Jaarbeeld 2009 Agro & Co BrABAnt

INHOUDSOPGAVE

3

IVoorwoordn uitvoering • 13 projecten • 4 pull - op verzoek ondernemer/initiatiefnemer

Woord vooraf - Jac Warmerdam 5

Inleiding - Jac Warmerdam 7 Innovatie als aanjager van transitie

Ondernemers en organisaties in transitie 11Interviews: Rob Baan, Bob Hutten, Peter Beckers, Wim Verschuren, René Bink, Frank Dales

agro & Co - projecten 27

Info intakes 33

Info algemeen Organisatie 35

recept anneke ammerlaan 37

Inhoudsopgave Jaarbeeld Agro & Co Brabant 2009

AG

RO &

CO

ORG

AN

ISA

tIE

wO

ORD

VO

ORA

fwOORD VOORAf

5

Jaarbeeld.In het eerste deel is gekozen voor een thematische invulling. Na een korte in-troductie van mijn kant wordt het thema ‘Transitie’ aan de hand van interviews met zes verschillende ondernemers en orga-nisaties uitgewerkt. Zes voorbeelden van transitie op grote en kleine schaal, niet al-leen in de agrofoodsector maar ook in het brabantse land.Ik dank rob baan, Peter beckers, rené bink, Frank dales, bob Hutten en Wim Verschuren voor hun inspirerende bijdra-gen en medewerking.

Ik wens u veel leesplezier.

Jac Warmerdam

directeur agro & Co brabant

teerd met een verminderde bereidheid tot investeren bij ondernemers en terughou-dendheid bij het starten van een nieuwe onderneming.

Uitdagend, omdat de gevolgen van de Q-koorts en het maatschappelijke verzet tegen verdere schaalvergroting van de in-tensieve veehouderij duidelijk maakten dat de aanleiding om in 2004 tot oprichting van agro & Co over te gaan onverminderd actueel is. Steeds duidelijker wordt dat het dominante productiesysteem binnen het agrofoodcomplex op onderdelen op zijn eigen grenzen stuit. Vernieuwing en innovatie zijn dringend nodig om de tran-sitie naar een meer duurzame sector mo-gelijk te maken. agro & Co wil vanuit haar verbindende rol tussen agro en food in-vulling en sturing geven aan de toekomst- agenda voor de sector in brabant.

Zoals gebruikelijk bevat het Jaarbeeld 2009 een overzicht van onze belang-rijkste activiteiten en projecten. Hiervoor verwijs ik u naar het tweede deel van het

Feestelijk, omdat in 2009 de Stichting agro & Co haar eerste lustrum mocht vie-ren. Vijf jaar na haar oprichting heeft agro & Co haar positie in het brabantse ste-vig verankerd en mag zij rekenen op een gestaag groeiende belangstelling van on-dernemers.

Verheugd, omdat onze focus op systeem- innovatie steeds meer weerklank vindt. binnen onze aandachtsgebieden real Food, Water, biobased economy en Nieuwe Markten brabants land leidt deze aanpak tot een gestage aanwas van robuuste initiatieven en projecten.

Bezorgd, omdat de economische recessie een veel grotere impact op de agrofood-sector had dan deskundigen aanvankelijk dachten. Vooral de primaire sector, in het bijzonder de glastuinbouw, de groente- en fruitsector en de veehouderij, ondervond hinder van de neergang. de recessie had ook zijn weerslag op de activiteiten van agro & Co. Zowel ons ontwikkelbedrijf als het kapitaalfonds werden geconfron-

‘2009 was een bijzonder jaar, met verschillende gezichten en inzichten.’

Jac Warmerdam

INLEIDING

7

Jac Warmerdam

costleadership en winstmaximalisatie lei-dend zijn. binnen agro & Co vatten we die koers bondig samen onder de noe-mer ‘3 keer beter’: beter voor mens en dier, beter voor het milieu, beter voor de producent.

Nieuw perspectiefal in 2001 zocht Wijffels naar een nieuwe blauwdruk voor de sector. als voorzitter van de denkgroep ‘Toekomst van de Vee-houderij’ benoemde hij al enkele ontstane weeffouten in het agrocomplex. de sterke fixatie op dier en gewas als louter produc-

de grenzen is geschoten van wat houd-baar is. Wijffels vraagt om een herwaar-dering van het rentmeesterschap en een verdere lokalisering van markten (dichter bij huis), als tegenwicht tegen ongeremde groei en de mondialisering van de afgelo-pen decennia. als voorbeelden waar deze lokalisering het eerst gaat plaatsvinden noemt Wijffels de energiemarkt, de zoet-watervoorziening en de voedselproductie.

er is dus een sterke drang tot verandering, of transitie zoals je het ook kunt noemen. een overgang – ook voor de agrofood-sector – waarbij andere waarden dan

TransitieVoor veel mensen heeft de kredietcrisis de tekortkomingen van de markt en de gevaren van een ontoereikend toezicht blootgelegd. Voor sommigen is wat ons nu overkomt hét signaal dat het wezenlijk anders moet.Herman Wijffels, die het agrocomplex be-paald een warm hart toedraagt, grijpt het huidige tijdsgewricht aan om nadrukkelijk te pleiten voor een herijking van markt en productie. als pasbenoemd hoogleraar duurzaamheid en maatschappelijke ver-andering stelt hij dat de wereld te ver over

Soms biedt de actualiteit een nuttig haakje. Zoals nu. Op het moment dat ik mijn bijdrage aan dit jaarbeeld aan het schrijven ben, valt NRC Handelsblad op mijn bureau. Meer dan honderd hoogleraren dringen op de voor-pagina aan op een einde van de, wat zij noemen, vee-industrie. Zonder al te zeer te willen ingaan op de juistheid van de feiten, vertegenwoordigt het ‘Pleidooi voor een Duurzame Veehouderij’ in mijn beleving de dynamiek die op verschillende plekken in de samenleving naar boven komt. Dat blijkt ook uit de enorme belangstelling die het zogeheten megastallendebat in Provinciale Staten van Noord-Brabant ten deel viel.

INLE

IDIN

G

‘Innovatie als aanjager van transitie.’

Jac Warmerdam

LEEftIJD:BRANCHE:

IN tRANSItIE:ERVARING:PRODUCt:

56 jaarZakelijke dienstverleningElke zeven jaarNV BOM, APTS BV, ISORaapstelen (‘kelen’ zeggen wij in Brabant’)

INLEIDING

9

Brabants kroonjuweeldergelijke innovatie biedt primaire produ-centen, verwerkers, distributeurs en de re-tail – kortom de gehele keten – de ruimte om de ogenschijnlijk tegenstrijdige be-grippen duurzaam, gezond en winst met elkaar in evenwicht te brengen. dat huza-renstukje gaat echter niet vanzelf; zoiets heeft tijd nodig en behoeft organiserend vermogen.

Vernieuwing van de agrofoodsector als kernuitdaging doet recht aan de beteke-nis van de sector voor brabant. de pro-vincie beschikt met de agrofood namelijk over een kroonjuweel die het waard is ge-koesterd te worden.

Driehoek-Parijs-Londen-Berlijnbrabant kan met een weldoordachte inno-vatie-agenda uitgroeien tot een brainport op het gebied van agro & Food binnen de driehoek Parijs, londen, berlijn (bijna 80 miljoen consumenten). In het door ons op verzoek van de Provincie opgesteld visie-document ‘brabant agrofood 2020’ ge-ven wij daar ook concrete aanzetten toe. Vers, gezond, duurzaam en betrouwbaar

worden in het nieuwe agrocomplex de lei-dende begrippen. er wordt gebroken met het costleadership als dominant business principe. Toegevoegde waardecreatie door ontwikkeling van nieuwe concepten, diversificatie, maatwerkproductie, specia-lisatie en het aanboren van nieuwe niches staat voorop.de weg van innovatie werkt als een twee-snijdend zwaard. een nieuw perspectief biedt lucht om te breken met het huidige

productiesysteem dat op onder-delen zijn maximale spankracht heeft bereikt. een nieuwe invul-ling van de brabantse agrofood biedt de ondernemende bedrij-ven in de sector weer zicht op continuïteit. de maatschappe-lijke winst bestaat uit een agra-rische sector, nauw verweven met de brabantse identiteit, die zichtbaar naar de markt en trans-

parant opereert en die iedereen weer met trots vervult.

dat is geen gemakkelijke opgave. een transitie zoals hierboven geschetst vergt majeure inspanningen en investeringen over een langere periode, van minimaal tien jaar. Het economische en sociaal-cul-turele belang van de sector rechtvaardigt een ambitieuze benadering en een posi-tief toekomstbeeld. In het belang van heel brabant.

tiemiddel leidde tot vervreemding tussen mens en de oorsprong van het product. binnen de sector kwamen daardoor die-renwelzijn en productkwaliteit (minimum-normen als leidraad) onder druk te staan; bij de consument verdween een realisti-sche prijs-kwaliteitbeleving uit het zicht.

de denkgroep zag graag voor 2010 en-kele knelpunten aangepakt, die veran-deringen in de weg stonden. Zoals de wat ondoorzichtige collectieve verantwoordelijkheid voor de sector, waardoor onduidelijk is wie het voortouw moet nemen bij veranderingen. Verder namen de onderzoekers een gesloten cultuur waar die weinig ruimte laat voor interne en externe kri-tiek. de agrosector maakte zich daarmee eigenlijk inert, onvol-doende in staat om zelfstandig te vernieuwen.

en vernieuwing is juist nodig om de agro-food in brabant een perspectief te bieden voor de komende decennia. Naar mijn overtuiging is er slechts een manier om dat te realiseren: systeeminnovatie. en daarbij gaat het niet om een enkele vernieuwing of een optimalisering van bestaande pro-cessen. Het gaat om innovaties in relatie tot de intrinsieke waarden van agrarische productie, om nieuwe verhoudingen en samenwerkingsvormen binnen én buiten de keten, om verbindingen van de agro-food met andere markten en kennisdo-meinen (‘Neue Kombinationen’) en om grensoverschrijdend denken en handelen (‘Umdenken’).

• Toegevoegde waarde: 6,5 Miljard euro p/j• Werkgelegenheid voor ruim 110.000 mensen• Ruim 17.000 bedrijven Waarvan ruim 13.000 land- en tuinbouwbedrijven

• Gehele keten is vertegenwoordigd ‘Van grond tot mond’

• 70% totale productie voor export Merendeel binnen eu

• Brabant levert 25% nederlandse agrofoodexport• 8 brabantse topbedrijven Jaaromzet meer dan 1 miljard euro

Enkele cijfers agrofood

‘de provincie beschikt met de agrofood namelijk over een kroonjuweel die het

waard is gekoesterd te worden.’

Wim Verschuren‘Onze observatie was dat door de overwaardering van de zakelijke oriënta-tie op werk, de ziel in het gedrang komt.’

Zin

76religiositeit, spiritualiteit, naastenliefdeMijn hele levenleidinggevende binnen- en buitenland, docentGebakken spek in de pan, en dan ‘soppen’

leeftijd:branche:

In transitie sinds:ervaring:Product:

René Bink

‘In de reguliere keten zijn de appel, de asperge en de yoghurt gedegradeerd tot een fabrieksding.’

Directeur StreekSelecties, Gijs

leeftijd:branche:

In transitie sinds:

ervaring:Product:

38Voeding2008, met het begin StreekSelectiesUnileverHollandse kers

Bob Hutten

‘Ga uit van het beste pro-duct en probeer daarin de beste te zijn. Daar draait het altijd om, proberen de beste te zijn.’

Rob BaanDirecteur Koppert Cress

54 jaarTuinder1995Specialist groentenzaden tuinbouw,directeur-eigenaar kwekerij microgroentenSint-Jacobsschelp

leeftijd:branche:

In transitie sinds:ervaring:

Product:

‘Onze moeders zijn niet langer de voedingsdeskun-digen en gezondheidsex-perts, maar mannen in witte pakken.’

‘Wij bekijken het vanuit een breed perspectief: Hoe voed je over veertig jaar negen miljard mensen met een sterke behoefte aan dierlijk eiwit?’

54 jaarFoodbedrijf De vorming van VION Food GroupakzoNobel Pharma, VION (food)Varkensvlees en rundvlees

leeftijd:branche:

In transitie sinds:ervaring:Product:

Peter BeckersVion

Directeur Hutten Catering

44 jaarbedrijfscatering, party- en zorgcateringHeel mijn levenGenoeg (Maison van den Boer, Chalet royal, aC restaurants)Truffel

leeftijd:branche:

In transitie sinds:ervaring:

Product:

ONDERNEMERSDirecteur Dierenbescherming

Frank Dales

leeftijd:branche:

In transitie sinds:ervaring:

Product:

‘We zijn in brede zin een geaccepteerde gesprekspart-ner geworden.’

53 jaarCharitatieve instelling/belangenbehartigingaltijdWethouder alphen a/d rijn, burgemeester breukelenPasta met een biologisch stukje vlees

ONDERNEMERS

11

De Voorlopers

ONDERNEMERS

13

De grote verandering voor de komende ja-ren is een herwaardering van vers en ge-zond? ‘Zonder meer. We krijgen op dit moment dingen in ons lichaam die we niet willen. bij verse groentes hoef je niet te twijfe-len. die zijn gewoonweg goed. Wat mij betreft mag die boodschap veel krach-tiger uitgedragen worden. Ik geef graag het voorbeeld van het bbC-programma Truth about Food waarin een groep proef-personen dagelijks een vaste hoeveelheid tomaten aten. een andere groep at geen tomaten. de tomateneters bleken na drie maanden beduidend minder te verbran-den in de zon. belangrijk nieuws als je daarvoor gevoelig . als je dat verhaal in het voorjaar in een damesblad zet, dan is er in de zomer geen tomaat meer te krij-gen.’

dat te ver doorgevoerde industriële processen de tuinder en consument hebben vervreemd van groentes en gewassen die aan ons voed-sel ten grondslag liggen. ‘Voedsel heeft alles met gezondheid te ma-ken. In de afgelopen eeuw is door de ver-stedelijking en de voedingsindustrie bin-nen gezinnen veel kennis over eten in rook opgegaan. dat is slecht. Onze moeders zijn niet langer de voedingsdeskundigen en gezondheidsexperts, maar mannen in witte pakken. die alles weten van medicijnen en ons voedsel beoordelen op gifstoffen. Ze zijn deskundig op het gebied van voedsel, maar dan vooral op de negatieve zaken. Van de positieve eigenschappen hebben ze veel minder weet.’

Heeft u een duidelijk beeld hoe je vastge-roeste patronen wilt doorbreken?

‘een heel helder beeld zelfs. Ik ga het zelf doen. bij Koppert Cress dragen we zelf ons verhaal uit. Wij als teler zijn onze ei-gen ambassadeur. Vanuit vertrouwen, vanuit overtuiging. Groentes en fruit zijn hartstikke gezond, maar op dit moment is het nog zo dat je dat niet mag claimen. Van de zotte gewoon. de essentie van gezondheid zit juist in het verse product, dat eerlijk, puur en authentiek is. dus niet versleuteld is door de industrie, die pro-ducten uit elkaar trekt, de afzonderlijke delen herwaardeert, daar een gezond-heidsetiket opplakt om er vervolgens een hogere prijs voor te kunnen vragen. al die toevoegingen, daar zit de consument echt niet op te wachten.’

U wekt niet de indruk veel vertrouwen te hebben in de grote concerns en wetenschap-pelijke instituten als het gaat om verande-ring/transitie.

‘Multinationals en universiteiten maken deel uit van het probleem. beide hebben nauwe banden met elkaar en benaderen innovaties in de sector op dezelfde manier. Ze gaan nog steeds uit van het ontwikke-lingsmodel dat de land- en tuinbouw sinds de Tweede Wereldoorlog in zijn greep heeft. Het is allemaal gericht op minder kosten, maar de sector werkt inmiddels zo efficiënt dat het niet met nog minder kosten kan. Je zult dus andere onder-scheidende waarden moeten vinden om de concurrentie voor te blijven.’

Maar behalve dat gaat u ook aan het hart

INtE

RVIE

w

‘Apothekers van de toekomst.’Rob Baan

Voor telers van groentes en andere gewassen liggen prachtige jaren in het verschiet, stelt Rob Baan. Maar dat gaat niet vanzelf. Het belangrijkste wat nodig is: een gezonde portie lef. Op die manier kunnen primaire producenten zich ont-worstelen aan de wurggreep van voedsel-verwerkers en hun werkelijke gedaante tonen: de apothekers van de toekomst.

SMAAKSENSAtIES UIt ZAAILINGEN

Het Zuid-Hollandse dorp Monster – onder de rook van den Haag – huisvest een unieke groentekweker. Koppert Cress teelt microgroentes (cressen) en is daarin uniek in de wereld. ‘Ik ben constant op zoek naar smaaksensaties’, vertelt rob baan, de drijvende kracht achter de on-derneming. behalve smaak zijn gezond-

heid, aroma en kleur essentiële criteria waarop baan zijn cressen selecteert.baan nam Koppert Cress in 2002 over, verlegde de koers en concentreerde zich op het biologisch kweken van microgroen-ten. Inmiddels teelt Koppert Cress twintig cressen en zeventien specials, waaronder eetbare appelbloesem en orchideeënbladen.

de belangrijkste afnemers zijn (top)koks, zowel in europa als de Verenigde Staten. Op termijn hoopt Koppert Cress (beoog-de omzet 2010: 13 miljoen euro) dat de thuisconsument een kwart van de verko-pen voor zijn rekening neemt.

24 KItCHEN

Communicatie is cruciaal om consumen-ten weer te overtuigen van de waarden van groenten en fruit. Om die reden pro-beert rob baan op zoveel mogelijk beur-zen zijn verhaal te vertellen. Op de site van Koppert Cress gaat het relatief weinig over de producten, maar des te meer over beleving. aroma, smaak en kleur staan centraal en belangstellenden kunnen zelf experimenteren in de demonstratiekeuken die Koppert Cress in Monster heeft staan.

als laatste initiatief noemt baan de tv-zen-der 24 Kitchen die hij gaat beginnen. da-gelijks worden op de zender twee nieuwe gerechten gepresenteerd. ‘Ik wil het echte koken weer terugbrengen. dus geen pak-jes en geen zakjes. In plaats daarvan ech-te, eerlijke verhalen over eten.’

ONDERNEMERS

15

hartigingsorganisaties enorm veel invloed uitoefenen. Via die kanalen kan het ene na het andere verhaal worden verteld, permanente beïnvloeding worden uitge-oefend. dat gaat onherroepelijk gevolgen hebben. Vijanden van voorheen worden partners in de toekomst. de dierenbe-scherming, Wakker dier; je zult ermee in gesprek moeten. Zend positieve verhalen, maar durf ook de negatieve aspecten on-der ogen te zien.’

En uiteindelijk moet die boer om.

‘Je kunt het ook anders zeggen. door het creëren van nieuwe verhoudingen kàn de boer om. die boer is in zijn kern hartstik-ke duurzaam, maar hij is verknipt geraakt door de retail. de consument moet gaan erkennen dat een boer een goed onder-nemer is die verantwoord omgaat met het milieu en zijn dieren. daar moet meer voor betaald worden. als deze boodschap maar voldoende wordt uitgedragen, dan accepteert de supermarkt een hogere kostprijs en zal de consument die hogere prijs gaan betalen. de boer krijgt zo ruimte de meeste geneesmiddelen, pesticiden en andere onnatuurlijke elementen uit zijn productieproces schrappen. Hij kan en mag weer gewoon een boer zijn met pas-sie en niet een efficiënte foodprocessor.’

Het is een fraai voorbeeld van ontdek jezelf.

‘Veel primaire producenten ontberen visie en focus doordat ze afhankelijk zijn van de

tot stand te brengen. richt je niet alleen op prijs, wat nu vaak het geval is. die pa-rameter is wel heel erg smal.’

Met andere woorden, voor ondernemers in de agrofood is er nog veel te doen om een omslag te maken naar innovatief en duur-zaam ondernemen. ‘er liggen voldoende kansen maar ze we-ten niet altijd het spel goed te spelen. dat moet veranderen. de bal ligt echter zeker niet alleen bij de ondernemers. Nog be-langrijker is dat consumenten inzien dat een goed en eerlijk product iets meer kost dan wat ze nu gewend zijn te betalen. Pas als ze dat accepteren, kan er sprake zijn van een eerlijker verwaarding binnen de keten.’

Gaat dat lukken, denkt u?

‘Het is een taai gevecht dat over de hoof-den van de consument ook met de re-tailers gevoerd moet worden. Het zijn de supermarktformules die continu op prijs sturen, voedselproducenten onder druk zetten en de consument feitelijk verwen-nen. Probeer die spiraal maar eens te doorbreken. dat zal de nodige tijd duren. de verleiding van de kiloknaller is groot.’

Zijn er bondgenoten die mee kunnen helpen in de strijd?

‘Ik geloof erg in de macht van social media. Via Hyves, Facebook en Twitter kunnen individuele consumenten en belangenbe-

Met uw boodschap oogst u lof op symposia, congressen en lezingen. Inspirerend en ver-nieuwend, is het oordeel.

‘Ik geef veel presentaties aan mensen in de agrosector en de respons is door-gaans positief. de reacties leggen ook haarfijn bloot waar de kansen zitten voor de sector. Vernieuwing is een spel van in-novatie, energie en communicatie. Over en weer. Uit die wisselwerking groeien de mooie dingen. Gebruik elkaar om zaken

INtE

RVIE

w

de basis voor het huidige Hutten Catering werd 80 jaar geleden gelegd door Jan Hutten. In het centrum van Veghel startte hij in 1929 een bakkerij, die tien jaar later werd omgebouwd tot lunchroom. In 1951 volgde een verbouwing tot café-restaurant annex automatiek, de eerste in Veghel.In de daaropvolgende decennia groeide Hutten uit van buffettenleverancier tot een volwaardige cateraar. Halverwege de ja ren ’90 ging hij vol voor ‘specialist in de cateringbranche’, waarbij Hutten zich liet leiden door verse en ambachtelijke pro-ducten.

Momenteel werken 800 mensen dagelijks aan de lekkerste maaltijden en gerechten voor evenementen, bedrijfsrestaurants, in-stellingen of gewoon bij u thuis.

‘De verleiding van een kiloknaller is groot.’

In zijn modern vormgegeven kan-toor zie je aan de details wat Bob Hut-ten drijft: passie en levenslust. Zelfs het aanbieden van een kopje thee of een lekkernij uit eigen zaak koppelt hij aan emotie. En of je na het gesprek iets persoonlijks wilt zetten in het grote gastenboek. Het draait allemaal om be-langstelling. Bob Hutten wil met zijn bedrijf de beste, de leukste en de geluk-kigste zijn. En niet in zijn eentje, maar met anderen. Met je werknemers, door Hutten consequent samenwerkers ge-noemd. Op die manier kun je uitstralen geen voedselfabriek te zijn maar lever-ancier van topkwaliteit eten. Duurzaam en verantwoord maatwerk in plaats van eenheidsworst.

Bob Hutten

veiling of de grote marktpartijen waar ze volledig door geregisseerd worden. dat is in de loop der tijd zo gegroeid. Om dat te veranderen is er hulp nodig. de provincie, de ZlTO en organisaties zoals agro & Co kunnen boeren bijstaan in hun transitie. en dan niet door allerlei kleine initiatieven, daar geloof ik helemaal niet in. Ga uit van economy of scale en kijk hoe en met welk product je de gewenste marktkracht kunt opbouwen. als dat betekent dat je als boer je aardappel moet inruilen voor prei, dan moet dat maar. Ga uit van het beste product en probeer daarin de beste te zijn. daar draait het altijd om, proberen de beste te zijn. daarnaast zou het een goe- daarnaast zou het een goe-daarnaast zou het een goe-de zaak zijn wanneer een boer gewoon aangeeft wat hij wil verdienen. Zelf vind ik 75.000 euro een minimale uitgangspositie. Onder dat bedrag kun je beter ergens in loondienst gaan werken, gezien de risico’s die ondernemen met zich meebrengt. Ie-dere stakeholder in de keten zou hiervoor respect moeten hebben, punt uit!’

VAN AUtOMAtIEK tOt tOPCAtERAAR

ONDERNEMERS

17

VION naar duurzaamheid binnen de ge-hele keten.‘

Om innovaties in duurzaamheid te stimu-leren, hoort daar een actief prijsbeleid bij?

‘Ik ben geen man van subsidies. Innovaties moeten echt vanaf het begin economisch haalbaar zijn, anders gaan ze niet werken. Ik geloof alleen in subsidies als aanjager van innovatieve processen, dus in het aller- eerste stadium. daarna is het aan de markt.’

Hoe gaat u daarmee om?

‘Wereldwijd zitten onze belangrijkste afne-mers voor het overgrote deel in de retail- en de foodservice. de wensen van hun klantenkring vertalen zij naar ons toe. Per land verschillen die wensen vaak. Zo is Nederland op het gebied van duurzaam-heid veel verder dan bijvoorbeeld Japan. Je kunt daar als bedrijf niet zo maar een benadering op loslaten. Het is onze taak om binnen die diversiteit technische en economische afwegingen te maken.’

VION is dus wel degelijk bezig met duur-zaamheid en transitie?

‘In de jaren ’90 zijn we daar al mee begon-nen. In mijn beleving gaat het niet zozeer om transitie als wel om verdergaande dif-ferentiatie. de mondiale markt kent ver-schillende wensen en segmenten en die moeten zowel internationaal-nationaal, als regionaal-lokaal worden ingevuld. Het is niet een kwestie van goed of fout. al-les bestaat naast elkaar en functioneert naast elkaar. er komt dus een steeds gro-tere verscheidenheid die de consument steeds meer keuzes biedt.’

En de rol van een mondiaal concern is een andere dan die van een lokale producent.

‘Wij bekijken het vanuit een breed perspec-tief: Hoe voed je over veertig jaar negen miljard mensen, met een sterke behoefte aan dierlijk eiwit. binnen dat kader streeft

Een groot foodconcern als VION wordt vaak verweten dat zij niet in staat zijn snel op veranderingen in te spelen. Het publiek ziet het bedrijf vooral als een vertegenwoordiger van het ‘oude denken’ waarin cost efficiency en maximale winst centraal staan.

‘een misvatting waar we constant tegen-aan lopen. Ik durf te beweren dat grote ondernemingen bij uitstek de partijen zijn die permanent kijken hoe de wereld ver-andert en daar ook continu op weten in te spelen. Maar wat de buitenwereld vaak over het hoofd ziet is dat VION in Neder-land tweederde van zijn omzet uit de ex-port haalt. dat betekent dat we niet alleen rekening moeten houden met de issues die in Nederland spelen, maar ook oog moeten hebben voor de wensen op de europese- en wereldmarkt. en die lopen vaak niet parallel.’

INtE

RVIE

w

‘Ik zie vooral steeds sterkere differentiatie.’Peter Beckers

De markt is leidend. Vanuit dat ge-geven kijkt foodconcern VION wat qua duurzaamheid technisch haalbaar en economisch rendabel is. En dan is er verrassend veel mogelijk. ‘Stel Mc-Donald’s wil een light hamburger die biologisch en duurzaam is, dan zijn wij de partij die dat voor McDonald’s gaat regelen.’

VION-VARKENS LEVEN BEtER

begin 2010 haalde een opmerkelijk persbericht de media. albert Heijn deed de toezeg-ging dat het binnen twee jaar al het gangbare varkensvlees zal hebben ingeruild voor varkensvlees met het beter leven-kenmerk van de dierenbescherming. een belangrijke leverancier van dat vlees wordt VION.

de normering binnen beter leven kent drie sterrenniveaus. VION gaat albert Heijn al in de loop van 2010 varkensvlees leveren met een ster. dat vlees kent de volgende zeker-heden: • geen castratie van beerbiggen; • meer leefoppervlak per dier in de stal; • duurzamere voersamenstelling (duurzame soja); • gemaximeerde transportduur.

Peter beckers van VION Food Nederland ziet het als een begin van een doorbraak. ‘We-kelijks worden er op dit moment circa een kwart miljoen varkens geslacht. als alle al-bert Heijn-klanten beter leven-vlees met een ster zouden eten dan gaat het al snel om 15.000-20.000 varkens. dat betekent dat meer dan honderd boeren hun varkens anders gaan houden. Het is echt een ontwikkeling die de mainstream op den duur zal veranderen, want na albert Heijn zullen andere supermarktketens volgen.’

VION: NUMMER 1 IN EUROPA

VION Food Group is marktleider op de europese vleesmarkt en als foodbedrijf in grootte de zesde ter wereld. Het con-cern heeft mondiaal 31.000 medewer-kers in dienst en is goed voor een omzet van 9,6 miljard euro. de kernactiviteiten zijn Food (vers varkensvlees, rundvlees, lamsvlees en kip, convenience producten, vegetarische consumentenproducten) en Ingredients (ontwikkeling en productie van eiwitten zoals gelatine en plasma, en vet-ten voor de farmaceutische, technische, food-, feed- en energiemarkt).

INtE

RVIE

wONDERNEMERS

19

die vooruit wilde blijven kijken. Hun hou-ding was: Wij zijn oud en bereid te ster-ven, maar ons product is goed. Wij willen graag ons erfgoed doorgeven en kijken naar nieuwe vormen, desnoods zonder ons, waarmee onze zending in Nederland gestalte kan worden gegeven.’

En vervolgens kwam de vraag: wat is ons product.

‘dat was het mooie van het hele proces. We moesten onszelf herijken. als algemeen overste van de Fraters van Tilburg begon ik daar in de jaren ’80 al mee. Waarmee onderscheiden we ons, hielden we elkaar voor. Zo keerden we uiteindelijk terug naar de oorspronkelijke inspiratiebronnen van de fraters: compassie en barmhartigheid. Toen we medio jaren ’90 de oprichting van ZIN overwogen konden we daarop terug-vallen. ZIN moest iets brengen wat er nog niet was en aansluiten op onze uitgangs-punten. Onze observatie was dat door de overwaardering van de zakelijke oriëntatie op werk de ziel in het gedrang komt. Het hervinden van balans tussen zingeving en werk moest de essentie van ZIN worden. en zo is het ook gegaan.’

Wat is terugkijkend de belangrijkste les?

‘Wees scherp op de ontwikkelingen om je heen en kijk hoe je je kunt aanpassen zonder je bronnen uit het oog te verliezen. Formuleer een visie, zo houd je de regie.’

Dat is een scenario dat zich momenteel voor veel ordes en congregaties aan het ontvou-wen is. De vraag wat er gebeurt met onze kloosters als de laatste broeder of zuster het pand heeft verlaten?

‘Je ziet momenteel dat organisaties zoals agro & Co vanuit hun maatschappelijke betrokkenheid initiatieven ontwikkelen om kloosters een economisch rendabele in-vulling te geven die aansluit op hun oor-spronkelijke functies zoals zorg, onderwijs en spiritualiteit. de verschillende ordes in Nederland hebben de afgelopen decen-nia, toen duidelijk werd dat ze zelf op ter-mijn geen invulling meer zouden kunnen geven aan hun rol, weinig nagedacht over die vraag.’

Een gemiste kans?

‘dat is mij te makkelijk. Veel kloosterlingen hadden en hebben vanwege hun leeftijd vaak onvoldoende mentale spankracht om zich met zulke vragen bezig te houden. Wel kun je vaststellen dat het vermogen fundamentele veranderingen door te voe-ren te maken heeft met een grondhouding. de meeste congregaties en orden hadden zich er twintig jaar geleden al bij neerge-legd dat ze zouden ophouden te bestaan.

‘Wij zijn de laatsten’, was de gedachte. een beetje fatalistisch.’

U keek daar anders tegenaan?

‘er was ook een andere, kleinere groep

Als de realisatie van ZIN iets duidelijk maakt is het wel dat transitie een proces van jaren is. Ze gaat gepaard met her-nieuwde bewustwording van je identiteit, het opnieuw bepalen van je (kern)waarden, gevolgd door een zorgvuldige uitwerking naar de praktijk van alledag.

‘en vergeet het tijdig onderkennen van problemen niet, essentieel om zelf de re-gie te kunnen behouden. laat je dat na, dan blijkt op een gegeven moment de nood ineens zo hoog dat je eigenlijk geen keuzes meer hebt.’

ZIN – KLOOStER VOOR ZINGEVING EN wERK

begin 2001 opende ZIN onder grote be-langstelling zijn deuren. Het voormalige klooster voor zingeving en werk bleek een gat in de markt te vullen. Steeds meer mensen willen hun werk een menselijk ge-zicht geven, of ze nu in het bedrijfsleven werken, voor de overheid, in het onderwijs of in de zorg & welzijn. bij ZIN noemen ze dat ‘werken met je hele ziel en zakelijk-heid’.

AGRO & CO EN DE BRABANtSE GROENE RUIMtE

agro & Co ondersteunt initiatieven die bij-dragen aan een economisch vitaal platte-land. Herontwikkeling en herbestemming van monumentale kloostercomplexen als traditionele identiteitsdrager in het bra-bantse buitengebied naar een nieuwe economische functie die aansluit bij die traditie is een van de ambities van agro & Co. daar waar het gaat om een nieuwe in-vulling van brabants religieus erfgoed (kloosters, kerkgebouwen) werkt agro & Co nauw samen met de provincie Noord-brabant en de Konferentie Nederlandse religieuzen (KNr). Zorgvuldig wordt geke-ken naar vernieuwende concepten waarin zorg, onderwijs, hoogwaardig wonen en bedrijvigheid elkaar vinden.

Ik ben ter wereld gekomenom het leven te vormen naar het landschap van mijn zielJiri Wolker

‘Formuleer visie, houd regie.’Wim Verschuren

Wim Verschuren zag als algemeen overste van de Fraters van Tilburg eind jaren ’80 ontwikkelingen (vergrijzing, geen aanwas van nieuwe broeders) die hem dwongen na te denken over andere manieren om het religieus erfgoed van de congregatie door te geven. Daarbij ging het niet alleen om de gebouwen en kloosters maar ook om het geeste-lijke dna van de fraters. De werken van barmhartigheid als vertrekpunt voor ’s mensen denken en handelen werden herontdekt. Het transitieproces mond-de uit in de oprichting van ZIN, het bekende Vughtse bezinningsoord voor spiritualiteit en werk.

GIJS – LEKKER VAN HIER

GIJS is de eerste landelijke leverancier van streekproducten in het supermarktschap. In twee jaar tijd heeft het zijn assortiment van bijna vijftig naar ruim tachtig weten uit te breiden. de producten zijn terug te vinden in de 280 PlUS Supermarkten in ons land.GIJS is continu op zoek naar nieuwe pro-ducten die het label GIJS mogen dragen. een kwestie van veel proeven en selecte-ren. Voor producten met een onderschei-dend lekkere smaak, een herkenbare herkomst en een oprecht verhaal is altijd plaats.

ONDERNEMERS

21

groentes die in de winkels liggen. GIJS verbindt heel duidelijk waarden aan zijn producten en die waarden zijn in zekere zin pretentieus, want herkenbaarder, tra-ceerbaar en lekkerder. als je dat beweert, dan is het enorm belangrijk dat de verha-len achter de producten ook kloppen.’

Controleren jullie dat ook?

‘Ja, maar voor ons is het ook een leerpro-ces. Zo is het voor verwerkte producten in het assortiment soms moeilijk alle fa-cetten in het productieproces inzichtelijk te maken. Want de producent weet dan niet exact hoe zijn ingrediëntenleveranciers werken. Misschien gebruiken die wel za-ken die jij niet wilt. In feite moet je de hele keten transparant maken. daar zijn we nu mee bezig en soms stuiten we nog op za-ken die aanpassing behoeven. dat laten we de producent dan ook weten, waarna hij ruimte krijgt de gewenste aanpassingen door te voeren.’

Transparantie is een van de kenmerken van transitie?

‘Zonder meer. Op het moment dat je claimt authentiek, eerlijk en lokaal-kleinschalig te zijn, dan moet je dat ook waarmaken. Het verhaal moet deugen. doet het dat niet, dan gaat je geloofwaardigheid er-aan en daarmee uiteindelijk het merk. en dat kan natuurlijk nooit de bedoeling zijn. Kortom, wees helder en open over de drijf-veren achter product en merk. Goodwill en merkkracht zullen je beloning zijn.’

Aanwezigheid in het supermarktschap be-tekende ook voor de producenten een omme-keer.

‘die hadden ineens een veel grotere afzet en konden dat soms maar moeilijk bijbenen. Wij begeleiden ze ook op die weg. Maar wat ze geweldig vinden is de waardering die ze voor hun producten ervaren. Het zijn stuk voor stuk bijzondere producten, met passie en toewijding bereid. en persoonlijk vind ik het geweldig al die producenten te verleiden een echt goed product te maken, in plaats van producten die voldoen aan de voedselketen zoals die de afgelopen decennia is opgebouwd. Je vraagt produ-centen eigenlijk datgene te leveren wat ze van oudsher het liefste doen: kwaliteit.’

Dan heb je het over de vraag wat is kwa-liteit.

‘In de reguliere keten zijn de appel, de as-perge en de yoghurt gedegradeerd tot een fabrieksding. er zijn wel kwaliteitsnormen, maar die zijn allemaal tot een minimumni-veau herleid. Vervolgens zijn ze gekoppeld aan productvreemde randvoorwaarden zoals ‘goed stapelbaar in een vrachtwa-gen’.’

Wat is in jouw ogen de essentie van GIJS?

‘dat het de afstand tussen de lokale of re-gionale producent en de consument heeft verkleind, en dat de benadering van het product wezenlijk anders is dan die dui-zenden andere jams, salades, snacks en

Jullie positioneren GIJS als het eerste lan-delijke merk voor streekproducten. Wat is de filosofie daarachter?

‘Toen we met GIJS begonnen, deden we dat vanuit het besef dat consumenten een groeiende behoefte hadden aan puur en authentiek eten. Producten die vrij waren van onnodige additieven, herkenbaar wa-ren en vooral ook traceerbaar. Men wilde weten waar de worst, de zuivel of de aard-bei vandaan kwam. Heel lokaal. Maar tege-lijkertijd zaten die consumenten wel in het hele land en niet alleen bij die specifieke boer om de hoek. en ook de Fries had wel belangstelling voor brabantse walasper-ges. al deze gegevens zijn we verder gaan uitwerken, wat uiteindelijk leidde tot GIJS.’

INtE

RVIE

w

‘Passie en toewijding.’René Bink

GIJS ligt sinds september 2008 in de PLUS-supermarkten. Ruim tachtig streekproducten voor iedereen onder handbereik. Voor mensen die de rit naar het boerenerf net iets te ver vinden, maar toch willen genieten van eerlijke, herkenbare en smaakvolle producten. Dat GIJS voldoet aan een vraag uit de markt bewijzen de verkoopcijfers. In een kleine twee jaar tijd schoot het label naar een omzetniveau van 4,2 miljoen euro.

ONDERNEMERS

23

Met haar benadering onderscheidt de Dieren-bescherming zich van andere organisaties zoals Wakker Dier?

‘die hebben een heel andere insteek. Ze agenderen vooral. Hun droombeeld is een wereld zonder vee-industrie. Om dat te verwezenlijken zoeken ze bewust de con-frontatie. Met zijn strategie zit Wakker dier overigens niet in ons vaarwater. Je kunt zelfs zeggen dat we elkaar in zekere zin zelfs aan-vullen.’

Wat zijn voor u de grootste risicofactoren in de huidige transitie?

‘als dierenbescherming zullen we altijd moe-ten uitkijken of we niet aan het lijntje worden gehouden. bij het uitblijven van resultaten kalft onze geloofwaardigheid af en verdwijnt het respect bij onze achterban. aan de an-dere kant is het zaak niet je hand te overspe-len. Te veel te snel willen en vervolgens niets bereiken werkt ook als een boemerang.’ Vinden jullie dat de overheid meer zou kun-nen doen om duurzaamheid binnen de agro-sector te stimuleren?

‘eigenlijk is het bedrijfsleven op deze terrei-nen actiever dan de politiek. de politiek gaat pas bewegen als de samenleving de bocht om is. daarmee daalt de rol van de over-heid. Neem het ministerie van lNV. er is een koers, maar weinig bezieling; het ontbreekt eenvoudigweg aan leiderschap. Terwijl ze in de huidige situatie haar bestaansrecht dui-delijk zou moeten maken. die kans pakt ze niet.’

Lijkt me behoorlijk wennen voor een achter-ban van 200.000 kritische leden, donateurs en vrijwilligers. Voor boeren en bestuurders binnen de agrosector zijn dat juist de men-sen die geen realistisch en eerlijk beeld heb-ben van hun bedrijfstak.

‘dat is ook lastig. er zijn leden die de sa-menwerking met de sector argwanend bekijken en vinden dat je daarmee te veel afbreuk doet aan je eigen uitgangspunten. dat betekent dat je goed moet uitleggen waarmee je als vereniging bezig bent. dat je nog steeds op weg bent naar die ideale wereld, en dat die weg het soepelst ver-loopt wanneer die stap-voor-stap wordt afgelegd. Het belangrijkst is dat we con-crete resultaten boeken. Wat we bereikt hebben met de Volwaard Kip, de Van-driegroep Kalveren en het varkensvlees bij albert Heijn overtuigt uiteindelijk het beste.’

Die concrete resultatenstrategie werpt ook elders haar vruchten af?

‘We zijn in brede zin een geaccepteerde gesprekspartner geworden. de Tweede Kamer, ministeries en organisaties als de ZlTO hebben nu een houding van ‘er valt te praten met die organisatie’. Wij zijn ab-soluut politiek neutraal, iedereen wordt op dezelfde manier bediend. lange tijd was de dierenbescherming een wat stille or-ganisatie, niet zo zichtbaar als sommige andere van die 400 andere dierenwelzijns-organisaties die in ons land actief zijn. dat is nu anders. de slapende beer is wakker en is volop in beweging.’

Boeren en allerlei belangengroeperingen voor een milieu- en diervriendelijker agro-sector staan op gespannen voet met elkaar. Toch lijkt ook daar sprake van transitie, een toenadering, vanuit een besef dat het met stroop makkelijker vliegen vangen is dan met azijn.

‘Ik kan alleen oordelen over de laatste drie jaar, de periode waarin ik directeur ben van de dierenbescherming. Wij hebben gekozen voor een strategie waarin we niet alleen zaken agenderen, maar ook willen meehelpen op te lossen. We steken zo-gezegd de hand uit. dat betekent dat je met elkaar aan tafel gaat zitten, ondanks tegenstellingen begrip opbrengt voor el-kaars belangen en vandaaruit tot akkoor-den probeert te komen.’

VAN HUISDIER NAAR BOERDERIJDIER

de dierenbescherming kent een lange ge-schiedenis. de Nederlandse Vereniging tot bescherming van dieren dateert uit 1864 en kan bogen op circa 200.000 leden, do-nateurs en vrijwilligers. Het bereik van de dierenbescherming is naar eigen zeggen groot. Vermenigvuldig het aantal leden met de omvang van een gemiddeld gezin en je komt op een draagwijdte van ver

boven de half miljoen personen.richtte de vereniging zich oorspronkelijk vooral op het welzijn van huisdieren, in toenemende mate staat ook het lot van de Nederlandse veestapel (kip, varken, koe, geit, schaap) op de agenda. doel daarbij is misstanden in de vee-industrie tegen te gaan en de leefomstandigheden van de dieren substantieel te verbeteren.

INtE

RVIE

w

‘De slapende beer is wakker.’Frank Dales

Transitie betekent verandering. Niet alleen voor de spelers binnen het agro-complex, maar ook voor de buitenstaan-ders die de afgelopen decennia hun pijlen meermalen op de sector hebben gericht. De Dierenbescherming is zo’n kritische volger. De vereniging zoekt echter onder leiding van directeur Frank Dales bewust toenadering tot primaire producenten, voedselverwerkers en re-tail. Met dialoog is meer te bereiken dan met louter confrontatie.

PROJECtEN 2009

25

Projectenagro & Co kan terugblikken op een voorspoedig projectenjaar. Ondanks de economische crisis kon op een totaal van dertien projecten vier nieuwe initiatieven in gang worden gezet. de projectmanagers van agro & Co slaagden er in vijf projecten af te ronden.

Visie AgroFood Brabant 2020Op verzoek van de Provincie heeft agro & Co het initiatief genomen tot het opstellen van een visiedocument over de toekomstige ontwik-keling van de agrofoodsector in brabant (2010-2020). Hiertoe zijn onder meer interviews gehouden met 25 bedrijven en organisaties uit de sector. In een tweetal klankbordbijeenkomsten met vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven is de visie aangescherpt en uitgewerkt. Het visiedocument dient als input voor een door de Provincie te organiseren rondetafelbijeenkomst over de toekomst van de agrofood-sector. deze bijeenkomst zal naar verwachting medio 2010 plaatsvinden.

Real FoodVeel aandacht besteedt agro & Co aan een gestaag groeiend marktsegment (10-20 procent): real Food. deze producten onderschei-den zich door authenticiteit, kwaliteit, smaak, versheid, herkomst, dierenwelzijn en verantwoorde teelt. real Food ontwikkelt zich tot een belangrijke drager van innovaties in retail-, distributie en verpakkingsconcepten. Het biedt verder de primaire sector mogelijkheden tot toegevoegde waardecreatie en meer zichtbaarheid naar de markt. door een bewuste meersporenaanpak en het verbinden van initiatie-ven en ondernemers ontwikkelt agro & Co zich in toenemende mate tot een gewaardeerde autoriteit op het gebied van real Food.

eind 2009 zijn de voorbereidingen voor het Kennisnet real Food (voorheen Kenniscentrum Streekproducten) bijna afgerond. Met bij-dragen van provincie Noord-brabant, provincie Zeeland, gemeente den bosch, ZlTO en Taskforce Multifunctionele landbouw is de financiering de eerstkomende twee jaar veiliggesteld (max. 560.000 euro). Start van het Kennisnet is voorzien voor april 2010. De rol van agro & Co als initiatiefnemer en kwartiermaker is daarmee bijna afgerond. Het Kennisnet, kantoor houdend in den bosch, zal onder verant-woordelijkheid van ZlTO gaan opereren.

In het kader van Natural Rich onderzochten The Greenery, ZLTO en Agro & Co in 2009 de haalbaarheid van een onderneming die een selectie van Nederlandse AGF-specialiteiten met extra’s op het gebied van smaak en gezondheid gaat vermarkten. Mede onder invloed van de recessie besloot The Greenery najaar 2009 af te zien van verdere deelname. The Greenery herziet momenteel zijn business-model waardoor het opzetten van een speciality-onderneming niet langer passend is.

Het blijkt zeer lastig om onderscheidende concepten voor vlees in de markt te zetten. agro & Co ondersteunt binnen Meat the Future ini-tiatieven om in de vleessector tot nieuwe toegevoegde waardeconcepten te komen, zoals het Volwaard Kip. Verder zijn er mogelijkheden verkend voor nieuwe rundvleesconcepten. Verheugend is het convenant tussen Albert Heijn en Vion Food Group om een tussensegment varkensvlees te introduceren. Vanaf medio 2011 verkoopt albert Heijn alleen vlees dat qua dierenwelzijn minimaal tussen het gangbare en het biologische varkensvlees gesitueerd is.

Het nieuwe project borging real Food Producten (initiatief agro & Co) richt zicht op het ontwikkelen van een systematiek voor de borging

Projecten Stichting Agro & Co 2009

van de kernwaarden van real Food. Hiertoe zijn twee pilots opgezet voor de retail- en de foodservice sector. de retailpilot, in samenwer-king met StreekSelecties, concetreert zich op het merk GIJS. De ontwikkeling van het zogeheten transparantiesysteem heeft financiële steun van onder andere de Taskforce Multifunctionele Landbouw. Met de Sligro Food Group worden mogelijkheden verkend voor intro-ductie van het transparantiesysteem in het foodservicekanaal.

als gevolg van de economische crisis en het ontbreken van ondernemers die willen investeren is eeTNl in 2009 tijdelijk opgeschort. In de tweede helft van 2009 meldden zich bij agro & Co evenwel enkele foodondernemers en enkele gemeenten om hun interesse in eeTNl als marktplaatsconcept voor real Food producten kenbaar te maken. Om strategische redenen heeft de Stichting agro & Co het volledige eigendomsrecht van het eeTNl-concept verworven.

Om de bekendheid van real Food te vergroten bij zowel consumenten als producenten en verwerkers bereidt agro & Co met ZlTO en libéma een real Food Festival en Congres voor, dat in september 2010 wordt gehouden. een belangrijke impuls wordt ook verwacht van de campagne ‘lekker van Streek’ welke in 2009 door ZlTO en agro & Co is voorbereid en die in 2010 van start gaat.

AgroFood overigMet de mede door tussenkomst van agro & Co verkregen subsidies van de provincie Noord-brabant en het ministerie van lNV kon het bedrijf Plantlab in 2009 starten met de bouw van een onderzoekscentrum voor meerlagenteelt. Op het terrein van de HaS (den bosch) komen acht klimaatkamers, waar onderzoek wordt verricht naar plantengroei in meerlagenteelt met behulp van led-verlichting. Hiermee is de ondersteuning van agro & Co succesvol afgerond.

PROJECtEN 2009

27

Innovatiedomein Food & HealthHet initiatief Gezonde Drankenautomaat kent een lange ontwikkelhistorie binnen Agro & Co. In 2009 is door Agro & Co een samenwer-kingscluster gevormd van drie bedrijven, namelijk een producent van fruitdranken, een automatenbouwer en een industrieel ontwerpbu-reau. de drankenproducent heeft besloten het concept verder te willen ontwikkelen.

Innovatiedomein Waterbinnen Water- en diergezondheid is op initiatief van brabant Water en agro & Co in samenwerking met Cehave landbouwbelang een on-derzoek afgerond naar de relatie tussen drinkwater en dierenwelzijn bij 35 varkensmesters. de studie toont aan dat onzorgvuldig gebruik van het waterleidingennet nadelige gezondheidseffecten voor dieren tot gevolg heeft. Gepleit wordt voor zorgvuldigere reiniging van de leidingen, betere waterdosering om medicijnen beter hun werk te laten doen en aanpassingen van het leidingennet. brabant Water ijvert voor het opnemen van een waterplan als onderdeel van de bedrijfsvoering, mede in het licht van de nieuwe drinkwaterwet.

agro & Co onderzoekt binnen Waardecreatie met Water mogelijkheden voor vernieuwende product-marktcombinaties op het raakvlak van water en agrofood. Het project is een initiatief van brabant Water en agro & Co in samenwerking met ZlTO, Provincie Noord-brabant en alle Waterschappen in brabant. Uitvoerder is Telos, brabants centrum voor duurzaame ontwikkeling. In 2009 zijn zes ondernemerstafels georganiseerd rond thema’s als duurzame waterhouderij (buffering van water), zilte teelten, water & energie en combinaties met recreatie. daarnaast is een zogeheten sankey-analyse opgesteld om inzicht te krijgen in input en output van waterstromen in de provincie. Hieruit resulteert een vooralsnog verrassende conclusie dat brabant zich als ‘waterproducerende’ regio kan positioneren.

Biobased Economy (Groene Economie)Het project biogasbedrijf brabant, een samenwerking van agro & Co, ZlTO en Provincie, beoogt de productie van biogas op provinciale schaal door mestvergisting op verschillende locaties. een second opinion door KeMa toonde aan dat een dergelijk biogasbedrijf economisch haalbaar is. Vervolgens zijn drie geschikte locaties voor een eerste vergistinginstallatie geselecteerd. ZlTO werkte voor de aantrekkelijkste locatie in detail een business case uit. Tijdens de totale uitwerking bleek dat een model waarbij (groepen van) veehouders initiatiefnemer en risicodragende partij zijn en van daaruit tot gezamenlijke activiteiten komen, kansrijker is dan een centraal aangestuurd biogasbedrijf op basis van een holding-structuur. de realisatie van de eerste vergister ligt op schema en voorziet in start van de productie in het najaar van 2011. Over de twee andere vergisters lopen onderhandelingen met boerencoöperaties.

In 2009 startten agro & Co en het bureau van de Floriade 2012 in Venlo een onderzoek naar toepassingsmogelijkheden voor cradle-to-cradle (C2C) in de tuinbouw. Uit dit onderzoek zijn circa tien projectideeën naar voren gekomen. Vier ideeën zijn geselecteerd voor nadere uitwerking en eventueel haalbaarheidsonderzoek: microvergister, composteerbaar substraat, (gezonde) verpakkingen voor verse voeding en urban green (een restaurantkas voor geconditioneerde teelt met led-verlichting van planten en kruiden). afhankelijk van belangstelling van ondernemers worden een of meer van deze ideeën als project in de portfolio opgenomen.

Professor Hans derksen (Universiteit van Nijmegen/ex-hoogleraar hernieuwbare grondstoffen WUr) rondde in 2009 een inventarisatie af naar kansrijke product-marktcombinaties (PMC) in de groene economie in het kader van het project biobased economy. Zowel de Stich-ting als het Kapitaalfonds gebruiken deze analyse als referentie bij de toetsing van nieuwe initiatieven die zich bij agro & Co aanmelden. In dit onderzoek komt valorisatie van reststromen – in het bijzonder de inzet van biopolymeren (folies, verpakkingen) - als een kansrijke PMC naar voren. Dit sluit ook aan bij de projectideeën in het kader van het Floriade-project.

KenniscentraOp 9 maart 2009 richtte de Sectorraad Paarden formeel de Stichting Nederlands Hippisch Kenniscentrum op. Het Kenniscentrum sti-muleert de coördinatie van kennisontwikkeling en verdere kennisverspreiding. Hiermee verschuift het primaat van kennisontwikkeling in de sector van de onderwijsinstellingen naar de sector zelf. Het ministerie van lNV draagt de eerste twee jaar voor vijftig procent bij in de kosten. Daarnaast hebben de provincie Noord-Brabant, de 5-sterrenregio en Agro & Co financiële ondersteuning toegezegd. De activitei-ten van agro & Co zijn hiermee succesvol afgerond behoudens een (bescheiden) bijdrage in de kosten voor de eerste twee jaar.

Groene RuimteMet behulp van Agro & Co is in 2009 het concept van het landgoed De Groene Kamer krachtiger gemaakt en professioneel verbeeld. Hierbij is duidelijk geworden dat de verbinding stad-platteland hét onderscheidende criterium moet worden. doel is om het initiatief aan-trekkelijker te maken voor potentiële investeerders en het initiatief verder te verbreden naar de agrarische sector. De voorbereidingen voor het uitschrijven van een architectuur ontwerpprijsvraag zijn afgerond.

Voor het project bossen van bezinning voerde het onderzoeksbureau Nyfer een marktverkenning uit naar de bezinningseconomie en rele-vante zorg. Voorts verzamelde Nyfer referenties voor een mogelijke ondersteuningsstructuur ten behoeve van kloosters die zich oriënteren op een nieuwe bestemming. In april 2009 zijn de resultaten van het onderzoek besproken in een rondetafelbijeenkomst met een select deel van de stakeholders. In samenwerking met de Konferentie van Nederlands religieuzen (koepelorganisatie van ordes en congrega-ties) en de provincie Noord-brabant heeft agro & Co het initiatief genomen voor de voorbereiding van een studiedag over de toekomst van de brabantse kloosters. Ons initiatief bossen van bezinning mag rekenen op een grote belangstelling in brabant, gemeten aan het aantal initiatiefnemers dat zich in 2009 met ideeën en voorstellen heeft gemeld. Mede dankzij de inspanningen van Agro & Co is in het ontwerp Structuurvisie Ruimtelijke Ordening van de provincie Noord-Brabant extra ruimte opgenomen voor specifieke verbeterprojecten voor vrijkomende cultuurhistorisch waardevolle complexen (zoals kloosters, instituutsgebouwen, landgoederen, fabrieken en forten).

Het project erven voor Ontwikkeling beoogt in het buitengebied nieuwe aantrekkelijke woon-werklocaties te ontwikkelen voor interna-tionale kenniswerkers van brabantse bedrijven. Samenwerking is gezocht met de bOM die een tweetal expat Centers in brabant wil realiseren, alsmede een bureau dat de huisvesting van kenniswerkers faciliteert. eind 2009 hebben de gemeente eersel en Woningbouw-vereniging Trudo uit eindhoven bij agro & Co hun belangstelling kenbaar gemaakt om te komen tot een pilot voor de integrale ontwik-keling van een buurtschap (vrijkomende agrarische bebouwing) met woon-werkmogelijkheden voor internationale kenniswerkers. de mogelijkheden voor een pilot worden thans onderzocht. daarnaast wordt verbinding gezocht met mogelijk geschikte kloostercomplexen die een herbestemming moeten krijgen.

ONDERNEMERSPROJECtEN 2009

29

Naam project Pull Push Uitvoering Beëindigd/

Kennisnet real Food x x

borging real Food Producten x x

eeTNl x x

Meat the Future x x

Natural rich x x

real Food Festival/Congres x x

Gezonde Drankenautomaat x x

Plantlab x x

Water- & (dier)gezondheid x x

Waardecreatie met Water x x

biogasbedrijf brabant x x

C2C in de tuinbouw x x

biobased economy x x

Nederlands Hippisch x x

Kenniscentrum

De Groene Kamer x x

bossen van bezinning x x

erven voor Ontwikkeling x x

Visie-ontwikkeling x x

brabant agroFood 2020

7 11 13 5

AGROFOODAfgerond

AGROPLUS

TOTAAL

GROENE RUIMTE

OVERIG

AGRO (NON)FOOD

Aandachtsgebied

3131

Participatie Gevestigd in Activiteit Info

Basfood BV eindhoven Vermarkten van remote sensing www.basfood.com

technologie binnen de agrofoodsector

Bestelvers BV Ossendrecht Verkoop van verse (AGF) kwaliteits- www.bestelvers.nl

producten en specialiteiten aan

foodservice en consumenten via

eigen webshop

BioDsl BV breda Productie en verkoop van biodiesel uit www.biodsl.nl

reststromen (afgewerkte frituurvetten,

dierlijke vetten en putvetten)

Buffel O’landa deurne Productie en verkoop van uit buffelmelk www.buffelolanda.nl

Beheer BV vervaardigde zuivelproducten

MicroLAN BV Waalwijk Ontwikkeling en verkoop van biobased- www.microlan.nl

technologieën voor het meten van

verontreiniging in water en milieu

StreekSelecties BV Nieuwkuijk Handels- en marketingorganisatie voor www.streekselecties.nl

streekproducten

Kapitaalfonds agro & Co Kapitaalfonds introduceerde in 2009 de Innovatielening, een nieuwe kredietfaciliteit voor innovatieve ondernemers. de lening (10.000-50.000 euro, looptijd 3 jaar) stelt ondernemers in staat hun idee nader uit te werken en te toetsen aan de markt, voordat een bedrijf daadwerkelijk wordt gestart.

Met de Innovatielening doet agro & Co Kapitaalfonds ondernemers met een bijzonder idee een nuttige handreiking. Ten gevolge van de economische crisis zijn banken minder scheutig met het verstrekken van kredieten, waar vooral kleine en middelgrote entrepreneurs hinder van ondervinden.

Momenteel participeert agro & Co Kapitaalfonds in zeven ondernemingen:

PROJECtEN 2009

INfO INtAKES

33

2%bUITeN FOCUS GeeN VeRVOLG

50%eeRSTe GeSPReK VOldOeNdeGeeN VeRVOLG26%

NeTWerKeN MaJeUre PrOJeCTeN VeRVOLG

22%VeRLeNGDe INTAKeVeRVOLG

Totaal aantal intakes

eIGeN ACqUISITIe66%

dIVerSeN20%

MedIa8%

6%ParTNerS

Hoe komt men bij Agro & Co?

Herkomst initiatieven

Herkomst initiatieven geografisch

Aandachtsvelden intakes

31%AGROPLUS

32%AGRO (NON)FOOD

9%OVeRIG

28%GROeNe RUIMTe

Kennisvragen

CONTACTeN LeGGeN33%

10%OVeRIG 34%

CONCePT bUSINeSSPlaN

FINANCIeRING/SUBSIDIeRING

15%

ReGeLGeVING8%

OVERIG Overheid Kennisinfra-structuur

REtailagrarisch intermediairs

10% 7% 6% 5%

26% 25% 21%

MKB

west-brabant

14%

zuidoost-brabant

15%

NeDeRLAND

20%

midden-brabant

22%

NOORDOOst-bRabaNt

29%

INfO ALGEMEEN + ORGANISAtIE

35

Organisatie Agro & Co1 rij vlnrHenri Schellened HendriksJac Warmerdam directeurdoritha VervloedJasper van deurzenMonique beukersWiet van Meel

e 2 rij vlnrHan Galemaleo KockMarcha van de Water

e

Stichtingsbestuur/Raad van de heer M. van den Heuvel voorzitterDe heer G.J.P. van Oostende heer T.M. Martensde heer l.W.l. Pauli

Commissarissen Agro & Co

Info Algemeen

Idee INITIaTIeF HaalbaarHeId bUSINeSSPlaN realISaTIe

ReALISATIeKRACHT, VeRSNeLLINGStichting agro & Co brabant

ONTWIKKeleN• Projectregie• Partijen bij elkaar brengen• Pilots & verkenningen• Kennis toevoegen & verspreiden

KaPITaalagro & Co Kapitaalfonds bV

FINANCIeRING• Participaties• Garantievermogen

agro & Co brabant is in de afgelopen zes jaar een vaste waarde geworden voor de economische ontwikkelingen van de agrofoodsector en het brabantse buitengebied. een groeiende wisselwerking ontstaat tussen de Stichting - vooral ondersteunend in de eerste ontwikkelfase van projecten - en het Kapitaalfonds, dat risicodragend kapitaal versterkt aan bedrijven die de ontwikkelfase zijn ontgroeid.

ONDERNEMERS MENU

37

De favoriete producten van de geïnterviewde in een overheerlijk recept!

Tagliolini met truffel - Lunchgerecht 2 personenVoor 2 personen heb je ongeveer 15 g truffel nodig. Smelt 50 g boter in een pan op een heel zacht vuur. Strooi er wat zeezout en wat peper in en schaaf er wat truffel boven. laat dit 2-3 minuten heel zachtjes trekken. Kook 100 g verse tagliolini – dat is heel dunne pasta – volgens de aanwijzingen op het pak beetgaar. Schep 2 eetlepels van het kook-vocht door de truffelboter. Giet de pasta af en schep deze door de truffelboter. Verdeel de pasta over 2 warme borden en schaaf de rest van de truffel erboven.

Gegrilde jakobsschelpen met limoendressing - Voorgerecht 4 personenKlop een dressing van 3 eetlepels olijfolie, 1 eetlepel sesamolie, geraspte schil van ½ limoen en naar smaak wasabi, zout en limoensap.bestrooi 8-12 jakobsschelpen met zout en peper en bestrijk ze met olie. Grill ze in de grillpan aan elke kant maxi-maal 2 minuten. Verdeel ze over 4 borden. leg er een plukje jonge bladsla naast en lepel de dressing erover. Garneer met wat korianderblaadjes.

Biologische varkensreepjes met olijven en penne - Hoofdgerecht 4 personenbestrooi 500 g varkensreepjes met zout en peper en roerbak ze op hoog vuur rondom bruin. Fruit 2 sjalotten (in ringen) even zachtjes mee. Voeg 2 eetlepels majoraan (fijngehakt), 1 potje zwarte olijven zonder pit (uitgelekt) en 200 ml slagroom toe en breng alles aan de kook. breng pittig op smaak met zout en gerookt paprikapoeder. Kook 300 g penne beetgaar. Schep 100 ml kookvocht door de vleessaus en schep vervolgens de afgegoten penne door de vleessaus.

Hollande kersen gepocheerd in fris gekruide rode wijn - Nagerecht 4 personenbreng in een pan 250 ml rode wijn (fruitig) met een plakje verse gember, een takje rozemarijn, de gele schil van een halve citroen en 50 g suiker aan de kook. leg er 500 g kersen in en verwarm ze 5 minuten in de wijn. let op dat deze niet kookt! laat de kersen in de wijn afkoelen en in de koelkast enkele uren marineren. Verwijder de kruiden. Verdeel de kersen met het vocht over 4 diepe borden en schep in elk bord een flinke bol vanille- of witte choco-lade-ijs.

Spruitjes met spekvet en spekchipsHoofdgerecht 4 personen

laat de slager 16 plakken ontbijtspek op worstdikte afsnijden. bak de plakken spek in ruime hapjespan zachtjes uit (eventueel in twee keer). Schep ze op keukenpapier, dan worden ze heel krokant. bak in het spekvet 1 ui (in ringen). Schep er 750 g spruitjes (schoongemaakt) door, leg het deksel op de pan en stoof de spruitjes in ca. 10 minuten gaar. Schep dit in een schaal. Serveer de spruitjes met de spekchips en gekookte krieltjes die heerlijk in het spekvet geprakt kunnen worden.

Mixed grill met Brabantse blauwe kaasboterHoofdgerecht 4 personen

Klop een marinade van 1 eetlepel balsamicoazijn, 2 eetlepels tijmblaadjes, zout, peper en 2 eetlepels olie. Snijd 1 varkenshaas en 300 g ossenhaas elk in 12 gelijke blokken. Schep ze door de marinade en marineer ze 30 minuten op kamertemperatuur. Meng 75 g roomboter (zacht) en 75 g Brabantse blauwe kaas en wat grof gema-len peper door elkaar. Steek het vlees op 4 lange pennen en grill op (op de barbecue) in ca. 8 minuten gaar. Serveer met een plakje van de boter, stokbrood en een salade.

Risotto met kelen (raapsteeltjes)Hoofdgerecht 4 personen

Fruit 1 ui (gesnipperd) en 2 tenen knoflook (fijngehakt) in 3 eetlepels olijfolie. roer er 300 g risottorijst door. Voeg deel voor deel 1 liter kippenbouillon toe en kook de rijst zachtjes in ca. 2 minuten beetgaar. Schep er deel voor deel 3 bosjes kelen (in stukken) door en laat ze slinken. breng de risotto pittig op smaak met peper en zout. Serveer en geraspte gerijpte geitenkaas uit brabant bij.

Rob Baan St. JacobschelpBob Hutten TruffelPeter Beckers Mixed vleesgrillFrank Dales Biologisch vlees met pastaRene Bink Hollandse kersenWim Verschuren Gebakken Spek Jaq Warmerdam Raapstelen

recepten: anneke ammerlaan Trendwatcher en foodrebel

Colofondit jaarbeeld is een uitgave van agro & Co brabantHoofdredactie & coördinatie Monique beukers | agro & Co brabantVormgeving la Farme | www.lafarme.nlTekstschrijver Coenraadts Communicatie | www.coencom.comFotografie Nancy Lee Photography | www.nancylee.nldrukwerk drukkerij romein | www.drukkerijromein.nl

Agro & Co Brabant | Goirleseweg 15 | Postbus 5067 | 5004 eB TilburgT (013) 460 92 50 | www.agro-co-brabant.nl | info@agro-co-brabant.nl