Agos Kitap Kirk SAYI 4

8/9/2019 Agos Kitap Kirk SAYI 4

1/23

S A Y I 4 fi U B A T 2 0 0 9 A G O S G A Z E T E S N N C R E T S Z E K D R

Bitmeyen bir fliir,

ve Hrant ve Zahrad

Bitmeyen bir fliir,

ve Hrant ve Zahrad


2/23


3/23

e d i t r d e n

MTYAZ SAHB AGOS Yaynclk Basm Hizmetleri SAN. ve TC. LTD. fiT. ADINARahil DinkKURUCU Hrant Dink

SORUMLU YAZI fiLER MDRAris Nalc KTAP EK EDTRAltu Ylmaz GRSEL TASARIM VE SAYFA DZENLeda Mermer KAPAK FOTORAFLARI Mjgan Arpat - Ouz Durmaz REKLAM SORUMLUSU Linda Karin zsu [email protected] YNETM YER Halaskargazi Caddesi Sebat Apt. No 74 (Eski No 192), Kat 1, Daire 2 Osmanbey 34371 stanbul Tel: (212) 296 23 64- 231 56 94 - 219 50 82 Fax: (212) 247 55 19 HTTP www.agos.com.tr e-posta: [email protected] BASKI Star Medya Yaynclk A.fi.nn Cad. Basnekspres yolu Star Sok. No:2 kitelli 34303 ST. Tel: (212) 629 08 12 YAYIN TRAylk Yaygn Sreli Yayn

Agos Kitap/Kirkin drdnc saysnda, iki yl nce artarda yitirdiimiz Hrant Dinki ve flair Zahrad, bir-birleri iin yazdklaryla anyoruz.

Zahradn fliirlerini Trkeye kazandran ve ilk sa-ysndan bu yanaAgos Kitap/Kirkin sayfalarn izim-leriyle zenginlefltiren Ohannes fiaflkal, Ermenice fliirin20. yzyldaki en byk ustalarndan biri olarak ka-bul edilen Zahradn Ifln Sndrme Saknadl kita-b iin yazd sunuflta, flunlar sylyor: Zahrad ya-zyorsa, insan fliir duygusunu, umudunu ve dfllerinihi mi hi yitirmesin diyedir. Bu cmlede ifade edi-len ruh sizce de Hrant Dinki anmsatmyor mu?

Agos Kitap/Kirkin orta sayfalarnda, HrantDinkin, Zahradn Ya Damlas adl fliir kitab zeri-ne 1993te yazd bir yazyla birlikte, Zahradn,

Hrant Dinkin ldrlmesinin ardndan, onun iinyazd, ancak tamamlayamad fliire yer verdik.Ohannes fiaflkal, bu fliirden yola karak, hem Zahradhem de Dink iin bir yaz kaleme ald. Dosyada, Gar-bis Horasancyann Zahradn fliirini ele ald bir ya-zs da yer alyor.

***Bu sayda, getiimiz ay yaymlanan, Osmanl tari-

hine dair ilgi ekici konular ele alan baz kitaplarailiflkin yazlar da var: Amed Gken, Hakan Er-demin, tarihilerin yazdklarn mercek altna ald,tarih elefltirisi niteliindeki Tarih-Lenkadl kitabn;Nazan Maksudyan, Dror Zeevinin, modern ncesi

ve sonras dnemde Osmanl toplumunda cinselliksylemlerini konu alan Mslman Osmanl Toplu-

munda Arzu ve Aflkadl alflmasn ele alyor. TanerAkam ise, Dadrianla birlikte yaymlad, 1915 Fe-laketine iliflkin yarglamalara odaklanan Tehcir veTaktiladl kitabn hazrlanfl srecini anlatyor.

***Bu ay, edebiyat kitaplar asndan da zengin bir sa-

y hazrlamaya gayret ettik. Rober Koptafl, fiebnemfligzelin getiimiz aylarda yaymlanan ve ses geti-ren son roman Resmigeiti, Yusuf Balaban ise, Metin

Aktafln Harputtaki Hayaletadl romann deerlen-diriyor.

Yeliz Kzlarslann, Filistinli flair Mahmud Dervifli ve flairin Trkeye evrilen fliirlerinden yaplmfl birsekiden oluflan Biz Kaybettik Aflk da Kazanmadadlkitab konu alan yazsna, Pakrat Estukyann kaleme

ald bir yk efllik ediyor.Zakarya Mildanolu ise ok erken yafllarda lmele-

rine ramen Ermeni fliirine damga vuran befl fidantantyor.

***Gelecek aylarda, yine ilginizi ekeceini umduu-

muz dosya konular ve makalelerle karflnzda olaca-z. Agos Kitap/Kirkin katklarnzla zenginleflen birdergi olmay hedeflediini de ltfen unutmayn.

Altu [email protected]

4 5

6-7 8

12 - 13 DOSYA : VE HRANT VE ZAHRAD

14 15

22

Tehcir ve Taktil:Bir kitabn yks

Bir minareyehapsedilmifl tarih

Ge Osmanltoplumunda cinselliinsessizlefltirilmesi

Zahrad anarkenGARBS HORASANCIYAN

Bitmemifl bir fliiir veHrant ve ZahradOHANNES fiAfiKAL

Ermenice okumak,Trke dflnmek

UTAG

Ermeni fliirininfidanlar

ZAKARYAMLDANOLU

Chomskydenkeskin mdahaleler ALfiAN AKPINAR

Trajedi

beklemiyordunuz herhalde! JANET BARIfi

Her derdedevadr tarih

V. N. Dadrian, T. AkamDivan- Harbi rf Zabtlar,

ttihat ve TerakkininYarglanmas, 1919-1922

TANER AKAM

Dror ZeeviMslman Osmanl Toplumunda

Arzu ve Aflk, 1500-1900

NAZAN MAKSUDYAN

Metin AktaflHarputtaki Hayalet

YUSUF BALABAN

dib u dar

20 - 21 ERMENCE

Kounyandantanklklar

Zahradla sylefli

Adan Zyecep ansiklopedisi

Mahmud DerviflBiz Kaybettik

Aflk da Kazanmad

YELZ KIZILARSLAN

Y. Hakan ErdemTarih-Lenk:

Kusursuz YazarlarKttan Metinler

AMED GKEN

Aflkta olduu gibiGazzede de nceinsanlk kaybetti

9 10

fiebnem fligzelResmigeit

ROBER KOPTAfi

Trkiye tarihiningayri resmiresmigeidi

Gazze flehrioturmuflalyor

PakratEstukyandanbir Gazze ad...


4/23

Tehcir ve Taktil Divan- Harbirf Zabtlar, ttihat ve Terak-kinin Yarglanmas 1919-1922adl kitabnolduka uzun bir hikyesi var. Her fley 1991ylnda bafllad. Ayn yl, Hamburg Sosyal Arafltrmalar Enstitsnde, stanbul Di-van- Harbi yarglamalar konusunda alfl-maya bafllamfltm. Bu alflma benim dok-tora tezim oldu. Tez, 1996da Almanca ola-rak, 1999da ise, ciddi eklemeler ve genifllet-melerle, nsan Haklar ve Ermeni Sorunu: t-tihad ve Terakkiden Kurtulufl Savaflnaadyla, Trke olarak yaymland (mge Ki-tabevi Yay.). Bu kitabn yeniden gzden ge-irilmesi ve yeni blmlerin eklenmesi ileAShameful Act: Armenian Genocide and theQuestion of Turkish Responsibility (UtanVerici Bir Eylem: Ermeni Soykrm veTrk Sorumluluu Meselesi; New York:Metropolitan Boks / Henry Holt & Co.,2006) adl ngilizce kitap ortaya kt.

1991de bafllayan bu projenin nemli birayan da, Takvim-i Vekayilerde yaymlan-mfl dava tutanaklarnn evirisi oluflturu-yordu. lk elde ulaflabildiimiz tutanaklarnce Osmanlcadan Trkeye, daha sonrada Trkeden Almancaya evrildiler.Transkripsiyonu ve evirisi yaplan davala-rn says snrl idi. Ana dava diye adlan-

drdm, ttihat ve Terakki Parti MerkeziKomite yeleri ve Bakanlar Kurulu aleyhinealan davann ve Ktibi-i Mesuller Dava-snn iddianame ve karar suretleri, ve Tak- vim-i Vekayide yer ald kadaryla otu-rum tutanaklar evrilmiflti. Bir de, ayrdavann karar suretlerini evirmifltik. evi-rileri, projede birlikte alfltm HayrettinAydn yapmflt.

1993 sonrasnda, Trkiyeye geri dn-mem ile birlikte, Takvim-i Vekayilerde ya-ymlanmfl ama tarafmzdan evrilmemiflolan dier duruflma belgelerine ulafltm vebir grup arkadaflla birlikte onlarn da Trk-e transkripsiyonlarn yaptk. Sonuta,Takvim-i Vekayilerde ve gnlk gazetelerdeyer alan on dava hakkndaki iddianame-leri ve karar suretlerini ieren, olduka geniflbir klliyata sahip olmufltum. Davalar hak-kndaki tm teknik bilgileri bir araya getir-dim ve yaynevi aramaya baflladm. Adlarbende sakl kalsn, birok yaynevinin kap-sn aldm; hibiri, bu resmi dava tutanak-larn yaymlamay kabul etmedi. Art ardaret kararlar aldm, ki bu, 1999 ve 2000 yl-lardr. Yani o yllarda bu kitabn iskeletihazr saylrd, ama basacak yaynevi yoktu.

Daha dorusu, bu yayna Hrant talip ol-du. Ver ben basaym demeye 2000 yln-da bafllad ve bu isteini, durmadan tekraretti. Ne kap kap geziyorsun, getir, bir ya-

ynevi kuralm, oradan yaymlayalm di-yordu. Kabul etmedim.

Burada bir ek bilgi daha vermem gerekir:

Doktora alflmam srasnda gnlk gazete-leri de ok snrl olarak taramfltm. Bu ga-zetelerden, stanbuldaki dava saysnnTakvim-i Vekayilerde yaymlananlar ile s-nrl olmadn renmifl bulunuyordum.Bunun zerine, 1998 yl itibaryla devasabir ifle daha soyundum: 1919-1922 dnemibasnnn sistemli bir taramas ve dijital or-tama aktarlmas... O srada, eldeki teknolo-ji, gazetelerin tm sayfasnn filmini ekme-mize msait deildi. nce sadece mahkemehaberleri ile ilgili snrl bir tarama yaptk;daha sonra, teknolojinin geliflmesi ile gaze-telerin tm sayfalarnn filmlerini ektik.2003 yl itibaryla, stanbul ve Ankara k-tphanelerinde mevcut gazetelerin toplu bir

klliyatna sahip olmufltum.Bu gazeteler zerinde yaptm taramalar

neticesinde, stanbulda grlen davalarn

saysnn 60n zerinde olduunu tespit et-tim. Ayrca, gazetelerde son derece zenginbaflka bilgiler de bulunuyordu. rnein, ilkiki dava olan Yozgat ve Trabzon davalarnnoturumlarnn, gn gn, ayrntl hikyelerimevcuttu. Bunun dflnda, 1915 olaylarnailiflkin son derece zengin anlar, kfle yazla-r, yorumlar vb. vard. Gnlk gazetelerdebugnknden daha seviyeli ve sorumlu tar-tflmalar yaplyordu. Tm bunlar da birdizi olarak yaymlamay aklma koydum.

nce Takvim-i Vekayi tutanaklarn ya-ymlayacaktm; bunu, Yozgat ve Trabzondavalarnn gnlk oturumlarnn yeniden

basm takip edecekti. Bu flekilde, 3-4 kitap-lk bir proje hazrladm. Amacm Takvim-i Vekayiler ile gnlk gazetelerde yer alan,1915 hakkndaki zengin malzemeleri oku-yucuya ulafltrmakt. Bu srada, Trk ve Er-meni bilim insanlar arasnda akademik d-

zeyde bir dizi toplantlar yaplmaya baflla-mflt. Bu toplantlarn gsterdii nemlifleylerden biri, akademisyenlerin etnik k-keninin nemli olmad idi. Kken olarakTrk veya Ermeni olmak deil, ciddi bilim-sel alflmalar yapmakt asl mesele. Bugn

bile, kamuoyunda 1915 konusu tartfllr-ken, hl, Trk grfl, Ermeni grfllaflar ska kullanlr. Bu tr bir tanmla-

mann samal ortada idi. Acaba bu sa-malk nasl afllabilir? sorusunu sordum

kendime. Bunun yolunun, Trk akademis-yen - Ermeni akademisyen ikilemini afl-maktan getiine inandm. Ve, stanbulDuruflmalar konusunda byk bir otoriteolan Vahakn Dadrianla grfltm. Dadri-

an, gerek Takvim-i Vekayi transkripsiyon-larndan, gerekse gnlk gazete projemdenhaberdar idi. Ona, yukarda anlattm dizi-yi birlikte yayna hazrlama nerisinde bu-lundum. Severek kabul etti. Bu dizi hemTrke hem de ngilizce olacakt. Bir iflb-

lm yaptk. Buna gre, ben sz konusu di-zinin Trke yaymlanmasndan sorumluidim; Dadrian da ngilizce yaymlama iflinistne ald.

Dadrian sadece bir sosyolog, bir tarihideil, bir hukukudur da. Ben, Dadriannarlkl olarak davalarn hukuki vehesineiliflkin bir deerlendirme yazmasn istiyor-dum. Ama Dadrian konuya daha genifl yak-laflmay tercih etti ve sonuta, dnemin sonderece ayrntl bir hikyesini yazd. Ben de,kitapta yer alan dier makaleleri yazdm.Dzenli aralklarla bir araya geliyor, birbiri-mizin yazdklarn okuyor, fikir alflveriflin-de bulunuyorduk.

Dadrian ile bu konuflmalarmz ve alfl-maya bafllamamz 2002-2003 yllarnda ol-mufltu ve aslnda, yaptmz plana gre,

2003 yl sonu itibaryla, Takvim-i Vekayi-lerin yayna hazr hale gelmesi gerekiyordu.Ama, elimizde olmayan birok baflka sorun

devreye girdi. Sonuta, kitab esas olarak2005 sonunda bitirdik. Yaynevi bulmak yi-ne sorun oldu. Hrant, kelimenin gerek an-lam ile kafamn etini yiyor, Ver, ben Agosyayn olarak basaym bunu diyordu. Bende direniyor, Hranta vermiyordum. So-nuta, 2005 ylnda Bilgi niversitesindedzenlenen Ermeni Konferans srasndaFahri Aral ile grfltm. Severek basacansyledi. Bunun zerine, 2005 yaznda, s-tanbul ve Ankaradan bir grup arkadaflla,tm belgeleri yeniden gzden geirmeye ka-rar verdik. Eksik kalan eviriler tamamlandve daha da nemlisi, metinlere, orijinalleri

bozulmadan, baz kelimelerin modernTrke karfllklar eklendi. Dadrian ile bir-likte yazdmz nszden de anlafllaca gi-bi, kitabn bizimle ifli 2006 sonu itibarylabitti. Artk top Bilgi niversitesindeydi.

Fahri Araln yayn planna gre, kitap2007nin ortalarnda veya sonuna doru pi-yasaya kacakt. Orada da birok aksilik,hesapta olmayan sorunlar devreye girdi. Vekitap ancak 2009un Ocak aynda, yani,planlanandan 2 yl sonra yaymlanabildi.

Aslnda benim hesabma gre, ilk haliyle2000 ylnda bile yaymlanabilecekti bu bel-geler. Ama yaynevi bulamadm iin ya-ymlanmad. Galiba iyi de oldu, nk

Dadriann projeye dahil olmas ok anlam-l oldu. Yazd nszle hem ciddi bir katksalad, hem de galiba ilk defa bir Trk veErmeni akademisyen, ortak bir kitap yaz-mfl oldu. Ayrca, geen zaman iinde belge-lerin eksiklerini tamamladk, yeni belgeleriekledik. Kitabn son haliyle 2007 yerine2009da yaymlanmas da kaderin garip bircilvesi saylmal. Kim dflnebilirdi ki, ki-tap, aydnlarmzn imza kampanyas ile ay-n dnemde piyasaya kacak...

Sonuta, 1991de bafllayan bir proje,2009 ylnda, ilk kapsaml rnn vermifloldu. Dadrian ile birlikte yaymlayacamzdier belgelerin de ilgi ile karfllanmas mi-diyle.

* Agos okurlar, kitab, stanbul Bilginiversitesinin Dolapdere kampsndekiyaynevi ofisinden, %30 indirimli olaraktemin edebilirler.

stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar

Kurtulufl Deresi Caddesi, No: 4734440 Dolapdere / stanbul

tel: (0212) 3115259/62

4 flubat 2009AGOS kitap

Tehcir ve Taktil: Bir kitabn yksTANER AKAM

iindekiler:

Kitap hakknda(V. N. Dadrian - T. Akam)

stanbul Divan- Harb-i rfsinde ErmeniSoykrm Konusunda Grlen Davalar ve

Verilen Kararlar(V. N. Dadrian)

Divan- Harb-i rfninKuruluflu ve Faaliyetleri

(T. Akam)

Divan- Harb-i rfde Grlen KararlarnListesi: Ermeni Tehciri ve ldrmeler ile

lgili Davalar(T. Akam)

Yarglamalara Yaplan Baz tirazlar zerine(T. Akam)

1915 Olaylarn Organize Eden veUygulayan Baz Fail ve Su OrtaklarHakknda Soruflturmalar ve Akbetleri

(V. N. Dadrian - T. Akam)

8 Mart Sene 355 Trhinde rde-i Senye-iHazret-i Pdiflhye ktirn Eden

Kararnme ile Mteflekkil DVN-IHARB- RF Muhkemt Zabt Cerdesi

Vahakn N. Dadrian, Taner Akam (der.)Tehcir ve Taktil

Divan- Harbi rf Zabtlar,ttihat ve Terakkinin

Yarglanmas, 1919-1922stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar,

Aralk 2008, 732 s.*


5/23

AGOS kirkflubat 2009 5

Her derde devadr tarih AMED GKEN

Tanr bilgeleri flaflrtmak iin dnyann ap-talca fleylerini semifltir ve Tanr gl olanla-r flaflrtmak iin dnyann zayf fleylerini se-mifltir; ve dnyann aflalk fleyleri ve hor g-rlmfl fleyleri Tanr tarafndan seilmifllerdirve olmayan fleyler, olan fleylere yokluu getir-mek iin seilmifllerdir.

Korintoslulara I. Mektup I: 27-28

Toplumun gelecei ve refah iin kutsalbir panzehir olarak deerlendirilen ta-rih disiplini, elde edilecek panzehirin kimle-rin hayatna mal olduunun takipiliini vesavunuculuunu yapan tarihilerin sorularkarflsnda zor durumda. Walter Benjamin,Son Bakflta Aflk adl kitabnda yer alan birdeerlendirmesiyle, muzaffer olann malupolan karflsnda yaratt tarih anlayflnnkendisini hangi koflullar altnda var ettiinibir kez daha gsteriyordu bize:

Tarihiler gemiflten bir hazine, bir mi-ras olarak sz ederler. Tarihin ezilen s-nflar iinse tarih bir enkaz, bir yknt-lar yn, bir talan alandr. Bir dizi y-

knn birbirini dourarak bugne do-ru ilerledii bir birikim ve gemiflin bu-gne kavuflmas deil, bir yknn bafl-ka ykleri tketerek, unutturup yokederek kendini tek klmas, gemiflinbeklentilerinin yok edilmesidir.

Keith Jenkins ise, Tarihi Yeniden Dfln-mek adl kitabnda ulus-devletin objek-tif/sbjektif destek gc olarak deerlendi-rilen tarih disiplininin muhteviyatna iliflkinbenzer bir tespitte bulunuyor:

fllerini; epistemolojik, yntembilimsel,ideolojik ve pratik konumlar asndankarfllkl tannan yollarla yapan, rnleridolaflma sokulduunda; mantken son-suz ama aslnda herhangi bir verili andavar olan ve egemen olandan marjinal ola-

na uzanan bir tayf zerinde tarihlerin an-lamlarn datp yaplandran g iliflki-lerine karfllk gelen bir dizi yararlanmave suistimale konu olan, yafladklar za-manlar tarafndan koflullandrlmfl birifli tarafndan retilen, grnflte dn-yann bir yz, yani gemifl zerine, de-iflken, problematik bir sylemdir.

Peki, tarih iin tarih yapmadmza g-re, kim ya da ne iin tarih yapmaktayz? Ta-rihi neden yazar? Tarihinin kendisi, eflit-li konular, siyasi duruflunun verilerine da-yanarak deerlendiren, gren / grmezlik-ten gelen bir fikriyata sahip, veya maafl bor-drosu, destekileri, sponsorlar ve burslary-la, bir flekilde, bir yerlere bal olabilir. Mes-lek erbab olarak tarihinin yaflamn sr-drmesini salayacak ihtiyalar, dier mes-lek erbaplarnn ihtiyalarndan farkl deil-dir. Ama te yandan, sesleri bir daha geri

getirilemez bir flekilde kaybolmufllar ses-lendirmenin, satr aralarndakilerin, dfllan-mfllarn, tutunamayanlarn sesi olmannsalt bir kulak verme deil, bafll baflna birkurucu iktidar edimi olduunun da farkn-da olmak gerekir. Gemiflle kurduu bilin-li/bilinsiz iliflkiyle, tarihinin mesleki bafla-rs ve varlk sebebi, kendine bitii misyon-dan bamsz deildir; tarihi, olmayan ol-durarak, grneni grnmez/silik klarak,duyulabilecek olan sesten ve dilden mah-rum brakarak da kendine yeni/yine varlksebepleri bulabilir. Grnr olann kendisi-ne iliflkin flphelerimiz gnbegn artyor-ken tarihiden srarla gemifli grnr klp,buradan doacak kltr birikimiyle de gele-cee flk samasn beklemek nafiledir.

Bilinmeyeni bilinenden, grnmeyenigrnenden bamszmfl gibi gstermeklene bilinmeyen bilinir, ne de grnmeyengrnr klnabilir. Bilinmeyen adlandr-mas, her fleyin ve her yerin zaten o anda ve-ya o corafyada yaflayanlar tarafndan bilini-yor olmas sebebiyle, zaten problemli biryaklaflmdr. Bilmeyen ve grmeyen, bizle-riz. Sesi duyulmayanlarn sesi, konuflma-dklar iin deil, gerekten ne dedikleri an-lafllacak flekilde dinlenmedikleri iin de du-yulmuyor olabilir. Bu sebeple de, onlar, dil-lendirilmesi gereken fakir ve cahil veyadeli, hasta, ocuk ve kadn oluyorlar.

Bu adlandrmalar onlara yapfltrdmzandan itibaren, artk onlarn gerekten nedediini anlamak zorlaflyor. Bu vasflarylamuhta ve madur olduklarndan, ne de-mek istediklerini anlayabilmemizi salaya-cak ve yine bizim admza alt okumalar ya-pacak biri(leri)ne ihtiya var. Buna da, tabiiki, okumufl-yazmfl kifli olarak akademis-yen/tarihi karar verecek onlarn ne de-mek istediine ve durumun kendisinin na-sl deerlendirileceine.

Tarihinin iktidarlafltrld durumlaraverilebilecek en klasik rnek, galiba, Ameri-kan niversitelerinin Japonyay kapsayanblge alflmalardr. II. Dnya Savaflnnardndan Japonyada saylar srekli artanAmerikan destekli arafltrmalarn ounda,blge alflmalarnn ulusal devletleri ve okuluslu flirketleri glendirecek blgesel bilgirettiklerinden bahsedilmiyor veya bu du-rum gzden karlyor.

ktidar iliflkileri, tarih, antropoloji ve sos-yoloji gibi disiplinleri tm bu normallik,uygunluk ve sradanlk alflmalarnn g-nll, grgsz bir yazcs olarak gryor.Dorudan iktidar alarnn yannda olunveya olmayn, bunun hibir nemi yok. k-

tidarn giremedii tm alanlar, sizin kkapl, scakkanl arafltrmalarnz sayesindetm kamuoyuna ak hale gelebilir.

Tm bu tartflmalarn dflnda, Y. HakanErdemin son kitab Tarih-Lenk: KusursuzYazarlar, KttanMetinlerle birliktegryoruz ki siya-sal organizasyonla-rn destek gcolan tarih disipli-ni, yazm aflama-snda da sorunlarlakarfl karflyadr.

Tarih, varoluflu ge-rei farkl deer-lendirmelere tabitutulabilir fakatasl sorun, tarihi-nin gemifl zerin-den gnmzeuyarladklarnnyaratt gereklikhavasndadr. Yenigrme alanlar a-mas gerekirken gemifli tahrip eden tarihi-nin yaratt flahsi tarih anlayfl Tarih-Lenkin elefltiri kaynadr:

Kesin ve tek bir tarih vardr noktasndahi deilim. Farkl tarihler olduununbtnyle bilincindeyim nk tarihin

gemiflin bizatihi kendisi deil, gemiflin,insan hafzasnn dolambal yollarndangeerek gelen yazl anlatmlarnn tm-nn toplam olduunu hi unutmuyor.Gerek gemiflte elbette ki bir olay ondeiflik flekilde deil bir flekilde olur amabunun yeniden hatrlanfllarnn, sonrakizamanlara taflnfllarnn, izleyen kuflakla-ra aktarmlarnn son derece greli, akta-rana gre znel ve bafllca siyasi olmakzere trl ihtiyalar dorultusunda kur-gusal olabildiinin, hatta olduunun ay-rmndaym. Bir aa bir flekilde devrilirfakat bu devrilmeye sonular itibariyledeiflik anlamlar ykleyen, devrilmesindeeflitli nedensellikler kurgulayan on tanedevrilme anlatm ayn anda mevcut ola-bilir. sterseniz aa yerine kiz Kulelerdeyin. (s. 20)

Tarih-Lenk, sadelefltirme sorunlar, evi-ri hatalar, olmayan olaylar, yerler ve kiflile-rin tarihsellefltirilmesi ve intihal rnekleriy-le, tarihinin elindeki malzemeyi yanstr-ken nasl hatalar yaptn ortaya koyuyor.Yazar, sz hakkn rneklere brakmfl; kita-bn neredeyse tamam, karfllafltrmal r-neklere dayal tarihi metinlerden olufluyor.Kitapta yer verilen en ilgin hatalardan bi-rini aktaralm:

Rus brahim Pafla, XIX. yzyln baflndaPetersburg limanndan ayrld kruvaz-ryle Artvine snmflt. brahim Paflannneden Ruslardan kap Osmanlya sn-d konusunda ailenin hibir bilgisi yok.

Paflann Rus adn bile bilmiyorlar.Kimdi bu Rus brahim Pafla? SanrmRusya tarihine bakarak bu sorunun ceva-bn bulabiliriz.

Hakan Erdem, Soner Yalnn Efendi:Beyaz Trklerin Byk Srr(Doan Kitap,2004, s. 120) adl kitabnda sorduu bu so-runun cevabn flyle veriyor:

Henz buharllarn yeni piyasaya kt1820lerde bir kruvazrdeolmak, olmayacak bir ni-mettir. nk... kruvazr-ler dnya donanmalarnda XIX. yzyln ortasndansonra ortaya kmfllardr.() Geriye ehemmiyetsizbir mesele daha kald; izle-nen gzergh. BaltktakiPetersburgdan kalkan ge-

minin Artvine ulaflmasiin iki ihtimal var. Birinci-si akl baflnda her geminingelecei gibi CebelitarkBoazn geerek gelmesi-dir. Eh, o zamanlar Os-manlya snabilecek ilkliman Cezayir, diyelim kiRus denizcilerin gz Ce-zayir daysn tutmad, Gi-rit, zmir, stanbul. Say sa-

yabildiin kadar. Osmanlya snmak is-teyen birilerinin baflkenti syrp stanbulBoazn ve tm Karadenizi gemeleri neakla hizmettir? Hmm, ikinci ihtimale ba-kalm. Kagun Rus denizciler lkelerininiinde bulunduu karmafladan yararlana-rak gemiyi srtladlar, bazen Viking atala-

rnn yapt gibi nehirleri kullandlar,Azak Denizine ve sonra Karadenize indi-ler. Evet, evet bu ikincisi olacak. ndiler veArtvin liman neredesin diye aradlar,aradlar. Bulamadlar! Tanrnn cezas ha-ritalar yanlflt. Koca Karadeniz kys bo-yunca Artvin diye bir yer yoktu. (s. 113-114)

Ulus-devlet yaratma srecinin en nem-li kaynaklarn oluflturan unutturma ve ye-ni bir kimlik yaratma abas, inanma veinandrma sreleriyle birlikte gelifliyor. Ta-rihilerin hatalarn gn yzne karmakla,tarihinin sahte belgeler ortaya koymasnn,olmayan oldurmasnn n kesilebilir mi?

Ve son olarak, niversitelerin tarih b-lmlerinde yaplacak yeniden yaplandrmaalflmalarnn, iddia edilenin aksine, tarihyazmna nemli bir katks olmayabilir.Tarihin siyasetle olan gnl ba, her koflul-da, apak grnene dahi kr gzlerle bakl-masna yol aar.

Y. Hakan ErdemTarih-Lenk: Kusursuz Yazarlar

Kttan MetinlerDoan Kitap, Aralk 2008, 360 s.

deinilen kitaplar:

Walter BenjaminSon Bakflta Aflk:Walter Benjaminden Seme Yazlarev. Nurdan GrbilekMetis Yay., Kasm 2008(ilk basm: 1993), 192 s.

Keith Jenkins

Tarihi Yeniden Dflnmekev. Bahadr Sina fienerDost Kitabevi Yay., fiubat 1997, 92 s.


6/23


Cinsellik zerine tarihsel arafltrmalar,Michel Foucaultnun r ac alfl-

mas Cinselliin Tarihinin (lHistoire de lasexualit; 1976-84) yaymlanmasndan buyana, otuz yldan beri birok arafltrmacnnilgisini ekiyor ve bu konuda ok sayda de-erli eser yaymlanyor. lk zamanlarda mo-dern devlet aygt belirgin olan, iyi kt birburjuva snf oluflturmufl Bat toplumlarnauygulanan Foucaultcu yaklaflmlar, zamanierisinde etki alann geniflleterek, grecedaha ge modernleflmifl ve daha Doudakitoplumlar anlamak iin de kullanlr oldu.Dror Zeevi de, Mslman Osmanl Toplu-munda Arzu ve Aflk adl alflmasnda, Fo-ucaultnun iddialarna sk skya bal kal-

mak gibi bir kayg taflmasa da, benzer flekil-de, modernleflme, brokratik devlet aygtve iktidar kavramlar zerinden, Osmanltoplumunda modern ncesi dnemde sonderece zengin bir klliyat oluflturan cinselliksenaryolarnn (zihnimizdeki cinsel arayfl vecinsel eylemlerle ilgili isel ve dflsal tasarlar,s. 20) 19. yzylda zapturapt altna alnma-s, evcillefltirilmesi ve neticede yazl kltr-den kaybolmasn inceliyor.

Zeevinin alt blmden oluflan ok de-erli arafltrmas, modern ncesi Osmanltoplumundaki cinsellik kurgularn konualyor. Kat bir zaman aralna bal kalma-yan arafltrma, erken dnemde grece alenive doal olan cinsellik anlatsnn, 19. yz-ylda nasl tabulafltn ve sessizlefltirildiinisorguluyor. Yazara gre, modern ncesi d-

nemde cinsellik duraan deildi ve senaryo-lar srekli deifliyordu. Modernleflmeyle bir-likte, Osmanl toplumu metne dayal cin-sel sylemin btn biimlerinden kaarakutanga bir sessizlie brnd. (s. 26).

Cinsellik senaryolar

Kitabn ilk blm son derece ilgin;

Zeevi, bu blmde, tp literatrn birincilkaynak olarak kullanarak, beden senaryo-su adn verdii, erkek ve kadn cinsellii,seksel/aseksel beden ve cinselliin meka-nii konularna deiniyor. ncelenen tp ri-saleleri, cinsel organlar, drtler, cazibe,reme gc, uygun iliflki biimleri hakkndazengin bilgiler ve ok sayda grsel malzemeieriyor. Erkek ve kadn tek bir cinsiyetinstn ve afla rnekleri olarak gren Os-manl tp literatrnde, erkek ve kadn ikilibir karfltlk oluflturmayp, bir sreklilikiinde alglanyordu. Buizgide, kadnlar aslndakusurlu erkeklerdi.Cinselliin byle tek

cins zerinden kurgu-lanmas, iki cinsiyete da-yal belirgin bir modelolmayfl, homoseksel-lik ve heteroseksellikarasndaki fark byklde azaltyordu (s.35).

ncelenen eski risale-lerin ak szllnekyasla, 19. yzylda ya-zlan kitaplar, cinsel g-dlerin varln redde-dip cinsel iliflkiyle ortayakabilecek hastalklargrmezden gelmiflti.

Son derece resmi, ayrn-tya girmekten kanan,st kapal bir slupkullanan bu yeni sy-lem, aslnda cinsellii tpdilinden uzaklafltrmflt. Avrupadaki literatreuyum salayarak, tekcinsiyet teorisini bir ke-nara brakp iki cinsiyetmodelinin benimsenme-siyle homosekselliknormal olmaktan kar-ken, cinsellik konuflul-maz bir alana dnfl-mflt.

Hukuk metinlerinedayanan ikinci blm,

devlet kanunlarna, bu yolla da ulemannkavramsal dnyasndaki uygun ve uygunsuzdavranfllar algsna odaklanyor. Fouca-ultnun iktidarn bir yandan cinsellii bast-rrken dier yandan arzuyu tayin ettii fik-rinden yola kan yazar, Osmanl kanunla-rndaki cinsel sular ve cezalar inceliyor.Zeevinin bu blmde altn izdii nemli

nokta, padiflah kanunlarnn, Kanun-i Os-maniden bafllayarak fleriatla uyumlu olduu:

Kanunun buyruklar fleriatn belirlediitemel doru ve yanlfl kategorilerini deifl-tirmemiflti. (...) Ancak kanun nceki hu-kuk sistemlerinden ok farkl bir toplum-sal-cinsel metin neriyordu. Kadnlarncinsel ahlak erevesi iindeki konumunudzeltmenin, hetero ve homoerotik seks-te eflitlii arttrmann, fliddet iermeyencinsel sularda hoflgrl cezalar uygula-mann yollarn aryordu. (s. 83)

19. yzyldaki hukuk reformlar ereve-

sinde hazrlanan 1840 ve 1858 ceza yasala-rnda ise fleriattan bilinli bir kopufl yaflan-mflt. Namus sular bafll altnda ele al-nan cinsel sular blmnde, nceki hukukmetinlerinde vazgeilmez olan cinsiyet farkgz ard edilmifl ve kanun yapclar eflcinsel-likten bahsetmekten kanmflt. Zeeviyegre bu dnemde cinsel sylem alan daral-

mfl, eski kanunlardaki ayrntl anlatmlaryerini edepli kelimelere brakmfl, sbyanc-lk veya eflcinsellik gibi konular kanun dflbraklmfl, cinsel-hukuksal metinler sessiz-leflmiflti. (s. 91)

Cinselliin inan hayatnda oynad rol-le ilgili fikirsel tartflmalara katlan mutasav-vflarn yazd metinlerin incelendii n-c blm, esas olarak ty bitmemifl o-lanlarn gzellii sorunu zerinde duruyor.Burada belirtmek gerekir ki, kitabn ana te-mas modern ncesi cinsellik senaryolarnn

19. yzylda bastrlmas olsa da,Zeevi ncelikli olarak homoerotiksenaryolarn sessizlefltirilmesini ir-deliyor. Ortodoks inan ile tasav-

vuf arasnda bariz bir izgi izmek-ten ziyade ortodoks ve heterodoksmutasavvflardan sz etmenin dahadoru olduunu belirten Zeevi,baz mutasavvflara gre ty bit-memifl mritlerin seyre dalnacakbir aflkn nesnesi olabildiinin alt-n iziyor. Efl-fiabinin aktardnagre, Hz. Muhammed Abdl-Kays kabilesinden bir heyeti kabulettiinde ilerinde gz kamafltrcgzellikte bir delikanl grr. Der-hal ocua nnden kalkmasn vearkasnda bir yer bulmasn sylerve bylece, bir erkein cazibesinekaplmann doal olduunu belirtir(s. 108). Dolaysyla, bu sylemiinde homoerotik ekicilikte birsapklk ya da anormallik yoktur.

Dier sylemsel balamlarda ol-duu gibi tasavvuf syleminde de19. yzyl sonrasnda erkekler arassevgi ve eflcinsel iliflkiler uygunsuzkategorisinde deerlendirilmeyebaflland. Tasavvuf homoerotik ie-rii nedeniyle artk ayplanyordu.Heteronormal hale gelen cinsel sy-lem iinde, olanlarn gzelliineaka aflk ilan etmek artk utanla-cak bir fleydi. Korku ve utan, tmbir sylemsel kltrn susturulma-sna yol amflt. (s. 116)

Kitabn drdnc blm, he-

nz ok az arafltrmacnn yararlan-

Herkesin bildii srlar:Ge Osmanl toplumundacinselliin sessizlefltirilmesi

NAZAN MAKSUDYAN

Dror ZeeviMslman Osmanl

Toplumunda Arzu ve Aflk 1500-1900ev. Fethi Aytuna

Kitap Yaynevi, Ocak 2009, 240 s.


7/23

7flubat 2009 AGOS kirk

d ok zengin bir malzemeye, rya tabirle-rine dayanyor. Yazarlar erkek olduu iin,toplumsal cinsiyet diyalektiinin sadece birynn gstermek gibi bir eksiklikleri olsada, ryalarn, dolaysyla tabirlerinin kiflinini dnyasnn yansmas olarak grlebilece-i belirtiliyor. Zeevinin bulgularna gre,rya tabiri kitaplarnda homoerotik iliflkiheteroerotik iliflki kadar doal, meflru ve ge-leneklere uygun bulunmufltu (s. 136). Genelanlamda normallik snrlarnn henz kathatlarla izilmedii bir sylemsel evren var-d.

Osmanl rya yorumcularnn zihnindecinsel cazibe ister heteroerotik ister ho-moerotik olsun, ister kadnlar ister erkek-ler stte olsun doal karfllanyordu veayplanmyordu. Baz davranfllar yasakt

ama yine de normallik snrlar iindeydi.(s. 142)

19. yzyln sonu, 20. yzyln bafl itiba-riyle rya tabiri alan genel anlamda yok ol-mufl, kitaplar yeni eklemeler ve gncelleme-ler yaplmadan baslmflt. Bundan da te,eflcinsel iliflki ve olanclk normdan sapmaolarak grlmeye bafllamfl, yeni kitaplardaneflcinsel davranfllar ve ensesti ele alan b-lmler karlmflt.

lk drt blmde yksek kltre ait kay-naklara dayanan arafltrma, beflinci ksmdaglge oyununu baz alarak karfl-senaryoyugzler nne seriyor. Bu anlatda yerleflikahlak anlayflyla alay ediliyor, kurmacannardna gizlenerek toplumla ilgili gereklerdile getiriliyordu. Yazara gre, Karagz veHacivat, halka cinsellik ve snrlar hakkndabir fleyler sylyordu (s. 149). Her iki cinside flehvetli ve nne gelenle iliflki kurmayamerakl, her zaman zevk ve seks peflinde ko-flar halde gsteren glge oyununda homo-erotik iliflki marjinaldir, ortadan kaybolma-sa da ok az yer alr (s. 165-6). 19. yzyldahem hkmetin hem de yazarlarn ciddisansrne maruz kalan bu literatrden eli-mize ulaflanlar, glge oyunun erken dne-minden muhtemelen ok farkl olduu iinyntemsel bir sknt yaratsa da, Zeevi, ar-keolojik katmanlar balamnda kademe ka-deme sondaj alflmalar yaparak bu sorununafllabileceini belirtiyor.

***zetlemek gerekirse, Osmanl toplu-

mundaki cinsellik senaryolarn derlemeyealflan Zeevi, temel olarak befl alann (tp,hukuk, tasavvuf, rya tabiri, glge oyunu)yazl kaynaklarn kullanyor. Tm kaynak-lar flphesiz ok zengin ve arafltrmann z-gnlne katklar ok byk. Dier yan-dan, metodolojik adan dflnldnde,yazl metinler ile yaflanan cinsellik arasnda-ki uurumu gz ard etmemek gerekir. Bunoktada, dahaafladan, belki szl ve kaytaltna alnamamfl kaynaklarn nemini be-lirtmeliyiz. Zeevi, 19. yzyldan itibarenbastrlan metinsel cinsel sylemin, mahalleiliflkileri, kahve kltr, erkeklerin ve kadn-larn samimi arkadafl evreleri gibi szel va-rolufl alanlar bulduunu, ancak tekrar yaz-l mecralara akamadn belirtiyor. Bunuyaparken sanki yazl ve szel alanlar arasn-

da bir hiyerarfli kurup birinciden ikinciye birdflflyaflandn ima ediyor. Oysa, yazyaaktarlmamfl bilgi, geride braklan iz asn-dan tarihi iin bir huzursuzluk kayna ol-sa da, yazl ve szl kaynaklar arasnda birast-st iliflkisi kurmak ok da salkl grn-myor. Ayrca, cinsellik tarihi sz konusuolduunda, yazl kltrn her zaman dahasnrl kald, aksine szel kltrn kesinti-siz olarak varln srdrd dflnlrse,bu tip arafltrmalarda szel aktarmlara dahafazla eilmenin yeni almlar getirecei afli-krdr. Hlya Adak, Ayfle Gl Altnay, EsinDzel ve Nilgn Bayraktarn hazrladklariflte byle gzelim... (Sel Yaynlar, 2008) gi-bi istisnai alflmalarn nemi de bundankaynaklanyor.

Batnn aynas ve hicap

Kitabn altnc ve son blm, Osmanltopraklarn ziyaret edenlerin yazdklar se-yahatnamelere, dolaysyla dflardan bakan-larn grdklerine ve anlattklarna dayan-yor. 16. 17. yzyllarda yazlan seyahatna-melerde Mslmanlar dindar ve ahlakl ol-duklar iin vlrken, Avrupa siyasetenglendike seyyahlar daha yukardan bir dilkurmaya bafllyor (s. 178). Avrupa tp dn-yasna hkim iki cinsiyet paradigmasnn daetkisiyle, eflcinsellik, olanclk, okefllilik,kadnlarn toplumdan tecrit edilmesi, fahi-flelerin kt durumu gibi konular elefltirili-yor.

Zeeviye gre, seyahatnameler Osmanl-

caya evrilince Osmanl okurlar donup kalrve bu syleme karfl koyma arzusu duyarlar.Dolaysyla, seyahatnamelerin 19. yzylnikinci yarsnda Osmanl toplumundaki cin-sellik ve cinsiyet kavramlar zerinde okbyk etkisi olmufl (s. 175), bilinen cinselsenaryolar seyahatnamelerin saldrs sonu-cu yklmfltr (s. 194). Kendileri hakkndayazlanlardan rahatszlk duyan Osmanllar,yerleflik cinsel sylemleri bastrma ve sustur-

ma yoluna gider. Dier bir deyiflle, Osman-l toplumu Batllarn bakfllar altnda ken-dini plak hissetmifl, mahremiyeti ihlal edil-dii iin utanmfl, elleriyle edep yerlerini rt-meye alflmflt.

Daha nce sorgulanmayan ve kltreldokunun bir paras olan cinsel davranfl-lar, eilimler ve tercihler, artk bir luna-park aynasnda gibi arpk grnyordu.Bir utan duygusu yaratyordu. (s. 192)

Zeevinin kitab, modern ncesi dnem-deki cinsellik senaryolarn gn flna ka-rp analiz etmekte ve 19. yzylla gelen dei-flimi gzler nne sermekte son derece bafla-rl ve ufuk ac bir alflma. Ancak deifli-mi, yani ge Osmanl toplumunda cinsellik

syleminin metinsel alanda bastrlfln ak-lamakta kullanlan Batllarn bakfl iddia-s, tm sreci aklamakta yetersiz kalyor.Seyahatname literatrnn neden Osmanl-lar iin bunca nemli olabildiini, birbirin-den ok farkl alanlarda eser veren entelek-tellerin, bilim adamlarnn, ulemann, ta-savvuf erbabnn, rya tabircilerinin yazdk-larndan nasl birdenbire hicap duyup sessiz-lie gmldklerini, cinsellik sylemini na-sl kapal kaplar ardna itebildiklerini, salt

yazarn vurgu yapt utan duygusu ze-rinden anlamak mmkn grnmyor. Enazndan sz konusu dnflmn ift ynlolduuna vurgu yapmak gerekiyor. Osman-llar sadece seyahatnameleri okuduklar yada Batllarn kendileri hakknda ne dfln-dklerini ok nemsedikleri iin deil, ken-dileri de artk dahaBatlolduklar, o deer-leri zaman iinde isellefltirdikleri iin, ken-di kendilerine dflardan bakma refleksi gelifl-

tirmifllerdi. Yani belki de esas mesele yaban-c birilerinden bir fleyi saklamak deil, yal-nzken dahi aynaya bakamamakt.

Erkein fazla bymfl gslerini alma ameliyat.(fierefeddin Sabuncuolu, Cerrahiyyetl-Haniyye, Fransa Ulusal Ktphanesi)

Kadn rogenital sistemi. Olaslkla, Vesaliustanuyarlanmfl, erkek (solda) ve kadn (sada)tasvirleri. Figrler ift cinsiyetli;idrar yolu ve vulva penise benziyor.(fiemseddin el-tk, Teflrhl- Ebdn, s. 166)


8/23

flubat20098AGOS kitap

Filistinli flair Tevfik Zeyyid atflma or-tamnda ocuklar adam doar dediin-de, flphesiz, Mahmud Dervifli de kastet-miflti. atflma ortamnda birer yetiflkin ola-

rak doan Filistinli ocuklardan biri olan,adafl Arap edebiyatnn en nemli flairle-rinden Mahmud Dervifl, getiimiz Austosaynda yaflamn yitirdi ve ardnda, fliirlerin-den taflan hznden daha da fazla keder vezlmemifl mesele brakt. Gazzede yafla-nan atflmalara maruz kalan pek ok ocu-un, Dervifl gibi, bilge adamlar olarak do-duklar gerei, Zeyyidin szyle birlikteyeniden hatrland.

1941de, Akkann bir kynde doanDervifl, 1948de uygulanan tehcir politika-lar nedeniyle, ailesiyle birlikte Lbnanag eder. Bir yl sonra geri dndklerindekylerini yerle bir olmufl halde bulmalar,Derviflin, tm yaflam boyunca edebiyatn-

da belirleyici bir rol oynayacak olan srgn-ln ve mlteciliini, Filistin halknnzlem ve aclarn fliir araclyla anlatmayolunu tercih etmesine neden olacaktr.Dervifl, yine ayn nedenle,1961de, Yahudive Arap genlerinin birlikte mcadeleverdii srail Komnist Partisineye olarak, kendini Filistinin sesi-ni tm dnyaya duyurmaya adar. Yurtdflna kfln engellemekiin kendisine kimlik ve pasa-port vermeyen srail gleriyznden yaflad sorun-lar Bana bir filozof ge-tirin, kendisine varl-m kantlayacamszleriyle anlatr.

1970te Rusyaya,birka yl sonra da M-sra gider. Ardndan,dokuz yl yaflayacaBeyruta taflnan Der-vifl, yaflamn eflitliArap ve Akdeniz lkele-rinde ve Avrupa kent-lerinde srdrr.1993te, FK ilesrail arasnda im-zalanan barfl ant-laflmasnda arabu-lucu olarak grevalr. Her ne kadarbarfl yanls olsa da, Filistin

zerine tahakkm koyan buantlaflmay elefltirdii iin FKile aras alr. 1996da nce r-

dne, oradan da Filistin zerk Yneti-mindeki Ramallaha dnen Derviflin bun-dan sonraki yaflam, bu iki flehir arasnda gi-dip gelmekle geer. Dervifl, Ramallahta ya-flamann iindeki srgn hissini dindirme-diini syler; onun iin en zgn srgn,insann kendi yurdunda yaflad gnllsrgnlktr. 2008 Austosunda, ABDde geirdii kalp ameliyat srasndayaflamn yitirmeden hemen nce kaleme al-

d son yazsnda da, kalbinin Filistin iinatmaya devam ettii grlr. Derviflin, Ha-mas ile el-Fetih arasndaki atflmalarn Fi-listin halkn birbirine dflrerek belirsiz birgelecee srklediini belirttii bu yazs,lmnden birka ay sonra bafllayan, sra-ilin Filistin saldrlarn da adeta ncller.

Ebedi srgnlk fliirleri

adafl Arap fliirinin kurucularndanolan Lbnanl ve Suriyeli flairlerin olufltur-duu el-Mehcerakmndan ve Endls Arapfliirinden etkilenen Dervifl, romantizm vesimgecilik akmlarn, sosyalist gereki biranlayflla birlefltirerek, anlatsal yn arbasan fliirler kaleme alr. fiiirlerinde, Orta-

douda yaflanan aclar, Filistin halknnyersiz-yurtsuzlafltrlma strabn, zlemleri-ni, umutlarn ve dile getiremedii insanlktaleplerini, mevcut politikalarn tesinde,

bir varolufl mcadelesi olarak an-latr.

fiair, yazlarnda, 1960l yl-larn direnifl flairleri kuflaolarak adlandrlan NazmHikmet, Louis Aragon ve

Pablo Nerudann da dahil ol-duu bir kuflan fliirlerinden

de beslendiini belirtir. Derviflinilk fliirleri direnifl fliirleridir; son-raki fliirleri ise srekli bir deiflim

arzusunu yanstr. Savafln ve katli-amlarn yaratt trajedileri gzler

nne sermek iin yazd simgeci fli-irleri nedeniyle, pek ok elefltirmen ve

Filistinli tarafndan davaya ve yurda iha-netle sulanan Dervifl , davaya ihanet etmekaygsyla yazlmayan iyi fliirlerin, ne Filis-tin davasna ne de fliirin kendisine faydasolacan syler. Mslman bir Filistinli

olarak branice renen ve fliirle-rinde bilhassa Filistin halknn ya-flad acy, Yahudilerin Tevrattayer alan peygamberlerine dert ya-narak anlatma yolunu seen Der-

vifl, metafizik bir arayfln sonunda,kutsal kitaplarn ortak diliyle, insanla ve

Filistin topraklarn iflgaleden sraillilere sesle-

nir. Aclarn sonundagelen yeniden doum

temasyla, Hristiyan-

lktaki sann armha gerilme hikyesini,fliirsel bir ritmi olan Kuran Arapas ile an-latr.

Mahmud Derviflin klliyatndan yap-lan zenli bir sekiden oluflan Biz KaybettikAflk da Kazanmad, fliirlerin Arapa aslndan

yaplan evirileriyle, getiimiz ay, KitabeviYaynlar tarafndan Trke olarak yaym-land. Kitapta yer alan Cellede lyorKufllar, Kimlik Kart ve Pasaport, Der-viflin yaflam yks ile Filistin meselesininkesifltii noktalar ve flairin eliflkilerini gs-termeleri asndan benzersiz fliirler.

Derviflin, Filistinin yaflad dram anla-mak isteyenler iin muazzam bir tanklkbelgesi teflkil eden fliirlerinde zaman zamanmilliyeti bir ton ne kar. fiair, bu duru-mu sonraki yllarda fark eder ve Filistiningrnmez klnmak istenen aclarndankaynaklanan kimlik talebinin, bir sre son-ra milliyeti bir siyasal kimlie dnflme ris-kini de barndrdn syler: Belirli koflul-lar altnda, muayyen bir yerde bulunduumsrada, kimlik hakkn savunan bir fliir yaz-mfl; Kaydet! Arabm demifltim. Nereyegitsem benden bu fliiri okumam istiyorlar.Bu tr taleplere boyun een biri olsaydm,kendimi asla gelifltiremezdim. Politik du-ruflunun, yaflamdaki arayflyla ortaya kandeiflimini fliir araclyla ifade eden Dervifliin sanat, ncelikle insann ve insanlnevrensel trajedisine flk tutan yann vurgu-lamal ve sanat olarak kalmaldr. fiiiri son-suz bir evren olarak gren ve fiair, Tan-rnn glgesidir diyen Dervifl, kendi varl-n kantlamak iin kt fliir yolculuun-da asl arad fleyin vatan ya da Tanr olma-dn, bu yolculukta aslnda hep fliiri arad-n ve sonunda ona ulafltn syler.

Bu yzden de, topra ve lkesiyle aras-na mesafe koymakla suland zamanlardadahi, ekici bir hapishane ve hrn bir

aflk olarak nitelendirdii vatannn flairiya da tam tersine, davasna ihanet eden birhain olma konumundan, yalnz kalma vekabul grmeme pahasna kurtarr kendinive fliirini. Derviflin, Biz Kaybettik Aflk daKazanmadda da yer alan Gecenin AyakSesleri adl fliiri, onun edebi yolculuundaulaflt noktay belirginlefltirir. Derviflin,Filistini, cefakr bir anneden ok yasl birsevgiliye benzettii bu fliiri, onun tm Orta-

dou iin duyduu barfl ve huzur zleminiyanstrken, Filistin davasnn kr bir tut-kuyla milliyetilie tutsak olmaya baflladanda yeflerttii masum bir ilk aflk hissiyle,edebiyatnn insanlktan uzaklaflmadnda gsterir. Dervifl, bu fliirinde, ulus-devletinflas iin tabulafltrlarak kutsal anne im-gesine dnfltrlmek istenen kadn imge-si yerine, Ortadounun ortak kltrnyanstan masal anlatcs fiehrazadn imge-siyle buluflturduu Filistinin, artk dflsz,bedensiz ve ssz kalan topraklarndan kay-naklanan kltrel oraklna da bir zmsunar.

Dervifl iin kadna atfedilecek deerlednflecek olan kltrn yarataca fliirdenkacak zmler, belki de tm dnyaya,

Filistin sorunu iin savafl, iflgal ve ykmdanbaflka zmler de gelifltirilebileceini hatr-latacaktr. Bundan dolay da, flair, ele gei-rilmifl bedeninden kan ruhunu yanstangzleriyle srgnde bile onu takip eden sev-gilinin (fiehrazad) dinmeyen yas, mavi gl-geli hzn ve kflszl ile, yeryznnson srgn olan halklardan biri olma du-rumunu da ifade eder; sorunun asl sebebiolan iflgalcilerin gecede srekli yaklaflanayak sesleri ise, huzurun tm dier halklariin de gerekli olduunu gsterir. Ancak,tm Ortadou iin umut ettii barfla ulafl-mann zorluunun farknda olan DerviflinYzellibirinci Mezmur adl fliirinde belirt-tii gibi, bir zamanlar Tevratta zlemle an-

latlan Yeruflalem, artk kanayan bir zeytinflekline brnerek sadece lm ve savafl ge-tirmektedir Babil gecesine. Ve tabii ki, fla-irin armh da savafla durur, hayalindebarfl zlemi kokan Filistin topraklarnda.

srailin Filistin halkna ynelik tutumu-nu daima elefltiren Derviflin en yakn dostuve edebi kriteri, srailin nl flairi YehudaAmichai olmufltur. ki flair arasndaki dost-luk ve gizli ekiflme, ayn topraklar zerindeyaflayan iki halkn tarihlerinin nasl farklflekillerde yazldn, ve insanlk tarihi ka-dar eski olan kardefllik ve ihanet kavramlar-nn, Habil ile Kabilin kavgasndan baflla-yan zincirleme srete nasl halkalar olufl-turduunu gsterir.

Ve, insanlk tarihi kadar eski olan bir

baflka eliflki, varln srdrmektedir:Gazzede birileri kazanmfl olsa da, her da-im nce insanlk kaybeder!

Aflkta olduu gibi Gazzede de

nce insanlk kaybetti YELZ KIZILARSLANMahmud Dervifl

Biz Kaybettik Aflk da KazanmadArapadan eviren:Ltfullah GktaflKitabevi Yaynlar, Aralk 2008, 157 s.


9/23

9flubat 2009 AGOS kirk

Bombardmann bafllad gnden bu ya-na, hastanenin ana kapsn kapal tut-mak mmkn olmamflt. Karakfln souutm fliddetiyle hkm sryordu binanniinde. Kaloriferler alflmyordu. Ameliyat-hanede ordu ifli bir sahra sobas kurulmufltu.Kfl tatbikatlarnda karargh adrlarn st-tklar benzin sobalarndan biriyle snyorduameliyathane. Hasta odalarnda odun soba-lar kurulal iki ay olmufltu. Elektrikler ongnden beri kesikti kentte.

Ameliyathanenin aydnlatlmas jenera-

trle salanyordu. Clz bir flk ve birkacihaz bu jeneratrn salad akmla alfl-yorlard. Neyse ki hl birka ay yetecekkadar mazot stoku vard jeneratrn.

Hasta odalar gn flyla aydnlanyor-du. Gnbatmndan sonra mutlak karanlkhkimdi odalarda. Zaten geceleri aydnlat-maya gerek de yoktu... Hastanede tbbi hiz-met, kapdan ieri girdikten sonraki birkasaat iinde verilebiliyordu ancak. la stokuiyiden iyiye azalmflt. En nemli tbbi yar-dm, kanamay durdurmak ve cerrahi m-dahale idi. Ameliyat sonras bakm, yok de-necek kadar yetersizdi. lk anda yaplrdgerekli olanlar, elde kalan az saydaki arkesicilerin salayabildii kadaryla. Tm

bunlarn dflnda bir ifllevi daha vard hasta-nenin. Buraya getirilen yarallarn, ou

kez, gidecek yerleri de kalmyordu. Evleri-nin enkazndan buraya geliyor, iyilefltikle-rinde de, hasta odas deilse bile, yine has-tanenin iinde bir saak alt buluyorlardkendilerine. O enkazlardan iki flekilde k-yordu insanlar: Ya siyah naylon bir torba-nn iinde, ya da elinin, kolunun sarktbir sedyenin zerinde. ou kez ayn en-kazdan sa kurtulan bir akrabann veya

komflunun eflliinde varyorlard hastaneye.Geceleri sessizlik hkimdi. Yeni getirilenle-rin feryatlar da bir sre sonra diner, ve bukoca yap sessizlie brnrd. Byle birsr insan vard, gndzleri evinin enkaz-nn evresinde dolaflp, karanlk bastndayine hastaneye dnen.

Dnyada bunca uzun sre savaflla hrpa-lanan ka kent var acaba? Gazze, ilk aklagelen olsa gerek. Halk on yllarn ykmadirenmekle geirdi, kimse mrn dodu-u evde tamamlayamad Gazzede. Birkaylda bir evler yklr, insanlar yenilerini ku-rarlar.

***Ardna kadar ak duran byk girifl ka-

psnn arkasnda hkranlardan ilkidirLeyla. Gnll hemflire Leyla aslnda -retmendi. Ancak, uzun yllar sren savaflkoflullar iinde, Filistin ynetimi kurslardzenleyerek pek ok kamu alflannhemflire olarak eitmiflti. Eitim tmyledurmufl halde. Ynetim kalabalk binalar-dan saknyor. Dflmann nereyi vuracabelli deil. lkesel olarak, rencilerin ken-di evlerinde daha gvenli olacaklar kabulediliyor.

Leyla, ambulans hemfliresi olarak alfl-makta. Uyumadan, dinlenmeden, flehirdeturladklar nc gnd bu. Lenki Ke-

vorkla yaral taflyorlard srekli, bir ksm-n yetifltiremedikleri yarallar... Kevork da

Leyla gibi gnll olarak yapyordu ambu-lans flofrln. mer ise Hamas milita-nyd. O da son gn uyku uyumadan

ve elindeki makineli tfein emniyet kilidi-ni kapamadan geirmiflti. Silahn omzun-dan asmfl, gkten lm yadran uaklarakarfl naar bir halde dolanmflt Gazze so-kaklarnda. Her bombardmanda o da birkayay, bir duvar ykntsn siper ediyordu,tehlike geinceye kadar.

Birka dakika nce zar zor bulduu birkamyonetin kasasnda iki yaral taflmflt

hastaneye. Tafldklarndan biri can ekifl-mekteydi, dieri ise hzla kan kaybediyor-du. Yarallar kucanda ieri tafldktansonra fark etti girifl kapsnn yanndakibankta uyuklayan Leylay. Mthifl fke-lendi. Can kmflt flu kamyoneti bulanakadar, oysa ambulans kapnn nne parketmiflti, hemflire de uyukluyordu.

Leyla, yananda patlayan tokadn acsve flaflknlyla frlad yerinden. mer, butokatla da yetinmemifl, bara ara kfret-mekteydi: Ne uyuyorsun vicdansz oros-pu! Halk sokaklarda kan revan iine yardmbekliyor, sen burada kaytarmfl uyuyorsun!Leyla ise, bir yandan yedii tokadn, teyandan urad hakaretlerin verdii acnn

iinde, az dolusu tkrd Hamas milita-nnn yzne. fkeden kudurdu mer. Elihemen silahna uzand, ancak ayn andaambulansn flofrnn yumruu yapflt su-ratna. Lenki Kevork bard: Adam ol l an,serseri! Gebertirim flimdi seni burada!

O silah bize dorultman iin mi verdi-ler sana? diye haykryordu Leyla, Asker-sen git de dflmanla savafl!

Hastane alflanlarndan ve hasta yakn-larndan birka da yetiflti, usulca silahkaptlar merin elinden. Ayn anda, ya-knmalar yamur gibi yamaya bafllad.Hemflire gndr gzn krpmad, ha-berin var m?, Dn Hamas kararghnnnnde drt saat nbet bekledim bir depo

mazot almak iin, biliyor musun?, Aa-beyimi ve yeenimi gmecek vaktim olma-d, anladn m?, Btn gece bir sigara bu-

lamadm, Alayan ocuklar brakp dageldik, anladn m?

Tm bu yaknmalar mere ynelmiflti.nsanlar sanki yaflananlarn hesabnmere soruyorlard. Kaabilseydi keflke,kap uzaklaflabilseydi flu lanet yerden.

Ama silahn almfllard. Silahn brakpnereye kaar asker adam? Daha fazla daya-namad, gerilmifl sinirlerine daha fazla h-kim olamad, boflald hkrklarla. Herkesflaflknla kapld, ne yapacan flaflrd.Leyla hemflire, ardndan da Lenki Kevork,

tutamadlar gzyafllarn. Alamamak iindirenenler yavafla yzlerini kardlar on-lardan, ama nafile, alama nbeti herkesisarmflt. Hastane alflanlarndan biri orta-mn sakinlefltiini grp, silahn geri verdimere. mer sanki ufalmfl, alalmfltiyice. Akl, beyni durmufltu sanki. Farkn-da olmadan Leylann ellerini pmeye bafl-lad. Leyla bir kez daha hkrklara boul-du. Katla katla alyor, bir yandan damerin yanan okfluyordu usulca, biraznce tkrd yanan.

Lenki Kevork elini merin omzuna at-t, tane tane, duru bir Arapayla anlatmayabafllad. Yarm saat kadar nce bombalan-mfl bir eve gitmifllerdi. Eve yaklaflrken,

ieriden ocuk feryatlar iflitmifllerdi. Amadflman zerlerine atefl amfl, daha fazlayaklaflmalarna izin vermemiflti. Uuflanmermiler arasnda uzaklaflmfllard oradan.Gnn aarmasn bekliyorlard. Dflmangn flnda kendi mevzisine ekilirken, biryandan da uzaktan atefl ayordu.

Tm bunlar sanki eski bir masal anla-trmfl gibi, sanki o dehfleti kendi yaflama-mfl da, uzaktan seyretmifl gibi anlatt. Son-ra, ceketinin cebinden, katlanmfl, kkbir kitap kartt. mere uzatt: Frsatbulduunda oku, bana iyi geliyor.

***fiafakla birlikte ulafltlar ykntya. Enkaz

sessizlie brnmflt, ttyordu. Lenki

Kevork ve mer birlikte indiler aratan, ar-kadan sedyeyi kardlar. Bu esnada Leylaceset torbalarn hazrlyordu. de ku-laklarn amfl, bir ses, bir yaflam belirtisiduymay mit ediyorlard, birka saat ncebrakp katklar sesleri tekrar duymay

kk gvde kardlar enkazdan. kk ceset torbas yerlefltirdiler ambu-lansa. Hastaneye dnp, bir sonraki arybeklemeye koyuldular.

mer bir kfleye sinmifl, Lenki Ke- vorkun verdii kitabn sayfalarn eviri-yordu:yatamdaki mavi glgeni / kim ekiyor her gece? / ayak sesleri geliyor / gzlerinyurdumdur

Gn aarmflt, ancak 2009 Ocann

beflinci gnnde gnefl de stamyordu Fi-listin topran. srail kara kuvvetleri, bom-balanmfl kenti iflgal ediyordu.

Gazze flehri oturmufl alyorPAKRAT ESTUKYAN

Gecenin Ayak Sesleri

Srekli

yaklaflan ayak sesleri duyuyoruz geceleri

Srekli

kaplar frlayp kayor odamzdan

uzaklaflan bulutlar misali

Yatamdaki mavi glgeni

kim ekiyor her gece?

Ayak sesleri geliyor

Gzlerin yurdumdur

Kollarn bir ember, dolanmfltr bedenime

Ayak sesleri geliyorEy fiehrazad!

Niye kayor beni resmeden glge?

Bir aa ol,

glgeni greyim

Bir ay ol,

glgeni greyim

Bir haner ol

Glgeni greyim glgemde,

Kller arasnda bir gl biiminde!

Srekli

yaklaflan ayak sesleri duyuyoruz geceleri

Srgn yerim oluyorsun ve hapishanem

Ha gayret

ldr beni tek hamlede

Nolur ldrme beni

yaklaflan ayak sesleriyle!

Trkesi: Mahmud Dervifl

yk


10/23

fiebnem fligzel Resmigeitte az fley ba-flarmamfl. Her fleyden nce, siyasi ro-man ya da tarihsel roman dediimiz trlerindoasna ikin risklerle bafl etmeyi, hatta on-lar birer avantaja dnfltrmeyi becermifl vebylece, ou zaman roman roman olmak-tan karan flablonlara, yaftalara, klifleleredflmekten kurtulmufl.

Biliyoruz ki, romanc konusunu gerekhayattan seerse, hele birtakm siyasi mese-leleri kurgusunun odana yerlefltirirse, birpropagandiste, bir vaize dnflme tehlikeside yan baflnda onu bekler. Bu tr roman-lar ou zaman salt iyiyle kty gsterirbize. yinin masumluunu, ktnn gad-darln... Bu romanlar biz en ok, hakll-mzn yazl belgeleri olarak grrz. Ken-dimizle ve kendimizi ait hissettiimiz siyasi,kltrel, dini, ahlaki geleneklerle bir kez da-ha gnenmek, gurur duymak, yenidenumutla ve enerjiyle dolmak, ve belki dekendimize acmak, gerek hayatta urad-mz hakszlklarn telafisini kt zerindebulmak iin.

Bu romanlarn yazar elinde terazisiyleadalet datan yce bir mahlk, Allahn 99ad gibi pek ok yce sfata sahip ve dahaouna da talip bir Yaratcdr adeta: lim-dir o romanc, beddir, celldir, evveldir, h-kemdir, kdirdir, meliktir, vciddir, zhir-dir ve daha bir sr fley

Oysa romanlar baflkalarn anlamaya ya-ramaz m en ok? Karflnzdakini haksz, si-zin taraftakini hakl karmann ve bafl sonubelli bu diyalektiksiz diyalektii bir kez dahaispatlamann yeri midir roman sayfalar? yi-lii yceltmez, ktl mahkm etmez kiroman; onlar anlamaya alflr. Buradan ba-kldnda, romanc iin iyilik skc, kt-lk ise vaatkrdr. Romann ihtiya duydu-u heyecan verici her fley orada sakldr.

gdklayan oyunlar, btn hinlii ve srpri-ze aklyla roman, hayal bile edilemeyeninpeflinde koflar, gerekte olann deil.

Batan geminin mallar

Resmigeit, Trkiyenin son 30 ylda yaflad- siyasi alkantlarn zerine zerine gidenbir roman. fligzel, kh olaylarn perde ar-kasna dair gn yz grmemifl bilgileri fflediyor, kh hepimizin bildii ama anlamlbir resim oluflturamad kimi olaylar bir-birine balayarak hayranlk uyandrc birbellek tazeleme alflmasna girifliyor. Resmi-geit, esas muradn, Yakn tarihi yazlama-yan bir ulus kilidi bozuk bir el bagajdr.Her an alr, iindekiler ortala salr (s.182) szleriyle anlatyor. Benzer bir vurgu-yu Murat Uyurkulakn Har romanndanda anmsyoruz.

Resmigeither fleyden nce bir 12 Eyllroman. Darbeyle lkenin girdii karanlktnelin ne kadar uzun olduunu, militariz-min memleketi nasl iinden klmaz ba-taklklara srkleyeceini, gzelim hayatlarnasl sndreceini fligzelin VirginiaWoolfun Orlandosuna selam verdii za-manlar ve cinsiyetler arasnda seyahat edenkarakteri Orlandonun szleri anlatyor:

Darbe olursa, ki olacak, bu defa ok uzunsrecek. ok fley deiflecek. O kadar okfley deiflecek ki, bu sizin iin, ar kovan-nn iine baflnz sokmadan neler olaca-n bilmemeye benzeyecek. (s. 54)Kafasn uurduunuz fley demokrasi de-ildi. Ama iyi baklp itina gsterilseydi,hatalar onarlsayd on yl sonra demokra-

si olabilirdi. Artk bu lkenin demokratik-leflmek iin hibir flans kalmad. (s. 136)

fligzelin roman, Trkiyede yaflanansiyasi ve toplumsal geliflmelerin gayr resmikronolojisi gibi. Bu tarihi yapanlar arasndaaklnza kim gelirse var orada. Resmigeitte-ki karakter bolluunu flyle kabaca srala-mak bile yazarn roman helvasn nasl zen-gin bir malzemeyle piflirdiini gsteriyor.Batmakta olan geminin mallar bunlar:Otuz iki ksm tekmili birden.

Siyasette taflrann sesini duyuran barajlarfatihiAli oban ve onun 365 ift ayakka-bsn ceset gibi yatann altna dizmifl, birkunduracya vurgun kars Nazl Hanm.

Siyasete Kimse bende kuflkulanmasn

sloganyla giren flair parti baflkan CevdetKarave onu ay ve biskviyle besleyen efliReyhan Kara.

Kafadan 20 yl dayanr diyerek yapt,ama hl baflmz duvarlarna vurmaktankurtulamadmz 18 Kasm darbesinin birnumaral generali, canl bir lam ukuruolan Rasim gr; nam dier Rasimtn, vn, nn, veyafr.

Apolitik bir kuflak yaratmay, insanlarnzararl dflncelerden kurtulmas iin pa-rayla satn alabilecekleri fleylerin tadna var-masn salamay grev edinen Pertev vekars fiermin.

ktidar hevesine her kapldnda asker ta-rafndan alafla edilen, iskambil kdndanyapt flatolar ordunun puf demesiyle yk-

lan, namaznda niyazndaSleyman Tel.Kurt partisinin herkesi korkutan amagen ve yakflkl ete lideri Reis Kurdo-

lunun karflsnda yrei prpr atan, 36 nu-mara ayakkab giyen lideri Hseyin Fey-zullah.

1961den bu yana grevde unutulmufl,1.98 boyunda dev bir kadn olan, yzyllar-dr, yoksa Kanuni zamannda(n beri mi?)(s. 386) bu topraklarda olup bitenlere tankolmufl sve Bykelisi Orlando.

Denizin zerinde, 301 kazn stneoturtulmufl Florya Deniz Kflknn, kibatmakta olan cumhuriyeti temsil etmekte-dir, Atatrkten bu yana btn reisicum-hurlara hizmet etmifl, 1915te mucizelereseri hayatta kalan bir bebek olan hizmetli-si Mustafa, nam dier Msy Kevork Pa-pazyan.

Kafas ayrld rgtteki arkadafllar ta-rafndan demir ubuklarla ezilip, naslsalr diye morga konulan, devrimcilikte an-cak bir arpa boyu yol gitmifl, yaflamak, aflk,seks ve tatl fleylerse eer hi yaflamamfl,ama bir inanc olmaksa yaflamak okuzun yaflamfl (s. 81) gen sosyalist Emin.

7 Mays cuntasnn, erkeklikten kadnl-a geme yolunda olduu iin koyduu sah-ne yasan krmak iin, davet edildii sn-net dnlerinde oturduu yerden flarksyleyen, bir yandan da srekli olay karp(mesela hamile kalp!) gndem yaratan B-

yent Paye: halkn akl baflka yerde.26 Temmuz darbesinin bir numaral ge-

nerali Rasim trn dostu, Pakistanl dar-beci Ziya lhak; gariban Krt taksi flofr

fiehmus ve biricikKejesi; zenginlii, gste-rifli seven ve yllar sonra milyonlarca mri-diyle byk bir gce eriflecek olan Hoca-efendi; darbecilerin konuklarn elendi-ren Emer Sultan; seks filmlerinin unutul-maz oyuncusu Banu Ball. Ve daha nicele-ri, niceleri

Kirli amaflrlarn geit resmi

Resmigeitte geit resmine kan, bir mem-leketin kirli amaflrlar. Ancak, fligzelinroman salt siyasete, siyasetiye, halka takkdeil. Tarihle ve yalanla ve dolanla, velhasl,flu kavanoz dipli memlekette eri br, ya-muk yumuk, katr kutur olan ne varsaonunla da derdi var: Hangi lkenin hal-kndan gizlenen, yzleflemedii bir tarihivarsa, siyasetilerden baflka duyan bileninkurfluna dizildii bir srr varsa, pislik y-nn zerinde oturuyordur o lke.

Resmigeitte Ermeni felaketine, Krtlerinson isyanna, 21 Mart darbesinin en karan-lk cinayetlerinin ifllendii Diyarbakr Ce-zaevine, iflkencelere dair pek ok tarihseladaletsizlikten sz ediliyor. Ancak fligzel,Ortada bir zr bile yokken, bu acnn birromana kenar ss yaplmas hakszlk (s.102) dedii Ermeni meselesi baflta olmakzere, riyann deil samimiyetin arkasndaduruyor ve vicdani bir tavr taknyor. Mem-leketin ivisi kmfl halinin en ar travma-lar olarak her birine hak ettikleri arlk vesorumluluk duygusuyla yaklaflyor.

ok boyutlu karakterler

fligzelin kahramanlaryla iliflkisini z-

mek kolay deil. Gen ve masum devrimciEmine, bir zamanlarn gariban, sonralarnfrlamas Mhendise duyduu sempatiyi,buna karfln faflolara besledii fkeyi grebi-liyorsunuz da (bunlar saklamaya alflr birhali de yok romann), o pislik ynn ya-ratan siyaseti kalabalna karfl yle amanaman bir tiksinti hissetmiyorsunuz (belki, 5fiubat darbesinin bir numaral generali Ra-sim kr istisna). Yazar, bir syleflisindeyi de benim flefkat gstereceim kahrama-nm yok ki... dese de, sanki hayalleri karak-terlere dnflp kda dfltnde, onlaramutlaka insani bir boyut katyor. Bu daRes-migeiti ok katmanl, incelikli bir metinhaline getiriyor.

Hal byle olunca, siyaseten hi mi hitutmasanz da, Nazl Hanmnn kundura-cya olan aflkn bildii halde vakarn yitir-meyen Ali obana, ha bire bastrmaya a-lflt aklnn frenk kflesi hi olmadkyerlerde prtleyen Sleyman Tele, anneci-inin yapt dolmalar karsndan gizli lp-leten Perteve, temel besin maddesi olanbiskvileri durmadan aynn iine dflenCevdet Karaya karfl iinizde scak bir fley-ler uyanyor. fligzelin karakterleri, bu tipbir sr ayrntyla boyut kazanyor, kt-tan, harften, mrekkepten ayrlp ete kemi-e brnyor. Gerek hayattaki hallerindenbtnyle farkllar elbette; romann gerek-liiyle gerekliin gerekliinin birbirine

hem benzedii hem benzemedii, son dere-ce romanesk bir durum bu.Romann baz hofl teknik srprizleri de

var. Metinde kimi flash-backler ve zamanve meknda geifller ok zekice kurgulan-mfl. Szgelimi, baflkentin atlarnn ze-rinde kanat rpan kumrular, bir o dama birbu pencere kenarna konarak, bir bakyor-sunuz sizi Genelkurmaya, hop Baflbakanl-a ya da bir partinin genel merkezine gt-ryorlar. Msy Kevork, bizi hem tarihtegezintiye karyor, hem de Cumhuriyetintemellerinde bir yerlere gmlmfl duranByk Felaketin memleketin bilinaltndane kadar ar bir yk olduunu duyumsat-yor. sve Bykelisi Orlando yzyllararasnda gidip gelirken, fligzel, Woolf d-flnda, Rushdie, Nabokov, Marquez gibisevdii romanclara da sk sk gndermeleryapyor.

Resmigeit, yukarda szn ettiimiz ka-rakter zenginlii ve olay rgsyle, bir epikroman olarak da deerlendirilebilir. Ancaksomurtkan deil, nefleli, cvltl, zaman za-man insana kahkahalar attran bir epik ro-man bu. Memlekette daha nce kaleme aln-mfl, pek ou ihanet-sadakat, iflkence-kahra-manlk, zlmek-zlmemek meselelerineodaklanan siyasi romanlardan ise ok farklbir yerde duruyor. fiebnem fligzel, Trki-yede siyasi romann bundan sonraki macera-s iin farkl bir yol neriyor ve o yolun ilktafllarn da Resmigeitle dflyor.

* Yazda verilen tarihlerde kaymalar olabilir.Ltfen alclarnzn ayaryla oynamayn.


Trkiye tarihinin gayri resmi resmigeidi*ROBER KOPTAfi

fiebnem fligzelResmigeit

Doan Kitap, Eyll 2008, 633 s.


11/23

Heinrich Bll Stiftung DerneiTrkiyede 15 yldr faaliyet gsteriyor.

Yaynlarmz, Heinrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilciliindencretsiz olarak siparifl edebilirsiniz.

Ayrntl bilgi iin:www.boell-tr.org veya [email protected]

Heinrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilcilii 15 yldr sren faaliyetleriyle, Trkiyenin de-mokratikleflmesine katkda bulunmaya alflmaktadr. Trkiye toplumunun ve siyasi sisteminin de-mokrasi asndan ncelikli sorunlar nelerse, onlarn zmne ve genel olarak demokratikleflme-sinin ilerlelemesine katk ve destek sunmaya alflmaktadr.Faaliyet gsterdiimiz on befl yllk sre iinde Trkiye demokrasi asndan ok genifl bir deiflim

yaflamfltr ve demokratikleflmeye ynelik gereksinimler de, bu dorultuda farkllaflmfltr. 1994 y-lnda, derneimizin faaliyetleri Fgen Uur tarafndan bafllatldnda gerek bir sivil toplumun

varlndan sz edilemezdi. Zira 1980 darbesinden sonra, sivil olarak adlandrlabilecek siyasi alanancak 80li yllarn ikinci yarsnda yeniden oluflturulmaya bafllad. Sivil toplum rgtlerinin olufl-turulmas ve faaliyetleri de bu dnemde gndeme geldi. Heinrich Bll Stiftung Dernei TrkiyeTemsilcilii ilk kurulduunda bu geliflmelere paralel olarak geliflen sivil siyasi alann ve onun birifadesi olan sivil toplum kurulufllarnn geliflmesine ve onlarn bir araya gelmesine odaklanmfltr.

Bugnk Trkiyeye baktmzda, demokratikleflme konusunda nde gelen sorunlardan biri, ana-yasa ve yasalarn reformudur. 12 Eyll Askeri darbesi ile oluflturulan rejimin rn olan 1982 Ana-yasasna yrrle girmesinden itibaren, yaplfl srecine, ruhuna, zgrlkler rejimine getirdiisnrlamalara hep karfl kld ve yeni bir anayasaya olan ihtiya canl bir tartflma olarak gndemi-mizde hep yer ald. Yaplan kapsaml deiflikliklerle neredeyse drtte biri deiflmifl olmasna karflneyrek yzyldr bu tartflma canlln eskitmedi. (S. Tanrkulu, 2007, Yeni bir anayasada insanhaklarna yeni bir bakfl, s. 5).

2007 ylnda Trkiye hkmeti tarafndan lanse edilen fakat bugne dek yaymlanmayan yeni ana-yasa tasla, bu tartflmalara ivme kazandrd. Heinrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilcilii,Diyarbakr Barosu ve baflka kurum ve kurulufllarla birlikte, yeni anayasa hakkndaki talep, grfl ve

vizyonlar ile ilgili fikir retme srecine destek salamaya alflt. Bu balamda, bu srecin nasl y-rtld sorusu nem kazanmaktayd. Sivil anayasa, zgrlk ve demokratik bir ruhla hazrla-narak, toplumun btn kesimlerini, mmkn olan en genifl lde anayasa tartflmalarna katarak

m hazrlanacaktr, yoksa ancak dar bir anayasa hukukular evresi iinde tartfllarak m toplumasunulacaktr? Baflka bir deyiflle, ancak toplumun tm sorunlarnn, toplumun zm gcne gven-le tartfllmas halinde yeni anayasann sivil bir nitelik kazanabilecei, sivil toplum tarafndanifade edildi.

Heinrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilcilii, bu nedenle, zellikle sivil toplumun ve uzman-larn yeni anayasa ile ilgili fikirleri tartflmasn salamaya alflt ve bu tartflmalarn sonularn ya-

yn yoluyla genifl bir kitle ile paylaflmay hedefledi. Ayrca, Uluslararas nsan Haklar Beyanname-sinin 60. yldnm vesilesi ile, Goethe Enstits ve Trk-Alman Kltr flleri Kurulu ile ortaklafladzenledii Demokrasinin Garantisi: nsan Onuru ve nsan Haklar bafllkl konferansn sonula-rn ieren yayn hazrlad. Almanca ve Trke dillerinde yaymlanan bu kitapta, 2008 ylnda h-kmette olan AKPye ve muhalefette olan DTPye karfl Anayasa Mahkemesinde yrtlen kapatmadavalar ile ilgili Venedik Komisyonu ve Avrupa Birliinin anlayfl v e uygulamalar konusundanemli bilgiler bulunmaktadr. Bylece, Avrupa Birliine doru giden yolda olan Trkiyenin bu

konuda Avrupa standartlarna ne kadar yakn olduunu anlama frsat yaratlmfltr ve gncel olanbir sorun, temel prensipler asndan incelenmifltir. Btn faaliyetlerimiz ile olduu gibi bu iki ya-ynmz ile de Trkiyenin demokrasi sorunlarna ynelik farkl grflleri, her n e kadar her lke-nin koflullar farkl olsa da uluslararas rnekler, deneyimler ve yeni fikirleri sunarak, cevap aray-flna katk salamaya a lflmaktayz. Bylece, demokratikleflme srecinde ortaya kan tkanklkla-ra, zmsz grnen ve kronikleflen sorunlara yeni bir bakfl gstermekle, kfl ve zm yollar-nn almasna katkda bulunmaya alflmaktayz. Heinrich Blln Mdahil olmak gereki kalma-nn tek yoludur deyifli, bizi zellikle demokratikleflme faaliyetlerimizde ynlendirmektedir.

Ulrike Dufner


12/23


13/23

Keflfedilmeyi bekleyen Ermeni hazinelerin-den biri de Ermeni flairler ve fli-irleridir.

Edebiyat ve sanat dnyasyle evrensel ve ortak zellik-ler barndrr ki, snr, din,dil, rk, corafya tan-maz. Onlar, yaflam-nzn beklenmedikbir annda, bek-lenmedik birbiimde kar-flnza kar.Eserleriylesanki sizianlatr, siziizer, sevinya da hznlerinizeait bir trk mrldanrlar. lk heyecanla, yaza-nn, izenin, syleyenin, yontann kim olduunusormak, onu tanmak aklnza gelmez, ama onukendinize yakn hissedersiniz; kannz snr.

Nazm Hikmet byle bir flairimizdi. Dili, di-ni, yaflad corafya kimseyi ilgilendirmiyordu.O bir dnya vatandaflyd. Her dinden, dilden,her kuflaktan insan onu kucaklamfl, dizelerindekendisini bulmufltu. Uydurma nedenlerle zin-danlara atld, vatanndan uzaklafltrld. Yetmi-yormufl gibi, vatandafllktan da karld. Eserleriyasakland, onu okuyanlar fifllendi. Trkiye, al-nndaki bu kara lekeyi ancak yllar sonra temiz-

ledi; Nazm Hikmete vatandaflln iade etti.Bu admn, yzlerce baflka kara lekenin temizlen-mesine nclk etmesini dileriz.

Nazm Hikmete yaklaflmn baflka bir tr-nn, Ermeni edebiyatlara ve sanatlara karflda sergilendiini syleyebiliriz. Onlarcas bir ge-cede derdest edilerek yok edildi. Zindanlara at-lan, yurtdflna gmek zorunda kalan Ermeniaydnlarn, edebiyatlarn says az deil. Biro-unun mezarnn yeri bile bilinmiyor; ya lnkzgn kumlar, ya sarp kayalklarn dibindeki birnehir onlarn mezar olmufl. Tm bunlarn ya-nnda devam eden, ok daha ac verici bir yakla-flm daha var: Yok saylmak, inkr edilmek ya dagrmezlikten gelinmek.

Eitim kurumlarmzda, orta retim srala-rndan bafllayarak Trk ve dnya edebiyatndakiakmlar, dnemler anlatlr, sekiler sunulur.

Ama sunulanlar arasnda, bir Ermeni edebiyat-nn herhangi bir eserinden, birka satr olsun bu-lunmaz. Yok saymak iin, Balyanlar talyan Ba-li, Aniyi An yapma gayretine dfllmfl...

Tarih, Ermeni edebiyatlar, sanatlar iinde zr bekliyor.

Ermenilerin bu topraklarda yeflermifl onlarcaflairi var. Her biri nemli eserler brakmfl,kalplarn yklmasnda nc-lk etmifl, eserleri onlarcadile evrilmifl, arafltrmakonusu olmufl. Size butopraklarn Ermeni fi-danlarndan, flairlerin-den ve eserlerinden bah-setmek istiyorum.

Fidanlar

Fidan dememin birnedeni var. Biz, o-cukluumuzdan itiba-

ren onlar nceliklebirer fidan olarak ta-

ndk, ve bizim iin hepyle kaldlar, hi byme-diler. fiiirle tanflmaya bafl-ladmz ilkokul srala-rnda Turyan, Medza-rents, Deryan, Zarifyan

ve Cancikyan, bizim iinbirer simge oldu. Biz de on-

lar gibi gentik, etkilemifller-di bizi. Ezberlediimiz ilk flair-

lerin arasnda onlar vard. fiiirokuma yarflmalarnda onlarn

msralar ilk sralarda yer alrd.Fidanlar, bakm, destek, daya-

nflma ister. Bykleri duyarsz kal-mamfl, onlara el uzatmfllar; dnemin

nemli gazete ve dergileri, sayfalarn bu genle-re amfl. Ancak, baflka bir bakmszlk, onlarnok gen yafllarda aramzdan ayrlmasna nedenolmufl. Bu fidanlar, 20li, 30lu yafllarnda, eski-den ince hastalk ad verilen ve en ok da sanat-lara, flairlere yakfltrlan veremin kurban ol-mufl.

Turyan, Medzarents, Deryan ve Zarifyan, Er-meni edebiyat tarihinde ors temker, sagaynmeg cagadakir (drt sima, tek yazg) ifadesiyleanlrlar. Ben, ayn kuflaktan olmasa da Cancik-yan da onlarn arasna dahil ettim, nk aynalnyazs onun iin de geerli olmufl.

Bedros Turyan (1851-1872)stanbul, skdarda dodu.

skdar Cemaran Oku-lundan mezun oldu. Eczacrakl, ktiplik ve zel -retmenlik yapt. Orakir(Gnlk) gazetesinde editr

yardmcl grevini stlendi.fiiir ve oyunlar gazetelerde

yaymlanrken Shakes-peare ve Victor Hu-godan Ermeniceyeeviriler yapt.

Bedros Tur-yan, Bat Ermeni

edebiyatnda yeni lirizmin ncs, ve sevgi te-masn iflleyen ilk flair olarak kabul edilir. Acnn,

genliin, sevginin fliirini yazar. Sadece ilk eiti-mini tamamlayabilir; birok flair gibi, edebiyat vesanat eitiminden yoksundur. Ancak ok iyi birgzlemcidir; iten gelen bir sylem ve halk dilionun iin yeterlidir. fiiirleri Rusa, ngilizce, Al-manca ve spanyolcaya evrilmifltir. Gnmze39 fliiri ulaflmfltr.

Tiyatro eserleri de yazmfltr. Vart u fiuflan(Gl ve Zambak), Darakir i Siberia (SibiryayaSrgn), Sev Hoer (Kara Topraklar), Ardafles

Aflkharagal(Dnya Fatihi Ardafles) adl oyunla-rnda, yurt sevgisi temas ne kar.

Bu fidan, henz 21 yaflndayken, hayata gz-lerini yumdu.

Misak Medzarents (Mezaduryan)(1886-1908)

Agnn (Ein) Pingyan kynde dodu.Kynde bafllad eitimini Sivas Aram-yan Okulu (1894-1896) ve Merzifon Ana-dolu Kolejinde (1896-1901) srdrd. Li-

seyi stanbulda, Getronagan Okulunda (1902-1905) okudu.

Masis, Hanrakidag (Ansiklopedik) ve Are-velyan Mamul (Dou Basn) gazetelerinde alfl-t. 1907de stanbulda Dziadzan (Gkkufla),Nor Daer (Yeni fiiirler) derlemelerini yaymlad.

22 yaflndayken hayatn kaybetti.

Matteos Zarifyan (1894-1924)

stanbul Berberyan Oku-lunu bitirdi. Kilik-ya/Adanada (1913-1914) ve BerberyanOkulunda (1919-1921)retmenlik yapt. Nava-sart (Kadim Ermeni takvi-minin ilk ay, Austos)

ve Cagadamard (Mu-harebe) gazetelerindealflt.

Drdmutyan yevHaautyan Yerker(Hzn ve Barfl Tr-kleri; 1921), Gyanki yev Mahvan Yerker (Ya-flam ve lm Trkleri; 1922) adl derlemeleriyaymland.

Bu fidan ise 30 yaflnda aramzdan ayrld.

Vahan Deryan (1885-1920)

Deryan da, bu topraklardan ok uzaklarda deil,Grcistanda, Akhalkalak blgesindeki Kantsa

kynde domufltur. 1899da, Moskova Lazar-yan Cemaran Okuluna kabul edilir; 1906daMoskova Devlet niversitesinde tarih eitiminebafllar; 1913te tutuklanr; ardndan Petersburgniversitesi Dou Bilimleri Fakltesine girer ve1917de mezun olur.

lk edebi alflmalar, Huys (Umut) adl el-yazmas renci dergisinde yaymlanr. 1908de,Tifliste, Mtnaflai Anurner (AlacakaranlkRyalar) bafll altnda yazd fliirlerle, Ermeni

lirik fliirinde yeni birdnem bafllatr.1910-1912 yl-lar arasnda,Aleksandr Mi-asnikyan ve di-

er arkadafllary-la birlikte Mosko-

va Edebiyat Gru-bunu kurar. Karun(Bahar) adl, cilt-

lik bir edebiyat-sanat almana

y a y m l a r .1912de, Pan-

teon adl yayn derneini kurar. Deryann alfl-malar, lmnden sonra drt ciltte toplanarakyaymlanr.

1917 Ekim Devriminde aktif rol almfltr.Devrime, kendi lkesi iin de umutlar balar.Komnist Partisi Merkez Yrtme Kurulunaseilir. Milletler Komitesinde Ermenistan Seksi-yonunun temsilcisi olur. Leninin nerisi ile,1917-1918de Ermenistan danflman olarakBrest-Litovsk Barfl Antlaflmas grflmelerine ka-

tlr. 1919da, Rusya Dfl flleri Komitesinin ne-risi zerine Trkmenistana gitmeye hazrlanr.Ancak, yakaland hastalk nedeniyle, 1920 yl-nn Ocak aynda, 35 yaflnda hayatn kaybeder.

Garbis Cancikyan (1920-1946)Cancikyan hakknda, sz, ilkokulda retme-nim olan Haygazun Kalustyana brakalm.

1920de Samatyada dodu. lkokulu Sa-

hakyanda tamamlad. 1934te Getronagan Lise-sine geti. Okula ara verip bir ticarethanede me-mur olarak alflt. Her geen gnn kendisi iinkayp olduunu, eitimden uzak-lafltn dflnerek 1937detalyan Lisesinde eitimebafllad, 1939da Getro-nagan Lisesine dnd.

Ancak liseyi bitireme-den, 1943te tberk-loza yakaland. 1946da,26 yaflndayken, ha-yata gzleriniyumdu.

lk fliirlerini1939da, PakaradTevyann Badger (Tab-lo) adl dergisinde,

Ore Or (GndenGne) adl kflede, Araksi Soomonyan mahla-syla yaymlar. Daha sonra Yeranig (Mutlu),haftalkNor Or (Yeni Gn) ve gnlkJamanag(Zaman) gazetelerinde alflr. lmnden son-ra, baz fliirleri Aysor (Bugn) ve Carakayt(Ifln) gazetelerinde yaymlanr.

Cancikyan gerekidir, ilericidir. Konularn,evresindeki sradan insanlarn yaflamndan seer

ve satrlarna onlarn aclarn, kayglarn, zn-tlerini yerlefltirir. Halk diliyle yazar, yerleflik ka-lplar reddeder.

***Ermeni flairler yok saylsalar da, hl bu toprak-larn nemli bir zenginlii ve gereidirler; yleolmaya da devam edecekler.

Turyann bu sayfada yer verdiimiz dizeleri,

bize bir ardr. Umarz niversitelerimiz, arafl-trmaclarmz, edebiyatlarmz, eitimcileri-miz, kapnn aralanmas iin aba sarf eder, biradm atar ve bu zenginlikler gn flna kar.

Ermeni fliirinin fidanlarZAKARYA MLDANOLU

Matteos Zarifyan

Vahan Deryan

Garbis Cancikyan

Bedros Turyan

LMM

Solgun benizli lm meleiSnrsz bir glflle karflma dikilse de,Aclarmla ruhum buhar olup usa da,

Bilin ki hl yaflyorum.

Yastmn ucunda eriyenSoluk ehreli bir mumSouk fln serpse de ah,Bilin ki hl yaflyorum.

Terli alnmlaTafl kesilmifl vcudumu,Kefene sarp kara tabuta koysalar da,Bilin ki hl yaflyorum.

Acmasz lm meleinin titrek glflDokunakl ann almasyla,Tabutum ar ar ilerlese de,Bilin ki hl yaflyorum.

Yas flarklar syleyen insanlar,Siyah giysileri ve ask suratlarylaTts ve dualar yaysalar da,Bilin ki hl yaflyorum.

ukurumu kazp beni gmseler deYasa brnmfl sevdiklerimAlaflp ayrlsalar daBilin ki hl yaflyorum.

Ama eer bir kfledeUnutulup giderse mezarm,Ve hatram da solarsa,Ah iflte ben o zaman lrm.

Bedros Turyan(Ermeniceden eviren: Yervant Gobelyan)

dib u dar

Misak Medzarents

AGOS kitap flubat 200914


14/23

flubat 2009 AGOS kirk15

Woody Allenn Srf Anarfliadl kitab-nn arka kapak yazs, trajedi bekle-miyordunuz herhalde cmlesiyle tamamla-nyor. Evet, Woody Allen sevenler bilirler,onun dnyasnda trajedi bile mizahla yo-rulur. Bu durum onun kitaplarnda, yazla-rnda, senaryolarnda, hep byledir.

Woody Allen genelde ynetmen olaraktannr ama onun mzisyen ve yazar kimli-i de nemlidir. Allen, ok ynl bir karak-tere sahip ve elini att her konunun altn-dan baflaryla kalkabiliyor. Onun bu hner-li zeksnn son rnei olan Vicky CristinaBarcelonaadl filmi getiimiz ay sinemalar-

da yerini alrken, yirmi yl aradan sonra ya-ymlad son kitab Srf Anarflide Siren Ya-ynlar tarafndan okuyucuya sunuldu.

Srf Anarfli, Woody Allen dnyasnn ka-rakteristik zelliklerinin izlerini kelimelerzerinden sryor. Allenn ksa yklerin-de, kendine zg mizah anlayflndan vegndelik hayattan ok fley var. Bazlarnnbaflnda, New York Timesta gndeme gel-mifl ilgin olaylardan alntlar yaplyor. By-lelikle, soyut kavramlar kullansa da gndelikhayat gerekliine yeniden yaklaflyor Allen.Yazlarna verdii bafllklar da birbirinden il-gin: Satlk Kalem, Dikkat Kral Dflebi-lir, Hadi fiark Syleyin Bakalm Turtalar,Hukukun stnde Somyann Altnda,Byle Tknd Zerdflt Edebi olarak dabiimsel bir eflitlilik sz konusu; yazlar, y-kden denemeye, zaman zaman tiyatrovaridiyaloglara evrilebiliyor. Karakterler ve yafla-

dklar da absrdlk zerine kuruluyor. Ki-mi karakterler kendisini ararken, kimi dekavramlar arasnda dolanyor.

Bir kilise blteninden ilham alnarak yaz-lan ykde, internette kifliye zel dua satan

alflverifl sitesi ince bir mizahla elefltiriliyor:Kusura bakmayn bayan. fiikyetler depart-manmzla grfleceksiniz. Tanrnn akl-nzdan geen her fleyi size sunacana dairgaranti veremeyiz. O da elinden geleni ya-pyor sonuta. Ama skma cann teyzeci-im. Kedini bulma ihtimalin hl var. Yok,para iadesi olmuyor bizde. Dua szleflme-nizde minnack harflerle yazyor. Tanrnn

ve bizim ykmllklerimiz belli.

Yani Allenn sinemasndan alflkn oldu-umuz, din, seks, flehirdeki yalnzlk, ente-lektellerin varolufl problemleri gibi tema-lar, yazlarnda da ne kyor. Son zaman-larda New Yorku brakp kamerasyla Av-rupaya alan Allen, yazlaryla New Yorkevresinde dolanyor. Sradan bir okuyucuiin Allenn gndermelerini anlamak zorolabilir; etrefilli dili konuyu dnp dolafl-trdka boflluklar alyor. Yine de ok kafa

yormaya gerek yok, anlamsz yerlerden -kan absrd karakterlerin zamansz tepkile-riyle oluflan replikler toparlandka keyif deverebiliyor.

Allenn kalemi iyidir;

birok filmiyle, orijinalsenaryo dalnda Oscaraaday olmuflluu vardr.Bir diyalog sihirbaz ola-rak tanmlayabileceimizAllenn sradfl karakter-lerine kitaplarnda darastlanyor. Kalabalkcmleler arasndan cm-bzla ekip alnacak bir-ok ironik sz var. ByleTknd Zerdfltte, Ni-etzschenin diyetindenbahsedebiliyor mesela.Kitaptaki ilgin yklerden biri de, MickeyMouseun, aralarnda Goffy, Donald Duckgibi arkadafllarnn da bulunduu kiflilerinsrlarn mahkemede aa kard DisneyDavasnda Srpriz Geliflme. Allen, iindebulunduu film dnyasn da defliyor. y-

klerden birinde, dolandrc bir yapmc-nn bir roman yazarn nasl kandrdn,sektrn detaylaryla birlikte anlatyor. Bil-diimiz ya da bilmedimiz karakterleri ka-fasnda farkl bir kla brndrp okuyu-cuya sunan Allen, Kafka ve Flaubert gibi ya-zarlara da, yine ironik gndermelerde bulu-nuyor. Dier taraftan, Allenn bir ynet-men gzyle yazyor olmas, olaylarn, so-yut ya da absrd olsalar da, ister istemezokuyucunun gznde grsel bir hal almas-n salyor.

Yirmi yllk bir yazsuskunluunun Srf Anar-

fliyle geri dnmesi, stelikbu kitabn yeni filmi viz-yona girmeden birka aynce yaymlanmas, Al-lenn retkenliinin devam ettiini gsteriyor.Woody Allenn kvrak ze-ksn, ince mizah anlay-fln sevenler ok flansl,nk bu srprizlerle doludnyaya hem filmler hemde kitaplar zerinden ula-flabiliyorlar.

Trajedi beklemiyordunuzherhalde!

JANET BARIfi

Woody Allen

Srf Anarfli

ev. Sla OkurSiren Yaynlar, Kasm 2008, 176 s.

Chomskyden keskin mdahaleler ALfiAN AKPINAR

Bir muhalif entelektelolarak Noam Chom-skyden sz etmek aslndahi kolay deil. Dilbilimve uluslararas siyaset alan-larnda iki ayr meslekikimlie sahip bir akade-misyen; insan beynininzgl iflleyifl biimlerininkeflfedilmesi yolunda raan bulufllara imza atmflbir bilim insan; byksermaye ve devlet iktidar-nn kamu bilincini naslve hangi aralarla kontrolettiini, flimdiye kadar yanlfllanmayan yz-

lerce olguya dayanarak kantlamfl bir arafltr-mac. Arafltrmac kimliinin tesinde, de-mokrasi-iin-eitim anlayfln tutkuyla savu-nan, rencilerine kendi kendine keflfetme-nin ve renmenin kaplarn aralayan birretmen. Ayrca, dnya leinde, zellikleABD iktidarnn madur ettii halklarla g-l bir empati kuran, ziyaret ettii pek ok l-kede ezilenlerin sevgisiyle karfllanan bir akti-vist. rencisi C. P. Oteronun szleriyleifade edecek olursak, doruluk ve adaletinanc az rastlanr ve eriflilmesi g bir dze-ye eriflmifl, ender ve eflsiz dzeyde sistematikbir dflnr ve bilim insan.

Ne var ki, Chomskynin sahip olduuentelektel ve ahlaki prestij onu byk ser-

maye gruplarnn egemenolduu ana-akm medyadagrnr klmaya yetmiyor,nk gelifltirdii toplum-sal ve siyasi elefltiri izgisi,bu medyann en liberal ka-nadnda msamaha gste-rilen fikir yelpazesinin s-nrlarn dahi aflyor. Dev-let iktidarnn ve byksermaye gruplarnn ilanettii konseptler ierisindekalem oynatan ve kfle ya-zlar ve televizyon prog-ramlar araclyla her gn

evimize misafir olan yzlerce kamusal ente-

lektelden farkl olarak, Chomsky, iktida-rn mantn temelden sorgulayarak bununevrensel ahlaki ilkelerle nasl elifltiini gz-ler nnde seriyor. Szgelimi, ABD ana-akm medyasnda Irak savaflnn en sivrimuhaliflerine gre savafl karar yanlfltr,nk ok maliyetlidir ve artk toplum bumaliyeti kaldramamaktadr. Chomsky ise,esas olarak ABDnin orada ne ifli olduu-nu sorgular; ona gre temel meseleABDnin neden baflaramad deildir. flgalyanlfltr, nk her fleyden nce gayri ahla-kidir ve tm iktidarlara has bir kstahlk vekendini beenmiflliin tezahrdr.

Mdahaleler, Noam Chomskynin, ABDde City Lights Books tarafndan In-

terventions(Temmuz, 2007) adyla yaym-lanan ksa grfl yazlarnn geniflletilmifl birderlemesini ieriyor. Orijinal baskdan yak-laflk bir yl sonra BGST tarafndan yaym-lanan Trke baskya Chomskynin 2007-2008 yllar arasnda yazmaya devam ettiigrfl yazlarnn da eklenmesi, kitabn gn-cel nemini artryor. Yazlarn neredeysetamam, New York Times Haber Ajans ta-rafndan, dnyadaki ok sayda medya or-ganna datlmak zere, yaklaflk on beflgnlk aralklarla kaleme alnmfl. Yukardazetlediimiz nedenlerle New York Timesya da Washington Post gibi ABD ana-akmmedyasnda pek yer bulamayan bu yazlar,ABD karfltlnn neredeyse bir devlet poli-

tikasna dnflt pek ok Latin Amerikalkesinde, ana-akmda grnrlk kazana-bilmifl. Bunun dflnda, ABDde baz yerelgazeteler araclyla, irili ufakl pek okmuhalif internet sitesi ve blog zerindendnya leinde paylaflma almfl.

Mdahalelerdeki yazlar takip ederek,2002-2008 yllar arasnda dnya siyasetineegemen olan temel meseleleri ve ABDnin bumeseleler karflsnda benimsedii konumuChomskynin bakfl asyla renmek mm-kn. Yazlar, kfle yazs uzunluunda olmala-rna karfln, sonradan bizzat Chomsky tara-fndan ilave edilen notlarn da katksyla, ol-gusal bakmdan son derece zengin bir ieriesahip. Titizlikle derlenip balantlar kurulan

bu olgularn ana-akm ierisinde gizlendiiniveya nemsizlefltirildiini, dolaysyla okuyu-cular tarafndan pek bilinmeyen vakalar oldu-unu vurgulamakta yarar var. Chomskyninksa grfl yazlarnn dier bir zellii ise,uzun ve hacimli yazlarnda rastlanan keskinakl yrtme ve ahlaki sorgulama biimininhkimiyetini korumas. Dier yandan, eskifkra yazarlarnda grlen incelikli ve yer yerironi dolu bir dil gze arpyor.

Kitap, Irakn iflgaline, Bush ynetimine,Filistin-srail sorununa, ykselen nkleersavafl tehlikesine, Latin Amerikadaki zgr-leflme rzgrlarna, ABD-ran ihtilafna veABDnin i siyasetiyle ilgili eflitli konularadeiniyor. Mdahaleleri okuyarak yalnzca

bu konularda ve baskc ABD rejiminin hu-susiyeti hakknda bilgilenmifl olmuyoruz.ok daha nemlisi, ana-akm medya iintayin edilen tartflma gndeminin aslnda nekadar ksr olduunu; insanln iklim krizive nkleer savafl tehdidiyle yok olufla dorusrklendii amzda, insanln bekasnahizmet edecek gerek alternatiflerin peklmevcut olduunu da gryoruz.

Noam ChomksyMdahaleler

ev. Taylan Doan, Nuri ErsoyBGST Yaynlar, Ekim 2008, 339 s.


15/23

flubat200916AGOS kitap

Aleviler:Vali de Olmakstiyoruz General de(siyaset)Oral alfllarDoan Yaynlar,170s., 10 TL

Kitap, Oral alfllarn

2008de Radikal gaze-tesi iin Alevilerin n-de gelen isimleriyle

yapt syleflilerden olufluyor. Siyasetilerden ifldnyasna, sendikaclardan dedelere, dernek y-neticilerinden yazarlara farkl kesimlerden 19 ki-fli ile grflen alfllar, Aleviler kimler, neredengeliyorlar, bugn ne haldeler, yarna dair dfllerine?, Dn gizlenirlerken, bugn neden bu den-li yksek sesle konufluyorlar?, 1938de Der-simde, 1978de Kahramanmaraflta, 1993te Si-

vasta, 1995te Gazi Mahallesinde onlar hedefalanlar, kurflunlayanlar, katledenler kimler? gibisorular soruyor. Kitabn sonunda Alevilerin tari-hinden kritik sayfalar bafllyla bir kronoloji veDiyanet flleri Baflkanlnn Alevilie Yaklafl-m bafllkl bir blm de var.*

Hrant DinkCinayeti(siyaset)ed. Cem KkProfil Yaynlar,128 s., 8 TL

Bu alflma bu va-him cinayetle kimle-rin ne amaladn,en azndan fikir ba-znda da olsa bir nevi

beyin jimnastii yapmak iin ok nemli bir ye-re sahip. Yasemin ongar, Mehmet Altan, Avnizgrel ve Etyen Mahcupyanla yaplmfl rpor-tajlardan oluflan kitap, herkesin aklndan geipdillendiremedii baz gerekleri gn yzne -karyor. (tantm blteninden)*

Fransz DevrimineBakfl: ki YzylSonraMarseillaiseinYanklar (tarih)Eric J. Hobsbawmev. Osman Aknhay

Agora Yaynlar,174 s., 15 TL

Marksist tarihi EricHobsbawm, Fransz Devriminin 200. yldn-m sebebiyle 1989da New Jerseydeki Rutgersniversitesinde sunduu bir tebliinden hare-ketle hazrlad kitapta, Fransz Devrimi ile ilgi-li yeni literatr elefltirel bir gzle inceliyor veDevrimin kendisine deil, Devrimden bugnegeen srete Devrimin nasl alglanp nasl yo-rumlandnn tarihine bakmaya alflyor. [B]u

kitap (...) 1789dan sonra geen iki yz yln gr-mezlikten gelinemeyecei inancyla yazld. Ke-za, Fransz Devriminin insanlk ve insanlk tari-hi zerindeki etkisinin hayrl olduu grflnkendim de paylaflmama ramen, siyasal yargnnanalizden daha az nemli olduu inancyla yazl-d diyen yazar, kitabn sonuna Gramscinin Ha-pishane Notlarndan Jakobenizm zerine bafl-lkl blm de eklemifl.*Gemifliniz tinayla Temizlenir(tarih)Cemil Koakletiflim Yaynlar, 558 s., 29 TL

20. yzyl boyunca kurulmufl ulus-devletler, ta-rih yazmak konusunda kendilerinden nce h-km srmfl devletlerden daha zor grevler bi-tiler. Trkiye Cumhuriyeti de bu ge ulus-dev-letlerden biri olarak, benzer bir yol tuttu kendi-

ne. nce resm tarih, devletllarca bilinmesi is-tenilenlerin sunulduu bir tarih anlats tedavle

sokuldu. Bu tarihin iinde byk kahramanlar ve zavall hainler yer alyor, kahramanlarn her

yapt doru saylrken, kahraman olarak sunul-mayanlarn her tecrbesi reddediliyordu. Eitimvastasyla bu tarih anlats kendinden baflka her-kese, her toplulua dflman bir milliyeti dil veideolojiyi benimseyerek serpildi, gerek tariholuverdi. Oysa bu tarih sadece istedii ksmla-r ne karyor, tarihsel bilginin nemli ksmla-rn sakncal ya da gereksiz sayarak gzlerdenuzak tutuyordu. Cemil Koak, Gemifliniz sti-nayla Temizlenirde erken Cumhuriyet olarakadlandrlan dnem boyunca Atatrk, smetnn ve tek-parti hakknda gerek olarak su-nulan bilgileri, belgeler, anlar, eserler ve gazete-ler araclyla yeniden incelemeye girifliyor. Ta-rihi yazanlarn, tarihi yapanlar nasl tahrif ettii-ni gsterirken, gemiflin temizlenmesi deil, bi-linmesi gerektiini hatrlatyor. (tantm blte-ninden)*

Gemifli KullanmaKlavuzu(siyaset felsefesi)Enzo Traversoev. Iflk Ergden

Versus Yaynlar,130 s., 12 TL

Holokost ve totalita-rizm zerine alflma-lar bulunan talyantarihi Enzo Traver-

sonun Marksistler ve Yahudi Sorunundan(2001) sonra, Trkeye evrilen ikinci kitab.Gvenli ve huzurlu bir dnyann snrlar iin-de yaflarken, gemiflte kalmfl gemifl yalanylabelleimiz beslenir. Oysa ne smrgecilik ge-miflte kalmfltr ne Nazizm ve faflizmler, ne de

soykrmlar ve rk-milliyeti saldrganlklar...Kapitalizm ve emperyalizm bizlere gemek bil-meyen gemifli yaflatyor. stelik de iktidar-kar-flt bellekleri yok ederek, arptarak, sinsi birmcadele de srdryor. Smrgecilik-karfltmcadelenin ans, Avrupadaki anti-faflist dire-nifllerin ans yoksaylyor, faflist-rk-soykrmcpolitikalar iktidar merkezlerine yeniden kazand-rlyor, itibarlar iade ediliyor, faflizm kelimesinitelaffuz etmekten bile kanyorlar... Ama bellekkimi zaman yeraltnda da olsa kesinlikle elefltirelbaflka yollardan ilerliyerek, eflitlik, topya, tahak-km karflt isyan deneyimlerini aktaryor. (ta-ntm blteninden)*

Garbiyatlk:DflmanlarnnGznde Bat(siyaset felsefesi, tarih)Ian Buruma,

Avishai Margalitsev. Gven Turan

Yap Kredi Yaynlar,121 s., 8 TL

Bat zerine retilensylemlerin kkenlerine flk tutan kitapta, yazar-lar, Batnn temsilcisi olduu modernlie muha-lefetin aslen 18. yzylda, Avrupada ortaya -kp, ancak daha sonralar Ortadou ve Asya tara-fndan ithal ediliflinin izini sryorlar. Batnn,gnahkrln beflii oluflu, tccarlar fedakrkahramanlara tercih edifli ve maddeciliiyle, kar-fltlar tarafndan yok edilmesi gereken bir fler ek-seni olarak tanmlanflnn izini Alman Roman-tik Hareketi, Aydnlanma, Avrupa Romantizmi,Manicilike kadar sren yazarlar, modernite ve

dflmanlar arasndaki savafln dflnsel bir oku-masn sunarak yeni bir tartflma zemini ayor.

Edward Saidin fiarkiyatlkndan 25 yl sonrayaymlanan kitap, medeniyetler atflmasnn de-

il, medeniyetler, dinler ve kltrler arasndakigerilimin ayrntl bir okumas. (tantm blte-ninden)*

Bohemler(sanat tarihi)Dan Franckev. smail YerguzSel Yaynlar,431 s., 30 TL

[N]ice ressam, mo-del, flair ve yazara ev-sahiplii yapan Paris,Montmartre, Mont-

parnasse, sokaklar, mzeleri, barlar ve birbi-rinden ilgin karakteriyle Bohemlerin baflroln-de: Modern sanatn tarihinin yazld yllardaPariste yaflanan bireysel mcadeleler ve genelolarak avangard sanatn mcadelesi; geleceinnl sanatlar arasndaki dostluklar, aflklar, ks-kanlklar ve kavgalar ve yzyl baflnda, Parisibugnn efsanevi kenti yapan her fley... Picas-soyla heyecanlanacak, Utrilloyla iecek, Modig-lianiyle hznlenecek ve daha nice ilgin karak-terin gerek yaflamndan kesitlere tanklk ede-ceksiniz. (tantm blteninden)*

Kresel IsnmannKrlma Noktas(evre)

James E. Hansender.ve ev.

Abdullah YlmazAyrnt Yaynlar,250 s., 25 TL

Kitapta, NASAnnGoddard Uzay

Arafltrmalar Ensti-ts Baflkan ve Co-

lumbia niversitesi Yer Bilimleri Enstits -retim yesi James Hansenn, btn g odakla-rn karflsna alma pahasna yapt alflmalar-dan seilmifl baz makaleler, tebliler, konuflma-lar ve mektuplardan olufluyor. mer Madrannnszyle yaymlanan kitapta, Hansenin Oba-maya yazd, acil nlem plann da ieren akmektup da yer alyor. Hansen, NASAnn bi-limsel aklktan yana kararl tutumu iklim de-ifliklii konusunda kamuoyunun aldatlmassonucunu hibir biimde etkilemifl deildir. l-gili bilim insanlar topluluunun kresel sn-madan anlad fleyle bilmesi gerekenlerin, ka-muoyunun ve politik evrelerin kresel snma

hakknda bildikleri fley arasnda dalar kadarfark var diyor.*Srgn Bahesinin Solan RenkleriMolokanlar(antropoloji). Y. Semyenov, Erkan KaragzSu Yaynlar, 152 s, 10 TL

Bugn milyona yakn nfusuyla dnyanndrt bir kflesine yaylmfl bir halk, Molokanlar

ve Dukhoborlar. Onlar pasifist olarak adlandrl-malarna, bilinmelerine karfln savaflmay redde-den, fliddete karfl kan, ancak boyun emeyen;kiliseyi ve ruhban snf kabul etmeyen, insancayaflamadan yana, komnal yaflam savunan birfelsefeye sahiptirler. Bundan 130 yl kadar nceara, kiliseye kafa tutup,

Documents

Agos Kitap Kirk SAYI 4