ACED - Semantic Scholar · 149 okul Öncesİ dÖnemde ebeveyn-Çocuk sosyal becerİlerİnİn İncelenmesİ : denİzlİ İlİ ÖrneĞİ investigation of the social skills of parents

149

OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE EBEVEYN-ÇOCUK SOSYAL BECERİLERİNİN İNCELENMESİ : DENİZLİ İLİ ÖRNEĞİ

INVESTIGATION OF THE SOCIAL SKILLS OF PARENTS AND CHILDREN IN THE PRESCHOOL PERIOD: THE CASE OF DENİZLİ

PROVINCE

Aysun GÜNDOĞAN1, Özlem KÖRÜKÇÜ², Hülya Gülay OGELMAN³, Zarife SEÇER4

1 İstiklal Fitnat-Ahmet Engin İlkokulu, Pamukkale/Denizli2 Pamukkale Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu

3 Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Okul Öncesi Eğitimi ABD4Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi

A C E D ULUSLARARASI AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ

International Journal of Family, Child and Education

Özet: Bu araştırmada, ebeveyn-çocuk sosyal becerileri-nin incelenmesi ve ebeveyn-çocuk sosyal becerilerinin çocuğun cinsiyeti, ebeveynlerin eğitim düzeyine göre farklılığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemini Denizli il merkezinde yaşayan, okul öncesi eğitime devam eden 5-6 yaş grubundan 130 çocuk, 130 anne ve 130 baba oluşturmaktadır. Bu araştırmada ebeveynlerin sosyal becerilerini ölçmek için Riggio (1986) tarafından geliştirilen, 1989 yılında revise edilen, Yüksel (1998) tarafından Türkçe’ye uyarlanan Sosyal Beceri Envanteri (SBE) ve çocuğun sosyal becerisini ölçmek için Avcıoğlu (2007) tarafından geliştirilen Sosyal Becerileri Değerlendirme Ölçeği (SBDÖ) kullanılmıştır. Çalışmanın sonunda, anne ve babanın sosyal becerileri arasında olumlu yönde anlamlı bir ilişki ortaya çıkarken, annenin sosyal becerileri ile çocuğun sosyal becerileri ve babanın sosyal becerileri ile çocuğun sosyal becerileri arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Bir diğer sonuç, kız çocukların erkek çocuklara göre dinleme becerileri puanlarının daha yüksek olduğudur. Ayrıca ilkokul ve üniversite mezunu annelerin çocuklarının diğer eğitim düzeyindeki annelerin çocuklarına göre kendini kontrol etme becerileri, amaç oluşturma becerileri ve sosyal beceri toplam puanlarının daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler: Sosyal Beceri, Anne, Baba, Çocuk, Okul Öncesi Dönem

Abstract: The aim of this study is to investigation the social skills of parents-children and determine the difference of the social skills of parents-children according to the gender of children and educational level of parents. The sample group of the study consisted of 130 children aged 5-6 years receiving preschool education in the city centre of Denizli and their parents. The Social Skill Inventory (SSI), which was developed by Riggio (1986), revised in 1989 and adapted into Turkish by Yüksel (1998) to measure the social skills of parents, and the Social Skills Evaluation Scale (SSES), which was developed by Avcıoğlu (2007) to measure the social skills of children, were used in this study. In the result of the study,a positively significant relationship was determined between the social skills of mothers and fathers, no significant relationship was determined between the social skills of mothers and social skills of children, and between the social skills of fathers and social skills of children. Another result of this study was that girls had higher scores for the skills of listening compared to boys. Furthermore, this study has determined that the children of primary school and university graduate mothers had higher total scores regarding skills of self-control, skills of goal setting and social skills, compared to the children of mothers with other educational levels.

Key Words: Social Skill, Mother, Father, Child, Preschool Period

Doi: 10.17359/ACED.201449032

150

ULUSLARARASI AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ International Journal of Family, Child and Education

Ağustos – Aralık 2014 Sayı: 04 Cilt: 02 Yaz Kış August-December 2014 Issue: 04 Volume: 02 Summer Winter

ID:61 K:92www.aceddergisi.com

(ISO 9001-2008 Belge No: 12879 & ISO 14001-2004 Belge No: 12880)

ULUSLARARASI AĠLE ÇOCUK VE EĞĠTĠM DERGĠSĠ

International Journal of Family, Child and Education Ağustos – Aralık 2014 Sayı: 04 Cilt: 02 Yaz KıĢ

August-December 2014 Issue: 04 Volume: 02 Summer Winter ID:57 K:81

www.aceddergisi.com

1

PSĠKĠYATRĠ POLĠKLĠNĠĞĠNE BAġVURAN ÇOCUKLARDA

ĠÇE YÖNELĠM VE DIġA YÖNELĠM SORUNLARI ĠLE ĠLĠġKĠLĠ BAZI SOSYO-DEMOGRAFĠK VE KLĠNĠK DEĞĠġKENLERĠN

ĠNCELENMESĠ

THE INVESTIGATION OF SOME SOCIO-DEMOGRAFIC AND CLINIC VARIABLES RELATED TO INTERNALIZING AND

EXTERNALIZING PROBLEMS OF CHILDREN WHO APPLĠED PSYCHĠATRIC

OUTPATIENT UNITS

1Halime ġenay GÜZEL, 2Haluk ARKAR

1Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi 2 (Klinik Psikolog) Ege Üniversitesi Psikoloji Bölümü

Özet Amaç: Bu çalışmada çocuğun ve ebeveynlerin hangi özelliklerin içe yönelim ve dışa yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu incelenmiştir. Yöntem: Ankara Dışkapı Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları HOEAH Psikiyatri polikliniğine başvuran 157 çocuk ve ebeveyni çalışmaya alınmıştır. Ebeveynler genel bilgi alma formu ve 6-18 Yaş Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği‟ni (ÇDDÖ/6-18) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi sonuçlarına göre, içe yönelim sorunları kız çocuklarında, dışa yönelim sorunları erkek çocuklarında daha çok görülmektedir. Ayrıca ebeveynin psikiyatrik tedavi almasının ve ailenin son 6 aydır stresli yaşam olayı yaşama durumunun sadece içe yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu bulunmuştur. Fiziksel istismara uğrama, dışa yönelim sorunları üzerinde etkili bulunmuştur. TartıĢma: Bu çalışmanın bulguları içe yönelim-dışa yönelim sorunları için riskli grupların belirlenmesinin yanı sıra koruyucu ruh sağlığı açısından da tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: İçe Yönelim Sorunları, Dışa Yönelim Sorunları,

1. GİRİŞ

Sosyal beceriler, sosyal ilişkileri başlatan, de-vamını sağlayan, sosyal ilişkilerde yaşanan sorunların çözümünde kolaylık sağlayan sözel ya da sözel olmayan davranışlardır (Gülay ve Akman, 2009). Sosyal beceriler, okul öncesi dönemde kazanılmaya başlar. Çocukların başta sosyal gelişimleri olmak üzere duygusal, bilişsel gelişim alanlarına önemli katkılar sağlamaktadır (Burleson ve Kunkel, 1996).

Okul öncesi dönemde sosyal becerilerin gelişimini etkileyen bir çok unsur vardır. Aile ile ilgili de-ğişkenler (anne-baba tutumları, anne-baba-çocuk sosyal ilişkileri, sosyo-ekonomik düzey, kardeş ile ilişkiler vb.), bireysel farklılıklar (cinsiyet, mizaç, engelli olup olmama vb.), yaş, akran ilişkileri, okul öncesi eğitim, kültür vb. değişkenler başlıcaları arasında yer almaktadır (Howes ve James, 2002; Ladd, Buhs ve Troop, 2002; Sanson, Hemphill ve Smart, 2002). Aile ile ilgili değişkenler oldukça çeşitlilik göstermektedir. Bu değişkenlerden biri de anne ve babanın sosyal becerilerinin düze-yidir. Anne ve babanın sosyal becerilere sahip olması, çocuklarına olumlu model olmaları ve sosyal beceriler eşliğinde onlarla olumlu ilişkiler geliştirebilmeleri açısından önem taşımaktadır (Greene, 2003; Mathieson, 2005). Bandura’nın Sosyal Öğrenme Kuramı’na göre çocuklar mo-del aldıkları kişileri, gözlemleyip taklit ederek çeşitli davranışları öğrenmektedirler (Morgan, 2007). Okul öncesi dönemde de çocukların en

temel model aldıkları kişiler en yakınlarındaki yetişkinler olan anne ve babalarıdır (Yoshikawa, 1994). Anne ve babalar sosyal becerilere (nezaket sözcükleri kullanma, sorumluluk alabilme, dinleme, sırasını bekleme, izin isteme, empati kurma vb.) sahiplerse çocuklarının onları model alması ile bu olumlu becerileri benimsemeleri söz konusu olabilecektir. Eğer anne-baba kötü davranış ör-nekleri (diğerlerinin hakkına saygı göstermeme, kaba davranma, baskıcı olma vb.) sergiliyorsa, çocukların bu davranış örneklerini model almaları olası hale gelebilecektir. Anne ve babaların kendi davranışlarının çocukları üzerinde model alma sonucunda oluşan etkisi sonucunda, anne-baba eğitim programları oluşturulmuş, okullarda aile katılımı çalışmaları ile anne-babalara doğru davranış ve becerilerin hatırlatılması, çocukları üzerindeki etkilerine dikkat çekilmesi de amaçlanmıştır (Segrin ve Givertz, 2003). Anne ve babaların sosyal becerilere sahip olmaları, çocuklara model olmaları ve bu sosyal beceriler sayesinde onlarla olumlu ilişkiler geliştirerek dolaylı olarak yine çocuklarının sosyal becerilerine olumlu katkılar sağlamaları açışından önem taşımaktadır.

Türkiye’de okul öncesi dönemde sosyal beceri-lerle ilgili araştırmalar son on yılda önemli bir artış göstermiştir (Bilek, 2011; Ekinci Vural, 2006; Gülay, 2004; Günindi, 2008; Işık, 2007; Kamaraj, 2004; Koçyiğit ve Kayılı, 2008; Okur, 2008; Ölçer ve Aytar, 2014; Sarı 2007; Yüksel ve Canel, 2012). Bu çalışmalar içerisinde anne-babanın sosyal beceriler üzerindeki etkisinin

151








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




farklı bir şekilde incelendiği çalışmalara rastla-nabilmektedir. Örneğin, Gülay (2004), aileleriyle yaşayan ve yaşamayan çocukların sosyal beceri-lerini karşılaştırdığı çalışmasında, anne babası ile yaşayan çocukların kurumda yaşayan çocuklara göre sosyal becerileri daha sık kullandıkları belirlenmiştir. Bilek (2011), okul öncesi dönem çocuklarının ev ile okul ortamındaki sosyal bece-rilerini karşılaştırdığı çalışmasında, genel olarak çocukların sosyal becerilerinin ev ve okulda değişiklik göstermediği, ancak sosyal işbirliği ve sosyal ifade alt boyutları açısından farklılık olduğu belirlenmiştir. Annelerin çocukları ile ilgili sosyal işbirliği yönündeki görüşlerinin öğretmenlere göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Türkiye’de yapılan bu çalışmalar içerisinde, anne-baba-çocuk sosyal becerilerini karşılaştıran bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Yaşamın ilk yıllarındaki sosyal becerilerin incelendiği çalışmalarda artış olmak-la birlikte henüz konu ile ilgili ele alınmamış değişkenler de bulunmaktadır. Ebeveyn-çocuk sosyal becerilerinin incelenmesi de bu değişkenler arasında yer almaktadır. Buradan yola çıkarak, araştırmanın amacı ebeveynlerin ve çocuklarının sosyal becerilerinin incelenmesidir. Araştırmanın alt amaçları ise şu şekildedir:

- Annenin sosyal becerileri ile babanın sosyal becerileri arasında ilişki bulunmakta mıdır?

- Annelerin ve babaların sosyal becerileri ço-cuğun sosyal becerilerini anlamlı bir şekilde yordamakta mıdır?

- Çocuğun, annenin ve babanın sosyal becerileri, çocuğun cinsiyetine göre farklılık göstermekte midir?

- Çocuğun, annenin ve babanın sosyal bece-rileri annenin eğitim düzeyine göre farklılık göstermekte midir?

- Çocuğun, annenin ve babanın sosyal bece-rileri babanın eğitim düzeyine göre farklılık göstermekte midir ?

2. YÖNTEM

Araştırmanın Modeli

Ebeveyn- çocuk sosyal becerilerini incelemek amacıyla planlanan bu araştırmada betimsel yöntemlerden biri olan ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli, geçmişte ya da şu anda var olan bir durumu var olduğu biçimiyle anlatmayı amaçlayan bir araştırma biçimidir. İliş-kisel tarama modelleri, iki ve daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ve/veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelleridir (Karasar, 1995).

Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini, Denizli il merkezinde okul öncesi eğitime devam eden 5-6 yaş grubu çocuklar ve ebeveynleri oluşturmuştur. Örneklem grubunda basit tesadüfi örnekleme ile seçilen 5-6 yaş grubundan 130 çocuk, 130 anne ve 130 baba yer almıştır. Örneklemde yer alan çocukların %48,5’i (n=63) kız, %51,5’i (n=67) erkektir. Çocukların annelerinin %27,6’sı (n=36) ilko-

152








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




kul, %15,3’ü (n=20) ortaokul, %32,3’ü (n=42) lise, %24,6’sı (n=32) üniversite mezunu iken; çocukların babalarının %22.3’ü (n=29) ilkokul, %18.4’ü (n=24) ortaokul, %25.3’ü (n=33) lise, %33.8’i (n=44) üniversite mezunudur. Çalışmanın örneklemi oluşturulurken çocukların herhangi bir engel konusunda tanı almamış olması ve çocuk-ların anne babası ile birlikte yaşama durumlarına ilişkin sınırlılıklar göz önünde bulundurulmuştur.

Veri Toplama Araçları

Bu araştırmada kişisel bilgi formu, ebeveynlerin sosyal becerilerini ölçmek için Sosyal Beceri Envanteri ve çocuğun sosyal becerisini ölçmek için Sosyal Becerileri Değerlendirme Ölçeği kullanılmıştır.

Sosyal Beceri Envanteri (SBE): Araştırmada, Rig-gio tarafından 1986 yılında geliştirilen ve 1989 yılında revize edilen ve Yüksel (1998) tarafından Türkçe’ye uyarlanan Sosyal Beceri Envanteri (SBE) kullanılmıştır. Sosyal Beceri Envanteri temel sosyal becerileri ölçmek amacıyla hazırlanmış 90 maddelik, kendini tanımlamaya yönelik, beşli likert tipi bir ölçek niteliği taşımaktadır. Sosyal Beceri Envanteri; duyuşsal anlatımcılık, duyuşsal duyarlık, duyuşsal kontrol, sosyal anlatımcılık, sosyal duyarlık ve sosyal kontrol olmak üzere altı alt boyuttan oluşmaktadır. Her bir alt boyutta 15 madde bulunmaktadır. Maddelerin 32 tanesi ters kodlanacak şekilde yapılandırılmıştır. Ayrıca sosyal yeterlik ya da sosyal becerilerin tümünü kapsayan toplam sosyal beceri seviyesi hesaplanmaktadır. Türkçe’ ye uyarlanan envanterin test tekrar test

güvenirlik katsayısı r=.92, alt boyutlar için ise güvenirlik katsayısı.80 ile .89 arasında (duyuşsal anlatımcılık .81, duyuşsal duyarlık .87, duyuşsal kontrol .80, sosyal anlatımcılık .89, sosyal duyarlık .88, sosyal kontrol .89) arasında değişmektedir. Toplam puana ilişkin iç tutarlık (cronbach alpha) katsayısı .85 olarak bulunmuş, alt boyutlara göre elde edilen iç tutarlık katsayıları ise .56 ile .82 olarak hesaplanmıştır. Envanterden elde edilen yüksek puan sosyal becerinin de yüksek oldu-ğunu göstermektedir (Yüksel 1998). Bu çalışma kapsamında ise anne formu için toplam puana ilişkin iç tutarlık katsayısı (cronbach alpha) .80, alt boyutların iç tutarlılık katsayıları ise .75-.83 arasında değişmektedir. Baba formu için toplam puana ilişkin iç tutarlık katsayısı (cronbach alpha) .87, alt boyutların iç tutarlılık katsayıları ise .71-.91 arasında değişmektedir.

Sosyal Becerileri Değerlendirme Ölçeği (SBDÖ): Avcıoğlu (2007) tarafından 4-6 yaş arasındaki çocukların sosyal becerilerini ortaya koymak amacıyla geliştirilmiş, öğretmen görüşlerine dayalı bir ölçme aracıdır. Ölçekte yer alan 62 madde “her zaman yapar”, “çok sık yapar”, “genellikle yapar”, “çok az yapar” ve “hiçbir zaman yapmaz” ifadeleriyle değerlendirilmektedir. Tüm ölçek için iç tutarlılık katsayısı 0.98 olarak tespit edilmiş-tir. Ölçekte dokuz alt ölçek yer almaktadır. Bu çalışmada 8 alt ölçek (sözel açıklama becerileri hariç) kullanılmıştır. Bu ölçeklerin isimleri, madde sayıları ve iç tutarlılık katsayıları şu şekildedir:

153








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




1. Kişiler arası beceriler (15 madde; cronbach alpha: .95) (Bu araştırma kapsamında cronbach alpha: .90)

2. Kızgınlık davranışlarını kontrol etme ve de-ğişikliklere uyumsağlama becerileri (11 madde; cronbach alpha: .94), (Bu araştırma kapsamında cronbach alpha: .92)

3. Akran baskısı ile başa çıkma becerileri (10 madde; cronbachalpha: 0.92),(Bu araştırma kapsamında cronbach alpha: .93)

4. Kendini kontrol etme becerileri (4 madde; cronbach alpha: 0.91), (Bu araştırma kapsamında cronbach alpha: .94)

5. Sözel açıklama becerileri (7 madde; cronbach alpha: 0.85), (Bu araştırma kapsamında cronbach alpha: .83)

6. Sonuçları kabul etme becerileri (4 madde; cronbach alpha: 0.95), (Bu araştırma kapsamında cronbach alpha: .91)

7. Dinleme becerileri (5 madde; cronbach alp-ha: 0.87), (Bu araştırma kapsamında cronbach alpha: .88)

8. Amaç oluşturma becerileri (3 madde; cronbach alpha: 0.78), (Bu araştırma kapsamında cronbach alpha: .81)

9. Görevleri tamamlama becerileri (3 madde; cronbach alpha: 0.88) (Bu araştırma kapsamında cronbach alpha: .85) (Avcıoğlu, 2007).

Verilerin Toplanması

Araştırmada kullanılan veri toplama araçlarının uygulaması, gerekli izinler alınarak gerçekleşti-rilmiştir. Sosyal Becerileri Değerlendirme ölçeği, her bir çocuk için öğretmenleri tarafından doldu-rulmuştur. Sosyal Beceri Envanteri de çocukların ebeveynleri tarafından ayrı ayrı doldurulmuştur. Katılımcılar veri toplama araçlarını doldurmadan önce araştırmanın amacı hakkında bilgilendiril-mişlerdir.

Verilerin Analizi

Verilerin analizinde parametrik testler kullanıla-bilmesi için öncelikle verilerin normal dağılım gösterip göstermediği test edilmiştir. Verilerin normal dağılım gösterip göstermediğinin in-celenmesinde basıklık (kurtosis) ve çarpıklık (skewness) değerlerinin incelenmesi önemlidir. Bu değerlerin -1 ila +1 olması durumu verilerin normal dağılım gösterdiğini ortaya koyar. Bu-nun yanı sıra, verilerin normal dağılım gösterip göstermediği grafiksel yöntemlerle (histogram, kutu diyagramı, Q-Q grafiği ve P-P grafiği vb.) ve istatistiksel testlerle (Kolmogorov-Smirrov ve Shapiro-Wilk testleri gibi uygunluk testleri) incele-nebilmektedir (Mertler ve Vannatta, 2005’den akt. Çokluk, Şekercioğlu ve Büyüköztürk, 2012, s. 16). Kolmogorov-Smirnov testi herhangi bir örneklem büyüklüğünde uygulanabilir. Analiz sonucunda p≤ 0,05 çıkması durumunda örneklem verilerinin ve bu örneklemin dayandığı ana kütlenin normal dağılım özelliğine sahip olmadığı söylenebilir. Ancak Kolmogorov-Smirnov testinin az sayıda ayrık/uç değerlerden büyük ölçüde etkilenmesi

154








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




nedeniyle p değeri her zaman sağlıklı bir sonuç vermeyebilir. Bu nedenle araştırmacı Kolmogo-rov-Smirnov testinin yanında, grafik analizlerine bakarak son kararını vermelidir. Büyük örneklem verilerinde (n>100) test sonuçları normallik şartının sağlanmadığını gösterse de bunun pratikte çok fazla önemi yoktur. Böyle bir durumda histoğram, kutu grafiği ve normal olasılık grafikleri incelenir. Dağılım, normale yakın bir özellik gösteriyorsa p değerinin normallik koşulunu sağlamaması çok fazla önemli değildir (Şencan, 2005). Yapılan analizler sonucunda, çocuk sosyal beceri (çocuk alt testleri de dahil), anne sosyal beceri ve baba sosyal beceri puanlarının normal dağılım gösterdiği görülmüştür. Bu noktadan hareketle, araştırmada parametrik testler kullanılmıştır.

Verilerin analizinde, ebeveyn-çocuk sosyal beceri puanları arasındaki ilişkinin incelenmesinde Pe-

arson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı tekniğinden yararlanılmıştır. Ebeveynlerin sosyal becerilerinin çocuğun sosyal becerilerini anlamlı bir şekilde yordayıp yordamadığını ortaya koy-mak için çoklu regresyon analizi kullanılmıştır. Çocuk sosyal beceri (çocuk alt testleri de dahil), anne sosyal beceri, baba sosyal beceri puanının cinsiyete göre farklılığının belirlenmesinde ba-ğımsız örneklemli t testi; çocuk sosyal beceri (çocuk alt testleri de dahil), anne sosyal beceri, baba sosyal beceri puanının anne ve baba eğitim düzeyine göre farklılığının belirlenmesinde tek yönlü varyans analizi kullanılmıştır.

3. BULGULAR

Çalışmadan elde edilen veriler tablolar halinde sunulmuştur:

3. 1. Ebeveyn-Çocuk Sosyal Becerilerinin Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgular

Tablo 1. Ebeveyn ve Çocuk Sosyal Beceri Ölçeklerinden Elde Edilen Toplam Puanlar Ara-sındaki Korelasyonlar

Değişkenler Çocukların sosyal becerileri

Annelerin sosyal becerileri

Babaların sosyal becerileri

Çocukların sosyal becerileri - 0.13 0.06

Annelerin sosyal becerileri - - 0.54**

Babaların sosyal becerileri - - -

** p<0.01

Tablo 1’e göre, anne sosyal becerileri ile baba sosyal becerileri arasında pozitif, doğru orantılı, normal anlamlı bir ilişki (r = 0.54, p<0.01) ortaya çıkarken, çocuk sosyal becerileri ile anne sosyal

becerileri (r=0.13, p>0.05) ve çocuk sosyal bece-rileri ile baba sosyal becerileri (r=0.06, p>0.05) arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.

155








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




Tablo 2. Çocuk Sosyal Becerisine İlişkin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları

Değişken B Std. Error Beta t Sig.

Correlations

Zero-order Partial

Sabit 178.729 22.777 - 7.847 .000 - -

Anne sosyal beceri .146 .109 .141 1.343 .182 .136 .118

Baba sosyal beceri -.008 .095 -.009 -.084 .933 .068 -.007

R= 0.136 R2=0.019

F(2.127)=1.119 P=0.305

Tablo 2’ye göre, anne ve baba sosyal beceri puan değişkenleri ile çocuğun sosyal beceri puanları çok düşük düzeyde bir ilişki olmasına rağmen anlamlı değildir (R=0.136, R2=0.019. p>0.01). Standardize edilmiş regresyon katsayısına göre (β), yordayıcı değişkenlerin çocuğun sosyal beceri puanı üzerindeki göreli önem sırası anne sosyal beceri ve baba sosyal beceri puanı şeklindedir.

Regresyon katsayılarının anlamlılığına ilişkin t-testi sonuçları incelendiğinde ise herhangi bir değişkenin çocuğun sosyal beceri puanı üzerinde anlamlı bir yordayıcı etkisi olmadığı görülmek-tedir (p>0.01).

3. 2. Ebeveyn-Çocuk Sosyal Becerilerine Ait Bireysel Değişkenlere İlişkin Bulgular

156








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




Tablo 3. Çocuk Sosyal Beceri (Çocuk Alt Testleri de Dahil), Ebeveyn Sosyal Beceri Toplam Puanlarının Cinsiyete Göre t Testi Sonuçları

Sosyal Beceri Değerlendirme Ölçeği Cinsiyet n X ss sd t p

Kişiler arası becerilerKız 63 45,86 11,903 128 -,01 ,99

Erkek 67 45,88 9,537

Kızgınlık davranışlarını kontrol etme ve değişikliklere uyum sağlama becerileri

Kız 63 25,33 5,571 128 ,89 ,37

Erkek 67 26,15 4,859

Akran baskısı ile başa çıkma becerileriKız 63 28,14 7,921 128 -,73 ,47

Erkek 67 29,07 6,648

Kendini kontrol etme becerileriKız 63 35,11 7,763 128 1,56 ,12

Erkek 67 33,10 6,981

Sonuçları kabul etme becerileriKız 63 35,79 10,187 128 -,87 ,38

Erkek 67 37,13 7,069

Dinleme becerileriKız 63 18,62 3,953 128 2,33 ,02*

Erkek 67 17,10 3,456

Amaç oluşturma becerileriKız 63 10,35 2,806 128 ,45 ,65

Erkek 67 10,13 2,593

Görevleri tamamlama becerileriKız 63 11,79 2,677 128 1,70 ,10

Erkek 67 11,03 2,546

Çocuk Sosyal Beceri (toplam puan)Kız 63 211,00 43,740 128 ,20 ,84

Erkek 67 209,61 34,469

Anne sosyal beceriKız 63 227,48 38,646 128 -,31 ,76

Erkek 67 229,54 36,915

Baba sosyal beceriKız 63 229,94 41,616 128 -,51 ,70

Erkek 67 233,61 40,195

*p<0.05

Tablo 3’e göre Sosyal Beceri Değerlendirme Ölçeğinin alt testi olan dinleme becerileri alt test puanı çocuğun cinsiyetine göre anlamlı bir fark göstermektedir (t=2.33, p<0.05). Kız çocukların

( X = 18,62) erkek çocuklara göre ( X =17,10) din-leme becerileri puan ortalamaları daha fazladır. Sosyal Beceri Değerlendirme Ölçeğinin alt testleri olan kişiler arası beceriler, kızgınlık davranışlarını

157








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




kontrol etme ve değişikliklere uyum sağlama becerileri, akran baskısı ile başa çıkma beceri-leri, kendini kontrol etme becerileri, sonuçları kabul etme becerileri, amaç oluşturma becerileri,

görevleri tamamlama becerileri ile çocuk sosyal beceri toplam puanı, anne sosyal beceri puanı ve baba sosyal beceri puanı çocuğun cinsiyetine göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (p>0.05).

Tablo 4. Çocuk Sosyal Beceri (Çocuk Alt Testleri de Dahil), Ebeveyn Sosyal Beceri Toplam Puanlarının Anne Eğitim Düzeyine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları

Sosyal Beceri Değerlendirme Ölçeği

Anne Eğitim Düzeyi n X ss F p

Kişiler arası beceriler

İlkokul 36 48,94 11,097 2,510 ,062

Ortaokul 20 41,90 9,651

Lise 42 44,14 10,089

Üniversite 32 47,16 10,925


İlkokul 36 27,06 4,916 2,610 ,054

Ortaokul 20 23,45 4,513

Lise 42 25,12 4,597

Üniversite 32 26,56 6,221

Akran baskısı ile başa çıkma becerileri

İlkokul 36 28,22 6,990 2,036 ,112

Ortaokul 20 25,75 7,447

Lise 42 28,71 7,003


Kendini kontrol etme becerileri

İlkokul 36 36,31 6,886 2,758 ,045*

Ortaokul 20 31,95 7,200

Lise 42 32,33 7,240


Sonuçları kabul etme becerileriİlkokul 36 38,58 8,574 1,841 ,143

Ortaokul 20 34,95 7,864

Lise 42 34,52 8,446


Dinleme becerileri

İlkokul 36 18,58 3,938 1,623 ,187

Ortaokul 20 16,80 3,665

Lise 42 17,24 3,621


158








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




Amaç oluşturma becerileriİlkokul 36 10,61 3,156 3,246 ,024*

Ortaokul 20 8,95 1,932

Lise 42 9,88 2,587


Görevleri tamamlama becerileri

İlkokul 36 12,06 2,735

Ortaokul 20 10,80 2,687 1,215 ,307

Lise 42 11,17 2,631


Çocuk Sosyal Beceri (toplam puan)

İlkokul 36 220,36 39,954 2,908 ,037*

Ortaokul 20 194,55 32,853

Lise 42 203,12 35,104

Üniversite 32 218,19 43,043

Anne sosyal beceri

İlkokul 36 227,64 31,886 1,301 ,277

Ortaokul 20 215,80 49,809

Lise 42 235,79 41,354

Üniversite 32 228,00 28,023

Baba sosyal beceri

İlkokul 36 240,89 41,641 2,453 ,066

Ortaokul 20 210,90 39,415

Lise 42 232,98 39,641

Üniversite 32 233,22 39,343

*p<0.05

Tablo 4’e göre Sosyal Beceri Değerlendirme Ölçeğinin alt testi olan kendini kontrol etme bece-rileri (F=2.75, p<0.05), amaç oluşturma becerileri (F=3.24, p<0.05) ile çocuk sosyal beceri toplam puanı (F=2.90, p<0.05) anne eğitim düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Sosyal Beceri Değerlendirme Ölçeğinin alt testi olan kendini kontrol etme becerileri, amaç oluşturma becerileri ile çocuk sosyal beceri toplam puanı üzerinde yapılan post-hoc testlerinden LSD testi sonucunda; kendini kontrol etme becerileri alt testinde ilkokul-ortaokul ile ilkokul-lise mezunu

gruplar arasında, amaç oluşturma becerileri alt testinde ilkokul-ortaokul ile ortaokul-üniversite mezunu gruplar arasında fark çıkarken, çocuk sosyal beceri toplam puanında ilkokul-ortaokul, ilkokul-lise ile ortaokul-üniversite mezunu gruplar arasında fark çıkmıştır. Sosyal Beceri Değer-lendirme Ölçeğinin alt testleri olan kişiler arası beceriler, kızgınlık davranışlarını kontrol etme ve değişikliklere uyum sağlama becerileri, akran baskısı ile başa çıkma becerileri, sonuçları kabul etme becerileri, görevleri tamamlama becerileri, dinleme becerileri ile anne sosyal beceri puanı ve baba sosyal beceri puanı anne eğitim düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (p>0.05).

159








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




Tablo 5. Çocuk Sosyal Beceri (Çocuk Alt Testleri de Dahil), Ebeveyn Sosyal Beceri Toplam Puanlarının Baba Eğitim Düzeyine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları

Sosyal Beceri Değerlendirme Ölçeği Baba Eğitim Düzeyi n X ss F p

Kişiler arası beceriler

İlkokul 29 47,45 11,002 2,260 ,085

Ortaokul 24 43,63 10,926

Lise 33 49,09 10,447

Üniversite 44 43,64 10,120


İlkokul 29 25,59 5,082 ,967 ,411

Ortaokul 24 25,25 5,674

Lise 33 27,06 4,616


Akran baskısı ile başa çıkma becerileriİlkokul 29 27,31 6,612 ,484 ,694

Ortaokul 24 28,92 7,717

Lise 33 28,55 7,620


Kendini kontrol etme becerileri

İlkokul 29 34,28 7,488 1,069 ,365

Ortaokul 24 31,79 7,150

Lise 33 35,27 7,859


Sonuçları kabul etme becerileriİlkokul 29 36,86 9,234 ,052 ,984

Ortaokul 24 36,79 8,214

Lise 33 36,09 9,840


Dinleme becerileri

İlkokul 29 17,07 3,900 ,600 ,616

Ortaokul 24 17,83 3,435

Lise 33 17,94 4,168


Amaç oluşturma becerileriİlkokul 29 9,93 3,161 ,210 ,889

Ortaokul 24 10,17 2,408

Lise 33 10,30 3,127


160








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




Görevleri tamamlama becerileri

İlkokul 29 11,28 2,902 ,084 ,968

Ortaokul 24 11,58 2,636

Lise 33 11,48 2,706


Çocuk Sosyal Beceri (toplam puan)

İlkokul 29 209,76 41,305 ,332 ,802

Ortaokul 24 205,96 40,445

Lise 33 215,79 37,997

Üniversite 44 208,86 38,567

Anne sosyal beceri

İlkokul 29 218,72 36,433 ,944 ,422

Ortaokul 24 234,04 51,879

Lise 33 228,70 35,476

Üniversite 44 231,89 30,238

Baba sosyal beceri

İlkokul 29 229,03 44,851 ,218 ,884

Ortaokul 24 236,96 42,346

Lise 33 233,27 35,217

Üniversite 44 229,80 42,065

Tablo 5’e göre Sosyal Beceri Değerlendirme Ölçeği alt testleri ile çocuk sosyal beceri toplam puanı, anne sosyal beceri puanı ve baba sosyal beceri puanı baba eğitim düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (p>0.05).

4. TARTIŞMA

Ebeveyn ve çocuk sosyal becerilerinin incelendiği bu çalışmanın sonuçlarına göre, anne sosyal becerileri ile baba sosyal becerileri arasında olumlu yönde normal bir ilişkinin olduğu görülmektedir. Anne sosyal becerileri arttıkça baba sosyal becerileri artmakta, anne sosyal becerileri azaldıkça baba sosyal becerileri azalmaktadır. Düşük düzeydeki sosyal beceriler arkadaşlık ilişkilerini olumsuz yönde etkilerken (Wentzel, McNamara-Barry

ve Caldwell, 2004), yüksek düzeydeki sosyal beceriler arkadaşlık ilişkilerini olumlu yönde etkilemektedir (Mize ve Abell, 2006’dan akt. Kapıkıran, İvrendi ve Adak, 2006; Ladd, 1999). Ancak bu bulguya ters düşen sonuçlar da bulun-maktadır. Örneğin; Akman vd. (2011), arkadaş seçiminde sosyal becerilerin önemli bir etmen olmadığını bulmuşlardır. Buna rağmen Burleson ve Denton (1992, 1997) altmış evli çift üzerinde yaptıkları araştırmada, evli çiftlerin benzer sosyal beceri düzeylerinde olduklarını, yüksek düzeyde sosyal becerilere sahip çiftlerin evliliklerinden memnun oldukları ve eşleriyle mutlu olduklarını, düşük düzeydeki sosyal becerilere sahip çiftlerin evliliklerinden memnun olmadıkları ve eşleriyle mutlu olmadıklarını ortaya koymuşlardır. Bu

161








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




bulgular araştırmanın sonucunu doğrulamaktadır. Bireylerin sosyal becerileri ne kadar yüksekse çevreye uyum yetenekleri ve insan ilişkilerini yürütme becerileri o kadar yüksektir. Sosyal becerileri yüksek bireylerin sosyal becerileri yük-sek bireyleri tercih ettiği, sosyal becerileri düşük bireylerin ise sosyal becerileri düşük bireyleri tercih ettikleri söylenebilir.

Araştırmada anne sosyal becerileri ile çocuk sosyal becerileri ve baba sosyal becerileri ile çocuk sosyal becerileri arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Son yıllarda çalışmalar, çocukların sosyalizasyonunun farklı ortamlarda ebeveynler, kardeşler, akranlar ve öğretmenler gibi farklı etmenlerle günlük etkileşimlerinden etkilendiğini ortaya koymuştur (Synder, Horsch ve Childs, 1997). Doğumdan itibaren bebekler ebeveynleri ile sosyal ilişkilerin ilk örneklerini yaşarlar (Easterbrooks ve Lamb, 1979; Gülay, 2009). Erken anne-çocuk etkileşimleri çocuğun sosyal etkileşim becerilerinin gelişimini kolay-laştırabilir (Vandell ve Wilson, 1987).

Putallaz (1987) çocukların sosyal becerileri an-nelerinin açıkça öğretiminden çok annelerinin davranışlarını gözleyerek öğrendiklerini belir-tir. Düşmanca, tutarsız ebeveyn uygulamaları, çocuklarda sosyal olarak yetersiz davranışların (saldırganlık) gelişimini, sıcak, duyarlı ebeveyn tutumları çocuklarda sosyal olarak yeterli davra-nışların gelişimini sağlar (Stocker ve Youngblade, 1999). Ebeveynlik stillerinin de çocukların sosyal becerileri ile ilişkili olduğuna yönelik araştırmalar

da bulunmaktadır. Otoriter baba stili, çocukların sosyal davranışlarıyla olumlu ilişkili iken; yet-keci anne stili çocukların sosyal davranışlarıyla olumsuz ilişkilidir (Roopnarine, Krishnakumar, Metindoğan ve Evans, 2006).

Diyalog, karşılıklı iletişim, çocukların yeterlik gelişimi ile bağlantılıdır. Annenin iletişim kurma yeteneği, çocukların akranları tarafından kabulünü etkiler. Duyarlı ebeveyn-çocuk iletişimi çocuğun akran grubunda daha fazla tercih edilmesine, duyarlı olmayan bir ebeveyn-çocuk iletişimi ise çocuğun akran grubunda reddedilmesine neden olabilmektedir (Black ve Logan, 1995; Burleson, Delia ve Applegate, 1992; Landry, Smith ve Swank, 2006; Pettit, Harrist, Bates ve Dodge, 1991). Çocuklar ebeveynleriyle konuşmalarında kullandıkları örneklerin benzerlerini akranlarıyla olan konuşmalarında kullandıkları gibi (Black ve Logan, 1995) akran etkileşimini başlatma ve sürdürmede onlara yardım eden sözel stratejileri de ebeveynleri ile olan ilişkilerinden öğrenirler (MacDonald ve Parke, 1984). Okumura ve Usui (2010) anneler ile kızları arasındaki sosyalliğin anneler ile oğulları arasındakine göre daha güçlü olduğunu; böylece annelerin sosyal becerilerinin kızları, babaların sosyal becerilerinin de oğul-larının sosyal becerileri üzerinde olumlu etkisi olduğunu belirtirler.

Babaların çocuklarının sosyal becerilerinin geli-şimindeki rolüne daha az dikkat çekilmektedir. Bunun nedeni, annelerle karşılaştırıldığında babaların çocuklarının akranlarıyla oyunlarında

162








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




önemli ölçüde daha az aktif rol oynamaları (Ladd ve Golter, 1988) ve annelerin çocuklarıyla birinci derecede ilgilenen kişiler olmalarıdır. Bhavnagri ve Parke (1991) çocuklarının oyunlarını izlerken babaların da anneler kadar yeterli oldukları ve benzer stratejiler kullandıklarını bulmuşlardır. İnsanlarla olumlu ve sıcak ilişkiler kuran babalar, sorunların ve çatışmaların nasıl çözüleceği konu-sunda çocuklarına uyumlu modeller olurlar. Böyle olumlu etkileşimler içinde olan çocuklar, sosyal yetkinliklerini geliştirmelerine yardım eden yeni sosyal becerileri öğrenip uygulayabilirler. Tam tersine insanlara karşı düşmanca tutum içinde olan babalar, çocuklarına uyumsuz modeller olurlar. Böyle olumsuz etkileşimler içinde olan çocuklar da anlaşmazlıkları çözmenin etkili yolu olarak düşmanlık ve saldırganlığı görürler. Babalar, çocuklarına akranlarıyla etkileşim kurmaları için fırsatlar yaratabilirler ve akran seçimi ve uygun oyun stratejileri hakkında tavsiyelerde buluna-bilirler (Zhang, 2013). Baba-çocuk ilişkilerinde yakınlık; çocuklarda sosyal yetkinlik, akran kabulü, popülerlik ve akran sevmede önemli rol oynar (Verschueren ve Marcoen, 1999; Webster, Low, Siller ve Hackett, 2013; Zhang, 2011). MacDonald ve Parke (1984), sosyal olarak yeterli kızların sözel olarak uyarıcı babalara sahip olduğu, sos-yal olarak yeterli erkeklerin ise oyun sırasında olumlu etkiyi ortaya koyarak çocuklarıyla oyun oynayan babalara sahip olduğunu belirtmektedir. Çocukların babalarıyla sosyal meşguliyeti, sosyal yeterliğin anlamlı bir belirleyicisidir (Feldman ve Masalha, 2010). Bu da çocuğun sosyal be-

cerilerinin gelişiminde anneler kadar babaların da etkili olduğunu gösterir.

Özabacı (2006) ilköğretim çağındaki çocuklar üzerinde yaptığı çalışmasında, özellikle duyuş-sal kontrol, sosyal duyarlık, sosyal anlatımcılık, duyuşsal duyarlık boyutlarında annelerin sosyal becerileri ile çocukların sosyal becerileri arasında yüksek ilişki bulurken, babaların sosyal beceri alt boyutları ile çocukların sosyal beceri düzeyleri arasında düşük bir ilişki bulmuştur. Homel, Burns ve Goodnow (1987) 305 dokuz-on bir yaşlarında çocuk ve ebeveyni ile görüştüğü çalışmasında, ebeveynlerin sosyal iletişim ağları ile çocukların arkadaşlık ağları ve sosyal becerileri arasında ilişki bulmuşlardır. Bütün bunların yanı sıra ebeveynlerin okulun etkinliklerine katılımının çocuğun sosyal becerileriyle ilişkili olduğunu ortaya koyan araş-tırmalar da bulunmaktadır (McWayne, Hampton, Fantuzzo, Cohen ve Sekino, 2004; Kim, Sheridon, Kwon ve Koziol, 2013). Bütün bu bulguların tam tersine bu araştırmada anne-baba sosyal becerileri ile çocuğun sosyal becerileri arasında önemli bir ilişki bulunmamıştır. Bu durum örneklem grubundan kaynaklanabileceği gibi, çocuklarla ilgili bilgilerin öğretmenlerden toplanmış ol-masından da kaynaklanabilir. Çocuklarla ilgili öğretmenlerin algılamaları çocukların demografik özelliklerinden etkilenir, yani değerlendirici ön yargılarına neden olur. Bazı araştırmalarda öğret-men ve çocuk raporları arasındaki uyum düşük çıkmıştır (Murray, Murray ve Waas, 2008). Bu da sadece öğretmen raporlarına güvenmenin yeterli olmadığını gösterir. Buna karşın Burke,

163








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




Woszidlo ve Segrin (2013) çalışmalarından elde ettikleri sonuçların, babaların sosyal becerilerinin çocuklarının sosyal becerilerinin öngörüsüne işaret ettiğini, ancak ebeveynlerin sosyal becerilerinin çocuklarının sosyal becerileri üzerinde dolaylı etkisinin olduğuna ilişkin bir kanıtın olmadığını da belirtmektedirler.

Bu araştırmanın bir başka bulgusu da, kız ço-cukların erkek çocuklara göre dinleme becerileri puanlarının daha yüksek olmasıdır. Bu durum ebeveynlerin erkek çocuklara göre kız çocuklarla duygular hakkında konuşmaya eğilimli olmasıyla açıklanabilir (Adams, Kuebli, Boyle ve Fivush, 1995). Böylece erkek çocuklar davranışlarının diğerleri üzerindeki etkisinin daha az farkında oldukları için işbirlikçi ve yardım edici davranışları daha fazla göstermeleri için özel teşviğe ihtiyaç duyarlar (Diener ve Kim, 2004). Araştırmalar, ebeveynlerin erkek çocukların bağımsız çabalarını daha fazla desteklediklerini, kız çocuklarına ise daha fazla fiziksel destek ve sözel uyarı verdik-lerini ortaya koymaktadır (Galligan ve Kuebli, 2011; Morrongiello ve Dawber, 1999, 2000). Abdi (2010), Memiş ve Memiş (2013), Seven (2008) kız çocuklarının erkek çocuklarına göre sosyal becerilerde daha yüksek puan aldıklarını ortaya koymuşlardır. Kız çocukları erkek çocuk-larına göre daha fazla uyumlu davranış gösterip (Walker, 2005) daha çok sözel cevap verirken; erkek çocukları ise başını sallama ya da göz hareketleri gibi sözel olmayan ipuçları ile tepki vermektedirler (Anme vd., 2010). Bütün bu bul-gular araştırma sonuçlarını destekler niteliktedir.

Bununla birlikte Ölçer ve Aytar (2014) ve Akman ve Gülay (2010) çocukların sosyal becerilerinde cinsiyet açısından anlamlı bir farklılık olmadığını da belirtmektedirler.

Ayrıca bu araştırmada ilkokul ve üniversite mezunu annelerin çocuklarının diğer eğitim düzeyindeki annelerin çocuklarına göre kendini kontrol etme becerileri, amaç oluşturma becerileri ve sosyal beceri toplam puanlarının daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Özellikle ilkokul mezunu annelerin çocuklarının daha yüksek eğitim düze-yindeki annelerin çocuklarına göre daha yüksek puan almaları ilginç bir bulgudur. Benzer bulgu Yüksel ve Canel (2012)’in çalışmalarında bulun-muştur. Yüksel ve Canel (2012), araştırmalarında kullandıkları Okul Sosyal Davranış Ölçeği’nin “öz yönetim becerileri” ile “akademik beceriler” alt ölçeklerinde yüksek okul mezunu annelerin üniversite ve lisans üstü mezunu olan annelere göre daha yüksek puan aldıkları ortaya çıkarken; “düşmanlık-sinirlilik”, “antisosyal-saldırgan” ve “toplam antisosyal davranış” puanlarında üniver-site mezunu anneler yüksek okul ve lisans üstü mezunu annelerden daha yüksek puan aldıkları ortaya çıkmıştır. Buna karşılık, Seven (2008) ve Özabacı (2006) ebeveynlerin eğitim düzeyi yük-seldikçe çocukların sosyal becerilerinin daha iyi olduğunu ortaya koymuştur. Bu durumun eğitim alma düzeyi arttıkça çocuk yetiştirme tutumlarının daha olumlu hale geldiğinin göstergesi olduğu belirtilmektedir. Yine Ölçer ve Aytar (2014)’ın çalışmasında, üniversite ve daha yüksek eğitim düzeyindeki annelerin çocukları sosyal beceri

164








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




puanlarının “işbirliği” ve “kendini ifade/hakkını arama” alt boyutlarında daha yüksek puan almış-lardır. Bu bulgular, Bornstein, Cote, Haynes, Hahn ve Park (2010)’ın daha eğitimli ebeveynlerin daha fazla çocuk yetiştirme ve çocuk gelişimi bilgisine sahip olduğu bulgusuyla da tutarlıdır.

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Ebeveyn-çocuk sosyal becerilerinin incelenmesi ve ebeveyn-çocuk sosyal becerilerinin çocuğun cinsiyeti ve ebeveynlerin eğitim düzeyine göre farklılığının belirlenmesinin amaçlandığı bu çalış-manın sonunda; anne ve babanın sosyal becerileri arasında olumlu yönde anlamlı bir ilişki ortaya çıkarken, annenin sosyal becerileri ile çocuğun sosyal becerileri ve babanın sosyal becerileri ile çocuğun sosyal becerileri arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Ayrıca araştırmada kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre dinleme becerileri puanlarının daha yüksek olduğu ortaya çıkarken; ilkokul ve üniversite mezunu annelerin çocuklarının da diğer eğitim düzeyindeki annelerin çocuklarına göre kendini kontrol etme becerileri, amaç oluşturma becerileri ve sosyal beceri toplam puanlarının daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır.

Araştırmada bir takım sınırlılıklar da bulunmaktadır. Bu sınırlılıklar doğrultusunda sonraki çalışmalara yönelik öneriler şu şekildedir:

• Bu çalışma, Denizli il merkezinde yaşayan okul öncesi dönem çocukları, anne ve baba-ları ile sınırlıdır. Sonraki çalışmalarda farklı illlerde çalışmalar gerçekleştirilebilir. Böylece

farklı iller, sosyo-ekonomik düzeyler arasında karşılaştırmalar yapılabilir.

• Daha kalabalık örneklem gruplarıyla araştır-malar planlanabilir.

• Boylamsal çalışmalar ile okul öncesi dönem çocuklarının sosyal becerilerinin gelişimi ve anne-baba sosyal becerilerinin etkisi uzun süreli olarak ele alınabilir.

• Anne-baba-öğretmen görüşlerinin yanı sıra sonraki çalışmalarda gözlem, görüşme gibi yöntemlerle veriler toplanabilir.

• Anne-babalarla ilgili farklı değişkenlerin ço-cukların sosyal becerilerine etkisini ele alan araştırmalar yapılabilir.

Öğretmenlere şu öneriler sunulabilir:

• Anne-babalara yönelik sosyal becerilerin önemini anlatan eğitim programları hazırlanıp, uygulanabilir.

• Aile katılımı çalışmaları içerisinde sosyal becerilere yer verilmelidir.

• Öğretmenler, anne-babalara sosyal beceriler konusunda hangi aile katılımı çalışmalarını gerçekleştirebileceklerine yönelik hizmet içi eğitimler yoluyla bilgilendirilmelidirler.

Anne babalara şu öneriler sunulabilir:

• Anne, babalar çocuklarının sosyal becerilerinin gelişmesi için öncelikle onlara olumlu model olmalıdırlar. Ayrıca evde yapacakları çalışmalar

165








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




ile çocuklarının sosyal becerilerini ve dolayı-sıyla sosyal yeterliklerini geliştirmelidirler.

• Okul öncesi eğitimi öğretmenlerinden sosyal becerilerin ev ortamında desteklenmesi ile ilgili bilgi almalıdırlar.

KAYNAKLAR

ABDI, B., (2010). Gender differences in social skills, problem behaviours and academic competence of Iranian kindergarten children based on their parent and teacher ratings. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 1175–1179

ADAMS, S., KUEBLI, J., BOYLE, P., A., & FIVUSH, R., (1995). Gender differences in parent –child conversations about past emotions: A longitudinal investigation. Sex Roles, 33, 309–323

AKMAN, B., & GÜLAY, H., (2010). The social skills of six-year-old Turkish children: a comparison by gender. Vulnerable Children and Youth Studies, 5, 4, 330–343

AKMAN, B., TOPÇU, Z., BAYDEMİR, G., ŞAHİN, S., ŞİRİN, E., & ARSLAN, A. Ç., (2011). 6 yaş grubu çocukların sosyal bece-rilerinin oyun arkadaşı tercihleri üzerindeki etkisi. e-Journal of New World Sciences Academy, 6, 2, 1548-1560

ANME, T., SHINOHARA, R., SUGISAWA, Y., TONG, L, TANAKA, E., WATANABE, T., et al. (2010). Gender differences of children’s

social skills and parenting using Interaction Rating Scale. Procedia Social and Behavioral Sciences, 2, 260–268

AVCIOĞLU, H., (2007). Sosyal becerileri de-ğerlendirme ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması (4-6 yaş). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 2, 93-103

BHAVNAGRI, N. P., & PARKE, R. D., (1991). Parents as direct facilitators of children’s peer rela-tionships: Effects of age of child and sex of parent. Journal of Social and Personal Rela-tionships, 8, 423-440

BİLEK, M. H., (2011). Okul öncesi dönem çocuklarının ev ile okul ortamındaki sosyal becerilerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi

BLACK, B., & LOGAN, A., (1995). Links betwe-en communication patterns in mother-child, father- child, and child-peer interactions and children’s social status. Child Development, 66, 1, 255- 271

BORNSTEIN, M. H., COTE, L. R., HAYNES, O. M., HAHN, C., & PARK, Y., (2010). Parenting knowledge: Experiential and soci-odemographic factors in European American mothers of young Children. Developmental Psychology, 46, 6, 1677–1693

BURKE, T. J., WOSZIDLO, A., & SEGRIN, C., (2013). The intergenerational transmission

166








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




of social skills and psychosocial problems among parents and their young adult child-ren. Journal of Family Communication, 13, 2, 77-91

BURLESON, B. R., DELIA, J. G., & APPLE-GATE, J. L., (1992). Effects of maternal communication and children’s social-cognitive and communication skills on children’s ac-ceptance by the peer group. Family Relations, 41, 3, 264-272

BURLESON, B. R., & DENTON, W. H., (1992). A new look at similarity and attraction in marriage: Similarities in social-cognitive and communication skills as predictors of attraction and satisfaction. Communication Monographs, 59, 3, 268-287

BURLESON, B. R., & DENTON, W. H., (1997). The relationship between communication skill and marital satisfaction: Some moderating effects. Journal of Marriage and Family, 59, 4, 884-902

BURLESON, B. R., & KUNKEL, A. W., (1996). The socialization of emotional support skills in childhood. In G. R. Pierce, B. S. Sarason, & I. G. Sarason (Eds.), Handbook of Social Support and The Family. (pp. 105–140). New York: Plenum

ÇOKLUK, Ö., ŞEKERCİOĞLU, G., & BÜYÜ-KÖZTÜRK, Ş., (2012). Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi

DIENER, M. L., & KIM, D., (2004). Maternal and child predictors of preschool children’s social competence. Applied Developmental Psychology, 25, 3–24

EASTERBROOKS, M. A., & LAMB, M. E., (1979). The Relationship between quality of infant-mother attachment and infant compe-tence in initial encounters with peers. Child Development, 50, 2, 380-387

EKİNCİ VURAL, D., (2006). Okul Öncesi Eğitim Programındaki Duyuşsal ve Sosyal Becerilere Yönelik Hedeflere Uygun Olarak Hazırlanan Aile Katılımlı Sosyal Beceri Eğitimi Programının Çocuklarda Sosyal Becerilerin Gelişimine Etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi

FELDMAN, R., & MASALHA, S., (2010). Pa-rent–child and triadic antecedents of children’s social competence: Cultural specificity, shared process. Developmental Psychology, 46, 2, 455–467

GALLIGAN, K. M., & KUEBLI, J. E., (2011). Preschoolers’ perceptions of their mothers’ and fathers’ reactions to injury-risk behavi-or. Accident Analysis and Prevention, 43, 1316-1322

GREENE, J. O., (2003). Models of adult com-munication skill acquisition: Practice and the course of performance improvement. In J. O. Greene&B. R. Burleson (Eds.). Handbook of Communication and Social Interaction

167








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




Skills. (pp. 51-93). NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.

GÜLAY, H., (2004). Korunmaya Muhtaç ve Ailesinin Yanında Yaşayan 6 Yaş Çocukla-rının Sosyal Becerilerinin Karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

GÜLAY, H., (2009). 5-6 yaş çocuklarının sosyal konumlarını etkileyen çeşitli değişkenler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 1, 104-121

GÜLAY, H., & AKMAN, B., (2009). Okul Öncesi Dönemde Sosyal Beceriler. Ankara: Pegem Akademi

GÜNİNDİ, N., (2008). Okul Öncesi Eğitim Ku-rumlarına Devam Eden Altı Yaş Çocuklarının Sosyal Uyum Becerileri ile Anne Babaları-nın Empatik Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi

HOMEL, R., BURNS, A., & GOODNOW, J. (1987). Parental social networks and child development. Journal of Social and Personal Relationships, 4, 159-177

HOWES, C., & JAMES, J., (2002). Children’s social development within the socialization context of child care and early childhood. In P. K. Smith & C. H. Hart (Eds.), Blackwell

Handbook of Childhood Social Development (pp. 137–155). Oxford, England: Blackwell

IŞIK, M.,(2007). Anasınıfına Devam Eden 5-6 Yaş Grubu Çocuklarına Sosyal Uyum ve Beceri Ölçeği’ nin Uyarlanması ve Uygulanması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi

KAMARAJ, I., (2004). Sosyal Becerileri Derece-lendirme Ölçeği’ nin Türkçe’ ye Uyarlanması ve Beş Yaş Çocuklarının Atılganlık Sosyal Becerisini Kazanmalarında Eğitici Drama Programının Etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi

KAPIKIRAN, N. A., İVRENDİ, A. B., & ADAK, A. (2006). Okul öncesi çocuklarında sosyal beceri: Durum saptaması. Pamukkale Üniver-sitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 1, 20-28

KARASAR, N. ,(1995). Bilimsel araştırma yön-temi (7. bs). Ankara: 3A Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd

KIM, E. M., SHERIDAN, S. M., KWON, K., & KOZIOL, N., (2013). Parent beliefs and children’s social-behavioral functioning: The mediating role of parent–teacher relationships. Journal of School Psychology, 51, 175-185

KOÇYİĞİT, S., & KAYILI, G., (2008). Montessori eğitimi alan ve almayan anaokulu öğrenci-lerinin sosyal becerilerinin karşılaştırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 511-516

168








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




LADD, G. W., (1999). Peer relationships and social competence during early and middle childhood. Annual Review Psychology, 50, 333-359

LADD, G.W., BUHS, E. S., & TROOP,W., (2002). Children’s interpersonal skills and relationships in school settings: Adaptive significance and implications for school-based prevention and intervention programs. In P. K. Smith & C. H. (Eds.), Blackwell Handbook of Childhood Social Development (pp. 394–416).Oxford, England: Blackwell

LADD, G. W., & GOLTER, B. S., (1988). Parents’ man-agement of preschooler’s peer relations: Is it related to children’s social competence? Developmental Psychology, 24, 109-117

LANDRY, S. H., SMITH, K. E., & SWANK, P. R., (2006). Responsive parenting: Establishing early foundations for social, communication, and independent problem-solving skills. Developmental Psychology, 42, 4, 627–642

MACDONALD, K., & PARKE, R. D., (1984). Bridging the gap: Parent-child play interacti-on and peer interactive competence. Child Development, 55, 1265-1277

MATHIESON, K., (2005). Social Skills in the Early Years: Supporting Social and Behavioral Learning. UK: Paul Chapman Publishing

MCWAYNE, C., HAMPTON, V., FANTUZZO, J., COHEN, H. L., & SEKINO, Y., (2004). A

multivariate examination of parent involvement and the social and academic competencies of urban kindergarten children. Psychology in the Schools, 41, 363–377

MEMİŞ, A., & MEMİŞ, U. A., (2013). Gender, achievement and social skill. Karaelmas Journal of Educational Sciences, 1, 43-49

MORGAN, H., (2007). Early Childhood Edu-cation: History, Theory, and Practice. USA: Rowman & Littlefield Education

MORRONGIELLO, B. A., & DAWBER, T., (1999). Parental influences on toddlers’ injury-risk behaviors: are sons and daughters socialized differently? Journal of Applied Developmental Psychology, 20, 227–251

MORRONGIELLO, B. A., & DAWBER, T., (2000). Mothers’ responses to sons and da-ughters engaging in injury-risk behaviors on a playground: Implications for sex differences in injury rates. Journal of Experimental Child Psychology, 76, 2, 89–103

MURRAY, C., MURRAY, K. M., & WAAS, G. A., (2008). Child and teacher reports of teacher–student relationships: Concordance of perspectives and associations with school adjustment in urban kindergarten classrooms. Journal of Applied Developmental Psycho-logy, 29, 1, 49–61

OKUR, M., (2008). Çocuklar İçin Felsefe Eğitim Programının Altı Yaş Grubu Çocuklarının

169








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




Atılganlık, İşbirliği ve Kendini Kontrol Sosyal Becerileri Üzerindeki Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi

OKUMURA, T., & USUI, E., (2010). Do Parents’ Social Skills Influence Their Children’s Sociability? [Erişim: ftp.iza.org/dp5324.pdf, 20.10.2014]

ÖLÇER, S., & AYTAR, A. G., (2014). A com-parative study into social skills of five-six year old children and parental behaviors. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 141, 976-995

ÖZABACI, N., (2006). Çocukların sosyal becerileri ile ebeveynlerin sosyal becerileri arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 1, 163-179

PETTIT, G. S., HARRIST, A. W., BATES, J. E., & DODGE, K. A., (1991). Family interaction, social cognition, and children’s subsequent relations with peers at kindergarten. Journal of Social and Personal Relationships, 8, 383-402

PUTALLAZ, M., (1987). Maternal behavior and children’s sociometric status. Child Develop-ment, 58, 324-340

RIGGIO, R. E. (1986). Assessment of basic so-cial skills. Journal of Personality and Social Psychology, 51, 3, 649-660.

ROOPNARINE, J. L., KRISHNAKUMAR, A., METİNDOĞAN, A., & EVANS, M., (2006).

Links between parenting styles, parent–child academic interaction, parent–school interaction, and early academic skills and social behaviors in young children of Eng-lish-speaking Caribbean immigrants. Early Childhood Research Quarterly, 21, 238–252. Psychology, 26, 4,603-611

SANSON, A., HEMPHILL, S. A., & SMART, D., (2002). Temperament and social development. In P. K. Smith &C. H. Hart (Eds.), Blackwell Handbook of Childhood Social Development (pp. 97–116). Oxford, England: Blackwell

SARI, E., (2007). Anasınıfına Devam Eden 5-6 Yaş Grubu Çocukların, Annelerinin Çocuk Yetiştirme Tutumlarının, Çocuğun Sosyal Uyum ve Becerilerine Etkisinin İncelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi

SEGRIN, C., & GIVERTZ, M., (2003). Methods of social skills training and development. In J. O. Greene, B. R. Burleson. Handbook of Communication and Social Interaction Skills. (pp. 135-179). NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers

SEVEN, S., (2008). Yedi-sekiz yaş çocukları-nın sosyal becerilerinin incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 2, 151-174

SNYDER, J., HORSCH, E., & CHILDS, J., (1997). Peer relationships of young children: Affiliative choices and the shaping of agg-

170








www.aceddergisi.com

1



ĠNCELENMESĠ



OUTPATIENT UNITS




ressive behavior. Journal of Clinical Child Psychology, 26, 145−156

STOCKER, C. M., & YOUNGBLADE, L. (1999). Marital conflict and parental hostility: Links with children’s sibling and peer relationships. Journal of Family Psychology, 13, 598−609

ŞENCAN, H., (2005). Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenirlik ve Geçerlik. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

VANDELL, D. L., & WILSON, K. S., (1987). Infants’ interactions with mother, sibling, and peer: Contrasts and relations between interaction systems. Child Development, 58, 1, 176-186

VERSCHUEREN, K., & MARCOEN, A., (1999). Representation of self and socioemotional competence in kindergartners: Differential and combined effects of attachment to mother and to father. Child Development, 70, 183–201

WALKER, S., (2005). Gender differences in the relationship between young children’s peer related social competence and individual differences in theory of mind. The Journal of Genetic Psychology, 16, 3, 297-312

WEBSTER, L., LOW, J., SILLER, C., & HACKETT, R. K. (2013). Understanding the contribution of a father’s warmth on his child’s social skills. Fathering, 11, 1, 90-113

WENTZEL, K.R., MCNAMARA-BARRY, C., & CALDWELL, K.A., (2004). Friendships in

middle school: Influence on motivation and school adjustment. Journal of Educational Psychology, 96(2), 195-203

YOSHIKAWA, H., (1994). Prevention as cumula-tive protection: Effects of early family support and education on chronic delinquency and its risks. Psychological Bulletin, 115, 28–54

YÜKSEL, G., (1998). Sosyal beceri envanterinin Türkçe’ye uyarlanması: Geçerlik ve güve-nirlik çalışmaları. Journal of Psychological Counseling and Guidance, 2, 9, 39-48

YÜKSEL, M., & CANEL, A. N., (2012). The analysis of social competency and anti-social behaviors of children aged between 4 and 5 from the perspective of marital satisfaction and some other variables. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 46, 4973 – 4980

ZHANG, X., (2011). Parent–child and teacher–child relationships in Chinese preschoolers: The moderating role of preschool experiences and the mediating role of social competence. Early Childhood Research Quarterly, 26, 192–204

ZHANG, X., (2013). Bidirectional longitudinal relations between father–child relationships and Chinese children’s social competence during early childhood. Early Childhood Research Quarterly, 28, 83-93

Documents

ACED - Semantic Scholar · 149 okul Öncesİ dÖnemde ebeveyn-Çocuk sosyal becerİlerİnİn İncelenmesİ : denİzlİ İlİ ÖrneĞİ investigation of the social skills of parents