e Fierit dhe të LushnjesEgerta Marku

ndiqnin parimet e bankingut të mirë dhe mekanizmi mikrofinanciar do të bënte punën e tij.

Nëse ky supozim do të ishte gjithmonë i vërtet atëherë zbutja e varfërisë do të kishte efekt

të menjëhershëm. Megjithatë, panorama e institucioneve mikrofinanciare është shumë më e

ndërlikuar. Ato mbështeten në shumë supozime empirike dhe marrëdhënie që nuk mund të

verifikohen gjithmonë në realitet, ose nuk mund të përgjithësohen për çdo situatë.

Sipas standardit ndërkombëtarë të klasifikimit të varfërisë nga Banka Botërore (BB), cilësohen

si individë në varfëri ekstreme ata qe jetojnë me më pak se 1.9 dollarë në ditë. Sipas shifrave të

vitit 2008, në Shqipëri jetonin vetëm 10 mijë e 900 persona nën këtë nivel të ardhurash, por në

fund të vitit 2012, pas katër vitesh me rritje të dobët ekonomike, numri i personave në skamje të

skajshme kërceu në 30.900 vetë duke zënë 1.06 përqind të popullsisë së përgjithshme.

Ndonëse në pamje të parë shifra 1,06 duket e ulët, ajo fsheh një tjetër kërcënim. Të dhënat

tregojnë se një pjesë e madhe e individëve në Shqipëri i kanë të ardhurat fare pak mbi kuotën

1.9 dollarë në ditë, çka i bën ata gjithmonë të rrezikuar për të rënë nën nivelin e varfërisë së

skajshme.

Sipas Bankës Botërore, Shqipëria mbetet vendi më i kërcenuar nga skamja ekstreme ndër

ekonomitë e ngjashme në rajon, pasi një pjesë shumë e madhe e familjeve i kanë të ardhurat

shumë më të ulëta sesa ato të vendeve të tjera. Më konkretisht, sipas shifrave të BB, aktualisht

në Shqipëri 32.1 përqind e popullsisë jeton me më pak se 5 dollarë në ditë. Në vendet e tjera

fqinje, popullsia që jeton me më pak se 5 dollarë në ditë shkon nga 2 përqind në Bosnjë deri në

23.86 përqind në Maqedoni.

Te dhënat e BB-së konfirmojnë edhe një herë se pas vitit 2008 progresi i Shqipërisë kundër

skamjes ka ngecur e madje disa tregues janë përkeqësuar. Aktualisht debatohet se niveli i

varfërise mund të jetë rritur edhe pas vitit 2012 për shkak të ngadalësimit të mëtejshëm të

ekonomisë në vitin 2013 por edhe të masave shtrënguese të ndërmarra më vonë, jo vetem në

rrafshin fiskal, por edhe në tregun energjetik.

Bujqësia është shtylla kurrizore e vendeve në zhvillim dhe ka potencial të madh në mbështetjen

e zhvillimit, rritjes ekonomike dhe zvogëlimin e varfërisë (Zeller, 2003). Pavarësisht këtij

kontributi kryesor në vendet në zhvillim, bujqësia mbetet ende një sektor i pazhvilluar dhe

njerëzit që jetojnë në zonat rurale janë në përgjithësi të varfër. Për këtë arsye zhvillimi bujqësor

kërkon mbështetje më të madhe për mikro-ndërmarrjet (Zeller, 2003).

- 3 -


Krahasuar me sektorët e tjerë të ekonomisë, sektori bujqësor në Shqipëri përbën prioritet dhe

fokusi kryesor i ditëve të sotme është rritja e prodhimit bujqësor dhe e agropërpunimit si një

alternativë më e qëndrueshme dhe afatgjat në zhvillimin e vendit. Kjo ka bërë që sistemi bankar

të shohë seriozisht mundësinë e rritjes së portofolit të huadhënies për bujqësinë.

Në Shqipëri, sektori bujqësor përbën sektorin më pak të kredituar krahasuar me sektorët e

tjerë, duke përfituar rreth 2 %1 të të gjithë portofolit të huave të dhëna ekonomisë shqiptare.

Vetë tipologjia e produktit përfundimar të këtij sektori, ndikon në nevojën e sipërmarrësve

për investime në teknologjitë e përmirësimit të proçesit të prodhimit, vaditjes, dhe pajisjeve

efiçente në rritjen e kapaciteteve përpunuese dhe grumbulluese të prodhimit. Pikërisht për këto

arsye sektori bujqësor është një sektor me sfida dhe problematika të shumta.

Institucionet mikrofinanciare që ofrojnë shërbime financiare për sektorin bujqësor në Shqipëri

janë: Unioni Shqiptar i Kursim Kreditit, Fondi BESA, NOA etj. Shumë banka të nivelit të

dytë, gjithashtu, po nxisin dhe konkurojnë me njera-tjetrën për shërbimin e mikrofinancimit/

kreditimit të sektorit bujqësor.

1.1.1 Përcaktimi i problemit

Shqipëria ka krijuar një përvojë me dhënien e granteve bujqësore për të nxitur konkurueshmërinë

e fermave mbi bazën e investimeve në modernizimin e teknologjive dhe zbatimin e metodave

mjedisore. Fondet financiare për grantet bujqësore janë shtuar në pesë- gjashtë vitet e fundit.

Hapa pozitivë janë ndërmarrë edhe për krijimin e strukturave administrative menaxhuese sipas

kërkesave europiane (ngritja e AZHBR2 me më shumë se 100 persona), që është mbështetur

edhe me ndihma teknike dhe financiare nga Komisioni Europian dhe nga donatorë të ndryshëm.

Por çfarë e vështirëson efektivitetin e skemave mbështetëse?!

Së pari, në program janë shumë skema mbështetëse (21 të tilla ishin për vitit 2015) duke

vështirësuar menaxhimin ndërkohë që fondi financiar në dispozicion është i vogël.

Së dyti, ndërrimi i shpeshtë i skemave mbështetëse. Dy vitet e fundit, grantet janë fokusuar

në mbështetjen e qendrave të grumbullimit të prodhimeve bujqësore (skemat e marketingut 1 - Banka e Shqipërisë2 - Agjencia për Zhvillim Bujqësor dhe Rural

- 4 -


të prodhimit) dhe mbështetjen e fermave intensive e industrive ushqimore, ndërsa qeveria

paraardhëse kishte prioritet mbjelljen e vreshtave, ullinjve dhe arrorëve.

Së treti, filozofia e mbështetjes: qeveria është pozicionuar qartë në orientimin e politikave

bujqësore bazuar te strukturat e tregut në investimet e agrobiznesit: rritjen e kapaciteteve dhe

e standardeve të pikave të grumbullimit, rritjen e kapacitetit teknologjik dhe e standardeve të

agropërpunimit, me argumentin që kjo politikë do të mundësojë orientimin e fermerëve drejt

tregut.

Megjithatë, përfitues të skemave mbështetëse janë një numër shumë i kufizuar fermerësh (jo më

shume së 10 mijë ferma që janë rreth 3 – 4% e numrit të përgjithshëm).

Një orientim tjetër në Shqipëri ka qenë përpjekja për të siguruar nga donatorë të ndryshëm

fonde për kredi dhe garanci bankare për bankat tregtare që shtojnë financimin tek agrobiznesi.

Por me gjithë përpjekjet e bëra, kreditimi i bujqësisë dhe agrobiznesit nga bankat mbetet shumë

i ulët, ndërkohë që investimet e huaja në fushën e industrisë ushqimore dhe bujqësi janë të

papërfillshme.

Po të shohim filozofinë e ndjekur nga vendet Europiane për financimin e bujqësisë me skema

mbështetëse vërejmë se politikat bujqësore kanë pësuar ndryshime rrënjësore dhe fermerët

europianë marrin mbështetje financiare vjetore për njësi sipërfaqe të kultivuar dhe jo për

politika tregtare. Natyrisht ka edhe mjaft programe të tjera investimi, për ndikimin mjedisor,

për zhvillimin rural etj.

Përsa i përket veprimtarisë së institucioneve mikrofinanciare në vendet në zhvillim, priret të

jenë rreth zonave urbane dhe gjysëmurbane, dhe shumë shumë rrallë për sektorët rurale. Kjo

mungesë e fokusit në zonat rurale nuk është befasuese duke pasur parasysh rreziqet që lidhen

me rreziqet rurale dhe financiare në bujqësi. Në kushtet e financave rurale, dhënia e kredive të

vogla në zonat me popullsi të shpërndarë dhe infrastrukturë të dobët është humbje e kohës, e

kushtueshme, dhe shpesh jo fitimprurëse.

Më konkretisht, përtej joefikasitetit të mikrofinancës në zonat rurale, sfidat e financimit të

bujqësisë përfshijnë:

ØKarakterin stinor të kërkesës për likuiditete për shkak të kulturave bujqësore;

- 5 -


ØMbrojtjen kundër rreziqeve bashkëshoqëruese të prodhimeve bujqësore: fatkeqësitë

natyrore, rënien e përgjithshme të çmimeve të tregut, rendimentet e ulëta, ndryshimet

e papritura të motit etj;

ØShmangien e rrezikut të rritjes së kredive me probleme në zonat që mbështeten në

një apo dy kultura;

ØPërshtatjen e modeleve ekzistuese të institucioneve mikrofinanciare për të

përmbushur nevojat e specializuara të financimit bujqësor;

ØDomosdoshmërinë e financimit të fermerëve të vegjël të cilët mund të kenë mungesë

kolaterali për të siguruar një kredi bujqësore.

Studimet e kryera gjatë viteve të fundit arritën në konkluzionin se pikërisht problematikat

që listuam më lart krijohen sepse nuk merret parasysh niveli i kontributit real ekonomik dhe

shoqëror i sektorit privat në zonat rurale dhe se, përgjigja e ofertës me produkte mikrofinanciare

nga institucionet bankare, të sigurimeve dhe të insitucioneve mikrofinanciare nuk merr parasysh

potencialin më me peshë të sipërmarrjes kundrejt pranisë dhe shfrytëzimit të oportuniteteve dhe

burimeve të disponueshme në këto zona.

Për sa i përket Shqipërisë, financimi i zonave bujqësore me skema financiare mbështetëse në

nxitje të investimeve nga institucionet financiare paraqet një problematikë aktuale ende të

pazgjidhur.

1.1.2 Qëllimi i punimit

Qëllimi i këtij punimi është të kryejë një analizë të hollësishme të kërkesës dhe ofertës

së kredisë dhe të shërbimeve financiare në zonat rurale të Shqipërisë si dhe të ndikimit të

institucioneve financiare jobankare në këto zona. Baza e kësaj analize është një studim në

thellësi i kërkesës dhe ofertës për kredi në zonat rurale në zonën e Fierit dhe Lushnjes.

Sondazhi i kërkesës i kryer në periudhën janar-shkurt të vitit 2016 përbëhet nga intervista të

drejtëpërdrejta duke përdorur një pyetësor të strukturuar me një mostër prej 248 ekonomish

rurale të vendosura në disa fshatra të ndryshme të këtyre zonave.

- 6 -


Objektivi kryesor i këtij studimi është vlerësimi i kërkesës dhe i nevojave financiare të

prodhuesve bujqësorë të vegjël në zonën e Lushnjës dhe të Fierit dhe krahasimi i saj me

shërbimin aktual të ofruar në treg me synimin për të identifikuar ndonjë boshllëk të mundshëm.

Për këtë, studimi synon:

1. Të jap një pasqyrë të karakterit shoqëror dhe ekonomik të prodhuesve bujqësorë;

2. Të analizojë modelet aktuale dhe burimet e financimeve si dhe aksesin e shërbimeve

financiare të këtyre ndërmarrjeve duke evidentuar problemet që ndesh sektori

bujqësor në proçesin e financimit;

3. Të vlerësojë nevojat financiare të ndërmarrjeve bujqësore dhe potencialin e tyre

për përfitimin e shërbimeve financiare;

4. Të vlerësojë nivelin e qasjes së institucioneve financiare në zonat rurale dhe

produktet që ato ofrojnë;

5. Të abstragojë mbi përfundimet dhe implikimet për forcimin e ndërmjetësve

financiarë.

1.1.3 Kontributi shkencor

Punimet e këtij lloji janë relativisht të pakta, për shkak se të menduarit për politika zhvillimore

që lehtësojnë problemet e varfërisë dhe që nxisin financimin e zonave rurale nuk janë ende në

fokusin e aktorëve të kësaj fushe. Për këtë arsye, një punim i tillë do të pasuronte literaturën

aktuale modeste dhe do të nxirrte në pah faktorët që ndikojnë posaçërisht në kreditimin

e fermerëve. Nga ana tjetër punimi synon të bëjë të njohur faktorët që ndikojnë ofertën e

institucioneve mikrofinanciare kundrejt ndërmarrjeve bujqësore.

Së dyti, duke qenë se punimi diskuton faktorët që ndikojnë kërkesën dhe ofertën e financimit

të fermerëve të vegjël, i jep mundësinë institucioneve mikrofinanciare, politikbërësve dhe

agjensive që veprojnë në zonat rurale, të njohin konkretisht nevojën dhe veçoritë e financimit

të zonave rurale.

- 7 -


Së treti, si punim autentik, i zhvilluar në nivel mikro pothuaj nga e para, ky punim shtron pyetje

dhe mbështet drejtime të tjera studimi që mund t’i vlejnë grupeve të tjera të interesit, si psh:

ØShoqatave të fermerëve për të njohur veçorinë e ofertës së institucioneve financiare;

ØInstitucioneve financiare për të kuptuar faktorët social, ekonomik dhe kulturor që

ndikojnë kërkesën për kredi të fermerëve;

ØPolitikbërësve për të ndërtuar politika zhvillimore efikase në ndihmë të sektorit të

bujqësisë etj.

1.1.4 Objektivat e vendosura

Nisur nga tendenca për t’a promovuar mikrofinancën si gjithnjë e më sociale, shumë IMF në

Shqipëri kanë filluar të synojnë ato grupe konsumatorësh që kanë mundësi më të pakëta për të

përfituar shërbime nga institucionet formale bankare, si psh, femrat kliente të IMF-ve numri i të

cilave gjatë viteve të fundit është rritur.

Studimi do të hulumtojë vlefshmërinë e këtyre tezave:

üModeli i zhvillimi ekonomik i këtyre viteve ka shtuar në mënyrë të ndjeshme

diferencimin ekonomik e shoqëror të rajoneve të vendit veçanërisht, diferencimin

ndërmjet zonave rurale dhe atyre urbane;

üKreditimi i ndëmarrjeve në zonat bujqësore mbetet akoma në nivele të pakënaqshme

duke mosgarantuar një zhvillim ekonomik e shoqëror të balancuar dhe të

qëndrueshëm për vendin;

üOferta e institucioneve financiare jobankare nuk i përgjigjet në kohë dhe me

produkte të posaçme ose të diferencuara fermerëve të zonave bujqësore;

üImpakti i institucioneve mikrofinanciare në sektorin e bujqësisë është ende në nivele

modeste;

üPotenciali i kërkesës së fermerëve në zonat rurale është më i lartë se oferta e

institucioneve financiare në këto zona.

- 8 -


Objektivi kryesor i këtij punimi është të vlerësojë kërkesën dhe nevojat financiare të prodhuesve

bujqësor të vegjël në zonën e Lushnjes dhe të Fierit dhe ta krahasojë me shërbimin e ofertës

aktuale në treg.

Si objektiv dytësor, do të përcaktojmë faktorët e posaçëm që ndikojnë kërkesën e prodhuesve

bujqësor dhe ofertën e institucioneve mikrofinanciare jobankare.

1.1.5 Organizimi i punimit

Ky punim organizohet në pesë krerë:

Kreu i parë, sqaron problematikën nga merr nismën ky punim, objektivat e vendosura dhe

rezultatet e pritura. Në fund të tij bëhet edhe një panoramë e gjendjes aktuale për vendin tonë duke

shërbyer si parantezë e punëve të zhvilluara në krerët në vazhdim. Së pari, japim një panoramë

të zhvillimeve që ka kaluar Shqipëria në sektorin e bujqësisë, së dyti japim situatën aktule të

financimit të sektorit bujqësor me anë të skemave mbështetëse të programeve qeveritare, së

treti paraqesim situatën e institucioneve mikrofinanciare në rajonin e Europës Qëndrore dhe

Lindore (EQL) dhe së fundmi diskutojmë informacionet e përmbledhura nga raportet e Bankës

së Shqipërisë për institucionet financiare jobankare, zhvillimet më të rëndësishme dhe një

përmbledhje të treguesve makroekonomik në Shqipëri.

Kreu i dytë merret me rishikimin e literaturës dhe me një përmbledhje të dokumentave dhe

raporteve që vlerësohen të rëndësishëm për zhvillimin e këtij punimi. Fillimisht paraqiten

arritjet e studimeve të deritanishme, nga autorë të huaj, metodologjia e përdorur dhe drejtimet

që shfaqin interes studimor në këtë fushë.

Kreu i tretë, përfshin metodologjinë e përdorur për arritjen e objektivave dhe vërtetimin e

hipotezave nga ana e kërkesës për kredi të fermerëve. Në këtë kapitull do të diskutohet hollësisht

strategjia e përcaktuar, supozimet e vendosura, teknikat e përdorura si dhe burimi dhe metodat

e përpunimit të informacionit. Çdo hap teknik do të jetë i sqaruar imtësisht dhe rezultatet e

përpunuara do të përmblidhen në aneksin shpjegues të punimit.

Kreu i katërt, paraqet ofertën e institucioneve mikrofinanciare dhe metodologjinë e ndjekur

për vërtetimin e hipotezave mbi faktorët që e ndikojnë këtë ofertë. Në fund të këtij kapitulli është

- 9 -


përcaktuar dhe hendeku midis kërkesës për kredi të fermerëve dhe ofertës së institucioneve

mikrofinanciare.

Kreu i pestë, bën një përmbledhje të përfundimeve të arritura nga studimi bashkë me

rekomandimet për përmirësimin e mangësive të evidentuara.

1.2 Problemet e financimit të sektorit të Bujqësisë

Vitet e para të periudhës së tranzicionit ishin të vështira për ekonominë në përgjithësi. Veçanërisht

bujqësia përjetoi një krizë të rëndë shkaqet e së cilës lidhen me një sërë faktorësh, disa prej të

cilëve lidhen dhe me periudhën e regjimit komunist:

1. Zhveshja tërësisht nga prona private e bujqëve, nëpërmjet shpronësimit të tyre. Kjo

solli varfërimin e tyre, mungesën e produkteve ushqimore bazë dhe nivelet më të

ulëta të të ardhurave për frymë në Europë.

2. Heqja e së drejtës së lëvizjes së lirë të popullsisë solli grumbullimin e detyruar të

mbi 65 për qind të popullsisë në fshat.

3. Progresi teknologjik i planifikuar, që rriti në nivele të larta fuqinë aktive bujqësore,

e cila e shoqëruar me mungesën e kualifikimit solli një deprofesionalizim masiv të

bujqërve dhe dobësimin e sektorëve të tjerë të ekonomisë.

Pamjaftueshmëria e furnizimit me lëndë të para, prania e makinerive bujqësore joefiçente dhe

te vjetëruara sollën ngadalësimin dhe rënien e vazhdueshmë të ritmeve të rritjes së prodhimit,

rritjen e shpenzimeve dhe rënien e efektivitetit ekonomik të bujqësisë.

Situata e rëndë e krijuar edhe nga pamundësia e shtetit për t’a kompensuar si dhe niveli shumë i

ulët i të ardhurave në fshat, përshpejtuan kolapsin e përgjithshëm të bujqësisë. Në këtë mënyrë

shteti ndërmori një sërë masash dhe reformash që shënuan dhe fillimin e një periudhë kalimi

nga ekonomia e centralizuar në një ekonomi tregu.

Krahasuar me vendet e tjera në tranzicion të Europës Qëndrore dhe Lindore këto reforma në

bujqësi patën disa veçori:3

3 - KEA (Këshilli i Ekspertëve të Agrobiznesit), (2003). “Historia e Bujqësisë dhe Agrobiznesit dhe Agroindustrisë Shqiptare.

- 10 -


• Fillimi i reformës u karakterizua nga një shkatërrim i përgjithshëm i infrastrukturës

bujqësore;

• Reforma në Shqipëri filloi në kushtet e një kolektivizimi dhe shtetëzimi total të

tokës (100%), në dallim nga vendet e tjera si Çekia, Gjermania, Hungaria, Rumania

ku tokat u kolektivizuan në masën 91-95% apo Polonia dhe Jugosllavia në masën

31%;

• Në sektorin e bujqësisë në vendit tonë punonin një numër i madh i popullsisë aktive

duke bërë që reforma të përfshinte rreth 65% të pupullsisë, në dallim nga shtetet e

tjera ku punonin rreth 11-27% e saj;

• Reforma në Shqipëri u krye me një ritëm të shpejtë. Në fund të vitin 1992 ishte

privatizuar 77% e tokës bujqësore, në Bullgari ishte privatizuar vetëm 27% e saj;

• Në vendin tonë pasuria e kooperativave bujqësore iu nda pjestarëve të tyre në

pronësi private. Në vende të tjera ish socialiste si Çekia, Hungaria etj, u përdor

transformimi dhe riorganizimi kapitalist i kooperativave bujqësore dhe konkretisht

në fund të vitit 1992 vetëm 3% e pjestarëve të tyre u shkëputën dhe krijuan ferma

personale, ndërkohë që rreth 99% e ish kooperativave u reformuan në kooperativa

të tipit kapitalist;

• Në Shqipëri reforma e shpejtë dhe e thellë, si dhe ndryshimet politike bënë që

prodhimi bujqësor të pësojë një rënie drastike në krahasim me vendet e tjera, duke

sjellë probleme të mëdha në furnizimin e popullësisë me ushqime. Ndërkohë që në

vende të tjera në tranzicion prodhimi bujqësor i vitit 1991 ishte vetëm 2-9% më i

vogël se në vitin 1990, tek ne rënia ishte 24%.

Në periudhën 1990-1992, politika e kreditit bujqësor mbështeti aktivitetin e një numri të madh

fermerësh të rinj, të cilët sapo kishin marrë në pronësi tokat e tyre. U akorduan kredi në shuma

të vogla për blerjen e krerëve të blegtorisë, farërave, etj. Në periudhën 1992-1995, sektori

bujqësor u financua nga dy burime kryesore: - fondet e Bankës Tregtare Agrare; dhe - fondet

e donatorëve të ndryshëm, që me anën e programeve të tyre kanë financuar dhe vazhdojnë të

financojnë bujqësinë shqiptare. Ndër projektet më të rëndësishme, për këtë periudhë, vlen të

përmenden ato të Bankës Botërore për rregullimin e sistemit të kreditit bujqësor, të Bankës

Europiane (projekti Phare) si edhe të Bankës Gjermane për Zhvillim. Në periudhën 1992-

- 11 -


1993, politika e kreditit bujqësor mbështeti kryesisht mekanizimin në bujqësi, që përbënte

një nevojë jetike për bujqësinë e asaj kohe nisur nga fakti, që theksuam edhe më sipër që

mekanika ekzistuese përveçse ishte e papërshtatshme për fermat e vogla të krijuara ishte edhe

tepër e kufizuar dhe nuk mund t’i përgjigjej në kohë nevojave të fermerëve të rinj. Në periudhën

1993-1995, ndër të tjera, theksi u vu në mbështetjen me kredi të aktiviteteve të industrisë

agroushqimore. Kreditimi për këtë sektor u bë nga Banka Tregtare Agrare, Banka Kombëtare

Tregtare si edhe nga donatorë të ndryshëm. Normat e interesit për kreditë e dhëna lëvizën nga

40 për qind në vitin 1992 (1-vjeçare) në 17 për qind në vitin 1995. Proçedurat e kreditimit kanë

evoluar së bashku me evoluimin e mentalitetit të fermerëve.

Eksperienca shqiptare provoi domosdoshmërinë e shoqërimit të tranzicionit ekonomik me

reforma institucionale. Reforma e sistemit financiar në përgjithësi dhe e sistemit bankar

në veçanti, ka patur një progres mjaft të ngadaltë. Megjithëse, për financimin e bujqësisë

funksiononte një institucion i specializuar siç ishte Banka Tregtare Agrare (BTA), mund të

themi se ky institucion nuk ka funksionuar siç duhet në mbështetje të bujqësisë.

Rezultati i parë i prekshëm në drejtim të privatizimit të bankave në Shqipëri është likuidimi i

Bankës Tregtare Agrare, e cila u parashikua të mbyllet në dhjetor 1997. Në tremujorin e parë të

vitit 1998, u miratua edhe likuidimi i saj. Në korrik 1998 kësaj banke iu hoq licenca. Prodhuesit

bujqësorë privatë pas viteve 1990, në pamundësi për të siguruar kredi nga bankat tregtare, kanë

përdorur si burim financiar shtesë, marrjen hua nga fajdexhinjtë, miqtë apo të afërm të tjerë.

Viti 2000 u karakterizua, krahas zgjerimit të veprimtarisë së bankave tregtare private edhe nga

një rritje e ndjeshme e kreditimit të ekonomisë nga bankat. Stabiliteti makroekonomik, rritja e

sigurisë në vend dhe përmirësimi i klimës për investime janë faktorët, që i bënë bankat të rritin

interesimin për kreditimin e ekonomisë. Pothuajse të gjitha bankat, në bazë të politikave të tyre,

shprehin interes të kreditojnë biznesin e mesëm e të madh.

Përsa i përket politikave aktuale të ndjekuara nga qeveria për mbështetjen e sektorit bujqësor,

investimet kryesisht janë orientuar në strukturat mbështetëse të eksporteve, por do të ishte po

aq e dobishme që politikat mbështetëse të orientohen edhe nga rritja e prodhimit për uljen e

importeve bujqësore. Për këtë do të ishin të nevojshme politika mbështetëse për fermerët e

vegjël të cilët janë të orientuar drejt konsumit të brendëm, pasi në këtë rast kërkohen më pak

financime publike, krahasuar me financimet për nxitjen e eksporteve ushqimore.

- 12 -


Në periudhën janar tetor 2015 (10-mujori) tregtia e jashtme e prodhimeve bujqësore, krahasuar

me të njëjtën periudhë të vitit 2014, sipas INSTAT, ka shënuar rritje si për sa u përket eksporteve

(me 25%) ashtu edhe importeve (me 3%) duke ruajtur pothuajse të pandryshuar defiçitin

ushqimor (99%). Megjithatë, importet ushqimore vazhdojnë të jenë rreth 5 herë më të larta se

eksportet.

Bujqësia me ferma të vogla, do të jetë baza e bujqësisë dhe si e tillë do të duhet të orientohen edhe

politikat bujqësore afatgjata. Sot, 99% e fermave i përkasin këtij grupimi, me mesatarisht 1,2

hektarë. Do të duhen shumë vite (ndoshta dhjetëvjeçarë) për të ndryshuar ndjeshëm strukturën e

fermave apo për të dyfishuar madhësinë e fermës. Por i sigurt do të jetë fakti se 80% e fermave

do të mbeten të vogla në kufijtë e 2 hektarëve edhe pas 10 vjetësh dhe shumë prej tyre mund

të mbijetojnë si aktivitete dytësore të familjeve në zonat rurale duke patur më shumë punësim

në aktivitetet e tjera ekonomike4. Për t’u bërë konkurruese, kjo pjesë e bujqësisë duhet të

mbështetet kryesisht nëpërmjet integrimit me industrinë ushqimore përpunuese dhe me rrjetin

e tregjeve vendase të pakicës.

Bujqësia intensive “fermerët e mëdhenj“ me investime në perime, frutikulturë, vreshta dhe

blegtori, në struktura marketingu e përpunimi, janë padyshim një prirje e re e rëndësishme

për rritjen e konkurueshmërisë së bujqësisë shqiptare, për shtimin e eksportit dhe pakësimin

e importeve. Ky model i ri i bizneseve bujqësore, që ka filluar të krijohet, ndonëse do të jetë i

vogël në numër (jo më shumë se 5% e fermave në 10 vitet e ardhshme), do të mbajë një peshë

të rëndësishme në tregun ushqimor në zonat urbane. Ata kanë nevojë për ndihmë teknike të

specializuar, ndërkohë që financimi i tyre, duhet të orientohet edhe nga kreditimi i institucioneve

financiare dhe jo vetëm me skema grantesh.

Në përputhje me këtë ecuri të strukturës së fermave duhet të ndërtohen edhe programet dhe

politikat bujqësore, bazuar në konkurueshmërinë e fermave të vogla bujqësore.

Po krijohet ideja e bujqësisë së industrializuar, ndërkohë që bujqësia shqiptare bazohet te fermat

shumë të vogla dhe nuk ka instrument tjetër për mbështejen e bujqësisë së vogël.

Në shumicën e strategjive të zhvillimit të bujqësisë ka munguar faktori më i rëndësishëm:

fondet financiare të nevojshme, gjë e cila e ka bërë këtë sektor nga më pak të financuarit nga

buxheti i shtetit dhe nga më pak të kredituarit nga sistemi financiarë.

4 - Edhe në Strategjinë e Zhvillimit Rural për periudhën 2014 – 2020 të miratuar nga qeveria shqiptare gjatë vitit 2014 është parashikuar që deri në vitin 2020, struktura e fermave do të jetë me 2,5 hektarë nga 1,2 hektarë në vitin 2013.

- 13 -


Sfida kryesore për të rritur vëllimin e granteve bujqësore nga BE dhe nga donatorë të tjerë që

kërkon mbështetje institucionale është formalizimi i përfituesve dhe i investimeve të tyre. Kjo

nënkupton domosdoshmërinë e një regjistri themelor për fermat që sot mungon, regjistrimin e

tokës bujqësore dhe pronës së paluajtshme, lejet e ndërtimit për objektet e biznesit bujqësor,

sigurimet shoqërore të fermerëve, pagesën e taksës mbi tokën bujqësore, dhe shitjen me faturë

të produkteve bujqësore që përbën problemin kryesor të këtij sektori sot në Shqipëri.

1.3 Një vështrim mbi industrinë e mikrofinancës në rajonin e Europës Qëndrore dhe Lindore si dhe Azisë Qëndrore ( Rajoni ECA)5

Në këto vende përfshihen:

− Ballkani ku perfshihet: Shqipëria, Bosnia dhe Herzegovina, Kroacia, Kosova,

Maqedonia, Serbia dhe Mali i Zi, Sllovenia;

− Europa Qendrore dhe Lindore: Bullgaria, Republika e Cekisë, Estonia, Hungaria,

Letonia, Lituania, Moldavia, Polonia, Rumania dhe Sllovakia;

− Vendet e Kaukazit: Armenia, Azerbaxhani, Gjeorgjia;

− Vendet e Azisë Qendrore: Kazakistani, Kirgizstani, Mongolia, Taxhikistani,

Turkmenistani, Uzbekistani;

− Vendet e Rusisë, Ukrahinës dhe Bjellorusisë.

Këto nën rajone dallojnë nga njeri tjetri nga përmasat e sektorit mikrofinanciar; nga vëllimi i

kredive; nga numri i klientëve të shërbyer; nga tipologjia e produkteve që ofrojnë; nga mjediset

ku veprojnë, nga nivelet e ndryshme të organizimit dhe të zhvillimit; nga ecuria e institucioneve

dhe nga mënyrat e financimit.

5 - Klasifikimi i CGAP për vendet në zhvillim.

- 14 -


Llojet e IMF-ve në rajon

a. Unionet e kreditit

Ato mbizotërojnë skenën e mikrofinancës nga pikëpamja e numrit të institucioneve dhe numrit

të klientëve që u shërbejnë. Rrjeti më i madh i unioneve të kreditit është në Rumani me rreth

3,000 unione që i shërbejnë 1,5 milion njerëzve. Të tjera unione janë dhe në Poloni me rreth 1

milion klientë, dhe në Ukrainë me rreth 500 mijë klientë. Portofoli më i madh është në Armeni

në vlerën 880 milionë $.

Në disa vende unionet veprojnë vetëm në zonat bujqësore si psh ne Rusi (rreth 300 unione) dhe

në Shqipëri (rreth 126 unione) dhe i përgjigjen sipërmarrësve që merren kryesisht me bujqësi.

b. SFJB – Subjektet financiare jobankare

SFJB janë grupi i dytë më i madh. Në fund të vitit 2014, ato kishin 1 milion huamarrës me

një portofol prej 1.5 miliard $. Dallimi më i rëndësishëm i IMF-ve OJF-ve me të gjithë llojet

e tjera të institucioneve është se ato nuk lejohen nga legjislacionet e vendeve ku veprojnë të

grumbullojnë depozita.

c. IMF-të OJF

IMF-të në formën e OJF janë grupi i tretë më i madh në llojin e IMF-ve. Në fund të vitit 2014,

ato kanë një numër prej 153 institucionesh që e përbëjnë dhe me 377,000 huadhënës duke

arritur në një portofol prej 653 milion dollarësh.

Edhe këto IMF OJF si edhe SFJB-të nuk lejohen nga legjislacionet e vendeve ku operojnë, të

grumbullojne depozita.

d. Bankat mikrofinanciare

Renditen të dytat nga vëllimi i portofolit duke qenë edhe insitucionet që po rriten me shpejtësinë

me të madhe në vitet e fundit. Në fund të vitit 2014 ato kane 18% të të gjithë portofolit të rajonit.

e. Bankat tregtare me portofol mikrokredie

Në fund të vitit 2014 ato kishin rreth 20% të tërësisë së portofolit në rajon. Gjatë viteve 2008

– 2009, për shkak të krizës globale, dhënia e mikrokredive nga ana e bankave tregtare në rajon

- 15 -


pësoi një tkurrje. Gjatë viteve në vijim ato u fokusuan me shumë në financimin e NVM6-ve

duke sjellë rritjen e këtij sektori. Këto lloj bankash veprojnë më shumë në Azinë Qendrore ku

kanë numrin më të madh të klientëve dhe pjesën me të madhe të portofolit.

Për sektorin privat kredia në rajon vazhdoi të përmirësohet në mënyrë të përshkallëzuar edhe në

fillim të vitit 2015 por, ky përmirësim mbetet i segmentuar. Vendet e Europës Qendrore dallojnë

ndjeshëm nga vendet e tjera të ballkanit për rritjen e qëndrueshme të kredisë për biznese dhe për

individë në krahasim me vendet e tjera të ballkanit.

Tabela 1.3.1: Portofoli i kredive të IMF-ve në 2014, rajoni ECA

Vendet Nr. i IMF-ve Vlera e portofolit bruto (mln USD)

Nr i klientëve aktive (mijë)

Shqipëria 5 338,752,618 46,161

Armenia 12 880,097,512 239,801

Azerbaixhani 23 2,430,241,676 615,385

Bosnje-Hercegovina 9 326,200,902 181,778

Bullgaria 7 751,017,611 1,833

Gjeorgjia 11 836,692,177 233,382

Kazakistani 8 461,200,347 165,339

Kosova 7 731,182,584 37,760

Maqedonia 3 317,804,279 9,886

Moldavia 3 186,603,490 1,691

Mali i zi 2 30,467,200 16,916

Serbia 4 764,282,776 38,916

Turqia 1 19,988,400 65,637

Rumania 5 446,785,372 11,867

Burimi: mixmarket

Tabela e mësipërme tregon portofolet bruto dhe shpërndarjen e klientëve aktive sipas shteteve

ku veprojnë IMF-të dhe OJF-të. Në IMF-të e tjera mobilizohen vetëm kursime të grupeve të

solidaritetit ose të shoqatave të fshatrave. Në bankat tregtare që kanë portofol mikrokredie është

e vështirë të dallohet kursimi i depozituesve të vegjël nga kursimi total sepse këto banka nuk

bëjnë kufizime të depozitave të tyre në mikro dhe në të tjera

Shqipëria renditet mirë sa i takon kreditimit të bizneseve, ndërsa zhvillimet në kredinë për

individë ecin në linjë me mesataren e këtyre vendeve. Gjeografikisht, rimëkëmbja e kredisë

6 - Ndërmarrje të vogla të mesme.

- 16 -


për sektorin privat nuk është e njëtrajtshme. Vendet e Europës Qendrore janë ato në të cilat

kredia po rritet në mënyrë të qëndrueshme. ndërkohë, në vendet e tjera të ballkanit, rikuperimi

i ritmeve pozitive të kreditimit mbetet i ngadaltë. Ndër faktorët kryesorë të këtij dallimi është

edhe strategjia e bankave mëma për të kufizuar veprimet e filialeve të tyre në këto vende. Kjo

përqasje ka qenë më e ndjeshme në vendet e ballkanit sesa në ato të Europës Qendrore dhe pritet

të jetë e pranishme edhe gjatë këtij viti. Panorama e përgjithshme vazhdon të karakterizohet

nga zhvillime të ndryshme mes vendeve. Rritja e kredisë për biznese udhëhiqet nga zhvillimet

pozitive dhe të qëndrueshme të këtij portofoli në rajonin e Europës Qendrore (Poloni, Çeki,

Hungari), ndërkohë në vendet e ballkanit kredia për biznese vijon të tkurret në shumicën e

vendeve, ndonëse në një pjesë të tyre me një ritëm më të ulët se më parë. Ecuria e kredisë për

biznese në Shqipëri është dukshëm më mirë se në vendet e tjera të ballkanit, por me dobësinë e

shfaqur në fillim të këtij viti ende nuk po konfirmohet një tendencë e qëndrueshme rikuperimi.

Treguesit mesatarë (të ponderuar) të kredisë për individët në vendet e ballkanit po japin sinjale

rikuperimi, duke regjistruar norma pozitive të rritjes. Kurse, në Shqipëri, zhvillimet në kredinë

për individët kanë qenë të dobëta gjatë pjesës më të madhe të vitit që kaloi.

1.4 Historiku i zhvillimit të mikrofinancës në Shqipëri

Institucionet mikrofinanciare në Shqipëri u zhvilluan pas viteve 90-të dhe që atëherë kanë qenë

element kyç në zhvillimin ekonomik dhe në mjedisin ekonomik. Ato janë tani pjesë e njohur

e tregjeve financiare sidomos në sajë të mbështetjes së donatorëve dhe të qeverisë. Në vitin

1994, filluan të jetësohen dy projekte pioniere në sektorin mikrofinanciar nga Fondi Shqiptar

i Zhvillimit (FSHZH) dhe nga Banka Botërore: (1) Projekti Rural i kredisë i cili u shndërrua

më vonë në ASCU IMF (Kursimeve shqiptare dhe Credit Union) dhe (2) Projekti i kredisë

Urbane i cili u transferua në vitin 1999 në IMF fondi BESA. Këto projekte kishin për qëllim

të ndihmonin njerëzit në vështirësi për të shpëtuar nga varfëria duke u ofruar atyre shërbime

financiare (mikrokredisë, kursimeve dhe këshilla).

Gjatë viteve ‘90, u krijua AMA (Shoqata Mikrofinanciare Shqiptare) që përbëhet nga gjashtë

IMF, duke përfshirë fondin BESA dhe ASCU. Falë normave të mira të kthimit të kredive, IMF-të

ishin në gjendje të negocionin në mënyrë efikase me autoritetin e rregullimit dhe të mbikëqyrjes

së veprimtarisë bankare, me Bankën e Shqipërisë (BSH), në mënyrë që të siguronin një sistem

- 17 -


të rregullimit dhe mbikëqyrjes në përshtatje me nevojat e tyre. Në vitin 1996 u miratua një ligj i

posaçëm i cili përcaktonte parimet mbi të cilat mund të ngriheshin dhe të funksiononin IMF-të.

Sot në Shqipëri, IMF-të janë të autorizuar për të dhënë kredi, drejtpërdrejtë ose me anë të

partneritetit me bankat. Gjatë një periudhe 20-vjeçare, shërbimet mikrofinanciare kanë arritur

më shumë se 2% të popullsisë dhe në më shumë se 80% të rajoneve të vendit. Madhësia e

kredisë mesatare e huamarrësit ka tejkaluar edhe të gjitha pritjet e IMF-së. Që nga viti 1998,

ajo është rritur nga 240 Euro deri 1.110 Euro në zonat rurale dhe nga 1.425 euro në më shumë

se 3.000 euro në zonat urbane. Vitet 2007 dhe 2008 kanë qenë një periudhë e konsolidimit për

të gjitha IMF-të dhe e përmirësimit të të gjithë treguesve financiarë bashkë me zgjerimin e

veprimtarive në të gjitha fushat (rurale, urbane dhe gjysëm urbane).

Vit pas viti ato janë duke zgjeruar veprimtarinë e tyre dhe kanë arritur që aktivet e përgjithshme

të sektorit financiar jobankar të zenë rreth 5.6% të tërësisë së aktiveve të sistemit financiar ose

rreth 4.8% të PBB-së.

1.4.1 Kuadri ligjor që rregullon sektorin mikrofinanciar

Institucionet e mikrofinancës (IMF), nga pikëpamja ligjire klasifikohen në:

a. Ofrues formalë, që nënkuptojnë institucionet që janë jo vetëm subjekt i ligjeve të

përgjithshme të vendeve ku veprojnë por dhe të ligjeve dhe rregullimeve bankare të

këtyre vendeve. Këtu futen bankat e specializuara për mikrokredi dhe institucionet

financiare jobankare. Në këto vende, institucionet e mikrofinancës i nënshtrohen,

përveç të tjerash, një ligji bazë për mbrojtjen e depozitave nga falimentimi,

pavarësisht se kufiri është i ndryshëm nga shteti në shtet.

b. Ofrues gjysmëformalë, që nënkuptojnë njësi të regjistruara, subjekte që i nënshtrohen

ligjeve të përgjithshme të vendeve ku operojnë, por jo ligjeve dhe rregullimeve

bankare të këtyre vendeve. Këtu futen OJF-të, unionet e kreditit dhe kooperativat.

c. Ofrues joformalë, që nënkuptojnë grupe të paregjistruar, të tilla si kursimet

qarkulluese në formë llotarie etj.

- 18 -


Banka e Shqipërisë, si autoritet mbikqyrës, me anë të departamentit të mbikëqyrjes, ndjek

veprimtarinë e bankave të nivelit të dytë, të institucioneve financiare jobankare të specializuara

në kredidhënie dhe në transferta parash, unionet e shoqërive të kursim-kreditit dhe zyrat e

këmbimeve valutore.

Ndryshimet e ndodhura gjatë viteve 2008 – 2009 për licensimin e të gjithë institucineve

financiare jobankare që jepnin hua të vogla, nga Banka e Shqipërisë dhe përfshirja e tyre në

regjistrin e kredive ndihmuar këto institucione për të qenë më të integruara në sektorin financiar.

Në të njëjtën kohë këto ndryshime mund të krijojnë pengesa për hyrje të reja meqenëse është

i nevojshëm organizimi si shoqëri aksionere me një bazë të caktuar minimale kapitali. Për më

tepër, ndryshimi i rregullores ka paraqitur edhe përkufizimin e “mikrokredisë” (kredi më të

vogla se 4.600 Euro) dhe “institucion financiar mikrokredie”. Ky i fundit përshkruhet si subjekt

jobankar që plotëson njëkohësisht disa kritere që janë:

ükreditimi dhe këshillimi financiar në kredidhënie janë objekt i vetëm i veprimtarisë

së saj;

üvlera mesatare e një kredie që mund ti jepet një huamarrësi nuk është më e lartë se

vlera e mikrokredisë

ütë paktën 50% e portofolit të kredisë të përbëhet nga mikrokredi.

Kapitali minimal i kërkuar për marrjen e licencës është 100,000,000 lekë. Nëse një institucion

financiar jobankar nuk është i interesuar për huadhënie, kërkesat e kapitalit janë shumë më të

ulëta.

1.5 Përmbledhje e tregut të shërbimeve financiare të ofruara në Shqipëri

Në Shqipëri, gjatë gjithë vitit 2015, ekonomia akumuloi një rritje prej 2.61%. Sipas sektorëve,

rritja ekonomike është mbështetur kryesisht në ecurinë pozitive të sektorit të shërbimeve dhe

më pak në atë prodhues7. Bujqësia shënoi tkurrje gjatë kësaj periudhës. Gjatë vitit 2015, kërkesa

agregate është mbështetur kryesisht nga kontributi pozitiv i investimeve private dhe i eksporteve

neto, ndërsa konsumi privat dhe ai publik dhanë një kontribut negativ. Për vitin 2016 vlerësohet

7 - Në tre mujorin e parë të vitit 2016 aktiviteti i sektorit prodhues vazhdoi të ngadalësojë ritmet e rritjes në 2.0% nga 3.5% një tremujor më parë.

- 19 -


se rritja ekonomike do të mbështetet më shumë nga mjedisi me norma të ulëta interesi. Norma

e papunësisë në tremujorin e katërt 2015 u rrit sërish, duke arritur në 17.7% nga 17.3% në

qershor dhe 17.4% një vit më parë. Në dhjetor 2015, inflacioni vjetor arriti në nivelin 2.0% duke

shënuar një rritje krahasuar me një vit më parë (0.7%).

Individët mbetën të orientuar drejt kursimit gjatë vitit 2015, siç reflektohet nga vijimi i zgjerimit

të depozitave në sistemin financiar. Kredia për individë është zgjeruar me 1%, e orientuar nga

kredia në lekë, pesha e së cilës në tepricën e kredisë për individë shënoi 52.2%. Për të njëjtën

periudhë, kredia për bizneset ka rënë, e ndikuar kryesisht nga fshirja e kredive të humbura,

kryesisht në valutë, nga bilanci i bankave.

Sektori bankar shqiptar i përbërë nga 16 banka vazhdon të sundoj sektorin financiar. Kapitali

i huaj ka kontribuar në rritjet e shpejtë të kreditimit, futjen e produkteve të reja dhe rritjen e

kapaciteteve menaxhuese të sektorit bankar.

Në dhjetor të vitit 2015, niveli i ndërmjetësimit financiar në Shqipëri, i llogaritur si raport i

aktiveve të sistemit financiar ndaj PBB-së, ishte 101.3%. Në strukturën e aktiveve të sistemit

financiar, bankat luajnë rolin kryesor. Ky sektor mbizotërohet nga pesë banka, të cilat së bashku

zenë rreth 68% të portofolit të kredisë së sistemit dhe rreth73% të depozitave. Sektori bankar

zë aktualisht 90.4% të aktiveve të sistemit financiar dhe 91.5% të PBB-së së vendit me një

rënie të ulët nga një vit më parë. Prandaj identifikimi dhe vlerësimi i rreziqeve që burojnë nga

veprimtaria bankare është mjaft i rëndësishëm për stabilitetin financiar.

Tabela 1.5.1: Pesha e segmenteve të sistemit financiar ndaj PBB-së në vite

Sistemi Financiar 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Sektori bankar 76.7 77.5 80.9 84.7 89.6 90.5 91.7 91.5

Institucione jobanka 1.7 2.2 2.7 2.5 2.7 2.5 2.7 2.7

SHKK dhe unionet e tyre 0.7 0.8 0.8 0.7 0.8 0.8 0.8 0.7

Shoqëri sigurimi 1.4 1.5 1.4 1.5 1.6 1.6 1.7 1.9

Fondet e pensionit 0 0.01 0.01 0.01 0.02 0.03 0.04 0.1

Fonde investimi 0 0 0 0 1.21 3.7 4.5 4.7

Ndërmjetësimi financiar 80.5 82.01 85.93 89.41 95.93 99.13 101.44 101.3

Burimi: Banka e Shqipërisë

- 20 -


Subjektet bankare kanë 327.694 kredi aktive, subjektet financiare jobankare 58,622 kredi

aktive, ndërkohë që unionet e kursim-kreditit dhe shoqëritë e kursim-kreditit numërojnë gjithsej

19.257 kredi aktive.

Aktiviteti i SFJB-ve u ngushtua me rreth 1.1%, në nivelin e 39 miliardë lekëve. Zhvillimet

kryesore në strukturën e jobankave lidhen me hyrjen në treg të një institucioni financiar të

parasë elektronike dhe dy të mikrokredisë, si dhe me përthithjen e një institucioni jobankë

nga një bankë, gjatë gjysmës së dytë të vitit 2015. Ky ndryshim në strukturë ka ndikuar në

ngushtimin e aktivitetit kreditues me rreth 4% në vit, në nivelin e 18.9 miliardë lekëve.

Tabela 1.5.2: Numri i subjekteve financiare sipas viteve

2010 2011 2012 2013 2014

Banka dhe degë të bankave të huaja 16 16 16 16 16

Subjekte financiare jobanka 17 19 21 21 22

Zyra të këmbimit valutor 284 301 322 333 356

Unione të shoqërive të kursim-kreditit 2 2 2 2 2

Shoqëri të kursim-kreditit 126 126 126 121 113


Peshën kryesore në portofolin e kredisë vijojnë ta zënë bizneset (92%) me përqendrimin më

të lartë në sektorin e tregtisë dhe bujqësisë (përkatësisht 27% dhe 12.9%). Rreziku i kredisë

mbetet rreziku kryesor në aktivitetin e institucioneve financiare jobanka.

Megjithatë, raporti “hua me probleme/totalit të huasë” u përmirësua në fundin e vitit 2015 në

12.7% nga 13.7% në fund të vitit 2014, pas ngushtimit të stokut të huave me probleme me 11%.

Rezultati financiar vijon të jetë pozitiv, ndonëse më i ulët se një vit më parë.

Në një këndvështrim më të përgjithshëm, kredia vijon të ndikohet nga faktorët e kërkesës dhe

ofertës, të cilët përcaktohen nga pritjet për rritjen ekonomike, nga cilësia e aktiveve të sektorit

dhe qasja e bankave ndaj rrezikut, nga vendimet e grupeve bankare zotëruese dhe nga efektiviteti

i procesit të arkëtimit të kredisë me probleme etj.

Analiza sipas sektorit dhe qëllimit të përdorimit të kredisë nxjerr në dukje peshën më të madhe

të kredisë për “Industrinë përpunuese e nxjerrëse” kundrejt tërësisë së portofolit.

- 21 -


Në fund të vitit 2014, struktura e kredisë sipas sektorëve të ekonomisë shfaq ndryshime të lehta

krahasuar me një vit më parë. Sektori më i kredituar i ekonomisë vazhdon të mbetet “tregtia,

riparimi i automjeteve dhe artikujve shtëpiakë”, me një peshë prej 24.9% të portofolit (me

4 pikë përqindjeje më shumë krahasuar me një vit më parë), pasuar nga sektori i “Industrisë

përpunuese”, me një peshë prej 10.8% (me një rritje prej 2.8 pikë përqindjeje në terma vjetorë).

Sektori i “Ndërtimit” (aktualisht në vend të tretë), në fund të vitit 2014, rezulton me një peshë

prej 10%, me një rënie prej 1.4 pikë përqindjeje gjatë këtij viti.

Në fund të vitit 2015, kredia afatgjatë vijon të ketë peshën kryesore në totalin e portofolit të

kredisë, e ndjekur nga kredia afatshkurtër dhe në fund kredia afatmesme.

- 22 -

KREU II

MiKROFINANCA: NJË SHQYRTIM GJITHËPËRFSHIRËS I LITERARURËS EKZISTUESE

2.1 Konceptet e përgjithshme dhe një historik i shkurtër i mikrofinancës

Mikrofinanca nënkupton “ofrimin e shërbimeve financiare të varfërve ose njerëzve të

vetëpunësuar por me të ardhura shumë të ulëta “ (Otero 1999).

Këto shërbime financiare sipas Ledgerwood 1999, në përgjithësi përfshijnë grumbullim

kursimesh dhe kreditim, por mund të përfshijnë edhe shërbime të tjera financiare si: sigurimet

dhe shërbimet e pagesave. Schreiner dhe Colombet (2001) përkufizojnë mikrofinancën si

“përpjekje për të përmirësuar qasjen drejt depozitave të vogla dhe kredive të vogla për familjet

e varfëra të shpërfillura nga bankat”. Pra, mikrofinanca ofron shërbime financiare në fushën e

kursimit, kreditimit dhe sigurimit për të varfrit që jetojnë në mjedise urbane dhe rurale të cilët

nuk janë në gjendje t’i përfitojnë këto shërbime nga sektori tjetër financiar.

1. Mikrofinanca dhe mikrokredia.

Në literaturë, emërtimet mikrokredi dhe mikrofinancë janë përdorur në mënyrë të ndërsjelltë, por

duhet sqaruar se ka dallime ndërmjet tyre për të mos u ngatërruar me njëra tjetrën. Sinha (1998)

deklaron: “mikrokredia i referohet kredive të vogla, ndërsa mikrofinanca plotëson shërbimet e

ofruara jo vetëm me kredi por dhe me shërbimet e tjera financiare (kursimet, sigurimet, etj)”.

Mikrokredia është një nga përbërësit e mikrofinancës (Okiocredit, 2005).

- 23 -


2. Historia e mikrofinancës

Mikrokredia dhe mikrofinanca janë emërtime relativisht të reja në fushën e zhvillimit financiar.

Sipas Robinson (2001) dhe Otero (1999), ato vijnë në vëmëndje për herë të parë në vitet 1970.

Nga vitet 1950 deri në vitet 1970, shërbimeve financiare ofroheshin nga donatorët ose qeveritë

kryesisht në formën e programeve të subvencionuara të kreditit rural, të cilat shpesh rezultonin

në humbje të mëdha dhe me pamundësi për të arritur familjet e varfra rurale (Robinson, 2001).

Robinson thotë se viti 1980 përfaqëson një pikë kthese në historinë e mikrofinancës dhe në atë

të institucioneve të mikrofinancës (IMF)

Banka të tilla si Grameen dhe BRI filluan të tregojnë se ato mund tu ofronin në një shkallë të

gjerë klientëve të tyre kredi dhe të pranonin kursime të vogla të cilat ishin fitimprurese edhe për

bankat. Këto banka nuk kishin nevojë për subvencione të vazhdueshme, ishin të qëndrueshme

dhe mund tu shërbenin klientëve të në një shtrirje gjeografike të gjerë (Robinson, 2001). Në këtë

kohë emërtimi “mikrokredi” erdhi në vëmendjen e shumë studiuesve (MIX3, 2005). Dallimi

mes mikrokreditit dhe programeve të subvencionuara rurale të viteve 1950 dhe 1960 ishte se

mikrokredia fokusohej te shlyerja e kredisë me norma interesi që mbulonin koston e kredisë dhe

fokusohej edhe në klientë të cilët ishin bazuar në sektorin informal për kredi. Për herë të parë

ishte e qartë që mund të ofrohej mikrokredi në shkallë të gjerë duke siguruar fitim.

Në vitet 1990 “pati një rritje të përshpejtuar të numrin e institucioneve të mikrofinancës dhe

rritje të ekonomive të shkallës” (Robinson, 2001). Dichter (1999) i referohet viteve 1990 si

“dhjetëvjeçari i mikrofinancave”. Sipas Robinson (2001), mikrofinanca ishte kthyer tashmë

në industri. Krahas shtimit të numrit të institucioneve të mikrokredisë, vëmendja u kushtua

jo vetëm kredimit të të varfërve (mikrokredi) por edhe shërbimeve të tjera financiare sepse të

varfërit kishin një kërkesë për këto shërbime të tjera (MIX, 2005).

Rëndësia e mikrofinancës në fushën e zhvillimit u përforcua në Samitin e mikrokreditit në vitin

1997. Samiti synonte që në fund të vitit 2015, të arrinte kreditimin e 175 milionë familjeve të

varfëra të botës, sidomos gratë e këtyre familjeve, të ofronte kredi për të vetëpunësuarit si edhe

shërbime të tjera financiare për biznesin, (Samiti Mikrokredisë, 2005). Viti 2005 u shpall nga

OKB-ja si viti ndërkombëtar i mikrokredisë.

Në vijim, shqyrtimin e literaturës mbi mikrofinancën do ta ndajme në 6 fusha brenda secilës

prej tyre do të identifikojnë tema kyçe, duke u fokusuar në çështjet më të rëndësishme.

- 24 -


2.2 Teoritë kryesore sipas gjashtë fushave kryesore

2.2.1 Mbi mjaftueshmërinë financiare dhe qëndrueshmërinë e IMF-ve

Ndryshe nga institucionet e tjera financiare shumica e IMF-ve nuk janë “të qëndrueshme”, ku

në literaturën mikrofinanciare dhe financiare qëndrueshmëria identifikohet me mjaftueshmërinë

financiare. Përvec kësaj, pa subvencionet dhe donacionet qeveritare apo donatorë të tjerë,

shumica e IMF-ve nuk janë në gjëndje të mbulojnë shpenzimet e tyre. Pavarësisht kësaj,

industria e mikrofinancës dominohet nga paradigma ‘institucionale” (Morduch 2000, Woller

1999) që pohon se IMF duhet të jetë në gjëndje të mbuloj kostot operative dhe financiare,

me të ardhurat. Themelet konceptuale të kësaj paradigme u hodhën nga puna e studiuesve në

Programin Rural të Universitetit të financave të shtetit të Ohio. Analiza e tyre për agjensitë e

dështuara të kreditit rural gjatë viteve 1960 dhe 1970 arriti në konkluzionin se shkaku kryesor

i dështimi ishte “mungesa e qëndrueshmërisë institucionale” (Gonzalez – Vega, 1994). Kjo

diagnoze logjikisht çoi në dy konkluzione kryesore: (1) qëndrueshmëria institucionale ishte

çelësi për suksesin e shërbimeve financiare për të varfërit dhe (2) mjaftueshmëria financiare

ishte kusht i nevojshëm për qëndrueshmërinë institucionale.

Argumenti institucional është në përputhje dhe me autorët Hollis dhe Sweetman (1998), të

cilët në një përpjekje për identifikimin e shenjave institucionale që lehtësojnë suksesin dhe

qëndrueshmërine shqyrtuan gjashtë raste historike. Morduch (2000) vlerëson se afërsisht

vetëm 1 për qind e IMF-ve janë financiarisht të qëndrueshme dhe, në rastin më të mirë të

mundshëm, vetëm 5 përqind e tyre mund të jenë të tilla. Përveç kësaj, Bennett dhe Cuevas

(1996) argumentojnë nevojën e ndërtimit të sistemeve të qëndrueshme financiare për të varfërit

nga tre këndvështrime: a) zhvillimin e sektorit financiar, b) formimin dhe rritjen e ndërmarrjeve,

dhe c) uljen e varfërisë.

Ndryshe nga këta, ekonomistë të tjerë argumentojnë se IMF-të mund të arrijnë qëndrueshmërinë

financiare pa arritur mjaftueshmërinë financiare (Morduch 2000, Woller 1999). Ata argumentojnë

se donacionet shërbejnë si formë e kapitalit dhe se donatorët mund të shihen si investues

socialë. Ndryshe nga investuesit privatë, këta investues nuk presin të fitojnë pra, të kenë kthime

monetare. Në vend të kthimeve monetare, ata realizojnë një kthim social, apo të brendshëm.

Investuesit social mund të krahasohen me investuesit e kapitalit të cilët investojnë në fondet

publike.

- 25 -


Këta ekonomistë fokusohen në zbutjen e varfërisë dhe në vlerësimin e suksesit institucional

në bazë të matësve socialë (faktorët socialë që ndikojnë në jetën e njerëzve të varfër). Kjo nuk

do të thotë se për ata nuk kanë rëndësi çështjet e treguesve financiarë por ata janë më pak të

gatshëm të pranojnë sakrifikimin e faktorëve socialë për të arritur mjaftueshmërinë financiare

të institucioneve. Këta ekonomist parashikojnë një industri me shumëllojshmëri intitucionesh,

duke përfshirë institucionet me synim fitimin edhe institucionet me mision socialë, me

kombinime të ndryshme të tregut dhe me nivele të ndryshme përkushtimi ndaj kthimit socialë

kundrejt atyre financiarë.

Morduch (2000) i referohet debatit mes institucionalistëve dhe ekonomistëve social si “ndarjes

mikrofinanciare”. Konsensusi i përgjithshëm thotë se ka një kompromis midis mjaftueshmërisë

financiare dhe përqasjes ndaj të varfërve (Von Pischke, 1996). Por ky konsensus ka shumë

mosmarrëveshje në lidhje me natyrën, shtrirjen dhe ndërlikimet për balancimin e këtyre

mundësive. Megjithatë, ato pak dëshmi që njihen sugjerojnë se ato IMF që kanë arritur vërtetë

mjaftueshmërinë financiare kanë qenë të prirura për të dhënë kredi edhe për huamarrësit që

ishin pak më sipër ose pak nën kufirin e varfërisë në vendet përkatëse (Navajas, 2000) .

Një fushë e rëndësishme e kërkimit financiare që ka ende vend për t’u eksploruar në mënyrë

rigoroze është mundësia e futjes së mikrofinancës në tregjet e kapitaleve botërore. IMF-të

karakterizohen nga norma të larta shlyerjeje gjë e cila bën të mundur një përqasje të lehtë në

tregjet e kapitaleve botërore nëpërmjet emetimit të instrumenteve të tilla si kreditë e bankave

tregtare, letrat tregtare, financimin e bonove, financimin e kapitalit, ose nëpërmjet ndërtimit

dhe sigurimit të kredive të IMF-ve. Përcaktimi i rrugës për të mundësuar investime në IMF

nëpërmjet tregjeve të kapitalit është një zonë e kërkimeve që duket se përshtatet me teoritë e

akademikëve financiare.

2.2.2 Produktet dhe shërbimet e institucioneve mikrofinanciare

IMF-të ofrojnë produkte dhe shërbime të ngjashme me institucionet e tjera financiare. Shkalla

e përhapjes dhe mënyra e shpërndarjes ndryshojnë, por shërbimet themelore që lidhen me

kursimet, huatë dhe sigurimet janë të njëjta. Pavarësisht kësaj, deri sot shumica e përpjekjeve

për zhvillimin e mikrofinancës janë përqendruar në kreditimin e ndërmarrjeve (kredi për

formimin dhe zhvillimin e ndërmarrjeve), të cilat mbeten ende produkti mbizotërues që ofrojnë

IMF-të (Nourse 2002, Woller 2002). Megjithatë, kjo ka filluar të ndryshojë ngadalë. Sot IMF-të

- 26 -


kanë filluar të ofrojnë produkte të tjera, si kredi konsumatore apo kredi emergjente dhe kredi

për edukimin. Nourse shqyrtoi kontekstin dhe shtimin e numrit të produkteve mikrofinanciare

dhe argumentoi se ka nevojë për kursime dhe pë shërbime të sigurimit për të varfërit dhe jo

vetëm produkte të kreditit. Ai vazhdoi të argumentojë se IMF-të kanë nevojë të ofrojnë kredi të

përshtatura për të varfërit në vend të produkteve tradicionale të ngurta të kredisë. Mbështetur

në këtë pohim, më vonë, Nourse (2001) dhe Eyiah (2001) zhvilluan një model të ndërtimit

dhe menaxhimit të kontraktuesve të vogjël dhe IMF-ve në vendet në zhvillim që ofronte një

strukturë të përshtatshme kreditimi për kontraktuesit sipërmarrës.

Woller (2002), Cohen (2002), dhe Dunn (2002) argumentojnë se IMF-të kanë nevojë të jenë

më të përqendruara te klienti, duke ofruar një përzierje produktesh financiare të përshtatura për

nevojat e ndryshme dhe dëshirat e konsumatorëve të varfër.

Mikrokredia shpesh jepet pa kolaterale tradicionale. Në qoftë se kolaterali fizikë do të ishte një

kërkesë për huamarrje, shumica e klientëve të IMF-ve nuk do të ishin në gjendje t’a merrnin

për shkak të nivelit të varfërisë ekstreme të tyre. Meqenëse huamarrësit nuk kanë kapital fizik,

në fokus të IMF-ve u vu kolaterali social, nëpërmjet grupit kredimarrës. Kreditimi i grupeve

përfshin një shumëllojshmëri metodologjish për funksionimin e kësaj mënyre kreditimi, por

të gjithë bazohen në parimin e përgjegjësisë së përbashkët. Në thelb, grupi merr përsipër

nënshkrimin, monitorimin dhe zbatimin e kontratave të kredisë. Nën përgjegjësi të përbashkët

secili anëtar i grupit është përgjegjës për kreditë e anëtarëve të tjerë të grupit. Nëse një anëtar

falimenton, anëtarët e tjerë të grupit janë të gatshëm të mbulojnë kredinë nga burimet e tyre dhe,

nëse ata nuk e bëjnë, ata humbasin mundësinë për kreditime të ardhshme.

Kolaterali shoqëror punon edhe nëpërmjet efekteve të reputacionit mbi anëtarët e grupit per

të cilët shlyerja e kredive shihet si e nevojshme për të ruajtur pozitën shoqërore në komunitet.

Goldmark (2001) sugjeron disa metoda që mund të ndihmojnë në ndërtimin e kolateralit shoqëror

duke e bërë kredinë edhe më të sigurt. Van Tassel (1999) ndërtoi një model dhe një periudhë lojë

për të përcaktuar kontratën e grupit optimal të kreditimit në kushtet e asimetrisë së informacionit.

Ai përfundon se agjentët gjithmonë do të formojnë grupe me agjentë të të njëjtit lloj dhe llojet e

agjentëve mund të dallohen në bazë të normës së interesit mbi të cilën janë të gatshëm të marrin

angazhime të përbashkëta. Ghatak, arrin në përfundimin se kreditimi në grup, me kolateral

shoqëror rrit shkallën e shlyerjes dhe mirëqenien. Në përfundime të ngjashme me Ghatak arrin

edhe Islam (1995) duke pranuar se huadhënësit që përdorin këto sisteme monitorimi mund të

ngarkohen me norma relativisht të ulëta për huadhënësit konvencionalë dhe se për të njëjtën

- 27 -


normë interesit, norma e pritur e shlyerjes është me rrezik më të ulët kur përdorim monitorimin

e anëtarë të grupit të kreditimit.

Në kuadër të funksionit të huadhënies së mikrofinancës, është e dobishme ndarja e kredisë në

kredi për ndërmarrje dhe kredi konsumatore. Siç u përmend më lart, programet tipike të kredive

të IMF-ve pothuajse tërësisht përbëhen nga kreditë e ndërmarrjeve. Megjithatë, edhe për kreditë

konsumatore dhe kreditë emergjente (Woller (2002) ka kërkesa të rëndësishme të paplotësuara

nga tregu. Ashtu si kursimet, kreditë konsumatore formojnë një pjesë integrale të menaxhimit

të nevojave të familjeve të varfra.

2.2.3 Praktikat më të mira në menaxhimin e institucioneve mikrofinanciare

Në këtë seksion analizohet nocioni i praktikës më të mirë të institucionet mikrofinanciare.

Dunford (2000) argumenton se praktikat më të mira duhet të ndryshojnë vazhdimisht sepse

fushat mikrofinanciare maturohen. Meqenëse ndryshon natyra e klientelës dhe mjediset në

të cilat veprojnë IMF-të, praktikat më të mira duhet të përshtaten me fushën e veçantë në të

cilën vepron institucioni. Bhatt dhe Tang (2001) diskutojnë mjetet e IMF-ve, teknologjinë dhe

vlerësimet e performancës. Ata arrijnë në përfundimin se suksesi i ardhshëm i mikrofinancave

do të varet nga aftësia e IMF-ve për t’u përshtatur me klientët e veçantë. Bhatt dhe Tang (2001)

theksojnë rëndësinë e kërkimit për të zhvilluar praktika të shëndosha projektimi dhe menaxhimi

të IMF-ve.

Disa nga çështjet kryesore të përcaktimit të praktikës më të mirë për IMF-të janë: a) përcaktimi i

normës optimale të interesit në ngarkim të huamarrësit, b) nëse do të japin hua për grupet ose për

individëve, c) komercializimi i IMF-ve, d) madhësia e shumës së kredisë, e) vlerësimi i aftësisë

së klientëve për krediti, dhe f) mënyra e ndërtimit të marrëdhënieve me klientët. Ndërsa normat

e interesit në një institucion financiar fitimprurës përcaktohet nga norma që do të maksimizojë

pasurinë e aksionerëve, IMF-të përballen me çështje unike në vendosjen e kësaj norme. Nëse

normat e IMF-ve janë shumë të larta, ato mund të pengojnë aftësinë e tyre për të ndihmuar të

varfërit dhe mund të nxjerrin të varfrit nga tregu i kredisë. Normat e larta të interesit mund të

shkaktojnë humbje për IMF-të sepse huamarrësit nuk mund të shlyejnë kredinë e marrë dhe në

rastin e kredidhënies në grup, ata mund të braktisin grupet e tyre të solidaritetit. Nga ana tjetër,

për shkak të shumave të vogla të principalit, për të mbuluar kostot fikse, janë të rëndësishme

ekonomitë e shkallës. Për më tepër, IMF-të veprojnë me kosto shumë të larta administrative në

- 28 -


raport me institucionet e tjera financiare. Kështu që, për të arritur mjaftueshmërinë financiare,

IMF-të duhet të veprojnë me norma relativisht të larta të interesit.

Conning (1999) ndërtoi modelin teorik të problemit me të cilin përballen IMF-të që duan të

maksimizojnë ndikimin, të shënjestrojnë të varfërit dhe të arrijnë mjaftueshmërinë financiare.

Duke përdorur të dhëna nga 72 IMF, vrojtimi vuri re se, në krahasim me IMF-të që synojnë

huamarrësit më pak të varfër, IMF-të e qëndrueshme që synojnë huamarrësit më të varfër

detyrohen të vendosin norma më të larta interesi, kanë kosto më të lartë të stafit dhe kanë borxh

më të ulët.

Ndryshe nga Conning, Hollis dhe Sweetman (1998) analizuan fondet e kredisë irlandeze dhe

arritën në përfundimin se IMF-të ishin në gjendje të jepnin hua për të varfërit me norma konkuruese

interesi pa u bazuar te subvencionet. Këto IMF irlandeze luftonin problemet informative duke

vepruar në atë segment tregu ku bankat e sektorit formal nuk shërbejnë Robinson (1996). Së

fundi, Fafchamps (1997) përdor një metodologji simulimi për të treguar se normat e interesit

kanë pak ndikim nëse të varfërit në Indi do të investojnë në projekte fitimprurëse.

Një tjetër çështje kryesore e hulumtuar hollësisht në literaturën e IMF-ve është zgjedhja

midis kredive në grup dhe kredive individuale. IMF-të, për të siguruar kreditë e tyre, shpesh

mbështeten në kolateral me garanci shoqërore brenda grupeve të kredisë (Woolcock (2001)).

Gomez dhe Santor (2001) japin dëshmi empirike për rëndësinë e kolateralit shoqëror. Në një

studim empirik të kryer me 612 huamarrës në grup dhe 52 huamarrës individualë në Kanada,

ata vunë re se grupi i kreditimit ka lidhje pozitive me të ardhurat e vetëpunësimit. Ai vijon se

huamarrësit me të ardhurat më të larta do ta kenë më të lehtë ti shërbejnë mikrokredisë së tyre.

Woolcock (1999) gjithashtu trajton çështjen e kreditimi në grup. Duke analizuar pesë raste të

dështimeve të IMF-ve në Irlandë, Bangladesh dhe Indi, ai arrin në përfundimin se performanca

e grupit varet nga politikat e kreditimit të IMF-ve, struktura e kostos, natyra dhe shtrirja e

marrëdhënieve shoqërore midis anëtarëve të grupit dhe stafi i IMF-ve. Bhatt dhe Tang (2001)

shkojnë më tej në diskutimin e kreditimit në grup në kuadër të teorisë së informacionit jo të

plotë dhe teorisë së kostove të transaksionit. Bazuar në analizat e tyre, ata japin rekomandime

për ngritjen dhe menaxhimin e një IMF-je.

Edhe pse kreditë në grup përbëjnë shumicën e mikrokredisë në mbarë botën, në disa fusha,

kreditimit individual është i konsiderueshëm dhe në rritje. Armendariz de Aghion dhe Morduch

(2000) shqyrtojnë mikrofinancën në Europën Lindore, Rusi dhe Kinë përtej kreditimit të grupit.

- 29 -


Ata përshkruajnë mekanizmat që lejojnë IMF-të të depërtojnë me sukses në segmente të reja të

këtyre tregjeve. Këto karakteristika përfshijnë monitorimin e drejtpërdrejtë, kohët e rregullta të

shlyerjes së kredisë dhe përdorimin e “kërcënimeve” se në të ardhmen nuk do të rifinancoheshin.

Në një kërkim empirike, Gine dhe Karlan (2014), për të vlerësuar efektivitetin e dy teknikave

të kreditimit, studiuan kalimin gradual nga kreditimi i grupeve në kreditimin individual, të një

IMF-je në Filipine. Ata arritën në përfundimin se normat e interesit të përdorura për kredidhënie

ishin të njëjta si për huamarrësit individual dhe për huamarrësit në grupe. Banka në fjalë pati

rritje në terren, pasi shumë konsumatorë, të tërhequr nga opsioni i kredisë individuale, kërkuar

kredi. Në një test të dytë, banka u zgjerua në mënyrë rastësore në zona të reja vetëm me njërën

prej dy teknikave të kreditimit, autorët gjetën se oficerët e kreditit ishin më pak të gatshëm të

ofronin kredi individuale, gjë e cila mund të shpjegohet me mungesën e gatishmërisë së oficerit

të kredisë për të dhënë kredi pa garantues në fusha të veçanta.

Kjo tregon se oficerët e kredisë shihnin shkallë të ndryshme rreziku në dy teknikat e kreditimit.

Në mënyrë të ngjashme, Attanasio (2015) në Mongolinë rurale, nuk gjen asnjë diferencë në

normat e moskthimit të kredisë mes huamarrësve me përgjegjësi individuale dhe huamarrësve

me përgjegjësi të përbashkëta. Në këtë rast, banka ka filluar shërbimet e kreditit nëpër fshatra

të ndryshme me një ose të dyja teknikat e kreditimit. Carpena (2013) studion një konvertim të

ngjashëm të një IMF-je indiane nga kreditë individuale në kreditë me përgjegjësi të përbashkëta.

Në këtë rast ndryshuan karakteristikat e tjera të kontratës, duke përfshirë normën e interesit dhe

shumat e kësteve, pra nuk është e mundur në këtë rast atribuimi i qartë i efekteve të teknikave

të ndryshme të kreditimit.

Gine (2010) në Peru arrin në përfundimin se kreditimi në grup nxit marrjen e rrezikut, sidomos

për huamarrësit që shmangin rrezikun, por kjo u moderua kur huamarrësit formonin vet

grupet e tyre. Megjithatë, pavarësisht nga këto efekte në zgjedhjen e projekteve, përgjegjësia e

përbashkët rrit normën e shlyerjes së kredisë duke i detyruar huamarrësit të garantojnë shlyerjet

e njëri-tjetrit. Në Indi, Fischer (2013) gjen dy efekte të kundërta të përgjegjësisë së përbashkët.

Nga njëra anë, huamarrësit bëjnë zgjedhje më të rrezikshme investimesh kur kreditimi është në

grup dhe nga ana tjetër, mekanizmi i monitorimit të ndërsjelltë ul shkallën e rrezikut të marrë

përsipër. Efekti i dytë ka rezultuar më i fortë se sa efekti i parë.

Le të shohim rëndësinë e praktikave të mira në menaxhimin e IMF-ve. Milgram (2001) paraqet

rastin e një IMF-je në Filipine që tenton të arrijë mjaftueshmërinë financiare në një kohë të

- 30 -


shkurtër, gjë e cila ka rezultuar në mos shenjestrimin e shumë të varfërve, dhe në adresimin

e individëve të cilët ishin në pronësi të bizneseve që vepronin në treg. Ajo argumenton se

nxitimi i IMF-së për arritjen e mjaftueshmërisë financiare e detyroj atë të jetë në kundërshtim

me misionin e saj origjinal të synimit të klientëve shumë të varfër dhe të lehtësimit të krijimit

të mikro ndërmarrjeve. Bhatt dhe Tang (2001, 2002) përqëndrohen në ndërmjetësimin social,

financiar dhe administrativ për të përcaktuar normat e shlyerjes në programet e SHBA-ve

për mikrokreditë. Tucker (2001) i drejtohet krahasimit të performancës financiare të IMF-ve.

Së fundi, Park dhe Ren (2001) në mënyrë empirike kundërshtojnë zbatimin e shërbimeve të

mikrofinancës dhënë nga IMF-të joqeveritare kundrejt qeverisë kineze. Testet e tyre tregojnë se

OJQ-të mikrofinanciare kanë rezultate pozitive në përzgjedhjen e klientit dhe qëndrueshmërinë

e institucioneve, gjë e cila jo gjithmonë verifikohet në programet qeveritare. Të dhënat

mbështesin idenë se menaxhimi efikas i IMF-ve kontribuon në mënyrë të konsiderueshme për

të arritur objektivat e mikrofinancës.

2.2.4 Përzgjedhja e klientit

Ka dy çështje kryesore në përzgjedhjen e klientit: gjinia (kreditimin e femrave kundrejt

kreditimit të meshkujve) dhe njohja e nivelit të varfërisë (kreditimi i të varfërve dhe i shumë të

varfërve kundrejt kreditimit të më pak varfërve dhe jo të varfërve).

a. Përzgjedhja gjinore

Shumë IMF kanë synuar kryesisht, ose në mënyrë eskluzive vetëm gratë. Kjo praktikë bazohet

në besimin se femrat e investojnë kredinë në veprimtari prodhuese ose në përmirësimin e

mirëqenies familjare krahasuar me meshkujt, të cilët supozohet se priren t’i konsumojnë këto

fonde dhe jo ti investojnë. Për të testuar hipotezën se femrat i përdorin fondet e marra hua në

mënyrë më të frutshme se meshkujt Pitt dhe Khandker (1998) përdorën të dhëna empirike

nga Bangladeshi për periudhës 1991 – 1992. Ata analizuan shpenzimet e familjes, aktivet e

mbajtura nga gratë, ofertën e punës mashkull femër, shkollimin e vajzave dhe djemve. Autorët

arritën në përfundimin se mikrofinanca ka ndikuar pozitivisht në të gjithë faktorët në rastet kur

huamarrëse ishin femrat.

Kurse Kevane dhe Wydick (2001) përdorën një kampion prej 342 pjesëmarrësish në IMF-të

e Guatemalës për të shqyrtuar pohimin se huamarrësit meshkuj sjellin rritje ekonomike më

- 31 -


të madhe se femrat ndërsa femrat lehtësojnë më shumë zbutjen e varfërisë. Ata nuk gjetën

asnjë dallim të rëndësishme midis meshkujve dhe femrave në shitjet e bizneseve por konstatuan

një avantazh të vogël të gjenerimit të punësimit të meshkujve në krahasim me femrat. Këtë

dallim ata e argumentojnë me rolin e grave në lindjen dhe rritjen e fëmijëve. Në themel të

kreditimit të grave është besimi i përgjithshëm se qasja në shërbimet financiare fuqizon gratë,

si financiarisht edhe në anën shoqërore. Amin (2003) teston këtë besim, duke përdorur prova

cilësore dhe sasiore nga Bangladeshi për të treguar se anëtarësimi në programet e mikrofinancës

midis faktorëve të tjerë është i lidhur pozitivisht me fuqizimin e grave. Në të kundërt, Ehlers

dhe Main (1998) analizojnë programet e sipërmarrëse të vegjël në SHBA për gratë e varfëra dhe

argumentojnë se ndihma mikrofinanciar është e dëmshme dhe problematike. Ehlers dhe Main

konkluzionin e tyre kryesorë e bazojnë në faktin se vetëm disa femra e formalizojnë biznesin

e tyre, për shkak të kufizimeve gjinore në llojin e bizneseve që zgjedhin për të drejtuar dhe për

shkak të trajnimit të papërshtatshme në mikrofinancë.

Mallick (2012) arrin në një tjetër përfundim duke kritikuar ndikimin e mikrofinancës për rolin

e grave në shoqëri në Bangladesh. Ai argumenton se shërbimet mikrofinanciare mund të shpien

në konflikte gjinore.

b. Përzgjedhja e të varfërve kundrejt shumë të varfërve

Siç u përmend më parë, një nga debatet më të rëndësishme dhe të diskutueshme në mikrofinanciar

është: a ka ndonjë përzgjedhje midis mjaftueshmërisë financiare dhe thellësisë së përqasjes

ndaj të varfërve. Thelbi i diskutimit është: nëse mjaftueshmëria financiare është e rëndësishme

për IMF-të, a duhet që ato të synojnë klientët pak të varfër ose jo të varfër në mënyrë që të

realizojnë ekonomitë e shkallës dhe të mbulojnë shpenzimet? Duke iu drejtuar kësaj çështjeje,

Navajas (1998) analizon qasjen e pesë IMF-ve boliviane duke arritur në përfundimin se shumica

e klientëve ishin afër kufirit të varfërisë. Ai konkludon gjithashtu se huamarrësit në grupe kishin

më shumë mundësi për t’u qasur drejt huadhënësit kundrejt huamarrëve individualë dhe se

huamarrësit ruralë ishin ndër më të varfërit e të gjithë huamarrësve. Edhe Servon duke studjuar

tri IMV në SHBA, arrin në një përfundim të ngjashëm: IMF-të i kanë shërbyer atyre që janë në

kufi të varfërisë, pra që nuk janë shumë të varfër.

Një tjetër pengesë për kreditimin e segmenteve me të ardhura të ulëta të popullsisë ka qenë

kufizimi në sjelljen e huamarrësve, të cilët nuk janë në gjendje të grumbullojnë të holla në

- 32 -


periudha të gjata kohore, për shkak të preferencave të për shpenzime afatshkurtëra ose për

shkak të trusnisë së anëtarëve të familjes (Fischer dhe Ghatak 2010).

2.2.5 Ndikimi i institucioneve mikrofinanciare.

Si rregull i përgjithshëm, ndryshe nga institucionet tipike financiare që punojnë për një

objektiv financiarë, IMF-të punojnë me dy objektiva: financiarë dhe shoqërorë. Matja e kthimit

financiar është relativisht e shtyrë në kohë. Mikrofinanca ka huazuar lirisht nga standardet e

kontabilitetit dhe të performancës financiare në sektorin formal financiar. Koncepte të tilla si

kthimi nga kapitali, kthimi nga aktivet, portofoli në rrezik etj janë duke u bërë gjithnjë e më

shumë udhërrëfyesi i industrisë së mikrofinancës. Por, matja e kthimit shoqëror nuk është aq

e thjeshtë. Në praktikë, ndikimet e faktorëve të posaçëm të fushës së mikrofinancës janë të

vështirë për t’u përcaktuar e matur.

Vlerësimet e ndikimeve të mikrofinancës kërkojnë miratimin e metodologjive të kërkimit

të afta për të izoluar efektet e një faktori të veçantë shkakësor dhe të faktorëve mjedisorë të

ndërmjetësimit si dhe për të përcaktuar njësi të veçanta të matjes së faktorëve të prekshëm

dhe të paprekshëm që mund ose nuk mund të ndikojnë në përcaktimin e saktë të modeleve të

vlerësimit.

Vështirësitë dhe kostot e vlerësimit të ndikimit shoqëror janë të tilla që shumica e IMF-ve nuk

do të përpiqeshin të vlerësonin ndikimin shoqëror. Megjithatë, donatorët dhe politikëbërësit

kanë një interes të ligjshëm në vlerësimin e kthimit shoqëror për investimet e tyre shoqërore.

Prandaj njohja e ndikimit shoqëror është e nevojshme për menaxhimin e IMF-ve por edhe për

aktorë të tjerë (p.sh., donatorët dhe politikëbërësit) për të vlerësuar efektivitetin e përgjithshëm

të programit. Informacioni mbi performancën financiare jep vetëm një tablo jo të plotë mbi

ecurinë e programit.

Efektet shoqërore të mikrofinancës kanë ngjallur interesin e shumë studiuesve, të botuara në

revista shkencore.

McKernan (1996) konstaton se pjesëmarrja në program mund të ndikojë shumë pozitivisht mbi

fitimin e vetëpunësimit, përderisa Pitt dhe Khandker (1998) konstaton se kredia ka ndikim të

- 33 -


rëndësishëm në mirëqenien e familjeve të varfra dhe se ky ndikim është më i madh kur kredia

është vënë në shërbim të grave.

Duke analizuar katër programe në Bolivi, Mosley (2001) tregon se aktivet dhe të ardhurat

janë rritur përpjesëtimisht me nivelet fillestare të varfërisë përpara kreditimit, por gjithashtu

që shërbimet e IMF-ve mund të rrisin vulnerabilitetin nëse huamarrësit janë të mbi kredituar.

Bolnick dhe Nelson (1990) konkludon se pjesëmarrja e IMF-ve kishte një ndikim pozitiv në

ndërmarrjet që janë zakonisht të vogla dhe në rritje, edhe pse ndikimi ishte larg të qënit uniforme

në sektorë dhe variabla të synuar. Copestake (2001), konkludon se huamarrësit, të cilët ishin

në gjendje të marrin dy kredi, kishin më shumë përvojë në rritja e fitimeve dhe të ardhurave

familjare krahasuar me një kampion huamarrësish të cilët nuk u kualifikuan kurrë për marrjen

e kredisë së dytë.

Wydick (1999) konstaton se lëvizshmëria e klasave të varfërisë rritet ndjeshëm, duke

e përmirësuar këtë strukturë, me qasjen ndaj kredisë. Duke përdorur të njëjtat të dhëna në

Guatemalë të vendosura në një studim të mëvonshëm (2002), Wydick gjen gjithashtu se

përfitimet e shpejta në krijimin e vendeve të punës pas qasje fillestare të kredisë u pasuan nga

periudha të gjata stanjacioni të vendeve të punës.

Dunn (2001) konstaton që ndërmarrjet e fokusuara tek klientët kanë një performancë më të

mirë se ndërmarrjet e pafokusuara te klientët në këndvështrimin e fitimeve, aktiveve fikse

dhe të punësimit. Anderson (2002) analizon 147 IMF dhe vëren se pjesëmarrësit në programe

mikrofinanciare rrisin shkallën e ndërgjegjësimit për mjedisin dhe për administrimin e burimeve

të përbashkëta.

Dy studime të publikuara vlerësojnë në mënyrë të qartë ndikim e komunitetit, ose nivelin e

ndikimit të fshatit. Në Bangladesh, Khandker konkludon se pjesëmarrja në program ka ndikime

pozitive në të ardhurat familjare, prodhimin dhe punësimin, veçanërisht në sektorin rural që nuk

lidhet me fermat dhe se rritja e shkallës së vetëpunësimit ishte arritur dhe në kurriz të punësimit

me pagesë, që nënkupton rritje të pagave rurale. Woller dhe Parsons (2002) vlerësojnë se një

program mikrofinanciar në Portoviejo, Ekuador sjell përfitime prej 480.000 $ për ekonominë

lokale, në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë.

Studime të tjera adresojnë ndikimet që duhet të merren parasysh kur kryejmë vlerësimet e

ndikimit mikrofinanciar. Mosely dhe Hulme (1998) kanë studiuar 13 IMF në shtatë vende

(Bolivi, Indonezi, Bangladesh, Sri Lanka, Kenia, India, dhe Malaëi) dhe kanë ndërtuar një

- 34 -


“front ndikimi” që përshkruan lidhjen e zhdrejt mes terrenit (thellësia e varfërisë së arritur) dhe

ndikimit. Wydick (1999) ndërton një model teorik për të analizuar balancimin ekonomik midis

kthimeve të ardhshme të shkollimit dhe kthimin aktual të punës së fëmijëve në ndërmarrjet

shtëpiake guatemalase. Ai konstaton se në disa shtete, mikrokredia rrit mundësinë që fëmijët të

ndjekin shkollën, megjithatë, në disa shtete të caktuara rreziku moral dhe kostoja e shkollimit

mund të jenë më të mëdha se të mirat e punës së fëmijëve.

Karlan dhe Zinman (2010), mbi bazën e një studimi të kryer në institucione të kredisë

konsumatore arritën në përfundimin se zgjerimi i kredisë konsumatore në Afrikën e Jugut

ka ndihmuar përfituesit të rrisin të ardhurat dhe konsumin dhe të mbajnë vendet e punës. Nga

ana tjetër, në një rast të ngjashëm në Filipine (Karlan dhe Zinman, 2011), zgjerimi i kredisë

individuale në mikrokredi për ndërmarrje të vogla nuk ka treguar ndonjë efekt pozitiv në

biznesin e huamarrësve, por ka çuar në rritjen e pozitës së tyre personale brenda komuniteteve.

Më konkretisht, rentabiliteti i ndërmarrjeve të vogla u tkurr pasi ata morën kredi, duke përfshirë

edhe shpërdorimin e punës.

Augsburg (2015) në në një studim në Bosnje konkludon se mikrokredia rrit vetëpunësimin dhe

pakëson punën e krahut, duke rritur fitimet në përshtatje me idenë fillestare të mikrokreditit

për rritjen e sipërmarrjes. Tarozzi, Desai, dhe Johnson (2013) duke përdorur të dhëna në nivel

qarku në dy programe mikrokrediti në Etiopi, konkludojnë se nëse këto programe do të ishin

efektive atëhere do të rezultonte një rritje e përgjithshme e huamarrjes. Gjithsesi ata pranojnë

se strategjitë e rekomanduara prej tyre kanë limite në përgjithësimin e situatës për faktin se janë

përdorur vetëm dy institucione dhe gjithashtu zona e përzgjedhur e studimit dhe të dhënat nuk

ishin rastësore.

Në përmbledhje, pritshmëritë fillestare të faktit se mikrokredia do të ishte në gjendje të nxirrte

miliona njerëz nga varfëria duke u dhënë atyre qasje në kredi nuk është përmbushur. Banerjee,

Karlan dhe Zinman (2015)8, evidentojnë faktet se efektet e mikrokreditit kanë qenë të përzier

dhe rezultatet më shumë janë varur nga karakteristikat dhe rrethanat e huamarrësve dhe nga

qëllimi i kredive. Ka disa efekte pozitive në krijimin e bizneseve, por kjo nuk do të përkthehet

automatikisht në konsum apo në të ardhura më të larta.

8 - Ekonomia e zbatuar. Një model modest i qëndrueshërisë pozitive, por jo i efekteve transformuese.

- 35 -


2.2.6 Diskutimet e sotme mbi IMF-të dhe rolin e tyre në zhvillim

a. Mbi përqasjen financiare dhe inovacionin

Faktorët që kufizojnë përqasjen e familjeve dhe sipërmarrësve të vegjël në shërbimet e sektorit

formal financiar janë sot në qendër të debatit në të gjithë botën në zhvillim. Identifikimi i

pengesave lejon hartimin e politikave të përshtatshme për kapërcimin e tyre. Është e rëndësishme

në këtë kontekst të dallohen faktorët e kërkesës dhe faktorët e ofertës, që nënkupton, faktorët

që pengojnë familjet dhe ndërmarrjet për marrjen e produkteve e shërbimeve dhe faktorët

që pengojnë ofruesit e shërbimeve financiare për të arritur deri te grupet e familjeve dhe

ndërmarrjeve.

Në thelb të faktorëve që ndikojnë në nivelin e kufizuar të ofrimit të shërbimeve financiare

qëndrojnë kostot e larta dhe rreziku. Kostoja fikse e ofrimit të shërbimeve financiare (psh.

shpenzimet që nuk varen nga shuma e depozitës ose kredisë, numri i transaksioneve të një

klienti, ose numri i klientëve të shërbyer në një degë ose nga një institucion) merr përmasa

të caktuara për segmentet e popullsisë me të ardhura të ulëta, pasi këto janë konsumatorë me

kërkesën për transaksione të pakta ose në shuma të vogla. Shpërndarja e popullsisë në zonat

rurale i bën parashikimet tradicionale të shërbimeve financiare më pak të qëndrueshme se në

zonat urbane.

Përveç kësaj, rreziqet për të arritur pjesën fundore të tregut mund të jetë shumë të lartë. Një

pjesë e madhe e familjeve dhe agjentëve ekonomikë në vendet në zhvillim veprojnë në sektorin

informal dhe nuk kanë dokumentacionin e nevojshëm zyrtar per transaksionet financiare. Ky

problem është përkeqësuar me rregullat e forta të vendosura në dekadën e fundit në të gjithë

globin për të njohur konsumatorët, kjo lidhet dhe me mungesën e sistemeve të përshtatshme të

identifikimit në vendet me të ardhura të ulëta. Në mënyrë të ngjashme, luhatshmëria në nivelin

individual, në lidhje me luhatjet në rrjedhat e të ardhurave të shumë ndërmarrjeve të vogla dhe

familjeve në nivel të përgjithshëm, lidhur me varësinë e shumë ekonomive me të ardhura të

ulëta nga eksportet e mallrave bazë rrit kostot dhe rreziqet për ofruesit e shërbimeve financiare.

Nga ana e kërkesës, mungesa e edukimit financiar është identifikuar si një barrierë e rëndësishme.

Sjelljet dhe zakonet familjare janë të rëndësishme sidomos në lidhje me kursimet, por edhe për

vendimet që lidhen me shpërndarjen e burimeve të kredisë.

- 36 -


Shërbimi i pagesave dixhitale

Edhe familjet pa asnjë qasje në kursimet formale apo shërbimet e kreditit mund të marrin pjesë

në mënyrë aktive në transaksione monetare, sidomos në pagesën e faturave dhe në marrjen e

remitancave të dërguara nga anëtarët e familjes. Këto pagesa janë bërë zakonisht me para në

dorë, e cila përfshin kosto dhe rreziqe të larta.

Gjatë viteve të fundit ka pasur risi të rëndësishme në shërbimet e pagesave, më të dukshmet kanë

qenë pagesat dixhitale nëpërmjet telefonave celular. Pagesat dixhitale zvogëlojnë shpenzimet

për të dyja palët, si për paguesit dhe të paguarit, zvogëlon rreziqet, dhe rrit privatësinë. Një

shembull është rasti i zëvendësimin të pagesës manuale me pagesën me celular, ku kostoja

e ndryshueshme e paguar nga transferimi i pagesës është 20 për qind më e ulët. Kjo mënyrë

pagese ka gjithashtu përparësi për qeveritë, sepse ajo rrit transparencën e lëvizjes së fondeve.

Telefonia bankare me modele të ndryshme zbatimi, është bërë një realitet në shumë vende, të

drejtuar nga operatorët e rrjetit të telefonisë celulare (të tilla si M-Pesa në Kenia).

Sfida e normave të larta të interesit

Një pyetje e rëndësishme është nëse kostoja e lartë e kreditimit në mikrokredi përligjet apo mund

të ndikojë negativisht kërkesën. De Mel, McKenzie, dhe Woodruff (2008) dhe McKenzie dhe

Woodruff (2008) vlerësojnë kthimet e kapitalit nga investimi në mikrondërmarrjet e industrisë

së lehtë dhe në tregti në Sri Lanka dhe Meksikë. Sipërmarrësve u janë dhënë mjete monetare

ose paisje në mënyrë rastësore, si rezultat i një llotarie dhe këto të dhëna janë përdorur për të

llogaritur kthimin e kredive. Autorët kanë llogaritur kthime në masën e 5 deri në 7 për qind, në

muaj, në Sri Lanka dhe 20 për qind ose më shumë në Meksikë. Edhe pse këto kthime mund të

duken të larta, ose tepër të larta ato bazohen në grante e jo në kredi dhe në periudha afatshkurtëra

gjë e cila nuk mund të jetë e aplikueshme për periudha afatgjata. Megjithatë, këto vlerësime

sugjerojnë se disa ndërrmarrje të vogla janë me të vërtetë në gjendje të paguajnë interesin e lartë

të vendosur nga institucionet mikrofinancare.

Ka disa studime për përcaktimin e elasticitetit të kërkesës së normës së interesit. Duke përdorur

të dhëna të një IMF-je në Bangladesh, Dehejia, Montgomery, dhe Morduch (2012) gjejnë një

zvogëlim të konsiderueshëm të kërkesës për kredi afatshkurtër pas një ngritjeje në normat e

interesit nga 2 deri në 3 për qind në muaj. Kurse, Karlan dhe Zinman (2008), në një mjedis

eksperimental në Afrikën e Jugut, panë një efekt shumë më të vogël. Ata masin ndjeshmërinë

- 37 -


e klientëve ndaj normave të interesit në mënyrë të rastësishme. Huamarrësit rezultuan të jetë

më pak të ndjeshëm ndaj ndryshimeve në normat e interesit, ky rezultat mund të jetë dhe për

shkak i opsioneve të kufizuara të kreditimit. Megjithatë, huamarrësit kanë qenë më të ndjeshme

për afatet e maturimit: pë një afat maturimi më të lartë (pra me këste më të ulëta) ka një rritje

të kërkesë për kredi.

Karlan dhe Zinman (2013) gjejnë dëshmi të forta për elasticitetin e kërkesës për kredi afatgjatë.

Ata punojnë me Bankën Compartamos në Meksikë dhe e përshtasin normën e interesit në nivelin

e vendit ku ofrohet kredia, duke e ulur atë në mënyrë të përhershme me 20 ose 10 pikë përqindje.

Gjatë një horizonti 2,5 vjeçarë, ata konkludojnë se norma e ulët e interesit tërheq huamarrësit e

rinj dhe kërkesa bëhet mjaft elastike në lidhje me shumën e marrë hua. Ata gjithashtu nuk gjejn

ndonjë ndryshim në normat e moskthimit të kredisë edhe pse shpenzimet u rritën, kështu që në

përgjithësi nuk ka pasur efekt të rëndësishëm nga ky reduktim i normës së interesit mbi fitimet e

bankës. Është e vështirë të pajtohen gjetjet e këtyre studimeve të ndryshme sepse ato i referohen

institucioneve të ndryshme, mjediseve të ndryshme dhe niveleve të ndryshme të normave të

interesit. Kjo është sigurisht një zonë ende e hapur për studime të mëtejshëm.

b. Përqasja ndaj të varfërve

Përqasja e shërbimeve financiare për të varfërit është misioni social i IMF-ve. Bankat synojnë

klientët që kanë kolateral. Të varfërit nuk kanë një të tillë, kështu që ata injorohen nga sektori

formal bankar. Këto banka kanë tendencë të gjenden në qendrat urbane ndërkohë që shumica

e të varfërve në vendet në zhvillim jetojnë në zonat rurale, ku shërbimet financiare mungojnë.

Prandaj, në qoftë se IMF-të e mbushin këtë boshllëk do të kenë mundësi të arrijnë të varfërit që

jetojnë në zonat rurale.

Megjithatë, sipas shumë studimeve, mikrofinanca ka arritur vetëm një pjesë të vogël të kërkesës

së vlerësuar për shërbime financiare ndaj të varfërve.

IMF-të nuk kanë thellësinë e përqasjes (kryesisht i shërbejnë të varfërve por jo shumë të

varfërve) që është e nevojshme për të përmbushur kërkesat e të varfërve ruralë. Shërbimi ndaj të

varfërve rural në botën në zhvillim përfshin një angazhim më të madh financiar, pasi projektet

mikrofinanciare rurale janë të shtrenjta për tu drejtuar. Shtetet që kanë kosto transaksioni të

larta, vëllime të vogla dhe kosto të larta të zgjerimit të aktivitetit, bëjnë jo fitimprurëse veprimin

- 38 -


e IMF-ve në shërbim të të varfërve që jetojnë në zonat rurale. Është për këtë arsye që bankat

tregtare janë të pozicionuar në zonat me dendësi të madhe popullsie.

Një tjetër kritikë e zakonshme në procedurat e tanishme të operimit të IMF-ve, është përzgjedhja

e grupit të cilit i drejtohen dhe çuarja e tyre drejt vetëqëndrueshmërisë financiare, në këtë mënyrë

ata diskriminojnë shumë të varfërit duke iu drejtuar të varfërve të moderuar. Simanowitz (2009)

nxjerr në pah disa faktorë që cojnë në diskriminimin e më të varfërve, gjë e cila çon në uljen

e ndikimit që ka mikrofinanca tek më të varfërit; vetë-përjashtim, përjashtimi nga anëtarët e

tjerë, përjashtimi nga stafi IMF-ve dhe përjashtimi nga kushtet e kërkuara për të pasur akses te

shërbimet e mikrofinancës.

Markowski dhe Rogaly argumentojnë se IMF-të në hartimin e politikave të tyre janë duke

dështuar për të përmbushur nevojat e të varfërve dhe shumë të varfër, të cilët kanë një kërkesë

për shërbime mikrofinanciare, veçanërisht për kursimet.

Organizata të tilla si Brac9 me programet e tyre si: gjenerimi i të ardhurave për zhvillimin e

grupeve më të varfër dhe sfidimin e kufijve të varfërisë kanë treguar se më të varfërit mund

të jenë në fokus në mënyrë të qëndrueshme. Johnson dhe Rogaly theksojnë se disa tipare të

skemave të kursim kredive janë në gjendje të përmbushin nevojat e shumë të varfërve. Në lidhje

me arritjen e atyre që jetojnë në varfëri ekstreme, Littlefield, Murduch dhe Hashemi i referohen

një studimi prej 62 IMF-ve që kanë arritur mjaftueshmëri të plotë financiare dhe 18 IMF-ve

që kanë pasur në vëmendje ata që përkufizohen si “klientët më të varfër”. Ky studim ka arritur

në përfundimin se kur menaxhohen siç duhet, programet që kanë në vëmendje individ shumë

të varfër mund të bëhen financiarisht të qëndrueshme. Barra bie pra mbi IMF-të e tjera të cilat

duhet të zhvillojnë produkte dhe shërbime që do të takohet me nevojat e shumë të varfërve, nëse

misioni social i mikrofinancës kërkohet të arrihet.

Prandaj, IMF-të duhet të përmirësojnë përqasjen dhe mënyrën e tyre të operimit. Ato duhet te

përcaktojnë produkte të përshtatshme të bazuara në nevojat e të varfrërve dhe duhet të sigurohen

që produkte të tilla shkojnë te këta individ me kosto efektive.

9 - Bangladesh Rural Advancement Committee.

- 39 -


2.3. Marrëdhëniet e qendrueshmërisë financiare me shërbimin ndaj të varfërve

Markowski thotë se IMF-të kanë një mision të dyfishtë: misionin social “për të ofruar shërbime

financiare për një numër të gjerë personash me të ardhura të ulëta për të përmirësuar mirëqënien e

tyre”, dhe misionin tregtar, “për të siguruar këto shërbime financiare në një mënyrë financiarisht

të qendrueshme”.

Ne kemi parë tashmë se IMF-të nuk përmbushin misionin social në masën e nevojshme

për të përmbushur kërkesat e të varfërve për shërbimet financiare. Simanowitz me Walter

argumentojnë se mikrofinanca është një kompromis i misionit social me atë tregtar. Meqenëse

theksi vihet, kryesisht në performancën e institucioneve financiare, mundësia për maksimizimin

e ndikimit mbi nivelin e varfërisë dhe përqasja në terren janë kompromentuar. Ata bëjnë thirrje

për balancimin e objektivave social me ato financiarë/tregtarë, meqenëse fokusimi aktual

në objektivat financiarë nënkupton më pak shërbime për ata që kanë më shumë nevojë për

shërbimet mikrofinanciare. Për të bërë këtë ata argumentojnë se “tani është koha për të përtëritur

dhe zhvilluar shërbime që kanë standarde financiare të larta të performancës por duke vendosur

standarde të reja në impaktin e varfërisë.

Markowski thekson se vetëm rreth 5% e IMF-ve në mbarë botën janë të qendrueshme

financiarisht, ndërsa FMN-ja e çon këtë shifër në vetëm 1%. Kështu që kjo është një çështje e

madhe për sektorin mikrofinanciar. Për të arritur qendrueshmëri financiare, një IMF duhet të

mbulojë koston e fondeve, shpenzimet operative, vlerën e kredive të humbura dhe koston e

inflacionit me të ardhurat që merr nga komisionet dhe interesi.

Sipas FMN-së, IMF-të me qendrueshmëri financiare kanë prirjen të jenë më të mëdha dhe më

efikase. Ato kanë edhe prirjen që të mos shenjestrojnë klientët shumë të varfër por më shumë

ata që cilësohen “të varfër” sepse kështu mund të rrisin kredinë dhe efikasitetin. Kjo është pika

ku duhet të bëhet kompromisi. Për të arritur qendrueshmërinë por edhe shenjestrimin e atyre

që kanë më shumë nevojë, duhet që programet mikrofinanciare të menaxhohen në mënyrë sa

më rigoroze dhe profesionale, të hiqen subvencionet dhe procedurat e kontrollit për dhënien e

kredive. Nuk ka dyshim se qendrueshmëria është shumë e rëndësishme edhe nga perspektiva e

klientit sepse është vendimtare në qasjen për kredi. Nëse klientët do të mendonin se IMF-ja nuk

do të mbijetojë ata do të frenonin nxitjen për kthimin e kredive.

Madhësia e përshtatshme e kredive për klientët në përputhje me nevojat e tyre, norma realiste

interesi, kursime si një parakusht, rregullsia, periudhat e shkurtra të shlyerjes së kredisë dhe

- 40 -


ekonomitë e shkallës mund të kontribuojnë në qëndrueshmëri. Nëse fokusohen në këto masa

për të arritur qendrueshmërinë dhe nëse shenjestrohen nevojat e më të varfërve, të dy objektivat

socialë dhe financiarë mund të arrihen. Kjo është e vështirë por jo a pamundur për të gjithë

IMF-të.

2.3.1 Mikrofinanca dhe roli i saj në zhvillimin e vendit

Studjues të ndryshëm kanë provuar se mikrofinanca luan rol kyç në zhvillimin e një vendi në

këto drejtime:

ØNdihmon familjet shumë të varfëra të përmbushin nevojat e tyre themelore;

ØPërmirëson mirëqenien ekonomike familjare;

ØNdihmon në fuqizimin e rolit të gruas në ekonominë e vendit duke nxitur barazinë

gjinore.

Otero (1999) ilustron mënyrat e ndryshme në të cilat “mikrofinanca, në thelbin e vet, ka luftën

ndaj varfërisë “. Ajo deklaron se mikrofinanca krijon qasje në kapitalin prodhues për të varfërit,

i cili bashkë me kapitalin njerëzor (edukimin, trainimin) dhe kapitalin shoqëror (organizatat

lokale) mundëson daljen nga varfëria. Duke ofruar kapital material për një person të varfër,

nxitet ndjenja e dinjitetit dhe ndihmohet fuqizimi i nismave personale për pjesëmarrje në

ekonominë dhe shoqërinë e një vendi (Otero, 1999). Sipas tij, qëllimi i mikrofinancës, nuk është

vetëm sigurimi i kapitalit për të varfërit për të luftuar varfërinë individuale por ajo ndikon edhe

në nivel institucional. Ajo kërkon krijimin e institucioneve që ofrojnë shërbime financiare për

të varfërit e injoruar vazhdimisht nga sektori bankar.

Littlefield dhe Rosenberg (2004) theksojnë se të varfërit, përgjithësisht, përjashtohen nga sektori

i shërbimeve financiare të ekonomisë dhe IMF-të kanë lindur për t’a adresuar këtë dështim të

tregut. Duke trajtuar këtë boshllëk në treg në një mënyrë financiarisht të qëndrueshme, një IMF

mund të bëhet pjesë e sistem formal financiar të një vendi (Otero, 1999).

Megjithatë, jo të gjithë studiuesit janë entuziast për rolin e mikrofinancës. Është e rëndësishme

të kuptohet se mikrofinanca nuk është “shkopi magjik” për luftën kundër varfërisë. Prandaj

Hulme dhe Mosley (1996), pohojnë se “skemat më bashkëkohore të mikrofinancës janë më pak

- 41 -


efektive seç mund të ishin”. Ata thonë se mikrofinanca nuk është një ilaç për zbutjen e varfërisë

dhe se në disa raste të keqmenaxhimit mikrofinanciar njerëzit janë bërë edhe më të varfër. Në

këtë kuadër, Rogaly, nënvizon mosarritjet kryesore të IMF-ve në pesë drejtime:

Øpër të luftuar varfërinë, ato nxisin qasjen ndaj një sektori të vetëm për dhënien e kredive;

Ømikrokredia është e parëndësishme për njerëzit shumë të varfër;

Øpërdorin një nocion të thjeshtëzuar për të përkufizuar varfërinë;

Økanë një theksim të tepruar në ekonomitë e shkallës;

Øndryshimi i ndodhur është i pamjaftueshëm.

Wright (2000) thekson se shumica e skepticizmit mbi IMF-të rrjedh nga argumenti se projektet

mikrofinanciare “nuk arrijnë te të varfërit”. Në përgjithësi ato kanë efekt të kufizuar mbi të

ardhurat dhe bëjnë që varësia e grave nga burrat të jetë e fortë dhe, më e rëndësishmja, nuk

arrijnë të ofrojnë shërbime shtesë, dëshpërimisht të nevojshme nga më të varfëri”. Përveç kësaj,

Wright thotë se shumë studime tregojnë se jo vetëm mikrofinanca është e pamjaftueshme në

zhvillim por ajo devijon fonde nga “ndërhyrjet më të ngutshme apo të rëndësishme” të tilla si

shëndetësia dhe arsimi për të varfërit. Siç argumentohet nga Navajas (2000), ekziston rreziku që

mikrofinanca mund të tërheq fonde nga projekte të tjera, që mund të ndihmojnë të varfërit më

shumë. Këta studiues thonë se qeveritë dhe donatorët duhet të dinë nëse përfitimi i të varfërve

nga mikrofinanca është më i madh se sa përfitimi që do të kishin nga kujdesi shëndetësor apo

nga ndihma ushqimore.

Varfëria është një çështje komplekse dhe është e vështirë për ta përcaktuar aq më shumë që ka

përcaktime të ndryshme për të10.

a. Ndikimi i mikrofinancës në zbutjen e varfërisë.

Vlerësimi i ndikimit të ndërhyrjeve të mikrofinancës janë të nevojshme jo vetëm për tu treguar

donatorëve se ndërhyrjet kanë pasur një ndikim pozitiv, por edhe për t’i lejuar IMF-të të mësojnë

si mund të përmirësojnë shërbimet e tyre dhe ndikimin e projekteve të tyre (Simanowitz, 2001).

10 - Për shembull, për Bankën Botërore (Tetor 2015), varfëria ka të bëjë me të ardhurat dhe matjet e varfërisë bazohen në përqindjen e njerëzve që jetojnë nën një shume të caktuar parash (shumë të varfër ata që jetojnë me më pak se 1.90 $ në ditë dhe, të varfër ata që jetojnë me më pak se 5 $ në ditë.

- 42 -


Varfëria është më shumë se vetëm mungesa e të ardhurave. Wright (1999) thekson se fokusimi

vetëm në rritjen e të ardhurave si masë e ndikimit të mikrofinancës në varfëri është i mangët.

Ai thotë se ka një dallim të madh midis rritjes së të ardhurave dhe zbutjes së varfërisë (1999).

Ai argumenton se duke rritur të ardhurat e të varfërve, IMF-të nuk ulin domosdoshmërisht

varfërinë. Kjo varet nga ajo se cfarë bëjnë të varfërit me këto para! Shpesh herë ato shpenzohen

në mënyrë jo efektive, kështu që duke u fokusuar vetëm në rritjen e të ardhurave nuk është

e mjaftueshme. Fokusi duhet të jetë te ndihma që duhet t’u jepet të varfërve për të “mbajtur

një nivel të caktuar të mirëqenies” (Wright, 1999), duke u ofruar atyre një shumëllojshmëri

shërbimesh financiare të përshtatura për nevojat e tyre, në mënyrë që pasuria dhe të ardhurat e

tyre të përmirësohen.

Shpesh është pohuar se IMF-të nuk po i drejtohen të varfërve në shoqëri. Por, pavarësisht

skepticizmit të ndikimit të mikrofinancës në nivelin e varfërisë disa studime kanë treguar se

mikrofinanca ka qenë e suksesshme në shumë raste. Sipas Littlefield, Murdoch dhe Hashemi

(2003,), mikrofinanca ka rritur të ardhurat, aktivet dhe ka ulur vulnerabilitetin e klientëve të

saj. Ata i referohen projekteve në Indi, Indonezi, Zimbabve, Bangladesh dhe Ugandë të cilët

dëshmojnë ndikime shumë pozitive në uljen e varfërisë. Një raport mbi një projekt në Indi tregoi

se tre të katërtat e klientëve kishin “përmirësime të konsiderueshme në mirëqenien ekonomike

dhe se gjysma e klientëve të tyre dolën nga varfëria”.

Dichter (1999) thekson se mikrofinanca është një mjet për zvogëlimin e varfërisë dhe argumenton

se, edhe pse të dhënat e IMF-ve në mikrofinancë janë përgjithësisht nën nivelin e pritur, disa

ndikime pozitive do të ndodhin. Nga studimi i një numri të IMF-ve ai pohon se rezultatet

tregojnë se konsumi ka pasur efekte pozitive gjithashtu shenjat e rishpërndarjes së pasurisë dhe

ndikimit brenda familjes janë efektet më të zakonshme të programeve të IMF-ve.

Hulme dhe Mosley (1996) në një studim gjithëpërfshirës mbi përdorimin e mikrofinancës për

të luftuar varfërinë, argumentojnë se programet e mirëprojektuara mund të përmirësojnë të

ardhurat e të varfërve dhe mund ti nxjerrin nga varfëria. Ata thonë se “ka prova të qarta se

ndikimi i një kredie në të ardhurat e një huamarrësi lidhet ngushtë me nivelin e të ardhurave”,

ata me të ardhura më të larta kanë një gamë më të madhe mundësish për investime dhe kështu

skemat e kreditimit janë më të prirura të favorizojnë shtresën e “mesme dhe të sipërme të

të varfërve”. Por, ata tregojnë edhe se kur IMF-të kreditojnë familjet shumë të varfëra, këto

familje janë në gjendje të rrisnin të ardhurat dhe aktivet e tyre.

- 43 -


Megjithse mikrofinanca ka ende shumë potencial për tu përmirësuar, Mayoux (2001) thekson

se efektet kryesore mbi varfërinë kanë qenë:

vKa kontribuar në rritjen e të ardhurave të personave jo shumë të varfër duke përfshirë

gratë;

vKa zbutur efektet e paqëndrueshmërisë së të ardhurave dhe shpenzimeve duke bërë

të mundur që të varfërit të përballojnë më mirë goditjet nga situatat e paparashikuara

dhe emergjente.

b. Roli i mikrofinancës në sektorin bujqësor

Bujqësia është shtylla kurrizore e vendeve në zhvillim dhe ka potencial të madh në mbështetjen

e zhvillimit, rritjen ekonomike dhe zvogëlimin e varfërisë ( Zeller, 2003). Pavarësisht kontributit

kryesor që ka bujqësia në vendet në zhvillim, mbetet ende një sektor i pazhvilluar dhe njerëzit

që jetojnë në zonat rurale janë në përgjithësi të varfër. Për këtë arsye zhvillimi bujqësor kërkon

vëmendje për mbështetjen e mikro-ndërmarrjeve ( Zeller, 2003).

Sipas Raportit Monitorues Global (2005) veprimtaria bujqësore në vendet në zhvillim është nën

nivelin optimal. Të varfërit shpenzojnë rreth gjysmën e të ardhurave për të siguruar ose prodhuar

ushqimet bazë11. Shumë individë nuk kanë burime për të investuar në lëndë të para të shtrenjta,

të tilla si fara dhe plehra kimike me cilësi të lartë. Ata nuk kanë fonde për të ruajtur produktet e

tyre pas korrjes, në mënyrë që të marrin çmime më të larta në shitje. Në rastet kur fermerët kanë

nevojë për burime të rëndësishme për të financuar aktivitetet e tyre bujqësore, shumë shpesh

atyre u duhet tu kthehen burimeve informale të huadhënies, tregtarëve, apo familjes. Për ata që

vuajnë varfërinë e skajshme edhe burimet joformale janë të paarritshme. Si pasojë, fermerët

e varfër në vendet në zhvillim janë të detyruar të pranojnë rendimente të ulëta dhe çmime të

ulëta për shkak të mungesës së kredive formale. Gjendja është edhe më e rënduar nëse marrim

parasysh se ndryshimet e vogla në treg, një ndryshim i papritur i motit apo fatkeqësi natyrore,

ose mungesa e blerësve mund të ndikojnë rëndë te fermerët e vegjël12.

Për këto arsye, gjatë dhjetëvjeçarëve të fundit, financat bujqësore kanë qenë në qendër të shumë

programeve të zhvillimit rural në vendet në zhvillim. Miliarda dollarë, gjatë dekadave të fundit,

janë adresuar në këtë sektor.11 - Robert Christen dhe Douglass Pearce, “Managing Risks and Designing Products for Agricultural Microfinance” Artikulli Nr. 11, 2005.12 - Grupi Konsultativ të ndihmojmë të varfërit (CGAP), “mësimet e nxjerra në mikrofinancën bujqësore: Raste të Zgjedhura Studimore “ IFAD (2006).

- 44 -


Nagarajan dhe Meyer i referohen periudhës mes viteve 1960 dhe 1970 si “paradigma e vjetër

e financave rurale”. Sipas mendimit të tyre, kjo paradigmë fokusohet në ndërhyrjen qeverive

dhe agjensive donatore në tregjet rurale duke promovuar kuotat e kreditimit nga bankat, duke

ofruar kredi me norma të ulëta interesi për fermerët dhe duke u fokusuar në kreditimin e

një sektori të caktuar nga institucionet që kanë fokus zhvillimin rural. Qëllimi i qartë i këtyre

programeve ka qenë të adresojë çështjen e produktivitetit të ulët duke i ofruar të varfërve lëndë

të parë të lirë dhe kredi të subvencionuara në mënyrë që të kapërcejnë asimetritë e tregut që janë

rrënuese për tregjet bujqësore. Rasti më i mirë i dokumentuar ka qenë Revolucioni i Gjelbër

në Indi, i cili ka subvencionuar fara dhe plehra kimike për fermerët në mënyrë që të rrisin

produktivitetin e tyre.13

Financimi i projekteve bujqësore ka rënë në mënyrë dramatike që nga viti 1970 për shkak të

dështimeve të dukshme të paradigmës së vjetër të financave rurale. Dështimet e përsëritura i

bën donatorët gjithnjë e më skeptikë për ndikimet pozitive të këtyre programeve.

Me zvogëlimin e ndihmës nga vendet donatore dhe organizatave ndihmëse si Banka Botërore, të

varfërit rural u ekspozuan më shumë se kurrë ndaj rreziqeve të prodhimit bujqësor. Duke pasur

më pak opsione formale për financim, të varfërve rural i’u desh të kthehen në sektorët informalë

të tilla si huadhënësi, tregtarët, apo anëtarët e familjes për të financuar prodhimin bujqësor. Në

këtë pikë Robert Christen dhe Douglass Pearce sugjeruan zhvendosje e fondeve të dhëna nga

qeveria, drejt projekteve bujqësore të financiara nga organizata mikrofinanciare. Kjo paradigmë

e re është përdorur me sukses në industrinë e mikrofinancës gjatë tre dekadave të fundit për të

krijuar një treg të orientuar dhe një sistem financiar të aftë për të nxitur produktivitetin bujqësor

dhe uljen e varfërisë në zonat rurale.

Deri më sot, sukseset e IMF-ve priren të jenë rreth zonave urbane dhe gjysmë-urbane, dhe shumë

shumë rrallë për sektorët rurale të vendeve në zhvillim. Kjo mungesë e fokusit në zonat rurale

nuk është befasuese duke pasur parasysh rreziqet që lidhen me rreziqet rurale dhe financiare

në bujqësi. Në kushtet e financave rurale, dhënia e kredive të vogla në zonat me popullsi të

shpërndarë dhe infrastrukturë të dobët është humbje e kohës, e kushtueshme, dhe shpesh jo

fitimprurëse.

Calvin Miller përmbledh rreziqet që lidhen me kreditimin e bujqësisë në një artikull të paraqitur

në vitin 2004. Ai i përmbledh rreziqet në katër pengesa kryesore: dobësi, veprim, kapacitet dhe

13 - Anand, Geeta, “Green Revolution in India Wilts as Subsidies Backfire,”Wall Street Journal On-line, Shkurt 2010.

- 45 -


rreziqet politike dhe rregullatore.14 Përveç joefikasitetit të mikrofinancës në zonat rurale, sfidat

e financimit të bujqësisë përfshijnë:

ØSezonalitetin e kërkesës për likuiditete për shkak të kulturave bujqësore;

ØMbrojtjen kundër rreziqeve bashkëshoqërues të bujqësisë duke përfshirë fatkeqësitë

natyrore, rënien e përgjithshme të çmimeve të tregut, rendimentet e ulët dhe

ndryshimet e papritura të motit;

ØShmangien e rrezikut të shtimit të kredive me probleme në zonat që mbështeten në

një apo dy kultura;

ØPërshtatjen e modeleve ekzistuese të institucioneve mikrofinanciare për të

përmbushur nevojat e specializuara të financimi bujqësore;

ØArritja e fermerëve të vegjël të cilët mund të kenë mungesë kolaterali për të siguruar

një kredi bujqësore.

Kombinimet e këtyre sfidave kanë kufizuar aftësinë e IMF-ve për të arritur të varfërit që jetojnë

në zonat rurale. Megjithatë, ka shumë shembuj në zhvillimin e IMF-ve që kanë marrë mbi vete

rreziqet dhe kanë përshtatur modelet e tyre të kreditimit duke krijuar programe të suksesshme

të kreditimit bujqësor. Një studim i vitit 2006 nga Grupi Konsultativ për të Ndihmuar të Varfërit

(CGAP) dhe Fondi Ndërkombëtar për Zhvillimin Bujqësor (IFAD) analizon praktikat më të mira

të disa programeve të financimit bujqësore në vendet në zhvillim, duke përfshirë Confianza në

Peru, Fondacioni financiar Bai Tushum në Kirgistan, Caja Los Andes në Bolivi, Banka Barazia

në Kenia, dhe Lidhja Kooperative e SHBA-ve në Mozambik.

Nagarajan dhe Meyer, si dhe Christen dhe Pearce kryen një studim mbi IMF-të ekzistuese për

të përcaktuar një kornizë për kreditimin në zonat rurale. Me pak fjalë, autorët parashtrojnë se

mësimet kryesore në hartimin e një produkti të financave bujqësore janë:

üKërkesa për shërbimet financiare ekziston në zonat rurale, por produktet

mikrofinanciare duhet të përshtaten për të plotësuar nevojat e klientëve ruralë;

14 - Calvin Miller, “Twelve Key Challenges in Rural Finance,” (FAO 2004)

- 46 -


üFleksibiliteti është çelësi. Produktet për kreditimin e bujqësisë kërkojnë fleksibilitet

në disbursim dhe në ripagimin e kësteve duke pasur parasysh flukset e mjeteve

monetare ciklike dhe të mëdha si dhe investimet në artikuj si plehra dhe fara;

üDiversifikimi i portofolit të institucionit duke kombinuar kredi bujqësore me

produkte të tjera, të tilla si kreditë urbane, kredi për strehim, kursimet, sigurimet,

etj, është një faktor i rëndësishëm në reduktimin e rrezikut, ndërsa përmirëson

fitimet;

üPartneritet me institucionet ekzistuese mund të zvogëlojnë shpenzimet dhe të

zgjerojnë terrenin e veprimit. Kjo përfshin krijimin e aleancave me korporatat

për të lehtësuar kontratat bujqësore ose futjen e tregtarëve për të lehtësuar kreditë

bujqësore brenda një strukture ekzistuese në një zonë të caktuar;

üShfrytëzimi i teknologjisë mund të zvogëlojë kostot e larta të transaksionit.

Ndërkohë që shumë raporte ofrojnë shembuj të suksesshëm të IMF-ve që kreditojnë fermerët

në zonat rurale, duhet theksuar se këta shembuj janë përjashtim dhe jo normë. Për më tepër,

metodologjia e këtyre programeve e bën të vështirë zgjerimin e kredive për fermerët e vegjël.

Kjo do të thotë se ata që kanë më shumë nevojë për kredi shpesh mbeten jashtë këtyre skemave.

PRODEM në Bolivi, për shembull, kërkon kolateral me vlerë 1.5 herë më shumë se vlera e

kredisë individuale bujqësore. Ajo gjithashtu kufizon portofolin maksimal për kreditimin e

bujqësisë në 30 për qind. Confianza ka zbatuar udhëzime strikte të kreditimit, e cila i kërkon

një individi të ketë burime të shumta të të ardhurave në mënyrë që të klasifikohen për një

kredi bujqësore. Kjo do të thotë se familjet e varur nga një kulture janë përjashtuar në mënyrë

sistematike. Confianza, si PRODEM-a, tani kërkon kolateralin, si një mjet për të siguruar një

kredi. Për më tepër, ata kufizohen në klientët që kanë akses në një zyrë ose degë të institucionit

jo më larg se një orë e gjysëm. Me fjalë të tjera, në një përpjekje për të ruajtur rritjen e fitimeve

dhe qëndrueshmërinë, këto organizata në mënyrë efektive kanë reduktuar përqasjen ndaj uljes

së varfërisë.

Ka një shembull të fuqishëm të një IMF-je që ka eksperimentuar një metodologji të re për të

synuar të varfërit në zonat rurale. Basix në Indi mati boshllëkun në kreditimin e bujqësisë duke

u larguar nga modeli i bankave Grameen dhe Banka Rakyat Indonesia (BRI). Themeluesit e

këtij institucioni iu referuan modelit të promovuar nga Banka për Bujqësi dhe Kooperativave

Bujqësore (BAAC) i cili ishte më i përshtatshëm për një organizatë qëllimi i të cilit ishte të

- 47 -


fokusohej te të varfrit e zonave rurale në Indi. Basix krijoi një portofol mbresëlënës me mbi

50 për qind të të gjitha kredive që shkojnë në mbjelljen e kulturave të ndryshme, bagëti, dhe

aktivitete të tjera afatgjata bujqësore si ujitja dhe hapja e puseve vaditëse. Edhe pse shumica e

kredive të saj ishin lidhur ngushtë me bujqësinë, Basix kishte një normë shlyerjen prej 95 për

qind.15

Nga viti 1996 deri më 1999, Basix vendosi të provoni një model kreditimi të bazuar te agjenti.

Ata vendosën ta testojnë këtë produkt të ri, duke përdorur agjentët në Karnataka. Basix do të

japë kredi për agjentët në 21 për qind interes, dhe agjentët do japin kredi në të holla në jo më

shumë se 24 për qind në vit. Agjentët gjithashtu mund të merrnin një komision 2 për qind nga

fermerët të cilëve u kishin dhënë kredi.

Basix u ballafaqua me shumë sfida me këtë program të ri. Shumë nga agjentët filluan të

bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në dëm të klientit. Të tjerë vendosnin interesa shumë më të

lartë se sa interesat e rëna dakort fillimisht me IMF-në. Për shkak të një atmosferë të vështirë

ligjore, ishte pothuajse e pamundur për Basix ti çonte agjentët në gjykatë për të rimarrë fondet.

Përfundimisht, Basix i’u desh të ndërpresë programin.

Ka shumë mësime për të nxjerrë nga përvoja Basix. Së pari, ishte e vështirë për të monitoruar

se cilët ishin ata që merrnin kredi. Nuk ishte e mundur të identifikohej nëse një kredi shkonte

për fermerët e vegjël që kishin nevojë për financim, apo për fermerët më të mëdhenj që mund

të përballonin pagimin e interesave më të larta të vendosur nga agjentët. Së dyti, Basix zbuloi

se shpenzimet e monitorimit ishin shumë të larta. Së fundi, Basix nuk ishte përgatitur për

rreziqet kovariante, dhe pësoi norma të larta të moskthimit të kredive, si rezultat i trazirave të

paparashikuara të motit.

Meyer argumenton se këto studime bazohen në afatshkurtër gjë e cila krijon një boshllëk të

dukshëm në njohuritë kolektive të financave rurale.

15 - Vijay Mahajan dhe NV Ramana, “Agricultural Finance by Microfinance Institutions: Problems and the Way Forward,”(UNCTAD Gjenevë, 2004).

- 48 -

KREU III

METODOLOGJIA E PUNIMIT SHKENCOR DHE ANALIZA E KËRKESËS PËR KREDI E FERMERËVE

Ky kapitull fillon me ritrajtimin e kontekstit dhe fokusit të studimit. Më pas vazhdon me

krahasimin e metodave sasiore dhe cilësore duke prezantuar qasjen kërkimore dhe praktiken

e përdorur për të arritur objektivat e këtij punimi. Më tej vazhdon me argumentimin dhe

justifikimin e metodës së përzgjedhur gjatë realizimit të intervistave dhe zbatimit të modelit

logit dhe Tobit për përpunimin e të dhënave. Në këtë kapitull paraqiten në mënyrë të hollësishme

hapat e ndjekura në zbatimin e modeleve të sipërpërmendur.

3.1 Kërkesa për financim e prodhuesve bujqësorë

Ky seksion përshkruan ekonominë bujqësore në Shqipëri dhe zhvillimin e saj të kohëve të

fundit. Nënseksionet japin një vlerësim në thellësi të karakteristikave social ekonomike dhe të

nevojave financiare të prodhuesve bujqësorë.

3.1.1. Ekonomia rurale në Shqipëri dhe zhvillimet e fundit

Bujqësia vazhdon të mos e “braktisë” kontributin e saj ndaj PBB. Shqipëria mbetet vendi me

peshën më të lartë të bujqësisë në raport me PBB-në (20%) në Europë dhe gati sa dyfishi i

rajonit. Një nga arsyet eshtë dhe fakti se ne nuk kemi zhvilluar industri të tjera, por ka edhe disa

faktorë që nuk e justifikojnë rëndësinë e saj. Vendi vijon të jetë një importues neto i prodhimeve

bujqësore. Në Maqedoni, bujqësia zë 10.2% të peshës në totalin e PBB-së; në Malin e Zi zë

vetëm 10% të PBB-së; në Bosnjë, vetëm 7.8% të PBB-së; në Serbi zë 9.7%; në Ukrainë 11.8%

dhe në Rusi vetëm 4%. Në vendet e zhvilluara të BE-së, bujqësia zë rreth 2% të PBB-së.

- 49 -


Teksa sektori ka pozitë dominuese në ekonominë shqiptare, vendi vijon të importojë produkte

ushqimore 4.7 herë më shumë se sa eksporton. Kjo ecuri tregon se vendi ndodhet në inercinë e

trashëgimisë së para viteve ‘90, pa mundur të modernizojë dhe të përshtasë sektorin me nevojat

e reja të ekonomisë së tregut. Përkundrazi, masat e marra në vitet 1991 me “masakrën” në

copëzimin e tokës për frymë, financimet me pikatore dhe politikat fragmentare të zhvillimit

e kanë çorientuar zhvillimin e qëndrueshëm afatgjatë të sektorit. Bujqësia vijon të dominojë

ekonominë shqiptare për nga numri i të punësuarve me 39.7% të totalit të të punësuarve. Sektori

është përfshirë në një sërë vështirësish ciklike, pa mundur të orientohet drejt zinxhirit të vlerave.

Pas shkëlqimit në dukje të rritjes së eksporteve me 25% më 2015-n, totali i prodhimit bujqësor

ka pësuar rënie me 0.93% në 2015-ën, sipas të dhënave të INSTAT.

Me privatizimin e tokës në vitin 1991, modeli dominues i biznesit në prodhimin bujqësor

shqiptar është ferma familjare bujqësore. Ka një numër të vogël kooperativash bujqësore por

rëndësia e tyre është pothuajse e papërfillshme. Ndër faktorët kryesorë që ndikojnë në zhvillimin

e fermave familjare janë: a) përmasat e vogëla të parcelave individuale të tokës në dispozicion,

dhe b) shkalla e lartë e fragmentimit të fermave.

Tabela 3.1.1: Fermat shtëpiake në Shqipëri

Emërtimi 2012 2013 2014

Numri i fermave 350.916 351,605 352.315

Madhësia mesatare e fermave (ha) 1.17 1.17 1.6

Burimi:Instat

Bujqësia nuk reflekton strategjitë për ngritjen e kooperativave dhe të fermave të mëdha, por vazhdon prodhimin në nivele të ulëta në sipërfaqe të vogla. Në vitin 2014, sipas statistikave bujqësore dhe blegtorale, vihet re shtimi i numrit të fermave me 0,4% kundrejt një viti më parë, e shoqëruar kjo me rënien e madhësisë mesatare të fermës me 0,6%. Kështu, numri i fermave në vitin 2012 ishte 350 916, ndërsa në vitin 2014 u rrit në 352 315. Ky shtim i numrit të fermave mund të vijë dhe si pasojë e formalizimit të tyre. Por, kjo u shoqërua me copëzimin e sipërfaqes bujqësore. Madhësia mesatare e fermës në vitin 2014 ishte 1,16 ha, nga 1,17 ha që ishte në vitin

2012.

Sipas statistikave të INSTAT, gati 82% e fermave familjare përdorin makineri bujqësore për

punimin e tokës. Pjesa e mbetur prej 18% përdorin kafshët ose punën e krahut16. Në aspektin

16 - INSTAT: Menyra e punimit te tokës 2011 - 2012

- 50 -


e strukturës së shpenzimeve 93% e fermave familjare përdorin plehra kimike. Ky është blloku

më i lartë i kostove individuale të përdorura në ciklin e prodhimit. Shpenzimet e tjera përfshijnë

blerjen e farërave, ujitjes, marrja me qira e makinerive etj. Produktet kryesore bujqësore janë

drithërat (kryesisht gruri), perimet, patatet dhe fasulet. Ndërsa drithërat kultivohen për konsum

vetjak, perimet, patatet dhe frutat janë kryesisht të destinuara për tregun.

Në përgjithësi shumica e fermave në Shqipëri ende vuajnë efikasitetin e ulët të aktiviteteve të

tyre dhe “shkëputje” nga industria agropërpunuese. Në mënyrë tipike, fermerët në Shqipëri

janë në të njëjtën kohë prodhues, transportues mallrash, dhe shitësit e produkteve të tyre. Në

shumicën e rasteve duke i penguar ata nga përqendrimi i aktiviteteve reale në bujqësi. Koha

dhe përpjekjet e përdorur për të sjellë produktet në treg dhe shitjen e tyre përmbajnë kostot

oportune. Mungesa e ndarjes mes prodhimit dhe shitjes, kontribuon në një konkurrencë më të

ulët të fermave në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Për më tepër, fermerët shqiptarë vuajnë

nga rritja e konkurrencës nga shtetet fqinje si rezultat i Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë. Ndërsa

qasja e tregut të BE-së i është dhënë që nga nënshkrimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit

në vitin 2006, shumica e fermerëve nuk janë të aftë për të eksportuar në BE për shkak të

standardeve të rrepta të sigurisë ushqimore të aplikuara në BE.

Për të mbështetur sektorin e bujqësisë dhe të vendosur stimuj për investime, ka pasur disa

skema të subvencionuara nga qeveritë shqiptare. Skema e zbatuar në vitin 2007 nxiste mbjelljen

e pemëve frutore, ullinj dhe rrush. Granti i vënë në dispozicion në vitin 2008, u rrit në vlerë

(për 10 milionë dollarë) dhe ofronte mbështetje për sektorin e blegtorisë (në formën e pagesës

fikse për kokë të rracës së pastër së lopëve), prodhimit organik, ujitjes në pemëtari. Kriteret për

shpërndarjen e subvencioneve, ishin sektori dhe madhësinë e fermës, megjithëse këto kritere

shpesh janë përfolur për transparencën dhe subjektivizmave në favorizimit e vendimarrjeve.

Këtë vit ministria e Bujqësisë ka bërë ndryshime të thella në skemat e mbeshtetjes për femerët,

ku më shumë hapësirë i është dhënë skemës “Mbështetje 50% të investimit”, e cila ka si fokus

kryesor, ngritjen e pikave të grumbullimit të produkteve bujqësore dhe blegtorale; të përpunimit

të tyre si dhe të fermave të mëdha. Skemat mbështetëse synojnë formalizimin e bujqësisë

shqiptare, punësim, eksporte dhe rritje ekonomike. Ato mbështesin dorëzimin e prodhimit

bujqësor në pikat e grumbullimit, infrastrukturë për grumbullim, ruajtje, përpunim dhe tregtim të

produkteve; investime për inovacion e teknologji bujqësore, sigurimin e standardeve dhe cilësisë

së produkteve; mbështetje për bagëtitë e imta, bazuar në traditën dhe avantazhet konkurruese

të vendit tonë. Paratë jepen në formë grantesh pasi fermeri ka përfunduar investimin. Vetëm

- 51 -


nga fondet e Ministrisë së Bujqësisë janë në dispozicion 20 skema kombëtare, formularët dhe

dokumentet për secilën prej tyre janë të publikuara në faqen zyrtare të Agjencisë së Pagesave.

Ndërkohë që femerët mund të aplikojnë për të përfituar edhe nga fondet e Bashkimit Europian

nëpërmjet projektit IPARD.

Nisma e fundit e Ministrisë Bujqësisë, që fermeri të subvencionohet për prodhim të dorëzuar,

duke përcaktuar një limit prodhimi, synon t’i orientojë ata në krijimin e njësive të përbashkëta,

në grupime shoqërie, fisi ose parcelash të afërta, për të rritur kuotat e prodhimit, në të kundërt

numri i atyre që do të përfitojnë nga subvencionimi do jetë shumë i vogël.

Ata që kanë pak tokë, janë të përjashtuar nga kriteret e vendosura. Kështu, në mënyrë të heshtur

ka nisur zhdukja e fermave të vogla apo njësive bujqësore që janë në kushtet e mbijetesës.

Autoritetet janë shprehur në favor të krijimit të kooperativave dhe fermave të mëdha, por pa

e sqaruar me saktësi si do të ndodhë përqendrimi. Në vendimin e qeverisë të janarit 2015, për

procedurat e dhënies së subvencioneve dhe masës së përftimit, kriteri kryesor është sipërfaqja

e tokës së mbjellë. Pra, fiton fonde ferma që ka më shumë tokë. Sipas vendimit, fermeri duhet

të ketë jo më pak se 0.5 hektarë tokë të mbjellë që të bëhet përfitues. Ndërsa, në udhëzimin e

nxjerrë në mars 2015, sipërfaqja minimale ulet në dy dynymë.

Sipas udhëzimit të marsit 2015, kriteri kryesor që merr 60 pikë në vlerësimin e aplikimeve,

është sipërfaqja e tokës së mbjellë. Ndërsa 20 pikë i merr teknologjia e kultivimit. Kultivarët

autoktonë i japin fermerit 5 pikë, ndërsa statusi i aplikantit ka 10 pikë. Nëse aplikanti është

individ merr 7 pikë, por nëse është person juridik apo fizik përfiton 10 pikët. Për gjininë e

aplikantit jepet 1 pikë, ku përfitojnë femrat. Ndërsa mosha e aplikantit ka 4 pikë, ku moshat e

reja janë më të favorizuara.

Një subvencion tjetër është mbështetja për dorëzimin e prodhimit të frutave dhe perimeve në

pikat e grumbullimit ose përpunimit, në masën 15% të vlerës së mallit të shitur, të vërtetuar me

faturë tatimore. Sasia e dorëzimit është: për jo më pak se 30 kv dhe jo më shumë se 300 kv për

frutat; për jo më pak se 50 kv dhe jo më shumë se 400 kv për perimet. Për fermerët që merren

me blegtori, jepet mbështetje në vlerën 10 lekë/litër qumësht, për fermat që dorëzojnë jo më pak

se 1500 litra qumësht në muaj. Në këtë pikë duhet sqaruar se, janë të pakta familjet fermere që

kanë kaq shumë prodhim

Për të qenë pjesë e këtyre ndihmave duhet të kesh kryer edhe detyrime të tjera, si pagimi i taksës

së tokës për vitin 2015, pagimi i faturave të energjisë, mbi të gjitha të jetë i pajisur me NIPT.

- 52 -


3.2 Problemet e hasura nga fermerët gjatë aplikimit për kredi

Sektori bujqësor është një sektor me problematika dhe sfida të shumta, dhe jo të gjithë fermerët

mund të aplikojnë për kredi për shkak të një sërë kushtesh, kërkesash për tu plotësuar.

Së pari, është sektori me riskun më të lartë krahasuar me sektorët e tjerë, mungesa e

infrastrukturës, faktorët natyrorë, ndaj të cilëve prodhimi bujqësor është shumë i ndjeshëm

(përmbytjet, ngricat, shirate etj), ky lloj risku është shumë vështirë të matet dhe të vlerësohet

plotësisht nga një institucion financiar. Ky risk është i shoqëruar dhe nga mungesa e skemave të

sigurimit për agrobizneset ndaj këtyre ndjeshmërive natyrore. Nëse do të ishte prania e këtyre

skemave, kjo do të ishte një shenjë inkurajuese për sistemin bankar dhe do të tregohen më të

gatshme në lidhje me krijimin e sipërmarrjeve me sektorin e bujqësisë dhe agrobiznesit.

Së dyti, bizneset bujqësore në përgjithësi kanë mungesë të dokumentacionit financiar dhe

atij menaxherial, e cila për sektorin bankar përbën një risk të lartë. Bankat kërkojnë më shumë

qëndrueshmëri financiare, më shumë informacion financiar dhe informacion lidhur me ecurinë

e biznesit, si dhe planet e investimit ku do të përdoret ky investim.

Së treti, problem është pronësia mbi tokën. Agrobizesi shqiptar vepron në ngastra toke më

madhësi 1.2 hektarë (nën mesataren europiane), kjo madhësi e kufizuar sjell pamundësinë

e shrytëzimit të përparësive të ekonomisë së shkallës, që do të rriste prodhimin, apo dhe

zvogëlimin e kostove për njësi për biznesin. Vetëm ata të cilët kanë sipërfaqe të mëdha toke

mund të pëfitojnë kredi, ndërkohë që pjesa më e madhe e tyre kanë në pronësi toka të copëtuara

si rezultat i rënies së komunizmit dhe shkrirjes së kooperativave bujqësore. Si pasojë kostoja

e prodhimit është më e lartë. Për shkak të kostos së lartë të procesit të kreditimit, bankat janë

më pak të gatshme të nisin procedura me kosto të lartë për shuma të vogla. Problematikë tjetër

parë në këndvështrimin e institucioneve financiare, është mungesa e garancisë për shërbimin e

kërkuar, pasi pamundësia për të mbuluar kërkesat për garanci detyron bizneset të mos kryejnë

investime për zhvillimin e tyre. Edhe mungesa e kolateralit është një nga arsyet apo problemet

pse sot bankat nuk janë të interesuara të investojnë në biznesin fermer.

Së katërti, përqindja e vogël e fitimit është një tjetër problem në dhënien e kredive, pasi

çdo aktivitet bujqësor konsiderohet i riskuar për shlyerjen e saj. Prodhimi stinor është një prej

arsyeve të kësaj pasigurie.

- 53 -


Së pesti, veprimtaritë bujqësore konsiderohen nga bankat si afatshkurtra dhe pak të

qendrueshme, dhe si rrjedhojë kushtet e kredive janë jo të favorshme për masën e gjërë të

prodhuesve.

Pavarësisht problemeve të shumta në procesin e kreditimit të bujqësisë, ky sektor ka mundësi

të mëdha zhvillimi. Bizneset bujqësore duhet të optimizojnë proceset e prodhimit, përpunimit

dhe grumbullimit të lëndës së parë, duke investuar në teknologji eficienete, me konsum të ulët

të karburantit (energjisë elektrike) dhe rendiment të lartë. Në përputhje me ciklin e prodhimit,

agrobiznesi ka nevojë për kapital qarkullues, për të menaxhuar më mirë fluksin e punës dhe të

qarkullimit të parasë për biznesin. Rritja e investimeve në këtë sektor vjen nga rritja e kërkesës

në treg për produkte bujqësore, rritja e kërkesës për eksport të produkteve vendase.

Nisur nga rëndësia që ka sektori bujqësor në ekonominë e vendit dhe nevojës së tij për kreditim,

ka bërë të mundur që institucionet financiare të zgjerojnë aktivitetin e tyre të kreditimit duke

përfshirë në portofolin e huave edhe huatë e dhënë fermerit dhe agropërpunuesit. Qëllimi i

këtij studimi është të sigurojë një analize të detajuar të kërkesës dhe ofertës së kredisë dhe

shërbimeve financiare në zonat rurale të Shqipërisë. Analiza bazohet në një studim tregu në

thellësi të ofertës dhe kërkesës.

Megjithëse, nga llogaritë, sektori i bujqësisë kontribuon për rreth një të katërtën e PBB-së

dhe punëson pothuajse gjysmën e forcës së punës, shihet qartë se statistikat zyrtare nuk kanë

mundur të kapin dhe të raportojnë treguesit e shumicës së fermave shtëpiake.

Duke qenë pjesë e rëndësishme e ekonomisë gri në Shqipëri, këto subjekte veprojnë kryesisht

si subjekte biznesi të paregjistruar dhe realizojnë të ardhura kryesisht nga përdorimi i tokës.

Studimi tregon se ka nevoja thelbësore për zgjerimin e aktiviteteve të kreditimit rural për

të mbushur boshllëkun ekzistues. Shërbimi potencial i kërkesës shkon krahas zgjerimit të

mëtejshëm të rrjetit të institucioneve mikrofinanciare dhe kursimeve dhe kreditit në zonat rurale.

Duke menduar se zgjerimi kërkon investime në staf dhe logjistikë, përmbushja e kërkesës nuk

pritet të përmbushen as në vitet e ardhshme.

Për më tepër, parakushte të tjera për të kënaqur kërkesën përfshijnë aftësinë e institucioneve

për të tërhequr burime të reja rifinancimi ose të rritet niveli i kursimeve (aplikohet vetëm për

shoqëritë e kursim-kreditit)

- 54 -


3.3 Mbledhja e të dhënave dhe analiza.

Studimi kombinon dy mënyrat sasiore dhe cilësore, duke përfshirë pyetësorin e strukturuar mbi

tregues të ndryshëm drejtuar ndërmarjeve bujqësore të vogla rurale. Informacioni cilësor është

mbledhur përmes intervistave të grupit të fokusit për të kuptuar situatat që njerëzit përballen

dhe se si ata përdorin dhe kuptojnë mikrofinancën dhe a ka ky fokus grup mungesë financash.

Të dhënat sasiore të mostrës së ndërmarrjeve janë analizuar për të gjetur përqindjet, mesataret

dhe frekuencat e treguesve të ndryshëm.

Sondazhi i kërkesës u zhvillua gjatë periudhës janar-shkurt 2016, duke përdorur një pyetësor të

strukturuar me një mostër prej 248 ndërmarrjesh rurale të ndodhura në fshatrat e qarkut të Fierit.

Objektivi dhe metodologjia

Objektivi kryesor i këtij studimi është të vlerësojë kërkesën dhe nevojat financiare të prodhuesve

bujqësorë dhe t’i krahasojë me shërbimin e ofertës aktuale në treg, për të identifikuar një boshllëk

të mundshëm. Për të arritur këtë, studimi ka për qëllim:

üTë japë një pasqyrë të karakterit socio-ekonomik të prodhuesve bujqësorë si dhe

ndërmarjeve rurale;

ütë analizojë modelet aktuale dhe burimet e financimeve si dhe aksesin e shërbimeve

financiare të këtyre ndërmarrjeve;

ütë vlerësojë nevojat financiare të ndërmarrjeve rurale dhe potencialin e tyre për

shërbime financiare;

ütë vlerësojë nivelin e qasjes së institucioneve financiare në zonat rurale dhe produktet

që ato ofrojnë; dhe

ütë abstragojë mbi konkluzionet dhe implikimet për të forcuar ndërmjetësit financiare

dhe për të përmirësuar në të ardhmen ofertën e shërbimeve financiare.

Metodologjia

Për të mbuluar objektivat e synuara dhe për të fituar një informacion të përshtatshëm do të kryhet

një studimi i kërkesës, i përbërë nga një pyetësor si dhe një studim i ofertës të institucioneve

mikrofinanciare si dhe aktorë të tjerë në këtë sektor. Pastaj, kërkesa dhe oferta do të krahasohen

- 55 -


dhe do të llogaritet një hendek i mundshëm financimi. Si një hap përfundimtar, do të jepen

rekomandimet për të mbushur atë boshllëk në të ardhmen duke i adresuar sipas aktorëve të

ndryshëm.

Në anën e kërkesës është kryer një studim me një pyetësor të strukturuar me një kampion prej

248 ndërmarrje rurale të vendosura në dy rajone të ndryshme që i përkasin qarkut të Fierit.

Mostra e ndërmarrjeve është zgjedhur në mënyrë rastësisht pas mbëritjes në fshatin e

përzgjedhur për të përfaqësuar strukturën dhe modelin rajonal të ekonomisë. Kriteri i vetëm që

do të aplikohet është që të anketuarit duhet të jenë fermerë ruralë dhe nën moshën 50 vjeçare.

Zgjedhja e fshatrave është bërë për të përfshirë zonat bujqësorë më të rëndësishme dhe më të

lulëzuara të vendit.

Qarku i përzgjedhur llogarit më shumë se 15% të numrit të fermave në rang vendi me një

popullsisë rurale prej 183 mijë banorë ose më tepër së 16% të banorëve që jetojnë në zonat

rurale në rang vendi17, duke përfaqësuar një bazë të fortë statistikore. Nëse do të konsideronim

edhe faktin se qarku i përzgjedhur zë pjesën më të madhe në rang vendi, të mbjelljes së perimeve

në fusha dhe në sera, atëherë pesha specifike e zonës së zgjedhur rritet edhe më shumë.

Para zgjedhjes së mostrës, janë konsultuar statistikat zyrtare të publikuara nga INSTAT, Instituti

i Statistikave në Shqipëri.

Tabela 3.3.1: Numri i fermave 2013 - 2014

Nr Qarku Numri fermave

2013 2014

1 Berat 24,929 24,1762 Diber 25,717 25,6583 Durres 30,128 28,7704 Elbasan 31,636 31,3265 Fier 54,638 52,1696 Gjirokaster 23,110 18,9187 Korce 29,220 29,5008 Kukes 9,940 10,1089 Lezhe 23,005 25,585

10 Shkoder 38,202 38,81211 Tirane 32,930 34,45412 Vlore 28,151 32,839

Gjithsej 351,605 352,315

Burimi i informacionit: Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave

17 - Instat maj 2014” një klasifikim i ri Urban-Rural i popullsisë shqiptare.

- 56 -


Karakteristikat bujqësore dhe demografia e zonës së studimit

Ky seksion jep më shumë hollësi mbi demografinë dhe karakteristikën bujqësore të zonës së

studiuar, duke u përgatitur për rezultatet që pasojnë. Në kushtet e të ardhurave, familjet e vogla në

zonat rurale raportuan të ardhura mesatare mujore për frymë prej 10.000 lekësh. Karakteristikat

e prodhimit bujqësor në këtë zonë janë të përqëndruara në prodhimin e perimeve në sera dhe

në fushë të hapur.

Anketa

U intervistuan drejtpërsëdrejti 248 fermerë burra nën moshën pesëdhjetë vjeçare me metodën

shumëshkallëshe. Fermerët janë ndarë në dy grupe: ata që prodhimin e tyre e shesin vet në treg

pra në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe kategoria e dytë ata që prodhimin e tyre e çojnë në pikat e

grumbullimit për eksport.

Fshatrat ku janë kryer intervistimet janë ato të zonës së Lushnjes: Bubullimë, Qerret i Ri,

Kashbardh, Kosovë e vogël, ndërsa në zonën e Fierit: Kafaraj, Sheqishtë, Zharrëz, Frakull. U

përzgjodhën këto fshatra sepse kanë përqëndrim të madh të fermave bujqësore sera dhe kanë

një larmi prodhimesh bujqësore si p.sh domate, speca, sallator, luleshtrydhe etj. Në çdo zonë të

zgjedhur, individët u përzgjodhën për intervista në mënyrë rastësore.

Pyetësori është ndarë në tre seksione:1) Karakteristikat social-ekonomike të ndërmarrjeve

rurale; 2) Karakteristikat e borxhit (në rastet kur fermerët kanë marrë një kredi): qoftë pranë

institucioneve financiare qoftë në rastet kur i janë drejtuar burimeve informale të financimit;

3) karakteristikat e kërkesës së ardhshme për kredi. Pyetësori përmban pyetje me informacione

kyç gjithashtu janë përdorur edhe diskutimet me fokus grupe në mbledhjen e të dhënave.

3.4 Korniza teorike dhe analitike

Faktorët që ndikojnë në kërkesën për kredi mund të grupohen në dy kategori: 1). karakteristikat

individuale/shtëpiake dhe 2) kushtet e institucioneve financiare. Ndër karakteristikat individuale/

familjare mund të përmendim nivelin e të ardhurave, gjininë, moshën, arsimimin etj. Ndër

kushtet e institucioneve financiare të cilat mund të ndikojnë në vendimin një individi për të

kërkuar kredi janë norma e interesit, kushtet e tjera të kreditit, etj.

- 57 -


Për të analizuar dy grupimet e faktorëve që ndikojnë kërkesën janë kryer dy nivele analizash.

Analiza e parë është një analizë statistikore përshkruese ku nëpërmjet grafikëve dhe përpunime

të të dhënave jepet një pamje e plotë e të dhënave të grumbulluara. Analiza e dytë është kryer

për të vlerësuar përcaktuesit e kërkesës për kredi nga fermerët duke përdorur modelin Logit dhe

Tobit.

Vendimi për të kërkuar kredi bujqësore nga fermerët nuk mund të ndikohet vetëm nga faktorët

e përcaktuar në modelet e paraqitura, por edhe nga faktorë të cilët nuk mund të jenë kapur nga

hulumtuesi. Për shembull, një fermer mund të vendosë për të kërkuar kredi nga institucionet

financiare, sepse ai është i afërt i oficerit të kredisë të këtij institucioni.

Për të vlerësuar kërkesën për kredi, ne kemi aplikuar modelet Probit (Logit Multinomial dhe

Tobit). Prania e një institucioni financiar rural (që siguron kredi), në vetvete, nuk është e

mjaftueshme që të gjithë të kërkojnë kredi pranë këtij institucioni. Disa klientë, pas një ose

disa cikle krediti, nuk do t’i drejtohen përsëri këtyre institucioneve ndërsa disa të tjerë nuk i

drejtohen ende këtyre institucioneve si burim financimi. Dhënë disa atribute të një individi,

duke përdorur këto modele, ne jemi në gjendje të parashikojmë nëse ai do të kërkojë kredi

(gjithashtu mund të parashikojmë dhe sa do të jetë vlera e kredisë së kërkuar).

Modeli logit (Amemiya, 1981) siç u tha më herët është përdorur nga bankat rurale për të

shqyrtuar përcaktuesit e kërkesës për kredi nga fermerët. Studime të ndryshme kanë përdorur

teorinë e pragut të vendim-marrjes, të propozuar nga Hill dhe Kau (1973) dhe Pindyck dhe

Rubinfeld (1998) për të analizuar përcaktuesit e kërkesës për kredi nga fermerët.

Teoria thekson faktin se kur fermerët përballen me një vendim për të marrë, në këtë rast vendimi

për të marrë kredi nga bankat rurale, ka një prag të reagimit, i cili është i varur nga një grup

i caktuar faktorësh. Modeli saktëson se, në një vlerë të caktuar të stimulit nën pragun, nuk

vërehet asnjë reagim, ndërsa në vlerën kritike të pragut, vërehen reagime. Fenomene të tilla janë

modeluar në përgjithësi duke përdorur lidhjen:

Yi=βXi+µi (1)

Ku Yi është e barabartë me një (1) kur zgjedhja miratohet dhe zero (0) në rastet e tjera; kjo do

të thotë se:

Yi = 1 nëse Xi është më e madhe ose e barabartë me një vlerë kritike, X* dhe

Y = 0 nëse Xi është më i vogël se nje vlere kritike, X*

- 58 -


Duhet theksuar se X* përfaqëson efektet e kombinuara të variablave të pavarura (Xi) në nivelin

e pragut. Ekuacioni (1) paraqet një model binar zgjedhjeje që përfshin vlerësimin e probabilitetit

të miratimit të një teknologjie të caktuar, risie apo ndërhyrje (Y) si një funksion i variablave të

pavarur (X). Matematikisht, kjo është e shprehur si:

Prob(Yi=1)=F(β’Xi) (2)

Prob(Yi=0)=1-F(β’Xi) (3)

Ku Yi është përgjigjia e vërejtur për in vëzhgimet e variablit përgjigje,Y. Kjo do të thotë se

Yi = 1 për një vendimarrje pozitive (dmth fermerët të cilët vendosin për të kërkuar kredi nga

institucionet financiare) dhe Yi = 0 për një -vendimarrje negative (dmth fermerët të cilët kanë

vendosur mos të kërkojnë kredi nga institucionet financiare).

Xi është një grup i pavarur variablash të tilla si numri i punonjësve në fermë, madhësisë së

fermës, arsimit, normës së interesit, burimit fillestar të fondeve etj, që lidhen me individin in, të

cilat përcaktojnë probabilitetin e vendimit pozitiv (dmth vendimarrjes për kërkesën e kreditit),

(P). Funksioni, F mund të marrë formën e një funksioni normal, funksioni logjistik ose të një

funksioni probabilitar. Modeli logit përdor një funksion logjistik me shpërndarje kumulative të

vlerësimit, P, si më poshtë (Pindyck dhe Rubinfeld, 1998):

P(Y=1)= XB

XB

ee

′

′

+1 (4)

P(Y=0)=1- XBXB

XB

eee

′′

′

+=

+ 11

1 (5)

Sipas Greene (2008), modeli me probabilitet është një regresion i pritjes së kushtëzuar të Y, për

X të dhënë:

E(Y/X)=1 ( )[ ] ( )[ ] ( )XFXFXF βββ ′=′−+′ 10 (6)

Duke qenë se modeli është jolinear, parametrat nuk janë domosdoshmërisht efektet margjinale

të variablave të ndryshme të pavarura18. Efektet relative të secilit prej variablave të pavarura

mbi mundësinë e miratimit (dmth marrjen e vendimit për kërkesën e kredisë) të përftuara nga

ekuacioni diferencial (6) në lidhje me Xij që rezulton në ekuacionit (7) (Greene, 2008);

18 - Probabiliteti i secilës ngjarje llogaritet në kushtet kur variablat e tjerë do të ishin konstant.

- 59 -


( )( ) ( )[ ]ββββ

λ

λβ

XFXFXp

XB

X

ij

i ′−′=

+=

∂∂

′

′

11 2 (7)

Metoda e gjasave maksimale19 është përdorur për të vlerësuar parametrat.

Implikimi për zbatimin e modelit logit në këtë studim është se, fermeri do të vendosë për

të kërkuar kredi nga institucionet financiare në atë moment kohor kur kombinohen efektet e

faktorëve të caktuar që tejkalojnë rezistencën e natyrshme për të ndryshuar. Preferenca për

modelin e regresionit logjistik ndaj modelit konvencional të regresionit linear probabilitar,

në analizën e faktorëve përcaktues të kërkesës për kredi nga fermeret, bazohet në faktin se,

vlerësimet e parametrave në këtë model janë asimtotik të qendrueshëm dhe efikas. Proçedura

e përdorura të vlerësimit zgjidhin problemet e volatilitetit të pa qëndrueshëm të devijimeve

standarde20, gjithashtu zgjidh problemin e probabilitetit të kushtëzuar të marrjes së vendimit

për të kërkuar kredi mes zero (0) dhe një (1). Arsyeja kryesore për zgjedhjen e modeleve logit

probit për këtë punim është për shkak të lehtësisë së tyre dhe thjeshtësisë matematikore (Greene,

2008) dhe fakti që janë zbatuar në studime të ngjashme, psh. Akudugu21 (2012), Ayamga22,

(2006), etj.

3.5 Analiza statistikore e pyetësorit

3.5.1 Karakteristikat socio-ekonomike të ndërmarrjeve rurale të anketuara

Nga 300 fermerë që u pyetën 248 intervista u konsideruan të vlefshme. Të gjithë fermerët e

pyetur janë meshkuj edhe pse në një pjesë të intervistave kanë qenë të pranishëm edhe anëtarë

të tjerë të familjes.

Shumica e fermerëve (94.3.%) kanë 2 deri 5 të punësuar, vetëm 3.2% e të pyeturve deklaruan se

punojnë vetëm dhe 2.2% deklaruan se kanë më shumë se 5 të punësuar. Në pjesën më të madhe

të ndërmarrjeve rurale janë të punësuar anëtarët e familjes.

19 - Maximum likelihood method. 20 - Heteroscedasticity21 - School of Agriculture, Policy and Development, University of Reading, United Kingdom22 - University for Development Studies Tamale, Northern Region, Ghana

- 60 -


Mosha e fermerëve ishte nga 30 deri në 55 vjeç. Kjo mund të shpjegohet me faktin se shumica e

të rinjve që jetojnë në këto zona lëviz për në zonat urbane për të ndjekur studimet, për të gjetur

punë dhe në rastet e tjera largohen në emigracion.

Shumica e fermerëve kishin arsimin fillor (45.97%), 31.45% me arsim të mesëm, 17.74% me

arsim të mesëm profesional dhe vetëm 4.84% kishin diplomë universitare.

Tabela:3.5.1.1 Niveli arsimor i fermerëve

Vlera Nr. Përqindja Nr. kumulativPërqindja

kumulative

Fillor 114 45.97 114 45.97

I mesëm 78 31.45 192 77.42

Profesional 44 17.74 236 95.16

I lartë 12 4.84 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Grafiku:3.5.1.1 Niveli arsimor i fermerëve

Burimi: Autori

Statusi ligjor, pronësia dhe menaxhimi

Gati 3/4 e ndërrmarrjeve janë të regjistruara me Nipt fermeri dhe pothuajse të gjitha janë në

pronësi të një pronari. Megjithatë, një përqindje e konsiderueshme e ndërmarrjeve të anketuara

janë përgjigjur se ndërmarrja e tyre nuk është e regjistruar (27.42%). Këto rezultate janë në

përputhje me studimet e kryera dhe nga BERZH23, të cilat theksojnë se 36% e ndërmarrjeve

operojnë në ekonominë informale.

Përsa i përket tokës bujqësore, gati 90 % e të anketuarve e posedojnë tokën në të cilën punojnë.

23 - Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim: raporti për klimën e biznesit në Shqipëri, 2015

- 61 -


Tabela:3.5.1.2 Statusi ligjor i fermave rurale

Vlera Nr. Përqindja Nr. kumulativ Përqindja kumulative

I paregjistruar 68 27.42 68 27.42

SH.P.K 0 0 68 27.42

SH.A 0 0 68 27.42

Nipt ’fermer’ 180 72.58 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Grafiku:3.5.1.2 Statusi ligjor i fermave rurale

Burimi: Autori

Kur u pyetën në lidhje me financimin fillestar për të filluar aktivitetin, gjysma e ndërmarrjeve

u përgjigjën se e kishin financuar me paratë e tyre fillimin e biznesit (50.81%); vetëm 20.16% i

janë drejtuar një kredie nga një institucion financiar dhe 25.81% e kanë filluar aktivitetin falë një

kredie joformale nga miqtë apo familjarët. Kështu, duket se ndërmarrjet shqiptare mbështeten

në fondet vetjake dhe borxhi informal (76.62%).

Tabela:3.5.1.3 Burimet fillestare të financimit të fermave rurale


kumulativeFonde personale 126 50.81 126 50.81Kredi nga një ins. fin 50 20.16 176 70.97Kredi nga familjare, miq 64 25.81 240 96.77Subvencionim nga shteti 8 3.23 248 100Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

- 62 -


Grafiku:3.5.1.3 Burimet fillestare të financimit të fermave rurale

Burimi: Autori

Marëdhëniet me furnizuesit dhe klientët

Një karakteristikë e ndërmarrjeve të intervistuara është lidhja që ekziston midis klientëve dhe

furnizuesve të tyre. Furnizuesit kryesorë të ndërmarrjeve të intervistuara përbëheshin nga biznesi

i vogël lokal (82.3%), 14.5% furnizoheshin nga ndërmarrje ndërkombëtare dhe vetëm 3.2%

nga prodhues lokal. Pjesa më e madhe e të intervistuarve i shlyejnë detyrimet me furnizuesit

e tyre në monedhën kombëtare lek (85.5%) dhe vetëm 14.5% e të anketuarve pohojnë se ata i

paguajnë furnizuesit në valutë të huaj (Euro).

Përsa i përket marrëdhënieve me klientët vetëm 44.35% deklarojnë se paguhen në dorë në

momentin e dorëzimit të mallit ndërsa pjesa tjetër arkëton më vonë (në dorë5.6%, me bankë

40.32%) dhe një pjesë e papërfillshme paguhet paradhënie (1.61%). Për më tepër, ndërmarrjet

rurale nuk aplikojnë një politikë të çmimeve diferenciale, si për sa i përket arkëtimeve që kryen

në mënyrë efektive qoftë atyre të kryera në një moment të mëvonshëm në kohë (zakonisht

arkëtimet kryhen me një vonesë 1 mujore).

Tabela: 3.5.1.4 Arkëtimet nga klientët


kumulativeParadhënie cash 4 1.61 4 1.61

Në dorë 110 44.35 114 45.97

Në dorë më vonë 14 5.65 128 51.61

Pjesërisht në dorë 20 8.06 148 59.68

Me bankë më vonë 100 40.32 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

- 63 -


Grafiku:3.5.1.4 Arkëtimet nga klientët

Burimi: Autori

Tabela:3.5.1.5 Klientët më të rëndësishëm


konsumatori final 36 14.52 36 14.52ndërmarje të vogla 92 37.1 128 51.61

Pika grumbullimi 112 45.16 240 96.77

ND. të mëdha 0 0 240 96.77Përpunim 8 3.23 248 100Total 248 100 248 100

Burim: Autori

Grafiku:3.5.1.5 Klientët më të rëndësishëm

Burimi: Autori

Performanca financiare

Fermerëve u janë bërë disa pyetje mbi karakteristikat financiare të biznesit të tyre, duke përfshirë

qarkullimin e tyre vjetor. Të dhënat e deklaruara duhen trajtuar me një rezervë të caktuar, pasi

fermerët janë të prirur për të dhënë rezultate të ndryshme nga realiteti. Kjo jo vetëm se ata nuk

- 64 -


ishin të gatshëm për të dhënë informacion të saktë, por edhe në fakt një pjesë e mirë e tyre kishin

mungesë të theksuar të njohurive financiare. Duhet theksuar gjithashtu se pothuajse të gjitha

ndërmarrjet e intervistuara nuk mbanin asnjë formë të sistemit të kontabilitetit. Kjo i bën dhe

më të vështirë marrëdhëniet midis ndërmarrjeve rurale dhe institucioneve formale financiare.

Për analizën e të ardhurave, të gjitha ndërmarrjet u pyetën për të dhënë një tregues në lidhje me

xhiron e tyre vjetore. Xhiron ditore dhe mujore nuk e konsideruam të rëndësishme sepse pjesa

më e madhe e të anketuarve ishin fermerë që kultivonin perime dhe fruta, për këtë arsye ata

kanë të ardhura sezonale. Në përgjithësi shumica e ndërmarrjeve kanë një xhiro vjetore mjaft të

ulët. Rreth 92% e të gjithë të anketuarve kanë një xhiro vjetore që i përket fashës nga 500 mijë

lek deri në 5 milion. Duke e krahasuar me sektorët e tjerë të ekonomisë mund të themi se ky

sektor ka xhiron vjetore mesatare më të ulët.

Tabela:3.5.1.6 Vlera e xhiros vjetore

Vlera(000) Nr Përqindja Nr kumulativ Përqindja kumulative

0-50 0 0 0 0

50-200 0 0 0 0

200-500 16 6.45 16 6.45

500-1.000 106 42.74 122 49.19

1.000-5.000 124 50 246 99.19

5.000-10.000 2 0.81 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Grafiku:3.5.1.6 Vlera e xhiros vjetore

Burimi: Autori

- 65 -


Të anketuarit janë pyetur edhe për të treguar marzhin e fitimit. Shumica e ndërmarrjeve rurale

(69.3%) deklaroi se marzhi i fitimit mbi shitjet e tyre ishte deri në 50%, ndërsa 29.8% deklaruan

se fitimi i tyre e kalon kufirin e 50%

Tabela:3.5.1.7 Marzhi i fitimit


0-10% 0 0 0 0

11-25% 2 0.81 2 0.81

26-50% 172 69.35 174 70.16

50-75% 74 29.84 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Grafiku:3.5.1.7 Marzhi i fitimit

Burimi: Autori

Ky marzh fitimi është i konsiderueshëm për mbulimin e shpenzimeve të jetesës dhe shërbimin

e borxhit të papaguar.

Kur u pyetën mbi pengesat kryesore të perceptuara në lidhje me rritjen e ndërmarrjes së tyre,

vetëm 16.1% u përgjigjën se ishin rreziqet bujqësore dhe rreziqet e çmimeve. Rreth 24.19%

e të intervistuarve kanë identifikuar vetëm mungesën e financave dhe 66.12 % ka identifikuar

mungesën e financave si një ndër arsyet e mosrritjes së aktivitetit të tyre. Pengesa të tjera

kryesore janë mungesa e tokës (12.9%), rreth 10% e të intervistuarve identifikuan si pengesë

mungesën e infrastrukturës (rrugët, uji, dritat etj) .

- 66 -


Mungesa e financave, e identifikuar nga shumë të anketuar si një çështje që pengon zhvillimin

e biznesit të tyre, të çon të mendosh se kërkesa për fonde duhet të jetë e lartë. Megjithatë,

gjatë intervistave shumica e fermerëve deklaronin se nuk ishin duke planifikuar për të bërë

investime në dy vitet e ardhshme. Kjo është një shenjë e fortë e nivelit të rrezikut e vërejtur në

mesin e popullatës rurale në këto zona. Për më tepër, ky është një tregues se të anketuarit nuk

i ishin referuar disponueshmërisë së kredive kur u referoheshin “mungesës së financimit”, por

mungesës së mjeteve të tyre financiare, i cili është burimi i tyre i zakonshëm i financimit.

Studimi tregoi se 76% e të intervistuarve përdorin shërbimet bankare, por 70% e tyre përdorin

vetëm llogaritë rrjedhëse kjo dhe për faktin se shumica e tyre i cojnë në pikat e grumbullimit

produktet bujqësore. Shërbimet bankare në përgjithësi janë të nën-përdorura.

Përqindja e vogël e të anketuarve që përdorin produktet bankare si kartat e kreditit / debitit,

çeqet dhe transfertat bankare reflekton mungesën e degëve të bankave në zonat rurale dhe faktin

se ndërmarrjet rurale kryesisht përdorin të holla për të kryer transaksione financiare. Megjithatë,

ajo që duhet të theksohet është se shumica e të anketuarve kanë thënë se ata kanë pak interes

në përdorimin e këtyre shërbimeve dhe në të ardhmen.

Tabela:3.5.1.8 Përdorimi i shërbimeve bankare

Vlera Nr Përqindja Nr kumulativ Përqindja kumulative

Jo 58 23.39 58 23.39

Po 190 76.61 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Përsa i përket institucioneve bankare që ata përdornin, 37.9% e atyre që përdorin shërbime

bankare identifikuan bankën Raifaissen, 30.5% bankën Procredit, 14,7% Alfa bank, përqindjen

e mbetur e ndajnë në përqindje më të vogël banka e Tiranës, BKT dhe Societe General.

Për sa i përket kursimeve, 26.61% deklaruan se nuk kursejnë rregullisht, vetëm 8.87% kursejnë

në depozita bankare, një pjesë e mirë e atyre që kursejnë i mbajnë ato në shtëpi (16.13%) dhe

një pjesë e konsiderueshme i reinvestojnë kursimet e tyre (48,39%).

- 67 -


Tabela:3.5.1.9 Mënyra e kursimit të fermerëve


Jo nuk kursej 66 26.61 66 26.61

Po në DB 22 8.87 88 35.48

Po në shtëpi 40 16.13 128 51.61

Riinvestoj 120 48.39 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Grafiku:3.5.1.8 Mënyra e kursimit

Burimi: Autori

Sjellja ndaj kreditit

Pyetjes si e gjykoni procesin e marrjes së një kredie nga një institucion financiar, pjesa më e

madhe e fermerëve mendon se marrja e një kredie nga një institucion financiar është shumë e

vështirë (58.06%) dhe 41.13% mendon se është e vështirë.

Kur u pyetën për arsyet pse ata mendonin se marrja e një kredie ishte e vështirë ose shumë

e vështirë, 75% përmendën normat e larta të interesit si një pengesë, 18.5% ia atribuojnë

vështirësinë mungesës së kolateralit dhe pjesa tjetër procedurave të gjata dhe të komplikuara.

- 68 -


Tabela:3.5.1.10 Perceptimi mbi kreditimin


Të pamundur 2 0.81 2 0.81

Shumë të vështirë 144 58.06 146 58.87

Të vështirë 102 41.13 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Grafiku:3.5.1.9 Perceptimi mbi kreditimin

Burimi: Autori

Për më tepër, shumë të anketuar kishin frikë se nuk do të jenë në gjendje për të shlyer kredinë.

Kjo frikë tregon njohuritë e pakta dhe mungesën e edukimit financiar të fermerëve përsa i

përket shërbimeve financiare edhe pse 83% e tyre deklarojn se i njohin produktet bankare të

kreditit dhe me kredi bankare i referohen kredive bujqësore. Perceptimi se proçesi i aplikimit

për kredisë është i vështirë duket të ketë një ndikim në numrin efektiv të kërkesave për kredi

nga ndërmarrjet rurale: 44.72% e të anketuarve nuk kanë tentuar asnjëherë të kërkojnë një

kredi. Nga 55.28% e të intervistuarve që kishin marrë nismën e të kërkuari një kredi, 77.9%

kishin sukses në marrjen e saj, që do të thotë se në total rreth 43% e 248 ndërmarrjeve rurale të

intervistuara kanë marrë një kredi.

- 69 -


3.5.2 Karakteristikat e kredisë formale dhe informale

Tabela:3.5.2.1 Aplikimi për kredi

Vlera Nr Përqindja Nr kumulativ Përqindja kumulative

Jo 110 44.72 110 44.72Po 138 55.28 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Kur u pyetën për arsyet pse ata nuk janë përpjekur asnjëherë për të marrë kredi, shumica e të

anketuarve (61.7%) thanë se kishin frikë se nuk do të ishin në gjendje ta shlyenin, pjesa tjetër

thanë se ata nuk kanë nevojë për një kredi (38.3%).

Ndërmarrjet rurale që u përpoqën të merrnin kredi dhe nuk ia arritën qëllimit të tyre deklarojnë

se arsyeja më e shpeshtë ishte se norma e interesit ishte shumë e lartë. Të tjerë përmendën se ata

nuk kishin kolateral të mjaftueshëm. Arsyeja e tretë më e shpeshtë pse një marrëdhënie krediti

nuk u materializua, ishte një plan shlyerjeje i pa përshtatshëm.

Përsa i përket instituconeve financiare ku ishte marrë kredia nga fermerët (N=106), 47.17%

të intervistuarve deklaruan se e kishin marrë pranë nje institucioni financiar jobankarë, 26,4%

të intervistuarve e kishin marrë pranë bankës ProCredit, pranë bankës Societe Generale 9.4%,

rreth 8,5% e kishin marrë kredinë pranë bankës Raiffaisen dhe pjesa tjetër pranë bankave të

tjera në përqindje më të ulët (Alfa bank, Tirana Bank, etj)

Nga 106 ndërmarrjet që kishin pasur sukses në marrjen e një kredie, gati të gjithë ishin duke

e paguar këtë kredi në kohën e studimit. Për pjesën më të madhe të ndërmarrjeve rurale të

anketuara (49%) shuma e kredisë së marrë ishte mes 500.000-1.000.000 lek, 24.5% deklaruan

se kishin marrë një kredi 200.000-500.000 lek dhe 22.6% kishin marrë një kredi mes 50,000

dhe 500.000 lekë. Tabela e më poshtme merr në konsideratë të gjithë kampionin në studim

(N=248) dhe jo vetëm rastet kur kredia është përfituar (N=106)

- 70 -


Tabela:3.5.2.2 Karakteristikat e kredisë formale

Vlera(000) Nr. Përqindja Nr. kumulativ Përqindja kumulative

0 142 57.26 142 57.26

0-50 0 0 142 57.26

50-200 24 9.68 166 66.94

200-500 26 10.48 192 77.42

500-1.000 52 20.97 244 98.39

1.000-5.000 4 1.61 248 100

>5.000 0 0 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Grafiku:3.5.2.1 Karakteristikat e kredisë formale

Burimi: Autori

Për kushtet e maturimit të kredisë, shumica e të anketuarve kishin kredi me një afat maturimi

prej 3 vitesh (71.6%) dhe rreth 28.3% deklaruan se kishin marrë një kredi me afat maturimi

2 vjeçarë, një përqindje e pakonsiderueshme kishin marrë kredi me afat maturimi më të

madh se 3 vjet. Ky profili aktual i kredisë tregon së ajo është e përbërë kryesisht nga kreditë

afatshkurtër-afatmesme, kjo varet dhe nga mbizotërimi i mikrokredisë, e cila zakonisht ka

maturim afatshkurtër.

Lidhur me koston e kredisë, u hasën në vështirësi të mëdha në përcaktimin e informacionit të

saktë nga fermerët. Shumica e të anketuarve e kishin të vështirë të tregonin normën e interesit

të kredisë së tyre. Ata ose nuk e dinin normën e interesit, ose nuk e mbanin mend atë. Sipas

- 71 -


studimit tonë, norma mesatare e interesit për një kredi nga një institucion financiar formal është

27,4%. Sipas hulumtimit në anën e ofertës së kredisë nga institucionet financiare dhe gjithashtu

njohjes së tregut të kredisë nga autorja, këto nivele të normave të interesit nuk janë të deklaruara

nga këto institucione. Mund të konkludohet se institucionet financiare nuk janë transparent

në deklarimin e normave efektive të kredisë. Kur u pyetën se si e përcaktonin vlerën e këstit

që duhet të paguanin pranë institucioneve financiare ata deklaronin se ishin vet institucionet

financiare që ua llogarisnin. Si përfundim mund të themi se fermerët nuk kanë njohuri mbi

kushtet e kredisë, nuk janë në gjendje të japin informacion të saktë financiar për ndërmarrjen e

tyre gjë e cila tregon një nevojë të fortë për rritjen e edukimit financiar.

Tabela:3.5.2.3 Norma e interesit të kredisë


0 142 57.26 142 57.6

0-10% 0 0 142 57.6

11-20% 50 20 192 77.6

20-30% 50 20 242 97.6

>30% 6 2.4 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Grafiku: 3.5.2.2 Norma e interesit të kredisë

Burimi: Autori

Përsa i përket kolateralit mbi kredinë e marrë, fermerët kanë deklaruar se paisjet dhe makineritë

përbëjnë pjesën dërrmuese të kolateralit (71.69%), në 13.2% kolateralin e përbëjnë ndërtesat,

pjesa tjetër në përqindje të vogël përbëhet nga kontratat dhe depozitat bankare. Është për tu

- 72 -


theksuar fakti se në shumë raste këto kolaterale nuk janë në pronësi të fermerëve por të të

afërmëve të tyre.

Karakteristikat e borxhit informal

Vetëm 48.3% e fermerëve (N=120) të intervistuar i janë drejtuar një kredie informale për të

financuar aktivitetin e tyre. Në shumicën dërrmuese (88.3%) këtë kredi e kanë marrë nga

familjarë dhe miq të fermerëve dhe 11.7% u janë drejtuar të tjerëve (në këtë rast një pjesë të

konsiderueshme e përbëjnë furnitorët). Arsyeja pse i janë drejtuar të afërmëve dhe miqve është

fakti se norma e interesit mbi kredinë e marrë është 0% dhe nuk është i nevojshëm kolaterali.

Edhe në këtë rast egzistonte frika se nuk do ishin në gjendje ta ripaguanin kredinë.

Në 53.3% të rasteve, kreditë janë më pak se 500,00 lekë dhe po t’i krahasojmë me vlerat

e disbursuara nga institucionet financiare formale, duket sikur nuk ka ndonjë diferencë të

dukshme (47.1% të kredive formale janë me një vlerë më pak se 500,000).

Tabela:3.5.2.4 Vlera e kredisë informale

Vlera(000) Nr. Përqindja Nr. kumulativ Përqindja kumulative

0 128 51.2 128 51.250. -200 26 10.4 154 61.6200-500 38 15.2 192 76.8

500-1.000 48 19.2 240 96

1.000-5.000 8 4 248 100Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Grafiku:3.5.2.3 Vlera e kredisë informale

Burimi: Autori

- 73 -


3.5.3 Karakteristikat e kërkesës së ardhshme të kredive nga ndërmarrjet rurale

Rezultatet e hulumtimit tregojnë se aktualisht ndërmarrjet rurale mbështeten shumë në vetë-

financim dhe te kredia informale. Në kuadër të mostrës, pjesa më e madhe e të anketuarve janë

të interesuar për të marrë një kredi në vitin e ardhshëm (59.2%)

Hulumtimi tregoi se ndërmarrjet rurale në pjesën më të madhe të tyre do të kërkonin një sasi

të kredisë që variojnë midis 200,001 lekë dhe 500,000 lekë. Kjo vlerë korrespondon dhe me

mesataren e shumës aktuale të kredisë së disbursuar nga IMF-të Shqiptare.

Tabela e mëposhtme tregon se sa janë vitet preferenciale të kërkeses për kredi. Në pjesën më të

madhe të atyre që mendojnë se mund të kërkojnë një kredi (N=147) afati i parapëlqyer për ta

shlyer është midis një dhe tre vjet (63.9%). Kjo pjesë e fermerëve ka një aktivitet përgjithësisht

të stabilizuar dhe kërkon të shtojë aktivitetin ndërsa pjesa tjetër (36.1%) që mendon se mund

ta shlyej për më shumë se tre vjet përbëhet kryesisht nga fermerë që duan të kryejnë investime

kapitale afatgjata (p.sh ndërtimi i një sere të re, ndërtimin e puseve të vaditjes etj).

Tabela:3.5.3.1 Afati i maturimit i kredisë së kërkuar

Vite Nr. Përqindja Nr. kumulativ Përqindja kumulative

0 101 41.2 101 41.2

1 2 0.8 103 42

2 34 13.6 137 55.6

3 58 23.2 195 78.8

5 50 20 245 98.8

6 2 0.8 247 99.6

7 1 0.4 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

Përsa i përket normës preferencialë së interesit që mendonin se mund të përballonin, shumica

e të anketuarve do të pranonin norma interesi deri në 10%. Këto norma të kërkuara janë shumë

më të ulëta se normat e interesit të ofruara aktualisht në treg.

Sigurisht, këto janë normat e interesit që fermerët do të donin të paguanin, edhe pse tregu mund

të ketë çmime më të larta siç shihet nga normat aktuale të interesit të ofruara nga ana e ofertës

- 74 -


së institucioneve financiare. Për më tepër, duhet theksuar se fermerët nuk kanë një kuptim të

saktë të rëndësisë së normave të interesit.

Grafiku:3.5.3.1 Afati i maturimit i kredisë së kërkuar

Burimi: Autori

Në lidhje me pagesën, shumica e ndërmarrjet rurale do të duan një shlyerje mujore të kredisë,

por jo të parëndësishëm janë ata që preferojnë një shlyerje sezonale. Me sa duket, maturimi

i preferuar do të varet nga lloji i aktivitetit dhe fluksit të të ardhurave sezonale. Dëshira për

një kredi afatgjatë lidhet me faktin se shumica e ndërmarrjeve do ta përdornin kredinë për të

financuar zgjerimin e biznesit të tyre dhe për të blerë asetet fikse, duke përfshirë tokën. Blerja e

pasurive fikse ose tokë zakonisht kërkon sasi të mëdha të kredisë.

Tabela 3.5.3.2: Përdorimi i kredisë së ardhshme


0 98 39.2 98 39.2

1 76 30.4 174 69.6

2 20 8 194 77.6

3 0 0 194 77.6

4 54 22.4 248 100

Total 248 100 248 100

Burimi: Autori

- 75 -


Grafiku:3.5.3.2 Përdorimi i kredisë së ardhshme

Burimi: Autori

3.6 Zgjedhja e variablave për hipotezat dhe Modelin logit e Probit

Zgjedhja e variablave për modelet e mëposhtme u bazua në studime të ngjashme të kryer nga

Nathan (2004), Ayamga (2006), Akudugu (2009a, 2009b), dhe Fakayode e Rahji, (2009), por

gjithashtu janë përzgjedhur dhe variabla që janë specifik për vendin tonë.

Niveli i arsimit të fermerëve (X2) është përfshirë në vlerësim sepse sipas (Ayamga et al.2006;

Lukytawati, 2009), ka një marrëdhënie pozitive midis arsimit dhe vendimin për të kërkuar kredi

dhe shumës që fermerët mund të përfitojnë nga institucionet financiare.

Furnizuesit kryesorë (X6) pritet të ketë efekt pozitiv mbi vendimin për të kërkuar kredi, kjo për

shkak se fermerët i drejtohen furnizuesve të vegjël lokalë dhe nuk janë subjek i riskut të kursit

të këmbimit.

Koha e pagesës së klientëve kryesorë (X8) pritet të ketë efekt negativ mbi vendimin për të

kërkuar kredi, kjo për shkak se fermerët i çojnë produktet e tyre në pikat e grumbullimit dhe

kanë një vonesë në kohë prej afërsisht një muaj në arkëtimin e faturave të tyre.

Xhiroja vjetore (X10) u përfshi në studim, sepse ajo shërben si një matës për të përcaktuar fitimet

e fermerit. Sa më e lartë xhiroja vjetore, aq më të mëdha janë gjasat që ai është në gjendje të

paguajë dhe për këtë arsye mund të marrë një sasi të lartë të kredisë.

- 76 -


Perceptimi mbi proçesin e kreditimit (X17) pritet të ketë një efekt negativ mbi vendimin për të

kërkuar kredi.

Norma e interesit të kredisë së marrë më parë (X27) pritet të ketë një efekt negativ mbi kërkesën

për kredi.

Variabli i varur është X31, i cili përfaqëson kërkesën e shprehur nga fermerët për kredi në vitin

e ardhshëm.

1. Modeli i kërkesës së borxhit faktik

Dependent Variable: X31Method: ML - Censored Normal (TOBIT) (Quadratic hill climbing)Sample: 6 247Included observations: 44Left censoring (value) at zeroConvergence achieved after 4 iterationsCovariance matrix computed using second derivatives

Variable Coefficient Std. Error z-Statistic Prob.

C 2.660277 1.114060 2.387912 0.0169X6 0.277498 0.124674 2.225793 0.0260X8 0.470695 0.069839 6.739713 0.0000

X10 0.047219 0.160502 0.294193 0.7686X17 0.592395 0.221732 2.671666 0.0075X27 0.360151 0.213321 1.688301 0.0914X2 -0.499371 0.155822 -3.204753 0.0014

Error Distribution

SCALE:C(8) 0.466516 0.049730 9.380935 0.0000

Mean dependent var 2.954545 S.D. dependent var 0.834003S.E. of regression 0.515753 Akaike info criterion 1.676589Sum squared resid 9.576053 Schwarz criterion 2.000987Log likelihood -28.88496 Hannan-Quinn criter. 1.796892Avg. log likelihood -0.656476

Left censored obs 0 Right censored obs 0Uncensored obs 44 Total obs 44

Burimi: Përpunuar në Eviews 8 nga autori

Modeli është statistikisht i rëndësishëm me nivel rëndësie p < 0.05% sipas treguesit të

maksimumit të gjasave maksimale. Ndërsa lidhja e variablave të pavaruar është me lidhje

statistikisht të rëndësishme me nivel rëndësie p < 0.05 për: X2, X6, X8, X17.

Ndërsa ekziston një lidhje me marzh më të lartë gabimi p < 0.1% dhe statistikisht e rëndësishme

me variablin: X27 = norma e interesit të kredisë së marrë, kurse me variablin X10 = xhiroja

- 77 -


vjetore nuk ka lidhje statistikisht të rëndësishme. Fakti që xhiroja vjetore nuk është variabël

i rëndësishëm shpjegohet me faktin se vlerat e xhiros vjetore janë të vogla dhe nuk çojnë në

kursim për fermerët.

Kështu që modeli i kërkesës njehësohet me anë të modelit probabilitar të shkallëzuar, si në

vijim:

2. Modeli i kërkesës potenciale për borxh (Borxhi informal dhe planifikimi për borxh)

X4 = burimi i fondeve

X29 = borxhi informal

X33 = plani për borxh

Dependent Variable: X29+X33Method: ML - Binary Probit (Quadratic hill climbing)Sample (adjusted): 2 249Included observations: 172 after adjustmentsConvergence achieved after 4 iterationsCovariance matrix computed using second derivatives


C -0.025613 0.217853 -0.117569 0.9064X4 0.302728 0.116584 2.596651 0.0094

McFadden R-squared 0.032563 Mean dependent var 0.686047S.D. dependent var 0.465453 S.E. of regression 0.455806Akaike info criterion 1.227188 Sum squared resid 35.31898Schwarz criterion 1.263786 Log likelihood -103.5381Hannan-Quinn criter. 1.242037 Deviance 207.0763Restr. Deviance 214.0463 Restr. log likelihood -107.0231LR statistic 6.969980 Avg. log likelihood -0.601966Prob(LR statistic) 0.008289

Obs with Dep=0 54 Total obs 172Obs with Dep=1 118

Burimi: përpunuar në Eview 8 nga autori

Modeli është statistikisht i rëndësishëm me nivel rëndësie p < 0.05% sipas treguesit “LR

statistic”, si edhe në lidhjen me variablin X4 = burimin fillestar të fondeve. Kështu që modeli i

kërkesës njehsohet me anë të probabilitetit binar, si në vijim:

- 78 -


Nëse subjekti ka burime fondesh (d.m.th X4 = 1) probabiliteti që ky subjekt të kërkojë kredi

është i barabartë me 57%.

3. Modeli “impakti i institucioneve mikrofinanciare”

X25= Vlera e kredisë së marrë në institucione financiare jobankare

X26= Vitet e maturimit të kredisë

X27= Norma e kredisë

Dependent Variable: INSMethod: ML - Binary Logit (Quadratic hill climbing)Sample: 1 250Included observations: 250Convergence achieved after 6 iterationsCovariance matrix computed using second derivatives


X25 -0.874511 0.307424 -2.844642 0.0044X26 1.682877 0.448914 3.748778 0.0002X27 1.291104 0.345709 3.734654 0.0002

C -5.242212 0.955537 -5.486141 0.0000

McFadden R-squared 0.462468 Mean dependent var 0.200000S.D. dependent var 0.400802 S.E. of regression 0.308812Akaike info criterion 0.569965 Sum squared resid 23.45978Schëarz criterion 0.626308 Log likelihood -67.24564Hannan-Quinn criter. 0.592642 Deviance 134.4913Restr. deviance 250.2012 Restr. log likelihood -125.1006LR statistic 115.7099 Avg. log likelihood -0.268983Prob (LR statistic) 0.000000




statistic”, dhe po statistikisht të rëndësishme janë edhe lidhja e variablave në model me p <

0.01%. Kështu që modeli i impaktit të institucioneve financiare jobankare, njehsohet me anë

të probabilitetit binar sipas variablit të varur dhe probabilitar të shkallëzuar sipas variablave të

pavarur, si në vijim:

Logit: Y=-5.24-0.87*X25+1.68*X26+1.29*X27

- 79 -


Për të përcaktuar efektin e secilit variabël në model duhet të zëvendësohen shkallët e pyetësorit

për secilin variabël, psh:

Efekti i X25, shkalla e parë: 0-50.000 lekë

P(Y) =

Efekti i X25, shkalla e dytë: 50.001-200.000 lekë

P(Y) =

Efekti i X25, shkalla e tretë: 200.001-500.000 lekë

P(Y) = etj

Vitet dhe norma e kredisë kanë lidhje pozitive me ekuacionin e impaktit të institucioneve

mikrofinanciare sepse norma e kredisë së këtyre institucioneve rezulton më e lartë se norma e

kredisë së institucioneve bankare dhe vitet e maturimit të kredisë janë afatshkurtër.

4. Modeli “aftësia paguese”

X33 = plani për kredi

X34 = vitet e kredisë së planifikuar

X11 = marzhi faktik i fitimit

Dependent Variable: X15Method: ML - Censored Normal (TOBIT) (Quadratic hill climbing)Sample: 1 250Included observations: 250Left censoring (value) at zeroConvergence achieved after 3 iterationsCovariance matrix computed using second derivatives


X11 0.076965 0.171292 0.449321 0.6532X33 0.711105 0.281693 2.524398 0.0116X34 -0.162273 0.062828 -2.582808 0.0098

C 2.541462 0.580142 4.380759 0.0000

Error Distribution

SCALE:C(5) 1.246464 0.055744 22.36068 0.0000

Mean dependent var 2.864000 S.D. dependent var 1.269627

%5.291 1*87.0

1*87.0

=+ −

−

ee

%9.141 2*87.0

2*87.0

=+ −

−

ee

%8.61 3*87.0

3*87.0

=+ −

−

ee

- 80 -


S.E. of regression 1.256597 Akaike info criterion 3.318499Sum squared resid 388.4428 Schëarz criterion 3.388928Log likelihood -409.8124 Hannan-Quinn criter. 3.346845Avg. log likelihood -1.639250

Left censored obs 0 Right censored obs 0Uncensored obs 250 Total obs 250


Modeli është statistikisht i rëndësishëm me nivel rëndësie p < 0.05% sipas treguesit të

maksimumit të gjasave maksimale “Log likelihood”. Ndërsa lidhja e variablave të pavaruar

është me lidhje statistikisht të rëndësishëm me nivel rëndësie p < 0.05%. Ndërsa nuk ka lidhje

statistikisht të rëndësishme me variablin e pavarur: X11 = marzhi faktik i fitimit

Duke qenë se modeli përmban një variabël të pavarur të vazhdueshëm (jo binar apo të

shkallëzuar), atëherë analiza e modelit do të kryhet sipas elasticitetit:

X15 = 2.541462 + 0.076965*X11 + 0.711105*X33 - 0.162273*X34

Nëse rritet me 1(një) njësi X33 (dmth plani për kredi) duhet të kemi një rritje me 71,1% të X15

(kursimeve).

Nëse rritet me 1(një) njësi X34 (vitet) duhet të kemi një rënie me 16.2% të X15 (kursimeve),

sepse kursimet riinvestohen dhe nuk ruhen në afatgjatë.

5. Modeli “kufizimet e zgjerimit”

X50 = kufizimet e zgjerimit të biznesit

X4 = burimet e financimit

X8 = arkëtimet (shtyrja në kohë)

Dependent Variable: X50Method: ML - Binary Logit (Quadratic hill climbing)Sample: 1 250Included observations: 250Convergence achieved after 3 iterationsCovariance matrix computed using second derivatives


C -1.524744 0.427410 -3.567399 0.0004X4 0.599127 0.154164 3.886297 0.0001X8 0.242647 0.095547 2.539568 0.0111

- 81 -


McFadden R-squared 0.072597 Mean dependent var 0.584000S.D. dependent var 0.493882 S.E. of regression 0.471909Akaike info criterion 1.283354 Sum squared resid 55.00651Schëarz criterion 1.325612 Log likelihood -157.4193Hannan-Quinn criter. 1.300362 Deviance 314.8386Restr. Deviance 339.4840 Restr. log likelihood -169.7420LR statistic 24.64542 Avg. log likelihood -0.629677Prob(LR statistic) 0.000004




statistic”, dhe po statistikisht të rëndësishme janë edhe lidhja e variablave në model me p <

0.05%. Kështu që modeli i kërkesës njehsohet me anë të probabilitetit, si në vijim:

Logit: X50=-1.52+0.6*X4+0.24*X8

Efekti i X8 sipas shkallëve:

Shkalla e parë që i përket alternativës për pagesa në dorë (paradhënie) nuk ka asnjë ndikim

sepse pothuajse asnjë fermer nuk kishte kontrata të tilla me klientet e tyre.

Shkalla e dytë: pagesa në dorë në momentin e dorëzimit të mallit:

P(X50)=

Shkalla e tretë: llogari të arkëtueshme:

P(X50)=

Shkalla e katërt: pjesërisht në dorë pjesërisht të arkëtueshme:

P(X50)=

Shkalla e pestë: pagesa të shtyra në kohë nëpërmjet bankës:

P(X50)=

%8.761 2*6.0

2*6.0

=+ ee

%5.851 3*6.0

3*6.0

=+ ee

%6.911 4*6.0

4*6.0

=+ ee

%25.951 5*6.0

5*6.0

=+ ee

- 82 -


Si përfundim mund të themi se nga analizimi i kërkesës potenciale për kredi nga ana e fermerëve

ka shumë faktorë me natyrë sociale, ekonomike dhe fiananciare që e ndikojnë këtë kërkesë.

Ndër më të rëndësishmit janë norma e interesit e kredive të ofruara nga institucionet financiare,

burimet fillestare të fondeve të fermerëve, marzhi i fitimit, vitet e shlyerjes së kredisë dhe koha

e arkëtimeve të faturave nga ana e fermerëve. Në analizën e lidhjeve statistikore të modeleve

që treguam janë analizuar rastet e lidhjeve të sukseshme nga pikepamja statistikore, kjo do

të thotë që shumë variabla të tjerë të cilët nuk janë përfshirë në model nuk janë statistikisht

të rëndësishëm për të shpjeguar faktorët nga të cilët varet ndryshimi i kërkesës për kredi i

fermerëve shqiptarë.

- 83 -

KREU IV

OFERTA E SHËRBIMEVE FINANCIARE TË SFJB-VE PËR NDËRMARRJET BUJQËSORE

Tregues të përgjithshëm mbi ecurinë e ofruesve të shërbimeve mikrofinanciare janë si në

sektorin publik edhe në atë privat. Identifikimi i boshllëqeve dhe analiza e ofertës së shërbimeve

financiare për ndërmarrjet e vogla kalon nga procesi i përcaktimit të ofruesve ekzistues dhe i

shkallës së plotësimit të nevojave të tregut.

Ky seksion jep një pasqyrë të zhvillimeve të fundit në sektorin financiar jobankar në Shqipëri në

ofrimin e shërbimeve financiare në zonat rurale. Informacioni i dhënë bazohet në hulumtimin e

autorit mbi të dhënat e publikuara nga Banka e Shqipërisë dhe nga institucionet e mikrofinancës

apo aktorë të tjerë në Shqipëri.

4.1 Konteksti makroekonomik në vend

Gjatë vitit 2015 ekonomia shqiptare pati një rimëkëmbje modeste me bazë të gjerë ekonomike,

nxitur kryesisht nga eksportet, investimet duke dhënë shenja inkurajuese për përmirësimn

e konsumit dhe të investimeve private. Ekonomia shqiptare u përball me një mjedis të huaj

sfidues, me goditje të ofertës të cilat dëmtuan prodhimin në disa sektorë dhe me pamundësinë

e përdorimit të stimulit fiskal.

Pavarësisht këtyre, gjatë gjithë vitit 2015, ekonomia akumuloi një rritje prej 2.61%. Sipas

sektorëve, rritja ekonomike është mbështetur kryesisht në ecurinë pozitive të sektorit të

shërbimeve dhe më pak në atë prodhues24. Bujqësia shënoi tkurrje gjatë periudhës. Gjatë vitit

2015, kërkesa agregate është mbështetur kryesisht nga kontributi pozitiv i investimeve private

dhe i eksporteve neto, ndërsa konsumi privat dhe ai publik dhanë një kontribut negativ. Për vitin 24 - Në tre mujorin e parë të vitit 2016 aktiviteti i sektorit prodhues vazhdoi të ngadalësojë ritmet e rritjes në 2.0% nga 3.5% një tremujor më parë.

- 84 -


2016 vlerësohet se rritja ekonomike do të mbështetet më shumë nga mjedisi me norma të ulëta

interesi. Norma e papunësisë në tremujorin e katërt 2015 u rrit sërish, duke arritur në 17.7% nga

17.3% në qershor dhe 17.4% një vit më parë. Në dhjetor 2015, inflacioni vjetor arriti në nivelin

2.0% duke shënuar një rritje krahasuar me një vit më parë ndërsa inflacioni i tremujorit të parë

të vitit 2016 shënoi një rënie të fortë dhe të papritur si pasojë e goditjeve të ofertës25.

Gjatë vitit 2015, individët mbetën të orientuar drejt kursimit, siç reflektohet nga vijimi i zgjerimit

të depozitave në sistemin financiar. Kredia për individë është zgjeruar me 1% në terma vjetorë,

e orientuar nga kredia në lekë, pesha e së cilës në tepricën e kredisë për individë shënoi 52.2%.

Për të njëjtën periudhë, kredia për bizneset ka rënë, e ndikuar kryesisht nga fshirja e kredive të

humbura, kryesisht në valutë, nga bilanci i bankave.

4.2 Sektori mikrofinanciar: madhësia, struktura dhe tendencat e fundit

Tabela 4.2.1. Institucionet financiare jobankare sipas natyrës së veprimtarisë

Shërbimi i pagesave dhe transferimit të parave

Qira financiare

Kredidhënie

Mikrokredi

Faktoring

Shërbime të këmbimit valutor

Shërbime këshilluese për këmbimin valutor

Unioni Financiar i Tiranës Credins Leasing Fondi Besa VisionFund

AlbaniaAlbanian Factoring Services

Unioni Financiar i Tiranës

Platinium Investment

Posta Shqiptare Fin-al NOA Capital Invest Omnifactor Ak-Invest Unioni Financiar

I Tiranës

Credins Leasing Raiffeisen leasing FaF Profactoring

Albania Ak-Invest

Ak-Invest Tirana leasing Tranzit

NOA Landeslease Ak-Invest

EaSYPaY Albania Leasing credins leasing

M-PaY

Burimi : Banka e Shqipërisë

Në strukturën e aktiveve të subjekteve financiare jobankare, portofoli i kredisë përbën 56.3%

të tyre. Pjesa tjetër e aktiveve është e orientuar drejt arkës, depozitave dhe llogarive (22.6%),

si dhe letrave me vlerë me të ardhura të ndryshueshme (11.8%). Subjektet financiare jobankare

financohen në masën më të madhe nga kreditë e marra (54.6%) dhe nga kapitali i tyre (37.7%).

Kreditë e marra janë kryesisht nga institucionet bankare vendase (40.2% e kredive të marra)

25 - Inflacioni mesatar vjetor rezultoi 0.7% në tremujorin e parë të vitit 2016

- 85 -


dhe institucione financiare jorezidente (37.4%), ndërkohë që nuk mungojnë edhe financimet

nga burime të tjera rezidente (11.52%).

Aktiviteti i Institucioneve Financiare Jobanka u ngushtua me rreth 1.1% në terma vjetorë në

nivelin 39 miliardë lekë. Zhvillimet kryesore në strukturën e jobankave lidhen me hyrjen në treg

të një institucioni financiar të parasë elektronike dhe dy të mikrokredisë, si dhe me përthithjen

e një institucioni jobankë nga një bankë, gjatë gjysmës së dytë të vitit 2015. Ky ndryshim në

strukturë ka ndikuar në ngushtimin e aktivitetit kreditues me rreth 4% në terma vjetorë, në

nivelin e 18.9 miliardë lekëve. Peshën kryesore në portofolin e kredisë vijojnë ta zënë bizneset

(92%) me përqendrimin më të lartë në sektorin e tregtisë dhe bujqësisë (përkatësisht 27% dhe

12.9%). Rreziku i kredisë mbetet rreziku kryesor në aktivitetin e institucioneve financiare

jobanka. Megjithatë, raporti “hua me probleme/totalit të huasë” u përmirësua në fundin e vitit

2015 në 12.7% nga 13.7%.

Tabela.4.2.2 Treguesit financiarë të aktivitetit të institucioneve financiare jobanka.

2012 2013 2014 2015

Totali i aktiveve mld lekë 35.348 35.03 39.484 39.053

Portofoli i kredisë (mld lekë) 20.04 19.646 19.743 18.959

Raporti i huave me probleme (%) 8.37 13.21 13.73 12.71

Mjaftueshmëria e kapitalit (%) 38.9 41.94 41.94 42.1

Rezultati financiar (mld lekë) 1.244 0.976 0.976 0.624


Grafiku 4.2.1: Portofoli i kredisë së SFJB-ve në vite

Burimi: të dhënat BSH, përpunimi autori

- 86 -


Në portofolin e kredisë së SFJB-ve, pjesën më të madhe e zë ai i subjekteve të kredidhënies dhe

mikrokredisë me 61.9%, i cili pasohet nga qiraja financiare me 37,0%. Pjesa e mbetur përbëhet

nga portofoli i subjekteve të faktoringut (1,1%).

Nga pikëpamja strukturore, portofoli i subjekteve të kredidhënies dhe të qirasë financiare

vazhdimisht mbizotërohet nga financimet për biznesin (92.3%) të orientuara drejt sektorëve të:

“tregtisë, riparimit të automjeteve dhe artikujve shtëpiakë” (29.3%); “bujqësisë, gjuetisë dhe

silvikulturës” (12.9%); si dhe “të tjera” (11.9%). Ndërkohë, financimet nëpërmjet faktoringut

kanë tërësisht qëllime biznesi dhe janë të orientuara drejt sektorëve “të tjerë” (65.2%). Portofoli

i mbarë SFJB-ve paraqitet i orientuar drejt financimeve në monedhën vendase (60.3%) dhe me

afate të mesme maturimi (74.8%).

Në pjesën më të madhe të SFJB-ve vihet re një performancë më e vakët financiare. Rezultati i

këtyre subjekteve zë rreth 6.7% të rezultatit të sistemit bankar.

4.3 Disa nga institucionet kryesore të mikrokredisë në Shqipëri

Institucionet financiare jobanka, janë shoqëri të cilat kryejnë aktivitete të ndërmjetësimit

financiar dhe aktivitete të tjera ndihmëse, të lidhura ngushtë me ndërmjetësimin financiar por

që nuk klasifikohen si pranuese depozitash. Disa nga këto aktivitete përfshijnë: leasing-un,

kredidhënien, investimin në letra me vlerë, etj. Në këtë kategorizim institucionesh përjashtohen

kompanitë e sigurimit dhe fondet e pensionit.

4.3.1 Fondi Besa

Fondi Besa sh.a është një nga institucionet më të rëndësishme mikrofinanciare në Shqipëri

që ofron kredi të vogla dhe të mesme për individët, i mbështet ata për të filluar, zgjeruar e

përmirësuar më tej aktivitetet për gjenerimin e të ardhurave. Me 66 zyra në të gjithë Shqipërinë,

synon të jetë i pranishëm aty ku është nevoja për zhvillim, duke ofruar qasje në mijëra njerëz

duke u përpjekur për ti mbështetur me shërbimet financiare, për të krijuar lidhje mes klientëve

dhe mundësive për të kontribuar në zhvillimin më të mirë ekonomik të vendit. Fondi përpiqet

ti shërbejë klientëve me zgjidhje të thjeshta, miqësore dhe të përgjegjshme financiare. Ai

është projektuar për t’iu përgjigjur siç duhet nevojave, dëshirave, preferencave dhe pritjeve të

konsumatorëve dhe për të krijuar marrëdhënie gjatë gjithë jetës me ta. Qëllimi kryesor është të

- 87 -


mbështeten klientët që të bëhen financiarisht dhe ekonomikisht të pavarur, në mënyrë që, në të

ardhmen, të mund të realizojnë në fund të fundit ambiciet e tyre të prosperitetit dhe mirëqenies

pa mbështetjen e fondit.

Treguesit kryesorë për vitin 2015

Fondi Besa, i ka fillesat e aktivitetit të saj në vitin 1994 si Projekti Credit Urban dhe shndërrimin

në vitin 1999 në fondacionin jo qeveritar, jo fitimprurws, jo politik Fondi Besa. Ajo mbulojnë

gati 80% të zonave urbane dhe gjysmë-urbane të Shqipërisë. Deri në fund të marsit të vitit

2010, Fondi Besa kishte dhënë rreth 58.750 kredi për një shumë totale prej afërsisht US $

227,000,000 (176 milion Euro).

Nga tabela e mëposhtme vërejmë se është rritur shuma e disbursuar e vitit 2015 krahasuar me

vitin 2014, gjithashtu numri i kredive totale ka pësuar një rritje të konsiderueshme (25%), rritje

kanë pësuar edhe numri i kredive aktive. Një rënie të lehtë krahasuar me një vit më parë kanë

pësuar shuma e disbursuar në vit dhe kreditë mesatare të disbursuara në vit.

Tabela 4.3.1.1 Treguesit e performancës në vite (Fondi Besa)

2011 2012 2013 2014 2015

K. Këmb1. 1USD=ALL 107.54 105.85 101.86 115.23 125.79

Shuma e disbursuar (mln Usd) 272 318 377 377 389

Numri i kredive totale 78,472 93,091 109,640 127,753 147,302

Balanca 41.46 47.25 53.10 50.66 50.00

Numri i kredive aktive 19,231 22,894 25,970 28,462 30,028

Numri i kredive aktive të disbursuara në vit 11,420 14,619 16,549 18,133 19,549

Shuma e disbursuar në vit (mln usd) 31.30 41.25 46.50 43.94 43.60

Kreditë mesatare të disbursuara në vit 2,744 2,822 2,810 2,426 2,231

Burimi:Fondi Besa

Në qoftë se shikojmë pasqyrën e pozicionit financiar te Fondit Besa pjesën dërrmuese të aktivit

të tyre ë zënë huatë dhënë klientëve me vlerën 69. %. Zëri i dytë me peshën më të madhe janë

Depozitat me afat me bankat rreth 15%. Ndërsa mjetet monetare dhe ekuivalentet e tyre zënë

- 88 -


rreth 12% te totalit të aktivit. Një pjësë të konsiderueshme e zënë dhe Investimet në aktive të

qëndrueshme në vlerën 2.71%.

Produktet financiare: kredi biznesi në lekë, kredi biznesi në euro, kredi për të rinjtë, kredi

për bujqësine”Besa-Agro”, kredi konsumatore, kredi për efikasitetin e energjisë.

Shtrirja gjeografike e aktivitetit

Fondi Besa Sh është një nga institucionet më të rëndësishme të mikrofinancës në Shqipëri.

Ajo ofron kredi mikro, të vogla dhe të mesme për individët që kërkojnë të fillojnë, të zgjerojnë

dhe përmirësojnë më tej aktivitetet dhe gjenerimin e të ardhurave. Fondi Besa ka një mbulim

të gjerë në vend me një shtrirje në 68 zyra në të gjithë Shqipërinë, 24 Degë Rajonale dhe 411

punonjës.

4.3.2 NOA Sh.a

Që prej themelimit në vitin 1999, kompania NOA Sh.a. ka dhënë një kontribut shumë të

rëndësishëm në ngritjen dhe zhvillimin e bizneseve të vogla dhe të mesme nëpërmjet mbështetjes

financiare të nevojave dhe planeve të tyre. E njohur në fillimet e saj si PSHM (Partneri Shqiptar

në Mikrokredi), dhe më vonë si Oportunity Albania, qëllimi kryesor i kompanisë vazhdon të

mbetet i njejtë: nxitja e ekonomisë në vend dhe zhvillimi i biznesit të vogël dhe të mesëm. Në

gusht të vitit 2010 filloi një epokë e re me praninë e aksionerëve të rinj të NOA Holding, e cila u

shoqërua shndërrimin e rëndësishëm të kompanisë në këndvështrimin operacional dhe sidomos

të imazhit të saj.

NOA Sh.a vazhdimisht ka mbështetur dhe mbështet sipërmarrës të të gjithë sektorëve përfshirë

prodhimin, bujqësinë dhe blegtorinë, tregtinë dhe shërbimet, duke zhvilluar një portofol të

mirë dhe të diversifikuar të kredisë ekskluzivisht në monedhën vëndase, duke menaxhuar vetë

riskun e këmbimit. Rritja e qëndrueshme gjatë këtyre viteve, e kompanisë është mbështetur në

mënyrë të vazhdueshme nga partnerë strategjikë ndërkombëtar dhe vëndas, të cilët janë faktorë

të rëndësishëm në Industrinë e Mikrofinancës në rajon si: BERZH, OMP, BKT, Responsibility

Global Microfinance Fund, EFSE, Oiko Credit, Blue Orchard, etj.

- 89 -


Treguesit kryesorë për 201426

NOA Sh.a me një përvojë më shumë se 15 vjeçare në tregun shqiptar, vazhdon të mbetet një nga

institucionet financiare më aktive gjatë vitit 2014, duke përforcuar rolin e saj në zhvillimin e

bizneseve të vogla dhe të mesme përmes aktivitetit të kredidhënies, në një mënyrë profesionale

dhe fitimprurëse. Në fokus kanë qënë bujqësia dhe bizneset e vogla familjare, në zonat qytetse

dhe fshatare por pa lenë mënjanë edhe individët që për shkak të kushteve të tregut treguan një

rritje modeste gjatë vitit të fundit. Portofoli i kredisë u rrit me 8.5%, duke arritur një tepricë prej

3.7 miliardë lekë (ose 27 milionë euro). Gjatë vitit 2014 u ështe shërbyer rreth 7.500 klientëve të

rinj, duke rritur me 8.5% numrin total të klientëve aktive duke e cuar këtë të fundit në 12.000.

Në fund të vitit 2014, NOA Sh.a zotëron 15% të tregut të mikrofinancës me një numër klientësh

aktivë rreth 12.000.

Produktet dhe shërbimet financiare

Gjatë vitit 2014 NOA sh.a i shtoi gamës së produkte të reja të dedikuara për segmente të

ndryshme klientele:

ØKredi për Makina të përdorura

ØKredi e shpejtë për Bizneset deri në 1,000,000

ØKredi e paraaprovuar për studentë

ØKredi agro

Shtrirja gjeografike e aktivitetit

NOA Sh.a operon në treg me 21 degë të shpërndara në të gjithë vendin, duke mbuluar mbi 90%

të hapësirës gjeografike të vendit.

Kredidhënia

Portofoli i kredisë u rrit me 7.9 % gjatë vitit 2014, duke konsistuar në 7,425 numër kredish

të reja. Pjesën më të madhe të portofolit e përbën kredia për biznesin 68.3% dhe kredia për

bujqësinë 24.4%. Kredia për bizneset gjatë vitit 2014 pati një rritje prej 16.4%. Rritje shënoi

26 - Punimi është realizuar në Prill 2016 dhe nuk ishte e mundur të siguroheshin në mënyrë konfidenciale të dhënat e vitit 2015.

- 90 -


gjithashtu dhe kredia për individët në nivele më të moderuara 1.3%. Produkti më i shitur është

kredia me shumë qëllime e cila përbën 46.8% të portofolit të kredisë. NOA sh.a i jep një rëndësi

të veçantë zhvillimit të grave në biznes, nëpërmjet financimit të grave duke u paraqitur në fund

të vitit 2014 në masën 20.4% e portofolit të kredisë.

Figura 4.3.2.1 Shpërndarja e klientëve sipas zonave

Burimi: NOA

Përbërja e portofolit të NOA-së

Nëse i hedhim një vështrim bilancit të NOA-së do të shikjmë që pjesa kryesore e portofolit të

saj (aktivet) përbëhen nga huatë dhe paradhëniet klientëve 81.66% . Në vendin e dytë vijnë

mjetet monetare dhe ekuivalentët me to në masën 6.08%, investimet në letra me vlerë 4.71%.

Ndërsa huatë e dhëna institucioneve të tjera financiare zënë 2.79% të peshës së aktiveve. Siç

shihet peshën kryesore të portofolit të saj e zënë huatë e dhëna klientëve duke pasqyruar edhe

funksionin e istitucionit të mikrokreditit. Zëri aktive të tjera zë 3.34% të aktiveve. Zërat e

aktiveve të qëndrueshme të trupëzuara, të patrupëzuara dhe aktivet e shtyra tatimore zënë

përkatësisht 0.83%, 0.35 dhe 0.23%.

- 91 -


4.3.3 Unioni shqiptar i kursim kreditit (Unioni SHKK)

Është bashkimi vullnetar i Shoqërive Kursim Kredi (SHKK) i krijuar në 25 janar 2002 mbi

bazën e ligjit për Shoqëritë Kursim Kredi dhe i licensuar nga Banka e Shqipërisë. Unioni SHKK

është produkt i programit të parë të mikrofinancës në Shqipëri.

Misioni i Unionit Shqiptar Kursim Kredi është të mbështesë financiarisht dhe teknikisht Shoqëritë

Kursim Kredi, të cilat janë institucione financiare të fshatit, të themeluara e të menaxhuara nga

vetë anëtarët dhe qe kanë si objektiv nxitjen e aktiviteteve prodhuese në zonat rurale.

Mënyra e funksionimit të unionit

Një model kooperativ. Unioni SHKK është në pronësi eskluzive të anëtarësisë së tij, banorë të

zonave rurale. Kjo nënkupton që vendimmarrja është e vetë anëtarëve sipas parimit një anëtar-

një votë. Me një kapital 100% shqiptar, Shoqëritë Kursim Kredi janë struktura financiare të

fshatit të vetë-krijuara, të vetë-administruara dhe të vetë-financuara nga anëtarësia e tij.

Një dimension terësisht rural. Misioni i Unionit SHKK arrihet falë një rrjeti të gjërë prej 780

përfaqësuesish të komunitetit rural, të zgjedhur në krye të SHKK-ve dhe që mbulojnë mbi 1.100

fshatra në vend. Përveç të tjerave, janë pikërisht këto të zgjedhur, të cilët vendosin mbi dhënien

ose jo të kredive për banorët e zonave rurale bazuar mbi njohjen e thellë dhe të përditshme të

individëve dhe aktiviteteve prodhuese në fshat.

Një status jo fitim-prurë. SHKK-të administrohen në mënyrë vullnetare nga vetë anëtarët, cka

mundëson ofrimin e shërbimeve kompetitive për banorët e zonave rurale. Kjo pasi SHKK-të

kanë si qëllim kryesor ofrimin e shërbimeve financiare konkurruese e të pershtatura për banorët

e zonave rurale aty ku bankat nuk janë shtrirë ende.

Shtrirja gjeografike

Nga 2900 fshatra gjithsej në gjithë vendin, Unioni Shqiptar Kursim Kredi punon në 1100 ose

në 37% të tyre. Në fund të vitit 2014, Unioni SHKK rezulton të ketë 40,500 anëtarë në rrjetin

SHKK nga ku 16,850 janë klientë aktivë. Unioni Shqiptar Kursim Kredi punon në 17 rrethe të

vendit: Tiranë, Durrës, Kavajë, Elbasan, Peqin, Gramsh, Lushnjë, Fier, Berat, Vlorë, Sarandë,

Delvinë, Librazhd, Shkodër, Malësi e Madhe, Kuçovë, Pogradec.

- 92 -


Treguesit financiarë të SHKK për vitin 201427

Krahasuar me vitin 2013, Unioni ka njohur një rritje prej 5% të portofilit të kredive të

disbursuara dhe prej 38% të portofolit të depozitave, rritje që dëshmon në terma konkretë

besimin e anëtarësisë ndaj Unionit Shqiptar Kursim Kredi. Futja e produkteve të reja si “kredia

për mekanikën bujqësore” apo shërbimi SMS, reflektojnë këtë rritje.

Figura 4.3.2.2 Mënyra funksionimit të SHKK-ve

Burimi: Unioni SHKK

Tabela 4.3.3.1 Përbërja e portofolit të Unionit SHKK

Tregues të Unionit SHKK 32.12.2014

Total asete 4,390,750,000

Portofol kredie 1,816,758,000

Depozita me afat 973,251,982

Kapital 1,075,122,000

Burimi: Unioni SHKK

27 - Punimi është kryer në Prill 2016 dhe nuk ishte e mundur të siguroheshin në mënyrë konfidenciale treguesit e vitit 2015.

- 93 -


Tabela 4.3.3.2 Treguesit e rrjetit SHKK

Tregues të rrjetit SHKK (lekë) 31.12.2014

Portofol kredie 3,709,295,411

Portofoli I depozitave 2,594,864,884

Shuma e kredive të disbursuara 1,906,492,842

Burimi:Unioni SHKK

Tabela 4.3.3.3 Kredive të disbursuara në 2014

Klientë aktivë 16,852

Anëtarë 40,432

Burimi:Unioni SHKK

Nëse i hedhim një vështrim bilancit të Unionit SHKK-së shihet se portofoli i saj është i

diversifikuar disi me ndryshe, ose pesha që zënë elementët kryesore është pak me e ndryshme

krahasuar me dy IMF e tjera. Pjesa me e madhe e portofolit të saj përbëhet nga kredia neto me

41.38% të aktiveve të saja, më pas vendin e dytë përsëri me një përqindje të konsiderueshme

e mbajnë interesat në pjesmarrje në masën 23.68%. Investimet financiare zënë vendin e tretë

për nga pesha që zënë në masën 13.23% kurse Depozitat në banka zënë 9.84%. Ndërsa Aktivet

Afatgjata materiale zënë 7.4 % të peshës së aktiveve. Siç shihet peshën kryesore të portofolit

të saj e zënë huatë e dhëna klientëve duke pasqyruar edhe funksionin e vet istutucionit të

mikrokreditit që është dhënia e kredive. Zëri Mjete monetare zë 1.14% te totalit të aktiveve.

Zërat e Aktiveve Afatgjata jomateriale, Aktive të mbajtura për shitje dhe Aktive të tjera zënë

përkatësisht 0.0038%, 1.49 dhe 1.81%.

Në vitin 2014 në ndryshim me vitet paraardhëse 2012 dhe 2013 ky fond nuk ka investuar në

obligacione qeveritare.

- 94 -


4.3.4 Institucione të tjera mikrokreditimi

Fondacioni drejt të ardhmes FDA

FDA është një Organizatë Jo Fitimprurëse, jo politike, jofetare, e themeluar në Korrik të vitit

1997. Misioni i FDA: Zhvillimi ekonomiko – social i zonave rurale nëpërmjet: Rritjes së aksesit

të shërbimeve financiare,rritjes së aksesit në teknikat dhe teknologjitë bashkohore, asistencë

teknike në krijimin dhe zhvillimin e strukturave të shoqërisë civile.

FAF Sh.a

Shoqëria e Parë Financiare e Zhvillimit FAF Sh.a është Subjekt Financiar Jobankë që jep kredi

direkt individëve dhe ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (SME) në zonat gjysëm urbane

dhe urbane të Shqipërisë, rurale dhe të disfavorshme, të cilat në shumicën e rasteve janë të

paarritshme prej bankave. FAF sh.a. krediton kryesisht ato ndërmarrje private të cilat janë

fitimprurëse dhe të qëndrueshme, të cilat me aktivitetin e tyre ndihmojnë dhe kanë impakt

pozitiv në zhvillim. FAF sh.a. trashëgoi aktivitetin e Fondacionit FFZM, në zbatim të Strategjisë

“Për shndërrimin e ‘Fondit të Financimit të Zonave Malore – FFZM’, e miratuar me Vendim

të Këshillit të Ministrave nr. 904, datë 27.06.2009, duke konsoliduar më tej misionin e FFZM-

së. FAF sh.a në përputhje me strategjinë e miratuar, është një shoqëri me pronësi shtetërore.

Ka zhvilluar me sukses kredidhënien në 30 degë me një shtrirje në 85% të gjithë territorit të

Shqipërisë. FAF Sh.a. ka një histori financiare efektive për një nivel të pranueshëm rreziku.

4.4. Faktorët që ndikojnë ofertën e institucioneve financiare jobankare

Nga ana e ofertës së shërbimeve financiare në zonat rurale, kemi shqyrtuar të dhëna dytësore

të publikuara nga Banka e Shqipërisë, INSTAT dhe aktorë të tjerë të këtij sektori. Të dhënat e

shqyrtuara përfshijnë periudhën dhjetëvjeçare 2005 – 2015. Për t’u analizuar si faktorë që mund

të ndikjojnë ofertën e institucioneve financire jobankare në sektorin e bujqësisë u zgjodhën pesë

variabla:

- 95 -


Tabela 4.4.1.: Databaza e variablave të ofertës

Totali i kredisë neto të SFJB-ve mln lekë

Perime, tonNumri i

makinerive bujqësore

Sipërfaqja e perimeve në

sera,ha

Eksport i perimeve, mln

lekëIHD bujqësi, mln euro

Y X1

X2

X3

X4

X5

Burimi Banka e Shqipërisë INSTAT INSTAT INSTAT INSTAT Banka e Shqipërisë

Burimi: Autori

Arsyeja pse u zgjodhën këto variabla është fakti se janë specifikë në përcaktimin e kostove dhe

produktivitetit në këtë sektor.

Y përbën variablin e varur ndërsa variablat e tjerë janë të pavarur.

xit ; variabli i pavarur për i = 1, 2, ..., n dhe secili prej tyre është një vektor me vlera kohore me

periodicitet 1 vit sipas periodës së yt-së.

Në këtë studim variablat e pavarur janë tregues të publikuar nga Instat dhe BSH dhe për të

dhënat që mungojnë nga publikimet zyrtare është kryer plotësimi i tyre.

bi ; parametrat e modelit, ose koefiçentët e variablave të pavarur në model, për i = 1, 2, ..., n (në

këtë studim regresiv, ndryshimi i variablit të varur Δy shpjegohet në lidhje me këto koefiçentë

bi kur Δxit = + 1 njësi, në kushtet “ceteris paribus”).

ɛt; quhet mbetja e regresionit, ose termi i gabimit, është i vetmi variabël që nuk parashikohet

ose të shpjegohet nga modeli dhe ai duhet të jetë stokastik. Ky term gabimi njihet si gabimi

statistikor i modelit (është një bashkësi faktorësh të tjerë ndikues të pa përfshirë në model).

Për të bërë vlerësimin e parametrave bi, do të përdoret metoda e zakonshme e katrorëve më të

vegjël (Christopher Dougherty, 2007).

- 96 -


Plotësimi i të dhënave të munguara:

Variabli X1 viti 2015 është plotësuar me ekuacionin e trendit kohor:

y = -1.485x3 + 25.53x2 - 88.44x + 755.6 me përcaktueshmëri R² = 0.966

Variabli X2 vitet 2012-2015 është plotësuar me ekuacionin e trendit kohor:

y =-8.716*H10^3+165.2*H10^2+34.83*H10+9670 me përcaktueshmëri R² = 0.916

Variabli X3 vitet 2012-2015 është plotësuar me ekuacionin e trendit kohor:

y = 38.53x + 586.7 me përcaktueshmëri R² = 0.926

Variabli X5 viti 2015 është plotësuar me ekuacionin e trendit kohor:

y = 131.0e-0.52x me përcaktueshmëri R² = 0.946

Ekuacioni fillestar

Dependent Variable: YMethod: Least SquaresDate: 05/04/16 Time: 22:16Sample: 2005 2015Included observations: 11

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C -32.69359 8.426548 -3.879832 0.0116X1 0.002257 0.027460 0.082182 0.9377X2 0.000611 0.000359 1.702900 0.1493X3 0.045639 0.033969 1.343551 0.2368X4 -0.002017 0.001514 -1.332478 0.2402X5 -0.107815 0.148806 -0.724539 0.5012

R-squared 0.935640 Mean dependent var 14.16136Adjusted R-squared 0.871280 S.D. dependent var 5.508012S.E. of regression 1.976138 Akaike info criterion 4.502618Sum squared resid 19.52560 Schwarz criterion 4.719651Log likelihood -18.76440 Hannan-Quinn criter. 4.365808F-statistic 14.53765 Durbin-Ëatson stat 1.705276Prob (F-statistic) 0.005320


Nga testet ekonometrike të kryera forma funksionale e modelit është lineare sepse gabimi është

më i madh se 10% e cila nuk pranohet teorikisht28.

28 - Shtojca 2

- 97 -


Në këtë rast variablat mund të paraqesin dy parregullsi të njëkohëshme:

1. multikolariniteti (d.m.th korrelacion të rëndësishëm statistikor midis variablave të pavarur xit

ndërmjet tyre ose variablave dhe mbetjeve ɛt të modelit, për çdo i = 1, 2, ..., n).

2. autokorrelacion (d.m.th ecuria kohore e mbetjeve duhet të jetë rastësore dhe jo e shpjeguar

nga vlerat paraardhëse, pra duhet që kovarianca Cov(ɛi;ɛj) = 0 për çdo i j.)

Duke u plotësuar të dy këto kushte, modeli është i zhveshur nga të gjitha shmangiet dhe rastësitë

e pavlerësueshme të tij duke bërë që metoda e zakonshme e katrorëve më të vegjël të jetë

teknika më e mirë shpjeguese dhe interpretuese, d.m.th minimizohet çdo term gabimi.

Në vijim kemi përmbledhur disa teste ekonometrike që analizojnë në detaj kushtet e nevojshme

dhe të mjaftueshme të teoremës së Gauss-Markov, për të na bindur mbi saktësinë statistikore të

rezultateve efiçente të modeleve.

Testojmë hipotezën H0: modeli nuk ka autokerrelacion

Nga testi ekonometrik vërtetohet hipoteza e mësipërme29.

Testojme hipotezën e dytë H0: modeli ka multikolanearitet

Nëse VIF> 10 atëherë ka multikolanearitet30

Vetëm X5 është pa multikolinearite që do të thotë se është i vetmi i cili nuk mund të hiqet nga

testi i modelit. Kështu që, cilido nga variablat e tjere që nuk është statistikisht i rëndësishëm

mund të eliminohet nga modeli. Logjikisht fillojmë me eliminimin e variablave një e nga një

nga ato me probabilitet më të madh të dështimit të lidhjeve, dmth X1:

***********************************MODELI 1******************************

Dependent Variable: YMethod: Least SquaresMethod: Least SquaresDate: 05/04/16 Time: 23:16Sample: 2005 2015Included observations: 11


C -32.86289 7.463967 -4.402872 0.0046

29 - Shtojca 330 - Shtojca 4

- 98 -


X2 0.000607 0.000325 1.866611 0.1112X3 0.048280 0.010055 4.801557 0.0030X4 -0.002112 0.000891 -2.370539 0.0555X5 -0.108743 0.135540 -0.802296 0.4530

R-squared 0.935553 Mean dependent var 14.16136Adjusted R-squared 0.892589 S.D. dependent var 5.508012S.E. of regression 1.805177 Akaike info criterion 4.322149Sum squared resid 19.55198 Schwarz criterion 4.503011Log likelihood -18.77182 Hannan-Quinn criter. 4.208141F-statistic 21.77504 Durbin-Watson stat 1.725155Prob(F-statistic) 0.001019

Nga heqja e X1 rezulton se X3 është statistikisht i rëndësishëm <5% dhe X4< 10% që statistikisht

është i pranuar por jo në formën optimale teorike, gjithsesi në praktikë tregon një lidhje regresive

të pranueshme. Testojmë hipotezën e parë për autokorrelacion mbi modelin e ri (X1 i përjashtuar)

Duke parë testimin Breusch-Godfrey31, vërejmë se modeli nuk ka autokorrelacion.

Testojmë Heteroskedasticitetin32 (për modelin e ri pa X1 ):

Hipoteza bazë H0: modeli nuk ka heteroskodalicitet (dmth modeli duhet ta ketë variancën e

mbetjeve ɛt konstante, kjo do të thotë që varianca e mbetjeve V(ɛt) = E(ɛt2) = konstante).

Kjo hipotezë nuk vërtetohet nëse parametri Prob Chi-Square në shtojcën 6 është më i vogël se

5%. Shohim se parametri Prob Chi-Square është më i madh se 6, pra modeli i plotëson kushtet

dhe se H0 qëndron.

Testiojmë shpërndarjen normale të mbetjeve për modelin pa X133

Nga testi i kryer vërejmë se variablat kanë shpërndarje normale sepse parametri Jarque Bera

është më i vogël se 6 ose problabiliteti është me i madh se 5%.

31 - Shtojca 532 - Shtojca 633 - Shtojca 7

- 99 -


Grafiku 4.4.1 Stabiliteti i koeficentëve të modelit të ri

Burimi: Autori

Ka stabilitet të plotë sepse vija blu që identifikon modelin tonë ka shpërndarje normale me

probabilitet gabimi 5% dhe ndjek prirjen e të dhënave historike nga i cili rrjedh modeli. Kjo

përbën dhe modelin kryesor që mund të përdoret për parashikimet e ardhshme të ofertës.

Analiza dinamike e modelit të ofertës

Për të bërë analizën dinamike të modelit nga faktorët e bredshëm të të dhënave fillestare, na

shërben analiza dinamike e modelit VAR34.

Kjo analizë konsiston në gjetjen e lidhjeve edhe për përdorimin e parashikimeve për qëllime

ekonomike.

Modeli VAR (dinamik) me Y, X3 dhe X435

Për të marrë rezultate të qëndrueshme dhe të rëndësishme statistikisht, është marrë vonesa

kohore prej 1 viti sepse testimi i mëposhtëm arsyeton mbi kriterin lag që ka dalë i barabartë me

1. Testohet lidhja shkasore e ndikimit te viteve paraardhëse të variablave në rezultatin e vitit

aktual të modelit.

VAR Lag Order Selection CriteriaEndogenous variables: Y X3 X4Exogenous variables: C34 - Vektorët autoregresiv.35 - Kemi testuar vetëm këto variabla sepse ishin statistikisht të rëndësishëm.

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

2010 2011 2012 2013 2014 2015

CUSUM 5% Significance

-0.4

0.0

0.4

0.8

1.2

1.6

2010 2011 2012 2013 2014 2015

CUSUM of Squares 5% Significance

- 100 -


Date: 05/04/16 Time: 23:35Sample: 2005 2015Included observations: 10

Lag LogL LR FPE AIC SC HQ

0 -159.5122 NA 2.62e+10 32.50244 32.59321 32.402861 -123.0124 43.79981 1.23e+08* 27.00247* 27.36557* 26.60415*

* indicates lag order selected by the criterionLR: sequential modified LR test statistic (each test at 5% level)FPE: Final prediction errorAIC: Akaike information criterionSC: Schwarz information criterionHQ: Hannan-Quinn information criterion

Testojmë vetëm parametrave e ekuacionit të parë Y36 sepse na intereson vetëm oferta si variabël

i varur dhe ekuacioni i mëposhtëm tregon lidhjet statistikore.

Y = C(1)*Y(-1) + C(2)*X3(-1) + C(3)*X4(t-1) + C(4)

Y(t) = -0.069034*Y(t-1) + 0.083211*X3(t-1) - 0.007232*X4(t-1) - 0.007232 + ε(t)

Nga ekuacioni rezulton se oferta e vitit korrent nuk varet nga oferta vitit paraardhës dhe ndikohet

pozitivisht nga sipërfaqja e të mbjellave në sera të vitit të kaluar por, ka një efekt negativ të

moderuar me eksportet e vitit të mëparshëm.

Efekti negativ mund të shpjegohet me vonesën në arkëtime që kanë fermerët të cilët i çojnë

produktet në pikat e grumbullimit për eksport.

Më lart dolëm në konkluzionin se modeli ka stabilitet dhe mund të përdorej për parashikime të

ofertës së ardhshme. Më poshtë kemi paraqitur parashikimin dinamik (marxhinal) me impulse

për 10 vitet e ardhshme:

36 - Shtojca 8

- 101 -


Grafiku 4.4.2: Analiza dinamike e modelit të ofertës

Burimi: Autori

Vija blu në grafik përfaqson ecurinë e variblit të pavarur ndaj variablit të varur (oferta e kredisë).

Grafiku i parë tregon ndikimin e ofertës ndaj vetvetes (dmth ndikimin e ofertës nga vet oferta

për kredi). Nga grafiku vërejmë se oferta do të ketë një ecuri konstante deri në vitin e gjashtë

pastaj do të ketë një tendencë negative.

Grafiku i dytë tregon dinamikën e variablit X3 (sipërfaqja e perimeve në sera) ndaj ofertës.

Ndikimi i këtij variabli do të jetë konstant për afërsisht tetë vjet pastaj do të ketë një tendencë

negative.

Grafiku i tretë paraqet dinamikën e X4 (eksporti i perimeve) ndaj ofertës për kredi. Ndikimi që

do të ketë ky variabël te oferta do të jetë konstant sipas modelit për gati 7 vjet dhe më pas do të

ketë një tendencë pozitive.

-1,200

-800

-400

0

400

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of Y to Y

-1,200

-800

-400

0

400

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of Y to X3

-1,200

-800

-400

0

400

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of Y to X4

-6,000

-4,000

-2,000

0

2,000

4,000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of X3 to Y

-6,000

-4,000

-2,000

0

2,000

4,000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of X3 to X3

-6,000

-4,000

-2,000

0

2,000

4,000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10


-200,000

-100,000

0

100,000

200,000

300,000

400,000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of X4 to Y

-200,000

-100,000

0

100,000

200,000

300,000

400,000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10


-200,000

-100,000

0

100,000

200,000

300,000

400,000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10


Response to Cholesky One S.D. Innovations ± 2 S.E.

- 102 -


**********************************MODELI 2*******************************

Në këtë rast testojme tre variabla X2, X3, X4 për të përcaktuar lidhjet midis tyre.

Dependent Variable: YMethod: Least SquaresDate: 05/04/16 Time: 23:54Sample: 2005 2015Included observations: 11


C -35.27825 6.653786 -5.301981 0.0011X2 0.000554 0.000310 1.785131 0.1174X3 0.051555 0.008952 5.759269 0.0007X4 -0.002083 0.000867 -2.401354 0.0474

R-squared 0.928639 Mean dependent var 14.16136Adjusted R-squared 0.898056 S.D. dependent var 5.508012S.E. of regression 1.758632 Akaike info criterion 4.242237Sum squared resid 21.64951 Schwarz criterion 4.386927Log likelihood -19.33231 Hannan-Quinn criter. 4.151031F-statistic 30.36446 Durbin-Ëatson stat 1.804970Prob(F-statistic) 0.000220


Në këtë rast modeli është statistikisht i rëndësishëm dhe rezulton se X3 është statistikisht i

rëndësishëm <5% dhe X4< 5% dhe X2 që statistikisht është i pranuar por jo në formën

optimale teorike, gjithsesi në praktik tregon një lidhje regresive të pranueshme. Kryejmë testet

ekonometrike mbi modelin 2 dhe rezultatet i kemi paraqitur në tabelën 4.4.1.2.

Tabela 4.4.2. Rezultatet e testeve ekonometrike, për modelin 2.

Emërtimi i testitForma funksionale,

Testi-RESET Multikolineriteti, testi-VIF2

Heteroskedasticitet, testi-White3

Autokorrelacion, testi-LM4 Shpërndarja normale e mbetjeve ɛ

t, Jarque-

Bera test5

Përs

hkrim

sqar

ues Tregon nëse

forma e modelit është e duhura

(d.m.th lineare apo logaritmike)

Korrelacioni midis variablave të pavarur të

përfshirë në model.

Mungesa e Lidhjes konstante të variancës së mbetjeve të modelit me popullimin e të

dhënave.

Korrelacioni serial i variablave të pavaruar dhe mbetjeve ɛ

të modelit.

Testohet nëse mbetjet e modelit janë me

shpërndarje normale ose jo.

Rezu

ltati,

Mode

li II

Forma e duhur funksionit është lineare për nivel

rëndësie 5%.

Nuk ka multikolineritet midis variablave prandaj mund të eleminojm nga

testi X2

Nuk ka heteroskedasticitetNga testi rezultoi se modeli

nuk ka autokorrelacionKa shpërndarje normale

të mbetjeve

Burimi: Autori

- 103 -


Për rrjedhojë, X2 mund të eliminohet dhe kemi këtë paraqitje:

Dependent Variable: YMethod: Least SquaresDatë: 05/05/16 Time: 00:01Sample: 2005 2015Included observations: 11


C -30.54374 6.886036 -4.435606 0.0022X3 0.057444 0.009391 6.117164 0.0003X4 -0.002258 0.000973 -2.321903 0.0488

R-squared 0.896153 Mean dependent var 14.16136Adjusted R-squared 0.870191 S.D. dependent var 5.508012S.E. of regression 1.984480 Akaike info criterion 4.435591Sum squared resid 31.50528 Schwarz criterion 4.544108Log likelihood -21.39575 Hannan-Quinn criter. 4.367187F-statistic 34.51824 Durbin-Watson stat 1.985480Prob(F-statistic) 0.000116

Pra heqja e X2 nuk ka efekt negativ në lidhjet statistikisht (si të jetë si të mos jete), por rregullon

stabilitetin e koeficenteve (dmth duhet hequr).

Grafiku 4.4.3 Qëndrueshmëria e koefiçentëve të modelit të dytë

Burimi: Autori

Nga grafiku më sipër shohim se modeli është i qëndrueshëm edhe për parashikim.

-0.4

0.0

0.4

0.8

1.2

1.6

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

CUSUM of Squares 5% Significance

-10.0

-7.5

-5.0

-2.5

0.0

2.5

5.0

7.5

10.0

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

CUSUM 5% Significance

- 104 -


4.5 Përcaktimi i hendekut mes kërkesës për kredi të fermerëve dhe ofertës së IMF-ve

Shumat e dëshiruara të kredive nga fermerët e anketuar nuk pasqyrojnë automatikisht aftësinë

e shlyese të këtyre familjeve dhe ndërmarrjeve të tyre. Për të llogaritur kërkesën gjithsej është

e nevojshme të bëjmë disa rregullime të vogla dhe ta krahasojmë atë me ofertën aktuale të

kredive.

Popullsia që jeton sot në zonat rurale është 1.212.130 persona37. Duke pasur parasysh se

mesatarisht një familje fshatare përbëhet nga 4 persona38, numri i përgjithshëm i familjeve në

zonat rurale në Shqipëri do të jetë 303.032. Po të zbatojmë mbi këtë numër një faktor korigjimi

prej 20%39 del se me veprimtari sipërmarrëse angazhohen 242.426 familje. Ky numër përfshin

klientët që tashmë e kanë një kredi, ata që nuk duan të marrin një kredi, ata që nuk kanë aftësi

paguese për të marrë një të tillë dhe ata që mund të konsiderohen kandidatë të mundshëm për

të marrë një kredi të re.

Sipas rezultateve të sondazhit vetëm 59.2% e të anketuarve janë të interesuar për marrjen e një

kredie të re. Por, jo të gjithë ata që aplikojnë për kredi do të kenë sukses në miratimin e saj.

Mund të zbatojmë një faktor korrigjimi prej 35% (norma e refuzimit që rezulton nga sondazhi)

dhe ata të cilët nuk kanë pasur sukses në aplikimin për kredi në institucionet financiare (22.1%).

Si rrjedhojë, potenciali i tregut të kërkesës për kredi është vlerësuar të jetë rreth 93.286 familje

sipërmarrëse.

Duke supozuar një vlerë mesatare të kërkesës për kredi prej 350.000 lekësh që rezultoi dhe nga

sondazhi (pjesa më e madhe e të intervistuarve u përgjigjën se kërkonin një kredi midis 200.000

dhe 500.000 lekëve) atëherë vlerësojmë se kërkesa potenciale për kredi në zonat rurale

vlerësohet rreth 32.650.100.000 lekë ose afërsisht 233 milionë euro. Pjesa më e madhe

e kësaj kërkese pritet të përdoret për zgjerimin e biznesit dhe për qëllime investimi me afat

maturimi 2 dhe më shumë vjet. Për më tepër, duke pasur parasysh se shumica e të anketuarve

lëndën e parë e blejnë në monedhën vëndase (lek) si edhe faktin se edhe arkëtimet i kanë në të

njejtën monedhë edhe kreditë e kërkuara janë kryesisht në lekë.

37 - Instat 201638 - Shqipëria popullsia dhe dinamikat e saj. Horizonte te reja demografike? INSTAT Maj 201439 - 10% janë zbritur për të pasqyruar ndryshimet demografike në fshatrat shqiptarë që nga viti 2001, ku një numër i familjeve fshatare kanë migruar në qytet ose kanë emigruar jashtë vendit . Një 10% tjetër zbritet për faktin se kjo pjesë e popullsisë rurale janë të punësuar, kryesisht në administratë, shëndetësi, arsim dhe shërbime.

- 105 -


Vëllimi aktual i portofolit të aktiveve të institucioneve mikrofinanciare jobankare është rreth

32,23 miliardë lekë. Në portofolin e kredisë së SFJB-ve, pjesën më të madhe e zë ai i subjekteve

të kredidhënies dhe mikrokredisë me rreth 19 miliardë lekë ose 135 milionë euro (shifër në

të cilën bën pjesë e gjithë kredia e disbursuar pa dallim midis zonave urbane dhe rurale).

Prandaj, gjetjet sugjerojnë se ka një potencial të konsiderueshëm për zgjerimin e kreditimit në

zonat rurale dhe në bazë të vlerësimit kërkohet pothuajse dyfishimi i ofertës aktuale nga

institucionet mikrofinanciare për t’u përputhur më kërkesën.

Si përfundim të këtij kapitulli mund të themi se oferta e institucioneve finaniare, edhe pse ka

pasur një rritje gjatë viteve të fundit, përsëri vazhdon të jetë nën nivelin e kërkuar. Një qasje e

integruar e institucioneve të mikrokreditit mund të rrisë efektivitetin e mikrofinancës si një mjet

për zbutjen e varfërisë.

Oferta e shërbimeve mikrofinanciare në sektorin e bujqësisë varet specifikisht nga sipërfaqja

e perimeve në sera dhe nga eksportet e perimeve. Lidhja modeste negative midis variablit të

varur të ofertës dhe variablit të pavarur të eksportit të perimeve justifikohet me vonesat në kohë

të arkëtimeve.

- 106 -

KREU V

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

5.1 Përfundime kryesore

5.1.1 Mbi disa koncepte teorike

Ky punim përshkruan mjedisin financiar në Shqipëri me një fokus të veçantë në institucionet

mikrofinanciare. Studimi mbi natyrën e veprimit të këtyre IMF-ve ofron prova të reja në

përqasjen që kanë këto institucione kundrejt misionit social dhe misionit tregëtar i cili kohët e

fundit është një trend në rritje në filozofinë mikrofinanciare.

Punimi ofron dy kontribute të rëndësishme:

1. Në anën e ofertës së mikrokredisë, janë analizuar faktorët që çojnë në rritjen e saj në sektorin

e bujqësisë;

2. Në anën e kërkesës, janë analizuar faktorët social, ekonomik dhe financiar që ndikojnë

kërkesën për kredi të fermerëve të zonës së Fierit dhe të Lushnjes.

Sot, institucionet mikrofinanciare ofrojnë shërbimet e tyre për më shumë se 350.000 klientë.

Ky sektor përballet me sfida të shumta edhe pse ka shënuar rritje të vazhdueshme. Institucionet

financiare që punojnë në sektorin bujqësor hasin kufizime dhe vështirësi që lidhen kryesisht me

natyrën informale të tij.

Mund të themi se një qasje e integruar e institucioneve të mikrokreditit mund të rrisë efektivitetin

e mikrofinancës si një mjet për zbutjen e varfërisë. Përfitimet e kësaj qasje janë të dyfishta. Së

pari, duke vepruar si një platformë për të ofruar shërbime të rëndësishme shoqërore së bashku

me shërbimet financiare dhe kreditimin, IMF-të mund të kontribuojnë në një qëndrueshmëri më

- 107 -


të madhe të klientitëve. Integrimi i mikrofinancës me shërbimet sociale të tilla si shëndetësia,

arsimi dhe lehtësimin e fatkeqësive natyrore ose parandalimin e tyre do të adresonte faktorë

të tjerë që kontribuojnë në varfërimin e popullatës, përtej faktorit ekonomik. Duke adresuar

çështjet e vërteta që pengojnë shanset e një klienti për t’u shërbyer nga IMF-të, mikrofinanca

mund të rrisë efikasitetin e saj të përgjithshëm. Në këtë mënyrë mund të sigurohen shërbimet

financiare për ata që kanë me të vërtetë nevojë. Së dyti, duke përdorur mikrofinancën si një

platformë për të ofruar shërbime të integruara rrit mundësitë e fushëveprimit për të gjitha

organizatat e përfshira në këtë sektor duke u përpjekur për t’i shërbyer të njëjtës bazë klientele.

Në përmbledhje të koncepteve teorike mund të themi se pritshmëritë fillestare të faktit se

mikrokredia do të ishte në gjendje të nxirrte miliona njerëz nga varfëria duke u dhënë atyre

qasje në kredi nuk është përmbushur. Banerjee, Karlan dhe Zinman (2015)40, evidentojnë

faktet se efektet e mikrokreditit kanë qenë të përzier dhe rezultatet më shumë janë varur nga

karakteristikat dhe rrethanat e huamarrësve dhe nga qëllimi i kredive. Ka disa efekte pozitive në

krijimin e bizneseve, por kjo nuk do të përkthehet automatikisht në konsum apo në të ardhura

më të larta.

5.1.2 Përfundime mbi kërkesën për kredi të fermerëve

• Niveli i ulët i depërtimit të shërbimeve bankare në zonat rurale.

Nga hulumtimi i tregut nëpërmjet pyetësorit u pohua se 76% e të intervistuarve përdorin

shërbimet bankare, por 70% e tyre përdorin vetëm llogaritë rrjedhëse meqenëse shumica e tyre

i cojnë produktet bujqësore në pikat e grumbullimit dhe shlyerja e faturave nga klientët bëhet

nëpërmjet bankave. Shërbime bankare në përgjithësi janë të nënpërdorura.

• Perceptimi i fermerëve mbi procesin e marrjes së një kredie nga institucionet

financiare bankare dhe jobankare ishte i vështirë.

Fermerët e intervistuar e deklaruan se ky proces nw perceptimin e tyre ishte i vështirë (58.06%)

ose shumë të vështirë (41.13%).

• Normat e larta të interesit dhe mungesa e kolateralit ishin arsyeja kryesore e

perceptimit të vështirësive mbi kreditimin.

40 - Ekonomia e zbatuar. Një model modest i qëndrueshërisë pozitive, por jo i efekteve transformuese.

- 108 -


Vështirësinë e marrjes së kredive, shumica e fermerëve (75%) e shohin tek normat e larta të

interesit dhe, vetëm 18.5% e gjejnë në mungesës së kolateraleve të kërkuara. Pjesa tjetër e

fermerëve vështirësitë i shohin tek procedurat e gjata dhe të ndërlikuara. Duhet të saktësojmë

se bankat janë më kërkuese përsa i përket procedurave kolateralit sesa institucionet financiare

jobankare.

• Niveli i huamarrjes rurale në Shqipëri vlerësohet të jetë mjaft i ulët:

Vetëm 43% e të intervistuarëve kanë marrë një kredi pranë një institucioni financiar (banka

dhe institucione financiare jobankare). Përsa i përket instituconeve financiare jobankare vetëm

47.17% të të intervistuarve deklaruan se e kishin marrë pranë këtyre institucioneve, 26,4% e

të intervistuarve e kishin marrë pranë bankës ProCredit dhe në përqindje më të vogël pranë

bankave të tjera.

• Paisjet dhe makineritë përbëjnë pjesën dërrmuese të kolateralit:

Përsa i përket kolateralit mbi kredinë e marrë paisjet dhe makineritë përbëjnë pjesën dërrmuese

të kolateralit (71.69%), në 13.2% kolateralin e përbëjnë ndërtesat kurse, pjesën tjetër e zënë

depozitat bankare dhe kontratat që mund të kenë fermerët me klientët e tyre për dorëzimin e

mallit.

• Fermerët kanë njohuri të pamjaftueshme mbi kushtet e kredisë.

Sipas studimit tonë fermerët nuk kanë njohuri mbi kushtet e kredisë, nuk janë në gjendje të

japin informacion të saktë financiar për ndërmarrjen e tyre gjë e cila tregon një nevojë të fortë

për rritjen e edukimit financiar.

• Norma të larta interesi mbi kredinë rurale.

Nga studimi ynë rezulton se norma mesatare e interesit e kredisë nga një institucion financiar

jobankar është 27,4%.

• Fermerët i janë drejtuar kredisë informale për të financuar aktivitetin e tyre.

Është e rëndësishme të nënvizojmë se 48.3% e fermerëve të intervistuar i janë drejtuar një

kredie informale41 për të financuar aktivitetin e tyre. Në shumicën dërrmuese (88.3%) këtë

kredi e kanë marrë nga familjarë dhe miq dhe 11.7% u janë drejtuar të tjerëve. Arsyeja pse i janë 41 - Kredi që nuk janë marrë pranë institucioneve financiare formale ( Banka, institucione mikrokrediti etj).

- 109 -


drejtuar të afërmëve dhe miqve është fakti se norma e interesit mbi kredinë joformale është 0%

dhe nuk është i nevojshëm kolaterali.

• Kërkesa potenciale për borxh varet në 57% nga burimi fillestarë i fondeve42.

Në këtë rast janë marrë në konsideratë ata të cilët kanë deklaruar se janë të interesuar për të

kërkuar një kredi vitin e ardhshëm dhe ata të cilët i drejtohen miqve dhe të afërmeve për të

kërkuar një borxh të ri.

• Kërkesa e borxhit faktik varet nga furnizuesit kryesorë, koha e pagesës së klientëve,

perceptimi mbi kredinë dhe norma e interesit të kredisë së marrë.

Janë testuar vetëm ata të cilët kanë deklaruar se kanë marrë një kredi pranë institucioneve

financiare zyrtare.

• Impakti i institucioneve mikrofinanciare në zonat rurale varet në mënyrë të

drejtpërdrejtë nga norma e kredisë dhe nga vitet e maturimit.

Norma e kredisë së këtyre institucioneve rezulton të jetë më e lartë se norma e kredisë së

institucioneve bankare dhe vitet e maturimt të kredisë janë afatshkurtër.

• Faktorët që ndikojnë aftësinë paguese të fermerëve janë niveli i kursimeve dhe afati

i maturimit të kredisë së kërkuar.

• Zgjerimi i veprimtarisë së fermerëve ndikohet nga burimet e financimit dhe nga

shtyrja në kohë e arkëtimeve.

• Niveli i ulët i kursimeve të fermerëve.

Për sa i përket kursimeve, 26.61% e fermerëve deklaruan se nuk kursenin rregullisht. Vetëm

8.87% e fermerëve kursenin në depozita bankare. Një pjesë e mirë e fermerëve kursimet i

mbanin në shtëpi (16.13%). Një pjesë e konsiderueshme (48,39%) kursimet i riinvestonin.

• Rezultatet e hulumtimit tregojnë se aktualisht ndërmarrjet rurale mbështeten shumë

në vetëfinancim dhe te kredia informale.

42 - Nëse subjekti ka burime fondesh (d.m.th x4 = 1) probabiliteti që ky subjekt të kërkojë kredi është i barabartë me 57%.

- 110 -


• Në kuadër të hulumtimit, pjesa më e madhe e të anketuarve janë të interesuar për të

marrë një kredi në vitin e ardhshëm (59.2%).

• Kërkesa për shumën e kredisë nga fermerët ishte mesatarisht 350.000 lekë:

Shumica e ndërmarrjeve bujqësore do të kërkonin një shumë kredie që luhatet nga 200,001

lekë deri në 500.000 lekë. Kjo vlerë përputhet me shumën mesatare aktuale të kredisë së dhënë

nga IMF-të Shqiptare. Arsyeja kryesore e mosinteresimit të fermerëve për të marrë kredi ishte

frika se nuk do të ishin në gjendje ta shlyenin për arsye të normave tepër të larta të interesit të

kredive.

5.1.3 Përfundime mbi ofertën e kredive të institucioneve financiare jobankare

• Analiza tregon se bankat dhe institucionet e tjera fiananciare jobankare nuk kanë

një prani të fortë në sektorin e bujqësisë.

Edhe pse disa prej tyre kanë një rrjet të gjerë degësh (Raiffeisen, Tirana Bank, Banka

Kombëtare Tregtare), ato nuk kanë në fokus individët në zonat bujqësore. ProCredit Bank është

një përjashtim, pasi ajo ka financuar sektorin bujqësor për vite me rradhë. Në përgjithësi, bankat

nuk janë sipërmarrëse të riskut dhe e konsiderojnë sektorin e bujqësisë si një aktivitet me risk të

lart. Kështu, bankat vazhdojnë të zgjerojnë veprimtarinë e tyre në zonat urbane, duke neglizhuar

klientët potencial ruralë.

• Portofoli kredisë i institucioneve mikrofinanciare është rural dhe urban.

Ndërsa disa institucionet mikrofinanciare, si FAF43 sh.a., punojnë vetëm në zonat rurale,

institucione të tjera si Besa, Jehona etj, gjithashtu ofrojnë kredi për qëllime bujqësore në zonat

rurale por një pjesë të konsiderueshëm të portofoleve të tyre e zënë kreditë në zonat urbane.

• Aktiviteti i institucioneve financiare jobanka u ngushtua me rreth 1.1% në nivelin

39 miliardë lekë për vitin 2015.

Zhvillimet kryesore në strukturën e jobankave lidhen me hyrjen në treg të një institucioni

financiar të parasë elektronike dhe dy të mikrokredisë, si dhe me përthithjen e një institucioni

jobankë nga një bankë, gjatë gjysmës së dytë të vitit 2015. Ky ndryshim në strukturë ka ndikuar

në ngushtimin e aktivitetit kreditues me rreth 4% në terma vjetorë, në nivelin e 18.9 miliardë 43 - Shndërrimi i Fondit i Financimit të Zonave Malore (FFZM) në Shoqëria e Parë Financiare të Zhvillimit FAF Sh.a, 2009

- 111 -


lekëve. Peshën kryesore në portofolin e kredisë vijojnë ta zënë bizneset (92%) me përqendrimin

më të lartë në sektorin e tregtisë dhe bujqësisë (përkatësisht 27% dhe 12.9%). Rreziku i kredisë

mbetet rreziku kryesor në aktivitetin e institucioneve financiare jobanka. Megjithatë, raporti

“hua me probleme/totalit të huasë” u përmirësua në fundin e vitit 2015 në 12.7% nga 13.7%.

• Oferta lidhej pozitisht me sipërfaqjen e perimeve ne sera dhe, në mënyrë regresive

të moderuar me eksportin e perimeve.

Nga analiza e kryer mbi pesë faktorët e përzgjedhur që mund të ndikonin ofertën e FSJB-ve

në sektorin bujqësor, vetëm sipërfaqja e perimeve në sera dhe eksporti i perimeve rezultuan

statistikisht të rëndësishëm. Efekti negativ i variablit eksporti i perimeve mund të shpjegohet

me vonesën e përkohëshme në arkëtime që kanë fermerët të cilët i çojnë produktet në pikat e

grumbullimit për eksport.

• Analiza dinamike e faktorëve që ndikojnë ofertën vuri në dukje faktin se ecuria e

ofertës do të jetë konstante deri në vitin e gjashtë pastaj do të ketë një ecuri negative.

• Sipërfaqja e perimeve në sera do të ketë të njëjtin ndikim mbi ofertën për afërsisht

tetë vjet dhe më vonë do të ketë prirje negative .

• Sipas modelit, ndikimi i eksportit të perimeve mbi ofertën do të jetë konstant për

gati 7 vjet. Më pas, do të ketë një prirje pozitive.

• Gjetjet sugjerojnë se ka një potencial të konsiderueshëm për zgjerimin e kreditimit

në zonat rurale dhe në bazë të vlerësimit kërkohet pothuajse dyfishimi i ofertës

aktuale nga institucionet mikrofinanciare për t’u përputhur më kërkesën.

5.2 Rekomandime për ofrimin e shërbimeve financiare dhe rritjen e ofertës së kredisë në zonat rurale.

Studimi tregon se ka një kërkesë të papërmbushur për kredi në zonat rurale, ndërsa duhen adresuar

çështje për të përmirësuar shtrirjen e shërbimeve financiare në zonat rurale. Rekomandimet i

adresohen institucioneve mikrofinanciare, bankave si dhe grupeve dhe palëve të interesuara,

duke përfshirë investuesit, rregullatorët dhe agjencitë e zhvillimit.

- 112 -


• Institucionet mikrofinanciare duhet të zgjerojnë rrjetin e tyre dhe në zonat rurale për

t’iu përgjigjur kërkesës së papërmbushur për kredi.

Është e nevojshme që këto institucione të zgjerojnë edhe bazën e produkteve të tyre duke i

përshtatur me nevojat e sektorit të bujqësisë. Diversifikimi i mëtejshëm i produkteve është i

nevojshëm në këtë sektor edhe për efekt të ciklit të produkteve bujqësore.

• Institucionet mikrofinanciare mund të luajnë një rol të rëndësishëm edhe për

zhvillimin e produkteve të reja si leasing-u apo sigurimi i bimëve të kultivuara.

Bankat kanë qenë aktive në futjen e produkteve të leasing-ut në zonat urbane dhe leasing-u mund

të luajë një rol të rëndësishëm në përmirësimin e mekanizimit të bujqësisë dhe në efikasitetin e

sektorit. Sigurimit i kulturave do të ndihmonte uljen e rreziqeve në bujqësi (përmbytjet, ngricat

etj) dhe në këtë mënyrë kreditimi i sektorit të bujqësisë do të ishte më tërheqës.

• Institucionet financiare aktive në zonat rurale duhet të zgjerojnë përpjekjet e tyre

të marketingut, të kombinuara me arsimimin dhe njohuritë financiare kundrejt

fermerëve44, për të rritur ndërgjegjësimin se kredia bujqësore rrit produktivitetin

dhe përfitimet nëse përdoret në mënyrën e duhur.

Rezultatet e intervistave tregojnë edhe domosdoshmërinë e ndihmës jofinanciare për të

kapërcyer pengesat në sigurimin e financave në sektorin rural. Kjo ndihmë mund të jepet në

disa drejtime si psh:

• Ofrimi i mbështetjes arsimore për sipërmarrësit rurale pasi një pjesë e mirë e tyre

rezultojnë me arsim fillor sepse kanë qënë të detyruar të emigrojnë dhe të braktisin

shkollën. Më konkretisht do të ishte e nevojshme përmirësimi i njohurive në

mbajtjen e një sistemi të thjeshtë kontabilizimi të veprimtarive të tyre në mënyrë që

të lehtësohen marrëdhëniet mes intitucioneve financiare dhe ndërmarrjeve rurale.

Trajnime dhe seminare nga ana e institucioneve të ndryshme qoftë të pushtetit

vendor qoftë nga institucione financiare të ndryshme do të ishin të nevojshme.

• Ofrimi i ekspertizës bujqësore për forcimin e zinxhirit të produkteve bujqësore

(kalimi i produkteve nga ferma bujqësore të konsumatori), në këtë mënyrë nxit

krijimin e tregjeve të qëndrueshme. Më konkretisht do të ishte e nevojshme të 44 - Do të ishte e nevojshme që përvec marketingut që bëjnë institucionet financiare jobankare mbi produktet e tyre, të zhvillojnë dhe seanca trajnimi me fermerët përsa i përket procedurave që duhet të kryejnë fermerët për të qënë të suksesshëm në aplikimet për kredi.

- 113 -


vendoseshin procedura standarte për amballazhimin, seleksionimin në bazë të

cilësisë, dhe transportin e produkteve bujqësore nga ferma te konsumatori final.

• Nxitja e veprimtarisë së sindikatave të prodhuesve bujqësorë, psh për krijimin

e shoqatave të fermerëve, të kooperativave etj, për uljen e kostove të prodhimit

(çmime më të ulëta nga furnizuesit, leasing-un e makinerive etj) dhe forcimin e

pozicionimit në treg.

Krijimi i shoqatave të prodhuesve bujqësor do të lehtësonte hyrjen në treg të produkteve

kryesore bujqësore duke rritur të ardhur për fermerët dhe duke ulur riskun e tregut.

Krijimi i një fondi për blerjen e tokës bujqësore nga fermerët të cilët duan të rrisin kapacitetet

e tyre prodhuese por në kushtet aktuale të copëzimit të tokës bujqësore është pothuajse e

pamundur.

Për të arritur efikasitetin dhe për të pasur një ndikim më të madh të kreditimit në sektorin

e bujqësise, këto sygjerime, mundësisht, duhen kombinuar me projekte të vazhdueshme dhe

programe të iniciuara nga qeveria dhe agjensitë e tjera mbështetëse që janë aktive në sektorin e

bujqësisë në Shqipëri.

- 114 -


BIBLIOGRAFIA

A., A. M. (2012). Estimation of he Determinants of Credit Demand by Farmers and supply by

Rural Banks in Ghana’s Upper East Region. Asian Economic and Social Society Volume 2 NO

2.

Abhijit Banerjee, E. D. (2015). The Miracle of Microfinance? Evidence from a Randomized

Evaluation. American Economic Journal: Applied Economics 7:1.

Ahlin, C. a. (2007). Using Repayment Data to Test Across Models of Joint Liability Lending.

Economic Journal 11 7.

Aker, J. R. (2013). How Do Electronic Transfers Compare? Evidence from as Mobile Money

Cash Transfer Experiment in Niger. Tufts University, Working Paper .

Akram, Z. S. (2008). Estimation of correlation coefficient among some yield parameters of

wheat under rainfed condition. Pakistan Journal of Botany Vol 40 (4) .

Akudugu, M. A. (2012). Adoption of Modern agricultural production technology by farm

households in Ghana: What factors influence their decisions? Journal of Biology Agriculture

and Healthcare Vol. 3 (2).

Alessandro Tarozzi, J. D. (2015). The Impacts of Microcredit: Evidence from Ethiopia.

American Economic Journal: Applied Economics 7:1.

Amemiya, T. (1981). Quantitative Response Models. Journal of Econometrics Vol.24.

Amin, R. S. (1998). NGO-promoted microcredit programs and ëomen’s empoëerment in rural

Bangladesh: Quantitative and qualitative evidence. The Journal of Developing Areas 32.

Andrews, M. (2006, July). Microcredit and Agriculture: How to Make it Work. Canada.

Armendariz de Aghion, B. a. (2000). Microfinance beyond group lending. Economics of

Transition 8.

Attanasio. (2015). The Impacts of Microfinance: Evidence from Joint-Liability Lending in

Mongolia. American Economic Journal: Applied Economics Vol 7 NO. 1.

Augsburg, B. R. (2015). The Impacts of Micro-Credit. Evidence from Bosnia and Herzegovina.

American Economic Journal: Applied Economics 7 (1).

- 115 -


Bennett, L. a. (1996). Sustainable banking with the Poor. Journal of International Developement

8.

Berenbach, G. (1994). The Solidarity Group Experience Worldwide. The New World of

Microenterprise Finance . West Hartford: Kumarian Press.

Bertrand, M. E. (2004). How Much Should we Trust Differences-in-Differences Estimates?

Quarterly Journal of Economics 11 9.

Bhatt, N. a.-Y. (2001). Delivering microfinance in developing countries: Controversies and

policy perspectives. Policy Studies Journal 29.

Bruhn, M. a. (2009). In Pursuit of Balance: Randomization in Practice in Development Field

Experiments. American Economic Journal: Applied Economics 1 (4).

Buera Francisco J., J. P. (2012). The Macroeconomics of Microfinance. NBER Working Paper

17905.

Burgess, R. a. (2005). Do Rural Banks Matter? Evidence from Indian Social Banking Experiment.

American Economic Review 95.

Campaign, M. S. (2005). State of the Microcredit Summit Campaign Report 2005. Retrieved

2016, from http://www.microcreditsummit.org/pubs/reports/socr02_en.pdf.

Carpena, F. S. (2013). Liability Structure in Small-scale Finance.Evidence from a Natural

Experiment. World Bank Economic review 27.

Cohen, M. (2002). Making microfinance more client-led. Journal of International Development

14.

Conning, J. a. (2007). Rural Financial Markets in Developing Countries. Handbook of

Agricultural Economics . Amsterdam.

Cull, R. A.-K. (2009). Microfinance Meets the Market. Journal of Economic Perspectives 23.

Dichter, T. (1999). NGOs in Microfinance: Past, Present and the Future.In Breth, S.A. (Ed.)

Microinance in Africa. Mexico City: Sasakawa-Global 2000.

Dunford, C. (2000). In search of “sound practices” for microfinance. Journal of Microfinance 2.

Dunn, E. (2002). It Pays To Knoë the Customer: Addressing the Information Needs of Client-

Centered MFIs. Journal of International Development 14.

- 116 -


Ehlers, T. B. (1998). Women and the False Promise of Microenterprise. Gender and Society 12.

Elizabeth Littlefield, J. M. (2003, January). Is Microfinance an effective strategy to reach the

millennium developement goals? Washington DC: CGAP.

Fafchamps, M. (1997). Precautionary savings, credit constraints, and irreversible investment:

evidence from semi-arid India. Journal of Business and Economic Statistics 15.

Fischer, G. (2013). Contract Structure, Risk Sharing, and Investment Choice. Econometrica 81

(3).

Garson, J. (1997). Micro-finance and Anti-poverty Strategies, A donor perspective. UNCDF

Policy Series.

Ghatak, M. (1999). Group Lending, Local Information, and Peer Selection. Journal of

Development Economics 60.

Giné Xavier, K. D. (2014). Group versus individual liability: Short and long term evidence

from Philippine microcredit lending groups. Journal of Development Economics 107.

Goldmark, L. (2001). Microenterprise development in Latin America: Towards a new flexibility.

Journal of Socio-Economics 30.

Gonzalez-Vega, C. (1994). Stages in Evolution of Thought on Rural Finance A Vision from The

Ohio State University. Occasional Paper No. 2134.

Gujarati D.N. (2004). Basic Econometrics 4th Edition. McGraw Hill: New York

Greene, W. H. (2008). Econometric Analysis 6 Edition. New Jersey, Prentice-Hall: New York

University.

Havers, M. ( 1996). Financial sustainability in savings and credit programmes. Development in

Practice , Vol. 6, No. 2.

Hollis, A. a. (1998). Microcredit: What can ëe learn from the past? World Development 26 .

Holt, S. (1994). The village bank methodology: performance and prospects. The New World of

Microenterprise Finance. London: Intermediate Technology Publications.

Hulme, D. a. ( 1996). Finance against Poverty.

International Fund for Agricultural Development. (n.d.). Retrieved february 2016, from www.

ifad.org.

- 117 -


Johnson, S. a. (1997). Microinance and Poverty Reduction. Oxfam UK and Ireland: Oxfam

Publications.

Johnston, J. D. (1998). Econometric Methods. New York: McGraw Hill.

Kabeer, N. (2003). Assessing the “Wider” Social Impacts of Microinance Services: Concepts,

Methods, Findings. IDS Bulletin , Vol. 34, No. 4.

Kabeer, N. ( 2001). Conflicts over credit: re-evaluating the empowerment potential of loans to

woman in rural Bangladesh. Word Developement,29.

Kevane, M. a. (2001). Microenterprise Lending to Female Entrepreneurs: Sacrificing Economic

Growth for Poverty Alleviation? World Development 29.

Kola, K. A. (2006). Farmer’s choise on multifunctionality targeted policy measures.Agricultural

Economics. university of Helsinki.

Ledgerwood, J. ( 1999). Microfinance Handbook: An Institutional and Financial Perspective.

Washington DC: World Bank.

Littleield, E. M. (2003). Is Microinance an Effective Strategy to Reach the Millennium

Development Goals. CGAP.

Mallick, R. (2002). Implementing and evaluation of microcredit in Bangladesh. Development

in Practice 12.

Manfred Zeller, R. L. (2003). The Triangle of Microfinance. John Hopkins University Press.

Mayoux, L. (2001). Micro-finance and the empowerment of women.

McKenzie, D. (2012). Beyond Baseline and Folloë-up: The Case for More T in Experiments.

Journal of development Economics 99 (2).

(2016). Microfinance Market Outlook- Developments, forecasts, trends. European Microfinance

Network.

Milgram, B. L. (2001). Operationalizing microfinance: Women and craftwork in Ifugao Upland

Philippines. Human Organization 60.

Miller, C. (2011, November). Microcredit and Crop Agriculture: New Approaches,Technologies

and Other Innovation to Address Food Insecurity among the Poor. Spain: Global Microcredit

Summit.

- 118 -


Morduch, J. ( 2000). The Microfinance Schism. World Developmen 28.

Muralidharan, K. P. (2014). Payments Infrastructure and the Performance of Public Programs:

Evidence from Biometric Smartcards in India. Working Paper.

Navajas, S. S.-V.-M. (2000). Microcredit and the Poorest of the Poor: Theory and Evidence

from Bolivia. World Development, Vol. 28, No.2.

Nourse, T. H. (2001). The missing parts of microfinance: Services for consumption and

insurance. SAIS Review 21.

Nyoro, J. (2002). Agriculture and Rural Growth in Kenya. Tegemeo Working Paper.

Oladele, I. O. ( 2005). A Tobit Analysis of Propens Discontinue Adoption of Agricultural

Technology among Farmers in Southwestern Nigeria. Journal of Central European Agriculture

Vol 6(3).

Otero, M. ( 1999). Bringing Development Back into Microinance. Journal of Microinance,

Vol. 1, No. 1.

Petrick, M. (2004). A Microeconometric Analysis of Credit Rationing in the Polish Farm Sector.

European Review of Agricultural Economics vol 31.

Robinson, M. (2001). The Microfinance Revolution: Sustainable finance for the poor. The

World Bank, Washington, DC.

Romano, J. P. (2005). Stepwise Multiple Testing as Formalized Data Snooping. Econometrica

73 (4).

Roodman, D. &. (2006). Microfinance as Business. Centre for Global Development Working

Paper 101.

Schreiner, M., & Colombet., a. H. ( 2001). From Urban to Rural: Lessons for Microfinance

from Argentina. Development Policy Review , 339–354.

Servon. (2006). Microenterprise Development in the US: Current Challenges and new

Directions. Economic Development Quarterly 20.

Simanowitz, A. a. (2004). Realising the potential of microinance. Insights, Issue 51.

Simanowitz, A. ( 2000). Client Exit Surveys: A Tool for Understanding Client Drop-Out.

Journal of Microfinance 2 (1).

- 119 -


Sinha, S. ( 1998). Microcredit programme evaluation: a critical review. IDS Bulletin,29.

Thomas Fisher, M. S. (2002). Beyond Micro-credit: Putting Development Back Into Micro-

finance. Oxfam.

Tucker, M. (2001). Financial performance of selected microfinance institutions: Benchmarking

progress to sustainability. Journal of Microfinance 3.

UardaA Hoti, F. K. (2014). Microfinance market diagnosis in the Albanian market . Interdisplinary

Journal of Research and Development.

van Tassel, E. ( 1999). Group lending under asymmetric information. Journal of Development

Economics 60.

von Pischke, J. (1996). Measuring the trade-off betëeen outreach and sustainability of

microenterprise lenders. Journal of International Development 8.

Woller, G. G. (1999). A survey of evaluation practices in microcredit institutions. Journal of

Developmental Entrepreneurship 4.

Woller, G. (2002). The promise and peril of microfinance commercialization. Small Enterprise

Development 13.

Woolcock, M. (2001). Microenterprise and social capital: A frameëork for theory, research, and

policy. Journal of Socio-Economics 30 .

Woolcock, M. (1999). Learning from failures in microfinance: What unsuccessful cases tell us

about how group-based programs wokr. The American Journal of Economics and Sociology 58.

Wright, G. A. (1999, March). The Impact of Microfinance Services: Increasing Income or

Reducing Poverty?

Y., F. S. (2009). Multinomial Logit Analysis of Agricultural Credit Rationing by Commercial

Banks in Nigeria. International Research Journal of Finance and Economics, Issue number 24.

Yaron, J. ( 1992). Rural Finance in Developing Countries WPS No. 875. Washington D.C:

World Bank.

Yunus, M. (1999). Banker To The Poor: Micro-Lending and the Battle Against World Poverty.

New York: Public Affairs.

- 120 -


Zohir, S. a. ( 2004). wider Impacts of MFIs: Issues and Concepts. Journal of International

Development, Vol. 16, No.3.

Publikime nga faqe zyrtare në web:

www.ascunion.org.al

www.azhbr.gov.al

www.bankofalbania.org

www.bujqesia.gov.al

www.ebrd.com

www.faf.al

www.fondibesa.com

www.grameen-info.org

www.imf.org

www.mixmarket.org

www.noa.al

www.wordbank.org

- 121 -


Shtojca 1: Matrica e korrelacioneve midis variablave

Prob. P2 P3 P4 P8 P9 P10 P 11 P13 P14 P16 P18 P21 P23 P26 P29 P31

P2 1

-----

P3 -0.051 1

0.4223 -----

P4 -0.1801 -0.1072 1

0.0043 0.0907 -----

P8 -0.141 0.44898 0.0823 1

0.0258 0 0.1944 -----

P9 -0.1523 0.22458 0.3621 0.5556 1

0.016 0.0003 0 0 -----

P10 0.0825 0.17911 0.038 0.3643 -0.0211 1

0.1936 0.0045 0.5501 0 0.7399 -----

P 11 -0.0548 -0.1494 0.093 -0.152 -0.0159 -0.2315 1

0.3878 0.0181 0.1426 0.0164 0.8022 0.0002 -----

P13 -0.058 0.20374 0.1261 0.4599 0.30906 0.46235 -0.0838 1

0.3613 0.0012 0.0464 0 0 0 0.1864 -----

P14 0.09018 0.07628 0.0459 -0.094 -0.0089 0.13743 0.0671 0.2354 1

0.1551 0.2295 0.4702 0.1387 0.8883 0.0298 0.2908 0.0002 -----

P16 0.11703 0.19898 -0.092 0.2551 0.07454 0.36904 -0.0935 0.3332 0.072 1

0.0647 0.0016 0.1464 0 0.2403 0 0.1406 0 0.254 -----

P18 -0.0136 -0.0807 0.0043 0.0045 0.02654 -0.0749 -0.1163 0.0211 -0.1 0.0445 1

0.831 0.2035 0.946 0.9434 0.6762 0.2381 0.0664 0.74 0.127 0.4835 -----

P21 -0.2058 0.08393 0.0543 0.0714 0.00649 0.21044 0.0349 0.3273 0.051 0.1287 0.3255 1

0.0011 0.1859 0.3922 0.2606 0.9187 0.0008 0.5825 0 0.423 0.042 0 -----

P23 -0.1995 0.08434 0.1119 0.0345 0.0226 0.18796 0.0816 0.335 0.088 0.0853 0.2816 0.924 1

0.0015 0.1838 0.0775 0.5876 0.7222 0.0028 0.1987 0 0.165 0.179 0 0 -----

P26 0.07114 0.00491 0.3486 0.0704 0.07598 -0.01 0.0909 -0.0004 0.038 -0.1027 -0.0865 -0.2512 -0.203 1

0.2625 0.9384 0 0.2678 0.2313 0.8754 0.1519 0.9947 0.55 0.1054 0.1727 0.0001 0.0012 -----

P29 -0.1145 0.05696 -0.11 0.1302 -0.1077 0.03936 -0.1103 0.0053 0.001 -0.0767 0.0318 0.0297 0.0027 0.037 1

0.0707 0.3698 0.0821 0.0397 0.0892 0.5356 0.0817 0.9335 0.985 0.2267 0.6166 0.6406 0.9667 0.559-----

P31 0.00958 -0.0323 -0.081 -0.051 -0.1842 0.06529 0.0845 -0.0512 0.169 -0.2471 -0.0507 -0.044 0.03 0.174 0.44 1

0.8802 0.6111 0.2035 0.4206 0.0035 0.3038 0.1832 0.42 0.007 0.0001 0.4248 0.489 0.6373 0.006 0 -----

Me ngjyre të verdhë janë përqindjet p < 0.05 që tregojnë

- 122 -


Shtojca 2: Forma funksionale

Ramsey RESET TestEquation: EQ01Specification: Y C X1 X2 X3 X4 X5Omitted Variables: Squares of fitted values

Value df Probability

t-statistic 2.097447 4 0.1040

F-statistic 4.399283 (1, 4) 0.1040

Likelihood ratio 8.160371 1 0.0043

F-test summary:

Sum of Sq. df Mean Squares

Test SSR 10.22690 1 10.22690

Restricted SSR 19.52560 5 3.905121

Unrestricted SSR 9.298701 4 2.324675

Unrestricted SSR 9.298701 4 2.324675

LR test summary:

Value df

Restricted LogL -18.76440 5

Unrestricted LogL -14.68421 4

Unrestricted Test Equation:Dependent Variable: YMethod: Least SquaresDate: 05/04/16 Time: 22:41Sample: 2005 2015Included observations: 11


C -116.7976 40.62192 -2.875235 0.0452

X1 0.044446 0.029214 1.521385 0.2028

X2 0.001675 0.000578 2.898348 0.0442

X3 0.115596 0.042419 2.725117 0.0527

X4 -0.004982 0.001834 -2.716955 0.0532

X5 -0.367344 0.168796 -2.176264 0.0951

FITTED^2 -0.092305 0.044008 -2.097447 0.1040

R-squared 0.969350 Mean dependent var 14.16136

Adjusted R-squared 0.923375 S.D. dependent var 5.508012

S.E. of regression 1.524689 Akaike info criterion 3.942584

Sum squared resid 9.298701 Schëarz criterion 4.195790

Log likelihood -14.68421 Hannan-Quinn criter. 3.782973

F-statistic 21.08419 Durbin-Watson stat 1.708485

Prob(F-statistic) 0.005409

- 123 -


Shtojca 3: Autokorrelacioni i modelit fillestar të ofertës

Breusch-Godfrey Serial Correlation LM Test:

F-statistic 1.197519 Prob. F(2,3) 0.4147Obs*R-squared 4.883269 Prob. Chi-Square(2) 0.0870

Test Equation:Dependent Variable: RESIDMethod: Least SquaresDate: 05/04/16 Time: 22:44Sample: 2005 2015Included observations: 11Presample missing value lagged residuals set to zero.


C -0.069769 8.444409 -0.008262 0.9939X1 0.030098 0.033256 0.905032 0.4322X2 0.000270 0.000419 0.645224 0.5647X3 -0.035005 0.039810 -0.879285 0.4440X4 0.000664 0.001703 0.389783 0.7227X5 -0.151867 0.177220 -0.856943 0.4545

RESID(-1) 0.137938 0.662159 0.208315 0.8483RESID(-2) -1.205086 0.789617 -1.526166 0.2244

R-squared 0.443934 Mean dependent var 1.36E-14Adjusted R-squared -0.853555 S.D. dependent var 1.397340S.E. of regression 1.902414 Akaike info criterion 4.279386Sum squared resid 10.85753 Schwarz criterion 4.568765Log likelihood -15.53663 Hannan-Quinn criter. 4.096974F-statistic 0.342148 Durbin-Ëatson stat 2.128911Prob(F-statistic) 0.890374

Shtojca 4: Multikolineariteti i modelit fillestar

Variance Inflation FactorsDate: 05/04/16 Time: 23:15Sample: 2005 2015Included observations: 11

Coefficient Uncentered CenteredVariable Variance VIF VIF

C 71.00670 200.0127 NAX1 0.000754 1421.793 24.10610X2 1.29E-07 105.2419 1.425262X3 0.001154 2223.513 49.21990X4 2.29E-06 15.68753 9.115693X5 0.022143 3.790877 1.817061

- 124 -


Shtojca 5: Korrelacioni i modelit fillestar të ofertës





C -1.157172 8.267650 -0.139964 0.8955X2 0.000151 0.000404 0.373690 0.7276X3 -0.000586 0.013274 -0.044110 0.9669X4 -0.000293 0.001359 -0.215528 0.8399X5 -0.099127 0.167960 -0.590180 0.5868

RESID(-1) 0.133601 0.655666 0.203763 0.8485RESID(-2) -0.734792 0.618756 -1.187531 0.3007

R-squared 0.266643 Mean dependent var 1.71E-14Adjusted R-squared -0.833392 S.D. dependent var 1.398284S.E. of regression 1.893315 Akaike info criterion 4.375662Sum squared resid 14.33857 Schwarz criterion 4.628869Log likelihood -17.06614 Hannan-Quinn criter. 4.216051F-statistic 0.242395 Durbin-Watson stat 2.288635Prob(F-statistic) 0.939333

Shtojca 6: Heteroskedasticiteti i modelit fillestar të ofertës

Heteroskedasticity Test: Breusch-Pagan-Godfrey

F-statistic 0.433886 Prob. F(4,6) 0.7807Obs*R-squared 2.467954 Prob. Chi-Square(4) 0.6504Scaled explained SS 0.162449 Prob. Chi-Square(4) 0.9969

Test Equation:Dependent Variable: RESID^2Method: Least SquaresDate: 05/04/16 Time: 23:24Sample: 2005 2015Included observations: 11


C 7.899056 5.829687 1.354971 0.2242X2 2.87E-05 0.000254 0.113023 0.9137X3 -0.007579 0.007853 -0.965023 0.3718X4 0.000218 0.000696 0.312767 0.7650X5 -0.111765 0.105863 -1.055753 0.3317

R-squared 0.224359 Mean dependent var 1.777453

- 125 -


Adjusted R-squared -0.292734 S.D. dependent var 1.240054S.E. of regression 1.409923 Akaike info criterion 3.827902Sum squared resid 11.92729 Schëarz criterion 4.008763Log likelihood -16.05346 Hannan-Quinn criter. 3.713894F-statistic 0.433886 Durbin-Watson stat 2.298958Prob(F-statistic) 0.780724

Shtojca 7: Shpërndarja normale e mbetjeve për modelin pa X1

Shtojca 8: Modeli VAR

Vector Autoregression Estimates

Date: 05/04/16 Time: 23:36

Sample (adjusted): 2006 2015

Included observations: 10 after adjustments

Standard errors in ( ) & t-statistics in [ ]

Y X3 X4

Y(-1) -0.069034 4.053882 17.73580

(0.51502) (4.43799) (57.4825)

[-0.13404] [ 0.91345] [ 0.30854]

X3(-1) 0.083211 0.838025 -2.631354

(0.04136) (0.35644) (4.61669)

[ 2.01170] [ 2.35113] [-0.56997]

X4(-1) -0.007232 0.002773 1.990490

(0.00384) (0.03307) (0.42838)

[-1.88430] [ 0.08384] [ 4.64660]

0

1

2

3

4

-2.0 -1.5 -1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0

Series: ResidualsSample 2005 2015Observations 11

Mean 1.71e-14Median 0.517074Maximum 1.538522Minimum -1.990740Std. Dev. 1.398284Skewness -0.348268Kurtosis 1.442479

Jarque-Bera 1.334224Probability 0.513189

- 126 -


C -45.69713 108.1977 1566.788

(24.2154) (208.667) (2702.73)

[-1.88711] [ 0.51852] [ 0.57971]

R-squared 0.874010 0.981853 0.971876

Adj. R-squared 0.811015 0.972779 0.957814

Sum sq. resids 33.13132 2460.158 412726.3

S.E. equation 2.349869 20.24911 262.2741

F-statistic 13.87428 108.2108 69.11323

Log likelihood -20.17886 -41.71636 -67.32916

Akaike AIC 4.835771 9.143273 14.26583

Schëarz SC 4.956805 9.264307 14.38687

Mean dependent 14.76750 834.6940 1097.074

S.D. dependent 5.405428 122.7319 1276.939

Determinant resid covariance (dof adj.) 44961476

Determinant resid covariance 9711679.

Log likelihood -123.0124

Akaike information criterion 27.00247

Schëarz criterion 27.36557

System: UNTITLEDEstimation Method: Least SquaresDate: 05/04/16 Time: 23:42Sample: 2006 2015Included observations: 10Total system (balanced) observations 30

Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C(1) -0.069034 0.515020 -0.134042 0.8949C(2) 0.083211 0.041364 2.011705 0.0595C(3) -0.007232 0.003838 -1.884304 0.0758C(4) -45.69713 24.21539 -1.887111 0.0754C(5) 4.053882 4.437990 0.913450 0.3731C(6) 0.838025 0.356436 2.351126 0.0303C(7) 0.002773 0.033073 0.083839 0.9341C(8) 108.1977 208.6669 0.518519 0.6104C(9) 17.73580 57.48253 0.308543 0.7612

C(10) -2.631354 4.616690 -0.569965 0.5757C(11) 1.990490 0.428376 4.646596 0.0002C(12) 1566.788 2702.733 0.579705 0.5693

Determinant residual covariance 9711679.

Equation: Y = C(1)*Y(-1) + C(2)*X3(-1) + C(3)*X4(-1) + C(4)

Observations: 10

R-squared 0.874010 Mean dependent var 14.76750Adjusted R-squared 0.811015 S.D. dependent var 5.405428S.E. of regression 2.349869 Sum squared resid 33.13132Durbin-Ëatson stat 0.980890

- 127 -


Equation: X3 = C(5)*Y(-1) + C(6)*X3(-1) + C(7)*X4(-1) + C(8)

Observations: 10


Equation: X4 = C(9)*Y(-1) + C(10)*X3(-1) + C(11)*X4(-1) + C(12)Observations: 10


Shtojca 9: Multikolineariteti modeli 2:

Variance Inflation FactorsDate: 05/05/16 Time: 00:00Sample: 2005 2015Included observations: 11

Coefficient Uncentered CenteredVariable Variance VIF VIF

C 44.27287 157.4636 NAX2 9.63E-08 99.41615 1.346365X3 8.01E-05 194.9761 4.316011X4 7.52E-07 6.502294 3.778347

Shtojca 10: Heteroskedasticiteti modeli 2

Heteroskedasticity Test: Breusch-Pagan-Godfrey

F-statistic 2.956933 Prob. F(3,7) 0.1073Obs*R-squared 6.148323 Prob. Chi-Square(3) 0.1046Scaled explained SS 0.699989 Prob. Chi-Square(3) 0.8732

Test Equation:Dependent Variable: RESID^2Method: Least SquaresDate: 05/04/16 Time: 23:58Sample: 2005 2015Included observations: 11


C 13.68424 4.648608 2.943729 0.0216X2 -0.000474 0.000217 -2.188480 0.0648X3 -0.005023 0.006254 -0.803201 0.4483X4 0.000417 0.000606 0.688711 0.5132

R-squared 0.558938 Mean dependent var 1.968137Adjusted R-squared 0.369912 S.D. dependent var 1.547849S.E. of regression 1.228653 Akaike info criterion 3.525001

- 128 -


Sum squared resid 10.56711 Schëarz criterion 3.669690Log likelihood -15.38751 Hannan-Quinn criter. 3.433795F-statistic 2.956933 Durbin-Ëatson stat 2.334694Prob(F-statistic) 0.107350

Shtojca 11: Autokorrelacioni model 2





C -1.798261 7.873300 -0.228400 0.8284X2 -2.59E-06 0.000415 -0.006244 0.9953X3 0.002618 0.012741 0.205471 0.8453X4 -0.000274 0.001248 -0.219254 0.8351

RESID(-1) -0.073122 0.600042 -0.121862 0.9078RESID(-2) -0.384979 0.488050 -0.788812 0.4660

R-squared 0.112380 Mean dependent var -4.04E-17Adjusted R-squared -0.775241 S.D. dependent var 1.471377S.E. of regression 1.960436 Akaike info criterion 4.486663Sum squared resid 19.21655 Schwarz criterion 4.703696Log likelihood -18.67664 Hannan-Quinn criter. 4.349853F-statistic 0.126608 Durbin-Ëatson stat 1.935505Prob(F-statistic) 0.979708

0

1

2

3

4

-3 -2 -1 0 1 2 3

Series: ResidualsSample 2005 2015Observations 11

Mean -4.04e-17Median -0.065312Maximum 2.156863Minimum -2.095656Std. Dev. 1.471377Skewness -0.065099Kurtosis 1.562281

Jarque-Bera 0.955161Probability 0.620282

- 129 -


Shtojca 12: Shpërndarja normale e mbetjeve modeli 2:

Shtojca 13: Pyetësori mbi vlerësimin e kërkesës për mikrokredi në zonat rurare

I. Karakteristikat social-ekonomike të ndërmarrjeve rurale

1. Sa është numri i të punësuarve në ndërmarjen tuaj (duke përfshirë pronarin)?

¨1 person

¨2-5 persona

¨6-9 persona

¨10-25 persona

¨26-50 persona

2. Cili është formimi juaj akademik?

Ärsim fillor

Ärsim i mesëm

Ärsim i mesëm profesional

Ärsim i lartë

3. Cila është forma ligjore e ndërmarjes tuaj?

Ï paregjistruar (informal)

¨Shoqëri me përgjegjësi të kufizuar

¨Shoqëri aksionere

Ï regjistruar (Nipt Fermer)

- 130 -


4. A e keni në pronësinë tuaj tokën ku zhvilloni aktivitetin?

¨Po

¨Jo

5. Cili ishte burimi i fondeve tuaja për të nisur këtë aktivitet?

¨Fonde personale

¨Kredi nga një institucion financiar

¨Kredi nga familjarë, miq etj

¨Subvencionim nga shteti

6. Si i paguani furnizuesit?

¨Me para në dorë parapagim

¨Me para në dorë në momentin e marrjes së mallit

¨Me para në dorë pas një farë kohe

¨Pjesërisht në marrjen e mallit dhe të tjerat më vonë

¨Tjetër. Specifiko............................

7. Cilët janë furnizuesit kryesorë?

¨Ndërmarrje të vogla lokale

¨Ndërmarrje të mëdha lokale

¨Prodhues

¨Ndërmarje ndërkombëtare

8. Në cfarë valute i paguani furnitorët?

¨Lek

- 131 -


¨Valutë të huaj eur/usd

¨Të dyja mënyrat por më shumë në valutë

¨Të dyja mënyrat por më shumë në lek

9. Kur dhe si ju paguajnë klientët?

¨Me para në dorë paradhënie

¨Me para në dorë në momentin e dorëzimit të mallit

¨Me para në dorë më vonë

¨Me para në dorë pjesërisht në momentin e dorëzimit të mallit të tjerat më vonë

¨Me bank pas një farë kohe

10. Cilët janë klientët më të rëndësishëm?

¨Konsumatori final

¨Ndërmarrje të vogla

¨Pika grumbullimi për eksport

¨Ndërmarrje të mëdha

¨Përpunim

11. Sa është vlera në lek e xhiros vjetore?

¨0-50.000

¨50.001-200.000

¨200.001-500.000

¨500.001-1.000.000

¨ 1.000.001-5.000.000

¨5.000.001-10.000.000

- 132 -


¨>10.000.000

12. Sa është marzhi i fitimit?

¨0-10%

¨11-25%

¨26-50%

¨50-75%

¨>75%

13: Cilat janë kufizimet që ju pengojnë të rriteni?

¨Rreziku bujqësor (tregu, çmimet etj)

¨Mungesa e financave

¨Mungesa e infrastruktures (rrugët, uji, dritat etj)

¨Taksat janë shumë të larta

¨Konkurenca (përfshirë produktet e huaja)

¨S’kemi pengesa

¨Korrupsioni

¨Mungesa e personelit të kualifikuar

¨Pengesa të tjera. Specifiko.....................

14: A përdorni shërbime bankare?

¨Po

¨Jo

Nëse po:

¨Llogari rrjedhëse

- 133 -


¨Depozita kursimi

¨Karta krediti/debiti/ transferta ndërkombëtare

¨çeqe

¨Leasing

¨ Të tjera. Specifiko:...................

15: Kurseni rregullisht?

¨Jo nuk kursej

¨Po në depozita bankare

¨Po në shtëpi

¨Riinvestoj

16 :Cilën bank përdorni për nevojat tuaja?

....................................................................................

17: Si e gjykoni procesin e marrjes së një kredie nga një institucion financiar?

Ë pamundur

¨Shumë të vështirë

¨Të vështirë

¨ Të lehtë

¨Shumë të lehtë

Nëse e gjykoni të vështirë këtë proçes cilat janë arsyet që mendoni kështu?

¨Normat e interesit janë të larta

¨Proçedurat janë tepër të gjata

¨Mungesa e kolateralit

¨Shumë dokumenta të kërkuara

- 134 -


18: A njihni produkte bankare krediti?

¨Po

¨Jo

Nëse po cilat?

....................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................

19. Jeni përpjekur ndonjëherë të merrni kredi?

¨Po

¨Jo

Nëse jo pse?

....................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................

20: Në rastet kur keni aplikuar për kredi ju është aprovuar?

¨Po

¨Jo

21: Në cilin institucion financiar e keni marrë kredinë?

....................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................

- 135 -


II. Karakteristikat e borxhit formal dhe joformal

22: Sa është vlera e kredisë që keni marë?

¨0-50.000

¨50.001-200.000

¨200.001-500.000

¨500.001-1.000.000

¨1.000.001-5.000.000

¨>5.000.000

23. Për sa vite e keni marrë kredinë?

¨0-1 vit

¨1-2 vjet

¨3-5 vjet

¨5-10 vjet

¨> 10 vjet

24. Sa është norma e interesit të kredisë?

¨0-10%

¨11-20%

¨20-30%

¨>30%

25: çfarë kolaterali keni lënë për kredinë?

¨Ndërtesa

¨Paisje makineri etj

¨Kontratë

¨Cash (depozitë bankare)

- 136 -


26. A keni marrë borxh për veprimtarinë tuaj?

¨Po

¨Jo

Nëse po kujt i jeni drejtuar?

¨Familjarëve,miqve

¨Të tjerë. Specifiko:.................

27: Sa është vlera e borxhit jo formal?

¨0-50.000

¨50.001-200.000

¨200.001-500.000

¨500.001-1.000.000

¨1.000.001-5.000.000

¨>5.000.000

28. Sa është interesi që ju paguani për këtë borxh?

¨0%

¨1-10%

¨11-20%

¨ 20-50%

¨>50%

III Karakteristikat e borxhit të ardhshëm

- 137 -


29: Keni në plan të merrni borxh në vitin e ardhshëm?

¨Po

¨Jo

30: Për sa vite mendoni se mund të shlyeni nje borxh?

¨1-3 vjet

¨3-5 vjet

¨5-10 vjet

31: Sa mendoni se duhet të jetë norma e interesit në mënyrë që të keni aftësi ta shlyeni?

¨0-10%

¨11-20%

¨20-30%

¨>30%

32: Për çfarë do ta përdornit borxhin e marrë?

¨Për investime kapitale (të paluajtshme)

¨Makineri, paisje

¨Shlyerje detyrimesh

¨Zgjerim aktiviteti

¨Të tjera. Specifiko:..................

33: Cfarë kolaterali mendoni të lini për kredinë?

....................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................

Documents

ABSTRAKTI - Doktoratura ne UT · PDF fileNe kemi gjetur se tregu i kredive në zonat rurale është i nënfinancuar, ... Institucionet financiare jobankare sipas natyrës së veprimtarisë