afxazuri ena da literatura 1938-1954 wlebSi · magaliTad, cnobili afxazi literaturaTmcodne da qarTuli enidan mravali wignis afxazur enaze SesaniSnavad mTargmneli vladimer wvinaria

afxazuri ena da literatura 1938-1954 wlebSi

Teimuraz gvancelaZe, sofiko Waava

Tbilisi, 2012

afxaz avtorTa samecniero, saganmanaTleblo da publicistur naSromebSi, agreTve socialur qselebSi ganTavsebul masalaSi xSirad gamoiTqmis braldebani, romelTa mixedviTac, afxazeTSi 1938-1954 wlebSi, roca afxazuri samwignobro ena efuZneboda qarTul grafikas, mimdinareobda afxazTa gaqarTveleba da amis gamo izRudeboda afxazuri enisa da literaturis uflebebi. kerZod, aRniSnaven, rom am periodSi afxazur skolebSi swavleba gadayvanil iqna qarTul enaze ara marto skolis maRal klasebSi, aramed dawyebiT klasebSic ki, riTac Turme mzaddeboda niadagi afxazTa gaqarTvelebisaTvis. magaliTad, cnobili afxazi literaturaTmcodne da qarTuli enidan mravali wignis afxazur enaze SesaniSnavad mTargmneli vladimer wvinaria 1986 wels gamocemul afxazuri literaturis istoriis erT-erT TavSi XX saukunis 50-iani wlebis dasawyisis Sesaxeb werda:


“im dros xalxis mtrebma gamoiyenes sabWoTa xalxis droebiTi gaWirveba (tanjva) da afxazeTSi arRvevdnen leninur erovnul politikas: maSin saTiTaod da saguldagulod daketes afxazuri skolebis karebi, afxazur enas keriis nacarSi axvevdnen, gzas uxSobdnen afxazur literaturas, romelic sikvdil-sicocxlis mijnaze idga; maSin gvaviwyebdnen sityvebs: “afxazeTi”, “afxazuri ena”, “afxazuri literatura”, romlebic sxva sityvebiT unda Secvliliyo” (ix.: afxazuri literaturis istoria. wigni pirveli (afxazur enaze). soxumi, 1986, gv. 268-269). am tipis gancxadebebi iSviaTi ar aris.


Cveni mizania, konkretul faqtobriv masalaze dayrdnobiT gavarkvioT, Tu ramdenad Seesabameba simarTles amgvari braldebani. rakiRa amgvar braldebebSi skolis sakiTxi umTavresia, Sesabamisi masalis analizis dawyebamde xazgasmiT gvsurs ganvacxadoT, rom realurad afxazuri skola saerTod ar arsebobda arc 1938 wlamde da ar arsebobs arc 1954 wlidan dRemde. sinamdvileSi saganmanaTleblo erTeuli, romelsac afxazur skolas uwodeben da funqcionirebs XIX saukunis meore naxevridan dRemde, warmoadgenda da warmoadgens rusulenovan saswavlo erTeuls afxazuri enis swavlebis elementebiT. sxvagvarad rom vTqvaT, am tipis skolebSi afxazuri ena swavlebis ena ki ar aris, aramed mxolod damxmare funqcia akisria:


pirveli-meoTxe klasebis afxazi moswavleebi swavloben afxazur enaze, magram imave dros maT gaZlierebiT Seaswavlian rusul enas, raTa mexuTe klasidan bolo klasamde humanitaruli, sabunebismetyvelo da teqnikuri disciplinebi Seiswavlon rusul enaze. am tipis skolebi Seiqmna ruseTis imperiaSi XIX saukuneSi da isini ZiriTadad rusuli eklesiis daqvemdebarebaSi myofi samrevlo skolebi iyo, romelTa miznad gansazRvruli iyo ararusuli mosaxleobis dedaenis gamoyeneba rusifikaciis intensiur etapze gadayvanamde.


skolebis es tipi dRemde moqmedebs ara marto afxazeTsa da cxinvalis regionSi, aramed ruseTis federaciis SemadgenlobaSi Semaval ararusul regionebsa da qveynebSi (CrdiloeT kavkasiaSi, volgispireTSi, cimbirsa da Soreul aRmosavleTSi). sxvaTa Soris, XIX saukuneSi amgvari skolebis realur mizans _ garusebis xelSewyobas ar malavdnen arc carizmis xelisuflebi Tu ideologebi da arc, ra moulodnelic unda iyos es, erovnul umciresobaTa warmomadgeneli ganmanaTleblebi. moviyvanT ramdenime tipur magaliTs:


afxazuri damwerlobis Semqmneli, generali petre uslari werda:"туземная грамота должна служить только тому, чтобы облегчить для них изучение русского языка" (“tuzemcebis wigniereba mxolod imas unda emsaxuros, rom gauadvilos maT rusuli enis Seswavla”). p, uslars miaCnda, rom kavkasiis mTielebs ar SeuZliaT, hqondeT werilobiTi literatura. citirebulia wignidan: Г.П. Лежава, Между Грузией и Россией. Исторические корни и современные факторы абхазо-грузинского конфликта (XIX – XX вв.)”, Москва, 1997, gv. 52).

kavkasiis mefisnacvlis sabWos wevri evgeni veidenbaumi daufaravad acxadebda:

"Абхазский язык, не имеющий письменности и литературы, обречен, конечно, на исчезновение в более или менее близком будущем. Вопрос в том: какой язык заменит его? Очевидно, что роль проводника в население культурных идей и понятий должен был бы играть не грузинский, а русский язык. Мне кажется поэтому, что учреждение абхазской письменности должно быть не целью само по себе, а только средством к ослаблению, путем церкви и школы потребности в грузинском языке и постепенной замене его языком государственным. Упустив это из виду, мы рискуем создать сверх грузинской и прочих автономий еще и автономию абхазскую"

kavkasiis mefisnacvlis sabWos wevri evgeni veidenbaumi: (“damwerlobisa da literaturis armqone afxazuri ena, raRa Tqma unda, ganwirulia met-naklebad axlo xanSi gasaqrobad. sakiTxi ase dgas: romeli ena Caenacvleba mas? cxadia, rom mosaxleobaSi kulturuli ideebisa da cnebaTa damnergavis roli unda Seasrulos ara qarTulma, aramed rusulma enam. amitom me mgonia, rom afxazuri damwerlobis daarseba TviTmizani ki ar unda iyos, aramed igi unda gadaiqces eklesiisa da skolis meSveobiT qarTuli enisadmi moTxovnilebis Semcirebisa da saxelmwifo eniT misi [qarTulis] TandaTanobiTi Canacvlebis saSualebad. Tu amas ar gaviTvaliswinebT, SevqmniT saSiSroebas, qarTuli da sxva avtonomiebis damatebiT afxazuri avtonomiis warmoqmnisa”). citirebulia wignidan: З.В. Анчабадзе. Очерки этнической

истории абхазского народа. Сухуми,1976, gv. 96);

“kavkasiaSi marTlmadidebluri qristianobis aRmdgeni komisiis” nebarTviT dimitri guliam da konstantine maWavarianma 1892 wels saeklesio-samrevlo skolebisaTvis gamosces afxazuri enis saanbano saxelmZRvanelo. mis winasityvaobaSi Semdgenlebma Caweres: “Цель нашей азбуки

заинтересовать детей-абхазцев их грамотой и облегчить им изучение русского

языка. Они ознакомятся с начертанием русских букв при звуковом разборе и

изображении знаками слов своего родного языка и прежде чем усвоить

достаточный лексический материал на уроках русского языка, они уже буду

знать большую часть русской азбуки и с тем большим интересом и без особой

затраты времени приступят к чтению и письму русскому. ...Молитвы дадут

прекрасный материал для чтения и научат абхазских детей молиться Богу на

их родном языке.”


(“Cveni anbanis mizania, daainteresos afxazi bavSvebi TavianTi wera-kiTxviT da gauadvilos maT rusuli enis Seswavla. isini TavianTi dedaenis sityvaTa bgeriTi garCevisa da niSnebiT gamoxatvis dros gaecnobian rusuli asoebis moxazulobas da sanam rusulis gakveTilebze aiTviseben sakmaris leqsikur masalas, maT ukve ecodinebaT rusuli anbanis didi nawili da miT ufro meti interesiTa da drois gansakuTrebuli danakargis gareSe Seudgebian rusulad kiTxvasa da weras. ...locvebi afxaz bavSvebs miscems SesaniSnav masalas maTsave enaze sakiTxavad da salocavad”. ix.: winasityvaoba wignSi: FАбхазская азбука. Главнейшие

молитвы и заповеды на абхазском и церковно-славянском языках. Тифлис, 1892).


1892 wels dimitri gulia da konstantine

maWavariani

afxazuri enis saanbano

saxelmZRvanelos winasityvaobaSi

werdnen:

wigni daexmareba

afxaz bavSvebs rusuli enis SeswavlaSi.

amrigad, afxazuri damwerlobisaTvis grafikul safuZvlad rusuli asoebis (kirilicas) SerCevasac da skolaSi afxazuri enis swavlebasac erTi mizani hqonda: moemzadebina niadagi afxazTa garusebisaTvis da am mizans aravin faravda.

samwuxarod, e.w. afxazuri skolebis es gacxadebuli imperiuli mizani ar Secvlila arc carizmis dros, arc sabWoTa reJimis arsebobis periodSi da, rac yovlad auxsnelia, arc amJamad, roca afxazeTma fsevdodamoukideblobas miaRwia da afxazebi unda cdilobdnen skolis gaerovnulebas. amitom, Cveni azriT, mxolod pirobiT SeiZleba afxazuri skola ewodos saswavleblis im tips, romelSic moswavlis dedaena swavlebis ena ki ara, mxolod Seswavlis sagania da garusebis mZlavri iaraRis funqcia ekisra da axlac akisria.


amrigad, 1938 wlisaTvis, roca afxazuri samwignobro ena gadaiyvanes qarTul grafikaze, realurad ar arsebobda afxazuri skola, xolo rasac amgvari saxeliT moixseniebdnen, iyo rusuli skola afxazuri enis swavlebis elementebiTurT. samwuxarod, afxazi avtorebi sakiTxis am mxareze Tvals xuWaven da mas dumiliT uvlian gverds, samagierod aRSfoTebas gamoxataven imis gamo, rom Turme XX saukunis 40-ian wlebSi e.w. afxazur skolebSi akrZalula afxazuri enisa da literaturis swavleba, ar ibeWdeboda afxazurenovani saxelmZRvaneloebi da mxatvruli literatura da a.S. amgvari braldeba samarTlianad eCveneba qarTuli eTnikuri warmomavlobis zog avtorsac.


jerjerobiT sakvlevi problemis yvelaze vrceli, dokumentur masalaze damyarebuli mimoxilva ekuTvnis soxumel mkvlevars grigol leJavas, romelic ramdenime aTeuli wlis manZilze muSaobda saqarTvelos mecnierebaTa akademiis dimitri gulias saxelobis afxazeTis enis, literaturisa da istoriis institutSi _ igi am institutis 3-ode qarTveli TanamSromlidan erT-erTi iyo da axlodan icnobda afxazuri inteligenciis warmomadgenelTa saqmianobas. g. leJavam 1997 wels samecniero mimoqcevaSi Semoitana manamde ucnobi saarqivo masalebi, Cveni sakvlevi periodis oficialuri sakanonmdeblo da normatiuli dokumentebi, agreTve konkretuli ambebis mowme-monawileTa mogonebebi.


Tavis naSromSi g. leJava imowmebs sabWoTa kavSiris kompartiis (bolSevikebis) ck-sa da misi politbiuros mier 1937-1938 wlebSi miRebul 2 dadgenilebas: “xelovnurad Seqmnili raionebisa da soflsabWoebis likvidaciisa da gardaqmnis da amasTan dakavSirebuli erovnuli skolebis reorganizaciis Sesaxeb” da “erovnuli respublikebisa da olqebis skolebSi rusuli enis savaldebulo Seswavlis Sesaxeb”. maTgan pirvel dadgenilebaSi, romelic 1937 wlis 24 ianvars miuRia kompartiis orgbiuros da 1937 wlis 17 dekembers daumtkicebia politbiuros, dagmobilia mokavSire respublikebisa da avtonomiuri respublikebis ganaTlebis saxalxo komisariatebSi “mokalaTebuli mtruli elementebis mavnebloba”, isini Turme amkvidrebdnen sagangebo erovnul skolebs (germanuls, finurs, polonurs, latviurs, inglisurs, berZnuls, estonurs, iJoruls, Cinursa da sxvebs) da aqcevdnen maT bavSvebze burJuaziul-nacionalisturi zegavlenis kerebad.


amgvari qceva, dadgenilebis avtorTa sityviT, xels uSlida sworad swavlebasa da aRzrdas, aSorebda bavSvebs sabWouri cxovrebisagan, uspobda maT SesaZleblobas, ziarebodnen sabWoTa kulturasa da mecnierebas, gzas uxSobda maT teqnikumebsa da umaRles saswavleblebSi swavlis gasagrZeleblad. amitom ck moiTxovda sagangebo erovnuli skolebis gauqmeba-reorganizacias da avaldebulebda ganaTlebis saxalxo komisariatebs Semdegs:


b) reorganizacia ganxorcieldes Semdegnairad: ...aucilebelia, sagangebo erovnuli skolebi gardaiqmnas Cveulebrivi tipis sabWoTa skolebis saswavlo gegmebsa da programebze gadayvanis gziT Sesabamisi mokavSire respublikis enaze, an rusul enaze swavlebiT...”

“a) gardaiqmnas sagangebo erovnuli skolebi (germanuli, finuri, polonuri, latviuri, estonuri da sxv.) Cveulebrivi tipis sabWoTa skolebad, agreTve likvidirebul iqnes Cveulebriv sabWoTa skolebTan arsebuli sagangebo erovnuli ganyofilebebi.

es RonisZiebebi unda ganxorcielebuliyo 1938 wlis 1 agvistomde, xolo erovnul kompartiebs dadgenilebis Sesrulebis mimdinareobis Sesaxeb unda ecnobebinaT imave wlis 15 ivlisamde (g. leJava, dasaxelebuli naSromi, gv. 112). rogorc avtori aRniSnavs, es dadgenileba saqarTveloSi, kerZod, afxazeTSi ar Sesrulebula 1944 wlamde, roca skb(b) ck-s skolebis ganyofilebis gamgem wamoWra sakiTxi “saSualo skolebis reorganizaciis Sesaxeb” (g. leJava, dasax. naSr., gv. 115), Tumca g. leJava imasac acxadebs, rom afxazuri skolebis reorganizaciis sakiTxi ukve 1938 welsve dasmula. am ukanasknel mosazrebas avtori varaudobs 1938-1944 wlebSi afxazeTis assr ganaTlebis saxalxo komisris iason darsaniasgan Caweril mogonebaze dayrdnobiT.


i. darsania iqve igonebs, rom 6 wlis Semdgom, 1944 wels imave sakiTxis Sesaxeb misTvis azri ukiTxavs afxazeTis saolqo komitetis mdivans m. baramias da roca i. darsanias upasuxia, es dauSvebeliao, m. baramia gagebiT mohkidebia mis pozicias, Tumca afxazeTis saolqo komitetis pirvel mdivans akaki mgelaZes analogiur pasuxze ganucxadebia, afxazebs TviTon surT afxazuri skolis reorganizacia, Sen ki ar ginda, rogorme uSenodac gavalT iolaso. amis Semdgom i. darsania daubarebiaT TbilisSi da ck-s biuros sxdomaze mouxsniaT Tanamdebobidan. aRsaniSnavia isic, rom i. darsanias mxars uWerdnen afxazi ganmanaTlebeli da sazogado moRvawe andria WoWua da afxazeTis saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomare WiWinaZe (g. leJava, dasax. naSr., gv. 117-118).


kandid Carkviani - saqarTvelos kompartiis

ck pirveli mdivani

akaki mgelaZe - saqarTvelos kompartiis

afxazeTis saolqo komitetis pirveli mdivani

1944 wels e.w. afxazuri skolebis reorganizacias werilobiT iTxovda 4 afxazi maswavlebeli (b. kacia, a. marRania, s. aSvanba, m. buava) da afxazeTis ganaTlebis saxalxo komisris moadgile n. geria. g. leJavas dakvirvebiT, maTi gancxadebebi Zalze hgavda skp(b) ck-s politbiuros 1937 wlis 17 dekembris dadgenilebas. rogorc g. leJava acxadebs, am sakiTxis Sesaxeb arsebuli dokumentaciiT dasturdeba, rom dadgenilebis realizaciis TvalsazrisiT saqarTvelos politikur xelmZRvanelobas, qarTvel da afxaz mecnierebs (simon janaSias, arnold Ciqobavas, akaki SaniZes, dimitri guliasa da sxvebs) SemuSavebuli hqondaT mecnierulad dasabuTebuli, frTxili gegma, romelic iTvaliswinebda afxazuri inteligenciisa da sazogadoebis interesebs (g. leJava, dasax. naSr., gv. 118-119).


sruliad marTebulia g. leJavas daskvna am sakiTxTan dakavSirebiT: farTo sazogadoebisaTvis 40-iani wlebidan bolo dromde ucnobi iyo skp(b) politbiuros 1937 wlis 17 dekembris dadgenileba, ris gamoc rCeboda STabeWdileba, TiTqos e.w. afxazuri skolis reorganizacia saqarTvelos ssr xelmZRvanelobis iniciativa iyo, miznad isaxavda afxazTa asimilacias da es varaudi sayovelTaod gaziarebuli iyo. g. leJava mis mierve gamovlenili dokumentebis safuZvelze logikurad daaskvnis, rom saqarTvelos ssr xelmZRvaneloba iTvaliswinebda specifikas da moqmedebda auCqareblad, Tumca arcTu ise frTxilad (g. leJava, dasax. naSr., gv. 119). sxvagvarad marTlac Zneli asaxsnelia, Tu ratom ar ganxorcielda es dadgenileba 1938 welsve da ratom gadaido misi ganxorcieleba 1944 wlamde.


am faqtebTan dakavSirebiT analogiuri daskvna gamoaqvT soxumel mecnierebs zurab papasqirsa da dazmir jojuasac. magaliTad, d. jojua samarTlianad miiCnevs, rom afxazuri skolis reformis sakiTxi aucileblad unda Sefasdes Sesabamisi periodis sabWouri saganmanaTleblo-saskolo politikis konteqstSi. misi azriT, afxazuri skola eqceoda 1937 wlis 17 dekembris dadgenilebis (“xelovnurad Seqmnili raionebisa da soflsabWoebis likvidaciisa da gardaqmnis da amasTan dakavSirebuli erovnuli skolebis reorganizaciis Sesaxeb”) farglebSi: realurad afxazuri skola, erTi mxriv, ganekuTvneboda dadgenilebis pirvel punqtSi xsenebul “gansakuTrebuli erovnuli skolis” tipsac (igi oficialurad “afxazur skolad” miiCneoda) da, meore mxriv, iqve dasaxelebul “Cveulebriv sabWoTa skolebTan arsebuli erovnuli ganyofilebis” tipsac (realurad rusul skolaSi I-IV klasebSi swavleba afxazur enaze mimdinareobda, danarCen klasebSi ki _ sxva enaze. ).


aqedan gamomdinare, dadgenilebis meore punqti imperatiulad gulisxmobda afxazur skolebSi swavlebis gadayvanas mokavSire respublikis enaze (qarTulze), an rusul enaze. Sesabamisad, “zemoxsenebuli dadgenilebis konteqstSi sruliad udavoa, rom reformis farglebSi srulfasovani sakuTriv-afxazuri skolis Camoyalibeba apriorulad akrZaluli iyo imperiuli centris mxridan” (d. jojua. afxazeTi 1938-2006 wlebSi: regionaluri istoriuli procesis aspeqtebi. Tb., 2007, gv. 64-66. შდრ.: ზ. პაპასქირი. მითი ქართველთა მხრიდან აფხაზი ხალხის

ეთნოკულტურული ინდივიდუალობის მოშლის ე.წ. "მცდელობის" შესახებ XX საუკუნის 30–იანი წლების მიწურულსა და 40–იან წლებში. კრებ. "საისტორიო ძიებანი", VI,თბ., 2003).). vfiqrobT, sruliad cxadia, rom 1937 wlis 17 dekembris politbiuros dadgenilebis aRsruleba savaldebulo iyo, magram Tbilisma mainc gamoiCina sifrTxile da afxazTa mxridan mosalodneli ukmayofilebis Tavidan acilebis mizniT mTeli 6 wliT Seayovna e.w. afxazuri skolis reformireba.

afxazuri ena da literatura

1938-1954 wlebSi

rac Seexeba imas, rom am reformis mowinaaRmdege i. darsania mkacrad daisaja da masze TiTqos zewolas cdilobda a. mgelaZe, arc es aris gasaocari, vinaidan, rogorc zemoTac iTqva, 1937 wlis 17 dekembris politbiuros dadgenilebas Tan mohyva, erTi mxriv, dadgenileba “erovnuli respublikebisa da olqebis skolebSi rusuli enis savaldebulo Seswavlis Sesaxeb” da, meore mxriv, 1944 wels skb(b) ck-s skolebis ganyofilebis gamgis mier “saSualo skolebis reorganizaciis Sesaxeb” sakiTxis wamoWra. orive es faqti imas mianiSnebs, rom 1944 wels moskovi aRar moiTmenda saqmis gaWianurebas da mkacrad dasjida yvelas, vinc ar asrulebda am imperatiul moTxovnebs. vvaraudobT, rom i. darsanias dasjac swored amiT iyo gamowveuli: igi aferxebda moskovis mier dagegmil aqcias, Tbilisisa da soxumis reJimebs ki ukve sxva gza ar rCebodaT.

Cven miznad davisaxeT, sagangebod, oRond sxva kuTxiT gamogvekvlia separatistTa braldebis safuZvlianobis sakiTxi. samwuxarod, jerjerobiT xelT ara gvaqvs 1938 wlamde moqmedi afxazuri skolebis afxazuri enisa da literaturis swavlebis intensiurobis amsaxveli dokumenturi masala (afxazuri skolebis saswavlo gegmebi, afxazuri enisa da literaturis saskolo programebi, saxelmZRvaneloebi...), romelic gviCvenebda, Tu ra doneze idga am skolebSi afxazuri enisa da literaturis swavleba. samagierod, saqarTvelos parlamentis erovnuli biblioTekis fondebSi daculia metad sayuradRebo beWduri masalebi: 1938-1954 wlebSi gamocemuli afxazurenovani sxvadasxva Sinaarsis wignebi, broSurebi, Jurnal-gazeTebi, romlebic Suqs hfenen sakiTxs.

afxazuri ena da literatura

1938-1954 wlebSi

gairkva, rom 1938-1954 wlebSi, 16 wlis ganmavlobaSi afxazur enaze sul gamocemula 300-ze meti afxazurenovani wigni da broSura. maTgan afxazuri enisa da literaturis saskolo programebi 10-jer dabeWdila. es programebia:


1. programebi dawyebiTi skolebisaTvis. afxazuri ena, sufTa wera, angariSi, istoria, geografia, bunebismcodneoba. soxumi, 1938; 2. afxazuri enisa da literaturis programa. sruli saSualo skolebis V-VII klasebisaTvis. soxumi, 1939; 3. programebi dawyebiTi skolebisaTvis. afxazuri ena, sufTa wera, angariSi, geografia, bunebismcodneoba, xatva. rsfsr programebidan afxazuri enis programis darTviT Targmnes ar. arZinbam da vlad. maanma. soxumi, 1940; 4. afxazuri enisa da literaturis programa. arasruli da sruli saSualo skolebisaTvis. es programa afxazuri enisaTvis dawera k. Sayrilma, literaturisaTvis _ ar. arZinbam. soxumi, 1941; 5. afxazuri enis programa dawyebiTi skolebisaTvis. soxumi, 1946; 6. afxazuri enisa da literaturis programa. arasruli saSualo skolebisaTvis. soxumi, 1946; 7. afxazuri enis programa dawyebiTi skolebisaTvis. soxumi, 1947; 8. afxazuri enisa da literaturis programa. arasruli da sruli saSualo skolebisaTvis. soxumi, 1947; 9. afxazuri enisa da literaturis programa (V klasidan XI klasamde). soxumi, 1948; 10. afxazuri enis programa (gramatika marTlweriTurT). V, VI, VII, VIII klasebisaTvis. soxumi, 1953.


programebi dawyebiTi skolebisaTvis

afxazuri ena, sufTa wera, angariSi, istoria,

geografia, bunebismcodneoba, xatva.

soxumi, 1938;

afxazuri enisa da literaturis programa

sruli saSualo skolebis

V-VII klasebisaTvis.

soxumi, 1939;

programebi dawyebiTi skolebisaTvis

afxazuri ena, sufTa

wera, angariSi, geografia,

bunebismcodneoba, xatva.

rsfsr programebidan

afxazuri enis programis darTviT

Targmnes ar. arZinbam da vlad.

maanma.

soxumi, 1940;


arasruli da sruli saSualo

skolebisaTvis

es programa afxazuri enisaTvis dawera

k. Sayrilma, literaturisaTvis _

ar. arZinbam.

soxumi, 1941;

afxazuri enis programa

dawyebiTi skolebisaTvis

soxumi 1946


arasruli saSualo skolebisaTvis

soxumi 1946


dawyebiTi skolebisaTvis soxumi 1947

afxazuri enisa da literaturis

programa

arasruli da sruli saSualo skolebisaTvis

soxumi 1947

afxazuri enisa da literaturis

programa

(V klasidan XI klasamde)

soxumi 1948


(gramatika marTlweriTurT)

V, VI, VII, VIII klasebisaTvis

soxumi 1953

afxazuri enisa da literaturis programaTa es gamocemebi, gansakuTrebiT ki 1944 wlis Semdgom dabeWdilni (10-dan 6 erTeuli), dokumenturad adastureben im faqts, rom afxazuri enisa da literaturis swavleba afxazur skolebSi aramcTu akrZaluli, an SezRuduli yofila, aramed srulad Seesabameboda sabWoTa skolis im tipis specifikas, romelsac ganekuTvneboda es skola. aqedan gamomdinare, sruliad cxadia, rom 1944 wlidan afxazur skolaSi radikaluri cvlileba afxazuri enisa da literaturis swavlebis mxriv ar momxdara. Seicvala mxolod IV klasis zemoT Sesaswavli disciplinebis swavlebis ena: Tu manamde yvela sabunebismetyvelo da teqnikuri sagnis, agreTve humanitaruli disciplinebis umravlesobis swavlebis ena rusuli iyo, am etapidan rusuls qarTuli ena Caenacvla, rac 1937 wlis 17 dekembris dadgenilebis realizacia iyo da ara Tbilisis TviTneboba.


საყურადებოა, რომ პირველ–მეოთხე კლასებში აფხაზურ ენაზე სწავლების დატოვება არღვევდა 1937 წლის 17 დეკემბრის დადგენილების მოთხოვნას ე.წ. საგანგებო ეროვნული სკოლებისა და საგანგებო ეროვნულ განყოფილებათა ლიკვიდაციის შესახებ. ჩანს, ეს დარღვევა მოსკოვთან იყო შეთანხმებული, რადგან უფრო ადრე დაწყებით კლასებში დედაენაზე სწავლება არ გაუქმებულა არც რუსეთის ფედერაციის არარუსულ რეგიონებში (მაგალითად, ჩრდილოეთ კავკასიაში). metad mniSvnelovani faqtia, rom 1938-1954 wlebSi sistematurad gamoicemoda e.w. afxazuri skolis dawyebiTi klasebisTvis gankuTvnili afxazurenovani saxelmZRvaneloebi iseT sagnebSic, rogoricaa: bunebismcodneoba, geografia, angariSi, istoria da sxv., rac imas niSnavs, rom es disciplinebi afxazur enaze iswavleboda da aravin aZalebda moswavleebs maT Seswavlas qarTul enaze. warmovadgenT arasrul sias dawyebiTi klasebis Sesabamisi saxelmZRvaneloebisa:


1. n. popova. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. I klasi (1938 w.); 2. n. popova. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. I klasi (1939 w.); 3. n. popova. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. II klasi (1938 w.); 4. n. popova. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. II klasi (1940 w.); 5. n. popova. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. III klasi (1940 w.); 6. n. popova. angariSis saxelmZRvanelo. I klasi (1938 w.); 7. n. popova. angariSis saxelmZRvanelo. II klasi (1938 w.); 8. n. popova. angariSis saxelmZRvanelo. III-IV klasebi (1938 w.); 9. n. popova. angariSis saxelmZRvanelo. III-IV klasebi (1939 w.); 10. n. popova, a. pCelko. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. IV klasi (1938 w.);


11. n. popova, a. pCelko. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. IV klasi (1940 w.); 12. n. popova, a. pCelko. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. IV klasi (1941 w.); 13. n. popova, a. pCelko. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. IV klasi (1947 w.); 14. g. poliaki, n. nikitini, l. volodina. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. I klasi (1953 w.); 15. g. poliaki, n. nikitini, l. volodina. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. II klasi (1953 w.); 16. g. poliaki, n. nikitini, l. volodina. amocanebisa da savarjiSoebis krebuli. III klasi (1953 w.);

17. v. tetiurevi. bunebismcodneoba. III klasi (1953 w.); 18. v. tetiurevi. bunebismcodneoba. IV klasi (1939 w.); 19. v. tetiurevi. bunebismcodneoba. IV klasi (1940 w.); 20. l. terexova, v. erdeli. geografia. III klasi (1938 w.);


21. l. terexova, v. erdeli. geografia. IV klasi (1938 w.); 22. d. dondua. geografia. III klasi (1939 w.); 23. d. dondua. geografia. III klasi (1940 w.); 24. d. dondua. geografia. III klasi (1942 w.); 25. d. dondua. geografia. IV klasi (1939 w.); 26. ssrk istoriis mokle kursi. III-IV klasebi (1939 w.); 27. ssrk istoriis mokle kursi. III-IV klasebi (1940 w.) da a.S.


am saxelmZRvaneloTagan yvelaze mniSvnelovani 1944 wlis Semdgom gamoSvebuli wignebia. maTi afxazur enaze arsebobis faqti kidev erTi utyuari dasturia imisa, rom e.w. afxazur skolebSi, kerZod, dawyebiT klasebSi mizanmimarTuli gaqarTveleba ar xdeboda.


saqarTvelos parlamentis erovnul biblioTekaSi daculi afxazurenovani beWduri produqciidan sakvlevi sakiTxisaTvis mniSvnelovania 1938-1954 wlebSi gamocemuli sakmaod mravalricxovani originaluri afxazuri mxatvruli literaturac, qarTuli, rusuli da sxva enebidan afxazurad gadaTargmnili mxatvruli literaturac, iuridiuli, partiul-ideologiuri da sameurneo literaturac, romelTa saerTo raodenoba 300 erTeuls uaxlovdeba. irkveva, rom am periodSi, 1941-1945 wlebis omis miuxedavad, gamocemula mravali afxazi mwerlis individualuri Txzulebebi, Tu krebulebi (ibeWdeboda zogi mwerlis erTze meti wignic). 1938 wlamde saliteraturo asparezze gamosul afxaz mweralTa Txzulebebidan da folkloridan dabeWdila:


sakvlev periodSi gamosula agreTve damwyeb afxaz mweralTa pirveli wignebi, kerZod:

1. b. Sinqubas wigni “pirveli simRerebi” (1938 w.), misive poema (1943 w.) da leqsebis meore krebuli (1948 w.);

2. a. lasurias leqsebis pirveli krebuli (1944 w.) da misive meore krebuli (1954 w.);

3. a. jonuas leqsebis pirveli krebuli “dilis sxivebi” (1949 w.) da misive leqsebis meore krebuli “samSoblos saxeliT” (1953 w.);

4. g. gulias moTxrobis “sakenis gazafxulis” afxazuri Targmani (1949 w.);

5. W. jonuas leqsebis pirveli krebuli “yvavilebis mxare” (1950 w.);

6. i. Tarbas leqsebis pirveli krebuli “mTis wyaro” (1949 w.) da misive leqsebis meore krebuli “laparakobs guli” (1954 w.);

7. k. CaCxalias leqsebis pirveli krebuli “miwieri varskvlavebi” (1954 w.) da sxv.


1. Z. darsalias piesebis krebuli (1938 w.);

2. d. gulias mier Sekrebili andazebis, gamocanebisa da sxva folkloruli masalebis krebuli (1939 w.);

3. d. gulias “mokle moTxrobebi” (1942 w.); 4. d. gulias “Txzulebani” sam tomad (t. I _ 1947 w.; t. II _ 1952 w.; t. III _ 1952 w.);

5. l. kviwinias poema “dauri” (1938 w.); 6. l. kviwinias poema “Sarizani” (1939 w.);

7. k. Sayrilisa da x. bRaJbas mier Sekrebili afxazuri zRaprebis krebulis I tomi (1940 w.); 8. i. papasqiris moTxroba “Temuri” (1939 w.) da sxv.;


vefxistyaosani

afxazur enaze Targmna

dimitri guliam

1941 weli

1932-1941 wlebSi gamodioda saliteraturo-mxatvruli Jurnali, romelsac jer “afsni yafS” (“wiTeli afxazeTi”) erqva, xolo 1939 wels “aliteraturatv Jurnal” (“saliteraturo Jurnali”) ewoda (misi gamocema omis gamo Sewyda). 40-50-iani wlebis mijnaze gamovida “saliteraturo almanaxis” 3 nomeri.

1939 wlidan ganaxlda gamocema gazeTisa “afsni yafS”.


aq dasaxelebuli faqtebidan gansakuTrebul yuradRebas ipyrobs is, rom swored am wlebSi gamoqveynda damwyeb afxaz mweralTa mTeli jgufis nawarmoebebis pirveli krebulebic da Tu vinmes surda afxazuri literaturis safuZvelSive Cakvla, “logikuri” iqneboda, Tu swored axalbeda mwerlebs aukrZalavdnen pirveli Txzulebebis gamocemas, rac, sabednierod, ar momxdara. es faqtic mxars uWers im mosazrebas, rom sakvlev periodSi afxazuri enisa da literaturis uflebebi ar irRveoda.


amave daskvnisken mivyavarT afxazur enaze Targmnili mxatvruli literaturis monacemebsac. kerZod, sakvlev periodSi dabeWdila qarTuli enidan afxazurad Targmnili 5-ode avtoris qmnilebani: SoTa rusTavelisa, nikoloz baraTaSvilisa, aleqsandre yazbegisa, egnate ninoSvilisa, Salva dadianisa;


rusuli literaturidan afxazur enaze gamocemula 6 wigni: “ambavi igoris laSqrobisa”, nikoloz gogolisa, aleqsandre puSkinisa, maqsim gorkisa, aleqsandre serafimoviCisa, dimitri furmanovisa;


რუსული ლიტერატურის თარგმანები.

rusulis SuamavlobiT naTargmni da gamocemuli yofila 5 avtoris:

Jan-batist molieris, daniel defos, lope de vegas, taras SevCenkos, ovanes Tumanianis

Txzulebani.

aqedan Cans, rom afxazur enaze daaxloebiT Tanabari proporciiT gamocemula qarTuli, rusuli da sxvaenovani mxatvruli literatura da mikerZoeba ar yofila qarTvel avtorTa sasargeblod, rac kidev erTxel gviCvenebs, rom qarTvelebi ZaldatanebiT ar axvevdnen afxaz xalxs sakuTar literaturas.


sayuradReboa isic, rom amave wlebSi afxazur enaze regularulad gamoicemoda iuridiul-normatiuli da partiul-ideologiuri literaturac, gacilebiT naklebad ibeWdeboda sameurneo xasiaTis literatura. magaliTad, partiul-ideologiuri Sinaarsisa iyo kompartiis istoria, saqarTvelos ssr da afxazeTis assr konstituciebi, leninis, stalinis, miqoianis, voroSilovis, xruSCovisa da sxvaTa opusebi, partiul da sakanonmdeblo TavyrilobaTa stenogramebi, debulebebi arCevnebis Sesaxeb da uamravi sxva. TviT amgvari literaturis siuxve aseve kargi maCvenebelia afxazuri enis uflebebis Seulaxvelobisa.


saTqmeli kidev bevria, magram erT naSromSi maTi Cateva ar xerxdeba, miT umetes, rom sakvlevi sakiTxis amsaxveli beWduri produqciis Zieba da kvleva jer ar dasrulebula. daskvnis saxiT ki mokled aRvniSnavT: realobasTan axlosac ki ar aris separatistTa braldebani, TiTqos 1938-1954 wlebSi afxazeTSi uxeSad irRveoda afxazuri enisa da afxazuri literaturis uflebebi da mimdinareobda afxazTa gaqarTvelebis intensiuri procesi.


Documents

afxazuri ena da literatura 1938-1954 wlebSi · magaliTad, cnobili afxazi literaturaTmcodne da qarTuli enidan mravali wignis afxazur enaze SesaniSnavad mTargmneli vladimer wvinaria