Upload
others
View
5
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
nanananana mana mana mana maWaWaWaWavavavavaririririaaaanininini
babababaTuTuTuTumel afxazmel afxazmel afxazmel afxazTa meTa meTa meTa metyvetyvetyvetyvelelelelebabababa
(gramatikuli analizi, teqstebi, leqsikoni)
Tbilisi
2010
3
s a r C e v is a r C e v is a r C e v is a r C e v i
Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
samecniero literaturis mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
mokle gramatikuli mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
fonetika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
morfologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
arsebiTi saxeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
nacvalsaxeli (ganxilulia sintaqsi I-Si) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
zedsarTavi saxeli (ganxilulia sintaqsi I-Si) . . . . . . . . . . . . . . . . 137
ricxviTi saxeli (ganxilulia sintaqsi I-Si) . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
baTumel afxazTa metyvelebisaTvis damaxasiaTebeli Taviseburebani
arsebiTi saxelis morfologiur-semasiologiuri zogierTi kategoriis
warmoebisas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
zmna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
piris, klasisa da ricxvis kategoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
warmoqmnis kategoriebi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
qcevis kategoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
potencialisis kategoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
uneburobis kategoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
kauzativis kategoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
saurTierTo kategoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
saTanado kategoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
baTumel afxazTa metyvelebisaTvis damaxasiaTebeli Taviseburebani
zmnis morfologiuri zogierTi kategoriis warmoebisas . . . . . . . .
90
4
uRlebis kategoriebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
masdari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
statikuroba-dinamikuroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
statikuri zmnebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
dinamikuri zmnebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
zmnis finituri da infinituri formebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
sagaremoebo elementian zmnaTa infinituri warmoeba . . . . . . . . . . . 95
samimarTebo prefiqsiani infinituri warmoeba . . . . . . . . . . . . . . . 96
dro-kiloTa sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
statikuri zmnis nakvTebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
dinamikuri zmnis nakvTebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
kilos kategoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
absolutivi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
kiTxviTi forma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
zmnis uaryofiTi formebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
mimReoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
baTumel afxazTa metyvelebisaTvis damaxasiaTebeli Taviseburebani
zmnis uRlebis kategoriaTa warmoebisas . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
114
zmnisarTi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Tandebuli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
kavSiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
nawilaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Sorisdebuli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
sintaqsi I, saxeluri Sesityvebis (atributuli sintagmis) analizi . . 130
nacvalsaxeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
5
zedsarTavi saxeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
ricxviTi saxeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
baTumel afxazTa metyvelebisaTvis damaxasiaTebeli Taviseburebani
saxeluri Sesityvebis warmoebisas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
145
sintaqsi II, predikatuli sintagma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
teqstebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
leqsikoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
gamoyenebuli literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
7
S e s a v a l iS e s a v a l iS e s a v a l iS e s a v a l i
mTis kavkasiur enebi, romlebic saqarTveloSia gavrcelebuli, iberiul-kavkasi-
ur enaTa ojaxis sxvadasxva jgufs warmoadgenen (maTgan erTi afxazur-adiRur enaTa
jgufs miekuTvneba, ori _ naxur enaTa jgufs, sami _ daRestnur enaTa jgufs). am
enobriv erTeulTa Seswavlis mdgomareoba sxvadasxvagvaria, magram yvela maTganTan
dakavSirebiT ukve damuSavebuli sakiTxebis axleburi gaazrebisa da naklebad Se-
swavlili sakiTxebis kvlevis aucilebloba sagrZnobia, rac naTlad gamoCnda qvemoT
warmodgenili samecniero literaturis kritikuli analizis Sedegad. proeqtis mi-
zanic is aris, rom arsebuli miRwevebis gaTvaliswinebiT da axali masalis moxmobis
safuZvelze, ukeT warmoCndes saanalizo enobriv sistemaTa ZiriTadi Taviseburebani,
amave dros, saTanado metyvelebis fiqsaciac moxdes, raTa momaval Taobebs Semovu-
naxoT saintereso enobrivi masala.
8
sasasasamecmecmecmecninininieeeero liro liro liro liteteteterarararatutututuris ris ris ris mimoxilvamimoxilvamimoxilvamimoxilva
afxazuri ena Sedis iberiul-kavkasiur enaTa afxazur-Cerqezul enaTa ojaxSi.
am jgufSi afxazuris garda gaerTianebulia abazuri, yabardouli, adiReuri da ubi-
xuri enebi.
afxazur enaze molaparake afxazebi cxovroben saqarTveloSi, afxazeTis avto-
nomiur respublikaSi, mcire jgufi cxovrobs aWaraSi (baTumsa da mis mimdebare
soflebSi).
afxazebi cxovroben aseve TurqeTSi, siriaSi, gafantulni arian postsabWoTa
qveynebSi.
afxazuri enis dialeqtebia abJuuri da bzifuri. abJuuri dialeqti gavrcele-
bulia oCamCiris raionSi, bzifuri dialeqti gudauTis raionSi.
afxazuri axaldamwerlobiani enaa. damwerlobis Seqmnis pirveli cda ekuTvnis
rus generals, kavkasiolog pppp. ususususlarslarslarslars (1862).
pirveli saanabno wigni gamoica 1865 w-s TbilisSi es iyo rusuli grafikis sa-
fuZvelze Sedgenili afxazuri anbani.
SemdgomSi afxazurma anbanma ramdenjerme ganicada cvlileba. rusuli grafikis
safuZvelze Sedgenili anbanis ramdenime saxeoba ixmareboda 1926 w-mde. 1926-1938
wlebSi gamoiyeneboda jer akad. nnnn. mamamamarisrisrisris mier Sedgenili e. w. analizuri anbani la-
Tinuri anbanis safuZvelze, xolo Semdeg nnnn. iaiaiaiakovkovkovkovlelelelevisvisvisvis mier laTinur grafikaze
dafuZnebuli anbani. 1938-1954 ww-Si ixmareboda qarTul grafikaze dafuZnebuli an-
bani, xolo 1954 wlidan dRemde moqmedebs isev rusuli grafikis safuZvelze Seqmni-
li anbani (gvancelaZe, 2003, 18-20).
pirveli cda afxazuri sityvebisa da frazebis Cawerisa gvxvdeba Turqi mogzau-
ris evevevevlia Celia Celia Celia Celelelelebbbbisisisis CanawerebSi (XVIII), agreTve frangi mogzauris JanJanJanJan gagagagambasmbasmbasmbas Cana-
werebSi (XIX s.-is I nax.).
afxazuri enis pirveli mokle mecnieruli aRwera mocemulia germaneli enaT-
mecnieris gegegegeorgorgorgorg rorororozezezezenisnisnisnis naSromSi "Ossetische Sprachlehre nebst einer Abhandlung über
9
das Mingrelische, Suanische und Abchasische", romelic berlinSi daibeWda 1846 w.-s.
afxazuri enis pirveli sruli gramatikuli aRwera ekuTvnis petpetpetpetrererere ususususlarslarslarslars,
romelsac didi Rvawli miuZRvis mravali iberiul-kavkasuri enis Seswavlis saqmeSi.
p. uslaris monografia "Этнография Кавказа. Языкознание. Абхазский язык" dRemde
afxazuri enis erT-erT umniSvnelovanes gamokvlevadaa aRiarebuli da jerac ar da-
ukargavs aqtualuroba.
afxazuri enis qarTulTan naTesaobis problemisadmia miZRvnili cnobili qar-
Tveli pedagogisa da mecnieris, petpetpetpetrererere WaWaWaWararararaiiiiasasasas gamokvleva "Об отношении абхазского
языка к яфетическим", peterbugi, 1912.
nnnn. mamamamarisrisrisris "О языке и истории абхазов", М.-Л., 1938 w.
afxazuri enis mokle gramatikuli mimoxilva ekuTvnis cnobil germanel kavkasi-
ologs adolfadolfadolfadolf didididirrrrisisisis: "Einfürung in das Studium der Kaukasischen Sprachen", laifcigi,
1928 w.
afxazuri enis fonetikisa da morfologiis mniSvnelovan sakiTxebs ganixilavda
aaaa. gengengengenkkkkoooo abazur enasTan mimarTebaSi.
warmatebiT ikvlevda afxazuri enis sakiTxebs cnobili istorikosi da enaTmec-
nieri, akad. sisisisimonmonmonmon jajajajananananaSiaSiaSiaSia.
SemdgomSi afxazuri enis Seswavlis saqme ganagrZo cnobilma qarTvelma enaT-
mecnierma, akad. qeqeqeqeTeTeTeTevanvanvanvan lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZemZemZemZem. afxazuri enis arc erTi cotad Tu bevrad
mniSvnelovani sakiTxi ar darCenila qeTevan lomTaTiZis yuradRebis miRma. is faq-
ti, rom afxazuri ena mTis iberiul-kavkasiur enaTagan erT-erT yvelaze ufro ukeT
Seswavlil enad iTvleba, q. lomTaTiZis mravalricxovan naSromTa Sedegia.
ucxoel mkvlevarTagan sagangebodaa aRsaniSnavi frangi kavkasiologis JorJJorJJorJJorJ
didididiuuuumemememezizizizilislislislis damsaxureba afxazuri enis kvlevis saqmeSi.
afxazur enas didi warmatebiT ikvleven afxazi enaTmecnierebic. afxazuri enis
kvleva afxazeTSi didididimitrmitrmitrmitr gugugugulilililiamamamam daiwyo, man ramdenime sayuradRebo naSromic Seq-
mna am dargSi. afxaz mkvlevarTa naSromebi exeba afxazuri enis fonetika-fonologi-
as, morfologias, sintaqss, leqsikas, leqsikografias, dialeqtologiasa da sxva kar-
dinalur sakiTxebs.
afxazuri enis gamoqveynebuli leqsikonebidan aRsaniSnavia nnnn. mamamamarisrisrisris mokle
10
`afxazur-rusuli leqsikoni", bbbb. jajajajananananaSiSiSiSiasasasas `afxazur-qarTuli leqsikoni", avtorTa
koleqtivis `rusul-afxazuri leqsikoni", `afxazuri enis ganmartebiTi leqsikoni"
avtorTa koleqtivisa, romelic am enis pirvel ganmartebiT leqsikons warmoadgens.
afxazuri enis sistemur kvlevas CvenSi Tbilisis saxelmwifo universitetis da-
arsebisTanave mieqca yuradReba. am mizniT, akad. iviviviv. jajajajavavavavaxiSxiSxiSxiSvilsvilsvilsvils ganzraxuli hqon-
da, moewvia afxazuri enis kursis wasakiTxad p. Waraia, magram igi, samwuxarod,
gardaicvala. 1922-1924 ww-Si Tbilisis saxelmwifo universitetSi am enis kurss ki-
Txulobda dddd. gugugugulialialialia, Semdeg ki 30-iani wlebis meore naxevramde _ akad. ssss. jajajajananananaSiaSiaSiaSia,
romelsac 1937 w-dan Seenacvla qqqq. lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe. q. lomTaTiZem aRzarda afxazuri
enis mravali afxazi, qarTveli da ucxoeli specialisti.
ucxoeTSi afxazur enas ikvlevdnen da ikvleven gggg. dedededeeeeetertertertersisisisi, kkkk. bobobobouuuudadadada, vvvv.
alealealealenininini, aaaa. kukukukuiiiiperperperpersisisisi, kkkk. papapapariririri, gggg. SaSaSaSararararaSiSiSiSiZeZeZeZe, jjjj. hihihihiuuuuiiiititititi, aaaa. spruspruspruspruiiiititititi, vvvv. lulululukakakakasesesesenininini da
sxvani.
afxazuri enis ganviTarebis gzisa da istoriis ukeT gasaTvaliswineblad didi
mniSvneloba aqvs afxazuri enis dialeqtTa monacemebis Seswavlas. am TvalsazrisiT
sainteresoa afxazuri metyvelebis gamowulilviT Seswavla afxazeTidan geografiu-
lad mowyvetil arealebSi.
afxazuri enisaTvis damaxasiaTebeli fonologiuri, morfologiuri, sintaqsuri
da leqsikuri Taviseburebani garkveulwilad gansxvavebul suraTs iZleva afxazeTs
moSorebul afxazTa metyvelebaSi.
am mxriv sainteresoa aWaris avtonomiur respublikaSi mcxovreb afxazTa ena.
amJamad aWaris teritoriaze mcxovrebi afxazebi arian afxaz muhajirTa STamo-
mavlebi. gasul saukuneSi sxvadasxva istoriulma movlenebma ganapiroba maTi afxaze-
Tidan gadasaxleba TurqeTSi.
aWaris teritoriaze afxazebi dasaxldnen sxvadasxva dros, moyolebuli 1862
wlidan.
gadasaxlebul afxazTa garkveuli nawili, romelic afxazeTidan gamovida, da-
saxlda baTumsa da baTumis mimdebare teritoriaze. am faqtze miuTiTebs mravali
saarqivo masala.
afxaz emigrantTa sxva nawili, romelic ganicdida socialur da nacionalur
11
Seviwroebas TurqeTSi, cdilobda ruseTis imperiis teritoriaze dabrunebas ruse-
Tis mTavrobis nebarTvis gareSe. Tavdapirvelad, afxazebi xvdebodnen aWaraSi, rom
Semdeg afxazeTs dabrunebodnen.
XIX s-is 70-80 ww-Si baTumi gaxda gamaSualebeli punqti kavkasiasa da TurqeTs
Soris. yovelgvari nebarTvis gareSe, afxazebi jgufebad brundebodnen TurqeTidan
baTumSi.
bolos da bolos, mravali tanjvisa da Txovnis Semdeg, ruseTis mefis imperiam
afxazebs darTo neba, rom isini dabrunebuliyvnen ara afxazeTSi, aramed aWaraSi.
amis Sedegad aWaris teritoriaze Seiqmna ocze meti sofeli, romlebic dasax-
lebuli iyo afxazebiTa da Cerqezi muhajirebiT. afxazebi saxlebodnen baTumSi da
mis mimdebare teritoriebze: (feria, fezia, qveda sameba, qalTibauri, salibauri,
ijadia, axmedia, stepanovka, Suqria, luftia, qusiadia, urexi, minda, angisa, adlia,
kaxaberi) Woroxis marcxena sanapiro: (Warnali, Txilnari, nusreTi, Cerqezluqi, ya-
raSalvari).
Tavdapirvelad, afxazebi dafuZndnen zRvis piras. TandaTanobiT afxazTa didi
masa SeCerda nurieSi, SemdgomSi afxazTa soflis adgilas Camoyalibda qalaqi. afxa-
zebi qalaqidan daiZrnen da mimdebare teritoriaze dasaxldnen, soflebSi: (urexi,
stepanovka, feria).
baTumel afxazTa raodenobis Sesaxeb sxvadasxva mosazreba arsebobs. mag. vvvv. pppp.
palpalpalpalgegegegerorororovisvisvisvis cnobiT, baTumis mazraSi 1879 wels cxovrobda 9500 afxazi da Cerqezi,
meore gadmosaxlebis Semdeg (1867 w.) 1200.
qvemo aWaraSi, rogorc werda SSSS. vvvv. memememegregregregrelilililiZeZeZeZe, ramdenime sofeli dasaxlebuli
iyo mTlianad afxazebiT. maTi raodenoba muhajirobis dros ar aRematebda 3 aTass.
gggg. iiii. ZiZiZiZiZaZaZaZaririririasasasas cnobiT, afxazTa raodenoba Seadgenda 3000 ojaxs, an 10000 ada-
mians.
XIX s.-is 80-ian wlebSi moxda afxazTa axali emigracia TurqeTSi, ris Sedega-
dac afxazTa ricxvi aWaris teritoriaze Semcirda. 1886 wlis monacemebiT, baTumSi
cxovrobda 1469 adamiani (155 ojaxi). eeee. leleleleoooozizizizinisnisnisnis cnobiT, aq afxazebma `SeinarCunes
adaT-wesebi da ena, zogma icis rusuli, kargad laparakoben qarTulad da Turqu-
lad".
12
1970 wlis sakavSiro aRweriT, aWaraSi mcxovreb afxazTa ricxvi 1361 adamiania,
aqedan 982 mSobliurad afxazurs miiCnevs.
amJamad baTumeli afxazebi cxovroben xelvaCauris raionis soflebSi: urexi,
feria, mnaTobi, salibauri, qveda sameba, Celta, angisa, minda, kaxaberi, adlia, Warna-
li, aseve baTumSi.
baTumel afxazTa ufros Taobas axsovs, rom maTi winaprebi afxazeTis sxvadas-
xva raionidan gadmosaxldnen. rogorc moxucebi hyvebian, im afxazTa winaprebi, rom-
lebic axla angisaSi, mindasa da kaxaberSi cxovroben, gadmosaxldnen ThºHbHn-idan
(es teritoria kelasurisa da drandas samxreT sanapirozea). isini TavianT Tavs so-
xumidan gamosulebs uwodeben (ayºa ~anHwHz), meore nawili baTumeli afxazebisa, ro-
melic cxovrobs soflebSi: feriaSi, urexSi, salibaurSi, qveda samebaSi, adliaSi,
WarnalSi, CeltaSi, gadmosaxlda mdinare bzifisa da adleris mimdebare teritorii-
dan. isini TavianT Tavs axalwHs-idan gamosulebs uwodeben (axalwHs Jºlara).
baTumel afxazTa metyvelebas sagangebo monografia miuZRvna eeee. kkkk. kilkilkilkilbambambambam
"Особенности речи Батумских Абхазов", Tb., 1983.
rogorc mkvlevari RniSnavs, bevr informators im soflebis dasaxelebac ki
SeuZlia, romlebidanac afxazebi aWaraSi gadmosaxldnen (kilba, 1983,7).
`enobrivi monacemebi adasturebs, rom baTumeli afxazebi namdvilad afxazeTis
sxvadasxva raionidan gamovidnen. maTs metyvelebaSi ZiriTadad SenarCunebulia is
enobrivi Taviseburebani, romelic damaxasiaTebelia im adgilobrivTa metyvelebisa-
Tvis, romelsac isini gamoeyvnen.
is enobrivi Taviseburebebi, romlebic afxazTa sxvadasxva raionis metyvelebas
axasiaTebs, baTumel afxazTa enaSicaa asaxuli (kilba, 1983, 8).
e. kilba ganagrZobs: `arsebuli enobrivi Taviseburebebi gvaZlevs safuZvels ba-
Tumel afxazTa metyvelebaSi gamovyoT angisas metyveleba (im afxazTa metyveleba,
romlebic angisasa da mis axlo mdebare soflebSi cxovroben) da ferias metyveleba
(im afxazTa metyveleba, romlebic feriasa da mis axlomdebare soflebSi cxovro-
ben".
`angisas metyvelebis warmomadgenlebi cxovroben: angisaSi, mindaSi, kaxaberSi
da baTumSi. ferias metyvelebis warmomadgenlebi cxovroben: feriaSi, mnaTobSi, sa-
13
libaurSi, qveda samebaSi, CaltaSi, Warnalsa da baTumSi".
e. kilbas dakvirvebiT, angisas metyveleba afxazuri enis abJuur dialeqts uax-
lovdeba, xolo ferias metyveleba ki afxazuri enis bzifur dialeqtsa da abazuri
enis aSxarul dialeqts (kilba, 1983, 8).
mkvlevari aRniSnavs, rom masze adre baTumel afxazTa metyveleba sagangebod
arc erT mecniers ar Seuswavlia. igi dasZens, rom ramdenime fraza baTumel afxaz-
Ta metyvelebis Sesaxeb z. s. bRaJbas naSromSi moiZia (Х. С. Бгажба, Бзыбский диалект
абхазского языка. Тб., 1964, 25).
e. kilbas naSromi aris Sedegi im savele dialeqturi masalis analizisa, rome-
lic man 1976-1983 ww-Si moipova.
`baTumel afxazTa metyveleba xasiaTdeba iseTive TaviseburebebiT, rogoric
gvxvdeba afxazuri da abazuri enis sxva dialeqtebSi. am dialeqtTaSorisi Tavisebu-
rebebis garda, baTumel afxazTa metyvelebas axasiaTebs iseTi enobrivi Tavisebure-
bani, romlebic afxazur enaze molaparake afxazTa mxolod am nawilisaTvisaa dama-
xasiaTebeli.
baTumel afxazTa metyvelebis Taviseburebani gamoiwvia sxvadasxva mizezebma, ro-
melTa Soris unda aRiniSnos (zemoTaRniSnul eTnikur siWrelesTan erTad) afxazur
enaze metyveli masisagan am metyvelebis teritoriuli gamocalkeveba.
garda amisa, enobrivi Taviseburebebis warmoqmnaSi patara roli ar uTamaSia
gansxvavebul enobriv samyaros, romelSic aRmoCnda aRniSnuli, baTumel afxazTa ena
erTze meti saukunis ganmavlobaSi (kilba, 1983, 9).
e. kilba baTumel afxazTa metyvelebis ganxilvisas, ara mxolod udarebs erTi-
meores angisas da ferias metyvelebas, aramed udarebs am Taviseburebebs afxazuri
da abazuri enebis dialeqtTa monacemebsac. saWiroebis SemTxvevaSi mouxmobs monaTe-
save da aramonaTesave enaTaTvis damaxasiaTebel enobriv faqtebs.
rogorc cnobilia, cocxal dialeqtTa da TqmaTa monacemebi saimedo wyaroa
enis istoriuli ganviTarebis suraTis aRsadgenad. axaldamwerlobiani afxazuri enis
istoria unda aRdges dialeqtologiisa da monaTesave enebis monacemTa gaTvaliswi-
nebiT, amitom Seuswavleli Tqmebis (kiloebis) gamokvleva aris afxazuri enis Se-
swavlis aqtualuri amocana.
14
im baTumel afxazTa metyveleba, romlebic as welze metia mowyvetilni arian
afxazur dialeqtTa gavrcelebis ZiriTad teritorias, iZleva friad Zvirfas masa-
las afxazuri enis ganviTarebis istoriis SeswavlisaTvis.
cnobilia, rom ena Zalze swrafad icvleba, gansakuTrebiT, rodesac gansxvave-
bul enobriv samyaroSia moxvedrili.
winamdebare naSromis mizania gamoavlinos enobrivi Taviseburebebi, romlebic
baTumel afxazTa metyvelebam 1983 wlidan dRemde ganicada.
e. kilbas naSroms erTvis baTumel afxazTa metyvelebis amsaxveli Zalze mwiri
masala, rac, albaT, naSromis reglamentiTaa gamowveuli.
wignSi warmodgenilia baTumel afxazTa metyveleba ufro farTod. amasTanave
qarTuli `sinqronuli" TargmaniT (beWduri da eleqtronuli versiebi).
naSromSi gaTvaliswinebulia baTumel afxazTa metyvelebisaTvis (fonetika, mo-
rfologia, sintaqsi, leqsika) damaxasiaTebeli Taviseburebani.
naSroms erTvis afxazuri enis mokle mimoxilva, da leqsikoni.
15
mokle gram atikuli mimoxilvamokle gram atikuli mimoxilvamokle gram atikuli mimoxilvamokle gram atikuli mimoxilva
fo n eti k afo n eti k afo n eti k afo n eti k a
afxazuri ena fonemaTa siuxviT gamoirCeva.
afxazur saliteraturo enaSi 64646464 fonemaa, bzifur dialeqtSi 9999
damatebiTi fonema dasturdeba. abJuuri dialeqti afxazuri saliteraturo
enis safuZvelia. am dialeqtSi dRemde (ufrosi Taobis metyvelebaSi)
SeiniSneba kbilbagismieri mkveTri † spiranti, romelic amJamad gaqrobis
gzazea da gadasulia ƒƒƒƒ mkveTr xSulSi.
xmovnebixmovnebixmovnebixmovnebi
afxazur saliteraturo enaSi 5 xmovania: aaaa, , , , eeee, , , , nnnn, , , , oooo, , , , uuuu,,,, damatebiT ˆ̂̂̂
`iracionaluri, anu neitraluri~ xmovani. amaTgan ZiriTadia aaaa da ˆ̂̂̂ xmovnebi,
danarCenebi difTonguri warmomavlobisaa: eeee miiReba �a�a�a�a an aaaa����
kompleqsebisagan: ecˆ < �acˆ `guSin~ iiii miiReba ����ˆ̂̂̂ an ˆ̂̂̂���� kompleqsebisagan
�ce�t < �ˆce�t `isini wavidnen~, oooo miiReba …………aaaa da a…a…a…a… kompleqsebisagan: oxa <
uoxa < uaxa `amaRam~, xolo u miiReba ˆ… an …ˆ kompleqsebisagan: apatu <
apatˆ… `pativiscema~.
afxazuri a xmovani dabali aweulobis viwro xmovania. gvxvdeba sityvis
TavSi, SuaSi, boloSi: an `deda~, anapˆ `xeli~, abarwa `aivani~...
aseve sityvis yvela poziciaSi SeiZleba Segvxvdes ori aa xmovani, romlis
amosavlad „a marcvali ivaraudeba: ablaam `balRami~, ay◦raan `yvavi~.
zog SemTxvevaSi mosalodneli sami an oTxi xmovnis nacvlad mudam ori a
xmovani dasturdeba: anda < *a-aanda < *a-„anda `Robe~.
eeee xmovani wina warmoebis saSualo aweulobis fonemaa, gvxvdeba sityvis
nebismier poziciaSi. afxazur sakuTar leqsikur fondSi meoreuli
16
warmoSobisaa. nasesxeb sityvebSi eeee xmovani aaaa xmovniTaa Secvlili: wesi > awas,
Celti > aCalt.
Tu e xmovnis win gamsesxebel enaSi gggg, , , , qqqq, , , , kkkk, , , , RRRR, , , , xxxx, , , , y y y y Tanxmovnebi dgas, maSin
afxazurSi e xmovnis palatalizacia gadaecema Tanxmovans da viRebT gggg½½½½, , , , qqqq½½½½, , , , kkkk½½½½, , , ,
RRRR½½½½, , , , xxxx½½½½, , , , yyyy½½½½ Tanxmovnebs, romelTac aaaa xmovani mosdevs: sarke > asark½a, gemo >
ag½ama...
xmovani iiii wina warmoebis zeda aweulobis fonemaa. martivi saxiT TiTqmis
ar gvxvdeba, difTonguri bunebisaa.
Tu iiii gamsesxebel enaSi gggg, , , , qqqq, , , , kkkk, , , , RRRR, , , , xxxx, , , , yyyy Tanxmovnebs mosdevs, afxazurSi
xdeba am TanxmovanTa palatalizacia. gggg½½½½, , , , kkkk½½½½, , , , qqqq½½½½, , , , gggg½½½½, , , , RRRR½½½½, , , , xxxx½½½½, , , , yyyy½½½½ maTs Semdeg ki
Tavs iCens neitraluri ˆ̂̂̂ xmovani adgili > adg½ˆl, kibe > ak½ˆba...
xmovani oooo saSualo aweulobis ukana warmoebis fonemaa. igi gvxvdeba
sityvis nebismier poziciaSi: oxa `amaRam~, dˆzbo�t `me mas (ad.) vxedav~, ico
`isini midian ra...~
nasesxeb sityvebSi oooo xmovani daiSleba …a…a…a…a kompleqsad, Tu mis win dgas
labializaciisaken midrekilebis mqone Tanxmovani ………… iqceva wina Tanxmovnis
labializaciis mizezad, aaaa xmovani ki xSirad SenarCundeba: megr.: oxvame >
a…ax◦ama `eklesia~... damatebiTi labializaciisaken midrekilebis uqonel
TanxmovanTa Semdeg ki oooo xmovani aaaa xmovniT icvleba: foni > afan...
xmovani uuuu ukana warmoebis zeda aweulobis fonemaa. iiii xmovnis msgavsad
ufrosi Taobis metyvelebaSi isic iSviaTad dasturdeba, raki difTonguri
buneba aqvs. nasesxeb sityvaTa maxviliani uuuu xmovani afxazurSi zogjer
ucvleli rCeba megr. uRu > afxaz. a…R◦ || a…R◦ˆ `uReli~.
nasesxeb sityvebSi uuuu xmovani iwvevs labializaciis midrekilebis mqone
TanxmovanTa labializebas da Semdeg ˆ̂̂̂ xmovnis gaCenas: duqani > ad◦q½an
<*ad◦ˆq½an...
xmovani ˆ̂̂̂ ufro viwroa vidre aaaa. igi TiTqmis ar gvxvdeba sityvis TavSi,
17
xSiria sityvis Sua da bolo poziciaSi: axˆza `sabani~, aZˆ `wyali~. xSirad ˆ̂̂̂
xmovani miRebulia aaaa xmovnisagan: abazuri ƒa _ afxaz. a-xˆ `Tavi~. ˆ̂̂̂
neitraluri xmovani ver Zlebs h Tanxmovnis gverdiT da mas enacvleba aaaa
xmovani.
naxevarxmovnebinaxevarxmovnebinaxevarxmovnebinaxevarxmovnebi
naxevarxmovani ���� Suaenismieri fonemaa da dasturdeba nebismier
poziciaSi �ara `is, igi~ (mk. an arag.), aha�…an `pirutyvi~.
naxevarxmovani ………… wyvilbagismieri bgeraa da isic yvela poziciaSi
dasturdeba …ara `Sen~ (mk.), …aw◦ˆ `xval~, daa�…e�t `igi (ad.) modis~...
Tanxmovani fonemebiTanxmovani fonemebiTanxmovani fonemebiTanxmovani fonemebi
afxazur saliteratro enaSi sul 56 Tanxmovani fonemaa. isini iyofa
xSulebad, afrikatebad, spirantebad, sonorebad.
xSuli TanxmovnebiaxSuli TanxmovnebiaxSuli TanxmovnebiaxSuli Tanxmovnebia: : : : bbbb, , , , ffff, , , , pppp, , , , dddd, , , , TTTT, , , , tttt, , , , dddd◦, , , , TTTT◦, , , , tttt◦, , , , gggg, , , , qqqq, , , , kkkk, , , , gggg½½½½, , , , qqqq½½½½, , , , ½½½½, , , , gggg◦, , , , qqqq◦, , , ,
kkkk◦,,,, y y y y, , , , yyyy½½½½, , , , yyyy◦....
afrikati Tanxmovnebiaafrikati Tanxmovnebiaafrikati Tanxmovnebiaafrikati Tanxmovnebia: : : : ZZZZ, , , , cccc, , , , wwww, , , , ZZZZ◦, , , , cccc◦, , , , wwww◦, , , , jjjj, , , , CCCC, , , , WWWW, , , , jjjj ´́́́, , , , CCCC ´́́́, , , , WWWW ´́́́....
spiranti Tanxmovnebiaspiranti Tanxmovnebiaspiranti Tanxmovnebiaspiranti Tanxmovnebia: : : : vvvv, , , , ††††, , , , zzzz, , , , ssss, , , , JJJJ, , , , SSSS ´́́́, , , , JJJJ, , , , SSSS, , , , JJJJ◦, , , , SSSS◦, , , , RRRR, , , , xxxx, , , , RRRR½½½½, , , , xxxx½½½½, , , , wwww◦, , , , hhhh◦, , , ,
‚‚‚‚....
sonori Tanxmovnebiasonori Tanxmovnebiasonori Tanxmovnebiasonori Tanxmovnebia: : : : mmmm, , , , nnnn, , , , llll, , , , rrrr....
xSuli da afrikati Tanxmovnebi qmnian sameulTa sistemas, spirantebi
wyvileulTa sistemas, sonorebi caleulTa sistemas.
xSuli, afrikati da spiranti Tanxmovnebi garTulebulia labializaciiT,
palatalizaciiT da velarizaciiT (magari fonemebi).
wyvilbagismieri wyvilbagismieri wyvilbagismieri wyvilbagismieri xSulebi sameulTa erTi rigiTaa warmodgenili. mJReri
bbbb, fSvinvieri ffff, mkveTri pppp. isini gvxvdeba sityvebSi ahara `danaxva~, afra
18
`afra~ a…apa `nabadi~.
enakbilismieri enakbilismieri enakbilismieri enakbilismieri xSulebi xmovanTa ori sameulis rigiT aris
warmodgenili: 1. sada enakbilismieri d T td T td T td T t. es bgerebi aris sityvebSi ada
`ZarRvi~, aTaca `patarZali~, atˆ `bu~... 2. labializebuli enakbilismieri dddd◦, , , ,
TTTT◦, , , , tttt◦ sameuli rTuli bunebis bgerebia. es fonemebi gvxvdeba sityvebSi: ad◦ˆ
`mindori~, aT◦a `Tiva~, at◦ˆ `mona~. am ori rigis TanxmovanTa mJRerebia: dddd, , , ,
dddd◦; fSvinvierebi: TTTT, , , , TTTT◦; mkveTrebi tttt, , , , tttt◦...
ukanaenismier ukanaenismier ukanaenismier ukanaenismier xSulTa sameulebi sam rigs qmnian: 1. sada ukanaenismieri
gggg, , , , qqqq, , , , kkkk. es fonemebi aris sityvebSi agara `akvani~, aqˆTa `sofeli~, akakara
`kakani~.
2. labializebuli ukanaenismieri fonemebia gggg◦, , , , qqqq◦, , , , kkkk◦. es fonemebi aris
sityvebSi: ag◦ˆ `guli~, aq◦a `wvima, ak◦a `ube~.
3. palatalizebuli ukanaenismieri gggg½½½½, , , , qqqq½½½½, , , , kkkk½½½½. isisni dasturdeba sityvebSi:
acg½a `cudi~, aq½ala `karavi~, ak½ak½a `magari~.
mJRerebia: gggg,,,, g g g g◦, , , , gggg½½½½; fSvinvierebi: qqqq, , , , qqqq◦, , , , qqqq½½½½; mkveTrebi k, k◦, k½...
faringalur faringalur faringalur faringalur xSulTa sistema naklovania. am sistemaSi amJamad Sedis
mxolod sada faringaluri mkveTri yyyy, labializebuli mkveTri yyyy◦ da
palatalizebuli mkveTri yyyy½½½½. am sameulebs aklia fSvinvieri da mJReri
saxeobebi. dasaxelebuli bgerebi aris sityvebSi: ayafS `wiTeli~, ay◦a
`soxumi~, ay½ara `qneva~.
sisina afrikatebisisina afrikatebisisina afrikatebisisina afrikatebi afxazur saliteraturo enaSi sameulTa ori rigis
saxiT aris warmodgenili: 1. sada sisina afrikatebi ZZZZ, , , , cccc, , , , wwww. isini aris
sityvebSi: aZa `nedli~, ac `niskarti~, awa `fskeri~.
19
2. labializebuli sisina afrikatebi ZZZZ◦, , , , cccc◦, , , , wwww◦ specifikuri rTuli
fonemebia. es fonemebi aris sityvebSi: aZ◦ˆ `erTi viRac~, ac◦ `xari~, aw◦a
`vaSli~. dasaxelebulTagan ZZZZ, , , , ZZZZ◦ mJReria, cccc, , , , cccc◦ fSvinvieri, wwww, , , , wwww◦ _ mkveTri.
SiSina afrikatebic SiSina afrikatebic SiSina afrikatebic SiSina afrikatebic ori sameulis saxiT aris warmodgenili. 1. sada
SiSina afrikatebi jjjj, , , , CCCC, , , , WWWW. isini aris sityvebSi aj `muxa~, aCa `puri~, aWk◦ˆn
`biWi~. 2. magari anu intensiuri SiSina afrikatebi jjjj ´́́́, , , , CCCC ´́́́, , , , WWWW ´́́́ specifikuri
fonemebia. es sameuli aris sityvebSi. aj´ˆr `foladi~ aC´ˆ `cxeni~, aW´ˆ `piri~.
dasaxelebul or sameulSi mJRerebia jjjj, , , , jjjj ´́́́; fSvinvierebi _ CCCC, , , , CCCC ´́́́; mkveTrebi _
WWWW, , , , WWWW ´́́́.
kbilbagismier spirkbilbagismier spirkbilbagismier spirkbilbagismier spirantTagan antTagan antTagan antTagan afxazurs moepoveba mJReri vvvv da ††††
fonemaTagan Semdgari wyvileuli. es fonemebi aris sityvebSi: avara `gverdi~,
a†ˆ `Weqa-quxili~.
winaenismieri sada sisina winaenismieri sada sisina winaenismieri sada sisina winaenismieri sada sisina zzzz da ssss wyvileulidan zzzz mJReria, ssss _ yru. es
fonemebi aris sityvebSi: amza `mTvare, Tve~, asas `stumari~.
winaenismieri SiSina spirantebi winaenismieri SiSina spirantebi winaenismieri SiSina spirantebi winaenismieri SiSina spirantebi afxazurSi sami wyvileuliT aris
warmodgenili: 1. sada SiSina JJJJ, , , , SSSS. es fonemebi dasturdeba sityvebSi aJ
`yurZeni~, aSa `sisxli~. 2. intensiuri, SiSina JJJJ ´́́́, , , , SSSS ´́́́ aris sityvebSi aJ´ra
`Txrili~, aS´a `mware~... 3. labializebuli SiSina JJJJ◦, , , , SSSS◦ dasturdeba
sityvebSi aJ◦ `Zroxa~, aS◦ `yveli~. dasaxelebul sam wvileulSi mJRerebia: _
JJJJ, , , , JJJJ ´́́́, , , , JJJJ◦, yruebia: _ SSSS, , , , SSSS ´́́́, , , , SSSS◦ fonemebi.
ukanaenismieri spirantebic ukanaenismieri spirantebic ukanaenismieri spirantebic ukanaenismieri spirantebic sami wyvileuliT aris warmodgenli 1. sada
RRRR, , , , xxxx Tanxmovnebi isini gvxvdeba sityvebSi aRa `mteri~, axˆ `Tavi~. 2.
20
labializebuli RRRR◦, , , , xxxx◦. isini dasturdeba sityvebSi: aR◦ˆ `ficari~, ax◦da
`kiseri~. 3. palatalizebul RRRR½½½½, , , , xxxx½½½½ spirantebi gamoiTqmis rogorc erT
fonemad Serwymuli RRRR½½½½, , , , xxxx½½½½ kompleqsebi es fonemebi aris sityvebSi abR½ˆc
`foTli~, ax½ˆ `oqro~... dasaxelebuli bgerebidan mJRerebia RRRR, , , , RRRR◦, , , , RRRR½½½½, xolo xxxx, , , ,
xxxx◦, , , , xxxx½½½½ yru fonemebia.
laringaluri laringaluri laringaluri laringaluri spirantebidan afxazurs sami fonema moepoveba: yruebi hhhh
da hhhh◦, mJReri ‚‚‚‚. es fonema aris sityvebSi ah `batoni~. hhhh TanxmovniT
gadmoicema qarTuli xxxx fonema. mag.: orxao > a…arha… `xaliCa~. am fonemas ar
moepoveba Tavisi rigis mJReri laringaluri Sesatyvisi fonema. labializebu-
li hhhh◦ dasturdeba sityvebSi: ah◦ara `Tqma~, ah◦ˆs `xbo~. afxazuri enis
labializebuli laringaluri ‚‚‚‚ fonema specifikuria. igi aris sityvebSi a‚ˆ
`Rvino~, awa‚ˆ `moswavle~.
sonori sonori sonori sonori bgerebidan mmmm bagismier-cxvirismieria, nnnn _ cxvirismieri. isini
arian sityvebSi: amra `mze~, an `deda~... narnara llll, , , , rrrr Tanxmovnebi ufro
intensiuria vidre Sesabamisi qarTuli fonemebi. isini dasturdeba sityvebSi:
al `muryani~, ar `jari~... oTxive sonori mJReri bgeraa.
ZirTa struqturaZirTa struqturaZirTa struqturaZirTa struqtura, , , , marcvali da maxvilimarcvali da maxvilimarcvali da maxvilimarcvali da maxvili
afxazuri sityvis Ziri istoriulad martivi iyo. axlac mravali sakuTriv
afxazuri Ziri Sedgeba cali Tanxmovnisagan, romelsac aaaa an ˆ̂̂̂ xmovnebi axlavs
(CV) zogjer Ziriseuli Tanxmovani uxmovnodac aris warmodgenili C: a-w-a
`fskeri~, a-ga-ra `waReba~ (CV) a-k-ra `Wera~ a-s-ra `cema C. varudoben, rom
afxazurisaTvis amosavali iyo (CV). amJamad (CVC)-c dasturdeba. mag.: a-bˆl-
ra... afxazur ZirTa didi nawili warmoqmnilia kompoziciiT an
21
reduplikaciiT. am dros maxvilis zemoqmedebiT miiReba TanxmovanTkompleqse-
bi. kompleqsTa warmoqmnisas mniSvneloba aqvs mezoblad moxvedril fonemaTa
ragvarobas. afxazurisaTvis SeuTavsebeli kompleqsis dasaZlevad Tanxmovnebs
Soris gaCndeba ˆ xmovani (Cveulebriv, ori Tanxmovnis win an Semdeg). amJamad
enaSi yvelaze gavrcelebulia TanxmovanTa iseTi kompleqsebi, romelTa
pirveli komponentebia bagismieri b f mb f mb f mb f m Tanxmovnebi: bzbzbzbz, , , , bJbJbJbJ, , , , bRbRbRbR, , , , bwbwbwbw, , , , b‚b‚b‚b‚, , , , fsfsfsfs, , , ,
fSfSfSfS, , , , fSfSfSfS ´́́́, , , , fxfxfxfx, , , , fxfxfxfx½½½½, , , , fhfhfhfh, , , , fhfhfhfh◦, , , , fCfCfCfC, , , , fTfTfTfT, , , , frfrfrfr, , , , mzmzmzmz, , , , mRmRmRmR, , , , mpmpmpmp, , , , mJmJmJmJ◦, , , , mrmrmrmr, , , , msmsmsms, , , , mtmtmtmt, , , , mRmRmRmR, , , , mqmqmqmq◦, , , , mSmSmSmS◦, , , ,
mCmCmCmC ´́́́, , , , mcmcmcmc, , , , mZmZmZmZ, , , , mwmwmwmw, , , , mWmWmWmW, , , , mxmxmxmx, , , , m‚m‚m‚m‚............ rac Seexeba wywywywy, , , , WyWyWyWy, , , , tytytyty kompleqsebs, isini
dasturdeba ZiriTadad qarTulidan nasesxeb sityvebSi.
maxvilis Zlieri zemoqmedebis Sedegad fuZe SeiZleba Zalze Seicvalos da
miviRoT ramdenime Tanxmovniani kompleqsic: afsTh◦a `Rrubeli~, alwS◦a
`gamosavali~, sadac xSirad aris spiranti an sonori Tanxmvani.
mmmmaaaaxvili xvili xvili xvili afxazurSi intensiuri da moZravia, igi SeiZleba sityvas
moudiodes nebismier poziciaSi. mravali omonimuri sityva dResdReobiT
TiTqos maxvilis mixedviT gansxvavdeba. mag. öla `Tvali~, alö `ZaRli~, öRa
`saberveli~ da aRö `mteri~, magram istoriulad es sxvadasxva fuZeebia. anu
afxazurSi maxvili sityvaTganmasxvavebeli funqciiT ar aris aRWurvili.
fonetikuri procesebifonetikuri procesebifonetikuri procesebifonetikuri procesebi
fonetikur procesTagan afxazurSi gavrcelebulia asimilacia,
disimilacia, metaTezisi, substitucia da reduqcia. yvelaze xSiria
asimilaciis procesi xmovnebsa da difTongebSi; rogorc progresuli, ise
regresuli; sruli da arasruli, kontaqturi an distanciuri.
progresuli kontaqturi asimilaciis dros winamavali bgeris gavleniT
icvleba momdevno da mTlianad (iSviaTad), an nawilobriv emsgavseba mas. mag.:
�a > �e > e: �ax½a > �ex½a > ex½a `dRes~
22
…a > …o > o: …aw◦ˆ > …◦w◦ˆ > ow◦ˆ `xval~
Sb > Sf: …ˆS´bayo… > …ˆS´fayo…? `rogor xar Sen (mk.)?~
rT > rd: ac◦arTaR◦ˆ > ac◦ardaR◦ˆ `skamlogini~
regresuli kontaqturi asimilaciis dros winamavali bgera momdevno
bgeris zegavleniT emsgavseba mas.
a� > e� sca�t > sce�t `wavedi~
sb > zb afˆsˆba > afh◦ˆzba `qaliSvili~
kontaqturi disimilaciis Sedegad kauzativis mawarmoebeli rrrr- TavsarTis
gavleniT zmnis III piris mravlobiTi ricxvis niSani rrrr- icvleba dddd- niSniT
(ganemsgavseba kauzativis niSans): �rˆryawe�t > �dˆryawe�t `maT mas (mk.)
raRac gaakeTebines~...
distanciuri disimilaciis Sedegad uaryofiT brZanebiTSi uaryofis
prefiqsi m- ganimsgavsebs uaryofisave m- sufiqss: �ˆumgam! > �ˆumgan! `Sen (mk.)
is ar waiRo!~...
metaTezisis dros bgerebi adgils ucvlian erTmaneTs. mag.: aqlafad >
aqalfad `winda~...
substituciis dros erT bgeras Caenacvleba meore. mag. aSamsia > aCamsia
`qolga~...
reducia Zalze gavrcelebulia. mag.: amaS¥n > amS´ˆn `zRva~. xmovnebi
uCinardebian maxvilis zemoqmedebiT (gvancelaZe, 2003, 25-36).
baTumel afxazTa metyvelebaSi raime gansakuTrebuli, afxazur-abazuri
fonologiuri sistemisagan gansxvavebuli bgerebi ar Cans. aq gvxvdeba
Tanxmovnebi, romlebic axasiaTebs abJuur da bzifur dialeqtebs afxazuri
enisa, aseve aSxaruli dialeqtisaTvis damaxasiaTebeli zogierTi fonema.
mcireodeni gadaxrebi SeimCneva aaaa da ˆ̂̂̂-s xmarebisas feriel afxazTa
metyvelebaSi.
23
sisinsisinsisinsisin----SiSina TanxmovnebiSiSina TanxmovnebiSiSina TanxmovnebiSiSina Tanxmovnebi
Z¶, s¶, w¶, z¶, s¶ ufrosi Taobis metyvelebaSi SeuniSnavs kilbas
sporadulad, angisas mcxovrebTa metyvelebaSi ki es Tanxmovnebi ar gvxvdebao.
sisin-SiSina mJReri afrikati Z¶: aZ¶ˆn `zamTari~, asaZ¶◦aa `saZebi~ (afxazTa
tomis saxelwodeba).
magaliTebi:
mak½ana aZ¶ˆn ag◦Ta abayo… `jer kidev sad aris Sua zamTari~
saZ¶aa ha �ˆyan `iyvnen saZebis magvarni~
lZ¶aa ana‚san hanxon ̀ vcxovrobdiT lZaasTan~...
sisin-SiSina fSvinvieri afrikati c¶: ac¶ara `wasvla~, aTac¶a `patarZali~,
ac¶xˆraara `Svela, mixmareba~
magaliTebi:
…ˆrT …aw◦uˆxoup �anc¶o `isini xval saRamos wavlen~
ac¶xˆraaraz ag½lasˆmh◦an `me mixmarebaze arafers vambobdi~
sisin-SiSina abruptiuli afrikati w¶: ax◦w¶a `kaci~ aˆw¶ra `xanSi Sesvla~,
aw¶ara `swavla~
magaliTebi:
law¶a sˆnt◦i dˆfsˆ�t `misi qmari am weliwadSi mokvda~
sara xanˆ�J◦a s¶q◦sa `me Teqvsmeti wlis var~...
sisin-SiSina mJReri z¶: a�z¶gara `mogroveba~
spiranti z¶ xSiria zmnur fuZeebSi a) qcevis mawarmoeblad: aZ¶axra
`kerva~, az¶ˆZ¶axra `vinmesTvis Sekerva, ah◦ara `Tqma~, az¶h◦ara `vinmesTvis Tqma~
b) potencialisis mawarmoeblad: isˆz¶lamh◦e�t …ˆ� _ raRacis Tqma misTvis
(q.) ver SevZeli.
magaliTebi:
sah◦Sa …ˆ� d�z¶h◦anˆ dˆnt◦an `rodesac Cemi da daniSnuli iyo~
24
fsˆS◦ala �sˆz¶h◦a `afxazurad miTxari~
sisin-SiSina fSvinvieri spirantis s¶: afs¶nˆ `afxazeTi~, afhˆs¶ `qali~
magaliTebi:
afs¶nˆ �anˆw¶ˆz haup hara `Cven afxazeTidan varT gadmosulebi~
…ˆ� fh◦ˆs¶ k½aWg◦So…p `is qali dabalia~
feriel afxazTa metyvelebaSi sisin-SiSina Tanxmovnebi fonemebad veRar
CaiTvleba. erTisa da imave piris metyvelebaSi sisin-SiSina TanxmovanTa
gverdiT SeiZleba Segvxvdes Cveulebrivi variantebi: axʥaw¶a/axʥawa, `kaci~
afs¶ra/afsra `sikvdili~.
angliselTa metyvelebaSi, iseve rogorc afxazuri enis abJuur
dialeqtSi specifikuri sisin-SiSina Tanxmovnebi ar aris. maT cvlis Sesabamisi
sisina ZZZZ, , , , cccc, , , , wwww, , , , zzzz, , , , ssss.... angiselTa metyvelebaSi spiranti ssss¶¶¶¶ Secvlilia SiSina SSSS
variantiT. feriaSi gvxvdeba: afs¶nˆ _ angisaSi _ aSˆq◦s/asˆq◦s `weliwadi~.
aseTi ormagi Sesatyvisoba fSvinvieri sisin-SiSina bgerisa aris abJuurSi
da bzifuri dialeqtis aa◦cis TqmaSi (q. lomTaTiZe).
labializebuli sisin-SiSina spirantebi angisasa da feriaSi ar gvxvdeba.
abJuuris msgavsad aq isini Secvlilia labializebuli SiSina z◦ s◦-Ti: aJ◦
`Zroxa~ (Sdr. bzif. az¶◦) J◦ba `cxra~ (Sdr. bzif. z¶◦ba).
xSulTa faringaluri rigixSulTa faringaluri rigixSulTa faringaluri rigixSulTa faringaluri rigi
xSulTa faringaluri rigi sxva iberiul-kavkasiur enaTa msgavsad aqac
defeqturadaa warmodgenili. arc erT dialeqtSi mJReri wevri sameulisa ar
Cans. fSvinvieri xʥ Tavisi labializebuli korelatiT ◦ SenarCunebulia
marto abazur dialeqtebSi. abJuurSi isini daemTxvnen ukanaenismier
spirantebs x, x◦, bzifurSi x xʥ◦-dan Camoyalibda axali faringaluri xʥ x ʥ◦.
baTumel afxazTa metyvelebaSi SenarCunebulia bzifuri vilarul-
25
faringaluri spirantebi ◦, romlebic faringaluri fSvinvieri xSuli x-sa
da misi labialuri x◦-s refleqsebi arian.
: aaw¶a `kaci~; aˆ || aa `Tavi~; a…ˆa `im RamiT~...
◦: a◦ˆfxa `aRzrda~; an◦a `dedamTili~; ab◦a `mamamTili~
magaliTebi:
1) Zˆzlan saanda daa�ˆr lTaxan aa sah◦a anTˆzga dˆsy◦azwnˆ dce�t `als
`wylis qals~ undoda CemTan moaxloeba, magram roca xmali viSiSvle, igi (q.)
wavida, me damtova ra~.
2) an◦e� Tace� �e�bˆrgaa�t _ `dedamTili da rZali waekidnen
erTmaneTs~.
magram es bgerebi xxxx ʤʤ ʤʤ da ◦ ufrosi Taobis ferielTa metyvelebaSia.
angisaSi da feriis axalgazrda Taobis metyvelebaSi x xx xx xx x◦-Sia gadasuli. aseTi
movlena abJuursac axasiaTebs x x x x x x x x◦-s gverdiT SeiZleba xxxx ʥʥ ʥʥ ◦ gaigonoT.
enobrivi movlena yyyy > ‡‡‡‡ afxazur-abazuri dialeqtebisaTvis damaxasiaTebe-
li, baTumel afxazTa feriul metyvelebaSicaa gavrcelebuli. magram aq es
fonetikuri procesi ar aris damTavrebuli, ise rogorc abazuri enis
tapanTur dialeqtSi.
fonetikuri procesebifonetikuri procesebifonetikuri procesebifonetikuri procesebi
delabializaciadelabializaciadelabializaciadelabializacia
delabializaciis procesi baTumel afxazTa metyvelebaSi intensiuria igi
emarTebaT winaenismier xSul dddd◦, , , , TTTT◦, , , , tttt◦-sa da laringalur spirant hhhh◦-s
dafiqsirebulia agreTve ukanaenismier xSulebSi gggg◦, , , , qqqq◦-s gadasla gggg, , , , qqqq-Si.
d◦ > d: adˆq◦lara (< ad◦ˆq◦lara) `gamgzavreba~
adˆlwra (< ad◦ˆlwra) `gamoZroma~
T◦ > T: aTaTara (< aTaT◦ara) `Casxma raimeSi~
aTra (< aT◦ra) `avseba~
26
t◦-s delabializacia abJuursa da bzifurs ar axasiaTebs, aq ki gvxvdeba:
t◦ > t: a†at (< a†at◦) `saWmeli~
atara (< at◦ara) `dajdoma~
iseve rogorc bzifurSi, aqac laringaluri spirantis hhhh◦-s
delabializacia xdeba sityvaSi ah◦ara `Tqma~ da am zmnis ZirSi h◦a > ha `Tqo,
meTqi~-s mniSvnelobiT.
q◦ > q: dˆqutan (< dˆq◦t◦an) `is (q, mk.) raRacaze ijda~
arˆchaqa (< arˆchaq◦a) `sacodavebi~
ax◦ˆWqa (< ax◦ˆWq◦a) `bavSvebi.
anu delabializacia mosdis mravlobiTobis q◦a sufiqss. [aseTi faqtebi
Cven mier mopovebul masalaSic mravladaa, romelsac darTuli teqstebis
saxiT warmovadgenT].
baTumel afxazTa metyvelebaSi sxva saxis delabializaciac SesamCnevia.
Tu labializebul gggg◦, , , , kkkk◦, , , , xxxx◦, , , , ◦, , , , yyyy◦-s win uswrebs an mosdevs aaaa xmovani, igi
xSir SemTxvevaSi labializebul bgeraTa gavleniT oooo-Si gadadis: ag◦ara >
ag◦ora `ezo~ ax◦aS´a > ax◦oS´a `paraskevi~...
es procesi delabializaciamdec midis: g◦ > g: ag◦ara > ag◦ora > agora
`ezo~; ag◦alSap > aguolSap > agolSap `gveleSapi~; k◦ > k: ak◦ara > akuora >
akora `nakaduli~, ak◦ac >akuac > akoc `xorci~; x◦ > x: ax◦aS´a > axuoS´a >
axoSa `paraskevi~; y◦ > y: ay◦ay◦a > ayuyou > ayoyo `zurgi~; ◦ > x ʥ ab◦a > abuo
> abxo `mamamTili~.
bzifuri dialeqtis msgavsad labializebuli laringaluri spiranti ‚
difTongSi icvleba naxevarxmovani �-Ti; a‚naTa > a�naTa `saxli, ojaxi~,
J◦e�za‚ˆk > J◦e�za�ˆk `TerTmeti kaci~.
feriel afxazTa metyvelebaSi aris sityva auˆra || auˆr `soro, bunagi~,
romelic albaT miRebulia afxazuri aTˆ‚ra-dan, abaz. gvara, miRebulia ‚(<g/v)
laringaluri artikulaciis SesustebiT.
27
magar Tmagar Tmagar Tmagar TanxmovanTa darbilebaanxmovanTa darbilebaanxmovanTa darbilebaanxmovanTa darbileba
baTumel afxazTa metyvelebaSi SeimCneva magar TanxmovanTa darbilebis
tendencia: rbildeba afrikatebi C´, W´, spiranti S´, sonanti l:
C´ > C: aC´ˆ > aCˆ `cxeni~; aC´nˆ > aCnˆ `im dRes~
W´ > W: aW´axha > aWaha `munji; aW´ˆ > aWˆ `piri~
S´ > S: a‚aS´a > a‚aSa `samSabaTi~; axS´ > axS `rZe~
es movlena SesaZloa qarTulis gavleniT iyos momxdari, radgan
qarTulSi magari korelatebi aRniSnul Tanxmovnebs ar gaaCnia.
aseve darbilebulad gamoiTqmis l sonanti, magram ara ise rogorc
rusuli ль. mas ukavia TiTqos gardamavali pozicia afxazur l-sa da qarTul
l-s Soris.
l > l¶ dgˆle�t > dgˆl¶e�t `is (mk.) adga~; aleiS◦a > al¶e�S◦a `Tviseba~.
TanxmovanTa amovardnaTanxmovanTa amovardnaTanxmovanTa amovardnaTanxmovanTa amovardna
TanxmovanTa amovardna (zogjer marcvlisac) gavrcelebulia feriel
afxazTa metyvelebaSi ubaT (< ubarT) `isini~, aT (< arT) `amaTi~.
substituciasubstituciasubstituciasubstitucia
feriel afxazTa metyvelebaSi gavrcelebulia fonemaTa Secvla: mmmm || nnnn
amac◦kˆs || anac◦kˆs `neki~
afˆmwa || afˆnwa `cxviri~
nnnn || llll
alay◦a || alay◦ || anay◦ `nisli~
28
rrrr || llll
ak◦ak◦al || ak◦ak◦ar `kveri~
bbbb || mmmm
ax◦ˆlmˆC´xa || ax◦ˆlbˆC´xa `saRamos~
yyyy || kkkk
�andˆu lkˆntik alak◦ �aha�t < �andu lyˆnti
alak◦ �aha�t `bisi (mk.) bebiisagan zRapari moismina~
ZZZZ || zzzz
a�zara || a�Zara `Sekreba~; amˆZ || amˆz `mTvare~
CCCC ´́́́ || SSSS ´́́́
uaxˆ�-Snˆ� || uaxˆ�-C´nˆ� `dRe da Rame~
hhhh/(ahahahah; hahahaha) > aaaaaaaa
pirveli piris mravlobiTi ricxvis mawarmoebeli h a h a h a h a xmovanTan Sexverisas
aaaa-Si gadadis da viRebT or aaaa-s an grZel aaaa-s. es movlena abJuurisaTvisaa
damaxasiaTebeli. baTumel afxazTa metyvelebisaTvis damaxasiaTebelia ufro
metad:
aC´ˆ‚r Taagalo�t (Sdr. Tahgalo�t) `Cven viRebT mosavals~
hhhh ⇄ xxxx½½½½ ||
hawalaq◦a xarakˆ…p || ½arakˆ…p (fer.) `Cveni xeebi maRalia~ aseTi
gadasvla dafiqsirebulia mxolod sityvaSi `simaRle~ amis gverdiT feriulSi
aris xxxx (< x½) aa `magram~ kavSirSi:
sara �ash◦on, aha (< aa) imaha�t `me vuTxari mas is, magram man (mk.) ver
gaigona~.
zogjer sityvaSi aˆ `Tavi~, -s nacvlad hhhh ismis:
hak uˆfS´nˆ S◦hak (< aa) ux½Cˆ! `erTi Tavis (adamianis) gafrTxilebiT ass
gaufrTxildi! (andaza)
29
hhhh◦ || yyyy◦
ay◦asa || ah◦asa (fer.) `aluCa~
ay◦ˆzba || ah◦ˆzba (fer.) `dana~
metaTezisimetaTezisimetaTezisimetaTezisi
zˆrnak < || zˆnrak (ang.) _ erTi zamTari
�adrˆs me�rˆup (marioup) `mas advili misamarTi aqvs~
ahafSa > || afSah `qvevri~
bgeraTa ganviTareba ubgeraTa ganviTareba ubgeraTa ganviTareba ubgeraTa ganviTareba u----s wina poziciaSis wina poziciaSis wina poziciaSis wina poziciaSi
feriel afxazTa metyvelebaSi gvxvdeba forma aR◦ˆR◦ (< auˆR◦) `uReli~.
feriulSi SemCneulia R-s ganviTareba u-s win am sityvaSi. aqve dafiqsirda gggg-
sa da kkkk-s ganviTareba kidev or sityvaSi: acˆu†ara `gamocana~ da alˆ‚ || >
al¤ˆ ali~.
sityvaSi acˆu†ara u-s win gggg viTardeba, acguˆ†ara... `gamocana~
al‚a || alˆu > alˆku: ag◦lSap amca alˆku a‡anˆ �axatˆ…p _ gveleSapi
cecxlis alTan ijda.
konsonantur kompleqsTa gamartivebakonsonantur kompleqsTa gamartivebakonsonantur kompleqsTa gamartivebakonsonantur kompleqsTa gamartiveba
�amx½aZˆct (Sdr. �amfx½Zact) `ar kiTxulobdnen, gaunaTlebelni iyvnen~
rzˆmS´aa�t (Sdr. rzˆmfS´aa�t `ver mounaxes~
dˆmsˆc (Sdr. dˆmfsˆc) `ar kvdeboda~
rogorc zemoT moyvanili magaliTebidan Cans fxfxfxfx½½½½, , , , fSfSfSfS, , , , fsfsfsfs kompleqsTagan
ikargeba ffff sonorTan moxvedrisas (am SemTxvevaSi uaryofiTobis mmmm-sTan!).
30
TanxmovanTa asimilaciaTanxmovanTa asimilaciaTanxmovanTa asimilaciaTanxmovanTa asimilacia
TanxmovanTa asimilacias baTumel afxazTa metyvelebaSi farTo gasaqani
aqvs, iseve rogorc afxazurSi (progresulsac, regresulsac, kontaqtursac,
distanciursac).
feriulSi gvxvdeba iseTi SemTxvevebi, rodesac 1) mJReri Tanxmovnebis win
ar xdeba yruTa asimilacia: sdarue�t (Sdr. /-�ˆ/zdˆr…e�t) `vici~; ah◦ˆsba
(Sdr. ah◦ˆzba) `dana~; 2) ar xdeba mJReris dayrueba fSvinvieris win:
dag½ˆsTˆwom (Sdr. afx. dag½ˆzTˆw…am) `verc gamoZvreba~; dˆsTaxˆm (Sdr.
dˆzTaxˆm) `visac is ar unda~; sˆSTax½bˆstˆ�? (Sdr. sˆSTax½bˆzt◦e�?) `ratom
dajeqi Cems Semdeg Sen (q)~?
a) aaaa > ˆ̂̂̂ Secvla maxvilian marcvalSi
feriulSi, gansxvavebiT angisurisagan gavrcelebulia aaaa > ˆ̂̂̂ Ria da
daxurul maxvilian marcvalSi. aseTi movlena afxazuris dialeqtebSi xdeba,
magram feriulSi am movlenas sistematuri xasiaTi eZleva: �labˆ (ang. �lba
ikˆup) `joxi uWiravs~; anc◦¥ (ang. anc◦a) S◦ˆ�nˆ h◦aa�t! `RmerTma daglocoT!~;
ac◦ˆxˆsTa �c◦ˆ (ang. �c◦a) �amo…p `mas sxeulze iara aqvs~...
b) aaaa > ˆ̂̂̂ Secvla daxurul maxvilian marcvalSi
anx¥ra (ang. anxara) `meurneoba); sˆTˆca (ang. sTaca) `rZali~;
�ˆlbˆzaa�t (ang. �ˆlbazaa�t) `enaxa mas is (q)~.
es movlena bzifurisaTvis aris damaxasiaTebeli, feriulSi ki ufro
intensiuri xasiaTis aqvs.
31
aaaa----s Senaxva maxvilian marcvalSis Senaxva maxvilian marcvalSis Senaxva maxvilian marcvalSis Senaxva maxvilian marcvalSi
feriulSi aRweril movlenaTa gverdiT xSiria a-s Senaxva iseT
fonetikur garemoSi, rogorSic angisurSi igi ˆ-Si gadadis.
magaliTebi:
�xa-�W´a �ˆZ◦ˆZ◦ˆ�t (Sdr. ixˆ-iW´ˆ) `Tav-saxe daibana~
‚ˆja �eic�ˆ�t a…axa (Sdr. a…ˆxa) `im Rames tyupebi gaCndnen~
�laSTalt (Sdr. �lˆSTalt) `isini gaekidnen mas (q.)~
srulxmovnobasrulxmovnobasrulxmovnobasrulxmovnoba
feriulSi xSiria srulxmovnoba, angisurSi ki reduqcia imave masalaSi,
iseve rogorc afxazurSi zogadad.
magaliTebi:
sax½aS´ˆ‚ (Sdr. ang. sˆxS´ˆ‚) `maxsovs~
ak◦atˆJa (Sdr. ang. akutˆJ) `qaTmis xorci~
aZ◦ aS◦a axakˆ (Sdr. ang. axkˆ) �h◦on `erTi mReroda~
aSxaruli dialeqtis msgavsad feriulSi SeimCneva srulxmovnoba
gaormagebul fuZeebSic:
magaliTebi:
dˆCˆCˆ�t (Sdr. ang. dˆCCe�) `man gaicina~
ay◦ˆdˆrS´aS´a (Sdr. ang. ay◦ˆdˆrS´S´a) `lobios kerZi~
aanda rS´ˆS´u�t (Sdr. ang. rS´S´…e�t) `isini wnaven Robes~.
xmovanTa asimilacia da reduqciaxmovanTa asimilacia da reduqciaxmovanTa asimilacia da reduqciaxmovanTa asimilacia da reduqcia
baTumel afxazTa metyvelebaSi iseve rogorc afxazr-abazur dialeqteb-
Si farTodaa gavrcelebuli xmovanTa asimilacia da reduqcia.
32
Tu angisurSi xmovanTa progresuli da regresuli asimilaciaa
gavrcelebuli, feriulSi ufro gavrcelebulia xmovanTa rogorc sruli,
aseve nawilobrivi asimilacia.
magaliTad, feriulSi sakavSirebel �-sTan -a (fuZis bolo xmovani) ˆ-Si
gadadis:
�arˆ� sarˆ� (< �ara� sara�) `is (k.) da me~
lfˆ larˆ� (< lfa� lara�) `misi vaJi da is (q.)~
arafc◦ˆ� darˆ� (< arafc◦a� dara�) `arabebi da isini~
xandaxan ˆ̂̂̂���� gvaZlevs i monofTongs:
saSe�habi sari (Sdr. saSe�habe� sarˆ�) `Cemi ufrosi Zma da me~
aaaa-s reduqcias ���� win farTo gavrceleba aqvs zmnebSi:
astol �axarat◦ˆ�t (< �axat◦a-�t) `isini magidas miusxdnen~
angisur metyvelebaSi, iseve rogorc afxazur dialeqtebSi zemoT
moyvanil magaliTebSi xdeba regresuli asimilacia (a-� > e�): …are� sare� (<
…ara� sara�), dce�t (< dca�t)...
sainteresoa `Zmis~ aRmniSvneli leqsema feriulSi a�Sa (ha�Sa zaw◦)
`Cveni erTaderTi Zma~ angisurSi aiaSa (kuTvnilebiT formaSi _ haSa `Cveni
Zma~ � daikarga.
feriulSi kuTvnilebiT formaSi aris: se�Sa `Cemi Zma~, be�Sa `Seni (q.)
Zma~ da a. S.
saerTod, feriulSi xSiria kavSiri i-s dakargva:
aTˆnCra yalaat, abˆSra yalmaat! `iyos mSvidoba, ar iyos omi!~
angisurSi aseTi ram ar dasturdeba.
maxvilimaxvilimaxvilimaxvili
maxvilis mixedviT baTumel afxazTa metyveleba TiTqmis ar sxvaobs
danarCeni afxazuri dialeqtebisagan, magram aris zogi gadaxra:
33
nöndˆu (Sdr. afx. nand¥u) `bebia~
ö�maa (Sdr. af. bzif. a�möa) `fexsacmeli~
specialur literaturSi aRniSnulia, rom qarTulidan nasesxeb
sityvebSi maxvili meore marcvalzea bolodan. ori maxvilidan: tonuridan da
dinamikuri sustidan afxazi mxolod tonurs irCevs da am ukanasknelis
adgilas svams, xolo dinamikuri maxvili misTvis SeumCneveli rCeba:. am¤Sa
(muSa), amasöla (masala), axasiöT (xasiaTi) da sxv.
asevea es sxva enaTagan nasesxeb masalaSic.
feriulSi maxvili zogjer iwvevs reduqcias fuZis SigniT an boloSi,
angisurSi ki daculia srulxmovnoba, Tumca feriuls ufro axasiaTebs
srulxmovnoba.
magaliTebi:
a) fuZis SigniTa xmovnis reduqcia
afsnˆ hanwˆ� JTe� (ang. afsnˆ hanˆwˆ�JTe�) akˆr wwo�t `didi xania, rac
Cven gadmovsaxldiT afxazeTidan~.
b) fuZis bolo xmovnis reduqcia
har (ang. hara) hauaa aSTax½ �aa�t `Cveni xalxi mogvianebiT movida~ (e.
kilba, baTumeli afxazebis metyvelebis Taviseburebani, Tbilisi, 1982, 10-33).
34
m o r f ol o g i a
baTumel afxazTa metyvelebaSi iseve, rogorc saerTod afxazur enaSi
gamoiyofa metyvelebis aTi nawili: 1. arsebiTi saxeli, 2. zedsarTavi saxe-
li, 3. ricxviTi saxeli, 4. nacvalsaxeli, 5. zmna (masdari, absolutivi, mi-
mReoba), 6. zmnizeda, 7. Tandebuli, 8. kavSiri, 9. nawilaki, 10. Sorisdebuli.
ganvixilavT TiToeul metyvelebis nawils cal-calke. pirvel rigSi
davaxasiaTebT arsebiT saxels zogadad afxazuri enisaTvis damaxasiaTebe-
li morfologiuri maxasiaTeblebiT. Semdeg aRvniSnavT im gansxvavebas, ro-
melic dasturdeba baTumel afxazTa metyvelebaSi arsebiTi saxelis ama Tu
im kategoriis warmoebisas.
1. a r s e b i T i s a x e l i
afxazur enaSi saxelebi, SedarebiT zmnasTan, kategoriaTa simciriT
gamoirCeva. magaliTad am enaSi ar aris brunvaTa sistema. arsebiT saxels
ase gaaCnia bruneba, magram, samagierod am kategoriis uqonloba Sevsebulia
enaSi moqmedi sxvadasxva morfologiuri saSualebebiT da amiT xdeba brun-
vaTa sistemis uqonlobis kompensacia.
is, rac sxva enebSi saxelTa derivaciiT gadmoicema, afxazurSi Tavmoy-
rilia zmnaSi. amiT xdeba enaSi garkveuli balansireba kategoriebiT Rarib
saxelsa da kategoriebiT mdidar zmnas Soris; ris morfologiur gamoxat-
vasac saxeli ver axerxebs, is zmnuri kategoriebiT gadmoicema.
afxazuri enis arsebiTi saxeli ganarCevs 1. zogadobis 2. gansazRvru-
loba-ganusaxRvrelobis, 3. gramatikuli klasis, 4. ricxvis, 5. kuTvnilebis,
6. gardaqceviTobis, 7. instrumentalisis, uqonlobis morfologiur katego-
riebs.
35
1. zogadobis kategoria, saleqsikono forma
gansxvavebiT sxva iberiul-kavkasiur enaTagan afxazurisaTvis specifi-
kuria arsebiTi saxelis zogadi saleqsikono formis arseboba, romelsac a-
prefiqsi awarmoebs. aseTi zogadi formebi arsebiTis garda aqvT agreTve
zedsarTav saxelebs, masdars, erTi tipis mimReobebs, zmnisarTTa garkveul
nawils.
zogadi formis a- prefiqsi daerTvis rogorc Zireul, ise nasesxeb si-
tyvebs. Tu sityvis fuZe iwyeba e, i, o, u xmovnebiT, Á da … naxevarxmovnebiTa
da TanxmovnebiT, maSin a- prefiqsi mudam ucvlelad iqneba warmodgenili: a-
xawa `kaci~, a-Ânˆ `saxli~, a-muCa `muqTaxora~.
Tu sityva fuZiseuli a- xmovniT iwyeba, maSin zogad formaSi xdeba fu-
Ziseuli xmovnisa da prefiqsis Serwyma erT a xmovnad: `*a-Áa-ba >*a-ab > ab
`mama~, *a-Áana >*a-an > an `deda~ da sxv.
ori a xmovnis SemTxvevaSic fuZis TavSi zogadi formis a- prefiqsi Se-
erwymis win mdgoms da sami a-s nacvlad mainc ori a- xmovani darCeba: aanda
`Robe~, aamTa `dro~, aamˆsTa `aznauri~.
2. gansazRvruloba-ganusazRvrelobis kategoria.
zogadi formis a- prefiqsiani saxelebi iTavseben gansazRvrulobis
gadmocemis funqciasac da aRniSnaven gansazRvrul, cnobil sagansa Tu mo-
vlenas: aC´ˆ `cxeni~, aw◦a `vaSli~, awkˆ `kaba~...
a- prefiqsi gvxvdeba afxazur gvarsaxelebSic: amarSan `marSanias gva-
ris (es) adamiani~, a-bRaJ◦ba `bRaJ◦bas gvaris (es) adamiani~.
`zogadi qarTveluri warmoSobis gvarSi es a- prefiqsi am gvaris warmo-
madgenelTa gaafxazebis aRsaniSnavad da TiTqosda araqarTuli warmomav-
lobis xazgasasmelad Seerwya fuZes da uprefiqsod TiTqmis aRar ixmareba:
a-jˆnjal < jinjolia, ablˆsk½ˆr < buliskiria~ (gvancelaZe, 2003, 41).
ganusazRvrelobiT kategoriaSi zogad saxels CamoSordeba xsenebuli
a- TavsarTi, Tu igi fuZis kuTvnilebas ar warmoadgens, an: bolos daerTvis
36
-k ganusazRvrelobiTi sufiqsi, romelic akˆ `erTi~ ricxviTi saxelis Ziri-
dan unda momdinareobdes (lomTaTiZe, 1974-1975).
C´ˆk `romeliRac cxeni~, w◦ak `romeliRac vaSli~ wkˆk `romeliRac kaba~,
magram an `deda~- ank `romeliRac deda~, ab `mama~ _ abk `romeliRac mama~,
radgan a- am sityvebSi fuZiseulia.
3. gramatikuli klasis kategoria
sxva iberiul-kavkasiur enaTa msgavsad afxazurSic aris gramatikuli
klasis morfologiuri kategoria, romelsac arsebiTi saxelebis garda
ganarCevs ricxviTi saxeli, nacvalsaxeli da zmna (absolutivi, mimReoba).
arsebiTi saxeli ganarCevs gonierTa (adamianisa) da aragonierTa (niv-
Tis) morfologiur klasebs.
gonierTa (adamianis) klasSi Sedis: 1. adamianis aRmniSvneli sazogado
arsebiTi saxelebi: a…aˆ `adamiani~, axawa `kaci~, ag◦ˆla `mezobeli~... 2. sa-
kuTari saxelebi: axra, k◦asTa, agrba... 3. eTnonimebi: afsŸa `afxazi~, aqˆrTŸa
`qarTveli~, aŸrˆs `rusi~... 4. naTesaobis terminebi: an `deda~, ab `mama~, afa
`vaJiSvili~... 5. xelobis saxelebi: aJi `mWedeli~, ax½Ca `mwyemsi~, arwaˆ `mas-
wavlebeli~... 6. anTropomorful arsebaTa saxelebi: anc◦a `RmerTi~, aˆsTaa
`eSmaki~, Zˆzlan `ali~... yvela zemoT CamoTvlil saxels daesmis kiTxva da-
rban? `vin? romeli?~.
aragonierTa (nivTTa) klasSi Sedis: yvela danarCeni saxeli, miuxedavad
imisa suliers aRniSnavs Tu usulos: aC´ˆ `cxeni~, aC´ada `viri~, amza `mTva-
re~...
yvela zemoT CamoTvlil saxels daesmis kiTxva Áarban? `ra? romeli?~
iseve rogorc sxva iberiul-kavkasiuri enebi, arc afxazuri, gansxvave-
biT indoevropul enaTagan, ar ganarCevs saxelTa gramatikul sqess.
ar aRiniSneba arsebiT saxelebSi arc klasis morfologiuri katego-
ria, igi aq mxolod semasiologiuria.
saxelTa semasiologiuri gramatikuli klasi morfologiurad ganirCe-
37
va mravlobiTobis, kuTvnilebis kategoriebSi, agreTve zmnaTa pir-klasis
aRmniSvneli afiqsebiT.
4. ricxvis kategoria.
mravlobiTis warmoeba afxazurSi nair-nairia. gansxvavebas qmnian nivTi-
sa da adamianis klasebSi gaerTianebuli saxelebi.
nivTis klasis saxelis mravlobiTobis aRsaniSnavad gamoyenebulia -q◦a
sufiqsi: ala `Tvali~, alaq◦a `Tvalebi~. Tu sityvas boloSi moudis maxvi-
li, mas mravlobiTobis sufiqsi gadaizidavs. Tu sityva mTavrdeba neitra-
luri ˆ- naxevarxmovniT, mravlobiTobis sufiqsis darTvisas es ˆ Cavardeba,
radgan maxvils dakargavs: anap¥ `xeli~, anapq◦a `xelebi~, ax¥ `Tavi~, axq◦a
`Tavebi~.
adamianis klasis saxelebis mravlobiToba gamoixateba -c◦a sufiqsiT.
am SemTxvevaSic: Tu sityvis bolo marcvali maxviliania, es maxvili sufiqs-
ze gadainacvlebs: afö `Svili~ afac◦ö `Svilebi~, aWk◦ˆn `biWi~, aWk◦ˆnc◦a `bi-
Webi~, aZRab `gogo~, aZRabc◦a `gogoebi~...
magram am `mama~, abac◦a `mamebi~, an `deda~, anac◦a `dedebi~... fuZiseuli -a
xmovani aRdgeba mravlobiT ricxvSi.
ganusazRvrel formaSi saxels mravlobiT ricxvSic Camoscildeba gan-
sazRvruloba-zogadobis a- niSani, xolo ganusazRvrelobiT -k sufiqsi ki
daerTvis mravlobiTobis aRmniSvneli sufiqsis Semdeg: aC´q◦a `cxenebi~ (zo-
gadi forma), C´q◦ak `romeliRac cxenebi (ganusazRvreli forma).
ganusazRvrelobiT kategoriaSi garkveul Taviseburebas amJRavneben
adamianTa kategoris saxelebi. aq saxeli dairTavs -c◦a adamianTa klasis
mravlobiTobis aRsaniSnav sufiqss da kidev -q◦a nivTTa klasis mravlobi-
Tobis aRmniSvnel sufiqss: astudentc◦a `studentebi~ (zogadi forma), stu-
dentc◦aq◦ak `romeliRac studentebi~ (ganusazRvreli forma), aZRabc◦a `go-
goebi~, ZRabc◦aq◦ak `romeliRac gogoebi~, afac◦a `Svilebi~, fac◦aq◦ak `rome-
liRac Svilebi~.
38
gonierTa klasSi Semavali zogi arsebiTi saxeli dairTavs mxolod
aragonierTa klasis -q◦a sufiqss: ah◦sa-q◦a `qalebi~, ax◦ˆW-q◦a `bavSvebi~.
warmomavlobis saxelTa mravlobiTi ricxvis warmoebisas xSiria oden -
q◦a sufiqsis gamoyeneba -c◦a-s paralelurad: aurˆsq◦a || aursˆsc◦a `rusebi~,
aqˆrTq◦a || aqˆrTc◦a `qarTvelebi~.
arsebiT saxelTa krebiToba gadmoicema -aa sufiqsis meSveobiT, rome-
lic ZiriTadad gamoiyeneba gvarsaxelis, tomis warmomadgenelTa an warmo-
mavlobis saxelTa krebiTi formis sawarmoeblad: abJˆ…-aa `abJuelebi~, ay◦-
aa `soxumelebi~, afsu-aa `afxazebi~...
zog sityvas mravlobiTi Taviseburad aqvs nawarmoebi: a…ˆ `adamiani~
a…aa `adamianebi~. tapanTurSi: a…Äa, aa < Äa.
aa-krebiTi mravlobiTis mawarmoebeli gvxvdeba afxazuri warmoSobis
gvarebSi simravlis, krebiTobis gamosaxatavad. Tar-ba, del-ba, aS-ba... ba <
fa `Svili~ fuZisagan; axlavs saxels mxolobiT ricxvSi. zogjer ba-s adgi-
las gvxvdeba -fa an -pa: pateÁ-pa `pateÁ-Svili~. mravlobiTobis warmoebisas
xsenebuli -ba, -pa sufiqsi CamoSrdeba gvars da mis agils daiWers -aa sufiq-
si: Tar-ba, Tar-aa, del-ba, del-aa.
krebiTobis mawarmoebelia agreTve rTuli -ra-Äa > ra-aa > raa sufiqsi:
besik-raa `besiki da misianebi~ dad-raa `papa~ (mimarTvisas, gadmonaSTia gva-
rovnuli Temuri wyobilebisa).
cxovel-frinvelTa naSierebis an mcire zomis saganTa -s sufiqsian sa-
xelebs mravlobiTSi -s Camoscildeba da mis adgilas daerTvis -r(a) sufiq-
si: arfˆs `Wabuki~, arfara `Wabukebi~, asˆs `batkani~, asara `batknebi~, ah◦ˆs
xbo~, ah◦ara `xborebi~.
-s deminutivis sufiqsi, q. lomTaTiZis azriT, momdinareobs awˆs `Citi~
sityvisagan (lomTaTiZe, ).
amrigad, afxazurSi mravlobiTobis mawarmoebeli sufiqsebia: -q◦a, -c◦a, -
aa, -ra, -raa < r+aa < a+Äa.
39
5. kuTvnilebis kategoria
rogorc zemoT aRvniSneT, afxazurs ar moepoveba brunvaTa sistema, maT
Soris naTesaobiTi brunva. is, rac sxva enebSi gamoixateba naTesaobiT brun-
vaSi dasmuli saxeliT, (e. i. kuTvnileba) afxazurSi gamoixateba kuTvnile-
biTi nacvalsaxelebidan, anu pir-klasis nacvalsaxelebidan momdinare pre-
fiqsebiT.
saxelTa kuTvnilebis kategoria afxazurSi saxelis fuZeze nacvalsaxe-
luri warmoSobis prefiqsTa darTviT iwarmoeba. kuTvnilebis gamomxatveli
nacvalsaxeluri prefiqsebia:
mx. r. mr. r.
I piri s(ˆ)- I piri h(a)-
…(ˆ)- (mk. kl.). II piri S◦(ˆ)-
II piri b(ˆ); (q. kl.)
Á(ˆ)- (mk. kl.) III piri r(ˆ)-
III piri l(ˆ)- (q. kl.)
a- (arag. (nivTis) kl.).
am prefiqsTagan mxolobiTi ricxvis meore da mesame pirTa prefiqsebi
ganarCeven mflobelis gramatikul klass. meore pirSi erTmaneTs upirispir-
deba mamakacisa da qalis qveklasebi, xolo mesame pirSi _ mamakacis, qalisa
da aragonierTa (nivTis) qveklasebi. meore pirSi u(ˆ) preifqsi aRniSnavs
mxolod mdedrobiTi sqesis adamianebs. ufro konkretulia danawileba mesa-
me pirSi: Á(ˆ)- prefiqsiT aRiniSneba mamakaci da mamrobiTi sqesisad gagebu-
li anTropomorfuli arsebani (RmerTi, angelozi, winaswarmetyveli, eSmaki,
qaji, tyis kaci), l(ˆ)- prefiqsiT aRiniSneba qali da mdedrobiTi sqesisad
miCneuli anTropomorfuli arsebani (RvTismSobeli, ali, tyis qali...), xolo
a- prefiqsi aRniSnavs yvela aragonier arsebasa da movlenas, miuxedavad
imisa, sulieria mflobeli, Tu usulo:
40
mx. r. mr. r.
I piri s(ˆ)-S◦y◦ˆ `Cemi wigni~ I piri ha-S◦y◦ˆ `Cveni wigni~
…(ˆ)- S◦y◦ˆ `Seni (mk.) wigni~ II piri S◦ˆ-S◦y◦ˆ `Tqveni wigni~
II piri b(ˆ)-S◦y◦ˆ `Seni (q.) wigni~
Á(ˆ)-S◦y◦ˆ `misi (mk.) wigni~ III piri rˆ-S◦y◦ˆ `maTi wigni~
III piri l(ˆ)-S◦y◦ˆ `misi (q.) wigni~
a-S◦y◦ˆ `misi (arag./nivT.) wigni~
naTesaobiTi brunvis (kuTvnilebis gamomxatveli) prefiqsi mierTvis ara
msazRvrels, aramed sazRvruls prefiqsad: aZRab l-napˆ `gogos xeli~.
Tu sityvas maxvili moudis zogadobis a- prefiqsze, maSin kuTvnilebi-
Ti prefiqsebi ˆ- naxevarxmovniTaa warmodgenili: ala `Tvali~ sˆla `Cemi
Tvali~, magram alö `ZaRli~, sla `Cemi ZaRli~.
6. gardaqceviTobis kategoria
arsebiT saxelTa gardaqceviTobis formebi asrulebs qarTuli enis vi-
TarebiTi brunvis funqcias, Tumca brunva ar aris. igi iwarmoeba zogadobis
a- prefiqsis gareSe warmodgenil fuZeze -s sufiqsis darTviT: a-xawa `mama-
kai~, xawa-s `mamakacad~, a-bjar `iaraRi~, bjar-s `iaraRad~, a…al `vali~,
…al-s `valad~.
7. instrumentalisis kategoria
instrumentalisi iwarmoeba saxelis zogadobis a- prefiqsCamocilebul
formaze -la sufiqsis darTviT. es forma qarTulad viTarebiTi brunviT
gadmoicema: a-wapˆ `xeli~, napˆ-la `xeliT~, aSapˆ `fexi~, Sapˆ-la `fexiT~, a-
C´ˆ `cxeni~, C´ˆ-la `cxeniT~.
mravlobiT ricxvSi mdgar saxelebTan -la `damoukidebel fuZed~ iqce-
41
va da dairTavs mravlobiTi ricxvis kuTvnilebiT rˆ- prefiqss, xolo arse-
biTi saxeli warmodgenilia mravlobiTi ricxvis formiT: anap-q◦a `rˆ-la
`xelebiT~, aSap-q◦a r-ˆla `fexebiT~, aC´-q◦a rˆ-la `cxenebiT~.
aseve formdeba -la elementi nacvalsaxelebTan da sakuTar saxelebTan
erTad xmarebisas: sara sˆ-la `CemiT~, …ara …ˆ-la `SeniT~ (mk.), alias Áˆ-la
`aliasis meSveobiT~.
8. uqonlobis kategoria
uqonlobas gamoxatavs -da sufiqsi, romelic saxelis fuZes daerTvis:
axˆ `Tavi~, xˆ-da `uTavo~, aC´ˆ `cxeni~ C´ˆda `ucxeno~, aÂnˆ `saxli~, Ânˆ-da
`usaxlo~.
uqonlobis kategoriis warmoebisas, iseve rogorc instrumentalisis ka-
tegoriaSi, saxels zogadoba/gansazRvrulobis a- prefiqsi Camoscildeba da
mxolod amis Semdeg formdeba -da uqonlobis sufiqsiT.
amgvar formebs afxazurSi zmnisarTuli mnivSnelobac aqvs.
9. arsebiT saxelTa sityvaTwarmoeba
afxazurSi gvxvdeba odenfuZiani kompoziciiT miRebuli da afiqsaciiT
nawarmoebi arsebiTi saxelebi.
odenfuZiania: aZˆ `wyali~, axˆ `Tavi~, aw◦a `vaSli~ da sxv.
kompoziciiT (fuZeTa SeerTebiT) miRebuli arsebiTi saxelebi afxazur-
Si mravladaa. gvxvdeba or, sam da metkomponentiani kompozitebi.
1) orkomponentiani kompozitebia: abnak◦ˆtˆ `xoxobi~ abna `tye~, ak◦tˆ
`qaTami~, ac◦ˆmw `krazana~, ac◦ `xari, amw `buzi~, amcabz `ali~, amc `cecxli~,
abz `ena~.
es saxelebi Sedgeba ori arsebiTi saxelisagan, amasTan winamavali ar-
sebiTi saxeli mimarTebiTi zedsarTavis funqciiT gvevlineba, amitomac win
uZRvis sazRvruls, gamodis msazRvrelad.
42
2) orkomponentiani kompozitebi, romlebic Sedgeba arsebiTi da zedsar-
Tavi saxelebis fuZeebisagan: a…aÂafS `wiTuri kaci~, a…aˆ `kaci~, afS <
ayafS `wiTuri~, aC´eÁq◦a `Savi cxeni~, aC´ˆ `cxeni~, aÁq◦a `Savi, J◦rac◦b½a `sibe-
re cudi~, aJ◦ra `sibere~, ac◦g½a `cudi~.
3) orkomponentiani kompozitebi, romlebic Sedgeba ori arsebiTi saxe-
lisagan da dakavSirebulia erTimeoresTan i- kavSiriT: aC´eÁjˆka `pur-mari-
li~, aCa `puri~, ajˆka `marili~, ac◦eÁJ `sxeuli~, ac◦a `kani~, aJˆ `xorci~.
4) orkomponentiani kompozitebi, romlebic Sedgeba ricxviTi saxelis
fuZisa da arsebiTi saxelisagan: a-ˆ-maa `arfa~, Âba `ori~, amaa `xeli~.
5) samkomponentiani kompozitebi, romlebic Sedgeba saxeluri da zmnu-
ri fuZeebisagan: abˆzkaTaha `obobas qseli~, abˆz `ena~, akaTa `bade~, ahara
`qsova~, lax½ˆnwac◦g½a `ubeduri~. alax½ `Subli~, a-nwa-ra `dawera~, ac◦ga
`cudi~.
6) orkomponentiani kompozitebi, romlebic Sedgeba saxeluri Zirisa da
zmnuri Zirisagan. aJ◦afya `andaza~, aJ◦a `sityva~, afy-ra `gaWra~, amragˆlara
`aRmosavleTi~, amra `mze~, agˆlara `adgoma~.
7) oTxkomponentiani kompozitebi, romlebic Sedgeba saxeluri da zmnu-
ri fuZeebisagan. amaSxulw `idayvi~, a-ma-pˆ || a-na-pˆ `xeli~, a-Sa-pˆ `fexi~, ax◦a
`moRunuli~, a-lw-ra `gamoZroma~, aC´…afwarS´ `saofle, ToqalTo~, aC´ˆ `cxe-
ni~, a-…apa `nabadi~, wa `qveS~, a-wa-rS◦-ra `qveS dageba~.
kompoziciis (Txzvis) dros zogadobis a- prefiqsi daerTvis mxolod
axali, rTuli sityvis (kompozitis) pirvel rTul wevr fuZes.
43
afiqsacia afxazurSi produqtiulia. afiqsTa erTi nawilis mniSvneloba
gamWvirvalea, isini praqtikulad naxevarafiqsebs warmoadgenen, zogi afiq-
sis warmomavloba ki sagangebodaa sakvlevi:
a) ganyenebul cnebaTa (abstraqtuli saxelebis) mawarmoebeli -ra su-
fiqsi: axawa-ra `vaJkacoba~, afsŸara `afxazoba~
b) profesiis, moqmedis aRmniSvneli -ˆ̂̂̂ sufiqsi, romelic adamianis aR-
mniSvnel Zirs emTxveva: arwa-ˆ `maswavlebeli~, awaˆ `moswavle~, aZsa-ˆ
`mocurave~...
g) Tvisebis, Cvevis, maneris an xerxis aRmniSvneli -Sa sufiqsi: a…aˆ-Sa
`adamianoba~, ayaz-Sa `Tviseba, xasiaTi~, absa-Sa `curvis xerxi~...
d) samoqmedo sagnis an daniSnulebis -t◦ sufiqsi, romelic emTxveva a-
t◦ˆ `sakuTreba~ sityvis Zirs: a…su-t◦ `samuSao, gasakeTebeli ram~, a†a-t◦
`saWmeli~, aÁTaga-t◦ `saTargmni~
e) moqmedebis iaraRis aRmniSvneli -ga sufiqsi: axˆs-ga `sasroli (iara-
Ri)~, aJˆ-ga `bari~, arwa-ga `saxelmZRvanelo~
v) kninobiT-alersobiTi saxelebis -J◦ sufiqsi, romelic ukavSirdeba aJ◦
`beberi, Zvali~ sityvis fuZes: akaT◦a-J◦ `dedaberi~, alˆga-J◦ `berikaci~, aga-
Za-J◦ `briyvi, suleli~
z) familaruli mimarTvis -xeÁt sufiqsi, romelic mxolod adamianis
sakuTar saxelebs daerTvis: manCa-xeÁt `Cemo manCa~
T) naSierTa an mcire zomis saganTa mawarmoebeli (deminutivis) -s su-
fiqsi: asˆ-s `batkani~, aZˆ-s `Tikani~, ah◦ˆ-s `xbo~
i) erTeulis, calis aRmniSvneli -k sufiqsi, romelic ganusazRvrelo-
basac gamoxatavs: C´ˆ-k `erTi cxeni~, S◦y◦ˆ-k `erTi wigni~ xah◦ˆ-k `erTi qva~
erTeulis calis aRmniSvneli -c sufiqsi: axapˆ-c `cali kbili~, abR½ˆ-c
`cali foToli~, aSxˆ-c `erTi futkari~
k) simciris aRmniSvneli -ba sufiqsi, romelic simcirisave aRmniSvnel -
44
s || > z sufiqss mosdevs: ala-s-ba `lekvi~, arfˆ-z-ba `Wabuki~, afh◦ˆ-z-ba `qa-
liSvili~...
l) eTnonimTa, tomis saxelTa an sadaurobis mawarmoebeli -…………a, sufiqsi,
romelic emTxveva adamianis sadaurobis aRmniSvnel -…a Zirs: afsˆ-…a `afxa-
zi~, aqˆrT-…a `qarTveli~, agrˆ-…a `megreli~...
m) gvarsaxelTa mawarmoeblad Tavdapirvelad a-fa `vaJi, Ze~ sityvis
kuTvnilebis prefiqsiani i-fa `misi (mk.) Ze~ forma daerTvoda ZiriTad sa-
xels. es warmoeba ramdenime gvarsaxels dResac aqvs: inal-ifa `inalis Ze~,
dadal-ifa `dadalis Ze~ SemdgomSi ifa elementi Seerwya winamaval sakuTar
saxelebs, daikarga kuTvnilebis Á- prefiqsi, xolo f- Tanxmovani gamJRerda.
am gziT miviReT -ba sufiqsi, romelic afxazur gvarsaxelTa umravlesobas
awarmoebs. q½ˆc-ba, w◦ˆj-ba, Sˆnq◦-ba... Tu -ba sufiqsian gvars mosdevs am gva-
ris mamakacis saxeli, maSin -ba sufiqsi uCinardeba:
qalis aRniSvnisas -ba sufiqsis nacvlad -fha `asuli~ fuZe emateba
gvarsaxelis ZiriTad nawils: qaˆc-fha, w◦ˆj-fha...
afxazuri warmoSobis ramdenime gvars awarmoebs krebiTobis -aa sufiq-
sic: aSx◦aw-aa, barmˆS-aa, abgaj-aa... sxva SemTxvevaSi ori a xmovniT gadmoice-
ma qarTveluri warmoSobis gvarsaxelebi, romlebic qarTul saliteraturo
enaSi -va daboloebiT gvxvdeba: WiTanaa < WiTanava, siWinaa < siWinava...
n) adgilis aRmniSvneli -Ta sufiqsi: ag◦-Ta `Sua adgili, Suaguli~,
ag◦ar-Ta `qarTa, saqonlis sadgomi~, bzˆf-Ta `bzifis xeoba~.
adgilis aRmniSvnelia agreTve rTuli -r-Ta, -s-Ta, T-ra sufiqsebi: au-
su-rTa `samuSao adgili~, ac◦arTa `sawoli~ afx½a-rTa `samkiTxvelo~
o) toponimTa mawarmoebeli -rˆ̂̂̂fS sufiqsi, romelic -r Tanxmovani Se-
saZloa kuTvnilebis prefiqsi iyos, xolo -fS elementis warmoSoba gaurkve-
velia: d◦-rˆfS `durifSi~, cand-rˆfS `candrifSi~... toponimebs awarmoebs ag-
reTve rTuli -r-x◦a `maTi gora, maTi borcvi~ naxevarsufiqsi: jˆ-rx◦a `jir-
xva~, blabˆ-rx◦a `blaburxva~... oriode toponimSi dasturdeba agreTve -ˆ̂̂̂n || -
45
nˆ̂̂̂ sufiqsi: afs-nˆ `afxazeTi~, agˆr-nˆ `samegrelo~, bzˆf-ˆn `bzifis afxaze-
Ti~.
p) naSromis, nakeTobis aRmniSvneli -mTa sufiqsi: aˆ-mTa `naweri, Txzu-
leba~, ausu-mTa `naSromi~, ayawa-mTa `nakeToba~
J) mamrobiTi sqesis cxovel-frinvelTa aRmniSvneli -R½½½½ naxevarsufiqsi:
arba-R½ `mamali~, ac◦a-R½ `kvercxi~ sityvaSic.
r) sneulebis aRmniSvneli -x½ naxevarsufiqsi, romelic ax½½½½aa `tkivili~
sityvis Zirs ukavSirdeba: ax½ˆ-x `Tavis tkivili, Sakiki~, amRˆ-x½ `muclis
tkivili~, ag◦ˆ-x½ `gulis tkivili~
s) vazis aRmniSvneli naxevarsufiqsi -J, romelic aJ `yurZeni~ sityvas
ukavSirdeba, ah◦ˆh◦ˆ-J `mtredyurZena~ aZnˆ-J `zamTris yurZeni~, aZˆ-J `wyal-
yurZeni~.
46
baTumel afxazTa metyvelebisaTvis damaxasiaTebeli
Taviseburebani arsebiTi saxelis morfologiur-semasiologiuri
zogierTi kategoriis warmoebisas
a) instrumentalisis kategoria
afxazur enaSi -la sufiqsi, romelic instrumentaliss gamoxatavs iSvi-
aTad gvxvdeba saxelebSi, igi TiTqos calke mdgom damoukidebel sityvadac
aRiqmeba: aC´q◦a rˆ-la d-ceÁt `igi cxeniT wavida~, zmnaSi mocemuli es afiqsi
Serwymuladaa mocemuli: aC´q◦a d-rˆ-la-ceÁt `cxeni igi miT wavida. es afiqsi
jer kidev ar Serwymia saxels, rogorc es moxda zmnisarTebSi: C´ˆ-la
`mxedr, cxeniT~, napˆ-la `xeliT~, C´ˆn-la dRisiT~.
aseTive viTarebaa baTumel afxazTa metyvelebaSic:
1. S◦Tak a-la afxˆn Áag½zˆyalom `erTi yvaviliT zafxuli ar iqneba~
2. aJ◦a a-la sˆ…SÁt `Sen me sityviT momkali~
3. aZˆ Áˆrro…p C´ˆla `maT wyali cxeniT unda gadaiaron~
amasTan erTad baTumel afxazTa metyvelebaSi (angisas da ferias me-
tyvelebaSi) dasturdeba instrumentalisis -la sufiqsis gansxvavebuli fun-
qciiT gamoyeneba:
a. saTanao kategoriis prefiqsis -c-s funqciiT zmnebSi; amasTan erTad
zmnur formaSi pirTa raodenoba erTiT mcirdeba.
1. lTˆnxa Áˆ-la d-k◦aSon `igi cekvavda naTesavTan~ (Sdr. afx. lTˆnxa d-
Áˆ-c-k◦aSon)
2. aT a…aa rˆ-la anx¥ra yalom `am adamianebTan erTad cxovreba ar Se-
iZleba~ (Sdr. afx. rˆ-c-ˆnxˆra)
3. seÁSa Áˆ-la d-ceÁt `Cems ZmasTan erTad wavida~ (Sdr. afx. d-Áˆ-c-ceÁt)
b. iribi obieqtis funqciis SeTavseba orpirian gardauval zmnaSi, orpi-
riani zmnis erTpirianad qceva.
1. axac◦a rˆ-la Á-c◦aJ◦on `isini kacebs elaparakebodnen~ (Sdr. afx. Á-r-
47
ac◦aJ◦on)
2. S◦arT ˆg½ˆrT rˆla S◦eÁbaSˆ `Tqven sxvebTan omobT~ (Sdr. afx. S◦-r-eÁ-
baS)
3. Áˆfh◦ˆs lˆ-la d-ceÁt `igi Tavis colianad wavida~ (Sdr. afx. d-l-
ceÁt).
msjeloba emyareba (kilba, 1983, 34-38).
g. gamoiyeneba absolutivis nacvlad:
1. ah daa…eÁt Áˆr rˆ-la `mefe jarTan erTad modis~ (Sdr. afx. Áˆr
Áˆmanˆ)
2. aTaca aCara a-la dˆzgoÁt `cols qorwiliT moviyvan~ (Sdr. afx. aCa-
ra yawanˆ)
3. aS◦ abˆsTa a-la Áˆ†a `Wame Romi yveliT~ (Sdr. afx. Áadkˆlanˆ Áˆ†!)
miuxedavad imisa, rom baTumel afxazTa metyvelebaSi -la sufiqsis fun-
qciebi gafarToebulia, igi mainc ver Camoyalibda rogorc brunva (iseve,
rogorc es abazurSia) imdenad, ramdenadac afxazur dialeqtTa msgavsad,
baTumel afxazTa metyvelebaSic -la formdeba rogorc damoukidebeli si-
tyva, romelic dairTavs kuTvnilebis pir-klasis afiqsebs.
`Tanamedrove afxazur-abazur dialeqtebSi -la morfemis paradigmatiza-
ciis procesi mimdinareobs, magram ar aris damTavrebuli, ramdenadac am
afiqss SenarCunebuli aqvs sityvis niSnebi~.
kilba aRniSnavs, rom -la formantis msgavsad baTumel afxazTa metyve-
lebaSi mravalfunqciurobisaken midrekilebas amJRavnebs aseve -ynˆ̂̂̂t◦ Tande-
buli, romlis mniSvnelobacaa `gamosvliTobis~ aRniSvna.
Tandebuli -ynˆt◦, romelic gaformebulia pirklasis afiqsebiT, SeiZle-
ba iTavsebdes:
a. iribi obieqtis aRniSvnas orpirian gardauval zmnaSi, aseve subieqtis
aRniSvnas gardamaval zmnaSi:
1. aTak◦aJ◦c◦a ryent◦ sˆmc◦aJ◦act `me ar velaparakebodi moxuc qalebs~
48
(Sdr. afx. sˆ-r-mac◦aJ◦act)
2. aZˆ ayˆt◦i d-x◦aC´ˆÁt `igi daixrCo wyalSi~ (Sdr. afx. d-a-x◦aC´ˆ-Át)
amis garda, Tandebuli _ ynˆt◦ SesaZloa Segvxvdes qcevis c◦ prefiqsis
funqciiT zmnebSi:
1. aÁbaSra ayˆnt◦ hS◦rÁt `Cven gveSinia omis~ (Sdr. afx. aÁbaSra
hac◦S◦oÁt)
2. bˆmS◦an sˆfsra ayˆt◦i `Sen ar geSinia Cemi sikvdilis~ (Sdr. afx.
sˆfsra bac◦ˆmS◦an).
kilbas gamoaqvs daskvna, rom -la da -ynˆt◦ formantTa polisemia baTu-
mel afxazTa metyvelebaSi aris mWidro kavSirSi afxazuri zmnis gantvir-
Tvis tendenciasTan. garkveuli gavlena am procesze mouxdenia ucxoenovan
(qarTul da Turqul) gavlenas. es gavlena, eWvgareSea, daaCqara am enaSi sa-
erTo tendenciam _ afxazuri zmnis gamartivebisa saxelis morfologiis ga-
rTulebis xarjze.
b. gardaqceviTobis kategoria
baTumel afxazTa metyvelebaSi, iseve rogorc afxazurSi, gardaqcevi-
Tobis -s sufiqsi erTvis saxelis fuZes da gamoxatavs gardaqceviTobas:
1. x½Âˆs Áxarwari …ˆÁ aWk◦ˆn? `ra daarqves im biWs?~
2. x½Cas dyarweÁt `mwyemsad aqcies~
feriis metyvelebaSi gardaqceviTobis sufiqsi gvevlineba -sa-s saxiTac:
1. uTaxazari mˆh◦sa …yarwˆ…t `Tu ginda siZed gaqcev~
2. aZˆ aaÁg…t padargasa `wyali moaqvs saCuqrad~.
49
zm n a
af x a zur i z m n a morfolog iur k at e gor i aT a s iu x v iT g a mo -
i r C e v a . a m e n a s a r g a a C n i a brun e b i s s i st e m a , a m ito m i s , r ac
s x v a e n e b S i s a x eli s bru n v aT a m e S v eo b iT a i s a x e b a , af x a zurS i
z m n i s s a Su ale b iT g ad moic e m a
p ir i s , kl a s i s a d a ric x v i s k at e gor i a af x a zurS i .
piris, klasisa da ricxvis kategoria afxazurSi pirvelad gamoKo g g g g. . . . rorororo----
zenzenzenzenmamamama.
g. rozenis azriT, afxazurSi subieqtis simravle piris nacvalsaxelur
prefiqsebSi gamoixateba, isini (piris prefiqsebi) droTa mixedviT ar icvleba
piris niSnebi emsgavseba nacvalsaxelebs; nacvalsaxeliT aGniSnuli obieqti,
romelzedac moqmedeba gadadis, zmnaSi CaerTvis, obieqtis prefiqsebi ar gan-
sxvavdeba subieqtisagan. subieqtsa da obieqts arCevs azri da adgilmdebareo-
ba: TavSi dasmuli niSani obieqtisaa, momdevno _ subieqtisa ([196], gv. 77-
80). g. rozens garCeuli ara aqvs gardamavali da gardauvali zmnis gansxvaveba
piris afiqsTa ganlagebis mixedviT.
afxazuri zmnis piris, klasisa da ricxvis kategoriaTa Taobaze
saKuradGebo mosazrebebi aqvs gamoTqmuli pppp. . . . ususususlarslarslarslars: (170).
piris, klasisa (`род~) da ricxvis niSnebi nacvalsaxeluri damaxasiaTeble-
biT aisaxeba zmnaSi ([170], gv. 16).
afxazurSi klasebad daKofa xdeba gonierTa da aragonierTa mixedviT
([170], gv. 17).
piris niSanTa cvla drois cvlilebas ar eqvemdebareba ([170], gv. 22).
50
p. uslars ara marto sworad aqvs aGniSnuli piris, klasisa da ricxvis
niSnebi, aramed aseve sworad aqvs SeniSnuli gardamaval da gardauval zmnebSi
maTi ganlagebis Tavisebureba ([170], gv. 57-59).
d- niSani ixmareba adamianis aGmniSvnelad III piris mxolobiT ricxvSi,
ganurCevlad sqesisa. aragonierTa klasi i- niSniT aGiniSneba ([170], gv. 45). III
piris mxolobiT ricxvSi nivTis klasis gardamavali zmnis subieqti na- pre-
fiqsiT aGiniSneba ([170], gv. 53).
p. uslars ar gamorCenia arc samimarTebo nacvalsaxelTa Semcveli forme-
bi ([170], gv. 50). piris niSanTa gamjGerebisa ([170], gv. 45-47) da fuZis gankve-
Tis SemTxvevebi, magram am ukanasknelis gamomwvevi mizezis dadgena ver mouxer-
xebia ([170], gv. 52).
piris, klasisa da ricxvis kategoriebs afxazuri enis zmnaSi Seexo nnnn. . . . mamamama----
ricricricric ([159], gv. 1-33).
iafeturi enebis msgavsad afxazurSi gvaqvs mimarTebiTi formebi, romle-
bic or mimarTebas gamoxataven erTdroulad: 1. mimarTebas pirdapiri obieq-
tisadmi da 2. mimarTebas iribi obieqtisadmi. am dros prefiqsebi aseTi rigiT
lagdebian: Jer pirdapiri obieqtis niSania, (mag. -i), Semdeg iribi obieqtisa
(mag. -u) da mesame adgilze subieqtisa (mag. -s) ([159], gv. 1-33).
gggg. . . . dedededeeeeetertertertersisisisi afxazurSi piris niSnebs Kofs posesiur da subieqtur niSne-
bad. posesiuria s, ~�, l, (n) a, h(a), S°, r º d, subieqturi _ (z) (1 p.), E, b,
d, (~�), (aa), (j°), (~). amaTgan sqesis niSnebia E, b, l. gonieris aGmniSvnelia
_ ~, l, d, aragonierisa _ (na), (~�), ganusazGvrelia, posesiuri z da subieq-
turi ~ ([187], gv. 293).
qvemoT warmodgenili msJeloba ZiriTadad qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZisZisZisZis debulebebs
emKareba:
afxazuri enis zmnas pirovan-klasovani uGvlileba axasiaTebs, rac klaso-
51
vani uGvlilebis ganviTarebis Sedegia ([101], gv. 51-63; [1], gv. 131; 181).
iseve, rogorc qarTvelur enebSi, afxazurSic zmna polipersonaluria;
igi asaxavs subieqtisa da orive obieqtis pirs. Tu qarTvelur enebSi zmnas
SeuZlia mxolod ori piris da mesamis ricxvis (Zv. qarTulSi) morfologiuri
niSnis Segueba, afxazur zmnas erTsa da imave dros sami da meti morfologi-
uri piris afiqsis asaxva ZaluZs.
piris, klasisa da ricxvis niSnebi afxazur zmnaSi prefiqsebia. erTader-
Ti gamonaklisia nivTTa klasis mravlobiTobis _ q°a sufiqsis gamovlena zmna-
Si, garkveul SemTxvevebSi.
afxazuri zmnis erT-erTi umTavresi kategoriaa adamianisa da nivTTa
klasis kategoria.
gramatikul klasebs zmna ganarCevs mxolobiTi ricxvis II da III pirSi; mxo-
lobiTi ricxvis II pirSi zmna asxvavebs mamakacisa da qalis qveklasebs: mk. qvek-
lasis niSania …-, xolo q. qveklasis niSani aris b-; …-co~t `Sen (mk.) midixar~,
b-co~t `Sen (q.) midixar~...
mxolobiTi ricxvis III pirSi zmna ganarCevs adamianTa klass (mk.-isa da q.-
isas erTad), mk-is qveklass, q.-is qveklass, nivTTa klass. adamianTa (gaudife-
rencireblad) klasis formantia d-, mk-is qveklass aGniSnavs prefiqsi ~-, q-is
qveklass ki l-; nivTis klasis maCveneblebia ~�-, a-, na- prefiqsebi...
aGniSnuli afiqsebi klasis Cvenebis garda, gamoxataven agreTve, subieqti-
sa da obieqtebis pirsa da ricxvs.
afxazurSi gamoKofen pirisa da klasis niSanTa or wKebas:
piris niSanTa is wKeba, romelic III pirSi ganarCevs mk.-isa da q.-is klaseb-
sa (cal-calke) da nivTTa klass, pirobiTad wodebulia `l~-s rigad (q.-is
qveklasis afiqsis l-s mixedviT), xolo meore rigi afiqsebisa, romelic III pir-
Si ganarCevs mk.-is (gaudiferencireblad) klass, adamians (pirovnebas) da
nivTs (sagans) saxeldebulia `d~-s rigad. adamianis (gonieris) klasis afiqs
52
`d~-s mixedviT ([156], gv. 389-392; [138], gv. 76, 77; [151]; [180]; [175]; [137]).
piris, klasisa da ricxvis niSanTa sqema:
`l~ `d~
mx. r. mr. r.
Ip. s/z h(a)-/aa
IIp. …- (mamak. kl.)
b- (qalis kl.)
�- (mamak. kl.)
IIIp. l- (qalis kl.)
�-/a-/na-
(aragon kl.)
mx. r. mr. r.
Ip. s h-/ha
IIp. u- (mamak. kl.)
b- (qalis kl.)
d- (adam. kl)
IIIp. �- (aragon kl.)
imisda mixedviT, Tu romeli piris niSani dgas zmnis Ziris win da rome-
li icvleba pirisa da klasis mixedviT, subieqtisa Tu obieqtisa, piris niSan-
Ta wKoba iqneba subieqturi an obieqturi.
wKoba subieqturia, Tu zmnis Ziris win realuri da gramatikuli subieq-
tis niSani dgas da es niSani pirisa da klasis mixedviT icvleba. subieqturi
wKoba gardamaval zmnebSi gvxvdeba.
wKoba obieqturia, Tu zmnis fuZis win obieqtis niSani dgas da es niSani
pirisa da klasis mixedviT icvleba. obieqturi wKoba gardauval da inversiul
zmnebs axasiaTebs.
afxazuri zmnis formebSi gamohKofen e. w. mimarTebiT nacvalsaxelebs, mi-
marTebiT prefiqsebs. es prefiqsebi ganarCevs `d~-sa da `l~-s rigs; ixmareba
mimGeobur warmoebaSi pir-klasis afiqsTa nacvlad: `d~-s rigis afiqsTa na-
cvlad ixmareba i- samimarTebo prefiqsi, `l~-s rigis afiqsTa nacvlad z- sami-
marTebo prefiqsi: i-l-bo `rasac xedavs~, i-Ka-z-wo `vinc akeTebs~...
piris niSanTagan gansxvavebiT, i- da z- prefiqsebi pirs, klassa da ricxvs
ar ganarCevs... saxeluri mravlobiTobis niSani am warmoebebSic daerTvis zmnas
da ricxvs gamoxatavs. aseTive warmoeba dadasturebulia adiGurSic. es for-
r-/d-
So-/jo-
�-
So-
53
mebi sitKva-winadadebebs warmoadgenen mimGeobis funqciiT ([156]; [124]).
afxazurSi ar aris qarTvelur enaTa msgavsi piris niSanTa diferenciacia
subieqtur da obieqtur niSnebad, magram Canasaxis saxiT aseTi dapirispireba
mainc gvaqvs: (Sdr. na- prefiqsi, romelic mxolod gardamavali zmnis subieqts
aGniSnavs).
pirisa da klasis niSnebi afxazurSi subieqtis aGsaniSnavadac gamoiKeneba
da obieqtis aGsaniSnavadac.
maTi sxvadasxva rolSi gamosvla damokidebulia zmnis gardamavlobaze.
sintaqsuri funqciis mixedviT `d~-s rigis piris niSnebi gamoKenebulia:
a) gardauval zmnaTa subieqtisa da b) gardamaval zmnaTa pirdapiri obieqtis
gamosaxatavad. xolo `l~-s rigis piris niSnebi: a) gardamaval zmnaTa subieq-
tisa, b) iribi obieqtisa da g) garkveuli nawilakis darTviT instrumentalo-
bis gamosaxatavad.
afxazur zmnas pir-klasis niSnebi TavSi moudis. maTi adgili mkacrad
gansazGvrulia:
zmnis mTlian formaSi pirvel adgilas KovelTvis `d~-s rigis afiqsebi
gamodis, maT mosdevs `l~-s rigis afiqsebi.
gardauval zmnaSi pirvel adgilas aris subieqtis niSani `d~-s rigisa, II
adgilas iribi obieqtis niSani `l~-s rigisa: d-bˆ-STalo�t `igi (gon.) Sen
(dk.) mogsdevs~.
gardamaval orpirian zmnaSi pirvel adgilas aris uaxloesi (pirdapiri)
obieqtis niSani `d~-s rigisa, xolo II adgilas subieqtis niSani `l~-s rigisa.
gardamaval sampirian zmnaSi pirvel adgilas dgas uaxloesi (pirdapiri)
obieqtis niSani `d~-s rigisa, mas mosdevs iribi obieqtis da subieqtis niSnebi
`l~-s rigisa: �~-u-ˆ-s-To�t `me Sen (mk.) gaZlev mas (n)~.
zog zmnas piris niSnebis inversiuli wKoba axasiaTebs. inversiulia
grZnoba-aGqmis, kuTvnilebis gamomxatveli da zogi sxva zmna.
54
inversiul zmnaSi gramatikuli subieqtis piris niSani aGniSnavs realur
obieqts, xolo gramatikuli iribi obieqtis niSniT realuri subieqtia gamo-
xatuli. inversiuli zmnebi gardauvalia, isini statikuric SeiZleba iKos da
dinamikuric. inversiul zmnebSi gardamaval zmnaTa msgavsad, realuri subieq-
ti `l~-s rigis afiqsebiT gamoixateba, magram `l~-s rigis afiqsebiT sinamdvi-
leSi iribi obieqtia gadmocemuli.
Kvela gardamavali zmna zog zmnur kategoriaSi (potencialisi, uneburo-
ba) inversiuli, e. i. gardauvali xdeba ([32]; [154]; [138], gv. 100, 102; [151]).
afxazurSi, rogorc aGvniSneT, pirisa da klasis niSnebi prefiqsebia or-
save ricxvSi. rTulfuZian gardamaval zmnaSi subieqtis piris niSani gankveTs
fuZes da Ziris win aGmoCndeba: i-Ka-s-we~t `me is gavakeTe~, aKawara `keTeba~.
es movlena imdenad sistematuri xasiaTisaa, rom afxazuri zmnis gardamav-
lobis erT-erT niSnadaa miCneuli.
nivTis klasis subieqtis piris niSnad gardamaval gankveTil zmnebSi
gvxvdeba na-formanti: aJma i-Ka-na-we~t _ `Txam gaakeTa~... ([32], gv. 1-27).
saTanado fonetikur garemoSi pirisa da ricxvis niSnebs cvlileba mo-
sdiT:
I subieqturi piris niSans mxolobiTsa da mravlobiTSi da II subieqturi
pirisa da ricxvis niSans: s-, h-, S°- gardamaval zmnaSi mjGeri TanxmovniT
dawKebul fuZeTa win mosdis asimilacia: s>z, h>aa, S°>j°...
rogorc q. lomTaTiZem gaarkvia, piris niSanTa gamjGereba xdeba mxolod
gardamaval zmnebTan. abazur dialeqtebSi aGniSnul movlenas (igulisxmeba pi-
ris niSanTa gamjGereba) adgili aqvs mkveTri TanxmovniT dawKebul zmnaSic.
afxazurSi gamjGerebuli piris niSani zogJer maSinac gvxvdeba, rodesac saami-
so piroba ar arsebobs: dzˆ mbe�t º dsˆ mbe�t `igi ver (ar) vnaxe~, es faqte-
bi (ukanasknels avtori dadebiT formaTa analogiiT xsnis) q. lomTaTiZes am
movlenis (piris niSanTa gamjGerebis) unifikaciis momaswavleblad miaCnia
55
([32]; [30], $35; [155]; [66], gv. 161-165; [29], gv. 232, 233, 142-143, 146; [150]).
`l~-s rigis III piris mravlobiTobis niSani r-, kauzativis kategoriis ma-
warmoebel r- formantTan Sexvedrisas ganicdis disimilacias: r>d... q. lomTa-
TiZis azriT, am fonetikur movlenas aqvs garkveuli morfologiuri safuZve-
li: _ `es afiqsebi warmoSobiT erTni Cans, Semdgom funqciurad gansxvavebu-
li... kauzativis afiqsic igive mravlobiTobis afiqsi unda KofiliKo... SesaZ-
loa, disimilaciis am faqtiT Semogvenaxa piris niSnis mosalodneli saxeoba
([34], gv. 91).
calke aGniSvnis Girsia afxazurSi mravlobiTobis asaxva zmnaSi -q°a nivT-
Ta klasis mravlobiTobis mawarmoebeli formantiT: iKaswe~t `me is gavakeTe~,
iKaswaq°e~t `me isini gavakeTe~. am sakiTxs specialuri gamokvleva miuZGvna rrrr. . . .
JaJaJaJananananaSiSiSiSiamamamam: ([130]).
-q°a sufiqsi ixmareba afxazurSi Kvelanair zmnasTan. misi xmareba fakul-
taturia, igi daerTvis zmnis fuZes drois mawarmoebelTa win da aGniSnavs: 1)
pirdapiri obieqtis simravles, 2) gardauvali zmnis subieqtis simravles, 3)
gardamavali zmnis subieqtis simravles, 4) iribi obieqtis simravles, 5) moqme-
debis mravalgzisobas.
am SemTxvevebidan afxazurisaTvis Kvelaze niSandoblivia pirdapiri obieq-
tisa da gardauvali zmnis subieqtis simravlis aGniSvna -q°a sufiqsiT; e. i.
`d~-s rigis afiqsebiT gamoxatul pirTa mravlobiToba. Sdr.: Zveli qarTulis
viTareba: -en sufiqsiT pirdapiri obieqtisa da zogJer gardauvali zmnis su-
bieqtis mravlobiTobis asaxva zmnaSi.
r. JanaSias azriT, III pirSi -q°a sufiqsis darTva imiTaa gamowveuli, rom
`d~-s rigis III piris mravlobiToba gamoixateba erTi �- formantiT, roca mxo-
loobiT ricxvSi imave rigSi ori: d- da ~ �- formanti gvaqvs _ erTi adamia-
nisa da meore nivTisaTvis.
`l~-s rigis afiqsebiT gadmocemul pirTa simravlis aGsaniSnavad -q°a su-
56
fiqsis gamoKeneba afxazurisaTvis nakleb damaxasiaTebeli, meoreuli movlenaa
([130], gv. 247-251).
afxazuri zmnisaTvis damaxasiaTebelia agreTve iseTi SemTxvevebi (ganpiro-
bebuli sxvadasxva mizezebiT), rodesac zmnaSi subieqtisa an romelime obieq-
tis piri ar aisaxeba:
subieqtis piri ar Cans gardamaval zmnaSi:
a) absolutivSi,
b) dadebiT brZanebiTSi.
a) absolutivSi zmnis subieqtis niSani ar Cans, momdevno zmnis saSuale-
biT irkveva, romeli piria moqmedi: i-Ka-s-we~t _ `me gavakeTe~ _ piriani for-
maa, i-Kawanˆ s-aa~t _ `keTebiT movedi~ _ absolutivia.
absolutivSi subieqtis piris niSnis uqonloba gardamaval zmnaSi q. lom-
TaTiZes im uZveles movlenad miaCnia, rodesac gardamaval zmnaSi mxolod pir-
dapiri obieqtis piri aGiniSneboda ([28], gv. 4-13).
... calke unda aGiniSnos, rom lokaluri preverbebi irib obieqts Se-
iwKoben konkretuli (gansazGvruli) SinaarsiT gamoKenebisas, xolo uobieq-
tod warmogvidgebian, roca isini ganzogadebulad (ganusazGvreli SinaarsiT)
ixmareba: Sdr.: aS° amaa a-y´ˆ-~-j°e~t _ `karis saxeluri mohgliJa~, alemhaq°a
y´ˆ-ij°e~t _ `Kurebi aagliJa~.
SeiZleba zogJer iribi obieqtis piris niSani morfemiseul xmovanTa
SerwKmis safuZvelze iKos gauCinarebuli; amis niadagze warmoqmnil rTul,
SerwKmul morfemaSi igi uTuod daculad unda CaiTvalos ([35], gv. 60, 61).
piris niSnebi afxazurSi piris nacvalsaxelTagan momdinareobs. es faqti
Jer kidev uslarma aGniSna. samecniero literaturaSi es debuleba gaziarebu-
lia ([170], gv. 15).
piris nacvalsaxelebSi ki Tavkidura TanxmovanTa saxiT klas-kategoriis
zogi formanti Semogvenaxa ([99]).
57
afxazurSi, rogorc aGvniSneT, warmodgenilia uGvlilebis klasovan-pi-
rovani tipi. afxazur enaSi polipersonaluri zmnis warmoqmna xdeboda kla-
sovani uGvlilebis TandaTanobiTi moSlisa da pirovani uGvlilebis TandaTa-
nobiTi CamoKalibebis procesSi ([59], gv. 443).
afxazurma enam klasovani uGvlilebidan klasovan-pirovan uGvlilebaze
gadasasvlelad gamoiKena prefiqsuli gza. `l~-s rigis afiqsebi `d~-s rigis
afiqsTa fonetikur saxesxvaobas warmoadgens; Semdeg moxda maTi gamoKeneba uk-
ve piris niSnebad ([20], gv. 55).
afxazur zmnaSi monopersonalizmis droisaa `d~-s rigis afiqsebi, romle-
bic axla adamianis klass aGniSnavs ([1], 149). istoriulad `d~ afiqsi nivTis
klasis aGmniSvneli unda KofiliKo ([164], gv. 9-12; [59], gv. 443, 447; [7], gv.
66).
afxazurSi klasebad daKofas safuZvlad edo daKofa pirovnebisa da sa-
gnis klasebad ([139], gv. 91-102).
nivTTa klasis afiqsiT Jer qalis, xolo Semdeg saerTod adamianis klasis
aGniSvna iberiul-kavkasiur enaTaTvis damaxasiaTebelia. afxazurSi nivTTa
klasis d- niSani adamianTa kategoriis aGsaniSnavadaa gamoKenebuli; d- niSnis
nivTTa klasis niSnidan momdinareobas adasturebs misi (d- formantis) gamo-
vlena III piris mravlobiTobis niSnad kauzativis kategoriis warmoebaSi ([34]).
xolo saerTo wesis mixedviT, iberiul-kavkasiur enebSi mravlobiTobis niSani
adamianTa kategoriis niSnidan ar miiGeba, e. i. d- nivTisa iKo ([1], gv. 151).
nivTTa klasidan d- niSani adamianTa kategoriaSi gadmovida Jer qalis
klasis aGsaniSnavad da Semdeg ganzogadda adamianis kategoriis niSnad.
b- niSani afxazurSi unda KofiliKo qalis kategoriis saerTo niSani pi-
rebis garCevamde. adiG. f-x°ˆ > b-x°ˆ _ `qali~, Sdr.: x°ˆ _ `mamakaci~, afxa-
zurSi qalis klasi II pirSi gamoixateba b- niSniT, II piris mamakacis v- niSani
geneturad ukavSirdeba saerTo iberiul-kavkasiur v- niSans: xunZ. vugo _
58
`var~, qarTv. var. voreq _ `var~, xvari _ `var~ ([164], gv. 10).
q. lomTaTiZis azriT, absolutivis kategoria win uswrebs drois katego-
rias. drois CamoKalibebasTan erTad, Tavi iCina subieqtis pirmac zmnaSi. am
niadagze erTmaneTs daupirispirda:
absolutivi _ dˆ-ba-n _ `igi (ad.) naxviT~...
namKo ganusazGvreli _ dˆ-z-ba-n _ `me vnaxe igi~
b) afxazuri gardamavali zmnis dadebiTi brZanebiTis formaSi ar aisaxeba
subieqtis piri:
i-Ka-u-we~t _ `Sen (mk.) gaakeTe is (n.)~
i-Ka-wa! _ `gaakeTe is (n)~...
q. lomTaTiZe uSvebs, rom brZanebiTisa da absolutivis warmoebis prin-
cips Soris garkveuli kavSiri unda iKos subieqtis gamouxatvelobis mxriv; ...
subieqtis piris gaCena gardamaval zmnaSi meoreuli movlenaa. Tavdapirvelad
gardauval zmnaSi gamoixateboda subieqtis piri, gardamavalSi pirdapiri obi-
eqtisa, iseve, rogorc sxva kavkasiur enebSi. e. i. afxazuri gardamavali zmnac
neitraluria gvarTa mixedviT ([28], gv. 12; [150]).
SesaZloa, afxazur zmnaSi gauCinardes nivTis klasis III piris uaxloesi
obieqtis niSani, Tu zmnis formas win uZGvis nacvalsaxeli, an arsebiTi saxe-
li:
aCa (�) …ˆ-s-To�t `me Sen (mk.) purs gaZlev~ Sebrunebul wKobaSi uaxloe-
si (pird.) obieqtis niSani aGdgeba: �-…ˆ-s-To�t aCa _ `gaZlev purs~.
iribi obieqtis niSani SeiZleba ar axldes zog preverbian zmnas. es ima-
zea damokidebuli, Tu rogori SinaarsiT aris preverbi gamoKenebuli zmnaSi:
konkretuliTa Tu ganzogadebuliT.
vvvv. . . . konkonkonkonJaJaJaJaririririasasasas azriT, pirvelad afxazurSi …ara nacvalsaxeliT aGiniSnebo-
da rogorc qali, ise kaci (v- adamians niSnavda saerTod) TandaTan … for-
mantma daiwKo mk. klasis II piris niSnis funqciis Sesruleba ([182], gv. 391,
59
392).
`� (> i), romelic I gramatikul klass, nivTTa klass da aqedan mravlobiT
ricxvs gamoxatavs, erTi da igive odenoba unda iKos istoriulad da nivTTa
klasis r º d-s unda ukavSirdebodes... safiqrebelia, nivTTa klasis na > a
ukavSirdebodes imave *d-s. a-s nivTTa klasis funqcia n-s dakargvis Semdeg un-
da hqondes miGebuli, Tavdapirvelad igi klasis niSnis Tanmdevi Tanxmovani
unda KofiliKo (Sdr. …a, da, la...)~ ([1], gv. 151).
afxazurisaTvis navaraudevia oTxklasiani amosavali sistema:
I v > …
II d > º l
III b(a) º b
IV d º r º n (1)
pirisa da klasis niSanTa warmoSobis Taobaze, rogorc vxedavT, ZiriTa-
dad, erTi azrisani arian mkvlevrebi: pirisa da klasis niSnebi klasis niSan-
Tagan da piris nacvalsaxelTagan momdinareobs.
tapanTurSi pirisa da klasis niSnebi igivea, rac afxazurSi, aqac ori
rigi gamoiKofa pirisa da klasis niSnebisa (imave principiT): `d~-s rigi, `l~-s
rigi.
gardamaval mjGeri TanxmovniT dawKebul zmnasTan, afxazuris msgavsad,
tapanTurSic I subieqturi piris niSani mxolobiTSi da I da II subieqturi pi-
ris niSnebi mravlobiTSi mjGerdeba. tapanTurSi gamjGerebas iwvevs mkveTri
TanxmovniT dawKebuli erTi ak� abara _ `bana~ zmnac ([27]; [150]; [183]).
tapanTurSi daculia is mjGeri _ „ _ spiranti, romlisganac momdinareobs
afxazuri h > aa (I piris niSani mravlobiT ricxvSi): iTa-„-jˆb _ `mas (n) Sig Cavag-
debT~ ([27], $40).
afxazurSi III piris subieqtis niSnad nivTTa klasSi (Tu zmna gardamavali
sampiriania, an orpiriani rTulfuZiani) gvevlineba -na- prefiqsi. danarCen Se-
60
mTxvevebSi aris a-. tapanTurSic asea, magram aq zmnebs ufro axasiaTebT winde-
buliani formebi. piris niSanic aseT SemTxvevaSi eqceva windebulis Semdeg da
rTuli fuZis mqone zmnaTa msgavsad, nivTTa klasis subieqtis piris niSani
warmogvidgeba na-s da ara a-s saxiT: aC´ˆ danaba _ `is (ad.) cxenma roca daina-
xa~.
na- formanti aaaa.... gen gen gen genkoskoskoskos a- formantisagan miGebulad miaCnia sintagmis
araswori daKofis pirobebSi ([135], gv. 191; [168], gv. 109).
tapanTurSi warmodgenili piris, klasisa da ricxvis gamoxatvis sistema
zmnur formaSi materialuradac da agebulebis principiTac savsebiT emTxveva
afxazurisas.
TiTqmis aseTive viTarebaa aSxarulSic:
1. zogJer aSxarulSi a- klasis niSnis magier i- ixmareba, rac SemTxveviTi
faqtis STabeydilebas axdens: aS◦ iy◦ˆ aa�xt _ `igi (n) karTan movida~. es Se-
iZleba adiGeuris gavleniT aixsnas.
2. `sxva~ _ sitKva Kvela dialeqtSi xan aC´a-s saxiTaa, xan daC´a-s saxiT. aS-
xarulSi dasturdeba raC´ak, rac `d~-s gramatikuli klasis niSnad kvalifika-
cias ueyvels xdis.
3. aSxarulSi I piris niSnis gaumjGerebeli saxeobac dasturdeba mravlo-
biT ricxvSi: ihaz◦ˆp _ `davlevT~...
4. zmnis uarKofiT formaSi, sadac gamjGerebis piroba moxsnilia, xSirad
gvxvdeba piris niSnis gamjGerebuli saxeoba ([30], $35).
tapanTuri da aSxaruli dialeqtebi umniSvnelo gadaxraTa miuxedavad,
mihKveba afxazur enas piris, klasisa da ricxvis kategoriaTa warmoebis saki-
TxSi.
61
warmowarmowarmowarmoqmnis kaqmnis kaqmnis kaqmnis katetetetegogogogoririririeeeebibibibi
pirTa raodenobis zrdasTan erTad, afxazur-adiGur enaTaTvis damaxasia-
Tebel polipersonalur zmnas saSualeba eZleva gamoxatos nairgvari mimarTe-
ba subieqtur da obieqtur, an obieqtur pirebs Soris. zmnaSi morfologiuri
niSniT gamoxatuli, pirebs Soris arsebuli urTierTmimarTeba qmnis iberiul-
kavkasiur enaTa zmnis morfologiur da sitKvawarmoebiT kategoriaTa mraval-
ferovnebas.
afxazur-adiGuri enebis relatiur (da zogJer absolutur zmnasac)
uGlebis kategoriaTa _ piris, klasis, ricxvis) garda moepoveba warmoqmnis
kategoriebi: qcevis, potencialisis, uneburobis, kauzativisa da saurTierTo-
saTanao.
62
qqqq c ec ec ec e v i s k av i s k av i s k av i s k atetetete gogogogori ar i ar i ar i a
afxazuri enis zmnas axasiaTebs qcevis kategoria.
afxazurSi qcevis kategoria ramdenadme gansxvavdeba qarTvelur enaTa
qcevis kategoriisagan.
qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe afxazur-abazurSi gamoKofs or qcevas: saTaviso (sasubieq-
to) da sasxviso (saobieqto) qcevebs ([40], gv. 411-419; [153]; [152]; [151]).
afxazuri enis gramatikaSi gamoKofilia agreTve qcevis mesame saxeobac,
neitraluri qceva. calkea gamoKofili ukuqceviTobis kategoria ([138], gv.
136-143).
q. lomTaTiZis naSromebSi afxazurSi neitraluri qcevis gamoKofis Se-
mTxvevas ver vxvdebiT; ukuqceviTobis kategorias q. lomTaTiZe saTaviso qce-
vad miiCnevs ([153]).
pppp. . . . ususususlalalalariririri aGniSnuli qcevis saxeobas ukuqceviTs uwodebs, uslari
gamoKofs agreTve zmnaTa ukuqceviT formebs, romlebSic C´- elementi ar mona-
wileobs �ˆ-S°-~-ˆ-wue~t `is icvams~ da sxv. ([170], gv. 62, 63).
1. saTaviso (sasubieqto) qceva iwarmoeba zmnur formaSi _ refleqsuro-
bis elementis monawileobiT. es elementi mosdevs `l~-s rigis afiqsebs da
aGniSnavs gardamavali zmnis subieqtis mxolod Tavisave Tavze moqmedebas.
afx.: �C´ˆ-~-w°axˆ~t _ `man Tavi daimala~.
C´- refleqsurobis elements q. lomTaTiZe adasturebs tapanTurSic. Tu
afxazurSi refleqsurobis elements kuTvnilebiTi afiqsi mudam win axlavs,
da piris or niSans warmogvidgens: afx. s-C´ˆ-s-Sue~t _ `Tavs viklav~, tapan-
TurSi refleqsuri formebis C´- elements kuTvnilebis gamomxatveli piris
niSnebi aGar erTvis da afxazuri s-C´ˆ-s-Sue~t-is nacvlad tapanTurSi C´ˆsSit
formas vxvdebiT.
tapanTurSi zmna sakuTari Tavisaken mimarTul moqmedebas kauzativis
63
formiTac gamoxatavs: fS´atak° ssrˆsˆp _ `cota qars moviqroleb~... ([27], $44;
152).
_ refleqsurobis elementi aSxarulSi TiTqos fuZesaa Sezrdili; es na-
Teli xdeba sagaremoebo afiqsTa warmoebisas: -S´-, -an-..., romlebic rigiT pir-
veli piris afiqsis Semdeg daismis afxazurSi: s-C´-anˆ-s-SEa _ `me Tavs roca
viklav~... aSxarulSi ki C´- elementi sagaremoebo afiqsebis Semdeg moxvedrila:
S´ˆ-C´ˆ-dsˆrdˆrra _ `maT me rogorc Tavi gavacno~...
aGniSnul formaTa warmoebisas aSxarulSi dasturdeba sami safexuri:
1) C´- elements axlavs kuTvnilebiTi afiqsi: uC´ˆrtla `gaixade~, 2) kuTvnile-
biTi afiqsi CamoSorebulia: C´ˆlS~t `Tavi moikla~, 3) kuTvnilebiTi afiqsi
CamoSorebulia da zmnas uCndeba obieqtis niSani.
aSxarulSi, afxazurisagan gansxvavebiT, tapanTuris msgavsad, ukuqceviTi
moqmedeba SeiZleba piris niSnis gaorkecebiTac moxdes: ~aassˆrdˆrp `me Cems
Tavs gavagebineb~ ([30], $38).
2. saTaviso qceva gamoxatavs subieqtis moqmedebas, mimarTuls Tavissave
sxeulis nawilze, romelic konkretul asaxvas poulobs zmnis fuZeSi. mag.,
`tani, sxeuli~ _ afx.-abaz. S°ˆ-, ubix. Ja-; `fexi~ afx.-abaz. Sa-, ubix. l½a _ da
a. S. afxaz.: i-sˆ-Sa-s-wo~t, ubix. a-s-l½a-sˆ-Gan `mas me Cem fexT vicvam~...
([153], gv. 98; [151]; [138], gv. 136-143).
afxazuri zmnis sasxviso qcevas axlavs mimarTulebis aGniSvna da warmo-
dgenilia ori qvesaxeobiT:
a) iribi obieqtisken mimarTuli moqmedeba, romelic aGiniSneba afxazuri
z-, (bzifuri z¶-) afiqsiT ([133]): e. w. iribi obieqtisaTvis sasargeblo qceva:
z- afiqsi gamoxatavs pirdapiri obieqtis gankuTvnebas iribi obieqtisadmi
(gardamaval, sampirian zmnebSi), an subieqtisa da misi moqmedebis gankuTvnebas
iribi obieqtisadmi (gardauval zmnebSi).
z- elementis monawileobiT zmnur formaSi pirTa raodenoba izrdeba er-
64
TiT: sco~t _ `mivdivar~, sizco~t _ `misTvis mivdivar~, iKaswo~t _ `me mas
vakeTeb~, ilzˆKaswo~t _ `me mas misTvis (q) vakeTeb~...
b) iribi obieqtidan mimarTuli moqmedeba, romelic aGiniSneba c°- afiq-
siT.
c°- afiqsi gamoxatavs iribi obiqtisaTvis e. w. saziano, misgan aqeT momar-
Tul moqmedebas.
c°- elementis monawileobiT zmnur formaSi pirTa raodenoba izrdeba
erTiT, rogorc es z-s SemTxvevaSi iKo: st°o~t _ `vJdebi~, sic°t°o~t _ `misi
survilis sawinaaGmdegod vJdebi~, izgo~t _ `me is momaqvs~, ilc°ˆzgo~t _
`me isi misi (q) survilis sawinaaGmdegod momaqvs (varTmev)~.
z-, z¶- elementi q. lomTaTiZis azriT, igivea, rac saxelebSi gamoKenebuli
(a)zˆ _ `Tvis~ Tandebuli. Tu es elementi saxels daerTo, zmnaSi aGar iqneba
warmodgenili da masac erTi, iribi obieqturi piri daakldeba: ax°ˆyˆ izˆ
(~)Kaswo~t _ `bavSvisTvis vakeTeb~, ax°ˆyˆ izˆKaswo~t _ `bavSvs vukeTeb~...
(~)Kaswo~t- orpiriani gardamavali zmnaa, izˆKaswo~t _ sampiriania. sasxviso
qcevaSi zmnas emateba erTi _ irib obietiuri piri ([40], gv. 415; [153]).
zmnaSi z- elementisa da (a)zˆ _ Tandebulis erTianobas p. uslaric Se-
niSnavs: uslari aGniSnul elements kiTxviT formebSic gamoKofs da akavSi-
rebs mas (z- elements) potencialisis kategoriis formantTanac: isˆzˆ‚Eam _
`ver vwer~... p. uslari dasZens, rom z- elements sitKvis mniSvnelobis Se-
cvlac SeuZlia: sˆfS´…e~t _ `vixedebi~, sazˆfS´…e~t _ `velodebi~... ([170],
gv. 63, 64).
c°- elementi didididiuuuumemememezilszilszilszils ubixurad miaCnia ([188], gv. 199).
q. lomTaTiZis azriT, afxazur-ubixuri c°-, rogorc morfologiurad,
ise fonetikurad ukavSirdeba adiGur mkveTr labialur spirants ¬°-s, romli-
saganc momdinareobs Kabardouli †. q. lomTaTiZe c°-s afxazurisave c°ˆr _
`gareT~ windebulidan momdinaredac Tvlis. ac°ˆrwra _ `gareT gamosvla~,
65
ac°ˆrgara _ `gareT gamotana~ ([40], gv. 418).
Cveni azriT, c°- sasxviso qcevis mawarmoebeli afiqsi afxazurSi unda mo-
mdinareobdes ac°a `kani~ leqsemidan: i-l-c°-z-go�t `me raGac misgan (q.) mo-
maqvs), sitKvasitKviTi {warmosaxviTi} mniSvnelobiT: `me misgan kanis mocliT
raGac momaqvs (ix. arn. Ciqobavas sakiTxavebi, IX, Tb., 1998, 28).
sasxviso qcevis z- da c°- prefiqsebi masdarSic Cans. zogJer isini zmnis
fuZesaa Sezrdili: azhara _ `zrda, Tvis mateba~, azwara _ `kleba, Tvis mci-
reba~...
z- da c°- prefiqsebi KovelTvis iribi obieqtis afiqsis Semdeg dgas.
afxazuris z- da c°- prefiqsebiT nawarmoebi sasxviso qceva, qarTulis
`vuklav~ sasxviso qcevis formas, romelic imasac niSnavs, rom `misTvis vklav~
da imasac, rom `misas vklas~, ori gansxvavebuli afiqsiT warmogvidgens ([40],
gv. 418).
orpiriani zmnebi
s a s x v i so ( s a s a r g e blo ) q c e v a
I. akg½ˆ i sz afs a xo m ˆzt _ raimedac CemTvis ar eGireboda ([14], gv. 197).
II. ds ˆ z w a a K a z ar …~�ubas �ah° _ Tu man mikiTxos, ase uTxari ([11], gv.
23).
III. �ara imTa sˆmS´ _ gurG½ara gur‚~araxa �aaszˆKale~t _ misi naCuqari, Cemi
dGis sixaruli, dardad meqca ([11], gv. 25).
IV. anc°a ila TˆnCnˆ aus s z ˆ m a n S °ala xt _ GvTiT wKnarad saqme CemTvis
isev moxerxebuli gaxda ([11], gv. 47).
V. …aaszˆZˆr‚ˆ, wabˆrg …ash°o~t u~� mˆcrada _ momismine, marTals getKvi,
utKuilod ([11], gv. 34).
VI. …szˆfS´ˆ xˆS´q°sa _ melode sam weliwads ([11], gv. 33).
VII. ... d‚agˆlanˆ ubrax½ dizce~t _ adgomiT iq miuvida ([11], gv. 24).
66
sasxviso (sasargeblo) qcevis z- prefiqsi iribi obieqtis niSnis Semdeg
dgas KovelTvis. orpiriani zmna sasxviso qcevis formiT gardauvalia.
s a s x v i so ( s a z i a no ) qc e v a
I. dac ° ˆ m S ° a roE p xawa cg½arak _ kacs ar unda eSinodes siavisa ([11],
gv. 33).
II. apˆrkaz apisar iirbaanZa i c ° ˆ Zt _ sanam mwerals brZanebas aCvenebda,
daekarga ([14], gv. 174).
III. ah°ara d ac ° ˆf x a So n _ Tqmisa rcxvenoda ([14], gv. 175).
IV. a…aa zeg½ˆ feifS´s irˆmoE �arg´ˆ dz ac ° ˆ mct _ rac Kvela adamians
bedad aqvs, isic imas ver gaeqca ([16]).
V. snˆjnˆ ucara s a c °ˆ n x ar ˆ m _ damtoveb ra, Seni wasvla ar damarCens
([11], gv. 34).
VI. kutaG½q° ak sc°ˆf C ´ ˆ ~t _ kvercxebi gamitKda ([14], gv. 174).
VII. ubri arfˆs S°ara iS°ˆ c °c az _ is Kmawvili, Tqven romelic gageqcaT
([11], gv. 28).
VIII. uC´ˆ usg½ˆ isc°ˆf s ~t _ Seni cxeni mainc momikvda ([16]).
IX. ax°ˆyˆ daniba ag°ˆG½ra � c ° ˆu ad a ‚ x e ~t _ bavSvi roca dainaxa
(raGacis) gabedva gauZnelda ([16]).
s aT a v i so ( s a su b i e qto ) qc e v a
saTaviso qcevis forma sampirian zmnaSi SedarebiT iSviaTad gvxvdeba
afxazurSi.
I. us x½anTaZak sa s C ´ a z ˆ s k ˆ ~t _ Zalze mZime saqmes mivuZveni Tavi (moveki-
de) ([11], gv. 35).
II. baS´a alaGˆrZ sa s C ´ a s ˆ r g e ~t _ tKuilad cremlebs Tavi movakvlevine
([11], gv. 41).
III. i‚nˆ aSamxˆ a C ´ a n ar g e ~t _ sirbiliT waaKvanina muxls Tavi (gaiqca
67
([14], gv. 176).
IV. sarg½ˆ s C ´ a y ´ a s w a p ih°an _ mec Tavs Sevaymevo Tqva da... ([16]).
V. aZˆ dˆrnˆ ax°ˆyq°a sˆmanˆ aZˆ s C ´ al a s ˆ j ˆ p h °a _ wKlis gadasvliT, bav-
SvebTan erTad Tavs gadavigdebo ([16]).
VI. sne~n wla duk gˆlan s C ´ a v a s k e ~t _ mivedi, didi xe idga, ra mas mive-
kari ([16]).
sampiriani zmnebi
s a s x v i so ( s a s a r g e blo ) q c e v a
I. saS° xa s z a a j °g _ Cemi Kveli me momitaneT ([14], gv. 188).
II. ari aS° xa xazˆ � sz ˆ S ° w ° a x _ es Kveli calke CemTvis SeinaxeT ([14],
gv. 188).
III. apatreT Tˆxnˆ i z ˆ sT i it _ portreti gadaviGe da gavugzavne ([14],
gv. 176).
IV. a a ~z i… a ‚ ivizitt° kartoCka szaaiTiaa~t-h°a Ez a a ic h a ~t _ mo-
sulma kacma savizito baraTi gamomigzavnoso, SemogiTvala man ([14], gv.
176).
V. aS°a lz ˆ s h °o ~t us izzˆsh°ac _ me mas (q.) vumGer, visac vumGerdi
([11], gv. 6).
VI. h°ˆnTqar q°t°arTas ilzdˆrg ˆl az _ mefis saJdom adgilas rac da-
udges ([11], gv. 11).
VII. zˆg½g½ˆ irz ˆlS ´ e ~t w‚a zmam hamTa _ KvelasaTvis gaanawila man (q.)
uTvalavi saCuqari ([11], gv. 12).
VIII. abas s z ˆrE et slax½ˆnwaq°a _ ase miSvrebian Cemi bed-iGblebi ([11], gv.
38).
IX. amxˆ ag°ˆlacia �z ˆrc ° a G ° e ~t _ mas Kana mezoblebma mouxnes ([16]).
X. abri aS°ˆrTra zˆt°E �S°zˆˆmdˆr…azar i s z e �lˆ S ° k a a �h°e~t _ es
68
baGi visac ekuTvnis Tu Tqven ar iciT, gamigeTo, uTxra ([16]).
sampirian zmnebSic qcevis z- formanti irib obieqturi piris niSnis Sem-
deg dgas.
s a s x v i so ( s a z i a no ) qc e v a
I. …a‚ˆ izgart°ˆ iKo… zeg½ˆ sara irc °ˆ z g a p - h °a _ kacisagan wasaGebi
rac aris, Kvelafers me wavarTmevo ([14], gv. 183).
II. alaS´ara amz ac °ˆlg a n _ qalma sinaTle mTvares waarTva ra ([11], gv.
27).
III. alaGˆrZ alaS´ara s ˆ c °n ar Zt _ cremlma sinaTle damakargvina ([11],
gv. 40).
IV. imlaSuaz sC´ˆ nasˆmK°wasˆn i sc °a† e ~t _ mSieri cxeni xelSi meca ra,
Semiyama ([14], gv. 174).
V. rabJarq°a rˆxh°a irc °ˆr go n _ maT abJrebs arTmevdnen ([14], gv. 176).
VI. ubri sc °i g a n acenxuras _ es wamarTva mis magivrad... (10).
VII. dac °h a rf x a S a p ubri hara _ SevarcxvenT mas Cven ([14], gv. 24).
VIII. �ani iabi d ˆrc °ˆrG ½ ˆ C… e ~t _ mis dedas da mamas igi mas paravs
([16]).
zmnur formaSi saziano qcevis c°- formanti, z- sasargeblo qcevis for-
mantis msgavsad, KovelTvis iribi obieqtis afiqss mosdevs.
69
pote nc i ali s i s k at e gor i a
afxazur-adiGur enebSi zmnis kategoriaTa Soris gamoiKofa SesaZleblo-
bis (potencialisis) kategoria ([107], gv. 163).
potencialisi ewodeba gramatikul kategorias, romelic ama Tu im moqme-
debis SesaZleblobas gamoxatavs.
potencialisis kategoria dakavSirebulia realur subieqtTan ([138], gv.
132)
potencialisis kategoria morfologiurad aisaxeba zmnaSi.
afxazur zmnas potencialisis kategoria ewarmoeba z- (bzif. z¶-) prefiq-
siT.
afxazur-abazurSi potencialisis niSnis adgili mkacrad lokalizebulia:
kerZod, is KovelTvis dgas realuri subieqtis piris niSnis Semdeg: i-sˆ-z-gom
_ `me mas (n) ver waviGeb~... d-z-com _ `is ver midis~...
potencialisis niSani rTul zmnebSi iwvevs subieqtis niSnis rTuli fu-
Zidan gadmosmas: i-Ka-s-wo~t _ `me mas (n) vakeTeb~... i-s-zˆ-Kawom `me mas (n) ver
vakeTeb~.
sampirian gardamaval zmnaSi potencialisis warmoebisas irGveva kuTvni-
lebiT afiqsTa Cveulebrivi Tanmimdevroba ([37], gv. 249-255).
rogorc cnobilia, sampirian gardamaval zmnebSi I adgilas dgas pirdapi-
ri (uaxloesi) obieqtis niSani, II adgili iribi obieqturi piris niSans uka-
via, xolo III adgilas gvxvdeba subieqturi piris afiqsi: �~-…-s-To-m `me Sen
(mk.) mas (n.) ar mogcem~. �~-…a-s-h°o-m _ `me Sen (mk.) mas (n.) ar getKvi~.
potencialisis formaSi imave sampirian zmnaSi realuri subieqtis niSans
ukavia II adgili: �~-sˆ-z-…-To-m _ `me Sen (mk.) mas (n.) ver mogcem~, �~-sˆ-z-…a-
h°om _ `me Sen (mk.) mas (n.) ver getKvi~...
potencialisis afiqsi KovelTvis subieqts ukavSirdeba, amitom gardama-
val da gardauval zmnebSi es kategoria erTnairad iwarmoeba.
70
potencialisis afiqsis darTva iwvevs gardamavali zmnis piris niSanTa in-
versias (romelic morfologiur gamoxatulebas poulobs rTulfuZian da sa-
mpirian zmnebSi: gramatikuli subieqti iqceva irib obieqtad da gadmoinac-
vlebs meore, iribi obieqturi piris adgilas:
i-Ka-s-wo~t _ `me mas (n) vakeTeb~
i-Ka-s-wo-m _ `me mas (n) ar vakeTeb~
i-s-zˆ-Kawo-m _ `me mas (n) ver vakeTeb~...
subieqtis niSani gadmosmulia rTuli fuZidan:
i-…-s-To~t _ `me mas (n) Sen (mk.) gaZlev~...
i-…-s-Tom _ `me mas (n) Sen (mk.) ar mogcem~...
i-sˆ-z-…-Tom _ `me mas (n) Sen (mk.) ver mogcem~...
_ subieqtis niSani gadmosmulia iribi obieqtis piris afiqsis adgilas,
xdeba inversia, gardamavali zmna iqceva gardauvlad.
afxazurSi potencialisis kategoria zmnis uarKofiT formebs ufro axa-
siaTebs, dadebiT warmoebaSi ki iSviaTad gvxvdeba ([37], 154).
afxazurSi potencialisis kategoria ewarmoeba zmnas Kvela drosa da ki-
loSi (brZanebiTis garda), kauzatiur warmoebasa da saTanao kategoriaSi
([138], gv. 132).
uarKofiT warmoebaTa gverdiT, potencialisi gvxvdeba zmnis dadebiT _
finitur formebSi: -o~t da -Ep sufiqsianebSi, -h°a nawilakTan erTad, oGond,
unda aGiniSnos, rom momdevno zmna KovelTvis uarKofiTSia: �~-s-zˆ-†ot-h°a
sˆ-Ka-m-ˆzt `me ar megona, Tu Sevyamdi~... �~-s-zˆ-†a-p-h°a sˆ-Ka-mˆ-zt `me ar me-
gona, Sevyam-meTqi~... aseTi warmoeba pirobiT Sinaarss Seicavs.
dadebiT warmoebaSi potencialisi gvxvdeba:
1. kiTxviT formebSi: �zxˆs…o…? `SeuZlia isrolos?~, pirobiT
kiloSi: uzax°azar `Sen (mk.) Tu SegiZlia uSvelo~... 2. natvriT kiloSi:
sˆzcandaz-h°a Œp `netav SeviZlo wasvla~.
71
afxazurSi potencialisi aGweriTadac gadmoicema: alS´ara `SeZleba~
zmnis saSualebiT. ailkaara sˆlˆmS´e~t `ver SeviZel gamego~... Sdr.: potencia-
lisis forma: �~-s-z-e-~-lˆ-m-kaa~t... `is me (CemTvis) ver gavige~ ([37]; [154]).
afxazurSi adˆrra _ `codna, gageba~ zmnis uarKofiTi formebi potencia-
lisis afiqsis gareSe ar iwarmoeba. igi mudam qarTuli `ver~ nawilakis Sina-
arss atarebs, aSxarulSi ki ig½sˆzdˆram `ar vici~ formis gverdiT Cveulebri-
via �g½ˆzdˆram _ `ar vici~.
pppp. . . . ususususlalalalariririri potencialisis afiqss ukavSirebda qcevis z- (bzif. z¶-) niSansa
da `Tvis~ Tandebuls. p. uslari aGniSnavda am prefiqsis monawileobas upira-
tesad zmnis uarKofiT formebSi:
�z‚…am _ `ar vwer~, isˆz‚…am _ `ar SemiZlia wera~... p. uslars isic
hqonda SeniSnuli, rom z- afiqsis gavleniT, subieqturi piris niSani, rTul-
fuZian zmnebSi zmnis fuZis gareT gamodis ([170], gv. 64).
jjjj. . . . didididiuuuumemememezizizizilililili aGniSnavda potencialisis arsebobas zmnis dadebiT warmoe-
bebSi, rogoicaa `isˆzi† …e~t~ (188, gv. 210).
alalalal. . . . lelelelekikikikiaSaSaSaSvivivivilislislislis mier gamoTqmulia mosazreba imis Taobaze, rom potenci-
alisis kategoriis warmoebisas gardamavalsa da gardauval zmnebSi gansxvave-
buli viTareba dasturdeba. gardauval zmnebSi, iseve rogorc amas fiqrobda
p. uslari, z- (z¶) formanti aGniSnavs daniSnulebas: `Tvis~... sˆzcom _
`raGacisTvis (raGacis gamo) (ar, ver) mivdivar~, xolo rac Seexeba gardamaval
zmnebs, aq potencialisis formebi unda warmoadgendes *idˆr…am, *�aagom da
sxva gardauval, vnebiTi gvaris formaTa qcevian (kuTvnilebis z- `Tvis~ ele-
mentian) saxeobebs. *�aagom `ar moitaneba~, magram potencialisi: iszaagom `ar
mometaneba~... subieqtis piris gadanacvleba ki (Sdr.: isˆz…Tom `ver mogcem~)
imiTaa gamowveuli, rom z- (z¶-) aq qcevis afiqsia, romelsac zmnis moqmedeba
ganekuTvneba. gardamavali zmnis pirdapiri obieqti ki potencialisis formaSi
subieqtad iqceva ([26], gv. 32-36).
72
qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZesZesZesZes miaCnia, rom al. lekiaSvilis mosazreba afxazuris realur
viTarebas ar asaxavs:
potencialisis SemTxvevaSi gadamwKveti mniSvneloba eniyeba subieqtis niS-
nis adgilmdebareobas: sampirian gardamaval zmnebSi subieqtis niSani daismis
mesame adgilze, rTulfuZian gardamaval zmnebSi subieqtis niSani Caismis
zmnis rTul fuZeSi. es wesi irGveva swored potencialisis kategoriaSi, ri-
Tac gardamavali zmna iqceva gardauvlad. amis gamo, ar aris aucilebloba da-
vuSvaT afxazur enaSi arseboba ararealuri vnebiTi formebisa *idˆr…am, *�aa-
gom...
potencialisis z- afiqsi afxazur-adiGur enebSi mkveTrad gansxvavdeba
qcevis z- afiqsisagan funqciiTac, gamoKenebis wesiTac: qcevis afiqsi erTpiri-
an zmnebSi ar gvxvdeba (Tu zmnas qcevis niSani Sezrdili aqvs, erTpirian for-
maSic iqneba qcevis kategoris niSani); igi gvaqvs oden irib obietur pirTan
(garda kiTxviTi formebisa). qcevis afiqsi dasturdeba rogorc dadebiT, ise
uarKofiT formebSi, potencialisis afiqsi umetesad dasturdeba zmnis
uarKofiTsa da infinitur formebSi da rac damaxasiaTebelia, dakavSirebulia
realur subieqtTan (sul erTia, erTpiriani iqneba zmna, Tu mravalpiriani)
([37], gv. 253).
potencialisis z- prefiqsi erTgvarad ukavSirdeba realur subieqts, ro-
gorc gardamaval, ise gardauval zmnebSi da orsave SemTxvevaSi iwvevs zmnis
inversiul wKobas, romelic Tavis morfologiur gamosaxulebas poulobs
gardamaval zmnaSi, isic garkveul SemTxvevaSi (rTuli fuZis mqone zmnaSi, sa-
mpirian zmnaSi): gramatikuli subieqti iqceva irib obieqtad (daismis meore
adgilas, iribi obieqtis adgilze).
`potencialisis kategoria momdinareobs qcevis kategoriisagan da amde-
nadve damaxasiaTebelia polipersonaluri, kerZod gardamavali zmnisaTvis. un-
da vifiqroT, gardamavali, polipersonaluri zmnidan SemdgomSi igi gavrcel-
73
da gardauval zmnebSi~ ([37], gv. 249-255).
adiGur enebSi potencialisis gamoxatvis oTxi saSualeba arsebobs: pre-
fiqsuli -x° (KabardoulSi) da †- (adiGeurSi); sufiqsuri -† (KabardoulSi)
da -s¶° (adiGeurSi); prefiqsul-sufiqsuri _ x°- _ -†; aGweriTi ([162]; [179];
[177], gv. 3, 4, 6).
adiGur enebSi, iseve, rogorc qarTvelursa da afxazur-abazurSi, poten-
cialisis niSani dakavSirebulia zmnis realur subieqtTan; amasTan, SesaZleb-
lobis kategoria am enebSic ufro metad zmnis uarKofiT warmoebebs axasia-
Tebs.
prefiqsuli potencialisi mxolod gardamaval zmnebs ewarmoeba, igi
cvlis zmnis struqturas: gardamavali zmna iqceva gardauvlad; ar icvleba
zmnis pirTa raodenoba, magram xdeba piris niSanTa inversia: realuri subieq-
ti gamoixateba iribi obieqtis niSniT da realuri obieqti subieqtis niSniT:
s– ar s-S´xˆST–f _ `me ar Sevyam mas~... (orpiriani gardamavali zmna, pir-
dapiri wKoba).
s– ar s-† –-S´xˆ-ST–f _ `me ar SemiZlia imis yama, ar meymeba~...
-s° sufiqsiT nawarmoebi potencialisis forma aqvs Kvela gardamaval da
gardauval dinamikur zmnas. amasTan ar icvleba zmnis struqtura (gardamav-
loba, pirTa raodenoba).
aS ar ˆ…yˆST–f _ `is ar moklavs mas~ (orpiriani, gardamavali zmna).
aS ar ˆ…yˆ-s¶°-ST–f _ `mas ar SeuZlia moklas igi~ (orpiriani, gardamava-
li zmna).
adiGeurSi potencialisis gamoxatvis kidev ori saSualebaa: prefiqsul-
sufiqsuri da aGweriTi. es ukanaskneli meoreuli, araZiriTadi saSualebaa
([177], gv. 6).
prefiqsul-sufiqsuri: s-x°–-s¶ˆ-†-ˆnuƒ-ˆm `me ar SemiZlia is vakeTo~...
aGweriTi forma iwarmoeba l¶–yˆ-n _ `SeiZleba~ zmniT: ƒ–sS–n sl¶–yaƒˆm _
74
`gageba ver SeviZel~... ([162], gv. 279, 280; [161]; [148]).
ubixur enaSi zmnis gardamavloba-gardauvlobisagan damoukileblad, po-
tencialisi _ †– sufiqsiT gamoixateba ([189], gv. 79; 149).
aqac, adiGur enaTa msgavsad, sufiqsuri potencialisi ar iwvevs zmnis
konstruqciis cvlas.
ubixurisa da adiGuri enebis sufiqsuri potencialisi leqsikur gamoxa-
tulebad unda gavigoT. amitomac ver CamoKalibda igi kategoriad.
qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe Tvlis, rom ubixursac unda hqonoda prefiqsuli potencia-
lisi, adiGuris msgavsad; magram igi daikarga sufiqsuri, leqsikuri potencia-
lisis gamoKenebis aris gafarToebis gamo.
adiGeuris †– _ da Kabardoulis x°– _ prefiqsiT nawarmoebi potencia-
lisia swored qcevis x°–- º †– prefiqsTa SesatKvisi am enaSi. swored aseTi
prefiqsuli warmoeba potencialisisa dadasturebulia mxolod gardamaval
zmnebSi da iwvevs afxazur-abazuris msgavsad, zmnis struqturis cvlilebas:
gardamavali zmna iqceva gardauval-inversiulad. rogorc damaJereblad daasa-
buTa q. lomTaTiZem, potencialisis warmoebis mxriv. is saerTo da amave dros
gansxvavebulic, rac dasturdeba afxazur-adiGur enebSi naTels hfens am ka-
tegoriis (da masTan gadaJayvuli kategoriebis) ganviTarebis istorias ([154],
gv. 112).
potencialisis kategoria Tavdapirvelad damaxasiaTebeli unda KofiliKo
mxolod gardamaval zmnaTaTvis. aq Caisaxa inversiac. afxazur-abazur gardau-
val zmnebSi igi gavrcelda SemdgomSi. adiGuri da ubixuri enebis sufiqsuri
potencialisi meoreuli unda iKos ([154], gv. 109).
amrigad, afxazur-adiGur enebSi dadasturebulia potencialisis katego-
riis gamoxatvis oTxi saxeoba: prefiqsuli _ afxazur-abazurSi, adiGurSi.
sufiqsuri _ ubixurSi da paralelur saxeobad adiGurSi; prefiqs-sufiqsuri
adiGurSi; aGweriTi _ afxazursa da adiGurSi;
75
potencialisis kategoriis gamoxatvis CamoTvlil saSualebaTagan, Kvelaze
adreul da organul saxeobad miCneulia prefiqsuli gamoxatuleba.
sufiqsuri, prefiqsul-sufiqsuri, aGweriTi gamoxatvis saSualebani miCne-
ulia meoreul movlenad _ potencialisis gamoxatvis leqsikur saSualebebad.
or p ir i a n i z m n e b i :
I. ah dˆc°ama s ˆ zdˆr a m _ mTavarma daiZina Tu ara, ar vici ([14], gv. 175).
II. saj°a ilˆmhay´ i sz ˆ n a m g Z e ~t _ Cemi sitKva mis Kuramde ver mivawvdine
([11], gv. 21).
III. sargˆ S °ˆ sz ˆ mdr ~t _ mec ver gicaniT ([14], gv. 190).
IV. abri aS°ˆrTra zˆt°E � S °ˆ z ˆ mdˆr… az ar isza�lˆS°kaa ~h°e~t _ es
baGi visac ekuTvnis, Tu Tqven ar iciT, (CemTvis) gaigeTo, uTxra ([16]).
V. amc ha i h a z h °om _ tKuils Cven ver getKviT ([11], gv. 18).
VI. u~� iz ˆ m g °a G ~t ac°aj°ara _ ver gabeda masTan saubari ([11], gv. 21).
s a m p ir i a n i z m n e b i :
I. anaamTaz i s z al a m g alt _ Tavis droze me is ver Sevitane ([14], gv.
174).
II. uaj°ˆ i s ˆ zETom _ axla ver mogcem ([14], gv. 177).
III. snapˆ Z°aZ°amˆzt aKˆnt° �Eaxa i sz ˆ… m h °e ~t _ Cemi xeli daubaneli
mqonda, amitom wuxel ver giTxari.
IV. am‚a dnˆq°fS´ˆn, axah° axzara ˆq°ˆfsam, i s ˆ z s ˆd k ˆlo m , ih°an iimTe~t _
gzas daxeda, qva sakmarisad ar aris moKrili da ver miviGebo, Tqva man
ra, ar misca mas (raGac) ([16]).
IV magaliTi sainteresoa; subieqtis piris s- prefiqsi orJer meordeba sa-
Taviso qcevis msgavsad: i-sˆ-z-sˆ-d-kˆlo-m _ me (CemTvis) ver me miviGeb... aq
iseTive viTareba gvaqvs, rogoric C´- elementiT nawarmoeb saTaviso qcevis
formaSi.
76
u n e burob i s k at e gor i a
afxazur-adiGur enebSi zmnis morfologiur kategoriaTa Soris
gamoiKofa uneburobis kategoria, romelic gamoxatavs realuri subieqtis mi-
er Cadenil moqmedebas.
afxazurSi es kategoria iwarmoeba amxa /amaƒa prefiqsiT. es prefiqsi Se-
dgeba ori (a)ma da ƒa nawilisagan. ma- elementi `xelis~ aGmniSvnel Zirad miaC-
nia qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZesZesZesZes ([37]; [154]; [138], gv. 135, 136).
igive ma- elements gamoKofs q. lomTaTiZe e. w. miCnevis (moCvenebis) kate-
goriaSic ([36], gv. 157). abazuri am kategoriis sawarmoeblad iKenebs ˆ-ma pre-
fiqss. adiGuri enebi `gamosvla~ zmnasTan erTad samimarTebo �–- prefiqss an
oden `saziano~ qcevis (†a º ¬°–) prefiqss ([36], gv. 159).
maƒa > mxa prefiqsis damokidebuleba zmnis formasTan iseTivea, rogoric
potencialisis warmoebisas: dc°e�t _ `man (ad.) daiZina~, damxac°e~t _ `mas
(ad.) uneburad CaeZina~...
sampirian gardamaval zmnebsa da rTulfuZian zmnebSi uneburobis katego-
riis prefiqsi iseTsave cvlilebas iwvevs, rogorsac potencialisis prefiqsi:
aqac subieqturi piris niSani zmnis fuZis gareT gamodis da daismis preverbis
win. sampirian gardamaval zmnebSi ki subieqtis niSans uyiravs meore adgili
(e. i. iribi obieqtis adgili), xdeba inversia.
q. lomTaTiZis azriT, potencialisis kategoria uneburobis kategorias-
Tan iseT mimarTebaSi unda iKos, rogor mimarTebaSic aris e. w. sasargeblo
z-, z¶- da e. w. saziano c°- prefiqsebiT nawarmoebi qcevis kategoriebi erTime-
oresTan. z- prefiqsi gamoxatavs mimarTulebas irib obieqturi pirisaken, xo-
lo c°- prefiqsi ki mimarTulebas irib obieqturi piridan: iszaage~t _ `mo-
mitana me man~, isc°ige~t _ `waiGo is Cemgan man~.
c°- saziano qcevis da amxa- uneburobis prefiqsebi dasturdeba kontamini-
77
rebul formebSic: (i)sc°amxa†e~t _ is (n.) Cemgan (me) uneburad Semomeyama...
iszˆKamwe~t _ `is me ver gavakeTe~, isˆz…amh°e~t _ `is me Sen ver giTxari~...
aseTi formebi umTavresad uarKofiTi warmoebebisaTvis aris damaxasiaTebeli,
xolo isamxaKawe~t _ `is me uneburad gavakeTe~, isamxa…h°e~t _ `is me Sen
uneburad giTxari~ _ formebi ki dadebiTisaTvis.
potencialisisa da uneburobis kategoriebi kavSirSia zmnis realur su-
bieqtTan.
adiGeur enaSi uneburobis kategoriis mawarmoebelia –y-/–- prefiqsi. es
kategoria aqvT mxolod dinamikur zmnebs.
uneburobis kategoria iwarmoeba rogorc gardamaval, ise gardauval
zmnaTagan.
gardamavali zmnebi uneburobis kategoriaSi gardauvali, inversiuli xde-
ba: s– ar sˆ-uyˆG– _ `me is movkali~, s– ar s-–y–uyaG _ `me is uneburad mo-
vkali~...
erTpiriani gardauvali zmnebi uneburobis kategoriis warmoebisas orpi-
riani xdeba: ar yodˆn _ `is iGupeba~, aS ar –y–-yod–n _ `is uneburad iGupe-
ba~ ([162], gv. 281-282).
or p ir i a n i z m n e b i :
I. �~-s-amxa-Kawe~t _ `is (n.) me uneburad gavakeTe~ ([16])
II. �~-s-amxa-wx~t _ `is (n.) me uneburad gavwele~ ([16])
III. �~-s-amxa-fKe~t _ `is (n.) me uneburad gavyeri~ ([16])
IV. �~-s-amxa-fC´it _ `is (n.) me uneburad gavtexe~ ([16])
s a m p ir i a n i z m n e b i :
I. �~-s-amxa-lˆ-Te~t _ `is (n) me mas (q) uneburad miveci~ ([16])
II. �~-s-amxa-l-y´awe~t _ `me mas (q) is (n) uneburad vayame~ ([16])
III. �~-s-amxa-lˆ-r-Kawe~t _ `me mas (q) is (n) uneburad gavakeTebine ([16]).
78
k auz ati v i s k at e gor i a
afxazur-adiGur enebSi zmnis kategoriaTa Soris gamoiKofa kauzativis
kategoria.
kauzativis kategoria afxazur enaSi r- prefiqsiT iwarmoeba.
kauzatiur warmoebaSi zmnas emateba erTi, pird. obieqtis piri, gardauva-
li zmna gardamavali xdeba. gardamaval zmnebSi r- prefiqss Seaqvs Sualobis
Sinaarsi: zmnas uCndeba axali, sxvisi saSualebiT moqmedebis Semsrulebeli
piri:
arakauzatiuri forma
gardauv. zmna
dˆ-gˆlt `is (ad.) dadga
i-lˆ-‚ˆ~�t `dawera man
(q.)~
kauzatiuri forma
gardam. zmna
dˆ-�-r-gˆlt `man (ad.)
is (ad.) daaKena~
ilˆ-~-r-‚ˆ~t `daawerina
man (k.) is (n.) mas (q.)
sampiriani zmnebidan kauzatiur Sinaarss afxazuri ena aGweriTad gamoxa-
tavs: u-lˆ-r-Tarat°ˆ Ka-s-wap `Sen (k.) igi (q.) maT rom mogcen viqm~.
sampirian zmnaTa fuZeSi nawilakebisa da qcevis afiqsTa monawileobiTa
da kauzativis afiqsiT iwarmoeba kauzativis kategoria: i-u-zˆ-l-sˆ-r-Zaxue~t
`mas (n) SenTvis (k.) me mas (q) vakerineb~, i-u-zˆ-C´ˆh°a-sˆ-r-gˆlap `mas (n) Sen-
Tvis (k.) me davdgam kerasTan~.
kauzativis mniSvneloba SeiZleba gadmoicemodes t°- daniSnulebis afiq-
siT ([34], gv. 89; [138], gv. 131, 132).
kauzativis r- prefiqsi martivfuZian zmnebSi Ziris win dgas, rTulfuZi-
an zmnebSi ki xan fuZis win dgas, xan CarTulia fuZeSi ([34], gv. 89; [138], gv.
128).
79
zmna kauzativis formiT, KovelTvis gardamavalia; Tu kauzativis niSani
gankveTil fuZeSia, subieqtis niSani mis win dgas, Tu kauzativis niSani fuZis
gareT gamodis, subieqtis niSanic mas gadmohKveba.
kauzativis kategoriaSi cvlilebebi xdeba subieqtis mesame piris mravlo-
biTobis niSnisa da iribi obieqtis niSnis Sexvedrisas kauzativis kategoriis
formantTan:
III piris mravlobiTi ricxvis niSania afxazurSi r- prefiqsi; igive r- pre-
fiqsi gamoiKeneba iribi obieqtis niSnadac imave pirsa da ricxvSi... kauzativis
r- prefiqsis gamovlenasTan erTad, zmnaSi III piris mravlobiTis niSani da ima-
ve piris iribi obieqtis r- niSani gadakeTdeba d-d: sˆdˆrt°e~t `me maT da-
msves~, *sˆrˆrt°e~t... �ddˆrbo~t `isini maT mas anaxveben~, *irˆrbo~t...
kauzativis niSanTan Sexvedrisas III piris mravlobiTi ricxvis r- niSnis
d-d qceva disimilaciur movlenadaa cnobili.
am faqtis Sesaxeb pppp. . . . ususususlalalalari ri ri ri aGniSnavda:
`это как-бы делается для избежания неясности, которая могла бы пройзойти от
присутствия другого р-, характеризующего залог~... ([170], gv. 62).
nnnn. . . . mamamamariririri gamoTqvamda varauds, afxazuris kauzativis r- prefiqsis kavSiris
Sesaxeb baskur da svanur mravlobiTis niSanTan ([193], gv. 246-247).
qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe Tvlis, rom aGniSnul fonetikur movlenas (r > d) moepove-
ba Tavisi morfologiuri safuZveli, imdenad, ramdenadac afxazuri ena ori
r-s TavmoKras kargad iguebs: arˆrhara `SeSineba~, dˆsˆrˆrha…e~t `me maT vaSi-
neb~... es afiqsebi warmoSobiT erTni Cans, Semdgom funqciurad gansxvavebuli,
e. i. kauzativis afiqsic igive mravlobiTis afiqsi unda KofiliKo. ori er-
Tnairi afiqsis TavmoKram ganapiroba erT-erTis (piris niSnis) disimilacia.
disimilaciis am faqtSi q. lomTaTiZe xedavs piris niSnis mosalodneli
saxeobis Semonaxvis SemTxvevas: swored imitom unda gansxvavebuliKo es ori
afiqsi erTmaneTisagan, rom maT erTi warmoSoba hqondaT; (Sdr. adiG. ir. obi-
80
eqtisa da subieqtis piri niSani �a-... erT-erTi r-d gadadis, roca isini er-
TmaneTs xvdebian).
q. lomTaTiZis azriT, zmnis kauzativis formaSi III piris niSnad gamovle-
nili d- SeiZleba ukavSirdebodes saTanado `dara~ nacvalsaxels, rac TavisTa-
vad imas ar gamoricxavs, rom masTan kavSiri hqondes adamianis klasis d- ni-
Sansac: es movlena afxazurisaTvis araa ucxo: Sdr. …ara-…, sara-s... kavkasiuri
enebidan cnobilia mravlobiTis afiqsiT Jer qalis, xolo Semdeeg saerTod
adamianis klas-kategoriis gaformebac ([34], gv. 93; [164], gv. 9-12).
tapanTurSic kauzativis afiqsi iwvevs III piris mravlobiTi ricxvis niS-
nis d-d cvlas. afxazurSi es movlena sistematuria, rodesac r- afiqsiT III pi-
ris subieqtis mravlobiTobaa gadmocemuli, xolo rodesac r- irib obieqts
gamoxatavs, SesaZloa d-s gverdiT r-c gvqondes: i-d-dˆr-gˆle~t, irdˆrgele~t
_ `isini maT mas uKeneben~.
tapanTurSi ki r- afiqsi iribi obieqtis rolSiac sistemebr d-Tia
warmodgenili: idderZaxt `maT maT is Seakerines~, iddrˆ†it `isini maT ayme-
ven mas~...
tapanTurs (adiGeuris gavleniT) erTi Tavisebureba axasiaTebs:
Tu erTpiriani gardauvali zmna kauzativSi sampiriani gaxdeba, ormagad
iqneba masSi gamoxatuli kauzativis Sinaarsi, afxazurisagan gansxvavebiT, zmna-
Si iqneba ori kauzativis afiqsi: ddˆ~rrˆg°az°e~Ta `is mas maTgan SeeSinebi-
na~, dˆdˆ~rˆrcat `maT igi man gaagzavnina~ ([27], gv. 130).
kauzativis kategoria aSxarulSic sxva dialeqtTa msgavsad iwarmoeba,
oGond aq ufro xSirad gamoiKeneba. rTulfuZian zmnebSi kauzativis r- afiq-
sis fuZeSi, Ziris win warmodgena (da ara mis win, rogorc es afxazurSia)
sistematuradaa gatarebuli aSxarulSi. afxazuris monacemi meoreuli Cans.
aSxarulisaTvis ucxoa kauzativis niSnis ormagi xmareba, rac tapanTurSi
Cveulebrivi movlenaa (adiGeuris gavleniT) ([30], $36).
81
amrigad, afxazur-abazurSi kauzativis kategoriis warmoeba prefiqsulia,
mcireoden gadaxraTa gaTvaliswinebiT, kauzativis warmoebis TvalsazrisiT
afxazuri da abazuri enebis dialeqtTa Soris Tanxvedraa.
afxazurSi gamoiKofa aGweriTi da sitKvawarmoebiTi sufiqsiT nawarmoebi
kauzativic.
afxazursa da abazurSi kauzativis r- prefiqsi genetur kavSirSia amave
enaSi arsebuli mravlobiTi ricxvis aGmniSvnel r- formantTan.
adiGurSic kauzativis kategorias prefiqsi awarmoebs, es aris G–- º Ga-.
afxazuris msgavsad, kauzativis G–- mawarmoebeli subieqtis prefiqsis Semdeg
dgas. kauzativis afiqsi zogJer fuZeSia moqceuli. zmnas kauzatiur warmoeba-
Si emateba erTi, pird. obieqturi piri, gardauvali zmna gardamavali xdeba...
s– ar s-S´–S´T _ `me is mimKavs~
s– ar �a-z-G–-S´–S´T _ `me vaiZuleb mas waiKvanos igi~
adiGeurs axasiaTebs kauzativis ormagi warmoeba ([162], gv. 257).
I. xˆS° maaT-h°a idsˆr K a w e ~t _ samas maneTad gavakeTebineo ([14], gv. 184).
aGniSnul magaliTSi iribi obieqturi piris niSnis disimilaciaa aGsaniS-
navi. disimilaciis piroba TiTqos moxsnilia: kauzativis r- niSansa da iribi
obieqtis maCvenebels Soris s- subieqturi piris niSania moqceuli, magram ma-
inc disimilirebulia iribi obieqtis r-.
II. aj°abj _ salam sa �u s ˆr h al a p _ salmis ambavs me Sen gagagoneb ([11], gv.
31).
III. urTq°a hara …ara �… h m ˆr b e ~t _ isini Cven Tqven ar ganaxvebineT ([11],
gv. 19).
IV. sKama d ˆu m ˆrg a n _ Cemi xanJliT ar daGupo ([14], gv. 176).
V. TaTˆnk s aurx aro…p _ Tambaqo unda momawevino (14. gv. 191).
82
VI ibjˆ G°aG°ala i n ˆ i q °irg e ~t _ xma Zlierad amoaGebina ([16]).
VII. anc°a S°ara S °a q °i m ˆrS °a a ~t _ GmerTi Tqven nu SegaxvedrebT raGacas
([11], gv. 44).
VIII. u~� �dirb e ~t �ara ifsSarTa _ maT uCvena Tavisi mosasvenebeli adgili
([16]).
IX. ... skipˆtr lir k ˆ ~t _ skiptra daakavebina ([11], gv. 11).
s aurTi erTo k at e gor i a
afxazur-adiGur enebSi zmnis kategoriaTa Soris gamoiKofa saurTierTo
kategoria.
saurTierTo kategoria gulisxmobs zmniT aGniSnul moqmedebaSi ori an
meti piris (individis) monawileobas.
afxazurSi zmnis saurTierTo kategoriis arseboba pirvelad SeniSna
pppp. . . . ususususlarlarlarlarmamamama ([170], gv. 64-66).
afxazurSi, adiGursa da ubixurSi saurTierTo kategorias gamoKofs
jjjj. . . . didididiuuuumemememezizizizilililili ([188], gv. 203-206).
zmnis saurTierTo kategorias afxazur-adiGur enebSi ganixilavs qqqq. . . . lomlomlomlom----
TaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe ([37]).
saurTierTo kategorias awarmoebs prefiqsebi: afxazur-abazurSi a(~),
a(~)-c, a(~)-ba, adiGeurSi z–, z–-d–, z–-r– (ºza), ubixurSi: z–, z–-Ji, z–(la)...
afxazurSi q. lomTaTiZe gamokveTs a~�- prefiqsis c- da ba- elementebTan
dakavSirebis SemTxvevebs, ris safuZvelzec sayirod miaCnia, zmnis saurTierTo
kategoriaSi gamoiKos saurTierTo-saTanao (-a/e~c-) da saurTierTo-saormxri-
vo (a/e~ba-) qvekategoriebi.
c- saTanaos funqciiT damoukidebladac gvxvdeba: sara lara slˆcu p _
`me mas vaxlavar~, d i c k °a S °o ~t _ `is (ad.) masTan (k.) cekvavs~...
83
saTanao kategoriiT gamoxatuli gardamavali zmnis forma sampiriania:
ilˆc ˆ s†o ~t _ `mas (n) masTan (q.) erTad vyam~, saurTierTo-saTanao a~c-
prefiqsiT gamoxatul kategoriaSi gardamavali sampiriani zmna gardamaval
orpirian zmnad iqceva: ilˆc ˆ s†o ~t >~ e ~c a h†o ~t _ `Cven mas erTad
vyamT~, e. i. iribi obieqtisa da subieqtis ori gansxvavebuli piris nacvlad
miviGebT mravlobiT ricxvSi dasmul subieqtis pirs ([38], gv. 279).
saurTierTo kategoriis warmoebis principi afxazurSi, adiGursa da
ubixurSi erTnairia.
aGniSnul kategoriaSi zmnis pirTa raodenoba mcirdeba erTiT;
zmnis gardamavloba icvleba mxolod im SemTxvevaSi, Tu saurTierTo-sa-
ormxrivo prefiqsSi TavmoKrili aGmoCndeba pirdapiri obieqtisa da subieq-
tis pirebi.
afxazurSi saurTierTo-saormxrivo qvekategoriis mawarmoebeli a~ba- pre-
fiqsi rTuli Sedgenilobisaa: a~�- saurTierTo kategorias awarmoebs damou-
kideblad, ba- prefiqsi ki zmnebSi calke ar gvxvdeba.
ba- prefiqss p. uslari adgilis zmnisarTebSi gamovlenil ba- elements
ukavSirebs ([170], gv. 64-66).
jjjj. . . . ddddiiiiuuuumemememezilszilszilszils ba- prefiqsi ricxviT saxelebSi Semaval elementad miaCnia
([188], gv. 203, 206).
zmnur winsarTebSi ganixilavs a~ba- prefiqss aaaa. . . . gengengengenkokokoko ([135], gv. 171).
qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe gamoTqvams varauds ba- elementis ergativis niSnobaze ([37],
gv. 288).
aGniSnuli mosazrebani erTimeores ar gamoricxavs. unda vifiqroT, rom
ba- elementi adgilis zmnisarTuli warmoSobisaa, Semdeg gamoKenebul iqna ri-
cxviT saxelebSic.
a~ba-/e~ba- prefiqsi, gansxvavebiT a~�-/e~- da a~c-/e~c- prefiqsisagan, mxo-
lod gardamaval zmnebs axasiaTebs.
84
a~�-/e~�- prefiqsi zmnis martiv fuZes uSualod ar erTvis. misi darTva
zmnur formaze qcevis afiqsTa, an windebulTa darTvas iwvevs; a~ba- prefiqsi
Tavisuflad erTvis rTuli da martivi fuZis mqone zmnebs. martiv mznebSi
TiTqos ba- elements aqvs dakisrebuli fuZis gamrTulebis funqcia. es faqti,
SesaZloa, ba- elementis zmnisarTul warmoSobaze miuTiTebdes.
rTul a~ba- prefiqss garkveul SemTxvevaSi (Tuki masSi gaerTianebuli iq-
neba subieqtisa da pirdapiri obieqtis pirebi) SeuZlia zmna gardauvlad aq-
cios.
saurTierTo-saormxrivo qvekategoriis warmoebisas orpirian gardamaval
zmnaTagan miiGeba erTpiriani zmnebi. subieqtisa da pirdapiri obieqitis pire-
bi erTiandeba mravlobiTi ricxviT warmodgenil subieqtis pirSi:
dˆrdˆr…e~t `isini mas icnoben~, e~badˆr…e~t `isini erTmaneTs icnoben~...
sampirian zmnaTagan miiGeba orpiriani gardamavali zmna, rodesac:
a) erTiandeba subieqtisa da iribi obieqtis pirebi mravlobiTi ricxviT
warmodgenil subieqtis pirSi: ilash°e~t _ `me mas (q) is vuTxari~,
e~bˆrh°e~t _ `maT is erTmaneTs uTxres~...
b) Tavs iKris iribi da pirdapiri obieqtebi mravlobiTi ricxviT warmo-
dgenil pirdapiri obieqtis pirSi:
dlˆrbo~t _ `is (q.) mas (ad.) xedavs~, e~barbo~t _ `isini erTmaneTs xe-
daven~...
saurTierTo kategoriis a~-/e~�- da saurTierTo saTanao qvekategoriis
a~c-/e~c- prefiqsebi damoukideblad imisagan, zmnis fuZe rTulia Tu martivi,
fuZis win daismis. es imiT aris gamowveuli, rom isini dakavSirebulia garda-
uvali zmnis subieqtTan an irib obieqtTan, romlebic afxazurSi mudam fuZis
win gvxvdeba.
a~ba- prefiqsi rTulfuZian zmnebSi fuZeSia Casmuli afxazurSi, xolo
tapanTurSi a~ba º ~ba prefiqsi aseT SemTxvevebSic fuZis win daismis:
85
aTag°ara _ `waJikaveba~, abaTag°ara urTierT waJikaveba ([27], gv. 191).
fuZeSi a~ba- prefiqsi gvxvdeba saxecvlili saxiT: a~ba > e~ba > iiba >
iba...
a~ba- prefiqss mxolod im SemTxvevaSi unda axasiaTebdes infiqsacia, ro-
desac igi Seicavs subieqtsa da pirdapir obieqts, an subieqtsa da irib obieq-
tebs, xolo Tu a~ba- prefiqsi aerTianebs pirdapirsa da irib obieqtebs, igi
veGar unda axerxebdes zmnis fuZis gankveTas.
SesaZloa, a~ba- rTuli prefiqsis ba- elementi ‚ba- `ori~ ricxviT saxels
SemohKoloda zmnaSi (‚ dakarguliKo) Sdr. qarT. (erTmaneTi) erTi meore. aqac
ricxviTi saxelebi monawileobs saurTierTo kategoriis aGweriT saxeobaSi.
q. lomTaTiZe a~�- saurTierTo prefiqsis zmnaze darTvis erT-erTi Se-
mTxvevis dros adasturebs `a~‚~ elements da varaudobs, rom ‚ SesaZloa
`ori~ ricxviTi saxelis _ `‚ba~ Ziri iKos: a~‚dˆrraara _ urTierTgamocnoba
(adˆrra _ `codna~) ([39], gv. 278).
aGniSnulis safuZvelze Cven saSualeba gveZleva afxazuri enis zmnis sa-
urTierTo-saormxrivo kategoriis mawarmoeblad aGvadginoT *akˆ-‚ˆba prefiq-
si, romlisganac SemdgomSi a~ba- prefiqsi unda CamoKalibebuliKo. aGniSnul
*akˆ-‚ˆba-Si pirveli nawili, vvaraudobT, tolfardi unda KofiliKo akˆ _
`erTi~ ricxviTi saxelisa, xolo meore nawili ‚ba _ `ori~ ricxviTi saxeli-
sa..., sadac k unda dakarguliKo sitKvis Tavkidur poziciaSi, xolo ‚ bagismie-
ri b- bgeris mezoblobaSi SeiZleboda gauCinarebuliKo.
warmodgenil mosazrebas xels uwKobs qarTveluri da adiGuri enebis mo-
nacemebic. am enebSic saurTierTo Sinaarsis gadmosacemad ena ZiriTadad ricx-
viT saxelebs an iseT afiqsebs iKenebs, romelTa amosavladac ricxviTi saxele-
bi ivaraudeba.
(ix. zmnis saurTierTo kategoriis a~ba- mawarmoeblis warmomavlobisaTvis
afxazurSi, saenaTmecniero Ziebani VIII, Tb., 1999, 209).
86
am mosazrebas xels uSlis ricxviT saxelTa diferenciacia adamianad: ‚ˆJa
_ `ori adamiani~, da nivTad: ‚ba _ `ori raGac (n.)~, rac SeiZleba gviandeli
warmonaqmni iKos. Tavdapirvelad adamianisTvisac da nivTisTvisac erTi da
igive ricxviT saxeluri forma unda xmarebuliKo, rogorc es qarTulSia:
`ori kaci~, `ori cxeni~...
adiGurSi saurTierTo-saormxrivo kategoria iwarmoeba rTuli z– _ r–
prefiqsiT, sadac z– = afx. a~�- prefiqss, xolo r– = afx. ba- elements.
iseve, rogorc afxazurSi, adiGeurSic saurTierTo-saormxrivo kategori-
aSi gardamavali zmna garkveul SemTxvevaSi iqceva gardauvlad (Tu erTmaneTs
daukavSirdeba subieqtisa da pirdapiri obieqtis pirebi ([162], gv. 171-177).
ubixurSi saurTierTo-saormxrivo moqmedebis aGsaniSnavad gamoiKeneba
oden z–- prefiqsi, gansxvavebiT afxazuri da adiGuri rTuli Sedgenilobis
a~ba- da z–r–- prefiqsebisagan ([189], gv. 206). d~umezili ubixur za- prefiqss
ukavSirebs ubixur zalazala da afxazur ak-ak-al-as `TiTo-TiTo~. Sdr. agr.
abaz. zakˆ, zaJ°ˆ _ `erTi (n.), (ad.)~.
a ~� > e ~� - pr efi q s iT n a w ar mo e b i
erT p ir i a n i z m n e b i :
I. ugu� ufsˆ� e ~m w a n a r s ˆ n _ Seni guli da suli SeupKria ([11], gv. 29).
II. h a �s a p krˆq°wa `raimeze davnaZlevdeT~ ([11], gv. 15).
III. us …amaS°a rnapˆ e~k ur ´S a n e~Kusrada _ ase saocrad xeliT gars Semo-
wvda ([11], gv. 46).
IV. bˆrlaS´ ua i n e ~lala n _ margaliti iq Sig rom gaeria ([11], gv. 43).
V. uaj°ˆ zˆnZak l e ~ q °S °a Z e ~t _ axla mTlad gaumarTla ([14], gv. 183).
87
orp ir i a n i z m n e b i :
I. sˆlax½ e ~qu s xt sa~izgur‚oz _ `razec vdardobdi, imaze Subli gavixse-
ni~ ([11], gv. 26).
II. ... xuyZak d s e ~fS ´u p … ~� avTandil _ cotaTi mgavs is avTandili
([11], gv. 14).
III. u~� iC´kuar d e ~lah a ~t naK ic°ˆigarcˆ _ is iorGa moewona sxvagan wa-
saKvanad ([11], gv. 43).
IV. amca e ~q °i w e ~t e ~xˆmcala _ cecxli daanTo kvesiT ([11], gv. 41).
V. at°ˆm t°ˆla kˆr n e ~m id e ~t _ mravali ucxo qveKana moiara ([11], gv.
39).
s a m p ir i a n i z m n e b i :
I. blala am‚a …~� i n e ~lirg e ~t _ TvaliT gza iq gaarCevina ([11], gv.
41).
II. Sermadin …a zˆg½ n e ~z i g e ~t _ Sermadinma iq Kvela Seukriba ([11], gv.
37).
a ~c → / e ~c - pr efi q s iT n a w ar mo e b i
or p ir i a n z m n aT a g a n m iG e buli
erT p ir i a n i z m n e b i :
I. …arg½ˆ sarg½ˆ ubrax½ h a ~cc a p _ Senc da mec iq erTad wavideT ([11],
34).
II. j°ox° jag½ˆ e~cn ˆ KEom _ TxuTmeti kurdGelic erTad ar dadis ([16]).
III. xuyq°a S´Tak e ~cTa n xo n _ misi Svilebi erT ezoSi erTad cxovrobdnen
([16]).
IV. imaa�b…a �analaga e ~crˆ w… e ~t , xaz-xazˆ id°ˆq°lo~t _ erTmaneTSi
uTanxmoebas rom daiwKeben, erTmaneTs eKrebian, cal-calke midian ([16]).
88
s aT a n a o k at e gor i a
( c - pr ef i q s iT n a w ar mo e b i )
or p ir i a n i z m n e b i :
I. �ara ifak iefS´ d n ac ‚ n al e ~t _ igi misi Svilis msgavsad saxlSi SehKva
([11], gv. 23).
II. ine~gon ikambaSi i cd ˆr g ˆl ar az ˆ _ mihKavdaT misi kameCi, rom masTan
erTad daeKenebinaT ([14], gv. 199).
s a m p ir i a n i z m n e b i :
I. i s ˆc n a z goz us axS´ara _ Svili Cemi Sesaferi gverdSi vinc amomidgeba
([11], gv. 14).
II. axa aZ°ˆ � a n s ˆ c e ~h °o _ magram viGac roca CemTan erTad ambobs
(mGeris) ([16]).
s aurTi erTo - s aor m xri vo k at e gor i a
( a ~b a _ pr ef i q s iT n a w ar mo e b i )
I. aG½ˆCc°e~� �~are~� e ~b adˆrˆ n _ qurdebi da igi erTmaneTs icnobdnen
([16]).
II. e ~b arw °ˆ u a n urT a‚Jag½ _ erTmaneTs Sestirodnen oriveni ([11], gv.
46).
III. ah ifhe~� ayk°ˆni � g °af x e ~b a S a n lxawe~ � fh°Hsi �e~bage~t _ mefis
89
asulsa da biys erTmaneTi moewonaT da daqorwindnen ([16]).
IV. d‚agˆlan fane~� iare~� � ~a a g °ˆdˆ b a h °al e ~t - f a n a da igi wamodge-
nen da erTmaneTs gadaexvivnen ([16]).
V. fane~� fag°e~� e~Sc°a g°ak½aq°a re~fS´ b z i a e ~b a bo n _ fanas da fa-
gus GviZli ZmebiviT uKvardaT erTmaneTi ([16]).
VI. S °n e ~ b a c , S ° n e ~ b a c , afsEaa rˆy∂k°ˆnc°a! _ erTad gaswiT, afxazTa
Svilebo! ([15], gv. 415).
sainteresoa SemTxvevebi (ix. magaliTi VI), rodesac a~ba- prefiqss `erTad~-
is mniSvneloba aqvs da ara `erTmaneTis~...
zogJer a~ba- prefiqsi `moulodneli~ mniSvnelobiT ixmareba: igE ~eba-
kue~t _ `guli uCuKdeba~ ([16]).
90
baTumel afxazTa mbaTumel afxazTa mbaTumel afxazTa mbaTumel afxazTa metKvelebisaTvis damaxasiaTebelietKvelebisaTvis damaxasiaTebelietKvelebisaTvis damaxasiaTebelietKvelebisaTvis damaxasiaTebeli
TaTaTaTaviseburebani zmnis morfologiuriviseburebani zmnis morfologiuriviseburebani zmnis morfologiuriviseburebani zmnis morfologiuri
zogierTi kategoriis warmoebisaszogierTi kategoriis warmoebisaszogierTi kategoriis warmoebisaszogierTi kategoriis warmoebisas
zemoT ganxilul zmnur kategoriaTagan baTumel afxazTa metKveleba Ta-
viseburebebs avlens pir-klasis niSnebis xmarebis mxriv, kauzativisa da moCve-
nebiTobis kategoriis warmoebis mxriv. danarCeni kategoriebis warmoebaSi
mniSvnelovani sxvaoba ar SeiniSneba.
qvemoT ganvixilavT baTumel afxazTa metKvelebisaTvis damaxasiaTebel Ta-
viseburebebs
pir-klasis niSnebi
cnobilia, rom gardauvali zmnis subieqtisa da gardamavali zmnis pir-
dapiri obieqtis niSani ~- (mesame piris mxolobiTisa da imave piris mravlobi-
Tis niSani) zmnaSi ikargeba, Tu zmna uSualod mosdevs gardauvali zmnis su-
bieqtisa da gardamavali zmnis pirdapiri obieqtis aGmniSvnel sitKvas: sara
aw°a sFo~t ,,me vaSls vyam~ ... es wesi sakvlevi enis metKvelebaSi daculia,
Tumca aGniSnul SemTxvevebSi xSirad SenarCunebulia ~- prefiqsi.
~ETax¥E ~sah° _ rac ginda is miTxari Sdr.: ~ETax¥E sah°a
axmHGa ~S°¥mgHn _ ar SercxveT, zedmiw.: ,,ar aiGoT sircxvili~ Sdr.:
ax~HmZG S°¥mgan
feriel afxazTa metKvelebisaTvis damaxasiaTebelia ~- prefiqsis gamo-
toveba iq, sadac sxva dialeqtebisaTvis igi aucilebelia:
~laSwe~t, sarg~i saxaSTH~t _ dabnelda da damaviwKda mis Sesaxeb,
Sdr.: ~HsxaSTH~t (kilba,1983,49)
91
kauzativi
baTumel afxazTa metKvelebaSi kauzativis r- prefiqsi gankveTs aKawara
,,keTeba~ zmnis fuZes, iseve, rogorc saliteraturo enaSi, maSin,rodesac dia-
leqtebSi igi mTliani formis winac gvxvdeba:
lara urT d¥KalHrwe~t _ man (q.) maT gaakeTebina, Sdr.: d¥lHrKawe~t.
(kilba,1983,67)
moCvenebiTobis kategoria
,,moCvenebiTobis kategoria~ mxolod abazuri enisaTvisaa damaxasiaTebe-
li. misi mawarmoeelia -H/-ma prefiqsi. (ix. zemoT, gv. 26 feriel afxazTa
metKvelebaSi e. kilba adasturebs am kategoriis arsebobas: ari ak°ac ~Hmabzia-
maxe~t _ es xorci mas kargi ar moeCvena (kilba,1983,67).
92
uuuuGGGGleb i s le b i s le b i s le b i s kkkk at eat eat eat e ggggori e b iori e b iori e b iori e b i
zmna afxazur enaSi gamoirCeva Tavisi rTuli agebulebiT. erTsa da imave
zmnur formaSi Tavi SeiZleba moiKaros aTze metma morfemam, romlebic
warmoqmnisa da uGlebis kategoriebs miekuTvneba.
cnobilia, rom iberiul-kavkasiuri enebis zmna rTuli morfologiiT
xasiaTdeba. am mxriv afxazuri zmna zerTulad SeiZleba daxasiaTdes.
afxazuri zmniT SeiZleba sxva enaTa mTeli winadadebiT gamoxatuli
azris gadmocema. gansakuTrebiT es exeba finitur-infinitur warmoebas zmnisa
(romelsac qvemoT ganvixilavT). es ukanaskneli sxva enaTa mTavari da
damokidebuli winadadebebis funqciebs iTavsebs.
1111. . . . masdarimasdarimasdarimasdari
masdari afxazurSi zmnis sawKisi formaa, romelsac a- TavsarTi da -ra
bolosarTi awarmoebs.
erTmaneTisagan gansxvavdeba dinamikuri da statikuri zmnis masdari.
dinamikuri zmnis masdari zemoT aGniSnuli a- prefiqsisa da -ra sufiqsis
meSveobiT iwarmoeba a-Kawa-ra `keTeba~, a-T-ara `micema~, a-w-ar-a `swavla~...
statikuri zmnis masdars daerTvis -zaa e. w. mdgomareobis xangrZlivobis
aGmniSvneli sufiqsi.
a-ma-zaa-ra `qona, Kola~, a-Ka-zaa-ra `Kofna_arseboba~.
zogJer masdari warmodgenilia zogadobis a-prefiqsis gareSe da
asrulebs miznis garemoebis rols. mag.: x½ˆqracara dce�t `saxelis mosaxveyad
wavida~ (gvancelaZe, 2003, 64).
2222. . . . statikurobastatikurobastatikurobastatikuroba----dinamikurobadinamikurobadinamikurobadinamikuroba
zmnebi afxazurSi or rigad iKofa: statikuri da dinamikuri
statikuroba-dinamikurobas afxazuri zmnis uGlebisaTvis arsebiTi
93
mniSvneloba aqvs.
3333. . . . statikuri zmnebistatikuri zmnebistatikuri zmnebistatikuri zmnebi
statikur zmnebs Taviseburi fuZe aqvT da isini droTa warmoebis
mixedviT Zalze SezGudulia, aqvT awmKo dro -…p sufiqsiT nawarmoebi da
namKo ganusazGvreli dro -n sufiqsiT nawarmoebi:
statikuri zmnis fuZed SeiZleba gamoKenebuli iKos arsebiTi da
zedsarTavi saxelis fuZe (a-prefiqsCamoSorebuli da dro-kiloTa, pir-klasisa
da sxva kategoriaTa niSnebdarTuli: sara sˆbziao…p > sˆbzi…p `me kargi var~,
sara sˆdˆ…p `me didi var~.
-zaa sufiqsiani masdarisagan statikuri zmnis warmoebisas es sufiqsi
Zirs Camoscildeba: a-Ka-zaa-ra `Kofna, arseboba~, sˆ-Ko-…p `me var~, a-ma-zaa-ra
`qona, Kola~, �sˆ-mo-…p `is me maqvs, mKavs~.
zogJer statikuri zmna dinamikuri zmnis fuZisaganac iwarmoeba, mas
SedegobiTi Sinaarsi eqneba:
i-Ka-s-wo-�t `me raGacas vakeTeb~
i-Ka-wo-up `igi gakeTebulia~
amgvari warmoebisas dinamikuri gardamavali zmna statikur gardauvlad
iqceva. statikuri zmna KovelTvis gardauvalia.
zogi zmnuri fuZe dinamikur da statikur zmnas erTdroulad awarmoebs.
mag.: a-t◦a-ra `Jdoma~, a-g¥la-ra `dgoma~, a-c◦a-ra `daZineba~, sˆt◦o…p `vzivar~
sˆt◦o�t `vJdebi~, dc◦o…p `sZinavs mas~, dc◦o�t `iZinebs igi~...
4444. . . . dinamikuri zmnebidinamikuri zmnebidinamikuri zmnebidinamikuri zmnebi
dinamikuri zmnebi iwarmoeba sakuTriv dinamikur zmnaTa fuZeebidan: a-ba-
ra `xedva~, a-Ta-ra `wasvla~, a-bˆl-ra `wva~...
garda amisa nasaxelari statikuri zmnuri fuZeebisaganac:
a) nasaxelari statikuri zmna erTvis gardaqceviTobis madinamikurebeli -
94
xa sufiqsi:
a-K◦ˆS´ `ykviani~, statikuri: d-K◦ˆS´-…p `igi ykviania~ dinamik. d-K◦ˆS´-xe-�t
`igi daykvianda~.
b) gardamavali nasaxelari dinamikuri zmnis misaGebad gamoiKeneba a-t◦ˆ
`mona, sakuTreba~ sitKvisagan momdinare -t◦ afiqsi, romlis win fuZeSi Cndeba
subieqtis klasovan-pirovani prefiqsebi: abza `cocxali~ _ stat. �-bzi-…p `igi
(arag.) cocxalia~, dinamik. �-bza-s-t◦-�t `me igi (arag.). gavacocxle~.
g) dinamikuri zmnis sawarmoeblad gamoiKeneba r- kauzativis prefiqsi: a-
�aS´a `marTali~, _ stat. �-�aS´o-…p `igi (arag.). marTalia~, _ dinamik. isˆ-r-
iaS´e-�t `me igi (arag.) gavamarTle~.
d) gardamavali da gardauvali zmnebis erTi Jgufi iKenebs
gasadinamikureblad damoukidebel saxelTa fuZeebisagan momdinare fuZe-
windebulebze darTul Zir-sufiqsebs: -wa, -x, -la, -w... a-q◦-wa-ra `rameze
dadeba~, aq◦ˆ-x-ra `zedapiridan aGeba~, a-q◦-la-ra `rameze asvla~, a-q◦ˆ-w-ra
`raimedan gamosvla~.
5555. . . . zmnis finituri da infinituri formebizmnis finituri da infinituri formebizmnis finituri da infinituri formebizmnis finituri da infinituri formebi
afxazurs ar moepoveba damokidebuli da mTavari winadadebebi, rogorc
damoukidebeli sintaqsuri kategoria, ara aqvs agreTve damokidebuli
winadadebis kavSirebi. is, rac sxva enebSi sintaqsis sferos ganekuTvneba da
warmodgenilia mTavari da damokidebuli winadadebebis saxiT, afxazurSi
Taviseburadaa asaxuli zmnis dro-kiloTa formebSi.
amis mixedviT afxazurSi gvaqvs droTa warmoebis ori forma. mTavari
winadadebis Sesabamisi droTa finituri warmoeba da finituri warmoebis
zmnuri daboloebebi. es daaxloebiT, mTavari winadadebis rolSi gamodis sxva
enebSi mag.: sara sce�t `me wavedi~.
droTa iseT warmoebas ki, romelic sxva enebis damokidebul winadadebas
Seesabameba, qeTevan lomTaTiZe uwodebs infinitur warmoebas.
95
6666. . . . sagaremosagaremosagaremosagaremoebo elementianebo elementianebo elementianebo elementian zmnaTa infinituri warmoeba zmnaTa infinituri warmoeba zmnaTa infinituri warmoeba zmnaTa infinituri warmoeba
infinituri warmoebis zmna finituri warmoebis zmnisagan imiT
gansxvavdeba, rom mas prefiqsad uCndeba sxvadasxva sagaremoebo elementi:
adgilis, drois, viTarebis, mizezis...
drois _ an `roca~, adgilis -ax½ `sadac~, viTarebis -S´ `rogorc~ mizezis
z- `imitom, vis, gamo~.
es sagaremoebo elementebi zmnaSi daismis `d~-s rigis afiqsTa Semdeg.
sagaremoebo prefiqsis darTva iwvevs zmnis sufiqsis Secvlasac: finitobis -n
sufiqsi infinituri warmoebaSi -z sufiqsiT Seicvleba:
s-c-o-n `me wavedi~
s-an-co-z `roca wavedi~
s-ax½-co-z `sadac wavedi~
s-S´-co-z `rogorc wavedi~
imisaTvis, rom winadadebas dasrulebuli saxe hqondes, afxazurSi
aucilebelia winadadebaSi erTi finituri warmoebis zmna mainc iKos
(gamonaklisia kiTxviTi winadadeba) mag.: s-ax½-ne-�-…a �-…-a-s-h◦o-m `ar getKvi
sad mivdivar~, zedmiwevniT: `sadac mivdivar (imas) Sen (mk.) me ar getKvi~.
zmnis finituroba anu dasrulebuloba sagangebo morfemebiT gamoixateba,
amaTgan zogi mxolod finitobis gamomxatvelia, zogi ki erTdroulad
gadmogvcems finitobasac da drosac:
oden finitobisaa dinamikur zmnaTa -�t º > t, finitobasTan erTad
drosac aGniSnavs -n da stat. zmnaTa -p sufiqsebi.
statikur zmnebsac, iseve, rogorc dinamikurs aqvT droTa infinituri
warmoebac. finitobis -…p sufiqsi awmKo droisa, rTuli monacemia. infinitur
warmoebaSi -p CamoSordeba da darCeba mxolod -…. mag.: danKo… `roca aris~,
dax½Ko… `sadac aris~, dˆS´Ko… `rogorc aris~.
96
7777. . . . samimarTebo prefiqsiani infinituri warmoebasamimarTebo prefiqsiani infinituri warmoebasamimarTebo prefiqsiani infinituri warmoebasamimarTebo prefiqsiani infinituri warmoeba
afxazurs ar moepoveba mimarTebiTi nacvalsaxelebi da mimarTebiTi
zmnizedebi: vinc, rac, romelic, rogoric, ranairic... sxva enebis rTul
winadadebaTa wevr-kavSirebi afxazurSi moqceulia infinituri warmoebis
zmnaSi da gamoxatavs sasubieqto da saobieqto mimarTebebs: `wamsvleli _ is
vinc midis~, `is rac midis~, oGond:
droTa infinitur warmoebaSi gamoiKeneba mimarTebiTi z- prefiqsi
adamianisaTvis (gonierTa klasi) da i _ nivTisaTvis (argonierTa klasi). mag.:
iz†S `vinc yams, myameli~, i�†o `rasac yams, Sesaymeli~.
zmnis formaSi mxolod erTi piri SeiZleba iKos mimarTebiTi �z†a `vinc
Seyama~, �l†a `rac Seyama~, �…sTa `romelic me Sen (mk.) mogeci~, d…zTa `vinc
Sen (mk.) is (ad.) mogca~...
amrigad:
�(ˆ) enacvleba `d~-s rigis piri-klasis afiqsebs, mudam pirvel adgilas
dgas zmnaSi da gamoxatavs: erTpiriani gardauvali zmnis subieqts, orpiriani
gardauvali zmnis irib obieqtsa da gardamavali zmnis pirdapir obieqts:
erTpiriani gardauvali statikuri zmna
finituri warmoeba infinituri warmoeba
saria sˆ-Ko…p `me var~ �(ˆ)-Ko… `vinc, rac aris~
erTpiriani gardauvali dinamikuri zmna
sara sco�t `me mivdivar~ �-co `vinc, rac midis~
orpiriani gardauvali statikuri zmna
saria d-sˆ-mo…p a‚ˆza
`me mKavs megobari~
sara �-sˆ-mo… a‚ˆza
`megobari, romelic me mKavs~
orpiriani gardamavali dinamikuri zmna
97
finituri warmoeba infinituri warmoeba
sara dˆzbo�t ax◦ˆy´ˆ fS´Za
`me vxedav lamaz bavSvs~
sara �zbo ax◦ˆy´ˆ dˆfS´Zo…p
`bavSvi, romelsac me vxedav, lamazia~
msgavsive viTarebaa sampirian gardamaval zmnebSic: �-…-a-s-h◦az `rac me Sen
giTxari is~...
z- gamoiKeneba mxolod orpirian da sampirian zmnebSi da ar ixmareba
erTpirianebSi, radgan igi enacvleba `l~-s rigis pir-klasis prefiqsebs, es
ukanasknelni ki ar gamoiKenebian erT pirian zmnebSi.
samimarTebo z- prefiqsi enacvleba orpiriani gardamavali zmnisa da Kvela
gardamavali zmnis subieqtis, agreTve gardamavali zmnis iribi obieqtis niSnebs:
orpiriani gardamavali zmnebia
finituri warmoeba infinituri warmoeba
�ara sara �zbo�t `me mas vxedav~ sara sˆzbo `vinc, rac me mxedavs, Cemi
damnaxavi~
orpiriani gardauvali zmna
�ara sara �sˆmo…p
`me igi(n) maqvs~
sara sˆzmo…
`visac, rasac me vKavar~
Sdr. agreTve sampiriani gardamavali zmnis formebi. erTi mxriv: �-rˆ-z-
To `vinc, rac maT raGacas aZlevs~ da mere mxriv: �-zˆ-r-To `visac, rasac
isini mas(n) aZleven~.
igive z- prefiqsi gamoiKeneba saxelTa kuTvnilebiT-samimarTebo
formebSic da `l~-s rigis prefiqsebs enacvleba:
sara s-ˆ‚nˆ `Cemi saxli~ zˆ+nˆ `visi, risi saxlic~
am tipis formebTan aucilebelia:
Jer infinituri da Semdeg finituri warmoebis zmnaTa erTdrouli
xmareba:
98
zˆ-‚nˆ(�)-zˆ-z-dˆrgˆlaz axawa daa�t
↑ ↑ inf. fin.
zedmiw: `saxli visac auSenes kaci movida~
8888. . . . zmnis drozmnis drozmnis drozmnis dro----kiloTa sistemakiloTa sistemakiloTa sistemakiloTa sistema
afxazurs aqvs sami gramatikulad gamoxatuli dro: axlandeli, warsuli,
momavali. TiToeul dros ramdenime nakvTi mwkrivi Seesabameba.
rogorc zemoT aGvniSneT, zmnebi afxazurSi or rigad iKofa: statikur
da dinamikur zmnebad. nakvTTa warmoeba statikur da dinamikur zmnebs
sxvadasxvagvari aqvT.
statikur zmnebs Taviseburi fuZe aqvT da isini droTa warmoebis
TvalsazrisiT Zalze SezGudulia, dinamikuri zmna ki ufro mdidaria
nakvTebiT.
statikuri da dinamikuri zmnebis Kvela nakvTis forma ganarCevs finitur
da infinitur warmoebas.
9999. . . . statikuri zmnis nakvTebistatikuri zmnis nakvTebistatikuri zmnis nakvTebistatikuri zmnis nakvTebi
statikur zmnas aqvs finituri awmKo -…p sufiqsiT nawarmoebi da
finituri namKo ganusazGvreli -n sufiqsiT nawarmoebi.
rTuli …p sufiqsi drosa da finitobas erTdroulad gamoxatavs. …-
droisaa, -p finitobis mag.: sˆKo…p `var~, �bzio…p `kargia~, �xaa…p `tkbilia~...
awmKos infinitur formas oden -… sufiqsi awarmoebs. mag.: sax½Ko…
`sadac var~, �Sgbzio… `is rom kargia~, �xaa… `rac tkbilia~...
namKo ganusazGvrelis finitur formas awarmoebs -n sufiqsi. mag.: sˆKan
`viKavi~, �bzian `kargi iKo~... infinitur formaSi ki -n sufiqsis adgilas -z
sufiqsi Cndeba, fonetikuri cvlileba ar xdeba; mag.: sax½ˆKab `sadac viKavi~,
�S´ bziaz `kargi rom iKo~...
99
zog statikur zmnas erTvis gangrZobiTobis (diuratiulobis) -zaa
sufiqsi, riTac emsgavseba dinamikur zmnas.
10101010. . . . dinamikuri zmnis nakvTebidinamikuri zmnis nakvTebidinamikuri zmnis nakvTebidinamikuri zmnis nakvTebi
1. awmKo, 2. mKofadi I, 3. mKofadi II, 4. namKo usr., 5. namK. ganus., 6. namK.
sruli anu aoristi, 7. namK. ukv., 8. namK. winare warsuli.
1. awmKoawmKoawmKoawmKo
-ua-�t > …e-�t, sadac -…a droisaa, -�t ki finitobisa...
Tu zmnis fuZe a- xmovniT bolovdeba, maSin -…e�t…e�t…e�t…e�t suf. wina xmovanTan
SerwKmiT -o�to�to�to�t saxeobas iZleva: s-ca-…a-�t > s-ca-…e�t > s-co�t `mivdivar~,
l-z-ba-…-�t > �-z-ba-…e�t > �-z-bo�t `vxedav~.
Tu zmnis fuZe bolovdeba nebismieri TanxmovniT, �, … naxevarxmovnebiT an
pa marcvliT, maSin -…e�t suf. ar ganicdis cvlilebas: �-s-Tˆ-s-x-…e�t `me mas
(n) vxatav~, s-ne�-…e�t `mivdivar~ �-…-…e�t `Kmuis~, e�-lˆ-s-kaa-…e�t `mesmis,
vigeb~, s-baha-…e�t `vbarav~...
awmKos infinitur formaSiawmKos infinitur formaSiawmKos infinitur formaSiawmKos infinitur formaSi zmnis fuZes oden drois aGmniSvneli -…a…a…a…a
suf. daerTvis, romelic erwKmis fuZis a- bolo xmovans da iZleva o-s (aaaa----…a…a…a…a >
oooo): s-ax½-ca-…a > s-ax½-co `sadac mivdivar~, �-z-ba-…a > �-z-bo `rasac vxedav~,
sxva SemTxvevebSi -…a ucvleli rCeba: �-Tˆ-s-x-…a `rasac vxatav~, s-ax½-ne-…a
`sadac mivdivar~, �-…-…a `rac Kmuis~, �-e�-lˆ-s-kaa-…a `rac mesmis, vigeb~, d-an-
baha-…a `roca baravs~...
zogJer awmKos formas mKofadis Sinaarsic aqvs, qarTulis msgavsad: …aw◦ˆ
aK◦a sco�t `xval soxumSi mivdivar, waval~.
2. mKofadi ImKofadi ImKofadi ImKofadi I
gamoxatavs im moqmedebas, romelic momavalSi aucileblad unda moxdes.
100
finit. forma iwarmoeba zmnis fuZeze -p suf.-is darTviT. am dros fonet.
cvlilebebi ar xdeba. s-ca-p `waval~, d-ˆ-z-ba-p `mas (ad.) vnaxav~, �-Tˆ-s-xˆ-p
`davxatav~, e�-lˆ-s-kaa-p `gavigeb~
infinitinfinitinfinitinfinit. formaSiformaSiformaSiformaSi -pppp- sufiqss enacvleba -rararara an -laklaklaklak º -lakelakelakelake½ º -laglaglaglag
sufiqsebi: san-ca-ra º s-an-ca-lak º s-an-ca-lak½ º s-an-ca-lag `roca waval~...
3. mKofadi IImKofadi IImKofadi IImKofadi II
axasiaTebs momavlis ufro ganusazGvreli Sinaarsi. finit. formas
awarmoebs rTuli -SSSS ´́́́----tttt < -SSSS ´́́́aaaa-�t�t�t�t, romelSic -SSSS ´́́́aaaa > -SSSS ´́́́ momaval drois
aGmniSvnelia, xolo -�t > t finitobisa. am rTuli suf.-is darTvisas fonet.
cvlilebani ar xdeba: s-ca-S´t `waval~, e�-lˆ-s-kaa-S´t `gavigeb~, mKof. II-is
infin. f. miiGeba oden momavali drois aGmniSvneli -S´a sufiqsis darTviT
zmnis fuZeze. fonet. proc. ar xdeba. s-an-ca-S´a `roca unda wavide~, e�-lˆ-s-
kaa-S´a `rac unda gavigo~.
4. namKo usrulinamKo usrulinamKo usrulinamKo usruli
awarmoebs -…a…a…a…a-nnnn suf, romelic emKareba awmKos nakvTis -…a…a…a…a sufiqsian infi-
nitur fuZes, romelic garTulebulia droisa da finitobis erTdroulad
gamomxatveli -nnnn suf.-iT. (Sdr. stat. zmnaTa namKo ganus. -nnnn suf.).
-…a…a…a…a-nnnn suf. fuZiseul -a xmovanTan SerwKmisas iZleva -onononon daboloebas: s-ca-
…a-n > s-c-on `mivdiodi~, d-ˆ-z-ba-…a-n > dˆzbon `mas (ad.) vxedavdi~...
aqac: TanxmovnebiT, �, … naxevarxmovnebiT, -aa da -ha marcvlebiT
damTavrebul fuZeebSi ucvlelia -…a…a…a…a-nnnn daboloeba: �-Tˆ-s-x-…a-n `vxatavdi~, s-
ne�-…a-n `mivdiodi~, e�-lˆ-s-kaa-…a-n `mesmoda, vigebdi~, s-baha-…a-n `vbaravdi~.
infinituri warmoebisas -…a…a…a…a sufiqss -nnnn sufiqsis nacvlad infiniturobis
-zzzz suf. erTvis: fonet. proc. ki igivea, rac fin. formaTa warmoebisas s-sax½-
ca-…a-z > s-ax½-c-o-z `sadac mivdiodi~, d-anˆ-z-ba-…a-z > d-an-ˆ-z-bo-z `roca mas
101
(ad.) vxedavdi~, �-Tˆ-s-x-…a-z `rasac, visac vxatavdi~, s-ax½-ne�-…a-x `sadac
mivdiodi~, e�lˆ-s-kaa-…a-z `rasac vigebdi, rac mesmoda~, s-an-baha-…a-z `roca
vbasavdi~...
5. namKo ganusazGvrelinamKo ganusazGvrelinamKo ganusazGvrelinamKo ganusazGvreli
-nnnn suf.-iT iwarmoeba. es suf. drosa da fin.-s erTdroulad gamoxatavs.
fonet. cvlil. ar xdeba, mxolod TanxmovanTa Soris -ˆ- xmovani gaCndeba
(neitraluri xmovani!):
s-ca-n `wavedi (da)~..., dˆ-z-ba-n `igi(ad.) davinaxe (da)~..., �-Tˆ-s-xˆ-n
`davxate (da)...~ s-ne�-n `mivedi (da)...~, e�-�-lˆ-s-kaa-n `gavige (da)...~, s-baha-n
`davbare (da)...~ infintinfintinfintinfint. ffff....----SiSiSiSi -nnnn suf.-s infinit. -is -zzzz suf. enacvleba: s-an-
ca-z `roca wavedi~, d-an-ˆ-z-ba-z `roca igi (ad.). davinaxe~, as-Tˆ-s-x¥-z `rac,
vinc davxate~, s-ax½-ne-�-z `sadac mivedi~, e�-�-lˆ-s-kaa-z `rac gavige~, s-an-bah-a-
z `roca davbare~.
6. namKo srulinamKo srulinamKo srulinamKo sruli, , , , aoristiaoristiaoristiaoristi
-�t�t�t�t finitobis suf.-is darTviT iwarmoeba, es sufiqsi zog Tanxmovanze
daboloebul fuZeebTan marto -tttt-s saxiT SeiZleba Segvxvdes: i-z-dˆr-t
`gavige~, s-xal-t `avedi~ cali a- xmovniT daemTavrebul fuZeebSi -�t suf-is
i-s gavleniT a xmovani icvleba -e xmovniT: s-ca-�t > s-xe-�t `wavedi~, d-¥-z-ba-
�t > dˆ-b-be-�t `igi (ad.) vnaxe~.
xolo TanxmovnebiT, … fonemiT, aa, ha marcvlebiT dasrulebul fuZeebSi
fonet. cvlilebebi ar xdeba: �-Tˆ-s-x-�t `davxate~, �-z-…-‹q `gavakeTe~,; e�-�l¥-
s-kaa-�t `gavige~, s-baha-�t `davbare~, �- fonemiT damTavrebul fuZeebSi
zogJer erTi ar ikargeba: s-nei-�t > s-ne-�t `mivedi~, s-aai-�t > s-aa-�t
`movedi~.
infin. forma aGar dairTavs droisa da infin. suf.-s, ar xdeba fonet.
102
cvl: s-an-ca `roca wavedi~, d-an-ˆ-z-ba `roca igi (adam.) vnaxe~, �-Tˆ-s-x(•) `rac
davxate~, s-ax½-ne� `sadac mivedi~, e�-�-lˆ-s-kaa `rac gavige~, s-an-bah-a `roca
davbare~.
zogJer, qarTulis msgavsad am formas awmKo mKof.-is mniSvnelobac aqvs: s-
ce�t STa a‚nˆKa `waval (wavedi) _ awi Sin (saxlSi~...
7. namKo ukveobiTinamKo ukveobiTinamKo ukveobiTinamKo ukveobiTi
-x½a-�t > x½e-�t sufiqsi awarmoebs, x½a- ukveobiTobis aGmniSvnelia, -�t ki
finit. s-ca-x½e�t `ukve wavedi~, dˆ-z-ba-x½e�t `ukve vnaxe~, �-Tˆ-s-x-x½e�t `ukve
davxate~, s-ne�-x½e�t `ukve mivedi~ e�-�-lˆ-s-kaa-x½e�t `ukve gavige~.
infinit. formaSi gamoiKeneba ori sufiqsi: ufro gavrcelebulia rTuli
-x½a-… > -x½o-…, sadac -x½a ukveobiTobas aGniSnavs, xolo -… igivea, rac
dasturdeba stat. zmnaTa awmKoSi.
meore ufro iSviaTi xmarebisaa -c suf., romelic ukveobiTobis
aGmniSvnelia: �-Ka-s-wa-x½o… º �-Ka-s-wa-c `rac ukve gamikeTebia~, �-z-ba-x½o… º �-
z-ba-c `rac, vinc ukve minaxavs~, �-Tˆ-s-x-x½o… º �-Tˆ-s-xˆ-c `rac, vinc ukve
damixatavs~...
gavrcelebulia amgvar gamoTqmebSi: iKaswac Kaswo�t `imasve vakeTeb, rac
mikeTebia~, izuTac iT! `Sen (mk.) visTvisac migicia, (kvlav) mieci!~
8. namKo winare warsulinamKo winare warsulinamKo winare warsulinamKo winare warsuli
-x½a-n sufiqsi awarmoebs, romelSic -x½a ukveobiTobas aGniSnavs, xolo -n
namKo drosa da finit.-as erTdroulad: s-ca-x½an `ukve wasuli viKavi~, dˆ-z-ba-
x½an `ukve menaxa, nanaxi mKavda~, �-Tˆ-s-x-x½an `ukve daxatuli mKavda~, s-ne�-½an
`ukve misuli viKavi~, e�-�-lˆ-s-kaa-x½an `ukve gagebuli mqonda~...
infinitinfinitinfinitinfinit. . . . formaSiformaSiformaSiformaSi ori rTuli sufiqsia: -x½a-z da -cˆ-z. -x½a da -c
ukveobiTobas aGniSnaven, xolo -z namKo drois aGmniSvnelia. aqedan -cˆ-z
103
ufro uarKofiT formebSi dasturdeba: s-an-ca-x½az `roca ukve wasuli
viKavi~, �-z-ba-x½a-z `rac vinc ukve nanaxi mqonda, mKavda~, �-Tˆ-s-x-x½az `rac,
vinc daxatuli mqonda, mKavda~, s-an-ne�-x½az `roca ukve misuli viKavi~, �-e�-
lˆ-s-kaa-x½az `rac ukve gagebuli mqonda~... Sdr. uarK. formebi: s-anˆ-m-ca-cˆz
`roca Jer kidev ar viKavi wasuli~, �-sˆ-m-ba-cˆb `vinc, rac Jer kidev ar
menaxa~, �-T-sˆ-m-x-cˆb `vinc, rac Jer kidev ar damexata~, s-anˆ-m-ne�-cˆz `roca
Jer kidev ar viKavi misuli~, �-e�-l-sˆ-m-kaa-cˆz `rac Jer kidev ar (ver)
gamego~...
kategoriuli mKofadikategoriuli mKofadikategoriuli mKofadikategoriuli mKofadi
iwarmoeba aGweriT -a…p `aris~ meSveli zmnis daxmarebiT (gamoKofs zogi
mkvlevari).
am drois zmna warmodgenilia awmKos infin. -…a sufiqsian, an aoristis
infinitur usufiqso formaze damKarebuli pirobiTi kilos -re
mawarmoebliani formiT: i-Ka-s-wa-r a…p `unda gavakeTo~ (raTa, rom gavakeTo
aris) i-Ka-s-wa-r ak◦ˆn `unda gamekeTebina~ (`raTa rom gamekeTebina, iKo~).
zogJer ZiriTadi zmnis pirobiTi -r sufiqsis win Cndeba -za suf.,
romelic diuratiulobis, gangrZobiTobisaa: �-dˆr…a-za-r a…p `man (mk.) unda
icodes~...
104
nakvTisa da kilos formas Soris gardamavalianakvTisa da kilos formas Soris gardamavalianakvTisa da kilos formas Soris gardamavalianakvTisa da kilos formas Soris gardamavalia::::
TurmTurmTurmTurmeobiTi IeobiTi IeobiTi IeobiTi I
-zaazaazaazaa----pppp
TurmeobiTi IITurmeobiTi IITurmeobiTi IITurmeobiTi II
-zaazaazaazaa----rˆrˆrˆrˆ----nnnn
iwarmoeba rogorc stat., ise dinamik. zmnaTagan, iKenebs saKrdenad zmnaTa
wminda fuZes; awmKos -…a…a…a…a > oooo daboloebian an ukveobiTis -xxxx½½½½aaaa sufiqsian
fuZeebs: sˆ+Ka-zaa-p `Turme vKofilvar~, d-co-zaa-p `Turme midis~, sˆKa-zaa-rˆ-
n `Turme vKofilvar~, d-ca-zaa-rˆ-n `wasula~, d-ca-x½a-zaa-n `Turme ukve
wasula~, d-ca-x½a-zaa-rˆ-n `Turme ukve wasuliKo~
cxrili
1. awmKo f. -…a-�t > …e-�t (sco�t)
inf. -…a > o (sanco)
2. mK. I f. -p
inf. -ra, -lak º -lak½ º -lag (sancalak½)
3. mK. II f. -S´a-�t > -S´-t (scaS´t)
inf. -S´a (sancaS´a)
4. namK. usr. f. -…a-n > on (scon)
inf. -…az (sancoz)
5. namK. ganus. f. -n (scan)
inf. -z (sancaz)
6. namK. sr.,
aoristi
f. -�t > t (sce�t)
inf. -0 (sanca)
7. namK. ukv. f. -x½a-�t > -x½e-�t (scax½e�t)
inf. -x½a-… > -x½o-… (sancax½-o…)
inf. -c (snca-c)
105
8. namK. winar.
wars.
f. -x½a-n (scax½an)
inf. -x½a-z (sancax½az)
inf. -cˆ-z
kategoriuli mKof. -r a…p
-r ak◦ˆn
Turm. I f. -zaa-p
Turm. II f. -zaa-rˆ-n
ifn. formebi ar aqvs!
11. kilos kategoriakilos kategoriakilos kategoriakilos kategoria
afxazurs moepoveba: 1. brZanebiTi, 2. daSvebiTi koniunqtivi, 3. pirobiTi,
4. mizan-pirobiTi, 5.6. kavSirebliTi (I, II), 7. natvriTi da 8. moCvenebiTi
kiloebi, 9. TxrobiT kilos specialuri mwarmoebeli ar gaaCnia, zemoT
ganxiluli nakvTebi TxrobiTi kilosaTvisaa damaxasiaTebeli.
1111. . . . brZanebiTi kilobrZanebiTi kilobrZanebiTi kilobrZanebiTi kilo
Zir. ewarmoeba dinamikur zmnebsdinamikur zmnebsdinamikur zmnebsdinamikur zmnebs II piris orsave ricxvSi. Tu zmna
gardauvalia dairTavs uklebliv Kvela pirisa da klasis niSans: u-ca! `Sen
(mk.). wadi!~, b-ca! `Sen (b.) wadi~, S◦-ca! `wadiT!~ u-i-cxraa! (`Sen (mk.) mas (mk.)
daexmare!~
Tu zmna gardamavalia, maSin mxolobiT ricxvSi sub.-is klasovan-pirovan.
prefiqsebi ase gamoCndeba: Txr. k.: �-Ka-…-wo�t `Sen (mk.) raGacas akeTeb~/�-Ka-
wa! `gaakeTe!~ Txr. k.: d-aa-…-go�t `Sen (mk.) is (gon.) migKavs~, brZ. k.: d-aa-g!
`moiKvane! igi~ mr. r.-Si sub.-is piris niSani iqneba warmodgenili. es imitom,
rom mr. r-is pir-klasis niSnebi pirisa da ricxvs erTdroulad aGniSnavs da
ricxvis `xaTriT~ SenarCunebulia! (q. l.).
106
S◦-ca! `wadiT!~ �-Ka-S◦-wa! `gaakeTeT!~ d-aa-j◦-g! `moiKvaneT!~ (gardauv.-Sic
da gardam.-Sic).
brZ.-is formas xSirad daerTvis kategoriulobis, moTxovnis aGmniSvneli
-i(S) suf.: …-ce-�(S)! `aba, wadi!~ …-g¥l-i(S)! `aba, erTi adeqi!~, �-Ka-we-�(S)!
`aba, gaakeTe!~
statikstatikstatikstatik. . . . zmzmzmzm.... brZ-s Cveulebriv -z suf. awarmoebs: …-Ka-z! `iKavi!~ …-t◦a-z!
`iJeqi!~
2222. . . . koniuqtivikoniuqtivikoniuqtivikoniuqtivi, , , , daSvebiTi kilodaSvebiTi kilodaSvebiTi kilodaSvebiTi kilo
ewarmoeba orsave ricxvsa da samsave pirs mawarmoebelia -aa�t (din. zm.)
da -z-aa�t (stat. zm.) Tu fuZe a-Ti mTavrdeba mosalodneli sami a-s nacvlad
ori a iqneba warmodgenili: *d-ca-aa�t > d-caa�t `dae, wavides!~ Tu fuZe ori
a-Ti mTavrdeba, mosalodneli 4-dan 2 a iqneba warmodgenili: *�e�likaa-aa�t >
�e�likaa�t `de, man is gaigos!~
amgvari ram ar xdeba stat. zmnebSi -xaa�t suf.-is darTvisas: d-g¥la-
zaa�t `dae, idges!~ �-baa-zaa�t! `dae, dalpes~
3333. . . . pirobiTi kilopirobiTi kilopirobiTi kilopirobiTi kilo
-r, -za-r, -z-T-g½ˆ suf.-ebi, aqedan -r suf. ar gamoiKeneba stat. zmnebSi,
xolo din. zmnis pirob. k.-os -zar suf. saKrdenad iKenebs sxvadasxva nakvTis
mza formebs: d-ca-r `Tu wava~, sˆ-Ka-zar `Tu var~, d-aa-�-…a-zar `Tu mova~,
dˆ-Ka-zTg½ˆ `Tu aris kidevac.
4444. . . . mizanmizanmizanmizan----pirobiTi kilopirobiTi kilopirobiTi kilopirobiTi kilo
gamoiKeneba pirob. k.-os -r sufiqsiani forma, romelsac damatebiT
daerTvis gardaqceviTobis -c, -t◦ an -nˆ sufiqsebi. zogJer r(ra) variantis
saxiTacaa warmodgenili. (es ufro Zvelia!) mag.: s-aa�-ranˆ `raTa movide~, �-Ka-
s-wa-ricº�-Ka-s-wa-rt◦º�-Ka-s-wa-ranˆ `ra�a gavakeTo~...
107
amave kilos sawarmoeblad gamoiKeneba agr. -ra suf. f.-xe darTuli aze
`Tvis~ (Tvis) Tandebuli: dˆ-z-ga-ra-zˆ `raTa waviKvano, mis wasaKvanad~...
5555,,,,6666. . . . kavSirebiTi kikavSirebiTi kikavSirebiTi kikavSirebiTi kilolololo
aqvs ori forma: kavSkavSkavSkavS. . . . IIII iKenebs -rararara sufiqsiani pirveli mKofadis formas,
romelsac ekveceba suf.-is aaaa xmovani da daerTvis -nnnn suf. (finitfinitfinitfinit. . . . wwww....) anda -zzzz
suf. (infinfinfinf. . . . wwww....----SiSiSiSi) s-ca-rˆn `wavidodi~, s-an-ca-rˆz `roca wavidodi~ �-Ka-s-wa-
rˆz `rasac gavakeTebdi~ kavSkavSkavSkavS. . . . IIIIIIII emKareba -SSSS ´́́́aaaa suf.-ian II mK.-is formas da
dairTavs imave -nnnn suf.ss (finfinfinfin. . . . wwww....----SiSiSiSi) anda -zzzz suf.ss (infinfinfinf. . . . wwww....----SiSiSiSi): s-ca-S´an
`wavidodi~, s-an-ca-w´az `roca wavidodi~, �-Ka-s-wa-S´an `gavakeTebdi~, �-Ka-s-wa-
S´az `rasac gavakeTebdi~.
7777. . . . natvriTi kilonatvriTi kilonatvriTi kilonatvriTi kilo
-ndandandanda º -ndazndazndazndaz suf. awarmoebs: momdinareobs qarT. `neitadano~, -zzzz ki namKo
drois inf. suf.-ia: s-¥-Ka-nda(z) `netavi mamKofa!~, s-co-nda(z) `netavi
wavsuliKavi!~, �-Ka-s-wa-nda(z) `netavi gamekeTebina!~ da a. S.
magaliTebi:
1. Txr. …-ce�t `Sen waxvedi~
2. brZ. …-ca! (gardauv.). …t◦az! `iJeqi!~, …-ce�S! `aba wadi!~ �-Ka-…-wo�t/i-
Ka-wa!
3. kon (daSv.). d-ca+a�t `dae, wavides!~
4. pirobiTi d-ca-r `Tu wava~, sˆ-Ka-zar, Tu var~
5. miz-pirob. saa�-ranˆ `raTa movide~ iKaswa-r+c º iKaswa-rt◦ºiKaswa-ranˆ
`raTa gavakeTo~
6. kavS. I sca-rˆn `wavidodi~ (fin.).
sanca-rˆz `roca wavidodi~ (inf.).
7. kavS. II sca-S´an `wavidodi~ (fin.)
108
sanca-S´az `roca wavidodi~ (inf.
8. natvriTi scondaz `netavi wavsuliKavi~
iKaswandaz `netavi gamekeTebina~
9. moCvenebiTi dcaz-S´a `TiTqos wavida~
sˆKoTe-S◦a `TiTqos var~
8888. . . . moCvenebiTobis kilomoCvenebiTobis kilomoCvenebiTobis kilomoCvenebiTobis kilo
es iwarmoeba -S◦a naw.-is darTviT:
�-z-bo-S◦a `TiTqos vxedav~,
d-ca-z-S◦a `TiTqos wavida~,
sˆ-Ko…-S◦a `TiTqos var~...
cxrili
1. TxrobiTi
2. brZanebiTi (kateg. -S!) (stat. -z)
3. koniuqtivi (daSv.) ----aa�taa�taa�taa�t, , , , ----zzzz----aa�taa�taa�taa�t
4. pirobiTi -rdinrdinrdinrdin, -zazazaza-rrrr, -zzzz-TTTT-gggg½½½½ˆ̂̂̂
5. mizan-pirob. -rrrr + cccc, -tttt◦, -nˆnˆnˆnˆ azˆazˆazˆazˆ `Tvis~
6. kavSirebiTi I -rararara (I mK.-is) + nnnn (fin.)
7. kavSirebiTi II emK. -SSSS´aaaa (II mK.-s) + nnnn (fin.)
8. natvriTi -ndandandanda º -ndazndazndazndaz
9. moCvenebiTi -SSSS◦aaaa
12. absolutiviabsolutiviabsolutiviabsolutivi
gadmoscems damatebiT moq-s an mdgomareobas, romelic win uswrebs zmniT
(ZiriTadi) gamoxatul moqmedebas.
infinituri formaa garkveulwilad:
109
I zmnis dro-kiloTa suf-is armqonearmqonearmqonearmqone: (iSviaTi) a-ma-zaa-ra > sˆ-ma:
s‚ˆzc◦a s¥-ma saa�t `megobrebTan erTad movedi~
II ufro gavrc.: awmKos infin. -uauauaua > oooo
d-g◦ˆrG½o (< d-g◦ˆrG½a-…a) daa�t `igi gaxarebuli movida~
III gardaqceviTobis -nˆnˆnˆnˆ suf.:
aurokq◦a Kawanˆ ax◦marra sce�t `gakveTilebi movamzade (da, ra) saTamaSod
wavedi~
IV mxolod uarKofiTi formis absol: -kkkk◦aaaa aw◦a im†ak◦a �kaj�t `vaSli
Seuymelad gadaagdo~...
* gardamavali zmnis fuZisagan nawarmoeb absolutivebSi sub.-is piri,
klasi da ricxvi Cveulebriv ar aGiniSneba.
13. kiTxviTi formakiTxviTi formakiTxviTi formakiTxviTi forma
1. intonaciuri: …ara �Ka…we�t?
2. alternatiuli: ………… Tavsa da boloSi:
dco-…-dˆmco-…?
`wavida Tu ar wasula?~
3. CakiTxvisas: -babababa nawilaki: dce�tba?
kiTxv. sagang. afiqsebi gamoiKeneba Kvela nakvTis formaSi:
ganarCevs adamianisa da aragonierTa klasebs adamiani `darban?~
4. aragon, nivTi `iarban?~
darban > -da suf. daerTvis nakvTis inf. formas:
�co darban? `vinc midis vin aris?~
> �co-da? `vin midis?~
110
�Ksada `vin aris?~, �Kazz-da? `vin gaakeTa? dˆzbada `vin dainaxa?~
5. aragon. kl.: -����, -ze�ze�ze�ze�, -z�z�z�z� suf. -iT: �…ge-�? `ra waiGe?~, �”go-ze� `ra
migaqvs?~, �…go-zi? `ra waiGe?~
-dadadada suf.-iT S irkveva,
-����, -ze�ze�ze�ze�, -zizizizi suf. -iT O...
6. zmniT gamoxatuli moqm.-is an mdgomareobis raoba irkveva -ma suf.-iani
kiTxv. formebiT, iTxoven pirdapir pasuxs: dcoma? `midis?~, dˆKo…ma? `aris?~,
�Kawama? `gaakeTa?~
7. specifik: sagaremoebo elementebze: an (drois), ax½ (adgilis), S´
(viTarebis) prefiqsebs erTvis -ba elementi, viGebT anba `rodis?~ ax½ba > axfa
> aba `sad?~, *S´ba > S´fa `rogor?~ ...eseni daerTvis nakvTTa infinitur
fuZeebs:
danbaco? `rodis midis?~
dabaco? `sad midis?~
dˆS´faco? `rogor midis?~
8. zogJer pref.-ss da suf.-ss erTdroulad dairTavs zmna:
danbace�? `rodis wavida?~
9. mizezis aGmniSvneli kiTxv. formebi -�, -ze�, -z� kiTxviTobis suf-s
dairTaven: …zce�? `risTvis, ratom waxvedi?~
14. zmnis uarKofiTi formebizmnis uarKofiTi formebizmnis uarKofiTi formebizmnis uarKofiTi formebi
awarmoebs m xan pref. xan. suf.
statikur zmnebSi, din. finit: awmKo,
mKof. I, mKof. II, namKo usr-Si dgas Ziris Semdeg (sufiqsia!)
stat. fin. din. fin.
awmK. sˆ-Ka-m `ara var~ s-co-m `ar mivdivar~
111
namK. usr. sˆ Ka-mˆ-z-t `ar vKofilvar scomˆzt `ar mivdiodi~.
mK. I _ s-ca-rˆ-m `ar waval~
mK. II _ s-ca(S´a-m `ar waval~.
zmnis Ziris win dgas din. fin: namKo ganus, aorist., namK. ukv., namK. win,
wars, formebsa da imave din, zmnaTa Kvela nak.-is inf. formebSi (prefiqsia!)
dinamik. zmnis fin. warm.
namK. ganus.: sˆ-m-ca-z-t `ar wavedi da~
aoristi: sˆ-m-ce-�t `ar wavedi~
namK. ukv.: sˆ-m-ca-c-t `ar wavsulvar~
namK. win. wars. sˆ-m-ca-cˆ-z-t `ar viKavi wasuli~
dinamik. zmnis inf. warm.
awmKo: s-ax½ˆ-m-co `sadac ar mivdivar~
mKof. I: s-ac½ˆ-m-ca-ra `sadac ar waval~
mKof. II: s-ax½ˆ-m-ca-S´a `sadac ar waval~
namK. usr.: s-ax½ˆ-m-co-z `sadac ar mivdiodi~
namK. ganus.: s-ax½ˆ-m-ca-z `sadac ar wavedi da~
aoristi: s-ax½ˆ-mca `sadac ar wavedi~
namK. ukv: s-ax½ˆ-m-ca-c `sadac ar wavsulvar~
namK. uk. win. wars. s-ax½ˆ-m-ca-cˆ-z `sadac ar wavsuliKavi~
uarK. m- pref. din. zmnaTa uarK-kiTx. formebSi, ??-is garda Kvela kilosa
da sitKvaw. kateg.-Si awm. dˆmco� `is ar midis?~
Taviseb. uarK. brZ-Si dˆm cozi `ar midioda?~
�-…-m-ga-m > �-…-m-ga-n! `ar waiGo!~
112
…-m-ca-m > …-m-ca-n! `ar waxvide!~
dist. disimilaciiT!
gansxvavebiT dadeb. brZ-isagan uarK.-Si Kvela klas-piri afiqsia uklebliv
warmodgenili!
15. mimGeobamimGeobamimGeobamimGeoba
mimGeobis gamosaxatavad afxazurSi Kvelaze produqtiulia samimarTebo
prefiqsiani i(ˆ)- da z-prefiqsiani zmnis infinituri warmoeba.
aris zmnis fuZis saxiT warmodgenili mimGeobebi: a-lala `irao,
saqoneli~ (Sdr. a-la-la-ria `rameSi Sesvla~), a-m-dˆr `uvici~ (Sdr. a-dˆr-ra
`codna~) a-Tak `pasuxi~ (aTara `micema) a-m-u-Ca `muqTaxorTa~ (Sdr. a-u-ra
`qmna~, a-Ca-ra `yama, puroba~, afxazuri mimGeobas awarmoebs agr. zmnis fuZeze
moqmedimoqmedimoqmedimoqmedi pirispirispirispiris aGmniSvneliaGmniSvneliaGmniSvneliaGmniSvneli -‚ˆ‚ˆ‚ˆ‚ˆ an samoqmedo sagnis aGmniSvneli -tttt◦ suf.-is
darTviT: a-r-wa-ra `swavleba~ > a-r(-wa-‚ˆ `maswavlebeli~, a-wa-ra `swavla~ > a-
wa-‚ˆ `moswavle~, a�ba-S-ra `brZola~ > a�ba-S-‚ˆ `meomari~, a-Ka-wa-t◦ˆ
`gasakeTebeli (Sdr. a-Ka-wa-ra `keTeba~), a-us-u-t◦ `samuSao~ (Sdr. a-u‡ `saqme~,
a-u-ra `qmna~)...
amjamad araproduqtiuli -xxxx½aaaa, -xaxaxaxa, -xxxx sufiqsebiT nawarmoebi mimGeobebi: a-
y´a-Ta-x½a `aGTqma~, (Sdr. a-y´ˆ `piri~, a-Ta-ra `micema~) a-h◦a-x½a `naTqvami~ (Sdr.
a-h◦a-ra `Tqma~) aa-za-x½a `buTxuza bavSvi~ (Sdr. aa-Za-ra `aGzrda~), a-c¥-bl-a-xa
`namwvi~ (Sdr. a-bˆl-ra `wva~), a-Ca-x `kvezuli~ (Sdr. a-Ca-ra `puroba~) a-x-w◦a-
ra `moyra, wakveTa~) a-fw◦a-xa `nagleJi~ (Sdr. a-f-w◦a-ra `mowKveta, mogleJa~)
a-lˆ-fS´-aa-x `amorCeuli, SerCeuli~ (Sdr. a-l-fS´-aa-ra `amorCeva~) a-ka-S◦a-ra-
x `migdebuli bavSvi~ (Sdr. a-ka-w◦a-ra `gadagdeba~), a-S◦a-ra-x `nadiri~ (Sdr. a-
S◦a-ra `nadiroba~)...
zemoT ganxilul zmnur kategoriaTagan baTumel afxazTa metKveleba
Taviseburebebs avlens statikur zmnaTa awmKos nakvTis warmoebisas, finitur
113
da infinitur warmoebaSi, meSveli zmnis xmarebisas, dinamikur zmna infinitur
dadebiT warmoebaSi, namKo usrulSi, aoristSi, namKo ganusazGvrelSi. kilos
TvalsazrisiT: pirobiTi kilos warmoebisas, brZanebiTi kilos warmoebisas,
kiTxviTi formebis warmoebisas, zmnis uarKofiT formaTa warmoebisas.
danarCeni kategoriebis warmoebaSi mniSvnelovani sxvaoba ar SeiniSneba.
114
baTumel afxazTa baTumel afxazTa baTumel afxazTa baTumel afxazTa metKvelebisaTvis damaxasiaTebelmetKvelebisaTvis damaxasiaTebelmetKvelebisaTvis damaxasiaTebelmetKvelebisaTvis damaxasiaTebel
TavisebuTavisebuTavisebuTaviseburrrrebebebebani zmnisani zmnisani zmnisani zmnis kategoriaTa warmoebisas kategoriaTa warmoebisas kategoriaTa warmoebisas kategoriaTa warmoebisas....
statikuri zmnis awmKostatikuri zmnis awmKostatikuri zmnis awmKostatikuri zmnis awmKo
afxazur-abazur dialeqtebSi statikuri zmnis awmKos mwkrivi iwarmoeba
rTuli -…p sufiqsiT finituri formebisaTvis da -… sufiqsiT infinituri
formebisaTvis, rogorc zemoT iKo aGniSnuli, -p gamoxatavs finiturobas,
xolo -u axlandeli drois mawarmoebelia.
principuli sxvaoba am mxriv baTumel afxazTa metKvelebaSi ar
SeiniSneba.
1) feriel afxazTa metKvelebaSi aGniSnuli sufiqsebi zmnis fuZes
mierTvis ise, rom fuZis bolo xmovani ikargeba: mag.:
a…ˆsq◦a rac◦ˆ…p, Sdr.: afx. rac◦o…p, rac◦a…p `bevri saqmea~
�¥fxaSarˆ…, Sdr.: afx. �ˆfxaSaro… < �ˆfxaSara… `sircxvilia~
avagzal aKnˆ htˆ…, Sdr.: afx. ht◦o…p < ht◦a…p `Cven vsxedvarT sadgurSi~
2) -ˆ…p º -…ˆp sufiqsTa gverdiT statikur zmnaTa awmKos nakvTi
iwarmoeba -�ˆt º ˆ�t da -uˆt sufiqsebiTac:
a) sufiqsi -�ˆt º -ˆ�t
daara patˆ… rˆqnˆ �ˆKe�t Sdr.: afx. �ˆKo…p `isini Zlier pativicemul
arian~
�ˆzzˆgaˆ ara �ˆKe�t, Sdr.: afx. �ˆKo…p `Kvelani aq arian~
a‚nˆ xˆy´ˆ dˆ‚ne�t, Sdr.: afx. dˆ‚no…p `igi patara saxlSi cxovrobs,
zedmiw.: saxlobs~
b) sufiqsi -…ˆt (iSviaTad):
dara …ˆs �t◦ˆ…t, Sdr. afx. �t◦o…p `isini ase sxedan~
…a afˆnJˆr aKnˆ �ˆkna ha…t, Sdr.: afx. �ˆknaha…p `mgoni is(n) fanJarasTan
kidia~
…ˆrT raj◦a fS´Zˆ…t, Sdr.: afx. fSZo…p `maTi sitKvebi lamazia~
115
-�ˆt, -…ˆt sufiqsTa gamoKeneba -ˆ…p sufiqsTa gverdiT statikur zmnaTa
finitur awmKoSi damaxasiaTebelia aSxaruli dialeqtisaTvis. danarCen
dialeqtebSi aseTi ram ar xdeba (lomTaTiZe, aSxaruli dialeqti, ... 111-120,
tapanTuri dialeqti, ... 143).
damxmare zmnadamxmare zmnadamxmare zmnadamxmare zmna
damxmare zmna `aris~ a-k…/a-k◦ < ak◦zaara gamoiKeneba Kvela afxazur-abazur
dialeqtSi. tapanTurSi s-a-k…-ˆ-p, aSxarulis afsuis kilokavSi s-a-k…-ˆ…t,
kuvinskis kilokavSi s-k…-ˆ…p `var~. amis paralelurad aSxarulis kilokavSi
farTod gamoiKeneba imave mniSvnelobiT a-…. aq s-a-k…-ˆ…p da s-a-…-p `var~
Tanasworad gamoiKeneba. es a-… ar axasiaTebs tapanTurs da aSxarulis afsuis
k.k.-s. bzifursa da abjuurSi a-… damxmare zmnad mxolod dadebiTi
warmoebisTvisaa damaxasiaTebeli.
asevea baTumel afxazTa angisas metKvelebaSic: s-a-…-p `me var~, magram
uarKofiT warmoebaSi: s-a-k…-ˆm `me ar var~, warsul droSi, namKo
ganusazGvrelSi s-k…-ˆn `me viKavi~, mis uarKofiT formaSi s-a-k…-ˆmzt `me ar
viKavi~ da a. S. gamoiKeneba sxva fuZe -ak….
rac Seexeba feriel afxazTa metKvelebas, aq aSxaruli dialeqtis
kuvinskis k.k.-is msgavsad, damxmare zmnad gamoiKeneba ori fuZe: a-… da a-…:
aaaa----… fuZe… fuZe… fuZe… fuZe
1111. . . . awmKoawmKoawmKoawmKo
a) dadebiTi warmoeba
iah◦Sa l-o-…-p `igi misi (mk.) daa~
b) uarKofiTi warmoeba
�ah◦Sa la-…-Zag `igi misi (mk.) da araa~
2222. . . . namKo ganusazGvrelinamKo ganusazGvrelinamKo ganusazGvrelinamKo ganusazGvreli
116
a) dadebiTi warmoeba
�ˆzbagaˆ afsuaa ron < ra-uˆ-n `isini Kvelani afxazebi iKvnen~
b) uarKofiTi warmoeba
dara r-a-…ˆ-mzt `isini ar iKvnen~
3333. . . . pirobiTi kilopirobiTi kilopirobiTi kilopirobiTi kilo
…an l-o-zari, sara sangaˆ lo…p `Tu ki is (q.) dedaSenia, maSin
dedaCemicaa~
4444. . . . zmnis kiTxviTi formazmnis kiTxviTi formazmnis kiTxviTi formazmnis kiTxviTi forma
�ab �aSa �a…zma? `igi mamamisis Zma iKo?~
5555. . . . daSvebiTi kilodaSvebiTi kilodaSvebiTi kilodaSvebiTi kilo
aZGab la…zaa�t, aTaca la…zaa�t aZ◦ dˆmce�t `gogo iKo Tu rZali iKo
aravin ar wavida~
aaaa----k… fuZek… fuZek… fuZek… fuZe
1111. . . . awmKoawmKoawmKoawmKo
a…xa S´aanZa …ˆ� a-k…p `mTeli Game amaze fiqrobda~
2222. . . . namKo anusazGvrelinamKo anusazGvrelinamKo anusazGvrelinamKo anusazGvreli
afs…ara zmˆrZˆz …ˆrT rak……p `vinc afxazuri etiketi ar dakarga eseni
arian~
3333. . . . pirobiTi kilopirobiTi kilopirobiTi kilopirobiTi kilo
…ara …ak…zari …ˆs Ka…wo´ˆzt `es rom Sen KofiliKavi, ase ar moiqceodi~
4444. . . . kiTxviTi formakiTxviTi formakiTxviTi formakiTxviTi forma
bara bak…ˆu lara lak…ˆ… �caranˆ �ˆKo…? Sen (q.) xar Tu igi (q.) vinc iq
unda wavides?
dinamikuri zmnadinamikuri zmnadinamikuri zmnadinamikuri zmna
117
1111. . . . awmKoawmKoawmKoawmKo
am nakvTis warmoebis mxriv baTumel afxazTa metKvelebaSi principuli
sxvaoba ar SeiniSneba, arc gamoiKeneba -…a sufiqsi infinitur warmoebaSi, -
ˆ…t º -�ˆt sufiqsi finiturSi. aqac xdeba …a-�t-…o-�t, …a-�t-…e-�t, …a-�t-
o�t, ot-ot procesi, romelic zogadad afxazur-abazur dialeqtebs
axasiaTebs.
feriis metKvelebisaTvis -…a sufiqsis a xmovnis reduqciis procesi ufro
damaxasiaTebelia, ris Sedegadac viGebT: mag.:
aJma rSˆ…t `Txas klaven~
uyk sˆccakˆ…t `cota meCqareba~ da a. S.
zmnuri daboloebis xmovani reducirdeba
aaaa) ) ) ) finitur dadebiT warmoebaSifinitur dadebiT warmoebaSifinitur dadebiT warmoebaSifinitur dadebiT warmoebaSi::::
aj◦a sˆS◦Tozari …ˆ�(�ˆq◦nagˆu) ax'ˆZ sh◦�t `Tu Tqven me sitKvas momcemT,
maSin me Sesaferis saxels vetKvi~
bbbb) ) ) ) uarKofiT finitur warmoebaSiuarKofiT finitur warmoebaSiuarKofiT finitur warmoebaSiuarKofiT finitur warmoebaSi
…ˆ� rze�lkaaZˆ…m `bevrs es ar esmis~
garda zemoT CamoTvlili SemTxvevebisa feriis metKvelebaSi gvxvdeba
SemTxvevebi, rodesac -…e�t daboloebis -… ikargeba. da Sedegad viGebT –e�t
daboloebas:
mag.: a…a‚ˆ bzˆ�a dKale�t, ac◦gaa dKale�t, Sdr. afx. dKalo�t <
dKala…e�t `arian kargi adamianebi, arian cudi adamianebi~
es procesi (-…-s dakargva) ganakuTrebiT gavrcelebulia uarKofiT
warmoebaSi zmnisa (rogorc xmovniT, ise TanxmovniT daboloebul fuZeebSi)
mag.: …aha �ˆszˆCham, Sdr.: afx. �ˆszˆCha…am `meti aGar SemiZlia amis
moTmena~
…ˆ� agaˆ�xaSTam Sdr.: afx. ag½ˆ�xaS…am `mas araferi ar aviwKdeba~
es procesic mxolod aSxarulisaTvis aris damaxasiaTebeli (lomTaTiZe,
118
aSxaruli … 182-183).
namKo usrulinamKo usrulinamKo usrulinamKo usruli
baTumel afxazTa metKvelebaSi namKo usruli, iseve rogorc danarCen
afxazur-abazur dialeqtebSi iwarmoeba -…a-n sufiqsiT finitur warmoebaSi
da -…a-z sufiqsiT infinitur warmoebaSi, oGond feriis metKvelebisaTvis
fonetikuri procsi (a-s reduqcia da u-s dakargva) damaxasiaTebelia:
a) a- xmovnis reduqcia -…an sufiqsidan:
icun-icˆ…n (< �ca…an) wˆs-xˆsra `isini midiodnen sanadirod, zedmiw.:
Citis sasrolad~
b) … xmovnis dakargva namKo usrulis uarKofiT formaSi:
iaKanˆ dc◦aj◦aZamˆzt (< dc◦aj◦aZa…amˆzt) `igi (q.) (rZali) misi
TandaswrebiT ar laparakobda~
aoristiaoristiaoristiaoristi
rodesac zmnis fuZe xmovniT mTavrdeba, aoristis warmoebisas -�ˆt�ˆt�ˆt�ˆt º -
ˆ�tˆ�tˆ�tˆ�t sufiqsis darTvisas xdeba sxvadasxva fonetikuri procesebi.
angisas metKvelebaSi fuZiseuli a a a a ----�ˆt�ˆt�ˆt�ˆt º -ˆ�tˆ�tˆ�tˆ�t sufiqsis darTvisas
gadadis eeee-Si:
�guˆ baafsxan, dˆSTale�t (< dˆSTaldˆSTaldˆSTaldˆSTala�ta�ta�ta�t) `igi cudad Seiqna da dawva~
feriis metKvelebaSi ki a- aoristis sufiqsis win zogJer ˆ-Si gadadis:
baS´a hacˆ�t (< haca�t) `Cven amaod wavediT~
sah◦Sa daanxˆ�t, saSa daanxˆ�t (< daanxa�t) `Cemi da darCa, Cemi
ZmadarCa~...
xmovnis reduqcia damaxasiaTebelia afxazuris bzifuri dialeqtisaTvis
(bGajba ... 163-164) da abazuris aSxaruli dialeqtisaTvis (q. lomTaTiZe,
aSxaruli ... 154-155).
119
namKo ganusazGvrelinamKo ganusazGvrelinamKo ganusazGvrelinamKo ganusazGvreli
namKo ganusazGvreli baTumel afxazTa metKvelebaSi iseve iwarmoeba,
rogorc danarCen afxazur-abazur dialeqtebSi. feriis metKvelebas axasiaTebs
mcireodeni Taviseburebani. aq zmnuri fuZis a- xmovani gadadis ˆ-Si namKo
ganusazGvrelis sufiqsis win, iseve rogorc aoristSi, garda amisa, a namKo
ganusazGvrelis formebi bolo xmovniani da boloTanxmovniani zmnebisa
SeiZleba daemsgavsos erTmaneTs:
se�Sˆ fh◦ˆs daa�gˆn (< daa�gan) `Cemma Zmam coli moiKvana~
a…ˆTra x…yˆk �ˆKahwˆn (< �Kahwan) `Cven gavakeTeT patara bostani~
am SemTxvevaSi a > ˆ procesTan gvaqvs saqme.
kilokilokilokilo
pirobiTi kilopirobiTi kilopirobiTi kilopirobiTi kilo
baTumel afxazTa metKvelebaSi pirobiTi kilos sawarmoeblad, iseve
rogorc sxva afxazur-abazur dialeqtebSi gamoiKeneba -rrrr sufiqsi. amis
paralelurad feriel afxazTa metKvelebaSi gamoiKeneba -ri sufiqsi:
C´¶ˆla hamcari hazlacozi? `Tu cxeniT ara, riT wavalT?~
afxˆZ …ˆmh◦ozari �e�G½…p `ukeTesia sizmars Tu ar itKvi~
rodesac pirobiTi kilos zmnas erTvis -g½ˆ (`c“) nawilaki, maSin
pirobiTi kilos mawarmoeblad iqneba mxolod –r (i-s gareSe):
…a �ue�fS´ˆ… dˆubargaˆ soup uh◦oma? `Tu Sen Sen msgavs kacs dainaxav,
etKvi, rom es me var?~
angisas metKvelebaSi (ufrosi Taobis) SeiniSneba -nˆ sufiqsiT
garTulebuli pirobiTi kilos warmoeba, mas uSualod mierTvis –r, -zar, -
zarc...
�ˆrTˆxxarnˆ (Sdr. �ˆrTˆxxar) �Karwo�t `Tu isini moindomeben,
gaakeTeben~
aj◦abj S◦aharcnˆ (Sdr. S◦aharc) S◦ˆKo…p `Tqven kidev gaigonebT siaxles~
120
brZbrZbrZbrZanebiTi kiloanebiTi kiloanebiTi kiloanebiTi kilo
brZanebiTi kilo baTumel afxazTa metKvelebaSi iseve iwarmoeba,
rogorc danarCen dialeqtebSi, sufiqsebis gareSe:
…ˆ‚! `gaiqeci!~, …ca! `wadi!~, S◦ta! `dasxediT!~
amis paralelurad feriis metKvelebaSi xSiria SemTxvevebi, rodesac
bolo a- xmovani reducirdeba gadadis ˆ-Si:
bnask½ˆ (Sdr.: bnask½a) `miiwie Sen (q.)!~
…a �daS◦wˆ (Sdr.: �KaS◦wa) `datoveT is Tqven iq!~
igive xdeba brZanebiTi kilos uarKofiT formebSi:
�uˆmgˆn (Sdr.: �uˆmgan) `ar aiGo!~
�…ˆm†ˆn (Sdr.: �…ˆm†an) `ar yamo!~
es procesi a > ˆ bzifursac axasiaTebs.
rodesac a-ze damTavrebul fuZes brZanebiT kiloSi emateba –I sufiqsi,
romelic met kategoriulobas sZens zmnur formas, xdeba sxvadasxva
fonetikuri procesebi:
a) angisas metKvelebaSi aaaa- iiii-s win gadadis eeee-Si (rogorc danarCen
afxazurSi): uce� < uca� `aba wadi Sen (mk.)!~
bafx½e� (< bafx½a-�) `aba waikiTxe Sen (q.)!~
b) feriis metKvelebaSi ki aaaa, rogorc wesi, mTlianad reducirdeba an
gadadis ˆ̂̂̂-Si:
…aalˆ� (< …aala-�) `aba, wavideT {modi} Sen (mk.)!~
bt◦ˆ� (< bt◦a-�) `aba, daJeqi Sen (q.)!~
zmnis kiTxvzmnis kiTxvzmnis kiTxvzmnis kiTxviTi formaiTi formaiTi formaiTi forma
zmnis kiTxviTi forma iwarmoeba specialuri sufiqsebiT, garda amisa
garkveuli logikuri maxviliTa da intonaciiT. asea es baTumel afxazTa
metKvelebaSic.
oGond, amasTan erTad baTumel afxazTa metKvelebisaTvis
damaxasiaTebelia erTi Tavisebureba: mxolod intonaciiT kiTxviTobis
121
gadmocema, sufiqsebis gareSe.
ara a‚nˆ dkaha�t (Sdr. dkahama?) `igi (q.) aq daeca?~
…ara �ue�habˆu dˆKaZam? (Sdr. dˆKaZami �ue�habˆ…?) `aravin aris Senze
ufrosi gana?~
kiTxviT-uarKofiTi warmoebisaTvis gamoiKeneba
uarKofiT-infinituri fuZe, romelsac iiii kiTviTobis elementi emateba:
(ykadua ..., 1970, 241-242).
amaT gverdiT baTumel afxazTa feriis metKvelebisaTvis damaxasiaTebe-
lia -ma sufiqsis gamoKenebac uarKofiT-kiTxviT formebSi, iseve, rogorc es
abazurSia:
…ara ‚ˆnt◦ saKanˆ …maan ha g½ˆ…asˆmhama (Sdr. afx. …maan h◦a …asˆmh◦e�?
`gana me Sen ar geubnebodi, orJer CemTan ar moxvide-meTqi?~
angisas metKvelebaSi, iseve rogorc afxazur-abazuri enis zog k.k.-Si
aris SemTxvevebi, rodesac z (I kiTxviTobis elementis gauCinarebis
SemTxvevaSi, erTdroulad gamodis warsuli droisa da kiTxviTobis
mawarmoeblis rolSi:
�re�mah◦ax½azˆz? (Sdr.: �ere� mh◦ax½azˆ�?) `is maT imas ar eubneboda gana?~
sxuˆyˆmzˆz (Sdr.: sxuyˆmzˆ�?) …ˆsKan, �ˆsg◦alaS◦aZom `me maSin patara
viKavi da ar maxsovs~
122
zmnis uarKofiTi formazmnis uarKofiTi formazmnis uarKofiTi formazmnis uarKofiTi forma
afxazur-abazur dialeqtTa msgavsad, baTumel afxazTa metKvelebaSi
uarKofa gamoixateba -m- morfemiT. feriis afxazTa metKvelebaSi xdeba
sxvadasxva fonetikuri procesebi: ikargeba axlandeli drois (awmKos nakvTis)
sufiqsi -u:
�…ahaZa…am < �…ahaZam `Sen Cemi ar gesmis?~
KuradGebas iqcevs is faqti, rom finituri zmnis uarKofiT formaSi
gamoiKeneba -g½ˆ afiqsi, romelic abazuri dialeqtebisaTvisaa damaxasiaTebeli
da rogorc aGniSnulia specialur literaturaSi gamoxatavs finiturobas
uarKofiTi warmoebis zmnebSi (q. lomTaTiZe, tapanTuri ... 159-161):
…ˆs g½ˆKalom (Sdr. …ˆs Kalom) `ase ar SeiZleba~
…ˆKara g½ˆbjam (Sdr. …ˆ� aKara bjam) `arc ise Sors~ da sxv.
feriis metKvelebaSi aGiniSneba ormagi uarKofa aura
1. `miGeba~, 2. `dabadeba~ zmnaSi.
abileT smamˆuZe�t (Sdr. �ˆsmauZe�t) `me uer viSove bileTi~
abas Kahwap ha �azhoz dˆ�mamˆ…Ze�t `ase rom gagvekeTebina, CvenTvis
mTqmeli aravin ar aGmoCnda, gaCnda~
ormagi uarKofis SemTxveva e. kilbas mxolod erTi 74 wlis
informatoris metKvelebaSi daudasturebia (aSxarulSic aris).
baTumel afxazTa metKvelebaSi (feriasa da angisas metKveleba) aris m-
prefiqsis gadaadgilebis SemTxvevebi zogierT rTulfuZian zmnaSi:
…ˆ� Kalomzaap (Sdr. afx. Kamlozaap) `es ar SeiZleboda gakeTebuliKo~
arˆ�g½ˆ dˆmSTalozaap (Sdr. afx. dˆSTamlozaap) `is Turme ar wveba~
es albaT am rTulfuZian zmnaTa: aKawara, aKalara, aSTalara erT mTlian
fuZed aGqmis braliao, aGniSnavs kilba. baTumel afxazTa metKvelebaSi
aGniSnuli zmnebi aGiqmeba rogorc erTi mTlianoba (fuZe) da amitom -m dgeba
mis win (an mis Semdeg) da aGar xleCs rTul fuZes, rogorc es sxva
dialeqtTa SemTxvevaSi xdeba.
123
baTumel afxazTa metKvelebaSi zogJer -m uarKofiTobis afiqsis gverdiT
gvxvdeba Turquli enidan nasesxebi -ne�, romelic sxva dialeqtebisaTvis
ucxoa. igi mniSvnelobiT uaxlovdeba rusul ни... нт-s `arc... arc~... da dgeba
uarsaKofi sitKvis win. zmna am dros aris dadebiT formaSi: nawilak –ne�-s
aqvs uarKofiTobis da mtkicebiT-gaZlierebiTobis -gaˆ/gaˆ nawilakis funqcia
(elferi):
ne� sne�x½e�t, ne� dˆzbax½e�t (Sdr. afx. sag½ˆmne�wt, dag½ˆzˆmbact) `me ar
mipovia da ar minaxavs~
ne�arˆ� daa�gˆ�t, ne� anˆ� daa�gˆ�t (Sdr. arˆ�g½ˆ daa�ˆmge�t, anˆ�gaˆ
daa�ˆmge�t `arc es moiKvana, arc is moiKvana~.
124
zmnisarTi
zmnisarTebi afxazurSi sam umTavres jgufSi erTiandebian: 1. adgilis
zmnisarTebia: abra || > ara `aq~, ubra || > …a `iq~, abna || > ana `mand~
(romlebic kavSirSia nacvalsaxelebTan: abri || > ari `es~, ubri || > …i `is,
igi~, abni || > ani `eg~, aaig◦a `axlos~, aarc◦ `gamoRma~, nˆrc◦ `gaRma~, aÂada
`maRla, zemoT~, alada `dabla, qvemoT~. zogi adgilis zmnisarTi iwarmoeba
arsebiTi saxelis fuZeze -n sufiqsis darTviT: amÂan `gzad~, aqˆTan
`soflad~.
2. drois zmnisarTebi sxvadasxva gziT aris nawarmoebi: `dRes~, Áax�a || >
ex�a `dRes~, Áacˆ || > ecˆ `guSin~, …axa `amaRam~, …aw◦ˆ `xval~, …aw◦ˆSTax½
`zeg~ (zedmiw.: `xvalis Semdeg~), alSˆq◦sanˆk `mTel weliwads~, esˆmS´a
`yoveldRe~, usyan `maSin~, znˆk `erTxel~, aS´amTazˆ `ganTiadisas~, wxˆbJon
`SuaRamisas~...
3. viTarebis zmnisarTebi: abas || > as `ase, amgvarad, ubas || > us `ise~
abans || > ana `egre~ (es zmnisarTebi adgilis ramdenime zmnisarTis msgavsad
kavSirSia nacvalsaxelebTan: abri || > ari `es~, ubri > ui, `is, igi~, abni || >
ani `eg~. Áaalˆry�anˆ `moulodnelad, uceb~, Áaraznak `uceb~, ÁracÁanˆ
`blomad~, x◦ˆWZak `mcired~, xˆmfada `aucileblad~ (gvancelaZe, 2003, 105-106).
baTumel afxazTa metyvelebaSi e. kilba gamoyofs e. w. zmnisarTul
sityvas `g�ene~ `xelaxla~, `isev~, `Tavidan~, `kidev~ (es sityva Turquli
enidan SeuTvisebiaT baTumel afxazebs. maTs metyvelebaSi gavrcelebulia:
g�ana, g�ˆna, g�ˆne:
g�ene ÁaaJ◦ˆama? `kidev moitanes is (n)? ara afsuaa ˆyoup g�ˆnˆ `kidev
afxazebi arian aq?~ g�ana xar hamaz `kidev ara gviSavs~ (kilba, 1982, 75).
125
Tandebuli
afxazuri ena gamoirCeva TandebulTa simciriT. afxazurSi TandebulTa
simcire saxelebTan, kompensirebulia windebulTa siuxviT zmnebSi.
ZiriTadi Tandebulebia: -ax�- `ken, -Si~ (aS´kol axa `skolisaken~) _ aW´ˆ-
`Si~ (aqˆTa-W´ `sofelSi~), -ya `-ken; -Si~ (aÂnˆ-ya `saxlSi, Sin, Sinisaken~), -nZa
`-mde~ (aqˆTa-nZa `soflamde~), -yn¥ || -yˆn `-Tan~ (sara s-ynˆ `CemTan~), S´ya `-ken~
(aklub aS´ya `klubisaken~), -nt◦ `-dan~ (qarTˆ-nt◦ `Tbilisidan~), amwan `Ziras~
(aw◦awla amwan `vaSlis xis Ziras, qveS~), -zˆ `-Tvis~ (awara-zˆ
`swavlisaTvis~, sara s-zˆ `CemTvis~), -la `-iT~ (Sapˆ-la `fexiT, qveiTad~,
C´ˆ-la `cxeniT~) da sxv. (gvancelaZe, 2003, 106).
rogorc zemoT aRiniSna, lokaluri urTierToba/mimarTuleba
afxazurSi ZiriTadad lokaluri preverbebiTa da Zir-sufiqsebiT
gadmoicema, amitom Tandebulebi saxelebTan iSviaTad ixmareba. afxazuri
enis sxva dialeqtebSi SeimCneva -ax�, -ynˆ || -yˆn, -ya Tandebulebis erTi -W´ <
aW´ˆ- `Si~ TandebuliT Secvlis tendencia. asea es aWarel afxazTa
metyvelebaSic. am mxriv raime gansakuTrebuls maTs metyvelebaSi ver
wavawydiT.
126
kavSiri
afxazur enas ar gaaCnia rTuli qvewyobili winadadeba. Sesabamisad,
arc maqvemdebarebeli kavSirebi. is, rac sxva enebSi sintaqsis sferos
ganekuTvneba da warmodgenilia mTavari da damokidebuli winadadebis
saxiT, afxazurSi Taviseburad asaxulia zmnis dro-kiloTa formebSi.
mTavar winadadebas droTa finituri, xolo damokidebuls droTa
infinituri warmoeba Seesabameba (ix. zemoT).
afxazurSi gamoyofen kavSirTa sam mTavar jgufs:
1. maerTebeli kavSirebi, romlebic ufro nawilakuri bunebisaa da
damoukidebel erTeulebs ar warmoadgens. mag.: -i sufiqsi udris qarTulis
`da~ kavSirs da daerTvis winadadebaSi warmodgenil yvela sakavSirebel
sityvas: sar-i, sandu-i, `iliko-i, ilarioni-i, `me bebia (Cemi), iliko da
ilarioni~.
amave wesiT gamoiyeneba agreTve qarTuli -c nawilakis fardi -g�ˆ,
kavSir-nawilaki-: sar-g�¥, …ar-g�ˆ, Áar-g�ˆ `mec, Senca da isic~...
2. macalkevebeli kavSirebia: ia `an~, ma `an~: Áa sara, Áa …ara `an me, an
Sen~, ma aw◦a, ma aha `an vaSli, an msxali~.
3. mapirispirebeli kavSirebia: axa `magram~, amala `oRond~, ak◦ˆmzar ||
mamzar || mak◦ˆmzar `Torem~ (gvancelaZe 2003, 107).
CamoTvlil kavSirTa garda aWarel afxazTa metyvelebaSi gamoiyofa
nasesxebi maerTebeli da maqvemdebarebeli kavSirebi: da `da~ nasesxebi
qarTulidan; hem `aseve~, nasesxebi Turqulidan.
127
a) ikaJ da baaÁ `gadaagde da modi Sen(q)~
scoÁt ih◦ˆt da dcˆÁt `Tqva wavalo da wavida~
b) hem im sityvis win dadgeba, romelsac miemarTeba (ixmareba wyvilad):
hem apensiax½ dceÁt, hem a…ˆs i…eÁt `igi (mk) pensiazec gavida da muSaobs
kidec~.
mxolod hem zmnisarTuli funqciiTac ixmareba: hem …anSa-…an laSˆ
Áak◦ˆ…p `amis garda igi (mk) Seni biZaa (Zmaa dedaSenisa).
g) Turqulidanvea Semosuli kavSiri Áa `an~, romelic afxazuri ma
kavSiris paralelurad ixmareba Áa S◦t◦a, Áa S◦ca `an dasxediT, an wadiT~
es kavSiri, iseve rogorc afxazuri ma wyvilad gamoiyeneba
(macalkevebelia).
d) mapirispirebeli ama (Turquli) kavSiri: afsS◦a ÁeÁlˆrkaa…eÁt, ama
ah◦ara Áˆrh◦aZom `maT esmiT afxazuri, magram ver laparakoben~.
(kilba, 1982, 69-71).
rogorc aRvniSneT, afxazurisaTvis rTuli qvewyobili winadadeba
ucxoa; miuxedavad amisa, baTumel afxazTa metyvelebaSi e. kilba
adasturebs TiTqmis maqvemdebarebel qi kavSirs, Semosuls Turqulidan:
sˆxS´ˆÂ ÁˆfnayoÁt qi, a…aˆ aSTax½gˆ dˆbziaxoÁt `me vfiqrob (Cems
TavSi), rom kaci yvelaferi momxdaris mere gamoswordeba (gakargdeba)~.
(kilba, 1982, 71-74).
128
nawilaki
afxazuri enas nawilakebic mcire raodenobiT moepoveba. dadasturebiTi
nawilakebia: aa, aaÁ, aieÁ `ho, diax, ki~; uaryofiTi nawilakebia: map, mamou
`ara, vera~. dananebas gadmoscems damoukideblad xmarebuli an zmnis
formaSi CarTuli g◦aSa `sawyali~ nawilaki: dˆ˜fs-g◦aSe-Át `mokvda sawyali~.
sxvaTa sityvis nawilakia a-h◦a-ra `Tqma~ zmnis Zirisagan momdinare -h◦a
sufiqs-nawilaki, romelic udris qarTulis -meTqi, -Tqo, -o nawilakebs:
sarg½ˆ scoÁt-h◦a …poh◦e-Át `mec waval-meTqi, giTxari~, sarg½ˆ scoÁt-h◦a
sˆziah◦ `gadaeci (CemTvis uTxari) mas, mec waval-Tqo~ sarg½ˆ scoÁt-h◦a,
seÁh◦eÁt `mec waval, miTxra man~ (gvancelaZe, 2003, 107).
CamoTvlilTa garda baTumel afxazTa metyvelebas axasiaTebs
Turqulidan nasesxebi hele nawilaki, romelic ixmareba zmna-SemasmenelTan
da atarebs mbrZaneblur elfers:
hele, iˆszaaga! `aba, momitane is me Sen!~
aseve Turqulidanaa afxazurSi Sesuli: beq½ˆ½ˆ½ˆ½ˆm || beq½ˆ½ˆ½ˆ½ˆ `albaT~
mniSvnelobis nawilaki. beq½ˆm, Árimbact …ˆÁ `SesaZloa (albaT) maT ar
unaxavT is (n)~.
sanq½ˆ½ˆ½ˆ½ˆ || sanq½ˆ½ˆ½ˆ½ˆs (CakiTxvisas) `gana~
sanq½ˆ …ˆÁ axˆlfa Áˆ…xawaloÁt- `gana am quds Sen ixuravdi?~
hˆlbeT `ra Tqma unda~
helbeT, hax…afS´ˆr hTaxˆ…p `ra Tqma unda, Cven gvinda is (n) vnaxoT~
sahaÁqi `namdvilad~
sahaÁqi ÁabaanageÁ …ˆÁ ÁnapaW´ˆ? `marTla, saidan aRmoCnda is Sens
xelSi?~
xom qarTulidan nasesxebi nawilaki; aniWebs moqmedebas dadasturebiT
elfers: vaJa, xom, dˆbdˆr…eÁt? `vaJas, xom, icnob?~ (kilba, 1983, 74)
129
Sorisdebuli
Sorisdebulebia: gaocebis, mwuxarebis gamomxatveli …nan `vaime, uime,
ui~, dida `dedi!~; gamamxnevebeli ahahaÁt, amarja; gaocebis jˆm-jˆm; ricxvis
gamomxatveli: uut, aaÁt; siwynarisaken momwodebeli siS, aSSˆh◦a `su, Cumad,
wynarad~, mimarTvisas saxmari o, …a, …aa `o, ho, he~ da sxv. (gvancelaZe 107).
SorisdebulTa xmarebis TvalsazrisiT raime gansakuTrebuli
Tavisebureba aWarel afxazTa metyvelebaSi ar SegviniSnavs.
130
s i n t a q s is i n t a q s is i n t a q s is i n t a q s i
I saxeluri SesitKvebis I saxeluri SesitKvebis I saxeluri SesitKvebis I saxeluri SesitKvebis ((((atributuli sintagmisatributuli sintagmisatributuli sintagmisatributuli sintagmis) ) ) ) analizianalizianalizianalizi
zemoT aGiniSna, rom afxazurs brunebis sistema ar gaaCnia; Sesabamisad,
saxeluri SesitKvKebis (atributuli sintagmis) konstruqciac Taviseburadaa
asaxuli am enaSi.
konkretuli sakiTxis ganxilvisaTvis aucileblad migvaCnia nacvalsaxelis,
ricxviTi saxelisa da zedsarTavi saxelis cal-calke ganxilva da maTi ase
vTqvaT, `saqcielis~ gaTvaliswineba arsebiT saxelTan kombinaciaSi:
SesitKvebaSi Semaval komponentTa adgili, SeTanxmeba ricxvisa da klasis
mixedviT da sxv.
nacvalsaxelinacvalsaxelinacvalsaxelinacvalsaxeli
nacvalsaxels gansakuTrebuli mniSvneloba eniyeba afxazur enaSi.
nacvalsaxelis meSveobiT gamoixateba afxazurSi e. w. saxelTa kuTvnilebiTi
kategoria.
rogorc zemoT aGvniSneT, afxazurSi ar aris naTesaobiTi brunva da
saerTod brunvebi. is, rac sxva enebSi gamoixateba naTesaobiT brunvaSi
dasmuli saxeliT (e. i. kuTvnileba) afxazurSi gamoixateba kuTvnilebiTi
Sinaarsis mqone prefiqsebiT, anu piris nacvalsaxelebidan momdinare
formantebiT.
131
klasovanklasovanklasovanklasovan----pirovani nacvalsaxeli dapirovani nacvalsaxeli dapirovani nacvalsaxeli dapirovani nacvalsaxeli da
kuTvnilebiTi nacvalskuTvnilebiTi nacvalskuTvnilebiTi nacvalskuTvnilebiTi nacvalsaxelis Sinaarsis gamoxatvaaxelis Sinaarsis gamoxatvaaxelis Sinaarsis gamoxatvaaxelis Sinaarsis gamoxatva
mx. r.
I p. sara _ me _ s(ˆ) `me~
II p. …ara _ Sen (mk.) _ …(ˆ) `Sen~ (mk.)
bara _ Sen _ b(ˆ) `Sen~ (q.)
III p. �ara _ is (mk.) _ �(ˆ) `is~ (mk.)
lara _ is (q.) _ l(ˆ) `is~ (q.)
�ara _ is (n., arag.) _ a `is (n., arag.)~
mr. r.
I p. hara _ h(a) `Cven~
II p. S◦ara _ S◦(ˆ) `Tqven~
III p. dara _ r(ˆ) `isini~
Kvela klasovan-kpirovani nacvalsaxeli SeiZleba gamoKenebuli iKos ufro
martivi formiTac, ra-s gareSe sa `me~, …a `Sen~ (mk.), ba `Sen~ (q.), �a `is~ (mk.
da arag.) la `is~ (q.), ha `Cven~, S◦a `Tqven~, da `isini~... da saxeoba iSviaTia.
mravlobiTi ricxvis hara `Cven~ da S◦ara `Tqven~ nacvalsaxelebis gverdiT
gamoiKeneba harT `Cven~ da S◦arT `Tqven~.
`afxazuri enis gramatikaSi~ (nawili damuSavebulia x. bGajbas mier)
miTiTebulia, rom hara-s aqvs inkluziuri mniSvneloba: mosaubre rTavs `Cven~-
Si msmenelsac, xolo eqskluziuri mniSvneloba, romelic msmenels
gamoricxavs, miiGeba piris hara `Cven~ nacvalsaxelze -T (har-T) sufiqsis
darTviT (Sdr. abaz. harabaraT `Cven Sen gareSe~. analogiuradi warmoeba
meore piris forma S◦ara `Tqven~, S◦ar-T (Sdr. abaz. S◦arabaraT `Tqven Cem
132
gareSe~ (gv. 35).
qarTuli `studentis xeli~ afxazurSi iqneba astudent �-napˆ...
qarTulis naTesaobiTi brunvis Sesabamisi sufiqsi mierTvis ara msazGvrels,
aramed sazGvruls prefiqsad:
qarT. qaliSvil-is xeli afxazuri: aZGab l-nap¥
Tu sitKvaSi maxvili modis zogadobis a- prefiqsze, maSin kuTvnilebiTi
prefiqsebi ˆ-Tia warmodgenili:
öla _ s¥la `Cemi Tvali~
alö _ sla `Cemi ZaGli~
mag. sara s-ab �-napˆ `mamaCemis xeli~
sara s-an l-Sapˆ `dedaCemis fexi~
…ara …-‚ˆza �-xˆ `Seni (mk.) amxanagis Tavi~
ase miiGeba klasovan-pirovan nacvalsaxelTagan kuTvnilebis Sinaarsis
mqone nacvalsaxeluri prefiqsebi afxazurSi.
afxazurSi damoukidebeli mniSvnelobis kuTvnilebiTi nacvalsaxelebis
uqonloba Canacvlebulia pir-klasis nacvalsaxelTagan momdinare e. w. `l~-s
rigis prefiqsebiT (ix. zemoT).
nacvalsaxeluri kuTvnilebiTi prefiqsebi emTxveva Sesabamis klasovan-
pirovan nacvalsaxelTa Tavkidur elementebs, garda ori SemTxvevisa:
mesame piris mxolobiTi ricxvis kuTvnilebiTi a- prefiqsi gansxvavdeba
nivTTa (aragonierTa) klasis mesame piris �ara `is~ klasovan-pirovani
nacvalsaxelis �a- Zirisagan. es a- prefiqsi ikargeba sintagmidan, Tu
sazGvruli sitKvis win uSualod dgas am niSniT gadmosacemi msazGvreli.
KurdGebaa gamaxvilebuli `afxazuri enis gramatikaSi~ (gv. 34) agreTve
mravlobiTi ricxvis III piris kuTvnilebiT r- niSanze, romelic ar emTxveva
Sesabamisi dara `isini~ nacvalsaxelis Tavkidura element d-s.
133
gamoTqmulia mosazreba, rom dara `isini~ unda momdinareobdes `rara~-
dan da disimilaciis safuZvelzea r- miGebuli. amis sailustraciod
moKvanilia �-d-raS◦o�t º �-r-raS◦o�t `isini marglaven~.
amrigad pirveladi unda KofiliKo ara dara, armed rara (afx. enis
gramatika, gv. 34).
q. lomTaTiZe ki fiqrobs, rom III p.-is mr.-is niSani d- unda KofiliKo
istoriulad da ara r-. igi d- unda momdinareobdeso dara nacvalsaxelisagan
(lomTaTiZe, , ,).
amrigad saxelur sintagmaSi afxazurSi aseT SemTxvevebSi damatebiT
klasovan-pirovani nacvalsaxelic an mkuTvnelis aGmniSvneli sitKvac unda
iKos gamoKenebuli: la(ra) º afh◦ˆs lˆwkˆ KafS…p `misi º qalis kaba
wiTelia~... am dros nacvalsaxeli SeiZleba warmodgenili iKos rogorc
sruli, ise martivi saxiTac (gvancelaZe, 2003, 60).
afxazurSi kuTvnilebiTi nacvalsaxelis rolSi xSirad gvevlineba
kuTvnilebiTi nacvalsaxeluri prefiqsebiT gaformebuli a-t◦ˆ `kuTvnileba,
sakuTreba~ an a-xat◦ˆ `Tavisi, piradi~ fuZeebi, romelTa amosavali
mniSvneloba daCrdilulia.
sa(ra) s-t◦ˆ `Cemi kuTvnili~
…a(ra) …-t◦ˆ `Seni (mk.) kuTvnili~ da a. S.
134
CvenebiTi nacvalsaxeliCvenebiTi nacvalsaxeliCvenebiTi nacvalsaxeliCvenebiTi nacvalsaxeli
CvenebiTi nacvalsaxeli aGniSnavs mosaubresTan axlos an Sors mKofobas.
CvenebiTi nacvalsaxelic SeiZleba Segvxvdes sruli an Semoklebuli saxiT:
mosaubresTan axlos mKofi: abri º ari `es~, abarT º arT `eseni~.
mosubresTan moSorebiT mKofi, xiluli: abni º ani `eg, is~, abanT º anT
`egeni, isini~.
mosaubresTan Sors mKofi da ukve nacnobi: …bri º …� `is, igi~, ubarT º
urT `isini~.
CamoTvlili nacvalsaxelebi xSirad enacvleba III piris klasovan-pirovan
nacvalsaxelebs. SesitKvebaSi Kvela CvenebiTi nacvalsaxeli msazGvrelia d win
uZGvis sazGvruls. mag.: abri º ari a‚nˆ `es saxli~, abni º ani a‚nˆ `eg saxli~,
ubri º …� a‚nˆ `is saxli~, abarT º arT a‚nq◦a `es saxlebi~, abanT º anT a‚nq◦a
`eg saxlebi~, ubarT º urT a‚nq◦a `is saxlebi~ (gvancelaZe, 2003, 59).
kiTxviTi nacvalsaxeliskiTxviTi nacvalsaxeliskiTxviTi nacvalsaxeliskiTxviTi nacvalsaxelis
Sinaarsis gamoxatvaSinaarsis gamoxatvaSinaarsis gamoxatvaSinaarsis gamoxatva
damoukidebeli kiTxviTi nacvalsaxeli afxazurs ar gaaCnia. am
mnSvnelobiT afxazuri iKenebs ba Zirs, `d~-s rigis klasovan-pirovani
nacvalsaxeluri warmoSobis prefiqsebiT gaformebuls:
sarban sara? `me vin, romeli var?~
…arban …ara? ̀ Sen (mk.) vin, romeli xar?~
barban bara `Sen (q.) vin, romeli xar?~
�ara?
darban `is (adam.) vin, romelia?~
lara?
135
�arban �ara `is (n., arag.) ra, romelia?~
harban hara `Cven vin, romeli varT?~
S◦arban S◦ara ̀Tqven vin, romeli xarT?~
�arban dara `isini vin, romeli arian?~
igive -ba Ziria kiTxviT sitKvaSi izban? `ratom~, `risTvis~, es Ziri
nawilakad CarTvis drosac gvxvdeba.
kiTxviT nacvalsaxelebSi diferencirebulia adamianisa da nivTis
(aragonierTa) kategoriebi, darban `vin?~ (adamiani) da �arban `ra?~ (nivTi,
aragon.).
`vin~ nacvalsaxelis mniSvnelobis gadmosacemad gamoiKeneba adamianis
klasis kiTxviTi -da < darban `igi (adam.) romeli, vin (aris)?~ sufiqsiT
nawarmoebi formebi:
sara sˆzus(Ta)da? `me vin var?~
…ara …zus(Ta)da? `Sen (mk.) vin xar?~
bara bzus(Ta)da? `Sen (q.) vin xar? da a. S.
kiTxviT-kuTvnilebiTi `visi?~ nacvalsaxelis mniSvneloba afxazurSi
gadmoicema sakuTrebis aGmniSvnel t◦ˆ Zirze adamianis klasis kiTxviTi -da
sufiqsis darTviT:
sˆzt◦ˆda? `me visi var?~
…zt◦ˆda? `Sen (mk.) visi xar?~
bˆzt◦ˆda? `Sen (q.) visi xar?~ da a. S.
`vin?~ da `ra?~ nacvalsaxelTa mniSvnelobiT ixmareba agreTve damxmare
ak◦zaara `Kofna~ zmnis kiTxviTi kilos formebi:
sara szak◦ˆ(ze)�? `me vin, ra var?~
…ara …zak◦ˆ(ze)�? `Sen (mk.) vin, ra xar?~
bara bzak◦ˆ(ze)�? `Sen (q.) vin, ra xar?~ da a. S.
136
gansazGvrebiTi nacvalsaxeligansazGvrebiTi nacvalsaxeligansazGvrebiTi nacvalsaxeligansazGvrebiTi nacvalsaxeli
gansazGvrebiTi nacvalsaxelebia: a-xaTa `TviT, TviTon~, romelic icvleba
klasebisa da piris mixedviT
s-xaTa `me TviTon~
…-xaTa `Sen (mk.) TviTon~
b-xaTa `Sen (q.) TviTon~ da a. S.
dasu º dousˆ `Koveli~, zeg½ˆ `Kvela~, izzˆg½ˆ `Kvela~, aC´a º daC´a `sxva~,
eg½ˆ `sxva, meore~...
ganusazGvrelobiTi nacvalsaxeliganusazGvrelobiTi nacvalsaxeliganusazGvrelobiTi nacvalsaxeliganusazGvrelobiTi nacvalsaxeli
ganusazGvrelobiTi nacvalsaxelebia: akˆ `raGac, rame~ (aragonierTa
klasis ricxviT saxelTagan `erTi~ momdinare), aZ◦ˆ `viGac, vinme (gonierTa
klasis `erTi~ ricxviTi saxelisagan momdinare), akˆr `rame; ramdenime~, Z◦ˆr
`vinme, viGac, fˆTk `ramdenime~ (arag.) fˆT‚ˆk `ramdenime~ (adam.), Joukˆ º
Soukˆ `zogi, vinme~ (gvancelaZe, 2003, 61-63).
137
zedsarTavi saxelizedsarTavi saxelizedsarTavi saxelizedsarTavi saxeli
afxazur enaSi zedsarTavi saxeli metKvelebis nawilTa Soris
gamoKofilia rogorc semantikur-gramatikuli kategoria, romelsac arsebiTi
saxelis damaxasiaTebeli niSnebic aqvs. esenia zogadobis prefiqsi a-,
ganusazGvrelobis -k sufiqsi, mravlobiTobis -q◦a sufiqsi, gardaqceviTobis -s
sufiqsi...
mag.: a-KafS `wiTeli~ (zogadi forma)
KafS-k `romeliGac wiTeli (ganusazGvreli forma)
KafS-q◦a `wiTlebi~
KafS-s `wiTl(ad)~...
zedsarTavi saxeli aris viTarebiTiviTarebiTiviTarebiTiviTarebiTi da mimarTebiTimimarTebiTimimarTebiTimimarTebiTi. atributul
sintagmaSi viTarebiTi zedsarTaviT gamoxatuli msazGvreli mosdevs
sazGvruls: asˆ S´k◦ak◦a `Tovli TeTri~, aC´ˆ dˆ… `cxeni didi~ da sxv.
mravlobiT ricxvSi nivTTa (aragonierTa) kategoriaSi mravlobiTobis
-q◦a sufiqsiT formdeba msazGvreli: aC´ˆ dˆ… `didi cxeni~, aC´ dˆuq◦a `didi
cxenebi~.
adamianis klasSi (gonierTa kategoriaSi) ki adgili aqvs sxvaobas:
adamianTa kategoriis saxels mravlobiTSi eqneba Tavisi -c◦a sufiqsi, an
romelime sxva sufiqsi, mag.: krebiTobis -ra, -aa... xolo viTarebiTi
zedsarTaviT gamoxatul msazGvrels, romelic agreTve mosdevs sazGvruls,
Tavisi, nivTTa (aragonierTa) kategoriis -q◦a sufiqsi:
axac◦a dˆuq◦a `didi kacebi~, zedmiw.: `kacebi didebi~...
a‚ˆzc◦a bziaq◦a `amxanagebi kargebi~
ayk◦ˆnc◦a x◦ˆyq◦a `biyebi patarebi~...
afxazurSi viTarebiT zedsarTavs aqvs xarisxis formebic.
viTarebiT zedsarTav saxelTa SedarebiTi xarisxis forma iwarmoeba
138
aGweriT -a�ha `metad~, awkˆs `ufro, vidre~ damoukidebel sitKvaTa
kuTvnilebiTi formis damatebiT. aseT SemTxvevaSi zedsarTavi statikuri
zmnis daboloebas iGebs _ u� axawa e�ha �duup `is kaci ufro didia~, ari
yk◦ˆn �ara �wk½ˆs �bzio…p `es biyi imaze ufro kargia~...
viTarebiT zedsarTav saxelTa aGmatebiTi xarisxis forma iwarmoeba
intensivobis -Za, -ZZa sufiqsebiT: adˆ… `didi~, du-ZZa `udidesi~...
aGmatebiTi xarisxi aGweriTadac gamoixateba, amisaTvis gamoKenebulia
daara-Za_ `Zalian~, kˆrZa `bevrad~ sitKvebi, romlebic daerTvis statikuri
zmnis formis mqone viTarebiT zedsarTavs: daara �fSZo-…p `Zalze mSvenieria~
kˆrZa �bzio-…p `Zalian kargia~.
Tvisebis intensiurobis gamomxatvelia agreTve viTarebiT zedsarTav
saxelebs darTuli xmabaZviTi, fuZegaorkecebuli sitKva-sufiqsebi: -k◦ak◦ara, -
KaKara, -w◦aw◦ara, -hahara, -SSˆra..., romlebic SesaZloa -Za sufiqsiTac iKos
warmodgenili: afSZa-k◦ak◦ara `Zalian lamazi~, iKafS-KaKara-Za `Zalze wiTeli~...
viTarebiTi zedsarTavis odnaobiT xarisxs awarmoebs c◦ˆ- prefiqsi. a-c◦ˆ-
KafS `mowiTalo~, a-c◦ˆ-x◦a `monacrisfro~... (amasTan dakavSirebiT Cven mier
gamoTqmulia mosazreba c◦ˆ- prefiqsis warmomavlobis Sesaxeb. ix. Cveni ...).
mimarTebiTi zedsarTaviT gamoxatuli msazGvreli win uswrebs
sazGvruls. aseTi msazGvrel-sazGvruli substantiuri sintagmaa.
mimarTebiTi zedsarTavebi afxazurSi sxva saxelTa fuZidanac SeiZleba
iKos nawarmoebi. kuTvnilebiTobis -t◦ˆ º -t◦i sufiqsiT, romelic a-t◦ˆ
`sakuTreba~ sitKvidan momdinareobs: axah◦-t◦ˆ a‚nˆ `qvis saxli~, amy¾ˆt◦i g◦ara
`xis Gobe~, Tagalant◦i bˆG½ `Semodgomis foToli~...
139
ricxviTi saxeliricxviTi saxeliricxviTi saxeliricxviTi saxeli
afxazurSi ricxviTi saxeli aris raodenobiTi, rigobiTi, krebiTi,
miaxloebiTi, Jerobis, JufTobis...
raodenobiTi ricxviTi saxeli ganasxvavebs klas-kategorias. nivTis (ara-
gonierTa) klasis raodenobiTi ricxviTi saxelis fuZes, oridan moKolebuli,
erTvis -ba an misgan momdinare -fa sufiqsi, adamianis klasSi ki ba-s nacvlad
gvaqvs -‚ˆ, samidan moKolebuli, romelic a…a‚ˆ `adamiani~ sitKvidan
momdinared miaCnia q. lomTaTiZes. amasTan zogadobis a- prefiqsi ricxviT
saxels CamoSordeba. -‚ˆ sufiqss SesaZloa -k ganusazGvrelobis afiqsic
daerTos x-‚ˆ(k) `sami romeliGac adamiani~...da sxv.
mag.: akˆ `erTi~ aZ◦ˆ
‚-ba `ori~ ‚ˆJa
x-fa `sami~ x-‚ˆ
fS-ba `oTxi~ fS-‚ˆ
x◦-ba `xuTi~ (aragonieri, x◦-‚ˆ (gonieri,
†-ba `eqvsi~ nivTi) †-‚ˆ adamiani)
bj-ba `Svidi~ bj-‚ˆ
aa-ba `rva~ aa-‚ˆ
j◦-ba `cxra~ j◦-‚ˆ
j◦a-ba `aTi~ j◦a-‚ˆ
gansxvavebas qmnis: `erTi~ ricxviTi saxeli aragonierTa klasSi -akˆ,
adamianTa klasSi aZ◦ˆ.
`ori~ aragonierTa klasSi ‚-ba, adamianTa klasSi Jˆ-Ja; ricxvi orsave
SemTxvevaSi aris ‚ `ori~, -ba aragonierTa (nivTis), xolo Ja adamianTa klasis
niSania.
x-fa-s fa miGebulia ba-sagan b-s f-d daKruebis Sedegad x-s momdevno
poziciaSi.
TerTmetidan moKolebuli raodenobiTi ricxviTi saxelebi ixmareba
140
nivTis (aragonierTa) kategoriis -ba sufiqsebis gareSe, adamianis (gonierTa)
klasisaTvis ki -‚ˆ SenarCunebulia.
TerTmetidan ricxviTi saxeli miiGeba ase: j◦a `aTi~, romelsac erTvis an
kavSiriT -�, an ukavSirod erTeulisave (aTamde) ricxviTi saxelis Ziri -ba-s
gareSe.
aragonierTa nivTTa klasiaragonierTa nivTTa klasiaragonierTa nivTTa klasiaragonierTa nivTTa klasi gonierTagonierTagonierTagonierTa, , , , adamianis klasiadamianis klasiadamianis klasiadamianis klasi
j◦a-�-za > j◦e�za `TerTmeti~ j◦e-�-za-‚ˆ(-k)
j◦a-‚a `Tormeti~ j◦a-‚a-‚ˆ(-k)
j◦a-xa `cameti~ j◦a-xa-‚ˆ(-k)
j◦-i-fS `ToTxmeti~ j◦-�-fS-‚ˆ(-k)
j◦o-x◦ `TxuTmeti~ j◦o-x◦-‚ˆ(-k)
j◦a-† `Teqvsmeti~ j◦a-†-‚ˆ(-k)
j◦-i-bj `Cvidmeti~ j◦-i-bj-‚ˆ(-k)
j◦-aa `Tvrameti~ j◦-aa-‚ˆ(-k)
ze-�-j◦ `cxrameti~ ze-�-j◦-‚ˆ(-k)
ocis Semdgom `ocdacxrametis~ CaTvliT ricxviTi saxelebi iwarmoeba
Semdegnairad: aGebulia `ocis~ aGmniSvneli ‚aj◦a fuZe da emateba ricxviTi
saxelebi `erTidan~ `cxrametamde~. SuaSi CaerTvis � kavSiri, romelic iwvevs
a� > e� cvlilebas nawilobrivi asimilaciiT da miiGeba:
aragonierTaaragonierTaaragonierTaaragonierTa, , , , nivTTa klanivTTa klanivTTa klanivTTa klasisisisi
‚aj◦(e)� akˆ `ocdaerTi~
‚aj◦(e)� ‚ba `ocdaori~
‚aj◦(e)� xfa `ocdasami~
‚aj◦(e)� fSba `ocdaoTxi~
141
‚aj◦(e)� x◦ba `ocdaxuTi~
‚aj◦(e)� †ba `ocdeqvsi~
‚aj◦(e)� bjba `ocdaSvidi~
‚aj◦(e)� aaba `ocdarva~
‚aj◦(e)� j◦ba `ocdacxra~
‚aj◦(e)� j◦aba `ocdaaTi~
‚aj◦(e)� j◦e�za `ocdaTerTmeti~
‚aj◦(e)� j◦a‚a `ocdaTormeti~
‚aj◦(e)� j◦axa `ocdacameti~
‚aj◦(e)� j◦ifS `ocdaToTxmeti~
‚aj◦(e)� j◦ox◦ `ocdaTxuTmeti~ da a. S.
gonierTagonierTagonierTagonierTa, , , , adamianis klasiadamianis klasiadamianis klasiadamianis klasi
‚aj◦(e)� aZ◦ˆ `ocdaerTi~
‚aj◦(e)� ‚aj◦(e)� ‚ˆJa `ocdaori~
‚aj◦(e)� x‚ˆ(-k) `ocdasami~
‚aj◦(e)� fS‚ˆ(-k) `ocdaoTxi~
‚aj◦(e)� x◦‚ˆ(-k) `ocdaxuTi~
oceulTa saxelebis warmoeba Semdegnairia: `ormocs~ aGniSnavs ‚ˆ-n-‚aj◦a
ricxviTi saxeli (aragonierTa, nivTTa klasi) an ‚ˆ-n-‚aj◦a-‚ˆ(k) (gonierTa,
adamianTa klasi), `samocs~ aGniSnavs xˆ-n-‚aj◦a, `oTxmocs~ fSˆ-n-‚aj◦a... da a. S.
anu sitKvasitKviT: `orJer oci~, `oTxJer oci~ da sxv. -n Tanxmovani aGniSnavs
Jerobas.
aseulebs afxazurSi aseTi warmoeba aqvs: S◦kˆ `100~ S◦�akˆ `aserTi~, ‚ˆS◦
`orasi~, xˆS◦ `samasi~, j◦S◦ `cxraasi~ da misT.
zˆq½ˆ `aTasi~, zˆq½ˆ‚ˆ(k) `aTasi adamiani~ (gonierTa, adamianTa klasi)
aTaseulebs Soris Tvla iseve grZeldeba, rogorc aseulebs Soris.
142
rigobiTirigobiTirigobiTirigobiTi ricxviTi saxeli raodenobiT ricxviT saxelze a- prefiqsis da
daniSnulebis -t◦i sufiqsis darTviT miiGeba. a-‚ba-t◦a `meore~, a-xfa-t◦i
`mesame~ da a.S.
rigobiT ricxviT saxelebSi gamoiKeneba -ba sufiqsiani raodenobiTi
ricxiTi saxeli.
pirvelisaTvis gamoiKeneba afx½a `win, wina~ zmnisarTi, romelsac
daniSnulebis -t◦i sufiqsi daerTvis: afx½a-t◦i `pirveli~, an r-afx½a-t◦i
`maTgan upirvelesi~, sadac r- III piris mravlobiTobis niSania. zedmiwevniT:
`maTgan upirvelesi~...
wilobiTiwilobiTiwilobiTiwilobiTi ricxviTi saxeli aGweriTad gadmoicema: ‚ˆJara �Sanˆ x◦Tak
`erTi meoredi~, zedmiw.: `organ gaKofili erTi nawili~ da sxv.
Tu wiladis mricxveli `erTia~, maSin mniSvnelis rolSi mKof
raodenobiT ricxviT saxels erTvis r-ak `maTgan erTi, erTi maTgani~ xfa-r-ak
`erTi mesamedi~, fSba-r-ak `erTi meoTxedi~... `naxevars~ aGniSnavs sitKva abja:
aw◦a abja `vaSlis naxevari~
krebiTikrebiTikrebiTikrebiTi ricxviTi saxeli iwarmoeba raodenobiT saxelze a- prefiqsis
darTviT a-x◦ba `xuTive~, a-j◦aba `aTive~. aseve a- prefiqsisa da -g½ˆ `c~
nawilakis darTviT: a-x◦ba-g½ˆ `xuTive~, a-j◦ba-g½ˆ `aTive~...
miaxloebiTimiaxloebiTimiaxloebiTimiaxloebiTi ricxviTi saxeli miiGeba raodenobiT ricxviT saxelze
aKaria `toli, odeni~ sitKvisagan momdinare -Ka sufiqsis darTviT: ‚ba-Ka
`oriode ram~, ‚ˆJa-Ka `oriode vinme~; an CamoTvliT: ‚ba-xfa `ori-sami rame~,
‚ˆJa-x‚ˆk `ori-sami vinme~.
JerobisJerobisJerobisJerobis ricxviTi saxeli raodenobiT ricxviT saxelze rTuli -n-t◦
sufiqsis darTviT iwarmoeba, romelSic -n Jerobis sufiqsia, -t◦ ki
daniSnulebis: ‚ˆ-n-t◦ `orJer~, xˆ-n-t◦ `samJer~ da a. S.
`erTi~ ricxviTi saxelisagan Jerobis ricxviTis misaGebad za `erTi
ricxviTi saxelis z elements erTvis -nˆ-k sufiqsebi da viGebT z-nˆ-k
143
`erTxel~ Sinaarss.
JJJJufTobisufTobisufTobisufTobis saxelebi iwarmoeba fuZis gaorkecebiT: ak-aka `TiTo-TiTo
rame~, ‚ba-‚ba `or-ori ram~, ‚ˆJa-‚ˆJa `or-ori vinme~, akakala `TiTo-TiTod~
(aragon, nivTis Sesaxeb) aZ◦aZ◦ala `TiTo-TiTod~ (gonieris, adamianis Sesaxeb) -
ala sufiqsi instrumentalisis mawarmoebelia.
ricxviTi saxeli sricxviTi saxeli sricxviTi saxeli sricxviTi saxeli sintagmaSiintagmaSiintagmaSiintagmaSi
nivTis kategoriis ricxviTi saxeli Cveulebriv win uZGvis sazGvruls.
`erTi~ ricxviTi saxeli gamonaklisia. igi, rogorc zemoT iTqva,
ganusazGvrelobis niSnad -k sufiqsis saxiT erTvis saxels.
ricxviTi saxeli msazGvrelis rolSi adamianis, gonierTa da nivTis,
aragonierTa klass ar ganarCevs.
oridan moKolebuli, arsebiT saxels nivTTa kategoriaSi msazGvrelad
win mierTvis ricxviTi saxelis Ziri:
‚ˆC´ˆk `ori romeliGac cxeni~
x◦C´ˆk `xuTi romeliGac cxeni~...
qeTevan lomTaTiZe varaudobs, rom adamianis (gonierTa) klasSic igive
viTareba unda KofiliKo istoriulad, magram amjamad Secvlili Canso. oridan
moKolebuli saxeli Tavisi fuZiT win uZGvis sazGvruls da adamianTa,
gonierTa klasis sufiqssac inarCunebs:
‚ˆJa xac◦a `ori kac(eb)i~
ricxviT saxelTa msazGvrelad gamoKenebisas SesaZlebelia Sebrunebuli
(postpoziciuri) wKobac: sazGvruls mosdevs msazGvrelad ricxviTi saxeli.
aseT SemTxvevaSi adamianTa (gonierTa) da nivTTa (aragonierTa) ricxviT
saxelTan erTad sazGvruli arsebiTi saxeli sintagmaSi zogadi formiTaa
warmodgenili, xolo msazGvreli ricxviTi saxeli, mTlianad, fuZis saxiT.
mag.: axac◦a x‚ˆ `kacebi sami~
144
aC´q◦a xfa `cxenebi sami~
Sebrunebuli wKoba ufro gavrcelebulia adamianTa (gonierTa) klasSi.
mag.: sara s‚ˆzc◦a ‚ˆJa `Cemi amxanagebi ori(ad)~
aGsaniSnavia, rom (nivTTa, aragonierTa) kategoriis ricxviT saxels
postpoziciur wKobaSi miaxloebiTi Sinaarsic axlavs.
mag.: aC´q◦a ‚ba `cxenebi oriode~
145
baTumel afxazTa metKvelebisaTvisbaTumel afxazTa metKvelebisaTvisbaTumel afxazTa metKvelebisaTvisbaTumel afxazTa metKvelebisaTvis damaxasiaTebeli TaviseburebanidamaxasiaTebeli TaviseburebanidamaxasiaTebeli TaviseburebanidamaxasiaTebeli Taviseburebani
saxeluri SesitKvebis warmoebisassaxeluri SesitKvebis warmoebisassaxeluri SesitKvebis warmoebisassaxeluri SesitKvebis warmoebisas
1111. . . . pirpirpirpir----klasisa da kuTvnilebis nacklasisa da kuTvnilebis nacklasisa da kuTvnilebis nacklasisa da kuTvnilebis nacvalsaxelebivalsaxelebivalsaxelebivalsaxelebi
danarCen afxazur dialeqtTa msgavsad pir-klasisa da kuTvnilebiT
nacvalsaxelebs aqvT sruli da mokle formebi. S◦ara `Tqven~, hara `Cven~
paralelurad aq gamoiKeneba maTi mokle variantebi, miTiTebiTi elferis
mqone. S◦arT `Tqven [eseni]~ harT `Cven [eseni]~.
feriel afxazTa metKvelebaSi e. kilbas dadasturebuli aqvs
reducirebuli saxeobebi aGniSnuli navalsaxelebisa.
sara º sar `me~
…ara º …ar `Sen~ (mk.)
bara º bar `Sen~ (q.)
�ara º �ar `is~ (mk.)
lara º lar `is~ (q.)
hara º har `Cven~
S◦ara º S◦ar `Tqven~
dara º dar `isini~
mag.: …ar …aa�t, axara …ahTaa�t `Sen (mk.) moxvedi, gvinaxule Cven,
Soridan~
har ha…aa aSTax½ �aa�t `Cveni xalxi gvian movida~.
2222.... CvenebiTi nacvalsaxelebi CvenebiTi nacvalsaxelebi CvenebiTi nacvalsaxelebi CvenebiTi nacvalsaxelebi
arT `eseni~, anT `isini~, abri `es~ nacvalsaxelTa gverdiT feriel
afxazTa metKvelebisaTvis damaxasiaTebelia xsenebul nacvalsaxelTa
srulxmovniani variantebic:
146
anaT º anT �gˆlanˆ `isini dganan ra~
araT º arT ay´arac◦a `es axalgazrdebi~
nacvalsaxelTa aseTi srulxmovnoba axasiaTebs abazur dialeqtebs.
afxazur dialeqtebSi ki aseTi formebi ar gvxvdeba.
sagaremoebo zmnisarTi as `ase~ ferielTa metKvelebaSi gvxvdeba aras,
arasa formiT, iseve, rogorc es aSxarulSia:
�S¾ˆKo… arasa akuˆ…p `saqme asea~
aras, aras `ase, ase~
CvenebiTi arT, ubarT gvxvdeba sonoris gareSec. aT < arT, ubaT <
ubarT `isini~; iseve rogorc es aSxarulSia:
nas aT fS‚ˆk Kale�t `mere isini oTxni gaxdnen~
ubaT aj◦lar rafx½a �gˆlo `[isini] xalxi win mdgomi~
3333. . . . gansazGvrebiTi nacvalsaxeligansazGvrebiTi nacvalsaxeligansazGvrebiTi nacvalsaxeligansazGvrebiTi nacvalsaxeli
�ˆzzaga, �ˆzaga, �ˆzzag½ˆ `Koveli, Kvela, mTlianad~ ixmareba danarCeni
dialeqtebis rˆzzag½ (zegˆ, rˆzzag½ˆ, zeg½, rˆzzag½ `Koveli, Kvela, mTlianad~
nacvlad, iseve rogorc es aSxarulSia, tapanTurSi es forma ar gvxvdeba:
�ˆzag½ˆ �Tabup ha �arh◦e�t` Kvelam uTxra madloba~
�ˆzzagaˆ �e�lˆlkaa…e�t `is (q.) Kvelafers arkvevs~
habdˆuc◦e� handˆuc◦e� �ˆzzag½ˆ rdar…an `Cvens babuebs da bebiebs
Kvelaferi gaegebodaT~...
147
4444. . . . ganusazGvrelobiTi nacvalsaxeliganusazGvrelobiTi nacvalsaxeliganusazGvrelobiTi nacvalsaxeliganusazGvrelobiTi nacvalsaxeli
baTumel afxazTa metKvelebisaTvis damaxasiaTebelia akˆ
ganusazGvrelobis nacvalsaxelis mravlobiTi ricxvis niSanTan -q◦a-sTan erTad
xmareba da -k ganusazGvrelobis nawilakis darTva. viGebT akq◦a (akq◦ak)
formas.
mag.: akq◦ak rˆrTe�t `raGac maT misces maT~
akq◦ak c◦ˆraage�t `raGac Cven gamovfineT~
baTˆm �aa�gˆ�t akq◦a, axa �zakuˆz sg◦alaS◦om
`man raGac Camoitana baTumSi, magram ar maxsovs ra~...
rogorc Cans zemoT CamoTvlili magaliTebidan akq◦a (akq◦ak) anacvlebs -
q◦a formants afxazur zmnaSi. -q◦a formantis mraval mniSvnelobaTagan akq◦ak-s
Seaqvs ganusazGvrelobisa da moqmedebis arasrulobis elferi zmnaSi.
akq◦a/akq◦ak formaTa gamoKeneba -q◦a sufiqsis nacvlad zmnaSi, aris kidev
erTi faqti zmnur formaTa gantvirTvisa baTumel afxazTa metKvelebaSi.
(kilba, 1983, 40-44).
ricxviTi saxeliricxviTi saxeliricxviTi saxeliricxviTi saxeli
ricxviTi saxelis warmoebis principi baTumel afxazTa metKvelebaSi
iseTivea, rogoric danarCen afxazur dialeqtebSi. amasTan, e. kilbas
daudasturebia ricxviT saxelTa zogi Taviseburi formac:
1. feriul metKvelebaSi Cveulebriv ricxviT saxelur formaTa gverdiT
gvxvdeba i kavSiris xmarebis SemTxvevebi rTuli ricxviTi saxelis Semadgenel
Kvela komponentTan.
angisuri metKveleba ki, rogorc sxva danarCeni afxazuri dialeqtebi, i
kavSirs inarCunebs rTuli ricxviTi saxeli mxolod pirvel komponentTan.
Sdr.: feriuli xanˆ�j◦ˆ� †bˆi (sitKvasitKviT: samoci(da) eqvsi(da), angisuri
148
xane�j◦e� †ba; feriuli _ S◦ˆ� �aj◦ˆ� j◦abˆ� (sitKvasitKviT asi(da) oci(da)
aTi(da)~; angisuri S◦ˆ� �aj◦ˆ� j◦aba...
amis garda feriulSi gvxvdeba rTuli ricxviTi saxelebi �aj◦a j◦aba
tipisa, Kovelgvari makavSirebeli i-s gareSec: �aj◦a j◦aba maaT ro…p �sˆ�Taz
`man momca me mxolod ocdaaTi maneTi~.
amrigad, feriulSi erTdroulad gvxvdeba rTul ricxviT saxelTa
Sedgenis sami saSualeba: a) i kavSiris Kvela komponentTan SenarCuneba:
�aj◦e�‚be�;
b) i kavSiris mxolod pirvel komponentTan xmareba: �aj◦e� ‚ba
g) i kavSiris gareSe warmoeba: �aj◦a j◦aba.
2. ferieli afxazebi `aTas~ ricxviT saxels awarmoeben -kˆ sufiqsiT:
zeq½kˆ (zeq½kˆ, zaq½kˆ), `asi~ ricxviTi S◦kˆ-s analogiiT. es faqti uslars
axsnili aqvs imiT, rom aseulebi afxazs warmoudgenia erTeulebad da amitom
erTviso -kˆ. igive viTarebaa aTasebTan mimarTebaSic.
3. specialur literaturaSi aGniSnulia, rom rigobiTi ricxviTi
saxelebi iwarmoeba raodenobiT ricxviT saxelTagan a- prefiqsis darTviT,
romelic warmoSobiT nivTTa kategoriis afiqia. afxazurSi es arqauli
warmoeba adamianTa klasis ricxviTi saxelebisaTvisaa damaxasiaTebeli, xolo
nivTTa klasis ricxviTi saxelebi iKeneben kuTvnilebis -t◦-i sufiqssac: a‚ˆJa
`meore~ (ad.), a‚bat◦i `meore~ (n.)
baTumel afxazTa metKvelebaSi ki es arqauli a- prefiqsiani forma
SenarCunebulia orsave SemTxvevaSi: adamianis da nivTis klasis ricxviT
saxelebSi:
mag.: axfa �guˆbjˆnac◦ala dawxˆ�t `man daumizna mesame, Sua TiTiT~,
sˆyk◦ˆn afS‚ˆ �C´o…p …ˆ� `es cxeni Cemi meoTxe vajisaa~
4. angisel afxazTa metKvelebaSi (50-60 wlis informatorebTan)
dafiqsirebulia rigobiT ricxviT saxelTa Taviseburi warmoeba, rodesac
149
kuTvnilebiTi -t◦-i ar daerTvis raodenobiT ricxviT saxels uSualod
(rogorc es danarCen dialeqtebSia), aramed gaformebulia calkeuli sitKvis
saxiT pir-klasis III piris mxolobiTi da mravlobiTi ricxvisa (rogorc
adamianis, ise nivTis klasSi): akˆ -atˆ `pirveli~ (ad., n.) (Sdr.: afx. akt◦i
`pirveli~).
mag.: a‚ba º a‚ba r-tˆ `meore~ (ad., n.) (Sdr.: afx.: a‚bat◦i)
axfa º xfa r-tˆ `mesame~ (ad., n.) (Sdr.: afx.: axfat◦i)
aj◦ba º j◦b r-tˆ `mecxre~ (ad., n.) (Sdr.: afx.: aj◦bat◦i)
5. baTumel afxazTa metKvelebaSi gvxvdeba atributul ricxviT saxelTa
formebi: bjba acaq◦a gˆlan (Sdr.: bjcak gˆlan, an acaq◦a bjba gˆlan `Svidi
beGeli idga~ anu afxazurisaTvis damaxasiaTebeli postpoziciuri wKoba
atributuli sintagmisa, Secvlilia prepoziciuriT, rac SesaZloa qarTuli
enis gavleniT aixsnas.
150
s i nt a q s is i nt a q s is i nt a q s is i nt a q s i I I
predikatuli sintagmapredikatuli sintagmapredikatuli sintagmapredikatuli sintagma
afxazur enaSi winadadebis wevrebi erTmaneTs ukavSirdebian garkveuli
wesiT da iqmneba SesitKvebani anu wKvilebi, romelTa Soris erTi mTavaria,
meore masze damokidebuli.
afxazuri SesitKvebis wevrTa Soris aris sintaqsuri urTierTobis
Semdegi saxeobebi: SeTanxmebaSeTanxmebaSeTanxmebaSeTanxmeba, mirTvamirTvamirTvamirTva, sitKvaTasitKvaTasitKvaTasitKvaTa rigirigirigirigi. afxazurisaTvis marTva
da koordinacia araa damaxasiaTebeli.
SeTanxmebaSeTanxmebaSeTanxmebaSeTanxmeba xdeba saxelebs Soris, an saxelsa da zmnas Soris klasSi,
pirsa da ricxvSi. Sesabamisad aris SeTanxmebis ori saxeoba: 1. saxeli
iTanxmebs zmnas klasSi da aCens masSi saTanado gramatikuli klasis niSans:
`…ara …-xºmar…e�t `Sen (m.) TamaSob~, bara bˆ-xºmar…e�t `Sen (q.) TamaSob~ da
a. S.
2. saxeli iTanxmebs zmnas ricxvSi, Tu saxeli subieqtia an obieqti: sara
sco�t `me movdivar~, hara hco�t `Cven mivdivarT~ da a. S.
mirTvamirTvamirTvamirTva afxazurisaTvis metad gavrcelebuli sintaqsuri urTierTobis
saxeobaa. misi produqtiuloba gamowveulia brunebis sistemis uqonlobiT am
enaSi.
mirTvisas sintagmis wevrebs morfologiurad gamoxatuli gramatikuli
kategoriebi ar axasiaTebs.
erTmaneTs mierTvis: a) zmna da afiqsiani saxeli: Sapˆ-la daa�t `fexiT
movida~
b) zmna da uafiqso sitKva: gagra dce�t `gagraSi
wavida~
g) nasaxelari infinituri statikuri zmna da
uafiqso sitKva zˆnZa �xº̂ yup `Zalian pataraa~...
151
sitKvaTa rigisitKvaTa rigisitKvaTa rigisitKvaTa rigi afxazur SesitKvebaSi am enis gramatikuli struqturis
Taviseburebis gamo xSirad morfologiur-sintiaqsur funqcias asrulebs.
sitKvaTa rigi mKaria, iSviaTad _ SedarebiT Tavisufali. sitKvaTa rigis
sakiTxi atributul sintagmaSi ganxiluli gvaqvs zemoT, aq mxolod
predikatuli sintagmis sitKvaTa rigs SevexebiT.
winadadebaSi realuri subieqtis aGmniSvneli sitKva Cveulebriv pirvel
adgilas dgas, mas mosdevs iribi da pirdapiri obieqtis aGmniSvneli sitKvebi,
maSin rodesac zmnaSi SeiZleba saTanado klasovan-pirovani prefiqsebi imave an
Sebrunebuli wKobiT iKos warmodgenili:
erTpirian zmnasTan: S
↓
S
↓
axº̂ y´ˆ d-wº̂ …o�t `bavSvi tiris~
orpirian zmnasTan: S
↓
O Oir S
↓ ↓ ↓
kama aSºKº̂ i-lˆ-mo…p `kamas wigni aqvs~
sampirian zmnasTan S
↓
Oir Op OpOirS
↓ ↓ ↓ ↓ ↓
andu adgº̂ r awºa �-�- l-Te�t `bebiam adgurs vaSli
misca~
(gvancelaZe 2003: 118-122).
Tu winadadebaSi aris gardauvali zmna, maSin qvemdebarisa da damatebis
ganlageba emTxveva zmnaSi saTanado afiqsTa ganawilebas, e. i. Jer dgas
subieqti (qvemdebare), Semdeg ki iribi obieqti (iribi damateba).
magaliTad: aykº̂ n sara d-sˆ-c-up
biyi me maxlavs
gardamavali zmnis Semcvel winadadebaSi pirvel adgilas subieqtis
(qvemdebaris) aGmniSvneli saxeli dgas, xolo Semdeg obieqtebisa (sampirian
152
zmnasTan Jer pirdapiri obieqtis saxeli dgas, Semdeg iribi obieqtisa, xolo
zmnis win _ subieqtisa), e. i. saxelTa ganlageba sapirispiroa zmnur formaTa
saTanado afiqsebis ganawilebisa.
magaliTad:
orpiriani _ alxas fhº̂ s d-aa-�-ge�t
`alxasma coli moiKvana~
sampiriani _ sara sˆfha ak �-l-a-shºe�t
`me Cems asuls raGac vuTxari~
Tu zmnaSi pirvel adgilas dgas mxolobiTi ricxvis III piris d-s rigis
aragonierTa klasis �(ˆ) _ prefiqsi an mravlobiTi ricxvis III piris �(ˆ) _
prefiqsi da Sesabamisi saxelic uSualod win uZGvis zmnas, maSin zmnur
formas �(ˆ) niSani CamoSordeba.
gardauvali: axº̂ yqºa (�ˆ) xºmar…e�t `bavSvebi TamaSoben~
gardamavali: sara awºa (�)-s-†e-�t `me vaSli Sevyame~ (gvancelaZe 2003: 73).
baTumel afxazTa metKvelebas predikatuli sintagmis TvalsazrisiT
raime gamokveTili Taviseburebani ar axasiaTebs.
153
te q ste b ite q ste b ite q ste b ite q ste b i
b aTu m el b aTu m el b aTu m el b aTu m el (((( a y arela y arela y arela y arel ) ) ) ) af x azT a m et K v ele b aaf x azT a m et K v ele b aaf x azT a m et K v ele b aaf x azT a m et K v ele b a
1) sarö �axa½ö aS´ˆJ S´aanZa
sCgaa�b¥sTan saS¡� söh◦Sei ha�cn¥
öK◦aKa hce�ɴt. am‚an avt£bus högxe�t,
axö zeg½¥ ak£p hamanS◦a _ alaxön
hc¡�t, hne�t harö hamamidaly´¥,
öfsS◦a bah◦e�t, krah†¡�t hat◦an¥
höc◦aaj◦on. S◦arö S◦¥Zbax◦ dazwaauan
hamim¢da, f¥Trak öSTax½ hafs¥
anöhSa Capisare� x◦öx◦ˆTra aq½aiaq½
öSKa hc¡�t. öSTax½ sarö sC´ö
q◦sˆrS◦an a‚ˆnˆKa a‚ˆnˆKa sfuq◦larc
sy´aasxe�t. am‚an lare� sar¡�
hane�f¥rw öSTax½ avt£bus s¥nTölan
sylo¤Ka sy´aasx¡�t. sax½öaz a‚en¥
öj◦abj rösh◦e�t a‚enˆ.
me diliT adre avdeqi, Cavicvi, Cems
dasTan da ZmasTan erTad wavediT
soxumSi. gzaze avtobusze dagvagvian-
da, magram rac ar unda iKos kargad
(advilad) mivediT. mivediT Cvens
mamidasTan-mivesalmeT, vyameT da
(daJdomiT) vilaparakeT. Tqveni ambavi
gvkiTxa mamidaCvenma. cota xnis Semdeg
roca davisveneT, me da Capi qalaqSi
saKidlebze wavediT. Semdeg me
movemzade da saxlidan gamovedi,
(gamovemarTe). gzaze me da igi dav-
cildiT da Semdeg avtobusSi CavJeqi
da ylouSi gamovemarTe movedi ra
saxlSi axali ambebi movuKevi (saxlSi).
2) öj◦ b£ra iTcan¥
(akray´örwo�t) ax◦¥ örTo�t. nös
önˆga ala irx½o�t, öxS´ a‚ˆn¥ �öagan
kastr¤lka iTaT◦anˆ iad¥riS◦ue�t
öj◦ ianˆrxö½elaka öSTax½ ah◦¥s
awacan¥ ad◦ax½¥ ir¥ST◦�kt h◦rö.
Zroxis movlaZroxis movlaZroxis movlaZroxis movla
Zroxa(s) bagidan gamogdebiT aZleven
saymels, (saymels aZleven). Semdeg
vedroTi wvelian (ax½ara). rZes saxlSi
motaniT qvabSi CasxmiT, aduGebiT
(arSgra) Zroxas mowvelis Semdeg
xbosTan erTad agdeben gareT
154
xumbˆC´xönZa öj◦ ad◦¥ iq◦up. azxarö
xumbeˆy´xönZa öj◦ ad◦¥ ¢q◦up. azxarö
ana†alak½ nas e�Töx öxS´ rac◦an¥
a�aöue�t. a‚ˆn¥ inTöhcalalak½
öSTax½ e�Tö akray´awan¥ ah◦¥s
�öwawan �ɴahTo�t. inahölak½ öSTax½
x◦ˆy¥k ah◦¥s ¤a, �aöwoup. ah◦ˆs,
x◦ˆy¥k öxS´ anöj◦laka aTrax½aTrax½aTrax½aTrax½¥¥¥¥
inöganˆ, iTöhk◦e�t, öj◦g½ˆ, aTrax½¥
xaz¥ iTöhkue�t, S´ˆjemTanZa ubra
iTökup. öfxˆn öj◦ ¤axˆnla iTahkZon
öSTe� ¢q◦up h◦¤e�t.
sabalaxod. saGamomde Zroxa gareT
aris. roca is Zovs (a†ara) Semdeg
ufro mets mogvcems (ausa). saxlSi
movrekavT Semdeg (aTacalara) isev
vaymevT, xbos qveS vaZlevT. Semdeg
mowvelisa cota xboc wovs (mis qveS
aris). xbo cotas roca dalevs (aj◦ra)
rZes, xbos miviKvanT Tavis adgilas,
(aTakra) Zroxasac Tavis adgilas
calke miviKvanT, dilamde iq aris
Caketili (daxurul adgilSi)
zafxulSi Zroxas ar vketavT arc
saGamos arc dilas, igi Zovs gareT.
öxS´ haraZ£�t amfx½a
akastrulkay´¥ ubrö �öhTo�t öca.
fˆTrak öSTax½ axarw◦ˆ, ¡�fS´ ¢S´n¥
ian¥Kals amcay´ˆ inaq◦¥rgelan
¢urfxo�t. nas ¡s min¤T
e�lar‚¥ntlat◦£up x◦ˆy x◦ˆy¥
unapala eizg£. eineizugalak½
öSTax½ izZöuzZaaxnˆ atatatat◦¥¥¥¥fs fs fs fs
¢anöhwo�t. f¡Trak öSTax½ mˆS´k¥
aSTax½ öS◦ ixahx¥z �rsˆn¥ iföhKo�t.
asaan inwan¥ aJ¡ka x¥S´ aq◦¥fs´n
�aanhöj◦e�t. uöanZa, izZöaxˆz öS◦,
öxˆz hörS◦ˆ�t. aS◦ �xahxˆz ubr¢
nögan iZöahZo�t. x◦ˆy¥k
rZes vatarebT sacerSi Jer da
Semdeg qvabSi vdebT, CavasxamT kveTs
(Zroxis gamxmari kuyi) cota xnis
Semdeg rZe rom ise gakeTdeba,
rogorc mawoni cecxlze SevdgamT rom
gaTbes Semdeg xSir-xSirad vurevT
(aTlar‚¥nts) cot-cotas xeliT
vagrovebT. roca movagrovebT, Tavs
vacliT davdebT Tasze (anwara). cota
xnis Semdeg Kvels vyriT patara
nayrebad. TefSze dadebiT marils
movaKriT da davtovebT manamde, rac
aviGeT Kvelidan Srats vaqcevT.
(arS◦ra) Kvels rom movxdiT, im
155
�aanöidaSlak½ mhaw◦la eizgan¥
eidöhkelo�t. nap¡la �aaz¥h◦hanˆ
ˆg½ˆjZö asöan ¤£h◦k öKara ig¥jZa
eiq◦ˆry´n¥ iKahZo�t.
wKalSi vdebT Sig vdebT cota rom
wamoduGdeba kovziT movagrovebT
(a�dkalara). xeliT movagrovebT
mrgvalad mrgval TefSze isev
movagrovebT da mrgvalad erTad
moyKletiT vakeTebT.
öS◦ �ax½öS◦alaz öxˆz ibzian¥
e�laharS◦¥�t e�we� lahörS´la½
öSTax½, ibziönˆ axöya alw◦ˆ�t. ubr¢
axöya ihraZ£�t ööööraZagay´ raZagay´ raZagay´ raZagay´ al¤x◦da,
ik¡lxnˆ.
Kvelisgan rac darCa Srati kargad
avaduGebT. vaduGebT (arS´ra) kargi
xayo gamodis. am xayos vatarebT
sacerSi. (orJer weria).
öxS´ hörS´u�t ibz¢anˆ. nös
f¥Trak öSTax½ iK◦öndaxaanZa us
¢q◦gˆloup. öxS´ f¥Trak öSTax½
axarw◦¥rw◦ˆga mhöw◦k öKara
inölaT◦an e�ɴkar‚ˆntnˆ ax‚ö öhTo�t.
akastrulkay´ mana abankay´ ubr¢
zTöhT◦az iTahh◦an¥ ampaxSö ök◦ˆrSan
x◦ˆy¡k ix½¥fxaro inöegan
in¥q◦hargelo�t. ‚ebö-xfö söaT
r¥STax½ axarw◦ˆ w◦¥�t.
rZe movaduGebT kargad (arS´ra)
Semdeg cota xnisa, vidre ar (vidre
bila) ase vaCerebT rZes cota xnis
Semdeg vumatebT mawvnis dedas erT
kovzs daaxloebiT CavdebT movurevT
Tavs vaxuravT. am qvabs romelSic es
CavdeT kargad vaxvevT pirsaxociT
SemovaxvevT cotaTi Tbil adgilas
davdgamT. ori-sami saaTis Semdeg
miviGebT mawons.
3) ööööfSfSfSfS´ ´ ´ ´ SSSS ´́́́aadraadraadraadr¥¥¥¥xxxx◦aaaa rogor zrdian simindsrogor zrdian simindsrogor zrdian simindsrogor zrdian siminds
ma¢ mzˆz¥ amx¥ rˆc◦öG◦o�t öfS´
ax½¥larwo. zaanˆw¥ ian¥rc◦aG◦alak½
aSTax½ öfS´ y´ˆrpn¥ amx¥
�öq◦rˆfso�t. ianöq◦rafsalak½
maisSi Kanas Toxnian (amuSaveben)
rom simindi moiKvanon. imis Semdeg
rac daToxnes, siminds fSvnian, Kanas
moapnven. mopnevis Semdeg CaltiT
156
öSTax½ irC´ölt◦ˆ�t. afS´ ax¥
an¥lgalak½ öSTax½ idraS◦£�t daC´ö
j◦£x◦ˆmS´ j◦ömS´ inar¥ihanˆ
inabj¥slak aamTa �aTöx a‚¥naS◦a h◦ö
idraS◦o�t. ub¥s x◦¥y-x◦ˆy¥
�azha¤¥�t sˆnt�ɴabˆr övgust zˆnZa
�arö afS´ axaTa ag◦¥ c◦¥lnago�t
‚¥mz r¥STax½. öfS´ ibz¢aZˆn
�an‚alök½ C´ˆraTögalan iy´¥xnˆ
a‚ˆn¥Ka �aargo�t. afS´ any´¥xlak½
ic◦d¥rh◦ˆ�t x◦ˆy¥k irfS´an¥
�aanrejue�t. nös öc◦g½ˆ� öbzie�
eil¥xnˆ aca nagan iTörf. so�t.
öfS´ y´ˆrpn¥ ifsaK½an¥ asök½
iTafsan¥ öZlagarax½ ilagan¥
�aag£�t. a‚ˆn¥ �anaöhgalak½ aS´¥la
al¤x◦Ta ik¥lahx◦e�t. ikalahx¥z
aS´¥la ab¥sTa ölahx◦ˆ�t. �aanxo
aförCa öj◦q◦ˆ� aq◦ˆtq◦e� öh◦aq◦e�
iS´aniˆ iröhTo�t. aS´¥la ik¥lah◦ˆz
aCu¥an inöganˆ öbja aZax½ elaS¤a
ay´¥ inagan¥ iTahafso�t. ui
aneilöSlak½ öSTax½ aqöS ¡�fZS´
iKalo�t. ub¥sKan e�Töx
�alahöfso�t aS´¥la ¢j◦paxaanZa
eilar‚ˆntn¥ e�lahxo�t
amhöbˆsTala. x◦ˆy¥k ömca �aq◦g¥lo
moasworeben. roca gaizrdeba simindi,
daToxnian, Semdeg 10-15 dGisa gava
roca gava dro gava meored Toxnian.
ase cot-cotaTi izrdeba. seqtember-
agvistomde. agvistoSi ukve taroebs
ikeTebs ori Tvis Semdeg. roca
simindi gaxmeba, SemodgomiT motexviT
saxlSi moaqvT. roca moagroveben
siminds, cotas toveben. Semdeg cuds
da kargs gaarCeven, sasimindeSi
(mitaniT) daKrian. siminds dafSvniT
gaaniaveben (meSokSi CaKriT) wisqvilSi
waiGeben. saxlSi roca movitanT,
fqvils sacerSi gavatarebT. gacrili
fqvilisagan Goms vakeTebT. darCenil
qatos Zroxebs, qaTmebs, patara goyebs
vuKofT da vaZlevT. fqvils
davamatebT (CavKriT) qvabSi, sadac
wKali duGs. am dros isev davumatebT
fqvils vidre ar gasqeldeba. Semdeg
qaSis msgavsi gakeTdeba. Semdeg
CavKriT isev. rogorc gasqeldeba,
vurevT xis kovziT. cotaTi cecxlze
davtovebT cota xnis Semdeg
gadmoviGebT cecxlidan da davdebT
TefSebze. amas hqvia Gomi. GomSi
dayril Kvels (Sig gulSi) CavdebT
157
f¥Trak aSTax½ iknˆxn¥ saönq◦a
rnöhZo�t. ubr¢ �ɴaz½Zup ab¥sTa.
ab¥sTa öS◦ fˆKan¥ e�g◦¥lahZo�t.
aK◦¥d �ɴaxSnˆ �öh†o�t.
lobiosTan erTad SevyamT.
4) aKaKaKaK◦¥¥¥¥dddd lobiolobiolobiolobio
aK◦¥d larwo�t öfS´ an¥larwo
öamTazˆ. xaz¥ ialuwörig½ˆ, ö¤e�t
mömzarg½¥ öfS´ ax½¥lo
�aclouwarg½ˆ ö¤e�t. ¡�cTarge-
lo�t aK◦¥dg½ˆ, öfS´g½¥. aK◦¥d
zaan¥wˆ iy´¥xn¥ xaz¥ amra �öaTan
�ahör‚o�t. nös ¤ö �ax½¥q◦u ¢pKanˆ
ac◦ö iag◦¥lxnˆ ak¥ iTafsan¥
izak¤zaalak½ saak½¤ma kastr¤luma
iTafsan¥ �ahw◦öxue�t. S´¥q◦sˆkˆnZa
aK◦¥dg½ˆ afSg½ˆ �hazx£�t.
lobios Tesen, roca siminds Tesen,
im dros, SeiZleba calkec daiTesos,
SeiZleba erTadac, simindTan. erTad
agroveben simindsac da lobiosac.
lobios adre vagrovebT calke da
(mzeze dadebiT) vaxmobT. Semdeg
davcexvavT dartKmiT, rom kani
movaciloT, CavKriT raimeSi an
meSokSi an qvabSi da vinaxavT
(awdaxra). erT weliwads gvKofnis
simindi da lobio.
aK◦¥d e�l¥fSaanˆ �ahaZZ£�t aZˆ
harSu�t kastrulka aKnˆ
iTahafso�t. nas eilaS◦ˆ�t ibzian¥
�j◦aönZa inöhgo�t. ij◦¤e�t
anahg◦öx◦lak½ öSTax½ aK◦¥d rSˆS¥ga
öla iharSˆSue�t, apˆrp¥l x◦ˆy¥k
öhTo�t. aˆjS´¢ aJˆmS¢ ¢xxnˆ
�alahöfso�t. aJˆkag½ ax¥S´. gˆ
aKöfSg½ˆ öhTo�t. x◦ˆyˆk eilahar-
S‚¥nt◦e�t. nas axx¥la xˆxn¥
lobios varCevT da wKliT vrecxavT
qvabSi CaKriT vxarSavT, kargad rom
moixarSeba, vtovebT. kargad rom
moixarSeba, Semdeg lobios mosareviT
amovzelT (arSˆSra), cota wiwakas
vumatebT. niors da xaxvs (Tavs)
CavKriT. aJikas TeTrs da wiTels
davumatebT. vurevT. Semdeg sakazms
vukeTebT.
158
�alöhafso�t.
5) akakakak◦öxaxaxaxa tKemalitKemalitKemalitKemali
ah◦ösa öafen mz¥zˆ iS◦T◦¥�t. ma¢
¢unˆ mz¥zˆ ah◦ ˆsö ibziönˆ iKal£�t
i‚¥jZa ¢anS◦lök½ ah◦ˆsö K¤banˆ
harS◦S◦ot. nas ihay◦S◦o�t.
inahöK◦S◦alak½ öSTax½ asaöra d¤
i´wanˆ ibzianˆ höZ◦Z◦o�t. nös xöza
aC◦ön knöhha¤e�t ah◦ˆsö Töhafso�t.
aZ¥ awöhT◦oit inagan¥ ömca
iaxöknahha¤e�t. ibzian¥ iS´¥roup
ij◦¢t-h◦ö anap g◦aöxZak½ �aaknˆxn¥
al¤x◦day´ ikˆlxn¥ �hraZo�ɴt.
�ahraZ¥z ak◦öxa aC◦uön iTaT◦an¥
iknöhan e�Töx amcay´ˆ e�laharS◦e�t.
nas iknˆxnˆ aJ¥ka x¥S´ alafsan¥
ihargˆlo�t. anˆxS◦aS◦axalök½ öSTax½
afaTlekaq◦a mamzarg½¥ abankaq◦a
iTaT◦an¥ �ahörk◦ˆ�t.
aluCa gazafxul(is) TveebSi
ifurCqneba. maisSi da ivnisSi aluCa
kargad mwifdeba. roca gaKviTldeba,
aluCa (darxeviT) vanJGrevT Semdeg
vagrovebT (aK◦S◦ara) roca
movagrovebT, Semdeg vKriT did
taStSi da kargad vrecxavT. Semdeg
calke TuJis qvabs vkidebT. aluCas
Sig vKriT. wKals vasxamT da Semdeg
vdgamT cecxlze. kargad unda
wamoduGdes, roca moixarSeba, roca
kargad moixarSeba movxsniT da
sacerSi gavatarebT. rasac gavcriT,
isev vasxamT qvabSi (CadebiT) davdebT
cecxlze da ixarSeba. Semdeg movxsniT
da marilis daKriT davtovebT. roca
gacivdeba, Semdeg boTlebSi an
qilebSi CasxmiT davxuravT.
6) aCaCaCaCöiiii CaiCaiCaiCai
harKud¤e�t mörti †ˆvröli
mzˆzˆ. ma¢ mzˆzˆ e�xˆly´ˆöauˆ�t.
nös iy´ahx◦¥�t övgusti sentiöbr
mzaönZa. aC¡� �aq◦höfso�t
audabrˆn¢a, izbanzar �ahö ¢tataxan
ibzian¥ �ayölarc az¥. nap¡nla
Cais yrian (formas aZleven)
Teberval-martSi. maisSi patara
Klortebi izrdeba. Semdeg agvisto-
seqtembramde vagrovebT. Cais aKrian
sasuqs, radgan meti mosavali miiGon,
kargad rom gaizardos. xeliT
159
iy´ahx◦¥�t, afxen. aaf¥n markat¥lla
iharKud¤e�t, mamzarg½¥ atröqt¥r
ixnaw◦£�t.
vagrovebT, zafxulSi da Semodgomaze
vagrovebT makratliT, an traqtori
Kris, yris.
ma� mzˆz¥ aCˆ�ɴ ianax¥ly´�aalak½
aKatöra ssaq◦a y´ˆxn¥ a‚ˆnˆ �aöganˆ
ömra öxöbaSa Jara inaZ◦¥fsan
�har‚£�t. ian‚alak½ öSTax½ xazˆ
mak◦ön x◦ˆy¥k Zaxn¥ zaKö y´öhxez
�ak¥Sa Tahafso�t. ianTahafsalök½
öSTax½ amak◦önˆ x¥ iG◦G◦anˆ G◦G◦an¥
iy´öh◦h◦o�t. nös iK◦aK◦an¥ iK◦öK◦anˆ
eilörpay´nˆ nap¥la aZ¥ öalwaanZa
�hrK◦ˆy´ue�t. ¤STe� ibzian
iharK◦¥yet anahg◦ax◦lak½ aSTax½
¢zTo� �aaTgan¥ ömray´ˆ �e�Töx
ihör‚o�t.
maisis TveSi Cai rom gaizrdeba,
patara foTlebi (mogrovebiT)
mogvaqvs saxlSi mze rom uKurebdes,
vaSrobT. roca gamoSreba, Semdeg
calke patara meSokSi CavKriT,
ramdenic Caeteva. roca CavKriT,
Semdeg zeviT Tavs movukravT. magrad
movuyerT. Semdeg xeliT vyKletT,
vidre wKali bolomde ar gamouva.
vyKletT, roca ukve kargad
gamovyKletT, mivxvdebiT gadmovKriT
meSokidan da isev mzeze vaSrobT.
7) öjjjj KurZeniKurZeniKurZeniKurZeni
aj, awla �ay´£up ibz¢anˆ
�ax½¥Kalo izbanzar aZax◦aq◦a
öwlay´ˆ �ahhö rC´¡iwˆxnˆ ibz¢an
iay´alo�t; a‚a‚¥ ay´¥xraz e�hö
darmanS◦ölo�t d¥q◦lanˆ öj
iTaa¤e�t. iy´¢x◦e�t amw◦¥S◦la.
amw◦¥S◦ aS´öxa axa¢wo�t imanˆ öwla
d¥q◦lo�t. nas ölbaaSTrazˆ �öhha
darmanS◦alaxarcˆz albaSTraz öj
KurZeni xeze aris kargad. zed rom
aris, imitom, rom venaxi xeze kargad
iSleba, kargad iSleba.
adamianisTvisac advilia Segroveba.
zed asvliT KurZens agrovebs. moyris
da gideliT TokiT zevidan uSvebs.
amiTi xeze adis. Semdeg CamoSveba
ufro advili iqneba. KurZeni mwifdeba
SemodgomobiT. KurZnis Segrovebis
160
Kalo� ɴt, C´ˆ‚ra Tagalanmzˆz. öj
any´ˆrxlak½ öSTax½ xaz¥ inaganˆ Jarö
iSTörZo�t. nas zˆg½¥ aizgan¥ a�ɴah◦a
ianörwo�t. ubre� iax½an¤ a�h◦ay´ˆ
araZöga ikˆlarx◦e� ɴt. e�sxˆmS´
r¥STax½ ¤ö öj, a�x½anu
e�ladˆr‚ˆnt◦e�t aiJ◦ö ay´¥ aZˆ
ölarT◦o�t, xaz¥ aSaqörg½ˆ, rSn¥
¤ax½ �ölarTo�t. fS¥mS r¥STax½
¢S´ue�t. nas aualˆr mö ahafSa
iTarT◦o�t, ix¥r‚o�t. irx◦x◦o�
ibzianˆ aZalwaanZa aj aqaraq◦a zˆg½ˆ
r¥lxnˆ
Semdeg calke deben da calke awKoben.
Semdeg erTad Sekreben da sawnaxelSi
deben. aq, sadac sawnaxelia, yKleten
kargad. vidre wveni ar gamouva
bolomde calke marcvlebs sawurSi
atareben (akˆlxra) Kovel mesame dGes
iq, sadac KurZenia, ureven
(a�lar‚ˆntra). Semdeg sawnaxelSi
wKals asxamen da Saqris serofs
asxamen. meoTxe dGes aduGdeba. Semdeg
xis kasrSi an yurSi Caasxamen, Tavs
axuraven.
öjaG½ �aanx£ ‚¥mS r¥STax½ mö
mˆSk¥ öSTax½ aC◦ön iTaufso�t
ixˆ‚an¥ iurS◦¥�t. amca aw¥¤wo�t
nös auödka al¥�ra �ɴalago�t.
yaya rac darCeba, meore dGes an
dGe gamoSvebiT did qvabSi (TuJis)
asxamen. (daxurviT) da aduGeben.
cecxl qveS akeTeben, Semdeg araKis
gamoxdas iwKeben.
8) aTˆTaTˆTaTˆTaTˆT¥¥¥¥n Sgn Sgn Sgn Sg¥¥¥¥KarwoKarwoKarwoKarwo rogor akeTeben Tambaqosrogor akeTeben Tambaqosrogor akeTeben Tambaqosrogor akeTeben Tambaqos
zn¥ adg½¥l r¥c◦aG◦o�t. nös
irC´ölt◦o�t. arödq◦a öadˆrxo�t.
nös öj◦la karfs£�t arasöda
raaZo�t. aZˆ aaq◦¥rTo�t es¥
SˆjˆmTan. x¤mbˆC´xa nös adg½¥l
e� ɴx½iaSarou radq◦a öarxanˆ
e�Törhaue�t. Zˆk¥-Zˆk¥ bjawˆnˆ
pirvelad miwas xnaven. Semdeg
CeltiT moasworeben. kvals akeTeben.
Semdeg Tesls moaKrian, CiTilebs
zrdian. wKliT rwKaven Kovel dila-
saGamos. Semdeg miwas sadac sworia,
kvals akeTeben (rgaven). erTi
mtkavelis daKofiT Toxnian. erTxel
daToxnian, kidev meored daToxnian.
161
eidraS◦o�t. znˆk idraS◦o�t. e�Ta
‚ent◦ e�Törha¤e�t. nas ¡induxalak½
e�y´¥rx◦u�t. röfx½a iy´ˆrx◦ö adeba
�öSToup. u� nöxˆz ak◦t◦i a‚ˆbt◦ˆ
axfat◦ˆ h◦ö. abös öx◦bat◦ˆ aK¥nZa
iyˆrx◦ˆ�t. �arg¥ nwro� ɴt. ubr¢
an¡�z öS◦T axnˆgo�t ubr¢ öS◦T
ixnˆ g£, öj◦la y´öalo�t,
irw◦öxuˆ�tubri körfso�t.
iraöZo�t. as£rt abziaq◦a rn¡�sˆ
iy´ölo�t abG½-¥c ssaq◦a ubr¢
� ɴax½Zup a†lˆy´-h◦a �öSToup. ubr¢
aTˆT¥n e�fS´ idrˆfxo�t.
Semdeg roca gaizrdeba, agroveben;
pirvelad rac Seagroves hqvia ad¥bh◦a.
amis Semdeg meore mesame meoTxe
mexuTemde agroveben (texen) amiTi
mTavrdeba amis Semdeg zeviT Kvavils
ikeTebs. es rom gamodis. es iTvleba
Teslad. amas gamoaqvs naKofi. inaxaven
da amas apneven. Tesaven, zrdian. garda
kargi xarisxisa, izrdeba cudic:
patarebi. amaT hqvia a†lˆy´a†lˆy´a†lˆy´a†lˆy´-i amasac
rogorc TuTuns ise acvamen (arfxra).
9) aaaa¤¤¤¤TraTraTraTra bostanibostanibostanibostani
a¤Tra raöfx½a �ahböhaue�t nös
irk◦ök◦o�t. nös aJ¥mS´ˆ arödq◦a
aldan¥ ödg½el, aJ¥mS´ˆ
ic◦¥wahwo�t, nös ixa‚o�t.
ax◦ele�Tahha¤e�t ‚¥mz r¥STax½ nös
aual¥r e�Tawan¥ aJ¥ka aCamföz ma
aburök aöTanˆ iw◦ˆrnöhwo�t.
apˆrp¥l e�Töhha¤e�t. �any´ölalak½
apˆrp¥l y´ˆxn¥ �ahr¥fx◦ˆ�t. aJ¥ka
hx◦e�t. öx◦ˆx◦a kaafso�t. aw¥bra,
ösrahana, ökama, apamidor �aTöh.
apamidor any´ölala �anöKafS´xalök½
bostans Jer Toxnian, Semdeg
afxvierebn (ak◦ak◦ara), Semdeg xaxvis
kvlebs gavlebiT (aldara) miwas xaxvs
miwaSi aryoben (ac◦ˆwawara) Semdeg
davxuravT (ax‚ara) kejera, (xviti)
varyobT. ori Tvis Semdeg vyriT.
Semdeg CavdebT ra kasrSi, marils
davaKriT, Semdeg yarxals da buraks
da marils wnilad deben.
(aw◦ˆrˆnwara) Semdeg wiwakas Tesen.
roca gamova naKofi, vagrovebT Semdeg
aJikas (gatarebiT), mwvanils qinfs
davumatebT. (awˆbraawˆbraawˆbraawˆbra), rehans, kamas
162
öj◦la ilˆrx◦¥�t, irw◦¥x◦ˆ�t. �arö
ubös abaklajang½¥ Körwo�t. aaf¥n
amört az¥n akart£S öj◦la adg¥l
¢arTo�t. �arö ubös akartoSkˆ
�azha¤e�t.
pamidors vTesavT. pamidori roca
gawiTldeba, krefen da amisgan Tesls
amzadeben da inaxaven. aseve amzadeben
badriJansac. gazafxulze, martSi
kartofils Tesen. aseve kartofils
zrdian.
10) iKön xaw¥ki fh◦¥ski. inx£n
inw◦ön. axöwa d¤ ibe�an ixat◦¥
magaz¢n ¢man. �arö ubös aZlagöra.
¤s ¢Kan inx£n ibz¢an. akamböSq◦a,
öj◦q◦a rac◦an¥ ir¥man. aC´n¥rc◦a
irˆman. darö ir¥man fS◦¥k axSöra.
ra‚e� axöwa örbˆG½ bˆzS◦ö ¢dˆruan.
C´nak aus¤ra dce�ɴt ifh◦¥s a‚ˆn¡
d¥Kan. ax◦¥yq◦a lb£n. öSˆbjn axöwa
daö�t. ¢lax½ e�q◦n¥. ¤s d¢azwaa�t
ifh◦¥s: `i¤x½ˆ ¤laz½ e�q¤peas _
¢rlˆsnˆ uaö�, ömla sakit ¢rlasnˆ
a� ɴlaJ sˆz¤~ afh◦¥s öC◦uan knöhanˆ
a� ɴlaJ aura dS´ay¤z. ubös ih◦ˆ�ɴt:
söra s¥fsue�t, axö abr¢ agöra
igöro ax◦ˆy¥ bax½calöka dˆbm¥rZˆn.
izak¤zi i¤h◦o uS´föfsue� ag¥rTg½ˆ
ux◦¥yq◦ ¥Kami ¤ara ufsˆrg½¥ sara
arö sx◦¥yq◦a s¥manˆ s¥Koup. mam£,
barö bxawö bco�ɴt. sarö sc£m
iKvnen col-qmari, cxovrobdnen,
(iKvnen). kacs Tavisi maGazia hqonda da
mdidari iKo. hqonda agreTve wisqvili.
ase kargad cxovrobdnen. kameCebi da
Zroxebi bevri hKavdaT. mwKemsebic
hKavdaT. maT hKavdaT oTxi Svili.
qmarma icoda mamlis ena. erTxel
qmari wavida samsaxurSi, coli ki
darCa saxlSi bavSvebis misaxedad.
SuadGeze qmari dabrunda
SublSekruli. ase SeekiTxa Tavisi
coli: ratom Segikavs Subli? _ Cqara
moxvedi, `mSia da Cqara elarJi
gamikeTeo~. colma qvabi(s)
(CamokidebiT) daiwKo keTeba. ase
uTra: me vkvdebi, magram is bavSvi,
romelic akvanSia, ar dakargo! `ras
ambob, rogor kvdebi, am bavSvebdan
erTad me aq viqnebi, Sen romc mokvde.
ara, Sen gaTxovdi. `me ar waval, vidre
Seni Svilebi cocxlebi iqnebian,
163
uxuyq◦ö zˆg¥ rfs¥ Tanaw¥i. axö,
�am¤�t. �arö d¥fs�t. ixuyq◦aTg½¥
aZ◦¥ e�ɴda ag½¥rT zˆg½¥ ifs¢t.
‚ˆS´ˆq◦sö r¥la. daC´ö S´ˆq◦s¥k
d¥nxe�t ubrö. u¡�naxˆz lTöac◦a
dˆrg¥�t ubr¢ afh◦¥s. daC´ö x¥
Sˆq◦sa lTöac◦a löbi löni rK¥n
lx◦ˆy¥ dl¥manˆ ¤ö d¥Kan. ¤� ane�z
e�Tö daC´a Z◦¥ d¡�gˆ�t. ¤a lxöwa
d¥Zit. ¤i nax¥s larö dax½n¡�z
ax◦ˆyq◦ö rac◦an¥ ilaaZˆ�ɴt larg½¥
dˆfsit.
magram ar gamovida. is mokvda. Kvela
bavSvi mokvda erTis garda. ori wlis
Semdeg kidev erTi weli darCa iq. amis
Semdeg es qali misma mSoblebma
waiKvanes. es qali sami wlis
ganmavlobaSi ded-mamasTan imKofeboda,
Tavis bavSvTan erTad. Semdeg igi
kidev sxva viGac irTavs mas. misi
qmaric daikarga. amis Semdeg sadac
movida, bevri bavSvebi aGzarda. isic
mokvda.
ar¢ axöwa ömaT bˆzS◦ö id¥r…an.
�arö dTörkit. ömaT e�cd¥rharc
�anörga, im¥chaZe�t �arö ab¥zS◦a
axeid¥r…az az¥.
am kacma icoda gvelebis ena. igi
daapatimres. gvelebisgan dakbena
undodaT. roca moiKvanes, ver ukbina
misi ena raxan icoda, amitom.
11) sarö söb aS◦ar¥cara c¥�t.
dˆS◦ar¥canˆ danaö¤az ix◦lax½ön.
ömza kaxxaö ¢Kan. aZ¥ Z¥zlan
dömouph◦ö rh◦£n, axö, aZ◦g½¥
imbaZac¥zt. söb C´¥la daavale�t
ubr¢ aZ¥. aZ¥zlan daöTˆwn¥
d¢STalˆ�t. söb �öniiba, aC´¥ �rhan¥
id◦¥qle�t. aZ¥zlan dˆ‚n¥
d¢STalˆ�t. aZ¥zlan lön
iy´m¥lTuan: bgˆj¢, bˆSTömlan, du
Cemi mama sanadirod wavida. roca
nadirobidan brundeboda, Gamdeboda.
mTvare kaSkaSebda. wKalSi ali ariso
ambobdnen, magram aravis ar hqonda
nanaxi. mamaCemi cxeniT midioda, am
wKalze. ali gamoZromiT gamovida
wKlidan da gaekida. mamaCemma es rom
naxa, cxens SeeSinda da gaiqca. ali
sirbiliT gaekida. alis dedam
Kvirili daiwKo: `dabrundi, nu misdev,
didad saSiSi kaciao, magram ar
164
ao‚¥ c◦g£up-h◦ö, axö dif¥rˆmwit.
dˆ‚n¥ diix½Zan¥ iC´ˆa aw¥x…a
dx½¥nahalt söb iKöm öTifan dˆ‚n¥
dlSTöle�t d¥gˆjnˆ. aZ¥zlan
örw◦aa dˆh◦h◦önˆ aZ¥j dˆ‚¥nˆ
dˆnTöfale�t. lön ¤s lh◦ˆ�t:
b¢STa mlön-h◦ö zbözh◦oz abr¢
özakumzi ¢Kama fw◦an¥ aTrö iS´T£
ibaa�t~ _ lh◦ˆ�t. �arö ubös
eg½¢aSjˆmTan Kale�t.
daexsna. sirbiliT gaekida da cxenis
kudze daekida. mamaCemma amoiGo xmali
motrialda da sirbiliT gaekida
mobrunebiT. ali daKvirebiT gaiqca
mdinarisaken da Sig Caxta. misma dedam
ase uxra: me xom Sen giTxari, rom ar
gaekido-meTqi, man rom xval dilas
gamtKdari xmali naxos, ise moxdeso.
asec moxda.
12) sarö söb S◦ar¥cara d¥cˆ�t.
x¤lbˆCxak ah◦¥h◦q◦a iS¥rc. söbi
i‚ˆzˆ� ice�ɴt öbnax½. …ax¥nlan ömza
köxxaa ¥Kan ax◦ax½¥ ixöle�t x◦öj◦ranˆ
bnöranˆ ¥Kan ah◦¥h◦qa sˆS¥rc icˆ�ɴt.
¤rT a�ɴ‚ˆzc◦a ‚¥Ja xaz¥ xaz¥ öx◦q◦a
rax½ S◦ar¥cara icˆ� ɴt. S◦ar¥cara
�analgalök½ anˆS◦ˆnTran ¢Kan ¤brö
e�zˆfS´…ön rafx½a ine¢laz
dˆx¥s…an i‚¥za id¥rc iS´¢gˆjz. söbi
iSit ah◦¥h◦q◦a racan¥ uSTa
dˆg¥jit. anˆS◦ˆ¥nTra Kn¥ dn¥�n
dˆx¥sit d¢fSit axö i‚¥za d¥Kam.
anˆS◦¥nTra daxTat◦az aq½ˆbjˆ
T¥‚…an. alabaSala iG◦qaösa dön‚axa
mamaCemi sanadirod wavida. saGmo
iKo. mtredebis dasaxocad mamaCemi da
misi Zma wavidnen tKeSi GamiT. mTvare
anaTebda. mTaze avidnen, gauvali tKe
iKo, mtredebis dasaxocad wavidnen. is
amxanagebi cal-calke mTebze
sanadirod wavidnen. nadiroba roca
daamTavres, sasaflao sadac iKo, iq
unda SexvedriliKvnen pirvelad vinc
movidoda unda gaesrola, misi
amxanagi gaigebda amiT, rom is
dabrunda. mamaCemma bevri mtred(eb)i
daxoca. Semdeg dabrunda sasaflaoze
aq movida, gaisrola, daeloda, magram
misi amxanagi ar iKo sasaflaoze.
rogorc iJda xvelebis (oxvris) xma
165
ibe�t öxafarC´q◦a ‚¥ba. k¥r dˆfS´ˆn,
axö i‚¥za dan¢imbaZa dˆgˆjit
a‚ˆn¥Ka. öm‚an dˆnx£n fh◦¥s e�bök
lxöwa aö�g◦a dˆfsxön. afh◦¥s
e�balöx½ dne� ɴ ah◦¥h◦q◦a f¥Tk
lzan�jˆrc. aS◦ Kn¥ dann¡� ib¡�t
lxöwa ifs¥ gaga öS◦ iS´ˆlag¥laz.
inap¥ akurSanˆ �aanikle�t afh◦¥s
lzy´�Tit: beg¥l, bxöwa
dˆbzöazge�t-h◦a. larö dg¥lan aS◦
anaölart ¢lbe�t lxöwa igaga.
d¥h◦h◦an¥ dg◦¥G½nˆ dˆköhe�t. afs¥
gagag½¥ �ax½cöz rˆmb£ inˆwöba
ice�ɴt.
gaigo. JoxiT saflavis qva awia,
dainaxa ori zGarbi, didxans eloda,
magram Tavisi amxanagi rom sul ver
naxa, dabrunda saxlSi. gzaze qvrivi
qali Sexvda. Tavisi qmari visac didi
xani ar iKo, rac moukvda. igi movida
qvrivTan, rom ramdenime mtredi
daetovebina misTvis. roca karebi
gaaGo mkvdari qmris Crdili Seegeba.
xeliT Semoexvia, qalma daikivla,
adeqi, Seni qmari mogiKvaneo. is (qali)
adgomiT kari roca gaaGo, dainaxa
Tavisi qmaris Crdili. iKvira da
gulwasuli daeca. mkvdris sulic
SeumCnevlad gaqra, wavida.
13) C´nök sab nˆK◦arönt◦i lg¥jnˆ
daö…an ix◦lax½an. bnarö d¤k
d¥ls…an. ub¥s bj¥x◦g½a baafs¥k
�aha�ɴt. dg¥lanˆ Ze‚ö dölagˆ�t. axö
abj¥ �ahö-�ahö �baöfsxo �aög◦ara
�aa�ɴva �alögˆ�t. �arö sS◦¥�t-
ih◦¥�t. sn¡�nˆ wlö d¤k gˆlan
sC´avaske�t. ar¢ �aö�vaz inxalön
ins¥vaknˆ isˆ‚sn¥. ice� ɴt wöKa ag◦ö‚a
d¤‚ax. ar¢ bnö‚a‚ˆ zöarˆn da‚¥snˆ
e�q◦aw◦an¥ ax◦¥ ¢q◦nˆ ao‚¥ sax½a ¢man
erTxel mamaCemi mogzaurobidan
brundeboda, bneldeboda. didi tKe
unda gaevlo, ucbad cudi xmebi gaigo.
SeCerda da mosmena daiwKo. magram xma
metad da metad cuddeboda. axlos,
gverdiT daiwKo. man Tqva, rom
SeeSinda. misvliT did xeze avida. es
vinc gverdze midioda, aiwia da Zalian
axlos gaiara. qveviT wavida. es
aGmoCnda tKis kaci sirbiliT, Savi,
Tmiani kacis saxis mqone mutruki iKo.
166
mi�t◦ˆk �ɴak◦ˆn.
14) ao‚¡ d¤k dˆfs� ɴt. dˆzTöz
ak¤ba fS´Zan¥ öS◦T öwanˆ, i‚ˆzc◦ö
u� ak¥riT ari¢bamTo öSTa inT¥w�t
a¤s ax½i¢¤az �anaövala ak¤baST¥rx
Z¡�t. ubr¢ aömTazˆ aZ◦¥ akah¤a
j◦¥rTa daa‚ˆnˆwit. aJar �aa�¤az
ani¢ba daanyös�t. ¢lafS´ nöq◦S◦ˆ�t,
�aarg£z ak¤ba, ix¥lfa-aaxˆxˆ�t.
ak¥r öamTa ¤� dˆ� ɴlahanˆ
dax◦afS´¤an akuba arx½aSa öS◦T-q◦a
rˆf‚ˆ lahalaha¤a igoz. eh, Siri,
sox◦x◦aZa snöganˆ ¤aj◦¥ ¤� ökuba
sTöndaz �h◦e�ɴt daaS´¥cnˆ �arö.
didi kaci mokvda. sadac igi iwva
kubo lamazad iKo morTuli
KvavilebiT. misi amxanagebi erTmaneTs
ar aclidnen, gamovidnen ezodan. roca
misi samsaxuris adgilas Caiares,
Zalian maGla aswies kubo. am dros
viGac, sadac Kavas svamen, iqidan
gamovida. xalxi rogor modioda,
roca dainaxa, Sedga (aany´asra). Sexeda
_ dainaxa, rom mohqondaT is kubo,
qudi moixada did xans SuriT
uKurebda. kubo ra kargad iKo
morTuli KvavilebiT, imaTi suni, eh
me rom viwve am kuboSi ra iqnebodao!
_ Tqva SuriT man.
15) dˆnx£n aZ◦¥ xöwak. döara
d¥Garne. a¤sura abz¢a ibaZ£mˆzt.
dn¡�t ‚ö‚ˆ b¥�ak iy´ˆ. us ie�h◦e�t:
abrö is¥mo amx¥ sZ¥ura S◦£zˆr
i¤sTo�t a…asö, bz¢o…p, ih◦e�ɴt
aGör dölagˆ�t öraS◦ara, abˆia
dn¥�n a…asö iS¢t. it◦iaq◦ˆ�
aSapq◦¥� kafsan¥ ak◦öc a‚ˆn¥Ka ig¥�t.
ax◦¥lfaz aGör i¤sura danölga
dne�t ab¥�a iy´ˆ.
cxovrobda erTi moxuci kaci
Zalian Garibad. muSaoba ar uKvarda.
movida erT mdidarTan, ase uTxra:
`Tu damiToxni me siminds, mogcem
batkans~, kargio, uTxra Garibma.
daiwKo Toxna. mdidarma (wasvliT)
dakla cxvari. rqebi da fexebi
(daKriT) xorci saxlSi waiGo.
saGamos Garibma samuSao daamTavra
ra, movida mdidarTan.
167
uSTö scalöp s…asö so¤Tar, umxˆ
sraS◦e�t, ih◦e�t. abeia aGör dimönˆ
a…asö ax½y´ah◦az dönnˆ� ibe�ɴt a…asö
axi aSapq◦¥� S´rökuz ¢iSTaz, ari
ab¥�a iJe�Sˆ�t. iJ¡iSaZ◦Sa Kaiwe�ɴt.
döara ig◦¥ �als¥zS◦a. aGör r¥cha
abös ala akag½¥ im£uZak◦a i‚ˆn¥Ka
d¥q◦lanˆ dcˆ�t. sarö ak¥r s¡q◦zar
abri alag½¥ iumd¥rue�, mak◦öc
j¢x◦Tak sˆznˆmx£zi ih◦ˆ�ɴt.
axla momeci cxvari da waval, Seni
Kana davToxne, uTxra. mdidari Gari-
bis qonebiT movida, sadac dakla cxva-
ri da naxa, rom cxvris magivrad rqebi
da fexebi iKo iq. am mdidars gaukvir-
da, TiTqos gaukvirdao, ise gaakeTa.
Zalian. TiTqos ar moewona. Garib(ma)
sawKal(ma) amrigad araferi miiGo ra,
saxlSi gaemarTa ra, wavida. me Tu be-
di mqonoda aqedan gamoCndebodao, er-
Ti nayeri xorci mainc daetovebinao.
16) xöwak ig◦¥la iKn¥ c◦öj◦ara
dnˆ¢n. irac◦an¥ d¥nxˆ�t. us öq◦a
aurö �ölagˆ�t. öfS◦ma ¤s ih◦ˆ�ɴt:
sd◦¥q◦loq h◦a danölaga ös …öbaco�
ar¢ a‚¥za amS´ c◦g½öxa, …axö uKazöra.
¤s iS´t◦az f¥Trak öSTax½ öfS◦ma
dˆ‚agˆlön, ¢rax◦ rT¥f ¢q◦wan
danöa� ¢sas d¥KaZömˆzt. ¢fS◦me�
�arˆ�ɴ, iKalöze�-h◦a eniizwaö�t. axö
¤s rg◦¥ �aanagˆ�t dˆnd◦¥lw�t-h◦ö,
us esˆfS´¥z f¥Trak öSTax½ ösas
dbaaZaZö öS◦ daölagˆlt. uaböKaz
…ˆZ¤baaZa iJ¥iSˆ�t öfS◦ma. `sˆ…öpa
aazgöp~ _ sh◦ön a‚ˆn¥nZa snöbjisit
aq◦ö x¥bk◦aZar, sˆzlac£zi, arö st◦ö
Zazaa…öma.
kaci Tavis mezobelTan salaparakod
mivida. did xans iJda. ase wvima
daiwKo. maspinZelma ase Tqva: is roca
gaemzada wasasvlelad, aseT cud
amindSi sad unda waxvide, aq iKavio.
ase rogorc iJda, cota xnis Semdeg
maspinZeli adga, saqoneli Tav-Tavis
adgilas daabinava ra, mosvliT Tavisi
stumari aGar iKo. Tavis diasaxliss
hkiTxa, ra moxdao? magram maT
ifiqres, rom stumari wavida. ase
ucdidnen, cota xnis Semdeg stumari
sul mTlad sveli karebSi gamoCnda.
sad iKavi aseTi sveli, gaukvirda
maspinZels, Cemi mosaxuris mosatanad
saxlSi wavedi, wvima vidre ar
168
gadaiGebda, aq xom ar viJdebodio?
17) aZ◦ˆ �arG½aSap¥ dazg◦öanˆ
dax½¥n�a�…az ic◦im¥rxˆraa…a
dölagˆ�t. adg¥l iquirk½ˆsar örma
�afnagör-h◦a dS◦an¥ …‚ˆ Sap¥k r¥la
…n¥K◦ala akumzar uSap¥ zaw◦¥
…aq◦ˆmguG¥n …aafso� ɴt iulS´£m.
ah◦£n ¢xSˆ‚, axö ig◦¥ ¤s ah◦£mˆzt.
C´nök zn¥ dSap¥ zaw◦Zö daS´n¥�…az
daafsön dköha�t ¤sKan �örG½a
Sapg½¥ aa�w¢Sit, axö Jarö
�aa�wamg¥lt. ig◦aan¥ iKamz¢ öfS◦ma
�ax½at◦ˆimbaz az¥ nös dˆimak¥-e�y´ak¥
a…öa dˆzböz a‚ˆn¥ dr¥manˆ �öa�t.
am‚an ¢xS´¥‚ ¤s ah◦£n: ¤zSapek öla
¤znˆK◦om-h◦a …asˆmh◦ax½öz …‚Sap¥k
rˆla un¥K◦ozg½ˆ abös ¤s …x¥…azma
axTˆfS´ö.
erTi kaci Tavis marJvena fexs
gauJavrda. sad ar dadiodi da aGar
xmarobda, ra daiwKo ar dgamda miwaze
eSinoda rom marcxena ar daweoda.
iare orive fexebiT, Torem daiGlebi
ar daimedde, ver SeZleb, eubneboda
ykua, magram guls es ar undoda.
erTxel cali fexiT rogorc midioda,
daiGala da daeca. am dros marJvena
fexic gamoiKena, magram igi ar
daemorCila. iKo gabrazebuli, rom
patronma cud sazogadoebaSi. Semdeg
vinc dainaxa xalxma aiKvanes da
moiKvanes saxlSi. gzaze ykua ase
eubneboda: me xom geubnebodi, rom
erTi fexiT siaruls ver SeZlebdio,
Tu ori fexiT ivlidi, ase ar
mogixdebodao, Tavcarieloo!
18) aC´¥ öSxa �ay�ölanˆ iS´n¥i…az
xrö baafs¥k �ay´ahxˆ� ɴt. öm‚a c◦gan.
aSap¥ azay´ak◦amˆzt ö…ada �a‚afS´¥n.
ak¥r bjan öladag½ˆ x¥nh◦ˆSa
ömamˆzt. ¤s öa�g◦ara C´adök
S´ay´ag¥laz abˆ�ɴt sax½Tax£ ¤mbo�
abaafs¥ us¥cxraa-h◦ö ih◦h◦¥�t. aC´adö
aa�ɴn �öcxraa�t ixönagalt¤aKa
cxeni mTaze rogorc adioda,
xramTn mivida. cudi gza iKo, arsad
fexis dasadebi ar iKo samxreTisaken
gaixeda, bevri iKo darCenili winamde,
dabruneba ar SeiZleboda. ase gverdiT
erTi viri rogorc idga, dainaxa.
xedav, cud dGeSi var, momexmareo,
dauKvira. viri (mosvliT) miexmara
169
ahösk½ˆn qaS◦£ Sömxax½ˆ in¥lagˆlt.
aC´ad¥� aC´¡� rˆzxarö an¥r†a
aS◦ˆS¥ray´ˆ inat◦¥�t. ag◦¥j afs¥
anai‚¤ ix¤c◦an abös: ar¢ aC´adaj◦
arö isˆvart◦�anˆ is¥man¥ suq◦¤p.
akr¥†o �öfsoma. ubr¢ �arö f¡Trak
öSTax½ ig¥le�t. nös aC´¥ aC´öda
ilösˆn ixˆS◦Tnˆ ikanaj¢t. …ant◦i
ilac◦xösˆn aZ¥ �ölanaut, nas aC´a
ah◦¥n ah◦rö ah◦ra �alögˆ�t.
zeviT amosvlaSi. balaxi kargi,
muxlamde modioda. cxeni da viri rom
gamoZGnen CrdilSi dasxdnen. Jorma
suli rom moiTqva, ase ifiqra: am
virukelas gverdiT rom viJde amasTan
davdivar yams, Girs ki amado. cota
xnis Semdeg adga, Semdeg cxenma virs
daartKa, gadaatriala da daagdo,
iqidan wKalSi Caagdo, xeli kra,
Semdeg cxeni motrialda da Zov-Zova
daiwKo.
19) an¢ ab¢ inx£n aq¥Ta ray¥.
¤rT raxSöra zeg½¥ awarö rwe� ɴt
öqalaq½ ay´¥. nas …ö a…sura
�ölagˆ�t. an¢ ab¢ �r¥lˆmS´o
rxˆizam¤xo �anölaga r¥xS´ara
�r¥fx½an ¡�zˆrge�t. ¤rT
�rörh◦u�t …aj◦raönZa S◦ap
mˆrg◦aKacext, axö …aj◦STa
iSgr¥lˆmSo anap¥ SgˆrTax¤ ubri
aK¥nt◦ irTax¥n e�Tnˆfsöxlo nap¥
rˆgm¥jk◦a irx¥ lafSlörc. ¤rT
axSara ne�c◦öj◦an ir¥Zbe�t darö
rˆ‚n¥Ka irgöric. …a e�hö nap¥
r¥dkelara e�hö �S´ˆmar�ax£ ax½Ta
�amˆrk◦a ömla �amˆrk◦ö iS´nˆK◦ˆrgo
¤rT ¥rˆZbaz ran¢ rab¢ ianraörh◦a
deda da mama cxovrobdnen sofelSi.
maTi Svilebi qalaqSi swavlobdnen.
Semdeg iq daiwKes muSaoba. ded-mama
roca umweoni gaxdnen, dauZaxes Tavis
Svilebs. maT uxres: aqamde ar
gawuxebdiT, magram axla ar SegviZlia,
xeli gvyirdeba, amitom gvindoda
xandaxan rom mogvxmarebodao, xeli
gamogewodaTo. mogexedaTo. am
Svilebma gadawKvites (molaparakebiT),
rom es mSoblebi TavisTan waeKvanaT.
iq ufro xels SevuwKobTo, ufro
metad advili iqnebao. ar civa, ar
moSivdebaT, mivxedavTo. es rac
gadawKvites, ded-mamas roca uTxres,
ar moewonaT. Semdeg gulic ki
170
¢rg◦amfxe�t. nasg½ˆ rg◦¥ �als�ɴt
iS◦ˆxze� abaafs¥. harö abös hx¥
ham¤x◦aZo hKamlörc mak½öna. mamzar
abös ak◦¥zma haSq◦¥g◦ˆG…az harö
ha‚ˆn¥ hd◦¥lwnˆ Jarg½i hcaaZ£m
S◦arö iS◦Tax¥zar zˆnZasg½¥ hS◦ˆmban.
harö hg◦¥lac◦a bz¢a barbo�t akag¥
hagr¥j…am rˆfs¥ Tanaw¥.
etkinaT. ra dagemarTaT, Cven iqamde ki
ar mivsulvarT, rom ar SegveZlos
Tavis movlao. nuTu amis imedi
gvqondao Tqvenze. Cven Cveni saxlidan
wasvliT sxvaganac ar wavalT. Tqven
Tu gindaT sulac nu mogvxedavTo.
Cvens mezoblebs Zalian vuKvarvarT,
sanam isini cocxlebi iqnebian Cven
mogvexmarebiano.
20) sarö awarö ax½¥zwoz öqalaq½
döara bz¢a izb£�t. ¥sˆmS´a
isg◦ölaS◦o�t s‚ˆzc◦a awörö
sc¥zwow. ¤rTi sare� ɴ ösalam S◦K◦q◦ö
habdˆs…e�t. sarö daöra
sazy´lomha…p …rT r¥fsTazaaSa.
harö awarö anöhwoz a…aTax ha‚nön,
höfS◦ma fh◦¥s daöra bziö halb£n.
�arö ubös harg½¥ daab£n. es¥
S´ˆjˆmTön haölarfS´uan, nas harö
hC´¡�bahTonawˆ larö hx◦¥ lerx½on,
nös ha� ɴdt◦alanˆ Sˆjx½ö h†£n. ubri
öSTax½ harö awarax½a hc£n. larö
a¤sura. nas harö hanaölak½,
ha�lt◦ölan akrˆ e�cöh†on, nas
larö �ahze�Tölh◦on öj◦abj y´¥cq◦a.
�arö ubös aC´n¥ lˆu¥sura
me sadac vswavlobdi, is qalaqi Za-
lian miKvars. Kovel dGe vigoneb Cem-
Tan rom swavlobdnen im amxanagbs. isi-
ni da me werilebs vugzavniT erTma-
neTs. me Zalian mainteresebs maTi
cxovreba. Cven roca vswavlobdiT,
vcxovrobdiT qiriT. Cvens diasaxliss
Zalian vuKvardiT, Cvenc gviKvarda.
Kovel dilas gvaGviZebda, vidre Cven
vemzadebodiT, is sauzmes gvimzadebda.
Semdeg erTad vsauzmobdiT. amis Sem-
deg Cven saswavlebelSi mivdiodiT, is
midioda samsaxurSi. Semdeg roca Cven
movidodiT, erTad daJdomiT erTad
vyamdiT, Semdeg is gviKveboda axal am-
bebs da agreTve rogor gaatara samu-
Sao dGe. Cven erTad gamovdiodiT ga-
reT. vseirnobdiT mdinaris napiras,
171
Sgˆm‚af¥lgaz. nas harö ha�cn¥
hd◦ˆlw◦an ad◦ax½ˆ. hn¥K◦on aZxöq◦aG½
nas hc£n akin£ax½. a‚ˆn¥ hanöa�lak½
hwaTq◦ö hw£n. nas haSTölon.
hax½ˆSTaz ac◦a hagaanZa �haha¤ön
aZiös abj¥.
Semdeg kinoSi mivdiodiT. saxlSi ro-
ca movdiodiT, vmecadineobdiT. Semdeg
visvenebdiT, wamovwvebodiT, sadac Cven
viweqiT, vidre ar CagveZineboda, mdina-
ris xmas vismendiT.
21) ¢Kan xawak¢ fh◦ˆsk� ¤rT
ˆs¥mSö aTˆZS◦ö r¥man axöwa a‚¥
ax½ˆ¥j◦az az¥n. afh◦¥s ¢lˆx½Zan
sadiö öxawa nötˆg◦. iSöh◦az ¡�fS
C´nök zn¥ dˆr‚ag½ aTˆZS◦ö r£u�t.
ug◦örwnˆ uco�ɴt. sˆus uh◦£m
sˆut◦¥ uh◦£m a‚¥ uC´arSn¥
…aak¥ls¤e�t. sg◦ˆ fw◦¡�t …öha
s¥lam lh◦¥�t. arax½ …ara …da
…öhan aZ◦¥ iC´örSn¥ dˆub£ndaz
iubarg£z lh◦£n. �arö barö
¡bzamoK◦ ibˆzdf¥ram ök◦amzar
ib¥mou axöwa i‚¥za aZ◦¥ dimo…
JˆbS£ma, ast£l ay´¥ �ant◦£u z¥g½
a‚¥ �arSn¥ ast£l �ax¡�co�t
‚ˆj◦rˆla zˆg½¥ dˆr�öa�uˆ�t u�g½
ak¥r �afso¤p �h◦o�t.
iKvnen qmari da coli. maT
KovelTvis usiamovneba hqondaT. kaci
bevr Gvinos svamda da imitom. qals
erTqva sadia, qmars nategvi. rogorc
vTqviT, erTxel maT usiamovneba
SeemTxvaT. Sen midixar Cemi saqmeao ar
ambob, me mekuTvniso ar ambob, Gvino
daleuli modixar. Cemi guli gatKda
me meti araqaTi ara maqvs. aq Sens
meti aravin Cans, romelic ase svamdes.
Sen ar ici ra qmari gKavs, Sennairi
qmari aravis ar hKavso, Sen ggonia,
roca magidasTan sxedan Kvelas
davarwKuleb GviniTi Kvelani midian,
magididan, smaSi Kvelas vJobni esec
bevrs niSnavso ambobs (qmari).
f¥Trak öSTax½ ¤s iS´¥Ko natˆg◦
…aanZa e�fS´ a‚¥ ˆj◦x◦an ökumk◦a
iq½ö† TawaS◦a daakˆls…e�t usgi
cota xnis Semdeg ase rogorc iKo,
nategvi dauTroblad (cota Gvino
daleviT) Seqeifianebuli movida
(ak¥lsra) ase Tqva: guSin saGamos me
172
ih◦o�ɴt: `�ax½ö sg¤la tag◦i sare�
a‚¥ j◦ra azˆh◦an haise� ɴt, w◦ˆca
cefx½aZö j◦amaöTk ¥q◦wanˆ re�hö
izj◦öh◦a. sarö j◦aw◦¥cak wj◦¢t �arö
aaw◦¥cak. sarö sS´aa�ö�z ¡�fS´
aföraq◦a sarö isT◦x¥�t. S◦k¥ ro¤p
�ölwˆzg½¥ iwˆg½ zj◦ön axö a‚¥ y´¥c
iTörT◦az mayörˆn aKnˆt◦ öj◦ra
sc◦¥c◦g½axe�t-ih◦ön ig¤la mˆsa
izi¢q◦uz ¢val ¢iTaz ast£l
in¥q◦iwˆ�t. ¤nan, öj◦xa anc◦ö
iu�mTöa�t abjö afn¥ förada
�anˆ¤j◦a fhölk uj◦¥�t �ax½ö cas
�a…özS◦a iuguwaS◦öze� lh◦¥�t.
da Cemi mezobeli tagvi davnaZlavdiT
Kvela yiqaze 10 maneTi, vin mets
dalevda. me 10 yiqa davlie, iman 8.
ise rogorc me movige, fuli Cemi
gaxda. gamovida 100 maneTi. me ufro
mets davlevdi, magram is axali Gvino
raxan iKo, mayari _ gamiZnelda _
Tqva-ra misma mezobelma rac unda
mieca vali, magidaze dado Jibidan.
deda, GmerTma metad aGar
dagalevinos, fulis gareSe rom svam
Sen svam erT kasrs, guSin saGamos,
TiTqos Jinaze gulze ram dagartKa,
rom meti ver dalieo, uTxra.
22) maSkmaSkmaSkmaSk¤¤¤¤gggg◦ iCiCiCiC ´́́́¡¡¡¡�q�q�q�q◦irSirSirSirS◦ˆ�tˆ�tˆ�tˆ�t maSkugma Tavi uzrunvelKomaSkugma Tavi uzrunvelKomaSkugma Tavi uzrunvelKomaSkugma Tavi uzrunvelKo
maSk¤g◦ öm‚a dan¡lanˆ dS´n¡�¤az
C´e�ɴmaak c¥r-c¥r…a iköjnˆ ibön
dg◦ˆrG½aw◦ö �aaST¥xˆn iJ¥ba
imTe�ɴwe�t. ¤sg½ˆ ig◦¥ �öanage�t:
`…aj◦STa x-C¡�maaki C´¥ki k◦adˆrg½I
G◦rak¢ ro¤p is¥gu eg½¥riT z¥g½
r¥la se�q◦S◦£up ih◦e�ɴt C´¡�maa.
zaw◦¥k ak¥r ix£zS◦a.
maSkug◦i gzaze midioda (rogorc mi-
dioda) bryKviala nali dagdebuli
dainaxa. aiGo gaxarebulma da JibeSi
Caido. amrigad misi guli ase fiqrob-
da: axla sami nali erTi cxeni, erTi
unagiri, aGviri aris. me rac ar mKof-
nis esaa, sxva Kvelaferi maqvso-Tqva.
TiTqos erTi nali raimes aZlevda.
23) mansmansmansmans££££u u u u ¢¢¢¢fSfSfSfS ´́́́ T T T T¢¢¢¢iSaiSaiSaiSa rogor Kidda mansou simindsrogor Kidda mansou simindsrogor Kidda mansou simindsrogor Kidda mansou siminds
173
manso¤ abazör ay´¥n dˆq◦g¥lanˆ
öfS´ S´iiT¢…az zböz ig◦¥lac◦an
iJaSanˆ �aörh◦¥�t: `manso¤xe�t
izak¤ze� uzy´¤ ucö iT£u
afS´nw◦örc eg½iögZam arax½ ¤arö
afS´ sTi¤e�t-h◦a uay´¤p inw◦ör
iS´fa ufs¥x◦o-h◦a. �arö ¤s ih◦o�t
imˆrx½aaZak◦a: a…öa �anˆrTi¢…a
isTi¥p �aanörx◦ˆg½ˆ �ösx◦ot, �ösx◦ap.
¤� az¥n eg½sˆx½¤am.
mansou bazarSi rogorc idga
(rogorc Kidda siminds) rom naxes,
mezoblebma gakvirvebiT mas ase
uTxres: `mansou ras akeTeb Seni
sasiminde Sig rac aris simindi ukve
Tavdeba cota rCeba, Sen ki aq hKidio,
Tu dagimTavrdeba, ras izamo? `man ase
uTxra; advilad~: _ roca xalxi Kidis
mec gavKidi, roca iKidis, mec viKidi,
amisgan araferi ar moxdebao.
24) xxxx½½½½wˆswˆswˆswˆs xwes qalis saxeliaxwes qalis saxeliaxwes qalis saxeliaxwes qalis saxelia
x½w¥s lˆ¤Tra aJmaq◦a Tölan ak¥
�afsömk◦a iKarwˆ�ɴt. lg◦¥ fej◦j◦£
aq◦¥Jmaq◦a S◦e�mˆrw◦aö�t h◦ö ¢lboz
ST¥xnˆ dr¥S◦ale�t, axö drˆx½Z£
dˆKax¥zma �ankaw◦ca le‚enˆKa
daagˆjit. abörway´ˆ ikˆdy´ah◦ölaz
öbSt◦a danödgela ¢lkˆz labö
nax¥lK½ˆ�t, lg◦ˆf j◦j◦ara ¤�
�ax¥lgarc. ar¢ zbaz lx◦ˆy´¥
dˆbajg◦alöm…a dnakedg¥lan ¢Kabwo
zakuzi di ari öJma �axarauze� T¥nC
�y´aho¤pi ih◦e�t. ör¢g½ˆ Jmömi ¤rT
öbgaq◦a e�mˆrw◦öS´a �ax½o¤galökg½ˆ
iS´Jmo¤ �aanxo�ɴt lh◦ön dˆr‚¥g½
xwesis bostanSi Txebi Sevidnen,
Kvelaferi gaafuyes, araferi datoves.
guli cudad gauxda ra, mglebma
Segyamono, rom dainaxa imiT gaekida,
magram daweva ver SeZlo, roca isini
wavidnen, Tavis saxlSi dabrunda
aivanze mibmuli Txa rac idga da Joxi
romelic eyira imiT daartKa. guli
gabrazebuli hqonda guls amiTi
imSvidebda. es rom naxa bavSvma baJ-
baJiT movida `ras akeTeb deda am Txam
ra dagiSavao, es dinJiao, ras giSliso
uTxra: esec Tra aris, rac ar unda
iKos Txa Txa ariso, meored kidev
daartKa Joxi.
174
¢lkaz alabö nax¥lK½ˆ�t.
25) ancancancanc◦öööö �umh �umh �umh �umh◦öööönnnn GmerTma nu qnasGmerTma nu qnasGmerTma nu qnasGmerTma nu qnas
S´ˆ¤g◦ daag¥lazar aus¤razˆ
z¥bGa fw◦az �ak◦ˆn, daaSa‚¥n sˆ‚ˆn¥
ih◦£mˆzt sg◦öra ih◦£mˆzt iC´¥�
�k◦ad¥ri e�q◦wan¥ �abˆ�n¥rxri,
�abe�n¥rwri-h◦a dg◦örˆn. us fS´¥Kaz
fsx◦rök aKn¥ ig◦afxöz TˆJhök
diih◦o�ɴt. aCara anˆrˆ…o öSTax½
� ɴ…ak öw◦ca kn¥ dˆx½n¥h◦oz ¤s
ih◦o�ɴt: S¥ga …aj◦STa, fasa uzyq◦öz
urK◦öwnˆ u‚ˆn¥ ug◦öra …öcxraa
aro¤p. eg½ö umh◦ön uSTö uxöwoup-
h◦a S¥q◦ i…a i¢h◦az öj◦a dnaf¥ulanˆ
anc◦ö �umh◦ön. fh◦¥s danaö�ga
dˆS´falarK◦ˆSi-h◦a, szˆrh◦o
nac◦öla sˆ�badˆrb£ sˆ�c◦amxozar
sˆ�G½xo ih◦ˆ�t.
Seg◦s bavSvobidan saqmis gakeTeba ar
uKvarda, welmotexiliviT iKo
ezareboda, saxli ar enaGvleboda,
ezo ar enaGvleboda. cxenze unagirs
daadgamda sad ra eyama imas fiqrobda,
sad ra enaxa dadioda. ase rogorc
iKo mogonebis dGeze beberi Sinabera
naxa, moewona da SeirTo. rom
damTavrda qorwili yiqiT xelSi
usurva ase uTxra: Seg◦ adre Sen adre
arafers ar uKurebdi, magram axla
unda moeSvao magaso~. ukve unda iKo
oJaxis kaci, is dro aGar aris, rom
zarmacobdio, GmerTma nu qnas, rom
ise iaroo, rogorc adreo. axla rom
aGar viaro, ase egonebaT, rom colis
ykuaze davdivaro, isev ise unda
ganvagrZoo.
26) afhafhafhafh◦¥¥¥¥zba aCzba aCzba aCzba aCööööJ de�J de�J de�J de� ɴɴ ɴɴlahan axlahan axlahan axlahan axöööö qaliSvilqaliSvilqaliSvilqaliSvilssss gamocxvari undoda gamocxvari undoda gamocxvari undoda gamocxvari undoda, , , ,
magrammagrammagrammagram............
bziö e�ɴbaboz arfˆs bak¥ afh◦¥s
bak¢ ögaw◦a �övalanˆ iS´n¡�…az ahöva
cq½a lbaödo, e�c◦öjro, aCaJ Ti�rTa
�anavala afh◦¥zba aCaJ de�lahan us
lh◦o�t: `izök◦ †‚¥ xaa¤ze�
erTmaneTi rom uKvardaT biyi da
gogo zGvis napiras rogorc
midiodnen, haer(s) sufTa Klapavdnen,
laparakobdnen, sadac gamoacxves aCaJ
iq mividnen da uTxra(d) `ra kargi
175
ilahöla(höva ök◦Sa-mˆk◦Sa öne�-öa�ra
ak¥r �afs£u. �arö �aa�ɴx◦arZ iC´az¢-
imk¥k◦an ¤s y´aa� ɴTo�t: ibTax¥zar
daC´a-zn¥k haal¥�-…e�p ih◦o�t.
suni trialebs aq siaruli ra
kargiao~ man(k) araferi ar uTxra ra,
ase uTxra: `Tu ginda kidev
gagatarebo~ uTxra biyma.
27) sarö awöra sanölga öSTax½
a¤s z¤an S´ˆq◦s¥k Tˆfkay´¥ uaa
öfx½a sanölaga bz¢a izb£n, axö
öSTax½ isc◦ˆm£lxo sölage�t. nös
is¥Zbe�t daC´ö T¥fk ax½ s�ösˆrc; us
ug½iKaswe�t. uaj◦¥ sarö �öarlasnˆ
sd◦¥q◦lo�t …öx½ öusura. �rh◦£�t
¤a aT¥f daara �fS´Z o…p-h◦a, axa
sara isˆmbac. …aj◦¥ scan¥
sax◦afS´ue�ɴt. nös v¥mS´ _ xˆmS´
rˆS´aTax½ sc£�t ¤sura S´ˆq◦sˆk
öKara, �sg◦afxör ¢wˆgˆ söangelo�t.
S◦arg½ˆ S◦ara S◦n¥� sarö sax½,
iS◦s¥rbaap, aT¥f fS´Zaraq◦a.
me cota davamTavre saswavlebeli,
erTsa da imave adgilas vmuSaobdi 1
wlis ganmavlobaSi. pirvel xanebSi is
adgili miKvarda, magram Semdeg aGar
momwonda Semdeg sxva adgilas
gadasvla gadavwKvite. asec gavakeTe.
axla male waval iq samuSaod. amboben
rom is adgili Zalian lamaziao,
magram me ar minaxavs. axla waval da
vnaxav. Semdeg sami-oTxi dGis Semdeg
waval samuSaod, 1 wliT, Tu
momewoneba, kidev davrCebi. Tqvenc
modiT CemTan, gaCvenebT karg
adgilebs.
28) ¢Kan fsh◦¥skixöwaki, ¤rT
bzian¥ ¢nxon. a¤sura bzia irb£n.
darö dr¥man fö zaw◦¥k u�
dann◦ˆyˆz dx◦¥yˆ bz¢an, dK◦¥Sˆn,
a¤sura bz¢a �ɴbon, dh◦öt◦ xawö‚en,
axa dˆduxo danaalaga daaS£
iKvnen erTi col-qmari. isini kargad
cxovrobdnen. muSaoba uKvardaT. maT
hKavdaT erTaderTi vaji. roca is
patara iKo, Zalian kargi iKo, ykviani,
muSaoba uKvarda, damJeri iKo, magram
roca zrda daiwKo zarmaci gaxda.
176
daaSa‚xˆ�t. anöx½ ucöh◦a �örh◦ar
�arö daC´ö gank¥ ax½ dd◦¥q◦lon,
ubas iS´ˆKaz ax◦ˆyˆ dibˆ¥�t: yk¤nak.
u�� �ar¡� e�ɴbadˆrt. nas e�cn¥
öqalaqax½ ic¥�t. …a �rbe�ɴt aZ◦¥
dˆpKan¥, nas dy¾ah◦an¥ dS¾ˆrgoz.
ar¢ zak¤ze�-h◦ö dan� ɴaazwaa öyk◦ˆn
¤s �h◦ˆ�t: ar¢ ¢rgo �l¡�S◦a
c◦g½özaarˆn. �öni, �öbi
drˆzx¤cuamzaarˆn. umbr¢ azo¤p
dˆrT¥ric rˆmbj�t ih◦e�t. ar¢
öyk◦ˆn x◦ˆy¥ döara darx¤cit usg½¥
ig◦¥ iT¡�k�t: `…aj◦STa axaan söni
söbi rh◦at◦¥ sax¥foh◦a.
roca mas eubnebodnen aqeT wadio,
iqiT midioda. ase rogorc iKo, erTi
bavSvi dainaxa. maT erTmaneTi gaicnes
Semdeg erTad qalaqSi wavidnen, iq
naxes, rom erTi kaci cemes da Semdeg
Sekruli waiKvanes. es ra ariso biyma
roca hkiTxa, biyma ase uTxra: es vinc
mihKavdaT, dauJerebeli iKo. Tavis
mSoblebs ar uJerebdao. amis gamo
gaKidva gadawKviteso, uTxra. es
patara biyi Zalian dafiqrda. ase
gadawKvita: `amis Semdeg Cems dedas da
mamas davuJerebo~.
29) d¥Kan ZGöbk u� daara
dˆfS´Zan, leKazS´a bzian, ubri, az¥
le‚¥zc◦a zeg½¥ bz¢a d¥bron lara
il¥man a‚¥zc◦a racan¥. axö urT
zeg-ˆ rax¥nt aZ◦ˆ e�hö de�G½alSon.
�ahö dlzaö�g◦an. C´nak urT a�‚ˆzc◦a
e�cn¥ ice�t nˆK◦arö urT
ir¥q◦S◦e�t ay´ar rac◦an¥ urTi
darei e�badˆrt. ar¢ öZGab bz¢a
aZ◦¥ de�g◦afx¡�t larg½ˆ iKazSaq◦ö
ixˆmˆ‚afgöSa lg◦afx¡�t. ¤s �ce� ɴt
iKo erTi gogo is Zalian lamazi
iKo. xasiaTi kargi hqonda, amitom mis
amxanagebs igi Zalian uKvardaT. mas
hKavda bevri amxanag(eb)i. magram Kvelas
Soris erTi uKvarda (undoda) axlos
iKo metad. erTxel es amxanagebi
erTad wavidnen saseirnod. saseirnod
rom iKvnen, iq SexvdaT bevri
axalgazrdebi. maT erTmaneTi gaicnes.
am gogos erTs moewona, misi xasiaTi
da manerebi moewona. masac moewona.
ase gavida bevri dro. isini erTmaneTs
177
öamTak¥r ¤rT ösalam S◦K◦q◦a
r¥bjˆs¤an esnög½. C´nök zn¥ öZGab
l‚¥za daalögan ösalam S◦K◦ˆ larö
�‚ˆn¥ öyk◦ˆn iK¥nt◦ ökuS◦a inöganˆ
l‚¡za ilelT¥�t, il‚¢t, larö
barö bˆsTax¥mh◦a sarö ¤öha bˆsTaxˆ-
h◦ö. abös lu�t aZGab `bzia~.
werilebs ugzavnidnen. erTxel
amxanagma gogom werili dawera, viTom
biys dawerili iKo, ise misca Tavis
amxanags. me Sen metad aGar mindixar,
ase moiqca `kargi~ gogo.
30) ax◦ˆy¥ danx◦ˆyu dax½öx◦o
lwöKa ah◦ˆmsag ˆwarwo�t. u�
aj◦¥t◦a aax¥s wös ir¥moup. u�
�aanago�ɴt h◦ö ifx½öZoup ax◦ˆy¥
¤axˆnla l¥c◦a T¥nCxaric. a‚¥sTaa
ag¥zmal delferhögamxarc.
roca bavSvi pataraa sadac Zinavs,
qveS mis qveS cocxs deben. ase Zveli
droidan wesi gvaqvs. es niSnavs
iTvleba bavSvma Game bednierad,
wKnarad iZinos rom eSmakebi da cudi
qalebi, kudianebi daafrTxoso.
178
leq s i ko n ile q s i ko n ile q s i ko n ile q s i ko n i
aaaa
öaaaa 1. urTxeli.
öaaaa 3. Rvedi.
aaaaögaragaragaragara (iaaigo�t, iaaige�t) motana
(moaqvs, moitana).
öazax�aazax�aazax�aazax�a buTxuza.
öaTgˆlara aTgˆlara aTgˆlara aTgˆlara (daaTg¥l´e�t) SeCereba
(SeCerda).
öaiaiaiai ho, ki, diax.
aaiguaaiguaaiguaaiguö 1. axlo, axlos, maxloblad.
aaaaöira ira ira ira (daöi…e�t, daö�t) mosvla (modis,
movida).
öakˆJgˆlaraakˆJgˆlaraakˆJgˆlaraakˆJgˆlara (daak¥le�t) Semovla
(Semoiara).
öamTaamTaamTaamTa dro, Jami, xani.
öamˆsTaamˆsTaamˆsTaamˆsTa aznauri.
öamˆSTax�amˆSTax�amˆSTax�amˆSTax� Semdeg.
öndandandanda Robe.
öandavandavandavandav¥¥¥¥xxxx (aR¤) yuaficari.
öankˆlaraankˆlaraankˆlaraankˆlara (iaan¢kˆle�t) 1. gaCereba
(gaaCera).
öapkraapkraapkraapkra (iaapk…¡�t, iaapk�t) gacofeba
(cofdeba, gacofda).
öaraaraaraara brali, danaSauli.
aaraaraaraarö (daöue�t, daö�t) 1. mosvla
(modis, movida).
öartraartraartraartra (iaairt…¡�t, iaairt�t) gaReba
(aRebs, gaaRo).
öarfSarfSarfSarfS ´́́́ra ra ra ra (iaairfS´�t) gamoaSkaraveba
(gamoaaSkarava).
öarharharharh◦rararara (iaairh◦�t) mobruneba
(moabruna).
aafTraafTraafTraafTrö (mwyemsebis sazamTro sadgomi
adgili barSi.
öafsara afsara afsara afsara (daafs¡�t) daRla (daiRala).
öafSafSafSafS◦ra ra ra ra (daafS´…¡�t, daafS´�t) moxedva
(aqeT ixedeba, moixeda).
öafxafxafxafx½½½½araaraaraara (daöifx½o�t, daöifx½e�t)
moxmoba (ixmobs, moixmo).
öafˆn afˆn afˆn afˆn gazafxuli.
öaSaaSaaSaaSa zarmaci.
öSTraSTraSTraSTra (daa¢ST�t) 1. gamogzavna
(gamogzavna), gamoSveba (gamouSva).
öaSˆSaSˆSaSˆSaSˆS (mr. öaSaraq◦a) maCvi.
öaZamTaaZamTaaZamTaaZamTa gazrdili, gamozrdili.
öaZara aZara aZara aZara 1. (diaaZ£�t, diaaZ¡�t) zrda
(zrdis, zarda).
öaZara aZara aZara aZara 2. (iaaZ£�t, iaaZ¡�t) mowvdoma
(aqamde wvdeba mowvda).
aawaawaawaaw◦ö tomara.
aaWaaWaaWaaWö wvrili Rvedi, Tasma.
aaWˆcaaWˆcaaWˆcaaWˆc sibrZnis kbili.
öaxaraaxaraaxaraaxara (iöaxe�t) moxvedra (moxvda);
aaaaöxxxx◦araaraaraara (iaöix◦o�t, iaöix◦e�t) 1. yidva
(yidulobs, iyida).
öahiraahiraahiraahira (daah◦�t) mobruneba (mobrunda).
aa‚raaa‚raaa‚raaa‚ra (iaö‚ue�t, iaö‚�t) xmis moRweva.
abababab 1. mama.
abababab 2. boti, vaci.
öbaabaabaabaa gamxdari.
ababababönTnTnTnT isini, igini.
ababababörTrTrTrT eseni, egeni.
öbaSrabaSrabaSrabaSra (diöbaSue�t, diöbaS�t) omoba
(eomeba, eoma).
öbaZZeibaZZeibaZZeibaZZei ZiZis qmari, gamzrdeli.
öbdu bdu bdu bdu papa. babua.
abifabifabifabifözawi zawi zawi zawi dediserTa (vaJi).
abiabiabiabi----ffff¡¡¡¡iiii mama-Svili.
öbragbragbragbrag½½½½ yaCaRi, avazaki, firali.
bbbb
aaaa----babababaö 1. cixe-simagre.
aaaa----baafsrbaafsrbaafsrbaafsrö 1. boroteba.
ö----bbbböaZaaZaaZaaZa sveli.
öbbbbörwa rwa rwa rwa aivani.
aaaa----bbbbötttt zaqi.
aaaa----baRrbaRrbaRrbaRr¡¡¡¡���� beRura, WivWavi.
ö----bgabgabgabga 1. saerTo saxelia mglisa,
turisa, meliasi.
aaaa----bgbgbgbgörararara mewyeri.
aaaa----bgarbgarbgarbgar¥¥¥¥mZmZmZmZ (bzif.). cicinaTela, elvana.
aaaa----bgaxuWˆbgaxuWˆbgaxuWˆbgaxuWˆ 1. tura.
aaaa----bgbgbgbg¥¥¥¥ZarZarZarZar Sindi.
179
aaaa----bbbb¡¡¡¡iaiaiaia mdidari.
aaaa----bzbzbzbz ena.
aaaa----bzbzbzbzö cocxali.
ö----bzamˆyu bzamˆyu bzamˆyu bzamˆyu suleli, briyvi.
aaaa----bzarbzarbzarbzarö sicocxle.
aaaa----bzbzbzbz¢¢¢¢aaaa, , , , bzbzbzbz¢¢¢¢aaaa kargi, keTili.
aaaa----bzbzbzbz¢¢¢¢abaraabaraabaraabara (mz¢a dˆib£�t, mz¢a
dˆib¡�t) siyvaruli, Seyvareba (uyvars,
Seuyvarda).
mzmzmzmz¢¢¢¢alaalaalaala!!!! mSvidobiT! naxvamdis!
bzbzbzbz¢¢¢¢a uba uba uba uböaitaitaitait! gagimarjos!
aaaa----bzbzbzbz¥¥¥¥cccc◦aSaaSaaSaaSa ZiZis Ze, ZuZumte, ZiZis
Svili vaJi.
aaaa----bzbzbzbz¥¥¥¥cccc◦ahahahah◦SaSaSaSa ZiZis asuli, ZiZis Svili
qali, ZuZumte qali.
aaaa----bbbb¢¢¢¢aaaa bia, komSi.
ö----biaSa ifbiaSa ifbiaSa ifbiaSa ifö biZaSvili vaJi (mamis Zmisa).
öbiaSa ifhbiaSa ifhbiaSa ifhbiaSa ifhö biZaSvili (mamis Zmis) qali.
ö----biaSa ifhbiaSa ifhbiaSa ifhbiaSa ifh◦¥¥¥¥ssss bicola (mamis Zmis
coli).
ö----biahbiahbiahbiah◦Sa lfhSa lfhSa lfhSa lfhö mamidaSvili (qali).
ö----biaSaZarabiaSaZarabiaSaZarabiaSaZara RviZli biZa (mamis mxriv).
ö----biahbiahbiahbiah◦SaZaraSaZaraSaZaraSaZara RviZli mamida.
ö----blablablabla Tvali.
ö----blasarkblasarkblasarkblasark½½½½aaaa saTvale.
aaaa----blblblbl¢¢¢¢ssss eSmaki.
ö----bnabnabnabna tye.
aaaa----bnaua‚bnaua‚bnaua‚bnaua‚¥¥¥¥ tyis kaci, qaji.
aaaa----bnbnbnbnöcccc◦ xariremi.
aaaa----bnawbnawbnawbnaw◦ö maJalo, patara vaSli.
aaaa----bnCbnCbnCbnC ´́́́öcccc◦ xariremi.
aaaa----bbbb££££uraurauraura boseli.
ö----bJaandbJaandbJaandbJaandö Zgide, tixari.
aaaa----bJbJbJbJörararara Sua, Soris.
aaaa----bJbJbJbJössss (literaturaSi) vefxvi.
aaaa----bJabJabJabJawarwarwarwarö (ibJöiwe�t) visime an risame
Soris dadeba (Soris dado).
bJbabJbabJbabJba Svidi (araadamiani).
aaaa----bJbJbJbJ¡¡¡¡iiii Zmari.
aaaa----bJoubJik bJoubJik bJoubJik bJoubJik ofofi.
aaaa----bJbJbJbJ¥¥¥¥ xma.
aaaa----bJˆnw bJˆnw bJˆnw bJˆnw ieli.
bJ‚ˆkbJ‚ˆkbJ‚ˆkbJ‚ˆk Svidi (adamiani).
aaaa----bRbRbRbRöbbbb jixvi, xar-jixvi.
öbRbRbRbRöjma jma jma jma Suni.
aaaa----bRbRbRbR½¥½¥½¥½¥ foToli.
ö----bStbStbStbSt◦a a a a sakvlavi (dakodili boti).
aaaa----bwarbwarbwarbwarö (ibw£�t, ibw¡�t) mka,
TavTavebis moWra (mkis, momka).
aaaa----bWbWbWbW¥¥¥¥ wiTela.
aaaa----bhibhibhibhiö qliavi.
ö----bˆb bˆb bˆb bˆb mtveri.
aaaa----bbbb¥¥¥¥bcbcbcbc caxe.
aaaa----bˆzkaTbˆzkaTbˆzkaTbˆzkaTöhahahaha oboba, babaWua, feiqara.
aaaa----bˆzkaTbˆzkaTbˆzkaTbˆzkaTöharaharaharahara ablabuda, obobas qseli.
ö----bˆzSbˆzSbˆzSbˆzS◦aaaa ena (metyvelebis
mniSvnelobiT).
ö----bˆlrabˆlrabˆlrabˆlra (ibˆl…¡�t, ibˆl�t) wva, dawva
(wvavs, dawva).
aaaa----bˆnkutbˆnkutbˆnkutbˆnkut¥¥¥¥ xoxobi.
aaaa----bˆnCbˆnCbˆnCbˆnC ´́́́ö fur-iremi.
aaaa----bˆnhbˆnhbˆnhbˆnh◦ö gareuli Rori, taxi.
aaaa----bbbb¥¥¥¥rlaSrlaSrlaSrlaS ´́́́, , , , abˆrlˆSabˆrlˆSabˆrlˆSabˆrlˆS ´́́́ margaliti.
aaaa----bˆrWmbˆrWmbˆrWmbˆrWmön n n n ekala.
aaaa----bˆrbˆrbˆrbˆr†¥†¥†¥†¥nnnn abreSumi.
aaaa----bbbb¥¥¥¥sTasTasTasTa Romi.
aaaa----bˆybˆybˆybˆy◦. kvirti, kokori.
aaaa----b‚b‚b‚b‚ö spilenZi.
gggg
ö----gagagaga zRva.
ö----gagagagagagagaga aCrdili, landi.
aaaa----gandgandgandgandöllll gamdeli, gadia.
aaaa----gargargargarö (ig¡it) waReba (waiRo), wayvana
(waiyvana).
aaaa----garanwgaranwgaranwgaranwö akvnis bavSvi, qorfa, Cvili.
aaaa----gaZgaZgaZgaZö suleli briyvi.
aaaa----gaZargaZargaZargaZarö sibriyve, sisulele.
aaaa----gggg◦ˆ̂̂̂ guli.
aaaa----gggg◦abanabanabanabanöqqqq½½½½ gvabanaki.
aaaa----gggg◦az‚araz‚araz‚araz‚arö (ig◦ iz‚o�t, ig◦ iz‚¡�t)
eWvis, gumanis qona.
aaaa----gggg◦öTaraTaraTaraTara (ig◦öiTe�t) SemCneva
(SeamCnia), SeniSvna (SeniSna).
aaaa----gggg◦ök�ak�ak�ak�a 1. RviZli.
aaaa----gggg◦ölaSlaSlaSlaS◦araaraaraara (ig◦ölaS◦o�t, ig◦ölaS◦e�t)
mogoneba (agondeba, moagonda).
aaaa----gggg◦ömmmm nagavi.
180
aaaa----gggg◦örararara Robe.
aaaa----gggg◦örfrfrfrf kar-midamo.
aaaa----gggg◦afxarafxarafxarafxarö (ig◦afx£�t, ig◦afx´¡�t)
mowoneba (moswons, moewona).
aaaa----gggg◦öR�R�R�R� kurka.
aaaa----gggg◦öSSSS◦ WiSkari, alayafis karebi.
aaaa----gggg◦awawawaw◦ö RviZli.
aaaa----gggg◦ö‚a‚a‚a‚a futuro, fuRuro.
aaaa----gggg◦bJbJbJbJ¥¥¥¥nacnacnacnac◦a a a a Sua TiTi.
aaaa----gggg◦bˆl‚bˆl‚bˆl‚bˆl‚¥¥¥¥ gulSematkivari.
aaaa----gggg¤¤¤¤dwaradwaradwaradwara (ig¤diwe�t) srola (esvris,
esrola).
aaaa----gggg◦¡¡¡¡ilgarailgarailgarailgara sazrianoba.
aaaa----gggg◦TTTTö Sua; SuaSi; Suaze.
aaaa----gggg¤¤¤¤i ai ai ai agggg◦awiawiawiawi¡¡¡¡iiii gul-RviZli, jigari.
aaaa----gggg¤¤¤¤la la la la mezobeli.
ö----gggg◦nahanahanahanaha codva.
aaaa----gggg¤¤¤¤JJJJ jori.
aaaa----gggg¤¤¤¤JJJJ◦pa pa pa pa gadat. gulqva, ugrZnobeli,
sqelkaniani
aaaa----gggg◦ˆrˆrˆrˆr nemsi.
aaaa----gggg◦rrrrömga mga mga mga daundobeli, gautaneli,
upiro.
aaaa----gggg◦rgrgrgrg¤¤¤¤l l l l 1. rgoli.
aaaa----gggg◦ˆrRˆrRˆrRˆrR◦RRRR◦ararararö (ig◦ irR…R…¡�t)
gamxneveba (amxnevebs, gaamxneva).
aaaa----gggg¤¤¤¤rR�ararR�ararR�ararR�ara (dg◦rR�o�t, dg◦rRe�t)
gaxareba (xarobs, gaixara).
aaaa----gggg◦ryryryry¤¤¤¤dddd cercvi.
aaaa----gggg◦ˆr‚ˆr‚ˆr‚ˆr‚ö dardi, javri.
aaaa----gggg◦ˆfSˆfSˆfSˆfS ´́́́qaqaqaqa gulCvili.
aaaa----gggg◦fSfSfSfS ´́́́qaxaraqaxaraqaxaraqaxara (ig◦ˆ fS´qax´¡�t) gulis
aCuyeba (guli auCuyda).
aaaa----gggg◦ˆRraˆRraˆRraˆRra (dg¤R´ue�t, dg¤R´�t)
imedovneba (imedovnebs, imedovna),
imedis qona (imedi aqvs, imedi hqonda).
ö----gggg◦R�raR�raR�raR�ra (iguR¢t) beJva, gabedva
(gabeda).
aaaa----gggg◦SSSS ´́́́ffff¥¥¥¥ mkerdi, gulmkerdi.
aaaa----gggg◦CCCCömamamama gava.
aaaa----gggg◦ZZZZö aS aS aS aS ´́́́¥¥¥¥lalalala guZa lingi, wminda
fqvili.
aaaa----gggg◦xxxx½½½½öagaraagaraagaraagara (ig◦x�öaigo�t, ig◦x�öaige�t)
monatreba (enatreba, moenatra).
aaaa----gggg◦ˆhˆhˆhˆh◦ffff¥¥¥¥ qalis ZuZu.
aaaa----gggg◦‚‚‚‚örararara eWvi, gumani.
ö----gxaragxaragxaragxara (¢ge�t) kleba, dakleba
(daaklda).
aaaa----gˆgSgˆgSgˆgSgˆgS◦¥¥¥¥gggg mxeci.
ö----gˆzmalgˆzmalgˆzmalgˆzmal eSmaki.
aaaa----gggg¥¥¥¥lara lara lara lara 1. simaRle, tani.
aaaa----gggg¥¥¥¥laralaralaralara 2. (dg¥le�t) 1. adgoma
(adga).
aaaa----gˆmTgˆmTgˆmTgˆmT¥¥¥¥ susti, uRono.
aaaa----gggg¥¥¥¥nWnWnWnW◦ˆsˆsˆsˆs burvaki.
ö----gˆrtigˆrtigˆrtigˆrti bneda.
aaaa----gˆrtigˆrtigˆrtigˆrti¥¥¥¥lalalala samegrelo.
aaaa----gggg½½½½ödddd gedi.
aaaa----gggg½½½½ömamamama gemo.
ö----gggg½½½½aJ aJ aJ aJ borbali.
ö----geJrageJrageJrageJra (dgeJ…¡�t, dgeJ�t) 1. triali
(trialebs, itriala), brunva (brunavs
ibruna).
aaaa----gggg¢¢¢¢llll vardi.
dddd
aaaa----ddddö ZarRvi.
ddddöara ara ara ara Zalian; metad.
aaaa----dalgdalgdalgdalgö talRa, zvirTi.
aaaa----damdamdamdamöyyyy½½½½a a a a brtyeli.
aaaa----damrdamrdamrdamrö akldama.
aaaa----daJdaJdaJdaJ◦ gombeSo, myvari.
dardardardarö isini.
aaaa----darddarddarddard¥¥¥¥ kviristavi.
aaaa----daudaudaudauöfSfSfSfS devi.
aaaa----daumˆJxadaumˆJxadaumˆJxadaumˆJxa devi.
aaaa----dadadada¤¤¤¤, , , , adauadauadauadau¥¥¥¥ devi.
aaaa----daRaWdaRaWdaRaWdaRaW¢¢¢¢aaaa kiborCxali, kirCxibi.
ö----daRdaRdaRdaR½½½½ bayayi.
aaaa----daSmdaSmdaSmdaSmö iataki.
aaaa----ddddöSSSS ´́́́ myesi.
ö----daSdaSdaSdaS ´́́́SSSS ´́́́ˆlaraˆlaraˆlaraˆlara (d¢daS´S´ˆle�t) samZimris
Tqma (samZimari uTxra).
daCdaCdaCdaC ´́́́ö sxva sxvanairi; meore.
daCdaCdaCdaC ´́́́aznaznaznazn¥¥¥¥ sxva dros.
daCdaCdaCdaC ´́́́ökkkk, , , , daCdaCdaCdaC ´́́́akˆakˆakˆakˆ sxva; kidev erTi
(araadamiani).
daCdaCdaCdaC ´́́́aZaZaZaZ◦¥¥¥¥ sxva; kidev erTi (adamiani).
181
daCdaCdaCdaC ´́́́öjarajarajarajara sxvagan, sxva adgilas.
aaaa----ddddöcccc fesvi.
ö----dgˆlara dgˆlara dgˆlara dgˆlara 2. (didgˆl¡�t) visime an
risame gverdiT dadgoma (visime an
risame gverdiT dadga).
ö----dgdgdgdg½½½½ˆl ˆl ˆl ˆl 1. miwa, miwa-wyali.
ö----dgdgdgdg½½½½ˆlbgaraˆlbgaraˆlbgaraˆlbgara mewyeri.
ö----dgdgdgdg½½½½ˆlbJaxaˆlbJaxaˆlbJaxaˆlbJaxa kunZuli.
ö----dgdgdgdg½½½½ˆlbJˆndaˆlbJˆndaˆlbJˆndaˆlbJˆnda yeli.
ö----dgdgdgdg½½½½ˆlwˆsraˆlwˆsraˆlwˆsraˆlwˆsra miwisZvra.
ö----dgdgdgdg½½½½ˆlˆlˆlˆl----wwww◦aaaa miwa-vaSla; Sdr. aW¥rkua.
aaaa----dikdikdikdik◦önnnn diakvani, diakoni.
aaaa----dddd¢¢¢¢nnnn sarwmunoeba.
aaaa----dundundundun¡¡¡¡iiii msoflio, samyaro,
wuTisofeli, qveyniereba.
aaaa----dRrdRrdRrdRr¥¥¥¥JJJJ◦aaaa erTgvari namcxvari kvercxiT,
TafliTa da dumis qoniT Sezavebuli.
ö----dCafalaradCafalaradCafalaradCafalara (iödiCafale�t) miWedva
(miaWeda).
ö----dwaradwaradwaradwara (¥diwe�t) mixurva (mixura).
aaaa----dˆddˆddˆddˆd----macmacmacmac◦ˆsˆsˆsˆs elva-quxili.
ö----dˆdradˆdradˆdradˆdra (idˆdu¡�t, idˆd�t) 1.
daquxeba (quxs, daiquxa), Weqa, daWeqeba
(Weqs, daiWeqa).
aaaa----dddd¥¥¥¥rrrr nacnobi.
aaaa----dˆrganwdˆrganwdˆrganwdˆrganw¥¥¥¥xuaxuaxuaxua boloqanqala,
Toxitaria, mabzakuna.
aaaa----dˆrddˆrddˆrddˆrd¥¥¥¥ TiTistari.
aaaa----dddd¥¥¥¥rrarrarrarra (id¥r…e�t, id¥r�t) 1. codna,
(icis, icoda).
dˆr‚dˆr‚dˆr‚dˆr‚ögggg½½½½, , , , dˆr‚egdˆr‚egdˆr‚egdˆr‚eg½½½½ kidev.
aaaa----dddd◦kkkkörSrSrSrS◦ra ra ra ra bari, vake.
aaaa----dddd◦¥¥¥¥ mindori, veli.
aaaa----dddd◦¥¥¥¥bgabgabgabga mela, melia.
aaaa----dddd◦¥¥¥¥qularaqularaqularaqulara (dd◦¥q…le�t) 1.
gamgzavreba (gaemgzavra), wasvla
(wavida), gzas gadgoma (gzas gaudga).
aaaa----dddd◦¥¥¥¥RRRRbabababa matarebeli.
eeee
egegegeg½½½½ö 1. ramdenic.
eiTeiTeiTeiTö isev, kvlav, kidev.
¡¡¡¡imgimgimgimg◦adu adu adu adu orsuli, fexmZime; Sdr. ad¤.
¡¡¡¡iJiJiJiJ◦lo… lo… lo… lo… erTgvari, erTgvarovani,
Tanagvari.
eifSeifSeifSeifS ´́́́nnnn¥¥¥¥ erTnairad.
¡¡¡¡iRiRiRiR½½½½nˆnˆnˆnˆ ukeT, ukeTesad, umjobesad.
e�Seie�Seie�Seie�Sei----eheheheh◦SSSS¡¡¡¡���� da-Zma.
¡¡¡¡�Zbua�Zbua�Zbua�Zbua modaveni.
e�we�we�we�wö ufro cota, ufro naklebi.
e�hae�hae�hae�ha 1. meti.
¡¡¡¡�‚ˆrfo… �‚ˆrfo… �‚ˆrfo… �‚ˆrfo… Suaze, orad gaxeTqili.
enakenakenakenak¤¤¤¤zaalakzaalakzaalakzaalak½½½½ arasdros, arasodes.
ererereröznakznakznakznak, , , , eraznakeraznakeraznakeraznak¥¥¥¥ ucbad, erTbaSad,
maSinaTve, dauyovnebliv.
esaaSesaaSesaaSesaaS ´́́́öcfxcfxcfxcfx½½½½aZaaZaaZaaZa yovel cismare dRes.
esuaxesuaxesuaxesuaxö yovelRam.
esq�esq�esq�esq�¥¥¥¥nag�gnag�gnag�gnag�g, , , , esqesqesqesq½½½½ˆngˆngˆngˆng½¥½¥½¥½¥ mudam, yovelTvis.
esCesCesCesC ´́́́nnnn¥¥¥¥ yoveldRe.
esesesesˆmzˆmzˆmzˆmzö yovelTve, yovelTviurad.
esˆmSesˆmSesˆmSesˆmS ´́́́ö yoveldRe.
ö----eSaeSaeSaeSa Zma.
ö----eSafaeSafaeSafaeSafa Zmiswuli
ö----eSeSeSeS ´́́́ ciyvi, TriTina, Tria.
ö----ewewewew◦a a a a 2. varskvlavi.
ehehehehö ufro.
ö----eheheheh◦aaaa sawnaxeli.
ö----eheheheh◦SaSaSaSa da.
ö----eheheheh◦SafaSafaSafaSafa diswuli.
vvvv
aaaa----vanˆza vanˆza vanˆza vanˆza elenTa, tyirpi.
aaaa----vawvawvawvaw¥¥¥¥ssss nekni, gverdis Zvali.
aaaa----vbvbvbvbö brali, danaSauli.
ö----vsravsravsravsra (dövs�t) gverdiT Cavla
(gverdiT Cauara).
zzzz
aaaa----zzzz naRveli.
aaaa----zzzz cali.
aaaa----zaandzaandzaandzaandöyyyy½½½½ mSvildi.
aaaa----zzzzögagagaga sawyavi.
aaaa----zzzzöJJJJ◦ ampartavani, yoyoCa.
aaaa----zarzarzarzarö 1. (iz£�t, iz¡�t) wyva, awyva
(wyavs, awya).
aaaa----zarzarzarzaröyyyy½½½½a a a a mzesumzira, mzesuWvrita.
aaaa----zarzarzarzar¡¡¡¡ba ba ba ba ziareba.
aaaa----zarzzarzzarzzarzö raza, koSki.
zayzayzayzayö 1. ramdeni; ramdenic.
182
zayzayzayzayöntntntnt◦???? ramdenjer?
zayzayzayzayöraan raan raan raan ramdenjer?
ö----zawzawzawzaw◦ 1. erTaderTi.
ö----zaxzaxzaxzax◦((((aaaa)))) jiqi.
aaaa----zgzgzgzg◦öaraaraaraara (dazg◦öa�t) vizedme an
razedme gajavreba (gaujavrda),
gabrazeba (gaubrazda), wyroma
(gauwyra).
aaaa----zgzgzgzg◦ömTaramTaramTaramTara (izg◦öTom, izg◦ömTe�t) ver
SemCneva (ver amCnevs, ver SeamCnia).
aaaa----zgzgzgzg◦öyrayrayrayra (dazg◦öy´�t) saWiroeba
(dasWirda).
zegzegzegzeg½¥½¥½¥½¥ 1. yvela; sul.
zeifSzeifSzeifSzeifS ´́́́TTTTömmmm Cinebuli, SesaniSnavi,
saucxovo.
aaaa----zzzz¢¢¢¢nnnn ufleba neba.
ö----zlazlazlazla metismetad tkbili.
ö----znaznaznazna savse.
ö----znaSznaSznaSznaS◦a a a a pirveli Toxi.
znˆznˆznˆznˆ erTxel.
znznznzn¥¥¥¥zawzawzawzaw◦ˆk ˆk ˆk ˆk 1. mxolod erTxel.
zqzqzqzq½½½½ˆ̂̂̂ aTasi (araadamiani).
azazazaz----zwaarzwaarzwaarzwaarö 1. SekiTxva.
aaaa----zwaarzwaarzwaarzwaarö 2. (diözwaa…e�t, diözwaa�t) 1.
vismesTvis kiTxva (hkiTxavs, hkiTxa).
aaaa----zWzWzWzW ´́́́ˆTrˆTrˆTrˆTrö (izW´¥iT�t) daZaxeba
(dauZaxa).
aaaa----zxarzxarzxarzxarö sakmarisi, sayofi.
aaaa----zxarzxarzxarzxarö††††araaraaraara (izxarö i†¡�t) gaZRoma
(gaZRa).
aaaa----zharzharzharzharö (iazhau¡�t, iazhö�t) zrda
(izrdeba, gaizarda).
zˆnZzˆnZzˆnZzˆnZö sul; srulebiT, sruliad.
aaaa----zˆfSzˆfSzˆfSzˆfS ´́́́rrrrö (dizˆfS´�t) cda, mocda
(moucada) lodini, dalodeba
(daeloda).
zˆqzˆqzˆqzˆq½½½½‚‚‚‚¥¥¥¥ aTasi (adamiani).
aaaa----zzzz¥¥¥¥Zˆr‚raZˆr‚raZˆr‚raZˆr‚ra (diz¥Zˆr‚…e�t, iz¥Zˆr‚�t)
smena, mosmena (usmens, mousmina).
aaaa----z‚z‚z‚z‚ö Wiri. TTTT
ö----TaaraTaaraTaaraTaara (iTaa…¡�t, iTaö�t) sTvla,
mosTvala; xilis, yurZnis krefa.
aaaa----TaarTaarTaarTaar¥¥¥¥xxxx istoria.
aaaa----TaacTaacTaacTaac◦ö ojaxi; col-Svili, qmar-Svili.
TagTagTagTagölanlanlanlan Semodgoma.
TagTagTagTagölaralaralaralara Wirnaxulis aReba, mosavlis
aRebis dro: Semodgoma.
aaaa----TaTTaTTaTTaT¥¥¥¥n n n n Tambaqo.
aaaa----TaiarTaiarTaiarTaiarö (iTai¡�t) Cawola (Cawva).
aaaa----TTTTök k k k pasuxi.
ö----TakraTakraTakraTakra (iöTaikue�t, iöTaik�t) pasuxis
micema (pasuxs aZlevs, upasuxa).
aaaa----TTTTökkkk◦aaaaJJJJ◦ dedaberi, beberi, dedakaci.
ö----Talau Talau Talau Talau xolera.
aaaa----TalyTalyTalyTaly¥¥¥¥ tyavis mosaqneli iaraRia.
aaaa----TTTTöJraJraJraJra (iTa¢J�t) didi da mZime ramis
Cagdeba (...Caagdo).
ö----TaraTaraTaraTara (¢iTe�t) micema (misca).
aaaa----TarfarTarfarTarfarTarfarö (iTairf¡�t) wamogeba
(wamoago).
aaaa----TaryTaryTaryTary½½½½acracracracrö (iTa¢ry½ac�t) CaWyleta
(CaWylita).
aaaa----TarCTarCTarCTarC ´́́́¥¥¥¥lalalala Sezneqili.
aaaa----TarcTarcTarcTarc◦rrrrö (iTairc◦¢t) dacla (dacala),
dacarieleba (daacariela).
aaaa----TarZarTarZarTarZarTarZarö (iTairZ£�t, iTairZe�t)
Cateva (atevs, Caatia).
aaaa----TarxarTarxarTarxarTarxarö (dTairx¡�t) daRupva
(daRupa).
aaaa----TatTatTatTat◦örTarTarTarTa Casajdomi.
ö----TauadTauadTauadTauad Tavadi.
TauTauTauTauödi aamˆsTdi aamˆsTdi aamˆsTdi aamˆsT¡¡¡¡i i i i Tavadaznauroba.
aaaa----TayTayTayTay½½½½aaaa----TTTTösra sra sra sra Rrante, okro-bokro,
oRro-CoRro.
aaaa----TTTTöSSSS ´́́́SSSS ´́́́rararara (iTöiS´S´�t) Semowvna
(Semowna).
aaaa----TaSTaSTaSTaS◦ararararö (iTaS◦¡�t) 1. mcire an
msubuqi risame Cavardna (...vardeba,
...Cavarda).
aaaa----TaCrTaCrTaCrTaCrö (iTaC�t) wylis, kvamlis...
dagubeba (wyali haeri, kvamli...
dagubda).
aaaa----TTTTöcacacaca 1. rZali; 2. patarZali.
aaaa----TacaagarTacaagarTacaagarTacaagaröSSSS◦aaaa mayruli.
aaaa----TTTTöcaaga‚ caaga‚ caaga‚ caaga‚ (mr. aTacaagac◦ö) mayari.
aaaa----TacTacTacTac◦ararararö (iTac◦�t) dacla (daicala),
dacarieleba (dacarielda).
183
aaaa----TacTacTacTac◦¥¥¥¥ 1. carieli; Tavisufali.
aaaa----TacTacTacTac◦¥¥¥¥xaxaxaxa mocla.
aaaa----TawTawTawTawörTa rTa rTa rTa Casadebi adgili.
aaaa----TaWkTaWkTaWkTaWk¤¤¤¤mmmm muSti, mjiRi.
aaaa----TaxTaxTaxTaxararararö (dTaxe�t) CarCena (CarCa).
aaaa----TaxTaxTaxTax¥¥¥¥ megobari.
aaaa----TTTTöjhajhajhajha Caberebuli qali, gauTxovrad
darCenili qali.
ö----TahmadaTahmadaTahmadaTahmada moxuci, moxucebuli, beberi
beri kaci, xnieri.
ö----TbaaTbaaTbaaTbaa farTo, ganieri.
aaaa----TbarTbarTbarTbarö (iTb¡�t) Sroba, gamoSroba
(gamoSra).
aaaa----TgarTgarTgarTgarö (iT¥ige�t) amoReba (amoiRo),
amoyvana (amoiyvana).
aaaa----TTTT¡¡¡¡llll mavTuli.
aaaa----TTTT¡¡¡¡njˆrnjˆrnjˆrnjˆr spilenZis qvabi.
ö----TiiraTiiraTiiraTiira Tiiu¡�t, iTi�t) gagzavna
(gzavnis, gagzavna).
aaaa----TnTnTnTn¥¥¥¥xra xra xra xra (iaTn¥ix�t) fasis aReba (fasi
aiRo).
aaaa----ToubToubToubToubö fici.
TrTrTrTr¥¥¥¥SSSS----TrTrTrTr¥¥¥¥S S S S moTeTro.
aaaa----TsTsTsTs¥¥¥¥s s s s kravi, batkani (dedali).
aaaa----TtarTtarTtarTtarö (iT¥ito�t, iT¥ite�t) amoxapva
(xapavs, amoxapa).
aaaa----TTTT◦önnnn Weri.
aaaa----TTTT◦bbbbörrrr Zexvi, kupati.
aaaa----TTTT◦mbmbmbmb¡¡¡¡llll boTe, regveni, CerCeti,
tutuci, Steri.
aaaa----TTTT◦fffföllll koWli.
aaaa----TfarTfarTfarTfarö (iTf¡it) RrZoba, amovardna
(amovarda).
aaaa----TyTyTyTy½½½½ararararö (iTy½¡�t) gavardna magaliTad,
Tofisa (gavarda).
aaaa----TSrTSrTSrTSrö (iT¥iS�t) 1. Caweba (Caawo);
TSTSTSTS ´́́́öSSSS ´́́́aaaa JuJuna.
aaaa----TSTSTSTS◦ö viwro.
aaaa----TSTSTSTS◦axaraxaraxaraxarö (iTS◦ax¡�t) daviwroeba
(daviwrovda).
aaaa----TZTZTZTZ¥¥¥¥ kedeli.
aaaa----Txajra Txajra Txajra Txajra (dˆTxöj�t) gancxroma,
datkboba (datkba).
aaaa----TTTT¥¥¥¥ verZi.
TˆnCTˆnCTˆnCTˆnC mSvidad, wynarad.
aaaa----TTTT¥¥¥¥JraJraJraJra (iT¢J…e�t, iT¢J�t) gamoSveba
(uSvebs, gamouSva).
aaaa----TTTT¥¥¥¥rrrrasasasas gvimra; Sdr. öras.
aaaa----TˆrSTˆrSTˆrSTˆrS◦SSSS◦ararararö (iTˆirS◦S◦¡�t)
gamobertyva (gamobertya).
aaaa----TTTT¥¥¥¥srasrasrasra (dT¥s�t) CaRrmavebul rameSi
gavla (...gavida).
aaaa----TTTT¥¥¥¥ffff (sivrce) adgili; alagi.
aaaa----TTTT¥¥¥¥farafarafarafara (dT¥fe�t) amoxtoma (amoxta).
aaaa----TˆfhTˆfhTˆfhTˆfhö (mr. aT¥fhac◦a) qaliSvili.
gasaTxovari qaliSvili, qalwuli.
aaaa----TˆfhaTˆfhaTˆfhaTˆfha----tttt◦axaxaxax½½½½ö Caberebuli qali,
gauTxovrad darCenili qali, Sinabera.
aaaa----TTTT¥¥¥¥RRRR½½½½ yoCi.
aaaa----TˆZTTˆZTTˆZTTˆZT¥¥¥¥f f f f karmidamo.
aaaa----TTTT¥¥¥¥ZZZZ◦ZZZZ◦aaraaaraaaraaara (iT¥iZ◦Z◦aa�t) amorecxva
(amorecxa), gamorecxva (gamorecxa).
aaaa----TTTT¥¥¥¥wra wra wra wra (dT¥w�t) raime siRrmidan an
wylidan amosvla, gamosvla (...amovida,
gamovida).
aaaa----TTTT¥¥¥¥‚ra‚ra‚ra‚ra soro, bunagi. ◦◦◦◦TTTT
aaaa----TTTT◦ö 1. Tiva;
aaaa----TTTT◦ö 2. aT◦ö-wla cacxvi.
aaaa----TTTT◦ö 3. Cirqi, balRami, bayli.
aaaa----TTTT◦arTarTarTarTö saTibi mdelo.
aaaa----TTTT◦öyuayuayuayua xoromi, Tivis zvini.
aaaa----TTTT◦aSaraaSaraaSaraaSara (iöT◦aiSo�t, iöT◦aiSe�t)
kadreba (kadrulobs, ikadra);
aaaa----TTTT◦rrrrö (iT◦u¡�t, iT◦�t) gavseba (ivseba,
gaivso).
ö----TTTT◦hhhh◦aaaa Selocva.
aaaa----TTTT◦¥¥¥¥ savse.
aaaa----TTTT◦ˆrRˆrRˆrRˆrR¤¤¤¤ xis niCabi nagvis asaRebi.
iiii
----iiii da.
iiiiö an:
iaiaiaiaökurSkurSkurSkurS ´́́́anˆanˆanˆanˆ garSemo, irgvliv.
iaark�iaark�iaark�iaark�öWWWW ´́́́nˆnˆnˆnˆ mokled, Semoklebulad.
iaiaiaiaörlasnˆrlasnˆrlasnˆrlasnˆ 1. naCqarevad, TaTariaxnad.
ianaamTianaamTianaamTianaamTöz z z z Tavis droze.
ianianianianörrrr ianvari.
184
iiiiöJJJJ◦uuuu Zveli, daZvelebuli, beberi.
iariariariarö is (mamakaci; raRac)
aiaiaiaiörararara sapalne (tvirTi).
iariariariaröznakznakznakznak erTbaSad, uceb.
iara iara iara iara ¤¤¤¤ssss isev ise.
iiiiöSSSS ´́́́anˆ anˆ anˆ anˆ sworad.
iaciaciaciac¥¥¥¥ guSin.
iaxiaxiaxiaxö wuxel, wuxelis.
iaxiaxiaxiax½½½½ö dRes.
iahiahiahiahö ufro.
izbanizbanizbanizban ratom.
izbizbizbizbön n n n ökuzarkuzarkuzarkuzar imitom, rom.
iTabiTabiTabiTab¤¤¤¤pppp madloba.
¢¢¢¢marioumarioumarioumariou advili.
imSimSimSimS ´́́́öckuanckuanckuanckuan uTenia, sisxam diliT,
uTenebliv.
ineiwineiwineiwineiw¥¥¥¥xnˆxnˆxnˆxnˆ vrclad, farTod.
ireiwaZireiwaZireiwaZireiwaZ££££uuuu umciresi.
¢¢¢¢rlasnˆrlasnˆrlasnˆrlasnˆ male.
issanissanissanissan¥¥¥¥ wvrilad.
ititititötanˆ tanˆ tanˆ tanˆ rbilad.
ifsifsifsifsöxˆmkxˆmkxˆmkxˆmk◦aaaa uTuod.
iRiRiRiR◦RRRR◦anananan¥¥¥¥ magrad, Ronivrad.
iyaliyaliyaliyalöp p p p SeiZleba, SesaZlebelia,
SesaZloa.
¢¢¢¢wagwagwagwag½½½½ kidev.
aiwbˆaiwbˆaiwbˆaiwbˆ umcrosi.
aihabˆaihabˆaihabˆaihabˆ ufrosi.
kkkk
-kkkk, -kˆkˆkˆkˆ ricxviTi saxelis akˆ-s Sekvecili
forma
ö----kaameT kaameT kaameT kaameT Zv. meored mosvla; 2.
saSineleba.
aaaa----kabarjkabarjkabarjkabarj¥¥¥¥qqqq Wlakvi xaxvi.
aaaa----kaTkaTkaTkaT◦ararararö (ikaT◦¡�t) daRvra (daiRvara).
aaaa----kazkazkazkaz¥¥¥¥qqqq (adamianis) saSvilosno, saSo.
ö----kaTakaTakaTakaTa bade.
aaaa----kakkakkakkaköllll:::: aCö kakal puris (kakali)
marcvali).
ö----kakaWkakaWkakaWkakaW yvavili.
aaaa----kalkalkalkalöTTTT kalaTi.
aaaa----kalkalkalkalömmmm 1. lerwami.
aaaa----kalkalkalkalömxumxumxumxu kalmistari.
aaaa----kalamkalamkalamkalam¥¥¥¥rzarzarzarza Roris qoni, glemurZi.
aaaa----kkkkölTlTlTlT kalTa.
aaaa----kalmkalmkalmkalmöhahahaha kalmaxi.
aaaa----kambkambkambkamböSSSS kameCi.
aaaa----kamˆrSkamˆrSkamˆrSkamˆrS ´́́́öSSSS ´́́́ (bzif.); akamˆrS´S´ö
lokokina.
aaaa----kkkkön n n n Worfli.
aaaa----kanwˆwkanwˆwkanwˆwkanwˆw¥¥¥¥rararara meWeWi.
aaaa----kkkkönjanjanjanja ialqniani gemi.
ö----kapankapankapankapan wona.
aaaa----kapkapkapkap¥¥¥¥stastastasta kombosto.
aaaa----kkkköJraJraJraJra (dka¢J�t) waqceva, (waaqcia),
dacema, (dasca).
aaaa----kkkköraxararaxararaxararaxara (dköraxe�t) moqancva
(moiqanca).
ö----karkarrakarkarrakarkarrakarkarra (ikarkörue�t, ikarkör�t)
kriaxi (kriaxebs, ikriaxa).
aaaa----karpˆJkarpˆJkarpˆJkarpˆJ◦ (bzif.) sazamTro; Sdr.
axabˆrzök½.
aaaa----kartkartkartkart££££SSSS ´́́́ kartofili.
aaaa----karfsarkarfsarkarfsarkarfsarö (ikairfs¡�t) dayrevineba
(daayrevina).
aaaa----katkatarakatkatarakatkatarakatkatara (ikatkat£�t, ikatkat¡�t)
famfali (famfalebs. ifamfala).
aaaa----kkkköfarfarfarfaraaaa (dköfo�t, dköfe�t) daxtoma
(Zirs xteba, daxta).
aaaa----kafkkafkkafkkafköffff mTis kakabi, SurTxi.
aaaa----kafsarkafsarkafsarkafsarö (ikafs¡�t) cvena, Camocvena
(Camocvivda), dacvena (dacvivda).
aaaa----kaSkaSkaSkaS◦ararararö (ikaS◦£�t, ikaS◦¡�t) msubuqi
an patara ramis davardna (...davarda).
aaaa----kaSkaSkaSkaS◦ararararöxxxx 1. napovni, napovari; 2.
migdebuli bavSvi.
aaaa----kawkawkawkawö baRlinjo.
aaaa----kawaxkawaxkawaxkawax¤¤¤¤rrrr kowaxuri.
aaaa----kawRkawRkawRkawR¥¥¥¥ cicabo.
aaaa----kahfrkahfrkahfrkahfrö siZva, mruSoba.
aaaa----kkkk¢¢¢¢irairairaira (ik¢i…e�t, ik¢it) knavili
(gatisa) (knavis, iknavla) iCxavla.
aaaa----kkkk¡¡¡¡ibaJraibaJraibaJraibaJra (ik¡ibaJue�t, ik¡ibaJ�t)
erTmaneTis waqceva (erTmaneTs aqceven,
erTmaneTi waaqcies).
aaaa----kkkkkkkkörararara didi uZeZv-eklo tye.
aaaa----knknknknöharaharaharahara (iknöiha�t) Camokideba
(Camohkida).
aaaa----knknknkn¥¥¥¥xraxraxraxra (ikn¥ixˆ�t) Camoxsna (Camoxsna).
185
aaaa----krkrkrkrö (iku¡�t, ik¡�t) 1. Wera, daWera
(iWers, daiWira).
krkrkrkr¥¥¥¥mmmm††††aaaa----krkrkrkr¥¥¥¥mJimJimJimJi uWmel-usmeli.
krkrkrkr¥†¥†¥†¥†aaaa----krkrkrkr¥¥¥¥JJJJ◦ naWam-nasvami.
aaaa----krkrkrkr¥†¥†¥†¥†araaraaraara (krˆi†£�t, krˆi†¡�t) Wama
(Wams, Wama).
ö----kkkk◦aaaa ube.
ö----kkkk◦abaraabaraabaraabara (ik◦ab£�t, ik◦ab¡�t) baneba
(abanebs, abanavebs, dabana).
aaaa----kkkk◦adaxaradaxaradaxaradaxarö (ik◦adx¡�t) moSveba (moeSva).
aaaa----kkkk◦adadadad¥¥¥¥rrrr unagiri.
aaaa----kkkk◦öza za za za dovlaTiani, mdidari.
aaaa----kkkk◦aTaTaTaTön guTani.
aaaa----kkkk◦akakakak◦örrrr moxarSuli kveri.
aaaa----kkkk◦ökkkk◦SSSS indauri.
ö----kkkk◦alkalkalkalk◦alaraalaraalaraalara patara risame qanaoba.
aaaa----kkkk◦ömfamfamfamfa mkvaxe, umwifari.
aaaa----kkkk◦önWnWnWnW koWi.
aaaa----kkkk◦önnnn----jˆbajˆbajˆbajˆba ubis jibe
ö----kkkk◦anˆzanra anˆzanra anˆzanra anˆzanra (dk◦an¥zan…e�t) meryeoba
(meryeobs).
aaaa----kkkk◦apapapap¡¡¡¡iiii kope, kokoSi.
aaaa----kkkk◦örrrr iorRa, Toxariki (cxeni).
aaaa----kkkk◦örararara Rele.
aaaa----kkkk◦örmarmarmarma wveTi, xvari.
aaaa----kkkk◦ösk�ask�ask�ask�a oda.
aaaa----kkkk◦astRastRastRastRö muguzali.
aaaa----kkkk◦öSaSaSaSa magari da xmeli merqani.
ö----kkkk◦aSaSaSaS ´́́́arararara (dkuaS´£�t, dkuaS´¡�t) cekva
(cekvavs, icekva).
aaaa----kkkk◦öc c c c xorci.
aaaa----kkkk◦aWaWaWaWöbbbb Wraqi.
aaaa----kkkk◦öxxxx½½½½CaCaCaCa bewviani mouqneli tyavi
qveSagebad xmarebuli, qeCxo.
ö----kkkk◦aharaaharaaharaahara (ik◦ahau¡�t, ik◦ahö�t) zela,
mozela (zels, zelavs, mozila).
aaaa----kubrkubrkubrkubr¥¥¥¥ koRo.
ö----kkkk◦eiceiraeiceiraeiceiraeiceira (ikueic¡iue�t, ikueic¡�t)
cimcimi (cimcimebs, icimcima).
aaaa----kkkk¤¤¤¤kukukuku 1. guguli.
aaaa----kkkk¤¤¤¤kukukuku 2. maCita, maCitela.
aaaa----kukkukkukkuk◦babababaö soko.
aaaa----kkkk◦mamamamaönnnn sura.
ö----kkkk◦mpˆlmpˆlmpˆlmpˆl mrgvali ram.
aaaa----kkkk◦mJmJmJmJ◦¥¥¥¥ Coxa.
ö----kunakunakunakuna faceri, godora.
aaaa----kurbkurbkurbkurbönnnn msxverpli, Sesawiravi, zvaraki.
aaaa----kkkk◦rkrkrkrk££££uuuu CaquCi, kveri.
aaaa----kurmkurmkurmkurmö yaurma.
aaaa----kkkk¤¤¤¤rTrTrTrT qviriTi.
ö----kkkk◦ˆrSˆrSˆrSˆrS ´́́́ara ara ara ara (iök◦ˆirS´e�t) gars
Semovleba (Semoavlo).
aaaa----kkkk◦ttttörSrSrSrS ´́́́acacacac varia, wriapi.
aaaa----kkkk◦ttttöR�R�R�R� kvercxi.
aaaa----kkkk◦trtrtrtr¥¥¥¥bgabgabgabga mela.
aaaa----kkkk◦trtrtrtr¥¥¥¥xxxx½½½½SSSS qori.
aaaa----kkkk◦tttt¥¥¥¥ qaTami.
aaaa----kkkk¤¤¤¤uauauaua ku.
aaaa----kkkk◦WWWW¥¥¥¥SSSS wiwila.
aaaa----kkkk¥¥¥¥dwaradwaradwaradwara (ik¥diwe�t) dakideba
(dakida), Camokideba (Camohkida).
aaaa----kˆdˆfsalarakˆdˆfsalarakˆdˆfsalarakˆdˆfsalara (ikˆdifsale�t) raime
sibrtyeze miyra (...miayara).
aaaa----kkkk¥¥¥¥ka ka ka ka ZuZu.
aaaa----kkkk¥¥¥¥kaxSkaxSkaxSkaxS ´́́́ ZuZus rZe (qalisa).
aaaa----kkkk¥¥¥¥kmackmackmackmac◦ ZuZus Tavi, ZuZus ceri.
aaaa----kkkk¥¥¥¥lalalala kona.
aaaa----kkkk¥¥¥¥laaralaaralaaralaara WuWrutana.
aaaa----kkkk¥¥¥¥laZralaZralaZralaZra (dk¥laZ�t) gaqroba (gaqra).
dakagva, gadakargva (daikarga,
gadaikarga).
aaaa----kˆlaxarakˆlaxarakˆlaxarakˆlaxara (ik¥lax´e�t) gaCxera
(gaeCxira), gaxirva (gaexira).
aaaa----kkkk¥¥¥¥ldaraldaraldaraldara (ik¥lido�t, ik¥lide�t)
gayra (uyris, gauyara).
aaaa----kkkk¥¥¥¥lJlJlJlJ◦araaraaraara 1. (ik¥liJ◦e�t_ Semtvreva
(Seamtvria), gamtvreva (gaamtvria).
aaaa----kkkk¥¥¥¥lJlJlJlJ◦ara ara ara ara 2. (ik¥lJ◦e�t) gaxeva (gaixa)
gagleja (gaiglija).
aaaa----kkkk¥¥¥¥lrˆhlrˆhlrˆhlrˆh◦hhhh◦ara ara ara ara (ik¥lirˆh◦h◦e�t)
gamoyofa (gamoyo).
aaaa----kkkk¥¥¥¥lsralsralsralsra (dk¥ls�t) gaZvroma(gaZvra),
SeZvroma (SeZvra).
akakakak¥¥¥¥lfaralfaralfaralfara (dk¥lfe�t) fanjridan,
xvrelidan, naxvretidan: gadmoxtoma
(...gadmoxta).
aaaa----kkkk¥¥¥¥lfSlfSlfSlfS ´́́́rararara (dk¥lfS´…e�t, dk¥lfS´�t)
186
SeWvreta (iWvriteba, SeiWvrita);
aaaa----kkkk¥¥¥¥lwlwlwlw◦araaraaraara (ik¥lw◦e�t) xvreta,
gaxvreta (gaixvrita); burRva, gaburRva
(gaiburRa).
aaaa----kkkk¥¥¥¥lxara lxara lxara lxara (dk¥lxoit, dk¥lxe�t) CiCqna
(CiCqnis, CiCqna).
aaaa----kkkk¥¥¥¥lxralxralxralxra (ik¥lix�t) raime naxvretidan.
amoReba amoiRo), gamoZroba (gamoaZro).
aaaa----kkkk¥¥¥¥lˆrhlˆrhlˆrhlˆrh◦hhhh◦araaraaraara (ik¥lˆirh◦he�t)
gamoyofa (gamoyo).
akakakak¥¥¥¥ffff kvniti, kvniwi.
aaaa----kkkk¥¥¥¥Rura Rura Rura Rura Taro, rafa saxlis kuTxeSi
WurWlisaTvis.
aaaa----kkkk¥¥¥¥rWrWrWrW ´́́́awaraawaraawaraawara (akˆriW´¡iwo�t,
akˆriW´¡iwe�t) Wmeva (aWmevs, aWama), kveba
(kvebavs, kveba).
aaaa----kkkk¥¥¥¥cccc kramiti.
aaaa----kkkk¥¥¥¥cZˆrTa cZˆrTa cZˆrTa cZˆrTa Tuni.
aaaa----kˆWrkˆWrkˆWrkˆWrö (ikˆW�t) danaoWeba (danaoWda).
aaaa----kˆWkˆWkˆWkˆW¥¥¥¥rararara naoWi.
kkkk½½½½ ö----kkkk½½½½aaaa Sevardeni.
aaaa----kkkk½½½½aTaraaTaraaTaraaTara (ik½öTe�t) qroba, gaqroba
(gaqra), Sreta, daSreta (daiSrita),
davseba (daivso).
aaaa----kkkk½½½½öTaraTaraTaraTara (dk½öTe�t) gabedniereba
(gabednierda).
aaaa----kkkk½½½½ökkkk½½½½aaaa 1. magari.
aaaa----kkkk½½½½amaSamaSamaSamaS◦¥¥¥¥SSSS◦ cxvris dumis bolo, poCi.
aaaa----kkkk½½½½önW nW nW nW kenWi, wili.
aaaa----kkkk½½½½anWaanWaanWaanWaö pawawa, pawawkintela, erTi
bewo.
aaaa----kkkk½½½½anjaanjaanjaanja tikina, dedofala, Tojina.
aaaa----kkkk½½½½atatatat¡¡¡¡iiii nawlavi.
aaaa----kkkk½½½½öfafafafa suTi, duma.
aaaa----kkkk½½½½öWWWW ´́́́ 1. mokle.
aaaa----kkkk½½½½öxixixixi kexi, anCaxi.
aaaa----kkkk½¥½¥½¥½¥b b b b (bzif.) ak½¥ba mTliani xisagan
gakeTebuli safexurebiani kibe.
aaaa----kkkk½½½½ˆntˆntˆntˆnt¥¥¥¥rrrr kitri.
aaaa----kkkk½¥½¥½¥½¥rrrr kiri.
ö----kkkk½½½½ˆrkˆrkˆrkˆrk½½½½ˆrraˆrraˆrraˆrra (ik½ˆrk½¥rue�t,
ik½ˆrk½¥r�t) xvixvini (xvixvinebs,
ixvixvina).
aaaa----kkkk½¥½¥½¥½¥srasrasrasra (dak½¥sit) Sexeba (Seexo),
mikareba (miekara).
llll
aaaa----l l l l muryani, Txmela.
aaaa----lalalala Tvali.
aaaa----llllö ZaRli.
aaaa----llllöbabababa xvadi ZaRli.
ö----lablablablabö joxi.
ö----labJˆSlabJˆSlabJˆSlabJˆS ´́́́ cremli.
labWlabWlabWlabW ´́́́ababababö cxadad, namdvilad.
aaaa----lablablablab¥¥¥¥wwww◦ Cxiri.
ö----lagalaralagalaralagalaralagalara 1. (d¥laigale�t) rameSi,
magaliTad, tyeSi, yanaSi: Seyvana
(Seiyvana), Setana (Seitana).
ö----lagaralagaralagaralagara 1. (dalage�t) dawyeba
(daiwyo), Sedgoma (Seudga).
ö----lagaralagaralagaralagara 2. (ilag¡�t) fqva, dafqva
(dafqva);
ö----laglaglaglag◦ Tvalis kakali.
ö----laglaglaglag◦eimxuceimxuceimxuceimxuc guga, Tvalis guga, baia,
Tvalis Cini.
ö----lageJralageJralageJralageJra (dr¥lageJ�t) dareva
(daeria).
ö----ladaaraladaaraladaaraladaara daRmarTi.
aaaa----laTrlaTrlaTrlaTrö ZaRlis xuxula.
aaaa----llllöku ku ku ku zRapari; saocreba.
llllökunkunkunkun (lara lökun) is (qali) iyo.
aaaa----laklaklaklak¥¥¥¥wawawawa Tvalis upe.
aaaa----lallallallalö irao saqoneli.
aaaa----llllömw mw mw mw ZaRlis mweri.
ö----lamˆsdalamˆsdalamˆsdalamˆsda unamuso, upatiosno,
arakeTilsindisieri.
aaaa----lapy�alapy�alapy�alapy�a Woloki, satyorcni joxi.
ö----larklarklarklark½½½½akakakak½½½½araaraaraara (¢lairk½ake�t) Cxvleta
(Cxvlita), SeCxvleta (SeCxvlita).
ö----las las las las 1. msubuqi, mCate.
ö----lasalasalasalasa (bzif.) ölas matyli.
aaaa----lasblasblasblasbö (bzif.) alasb¥ lekvi.
ö----lasklasklasklask◦andraandraandraandra Zalian msubuqi, Zalian
mCate.
aaaa----lasklasklasklask¤¤¤¤gugugugu saCeCeli.
laslaslaslas¥¥¥¥, , , , lasslasslasslass¥¥¥¥ Cqara, male.
ö----lafSlafSlafSlafS ´́́́ Tvali.
ö----lafSlafSlafSlafS ´́́́kra kra kra kra (ölafS´ ik¥�t) gaTvalva
187
(gaiTvala).
aaaa----lafSlafSlafSlafS ´́́́¥¥¥¥rararara arCevani.
aaaa----laflaflaflaf¥¥¥¥quSquSquSquS◦aaaa Tvalis TamaSi.
ö----laRˆrZ laRˆrZ laRˆrZ laRˆrZ cremli.
ö----laylaylaylay◦rararara 2. dablobi.
ö----laScalaScalaScalaSca bneli.
ö----laScara laScara laScara laScara 1. sibnele, wyvdiadi.
aaaa----laScaralaScaralaScaralaScara 2. (ilaSc¡�t) dabneleba.
ö----laSlaSlaSlaS ´́́́a a a a 1. lafSa.
ö----laSlaSlaSlaS ´́́́aaaa 2. naTeli.
ö----laSlaSlaSlaS ´́́́araaraaraara (ilaS´£�t, ilaS´¡�t) naTeba.
ganaTeba (anaTebs, anaTa), brwyinva
(brwyinavs, gaibrwyina).
ö----laSlaSlaSlaS◦ brma, usinaTlo.
ö----laclaclaclac◦a a a a quTuTo, Tvalis kilo.
ö----laclaclaclac◦kkkk◦öbbbb wirpli.
öööö----laclaclaclac◦yyyy◦rararara (dlac◦y◦¡�t, dlac◦y◦¢�t)
Tvalis xamxami, daxamxameba (Tvals
axamxamebs, Tvali daaxamxama).
ö----lawara lawara lawara lawara 1. (iölaiwe�t) 1. CarWoba
(CaarWo), SerWoba (SearWo).
ö----lawara lawara lawara lawara 2. (ilaiw£�t, ilaiw¡�t)
Tesva, daTesva (Tesavs, daTesa).
aaaa----laxlaxlaxlax¤¤¤¤lalalala moziare.
ö----laxuclaxuclaxuclaxuc wamwami.
ö----laxWlaxWlaxWlaxW ´́́́ˆxa ˆxa ˆxa ˆxa mkvircxli.
ö----laxWlaxWlaxWlaxW ´́́́ˆxaraˆxaraˆxaraˆxara simkvircxle.
ö----laxlaxlaxlax¥¥¥¥ Tavkombala, Tavbera, kidura.
ö----laxlaxlaxlax½½½½ Subli.
aaaa----laxlaxlaxlax½½½½ˆnwˆnwˆnwˆnwö iRbali, bedi, bediswera.
ö----laxlaxlaxlax½½½½ˆSˆSˆSˆS◦SSSS◦ bedSavi.
aaaa----lahlahlahlahö leRvi.
ö----lahlahlahlah◦aaaa yorani.
ö----lahlahlahlah◦araaraaraara (ilaih◦e�t) gaxveva (gaxvia),
Sexveva (Sexvia), Seburva (Sebura).
aaaa----lahlahlahlah◦ararararö----wwww¥¥¥¥ssss Camuris Citi, beRura,
WivWavi.
aaaa----llllö†††† saxumaro, sasacilo ambavi.
ö----la‚rala‚rala‚rala‚ra 1. (ir¥la‚�t) adamianTa Soris
raime ambis, cnobis, xmis gavrceleba
(...gavrcelda), modeba (...moedo).
ö----lbaagara lbaagara lbaagara lbaagara (dˆlböige�t) CamoReba
(CamoiRo); Camotana (Camoitana),
Camoyvana (Camoiyvana).
ö----lbaadaralbaadaralbaadaralbaadara (ilbaöide�t) ylapva,
Caylapva (Caylapa), gadaylapva
(gadaylapa).
ö----lbaaralbaaralbaaralbaara (dˆlbaö�t) Camosvla
(Camovida), CamoSveba (CamoeSva),
daeSveba (daeSva).
aaaa----lgaralgaralgaralgara (dölge�t) gaTaveba (gaaTava),
moTaveba (moaTava).
ö----lra lra lra lra murynari, Txmelnari.
ö----lsra lsra lsra lsra (d¥ls�t) xalxSi, tyeSi,
talaxSi: gavla (gaiara).
ö----ltltltlt◦JJJJ◦‚a‚a‚a‚a laviwi.
ö----lulululu wisqvilis qva, dolabi.
aaaa----llll¤¤¤¤gu gu gu gu suleli, gamoCerCetebuli.
ö----lfyaaralfyaaralfyaaralfyaara (ialf¥iyaa�t) gamoWra
(gamoWra).
ö----lfSlfSlfSlfS ´́́́aara aara aara aara (dalfS´aaue�t,
dölfS´aa�t) amorCeva, gamorCeva
(arCevs, gamoarCia).
aaaa----lSlSlSlS ´́́́örararara (ilS´o�t, ilS´e�t) SeiZleba
(SeuZlia, SesZlo).
ö----lclclclcaraaraaraara (iölice�t) 1. gamoreka
(gamoreka).
ö----lZaaralZaaralZaaralZaara (¢lZaa�t) gamoleva
(gamoelia).
ö----lwralwralwralwra (iölw�t) gamosvla (gamovida),
gaxdoma (gaxda).
ö----lWlWlWlW ´́́́ˆs ˆs ˆs ˆs (mr. ölW´ar, alW´araq◦a) noRa,
axali muryanis, Txmelas xe.
ö----lxralxralxralxra (iölˆixˆ�t) gamoZroba
(gamoaZro), amoReba (amoiRo).
aaaa----lˆglˆglˆglˆg suleli, gamoCerCetebuli.
aaaa----lˆgaJlˆgaJlˆgaJlˆgaJ◦ beberi, moxuci kaci, beberi
kaci.
aaaa----lˆkulˆkulˆkulˆku urduli, sanZali.
aaaa----lolololo¥¥¥¥kkkk½½½½ lami, Slami.
aaaa----lˆmlˆmlˆmlˆm lomi.
ö----lˆmlˆmlˆmlˆm----afsafsafsafs Zu lomi.
aaaa----llll¥¥¥¥mtmtmtmt WuWyi.
aaaa----llll¥¥¥¥mha mha mha mha yuri.
aaaa----llll¥¥¥¥mharTmharTmharTmharT layuCi.
aaaa----llll¥¥¥¥ra ra ra ra RerZi.
ö----lˆrgara lˆrgara lˆrgara lˆrgara 1. (dölˆirge�t) gaTavebineba
(gaaTavebina).
ö----lˆfxa lˆfxa lˆfxa lˆfxa wyaloba.
188
aaaa----lˆRurlˆRurlˆRurlˆRuröööö sxveni.
ö----lˆSlˆSlˆSlˆS◦SSSS◦ara ara ara ara (¢lˆS◦S◦e�t) gamoyra
(gamoayara).
aaaa----llll¥¥¥¥x x x x nakeToba, naxelavi.
aaaa----llll¥¥¥¥xuTaxuTaxuTaxuTa saceri.
ö----l‚al‚al‚al‚a kvamli, boli.
ö----l‚awl‚awl‚awl‚aw◦ oxSivari.
mmmm
mamamama an.
ö----maamaamaamaa saxeluri.
aaaa----maanmaanmaanmaanö xerxi, fandi.
aaaa----maaxˆrmaaxˆrmaaxˆrmaaxˆr mayvali.
aaaa----magmagmagmagönananana namgali.
amamamamögugugugu Ceqma, waRa.
[[[[ö----mazamazamazamaza((((aaaa))))rararara]]]] (¢moup, ¢man) qona, qoneba
(aqvs, hqonda).
ö----maTmaTmaTmaT gveli.
ö----maTfsˆZmaTfsˆZmaTfsˆZmaTfsˆZ gvelTevza.
ö----maTmaTmaTmaT◦axu axu axu axu masala.
ö----makramakramakramakra (¢maikue�t, ¢maikˆ�t) 1.
Secileba (ecileba, Seecila), Sedaveba
(edaveba, Seedava).
ö----mak‚ˆmak‚ˆmak‚ˆmak‚ˆ modave, mokamaTe, mocile.
aaaa----mmmmöl l l l simdidre, dovlaTi, avla-dideba.
aaaa----malaRmalaRmalaRmalaR¤¤¤¤rrrr molaRuri.
mamzmamzmamzmamzörrrr, , , , mmmmömzarmzarmzarmzar Torem.
mammammammam££££uuuu ara, ar.
aaaa----mammammammam¥¥¥¥rjrjrjrj ´́́́agu agu agu agu Zera, yurbi.
aaaa----mamˆrSmamˆrSmamˆrSmamˆrS◦ögggg safrTxobela.
aaaa----manmanmanman¥¥¥¥za za za za muzardi, Cafxuti.
mapmapmapmap 1. ara, ar.
ö----maJmaJmaJmaJ◦a a a a 1. comi.
ö----mardamardamardamarda ferdobi.
aaaa----mardumardumardumarduönnnn kibe.
ö----maria maria maria maria 1. ioli, advili.
aaaa----marimarimarimariöllll morieli.
aaaa----maruˆgamaruˆgamaruˆgamaruˆga iaraRi.
aaaa----mmmmörRrRrRrR½½½½ calTvalTeTri, marRi.
aaaa----marxmarxmarxmarx◦öcccc ori wlis kvici.
aaaa----maRrmaRrmaRrmaRrö saxelo.
aaaa----maymaymaymayö qamari, sartyeli.
aaaa----mayWmayWmayWmayW ´́́́ahahahah◦örararara weli.
aaaa----maSxmaSxmaSxmaSx¤¤¤¤lwlwlwlw idayvi, nidayvi.
ö----maSmaSmaSmaS◦ˆrˆrˆrˆr marcxi.
mmmmöCxumaCxumaCxumaCxuma blomad, blomadaa.
aaaa----mmmmöcacacaca banqo, karti.
ö----macaramacaramacaramacara marto.
aaaa----macmacmacmac◦özzzz 1. beWedi (samkauli).
aaaa----macmacmacmac◦öznacznacznacznac◦aaaa araTiTi.
ö----macmacmacmac◦ˆsˆsˆsˆs elva.
ö----maZamaZamaZamaZa saidumlo.
ö----maZa‚ˆmaZa‚ˆmaZa‚ˆmaZa‚ˆ (bzif.) xuro.
aaaa----mawurmawurmawurmawurö 1. (¢maw iu¡�t, ¢maw iu�t)
samsaxuri (emsaxureba, emsaxura).
aaaa----mawu‚mawu‚mawu‚mawu‚¥¥¥¥ msaxuri.
ö----mawmawmawmaw◦ xis norCi da patara Sto, nekeri.
aaaa----mmmmöW W W W cota.
ö----maxamaxamaxamaxa barkali.
ö----maxamaxamaxamaxa----SaxaSaxaSaxaSaxa kidurebi.
ö----maxumaxumaxumaxu, , , , ömaxuTamaxuTamaxuTamaxuTa toti, rto, Sto.
aaaa----maxmaxmaxmax◦alalalalöxxxx½½½½aaaa ficxi, fxukiani.
aaaa----maxmaxmaxmax◦örrrr mklavi.
aaaa----mmmmöxCxCxCxC ´́́́ aqlemi.
aaaa----mahmˆzmahmˆzmahmˆzmahmˆz dezi.
aaaa----mahmahmahmah◦ siZe.
aaaa----mahmahmahmah◦ˆla ˆla ˆla ˆla qvisli.
ö----ma‚arama‚arama‚arama‚ara (iöma‚e�t) Sexmoba (Seaxma),
mixmoba (miaxma).
ö----mgmgmgmg◦aaaa muceli.
aaaa----mgmgmgmg◦adadadad¤¤¤¤rararara orsuloba, fexmZimoba.
aaaa----mgmgmgmg½½½½öllll mWadi.
ö----mdˆrmdˆrmdˆrmdˆr umecari.
ö----mzmzmzmz Tve.
ö----mza mza mza mza mTvare.
aaaa----mzmzmzmzö fiWvi.
aaaa----mzarWmzarWmzarWmzarWö kvari.
aaaa----mTamTamTamTa saCuqari.
aaaa----milmilmilmilöTTTT eri.
aaaa----mkmkmkmk◦andandandand¥¥¥¥rrrr WinWris mxali.
ö----mlamlamlamla SimSili.
aaaa----mlaRmlaRmlaRmlaR¤¤¤¤rrrr molaRuri.
aaaa----mmmm££££TaTaTaTa SviliSvili.
aaaa----mpax�Smpax�Smpax�Smpax�S¥¥¥¥ xelsaxoci.
ö----mpˆlmpˆlmpˆlmpˆl burTi.
ö----mJˆJkra mJˆJkra mJˆJkra mJˆJkra (imJ¥Jkˆ�t) gamizezeba
(gamizezda), gaRizianeba (gaRizianda).
aaaa----mJmJmJmJ◦ö, , , , amJamJamJamJ◦ö----wlawlawlawla TuTa, bJola, TuTis
xe, bJolis xe.
189
aaaa----mramramramra mze.
ö----mra mra mra mra ag¥lara (ömra g¥le�t) mzis
amosvla (mze amovida).
aaaa----mragmragmragmrag¥¥¥¥laralaralaralara aRmosavleTi.
aaaa----mraTaSmraTaSmraTaSmraTaS◦örararara dasavleTi.
aaaa----msTxumsTxumsTxumsTxuögggg Romis Casazeli mokle da
momsxo joxi.
ö----muCamuCamuCamuCa muqTaxora, muqTamWameli.
ö----mR mR mR mR ekali.
aaaa----mRmRmRmR¥¥¥¥wrawarawrawarawrawarawrawara (imR¥wraiwe�t) garWoba
(gairWo).
aaaa----mymymymy¤¤¤¤babababa (bzif.), amy¤b ayiro, yeliani
gogra.
aaaa----mymymymy¤¤¤¤bˆrbˆrbˆrbˆr (bzif.) nesvi.
aaaa----mSxmSxmSxmSx¤¤¤¤lwlwlwlw idayvi, nidayvi.
ö----mSmSmSmS ´́́́ 1. dRe.
ö----mSmSmSmS ´́́́afafafaf aRdgoma.
mSmSmSmS ´́́́afCgafCgafCgafCgörararara did-marxva.
mSmSmSmS ´́́́bzbzbzbz¢¢¢¢aaaa!!!! gamarjoba!
mSmSmSmS ´́́́kkkk¥¥¥¥ znˆznˆznˆznˆ odesme, rodisme.
ö----mSmSmSmS ´́́́nˆhnˆhnˆhnˆh◦a a a a dResaswauli.
ö----mSmSmSmS ´́́́R�arsR�arsR�arsR�ars akrZaluli dRe.
ömSmSmSmS ´́́́ c c c c◦g�ag�ag�ag�a uamindoba, avdari, avdriani
dRe, cudi dRe.
aaaa----mSmSmSmS ´́́́¥¥¥¥nnnn zRva.
aaaa----mSmSmSmS ´́́́¥¥¥¥nnnn----yˆzyˆzyˆzyˆz gedi.
aaaa----mSmSmSmS ´́́́ˆnˆnˆnˆn----hhhh◦aaaa zRvis Rori.
ö----mSmSmSmS◦ daTvi.
ö----mSmSmSmS◦ara ara ara ara 1. uSiSroba; Seupovroba.
ö----mSmSmSmS◦----afsafsafsafs Zu daTvi.
aaaa----mSmSmSmS◦kkkk◦önnnn artaxi.
ö----mCmCmCmC Zala, Rone.
aaaa----mCarmCarmCarmCaröbabababa qoTao, siraja, katujari
(cxenis seni).
ö----mCˆbJmCˆbJmCˆbJmCˆbJ kvira (Svidi dRe).
aaaa----mCmCmCmC¥¥¥¥SSSS ´́́́a a a a kvira (dRe).
ö----mcmcmcmc tyuili, sicrue.
ö----mcamcamcamca cecxli.
ö----mcabzmcabzmcabzmcabz ali.
ömcamcamcamca----SSSS ´́́́££££uraurauraura sicxe.
ö----mcq�aramcq�aramcq�aramcq�ara uwminduroba, usufTaoba,
sibinZure, WuWyianoba.
ö----mcxumcxumcxumcxu meti, zedmeti, Warbi.
ö----mchmchmchmch◦aaaarararara (ömc ih◦£�t, ömc ih◦¡�t)
tyuilis Tqma (tyuils ambobs).
ö----mcmcmcmc◦araaraaraara uZiloba.
ö----mwmwmwmw buzi.
ö----mwaJramwaJramwaJramwaJra (¢mwaiJ�t) win dagdeba (win
daugdo).
aaaa----mwˆrbR�rmwˆrbR�rmwˆrbR�rmwˆrbR�rö anwlnari, anwliani.
aaaa----mwmwmwmw◦¥¥¥¥J‚aJ‚aJ‚aJ‚a frTa.
aaaa----mwmwmwmw◦¥¥¥¥SSSS◦ gideli.
aaaa----mWmWmWmW ´́́́llll¥¥¥¥xxxx xis nawarmi.
aaaa----mWmWmWmW ´́́́¥¥¥¥ SeSa.
ö----mxanˆxramxanˆxramxanˆxramxanˆxra (iömxanˆxˆ�t) Semoxarjva
(Semoexarja).
ö----mxramxramxramxra (¢mixˆ�t) warTmeva (waarTva);
gamorTmeva (gamoarTva).
aaaa----mxmxmxmx¥¥¥¥ yana.
aaaa----mxmxmxmx¥¥¥¥xxxx½½½½CaCaCaCa (mr. amx¥x½Sc◦a) mevele.
aaaa----mhmhmhmhöbˆsTabˆsTabˆsTabˆsTa lafera, Cogani.
aaaa----mharmharmharmharö patarZal-siZis sacxovrebeli
saxli, samTiobo.
aaaa----mhmhmhmhöwwww◦ kovzi.
aaaa----mhajmhajmhajmhaj¥¥¥¥rrrr muhajiri.
aaaa----mhmhmhmh◦¥¥¥¥rrrr beWedi.
aaaa----mmmm¥¥¥¥daRdaRdaRdaR½½½½cccc◦aaaa niJara.
aaaa----mˆzgmˆzgmˆzgmˆzg¤¤¤¤TTTT 1. anZa.
ö----mˆJmˆJmˆJmˆJ ´́́́dadadada ubeduri.
aaaa----mmmm¥¥¥¥rgrgrgrg◦ morgvi.
aaaa----mˆrxmˆrxmˆrxmˆrx¥¥¥¥ ferismWamela.
aaaa----mmmm¥¥¥¥tkumatkumatkumatkuma moTqma.
ö----m‚am‚am‚am‚a gza.
aaaa----m‚abJm‚abJm‚abJm‚abJ ´́́́ararararö Suagza, naxevari gza.
ö----m‚adaram‚adaram‚adaram‚adara ugzooba.
aaaa----m‚am‚am‚am‚a----dddd¤¤¤¤ Sara.
aaaa----m‚anm‚anm‚anm‚an¥¥¥¥zazazaza Tanamgzavri.
nnnn
anananan deda
ö----naanaanaanaa gadaxrili.
aaaa----nanananaölaralaralaralara 1. (dinaöle�t) Serigeba
(Seurigda).
ö----naaranaaranaaranaara 1. ferdobi, gverdobi.
naannaannaannaan¥¥¥¥tttt◦ dasabamidan, mama-papidan,
aTadan-babadan, uxsovari droidan.
aaaa----nabznabznabznabz¥¥¥¥TTTT mziTevi.
ö----nagZaranagZaranagZaranagZara (ineigZ¡�t) daboloeba
(daabolava), dasruleba (daasrula).
190
nadaadnadaadnadaadnadaadö gardi-gardmo, ganiv.
aaaa----nnnnöTraTraTraTra (dinöT�t) naTlva, monaTvla
(monaTla).
aaaa----nnnnöTraTraTraTra----xxxx½½½½ZZZZ naTlobis saxeli.
aaaa----nnnnödgˆlaradgˆlaradgˆlaradgˆlara (dnödgˆle�t) midgoma
(miadga).
aaaa----nadnadnadnad¡¡¡¡llll mamuli.
ö----nadinadinadinadi (cxeni) loxi; aC´¥ nadi loxi
cxeni.
aaaa----nnnnöTraTraTraTra naTloba.
ö----namˆsnamˆsnamˆsnamˆs sindisi, namusi.
aaaa----nnnnönamganamganamganamga xelmokle, Raribi.
nannannannan¤¤¤¤uuuu bebia.
nnnnönhnhnhnh◦aaaa mariamoba.
nnnnönhnhnhnh◦aaaa----mzamzamzamza mariamobis Tve.
aaaa----napˆnwnapˆnwnapˆnwnapˆnwö naRdi.
aaaa----napTarfnapTarfnapTarfnapTarfö TaTmani, xelTaTmani.
aaaa----napsˆrgnapsˆrgnapsˆrgnapsˆrg◦ˆwaˆwaˆwaˆwa xelisguli, nebi.
aaaa----napxnapxnapxnapx¥¥¥¥cccc frCxili.
aaaa----napnapnapnap¥¥¥¥ (mr. anapq◦ö) xeli.
aaaa----napnapnapnap¥¥¥¥mxramxramxramxra (inap¥ ¢mixˆ�t) xelis
CamorTmeva (xeli CamoarTva).
aaaa----nap‚nap‚nap‚nap‚¥¥¥¥rararara xelnaweri.
ö----naJranaJranaJranaJra (iönaiJit) patieba (apatia),
miteveba (miuteva), Sendoba (Seundo).
ö----narcnarcnarcnarc◦, , , , narcnarcnarcnarc◦¥¥¥¥ saiqio.
nasnasnasnas 1. mere, Semdeg.
nasTxnasTxnasTxnasTxö moSorebiT.
nasknasknasknask½½½½ö moSorebiT.
ö----nasˆfnasˆfnasˆfnasˆf bedniereba, sve, bedi.
ö----nasˆfdanasˆfdanasˆfdanasˆfda ubedo, avbedi.
ö----naurnaurnaurnaur 1. moCveneba.
aaaa----nnnnöfanagafanagafanagafanaga 1. marcvlovanTa mosavali; 2.
marcvlovanTa RvTaeba.
ö----nafSnafSnafSnafS ´́́́aafSaafSaafSaafS ´́́́rararara (dnafS´öafS´ue�t,
dnafS´aafS´�t) iqiT-aqeT yureba (iqiT-
aqeT iyureba, iqiT-aqeT miixed-moixeda).
ö----naynaynaynay◦ dabali.
ö----naynaynaynay◦aaaa nisli, burusi, janRi.
ö----naynaynaynay◦ouououou myinvari.
aaaa----nnnnöSSSS ´́́́aaaa (bzif.) kitri; Sdr. ak½ˆnt¥r.
ananananöcaracaracaracara (in¡ice�t) morekva (moreka).
aaaa----nacnacnacnac◦ö TiTi.
aaaa----nacnacnacnac◦özzzz----nacnacnacnac◦aaaa araTiTi.
aaaa----nacnacnacnac◦kkkk½¥½¥½¥½¥ssss (mr. ana◦ck½öraq◦a) neki.
aaaa----nacnacnacnac◦----yyyyögggg◦aaaa ceri.
aaaa----nacnacnacnac◦xkurSxkurSxkurSxkurS ´́́́ö dudko, garcmula,
sawereli.
aaaa----nacnacnacnac◦xxxx¥¥¥¥bbbb ceri.
ö----naZaranaZaranaZaranaZara (dnaZr£�t, dnaZ¡�t) miwvdoma
(wvdeba, miwvda).
naZnaZnaZnaZöZaZaZaZa marad, samaradisod.
önaZZeinaZZeinaZZeinaZZei ZiZa, dedamZuZe, gamzrdeli.
aaaa----naxnaxnaxnax◦afSafSafSafS ´́́́rararara (dnöix◦afS´it) Sexedva
(Sexeda), daxedva (daxeda).
aaaa----nnnnöxxxx◦TaTaTaTa avSara, qoraki.
najnnajnnajnnajnötttt◦ dasabamidan, mama-papidan,
aTadan-babadan, uxsovari droidan.
ö----nahnahnahnah◦rararara (dnah◦�t) mibruneba (mibrunda),
mitrialeba (mitrialda).
aaaa----ndarndarndarndarö (in¢do�t, in¢de�t) daniaveba
(uniavebs, dauniava).
anduanduanduandu dideda, bebia
ö----neineineinei----aaaaörararara (dnei-aöi…e�t, dnei-aö�t) win
da ukan siaruli (win da ukan dadis,
win da ukan iara).
aaaa----nnnn¡¡¡¡irairairaira (dn¡�t) misvla (mivida).
aaaa----nknknknk¥¥¥¥laralaralaralara (in¢kˆle�t) Sekaveba
(Seakava).
ö----nknknknk½½½½aaaa odesRac, uwin, winaT.
ö----nknknknk½½½½ znˆ znˆ znˆ znˆ odesRac.
ö----nknknknk½½½½apˆSapˆSapˆSapˆS ´́́́TaTaTaTa Sardis buSti, qanTili.
ö----naSaifanaSaifanaSaifanaSaifa biZaSvili vaJi (dedis Zmisa).
ö----nlaSaifhanlaSaifhanlaSaifhanlaSaifha biZaSvili qali (dedis
Zmisa).
aaaa----nlahnlahnlahnlah◦SafSafSafSafö deidaSvili vaJi.
ö----nlahnlahnlahnlah◦SafhaSafhaSafhaSafha deidaSvili qali.
ö----nlahnlahnlahnlah◦SSSSöZaraZaraZaraZara RviZli deida.
aaaa----nynynyny½½½½ararararö 1. (dan¢y½e�t) mijaxeba (miajaxa),
dajaxeba (daajaxa), datakeba (daataka).
anSaanSaanSaanSa biZa (dediT)
anSa ifhanSa ifhanSa ifhanSa ifh◦ˆsˆsˆsˆs bicola (dedis Zmis coli)
ö----nSannSannSannSan xali.
anSaZaraanSaZaraanSaZaraanSaZara RviZli biZa (dedis Zma)
aaaa----ncncncnc◦ö RmerTi.
aaaa----nwnwnwnw¥¥¥¥rararara (n¢wit) gaZleba (gaZlo).
aaaa----nwnwnwnw◦ararararö (inw◦¡�t) gamoleva (gamoilia),
gaTaveba (Tavdeb, gaTavda).
191
ö----nWanWanWanWa nekerCxali.
aaaa----nxnxnxnxörararara meurnoba.
aaaa----nxa‚nxa‚nxa‚nxa‚¥¥¥¥ glexi, glexkaci.
nxˆwnxˆwnxˆwnxˆw imier, gadaRma.
anxanxanxanx◦aaaa dedamTili.
ö----nxnxnxnx½½½½axaxaxax½½½½ patarZlis misaloci qmris
axlo naTesavebisagan.
aaaa----nnnn¥¥¥¥ga ga ga ga 1. sawveli, durki.
aaaa----nnnn¥¥¥¥JraJraJraJra (in¢J�t) datoveba (datova),
mitoveba (miatova).
aaaa----nˆrxaganˆrxaganˆrxaganˆrxaga----cccc◦ˆ̂̂̂ muSa xari.
aaaa----nˆrxarnˆrxarnˆrxarnˆrxarö 1. (dˆnirxe�t_ dasaxleba
(daasaxla).
aaaa----nˆrxarnˆrxarnˆrxarnˆrxarö 2. (dˆnirx¡�t) darCena
(daarCina).
aaaa----¥¥¥¥farafarafarafara (dan¥fe�t) Camoxtoma
(Camoxta), gadmoxtoma (gadmoxta).
anfsaanfsaanfsaanfsa dedinacvali
aaaa----nnnn¥¥¥¥yyyy◦garagaragaragara (in¥yuigo�t, in¥yuige�t) 1.
rCena (arCens, arCina) sazrdooba
(asazrdoebs, asazrdova) Senaxva
(inaxavs, Seinaxa).
aaaa----nnnn¥¥¥¥yyyy◦a‚ˆa‚ˆa‚ˆa‚ˆ mgzavri, mogzauri.
aaaa----nnnn¥¥¥¥SSSS◦ miwa.
aaaa----nnnn¥¥¥¥SSSS◦afSafSafSafS Tixa.
aaaa----nˆSnˆSnˆSnˆS◦gggg◦öllll belti, goroxi.
aaaa----nnnn¥¥¥¥SSSS◦----cccc◦ˆ̂̂̂ (bzif.). muSa xari.
aaaa----n¥n¥n¥n¥SSSS◦ˆnTraˆnTraˆnTraˆnTra saflavi, samare.
aaaa----nˆcnˆcnˆcnˆc◦ kanafi.
aaaa----nnnn¥¥¥¥xxxx gasavali, xarji.
aaaa----nnnn¥¥¥¥xaxaxaxa xati.
aaaa----nnnn¥¥¥¥hhhh◦agatagatagatagat◦ salocavi.
aaaa----nnnn¥¥¥¥hhhh◦aWaWaWaW ´́́́a a a a sadRegrZelo.
pppp
aaaa----ppppö wvrili.
aaaa----pappappappap mRvdeli, xucesi.
ö----patarapatarapatarapatara (dpat£�t, dpat¡�t) bodva
(bodavs, iboda).
aaaa----ppppötlatlatlatla vada, yavli.
ö----patyaleirapatyaleirapatyaleirapatyaleira (dapatyali¡i…e�t,
dpatyal¡�t) titini (titinebs,
ititina).
ö----patˆ…patˆ…patˆ…patˆ… pativi.
aaaa----ppppöSSSS◦ CaTeTrebuli.
aaaa----ppppöWWWW ´́́́ patara.
aaaa----paWpaWpaWpaW ´́́́aaaa tkipa, jRiba.
ö----pyapyapyapya wero, faranda.
aaaa----pypypypyöSSSS ´́́́ kobri.
aaaa----pˆlhpˆlhpˆlhpˆlhöTTTT wumpe, tlapo.
aaaa----pˆrppˆrppˆrppˆrp¥¥¥¥llll wiwaka, pilpili.
aaaa----pˆxpˆxpˆxpˆx◦ kurtumo. JJJJ
aaaa----JJJJ yurZeni.
aaaa----JJJJö kurdReli.
aaaa----JJJJöbaRbaRbaRbaR½½½½ mamali kurdReli.
aaaa----JJJJöfsfsfsfs dedali kurdReli.
ö----JaRJaRJaRJaR½½½½ WaWa.
aaaa----JJJJöhhhh◦aaaa uro, sangi.
aaaa----JbaJbaJbaJbaö leSi, mZovri.
aaaa----JJJJ¢¢¢¢iiii mWedeli.
ö----JqJqJqJq◦awaawaawaawa venaxi, zvari.
aaaa----JcJcJcJc◦ö furTxi, naxveli.
aaaa----JwaJwaJwaJwaö SaSxi, lori, apoxti.
aaaa----JJJJ¥¥¥¥mdˆrmdˆrmdˆrmdˆr xorcmeti, korZi.
aaaa----JˆmJJˆmJJˆmJJˆmJ◦ö yurZnis mtevani.
aaaa----JˆnwJˆnwJˆnwJˆnw◦rˆrˆrˆrˆ selSavi, mocvi.
ö----JJJJ ´́́́aaaa ifani, kopiti.
aaaa----JrJrJrJrö (iJu¡�t, iJ�t) 1. Txra, gaTxra
(Txris, gaTxra).
aaaa----JJJJ¥¥¥¥gagagaga bari.
aaaa----JgcJgcJgcJgc◦ mozardi, SeRerebuli.
aaaa----JJJJ◦ 1. Zroxa.
ö----JJJJ◦aaaa sityva.
aJaJaJaJ◦ beberi
ö----JJJJ◦abJabJabJabJ ambavi.
ö----JJJJ◦gagagaga sasmisi.
ö----JJJJ◦gggg◦araaraaraara Zroxis baki.
ö----JJJJ◦einraalaeinraalaeinraalaeinraala leqsi.
aaaa----JJJJ◦¡¡¡¡ifSaaifSaaifSaaifSaa nadirobis RvTaeba, nadirT
RvTaeba.
JJJJ◦ectiectiectiecti¢¢¢¢ guSinwindeli.
ö----JJJJ◦z‚az‚az‚az‚a jilexi, xuzara.
aaaa----JJJJ◦TraTraTraTra boseli.
ö----JJJJ◦lalalala 1. Tesli.
ö----JJJJ◦larlarlarlar xalxi, eri.
ö----JJJJ◦mˆJmˆJmˆJmˆJ◦ Zvelmani, jRanmani, Zvel-Zvuli.
192
ö----JJJJ◦papapapa 1. sqeli.
ö----JJJJ◦papapapa 2. didZali, mravalricxovani;
bevri.
ö----JJJJ◦paraparaparapara sisqe.
ö----JJJJ◦rararara (iJ◦…¡�t, iJ◦�t) sma, daleva
(svams; Sesva, dalia).
aaaa----JJJJ◦rrrrö (iJ◦u¡�t, iJ◦�t) moxarSva
(ixarSeba, moixarSa).
aaaa----JJJJ◦rrrr¥¥¥¥tttt◦ urduli, sakvalTi, saketi.
aaaa----JryJryJryJry◦¥¥¥¥ nexvi, funa.
ö----JJJJ◦SSSS◦öyyyy½½½½aaaa beWi.
ö----JJJJ◦cccc◦eimaa eimaa eimaa eimaa qalamani, tyapuWi.
aaaa----JJJJ◦ZZZZ¥¥¥¥ dorbli.
aaaa----JJJJ◦wwww, , , , öJJJJ◦wˆswˆswˆswˆs mercxali.
ö----JJJJ◦xxxx½½½½aaaa mewveli Zroxa, sawveli furi.
aaaa----JJJJ◦¥¥¥¥laralaralaralara (d¢J◦le�t) ieriSis mitana
(ieriSi miitana) Seteva (Seutia),
mivardna (mivarda), Zgereba (eZgera),
miwydoma (miawyda).
aaaa----JJJJ◦¥¥¥¥nTxnTxnTxnTx½½½½ zuTxi.
aaaa----JJJJ◦ˆrZˆrZˆrZˆrZ¥¥¥¥ Rvia.
aaaa----JJJJ◦ˆ‚Sˆ‚Sˆ‚Sˆ‚S◦öyyyy½½½½aaaa beWi.
ö----JJJJ◦‚a‚a‚a‚a 1. mxari.
ö----JJJJ◦‚a‚a‚a‚a 2. niCabi, xofi.
ö----JJJJ◦‚an‚an‚an‚an ca, zeca.
aaaa----JJJJ◦‚ax‚ax‚ax‚ax¥¥¥¥rrrr mxari.
aaaa----JJJJ◦‚axˆry‚axˆry‚axˆry‚axˆry½½½½ayayayay½½½½aaaa mxarbeWiani,
mxarbeWganieri.
rrrr
aaaa----rrrr jari, laSqari, spa.
aaaa----rrrrö 1. kakali (xe).
ö----raaiguarraaiguarraaiguarraaiguara (¢raag…e�t) daaxloveba
(daaxlova).
aaaa----rrrröaraaraaraara 1. (iröa�t) gaCexa (gaCexa).
ö----raafsararaafsararaafsararaafsara (d¢raafse�t) daRla
(...daRala), ...daqancva (daqanca).
aaaa----rrrröbarabarabarabara (diröbe�t) begva, mibegva
(mibegva).
ö----raznˆraznˆraznˆraznˆ vercxli.
aaaa----razyˆrazyˆrazyˆrazyˆ bedi, iRbali.
ö----razyˆdarazyˆdarazyˆdarazyˆda uiRblo, ubedo.
aaaa----razyˆcrazyˆcrazyˆcrazyˆc◦gggg½½½½aaaa bedSavi, ubeduri.
aaaa----rrrrökkkk◦aaaa mxviara
rrrrömfxmfxmfxmfx½½½½aZa aZa aZa aZa pirvelad, Tavdapirvelad,
uwinares yovlisa.
aaaa----rrrröparaparaparapara (iröpo�t, iröpe�t) 1. tkepna,
datkepna (tkepnis, datkepna), bekna,
dabekna (beknis, dabekna).
aaaa----rrrröJJJJ◦rararara (diröJ◦�t) dabereba (daabera),
moxuceba (moaxuca).
aaaa----rasrasrasrasö Txili.
aaaa----rrrröfafafafa wengo.
ö----raSraSraSraS ´́́́ Tela.
aaaa----raSraSraSraS ´́́́ˆ̂̂̂ urwyuli, nigvzis zeTi.
ö----raSraSraSraS◦araaraaraara (draS◦£�t, draS◦¡�t)
margvela (marglavs; margla, gamargla).
ö----racracracrac◦aaaa bevri, mravali.
ö----raxraxraxrax◦ saqoneli, pirutyvi.
aaaa----raxraxraxrax¤¤¤¤cccc 1. Zafi.
aaaa----rbaarrbaarrbaarrbaarö (irbaö�t) lpoba, dalpoba
(daalpo).
ö----rbaaZararbaaZararbaaZararbaaZara (¢rbaaZe�t) dasveleba
(daasvela).
aaaa----rbarrbarrbarrbarö 1. (iirb¡�t) Cveneba (aCvena);
danaxveba (daanaxva).
aaaa----rbarrbarrbarrbarö 2. (irb¡it) 1. Sroba, gaSroba
(gaaSro).
aaaa----rbrbrbrb¡¡¡¡iaraiaraiaraiara (dirb¡ie�t) gamdidreba
(gaamdidra).
aaaa----rbˆwrrbˆwrrbˆwrrbˆwrö (irbˆwu¡�t, irbˆw�t)
danamceceba (anamcecebs, daanamceca),
fSvna, dafSvna (fSvnis, dafSvna).
aaaa----rgrgrgrg◦öaraaraaraara (dirg◦öa�t) gajavreba
(gaajavra), gaguliseba (gaagulisa),
gabrazeba (gaabraza).
aaaa----rgrgrgrg◦ömwramwramwramwra (irg◦ömwue�t, irguömw�t)
Sewuxeba (awuxebs, Seawuxa).
aaaa----rgrgrgrg◦öyrayrayrayra (dirguöy…e�t, dirguöy�t) 1.
Sewuxeba (awuxebs, Seawuxa).
ö----rgrgrgrg◦bzˆRrabzˆRrabzˆRrabzˆRra (d¢rg◦bzˆR…e�t,
d¢rgubzˆRˆ�t) mialerseba) ealerseba,
miealersa).
aaaa----rgrgrgrg◦ˆrR�araˆrR�araˆrR�araˆrR�ara (dirg◦ˆrRˆ�t) gaxareba
(gaaxara).
aaaa----rgrgrgrg¥¥¥¥laralaralaralara 1. (dirg¥le�t) ayenebs
(aayena).
aaaa----rdarrdarrdarrdarö (iardr�t, iard¡�t) dacxroba
193
(acxrobs, daacxro).
aaaa----rdrdrdrd¥¥¥¥rrarrarrarra (iird¥r�t) 1. cnoba
(acnoba).
ö----rTmayrTmayrTmayrTmay abga.
aaaa----rTrTrTrT¥¥¥¥nCranCranCranCra (dirT¥nC�t) damSvideba
(daamSvida).
aaaa----rTrTrTrT◦ararararö (irT◦¡�t) dnoba, dadnoba
(daadno).
aaaa----rTrTrTrT◦rrrrö (irT◦�t) avseba, gavseba
(gaavso), avseba (aavso).
aaaa----riarriarriarriarö (diri¡�t) dawvena (daawvina).
aaaa----riirriirriirriirö (dˆlr¢�t) Soba (Sva), dabadeba
(dabda).
aaaa----rkrkrkrk½½½½öTaraTaraTaraTara (dirk½öTe�t) gabedniereba
(gaabedniera).
ö----rlasrarlasrarlasrarlasra (¢rlas�t) 1. daCqareba
(daaCqara).
aaaa----rmrmrmrmöWraWraWraWra (irmöW�t) Semcireba
(Seamcira).
ö----rnaararnaararnaararnaara (¢rnaa�t) gadaxra (gadaxara).
aaaa----rnrnrnrn¥¥¥¥yyyy◦araaraaraara (dirn¥y◦io�t, dirn¥y◦e�t)
gaseirneba.
ö----rJrJrJrJ◦rararara (i¢rJ◦�t) smeva (asmevs, asva),
dalevineba (daalevina).
ö----rrarrarrarra (d¥r�t) wyalze gasvla (wyalze
gavida), wyals gaRma gasvla (wyals
gaRma gavida).
ö----rsararsararsararsara (iörse�t) moneleba (moinela).
ö----rsrarsrarsrarsra (ia¢rs�t) darWoba (daarWo),
dasoba (daaso).
aaaa----rtrtrtrtötaratarataratara (artöte�t) darbileba
(daarbila).
aaaa----rfrfrfrfö qeri.
arfˆsarfˆsarfˆsarfˆs Wabuki, ymawvili.
aaaa----rfSrfSrfSrfS ´́́́rrrrö (irfS´�t) yurebineba
(ayurebina).
aaaa----rfxarrfxarrfxarrfxarö (irfx£�t, irfx¡�t) gaTboba
(aTbobs, gaaTbo).
ö----ryawararyawararyawararyawara (i¢ryawe�t) gakeTebineba
(gaakeTebina).
aaaa----ryudrryudrryudrryudrö (iryud�t) kreWa, gakreWa
(gakriWa).
aaaa----ryryryry◦dtdtdtdt◦¥¥¥¥ fafar SekreWili erTi wlis
kvici.
aaaa----ryryryry◦ˆWrˆWrˆWrˆWrö (iryuW�t) WmuWna (daWmuWna).
aaaa----ryryryry½½½½fsrafsrafsrafsra (iry½öfs�t) gabrtyeleba
(gaabrtyela).
aaaa----rSarrSarrSarrSarö (irS£�t, irS¡�t) poba, gapoba
(apobs, gaapo).
aaaa----rSrrSrrSrrSrö (diirS�t) mokvlevineba
(moakvlevina).
ö----rSrSrSrS ´́́́araaraaraara (¢rS´o�t, ¢rS´e�t) grexa,
dagrexa (grexs, dagrixa).
aaaa----rSrSrSrS ´́́́ararararö (irS´¡�t) gaTeneba (gaaTena).
ö----rSrSrSrS ´́́́rararara muclis tifi.
ö----rCCararCCararCCararCCara (d¢rCCo�t, d¢rCCe�t) gacineba
(acinebs, gaacina).
aaaa----rCrCrCrC ´́́́rrrrö (irC´�t) dakecva (dakeca).
ö----rCrCrCrC ´́́́uafxuafxuafxuafx½½½½ˆZˆZˆZˆZ qeba, qeba-dideba.
ö----rcrcrcrc◦agaagaagaaga dasaZinebeli.
ö----rZsararZsararZsararZsara (dirZse�t) curva (acurava).
ö----rZrZrZrZ◦ZZZZ◦araaraaraara (i¢rZ◦Z◦e�t) garecxvineba
(gaarecxvina).
aaaa----rwa‚ˆrwa‚ˆrwa‚ˆrwa‚ˆ maswavlebeli.
aaaa----rwrwrwrw◦----mˆrmˆrmˆrmˆrwwww◦¥¥¥¥ wnili, mJave.
aaaa----rwrwrwrw◦¥¥¥¥ wnili; mJave.
aaaa----rwrwrwrw◦¥¥¥¥raxraxraxrax◦acacacac Wiayela.
aaaa----rwrwrwrw◦¥¥¥¥uarauarauarauara (dirwi¥ue�t) atireba
(atira, aatira).
aaaa----rWrWrWrW ´́́́ˆxaraˆxaraˆxaraˆxara (dirW´¥x´e�t) gaRviZeba
(gaaRviZa).
ö----rxaararxaararxaararxaara (¢rxaa�t) datkboba (daatkbo).
aaaa----rxarrxarrxarrxarö 1. (irx¡�t) gacveTa (gacviTa),
daxeva (daxia).
ö----rxarxarxarxarararararararara (¢rxareit) daSoreba
(daaSora).
aaaa----rxiarrxiarrxiarrxiarö 1. (irxi¡�t) momzadeba
(moamzada), gamzadeba (gaamzada),
damzaeba (daamzada).
aaaa----rxnrxnrxnrxn¥¥¥¥SnaSnaSnaSna (qvabis) sakideli ,candi.
aaaa----rxrrxrrxrrxrö (irxu¡�t, irxˆ�t) mka, momka
(mkis, momka).
aaaa----rxuWrrxuWrrxuWrrxuWrö (irxuWu¡�t, irxuW�t)
dapataraveba (aparatavebs, daapatarava).
aaaa----rxrxrxrx½½½½rararara (i¢rx�t) tkena (atkina).
aaaa----rjarrjarrjarrjarö (dirj£it, dirj¡it) Zraxva,
daZraxva (Zraxavs, daZraxa).
aaaa----rharrharrharrharö (irhau¡�t, irhö�t) dafrTxoba
194
(frTxeba, dafrTxa).
aaaa----rhrhrhrh◦ararararöxxxx jigari; filtv-gul-RviZli.
aaaa----rhrhrhrh◦rrrrö (irh◦u¡�t, irh◦�t) Zoveba
(aZovebs, aZova).
aaaa----rhrhrhrh◦rrrrö (dirh◦u¡�t, dirh◦�t) Zarcva,
gaZrcva (Zarcavs, gaZarca).
aaaa----rrrr¥¥¥¥mZmZmZmZ (bzif.) skamlogini.
aaaa----rrrr¥¥¥¥fwfwfwfw◦aaaa riki, tizi, WurWelT sacobi
Cxiri.
aaaa----rrrr¥¥¥¥fxrafxrafxrafxra (arˆfxˆ�t) asxma (aasxa) acma
(aacva).
aaaa----rrrr¥¥¥¥fxfxfxfx½½½½, , , , arararar¥¥¥¥fxfxfxfx½½½½aaaa xala, Woki (grZeli
joxi, riTac Cveulebriv bertyaven
kakals).
aaaa----rˆfhrˆfhrˆfhrˆfhö filtvi.
aaaa----rrrr¥¥¥¥RRRR½½½½araxaraxaraxarax½½½½ marjvniv, marjvena mxriT,
marjvena mxares.
aaaa----rrrr¥¥¥¥cccc marcvali, kakali.
aaaa----rrrr¥¥¥¥cqcqcqcq½½½½araaraaraara (ir¥cq½o�t, ir¥cq½e�t)
wmenda, gawmenda (wmends, gawminda)
gasufTaveba (asufTavebs, gaasufTava).
aaaa----rrrr¥¥¥¥chachachacha ubeduri, sawyali, sabralo,
sacodavi.
aaaa----rrrr¥¥¥¥xxxx½½½½TSraTSraTSraTSra (dar¥x½TS�t) cieba.
aaaa----r‚r‚r‚r‚ö: aS◦¥r-r‚a Ciri, xmeli xili.
ö----r‚aSr‚aSr‚aSr‚aS ´́́́ nakaduli. ssss
aaaa----ssssö naWeri.
aaaa----sasasasaörararara gobi.
aaaa----ssssöbabababa mtveri.
ö----sabisabisabisabi bavSvi, balRi, ymawvili.
aaaa----ssssöbSbSbSbS ´́́́aaaa SabaTi.
aaaa----sagsagsagsag◦rrrr¡¡¡¡iiii patruqi.
aaaa----ssssöllll soli.
ö----salamsalamsalamsalam----SiySiySiySiy◦ˆ̂̂̂ werili, baraTi.
aaaa----samfsamfsamfsamföllll Caxmaxi.
sarsarsarsarö me.
aaaa----sarsarsarsar¢¢¢¢RaRaRaRa----xxxx◦SSSS ´́́́aaaa karaqi.
aaaa----ssssörkrkrkrk½½½½aaaa mina.
ö----sassassassas stumari
aaaa----saysaysaysay◦ö kunZi.
aaaa----ssssöZZZZ jiqi.
aaaa----saZbsaZbsaZbsaZböllll sawebeli, wveni.
aaaa----saxTanCsaxTanCsaxTanCsaxTanC ´́́́…………öpapapapa ToqalTo.
aaaa----ssssöxxxx½½½½aaaa saxe, piri, pirisaxe.
aaaa----sajsajsajsajöqqqq samfexi; zedadgari.
aaaa----ssss¡¡¡¡igudwaigudwaigudwaigudwa Tovlaoba.
ssss££££upupupup me var.
aaaa----ssss£†£†£†£† aivani.
ö----ssssrararara (d¢sit) cema (scema).
aaaa----srsrsrsröpapapapa Tovlis gunda.
ö----ssassassassa wvrili:.
aaaa----sfsfsfsföllll Tovlis fifqi, fartena.
aaaa----ssss¥¥¥¥ Tovli.
aaaa----sˆbgsˆbgsˆbgsˆbgörararara zvavi.
aaaa----ssss¥¥¥¥TTTT◦hhhh◦aaaa qarbuqi, buqi.
aaaa----ssss¥¥¥¥rZrZrZrZ gamdnari Tovli.
aaaa----sˆrhsˆrhsˆrhsˆrh◦¥¥¥¥ xorxoSela (Tovli).
aaaa----ssss¥¥¥¥ssss kravi, batkani.
aaaa----ssss¥¥¥¥fsafsafsafsa Tovlyinuli.
aaaa----ssss¥¥¥¥fsayfsayfsayfsay◦ö buqi, qarbuqi.
tttt
aaaa----ttttötatatata rbili, TonTlo.
aaaa----tttt¥¥¥¥ bu, bukioti.
aaaa----tttt¥¥¥¥yyyy◦ yua, gnde.
aaaa----tttt¥¥¥¥SSSS ´́́́aaaa ufskruli.
aaaa----tˆ‚ar‚ar tˆ‚ar‚ar tˆ‚ar‚ar tˆ‚ar‚ar Woti.
◦◦◦◦tttt
aaaa----tttt◦aaaaömaaramaaramaaramaara (dt◦aömaa…e�t) aja-bajad
siaruli (aja-bajad dadis).
aaaa----tttt◦önnnn naxarSi, wveni.
aaaa----tttt◦ararararö (dt◦¡�t) jdoma (dajda).
aaaa----tttt◦rrrrö monoba.
aaaa----tttt◦¥¥¥¥ mona.
aaaa----tttt◦¥¥¥¥lalalala qveyana.
aaaa----tttt◦¥¥¥¥mmmm ucxo, gareSe.
aaaa----tttt◦¥¥¥¥mjara mjara mjara mjara ucxo adgili.
aaaa----tttt◦¥¥¥¥‚a‚a‚a‚a rqa.
aaaa----tttt◦¥¥¥¥‚azaw‚azaw‚azaw‚azaw◦ calrqa.
aaaa----tttt◦‚‚‚‚ösrasrasrasra (it◦‚ös…e�t, it◦‚ös�t)
busknaoba (busknaobs, ibusknava).
uuuu
ö----uauauaua 1. naTesavi.
aaaa----uauauauaö mr. (mxr. aua‚¥) xalxi, adamianebi.
aaaa----uaafsuaafsuaafsuaafs¥¥¥¥rararara:::: adamianTa suli.
aaaa----¤¤¤¤bbbbJarZJarZJarZJarZ ferdi, sazarduli.
195
aaaa----uuuuödadadada oTaxi.
aaaa----uuuuözzzz qadageba.
aaaa----uaTuaTuaTuaTöxxxx oTaxi.
aaaa----uuuuöTTTT◦aaaa barZayi.
ö----uaeSarauaeSarauaeSarauaeSara, , , , öuaiSarauaiSarauaiSarauaiSara saxlikacoba.
aaaa----uuuuöpapapapa nabadi.
aaaa----uapscuapscuapscuapsc◦ˆ̂̂̂ peSvi, muWa, bRuji.
aaaa----uapcuapcuapcuapc◦ö qeCa, Teqa.
uaJuaJuaJuaJ◦----azazazaz¥¥¥¥ amJamad.
uaJuaJuaJuaJ◦¥¥¥¥ axla; amJamad.
ö----uarauarauarauara naTesaoba.
aaaa----uuuuörbrbrbrba arwivi, orbi.
aaaa----uuuuörbaJrbaJrbaJrbaJ◦ Zera.
aaaa----uuuuörgrgrgrg½½½½alaalaalaala saqanela.
aaaa----uarduarduarduard¥¥¥¥nnnn uremi.
aaaa----uasuasuasuasö cxvari.
ö----uasauasauasauasa----guguguguörTarTarTarTa arve, fara (cxvrisa).
aaaa----uasuasuasuasöxxxx½½½½CaCaCaCa mecxvare.
aaaa----uasTuasTuasTuasTö xuro.
uaseiuaseiuaseiuasei----jmjmjmjm¡¡¡¡iiii cxvari da Txa.
aaaa----uasiuasiuasiuasiöTTTT anderZi.
aaaa----uascruascruascruascrö cxvris tyavi.
aaaa----uasxuasxuasxuasx¥¥¥¥rrrr saZirkveli.
aaaa----uatuatuatuatölalalala jirkvali.
uawuawuawuaw◦¥¥¥¥ xval.
uaxuaxuaxuaxö amaRam.
aaaa----uaxuuaxuuaxuuaxuömamamama taZari.
aaaa----uaxxuaxxuaxxuaxx½½½½ö vaxSami.
uaxˆiuaxˆiuaxˆiuaxˆi----CCCC ´́́́nnnn¥¥¥¥iiii dRe da Rame.
uuuuöxxxx½½½½ iq; iqiT.
aaaa----uaxuaxuaxuax½½½½ödddd jogi, rema (cxenisa).
uuuuöxxxx½½½½ˆntˆntˆntˆnt◦ iqidan.
aaaa----uajuajuajuajöyyyy buxari.
kuahakuahakuahakuaha meti, sxva.
aaaa----…a‚…a‚…a‚…a‚----ösasasasa tandabali, tanmomcro, Cia
kaci.
aaaa----…a‚d…a‚d…a‚d…a‚d¤¤¤¤ didkaci.
aaaa----…a‚fs…a‚fs…a‚fs…a‚fs¥¥¥¥ kaci, adamianisSvili.
aaaa----…a‚fsJ…a‚fsJ…a‚fsJ…a‚fsJ¥†¥†¥†¥†aaaa kaciWamia.
aaaa----…a‚xJ…a‚xJ…a‚xJ…a‚xJ◦ö ukmexi adamiani.
aaaa----…a‚…a‚…a‚…a‚¥¥¥¥ (mr. auaö); adamiani, kaci.
ububububössss ise.
ububububösyansyansyansyan maSin.
ubriubriubriubri----öyarayarayarayara imdeni, imodeni.
ubri aynubri aynubri aynubri ayn¥¥¥¥tttt◦ imitom, imis gamo.
ubububub¥¥¥¥ssss ise.
ubububub¥¥¥¥syanwsyanwsyanwsyanw◦yyyy½½½½aaaa maSinve, maSinadve.
aaaa----¤¤¤¤TraTraTraTra bostani.
ununununöSTaxSTaxSTaxSTax½½½½ mazeg.
aaaa----uorhuorhuorhuorhöllll noxi, xaliCa.
uuuu££££upupupup (uarö, u£…p, ua ur£…p) Sen
(mamakaci) xar.
uowuowuowuow◦¥¥¥¥nZanZanZanZa xvalamde.
ö----upupupup (iarö a¤p) is (araadamiani).
ö----uraurauraura (i£u�t) 1. miReba (miiRo); Sovna
(iSova).
aaaa----ururururö 1. mosavali, Wirnaxuli.
aaaa----ururururö 2. (iu�t) qmna (qmna).
aaaa----uraTaguraTaguraTaguraTagölaralaralaralara mosavlis aRebis dro.
urTurTurTurT isini.
aaaa----¤¤¤¤rTrTrTrT buqi, qarbuqi.
aaaa----¤¤¤¤ssss sqme.
usususus ise.
us anus anus anus anökuxakuxakuxakuxa maS, maSasadame.
usususus ise.
aaaa----¤¤¤¤szu‚ˆszu‚ˆszu‚ˆszu‚ˆ muSaki.
aaaa----¤¤¤¤surasurasurasura 1. muSaoba; samuSao.
aaaa----¤¤¤¤su‚ˆsu‚ˆsu‚ˆsu‚ˆ (mr. a¤suc◦a) muSa.
aaaa----¤¤¤¤sfyasfyasfyasfya brZanebuleba.
aaaa----¤¤¤¤RuRuRuRu uReli.
ffff
ö----fafafafa bze, puris Cala.
aaaa----ffffö (mr. afac◦a) vaJi, vaJiSvili, Ze.
aaaa----faaimbfaaimbfaaimbfaaimbörrrr winaswarmetyveli.
aaaa----ffffögggg½½½½aaaa amayi, qedmaRali, yoyoCa.
aaaa----ffffözawzawzawzaw◦ dediserTa vaJi.
aaaa----ffffökkkk◦aaaa obi.
aaaa----fakfakfakfak½½½½öllll badeqoni.
aaaa----ffffönnnn foni.
aaaa----farfarfarfarö (if£�t, if¡�t) wneva, dawnva)
(wnavs, dawna).
aaaa----farafarafarafara (d¥fe�t) xtoma, xtunva
(ixtunava, ixtuna).
aaaa----fffförrrraaaa fuli.
aaaa----farTfarTfarTfarTö 1. momyoli, bude.
aaaa----farTfarTfarTfarTö 2. qviriTi.
aaaa----farfalfarfalfarfalfarfal¥¥¥¥kkkk pepela.
aaaa----fafsfafsfafsfafsö geri (vaJi).
196
aaaa----fffföSSSS◦ fesvi, Ziri.
aaaa----faCfaCfaCfaCö mxecT winamZRoli.
aaaa----fffföZaraZaraZaraZara RviZli Svli (vaJi).
aaaa----fawfawfawfawö ulvaSi.
fawfawfawfawögumJawgumJawgumJawgumJaw◦ Txawvera.
fawaqfawaqfawaqfawaq½½½½ölalalala Txawvera.
aaaa----faxfaxfaxfax½½½½ö moqsovili.
afafafafö‚‚‚‚ maRali, cicabo napiri.
aaaa----fdfdfdfdön n n n rkinis borkili.
aaaa----feiffeiffeiffeifö SviliSvili (vaJi vaJiSvilisa)
Sdr. am£Ta.
aaaa----feifhfeifhfeifhfeifhö SviliSvili (qali
vaJiSvilisa).
aaaa----ffff¡¡¡¡fSfSfSfS ´́́́ bedi, bediswera, sve.
ö----fTafTafTafTa Rrubeli.
ö----fTfTfTfT◦aaaa cxvris pirveli gaparsvis
matyli.
aaaa----fJfJfJfJ◦ararararö (if¢J◦e�t) xeva, daxeva.
ö----frafrafrafra afra, ialqani.
ö----fsafsafsafsa 1. Subi, laxvari.
ö----fsa fsa fsa fsa 2. soWi.
aaaa----fsafsafsafsaö frinveli.
aaaa----fsfsfsfs----aagaraagaraagaraagarö (ifs¥ aaigeit) mosuliereba
(moasuliera).
aaaa----fsabfsabfsabfsaböra ra ra ra buneba.
aaaa----fsfsfsfsödgdgdgdg½½½½ˆl ˆl ˆl ˆl samSoblo.
aaaa----fsfsfsfsösasasasa wvrilfexa saqoneli.
aaaa----fsfsfsfsö----wlawlawlawla soWi.
ö----fsaxgafsaxgafsaxgafsaxga sacvlebi, sacvali.
ö----fsaxrafsaxrafsaxrafsaxra 1. (ifsöxˆ�t) gamocvla
(gamocvala).
aaaa----fsaxarafsaxarafsaxarafsaxara 2. (ifsöxˆit) sesxeba (isesxa).
ö----fsax‚ˆfsax‚ˆfsax‚ˆfsax‚ˆ moRalate, muxTali, muxanaTi.
aaaa----fsTfsTfsTfsTö xeoba.
aaaa----fsTfsTfsTfsTözaarazaarazaarazaara sicocxle, cxovreba.
aaaa----fsTfsTfsTfsTölaralaralaralara (ifs¥ Töle�t)
mosuliereba (mosulierda).
ö----fsThfsThfsThfsTh◦a a a a Rrubeli.
aaaa----fslfslfslfslöhhhh◦ nezvi, dedali arCvi.
aaaa----fslfslfslfsl¥¥¥¥ wavi.
ö----fslˆSfslˆSfslˆSfslˆS ´́́́ tirifi.
afsnˆafsnˆafsnˆafsnˆ afxazeTi
afsuaafsuaafsuaafsua afxazi
aaaa----fsrfsrfsrfsrö 1. (dˆfs�t) sikvdili, kvdoma
(mokvda), gardacvaleba.
aaaa----fstfstfstfst◦¥¥¥¥ cxoveli.
aaaa----fsyfsyfsyfsy¥¥¥¥ saWe.
aaaa----fsSfsSfsSfsSörararara dasveneba.
aaaa----fscfscfscfsc◦öhahahaha sikvdilis RvTaeba.
aaaa----fsxurfsxurfsxurfsxurö qelexi.
ö----fshfshfshfsh◦ˆsTraˆsTraˆsTraˆsTra sirsveli.
aaaa----fsfsfsfs¥¥¥¥ 1. suli.
aaaa----fsfsfsfs¥¥¥¥ (mr. afsc◦ö) 2. mkvdari,
micvalebuli.
aaaa----fsfsfsfs¥¥¥¥lalalala msuqani, qoniani.
aaaa----fsfsfsfs¥¥¥¥mramramramra mze Casvlisas, Camavali mze
mkvdari mze.
aaaa----fsfsfsfs¥¥¥¥JJJJ ´́́́ˆrTaˆrTaˆrTaˆrTa sasaflao.
aaaa----fsfsfsfs¥¥¥¥ZZZZ Tevzi.
fSbafSbafSbafSba oTxi (araadamiani).
aaaa----fSfSfSfS ´́́́ö qari.
ö----fSfSfSfS ´́́́aaraaaraaaraaara 1. (dfS´aau¡�t, dfS´aö�t)
Zebna (eZebs, eZeba).
ö----fSfSfSfS ´́́́andandandandögagagaga marao.
ö----fSfSfSfS ´́́́aZaaZaaZaaZa Wyinti simindi.
aaaa----fSfSfSfS ´́́́tttt◦¥¥¥¥ feri.
aaaa----fSfSfSfS ´́́́ZZZZö Tria, TriTina, ciyvi.
ö----fSfSfSfS ´́́́ZaZaZaZa lamazi, turfa.
ö----fSfSfSfS ´́́́ˆrTaˆrTaˆrTaˆrTa simindis yana.
aaaa----fSfSfSfS ´́́́‚‚‚‚¥¥¥¥ mkiTxavi, marCieli.
ö----fSfSfSfS◦mamamama 1. maspinZeli; patroni
(mxolod; ojaxis ufrosis mimarT).
ö----fSfSfSfS◦maramaramaramara maspinZloba.
aaaa----fCfCfCfC¥¥¥¥yyyy◦ marcvleulis sawyavi xisa.
aaaa----fCfCfCfC ´́́́rrrrö (if¥iC´�t) texa, gatexa (gatexa).
aaaa----fCfCfCfC ´́́́xxxxö natexi, namsxvrevi.
aaaa----fwfwfwfw◦ara ara ara ara 1. (if¥iw◦e�t) gawyveta
(gawyvita).
aaaa----fWaWfWaWfWaWfWaWörrrr qoCori.
ö----fxa fxa fxa fxa Tbili.
ö----fxamSafxamSafxamSafxamSa usirxvilo urcxvi.
aaaa----fxfxfxfxörararara siTbo.
aaaa----fxasTfxasTfxasTfxasTö ziani.
aaaa----fxTrafxTrafxTrafxTra qeci, muni, mRieri.
aaaa----fxZfxZfxZfxZöSSSS ´́́́aaaa SromaSi gamonadeni ofli.
aaaa----fxZfxZfxZfxZ¥¥¥¥ ofli.
ö----fxˆnfxˆnfxˆnfxˆn zafxuli.
aaaa----fxfxfxfx¥¥¥¥ZZZZ sizmari.
197
aaaa----fxfxfxfx½½½½örararara (döfx�o�t, döfxe�t) kiTxva,
wakiTxva (kiTxulobs, waikiTxa).
aaaa----fxfxfxfx½½½½arcarcarcarcö Wianuris msgavsi orsimiani
sakravi (simebi Zuisaa).
ö----fxfxfxfx½½½½aZara aZara aZara aZara 1. (ifx½iaZ£�t, ifx½�aZ¡�t)
Tvla, daTvla (Tvlis, daTvala).
aaaa----fxfxfxfx½½½½ˆnZarˆnZarˆnZarˆnZaröxxxx faSvi.
aaaa----fhfhfhfhö (mr. öfhac◦a) asuli, qaliSvili.
aaaa----fhfhfhfhözawzawzawzaw◦ dediserTa qaliSvili.
aaaa----fhfhfhfhöllll koka.
aaaa----fhalffhalffhalffhalfö SviliSvili (vaJi qali
Svilis mxriv).
aaaa----fhalfhfhalfhfhalfhfhalfhö SviliSvili (qali qali
Svilis mxriv).
aaaa----fhafsfhafsfhafsfhafsö geri (qali).
aaaa----fhfhfhfhöZaraZaraZaraZara RviZli qaliSvili.
ö----fhfhfhfh◦ Cala.
ö----fhfhfhfh◦ayuaayuaayuaayua Calis zvini.
aaaa----fhfhfhfh◦¥¥¥¥zbazbazbazba qaliSvili, gasaTxovari qali.
aaaa----fhfhfhfh◦¥¥¥¥s s s s qali, dedakaci, diaci.
aaaa----ffff¥¥¥¥zazazaza beladi.
aaaa----ffff¥¥¥¥zarazarazarazara (diaf¥ze�t) winamZRoloba
(uwinamZRola).
ffff¥¥¥¥TkTkTkTk cota, cotaodeni.
aaaa----fˆTyfˆTyfˆTyfˆTy¤¤¤¤rrrr kvirti, kokori.
fˆTfˆTfˆTfˆT----CCCC¥¥¥¥TkTkTkTk cota ram.
aaaa----ffff¥¥¥¥laralaralaralara (dif¥le�t) Sexvedra
(Sexvda), Semoxvdoma (Semoxvda), Seyra
(Seeyara, Semoeyara).
aaaa----ffff¥¥¥¥nwanwanwanwa cxviri.
aaaa----ffff¥¥¥¥nwaynwaynwaynway½½½½ wvintli, JRvinti.
aaaa----ffff¥¥¥¥rahrahrahrah◦aaaa winsafari.
aaaa----fˆrrafˆrrafˆrrafˆrra (ifr�t) frena, gafrena
(gafrinda).
aaaa----fˆrRfˆrRfˆrRfˆrR¥¥¥¥ naRverdali, nakverCxali.
aaaa----ffff¥¥¥¥rcrcrcrc◦qqqq◦aaaa fafari; jagari.
aaaa----fˆrxfˆrxfˆrxfˆrxögagagaga mavne, mavnebeli, saziano.
ö----ffff¥¥¥¥jjjj balTa, abzinda.
qqqq
aaaa----qqqqödadadada doinji.
ö----qamsaqamsaqamsaqamsa, (bzif.) aqöms banjgvliani,
balniani, bewviani.
ö----qaWaaqaWaaqaWaaqaWaa qaji.
aaaa----qdqdqdqd¥¥¥¥ mori, dire, jirkvi.
aaaa----qlamqlamqlamqlam¥¥¥¥SSSS felamuSi, TaTara.
aaaa----qlafqlafqlafqlafödddd winda.
aaaa----qqqq◦ö wvima.
aaaa----qqqq◦abaabaabaaba----sabsabsabsaböaaaa Tovl-Wyapi.
aaaa----quasquasquasquasöbbbb arCvi.
aaaa----qqqquafsatuafsatuafsatuafsatö TqoSi, Tqori.
aaaa----qqqq◦öCaCaCaCa ixvi.
ö----qqqq◦iTraiTraiTraiTra rameze uflebis qona.
ö----qqqq◦laralaralaralara (d¥qule�t) 1. acoceba
(acocda).
aaaa----qunqunqunqun¥¥¥¥ seli.
ö----qura qura qura qura asaki, xnovaneba, wlovaneba.
ö----qqqq◦rgrgrgrg◦RraRraRraRra (döq◦irg◦Rue�t,
döq◦irg◦R�t) dapireba (hpirdeba,
dahpirda).
ö----qqqq◦ˆrgˆlaraˆrgˆlaraˆrgˆlaraˆrgˆlara (¢q◦irgˆle�t) aweul,
amaRlebul rameze dadgama.
aaaa----qqqq◦ryryryry½½½½ö koWi.
ö----qusraqusraqusraqusra (d¥qusit) xidze, mindorze,
ezoze gadavla (gadavida).
aaaa----qqqq¤¤¤¤cccc jagi.
ö----qqqq◦ZaaraZaaraZaaraZaara (d¥q◦Zaa�t) amowydoma
(amowyda), gadaSeneba (gadaSenda).
ö----qqqq◦warawarawarawara (¢q◦we�t) zed dadeba.
aaaa----qqqq◦warwarwarwarö (dˆq◦w£�t, dˆquw¡it qargva
(qargavs, qarga).
öqqqq◦WabraWabraWabraWabra (iöq◦Wab�t) dawebeba (daeweba).
ö----qqqq◦xraxraxraxra (¢q◦ixˆ�t); (iöquixˆ�t) 1.
amaRlebuli zedpiridan: aReba (aiRo).
ö----qqqq◦hhhh◦araaraaraara (¢q◦ih◦e�t) gadagleja
(gadaglija).
aaaa----qqqq¤¤¤¤jmajmajmajma mgeli.
aaaa----qqqq¥¥¥¥TaTaTaTa sofeli.
aaaa----qqqq¥¥¥¥TaTaTaTa----m‚am‚am‚am‚a sasoflo gza.
aaaa----qqqq¥¥¥¥rTbˆzSrTbˆzSrTbˆzSrTbˆzS◦aaaa qarTuli (ena).
qqqqˆrTtˆrTtˆrTtˆrTt◦¥¥¥¥lalalala saqarTvelo.
aaaa----qqqq¥¥¥¥rTuarTuarTuarTua (mr. aq¥rTq◦a, aq¥rTc◦a)
qarTveli.
ö----qˆjqˆjraqˆjqˆjraqˆjqˆjraqˆjqˆjra (dqˆjqˆjue�t, dqˆjq¥j�t)
caxcaxi, acaxcaxeba (caxcaxebs,
acaxcaxda).
qqqq½½½½ aaaa----qqqq½½½½aaaaöd d d d qaRaldi.
198
aaaa----qqqq½½½½ölalalala (bzif.) aqiöl karavi.
ö----qqqq½½½½alaqalaqalaqalaq½½½½ ix. öqalaq�.
aaaa----qqqq½½½½amTamTamTamTö partaxi, nasaxlari.
aaaa----qamsqamsqamsqamsö (adamianisa da oTxfexis) kuWi,
stomaqi.
ö----qqqq½½½½aranjaranjaranjaranj mojamagire.
aaaa----qqqq½½½½arsTarsTarsTarsTö Zeli.
aaaa----qqqq½½½½öqqqq◦aaaa ulayi, vaya, ajilRa.
aaaa----qqqq½½½½ö†††† 1. guneba, qeifi.
ö----qqqq¢¢¢¢aaaa patiosani.
aaaa----qqqq½½½½rrrrö (dˆq½u¡�t, dq�t) kvnesa (kvnesis;,
ikvnesa), oxvra (oxravs, ioxra).
aaaa----qqqq½½½½ˆrmˆtˆrmˆtˆrmˆtˆrmˆt aguri.
aaaa----qqqq½½½½ˆSmˆSmˆSmˆSm¡¡¡¡i i i i yalyi.
aaaa----qqqq½¥½¥½¥½¥SSSS◦ bage, tuCi; laSi.
RRRR
aaaa----RRRRö mteri, duSmani.
aaaa----RRRRörrrr Raribi.
aaaa----RRRRöCaCaCaCa juja, Cia.
ö----Rba Rba Rba Rba gemi, xomaldi.
aaaa----RlRlRlRlömmmm Rlavi, loqo.
ö----RraRraRraRra Wreli, ferad-feradi.
aaaa----RRRR¤¤¤¤ ficari.
aaaa----RuRuRuRuökkkk½½½½amˆsaamˆsaamˆsaamˆsa erTgvari xanjali,
satevari, yama.
aaaa----RRRR◦ˆrwkˆrwkˆrwkˆrwk½½½½ Wiayela.
ö----RRRR◦rararara aRviri.
ö----RRRR◦RRRR◦aaaa Ronieri.
RRRR½½½½ ö----RRRR½½½½araaraaraara naxnavi, xnuli.
aaaa----RRRR½¥½¥½¥½¥CCCC qurdi, mparavi.
aaaa----RRRR½½½½‚‚‚‚¥¥¥¥ Wirveli, anCxli, qafari.
yyyy
ö----yaarayaarayaarayaara (dyaa…¡�t, dyaö�t) yvirili,
dayvireba (yviris, daiyvira).
aaaa----yyyyöbbbb gogra, kvaxi.
aaaa----yyyyözazazaza ostati.
aaaa----yyyyölalalala cixe, cixe-simagre.
aaaa----yyyyöma ma ma ma xanjali, satevari, yama.
aaaa----yamCyamCyamCyamC¥¥¥¥ maTraxi; Solti.
aaaa----yyyyönWnWnWnW abreSumis Wia.
aaaa----yarmyarmyarmyarmö svia, fSala.
aaaa----yarmawyarmawyarmawyarmaw¥¥¥¥ssss bulbuli.
aaaa----yafyyafyyafyyafyöf f f f oCofexi, bakabuki.
aaaa----yafSyafSyafSyafS wiTeli.
aaaa----yaSryaSryaSryaSrö alafi.
ö----yawarayawarayawarayawara (iyaiw£�t, iyaiw¡�t) keTeba,
gakeTeba (akeTebs, gaakeTa) qmna (Svreba,
qna).
aaaa----yyyy◦özzzz 1. msxvili.
aaaa----yyyy◦almalmalmalm¢¢¢¢TaTaTaTa pitna.
aaaa----yyyy◦öndandandanda Tbili, nel-Tbili (siTxe,
haeri).
aaaa----yyyy◦ararararö riye.
aaaa----yyyy◦araaraaraaraönnnn yvavi.
aaaa----yyyy◦arasarasarasarasö gvriti.
aaaa----yyyy◦ördrdrdrd◦ dabali da SedarebiT patara,
mogrZo skami.
aaaa----yyyy◦örTrTrTrT kruxi.
aaaa----yyyy◦öyyyy◦a a a a zurgi.
aaaa----yyyy◦bbbbörrrr yvibari, patara Wuri, qoco.
aaaa----yyyy◦dddd lobio.
aaaa----yyyy◦mSmSmSmS◦¥¥¥¥SSSS◦ fafuki, funCula.
aaaa----yyyy◦ˆSˆSˆSˆS ´́́́ Wkviani, gonieri.
aaaa----yyyy¤¤¤¤wwww◦aaaa (mdinaris) toti.
aaaa----yyyy¥¥¥¥gagagaga satexi, saWreTeli.
aaaa----yyyy¥¥¥¥z z z z bati.
aaaa----yˆryWyˆryWyˆryWyˆryW¥¥¥¥dadadada xorxi, sasule.
aaaa----yˆryyˆryyˆryyˆry¥¥¥¥ yanyrato, yeli, xorxi,
saylapavi.
yyyy½½½½ aaaa----yyyy½½½½amamamamsör nagavi.
aaaa----yyyy½½½½ararararö (iy½£�t, iy½¡�t) qneva (aqnevs,
aqnia).
aaaa----yyyy½½½½atatatatö Txeli, dRlu.
aaaa----yyyy½½½½öfsfsfsfs brtyeli.
ö----yyyy½½½½aSaSaSaS dasvrili, WuWyiani.
SSSS
aaaa----SSSSö sisxli.
aaaa----SSSSöbˆsTabˆsTabˆsTabˆsTa Sveli.
ö----SaTaSaTaSaTaSaTa 1. Ziri.
ö----SaTaSaTaSaTaSaTa 2. safuZveli.
aaaa----SamaySamaySamaySamayö 1. msxvilfexa saqoneli.
aaaa----SasmaSSasmaSSasmaSSasmaS◦ˆgaˆgaˆgaˆga Wiafera; Sdr. ajamfaz.
199
aaaa----SamxˆSamxˆSamxˆSamxˆ muxli.
aaaa----SanZSanZSanZSanZö†††† furCali.
aaaa----SapsˆrgSapsˆrgSapsˆrgSapsˆrg¤¤¤¤wawawawa fexisguli.
aaaa----SapxSapxSapxSapx¥¥¥¥c c c c 1. frCxili.
aaaa----SapSapSapSap¥¥¥¥ fexi.
aaaa----SapSapSapSap¥¥¥¥zawi zawi zawi zawi savaTi.
aaaa----SarguSarguSarguSarguöcccc◦ wvivi, kanWi.
SSSSördardardarda bevri.
aaaa----SarSSarSSarSSarSöllll lolua.
aaaa----SarSSarSSarSSarSö†††† zewari.
aaaa----SSSSö…ardˆn…ardˆn…ardˆn…ardˆn Sevardeni.
ö----Saya Saya Saya Saya boZi.
aaaa----SaySaySaySay½½½½örrrr ylorti.
aaaa----SacSacSacSac◦ö fexis TiTi.
aaaa----SacSacSacSac◦kkkk½¥½¥½¥½¥s s s s fexis neki.
aaaa----SacSacSacSac◦xxxx¥¥¥¥bbbb fexis ceri.
aaaa----SawSawSawSawö fexsacmeli.
aaaa----SaWSaWSaWSaW ´́́́ö nabiji, biji.
ö----Sahaga Sahaga Sahaga Sahaga borkili.
ö----SaharaSaharaSaharaSahara (iSahö�t) (cxenisa, saqonlisa)
Seborkva (Seborka), daborkva (daborka).
ö----SˆJSˆJSˆJSˆJ ila.
SˆJxSˆJxSˆJxSˆJx½½½½ö sauzme.
ö----STaSTaSTaSTa kvali; nakvalevi.
ö----STalaraSTalaraSTalaraSTalara 1. (d¢STale�t) dadevneba
(daedevna), gamodevneba (gamoedevna),
gamodgoma (gamoudga), gamokideba
(gamoekida).
ö----STalara STalara STalara STalara 2. (dˆSTöle�t) dawola
(dawva).
ö----STamTaSTamTaSTamTaSTamTa nakvalevi; kvali.
ö----STanˆySTanˆySTanˆySTanˆy◦ara ara ara ara (diiSTan¥y…eit) ukan
midevneba (ukan misdia), ukan miyola
(ukan mihyva).
aaaa----STaRSTaRSTaRSTaRöCaCaCaCa Caskvnili, jmuxi.
aaaa----STSTSTSTöZˆTraZˆTraZˆTraZˆTra (iSTöZˆT�t) adnoba (adna).
ö----STawaraSTawaraSTawaraSTawara (iSTöiwe�t) 1. dabla, Zirs
dadeba (...dado).
ö----STaxSTaxSTaxSTax½½½½ Semdeg, mere.
ö----STaxSTaxSTaxSTax½½½½yayayaya ukan.
ö----STraSTraSTraSTra 1. STamomavloba.
aaaa----STSTSTST¥¥¥¥farafarafarafara (dˆST¥fe�t) axtoma (axta).
aaaa----SkSkSkSk¥¥¥¥llll paWanagi, sakoWuri.
aaaa----SrSrSrSrö (diS�t) mokvla (mokla).
aaaa----SSSS¤¤¤¤SaSaSaSa WiWla, buStula.
aaaa----SSSSSSSS¥¥¥¥hhhh◦aaaa nela, wynarad.
ö----SxaSxaSxaSxa 1. mTa.
ö----SSSSxaxaxaxa 2. futkari.
aaaa----SxagSxagSxagSxag◦örararara safutkre.
SxaSxaSxaSxa----nnnn¥¥¥¥hhhh◦a a a a futkris salocavi.
aaaa----SxSxSxSxörrrr muSa futkari.
aaaa----SxarSxarSxarSxarön n n n dedafutkari.
aaaa----SxarSxarSxarSxaröjjjj Jolo.
aaaa----SxSxSxSxöwwww◦ gundi futkrisa.
aaaa----SxSxSxSx◦aaaa qusli.
aaaa----SxSxSxSx¥¥¥¥mzamzamzamza ska.
ö----SxˆcSxˆcSxˆcSxˆc erTi futkari.
SˆJˆ bzSˆJˆ bzSˆJˆ bzSˆJˆ bz¢¢¢¢aaaa! dila mSvidobisa!
SSSS¥¥¥¥ri ri ri ri netav, neta.
ö----SˆS SˆS SˆS SˆS goWi.
aaaa----SSSS¥¥¥¥carcarcarcar lerwami.
aaaa----SSSS¥¥¥¥c‚ˆc‚ˆc‚ˆc‚ˆ Suriani, xarbi.
aaaa----SSSS¥¥¥¥xxxx◦ pitna.
SSSS ´́́́
aaaa----SSSS ´́́́ tilo, qaTani, mizdura.
ö----SSSS ´́́́aaaa mware.
aaaa----SSSS ´́́́ö Toki, bawari, sabeli.
aaaa----SSSS ´́́́örararara gaTeneba.
aaaa----SSSS ´́́́ararararö 2. (iS´¡it) Seqmna.
ö----SSSS ´́́́ayayayay◦aaaa laye.
aaaa----SSSS ´́́́TrTrTrTrö fetvis beReli.
ö----SSSS ´́́́kuakuakuakuakuakuakuakua TeTri.
ö----SSSS ´́́́lalalala WaRara.
ö----SSSS ´́́́laralaralaralara (lˆS´l¡�t) gaWaRaraveba
(gaWaRaravda).
aaaa----SSSS ´́́́££££uarauarauarauara sicxe, papaneba, papanaqeba.
aaaa----SSSS ´́́́rrrrö 1. (iS´u¡�t, iS´�t), yefa (yefs,
daiyefa).
aaaa----SSSS ´́́́rrrrö 2. (iS´u¡�t, iS´�t) duRili
(duRs, aduRda).
ö----SSSS ´́́́SSSS ´́́́ wnelRobe, wnuli Robe,
truSuli.
aaaa----SSSS ´́́́SSSS ´́́́ö cximi, qoni, sapoxi.
ö----SSSS ´́́́SSSS ´́́́aRaRaRaR½¥½¥½¥½¥CCCC wiwkana.
ö----SSSS ´́́́SSSS ´́́́rararara (daS´S´¢t) Civili (iCivla).
aaaa----SSSS ´́́́xxxx¥¥¥¥rcrcrcrc◦aRaRaRaR½½½½ krazana, bziki.
ö----SSSS ´́́́hamhamhamham Sxami, gesli, samsala.
aaaa----SSSS ´́́́¥¥¥¥ fetvi, Wadis-mWada.
200
aaaa----SSSS ´́́́¥¥¥¥la la la la fqvili.
aaaa----SSSS ´́́́¥¥¥¥mimimimi mwyerfexa, mwyeris-fexa.
aaaa----SSSS ´́́́¥¥¥¥mhamhamhamha wyavi.
aaaa----SSSS ´́́́ˆslampˆslampˆslampˆslamp¥¥¥¥r r r r Txunela.
ö----SSSS ´́́́ˆqusˆqusˆqusˆqus weliwadi, weli.
aaaa----SSSS ´́́́¥¥¥¥SSSS ´́́́kamsakamsakamsakamsa WianWvela.
aaaa----SSSS ´́́́¥¥¥¥c bzac bzac bzac bza....
aaaa----SSSS ´́́́¥¥¥¥clamSclamSclamSclamS◦ xavsi.
◦◦◦◦SSSS
ö----SSSS◦ 1. wifela.
aaaa----SSSS◦ 2. kari.
aaaa----SSSS◦ararararö SiSi.
aaaa----SSSS◦araca‚ˆaraca‚ˆaraca‚ˆaraca‚ˆ monadire.
ö----SSSS◦araxaraxaraxarax 1. nadiri.
ö----SSSS◦araxaraxaraxarax----JˆJˆJˆJˆ nadiris xorci.
aaaa----SSSS◦öfSfSfSfS dafioni.
aaaa----SSSS◦afˆjafafˆjafafˆjafafˆjaf mcenareuloba.
aaaa----SSSS◦öqqqq½½½½ Tofi.
ö----SSSS◦TTTT yvavili.
SSSS◦iiii¢¢¢¢fxfxfxfx½½½½aZ aZ aZ aZ wyeuli, SeCvenebuli,
dawyevlili, dakrulvili.
ö----SSSS◦papapapa msxvili.
aaaa----SSSS◦rrrrö (iS◦�t) momwifeba (momwifda)
damwifeba (damwifda).
aaaa----SSSS◦yyyy◦ˆ ˆ ˆ ˆ wigni; werili.
ö----SSSS◦CCCC suro.
aaaa----SSSS◦watwatwatwat◦¥¥¥¥ tansacmeli, tansamosi,
samosi.
ö----SSSS◦xarfaraxarfaraxarfaraxarfara (iS◦xairf¡�t) wamosxma
(wamoisxa).
aaaa----SSSS◦¥¥¥¥ ZaZa, Savebi.
aaaa----SSSS◦ˆmgˆmgˆmgˆmg½½½½ör r r r Rrubeli (zRvisa).
CCCC
aaaa----CCCCö puri.
ö----Ca Ca Ca Ca mwyeri.
aaaa----CCCCökuahakuahakuahakuaha puris fqvilis comi; Sdr.
ömaJ◦a.
aaaa----CCCCöltltltlt Celti, lasti.
aaaa----CamsyCamsyCamsyCamsy¤¤¤¤llll CamCa, cicxvi.
aaaa----CanCanCanCanöxxxx TefSi.
aaaa----CCCCörararara 1. puroba, lxini, nadimi.
aaaa----CCCCöfSfSfSfS xorbali.
aaaa----CaSCaSCaSCaS◦ xaWapuri.
aaaa----CahCahCahCahörJrJrJrJ◦ xinkali.
aaaa----CgarCgarCgarCgarö (dˆCg£�t, dˆCg¡�t) marxuloba
(marxulobs, imarxula).
aCaCaCaC¡¡¡¡iiii----jˆkajˆkajˆkajˆka pur-marili.
aaaa----CkamJCkamJCkamJCkamJ◦¥¥¥¥rrrr wirpli.
aaaa----CuCuCuCuön n n n qvabi.
aaaa----CCCCCCCC¢¢¢¢a a a a 1. glaxaki.
aaaa----CCCC¥¥¥¥maza‚ˆmaza‚ˆmaza‚ˆmaza‚ˆ avadmyof, sneuli,
daavadebuli.
aaaa----CCCC¥¥¥¥q�q�q�q� buCqi, Cirgvi.
aaaa----CCCC¥¥¥¥yyyy◦ CinCaxvi.
CCCC ´́́́
aaaa----CCCC ´́́́ö furiremi.
aaaa----CCCC ´́́́öba ba ba ba 1. mamali cxeni, axta, vaya
(sapirispiro aC´ön).
aaaa----CCCC ´́́́öbaabaabaabaa, , , , aCaCaCaC ´́́́öbaaJbaaJbaaJbaaJ◦ jaglagi, jaxraki cxeni.
aaaa----CCCC ´́́́adadadadö viri, saerTod.
aaaa----CCCC ´́́́önnnn faSati, Waki (cxeni, viri da
misT.).
aaaa----CCCC ´́́́vakvakvakvak¥¥¥¥ marqafa cxeni.
aaaa----CCCC´¥´¥´¥´¥ cxeni.
aaaa----CCCC´¥´¥´¥´¥maTmaTmaTmaT◦aaaa akazmuloba (cxenisa).
CCCC ´́́́¥¥¥¥nla nla nla nla dRisiT.
ö----CCCC ´́́́ˆrbaraˆrbaraˆrbaraˆrbara 1. (dl¡iC´ˆrbo�t,
dl´¡iC´ˆrbe�t) arSiyoba, gaarSiyeba
(earSiyeba, gaearSiya).
CCCC ´́́́ˆrfsˆrfsˆrfsˆrfs¥¥¥¥: : : : Cˆrfs¥ öyawara Tavis
momkvdaruneba.
aaaa----CCCC ´́́́¥¥¥¥uardˆnuardˆnuardˆnuardˆn etli.
aaaa----CCCC ´́́́ˆSkˆSkˆSkˆSk¥¥¥¥llll uzangi, avJanda.
cccc
aaaa----cccc niskarti.
ö----cacacaca bali, kaxabali.
aaaa----ccccö sasiminde; nalia.
acalaacalaacalaacala Sili (mazlis coli)
aaaa----carcarcarcarö (dc¡�t) wasvla (wavida).
aaaa----cafccafccafccafcö gasaRebi.
aaaa----cgcgcgcg◦ˆ̂̂̂ kata.
aaaa----cgcgcgcg◦öbaRbaRbaRbaR½½½½ xvadi kata.
aaaa----cgcgcgcg◦öfsfsfsfs kata (Zu).
aaaa----clamhclamhclamhclamhö nikapi.
aaaa----crcrcrcrö marcvali.
201
ö----cucucucu††††araaraaraara gamocana.
ö----cqcqcqcq½½½½aaaa sufTa, wminda.
ö----cccccccc qinqla.
ö----ccakraccakraccakraccakra (dccaku¡�t, dccak¥�t)
siCqare (eCqareba, Cqarobs, iCqaris,
moeSureba; iCqara).
ö----ccakˆraccakˆraccakˆraccakˆra saswrafo, saCqaro, saSuri.
ö----ccˆSccˆSccˆSccˆS◦ ferfli.
ö----cxacxacxacxa Tafli.
ö----cxabJoncxabJoncxabJoncxabJon SuaRame.
ö----cxamgcxamgcxamgcxamg½½½½alalalal Tafliani mWadi.
aaaa----cxarpcxarpcxarpcxarpö ucecxlo Tafli.
aaaa----cccc¥¥¥¥rararara cali.
aaaa----cˆrkcˆrkcˆrkcˆrk½½½½ koWli, mkelobeli.
aaaa----cˆfxcˆfxcˆfxcˆfx½½½½ 1. Sxefi.
aaaa----cccc¥¥¥¥RRRR kverna.
aaaa----cccc¥¥¥¥xaxaxaxa Talgami.
◦◦◦◦cccc
aaaa----cccc◦ xari.
aaaa----cccc◦ö 1. tyavi.
aaaa----cccc◦ö 2. cvili, Taflis sanTeli.
ö----cccc◦aaaa Zili.
aaaa----cccc◦ababababöJJJJ◦ fiWa, fiWi, xveza.
aaaa----cccc◦ölaSlaSlaSlaS◦araaraaraara winagrZnoba; ic◦ö
iölaS◦e�t tanma ugrZno.
ö----cccc◦amaamaamaama muclis Wia.
aaaa----cccc◦öJJJJ◦araaraaraara (dc◦öJ◦o�t, dc◦öJ◦e�t)
laparaki (laparakobs, ilaparaka).
ö----cccc◦araaraaraara (d¥c◦e�t) daZineba (daiZina).
aaaa----cccc◦arTarTarTarTö logini, qveSagebi.
aaaa----cccc◦aRaRaRaR½½½½ kuro, buRa.
aaaa----cccc◦ayayayay◦aaaa cisartyela.
ö----cccc◦gggg½½½½aaaa cudi, avi.
aaaa----cccc◦eixaeixaeixaeixa saxnisi.
ö----cccc◦kambaSkambaSkambaSkambaS xarkameCi.
aaaa----cccc◦qurfqurfqurfqurfö zvirTi, talRa.
aaaa----cccc◦SxuSxuSxuSxuö saxvneli kbili.
ö----cccc◦cccc◦ burbuSela, narandi.
acacacac◦wˆswˆswˆswˆs (bzif.) mr. ac◦waraq◦a) mozveri.
aaaa----cccc◦ˆbbˆlxˆbbˆlxˆbbˆlxˆbbˆlx¥¥¥¥ namwvi.
aaaa----cccc◦ˆblayˆblayˆblayˆblay¥¥¥¥ majlajuna.
aaaa----cccc◦ˆgˆgˆgˆg½½½½xxxx¥†¥†¥†¥†aaaa aramzada.
aaaa----cccc◦¥¥¥¥mzamzamzamza sanTeli.
ö----cccc◦ˆmwˆmwˆmwˆmw buzankali.
ö----cccc◦ˆmhaˆmhaˆmhaˆmha sawovara.
aaaa----cccc◦ˆrcˆrcˆrcˆrc◦mmmmö TafliT da qoniT
Sezavebuli Romi.
acacacac◦¥¥¥¥ZZZZ danakargi.
ZZZZ
aaaa----ZZZZ rwyili.
aaaa----Za Za Za Za mtkaveli.
ö----ZaZaZaZa nedli.
aaaa----ZZZZöm‚am‚am‚am‚a loya, yba, Rawvi, yvrimali.
aaaa----ZZZZörararara weli.
aaaa----ZZZZöZaZaZaZa cvari, nami.
ö----ZaxraZaxraZaxraZaxra (iZaxu¡�t, iZax¥�t) kerva,
Sekerva (keravs, Sekera).
aaaa----ZaxZaxZaxZax◦aaaa vazi.
aaaa----ZbZbZbZbö wyurvili.
ö----ZbaxZbaxZbaxZbax◦ ambavi.
aaaa----ZlagZlagZlagZlagörararara wisqvili.
aaaa----ZlagZlagZlagZlagöraxraxraxrax½½½½CaCaCaCa mewisqvile.
aaaa----ZmZmZmZmöxxxx Waobi, WanWrobi.
aaaa----ZnZnZnZn¥¥¥¥rcrcrcrc◦ wylis gaRma.
ö----ZRab ZRab ZRab ZRab gogo, gogona.
aaaa----ZRZRZRZR¥¥¥¥ loya, Rawvi.
ö----ZyˆZyˆZyˆZyˆ Cvili, qorfa, ToTo bavSvi,
ZuZumwovara bavSvi.
aaaa----ZZZZZZZZ¡¡¡¡iiii ZiZa.
aaaa----ZˆZˆZˆZˆ wyali.
aaaa----ZZZZ¥¥¥¥kutˆkutˆkutˆkutˆ gareuli ixvi.
aaaa----Zˆn Zˆn Zˆn Zˆn zamTari.
aaaa----ZˆrkZˆrkZˆrkZˆrk¤¤¤¤iiii cicinaTela.
aZaZaZaZ¥¥¥¥r‚aSr‚aSr‚aSr‚aS ´́́́ nakaduli.
aaaa----ZˆsZˆsZˆsZˆs Tikani, cikani.
aaaa----ZZZZ¥¥¥¥tytytyty◦aaaa gube.
aaaa----ZZZZ¥¥¥¥cccc◦a a a a yanCa.
◦◦◦◦ZZZZ
ö----ZZZZ◦ZZZZ◦araaraaraara (iZ◦Z◦o�t, iZ◦Z◦¡�t) bana,
dabana (bans, dabana).
wwww
aaaa----wawawawa 1. fskeri; amS´¥n öwa zRvis fskeri.
aaaa----wwww tili, mkbenari.
aaaa----wwwwöaaaa 1. yinuli.
aaaa----wwwwöawlaawlaawlaawla aryi, aryis xe.
202
aaaa----wwwwöbˆrgbˆrgbˆrgbˆrg simarTle.
aaaa----wakrwakrwakrwakrö (iwaik¥�t) Sebma (Seaba).
ö----wan wan wan wan (zRapruli) juja xalxi, qondris
xalxi.
aaaa----warwarwarwarö 1. (iw£�t, iw¡�t) swavla
(swavlobs, iswavla).
aaaa----wargwargwargwarg◦ö bijgi, sabrjeni, brjeni.
aaaa----warwarwarwar¥¥¥¥ cqviti, mardi.
aaaa----wwwwössss wesi, Cveuleba, adaTi.
aaaa----waRwaRwaRwaRö Txeli, sifrifana.
ö----wayawayawayawaya qveS.
ö----waSˆc‚ˆwaSˆc‚ˆwaSˆc‚ˆwaSˆc‚ˆ Suriani, xarbi.
aaaa----wwww¢¢¢¢aaaaaaaa mcenare.
aaaa----wkwkwkwk¥¥¥¥ kaba.
aaaa----wlawlawlawla xe.
aaaa----wlarkwlarkwlarkwlark¤¤¤¤kukukuku kodala, xekodala,
xekakuna.
ö----wfˆrrawfˆrrawfˆrrawfˆrra (¢wfˆr�t) afrena (afrinda).
aaaa----wRwRwRwR¤¤¤¤papapapa qeCa, Culi.
ö----wx wx wx wx Rame.
ö----wxabJon wxabJon wxabJon wxabJon SuaRame.
aaaa----wˆrbwˆrbwˆrbwˆrb¡¡¡¡llll wurbela.
aaaa----wwww¥¥¥¥ssss Citi.
aaaa----wwww¥¥¥¥sTˆ‚rasTˆ‚rasTˆ‚rasTˆ‚ra Citis bude.
aaaa----wˆsZaxwˆsZaxwˆsZaxwˆsZax◦aaaa krikina, usurvazi.
aaaa----wˆxwˆxwˆxwˆx◦aaaa 1. kudi.
aaaa----wˆxwˆxwˆxwˆx◦anˆanˆanˆanˆ bolos.
w‚aw‚aw‚aw‚a----zmzmzmzmömmmm auarebeli; uricxvi.
◦◦◦◦wwww
aaaa----wwww◦ö vaSli.
aaaa----wwww◦ötamatamatamatama gargari.
aaaa----wwww◦gggg¤¤¤¤rrrr ankesi.
aaaa----wwww◦rrrr¥¥¥¥ 1. 1. berwi.
aaaa----wwww◦rrrr¥¥¥¥ 2. 1. grZeli.
ö----wwww◦cacacaca 1. 1. Wiqa.
aaaa----wwww◦wwww◦ö zari.
aaaa----wwww◦ˆmyˆmyˆmyˆmyö satexi, saWreteli.
aaaa----wwww◦¥¥¥¥uatuatuatuat◦ satirali.
aaaa----wwww◦ˆwˆwˆwˆw◦rrrrö (iw◦ˆw◦�t) damJaveba
(damJavda), daZmareba (daZmarda).
aaaa----wwww◦¥¥¥¥jjjj wumwuma, asanTi.
WWWW aaaa----WabWabWabWab¥¥¥¥rxrxrxrx◦aaaa xezi.
aaaa----WWWWödddd, , , , aWaWaWaWödJˆdJˆdJˆdJˆ yurZnis jiSia erTgvari.
aaaa----WandWandWandWandörrrr Wadari.
aaaa----WapWapWapWapönnnn Wipi.
aaaa----WarxWarxWarxWarxöllll 1. Warxali.
aaaa----WWWWöWa Wa Wa Wa Tirkmeli, WaWa.
ö----WkWkWkWk◦nnnn vaJi, vaJiSvili.
aaaa----WyarapWyarapWyarapWyarapötttt orTiTi, orkapi; Sdr.
aWrapöt.
aaaa----WyWyWyWy◦artartartartötttt ionja.
aaaa----WWWW¥¥¥¥kkkk◦ varcli.
aaaa----WWWW¥¥¥¥nWa nWa nWa nWa patara Citi, romelic RobeebSi
Zvreba.
aaaa----WWWW¥¥¥¥rkrkrkrk◦aaaa miwavaSla.
WWWW ´́́́
ö----WWWW ´́́́aaaa Tasi.
aaaa----WWWW ´́́́afafafaf¥¥¥¥cccc: : : : mWevrmetyveli.
aaaa----WWWW ´́́́am‚aam‚aam‚aam‚a ylapi, ylupi.
aaaa----WWWW ´́́́örararara axalgazrdoba, siymawvile.
aaaa----WWWW ´́́́arparparparpönnnn, , , , aWaWaWaW ´́́́arparparparp¥¥¥¥nnnn salamuri.
aaaa----WWWW ´́́́asasasasöxxxx½½½½a a a a saxe, pirisaxe.
aaaa----WWWW ´́́́öfxfxfxfx½½½½aaaa risame win.
aaaa----WWWW ´́́́ayayayay½½½½ö cicabo ferdi, cicabo
ferdobi, cicabo gverdobi.
aaaa----WWWW ´́́́aZaZaZaZ¥¥¥¥ nerwyvi.
aaaa----WWWW ´́́́axaraxaraxaraxarö (daW´ax¡�t) gaymawvileba
(gaymawvilda).
aaaa----WWWW ´́́́aharaharaharaharö simunje, munjoba.
aaaa----WWWW ´́́́baarbaarbaarbaarö marxva.
aaaa----WWWW ´́́́fSfSfSfS ´́́́¥¥¥¥laralaralaralara Sesaxedaoba, garegnoba,
ieri.
aaaa----WWWW ´́́́SSSS ´́́́ö furi.
aaaa----WWWW ´́́́¥¥¥¥ 1. piri.
WWWW ´́́́¥¥¥¥mTmTmTmT Cumi.
aaaa----WWWW ´́́́ˆrhˆrhˆrhˆrhössss mTqnareba.
aaaa----WWWW ´́́́¥¥¥¥xraxraxraxra (iW´¥ixˆ�t) moxsna (moxsna),
Camoxsna Camoxsna).
xxxx
aaaa----x x x x Txle.
ö----xaxaxaxa 1. toteb Semokvecili boZi; 2.
toteb Sekvecili Wigo; 3. toteb
Sekvecili barji kibed saxmari.
203
ö----xaa xaa xaa xaa tkbili, gemrieli.
aaaa----xabxabxabxabörrrr:::: ambavi.
aaaa----xxxxöla‚ˆla‚ˆla‚ˆla‚ˆ misani.
aaaa----xamxamxamxam¥¥¥¥ qurqi.
xarxarxarxarö Sors, Sori, Soreuli.
aaaa----xxxxörararara brali, danaSauli.
aaaa----xxxxörfrfrfrf perangi.
aaaa----xxxxörSrSrSrS◦ patarZlis misaloci saCuqari,
piris sanaxavi.
aaaa----xarwxarwxarwxarw◦¥¥¥¥ mawoni.
aaaa----xafxafxafxaf¥¥¥¥cccc kbili.
aaaa----xaqxaqxaqxaq◦iTraiTraiTraiTra Tavisufleba.
aaaa----xxxxöwawawawa (mr. axac◦a; xöc◦aquak) 1. kaci,
mamakaci: vaJkaci; 2. qmari.
xaweixaweixaweixawei----fhfhfhfh◦¥¥¥¥sisisisi col-qmari.
aaaa----xahxahxahxah◦----gggg◦öllll lodi.
aaaa----xbˆ‚laSxbˆ‚laSxbˆ‚laSxbˆ‚laS ´́́́ö tvini.
aaaa----xTxTxTxT¥¥¥¥ssss Tavgadasavali.
aaaa----xkˆxkˆxkˆxkˆ 1. WaSniki.
aaaa----xpxpxpxpöSSSS ´́́́ meloti, Tavmotvlepili.
aaaa----xsaxsaxsaxsaölalalala Targi.
ö----xuxuxuxu fasi.
aaaa----xxxx¤¤¤¤ Tma.
ö----xxxx◦aaaa 1. naxari.
ö----xxxx◦aJaJaJaJ◦ Sqeri.
ö----xxxx◦acacacac 1. Wia.
ö----xxxx◦acacacac 2. WinWari.
axaxaxax◦ˆbˆbˆbˆbö xuTi.
ö----xxxx◦dadadada 1. kiseri.
aaaa----xxxx◦darCdarCdarCdarC¥¥¥¥ ybayura.
aaaa----xxxx◦dddd¥¥¥¥rararara xrtili, kaknatela.
aaaa----xxxx◦ˆlfwˆlfwˆlfwˆlfw¥¥¥¥ssss Ramura, mRamiobi; Sdr.
axulmw¥s.
ö----xxxx◦marramarramarramarra TamaSi.
ö----xxxx◦SSSS◦aaaa erbo; karaqi.
ö----xxxx◦SSSS◦ wamali.
aaaa----xxxx◦wwww◦¥¥¥¥ yunwi.
ö----xfara xfara xfara xfara metiCara, matrakveca.
xSapxSapxSapxSap¥¥¥¥k k k k samfexa.
aaaa----xSxSxSxS ´́́́ rZe.
aaaa----xSxSxSxS ´́́́¥¥¥¥ba‚ˆba‚ˆba‚ˆba‚ˆ tvini.
aaaa----xCxCxCxC¥¥¥¥ baliSi.
aaaa----xcxcxcxc◦¥¥¥¥ nawnavi.
aaaa----xZxZxZxZ¥¥¥¥ 1. 1. farfali.
aaaa----xZxZxZxZ¥¥¥¥ cila.
aaaa----xwxwxwxw◦axaxaxaxö monaWeri, monakveTi.
aaaa----xxxx¥¥¥¥ 1. Tavi.
aaaa----xxxx¥¥¥¥b b b b saxuravi.
ö----xˆzxˆzxˆzxˆz Srati, sveli, waqa.
aaaa----xˆi awxˆi awxˆi awxˆi aw¥¥¥¥xueixueixueixuei Tavi da bolo; Tavi da
Tavi.
aaaa----xxxx¥¥¥¥lfalfalfalfa qudi.
aaaa----xxxx¥¥¥¥lfarClfarClfarClfarC fafaxi, boxoxi.
aaaa----xxxx¥¥¥¥mxuamxuamxuamxua umweo.
aaaa----xxxx¥¥¥¥rRrRrRrR RerRili, naRerRi.
aaaa----xxxx¥¥¥¥rxrxrxrx◦ qato.
ö----xˆrxˆrraxˆrxˆrraxˆrxˆrraxˆrxˆrra xvrinva.
aaaa----xxxx¥¥¥¥s‚ˆs‚ˆs‚ˆs‚ˆ msroleli.
aaaa----xˆfSxˆfSxˆfSxˆfS ´́́́ö mZovris suni.
aaaa----xxxx¥¥¥¥qqqq◦ wylis (mdinaris, zRvis, tbis),
Txrilis napiri.
aaaa----xxxx¥¥¥¥cccc◦ balaxeulis wvrili Rero.
aaaa----xxxx¥¥¥¥wakˆrTawakˆrTawakˆrTawakˆrTa TavSesafari.
xˆx�xˆx�xˆx�xˆx� zeviT, zeviTken.
xxxx½½½½ ö----xxxx½½½½aaaa wabli.
ö----xxxx½½½½anTa anTa anTa anTa 1. mZime.
ö----xxxx½½½½aJaJaJaJ Cxikvi, jafara.
ö----xxxx½½½½acaacaacaaca rcxila.
ö----xxxx½½½½SSSS qori.
aaaa----xxxx½½½½ScbScbScbScbö mimino.
ö----xxxx½½½½SSSS◦aSaSaSaS◦aaaa civi, grili.
öxxxx½½½½CaCaCaCa mwyemsi.
aaaa----xxxx½½½½ZZZZ saxeli.
aaaa----xxxx½¥½¥½¥½¥ oqro.
ö----xxxx½½½½ˆmZRˆmZRˆmZRˆmZR augi, sircxvili.
aaaa----xxxx½¥½¥½¥½¥SaSSaSSaSSaS ´́́́ kavSa, koWbroli.
jjjj
aaaa----jjjj muxa.
aaaa----jazjazjazjaz TiTberi.
aaaa----jamfjamfjamfjamfözzzz Wiafera.
jarjarjarjarö erT adgilas.
ö----jaRjaRjaRjaR½½½½ rko.
aaaa----jaSarjaSarjaSarjaSarö (ijöiSo�t, ijöiSe�t) gakvirveba
(ukvirs, gaukvirda), gancvifreba
(gancvifrebaSia, gancvifrda), gaoceba
(gaocebaSia, gaocda.
204
jahanjahanjahanjahan¥¥¥¥m m m m jojoxeTi; jandaba.
ö----jmajmajmajma Txa.
ö----jnˆSjnˆSjnˆSjnˆS ´́́́ satana, eSmaki.
ö----jrˆcjrˆcjrˆcjrˆc rko.
aaaa----jSarjSarjSarjSarö (j¥iSo�t, j¥iSe�t) goneba
(hgonia, egona).
ö----jˆmSjˆmSjˆmSjˆmS warbi.
aaaa----jˆmSjˆmSjˆmSjˆmS¥¥¥¥ xaxvi.
aaaa----jˆqjˆqjˆqjˆq◦rrrr¡¡¡¡iiii simindi.
aaaa----jjjj¥¥¥¥yyyy◦ra ra ra ra kuzi; kuzianoba.
jjjj ´́́́
aaaa----jjjj ´́́́ ka ka ka kanisnisnisnis WuWyi.
aaaa----jjjj ´́́́¥¥¥¥rrrr foladi.
aaaa----jjjj ´́́́¥¥¥¥SSSS ´́́́ 1. niori.
aaaa----jjjj ´́́́ˆxˆxˆxˆx jmuxi.
hhhh
aaaa----habˆrzakhabˆrzakhabˆrzakhabˆrzak½½½½ sazamTro.
aaaa----hhhhörgrgrgrg½½½½ qolga.
aaaa----haskhaskhaskhask½¥½¥½¥½¥n n n n balaxi.
◦◦◦◦hhhh
aaaa----h h h h mTavari.
aaaa----hhhh◦ö Rori.
aaaa----hahahahaö sazRvari, mijna, zRvari.
aaaa----hhhh◦agagagag¤¤¤¤JJJJ jaWvi.
aaaa----hhhh◦ararararö 1. (�h◦£�t, �h◦¡�t) 1. Tqma
(ambobs, Tqva).
aaaa----hhhh◦ararararö 2. (�öih◦e�t) 1. Txroba (uTxra),
moTxroba (mouTxro), moyola (mouyva).
aaaa----hhhh◦öfa fa fa fa taxi, qosmeni.
ö----h�sah�sah�sah�sa qalebi.
aaaa----hhhh◦SadSadSadSad¤¤¤¤ mamida.
aaaa----hhhh◦hhhh◦ögagagaga focxi.
aaaa----hhhh◦ˆzbaˆzbaˆzbaˆzba dana.
aaaa----hhhh◦¥¥¥¥nafnafnafnaf Tagvi.
aaaa----hhhh◦¥¥¥¥nafdunafdunafdunafdu virTagva, virTxa.
aaaa----hhhh◦ˆnafkˆnafkˆnafkˆnafk¥¥¥¥gagagaga saTaguri.
aaaa----hˆnTqhˆnTqhˆnTqhˆnTqörrarrarrarra mefoba.
aaaa----hhhh◦ˆnwˆnwˆnwˆnw◦ö talaxi, lafi, tlapo.
aaaa----hhhh◦ˆnwˆnwˆnwˆnw◦rrrröfSfSfSfS gulwiTela.
aaaa----hhhh◦¥¥¥¥ssss xbo.
aaaa----hhhh◦¥¥¥¥hhhh◦ mtredi.
††††
aaaa----††††araaraaraara Wama.
aaaa----††††arTarTarTarT¥¥¥¥nnnn qariSxali, qartexili,
grigali.
aaaa----††††örxrxrxrx½½½½ 1. fiCxi.
aaaa----††††ösrasrasrasra mexis dacema (mexi daeca).
ö----††††atatatat◦ saWmeli, sakvebi.
aaaa----††††öqqqq½½½½ orTqli.
aaaa----†¥†¥†¥†¥ 1. Weqa-quxilis RmerTi.
aaaa----†¥†¥†¥†¥ 2. mexi.
‚‚‚‚
ö----‚‚‚‚ CrCili.
aaaa----‚‚‚‚ö xmeli.
aaaa----‚‚‚‚ögaragaragaragara amoyvana.
aaaa----‚adara‚adara‚adara‚adara aRmarTi.
aaaa----‚‚‚‚özazazaza qanCi.
aaaa----‚ar‚ar‚ar‚arö (�‚£�t, i‚¡�t) xmoba.
aaaa----‚‚‚‚öfarafarafarafara (d‚öfe�t) axtoma (axta).
aaaa----‚‚‚‚¡¡¡¡JJJJ yviTeli.
aaaa----‚nrT‚nrT‚nrT‚nrTö ojaxi.
aaaa----‚n‚n‚n‚n¥¥¥¥ saxli.
aaaa----‚n‚n‚n‚n¥¥¥¥maTmaTmaTmaT◦aaaa aveji, avejeuloba, dgami.
aaaa----‚‚‚‚¥¥¥¥ Rvino.
aaaa----‚ˆms‚ˆms‚ˆms‚ˆmsögggg cocxi.
aaaa----‚‚‚‚¥¥¥¥rararara damwerloba.
ö----‚ˆsTaa‚ˆsTaa‚ˆsTaa‚ˆsTaa eSmaki.
ö----‚ˆsTaara‚ˆsTaara‚ˆsTaara‚ˆsTaara eSmakoba, qajoba.
205
lilililiteteteterarararatutututurararara
1. nnnn. . . . andGulaandGulaandGulaandGulaZeZeZeZe, klasovani da pirovani uGvlilebis istoriis zogi saki-
Txi iberiul-kavkasiur enebSi, Tb., 1968.
2. rrrr. . . . asaasaasaasaTiTiTiTiaaaanininini, polipersonalizmis ZiriTadi funqcia qarTvelur enebSi,
smam, #2, Tb., 1986.
3. gggg. . . . axaxaxaxvlevlevlevledidididiaaaanininini, ori erTsaxe prefiqsi qarTul zmnaSi, `Cveni mecniereba~,
Tb., 1986.
4. eeee. . . . bababababubububunaSnaSnaSnaSvivivivilililili, anton pirveli da qarTuli gramatikis sakiTxebi, Tb.,
1970.
5. kkkk. . . . gagagagaguaguaguagua, erTi tipis pirnakli zmnebi svanurSi, ike, t. XXI, Tb., 1979.
6. TTTT. . . . gamKregamKregamKregamKrelilililiZeZeZeZe, zmnis `pirianoba da valentoba~. saenaTmecniero krebu-
li, eZGvneba g. mayavarianis xsovnisa dabadebis 50 wlisTavs, Tb., 1979.
7. eeee. . . . gegegegeururururqoqoqoqovavavava, kauzativis warmoeba qarTulsa da zog mTis iberiul-kavka-
siur enaSi, saq. ssr mecnierebaTa akademia, macne #2, Tb., 1971).
8. TTTT. . . . ggggvanvanvanvancecececelalalalaZeZeZeZe, afxazuri da qarTuli enebis SemswavlelTaTvis, t. I,
Tb., 2003.
9. TTTT. . . . gogogogoninininiaSaSaSaSvivivivilililili, dialeqtizmebisaTvis hadiSis ZeglSi, enimk-is moambe,
#IV2, Tb., 1938.
10. mmmm. . . . dadadadamemememenianianiania, zmnur morfemaTa struqturuli modelebi da maTi de-
finiciis Teoriuli safuZvlebi Tanamedrove qarTulis monacemTa mixedviT,
Tb., 1975 (sadoqtoro disertacia).
11. mmmm. . . . dadadadamemememenianianiania, qarTuli zmnuri formebis struqturuli modelebi, Tb.,
1982.
12. kkkk. . . . dododododaSdaSdaSdaSvivivivilililili, sagramatiko eskizi, zogierTi mosazrebani zmnaze da
zmnis garSemo, `iveria~ ##214, 217, 219-220, 222; Tb., 1887.
13. rrrr. . . . enuenuenuenuqaSqaSqaSqaSvivivivilililili, xanmetoba-haemetobis sakiTxisaTvis, Tsu Sromebi XIX,
Tb., 1979.
206
14. ffff. . . . ererererTeTeTeTeliSliSliSliSvvvviiiilililili, qcevis sakiTxisaTvis qarTulSi, Tsu Sromebi, t.
114, Tb., 1965.
15. iiii. . . . veveveveSaSaSaSapipipipiZeZeZeZe, kauzativis warmoebis ori ZiriTadi modeli qarTulSi,
Tsu filologiis fakultetis samecniero sesia XIII, Tb., 1970.
16. arararar. . . . TaKaiSTaKaiSTaKaiSTaKaiSvivivivilililili, kauzativis warmoebis zogi sakiTxi qarTulSi, qar-
Tvelur enaTa struqturis sakiTxebi, Tb., 1974.
17. vvvv. . . . ToToToTofufufufuriariariaria, d TavsarTiani zmnebi qarTulSi, Tsu Sromebi XXV, Tb.,
1942.
18. vvvv. . . . ToToToTofufufufuriariariaria, zmnis uZvelesi sufiqsaciisaTvis qarTulSi, smam, t. III,
#5, Tb., 1942.
19. vvvv. . . . ToToToTofufufufuriariariaria, mesame tipis vnebiTis warmoeba qarTulSi, smam, t. III,
#9, Tb., 1942.
20. vvvv. . . . ToToToTofufufufuriariariaria, Sromebi I, svanuri ena, Tb., 1967.
21. gggg. . . . ToToToTofufufufuriariariaria, klasovani uGvlilebidan pirovan uGvlilebaze gada-
svlis erT-erTi gzis Sesaxeb iberiul-kavkasiur enebSi,ike t. XIII, Tb., 1962.
22. vvvv. . . . imimimimnanananaiSiSiSiSvivivivilililili, kauzativi Zvel qarTulSi, Tsu studentTa samecnie-
ro SromaTa krebuli, t. X, Tb., 1970.
23. iviviviv. . . . imimimimnanananaiSiSiSiSvivivivilililili, qarTuli enis istoriuli qrestomaTia, t. I, naw. II,
Tb., 1971.
24. plplplpl. . . . ioioioioseseseselilililiaaaanininini, piruel-dawKebiTi kanonni Grmatikisa, tf., 1940.
25. pppp. . . . kvikvikvikvicacacacaririririZeZeZeZe, qarTuli swormetKveleba, tf., 1888.
26. llll. . . . kikkikkikkiknanananaZeZeZeZe, zmnis oTxpirianobisaTvis qarTulSi, `komunisturi
aGzrdisaTvis~, #8-9, Tb., 1937.
27. alalalal. . . . lelelelekikikikiaSaSaSaSvivivivilililili, afxazuri zmnis potencialisis formis Sesaxeb,
ike, t. II, Tb., 1948.
28. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, afxazuri enis tapanTuri dialeqti (teqste-
biTurT), Tb., 1944.
207
29. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, afxazuri gardamavali zmnis usubieqto formebi, ike,
t. II, Tb., 1948.
30. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, afxazuri da abazuri enebis istoriul-SedarebiTi
analizi, I. fonologiuri sistema da fonetikuri procesebi, Tb., 1976.
31. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, aSxaruli dialeqti da misi adgili sxva afxazur-aba-
zur dialeqtTa Soris (teqstebiTurT), Tb., 1954.
32. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, gansazGvruloba-ganusazGvrelobis asaxva afxazuri
zmnis uGvlilebaSi, macne #2, enisa da literaturis seria, Tb., 1979.
33. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, gardamavlobis kategoria afxazur zmnebSi, enimk-is
moambe, t. XII, Tb., 1942.
34. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, gvaris kategoriis sakiTxisaTvis afxazurSi, ike, t.
VIII, 1956.
35. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, kauzativis kategoria afxazurSi, smam, t. VI, #1, Tb.,
1945.
36. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, lokalur preverbTa ZiriTadi saxeobani da maTi ga-
formeba afxazursa da abazurSi, Tb., 1982.
37. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, miCnevis (moCvenebis, moCvenebiTobis) kategoriisaTvis
afxazur-adiGur enebSi da Sesabamisi warmoebis sakiTxi qarTulSi, ike, t.
XVIII, Tb., 1970.
38. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, potencialisisa (SesaZleblobisa) da uneburobis ka-
tegoria afxazur-abazur zmnaSi, smam, t. XVI3, Tb., 1955.
39. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, saurTierTo kategoriis sakiTxisaTvis qarTvelur
enebSi, I zmnis saurTierTo kategoria zanurSi, qarTvelur enaTa struqturis
sakiTxebi, t. II, Tb., 1961.
40. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, saurTierTo (saurTierTo-saTanao, saurTierTo-sa-
ormxrivo) kategoria afxazur-adiGur enebSi, ike, t. XII, Tb., 1960/1961.
41. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, qcevis kategoriisaTvis afxazur zmnaSi, Tsu Sromebi,
208
t. XXX-XXXI, Tb., 1947.
42. qqqq. . . . lomlomlomlomTaTaTaTaTiTiTiTiZeZeZeZe, `codnis~ aGmniSvneli Ziris Sesaxeb afxazur-adiGur
enebSi, Tsu Sromebi, 133 (142), Tb., 1972.
43. ffff. . . . mamamamakakakakalalalalaTiaTiaTiaTia, aragvis xeobis fSavis toponimika, naw. I, (sakandilato
disertacia), Tb., 1970.
44. gggg. . . . mamamamayayayayavavavavaririririaaaanininini, zmnis ZiriTadi morfologiuri kategoriebi qarTve-
lur enebSi, nakv. 1 (sakandidato disertacia), Tb., 1953.
45. gggg. . . . mamamamayayayayavavavavaririririaaaanininini, zmnis ZiriTadi morfologiuri kategoriebi qarTve-
lur enebSi, nakv. II (sakandidato disertacia), Tb., 1954.
46. gggg. . . . mamamamayayayayavavavavaririririaaaanininini `uniSno vnebiTi~ qarTvelur enebSi, qarTvelur enaTa
struqturis sakiTxebi, t. I, 1959.
47. gggg. . . . mamamamayayayayavavavavaririririaaaanininini, T. gamKreliZe, sonantTa sistema da ablauti qar-
TulSi, Tb., 1965.
48. mmmm. . . . mamamamayayayayavavavavaririririaaaanininini, qcevis kategoriis sakiTxisaTvis, ike, t. XXII, Tb.,
1980.
49. nnnn. . . . mamamamayayayayavavavavaririririaaaannnniiii, -Vv (-av, -iv, -ev, -ov) daboloeba qarTul toponimebSi,
Tsu studentTa samecniero konferenciis Tezisebi, Tb., 1977.
50. dddd. . . . memememelilililiqiSqiSqiSqiSvivivivilililili, inkluziv-eqskluzivis kategoriis gamoxatvis isto-
riisaTvis qarTul zmnaSi, macne #4, enisa da literaturis seria, Tb., 1977.
51. TTTT. . . . memememetretretretrevevevevelililili, inkluziv-eqskluzivis kategoriisaTvis Zvel qarTul-
Si, Tsu Zveli qarTuli enis kaTedris Sromebi, #23, Tb., 1980.
52. gggg. . . . nenenenebibibibieeeeririririZeZeZeZe, qcevis kategoria qarTulSi (transformaciuli anali-
zi), macne, #4, enisa da literaturis seria, Tb., 1976.
53. alalalal. . . . onionionioniaaaanininini, inkluziv-eqskluzivis sakiTxisaTvis qarTvelur enebSi,
macne, #1, enisa da literaturis seria, Tb., 1965.
54. alalalal. . . . onionionioniaaaanininini, meore subieqturi da mesame obieqturi piris morfemaTa
alomorfebis ganawileba xanmetsa da haemet teqstebSi, qarTvelur enaTa
209
struqturis sakiTxebi, IV, Tb., 1974.
55. alalalal. . . . onionionioniaaaanininini, qarTvelur enaTa istoriuli morfologiis sakiTxebi,
Tb., 1978.
56. TTTT. . . . jorjorjorjordadadadanianianiania, qarTuli gramatika, tf., 1889.
57. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, aoristisa da kavSirebiT meoris zog afiqsTa genezisisa-
Tvis -ev sufiqsTan dakavSirebiT qarTulsa da megrulSi, smam, t. VI, #8,
1945.
58. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, gramatikul klasTa eqsponentebis gadmonaSTebisaTvis
adiGur enebSi, smam, t. XI, Tb., 1950.
59. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, ergativis sakiTxisaTvis afxazur-adiGur enebSi, Tb.,
1964.
60. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, zmnis polipaersonalizmis istoriisaTvis iberiul-kavka-
siur enebSi, ike, t. XIII, Tb., 1962.
61. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, klasiani uGvlilebis pirian uGvlilebaSi gadasvlisaTvis
iberiul-kavkasiur enebSi, smam, t. XIV, #7, Tb., 1953.
62. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, kuTvnilebiTi afiqsi qarTvelur enaTa zmnisa da saxelis
morfologiur kategoriebSi (qcevasa da brunvebSi), I, smam, t. III (2), Tb.,
1942.
63. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, kuTvnilebiTi afiqsi i- qarTvelur enaTa zmnisa da saxe-
lis morfologiur kategoriebSi (qcevasa da brunvebSi), II, smam, t. III (5), Tb.,
1942.
64. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, mravlobiTi ricxvis III subieqturi piris -an sufiqsi qar-
TulSi, ike, t. XVI, Tb., 1968.
65. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, organuli da nivTieri kuTvnilebis kategoria adiGeur
enaSi, Tb., 1980.
66. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, piris afiqsTa istoriis zogi sakiTxisaTvis adiGeurSi,
smam, t. XXIII, #4, Tb., 1959.
210
67. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, piris prefiqsTa gamjGereba sonantebis win afxazur-
adiGur enaTa zmnebSi, ike, t. XVII, Tb., 1970.
68. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, polipersonalizmi qvemo-adiGeuri enis zmnaSi, enimk-is
moambe, t. XII, Tb., 1942.
69. gggg. . . . rorororogagagagavavavava, xanmetobisa da haemetobis sakiTxisaTvis, al. wulukiZis
sax. quTaisis sax. ped. institutis Sromebi, t. XV, quTaisi, 1956.
70. zzzz. . . . sasasasarJverJverJverJvelalalalaZeZeZeZe, -n sufiqsiT gamoxatul mravlobiT ricxvSi dasmuli
saxelis zmnasTan SeuTanxmeblobis SemTxvevebi Zvel qarTulSi, smam, #3, Tb.,
1969.
71. zzzz. . . . sasasasarJverJverJverJvelalalalaZeZeZeZe, qarTuli saliteraturo enis istoriis Sesavali,
Tb., 1984.
72. zzzz. . . . sasasasarJverJverJverJvelalalalaZeZeZeZe, xanmet da haemet teqstebSi dadasturebuli zmnis
pirian formaTa saZieblebi, Tb., 1971.
73. mmmm. . . . susususuxiSxiSxiSxiSvivivivilililili, gardamavali zmnebi qarTulSi, Tb., 1986.
74. mmmm. . . . susususuxiSxiSxiSxiSvivivivilililili, subieqturi pirveli piris prefiqsisaTvis qarTvelur
enebSi, ike, t. XXV, Tb., 1986.
75. dddd. . . . uzuzuzuznanananaZeZeZeZe, Impersonalia, `Cveni mecniereba~, #1, Tb., 1923.
76. vlvlvlvl. . . . fanfanfanfanCviCviCviCviZeZeZeZe, kauzativis -ev -v sufiqsi udurSi, smam, t. 1, #6, Tb.,
1940.
77. aaaa. . . . fofofofocxiScxiScxiScxiSvivivivilililili, unebliobis kategoria qarTul zmnaSi, Tsu g. ax-
vledians, Tb., 1969.
78. iviviviv. . . . qavqavqavqavTaTaTaTararararaZeZeZeZe, zmnis ZiriTadi kategoriebis istoriisaTavis Zvel
qarTulSi, Tb., 1954.
79. mmmm. . . . qalqalqalqaldadadadanininini, mesame subieqturi piris niSnis sakiTxisaTvis svanurSi,
saenaTmecniero krebuli, Tb., 1979.
80. aaaa. . . . ququququTaTaTaTaTeTeTeTelalalalaZeZeZeZe, pirvel-dawKebiTi qarTuli gramatika, tf., 1888.
81. dddd. . . . KifiKifiKifiKifiaaaanininini, axali qarTuli grammatika, sxartulad dawerili mamisa-
211
gan SvilebisaTvis, sankt-peterburGi, 1882.
82. iiii. . . . SaSaSaSadudududuriririri, afxazuri enis morfemaTa rangobrivi struqtura (garda-
maval zmnaTa sistema), sakandidato disertaciis avtorefereti, Tb., 1975.
83. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, aqtivi da pasivi erTurTis mimarT mravlpiriani zmnis
CvenebiT, Txz. Tormet tomad, t. II, Tb., 1981.
84. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, gramatikuli subieqti zogierT gardauval zmnasTan, Txz.
Tormet tomad, t. II, Tb., 1981.
85. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, -ev kilos kvali saqarTvelos geografiul saxelebSi,
smam, t. II, #8, Tb., 1941.
86. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, zmnaTa gardamavlobis sakiTxisaTvis qarTvelur enebSi, I,
Txz. Tormet tomad, t. II, Tb., 1981.
87. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, zmnaTa gardamavlobis sakiTxisaTvis qarTvelur enebSi, II,
Txz. Tormet tomad, t. II, Tb., 1981.
88. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, naSTebi III piris obieqturi prefiqsis xmarebisa xmovnebis
win qarTulSi, Txz. Tormet tomad, t. II, Tb., 1981.
89. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, orgvari forma mravlobiTi ricxvis pirveli pirisa sva-
nurSi, weliwdeuli, t. I-II, tf., 1923-1924.
90. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, piris niSani brunvian sitKvasTan qarTvelur enebSi, Txz.
Tormet tomad, t. II, Tb., 1981.
91. akakakak. . . . SaSaSaSannnniiiiZeZeZeZe, S2 O da 3 qarTul zmnebSi, Txz. Tormet tomad, t. II, Tb.,
1981.
92. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, uZvelesi qarTuli teqstebis aGmoCenis gamo, Txz. Tor-
met tomad, t. II, Tb., 1981.
93. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, qarTuli enis gramatikis safuZvlebi, Txz. Tormet to-
mad, t. III, Tb., 1980.
94. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, qarTuli zmnis saqcevi, Txz. Tormet tomad, t. II, Tb.,
1981.
212
95. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, qarTuli zmnis sampirianobis gamo, `kulturuli aGmSe-
nebloba~, #9, tf. 1929-1930.
96. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, Zveli qarTuli enis gramatika, Tb., 1976.
97. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, haemeti teqstebi da maTi mniSvneloba qarTuli enis is-
toriisaTvis, tum, III, 1923.
98. akakakak. . . . SaSaSaSaninininiZeZeZeZe, h da s TavsarTebis xmareba zmnebSi, qarTuli enis sali-
teraturo normebi, I, Tb., 1950.
99. kkkk. . . . SmidSmidSmidSmidtitititi, indogermanulis mediumi da saTaviso qceva qarTulSi,
mimomxilveli (samecniero-bibliografiuli krebuli) 6-9, Tb., 1972.
100. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, gramatikul klas-kategoriaTa niSnebis etimologiisa-
Tvis qarTvelur enebSi, smam V (4), Tb., 1944.
101. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, gramatikuli klas-kategoria da brunvis niSanTa genezi-
sisis sakiTxi qarTulSi (winaswari moxseneba), smam, t. VII (1-2), Tb., 1946.
102. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, gramatikuli klas-kategoria da zmnis uGvlilebis zo-
gi sakiTxi Zvel qarTulSi (winaswari moxseneba), ike, t. V, Tb., 1953.
103. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, ergatiuli konstruqciis problemisaTvis kavkasiur
enebSi. am konstruqciis stabiluri da labiluri variantebi, enimk-is moambe,
t. XII, Tb., 1942.
104. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, ergatiuli konstruqciis problema iberiul-kavkasiur
enebSi, I, nominatiuri da ergatiuli konstruqciis istoriuli urTiTerToba
Zveli qarTuli saliteraturo enis monacemTa mixedviT, Tb., 1948.
105. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, zmnis gardamavlobasTan dakavSirebuli praqtikuli sa-
kiTxebi, tf., 1934.
106. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, zogadi enaTmecniereba, I, propedevtikuli nawili, mesa-
me Sevsebuli gamocema, Tb., 1946.
107. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, zogi prefiqsuli warmoebis istoriisaTvis qarTul
zmnebSi, ike, t. XI, Tb., 1959.
213
108. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, iberiul-kavkasiuri enaTmecnierebis Sesavali, Tb., 1979.
109. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, martivi winadadebis problema qarTulSi, I, qvemdebare-
damatebis sakiTxi Zvel qarTulSi, tf., 1928.
110. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, martivi winadadebis problema qarTulSi, I, II gamocema,
Tb., 1968.
111. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, martivi winadadebis evoluciis ZiriTadi tendenciebi qar-
TulSi, smam, t. II, #1 (2, 3), Tb., 1941.
112. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, III piris subieqtis uZvelesi niSani qarTvelur enebSi,
enimk-is moambe, V-VI, Tb., 1940.
113. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, mravlobiTis aGniSvnis ZiriTadi principisaTvis qarTu-
li zmnis uGvlilebis sistemaSi, ike, t. I, Tb., 1946.
114. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, mravlobiTis sufiqsTa genezisisaTvis qarTulSi, ike,
t. VI, Tb., 1954.
115. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, uGvlilebis erTi Tavisebureba qarTul zmnaSi (piris
aGniSvna), saqarTvelos ganaTlebis muSaki, 1926, #4.
116. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, potencialisis kategoria qarTvelur enebSi, enimkis mo-
ambe, t. I, Tb., 1937.
117. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, ra Taviseburebebi axasiaTebs qarTuli enis agebulebas,
V, `kulturuli aGmSenebloba~, #7/8, Tb., 1930.
118. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, riT aris warmodgenili mravlobiTis saxelobiTSi da-
smuli l Zvel qarTulSi?, Tsu moabme, IX, 1929.
119. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, saxelis fuZis uZvelesi agebuleba qarTvelur enebSi,
Tb., 1942.
120. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, qarTuli enis zogadi daxasiaTeba, qegl, t. I, Tb., 1950.
121. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, -Ke nawilaki fereidnulSi da misi mniSvneloba gramati-
ka-loGikis urTierTobis TvalsazrisiT, weliwdeuli, I-II, Tb., 1923-1924.
122. arnarnarnarn. . . . CiCiCiCiqoqoqoqobabababavavavava, yanuris gramatikuli analizi (teqstebiTurT), tf.,
214
1936.
123. dddd. . . . CuCuCuCubibibibinonononovivivivi, qarTul-rusuli leqsikoni, sankt-peterburGi, 1887.
124. nnnn. . . . CuCuCuCubibibibinaSnaSnaSnaSvivivivilililili, qarTuli leqsikoni rusuli TargmaniTurT,
al. Glontis redaqciiTa da gamokvleviT, Tb., 1961.
125. mmmm. . . . cccciiiikokokokolialialialia, afxazuri enis abjuuri dialeqti, Tb., 1969.
126. ssss. . . . xunxunxunxundadadadaZeZeZeZe, qarTuli zmnebi, quTaisi, 1891.
127. aaaa. . . . yinyinyinyinyayayayararararauuuulililili, xevsurulis Taviseburebani, Tb., 1960.
128. iviviviv. . . . JaJaJaJavavavavaxiSxiSxiSxiSvivivivilililili, axlad aGmoCenili uZvelesi qarTuli xelnawerebi da
maTi mniSvneloba mecnierebisaTvis, qarTuli paleografia, Tb., 1949.
129. iviviviv. . . . JaJaJaJavavavavaxiSxiSxiSxiSvivivivilililili, qarTuli da kavkasiuri enebis Tavdapirveli buneba
da naTesaoba, tf., 1938.
130. mmmm. . . . JaJaJaJanaSnaSnaSnaSvivivivilililili, qarTuli gramatika, tf., 1906.
131. rrrr. . . . JJJJaaaananananaSiaSiaSiaSia, mravlobiTobis saxeluri -qoa sufiqsi afxazur zmnaSi,
ike, t. XIV, Tb., 1964.
132. bbbb. . . . JorJorJorJorbebebebenanananaZeZeZeZe, zmnis gvaris formaTa warmoebisa da funqciis sakiTxebi
qarTulSi, Tb., 1975.
133. bbbb. . . . JorJorJorJorbebebebenanananaZeZeZeZe, zmnis xmovanprefiqsuli warmoeba qarTulSi, Tb., 1983.
134. Х.... С.... Бгажба. Бзыбский диалект абхазского языка. Труды абхазского
института языка, литературы и истории им. Д. И. Гулия, т. XXVIII, Сухуми, 1957.
135. Е.... Бенвенист. Структура отношений лица в глаголе. Общая лингвистика,
М., 1974.
136. А.... И.... Генко. Абазинский язык. Грамматический очерк наречия тапанта.
М., 1955.
137. Н.... О.... Гецадзе, В.... П.... Недялков,,,, А.... А.... Хонодович. Морфологический
каузатив в грузинском языке. Типология каузативных конструкции, морфологический
каузатив. Л., 1969.
138. Н.... О.... Гецадзе, Очерк по синтаксису абхазского Л., 1974.
215
139. Грамматика абхазского языка, Сухуми, 1968.
140. А.... М.... Дирр. О классах (родах) в кавказских языках, сборник материалов
для описания местностей и племён кавказа. Тифлис, 1907.
141. К.... Д.... Дондуа. Категория инклюзива - эксклюзива в сванском и ее следы в
древнегрузинском, сборник «памяти акад. Н. Я. Марра. М., 1938.
142. К.... Д.... Дондуа. Морфологические выражения активного (эргативного) строя
в адыгейской и картвельской группах кавказских языков. Изв. АН. ССР. Отд. лит. и
языка, т. VII (3), М., 1948.
143. К.... Д.... Дондуа. О двух суфиксах множественности в грузинском языке. АН
ССР, Язык и мышление, т.I, 1932.
144. Э. А. Килба, Особенности речи батумских Абхазов, Тбилиси, 1983.
145. И.... Кипшидзе. Грамматика мингрельского (иверского) языка с
хрестоматиею и словарем, МПБ, 1914.
146. Г.... А.... Климов, Этимологичесий словарь картвельских языков, М., 1965.
147. Г.... А.... Климов, Структурно-типологические параллелизмы картвельских и
абхазско-адыгских языков. «Фонетика, фонология, грамматика к семидесятилетию А.
А. Реформатского)», М., 1971.
148. Г.... А.... Климов, М.... Е.... Алексеев. Типология кавказских языков. М., 1980.
149. М.... А.... Кумахов. Адыгейский язык. АН СССР, т.IV, ИКЯ. М., 1967.
150. М.... А.... Кумахов. Морфология адыгских языков, М., - Нальчик, 1964.
151. М.... А.... Кумахов. Убыхский язык, АН ССР, т.IV, ИКЯ. М., 1967.
152. К.... В.... Ломтатидзе. Абазинский язык. ЯН ССР, т.IV, ИКЯ. М., 1967.
153. К.... В.... Ломтатидзе. Абхазский язык. ЯН ССР, т.IV, ИКЯ. М., 1967.
154. К.... В.... Ломтатидзе. Из грузинско-абхазской грамматической встречи. Труды
абхазского института языка, литературы и истории им. Д. И. Гулия, т.XXVIII, Cухуми,
1957.
155. К.... В.... Ломтатидзе. Категория версии в картвельских и абхазо-адыгских
216
языках. ЕИКЯ, т.III, Тб., 1976.
156. К.... В.... Ломтатидзе. Категория потенциалиса (возможности) в картвельских
и абхазско-адыгских языках, ЕИКЯ, т. III, Тб., 1976.
157. К. . . . В.... Ломтатидзе. К вопросу о природе сонантов и об их коррелятивных
парах (по данным абхазско-адыгских и картвельских языков. В. Я., №3, М., 1975.
158. К.... В.... Ломтатидзе. Относительное местоимение в глагольных формах
абхазского языка. Сообщения АН Грузинской ССР, т. III, №4, Тб., 1942.
159. Н.... Я.... Марр. Безличные, недостаточные существительные и
вспомагательные глаголы. Изб. Раб. т. II, М., 1936.
160. Н.... Я.... Марр. Грамматика древнегрузинского языка. Л., 1925.
161. Н.... Я.... Марр. К вопросу о положении абхазского языка среди яфетических.
О языке и истоиии абхазов. М., Л., 1938.
162. Н.... Я.... Марр. Основные таблицы к грамматике древнегрузинского языка с
предварительным сообщением о родстве грузинского языка с семитическими. С-Пб.,
1908.
163. Г.... В.... Рогава, Абхазско-ядыгские языки. ЯН ССР, т.IV, ИКЯ. М., 1967.
164. Г.... В.... Рогава, З. Н. Керашева. Грамматика Адыгейского языка. Краснодар,
Майкоп, 1966.
165. Г.... В.... Рогава. К вопросу о структуре именных основ и категории
грамматических классов в адыгских (черкесских) языках. (Автореферат докторской
диссетрации), Тб., 1953.
166. Г.... В.... Рогава. К вопросу о генезисе аффикса третьего лица в абхазском и
древнегрузинском языках. Труды абхазского института языка, литературы и истории
им. Д. И Гулия, т. XXV, Сухуми, 1954.
167. Б.... Т.... Руденко. Грамматика грузинского языка, М., Л., 1940.
168. М.... М.... Сахокия. Посессивность, переходность и эргативность. Тб., 1985.
169. Структурные общности кавказских языков, М., 1978.
217
170. Н.... Т.... Табулова. Грамматика абазинского языка. Фонетика и морфология.
Черкесск, 1976.
171. В.... Т.... Топурия. Сванский язык. ЕИКЯ, т. XII, Тб., 1985.
172. П.... К.... Услар. Этнография кавказа. Языкознание. I. Абхазской группы
кавказских языков. С. Пб., 1872.
173. А.... А.... Цагарели. Сравнительный обзор морфологии иберийской группы
кавказских языков. С.-Пб., 1872.
174. Д....Н.... Чубинов, Краткая грузинская грамматика. С.-Пб., 1855.
175. А.... К.... Шагиров, Кабардинский язык, ЯН СССР, т. IV, ИКЯ, Москва, 1967.
176. А.... Г.... Шанидзе. Категория ряда в глаголе. Извещения АН Грузинской
ССР, т. X, Тб., 1941.
177. К.... С.... Шакрыл. Аффиксация в абхазском языке. Сухуми, 1961.
178. Т.... С.... Шарадзенидзе. Сванский язык. ЕИКЯ, т. XII, Тб., 1985.
179. А.... Х.... Шарданов. Категория потенциалиса и версии (в системе спряжения
адыгских языков) (Кандидатская диссертация). Тб., 1955.
180. Р.... Р.... Шерозия. Категория потенциалиса в картвельских языках
(Автореферат кандидатской диссертации). Тб., 1984.
181. Н.... Ф.... Яковлев, Д.... А.... Ашхамаф. Грамматика адыгейского литературного
языка. М., Л., 1941.
182. В.... А.... Амч////----п////х////а, Р. К. Гулия-п/х/а, Ап/суа бызшˆа, афонетика, аморфология,
Аћ уа, 1984.
183. Шь.... ћ. . . . Арист////аа,,,, Л.... П.... Ч/кадуа, Ап/суа бышзˆа (афонетика,
аморфология). Алек/циак/уа ркурс апрофессор К. В. Ломт/ ати Z е ллскциак/уа
ацырхырааны. Аћуа, 1966.
184. В.... Х.... Конджария, Ахацˆа ркласс аˆбатˆ и ахачырбага афункциак/уа ап/суа
бызшˆаˆы, Труды института языка, литературы и истории им. Д. И. Гулия, Сухуми,
1963.
218
185. W. S. Allen, Structure and System in the Abaza verbal Complex. Transactions of Phi-
lological Society. Hertford. 1956.
186. V. W. Boeder. Uber die versionen des Georgoschen verbs. Folia Linguistica. I, II I/2,
1968.
187. K. Bouda, Das Abasische. eine unbekannte abchasische mundart. Zeitschrift der Deut-
shen Morgen-handischen Cesellschaft, Bd. 94, H. 2 (Weue Folge, Bd. 19). Berlin, Leipzig, 1940.
188. A. Deeters. Das Kharthwelische Verbum. Leipzig, 1930.
189. A. Deeters. Der abchasische Sorahbau wachrichten von der Gesellschaft der Wissen-
schaften zu Giottingen Philologisch-Historische Klasse, H. 3. Berlin. 1931.
190. A. Dumezil. Etudes comparatives sur les langues causiennes du Word-Ouest Morpho-
logie, Paris, 1932.
191. A. Dumezil. La Langua des Oubykhs. Paris. 1931.
192. A. Dumezil. Le verb oubvkh. Etudes describtives et comparatives. Memor de I’Aca-
demie des inscriptions et belleslettres. HST I. Paris, 1975.
193. Alice C. Harris, Georgian suntax. A study inrelational grammar. Cambrige, 1981.
194. A. Kettler, Das Verbum finitum in der altgeorgische Ubersetrung des Markus-Evan-
geliums. Wien, 1938.
195. N. I. Marr. De L’origine japhetique de la langue basque, 1926.
196. N. Marr at M. Briere. La Langue Georgienne, Paris, 1931.
197. A. Meillet, Sur les caracteres du verbe, в сб.: Введение в сравнительное изучение
индоевропейских языков, 1938.
198. A. Rosen, Ossetische Sprahlehre nabst einer Abhandlung uber das Mingrelische, Sua-
nische und Abhasische, Berlin, 1846.
199. H. Schuchardt, Uber das Georgische Sprache, Wien, 1895.
200. W. Peschen, Die charaktervokale des altgeorgischen Verbums in der Ubersetzung des
Matthaus und Markus und den Palimpsest-Texten, Bonn, 1939.
201. H. Vogt, Grammaite de la Langue Georgienne, Oslo, Universitets Forlaget, 1971.
202. H. Vogt, Esquisse d’une Grammaire du Georgien Moderne, HTFS, Oslo, 1938.
219
wwwwKKKKaroaroaroaroeeeebibibibi
1. afxazur-qarTuli leqsikoni, bbbb. . . . JaJaJaJananananaSiaSiaSiaSia, Tb., 1954.
2. nnnn. . . . babababararararaTaSTaSTaSTaSvivivivilililili, Txzulebani, Tb., 1968 (286).
3. vavavavajajajaja----fSafSafSafSavevevevelalalala, Txzulebani, Tb., 1986.
4. mcxeTuri xelnaweri, teqsti gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo
elelelel. . . . dodododoCaCaCaCanaSnaSnaSnaSvilvilvilvilmamamama, Tb., 1983.
5. SSSS. . . . rusrusrusrusTaTaTaTavevevevelililili, vefxistKaosani, Tb., 1975.
6. qarTuli enis istoriuli qrestomaTia, iiii. . . . imimimimnanananaiSiSiSiSvivivivilililili,,,, t. 1, naw. I, Tb.,
1970.
7. qarTuli oTxTavis ori bolo redaqcia, teqsti gamosca da gamokvleva da-
urTo iiii. . . . imimimimnanananaiSiSiSiSvilvilvilvilmamamama, Tb., 1979.
8. xanmeti teqstebi, teqsti gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo llll. . . .
qaqaqaqaJaJaJaJaiiiiamamamam, Tb., 1984.
9. iiii. . . . yavyavyavyavyayayayavavavavaZeZeZeZe, Txzulebani, Tb., 1984.
10. mmmm. . . . JaJaJaJavavavavaxiSxiSxiSxiSvivivivilililili, Txzulebani, Tb., 1985.
11. abjasc◦a zS´ˆ…, (e�Te�ge�t... d. gulia). aK◦a, 1941.
12. В.... Џь. . . . Амаршьан. Сашт/ а, сып/сыкуара сашт/ а. Аћуа, 1985.
13. Н.... З.... Т////ар----п////х////а. Уӌкуннаҭ. Аћуа, 1985.
14. Д.... И.... Гулиа. Иалкаау Аћуа, 1973.
15. З.... Л.... Зыхуба. Ап/ суа жəлар рапыцтə р¾иамт/ а, Аћуа, 1981.
16. Cven mier Cawerili abjuuri teqstebi.