Activiteiten van de Belgische OCMW’s ter bevordering van de sociale integratie van

migranten

Aanpak• Doel van de studie en methodologie

• De clienten van buitenlandse herkomst

• De acties van de OCMW’s

• Proces/Methode van de OCMW’s

• Interactie met andere politieke niveaus

• Knelpunten in OCMW’s rond sociale integratie

• Sociale integratiemodellen in de OCMW’s

• Opvolgingsinstrumenten

• Conclusies en aanbevelingen

1. Doel van de studie en methodologie1.1 Dubbel doenEen overzicht geven van de verschillende facetten van de integratie activiteiten van de Belgische OCMW’sde resultaten in het kader van het gevoerde sociale integra- tiebeleid verifieren

1.2 Onderzoeksvragen•wat is het streefdoel van de OCMW-initiatieven met betrekking tot het migranten-doelpubliek? •met welke partners werken de OCMW’s samen? •welke invloed hebben de gemeentelijke, gewestelijke, gemeenschaps- en federale overheden op de activiteiten die de OCMW’s voor de migranten organiseren? •welk integratiemodel hanteren de OCMW’s? •welke beoordelings- en opvolgingstools bestaan er?

1.3 Methodologie

Dubbele dimensie: kwantitatief en kwalitatief

Kwantitatieve bevraging

interviews met het werkveld

Doel: hypothesen en typologieen af te toetsen bij een aantal deskundigen

tweetalige webenquete gestuurd naar al de 589 secretarissen van alle Belgische OCMW’s

Kwaltiatieve bevraging: 25 casestudy’s

5 selectiecriteria belangrijke werking rond personen van buitenlandse herkomst, Specifieke doelgroepwerking meer dan 25% van de bereikte personen van buitenlandse

herkomst hoge werkbelasting Goede praktijken

Geselecteerde gemeenten Vlaanderen (10) : Antwerpen, Boom, Dilbeek, Gent, Hasselt,

Leopoldsburg, Leuven, Oostende, Roeselare, Sint Nikolaas Wallonie (10) : Aarlen, Ath, Beyne-Heusay, Frameries, La

Louvière, Luik, Namen, Verviers, Waver Brussel (5) : Molenbeek, Oudergem, Schaarbeek, Sint-Joost,

Vorst

2. De cliënten van buitenlandse herkomst2.1 Beschrijving van statistische groepen Vreemdelingen ingeschreven in het bevolkingsregister, asielzoekers en Belgen van vreemde herkomst, andere specifieke groepen (mensen zonder wettige verblijfspapieren, Roma, asielzoekers die een regularisatie aanvragen)1/5 OCMW’s weet niet juist hoe groot het percentage van het bereikte publiek van buitenlandse herkomst is¼ van de OCMW’s die het wel weet geven aan dat meer dan 25% van het clienteel van buitenlandse herkomst is. Aandeel is duidelijk hoger in Brussel en in Vlaanderen % toegenomen voor 56% van de OCMW’s

2.2 Armoede en migratie: verkleuring van de armoedeBand tussen aantal leefloontrekkers en het aandeel niet Belgen (EU-burgers en niet-EU burgers)30 Belgische gemeenten hebben meer dan 1000 leefloondossiers, goed voor 97.765 leefloondossiers. Steden: Luik, Antwerpen, Charlerloi, Gent, Brussel, …39% van de leeflonen in Brussel, 38% in Wallonie en 24% in Vlaanderen

3. Acties van de OCMW’s3.1 Type van acties (8) van OCMW’s volgens de populatiecategorieen

Acties in verband met minimale bestaansmiddelen Recht op maatschappelijke integratie: meest gebruikte maatregel is voor

Belgen van buitenlandse herkomst en in de registers ingeschreven vreemdelingen

Equivalent van het leefloon: vooral toegekend aan clienten die over een verblijfsvergunning beschikken, maar niet beschikken over de Belgische nationali- teit, de nationaliteit van een EU-lidstaat of een inschrijving in het bevolkingsregis- ter

Andere types acties onder de vorm van materiele hulp: vooral asielzoekerse

Acties in verband met werkgelegenheid Uitgebreide reeks instrumenten om clienten te begeleiden naar een job Geindividualiseerde begeleidingprojecten: frequent toegepast voor buiten-

landers die in de registers zijn ingeschreven, voor Belgen van buitenlandse herkomst (2/3 OCMW’s), minder frequent voor asielzoekers (1/3 OCMw’s)

Beroepsopleiding: gebruikt door 50% van de OCMW’s voor vreemdelingen in de registers ingeschreven en de Belgen van vreemde herkomst

Stages voor ¼ clienten van buitenlandse herkomst

2/3 OCMW’s maken gebruik van artikel 60 voor vreemdelingen ingeschreven in de registers en Belgen van vreemde herkomst in tegenstelling tot 1/5 voor artikel 61. Niet gebruikt voor asielzoekers

Acties in verband met onderwijs Speelt een fundamentele rol in integratie, zowel sociale integratie als inzake

inburgering, ook belangrijk voor verspreiding van sociale en culturele waarden van de samenleving

Diverse instrumenten: alfabetiseringscursus, schoolkosten betalen, etc.

Acties in verband met sociaal-culturele participatie Spelen een belangrijke rol om personen van buitenlandse herkomst kennis

te laten maken met de Belgische cultuur en om de lokale bevolking de kenmerken van de personen van vreemde herkomst beter te doen begrijpen

De activiteiten om de sociaal-culturele participatie te bevorderen zijn zeer divers: van steun voor deelname aan evenementen en sociale, spor- tieve of culturele verenigingen tot de toegang tot nieuwe technologieen, zowel individueel als voor specifieke doelgroepen.

Acties in verband met gezondheid Financiele tegemoetkomingen in de gezondheids- en

geneesmiddelenkosten: 2/3 voor vreemdelingen ingeschreven in registers en 80% van OCMW’s voor asielzoekers

Dringende medische hulp: in principe voor personen zonder legale verblijfsvergunning, voor 80% van OCMW’s aan asielzoekers en 25% van OCMW’s aan andere groepen

Acties in verband met huisvesting de registers ingeschreven vreemdelingen en Belgen van

buitenlandse herkomst: huurwaarborg, de installatiepremie en de tege- moetkoming in de energiefacturen

Asielzoekers: minder vaak gebruikt uitgezonderd huurwaarborg

Acties in verband met steun aan het gezin

De diverse maatregelen om in gezinsverband financiele steun te verlenen, worden minder vaak door de OCMW’s gebruikt voor alle populaties van buitenlandse herkomst

Vaker gebruikt door Vlaamse OCMW’s

Acties in verband met toegang tot andere rechten Juridische bijstand door 2/3 van de OCMW’s, ongeacht hun

afkomst Maatregelen met betrekking tot het gezinsbudget-begeleiding en

beheer- worden vaker gebruikt voor in de registers ingeschreven vreemdelingen en de Belgen van buitenlandse herkomst. Verhoudingsgewijs minder gebruikt door de Waalse OCMW’s

3.2 Kwalitatieve beoordeling van het aanbod van de OCMW’s OCMW’s hebben over het algemeen de neiging om het aanbod aan acties dat tot hun beschikking staat als voldoende te beschouwen door 2/3 van Vlaamse OCMW’s en helft van Waalse en Brussels OCMW’sNoodzaak om aandacht aan de integratie van personen van buitenlandse herkomst voor ¾ van de Vlaamse OCMW’s en ¼ Waalse OCMW’sConsensus over de vraag of er bijzondere aandacht aan de sociale integratie van personen van buitenlandse herkomst moet worden gegeven in het kader van de wetgeving met betrekking tot de opdracht van de OCMW’s.

3.3 Goede praktijkenBrussel: sociale cel Dringede medische hulp, cel taal leren, Burgerateliers,…Wallonie: projecten ALPHA-CITOYEN en DALSADA, Cités MétissesVlaanderen: projecten « Boem-patat » et « Taterkaai »,…

4. Proces/methode van OCMW

Werkbelasting Voor ½ van de OCMW’s is de werkbelasting voor clienten van

buitenlandse herkomst ≤ à 20% Voor 1/3 van de OCMW’s varieert de werkbelasting tussen 21 en 40% De werkbelasting is hoger in Vlaanderen en in Brussel

Samenwerkingsverbanden Alle OCMW’s werken met andere partners samen: Huizen van het

Nederlands in Vlaanderen en Brussel, de tolkendiensten, Fedasil, organisaties voor alfabetisering en de gemeente

Samenwerking met andere OCMW’s maar minder frequent in Brussel Geen samenwerking met politie en onthaalbureau in Brussel Wallonie: minder samenwerking met lokale vormings- en

opleidingspartners en lokale welzijnsorganisaties

5. Interacties met andere beleidsniveaus

Minder dan een kwart van de OCMW’s heeft samenwerkingsverbanden vastgelegd in een beledsplan

¾ van de Vlaamse en Waalse OCMW’s vinden dat het LOI bijdraagt aan hun integratiebenadering. In Brussel proportioneel een stuk minder

In Brusselse OCMW’s en in Wallonie die wel over een LOI beschikken, vinden wel overal integratiegerelateerde activiteiten, zoals bv. taallessen, plaats

• in Vlaanderen zijn er minder OCMW’s die taallessen aanbieden in het kader van het LOI. Hier toont zich de impact van de voorzieningen in het kader van het Vlaamse inburgeringsbeleid.

6. Specifieke knelpunten

Twee problemen worden door de OCMW’s gesignaleerd: moeilijkheid te communiceren door taalverschil en culturele verschillen

• Andere redenen: kleinschaligheid van het OCMW, gebrek aan voldoende personeel of personeel met de juiste kennis, het gebrek aan financiele moge- lijkheden

Het gebrek aan voldoende personeel en financiele mogelijkheden is een problematiek die pregnanter blijkt te zijn in Brussel dan in de andere regio’s.

7. Sociale integratiemodellen in de OCMW’s Belangrijkste model: combinatie tussen sociale itnegratie en

tewerkstelling, participatie aan sociale leven en individuele ontplooiing

Herkomst van de persoon: niet in rekening gehouden bij aanvang, pas in latere fase

Noodzaak van een specifiek integratieparcours voor personen van buitenlandse herkomst met een focus op het leren van de taal

Diverse algemene integratiemodellen die naast elkaar bestaan, die beinvloeden zowel de perceptie van de OCMW’s als hun mogelijkheden en de interactiemodaliteiten met andere spelers

Vlaamse model Meer voluntaristisch integratiebeleid, gericht op de integratie van

minderheden Duidelijke afbakening van minderheden als doelgroep van beleid Bied meer mogelijkheden voor orientatie en partnerschappen aan

OCMW om taal de leren Offre plus de possibilités d’orientation et de partenariats aux CPAS

pour l’apprentissage de la langue

Waals model Een meer algemene aanpak die sociale cohesie wil bevorderen door

sociale uitsluiting te bestrijden voor alle benaadeelde populaties Het beleid wordt eerder territoriaal dan in termen van specifieke

doelgroepen gedefinieerd.

Brussels model Geen echt integratiemodel Combinatie van doelzones en doelgroepen bij de uitwerking van zijn

sociaal-economisch beleid

8. Opvolgingsinstrumenten Bestaande instrumenten in de schoot van OCMW’s

39,8% van de OCMW beschikt over een intern registratie- en opvolgingssysteem van clienten van buitenlandse herkomst

Slechts 7% van de OCMW’s beschoudt de afwezigheid van een specifiek opvolgingsinstrument als problematisch

Geen verlangen om dit type van instrument te institutionaliseren op een hoger niveau, meer specifiek het federaal niveau

Mogelijkheden voor een specifiek opvolgingsinstrument Instrument om aantallen en stromen van een specifieke groep op te

volgen met betrekking tot een specifieke maatregel, de evolutie van individuen volgen over lagere termijn rond sociale integratie

Nog geen volmaakt instrument maar verbeteringen mogelijk om beter de sociale integratie op te volgen: PRIMA, LIMM, MIPEX

Behoefte aan uitwisselingsmogelijkheden

systematisch goede praktijken en ervaringen uit te wisse- len

POD MI: rol in betere verspreiding van kennis via specifieke publicaties of evenementen zoals seminaries.

De invoering van een uitwisselingsplatform om de informatie-uitwisseling tussen OCMW’s over de maatschappelijke integratie van personen van buitenlandse her- komst te stroomlijnen, zou een positieve evolutie zijn op weg naar een beter begrip van de specifieke aard van de maatschappelijke integratie van personen van buitenlandse herkomst.

9. Conclusies en aanbevelingen

9.1 ConclusiesIntegratiebeleid van OCMW’s ten opzichte van clienten van buitenlandse herkomst lijkt gediversifieerdBelangrijk om rekening te houden met de heterogeniteit van de populatie die met de algemene termen ‘migrant’ of ‘nieuwkomer’, clienten van buitenlandse herkomst, etc. wordt aangeduid. Het aantal clienten van buitenlandse herkomst bij de OCMW’s neemt duidelijk toe, zeker in de 5 laatste jaren. Door het toenemende aantal buitenlandse clienten neemt ook bij een aantal OCMW’s de werkbelasting toe. Noodzaak van een coherente integratie en samenwerking over de diverse beleidsdomeinen en overheden heen

Maatschappelijke integratie: integratie model dat voorop staat in de OCMW’s

• Belang van de ontwikkeling van specifieke integratie-instrumenten

Kennis van de taal: hindernis voor maatschappelijke integratie. Nood aan systematische taalverwerving door clienten en de taalbeheersing van vreemde talen van maatschappelijk assistenten verstevigen

Fundamentele rol voor maatregelen van socio-culturele participatie en onderwijs in de integratie van personenv an buitenlandse herkomst

Deelname aan tewerkstelling: een van de doelen van maatschappelijke integratie en inburgering

Belang van samenwerking met andere institutionele actoren en associaties

Toegankelijkheid en kwaliteit van huisvesting: een significant probleem voor personen van buitenlandse herkomst

Kwalitatieve opvolgingsinstrumenten om cliente te kunnen blijven opvolgen

• De uitwisseling van praktijken en ervaringen met betrekking tot de maatschappelijke integratie van de personen van buitenlandse oorsprong systematiseren

9.1 AanbevelingenMaatschappelijk integratie van personen van buitenlandse herkomst opvolgen, rekening houdend met de diversiteit van situaties Maatregelen rond maatschappelijke activering stimuleren en het belang van socio-professionele activering Synergieen en samenwerking tussen OCMW’s, actoren en instituties stimuleren rond maatschappelijke integratieDiverse contacttalen beheersen en een groter belang toekennen aan de professionele taalverwerving bij maatschappelijk werkers

• Het gebruik en de combinatie van de diverse fondsen in het kader van de integratie van personen van buitenlandse herkomst (ESF, FIM, EIF) faciliteren.

Het hele beleidskader van de activering zou moeten worden gecoordineerd, onder andere voor personen met een OCMW-uitkering, om de mogelijkheden voor sociaal-professionele inschakeling te optimaliseren.

• In het kader van de verbetering van de kwaliteit van de (sociale) diensten is het wenselijk dat men ook rekening houdt met de specifieke kwesties van de behoef- ten van personen van buitenlandse herkomst, zodat een geheel van diensten kan worden geleverd dat beantwoordt aan de behoeften van de volledige bevolking

Een opvolgingsinstrument ontwikkelen op het niveau van het OCMW en het federale niveau

• De uitwisselingen tussen OCMW’s over de specifieke aard van de maatschappelijke integratie van personen van buitenlandse herkomst stimuleren