T.C. GAZ NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI

TEFSR BLM DALI

HAK DN KURAN DL VE KURAN YOLU TEFSRLERNN AHKM AYETLER AISINDAN MUKAYESES

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Arif AKIR

Tez Danman Do Dr. Mesut OKUMU

Ankara 2008

ONAY

Arif AKIR tarafndan hazrlanan Hak Dini Kuran Dili Ve Kuran Yolu Tefsirlerinin Ahkm Ayetleri Asndan Mukayesesi balkl bu alma, 11 / 01 / 2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirli-i ile baarl bulunarak jrimiz tarafndan Temel slam Bilimleri Anabilim Dal Tefsir Bilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

[ i m z a ] .

Prof. Dr. dris ENGL (Bakan) .

[ i m z a ] .

Prof. Dr. Ferhat KOCA .

[ i m z a ] .

Do. Dr. Mesut OKUMU (Danman) .

NSZ

Allah insanlar yarattktan sonra, onlarn hayatlarna yn vermek ama-cyla ilahi kitaplar gndermitir. Bu ilahi kitaplarn sonuncusu, Kuran- Ke-rimdir. Maide suresi 3. ayette slam dinini artk kemale erdirdiini belirten Allah, bundan sonra Mslmanlar iin tek geerli kaynan Kuran- Kerim olduunu belirlemitir. eitli ayetlerde de Kuran aklama grevini Hz. Mu-hammed(s.a.s.)e verdiini ifade buyurmutur. Hicr suresi 9. ayetinde ise onu bizzat kendisinin koruyacan taahht etmitir.

Zaman akp gitmekte, insanlarn ihtiyalar deimekte ve bu ihtiyalar zm beklemektedir. Kuran- Kerim deiiklie uramayacana gre, in-sanlarn ihtiyacn karlayacak dini kurallar nasl tespit edilecektir? Msl-manlar, slam tarihi boyunca Kuran- Kerimi anlamak iin abalam ve bu sorunun cevabn aramlardr. Bu nedenle birok eserler kaleme almlardr. Bu almalar, Kurann temel ilkelerinin deimediini, ancak anlama bii-minin ve ondan karlacak hkmlerin zaman ve zemine gre deiebilece-ini ortaya koymaktadr.

almamzda, Kuran anlama almalarnn iki rnei olan Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir ile Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsir adl eser-lerde ahkm ayetlerinin nasl yorumlandn kyaslayacaz. Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Cumhuriyetin ilk yllarnda T.B.M.M.nin talimat ile D..B. tarafndan Elmall Muhammed Hamdi Yazra yazdrlm, Kuran Yo-lu: Trke Meal ve Tefsir ise 2000li yllarn banda yine D..B. tarafndan bir komisyona yazdrlarak Din leri Yksek Kurulu tarafndan incelenip onay-lanmtr. Amacmz, ahkm ayetlerini belli bir tasnifle ele alarak, bu ayetlere getirilen yorumlar her iki eserden mukayese etmektir.

Bir giri ve blmden oluan almann giri blmnde, tezin konusu, nemi, amac, yntemi ve kavramsal erevesi ile her iki eser ve

ii

yazarlarnn hayat hikyelerinden bahsedeceiz.

Birinci blmde, Kuran- Kerim, Kuranda yer alan temel konular ile ahkm ayetlerinin tanm, says ve tefsirleri hakknda genel bilgiler vereceiz.

kinci blmde, her iki eserin genel zelliklerini ve ahkm ayetlerini yorumlama metotlarn mukayese edeceiz.

nc blmde ise, tezimizin ana konusunu oluturan ahkm ayetle-rini belli bir tasnifle gruplayarak mukayesesini yapacak ve her iki eserdeki farkl ve benzer yorumlamalara dikkat ekerek, gerekirse tercih ettiimiz yo-rumu dile getireceiz. Ahkm ayetlerini ibadet hkmleri, muamelat hkmle-ri ve ceza hkmleri olmak zere ana balk altnda deerlendireceiz.

ki eserin yazlmaya balanmas arasnda (19261999) 73 yllk, ilk basksnn tamamlanmas arasnda ise (19382003) 65 yllk bir sre olmas nedeniyle, ahkm ayetlerinin yorumlarnda baz farkllklar olutuunu d-nyoruz. almamzda, bu farkllklar tespit etmeye alacaz.

Ders dnemiyle birlikte tez konusunun seiminden bitimine kadar yar-dmlarn esirgemeyen, bata Danman Hocam Do. Dr. Mesut OKUMU Beye, Kymetli fikirlerinden yararlandm hocalarm Prof. Dr. Salim T, Do. Dr. Osman AYDINLI ve Yrd. Do. Dr. Yaar KURT Beylere teekkr etmeyi bir bor telakki ediyorum. Ayrca tez dnemi boyunca kendilerinden istifade ettiim arkadalarm Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retmenleri Zeki HAKAN ve Yakup MERAL ile bugnk seviyeye gelmeme katks olan -ilkretimden yksek lisansa- tm hocalarma ve arkadalarma minnet ve kranlarm sunarm.

Arif AKIR

Ankara- 2008

NDEKLER

NSZ................................................................................................................................................... NDEKLER .................................................................................................................................. KISALTMALAR ..............................................................................................................................V GR .....................................................................................................................................................1

1. KONUNUN NEM ................................................................................................................... 1 2. KONUNUN AMACI................................................................................................................... 2 3. YNTEM.................................................................................................................................... 2 4. KAPSAM VE SINIRLAR ........................................................................................................... 4 5. KAYNAKLARIN DEERLENDRLMES.............................................................................. 4 6. ELMALILI MUHAMMED HAMD YAZIR LE KURAN YOLU YAZARLARININ HAYATLARI VE ESERLER .......................................................................................................... 6

6.1. Elmall Muhammed Hamdi Yazrn Hayat ve Eserleri .................................................. 6 6.2. Kuran Yolu Yazarlarnn Hayat ve Eserleri..............................................................11 6.2.1. Hayreddin Karamann Hayat ve Eserleri......................................................................11 6.2.2. Mustafa arcnn Hayat ve Eserleri...........................................................................14 6.2.3. brahim Kafi Dnmezin Hayat ve Eserleri ....................................................................15 6.2.4. Sadrettin Gmn Hayat ve Eserleri ...........................................................................16

BRNC BLM AHKM AYETLER AISINDAN KURAN

1. KURAN-I KERM VE TEMEL KONULARI...........................................................................17 2. KURANIN AHKM AYETLER ...........................................................................................19

2.1. Ahkm Ayetlerinin Says ......................................................................................................20 2.2. Ahkm Ayetlerinin Modern Hukuka Gre Tasnifi ................................................................21 2.3. Ahkm Ayetlerinin Tefsiri .....................................................................................................23

KNC BLM HAK DN KURAN DL VE KURAN YOLU TEFSRLERNN YNTEM AISINDAN

MUKAYESES 1. HAK DN KURAN DL: TRKE TEFSR LE KURAN YOLU: TRKE MEAL VE TEFSR ADLI TEFSRLERN GENEL ZELLKLER ..............................................................27

1.1. Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsirin Genel zellikleri ..........................................27 1.2. Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsirin Genel zellikleri ............................................32

2. HAK DN KURAN DL VE KURAN YOLU TEFSRLERNN AHKM AYETLERNE YAKLAIMLARI AISINDAN MUKAYESES .................................................38

2.2. Hak Dini Kuran Dilinde Ahkm Ayetlerini Yorumlama Metodu ..............................38 2.2. Kuran Yolunda Ahkm Ayetlerini Yorumlama Metodu ............................................44

NC BLM HAK DN KURAN DL VE KURAN YOLU TEFSRLERNN AHKM

AYETLERNN YORUMLARI AISINDAN MUKAYESES 1. BADET HKMLER.............................................................................................................52 1.1. TEMZLK (TAHARET)...................................................................................................52

iv

1.1.1. Boy Abdesti (Gusl) .........................................................................................................53 1.1.2. Abdest ..............................................................................................................................55 1.1.3. Teyemmm .......................................................................................................................58 1.1.4. Hayz................................................................................................................................60

1.2. NAMAZ.............................................................................................................................61 1.2.1. Namaz Vakitleri ve eitleri ............................................................................................65 1.2.1.1. Gece namaz .............................................................................................................67 1.2.1.2. Cuma namaz ............................................................................................................68 1.2.1.3. Cenaze namaz ..........................................................................................................77 1.2.1.4. Orta Namaz ..............................................................................................................78 1.2.2. Seferilik ............................................................................................................................78 1.2.3. Seferde ve Savata Namaz ...............................................................................................80

1.3. ZEKT ..............................................................................................................................87 1.3.1. Zektn Verilecei Yerler .................................................................................................88

1.4. ORU ................................................................................................................................94 1.4.1. Orucun Rkn ve artlar ................................................................................................95 1.4.2. Kutup Blgelerinde Orucun Balama ve Biti Zaman ....................................................96 1.4.3. Hilalin Gzlenmesi (Ruyeti Hilal) ...................................................................................97 1.4.4. Orucun Geerlilik artlar ve Oruca Niyet......................................................................98 1.4.5. Orucun Yasaklar, Orucu Bozan eyler ve Orucun Mekruhlar ......................................98 1.4.6. Orucun Kazas, Keffareti, Fidyesi .................................................................................100 1.4.6.1. Mazeretsiz Oru Tutmamak ve Keffareti ................................................................101 1.4.6.2. Orucun Fidyesi ve Miktar......................................................................................102 1.4.7. tikaf...............................................................................................................................104 1.4.8. Hilali Grnce Tekbir Getirme......................................................................................105

1.5. HAC VE KURBAN .........................................................................................................106 1.5.1. Haccn artlar ..............................................................................................................106 1.5.1.1. Haccn Ykmllk artlar ...................................................................................106 1.5.1.2. Haccn Eda artlar................................................................................................107 1.5.1.3. Haccn Geerlilik artlar ......................................................................................107 1.5.1.3.1. hram ......................................................................................................................107 1.5.1.3.2. zel Vakit ...............................................................................................................108 1.5.1.3.3. zel Mekan.............................................................................................................109 1.5.2. Haccn Rknleri ...........................................................................................................110 1.5.2.1. Arafat Vakfesi .........................................................................................................110 1.5.2.2. Ziyaret Tavaf .........................................................................................................111 1.5.3. Haccn Vacipleri ............................................................................................................112 1.5.3.1. Say ..........................................................................................................................112 1.5.3.2. Mzdelife Vakfesi....................................................................................................113 1.5.3.3. eytan Talama.......................................................................................................113 1.5.3.4. Salar Tra Etmek Ve Ksaltmak ..........................................................................115 1.5.3.5. Veda Tavaf.............................................................................................................115 1.5.4. Haccn Snnetleri ..........................................................................................................115 1.5.5. Hac Yasaklar ................................................................................................................116 1.5.6. Kurban...........................................................................................................................118

1.6. KEFFARETLER..............................................................................................................121 1.6.1. Zhar Keffareti ...............................................................................................................122 1.6.2. Yemin Keffareti ..............................................................................................................124 1.6.3. hram Yasaklar ve Keffareti..........................................................................................126 1.6.4. Yanllkla Adam ldrme Keffareti..............................................................................129

2. MUAMELT HKMLER ..................................................................................................130 2.1. LE VE MRAS HUKUKU ...........................................................................................130

2.1.1. Evlenme .........................................................................................................................131 2.1.1.1. Evlenme Yasaklar ..................................................................................................132 2.1.1.1.1. Mslmanlarn Gayrimslim Kadn Ve Erkekle Evlenmeleri.................................134 2.1.1.2. Mehir ......................................................................................................................134

v

2.1.1.3. Taaddd Zevcat (ok Ele Evlilik) .......................................................................136 2.1.1.4. Muta Nikah...........................................................................................................138 2.1.2. Boama Ve Boanma .....................................................................................................139 2.1.2.1. Lian (Karlkl Lanetleme) ...................................................................................143 2.1.2.2. ddet........................................................................................................................145 2.1.2.3. Hlle .......................................................................................................................148 2.1.3. Nafaka............................................................................................................................150 2.1.4. Evlat Edinme ve Hkm.................................................................................................153 2.1.5. Kadnlarla lgili eitli Meseleler .................................................................................155 2.1.5.1. Kadnlarn Mirastaki Durumu................................................................................155 2.1.5.2. Kadnlarn ahitlii ................................................................................................159 2.1.5.3. Kadnn Dvlmesi .................................................................................................161 2.1.5.4. Tesettr (Kadnlarn rtnmesi) ............................................................................164 2.1.5.5. Doum Kontrol ve Krtaj .....................................................................................167 2.1.5.6. Estetik Ameliyat .....................................................................................................169

2.2. BORLAR HUKUKU (MEDEN HUKUK)...................................................................171 2.2.1. Akitler ............................................................................................................................171 2.2.2. Rvet.............................................................................................................................172 2.2.3. Ticaret (Alveri) ..........................................................................................................173 2.2.4. Borlanma le lgili Konular .........................................................................................177 2.2.4.1. Karlksz Bor Verme (Karz Hasen) ...................................................................177 2.2.4.2. Borcun Yazlmas ve Noter .....................................................................................179 2.2.4.3. Rehin.......................................................................................................................182 2.2.4.4. Faiz (Riba)..............................................................................................................184

2.3. KTSAD VE MAL HUKUK ........................................................................................189 2.3.1. Vergiler ve Kullanm ....................................................................................................189 2.3.1.1. Fey ..........................................................................................................................190 2.3.1.1.1. Cizye ..........................................................................................................................191 2.3.1.1.2. Harac .........................................................................................................................193 2.3.1.2. Ganimet ..................................................................................................................193 2.3.1.3. Fey ve Ganimetlerin Kullanm ..............................................................................194 2.3.2. Devlet Malna / Devlet Btesine Zarar Vermek ...........................................................198

2.4. DEVLETLER HUKUKU.................................................................................................200 2.4.1. Uluslararas likilerde Temel lkeler............................................................................200 2.4.1.1. Uluslararas likilerin Temeli Bartr ..................................................................201 2.4.1.2. Antlamalara Sadk Kalnmas Gerekir ..................................................................204 2.4.1.3. Savaa Hazrlkl Olmak Gerekir............................................................................205 2.4.2. Gayri Mslimlerle likiler ............................................................................................206 2.4.2.1. Gayri Mslimlerle Dostluk .....................................................................................207 2.4.2.2. Takiyye....................................................................................................................211 2.4.2.3. Gayrimslimlerin Mescidi Harama Girmelerinin Yasak Oluu .............................212 2.4.2.4. Snmaclar (Mstemenlerin Durumu) ................................................................214 2.4.2.5. Hicret......................................................................................................................215 2.4.3. Sava le lgili Kurallar .................................................................................................217 2.4.3.1. Haram Aylarda Sava.............................................................................................218 2.4.3.2. Savaa Katlma Zorunluluu ..................................................................................219 2.4.3.3. Sava Kurallar.......................................................................................................221 2.4.3.3.1. Tarafszlarn Dokunulmazl .................................................................................221 2.4.3.3.2. Savaa Balamadan nce Dmann Mslman Olup Olmadnn renilmesi .222 2.4.3.3.3. Savata Mriklere Yaplacaklar............................................................................223 2.4.3.3.4. Savata Ar Gitmemek..........................................................................................226 2.4.3.3.5. Sava Esirleri le lgili Hkmler...........................................................................227

3. CEZA HKMLER (UKUBT)...........................................................................................230 3.1. Cezalarda l..............................................................................................................230 3.2. Cezalarn ahsilii.........................................................................................................231 3.3. Hrszlk Ve El Kesme Cezas.........................................................................................232

vi

3.4. Adam ldrme Ve Ksas................................................................................................236 3.5. Terr, Yol Kesme, Yamalama (Hrabe) ve Cezas .......................................................240 3.6. Zina, eitleri ve lgili Hkmler ..................................................................................242 3.7. Kazf (Zina ftiras) Ve Cezas ........................................................................................247 3.8. ki ve Kumar.................................................................................................................249

SONU...............................................................................................................................................256 KAYNAKA .....................................................................................................................................262 ZET .................................................................................................................................................269 ABSTRACT.......................................................................................................................................271

KISALTMALAR

ABD : Ana Bilim Dal a.g.e. : Ad geen eser a.g.m. : Ad geen makale a.g.s. : Ad geen sylei a.g.y.l.t. : Ad geen yksek lisans tezi A..H.F.Y. : Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar A...F : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi A...F.D. : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi A...F.Y. : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar Bkz. : Baknz c. : Cilt ev. : eviren Der. : Derleyen DA. : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi D..B. : Diyanet leri Bakanl Hazr. : Hazrlayan .H.. : orum Hitit niversitesi H...F. : Hitit niversitesi lahiyat Fakltesi H...F.D. : Hitit niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi G...F.D. : Gazi niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi G..S.B.E. : Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits .A. : Trkiye Ekonomik ve Kltrel Dayanma Vakf slami Ara-trmalar Dergisi SAM : Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi M.. : Marmara niversitesi M...F. : Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Ner. : Nereden SA.. : Sakarya niversitesi s. : Sayfa S. : Say Sad. : Sadeletiren S.B.E. : Sosyal Bilimler Enstits T.D.V. : Trkiye Diyanet Vakf TEKDAV. : Trkiye Ekonomik ve Kltrel Dayanma Vakf Trc. : Tercme eden ty. : Tarihsiz U.. : Uluda niversitesi Ve bak. : Ve bakalar Vd. : Ve dierleri Yay. : Yaynlar Y..K. : Yksek retim Kurulu

GR

1. KONUNUN NEM

lkemizde hem Osmanl hem de Cumhuriyet dneminde; gerek Arap-a, gerekse Trke birok tefsir yazlm veya tercme edilmitir. Cumhuriyet dneminde yazlan tefsirlerden bir ksm zel kii ya da yaynevleri tarafndan yaynlanrken, ikisi Diyanet leri Bakanl tarafndan yaynlanmtr.1 Bun-lardan ilki, Cumhuriyetin ilk yllarnda T.B.M.M.nin verdii bir grevle D..B.nin talebi zerine Elmall Muhammed Hamdi YAZIR (18781942) tara-fndan yazlm olan Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir adl eserdir. Dieri ise 2000li yllarda yine D..B.nin Hayrettin KARAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kfi DNMEZ ve Sadrettin GMten oluan heyete hazrlatt Kuran Yolu: Trke Mel ve Tefsirdir.2

almamzda, bu iki tefsiri ahkm ayetlerini yorumlamalar bakmn-dan karlatracaz. Aradan geen zaman dilimi ierisinde deien dnya artlaryla birlikte, limlerin / mfessirlerin Kurann ahkm ayetlerine yakla-mlarnn nasl gelitiini ve bu srete ne gibi ortak ve farkl yaklamlarn yaandn mukayeseli bir ekilde ele alacaz.

1 Bu iki tefsir dnda bir de, alt cilt olmas planlanarak Cumhuriyetin 60. ylnda ilk cildinin yayn-

land ifade edilen, birinci cildi Talat KOYT ve smail CERRAHOLU tarafndan hazrlanp 1985te baslan; ikinci cildi ise yalnzca Talat KOYT tarafndan hazrlanp 1990da baslan, Kuran- Kerim Meal ve Tefsiri bulunmaktadr. Ancak yalnzca iki cildi km olan bu tefsirin birinci cildinde giri, fatiha suresi ve bakara suresi bulunurken, ikinci cildinde ise Ali mran suresi ile Nisa suresinin 115. ayetine kadar bulunmaktadr. Eserin devam gelmemitir. Talat KOYT, sma-il CERRAHOLU, Kuran- Kerim Meal ve Tefsiri, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara, 1985 (1. Cilt); Talat KOYT, Kuran- Kerim Meal ve Tefsiri, D..B. Yaynlar, Ankara, 1990, (2. cilt). 2 Hayrettin KARAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kafi DNMEZ, Sadrettin GM, Kuran

Yolu: Trke Meal ve Tefsir, D..B. Yay., Ankara, 2003, 5 cilt.; Elmall Muhammed Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Eser Neriyat, stanbul, 1979, (10 cilt).

2

2. KONUNUN AMACI

Kuran- Kerimin genel hatlaryla inan, ibadet, muamelat ve ahlak ku-rallarn ierdii bilinmektedir. nan esaslar kesin kurallar olduundan za-man ve zemine gre herhangi bir deiiklie uramaz. Ahlak esaslar da ekli deise de ierik itibariyle esasl olarak herhangi bir farkllk arz etmemekte-dir. Oysa Kurann muamelata dair ayetlerinin hkmleri zamana ve mekana gre deiiklik gsterebilmektedir. Zaman deitike ayetlerden karlan h-kmler de deiebilmektedir.

Hak Dini Kuran Dili, 20. yzyln ilk eyreinin sonlarnda (19261936), cumhuriyetin ilk yllarnda yazlmtr. Kuran Yolu ise, Hak Di-ninden yaklak 70 yl sonra, lkemizin Avrupa Birliine girme hazrlklar yapt, dnyada kresellemenin hkim olduu ve tartld bir ortamda (2003) hazrlanmtr. Bu iki eserin mukayesesi, aradan geen sre zarfnda ahkm ayetlerinin yorumunda ortaya kan farkllklar tespit ederek, alannda nemli bir ilevi yerine getirecektir. Tezin bu sonularnn, ilim dnyasna ve din alannda yaanan tartmalara nemli katklar salayacan dnyo-ruz.

Bu almadaki amacmz, Cumhuriyetin kuruluundan bu yana Kurann fkh ayetlerinin tefsir ve yorumunda, deien zamana ve yaanan gelimelere bal olarak ne gibi farkl baklar ve yorumlarn ortaya ktn tespit etmektir. Bylece dini nasslarla olgular arasndaki ilikileri ve bunun ahkm ayetlerinin yorumuna etkilerini aa karmay hedeflemekteyiz.

3. YNTEM

Matbu olan her iki eseri de temin ettik. Ayrca fkhi tefsire dair eserleri tarayarak konunun kaynakasn oluturduk. Bu eserleri tez projemizde liste-

3

ledik. almamz hazrlarken, nce ktphane kataloglarn inceledik ve internet zerinden evrimii katalog taramas yoluyla, Elmall Muhammed Hamdi Yazrn ve Kuran Yolu adl tefsirin yazarlarnn yaynlanm dier eserlerini tespit ettik. Elmall Muhammed Hamdi Yazrn kendi eserlerini ya da ona atfen baslm olan eserleri tespit ettik. almamzn giri blmnn alt balnda ayrntl bilgi sunacamz iin konunun detaylarna girmiyoruz.

Elmall Muhammed Hamdi YAZIR ve Hak Dini Kuran Dili hakknda yazlm olan Doktora ve Yksek Lisans Tezlerini tespit ettik. Eser hakknda ok sayda akademik alma yapld grlmektedir. Biz bu almalar n-ce Y..K. Tez Arama motorundan taradk. Konuyla ilgili 2 doktora tezi, 25 Yksek Lisans tezi tespit ettik.3 Bu konuda yaplan akademik almalar ze-rine yazlm bir de makale bulunmaktadr.4

Topladmz kaynaklar okuyarak bir n okuma gerekletirdik. Bu okumalarn nda hangi ayetlerin tefsirlerine bakacamz ve hangi konu balklarna arlk vereceimizi tespit ettik. Bu almalar sonucunda ald-mz notlar tasnif ederek kullanlabilir bir hale getirdik. Bu almamz, verile-rin bilimsel yntemler nda tasnifi, tahlili, mukayesesi ve deerlendirmesi eklinde yaptk.

Kuran- Kerim ayetlerine atf yaparken dipnotta nce sure adn, sonra sure numaras ve ayet numarasn verdik.5 Dier eserlere atf yaparken ilk getii yerde eserin tam knyesini verirken, daha sonra getiinde yalnzca yazarn soyad ile eserin ksa adn vermeyi yeterli grdk. Metin iinde bir eserden bahsederken zellikle tezimizin ana iskeletini oluturan Elmall Mu-hammed Hamdi YAZIR iin Elmall, onun tefsiri olan Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir yerine ksaca Hak Dini; ifadelerini kullandk. Hayrettin KA-

3 04 Austos 2005 tarihinde yaplan taramada yalnzca 13 adet Tksek Lisans Tezi listelenirken; 6

Haziran 2007 tarihinde 25 adet Yksek lisans Tezi listelenmitir. Y..K. Tez Arama Motoru, (Eriim) www.yok.gov.tr/YokTezSrv, 04 Austos 2005, 06 Haziran 2007. 4 Mustafa ZEL, Hak Dini Kuran Dili zerine Yaplan Akademik almalar, slami Ara-

trmalar Dergisi, TEKDAV, c.14, S:1, 2001, s.145-149. 5 rnein; 2. sure olan Bakara suresinin 286. ayetini (Bakara, 2/286) eklinde gsterdik.

4

RAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kafi DNMEZ ve Sadrettin GMten oluan yazarlar iin komisyon, onlar tarafndan hazrlanan Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsir yerine ise Kuran Yolu ifadesini kullandk.

4. KAPSAM VE SINIRLAR

Tezin kapsam, Hak Dini Kuran Dili ve Kuran Yolu tefsirlerinin Kurann ahkm ayetlerine ait yorumlardr. Ancak Fkh, tefsir, fkhi tefsir gibi baz kavramlara ve eserlerin melliflerinin biyografisine de -konunun zne sadk kalmak artyla- yer vereceiz. Konular, bir fkh gzyle ayrntl bir ekilde ele alnmayacaktr. Yksek lisans tezinin zellii ve sresi dikkate alnarak, tefsir alannda kalnacak ve her iki eserin yalnzca mukayesesi ile yetinilecektir. Burada tezimizin hacmini kabartmamak ve zaman kaybna yol amamak iin, bu iki tefsirde ortak veya benzer yorumlarn yer ald konular genel olarak belirtmekle yetineceiz. Bu konularda ayrntl bilgi vermeyece-iz. Daha ok, almamzn ana temasn oluturan farkl yorumlardaki farkl-lklar zerinde duracaz.

5. KAYNAKLARIN DEERLENDRLMES

Konuyu aratrmaya balarken ilk olarak Elmall M. Hamdi Yazrn eserlerini, hayatn, onunla ilgili yazlm eserleri, makaleleri aratrdk. Bu konuda ok sayda kaynaa ulatk. Bu eserleri inceleyerek tezi hazrlama-dan nce altyap bilgilerini temin ettik. Konuyla ilgili olduunu tespit ettiimiz tezlerden Yasemin YILDIRIMn hazrlad Elmall Muhammed Hamdi

5

Yazrn Ahkm Ayetlerini Yorumlama Metodu balkl Yksek Lisans Tezin-den zaman zaman faydalandk.6

Kuran Yolu ve yazarlar ile ilgili aratrma yaptmda ise fazla kay-nak bulamadk. Kuran Yolu zerine hazrlanm yalnzca bir adet tez tespit edebildik. Bu tez, Yunus ZDAMAR tarafndan hazrlanan, Hasan Basri antayn Kuran- Hkim Ve Meali Kerim Adl Meali le Kuran Yolu Tefsi-rinde Sosyal Meselelere Yaklamlar baln tayan tezdir.7 Bu tezden de az da olsa yararlanmaya altk. Hayrettin KARAMANn hayat ve eserleri hakknda hem yazl kaynaklarda, hem de internet ortamnda bilgilere ular-ken, Kuran Yolunun dier yazarlar olan brahim Kfi DNMEZ, Sadrettin GM ve Mustafa ARICI hakknda yazl kaynaklarda bilgiye ulaama-dk. Yalnzca internet ortamndan bilgi edinebildik.

Bunlar dnda, konunun genel erevesi iin Kurann anlalmas, Tefsir Usul, Tefsir Tarihi, eitli tefsir ekolleri ve zellikle konulu tefsir ve fkhi tefsire dair yazlm eserler ile slam Hukuk Usul (Fkh usul), slam Hukuku Tarihi ile ilgili eserlere ulatk ve bu eserlerden yararlanabileceim notlar almaya altm. Konuyla ilgili makalelerin bulunduu dergileri de tara-yarak onlardan da yararlanmaya gayret ettim. Gerekli notlar aldm.

Tespit ettiimiz, ulatm ve yararlandm bu eserlerin listesini hem Tez projemde hem de Kaynakada saydm iin burada yeniden saymyo-ruz.

6 YILDIRIM, Elmall Muhammed Hamdi YAZIRn Ahkam Ayetlerini Yorumlama Metodu,

SA, SBE., Temel slami Bilimler, slam Hukuku Bilim dal, Sakarya, 2002 (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). 7 Yunus ZDAMAR, Hasan Basri antayn Kuran- Hkim Ve Meali Kerim Adl Meali le

Kuran Yolu Tefsirinde Sosyal Meselelere Yaklamlar, Gazi niversitesi S.B.E., Ankara, 2006 (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi).

6

6. ELMALILI MUHAMMED HAMD YAZIR LE KURAN YOLU YAZAR-LARININ HAYATLARI VE ESERLER

Bir eseri anlamann en temel ilkelerinden birisi de o eserin yazarnn hayat hikyelerinin, hayata baklarnn, bilgi ve tecrbelerinin bilinmesidir. te bu anlayla bu blmmzde karlatracamz eserlerin yazarlarn tantmaya alacaz.

6.1. Elmall Muhammed Hamdi Yazrn Hayat ve Eserleri8

Hak Dini Kuran Dili nin yazar Elmall Muhammed Hamdi Yazr, 1878 ylnda Antalyann Elmal ilesinde dodu. Kendi ifadesiyle halis Ana-dolulu z Ouz, Yazr Trk olan bir insandr.9 Ailesi aslen Burdurludur. Ba-bas Hoca Numan Efendi, kk yanda Burdurun Glhisar ilesinin Yazr kynden ayrlarak Elmalya gelmi, renimini burada tamamlayarak eriye Mahkemesi Baktibi olmutur. Annesi ise Elmal ulemasndan Esad Efendinin kz Fatma Hanmdr.10

lk ve orta renimini Elmalda tamamlayan Hamdi Efendi, hafzln da burada ikmal etmi, Arapa okumu ve slami ilimlerde temel bilgileri e-dinmitir. Sonra days Hoca Mustafa Sarlar ile birlikte 1895te stanbula gi-derek Kayserili Mahmud Hamdi Efendinin Beyazt Camiindeki derslerine devam etmeye balad. Devrin dier hocalarndan da faydalanp icazet alan

8 Elmall Muhammed Hamdi YAZIRn hayat ve eserleriyle ilgili bkz: smail KARA, Trkiyede slamclk Dncesi: Metinler/Kiiler, Risale Basn Yayn Ltd., stanbul, 1986, c.I, s.409, mer Nasuhi BLMEN, Byk Tefsir Tarihi II (Tabakatl Mfessirin), D..B. Yaynlar, Ankara 1962: I. Cz, s. 607-615, Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler I, (Yayna Hazrlayanlar: Cneyd KK-SAL ve Murat KAYA), Kitabevi, stanbul, 1997, s. 7-9, smail ALBAYRAK, Klasik Modernizmde Kurana Yaklamlar, Ensar Neriyat, stanbul, 2004, s. 160-166, Yusuf evki YAVUZ, Elmall Muhammed Hamdi, DA., stanbul, 1995, c. XI, s. 57-62, Elmall M. Hamdi YAZIR Sempoz-yumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993, Fatma PAKST, Merhum Daym Hamdi Yazr, Elmall M. Hamdi YAZIR Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993, s. 2-24, Ayrca Hak Dini Kuran Dili tefsirlerinin banda yine onun hayat ve eserleri hakknda bilgi verilmektedir. Biz burada smail KARAnn eserini temel alarak dier kaynaklardaki farkl bilgilere de atfta bulunduk. 9 YAZIR, Hak Dini, c. I, s. mukaddime 17.

10 KARA, a.g.e., c. I, s. 409.

7

Hamdi Efendi, 1905te rus imtihann kazanarak mderrislik unvann ald. Mekteb-i Nvvab (Hukuk Fakltesi)a girip buradan birincilikle mezun olarak kad icazetnamesi ald. 1905ten 1908 ylna kadar Beyazid Camiinde ders okuttu. Bu greviyle birlikte Meihat (eyhlislamlk) Mektubi Kalemine tayin edildi(Ekim 1906). Bir yandan da Mekteb-i Nvvabda ahkm- evkaf, Medresetl-Vaizinde fkh, Medrese-i Sleymaniyede mantk, Mlkiye Mek-tebinde ahkm- evkaf derslerini okuttu. Meclis-i Maarif azal yapt. ki yl da Huzur Dersleri (sarayda Padiah huzurunda yaplan ilmi sohbet)ne muhatab olarak katld. 1908de dersiam oldu. Bu yllarda dardan felsefe, edebiyat, riyaziye tahsil etti. Sami ve Bakkal Arif Efendilerden de hat dersleri ald.11 Hat sanatnda da nemli eserler veren bir hattattr.12 Ayrca Bat huku-kuyla slam hukukunu mukayese edebilmek iin de Franszcay 40 gnde rendii belirtilmektedir.13

II. Merutiyetin ilanndan sonra kurulan Meclis-i Mebusana Antalya mebusu olarak girdi. Daha sonra srasyla Darul-Hikmetil-slamiye azalna (4 Austos 1918), ardndan bu messesenin reisliine (2 Nisan 1919) tayin edildi. Damad Ferid Paann 1. ve 2. kabinelerinde Evkaf Nazrln stlen-di. 15 Eyll 1919da ise Ayan (Senato) azalna tayin edildi. ttihad ve Terak-ki Cemiyetinin ilim ubesinde grev ald.14 mer Nasuhi BLMEN, onun si-yasete girdiini ancak hibir zaman siyasi cereyanlara kaplarak ilim saha-sndan uzaklamadn belirtmektedir. Bu grn de stiklal Mahkemeleri tarafndan gyabnda verilen cezann incelemeler sonucunda kaldrlarak Hak Dini Kuran Dili tefsiri yazma grevinin kendisine verilmesi ile destek-lemektedir.15

Cumhuriyetin ilan srasnda Medresetl-Mtehasssinde mantk ho-cas idi. Damad Ferid Paa kabinelerindeki grevi dolaysyla, Milli Mcadele

11 KARA, a.g.e., c. I, s. 409.

12 Hsrev SUBAI, Elmall Hamdi Efendi ve Hat Sanatmzdaki Yeri, Elmall M. Hamdi YAZIR

Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993, s.318-330. 13

. ALBAYRAK, a.g.e., s.162. 14

KARA, a.g.e., c.I, s.409. 15

BLMEN, a.g.e., I. cz, s. 608.

8

aleyhinde bu kabinelerin verdii karardan sorumlu tutularak gyabnda idama mahkum edildi. Fakat Ankara stiklal Mahkemesinde grlen mahkemede beraat etti. stanbula dnerek bir bakma inzivaya ekildi. Ve vefatna kadar camiye gitmek dnda evinden dar kmad. Bu inziva dneminin ilk ylla-rnda daha nce balad Metalib ve Mezahib adl tercme almasn tamamlad. Prens Abbas Halim Paann tevikiyle byk apl bir Hukuk Kamusu hazrlamaya koyuldu ancak bitiremedi. nk bu srada TBMMnce kararlatrlan ve D..B.nca kendisine teklif edilen Kuran tefsirini kaleme al-maya balad.16

Son yllarn mnzevi bir ekilde yaayan Elmall, bu inzivaya ramen, hayat leminden alakasn kesmemi, btn slam uurunu takip etmitir.17 64 yandayken, 27 Mays 1942 de stanbulda vefat etti. Kabri Sahra-y Cedid Mezarlndadr.18 mer Nasuhi BLMEN, onun iin Vefat slam le-mi iin telafisiz bir ziya olan bu byk limi, ilim tarihi daima hrmetle yd edecektir. demektedir.19 Biz de o byk limi rahmetle anyoruz.

Eserleri:

Elmalnn telif, tercme, ders kitab, gazete ve dergilerde yaynlanm, ya da bitirilememi ok sayda eseri bulunmaktadr. Bu eserleri yaynlanm ve yaynlanmam eserler olarak iki grupta ele alabiliriz.

Yaynlanm Eserleri:

1. Hak Dini Kuran Dili: Konumuzun ana kaynaklarndan olan bu tefsir, ilk olarak 19351939 yllar arasnda yaynlanmtr. Daha sonra farkl tarihlerde birebir kopya eklinde defalarca baslm olup, 2002 ylndan itiba-ren ise farkl yaynevleri ve limler tarafndan sadeletirilerek birka basks yaplmtr. Halen piyasada hem asl nshann birebir kopyas hem de sade-

16 KARA, a.g.e., c. I, s. 409-410.

17 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 613.

18 KARA, a.g.e., c.I, s. 410.

19 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 615.

9

letirilmi basklar mevcuttur bir sonraki blmde ayrntl olarak ele alna-caktr. 20

2. Metalib ve Mezahib: Fransz filozoflarndan Paul Janet ile Gabriel Seayn birlikte yazm olduklar bir eserin Mabadet-tabia ile Felsefe-i lahiye ksmnn tercmesidir. Elmall tarafndan ok nemli notlar ilave edile-rek baslmtr. Elmal bu eviriyi, ilmi ve resmi vazifelerinden ayrld bir s-rada geimini temin edebilmek iin yapmtr.21

3. radl-Ahlaf fi Ahkmil-Evkaf: Mlkiye mektebinde okuttuu derslerden oluan ve ksmen baslan bir ders kitabdr.22 Yazr bu kitapta, medeniyetlerin ancak ilmi ykselme ve toplumsal yardmlamann salanma-s, ahslar arasnda i blmyle mmkn olabildiini, mbadele ve yardm-lamann en gzel eklinin vakf messesesinde kendini gsterdiini ifade etmitir. Ayrca vakflara yaplan itirazlara sosyolojik ve felsefi bir metotla ce-vap vermitir.23 Eser, Nazif ZTRK tarafndan yayna hazrlanarak, T.D.V. tarafndan yaynlanmtr.24

4. Sebilrread, Beyanl-Hak ve Ceride-i lmiye mecmualarnda ya-ynlanan Makaleler: Bu makaleler nce Hak Dini Kuran Dili tefsirine ek olarak konulmu, daha sonra ise Cneyd KKSAL ve Murat KAYA tarafn-dan hazrlanarak iki cilt halinde Kitabevi tarafndan yaynlanmtr.25

Yaynlanmam Eserleri:

1. Yarm vaziyette bir Hukuk Kamusu (Alfabetik slam Hukuku ve Fkh Istlahlar Kamusu): Elmallnn, Prens Abbas Halim Paann te-

20 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 614.

21 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 614.

22 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 614.

23 . ALBAYRAK, a.g.e., s. 165, Nazif ZTRK, M. Hamdi Yazrn Vakflk Anlay, Elmall

M. Hamdi Yazr Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), Ankara TDV Yay, 1993, s. 197. 24

Nazif ZTRK, Elmall M. Hamdi YAZIR Gzyle Vakflar: Ahkamul-Evkaf, TDV Yay, Ankara, 1995. 25

Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler I, (Yayna Hazrlayanlar: Cneyd KKSAL ve Murat KA-YA), Kitabevi, stanbul, 1997 ve Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler II, (Yayna Hazrlayanlar: Cneyd KKSAL ve Murat KAYA), Kitabevi, stanbul, 1998.

10

vikiyle hazrlamaya koyulduu bu eser, kendisine Hak Dini Kuran Dili tefsi-rini yazma grevi verilince yarda kalmtr. Ancak Eser Stk GLLE tarafn-dan Eser Neriyattan 5 cilt olarak yaynlanmtr.26 Eserin bu basks zerine bir makale yaynlayan Prof. Ferhat KOCA*, eserin bu basks ile ilgili deer-lendirmelerini yaptktan sonra, -bata bu eserin ne kadarnn asl, ne kadar-nn nereden tarafndan yaplm ek veya alnt olduunun belli olmamas olmak zere- eitli sebeplerle mevcut haliyle ilmi almalarda referans ola-mayacan belirtmektedir.27

2. Usul Fkha ait bir eseri (Huccetullahil-Balia evirisi): Diya-net leri Bakanl adna evirmeye balad ancak vefat sebebiyle bitire-medii bir eseridir. 28

3. Suri Manta ait bir eser (Mantk ntintaci ve stikrai): ngiliz Filozof Alexander Bainden Gabriel Compayre tarafndan 1875de Fransz-caya tercme edilmi eserin evirisidir. Baslmamtr. 29

4. Bir ksm noksan bir Divan: Yeeni Fatma Pakst, Elmallnn di-van airlerini yakndan tandn, yalnzca okumakla kalmayp zaman zaman Farsa iirler yazdn bakalarndan rendiini ve hatta tamamlanmam bir divannn bulunduunu ifade etmektedir. 30

5. Sefer Bahsi: Elmalnn zamann Diyanet leri Bakan Ahmet AKSEKye gnderdii ve seferilik konusunda o gne kadar bilinenden farkl bir gr belirttii mektubudur. Bu mektup/makale, bugn bire bir ofset bask-

26 Elmall M.Hamdi YAZIR, Alfabetik slam Hukuku ve Fkh Istlahlar Kamusu, I-V, Nereden:

Stk GLLE, Eser Neriyat ve Datm, stanbul, 1997. Bkz: Ferhat KOCA, Alfabetik slam Huku-ku ve Fkh Istlahlar Kamusu, I-V, slam Aratrmalar Dergisi (Say: 3), SAM, stanbul, 1999. * Hitit niversitesi lahiyat Fakltesi slam Hukuku retim yesi.

27 Ferhat KOCA, Alfabetik slam Hukuku ve Fkh Istlahlar Kamusu, I-V, slam Aratrmalar

Dergisi (Say:3), SAM, stanbul, 1999, s. 297-300. 28

. ALBAYRAK, a.g.e., s. 166. 29

. ALBAYRAK, a.g.e., s. 165-166. 30

Fatma PAKST, Merhum Daym Hamdi Yazr, Elmall M. Hamdi YAZIR Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993, s. 14-16, Muhsin MACT, Elmall Hamdi Yazrn Bir Gazeli Etrafnda, Elmall M. Hamdi YAZIR Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Anka-ra, 1993, s. 331-334.

11

larda yars 8. cildin banda, dier yars 9. cildin banda, sadeletirilmi Hak Dini basklarn sonunda ve Kitabevi Yaynlar tarafndan yaynlanan 2 ciltlik Makaleler adl eserlerde yer almaktadr.31

smet ERSZ, bu eserler dnda bir de Hamdi Efendinin Meihat ma-kamna, Anglikan kilisesine mensup Dini Eserler Ktphanesi Mdr tara-fndan yneltilmi sorulara yazd cevaplardan olutuunu belirttii Hz. Mu-hammed (s.a.s.)in Dini isimli bir eserinden bahsetmektedir.32 Biz bu eseri, ayr bir eser olarak deil, Makaleler-I iinde bulduk.33

6.2. Kuran Yolu Yazarlarnn Hayat ve Eserleri

Kuran Yolu tefsiri bildiimiz kadaryla heyet olarak yazlm tek tef-sirdir. Bu eseri, slam Hukuku Profesr Hayreddin KARAMAN, M...F. -retim yelerinden, slam Felsefesi Profesr Mustafa ARICI, M...F. -retim yelerinden slam Hukuku Profesr brahim Kfi DNMEZ ile Tefsir Profesr Sadrettin GMten oluan bir heyet meydana getirmilerdir. Bu blmde, eserlerini daha doru anlayabilmek iin bu mfessirleri tanmaya alacaz.

6.2.1. Hayreddin Karamann Hayat ve Eserleri

Erzurumlu bir ailenin ocuu olarak 1934 ylnda orumda dodu. lkokulu burada bitirdikten sonra Ahskal Server Efendiden zel olarak Arap-

31 Muhittin AMLIOLU, Elmall Mehmet Hamdi YAZIR: Hayat ve Eserleri, A...F. Lisans

Tezi, Ankara 1966, (Ankara lahiyat Ktphanesi 922.972.AM.E. 1966 nolu tez), s. 4, Elmall Mu-hammed Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Eser Neriyat, c: VIII, s: IX-XXII; IX: 9, S:VII-XIII, Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler I, (Yayna Hazrlayanlar: Cneyd KK-SAL ve Murat KAYA), Kitabevi, stanbul, 1997, s. 111-134, Elmall M. Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili,, Sad.: smail KARAAM, Emin IIK, Nusrettin BOLELL, Abdullah YCEL, Azim Datm, c. X, s. 233-255. 32

ERSZ, a.g.m., s. 172. 33

YAZIR, Makaleler I, Hazr: Cneyd KKSAL, Murat KAYA, Kitabevi, stanbul, 1997, s.19-80.

12

a ve slm ilimler tahsil etti. lk mam Hatip okullarndan biri olan Konya -mam Hatip Okuluna girdi ve ikinci dnem mezunlar arasnda yer ald (1959). Yeni alan stanbul Yksek slam Enstitsnde okudu ve ilk mezunlarndan biri olarak 1963te mezun oldu. Konyada okurken imamlk, stanbulda okur-ken vaizlik yapt.

ki yl stanbul mam Hatip Okulunda meslek dersleri retmeni olarak altktan sonra alan imtihanlar kazanarak stanbul Yksek slam Enstit-sne fkh asistan oldu. Balangtan Drdnc Asra Kadar slam Huku-kunda ctihad konulu tezi ile fkh retmeni oldu (1971). Ayn yl zmir Yk-sek slam Enstitsne tayin edildi. 1975te tekrar stanbul Yksek slam Ens-titsne dnd. Yksek slam Enstitlerinin lahiyat Fakltesine dnmesi-nin ardndan doktor, doent ve profesr oldu.

Eyll 1976-Eyll 1980 yllar arasnda yaymlanan Nesil Dergisini ka-ranlar arasnda yer ald.

Yarm asra yaklaan fikir ve meslek hayat boyunca, yurtii ve yurtd-nda binlerce konferans, seminer, panel, vaaz, hutbe, kurs, yazl ve grsel medya program, eitim programnda yer alarak eitim, retim, tebli ve irad faaliyetini srdrd. Aralarnda bugnn tannm bilim ve fikir adamlar olan binlerce renci yetitirdi. 2001 ylnda, M...F.ndeki grevinden ayrl-d. Avrupa Uluslararas slam niversitesinde (Hollanda) misafir retim ye-liini srdrmekte ve bireysel ilmi almalarna devam etmektedir. Arapa, Farsa ve Franszca bilen Hayreddin Karaman'n periyodik yazlar, Yeni a-fak Gazetesi, Gerek Hayat Dergisi ve Eitim-Bilim Dergisinde yaynlanmak-tadr.34

34 smail KARA, a.g.e., Pnar Yay., stanbul, 1994 c. III, s.483-484, Hayrettin KARAMAN Hakkn-

da, Hayrettin KARAMANn Resmi nternet Sitesi, (eriim) http://www.hayrettinkaraman.net/ kimdir.htm, 6 Haziran 2007, (eriim) http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=8, 6 Haziran 2007.

13

Eserleri:

Hayreddin KARAMAN, gerekten de lkemizin yetitirdii gnmz slam limlerinin en nde gelenlerinden birisidir. Ders kitab, meal, tefsir, s-lam Hukukuna dair slam Hukuku tarihinden Fkh usulne, karlatrmal slam Hukukundan, gncel meselelere, ilmihalden szle, evirilerden gaze-te ve dergi yazlarna varncaya kadar bizzat veya eitli heyetler iinde a-lm, birok bilim adam yetitirmi deerli bir slam limidir. te bu eserle-rinden tespit edebildiklerimizin yalnzca listesini vermekle yetiniyoruz.

Kur'an- Kerim ve Aklamal Meali (Meal, Heyet'le birlikte), Arapa-Trke Yeni Kmus (Szlk, B. Topalolu ile birlikte), lmihal (Heyet'le bir-likte), badet ve Messese Olarak Zekt (Heyetle birlikte), Kur'an Yolu: Trke Meal ve Tefsir (zerinde altmz tefsir, heyet ile birlikte).

Telif Eserleri: Mukayeseli slam Hukuku ( cilt), slam Hukuk Tari-hi, slam Hukukunda ctihad, slam'n Inda Gnn Meseleleri ( cilt), Gnlk Hayatmzda Helaller Haramlar, slam'da i-veren Mnasebetle-ri, Ana hatlaryla slam Hukuku ( cilt), slam'da Kadn ve Aile, slam-lama ve nndeki Engeller, mam-Hatip uuru, nsan Haklar, Gerek slam'da Birlik, Laik Dzende Dini Yaamak (Drt cilt), Trkiye ve slam, Her eye Ramen (Rportajlar), Hayatmzdaki slam 1-2, Dert Syletir (iirler).

eviri Eserleri: Yollarn Ayrl Noktasnda slam, slam'a Gre Banka ve Sigorta, mam- Rabbani ve slam Tasavvufu, Yeni Gelimeler Karsnda slm Hukuku, Resul-i Ekrem'in rnek Ahlak, Altn Nesil, Drt Risale, Kelile ve Dimne (B.Topalolu ile birlikte).

Ders Kitaplar: Arapa Sarf-Nahiv (Dilbilgisi, B.Topalolu ile birlikte), Arapa Metinler (B.Topalolu ile birlikte), Fkh Usl, Hadis Usl.

14

6.2.2. Mustafa arcnn Hayat ve Eserleri

1950 ylnda Sivas'n arkla ilesine bal Talhyk kynde do-du. lkokulu ayn ilede okudu. Kayseride hafzln tamamladktan sonra 1963 ylnda Sivas mam-Hatip Lisesi'ne kaydoldu. 1968-69 retim ylnda 6. snftayken 7. snfn bitirme snavlarna da katlarak Haziran'da mezun oldu. Ayn yl girdii stanbul Yksek slm Enstits'n (bugnk Marmara ni-versitesi lahiyat Fakltesi) 1973'te bitirdi. Bu arada lisans reniminin ilk y-lnda D..B. bnyesinde balad imam-hatiplik grevini alt yl boyunca sr-drd. 1975'te ksa dnem askerlik hizmetini tamamlad, ayn yl Sivas mam-Hatip Lisesi'ne retmen olarak atand.

1977 ylnda stanbul Yksek slam Enstits 'nde slm felsefesi ana-bilim dalnda Lisansst almalarna balayan Mustafa arc, ahlk felse-fesi alannda hazrlad doktora tezini tamamladktan sonra 1982 ylnda M...F.nde slm Felsefesi Anabilim Dalnda Yardmc Doent oldu. 1990'da ayn anabilim dalnda Doent, 1996'da Profesr unvann ald. Ayn fakltede eitim-retim ve yazm gibi akademik faaliyetleri yannda, Blm Bakanl, Anabilim Dal Bakanl, Faklte Ynetim Kurulu yelii gibi idari grevlerde bulundu.

Prof. Dr. Mustafa arc, 1986'da misafir retim yesi olarak Am-man'daki rdn niversitesi'nde bilimsel almalar yrtm; ayrca baz Avrupa lkelerinde alanyla ilgili konferans gezileri yapmtr. M. . lhiyat Fakltesi retim yelii yannda, Kasm 2003'ten itibaren stanbul Mftl- grevini de devam ettirmektedir.

Prof. Dr. Mustafa arc'nn slm felsefesi, ahlk ve genel olarak slam ve ilhiyat konularna ilikin kitap, makale, bildiri, konferans metni, an-siklopedi maddesi gibi ok sayda bilimsel almalar bulunmakta; bunlar arasnda konumuzu tekil eden Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsir isimli

15

Kur'an- Kerim Tefsiri de yer almaktadr. ARICI, lkemizde bilimsel d-zeyde gerekletirilen bu boyutta ilk yerli ansiklopedi olan T.D.V. slam Ansik-lopedisi'nin Danma Kurulu yesi ve "slm Dncesi ve Ahlk Bilim Dal" Bakan'dr. Yaymna baland dnemden beri anlan eserin telif, inceleme ve redaksiyon almalarna katksn srdrmekte olup bu ansiklopedinin yaymlanm 30 cildinde bn-i Sn, Gazli, Eb'I-Berekt el-Badd, brahim Hakk Erzurum gibi birok Trk ve Mslman filozof ve bilim adam ve/veya bunlarn dnceleri, eserleri; eitli felsefe, ahlk, tasavvuf konular ve prob-lemleriyle slm dncesi ve ahlk alanna giren Kur'an terimleri gibi slm bilim ve dncesinin eitli konularna ilikin 100n zerinde yazs km-tr.35

6.2.3. brahim Kafi Dnmezin Hayat ve Eserleri

1951 ylnda zmir demi'de dodu. 1970'de Ankara mam-Hatip Okulu'nu bitirdi. 1974'te stanbul Yksek slm Enstits'nden, 1976 ylnda Hukuk Fakltesi'nden mezun oldu. Diyanet leri Bakanl tara tekil-tnda yedi yl kadar muhtelif grevlerde bulundu. M...F.ndeki grevine, Yksek slm Enstits dneminde, asistan olarak 1977 ylnda balad. 1981 ylnda Atatrk niversitesi slam limler Fakltesi'nde slam Hukukun-da Kaynak Kavram ve VIII. Asr slam Hukukularnn Kaynak Kavram ze-rindeki Metodolojik Ayrlklar adl doktora tezini tamamlad. 1983'te yardmc doent, 1986 ylnda doent, 1992'de profesr unvann ald. 1992-1994 ylla-r arasnda lhiyat Meslek Yksekokulu'nda mdrlk, 1994-1997 yllar ara-snda da M...F.nde dekanlk grevlerinde bulundu. Halen, Marmara ni-versitesi lahiyat Fakltesinde retim yesi olarak grev yapmaktadr.36

35 Prof. Dr. Mustafa arc (zgemi), stanbul Mftl Resmi Web Sitesi, (eriim)

http://www.istanbulmuftulugu.gov.tr/personel/mcagrici.htm, 6 Haziran 2007, Prof. Dr. Mustafa a-rc, M...F. Resmi Web Sitesi, (eriim) http://www.ilahiyat.marmara.edu.tr, 6 Haziran 2007. 36

Prof. Dr. brahim Kfi DNMEZ, M...F. Resmi Web Sitesi, (eriim) http://www.ilahiyat.marmara.edu.tr/elemanlar/goster.asp?Kod=42, 6 Haziran 2007.

16

6.2.4. Sadrettin Gmn Hayat ve Eserleri

1945 Erzurumun Narman ilesinde dodu. 1972de Erzurum mam-Hatip Okulunu, 1976da stanbul Yksek slam Enstitsn bitirdi. rencilik yllarnda balad memuriyet grevini, eitli mftlklerin emrinde din g-revlisi olarak srdrd. 1977de stanbul Mft yardmcs oldu. Marmara -niversitesi lahiyat Fakltesindeki grevine Yksek slam Enstits dnemin-de, asistan olarak 1977 ylnda balad. 1983 ylnda Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde Seyyid erif Crcni ve Arap Dilindeki Yeri adl teziyle doktor oldu. 1989 Ylnda doentlie. 1996da profesrle yk-seldi. 1996 2000 yllar arasnda Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Temel slam Bilimleri Blm Bakanl yapmtr.37 Halen ayn fakltede retim yesi olarak grev yapmaktadr.

37 M...F. Resmi nternet Sitesi, (eriim) http://www.ilahiyat.marmara.edu.tr/, 6 Haziran 2007,

(eriim) http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=3115, 6 Haziran 2007.

BRNC BLM

AHKM AYETLER AISINDAN KURAN

1. KURAN-I KERM VE TEMEL KONULARI

Kurann indirilii, Miladi VII. Yzyln balarnda, insann fiziki yaps yannda uur ve aklna da telmihte bulunan Oku! Yaratan Rabbin adna, in-san bir yumurta hcresinden yaratan! Oku! nk Rabbin sonsuz kerem sahibidir, insana kalemi kullanmay retendir, insana bilmediini belleten.38 ayetleriyle balamtr. Peygamber Hz. Muhammed (s.a.s.)in 23 yllk risaleti boyunca devam eden Kurann inzali, vefatndan ksa bir sre nce nazil olan Allaha dneceiniz, sonra herkesin kazancnn kendisine eksiksiz geri veri-lecei ve hi kimsenin hakszla uratlmayaca gnn bilincinde olun.39 ayetiyle de noktalanmtr. Bu nzul srasna gre ilk ve son ayetler arasna sdrlan bu kitap, dnyann dini, sosyal ve politik tarihini, bilebildiimiz baka herhangi bir olay-dan ok daha kkl bir ekilde etkilemitir. Dier kutsal metinlerin hibiri, me-saj ile ilk karlaan insanlarn hayat ve birbirini izleyen kuaklar yoluyla b-tn bir medeniyetin ak zerinde bu kadar derin bir etki meydana getirme-mitir. Kuran, btn Arap Yarmadasn sarsarak, mrleri savamakla ge-en Arap kabilelerinden bir millet oluturdu. Yirmi-otuz yllk bir srede kendi dnya grn Arabistann snrlar dna tad. Bilin ve bilgiye nem vermesi sonucunda mensuplar arasnda ilmi bir merak dalgasnn yaylmas-n ve bamsz bir aratrma ruhunun uyanmasn salad. Bu da sonuta, slam dnyasn kltrel gcnn zirvesine karan muhteem bir bilimsel aratrma ve eitim ann balamasna yol at. Kurandan beslenen kltr,

38 Alak, 96/1-5.

39 Bakara, 2/281.

18

eitli yollar ve dolayl etkilerle Ortaa Avrupasnn dnce yapsn etkile-yerek Bat kltrnde Rnesans olarak adlandrlan gelimeyle balayarak, iinde yaadmz an domasna da byk katkda bulundu. Btn bun-lar, Kuran mesajnn yol at sonulardr.40 Allah, her peygambere onu destekleyecek baz mucizeler vermitir. Hz. Muhammed(s.a.s.)e de birok mucizeler vermitir. Kuran indirildii d-nemde, Mekke ve evresinde iir ve szl edebiyat ok gelimiti. Onlar en ok etkileyecek mucize de yine sz ile olmalyd. te bu nedenle Allahn Hz. Muhammed(s.a.s.)e verdii en byk mucize Kuran- Kerim olmutur. Kuran, hangi ynden incelenirse incelensin, beerin benzerini meydana geti-remeyecei ispatlanm ve her ynden stnl aka kendini gstermi-tir.41 Allah Teala, Kuran, elisinin en byk mucizesi, kullarna kar daim delili ve slam davetinin Kyamete kadar yapmtr. nananlar onun zen-gin kaynandan zmler bulurlar, onun nurundan uygarlk mealeleri alrlar, pheler oaldnda ve kalpleri vesveseler rahatsz ettiinde onda apak deliller bulurlar.42 nsanlar iin hidayet rehberi olan Kurann Hz. Peygambere indirili gayesi, insan akln ve deerini ykseltmek, onun iradesini doruya sevk et-mek, maddi ve manevi ynden en iyi bir ekilde faydalandrmaktr.43 Kuranda yer alan temel konularn da bu erevede olmas gayet doaldr. Kurann ele ald en temel konu insandr. O, insan felaha veya helake gtren hayat tarzlarn anlatr.44 Kurann kapsad konular tasnif ettiimizde ok deiik gruplamalar yaplabilir. Kuranda inan esaslar, ahlaki prensipler, eri hkmler, kssa-lar, kinatta Allahn varln ve birliini gsteren ayetler, davetler, nasihatler,

40 Muhammed ESED, Kuran Mesaj: Meal-Tefsir, ev: Cahit KOYTAK, Ahmet ERTRK, aret

yay, stanbul, 2000, s. NSZ XXI. 41

smail CERRAHOLU, Tefsir Tarihi, D..B. Yay, Ankara, 1988, s. I, 15. 42

Mustafa MSLM, Kuran almalarnda Yntem: Konulu Tefsire Metodik Bir Yaklam, ev: Salih ZER, Fecr yay., Ankara 1998, s. 7. 43

CERRAHOLU, Tefsir Tarihi, c. I, s.14. 44

Mevdudi, Tefhimul Kuran: Kurann Anlam ve Tefsiri, ev: Ali BULA, ve bak., kinci Bask, nsan yay., stanbul, 1991, c. I, s. 19.

19

ibretler, azarlamalar- korkutmalar, emir ve yasaklar, tevikler ve sakndrma-lar bulunmaktadr.45 Kuranda ele alnan konular bilimsel bir eser slubuyla ilenmemitir. Kuranda kssalar yer almaktadr ancak Kuran bir tarih kitab deildir. Kuranda tabiatn ileyii ve eitli bilimlerle ilgili bilgiler bulunmaktadr ancak Kuran bir fen ya da teknoloji kitab deildir. Kuranda bu konularn yer alma-s, Allahn varln ve birliini ispatlamak, Kurann mucize zelliini ortaya koymak ve dersler almamz salamaktr. Bu bilgiler nda, Kuranda yer alan temel konularn insan, onun Allahla, dier insanlarla, Allahn yaratt dier varlklarla ilikileri ve Allahn, mahlkatla ilikisi olduunu syleyebiliriz. Ya da ksaca inan, ibadet ve mu-amelat eklinde de ifade edebiliriz.

2. KURANIN AHKM AYETLER

Kuranda yer alan konular sayarken, emir ve yasaklardan, ibadetler-den ve eri hkmlerden bahsettik. Kurann iine ald hkmleri Muham-med Ebu Zehra; badetler, Keffaretler, Muamelat, Aileyi Tanzim eden hkm-ler, Cezai hkmler, dare edenle idare edilenler arasndaki iliki, Mslman-larn gayri Mslimlerle ilikileri eklinde sralamaktadr.46 Kurann itikat, ahlak ve amel olmak zere, balca cephesi vardr. Bunlarn ilk ikisinden Akait, Kelam ve Ahlak ilimleri domu ve bu hususta kelami ve tasavvufi tefsirler yazlmtr. Kurann amelle ilgili ynnden ise, Fkh ilmi domu ve onun srf bu cephesini konu alan fkhi tefsirler telif edil-mitir.47

45 Mevdudi, Halis ALBAYRAK, Kurann Btnl zerine: Kurann Kuran'la Tefsiri, ule

Yay., stanbul, 1998, s. 21den naklen. 46

Muhammed Ebu Zehra, slam hukuku Metodolojisi: Fkh Usul, Trkesi: Abdulkadir ENER, Fecr Yay., 5. Bask, Ankara, 1990, s.90-99. 47

Mevlt GNGR, Kuran Tefsirinde Fkhi Tefsir Hareketi ve lk Fkhi Tefsir, Kuran Kitapl-, stanbul, 1996, s. 15.

20

2.1. Ahkm Ayetlerinin Says

Kurann fkhi ynn oluturan ayetleri iki blmde ele alnabilir:

a) Sarih amel hkm ve prensipleri ieren ahkm ayetleri, b) Sarih amel hkm ve prensip ihtiva etmeyip, ahkma dair bir ta-

km iaretleri ieren ayetler.48

Mevlt GNGRe gre, sarih ameli hkm ve prensip ihtiva etmeyip, ahkma dair birtakm iaretleri ieren ayetlerdeki incelikleri ancak, ehil ilim adamlar anlayp deerlendirebilir.49 Bu sebeple fkhi tefsiri yapmak da, Kurann fkhi ynn tespit etmek de ok g olup, her mfessirin kendi ilmi kabiliyet ve kudretine baldr. Bu husus, eitli fkhi tefsirlerde ele alnan ayet saysnn birbirinden farkl olmasyla da kendini gstermektedir.50

Mesela Cessasn Ahkmul Kurannda 1080 ayet ele alnrken, bnul Arabinin Ahkmul Kurannda 864 ayet, M. Sdk Hasan Hann Tefsiru Ayatil Ahkmnda ise 241 ayet ele alnmtr.51 M. Ebu Zehra ise, Ahkm ayetlerinin saysnn 500 civarnda olduunu ifade etmektedir.52 Mevlt GNGR, eserinde ahkm ayetlerinin says ile ilgili olarak bu bilgileri verdik-ten sonra kendi grlerini de ifade etmektedir.53 Konuyla ilgili ayetlerin yak-lak Kurann 12de birini tekil ettiini belirten Mevlt GNGR, bunun se-bebi olarak Yce Allahn btn dnyaya ve btn zamanlara hitap eden ve zamanla deimeyecek hkm ve prensipler koyduu iin ayrntya girmeyip, boluklar doldurma grevini, Kurana uygun bir ekilde Peygamberine ve

48 GNGR, a.g.e., s.16.

49 GNGR, a.g.e., s.16.

50 GNGR, a.g.e., s.16-17.

51 GNGR, a.g.e., s.16-17.

52 Ebu Zehra, a.g.e., s.331.

53 GNGR, a.g.e., s.17-18.

21

slam hukukularna brakt eklinde aklamaktadr.54 Gngr, her ne ka-dar ahkm ayetlerinin saysn Kuran ayetlerinin onikide biri eklinde ifade ederek 500 civarnda bir say verse de, ahkm ayetlerinin belli bir say ile s-nrlandrmann mmkn olmadn da ifade etmektedir.55

Ahkm ayetleri Kurann bir blmnde toplanmam, eitli yerlerine serpitirilmitir. Nasl ki hayatta her ey birbirinden bakla kesmi gibi ayr deilse, Kurandaki ahkm ayetleri ile dier ayetler de yle birbiri iine ge-mi durumdadr. Bu durum, hayatn gereklerine de uygundur. 56

Ahkm ayetlerinin ou Medineye hicretten sonra nazil olmutur. Az da olsa Mekki ayetler arasnda da hkm getiren ve klli kaideler koyan ayet bulunmaktadr.57

Biz de, ahkm ayetlerinin belli bir say ile snrlandrlamayacan d-nyoruz. Ancak almamzn snrlarn izmek amacyla Kuran fihristle-rinden ve zellikle Muhammed Ali es-Sabuninin Tefsiru Ayatil Ahkm Ravaihul Beyan Tefsiru Ayatil Ahkmi Minel Kuran isimli Ahkm tefsirinden de yararlanacaz. Sabuninin bu konuda ele ald ayet says ise 240 civa-rndadr.58

2.2. Ahkm Ayetlerinin Modern Hukuka Gre Tasnifi

Kurnda yer alan hkmleri ok deiik ekillerde tasnif etmek mm-kndr. Zaten her slam hukukusu da, kendine gre farkl ekillerde tasnif etmektedir.

54 GNGR, a.g.e., s.8. Ahkam ayetlerinin dier zellikleri iin bkz: GNGR, a.g.e., s.38-44, 148-

149. 55

GNGR, a.g.e., s.17. 56

GNGR, a.g.e., s.24. 57

GNGR, a.g.e., s.21. 58

Muhammed Ali es-Sabuni, Ravaihul Beyan Tefsiru Ayatil Ahkami Minel Kuran, Dersaadet, ty, (2 cilt).

22

Abdulvahhap HALLAF, Kurandaki hkmleri inan, ahlak ve ameli hkmler olarak ana gruba ayrmaktadr. Daha sonra ameli hkmleri de kendi iinde ibadet ve muamele hkmleri olarak tasnif etmekte, muamele hkmlerini ise yedi grupta ele almaktadr. Hallaf, Muamele Hukukunu Aile hukuku, medeni hukuk, ceza hukuku, duruma hkmleri, anayasa, devletler hukuku, iktisadi ve mali hukuk olmak zere gruplamaktadr.59

Biz de bilimsel bir aratrma yaptmza gre bu ayetleri, modern hu-kukta kullanld ekilde tasnif etmenin daha doru olduunu dnyoruz. Bu nedenle de bir iki deiiklikle Hallafn tasnifindeki ibadet ve ameli hukuku birletirerek ele alacaz.

Ele alacamz ve mukayese edeceimiz balklar:

1. badt: badet hkmleri: Temizlik, namaz, oru, hac, zekt, keffa-retler, adak ve yemin gibi insann Allaha kar vazifelerinin ele alnd 140 civarndaki ahkm ayetidir.

2. Muamelat:

a) Anayasa Hukuku: Devlet rejimi ve ana ilkeleri ile ilgili hkmleri burada idare edenle edilenlerin, fertlerin ve toplumlarn ana haklarn tespit eden 10 civarndaki ayettir.

b) Usul Hukuku: Mahkemelerin insanlar arasnda adaleti salarken kaza, ahitlik, yemin gibi takip edecekleri muhakeme usullerini dzenleyen 13 kadar ayettir.

c) Aile ve Miras Hukuku: Ailenin kurulmas, kar-koca ilikileri, akra-balarn birbiriyle ilikileri ve boanma kurallarn dzenleyen 70 kadar ayettir.

d) Borlar hukuku: nsanlarn birbirleri ile olan alveri, kiralama, rehin, kefalet, ortaklk, borlanma ve taahht gibi mali ilikilerini dzenleyen 70 kadar ayettir.

59 HALLAF, a.g.e., s.209-211.

23

e) ktisadi ve Mali Hukuk: Devletin gelir ve giderlerinin tespiti, devlet-le birey arasndaki mali ilikileri dzenleyen 10 kadar ayettir.

f) Devletler Hukuku: slam Devletiyle dier devletlerarasnda bar, sava ve tarafszlk hallerindeki ilikiler ve devlet iinde bulunan gayrimslim-ler ile ilgili hkmlerin yer ald 25 civarndaki ayetlerdir.

3. Ukubt, Mcazt (Ceza Hukuku): Mkelleflerin iledikleri sular ve bunlarn cezalar ile ilgili 30 kadar ayettir.

2.3. Ahkm Ayetlerinin Tefsiri

Ahkm ayetlerinin dorudan uygulamaya ynelik ayetler olduunu ifa-de etmitik. Bu tr ayetlerin zaman iinde eskimeyecekleri, zaman ve mekn fark gzetmeden btn insanlara hitap ettikleri aikrdr. Bu nedenle bu ayetlerin genellikle ayrntya girmeyip, daha ok umumi emir ve prensipler getirmesi de doaldr. Ahkm ayetlerinin konusu, gerek insan ve Allah; ge-rekse insan, toplum ve devlet ilikilerinde yaanabilecek olaylara dair hkm-lerdir. Ayrca, daha nce de belirttiimiz gibi, bu ayetler Kurann eitli yerle-rinde serpitirilmi durumdadr. Kuran, koyduu hkm ve prensiplerle inan arasnda sk bir ba kurar. Bu durum onun hkmlerinin yaptrm gcnn ayr bir stnln tekil eder. Kuran, emir ve yasak koyma hususunda unu yap, unu yapma gibi tek tip bir slup yerine, deiik ifade tarzlar kul-lanmtr. Bu durumun rnekleri fkh ve fkh usul kitaplarnda ayrntlaryla ele alnmtr. Ayrca baz konularda hemen yasaklama yoluna gitmeyip, ted-rici bir yol takip etmitir.60

slamn ilk ve temel kayna olan Kurann ierdii bu ameli hkmleri, kaideleri ve prensipleri karp, onu aklamak ve nasl uygulanacan gste-rerek insanlarn hem bu dnyada, hem de ahirette mutlu olmasn salamak gerekir. Bu ayetleri her akl sahibi insann akl, bilgisi, ihtiyalar erevesinde

60 GNGR, a.g.e., s.148.

24

farkl anlayaca da bir gerektir. Bu nedenlerle bu ayetlerin tefsir edilmesine ihtiya duyulmaktadr.

Bu konuda birok tefsirler yaplmtr. Asr Saadette indirilen ahkm ayetlerini Hz. Peygamber aklayp bizzat uygulamasn gstererek tefsir et-mitir. Sahabe dneminde ise bu konudaki sorulara sahabe, konuyla ilgi di-er ayetler ile Resulllahtan grdkleri ve duyduklar bilgiler erevesinde cevaplar vermilerdir. Tabiin dneminden itibaren ise, mfessirler ihtiya du-yulduunda bu tefsir kaynaklarndaki bilgilere kendi grlerini (rey) de kata-rak cevap retmeye almlardr. Daha sonra tedvin edilen tefsirlerde Ah-km ayetleri, filolojik bilgiler, o konudaki dier ayetlerin Kurandaki tertip sra-sna gre bir araya getirilmesi ve hadisler erevesinde genel bilgiler verilip ayrnts fkh kitaplarna braklarak tefsir edilmitir.

Daha sonra mfessirlerden bir ksm tamamen ahkm ayetlerini ele alan tefsirler kaleme almlar, ancak yntem olarak dier tefsirlerin yntemini kullanmlardr. Mezheplerin ortaya kmasndan sonra ise bu trde yazlan tefsirler daha ok kendi mezheplerinin grlerini desteklemek ve o grlere Kurandan destek bulmak amacyla yazlmlardr.61 Yalnzca Kuran- Ke-rimin amel ynn ele alarak bu hususla ilgili ayetleri aklayan ve ondan hkmler karmaya alan tefsirlere Mevlt GNGR, Fkhi Tefsir adn vermektedir.62

J.J.G. JANSEN, Modern Msra ait Kuran tefsirlerinde Uygulamaya ynelik Kuran ayetlerinin yorumlanmasn ele alrken, genellikle hkmn ilmi ayrntlarna girmediklerini belirtmektedir. Ezher niversitesi Hukuk Fakltesi rencileri iin yazlan bir Kuran tefsirinden rnek veren Jansen, bu tefsirde ahkm ayetleri mzakere edilirken, filolojik bir yntemle balanp konuyla ilgili hadislerin verildiini ve nzul sebeplerini zikredildiini ifade etmektedir. Bu tefsirde her ayetle ilgili ahkm konularnn sralandn belirten Jansen, e-

61 Ayrntl bilgi iin bkz: GNGR, a.g.e., s.63-97.

62 GNGR, a.g.e., s.51.

25

serde ayrntlara girilmeyerek bu konuda fkh ve drt mezhep kitaplarna gnderme yapldn ortaya koymaktadr.63

Kurann hkm koymada kulland kendine zg bir slubu vardr. Kuranda mevcut ahkm ile ilgili ayetler incelendiinde bu ayetlerin u zel-likleri grlebilir:

1) Kuran, ahkmla ilgili olarak genellikle teferruata girmeyip, umumi emir ve prensipler koymakla yetinmi, ayrntlar Hz. Peygambere brakmtr.

2) ok az konuda detaya girerek ayrntl hkmler getirmektedir. 3) Kuran hukukla ilgili birok genel prensip koymutur. Bu genel

prensiplerin nasl uygulanaca ise itihada braklmtr. 4) Bu ayetler toplu halde deil, Kurann eitli yerlerine serpitirilmi

durumdadr. 5) Ahkm ayetleri bamsz olarak verilmemi, bu ayetlerle inan ara-

snda yakn bir ilgi kurularak, yaptrm gc de artrlmtr. 6) Kuran genel olarak koyduu hkmlerin sebep ve hikmetlerini ve-

ya hkmn konulmasnda etkili olan belirgin vasflar sayar. 7) Bir eyin yaplmasn emrederken kulland ifade ile mubah oldu-

unu belirten ifade ve yasaklad ifade farkldr. Ve her birisi iin kendine has birer slubu vardr.

8) Baz hkmler birden bire deil tedrici olarak konulmutur. 64

Mevlt GNGR, mfessirin Kuran btnln gz nne alarak onun her tarafndan faydalanmas gerektiini belirtir. Mfessirin, gerektiinde ahkm ayetleri dnda Kurann dier ayetlerinden -mesela kasas veya me-sel ayetlerinden; hatta bir kelimenin veya harfin herhangi bir ayet iindeki kul-lanmndan- istifade ederek hkme varmas gerektiini syler.65

63 J.J.G. JANSEN, a.g.e., s.157.

64 GNGR, a.g.e., s.21-44.

65 GNGR, a.g.e., s.148.

26

Bu bilgilerden sonra bize gre, ahkm ayetleri tefsir edilirken ncelikle Kurann hkm koymadaki metodu iyi bilinmelidir. Ahkm ayetleri dnda ders karlabilecek dier ayetlere dikkat edilmeli, hkm karma yntemleri iyi bilinmelidir. Btn bunlar dnda ayetin ilgili olduu konuya gre, insan psikolojisinden, sosyolojiye, sava kurallarndan diplomasiye, genel hukuk bilgisinden, kanun yapma tekniine kadar an gerekleri ve bilgileri de dikka-te alnmal ve Hz. Peygamberin Kolaylatrnz, zorlatrmaynz, mjdeleyi-niz, nefret ettirmeyiniz. ilkesi de ihmal edilmemelidir.

KNC BLM

HAK DN KURAN DL VE KURAN YOLU TEFSRLERNN YNTEM AISINDAN MUKAYESES

1. HAK DN KURAN DL: TRKE TEFSR LE KURAN YOLU: TRKE MEAL VE TEFSR ADLI TEFSRLERN GENEL ZELLKLER

Bir eserdeki bilgileri doru anlamak iin, -hele bir de bu eserler muka-yese edilecekse tam doru anlalabilmesi ve hatalar mmkn olan en aza indirebilmek iin- o eserlerin yazldklar ortamn, ne iin yazldklarnn, bu eserlerde kullanlan yntem ve tekniin de iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu anlayla bu blmmzde kyaslayacamz her iki eseri de tantmay yararl bulduk.

1.1. Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsirin Genel zellikleri

Karlatracamz temel eserlerden Hak Dini Kuran Dili, tefsir ala-nnda 20. yzyln en byk teliflerinden birisidir. Hak Dini Kuran Dili, ieri-inde yalnzca dini deil ayn zamanda sosyolojik, psikolojik, felsefi ve iktisadi sosyal bilim dallar ile birlikte; fen ve tabiat ilimlerine ait birok alann verilerini de barndran bir klliyat zellii tamaktadr. Tefsir snflamasnda dirayet tefsirleri arasnda yer alan ok nemli bir eserdir.*

* Genel olarak tefsirler rivayet tefsiri ve dirayet tefsiri olmak zere iki ksma ayrlr. Rivayet tefsiri, baz ayetleri aklamak ve tefsir etmek iin bizzat yine Kurandaki baka ayetlerle, Hz. Peygamberin ve sahabenin szleriyle aklandr. Dirayet tefsiri ise, rivayetlerle snrl kalmayp dil, edebiyat, din ve eitli bilgilere dayanarak yaplan tefsirlerdir. Tefsir eitleri hakknda geni bilgi iin Bkz: smail CERRAHOLU, Tefsir Usul, T.D.V. Yaynlar, Altnc Bask, Ankara 1988, s. 228-231.

28

Hak Dini Kuran Dili, Cumhuriyetin ilk yllarnda Latin harfleriyle ya-zlm en nemli tefsirdir. Aradan onlarca yl gemesine ramen bu nemini ve deerini halen korumay baarmtr. Hak Dininin yazld dnem de ok ayrcalkl ve ilgin bir dnemdir. Bu dnem, Osmanlnn kp cumhuri-yete yeni geildii; batllamann cumhuriyetle birlikte resmiyet kazanp hu-kuki olarak da gvence altna alnd, ekonomik, siyasal, sosyal srecin ok hzl deitii ancak toplum tarafndan henz tam olarak benimsenemedii bir gei dnemidir. Bu dnemde eitimiyle, kltr deerleriyle, dnya grleri ve hayat tarzlaryla farkl bir zihniyet tayan yepyeni bir nesil olumu, bu nesilde farkllklar sebebiyle birbirine dmanca tavrlar sergilenmesi, sistem iin ciddi bir sorun halini almt. Bu sorunun nedenini, balangta din eiti-minin ciddiye alnmamasnda, hatta din eitiminin ihmal edilmesiyle oluan dini bolukta arayan yneticiler, bu dorultuda zm aramlar ve zm olarak da bu boluu dolduracak bir abaya girmilerdir.66 Bu abalar kap-samnda, Kuran- Kerimin Trke mealinin Latin harfleriyle yazlmas, yine toplumu dini bakmdan bilgilendirecek bir tefsir ile bir hadis kitabnn Latin harfleriyle ve gnn Trkesiyle yaynlanmas fikri ortaya kmtr.

Bu dncenin bir ynn oluturan Kuran- Kerimi tefsir etme grevi, -TBMMnin ald resmi karar zerine- 1926 yl yaznda Elmall Muhammed Hamdi YAZIRa verilmitir. Elmall, tefsirinin mukaddimesinde eserin yazlma sebebini aklarken, Trke Kuran ve Trke ibadet konularnn gndeme geldiini, hatta bununla ilgili baz denemelerin olduunu, oysa Kurann ter-cmesinin mmkn olmadn belirttikten sonra; bu gidiata kar TBMMnin Diyanet leri Bakanlna bir Kuran tercmesi ve tefsiri yazdrma grevi yklediini ve Diyanetin de bu grev iin kendisini setiini, nce kabul et-mek istemedii halde sonunda srarlar zerine tefsir almasn kabul ettiini belirtmektedir.67

66 YILDIRIM, a.g.y.l.t., s. 1.

67 YAZIR, Hak Dini, c. I, s. Mukaddime 4-5. TBMMnin bu karar DBnn 1926 yl bte grme-

leri srasnda, yalnzca tefsir deil, Kuran meali ve tefsiri ile hadis kitab yazdrlmas zerine olup

29

Eserin yazlmas on iki yl srm ve 1938 yaznda D..B. tarafndan Hak Dini Kuran Dili, Yeni Mealli Trke Tefsir adyla baslmtr.68 Elmall salnda tefsirin ilk basksn grebilmitir.69

Yazarn, D..B. ile yapt mukavele artlarna uygun bir biimde uzun uzun tefsir usul aklamalar yaparak balad tefsirini, 1934de kalp krizi geirmesi zerine bitirememe endiesi ile ilk ve son blmlerin aksine orta blmlerini daha ksa kestii hatta birok ayet ve ayet gruplarnn yalnzca mealiyle yetindii tespit edilmitir.70

Her ne kadar Hanefi fkh esas alnacak olsa da zaman zaman kendi dneminde ortaya kan baz konularda Hanefi mezhebinden farkl dnd-, yaygn kanaatin aksine grler ortaya koyduu da olmutur.71 Gerek-ten de onun eseri, bu esaslar erevesinde yalnzca dneminin deil, gn-mzn bile en nemli tefsirlerinden birisi olma vasfn srdrmektedir.

Elmallnn Hak Dinine yazd mukaddimenin uzunca bir tefsir usul nitelii tad sylenebilir. Mukaddimede nce eserin yazl sebebi ak-lanm bu erevede o gnlerde gndemde olan Trke Kuran ve Trke namaz konularndaki tartmalara Trke Kuran m var be hey akn ifade-leriyle noktay koymu ve Kurann sadece Trkeye deil hibir dile birebir evrilemeyeceini ifade etmitir.72

Meal grevi nce Mehmet Akif Ersoya verildii halde Akif daha sonra bu grevden ekilmi o grev de Elmalya tevdi edilmi, hadis grevi ise Tecrid-i Sarih tercmesi grevi olarak Ahmet Naime verilmitir. Bkz. ALBAYRAK, a.g.e., s. 166, Fatma PAKST, a.g.m., s. 13-14, smet ERSZ, El-mall Hamdi YAZIR ve Tefsirinin zellikleri, Elmall M. Hamdi Yazr Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yaynlar, Sempozyum-Paneller Serisi-I, Ankara,1993, s. 173. 68

YILDIRIM, a.g.y.l.t., s.1-2; Fatma PAKST, Merhum daym Hamdi Yazr, Elmall M. Hamdi Yazr Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yaynlar, Sempozyum-Paneller Serisi-I, Ankara,1993, s. 13-14; lk bask yl eserin nsznde ise 1936 olarak verilmitir. Bkz: Merhum Hamdi Efendinin Mahdumlar, Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Eser Neriyat, stanbul, 1979, c. I, s. nsz VI. 69

smail ALBAYRAK, Klasik Modernizmde Kurana Yaklamlar, Ensar Neriyat, stanbul, 2004, s. 165. 70

. ALBAYRAK, a.g.e., s.164. 71

YILDIRIM, a.g.y.l.t., s.3. 72

YAZIR, Hak Dini, c.I, s. Mukaddime 7-19.

30

Ardndan tefsirinin zelliklerini belirtmitir. YAZIR mukaddimesinde, tefsirde takip edilmesi gereken genel esaslarn da D..B. tarafndan belirlen-diini ifade etmektedir. Eserde byk lde uyulan bu esaslar, eseri yakn-dan tanmamza yardmc olmaktadr.

Buna gre ilk nce tefsiri yaplacak olan ayetlerin altna meali yazla-cak, ardndan da ayn ayetlerin tefsir izahna girilecektir. Tefsir yaplrken ise, ayetler arasndaki mnasebet, nzul sebepleri, -kraati aereyi gememek zere- eitli kraatlar zikredilecek. htiya hissedildiinde kelime ve terkiple-rin lgate gre aklamalar yaplacak. tikatta Ehli Snnet ve amelde Hanefi mezhebine bal kalmak artyla ayetlerin ihtiva ettii dini, eri, hukuki, iti-ma ve ahlaki hkmler aklanacak. Ayetlerin ima ve iaret ettii ilmi ve fel-sefi konularla ilgili bilgiler verilecek. zellikle tevhit konusunu ihtiva eden, ibret ve t mahiyeti tayan ayetler genie izah edilecek. Konuyla doru-dan veya dolayl biimde ilgisi bulunan slam Tarihi olaylar anlatlacak. Batl melliflerin yanl yorumlar yapt noktalarda okuyucunun dikkatini eken notlar konularak gerekli aklamalar yaplacak. Eserin bana Kuran Hakika-tini aklayan ve Kuranla ilgili baz nemli konular izah eden bir mukaddime yazlacak.73

Elmall, kaynaklarn Ebus-Suud, Kad Beyzavi, Keaf, Fahreddin Razi, Cessas, Ebu Hayyan, Taberi, Alusi, Nisaburinin tefsirleri ve stanbul ktphanelerinde bulunan ok sayda yazma eserler ile Ktb-i Sitte ve bnul Esirin en-Nihayesi eklinde sralamaktadr.74

Elmall, kendi yntemini aklarken, Kurann tefsirinde birinci esasn yine Kurann dier ayetleri olduunu belirterek, hamdin tefsiri tm fatiha, fatihann tefsiri de tm Kurandr rneini vermektedir. Devamnda ise ikinci esasn Hz. Peygamberin snneti, nc esasn sahabe ve tabiinden naklo-lan tefsirler, drdnc esasn ise, nceki esas aratrldktan sonra Arapa

73 YAZIR, Hak Dini, c. I, s. Mukaddime 15-16, YILDIRIM, a.g.y.l.t., s. 1-2.

74 YAZIR, Hak Dini, c.I, s. Mukaddime 20.

31

ve eri ilimler ile akln uygun bulduu ilmi grler iinden mana karmak suretiyle yaplan tevil olduunu ifade etmektedir. 75

Daha sonra, Kuran, ve Kurann dier isimlerini aklayan YAZIR, su-re, ayet, Mushaf, tefsir ve tevil, meal gibi temel Kuran kavramlar hakknda bilgi verip Kurann faziletlerine deinerek mukaddimesini bitirmitir.

Hak Dini Kuran Dili, lkemizde birok bilim adamnn ilgisini ektii iin zerine birok eserler verilmi, makaleler yazlm ve akademik aratr-malar yaplmtr. Bu eserler, makaleler ve akademik aratrmalardan da fay-dalanarak eser hakknda bilgi vereceiz.

Hak Dini Kuran Dilini deerlendirirken mer Nasuhi Bilmen zetle yle demektedir: zellikle mukaddimesi ok deerli mtalaalar, ilmi tetkik-leri iermektedir. Ayetlerin tefsirleri sade ama nemli tahlilleri karmadan, ayetlerle sebebi nzuller arasndaki mnasebet ve insicama dikkat ekerek ok gzel bir ekilde yaplmtr. Ayetlerin kapsad hakikatlerden ilham ala-rak ilmi, edebi, sosyal, felsefi birok konuya da deinerek eseri zenginletir-mitir. Btn bunlar yaparken Mslmanlarn yaadklar dnem ve gelecek-lerini dnm, onlara fazilet ve ilerleme yollarn gstermi, yabanclarn Mslmanlk hakkndaki dncelerine de iaret etmitir. Baz konularda ya-plan aklamalarn ok uzun olmas sebebiyle bazen sadelik ihlal edilmi ancak bu durum, o konularn neminden kaynaklanmtr.76

Elmall Hak Dininde, bir sureyi tefsir ederken srasyla nce o sure-nin ad, varsa dier isimleri ve nzul sebepleri, ayet says, kelime says, harf says ve faslas ile Mekki veya Medeni olduu bilgisini vermi daha sonra tefsire balamtr. Tefsirini yaparken ise ncelikle konuyla ilgili dier ayetleri, sonra ilgili hadisleri ve daha sonra sahabe ve tabiin grlerini dikkate alm, gerektiinde lgavi izahlar yapm, iirlerle delil getirmi, ilgili grd ayetle-

75 YAZIR, Hak Dini, c.I, s. Mukaddime 29-30.

76 mer Nasuhi BLMEN, Byk Tefsir Tarihi II( Tabakatl Mfessirin), D..B. Yaynlar, Anka-

ra 1962, I. Cz, s. 611-612.

32

rin tefsirinde tasavvufi aklamalara da yer vermitir. te yandan, gnn geli-en tekniine ve pozitif ilimlerine kar da ilgisiz kalmam, telepatiden ta-kmrne, hava tahmininden ceninin cinsiyetinin tespit edilmesine kadar bir-ok konuya da deinmitir. Tefsirin en nemli zelliklerinden birisi ise yazarn yalnzca nakletmekle yetinmeyip yerine gre nakiller arasnda tercih yapma-s, yanl bulduklarn tenkit etmesi ve baz konulardaki kendi grlerini ce-saretle ortaya koymasdr.77

Hak Dini, gnmzde dilin aslndan koparlmas sonucunda insanla-rn dilinin arlndan ikayet ettii bir eser durumuna geldii iin, eitli yaynevleri tarafndan gnmz Trkesine evrilerek yeniden yaynlanmtr. Bu olay bile bize eserin gnmzde dahi nemini koruduunu gstermeye yeterlidir.

Bir eserin, yazar dnda birisi tarafndan, -ad ve ekli ne olursa ol-sun- sadeletirildiinde veya baka bir dile evrildiinde asln koruyamaya-can dnmekteyiz. Bu nedenle almamzda Eser Neriyat ve Datm tarafndan 9 cildi tefsir ve bir cildi fihrist olmak zere on cilt halinde yaynla-nan, sadeletirilmemi nshay esas aldk.78

Btn bu deerlendirmelerden sonra Hak Dini Kuran Dilinin gn-mzde halen kendisinden ve neminden bahsettiren, Trke olarak yazlm ok nemli ve deerli bir tefsir olduunu syleyebiliriz.

1.2. Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsirin Genel zellikleri

Ana konumuz olan ikinci tefsir ise, gnmzn nde gelen slam lim-lerinden Hayrettin KARAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kfi DNMEZ ve Sadrettin GMten oluan bir komisyon tarafndan hazrlanan ve Diyanet

77 ERSZ, a.g.m., s. 169-177.

78 Elmall Muhammed Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Eser Neriyat, stan-

bul, 1979, 10 cilt.

33

leri Bakanl tarafndan ilk basks 2003 ylnda yaplan, be ciltlik Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsir isimli eserdir.

Tefsir her ne kadar D..B. tarafndan yaynlanm olsa da Herhangi bir tefsirin Diyanet leri Bakanlnca neredilmi olmas, o tefsire resmi bir hviyet kazandrmaz. denildiinden resmi bir hviyet tamamaktadr. Ancak biz, eserin D..B. Din leri Yksek Kurulu tarafndan incelenip onaylanmasn nemsiyoruz.

Tefsirin giriinde genel bir tefsir usul bilgisi verilmi, daha sonra tefsi-re duyulan ihtiya ve tefsir eitlerinden bahsedilmitir. Ardndan Bizim tefsi-rimiz bal altnda Kuran Yolunun hedef kitlesi, yazl amac ve zellikle-ri ile ska bavurulan tefsir kitaplar hakknda bilgi verilmitir.79

Giriteki aklamalarda, eserin Mushaf tertibine gre yazlan dirayet tefsirlerine benzedii ifade edilmektedir. Hedef kitle olarak ncelikle Kuran doru anlamak ve hayatnda rehber edinmek isteyen farkl dzeylerde klt-rel birikimi olan insanlarn seildii belirtilmektedir. Komisyon, Kurann ruhu-nu ve bu ruha uygun genel slami lleri, ilmin gerekleri ve an ihtiyalar-n gz nne alarak gemite yazlm tefsirleri de gz ard etmeden kendi yorumlarn okuyucuya ulatrma gayretinde olduklarn deklare etmektedir. Ayet mealleri ve yorumlar verilirken ncelikle ilk slam toplumunun ilahi me-sajdan anladklarnn veya bu mesajlarn onlara anlatmak istediklerinin tespit edilmeye alld vurgulanmtr.80

Komisyon, giri blmnn sonunda ska bavurduklar eserleri bn Cerr et-Taber (310/922), Cmi'u'l-beyn; Eb Bekir er-Rz el-Cesss (370/980), Ahkm'l-Kur'n; Zemaher (538/1 U3), el-Keaf; Eb Bekir bn'l-Arab (543/1148) Ahkm'l-Kur'n; Abdlhak b. Galib b. Atyye (. 546/1151), el-Muharrer'l-vecz; Fahreddin er-Rz (606/1209), Mefthu'l-

79 Komisyon, Kuran Yolu Trke Meal ve Tefsir, Diyanet leri Bakanl Yay., Ankara, 2003, c. I, s. Giri XI-XLIV. 80

Komisyon, Kuran Yolu, c. I, s. Giri XLI-XLIV.

34

Gayb; bn Kesr (774/1372), Tefsr'l-Kur'ni'l-Azm; Eb'1-Bereket en-Nesebi (710/1310), Medrik't-Tenzl; Kurtubi (611/1214), el-Cmi'li-Ahkmi'l-Kur'n; Muhammed b.Ali e-evkn (1250/1832), Fethu'l-Kadr; Muhmd el-ls (1270/1854), Rhu'l-Me'n; Muhammed Thir b. r, et-Tahrr ve't-Tenvir; Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kur'an Dili; Mu-hammed zzet Derveze, et-Tefsiru'l-Hads; Sleyman Ate, Yce Kur'an'n ada Tefsiri; Muhammed Esed, Kur'an Mesaj eklinde saymaktadr.

D..B. Dini Yaynlar Daire Bakan Vekili Dr. Ahmet ONAY tarafndan Kuran Yolu mfessirleriyle yaplan ve Kuran Yolu simli Trke Meal Ve Tefsir zerine Sylei balyla Diyanet Aylk Dergide81 yaynlanan syle-ide de mfessirler eser hakknda u bilgileri vermektedir:

Tefsirin niin yazld sorusuna Hayreddin KARAMAN, M.. lahiyat Fakltesinden alt hoca, daha nce bir notlu meal hazrladklarn; bu mea-lin hem Diyanet Vakf hem de Dnya slm Birlii tarafndan defalarca ba-sldn ve olduka yaygn bir okuyucu kitlesine ulatn, okuyuculardan gelen tepki ve tenkitler de dikkate alnarak, ok aceleye gelen birinci bask-dan sonra nemli dzeltmeler de yapldn, ancak yine de mealin bir daha ele alnmasna ve aklamann geniletilmesine ihtiya hissettiklerini, o mealin mevcut hliyle bir hizmet grdn ancak asl beklenenin bir tefsir olduunu belirttikten sonra; ayn ekipten drt hocaya yaplan teklifi kabul ederek yaklak alt yl altklarn, mealini de yeni batan yazarak bu tefsi-ri hazrladklarn belirterek cevap vermitir. Ardndan Hayreddin KARA-MAN, bu tefsiri Bugne kadar yazlm tefsirlerde yer alan ve bize gre de lkemiz insanna ulamas gereken bilgiler ve aklamalar anlalr bir dil ile aktarlyor. Eski tefsirlerde bulunmayan, bugn yaayan drt niversite hocasnn bilgi daarcnda birikmi olan bilgiler de bu tefsire yansyor. Hem Diyanetin istei hem de bizim dncemiz, okunmayan, gerektiinde mracaat edilen bir tefsir deil, batan sona okunacak, uzmanlk dal slm

81 Diyanet Aylk Dergi, D..B. Yaynlar, S.163, Temmuz, 2004.

35

ilimler olmayan kimseler tarafndan da rahat anlalacak, dili, slbu, hac-mi... buna gre ayarlanacak bir tefsir idi, ite bunu gerekletirmeye al-tk. eklinde tantmaktadr. 82

Ayn soruya Sadrettin GM ise yle cevap vermektedir: Trki-yede bundan nce Arapa veya Trke yazlm birok kymetli meal ve tefsir bulunmakla birlikte, halkmzn byk ounluu Arapa bilmedii iin Arapa yazlm tefsirlerden yararlanamamaktadr. Trke olarak kaleme alnm olan mealler, sadece tercme veya ok ksa aklamalar ierdii iin, bu alann uzman olmayan okuyucular bunlardan da yeterince istifade edememektedirler.

Trke tefsirlerden Elmall Hamdi Yazrn, Hak Dini Kuran Dili ile; Konyal Mehmet Vehbi Efendinin, Hulsatl-Beyn gibi bir ksm tefsirler, hem geni hem de dili eski Trke olduundan, bugnk nesil bu tefsirleri okusa dahi anlamakta glk ekmektedir. Dier bir ksm ise gnmz Trkesi ile yazlm olmakla birlikte, geni ierikli olduklarndan ve yorum-larnda ok farkl grlere yer verdiklerinden dolay okuyucu, gnmz artlarnda bu kadar hacimli tefsirleri okumaya zaman ayramamaktadr.

te yukardaki durumlar gz nnde bulundurularak, orta hacimde ve anlalr bir Trke ile hazrlanm olan Kuran Yolu adndaki bu tefsir, Trk toplumunun ve Trke konuan dier toplumlarn bu alandaki ihtiyala-rn karlamak amacyla yazlmtr. 83

Ayn syleide bu tefsirin dier tefsirlerden farknn sorulmas ze-rine brahim Kfi DNMEZ u cevab vermektedir: Tefsir bir yandan klasik ve muasr tefsirlerdeki yorumlar szerek okuyucuya vermeye alan; yani bu alanda ortaya konmu nceki mesaileri gz ard etmeyen, dier yandan

82 Ahmet ONAY: Kuran Yolu simli Trke Meal Ve Tefsir zerine Sylei, Diyanet Aylk

Dergi, D..B. Yaynlar, S.163, Temmuz, 2004, s. 4-10, (Eriim) http://www.diyanet.gov.tr/turkish/ sureliyayinoku.asp?sayi=163&yid=1553&sayfa=4, 6 Haziran 2007. 83

ONAY, a.g.s., s. 4-10, (Eriim) http://www.diyanet.gov.tr/turkish/sureliyayinoku.asp?sayi =163&yid=1553&sayfa=4, 6 Haziran 2007.

36

da eseri bilgi ve yorum yn hline getirmekten uzak duran bir anlay ze-rine bina edildi. htiyaca gre heyetin ulat kanaatlere de yer verildi.

Dier tefsirlerden farkl saylabilecek bir zellii tek mellif tarafndan deil, heyet tarafndan yazlm olmasdr. Bildiimiz kadaryla heyet olarak yazlp tamamlanm baka bir Kuran- Kerim tefsiri yok. Bu zelliin olumlu yan tefsirin tamamnn -deiik ihtisaslara sahip- drt ayr tefsir yazar tara-fndan incelenip, mutabk kalnan eklin yayma sunulmu olmasdr.

Kuran- Kerimde geen btn konularda ayrntl bilgi verilecek olsa, tefsirin yannda bir de slm Ansiklopedisi hazrlam olursunuz. Hi bilgi verilmemesi hlinde ise bu konular hakknda yeterli hazrla sahip olmayan okuyucunun, ayetlerin meallerini ve verilen yorumlar eksik, hatta yanl an-lamas sz konusu olabilir. te bu nedenle tefsiri yaplan ayetlerde geen konular hakknda zl bilgiler verildi ve gerekli yerlerde ihtiya duyabilecek okuyucular iin- ilgili kaynaklara atflar yapld. Bu da tefsirin istifade edilirlik orann ykseltecek bir zellik olmal.

Ayn soruya cevap veren Mustafa ARICI ise en batan esas aldk-lar hususlar yle aklamaktadr:

a) Bu tefsir, ileri dzeyde ilm bir eser olma iddias tamayacak, belli bir bilgi ve kltr dzeyine sahip her okuyucunun yararlanabilecei, rahat okunup anlalan, bilgilendiren ama ayn zamanda uygulama arzusu ve ira-desi uyandran bir alma olacakt.

b) Eserin hacmi de bu temel maksada uygun olarak mmkn merte-be ksa tutulacak, konular ayrntya boulmadan zl bir ekilde ilenecek, hatta bu sayede biraz sabrl okuyucunun isterse- eseri batan sona oku-mas mmkn olacakt.

c) Dier bir hedefimiz de u idi: Diyanet leri Bakanl bir kamu kurumu olup, toplumun tamamna hizmet vermek, din telakkileri rencide

37

etmemek zorunda olduuna gre, biz yazarlarn da u grlerden uzak kalmamz, orta bir izgi izlememiz; bunun iin gerekirse bu genel izgiyle uyumayan kiisel kanaatlerimizi sakl tutmay dndk.

d) Nihayet temel bir kaygmz da u oldu: XXI. Yzyl Mslmanlar olarak bizler byk tarih birikimi de dikkate almak artyla- bu an ger-ekleri ve sorunlar iinde yaamakta olduumuza gre, Yce Kitabmz bu an gereklerini de dikkate alarak anlamaya almalydk. Elbette Kuran- Kerimin anlamn gncel problemlerle ve gncel baklarla snrlamak do-ru ol