AIRỒICŨNGCHẾT!Nguyêntác:BeingMortal

—★—Tácgiả:AtulGawande

Ngườidịch:PhanNguyễnKhánhĐanNXBThôngtinvàTruyềnthông

ebook©vctvegroup06-04-2018

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

SCAN-OCR: annie_tuongminh

Soátlỗi: annie_tuongminh,BọCạp,Gassie,MỹGiang,SWAK13,tiendungtmv,VõHoàngNhậtAn,TrầnNguyễnHoàngBảo,Chanhvan1987

Ebook: Gassie

Mụclục

VìsaoBạnnênđọc“AIRỒICŨNGCHẾT!”?Vìsaotôiviếtquyểnsáchnày?1.Cáitôiđộclập2.Vụnvỡ3.Lệthuộc4.Chămsóc5.Sốngtốthơn6.Rađi7.Nhữngcuộctròchuyệnkhókhăn8.DũngcảmLờibạtLờicảmơnVàinétvềtácgiảVàinétvềdịchgiả

VìsaoBạnnênđọc“AIRỒICŨNGCHẾT!”

“Ai rồi cũngchết!” làmột tuyệtphẩmđánhđộng lòngngườiđượcviếtnênbởibácsĩkiêmtácgiảbest-sellerAtulGawande.Cuốnsáchkhôngchỉcókhảnănglaychuyểnngànhyhọchiệnđại,mànócònsẽgiúplàmbiếnđổihoàntoàncuộcsốngcủamuônngười-baogồmchínhBạn!

Ngànhyhọcthếgiớiđãcónhiềubướcpháttriểnvượtbậctrongnhữngnămqua:giảmthiểutỉlệtửvongtrẻsơsinh,nângcaotỉlệsốngsótsauchấnthương,chữatrịvàkiểmsoátđượcnhiềuloạibệnhtật-baogồmcảnhiều cănbệnh từngđược xem là không có thuốc chữa trongquá khứ.Nhưngdùcóbànhtrướnghùngmạnhđếnđâu,yhọcvẫnmuônđờibấtlựctrướcquyluậtsinh-lão-bệnh-tửbấtbiếncủaconngười:MỗikhiconngườiphảiđốidiệnvớiTuổiGiàvàCáiChết,nhữngcôngcụyhọcvốndĩquyềnnăngbỗngchốcphản bội lại chính lý tưởng cứunhânđộ thếmàchúngđangphụcvụ.

Bằng những công trình nghiên cứu khoa học giá trị và những câuchuyệnsốngđộngtừcácbệnhnhânvàngườithâncủachínhmình,bácsĩGawande bóc trần cho chúng ta thấy những hệ lụy và nỗi đaumà conngườiphảigánhchịubởinghịchlýtrên.Việndưỡnglãovốndĩđượclậpravớimụcđíchbanđầutốtđẹplàgiúpchongườicaotuổicómộtcuộcsốnghạnhphúc và viênmãn bất chấp tuổi già, nhưngnhiềunhà dưỡng lãongàynaybịbiếntướngthànhnhữngtòanhàkhépkínkhôngkhácgìnhàtù, nơi mà người già không được phép ăn những món ăn họ thích vàkhôngđượcphép làmnhữnggìmìnhmuốn.Nhiềubác sĩđượcđào tạoxuấtsắcvềmặtchuyênmôn,nhưnglạikhôngbiếtcáchlàmthếnàođểnóichobệnhnhânbiếtsựthậtvềbệnhtìnhcủahọ;thayvàođó,bácsĩlạivinvàonhữnghyvọnghãohuyềnvềkhảnăngcứusốngngườibệnhcủay

họcvàđềxuấtchobệnhnhânhàngloạtbiệnphápchữatrịđểnuôinhữnghyvọnghãođó.Rốtcuộc,hànhđộngnàychỉkhiếnchongườibệnhvàcảthânnhâncủahọthêmhaomònkhổsởchứkhônghềmanglạiíchlợigìchohọcảvềmặtthểxáclẫntinhthần.

Trongnhững cuốn sáchbán chạy trước củamình, bác sĩ phẫu thuậtAtulGawandeđãdùngngòibútmạnhmẽkhôngchút sợhãi củamìnhtiếtlộchochúngtabiếtsựthậtđằngsaungànhycũngnhưnhữngcuộcchiếnmàcácthầythuốcnhưôngphảiđốimặtvàtranhđấuvượtqua.Lầnnày,vớitácphẩm“Airồicũngchết!”,ôngphơibàychochúngtathấynhữnggiớihạnvànhượcđiểmcủangànhy-trongcảchuyênmôncủaônglẫnnhữngchuyênngànhkhác-khicuộcsốngconngườibịđedọabởisựlãohóavàcáichết.Quađó,ôngcũngđồngthờikhámphárarằngmọichuyệnđềucó cáchgiảiquyết, rằng chúng tahoàn toàn có thể làmkhácđi, đểmanglạicuộcsốngtốtđẹphơnchomọingườicũngnhưchochínhbảnthânchúngta.

Để khai phá ngọn nguồn mọi vấn đề cũng như giải pháp, bác sĩGawandeđãtheochânmộtnữytálàmcôngviệcchămsócbệnhnhântạigia,phỏngvấnnhiềungườitronggiớibácsĩ lãokhoavàsinhhoạtcùnghọ,vàtiếpxúcvớinhữngnhàquảnlýviệndưỡnglãocótưtưởngcấptiếnvànhânvăn.Ôngtìmthấynhữngconngườibiếtcáchnóilênsựthậtvàchứngminhchocảthếgiớithấy,rằngmỗingườichúngtađềucóthểvàcó quyềnmưu cầu chomìnhmột cuộc sống tốt đẹp và hạnh phúc bấtchấptuổigiàsứcyếumàkhôngphảihysinhnhữnggiátrịsốngmàchúngtayêuquýhoặctônthờ.

Vớicáchkểchuyệnchânthực,sốngđộng,mêhoặcvàđánhđộnglòngngườicủatácgiả,quyểnsách“Airồicũngchết!” khẳngđịnhvới chúng tarằng:Mỗi conngười sinh ra khôngphải chỉ để ăn, ngủhay tồn tại quangày,màchínhlàđểđượcsốngmộtcuộcsốngđúngnghĩa;rằngmụcđíchcuối cùng của yhọckhôngphảiđể kéodài sự tồn tại vônghĩa của con

người,màchínhlàđểgiúpchúngtacómộtcuộcsốngmãimãiđongđầyhạnhphúc-chođếntậnphútlâmchung!

Cácgiảithưởngmà“Airồicũngchết!”đãđạtđược

NhữngCuốnSáchHayNhấtnăm2014củaAARP;

Top100TácPhẩmHayNhấtnăm2014củaAmazon;

Top10TựasáchiBooksHayNhấtnăm2014củaApple;

CuốnSáchHayNhấtnăm2014củaNhàsáchAstoria;

TopnhữngCuốnSáchHayNhấtnăm2014củaBookRiot;

DanhmụcnhữngCuốnSáchHayNhấtnăm2014dothờibáoChicagoTribunebìnhchọn;

TopNhữngÝTưởngXuấtSắcNhấtnăm2014;

NhữngTựaSáchcủaNăm2014doTheEconomistbìnhchọn;

NhữngTựaSáchHayNhấtnăm2014củabáoFinancialTimes(AnhQuốc),tuyểnchọnbởiLucyKellaway;

Top100CuốnSáchHayNhấtnăm2014dotạpchíTheGlobeandMail(Canada)bìnhchọn;

DanhmụcSáchTâmLýHayNhấtnăm2014củathờibáoTheGuardian;

NhữngCuốnSáchHayNhấtnăm2014củaHoustonChronicle;

NhữngTựaSáchKhoaHọcCôngNghệHayNhấtnăm2014dothờibáoLosAngelesTimesbìnhchọn;

NhữngCuốnSáchHayNhấtnăm2014củađàiphátthanhNewHamsphire;

CuốnSáchcủaNăm(2014)củathờibáoTheNewStatesman(Anh

Quốc),tuyểnchọnbởiJohnSimpson;

100QuyểnSáchĐángNhớnăm2014dothờibáoNewYorkTimesbìnhchọn;

NhữngCuốnSáchHayNhấtnăm2014củaNPR;

Top10CuốnSáchHayNhấtnăm2014củaPolitics&Prose;

NhữngTựaSáchHayNhấtnăm2014dothờibáoStreetJournalbìnhchọn;

Top10CuốnSáchHayNhấtnăm2014dothờibáoWashingtonPostbìnhchọn

GửiSaraBershtel

“Giờtanhìnthấynó–cảthếgiantrôinhanhtrongphútchốc.”

•ChiếnbinhKarna--sửthiMahabharata

“Họyênnghỉtrongmọingõngách

Mọiconphốhọđãđiqua.”

•PhilipLarkin--“Nhữngchiếcxecứuthương”

“Hãynhớ,thờigiancủabọntahữuhạn...

Kểtừtuổi30,cơthểbạnbắtđầulãohóa,khiếnbạnđánhmấtdầnsứckhỏe,nhansắcvàkhánăngtựchủ,chônvùidầnnhữngướcmơvànguyệnvọngcòn

dangdởcủabạn...

Bạnlàmgìđểđốidiệnvớisựthậtđó?”

Mộtcuốnsáchcảmđộng,giàutìnhyêuthươngvàthiếtthựcđốivớibấtkỳai!"Airồicũngchết!"khôngchỉtiếtlộsựthậtvềcáichếtcủaconngườivà

nhữnggiớihạncủayhọc,nhưngnócũngđồngthờitruyềncảmhứngchochúngtasốngcuộcđờimìnhmộtcáchýnghĩa,tựchủ,caoquývàhạnhphúchơn.

•KATHERINEBOO

Từtrướcđếnnay,chúngtađãluônđánhđồngtuổigià,sựsasútsứckhỏevàcáichếtnhưnhữngthứbệnhtậtđángghétvànguyhiểmmàcácybácsĩcầnphảigiúpbệnhnhânloạibỏbằngmọigiá.Nhưngsựthậtlàkhiconngườitatrởnêngiàyếu,điềuhọcầnkhôngchỉlàthuốcthanghaynhữngliệuphápy

học,màquantrọnghơn,họmuốnđượcSống-mộtcuộcsốngđúngnghĩa,năngđộngđongđầyyêuthươngvàhạnhphúcnhấtcóthể."Airồicũngchết!"không

chilàmộtcuốnsáchcảmđộnggiàutrithứcvàtínhnhânvăn,mànóđíchthịlàtácphẩmquantrọngbậcnhấtvàkhông-thế-không-đọccủathờiđạichúngta,

đặcbiệtkhinóđượcchắpbútbời-mộtbácsĩkiêmnhàvănkiệtxuất.

•OLIVERSACKS

“Airồicũngchết!”nhắcnhởchúngtarằngnềnyhọcbấylâunaycủachúngtaluônrấtsẵnlòngkéodàisựsốngcủaconngười,nhưnglạikhiếmkhuyếttrongviệcgiúpchúngtachuẩnbịchocáichết-vốndĩkhôngthểtránhkhỏi.

ĐâyđíchthịlàcuốnsáchxuấtsắcvàđánhđộnglòngngườinhấtcủabácsĩAtulGawande.

•MALCOLMGLADWELL--Tácgiảcủa“Điểmbùngphát”,“Trongchớpmắt”vànhiềutựasáchkỹ

năngnổitiếngkhác.

Vìsaotôiviếtquyểnsáchnày?

Tôiđượchọcrấtnhiềuthứtrong trườngy,nhưngtrongđókhôngcóđiều nào nói về cái chết cũng như sựmongmanh của sinhmệnh conngười.Mặcdùngaytừkhitrởthànhsinhviênykhoanămnhất,chúngtôiđãđượctrựctiếpthựchànhtrênnhữngxácngườidaikhôvôhồn,đóchỉđơn thuần làmột phương pháp học giải phẫu cơ thể người không hơnkhôngkém.Toànbộnhữngcuốnsáchgiáokhoavàgiáotrìnhyhọccủachúng tôikhôngđảđộnggìđếnsự lãohóa, cái chếtcũngnhưsựmongmanhcủacuộcsốngconngười.Conngườitiếpnhậncáichếtnhưthếnào,họcảmnhậnvàtrảiquanhữngđiềugìtrongquátrìnhđó,vàtoànbộquátrìnhchếtđituytấtyếunhưngnghiệtngãnàytácđộngnhưthếnàođếnnhữngngườithânxungquanhhọ-tấtcảnhữngđiềunàyđangbịđốixửnhưnhữngđứaconghẻkhôngđượcthừanhậncủayhọc.Hiệnnay,tấtcảnhững nhận thức của chúng ta về y học, nhận thức của các bác sĩ vàchuyêngiatrongngành,vàmụcđíchđàotạocủakhoaytrongmọitrườngđạihọcđều tập trung vàonhiệmvụ cứu sống vàduy trì cuộc sống conngười,chứkhôngphảiđểphụcvụchosựquađờikhôngthểtránhkhỏicủahọ.

LầnduynhấttrongnhàtrườngmàchúngtôiđượcbànluậnvềsựkhảtửcủaconngườichínhlàbuổithảoluậnchuyênđềkéodàimộtgiờđồnghồvềtruyệnngắnCáichếtcủaIvanIlyich củađạivănhàoTolstoy.Nó làmộtbuổithuộcchươngtrìnhthảoluậnchuyênđềmangtên“BệnhnhânvàBácsĩ,”đượcnhàtrườngtổchứchàngtuầnnhằmbồidưỡngtinhthầncũngnhư traudồi tâmhồnvànhân cách cho cácbác sĩ tương lai, giúpchúngtôitrởthànhnhữngngườithầythuốcvẹntoànvàđứcđộhơn.Mộtsốchuyênđềchochúngtôicơhộiđượcthựchànhcácphéptắcvànghithức đúng đắn trong việc khám và chữa bệnh cho conngười; trong vàichuyênđềkhác,chúngtôiđượchọcvềnhữnghiệuứngvàtácđộngcủa

bốicảnhkinhtếxãhộivàchủngtộclênsứckhỏeconngười.Chođếnmộtbuổichiềukhóquênnọ,chúngtôiđượcngẫmnghĩvàchiêmnghiệmvềsựđauđớncủa Ivan Ilyich trongsuốt thờigianông tanằm liệtgiường,chịu đựng sự giày vò càng lúc càng gia tăng của một căn bệnh nan ykhôngtêntrongtácphẩmvănhọckinhđiển.

Trong truyện, Ivan Ilyich là một công tố viên bốnmươi lăm tuổi ởSaintPetersburg.Cuộcsốngcủaôngtaxoayquanhnhữngvụándânsựnhỏnhặtliênquanđếnđịavịvàgiaicấpxãhội.Mộtngàynọ,ôngtaleolênmộtchiếcthangđứng,vìmộtchútbấtcẩnmàtrượtchânngã,dẫnđếnmộtcơnđauđiếngởhông.Tưởngchừngđóchỉlàmộtchấnthươngnhẹvàcơnđausẽsớmdịuđi,ấyvậymàsuốtthờigiandàisauđó,Ilyichcànglúccàngđauđớnhơn,đếnnỗikhôngthểđilàmđượcnữa.Từmộtngườiđànông“thôngminh,sángláng,bảnhbaovàthânthiện,”bộdạngôngtatrôngcànglúccànggầyyếuvàthảmhại.VợcủaIlyichtốnkémbiếtbaonhiêutiềncủađểmờiđượcnhữngthầylanggiỏinhấtđếnchữabệnhchoông.Với căn bệnh lạ lùng của ông,mỗi thầy thuốc lại chẩn đoánmột kiểukhôngaigiốngai,đểrồitấtcảbọnhọđưachoôngnhữngphươngthuốcvà liệuphápchẳnghềcómộtchúttácdụngnào.ĐốivớiIlyich,điềuđóchẳng khác nào cực hình, khi suốtmột thời gian dài ông ta phải chịuđựngsựgiàyvòcủacơnđauvànhữngcơnbốchỏakhôngngớtvìbệnhtật.

“Điềukhiếncho Ivan Ilyichđauđớnnhất,”Tolstoyviết, “chính là sựdối trá,những lờinóiđầumôichót lưỡigiả tạomàngười tamặcnhiênchấpnhậnvìnhữnglýdokhôngtên,rằngôngtachỉđangmắcphảimộtcănbệnhthôngthườngnàođóchứkhôngphảisắpchết,rằngôngchỉcầnnằmđónghỉngơi,dưỡngbệnhtheolờikhuyêncủacácthầylang,rồikếtquả tốt đẹp sẽ đến.”Những lời nói dối đó khiến cho Ivan Ilyich khôngngừnghyvọngvàosựhồiphục,đểrồiôngphảiđốidiệnvớithựctếnghiệtngã rằng cănbệnh củaôngđang càng lúc càng chuyểnbiến tồi tệhơn,khiếnôngngàymộtyếuớtvàhaomòn,đếnnỗiôngphảitựmìnhngộrađiềusắpxảyđếnvớimình.Trongsuốtthờigiannằmchờchết,ôngtaphải

sốngtrongnhữngâulovànỗisợchếtchấtchồngtừngngày.MặcdùIlyichđãnhìnthấycáichếtdầndầnhiệnrõmồnmộttrướcmắtmình,khôngmộtaitrongsốnhữngngườixungquanhông-từcácthầylang,bạnbè,chođến tấtcảngười thân tronggiađìnhông -đềcậpđếnnó,dùchỉ làtrênnétmặt.ĐâymớichínhlàđiềukhiếnchoIlyichcảmthấybấthạnhvàđauđớnhơncả.

“Chẳng ai thương xót ông đúng nhưước nguyện của bản thân ông,”Tolstoyviết. “Saunhữngcơnđaudaidẳngcủathểxác,đãcónhững lúcông ta mong nhìn thấy những người xung quanh mình (mặc dù ôngkhông thểbày tỏmongmuốnnày vì sợxấuhổ) xótxa chomình, giốngnhưcáchngườitaxótthươngmộtđứatrẻbịbệnh.Ôngmuốnđượcchămsóc,muốnđượcanủivàvỗvề.Ôngbiếtmìnhđãlàmộttaycôngchứcgià,vớimộtbộrâuquainónđãbạcphơ,rằngmongmuốncủaônglàvớvẩnvàviễnvông,nhưngôngvẫncứmong.”

Đối với các sinhviênykhoa chúng tôi, khinhữngngười cómặtbêncạnh Ivan Ilyich trong những ngày cuối đời của ông không dám thừanhậntìnhtrạngbệnhthựcsựcủaôngvàkhôngthểchoôngmộtsựanủivỗ về cần thiếtđể giúpông lạcquanhơn, đó làmột sự thấtbại vềmặtphẩmcáchvàvănhóa.BốicảnhnướcNgavàothếkỷmườichíndướingòibút củaTolstoyhiện lên thật tànnhẫnvàhủ lậuđối với chúng ta.Đọcxongcâuchuyện,hẳnlàchúngtasẽtinrằngyhọchiệnđạithừasứctrịdứtbệnhchoIvanIlyichbấtkểđólàbệnhgì,vàchúngtacũngsẽchorằngsựtrungthựcvàtửtếlànhữngphẩmchấtcơbảncầnphảicócủangườithầythuốchiệnđại.Chúngtatựtinrằngmìnhhoàntoàncóthểứngxửmộtcáchđạođứcvànhânvănhơntrongtìnhhuốngđó.

Điềuđánglongạiđốivớichúngtachínhlàkiếnthức.Trongkhiphầnlớnchúngtađềubiếtcáchcảmthôngvớingườibệnh,chúngtakhôngthểchắcchắnrằngmọisựchẩnđoánhayđiềutrịcủamìnhlàtuyệtđốichínhxác. Chúng ta đónghọc phí chonhà trường để đượchọc về những quy

trìnhdiễnrabêntrongcơthể,nhữngcơchếbệnhhọcphứctạpcủanó,vàhàng loạtnhữngkhámphávàphátminhcôngnghệkhôngngừngđượcpháttriểnđểgiúpconngườichốnglạibệnhtật.Làbácsĩ,chúngtakhôngthể tưởng tượng rằngmình cònphải cónghĩa vụquan tâmđếnnhữngvấnđềkhácngoàinhữngkiến thứcchuyênmônđó.Và thế làchúng tatốngkhứcảIvanIlyichrakhỏitâmtrímình.

Vậymàchỉtrongvòngvàinăm,khibảnthântôichínhthứchànhnghềvàthựcnghiệmcáccaphẫuthuật,tôiđãphảichứngkiếnbiếtbaonhiêubệnhnhânđauđớnchốngchọivớisựănmòncơthểcủabệnhtậtvàcáichết,vàtôixótxanhậnrarằngmìnhchẳngthểlàmgìđểgiúpđượchọcả.

***

Tôibắtđấuviếtláchtừkhicònlàmộtbácsĩnộitrútậpsự;mộttrongnhữngbàiviếtđầutiêncủatôikểcâuchuyệnvềmộtngườiđànôngmàtôigọilàJosephLazaroff.Ôngấylàmộtviênchứccủathànhphố;trướcđóvàinăm,vợôngđãquađờivìbệnhungthưphổi.Giờđây,ởtuổingoàisáumươi, Joseph đang là nạnnhân củamột căn bệnh không có thuốcchữa-bệnhungthưtuyếntiềnliệtđãdicăn.Từkhimắcbệnh,ôngcànglúccàngtrởnêngầymòn,sụthơnhaimươiký.Cảphầnbụng,bìudáivàchâncủaônggiờđầyngậpđầydịch lỏng.Trongmộtngàynọ thứcgiấc,ôngthấymìnhkhôngcònkhảnăngcửđộngchânphải,khôngcònkiểmsoátđượcsựtiêuhóacủamìnhnữa.Ôngđượcchuyểnvàobệnhviện,nơitôi gặpông với tư cách làmột thực tập sinhkhoa giải phẫu thầnkinh.Chúngtôikhámchoôngvànhậnthấykhốiuungthưđãdicănđếnđoạncộtsốngởngực,vàởđó,nóđangchènéptoànbộdâycộtsốngcủaông.Tìnhtrạngcủaôngkhôngcòncóthểcứuchữađượcnữa,nhưngchúngtôivẫn cố gắng tin vàomột phépmàu. Tuy nhiên, các biện pháp xạ trị đã

khôngthểlàmsuyyếukhốiutrongngườiông,vàthếlàvịbácsĩgiảiphẫuthầnkinhđãchoônghailựachọn:Lazaroffcóthểđượcchămsócchuđáoở bệnh viện cho đến ngày cuối cùng, hoặc ông sẽ phải trải quamột caphẫuthuậtđểloạibỏkhốiutrêncộtsốngcủamình,ôngchọnphươngánphẫuthuật.Lúcbấygiờ,vớitưcáchlàmộtthựctậpsinh,tôicónhiệmvụyêucầuôngkývàobiênbảnxácnhận rằngôngđãđồngý, rằngôngđãhiểuvàchấpnhậnmọirủirocóthểxảyratrongquátrìnhphẫuthuật.

TôiđứngngoàiphòngbệnhcủaLazaroffvớibệnhánvàbiênbảncủaôngtrêntaymình,cốgắngnghĩxemmìnhnênbắtđầucuộcnóichuyệnnhưthếnàomộtkhibướcchânvàođó.Kỳthực,caphẫuthuậtchỉnhằmmụcđích trìhoãnquá trìnhhủyhoạidâycột sống.Nókhônggiúp tiêudiệtkhốiu,khôngthểtrịdứtcănbệnhungthưquáiáccủaông,cũngnhưkhôngthểnàotrảlạichoôngmộtcuộcsốngbìnhthườngkhỏemạnhnhưtrước.Kểcảkhicaphẫuthuậtcó thànhcôngtốtđẹpđichăngnữa,ôngcũngchỉcóthểsốngthêmvàithánglàcùng,chưakểđâylàmộtlựachọnnguyhiểmđếntínhmạngcủaông.Trongcaphẫuthuậtđó,bácsĩsẽmởtoanglồngngựccủaông,cưabỏđimộtchiếcxươngsườn,vàtácđộngmộtbênphổiđểtiếpcậncộtsốngcủaông.Sựmấtmáuồạtlàkhôngthểtránhkhỏi.Quátrìnhphụchồisauphẫuthuậtsẽdiễnravôcùngkhókhănmàtrongđó,cơthểcủaLazaroffsẽrấtyếu.Suốtkhoảngthờigianđó,ôngcònphảiđốimặtvớihàngloạtnguycơbiếnchứngcóthểkhiếnchothểxácôngmỗi lúcmột yếu ớt gầymònhơn.Nếu caphẫu thuật không thànhcông,hậuquảlàbệnhcủaôngthêmtrầmtrọng,vớikhảnăngtửvongcaohơnvàcóthểđếnvàobấtkỳlúcnào.ThếmàvịbácsĩgiảiphẫuthầnkinhcủaLazaroffđãkhôngnóigìvớiôngvềnhữngnguycơđó,khiếnchoôngcàngthêmniềmtinvàhyvọngvàolựachọnphươngánphẫuthuậtcủamình.Vàthếlàtôiphảiđảmnhiệmphầnviệcliênquanđếnthủtụcvàgiấytờnày.

Nằmtrêngiườngbệnh,Lazarofftrôngthậthốchácvàxanhxao.Tôitựgiớithiệuvớiôngrằngtôilàmộtthựctậpsinh,vàtôiđếnđểlấychữký

củaông về việc ôngđãđồng ý làmphẫu thuật cũngnhưđãnhận thứcđượcmọirủirocóthểxảyra.Tôinóivớiôngrằngtuycaphẫuthuậtcóthểloạibỏkhốiu,nhưngnócóthểđểlạichoôngnhiềubiếnchứngnguyhiểm,chẳnghạnnhưliệthayđộtquỵ, thậmchíôngvẫncóthểtửvongsauđó.Tôicốgắngtrìnhbàycácnguycơmộtcáchthậtrõràngnhưngnhẹnhànghếtmứccóthể,ấyvậymànhữnggìtôinóivẫnkhiếnôngphảicốgắngbậtdậyđểtiếpchuyện.Lúcđócontraiôngcũngđangởtrongphòng,tỏvẻkhôngthíchnhữnglờilẽnhẹnhànghoamỹđếnmứchơilốcủatôi.VàLazaroffcũngkhônghàilòngchútnào.

“Cácngườivẫnchưachịubuôngthachotôisao,”ôngnói,“Cácngườiđãlàmtấtcảnhữnggìcóthểchotôirồicòngì.”Saukhiôngấykýbiênbản,cậucontraicủaôngdẫntôi rangoàiphòngbệnh.Anhkểrằngmẹcủa anhđã trúthơi thở cuối cùng trên giườngbệnh vớihàngđốngdâynhợvàmáymóccắmvàongườibởisựchămsócquámứcđầyđủcủacácbácsĩ,vàkhiđó,bốanhđãnói rằngôngkhôngmuốnđiềutươngtựtáidiễnvớimình.Ấyvậymàngaylúcnàyđây,ôngđangquyếttâmlàm“mọiđiềucóthểvớicănbệnhhiểmnghèocủamình.

TôichorằngôngLazaroffđãcómộtquyếtđịnhtồi,vàtôitinđiềunày.Ôngquyếttâmchọnmộtphươngántồitệvànguyhiểmđếntínhmạngchẳngphảivìsợchết,màbởingaycảcaphẫuthuậtcũngchẳngthểtrảlạichoôngnhữngđiềumàông thực sựmuốn:một sứckhỏebình thường,mộtcơthểbiếttựchủ,vàcáicuộcsốngbìnhyênmàôngtừngcó.Ôngchỉđangtheođuổimộtảotưởng,vớinguycơkhủngkhiếplàmộtcáichếtkéodàivàđauđớn–điềuquảthậtđãxảyravớiông.

Caphẫuthuậtthànhcôngvềmặtkỹthuật.Suốttámtiếngrưỡiđồnghồ, các bác sĩ đã loại bỏ được cái khối chất gặm nhắm cột sống củaLazaroff và hồi phục phần đốt sống bị cắt bỏ bằng hợp chất xi-măngacrylic.Áplựclêncộtsốngcủaôngđãđượcdỡbỏthànhcông.Nhưngkếtcuộclàsứckhỏecủaôngkhôngcònđượcnhưhồitrướckhiphẫuthuật.

Trongquátrìnhđiềutrịsauđó,cơthểôngxuấthiệnnhữngtriệuchứngbấtthườngvềmặthôhấp,vớisựtruyềnnhiễmthẩmthấukhắpcơthể.Tìnhtrạngbấtđộngcủaôngkhiếnmáubịvóncục,rồiônglạimấtmáukhichúngtôidùngchấtlàmloãngtrêncơthểông.Cứmỗingàytrôiqua,chúng tôi càng thêm lực bất tòng tâm. Cuối cùng, chúng tôi phải thừanhậnrằngôngLazaroffsắpchết.Đếnngàyđiềutrịthứmườibốn,contraiôngyêucầuchúngtôihãyđểchoôngđượcrađithanhthản.

Lầnnày,tôilạilàngườiđượcgiaonhiệmvụrútốngthởcủaLazaroff-thứ đã giúp duy trì cuộc sống của ông suốt thời gian qua. Tôi kiểm tralượng morphine được truyền vào cơ thể ông để đảm bảo rằng ông sẽkhôngđauđớnvìkhóthở.Đểchắcrằngôngnghethấynhữnggìtôinói,tôilạigầnbênôngvàbảorằngmìnhsẽlấychiếcốngthởcồngkềnhkiarakhỏimiệngông.Khitôirútnóra,ôngholênvàitiếng,mởmắttrongmộtkhoảnhkhắcngắnngủi, rỗi lịmdần.Hơi thởcủaôngcàng lúccànggấpgáphơn, rồingưngbặt. Tôiđặt ốngnghe lên lồngngựcông chỉđể cảmnhậnthấytráitimđangdầndầnngừngđậpcủaông.

Giờđây,sauhơnmộtthậpkỷkểtừlầnđầutiêntôiviếtlạicâuchuyệncủaLazaroff,điềukhiếntôitrăntrởnhấtkhôngphảilàquyếtđịnhmạohiểm của ông vào ngày đó, mà chính là việc làm sao mà chúng ta lạikhôngthểhànhxửtrungthựcvớibệnhnhânvềnhữnglựachọnsinhtửmàhọphảiđốimặt.Chúngtacóthừakiếnthứcvàkinhnghiệmđểgiảithíchchobệnhnhânnhữngnguycơcụthểcủamỗilựachọntrongviệcđiềutrị,nhưnglạichẳngbaogiờdámnhìnthẳngvàothựctrạngbệnhcủahọ.Tất cảbác sĩ, chuyêngiaxạ trị, bác sĩphẫu thuậtvà các thầy thuốckhácsẵnsàngduytrìsựsốngchomộtbệnhnhânsuốthàngthángtrờivìmộtcănbệnhmàhọbiếtchắclàkhôngthểnàochữakhỏi.Chúngtanhấtquyết không chịu chấp nhận hiện thực hiển nhiên về tình trạng củangườibệnh,khôngthẳngthắnthừanhậngiớihạncủachínhmình,càngkhôngquantâmđếncảmnhậncủabệnhnhântrongnhữngngàythángcuốicùngchốngchọivớibệnhtậttrướckhiquađời.Nếungườibệnhđang

đặtniềmtinvàomộtphépmàuhaymộtảotưởnghồiphụckhôngthểxảyra,chúngtacũnghànhxửynhưvậy.Trongkhiởđây,chúngtađangcómộtbệnhnhânphảinhậpviệnvìungthưtrongtìnhtrạngbịliệtdoảnhhưởngcủamộtkhốiuđãdicănkhắpcơthểôngta.Khảnăngôngcóthểhồiphụcvàlấylạiđượcmộtcuộcsốngbìnhthườngvẹnnguyênnhưtrướcđóvàituầnlàchuyệnkhôngtưởng.Việcthừanhậnsựthậtcũngnhưgiúpbệnhnhânđónnhậnvà thíchnghivớisự thậtđócóvẻnhưnằmngoàikhảnăngcủagiớibácsĩchúngta.Vìkhôngchịuthừanhậnthựctế,nênchúngtacũngchẳnganủingườibệnh,khônglàmgìđểchỉdẫnchohọ,cũngnhưkhônghềchiasẻchobệnhnhânnhữngthôngtinhọcầnbiếtđểvượtquanhữngngàyuámcòn lạicủađờimình.Thayvàođó,chúngtabàythêmmộthaiphươngphápđiềutrịmàhọcóthểthử,vớimộthyvọngvôcăncứlàđiềukỳdiệunàođósẽxảyđến.

Làmnhưthế, chúng tachẳngkhácnàonhữngngười thầy langnhẫntâm của Ivan Ilyich - chúng ta không chỉ khiến cho bệnh tật của bệnhnhânthêmtrầmtrọng,màcònvôtìnhbồithêmchohọnhữngsựhànhhạđauđớnkhácvềmặtthểxác.Aimớiđanglàkẻtànnhẫnnhấtởđây,nếukhôngphảilàchúngta?

***

Sựphát triển của khoahọchiệnđại đã và đang biếnđổi đáng kể sốphậnconngười.Conngườingàynaysốngkhỏehơnvàthọhơnsovớiôngbàmìnhvàonhữngthếkỷtrước.Nhưngđồngthời,khoahọctântiếncũngđãvàđangbiếnquátrìnhgiàvàchếtđicủaconngườithànhnhữngtrảinghiệmyhọcmàởđó,giớibácsĩvàchuyêngiaytếđượctraotoànquyềnquảnlývàquyếtđịnh.Thậtđángtiếc làphầnlớncácybácsĩcũngnhưgiớiykhoanóichungchúngtachưathựcsựđượcchuẩnbịđầyđủchosứ

mệnhcaocảấy.

Đólàmộtthựctếđangbịchegiấuẩntàngmộtcáchtànnhẫntrongthờiđạingàynay,bởi lẽnhữngkỹ thuậtchữabệnhtântiếnđãvàđanggiúp giảm thiểu tỉ lệ tử vongđếnmứckháiniệm “nhữngngày cuốiđờitrêngiườngbệnh”ngàycàngtrởnênxalạhơnvớihầuhếtdânchúng.Chođến năm 1945, phần lớn người dân qua đời ngay trong nhàmình. Đếnnhữngnăm1980,chỉcó17phầntrămdânchúngtrúthơithởcuốicùngcủamình trong gia đình, chủ yếu là do chết đột ngột hoặc không kịpchuyểnđếnbệnhviện-vớinhữngnguyênnhânchẳnghạnnhưbấtngờlêncơnđautim,trụytim,hoặcnhữngchấnthươngquánghiêmtrọngđếnmứckhôngthểdichuyển;hoặcdonhữngngườiđósốngtáchbiệtvớicộngđồngnênđếnkhichết,khôngcóaibiếtđểmàchạyđếnđưađicấpcứu.KhôngchỉởHoaKỳ,màngayđếncảnhữngquốcgiacôngnghiệpkhác,hầuhếtngườidântrảiquatuổigiàsứcyếuvànhữngngàycuốiđờicủamìnhtrongbệnhviệnhoặcnhàdưỡnglão.

Hồi tôi trở thành bác sĩ, tôi được chính thức bước qua phía bên kiacánhcổngbệnhviệnchỉđểnhậnrarằng,mọithứtrongđóđềuquámớimẻvớimình-kểcảkhitôiđãlớnlênvớihaibácsĩtronggiađìnhmình.Tôichưabaogiờphảinhìnthấyngườitachếtngaytrướcmặtmình,nênkhixảyra,tôiđãrấtsốc,khôngphảivìhìnhảnhđókhiếntôiliêntưởngđếncáichếtcủachínhmìnhhayđạiloạinhưthế.Kỳthực,tôichưabaogiờcóýniệmđó,kểcảkhitôichứngkiếncáichếtcủanhữngngườitrạctuổimình.Tôithìmặcblousetrắng,cònhọphảimặcáodànhriêngchobệnhnhân.Tôichưabaogiờcósuynghĩrằngmọiviệcsẽthếnàonếutôilàngườimặcbộđồđồngphụcbệnhnhânkia.Tuynhiên,tôitừnglolắng,rằngsẽthếnàonếunhữngbệnhnhânđólàgiađìnhtôi.Tôiđãtừngphảichứngkiếnngườithâncủamình-vợtôi,bốmẹtôi,vàcảcácconcủatôi-trảiquanhữngcănbệnhhiểmnghèo.Kểcảtrongnhữnghoàncảnhthậptửnhấtsinhnhất,yhọcvẫnđủsứckéohọvượtquacơnnguykịchvàtrởlạicuộcsốngbìnhthường.Vìvậy,tôibịsốcnặngkhiphảinhìnthấybệnh

nhâncủamìnhtửvong,khiyhọcđãkhôngthểcứusốnghọnhưmìnhđãhy vọng. Hiển nhiên, vềmặt lý thuyết, tôi thừa biết rằng những bệnhnhânđóđềucónguycơ tửvong,nhưngcứmỗikhiphải lặngnhìnmộtngười trúthơi thởcuốicùng, tôivẫncảmthấytimmìnhđaunhói,nhưthểcái luật chơimà tôi vẫnhằng tin tưởng lạibịphávỡkhông thươngtiếc.Mặcdùtôikhôngrõtròchơinàylàgìvàkẻđượclợilàai,nhưngtôichỉbiếtrằng,gãtađãluônchiếnthắng.

Quátrìnhhấphốivàcáichếtcủaconngườilànhữngđiềumàcácytávàbácsĩ línhmớinhưchúngtôiphải thườngxuyênđốimặt.Trong lầnđầu tiên chứng kiến bệnh nhân qua đời, không ngạc nhiên khi nhiềungười trong chúng tôi bật khóc,một số thì sữngngười khôngnói đượcnênlời,mộtsốngườikhácthậmchíkhôngdámnhìn.Trongvàilầnchứngkiếnngườitachếtđầutiêncủamình,tôicốgắngkìmnénthậtmạnhcảmxúcbảnthânđểkhôngbậtkhóc.Nhưngtốiđến,tôiluônnằmmơthấyhọ.Suốt khoảng thời gianđó, tôi thường xuyên cónhững cơn ácmộngmàtrongđó,tôinhìnthấyxácchếtcủanhữngbệnhnhânđóngaytrongnhàmình-thậmchílàtrêngiườngngủcủamình.

“Làmthếnàomàngườinàylạixuấthiệnởđây?”tôipháthoảngtronggiấcmơ.

Tôibiếtmìnhsẽgặprắc rối to, thậmchí làdínhdángđếnpháp luậthìnhsự,nếutôikhôngthểmangxácchếttrởlạibệnhviệnmộtcáchbìnhanvôsựvàkhôngaibiết.Tôicốgắngmangváccáixácđểbỏvàocốpsauô-tô,nhưngôngtaquánặng.Cũngcónhữngbữatôimơthấymìnhđãđặtđượccáixácvàocốp,chỉđểnhìnthấyxácchếtrỉmáuxốixảnhưsuối-khôngchỉlàmáu,màcònlàmộtthứchấtlỏngmàuđensềnsệtnhưdầuhắc ín -chođếnkhi toànbộcốpxengậpmáu.Cũngcókhi tôimơthấymìnhvậnchuyểncáixácđếnbệnhviệnmộtcáchthànhcông,đặtnólênbăng-carồiđẩynóđiquahếtthảymọikhusảnhvàlốiđicủabệnhviệnchỉđểtìmkiếmtrongvôvọngcănphòngnơicáixácthuộcvề.“Nàyanh

kia!”aiđólalớnphíasaulưngtôivàđuổitheotôi.Tôisợhãitỉnhgiấcchỉđểthấyvợmìnhnằmbêncạnh,còntôithìthởhổnhểntrongbộdạngướtđẫmmồhôi và tốimắt tốimũi.Nhữngkhiđó, tôi có cảmgiácnhư thểmìnhvừahạichếtnhữngngườiđó.Tôi thấymìnhnhưmộtkẻbại trậnđángbịnguyềnrủa.

Hiển nhiên, cái chết không phải làmột sự thất bại. Cái chết làmộthiện tượng bình thường và tất yếu.Nhiều người trong chúng ta có thểxemcáichếtlàkẻthù,nhưngnólàmộtquyluậttựnhiêncủavạnvật.Tôithừabiếtnhữngsựthậtđó,nhưngtôiđãkhôngmuốnhiểunómộtcáchcụ thể trên từngconngười - rằngnó làmột thế lực chiphốikhôngchỉtoàn bộ nhân loại,mà nó còn trực tiếp chạm tay vào người bệnh đanghiệnhữutrướcmắttôi-ngườimàtôicótráchnhiệmphảicứusốngkhỏinó.

TrongquyểnsáchChúngtachếtnhưthếnàocủamình,tácgiảkiêmbácsĩgiảiphẫuSherwinNulandđãđauxótviếtnênrằng:“ChiếnthắngcuốicùngcủaThầnChếtđãđượcthừanhậnvàchấpthuậnbởichaôngtatừngànxưa.Thờiđó,giớithầythuốcluônlàmviệctrongtâmthếsẵnsàngđónnhậnkếtquảthấtbạichứkhôngdámcaongạochốibỏnó.”Nhưngkhitôiđượcchứngkiếnsựpháttriểncủaconngườitrongthếkỷhaimươimốtvớivôvànthànhtựuvàphátminhkhoahọckỹthuậtmớibaogồmcảlĩnh vực y học, tôi không còn dám khẳng định thế nào thì mới gọi là“khôngcaongạo.”

Bạnquyếtđịnhtrởthànhbácsĩbởitrongtâmtrícủabạn,nólàcôngviệc cao quý nhất thế giới, thậm chí nómang lại cho bạn lợi thế cạnhtranhtốtnhấttrongcuộcđờimình.Đólàmộtcảmgiácmãnnguyệnkhôntả,nhưthểcảmgiáccủamộtngườithợmộcvừaphụchồixongmộtchiếcrươngcổbịhỏnghócnặng,hoặccảmgiáccủamộtcôgiáovừathànhcôngtrong việc giúp cho các học sinh lớp năm của mình hiểu thế nào lànguyêntử-mộtkiếnthứcmangtínhđộtpháđốivớiđờihọctrò.Cảmgiác

đódângtràokhichúngtalàmđiềucóíchchongườikhác.Nhưngnócũngxuất hiện với những người giỏi chuyên môn, có khả năng giải quyếtnhữngvấnđềkhókhănvàphứctạp.Nănglựcchuyênmôncủabạncàngcao,bạncàngcảmnhậnđượcgiátrịvàbảnsắccánhânmìnhmộtcáchvữngchãivàtựtinhơn.Vìvậy,điềuđángsợnhấtđốivớimộtbácsĩchínhlànhữngkhiphảinhìn lạichínhmìnhtrướcmộtbệnhnhânmangcănbệnhmàanhtabiếtchắclàkhôngthểcứuchữađược.

Ngaytừkhimớirađời,tấtcảchúngtađềuphảilớnlênvàgiàđi-mộtbikịchcuộcđờimàkhôngai có thể thoátđược.Sớmmuộngì chúng tacũngphảihiểuvà chấpnhận thực tếphũphàngđó.Nhữngbệnhnhântừngtửvongcủatôicũngkhôngcònámảnhgiấcngủcủatôinữa.Nhưngđiềunàykhôngcónghĩalàtôiđãhoàntoànthíchnghivớisựthậtkhôngthểchốicãivềcáichết.Tôiđang làmmộtcáinghềmàtinhhoacủanóđượcquyếtđịnhbởikhảnăngcứungười.Nếubệnhcủabạncóthểchữakhỏiđược,chúngtôisẽlàmđượcđiềuđóchobạn.Nhưngnếunókhôngthểchữađượcthìsao?Chínhviệcgiớibácsĩchúngtôikhôngthểđưaramộtcâutrảlờithỏađángchovấnđềnangiảiđóđãvàđangdẫnđếnhàngloạtnhữnghệ lụyđốivớingườibệnhvàthânnhâncủahọ,nhưtháiđộnhẫntâm,sựvônhânđạo,vànhữngnỗiđauđớntộtcùngkhôngđángcó.

Ýtưởngbiếnmạngsốngcủaconngườithànhkinhnghiệmyhọcchỉmới xuấthiện vàphát triển trong vài thậpkỷqua.Nó vẫn cònmớimẻlắm.Vàthựctếhiệnnaychothấy,ngườitađãvàđangnhàonặnnóthànhmộtsựphảntựnhiên.

***

Cuốnsáchnàybàn luậnnhữngquanđiểmhiệnđạivềsựkhảtửcủaconngười-cuộcsốngnàykỳthựcđangdiễnranhưthếnàokhichúngta

lànhữngsinhvậtkhôngngừnglớnlênvàgiàđi,cácthànhtựuyhọcđãvàđang thay đổi cuộc sống đó như thế nào, những gìmà y học chưa làmđược,từđâumàchúngtacóýniệmchốnglạisựkhảtửcủamìnhvàlàmtráivớitựnhiên.Giờđây,khitôiđãlàmộtngườiđànôngtrungniênvớihơnmười năm kinh nghiệm làm bác sĩ phẫu thuật, tôi ngộ ra rằng cảnhữngbệnhnhâncủamìnhlẫnbảnthântôiđềukhôngthựcsựhàilòngvới thực trạng của lĩnh vực y tế và chăm sóc sức khỏe.Nhưng tôi cũngchẳngbiếtcâutrảlờiđúngnênlàthếnào,thậmchítôikhôngdámchắcchúngtacóthểđưaranổimộtcâutrảlờitrọnvẹnchovấnđềđó.Tuyvậy,tôiluôngiữtrongmìnhniềmtincủamộtnhàkhoahọckiêmtácgiảviếtsách, rằngbằng cách vénbứcmànbí ẩn về sự khả tử của conngười vànhìnnhậnnóthậtthấuđáo,chúngtasẽnhậnrađâumớilàđiềukhóhiểunhất, lạ lùngvànặngnềnhấtkhibànđến lằn ranhgiữa sự sốngvà cáichết.

Bạnkhôngnhấtthiếtphảidànhnhiềuthờigianthămnomnhữngcụôngcụbàlớntuổihaynhữngngườimắcbệnhnanytrongbệnhviệnđểnhậnrasựbấtlựccủayhọctrướcnhữngconngườicầnđượccứu.Ởđó,nhữngngàycuốiđờicủamỗiconngườiđượcphóthácchonhữngphươngphápđiềutrịkhôngchỉlàmrốitungđầuócchúngtamàcònlàmchocơthểchúngtathêmhaomònchỉđểphụcvụchomộttiahyvọnggầnnhưkhôngtồntại.Nhữngngườiđóphảisốngnhữngngàycuốiđờicủamìnhtrongnhữngnơichốn lạ lẫm-việndưỡng lãohaymộttrungtâmchămsócsứckhỏenàođó,nơimànhữngquyđịnhvànếpsinhhoạtcứngnhắcvôhồncách ly chúng takhỏibaođiều thân thươngvànhững thứquantrọngcủacuộcđờichúngta.Sựmiễncưỡngvàthờơcủachúngtatrongviệc thấuhiểu quá trình lão hóa và sự khả tử đã và đang làm gia tăngnhữngnỗiđaumàchúngtavôtìnhgiángvàobệnhnhân,cũngnhưtướcđoạtcủahọnhữngquyềnlợicơbảnmàhọxứngđángđượchưởng.Cũngchính vì khiếm khuyết trong việc nhìn nhận thế nào là một cuộc đờithànhcông-từlúcmộtngườisinhrachođếnkhianhtachếtđi,chúngta

phómặc sốphậncủamìnhchongườidưng, thuốcmenvànhữngcôngnghệvôhồn.

Tôi viết cuốn sáchnàynhưmộtnỗ lựcđể thấuhiểunhững gì đã vàđangdiễnra.Cáichếtcóthểlàmộtchủđềđángsợđểviếtsách.Vàingườicóthểnghingờ,cảnhgiáchoặckhóchịutrướcmộtbácsĩđiviếtsáchvềsựbấttửcủacáichếtcũngnhưsựgiàđicủaconngười.Đốivớimộtsốđộcgiảthậntrọngkhác,cuốnsáchnàycóthểgợilêntronghọýniệmkhôngmấy hay ho vềmột xã hội đã và đang xem nhẹ sinhmạng của nhữngngườilớntuổivàngườibệnhtật.Nhưngnghĩxem,chẳngphảitrênthựctếhiệnnay,nhữngngườigiàvànhữngngườibệnhtậtđóvốndĩđãvàđangbịthímạngđósao-họlànạnnhâncủasựbạcnhượcvàthiếutrungthựccủa chúng ta trong việc thừa nhận vòng luân hồi sinh-lão-bệnh-tử bấtbiếncủavạnvật?Chẳngphảisẽ tốthơnnếuchúngtachịumởlòngvớinhữngcáchthứctiếpcậnmớivàtíchcựchơnđốivớivấnđềnày,nhấtlàkhichúngđanghiệnhữurõmồnmộttrướcmắtchúngta,chựcchờchúngtakhaiphávàápdụngchúng?

1.Cáitôiđộclập

Từnhỏđếnlớn,tôichẳngmấykhiphảichứngkiếnngườitavậtlộnvớinhữngkhókhăncũngnhưnhữngbệnhtậtnghiêmtrọngdotuổigiàgâyra.Bamẹtôiđềulàbácsĩ,vàcảhaiđềulànhữngngườikhỏemạnhvớilốisống điều độ. Họ là người nhập cư từ Ấn Độ, nuôi dưỡng hai anh emchúngtôitạimộtlàngđạihọcnhỏởAthens,Ohio,trongkhiôngbàthìởxa.Ngườigiàduynhấtmà tôi từng tiếpxúc làmộtngườiphụnữ trongkhu phố, người đã dạy tôi học đàn dương cầm hồi tôi còn là học sinhtrunghọc.Vềsau,bàấymắcbệnhvàchuyểnnhàđinơikhác,vàtôicũngchẳngthắcmắcvềviệcbàấyđiđầucũngnhưchuyệngìđãxảyravớibà.Tómlại,khoảngthờigianđótôihoàntoànkhôngcóýniệmgìvềsựtrảinghiệmtuổigiàcủaconngười.

Ởtrườngđạihọc, tôihẹnhòvớimộtcôgáiởcùngkhukýtúcxátênKathleen,vàtrongdịplễGiángSinhnăm1985,tôicódịpđượcghéthămnhàcôấyởAlexandria,Virginia.Ởđó, tôiđượcgặpbàcủaKathleen.Bàtên làAliceHobson,khiđóđãbảymươibảytuổi.Tôiđãrấtngạcnhiêntrướctinhthầnminhmẫnvàsángsuốtcủabà.Bàkhôngcốgắngchegiấutuổi thật.Mái tócbạc tựnhiêncủabàđượcchải thậtmượtmàvàđượckéohẳnvềmộtbên, giốngkiểuđầucủanữminh tinhBetteDavis.Đôibàntaybàlốmđốmvàivếtđồimồi,trongkhidadẻbàđãhằnnếpnhăn.Bàmặcmộtchiếcáokiểuđơngiảnvàgọngàngkếthợpvớiváydài,môibàcóthoachútson,vớitưthếđểchânnghiêmnghịđủkhiếnchongườiđốidiệnnghiêngmìnhkínhcẩn.

Thờigiansaudó,tôicónhiềucơhộiđượctìmhiểuvàtiếpxúcvớibànhiềuhơn-bởilẽKathleengiờđâychínhlàvợtôi.BàAlicelớnlênởmộtthị trấn nổi tiếng với những cánh đồng hoa và nấm tuyệt đẹp ở

Pennsylvania. Cha của bà là một nông dân trồng hoa, chủ nhân củanhững ngôi nhà kính đầy ắp hoa cắm chướng, cúc vạn thọ và các loạithượcdược.Alicevànhữnganhchịemcủabàlànhữngthànhviênđầutiêntrongdònghọđượcbướcchânvàođạihọc.TrongnhữngnămthánghọctậptạiĐạihọcDelaware,AlicegặpgỡchàngsinhviênkhoaxâydựngdândụngRichmondHobson.Lúcđóđang là thờikỳĐạiSuyThoái củanướcMỹnênmấtsáunămsaukhiratrường,haingườihọmớicóthểcướinhau. Trong những năm đầu của cuộc hôn nhân, Alice và Richmondthườngxuyênchuyểnnhàdo tínhchấtcôngviệccủaôngchồng.HọcóhaicontrailàJim,nhạcphụcủatôi,vàChuck.RichtrúngtuyểnvàoTậpđoànXâydựngQuânĐội, trở thànhmột chuyêngia trong lĩnh vực xâydựngvàthicôngcầuđườngvàđêđập.Mườinămsau,ôngđượcđềbạtlênchứckỹsưtrưởngcủacảtậpđoànvàđượclàmviệcngaytạitrụsởchínhởWashington,DCchođếntậnbâygiờ.ÔngvàbàAliceancưởArlington.Họmuaô-tô,thườngxuyênrongruổivớinhữngchuyếndulịchđườngdàivàlàmtừthiện.Saumộtthờigianngắn;họchuyểnđếnsốngtrongmộtcănnhàmớitohơn,trongkhinhữngđứatrẻthôngminhsángdạcủahọungdungvàođạihọcmàchẳngcầnphảivaytiềnchínhphủđểđónghọcphí.

Mộtngàynọ,trênmộtchuyếnđicôngtácđếnSeattle,Richbấtngờlêncơnđautim.Ôngcótiềnsửbệnhviêmhọngvàphảithườngxuyênuốngthuốcnitroglycerinđểlàmdịucáccơnđaungựcbấtthìnhlình,nhưnglúcđóđanglànăm1965-thờikỳmàyhọcgầnnhưbấtlựctrướcbệnhtim.RichquađờiởbệnhviệntrướckhibàAlicekịpđếnnhìnônglầncuối.Khiấyôngmớisáumươituổi,cònbàAlicechỉmớinămmươisáu.

NhờtiềntrợcấptừTậpđoànXâydựngQuânĐội,bàvẫngiữđượccănnhàcủamìnhởArlington.Vào thờiđiểm tôi gặpAlice, bàđã sốngmộtmìnhtrongcănnhàđótrênđườngGreencastlesuốthaimươinăm.Mặcdùbốmẹvợcủatôi-JimvàNan-cũngsốnggầnđó,nhưngbàAlicevẫnmuốn tựmình chămsóc bản thân.Bà tựđi cắt cỏ và sửa ốngnước rất

thànhthạo.BàthườngxuyênđếnphòngtậpthểhìnhvớicôbạnPolly.Bàcó sở thích thêu thùamay vá, tựmình làm ranhữngbộquầnáo, khănchoàngcổ,vànhữngchiếcvớtrangtríGiángSinhxanhđỏchotấtcảmọingườitronggiađình,mỗichiếcvớlạiđượchoànthiệnmộtcáchcẩnthậnvớihìnhônggiàNoelmũitorấtđángyêuvàtêncủamỗingườinhậntrênđó.Bàlàthànhviêncủamộtnhómbạnthâncóchungsởthíchđặtvécảnămđểđượcthưởngthứccácmàntrìnhdiễnchất lượngcaocủaTrungtâmBiểudiễnNghệthuậtKennedy.Bà láixeChevroletImbalađộngcơV8;mỗikhiláixe,bàlạilótthêmmộtchiếcgốiđệmđểngồilênnhằmđủchiều caonhìnqua kính xe.Bà thíchquánxuyến việcnhà, thămviếngngườithân,láixechởbạnbèđichơi,vàđiphátbữaănmiễnphíchongườinghèo.

Thờigianthấmthoắtthoiđưa,thậtkhótưởngtượngbàấycóthểsốngthêmđượcbaonhiêunămnữatrongcảnhđơnthânnhưthế.Bàcóvócngườinhỏbéchừngmộtthướcrưỡilàcùng,vàsẵnsàngnổigiậnvớibấtkỳaidámchọcquêbà vì chiều caokhiêm tốn.Nhưngcứmỗinăm trôiqua,ngườitacóthểnhìnthấybàlạithấpbévàgầyyếuhơn.HồitôilàmđámcướivớicôcháugáiKathleencủabà,bàAlicetươicườirạngrỡ,đếngần tôi và bảo rằng lễ cưới của chúng tôi khiến bà cảm thấy rất hạnhphúc, nhưng chứng viêm khớp quái ác đã khiến tôi không thểmời bànhảymộtđiệunhảytheođúngtruyềnthốngđểmừngngàyvuicủahaigiađình. Và đến giờ, bà vẫn sốngmộtmình trong căn nhà quen thuộc, tựmìnhchămsócbảnthân.

Hồichatôiđếngặpbà,chínhôngcũngkinhngạckhibiếtbàsốngmộtmình,ông làmộtbácsĩ chuyênvề tiếtniệuđãquáquenthuộcvớiviệcđiềutrịchocáccụôngcụbà,nênchuyệnmộtphụnữlớntuổisốngmộtmìnhnhưAlicekhiếnôngrấtquantâm.Theoquanđiểmcủachatôi,trừnhữngtrườnghợpthựcsựđặcbiệthayngoạilệ,ngườicaotuổikhôngnênsốngmộtmình,họluôncẩnđượcchămsóc.LàmộtngườigốcẤnĐộ,ôngchorằngconcháuphảicónghĩavụchămsócôngbà,ởbêncạnhhọvà

trôngnomhọđếntùngmiếngăngiấcngủ.KểtừkhiđịnhcưởthànhphốNewYorkvàthamgiacáckhóahuấnluyệndànhchongườinhậpcư,chatôidầndầnthíchnghivàđồnghóabảnthânvớivănhóaMỹtrongtừnglờiăntiếngnóivàhànhđộng.Ồngbắtđầuquenvớiviệchẹnhòvàtừbỏthóiquenănchay.Ôngcómộtcôbạngái làbácsĩnhikhoa;côcũng làngườigốcẤn,nhưnglạiđếntừmộtvùngkháckhôngsửdụngcùngmộtngônngữđịaphươnggiốngbốtôi.Thayvìkếthônkiểu“chamẹđặtđâu,conngồiđấy”theođúngtậptụctruyềnthốngcủangườiẤnĐộ,bốtôilạitựmìnhquyếtđịnhchuyệnhônsựvàkếthônvớimẹtôi,khiếnchocảgiađình vướng vào tai tiếng, ông là một là vận động viên tennis khôngchuyênđầynhiệthuyết,làchủtịchcủatổchứctừthiệnRotaryClubởđịaphương,vàcókhiếukểchuyệnmặn.Mộttrongnhữngkhoảnhkhắchãnhdiệnnhấtđờiôngdiễnravàongày4thángBảynăm1976-ngàykỷniệmHợpChủngQuốcHoaKỳ trònhai trămtuổi,khiôngđược tuyênbố trởthànhcôngdânhợpphápcủanướcMỹtrênmộtsânkhấu lớntrướcsựreohòcủahàngtrămngườitrongkhuônkhổHộichợQuậnAthens;buổituyênbốđượcbốtrígiữalễhộiđấugiálợnthiếnvàmộtmànđuaxeđụngkịchtính.ChatôiđãthíchnghivớimọingócngáchcủavănhóaMỹ,trừmộtđiềuduynhất:NgườiMỹkhôngcókháiniệmchămsócchamẹgiànhưởquêhươngông;thayvàođó,họbỏmặccáccụsốngneođơnhoặcgửivàonhữngnhàdưỡnglãokhôngtên,đểcáccụsốngnhữngngàycuốiđờicònlạibêncácbácsĩ,ytávànhữngngườidưngkhôngnhớtênmình.Đólàmộtsựkhácbiệtvănhóamàchatôikhôngthểchấpnhậnđượcsovớicáithếgiớinơiôngđãđượcsinhravàlớnlên.

***

Ôngnội của tôi trảinghiệmmột cuộc sống tuổi già truyền thống vàbìnhdị,chíítlàdướigócđộcủangườitâyphương.ÔngSitaramGawande

làmộtnôngdânsốngtrongmộtngôilàngtênlàUri,nằmcáchtrungtâmthànhphốMumbaihơnbatrămdặmđườngbộ,vàlànơimàtổtiêncủachúngtôiđãđổbaomồhôinướcmắtđểgìngiữtừngtấcđấtsuốthàngthếkỷqua.Theotrínhớcủatôi,tôicódịptrởvềquêchađấttổđểthămôngcùngchamẹvàemgáikhágầnvớithờigiantôigặpbàAlice;khiđó,ôngtôiđãhơnmộttrămtuổi.Ôngchínhlàngườigiànhấttrongsốnhữngngườitôitừnggặpgỡhoặcquenbiếttrongđờimình,ôngchốnggậymàđi,khomlưngnhưmộtcâylúamìbịuốncong.Ôngbịlãngtaiđếnmứcmọingườiphảihétthậttovàotaiôngthôngquamộtốngcaosuthìôngmớinghethấy.Lúcấyônggiàyếulắm,đếnnỗingaycảviệcngồixuốngđứnglêncũngcókhiphảicầnngườigiúp.Nhưngôngvẫnlàmộtquýôngđángkínhvàcóphongcách,vớimộtchiếckhănxếpđượcthắtchắcchắntrênđầu,ôngmặcmộtchiếcáo lennâuđượcđanvừakhítvớihoavănhìnhthoi, đeomột cập kính dày cui kiểuMalcolm X[1]. Gia đình trông nomchămsócôngtoànthờigian,vàởđộtuổivượtxathấtthậpcổlaihy,ôngđượctấtcảmọingườixungquanhkínhtrọng.Ônggiữvịtríquantrọngtronggiađình,mọiviệctrongnhàđềuphảithôngquaýkiếncủaông-từchuyệncướihỏi,phânchiatàisảnvàđấtđai,chođếncácquyếtđịnhlàmăn.Mỗikhiđếnbữaăn,chúngtôiphảimờiôngtrướctiên.Mỗikhingườitrẻđếnchơinhà,họphảicúiđầuchàoôngvàchạmvàobànchânôngnhưmộtnghithứcquantrọngcủangườiẤnĐộ.

NếuôngnộitôisốngởMỹ,hẳnlàgiờnàyôngđangphảianhưởngtuổigiàtrongviệndưỡnglão.Cácnhânviênchămsócsứckhỏeởđócómộthệthốngphần loạingườicaotuổidựatrênnhữngsinhhoạtmàhọcòntựmìnhxoayxởđược.Nếubạnkhôngthểtựmìnhănuống,mặcquầnáo,đivệsinh,tắm,chảiđầu,ngồidậykhỏigiường,đứnglênkhỏighế,vàđibộ-bộtám“Sinhhoạtcănbảnhàngngày”củaconngười,xemnhưbạnkhôngcókhảnăngtựchămsócbảnthân.Nếubạnkhôngthểđimuasắm,khôngthểtựchuẩnbịđồănthứcuốngchomình,khôngthểdọndẹpnhàcửa,giặt giũ, tự uống thuốc theo toa của bác sĩ, gọi điện thoại, du lịchmột

mình, vàquản lý tài chínhbản thân - bộ tám “Hoạtđộngđộc lậphàngngày”củaconngười,xemnhưbạnkhôngcókhảnăngđảmbảomộtcuộcsốngantoànchobảnthânmình.

Giờđây,ôngnộitôichỉcóthểthựchiệnđượcvàibasinhhoạtcơbảnvàmộtsốíthoạtđộngphứctạphơn.NhưngđiềunàychẳnghềchiởẤnĐộ-nơingườigiàđượcchămsócvàtônkính.Ởđấtnướcnàykhôngcóchuyệncácthànhviêntronggiađìnhxungđộtvìgánhnặngnuôiôngbà,khôngcóchuyệnngườitatranhcãinhaukịchliệtvềviệcnênlàmgìvớicáccụ.Giađìnhtôicónghĩavụđảmbảorằngôngtôi tiếptụcđượctậnhưởngmộtcuộcsốngannhànbìnhyênđúngnhưýnguyệncủaông.ôngnộitôisốngchungdướimộtmáinhàvớimộtngườichúcủatôicùnggiađìnhcủachú;chungquanhôngcòncómộtbầyconđàncháuđống,nênôngchẳngphảilothiếungườichămsóc.

VìnhữngđiềutrênmàôngnộitôicómộtcuộcsốngngoàisứctưởngtượngcủanhiềucụôngcụbàsốngtrongcácxãhộitiêntiếnhiệnđạinhưnướcMỹ.Chẳnghạn,kiểusốngđạigiađìnhchophépôngtôiđượctiếptụcsởhữuvàquảnlýnôngtrại,mộtbấtđộngsảngiátrịmàôngđãgâydựngtừhaibảntaytrắng-thậmchí làtệhơnthế.Chỉsaumộtvụmùathấtbát,ôngcốcủatôimấttrắngtàisảnvềtaymộtkẻchovaynặnglãi,chỉgiữlạiđượchaimẩuđấtcầmcốvàhaichúbògầycòm.Ôngcốquađờikhông lâu sau đó, để lại cho cậu con trai cả Sitaram những khoản nợchồngchất.Khiđó,ôngnộichỉlàmộtthanhniênmườitámtuổivừamớicướivợ.ChàngtraitrẻSitarambuộcphảilaođộngđầutắtmặttốitrênhaimẩu ruộng còn lại của gia đình để nuôi vợ vàmưu sinh cho bản thânmình.Kếthônchưađượcbaolâu,đôivợchồngtrẻđãphảilàmquenvớinhữngbữaănchỉcóvàimiếngbánhmìvàmuối.Mỗingày trôiqua,họgầnnhư chếtđói.Nhưngôngnội khôngngừnghy vọng, cầunguyện vàtrungthànhvớichiếccàycủamình,vàđếnmộtngàynọ,nhữnglờikhấncầuchânthànhcủaôngđãđượcđềnđáp.Vụmùanămđótrúngđậm.Ôngkhôngchỉtrảhếtđượccáckhoảnnợ,màcòntạolậpcuộcsốngấmnocho

cảgiađình.Chỉtrongvòngvàinăm,từhaimẫuruộngkhiêmtốnbanđầu,ôngtôichíthúlaođộngvàmởrộngruộngđấtnhàmìnhlênđếndiệntíchhơnhai trămmẫu.Ông nhanh chóng trở thànhmột trong những điềnchủkiêmngườichovay lãigiàunhất làng.Ôngcóbangườivợ -đềuđãquađờitrướcông-vàmườibangườicon.Ôngđềcaoviệcđihọc,sựchămchỉ,lốisốngthanhđạm,sựtựchủ,tinhthầnnóilàlàm,vànghiêmkhắcdạydỗconcháuphảilàmtheonhữngnguyêntắcđó.Trongsuốtcuộcđờimình,mỗingàyôngluôndậysớmtrướccảkhimặttrờimọc,vàđếntối,ôngchỉđingủsaukhiđãcưỡingựakhắptrangtrạiđểkiểmtrakỹlưỡngtừngmẫuruộng.Đếntậnbâygiờ,ôngvẫnduytrìthóiquennàydùđãhơntrămtuổi.Cácôngchúcủatôicứloôngnộibịngã-bởiôngđãgiàyếuvàkhông còn nhanh nhẹn như trước - nhưng đành chịu, bởi họ biết thóiquenđóquantrọngvớiôngtôithếnào.Dovậymàcácchúmuachoôngnộimộtchúngựanhỏhơnvà luônchongườihộ tốngmỗikhiôngcưỡingựaratrangtrại.Ôngvẫntrungthànhnghiêmngặtvớilốisốngđóchođếntậnngàyquađời.

Đốivớingườitâyphươnghiệnđại,cáchsốngcủaôngtôihẳnlàchuyệnkhôngtưởng,thậmchílốbịch.NếuôngtôisốngởphươngTây,cácbácsĩhẳnlàsẽkhuyênôngtừbỏngaythóiquenđóvìnónguyhiểmđếntínhmạng.Nếuôngtôingoancốkhônglàmtheođểrồingãngựavànhậpviệnvớimộtbênhôngbịchấnthươngchẳnghạn,bệnhviệnsẽkhôngchoôngvềnhà.Họsẽbuộcôngvàoviệndưỡnglão.Ấyvậymàởcáithếgiớichânquêcủaôngtôi,ôngcóquyềnchọncáchsốngchomình,sốngcuộcsốngmàmìnhmuốn,vàgiađìnhcóvaitrògiúpônghoànthànhýnguyệnđó.

Ôngnộitôicuốicùngcũngquađờiởđộtuổigầnmộttrămmười,saumộtcúngãtrênxebuýtkhiếnôngbịchấnthươngđầu.Lúcđó,ôngđangbắtxeđiđếntrụsởtòaánởthịtrấnbêncạnhnhằmgiảiquyếtmộtcôngviệcmàmọingười cho là điên rồ, nhưngnó lại rất quan trọng với ông.Tronglúcôngnộiđangxuốngxe,chiếcxebuýtbấtngờdichuyểnkhiếnôngngã,mặcdùlúcđócóngườithântronggiađìnhđicùngông.Cúngã

khiếnđầucủaôngbịvađậpmạnhgâytụmáudướimàngcứng,dẫnđếntìnhtrạngxuấthuyếttrongsọnão.Thayvìđưaôngđibệnhviện,chútôimangôngvềnhà,vàôngtrúthơithởcuốicùngchỉsauđóvàingày.Suốtcảđờimình,ông tôiđược sốngcuộc sốngnhưmongmuốn, vàgiađìnhvẫnluônsátcánhcùngôngchođếntậnngàyônglìaxacõitrần.

***

Nhìnlạitoànbộlịchsửloàingườivốnkhôngthiếusựxuấthiệncủanhữngcánhânthọtrêntrămtuổi,ôngSitaramGawandecóthểxemlàmột trườnghợpđiểnhình.Người già thườngđược chăm sóc chuđáo ởnhữngnềnvănhóađềcao lốisốngđạigiađìnhmàtrongđó,cácthànhviên thuộcbahoặc thậmchíbốn thếhệ sốngcùngnhaudướimộtmáinhà.Trongnhữngxãhộitrọngtruyềnthống,kểcảkhiởđódiễnrahiệntượnggiađìnhhạtnhândầndầnthaythếmôhìnhđạigiađình(nhưđãxảyraởcácnướcBắcÂucáchđâyvàithếkỷ),ngườitacũngkhôngnỡbỏmặcngườigiàtựchămsócbảnthânvàsốngneođơn.Ngườitrẻthườngrờikhỏinhàngaykhicóđủđiềukiệnvàxâydựnggiađìnhnhỏcủariêngmình.Nhưngsẽcómộtngườicon-thườnglàcongáiút-ởlạinhàchamẹ,nhấtlàkhichamẹđãgiàyếu;màvídụđiểnhìnhnhấttronglịchsửchínhlàtrườnghợpcủanữthisĩEmilyDickinson[2]ởAmherst,Massachusettsvàogiữathếkỷmườichín.Anhtraicủabàrờikhỏinhà,kếthônvàcógiađình riêng, cònEmily vàngười em gái ở lại sống cùng chamẹ chođếnngàyhọquađời.Như lịch sửđã ghinhận, cha củaEmily thọbảymươimốttuổi;khiđó,Emilyđãngoàibốnmươivàmẹbàvẫncònsống.Haichịembàdànhtrọncảphẩnđờicònlạiđểchămsócchamẹgiàchođếnhơithởcuốicùng.

DùlàgiađìnhnhàDickinsonởtrờitâyhaycuộcđờicủaôngSitaram

GawandeởẤnĐộ,cảhaitrườnghợpđềuxuấthiệntrongnhữnghệthốnggiá trị có chungưu điểm là giải quyết được vấn để chăm sóc người giàtronggiađình.Ởđó,ngườitakhôngphảilosốtvóviệcđặtchỗtrướctrongviệndưỡng lãohayđăngkýnhững suất ănmiễnphí chongười giàneođơn.Mọingườiđềungámhiểurằngchamẹminhsẽsốngtrongnhàmìnhđếnsuốtđời,rằngítnhấtmộtđúaconcủahọsẽphảithựchiệnnghĩavụchămsócchamẹđếnlúcđó.Tráilại,trongháuhếtcácxãhộiđươngthời,việcchămsócngườicaotuổi-vốndĩđượcxemlàtrọngtráchcaocảcủatấtcảmọingườibấtchấpkhoảngcáchthếhệtrongmộtgiađìnhhayđạigiađình - càng lúc càng trở thànhchuyện riêngcủamỗingười: thânainấylo,cònnếugiàyếuquáthìtimđếnbácsĩhoặccáccơsở,dịchvụytế.Cớsaođiểunàylạixảyra?Chúngtađãvàđanglàmgì,đểmànhữngcuộcđờinhưSitaramGawande lại trở thànhdĩvãng, trongkhinhữngngườigiàcôđơnnhưAliceHobsonthìlạicànglúccàngđông?

Mộtcâutrảlờinằmởsựthayđổicủachínhtuổigià.Thờixưachẳngcómấyngườisống thọ,dovậymàvàicánhânđạtđếnđộ tuổi thượng thọđược kính trọng và tôn thờnhưnhững vị thánh sống, thần bảohộ củanhững giá trị truyền thống, sự thông thái và lịch sử. Những người nàythườngduytrìđịavịhoặcgiữtrọngtráchchủgiađìnhchođếntậnngàyquađời.Trongnhiềuxãhội truyền thốnghoặcbảo thủ,người takhôngchỉkínhnểvàvânglờingườilớntuổi,màchúngtacòncótục“sốnglâulênlãolàng”-ngườicaotuổithườngđượcgiaotrọngtráchchủtrìcácnghilễ linh thiêng hoặc quan trọng, hoặc thậm chí được ưu tiên nắm giữquyền lựcchínhtrị.Ởnhữngnơiđó,ngườigiàđượctrọngvọngđếnnỗingườitathườngcógắngtỏragiàhơntuổithật-chứkhôngthíchtrẻđẹpnhưxuhướngngàynay–mỗikhiđộngchạmđếnvấnđề tuổi tác.Thóiquennóidốituổithậtcủamìnhtrởthành“chuyệnthườngngàyởhuyện.”Nhữngnhànhânkhẩuhọcgọihiệntượngnàylà"khaigiantuổi,”đếnnỗihọphảiphátminhranhữngphươngpháplàmviệcvàphéptínhphúctạpnhằmnánlạicácthôngsốvéđộtuổidânchúngchochínhxáchơntrong

cáccuộcđiềutradânsố,khimàsốlượngnhữngcâutrảlờikhôngđúngsựthậtcóthểnhiềuđếnmứclàmsailệchtoànbộkếtquảkhảosát.Nhữngnhànghiêncứunàycũngnhậnthấymộtđiềuthúvị,làvàothếkỷmườitámởHoaKỳ cũngnhưChâuÂu,ngay cả chủđềnói dối của chúng tacũngkhác.Trongkhingàynayngười ta cóxuhướng thích trẻhơn tuổithậtvàthường“bớtxén”sốtuổicủamìnhmỗikhicóaihỏi,cáccuộcđiềutradânsốđượcthựchiệnởnhữngthếkỳtrướcchothấydântìnhthíchcộngthêmvàiđơnvịvàotuổithậtcủamìnhkhiđượchỏi.Thờiđó,tuổigiàlàmộtphẩmchấtmàngườitangưỡngmộvàkhaokhát.

Nhưngngàynay, sống thọkhôngcòn làchuyệnhiếmcủaconngười.Năm1790,sốngườicóđộtuổitừsáumươilămtrởlênchiếmchưađầyhaiphầntrămdânsố;ngàynay,tỉlệnàyđãtănglênthành14phầntrăm.ỞcácnướcĐức,ÝvàNhậtBản,tỉ lệđóthậmchívượttrên20phầntrăm.TrungQuốclàquốcgiađầutiêntrênthếgiớicósốlượngngườigiàvượtquá100triệungười.

Ngaycảquanniệmchorằngngườigiànắmgiữtrítuệvàsựthôngtháicũngcànglúccàngmờnhạtdosựpháttriểncủacôngnghệvớitốcđộnhưvũbão-khôngchỉnhữngcôngnghệliênquanđếnvậtchấtvàcơkhí,mànócònvươnđếncảthếgiớiInternetvàthậmchíhơnthếnữa.Côngnghệmớigiúptạothêmnhiềunghềnghiệp,côngviệcmớivàyêucầutrìnhđộchuyênmôncao,vàđiềunàygópphầnlàmcho lực lượng laođộngmặtdàymàydạnvàcónhiềunămkinhnghiệmkhôngcònđượcxemtrọngnhư trước. Ngày xưa, mỗi khi muốn tìm hiểu về thế giới và tự nhiên,chúngtakhôngcòncáchnàokhácngoàiviệctìmđếnnhữngbậctrưởngbối lão làngđể có cơmayđược giảiđáp.Cònngàynay, chúng ta có thểnắmbắttrithứccủacảthếgiớitrongtaychỉbằngcáchngồimộtchỗgõGoogle,cònnếuchúngtagặpkhókhăntrongviệcsửdụngcôngnghệ,cứhỏiđámthanhthiếuniênlàxong.

Nhưngcólẽđâymớilàvấnđềquantrọngnhấtmàchúngtacầnbàn

luận:Chínhsựphổbiếncủatuổigiàđãkhơinguồnchosựbiếnđổimạnhmẽtrongmốiquanhệgiữangườigiàvớingườitrẻ.Theotruyềnthống,chamẹsốngkhỏelànguồncộicủamọisựổnđịnhvàantoàn,họchiasẻchothếhệsaunhữnglờikhuyênquýgiávàbảobọcvềmặtkinhtếchonhữnggiađìnhnhỏcủaconcái.Vàcũngbởicácđiềnchủ,địachủngàyxưasởhữuvànắmgiữtàisảncủamìnhđếncuốiđời,ngườiconnàochịukhóhysinhcuộcsốngcánhânmìnhđểchămlochochamẹsẽđượcưutiênthừakếtoànbộnhàcửavườntược,hoặcítnhấtsẽđượcchiatàisảnnhiềuhơnnhữnganhchịemchuyểnrangoàiởriêng.Nhưngnếuchamẹsốngquáthọ,căngthẳngvàxungđộtbắtđầuxuấthiện.Khiđó,đốivớiphần lớnngườitrẻ,môhìnhgiađìnhtruyềnthốngkhôngcònlànguồncộicủasựantoànổnđịnhnữa,màtrởthànhcuộcchiếntranhgiànhquyềnlựcvàquyềnkiểmsoátđối với tài sản, tiềnbạc, vàkể cảnhữngquyếtđịnhcơbảnnhấtvềviệchọnênsốngnhưthếnào.

Quảthật,mâuthuẫngiữacácthếhệluônlàmộtphầnkhôngthểthiếutrong cái đại giađình truyền thống củaôngSitaram.Bạn cứ thử tưởngtượngxemnhữngngườichúcủatôicảmthấynhưthếnàokhichamìnhvẫncònsốngkhỏeở tuổimột trăm, trongkhibản thânhọđãbướcquangưỡngcửatuổigiàsứcyếumàvẫncònphảimònmỏichờthừakếcũngnhưsựđộclậpvềkinhtế.Tôitừngnghethấyhoặcchứngkiếnnhiềucuộcxungđộtcayđắnggiữachamẹvàconcháutrongcácgiađìnhthônquêxoayquanhvấnđề tiềncủavàđấtđai.ông tôi cũngkhôngngoại lệkhitrongnhữngngàycuốiđờicủamình,ôngcònphảiđốiđầuvớingườiconduynhấtởcùngmìnhtrongnhữngcuộctranhcãigaygắtvềvấnđềtàisảnvàchuyệnlàmăn.Tôikhôngrõnguyênnhânthựcsựcủacuộcxungđột:cóthểchútôiđãtựýraquyếtđịnhvềmộtthươngvụlàmănnàođómà không xin phép ông; có lẽ ông tôi có việc phải đi ra ngoài nhưngkhôngaichịuđicùngông;cũngcóthểôngtôimuốnnằmngủvớicửasổmở toang, trong khi nhữngngười khác trong nhàmuốn khép cửa vì sợtrúnggió.Chẳngcầnbiếtnguyênnhânthựcsựxuấtpháttừđâu,chỉbiết

rằngmâuthuẫngiữahọkhôngngừngchấtchồng(tùyvàoviệcailàngườikể lại sựvụ)nhữngkhiôngSitaramhờndỗi tôngcửa rakhỏinhàngaygiữađêmkhuyakhoắthoặc thậmchí bịnhốt ởngoàidokhóa trái cửa.Thếlàôngnộiđibộmấydặmđếnởnhờnhàbàconvàkhôngchịuvềnhàsuốthaithángtrời.

Sựpháttriểnkinhtếtoàncầucũngđãvàđangtạoranhiềusựbiếnđổimạnhmẽ về những cơ hộimới cho người trẻ. Sự thịnh vượng của nềnkinhtếngàynayphụthuộcvàonhữngcánhândámbứtphákhỏixiểngxíchgiađìnhđểđiconđườngriêngcủamình-đểtìmthấycôngviệcởbấtkỳnơiđâu,làmnhữnggìmìnhmuốnvàcướingườimìnhyêu.Màvídụrõnhất chính là con đường đi của cha tôi, rời làng quê nghèo Uti đếnAthens,OhionướcMỹ.LầnđầutiênôngsốngxaquêlàhồilênthànhphốhọcđạihọcởNagpurđểrồisauđó,ôngtìmthấynhiềucơhộipháttriểnsựnghiệpởnướcMỹxaxôi.Đếnkhichatôithànhđạt,ônggửinhiềutiềnhơnvềchogiađình,giúpông tôivàcácchúxâynhàmới,xâydựngcácđườngốngdẫnnướcsạchvàđườngdâyđiệnthoạicholàng,vàthiếtlậphệthốngtướitiêuhiệnđạigiúpduytrìvụmùatươitốtbấtkểnắngmưa.Chatôicòntàitrợchoviệcxâydựngmộtngôitrườngmớimangtênmẹmìnhtronglàng.Nhưngtấtcảnhữngsựđónggópđókhôngthểchốibỏsựthật, làchađãchínhthứcrờikhỏigiađình,vàsẽkhôngquay trở lạinữa.

***

Điều tuyệtvờiởđâychính là theo thờigian,ngàycàngcónhiềubậcphụmẫukhông còn cảm thấy khó chịuhay luyến tiếc khi con cái tự ýquyếtđịnhhoặcrariêng.Cácnhàsửhọckhámphárarằngngườicaotuổitrongthờiđạicôngnghiệphóakhônggặpnhiềukhókhănvềkinhtếmà

cũngchẳngbuồnbãkhibịconcáibỏmặc.Thayvàođó,trongnhữngnềnkinhtếđangpháttriển,lềthóisởhữuvàtruyềnlạitàisảncủaconngườicũngthayđổitheo.Trướctìnhtrạngconcáirờikhỏinhàđểtìmkiếmcơhộibênngoài,cácbậcchamẹnhậnrarằnghọcóthểtựmìnhkiếmthunhậpbằngcáchchothuênhàhoặcbánđấtthayvìcốthủtrongnhàmìnhđếnsuốtđời.Nhờhệthốngtrợcấpxãhộivànhữngkhoảnthunhậpmớiđó,ngàycàngcónhiềungườicao tuổicókhảnăng tựmìnhtích lũy tàisảnvànhàcửa,chophépbảnthânđảmbảokinhtếchocuộcsốngvềgiàmàkhôngcầnphảiđilàmkiếmtiềncựckhổchođếnkhikhôngcònsứcđể làm, thậmchí chođến tận lúcquađời.Kháiniệm “véhưu” càng lúccàngphổbiếnvàđượcđịnhhìnhrõnét.

Tuổithọtrungbìnhcủaconngười-vẫncòndướimứcnămmươivàonăm 1900 – đã tăng lên thành sáumươi vàonhữngnăm 1930nhờ vàonhữngthànhtựupháttriểntrongcáclĩnhvựcdinhdưỡng,điềukiệnvệsinh và chăm sóc sức khỏe. Kích cỡ gia đình không ngùng thu hẹp, từtrungbìnhbảyđứatrẻtrongmộthộgiađìnhgiữanhữngnăm1800giảmxuốngchỉcònbakểtừsaunăm1900.Độtuổitrungbìnhcủangườimẹkhisinhrađứaconútcũnggiảmđángkể,từtuổimãnkinhgiảmxuốngcònbamươi,thậmchítrẻhơn.Kếtquảlàngàycàngcónhiềubậcchamẹsốngkhỏevàchúngkiếnconcáimìnhtrưởngthành.Trongnhữngnămđầuthếkỷhaimươi,ngườimẹthườngrơivàođộtuổinămmươi-thayvìngoàisáumươivàothếkỷtrước-khiconútcủamìnhngoàihaimươi.Cácbậcchamẹngàynaycóthêmnhiềuthờigianđểtậnhưởngcuộcsống-mộtthậpkỷhoặchơn-trướckhiconcáihọhoặcbảnthânhọcầnlonghĩvềtuổigià.

Dovậy,cáccụchọngiảipháptiếptụcsốngtốt,cũngnhưconcáimình.Vớinhữngcơhộimớiđượctạora,cảchamẹlẫnconcáiđềunhìnnhậnsựchiaxanhưmộthànhđộnggiảiphóngcảhaibênkhỏiràngbuộcvàxiểngxích.Vớicácbậcchamẹlớntuổicócuộcsốngvữngchãivềmặttàichínhmàsốngxaconcái,điềumàhọlựachọnđượccácnhàkhoahọcxãhộigọi

là “sự thânmậtcókhoảngcách,”xamặtnhưngkhôngcách lòng.Trongkhi nướcMỹ đầu thế kỷ haimươi có 60 phần trăm người già trên sáumươi lăm tuổi sống chung với con cái, tỉ lệ này đã nhanh chóng giảmxuốngcòn25phầntrămtrongnhữngnămI960,vàđếnnăm1975,nóchỉcònchưađầy15phầntrăm.Việcconcáirờikhỏichamẹvàrariêngkhicóđủ điểu kiện trở thànhmột hiện tượng toàn cầu. Chỉ có 10 phần trămngườigiàtrêntámmươituổisốngcùngconcáidướimộtmáinhà;phânnửasốcụôngcụbàngoàitámmươisốngmộtmình,thậmchíđơnthân.NgaycảChâuÁ,nơimàhànhvibỏmặcchamẹgiàsốngneođơntừngbịxemlàmộtnỗinhụcvàđángxấuhổ-giốngnhưquanđiểmcủaôngnộitôi-cũngkhôngtránhkhỏixuhướngbiếnđổitoàncầuđó.ThốngkêdânsốởcácquốcgiaTrungQuốc,NhậtBảnvàHànQuốcđềuchothấysựgiatăngđángkểtỉlệngườigiàsốngmộtmình.

Đâykỳthựclàdấuhiệucủamộtsựtiếnbộđộtphávềmặttưtưởng.Ngaycảngườigiàcũngcóquyềnchủđộngcũngnhưcónhiềusựlựachọnhơnchocuộcsốngcủamình.DelWebb,mộtchuyêngiabấtđộngsảnởbangArizona,đãcócôngphátminhvàphổbiếncụmtừ“cộngđồnghưutrí”vàonăm1960khiôngthiết lậpSunCity,mộtkhudâncưđộcđáoởPhoenix,bởilẽnólàcộngđồngdâncưđầutiênđượcxâydựngdànhriêngchongườivềhưu.Đólàmộtýtưởngdậysónggaygắtlúcbấygiờ,bởiphầnlớn các nhà bất động sản thời đó vẫn còn bảo thủ với quan điểm rằngngười cao tuổi cần được sống gần gũi với con cháu.Webb không đồngtình.Ôngtinrằngchẳngcóngườinàogầnđấtxatrờilạimuốnsốngcuộcsống“mấttựdo”nhưôngnộitôi,lúcnàocũngphảicầncógiađình“kèkèsaulưng.”ôngdựngnênkhuSunCitynhưmộtviễncảnhthaythếmàởđóngườidânđượctậnhưởngđiềumàônggọi là “nhữngnămthángannhànnhấtđờimình.”Nơiđócósângolf,khuthươngmại,trungtâmgiảitrí,cungcấpchonhữngcưdânhưutrílớntuổicủamìnhmộtmôitrườngsống sôi nổi và năng động, để họ luôn có thể tụ họp bạn bè gồm toànnhững người giốngmình, cùng nhau ăn uống vui vè và chia sẻ những

khoảnh khắc tuyệt vời của cuộc sống. Tầm nhìn củaWebb được côngchúngđónnhậnvànhânrộngtrêntoàncầu,từcácnướcChâuÂu,châuMỹchođếncảkhuvựcChâuÁ,cáccộngđồnghưutrímọclênnhưnấmvàkhôngcònlàmộtkháiniệmlạlẫmvớingườidân.

Cònvàinhữngcụôngcụbàkhôngcónhucầuchuyểnđếnsốngtrongnhữngcộngđồngđó-chẳnghạnnhưAliceHobson-việcởlạinhàmìnhlàmộtlựachọnkhảthivàhợplý,đểhọcónhiềuquyềntựchủhơncũngnhư được sống theo cách mình muốn. Đây thực sự là một điều đángmừng.Chưacóthờiđạinàomàngườitacóthểhạnhphúcđếnthếkhiđãvàotuổithấtthậpcổlaihy.Khoảngcáchquyềnlựcgiữacácthếhệđượcthỏa hiệp và không giống như cách chúng ta thường nghĩ. Sự chia sẻquyền lực với con cái khônghề khiến chongười lớn tuổimất đi quyềnkiểmsoáthayvịthếquantrọngcủamình.Sựhiệnđạihóakhônghềcótính chất hạ thấp giá trị của người cao tuổi như nhiều người thườngtưởngtượng.Nóchỉlàmvơiđiphầnnàogiátrịcủagiađình.Nótạocơhộichotấtcảmọingười-cảngườitrẻlẫnngườigià-đượctrảinghiệmcuộcsốngtựdovàtựchủhơn,baogồmcảsựđộclậpdođượcgiảiphóngkhỏinhữngràngbuộcvàsựbanơnqualạitừnhữngthànhviênkháctronggiađình.Sựsùngkínhđốivớingườicaotuổikhôngcòncaovờivợinhưthờitrước,chẳngphảivìnóbịthaythếbởisựtônsùngtuổitrẻ.Mànóbịsoánngôichínhbởisựtrỗidậycáitôiđộclậpcủamỗiconngười.

***

Cònmộtvấnđề lớnchưa lờiđáp tồn tạidaidẳng trong lối sốngmớinày.Sựtônsùngvàtheođuổichủnghĩatựdocủachúngtađangdiễnrabấtchấpcảthựctếlẫnnhữngquyluậttựnhiênbấtbiếncủacuộcsống:Dùsớmdùmuộn,sựđộclậphoàntoànlàchuyệnkhôngtưởng.Rồisẽđến

lúcchúngtabịquậtngãbởibệnhtậtvàtuổigiàsứcyếu.Đólàmộtsựthậthiểnnhiênnhưánhsángbanngày.Mộtcâuhỏimớiđượcđặt raởđây:Nếuchúngtasốngđểđượcđộclậpvàtựdo,thếthìchúngtacóthểlàmgìkhikhôngcònđủsứcduytrìsựtựdođónữa?

Năm1992,Alicetròntámmươitưtuổi.Khiđósứckhỏecủabàgiảmsúttrầmtrọng.Bàphải trảiquanhiềucuộcphẫuthuật liêntiếp, từ lắprănggiảchođếngiảiphẫuđụcthủytinhthểởcảhaimắt.Chuyệnlàthế.Cũngmaylàbàchưamắcphảibệnhgìnghiêmtrọngđếnmứcnhậpviện.BàvẫnđềuđặnđếnphòngtậpcùngcôbạnPolly,tựđimuasắmcánhânvàmộtmìnhchămsócnhàcửa.JimvàNanbàytỏýkiếnsửasangtầnghầmnhàmìnhthànhmộtcănphòngriêngchoAliceđểbàcóthểchuyểnđếnsốngcùnghọ.Họđềxuấtbànênsốngcùngconcháu,vìnhưthếsẽantoànhơnchosứckhỏecủabà.NhưngAlicequyếtkhôngnghe.Bàkhôngcóýđịnhtừbỏcuộcsốngđộclập.

Nhưngrồimọithứcũngbắtđầuthayđổi.Trongmộtchuyếnđileonúicùnggiađình,khitấtcảmọingườiđãtụhọpđôngđủđểthưởngthứcbữatrưa,nhưngchờmãikhôngthấybàAliceđâu.Mọingườihoảnghốtđitìmthìpháthiệnbàđangngồitrongbuồngkhácvìtưởngnhầmđólàbuồngcủagiađìnhmìnhvàcũngchờmãichẳngthấyai.CảđờichúngtôichưabaogiờthấybàAlicelẩnthẩnnhưthế.Trongnhữngngàykếtiếp,cảgiađìnhchúngtôithayphiênnhauđểmắtđếnAliceđểbàkhôngđilạcnữa,vàrồichuyếnđicũngkếtthúcxuôichèomátmái.Chuyệnngàyhômđócũngtrôidầnvàoquênlãng.

Nhưngsauđó, trong lầnđếnthămAlicevàomộtbuổichiềunọ,Nanpháthiệntrênngườibàđầyrẫycácvếtbầmdậpxanhđỏ.BàAliceđãbịngãchăng?

“Không!”Aliceđáp.Nóichuyệnmãimộthồisau,bàmớichịuthúnhậnlàmìnhvừa làmđổnước lênh láng trêncầu thangxuống tánghầm.Bànhấnmạnhrằngđóchỉlàmộtcúngãnhẹkhôngđánglo.Điềuđócóthể

xảyđếnvớibấtkỳai.Bàbảorằngbàsẽcẩnthậnhơntrongnhữnglầnsau.

Tuynhiên,khônglâusauđó,Alicecànglúccàngténgãnhiềuhơn.Dùchưađếnmứcgâyxương,nhưngcảgiađìnhbắtđầulolắngchobà.ThếlàJimquyếtđịnhlàmđiềumàmọigiađìnhsẽlàmtrongtìnhhuốngđó,ôngdânbàđigặpbácsĩ.

VịbácsĩthựchiệnvàicuộckiểmtravàxétnghiệmvớiAlice,ôngpháthiệnbàcódấuhiệuloãngxươngvàcầnđượcbổsungcan-xi.Ônghuyênthuyêndàidòngvềchếđộuốngthuốchiệntạicủabàvàkêtoamớichobà.Nhưngsựthật làôngtađanglúngtúngkhôngbiếtnênlàmthếnàotrongtìnhhuốngđó.Vịbácsĩđóđangđốimặtvớimộtvấnđềkhôngcógiảipháp.BàAliceđanghoangmang.Trínhớcủabàmỗilúcmộtsasút.Vấnđềcànglúccàngtrầmtrọnghơn.BàAlicekhôngthểsốngmộtmìnhđượcnữa.Nhưngôngbácsĩchẳngbiếtphảitrảlờihayđưarachỉdẫnthếnàochobà.Ôngthậmchíkhôngbiếtlàmthếnàođểmiêutảnhữngnguycơcóthểxảyravớibệnhnhâncủamình.

2.Vụnvỡ

Sựpháttriểncủayhọcvàytếcôngcộngđãlàmbiếnđổibiểuđồcuộcsốngcủaconngười.Khôngtínhthờikỳpháttriểncủacôngnghiệpvàcácthànhtựukhoahọc,trongphầnlớnchiềudàilịchsửloàingười,cáichếtđượcxemlàmộtđiềuhiểnnhiênvàlàmộtnguycơluônhiệnhữusuốtcuộcđờimỗicánhân.Khôngcầnbiếtbạnnămtuổihaynămmươituổi.Mỗingàytrôiqualàmộtlầnviênxúcxắcmayrủicủasốmệnhđượcgieo.Nếuphải thểhiện sựkhả tử của conngườibằnghìnhảnh,nó sẽ trôngnhưthếnày:

Mạngsốngvàsứckhỏecủamỗingườiluônsonghànhhòathuậncùngnhau và khôngmấy khi gây chuyện. Nhưng khi chúng bị tấn công bởibệnh tật, cảhai trở thành “đôibạncùng lùi” và rớtạchxuốngnhưmộtcánhcửasập–điềuđãxảyravớibànộicủatôi,GopikabaiGawande:Bàvẫnđanghoàntoànkhỏemạnhvàbìnhthường,chođếnkhimộtcơnsốtrétbộcphátvàomộtngàynọcướpđisinhmạngcủabàởđộtuổichưađầybamươi;haytrườnghợpcủaRichHobson,quađờingaysaumộtcơnđautimbấtthìnhlìnhxuấthiệnkhiôngđangtrênđườngđicôngtác.

Suốtnhữngnămqua,sựpháttriểnkhôngngừngcủacácthànhtựuyhọc đã giúp kéo dời điểm tử vong trên biểu đồ càng lúc càng xa hơn.Nhữngtiếnbộtrongcáccôngcụđolườngđiềukiệnvệsinhvàsứckhỏecộngđồngđã vàđang giúp giảm thiểunguy cơ tử vongdobệnh truyềnnhiễm,đặcbiệtởtrẻem,trongkhicácphươngphápđiềutrịbệnhtântiếnthì góp phần hạ thấp tỉ lệ tử vong do chấn thương nghiêm trọng hoặctrongquátrìnhsinhnở.Đếngiữathếkỷhaimươi,cứmộttrămngườiởcácquốcgiacôngnghiệphóathìchỉcóbốnngườiquađờitrướctuổibamươi.Suốtbaothậpniêntừđóđếnđây,yhọckhaipháthêmnhiềucáchthứcđểgiảmthiểutỉlệtửvongdocáccơnđautim,trụytim,cácbệnhvềhôhấp,vàvôvànnhữngbệnhtậtvàtriệuchứngkháccótínhchấtđedọatínhmạngconngười.Hiểnnhiên,khôngchóngthìchày,tấtcảchúngtađềusẽphảichếtvìmộthayvàinguyênnhânnàođó.Nhưngđiềuquantrọnglàtựcổchíkim,yhọckhôngngừngpháttriểnđểđẩylùiđònchítửcủabệnhtậtcàngxahơnvàtrễhơntrongvòngđờicủaconngười.Chẳnghạn,vớitrìnhđộpháttriểncủacôngnghệyhọchiệnnay,nhữngngườimắcphảicácchứngbệnhungthưkhôngchữađượcvẫncóthểsốngkhỏetrongmộtthờigianrấtdàisaukhiđượcchẩnđoán.Họtrảiquaquátrìnhđiềutrị.Mọitriệuchứngđềuđượckiểmsoát.Họcóthểcómộtcuộcsốngbìnhthườngvớicănbệnh.Họkhôngcảmthấymìnhbịbệnh.Nhưngcănbệnhvẫncònđó,chậmrãivàlặnglẽ,vẫntiếptụcdiễnbiếntrongcơthểbệnhnhân,nhưmột lữđoàn gácđêmâm thầmphòng thủbiên cương.

Nhưngrồiđếnmộtlúcnàođó,cănbệnhcũngsẽlộdiệnvàhiệnnguyênhình,dicănđếnphổi,hoặclênnão,hoặccũngcóthể“xâmlăng”cộtsống-nhưđãxảyravớiJosephLazaroff.Từlúcđótrởđi,tìnhtrạngsứckhỏecủabệnhnhân sẽ sa sút nhanh chóng, hệt như thời kỳ đầuphát bệnh.Cáichết rồi sẽ đến, nhưng điềunày không làm thay đổi biểu đổminhhọatrên,rằngngườibệnhvẫncóthểsốngkhỏevàsinhhoạtbìnhthườngchođếnlúcđó.Nhưngkỳthựclàchỉcầnvàituầnhayvàithángsauđó,cơthểngười bệnh sẽ bị quá tải hơnbao giờhết.Đây chính là lý do vì saomànhiềungườiđượcchẩnđoánbệnhsớmđếnmấynămtrời,nhưngvẫncóthểbị ThầnChết ghé thămmột cáchbất đắc kỳ tử.Nhưbạnđã thấy ởhìnhminhhọabêntrên,đườngsinhđangphẳnglặngbìnhổnbỗngdưngchúi xuống nhưmột vách núi dựng đứng, ngay lập tức kết thúc hànhtrìnhcủanóởđiểmTửVong,khiếnngườibệnhrađichóngvánh.

Tuynhiên,từđóđếnnay,sựpháttriểncủayhọcđãvàđanggópphầnlàmchobiểuđồtrêndầnthayđổi,đặcbiệtlàđốivớinhữngcănbệnhmãntínhnhưkhí thũng, cácbệnhvềganvàsuy timsunghuyết.Thayvì cáichếtxảyđếnbấtđắckỳtửnhưbiểuđồđầutiên,cácbiệnphápđiềutrịcủachúng tôicó thểgiúpkéogiãnquá trìnhsuyyếucủacơ thểbệnhnhânchođếnkhinókhôngcòndiễntiếngiốngnhưmộtváchnúidựngđứng,màsẽgiốngmộtconđườngđèohiểmtrởnhưhìnhminhhọasau:

Đườngsinhtrêntuycónhiều“ổgà”chóngmặtnhưngcũngđồngthờicónhữngđoạnđườngphụchồibằngphẳng:Cóthểchúngtôikhônghoàntoànngănchặnđượcnhữngthiệthạimàbệnhtậtgâyrachobạn,nhưngchúngtôicóthểlàmchậmchânThầnChếtvàkéodàicuộcsốngcủabạn.Chúngtôicóđủcácloạithuốc,dịchtruyền,trangthiếtbịphẫuthuật,vàđộingũnhânviêntrìnhđộcaođểgiúpbạnvượtquacáccơnnguykịch.Bệnhnhânnhậpviệntrongtìnhtrạngvôcùngtồitệ,tồitệđếnnỗivàisựcan thiệpcủachúng tôi sauđóchỉkhiếnbệnh tìnhcủangườiđó thêmtrầmtrọng.Nhữngtưởngngườibệnhđãyếuớtđếnnỗigầnnhưđangtrútranhữnghơithởcuốicùngcủamình,ấyvậymàlátsauhọlạihồitỉnh.Kỳthựckhiđó,chúngtôicóthểchophéphọvềnhà-trongtìnhtrạngyếuvàsuykiệthơn,bởi lẽvớitìnhtrạngbệnhnhưthế,sứckhỏecủahọkhôngbao giờ có thể trở lại bình thường như trước. Bệnh tật càng tiến triển,những chấn thương bên trong cơ thể càng trầm trọnghơn, người bệnhcànglúccàngmấtdầnsinhlực,khôngcònđủsứcchịuđựngdùchỉlàmộtbấtổnnhỏ.Chỉcầnmộtcơncảm lạnhnhỏ làcó thể tửvongbấtkỳ lúcnào.Nhưng dù có duy trì cuộc sống thế nào chăng nữa, tình trạng sứckhỏecủanhữngbệnhnhânđósẽvẫntiếptụcsasút,chođếnkhikhôngcòncóthểcứuchữađượcnữa.

Tuyvậy,biểuđồđườngsinhgầnđầynhấtmànhữngthànhtựuyhọctiên tiến nhất mang lại cho hầu hết các bệnh nhân không thuộcmộttronghaihìnhvẽmàtôivừatrìnhbàyởphầntrên.Thayvàođó,cànglúccàng có nhiều người trong chúng ta sống khỏe hơn, thọ hơn, và có xuhướngchếtvìnguyênnhântựnhiên,cụthểchínhlàtuổigià.Tuổigiàlàmộtnguyênnhânkhôngcầnphảinhờđếnbácsĩchẩnđoán.Hiểnnhiên,đểhợplýhóacácthủtục,tờgiấychứngtửcủamỗichúngtađượcyêucầuđiềnvàođóvàinguyênnhânchếthợp lývàcụ thể -chẳnghạnnhưrốiloạnhôhấp, đau timhoặc trụy tim.Nhưng trong thực tế, chẳng có cáichếtnàoxảy rachỉvìmộtnguyênnhânđơn lẻcả;nó làkếtquảcủasựchồngchấthàngloạtnhữngbấtổnbêntrongcơthểmộtngười,màđiều

tốtnhấtcácbácsĩcóthểcanthiệpkhiđólàchắpvávàiđiểmcầnthiếtvàkéodàithờigiansốngchongườiđó.Chúngtôicốgắnglàmgiảmhuyếtápchỗnày, ngăn chặn sự loảng xương ở chỗ kia, kiểm soát chỗ bệnhnày,theodõitriệuchứngkia,thaythếmộtkhớpxươnghayvantimkhôngcònhoạtđộnghiệuquả,giámsátdiễnbiếncủatrungkhuthầnkinh...Trongtrườnghợpnày,đườngsinhcủabệnhnhânlịmđimộtcáchchậmrãivàêmái:

Ngànhyhọcvày tế côngcộngđãvàđangcónhữngbướcphát triểnvượtbậc-conngườicànglúccàngsốngthọhơn,khỏehơn,vớinhiềutrảinghiệmsốngtrọnvẹnhơntrướckia.Nhưngnếuđượcchoxembabiểuđồđườngsinhkhôngmấyhayhotrên,phầnlớnchúngtacảmthánrằngmộtcuộcsốngxuốngdốcnhưthếquảlàtồitệvàđángxấuhổ.Chúngtacầnđượcgiúpđỡvềmặtsứckhỏe-mộtsựgiúpđỡtrọnvẹnvàdiễnratrongthờigiandàichứkhôngvừa,nhưnghầuhếtchúngta lạichorằngđó làmộtnhượcđiểmđángthươngcầnphảichelấp,chứkhôngthểnghĩvềnónhưmột điều hết sức bình thường của đời người. Chúng ta thích truylùngvàđềcaonhữngcâuchuyệnvềmộtcụônghaycụbàchínmươibảytuổinàođóchạymarathonkhíthếkhôngthuagìngườitrẻ,vàchorằngsốngkhỏemạnhlàphảinhưthế,chứkhôngchịunhìnnhậnnhữngcâuchuyệnđónhưnhữngkỳtíchhayvàisựmaymắnvềmặtsinhhọccủacáccánhânđó-vốndĩrấthiếmtrongtựnhiên.Cứthế,đếnkhinhậnrarằngcơthểchúngtakhôngthểđápứngđượckỳvọngđó,chúngtalạicảmthấytồitệnhưthểmìnhcótội.Vớinhữngtrườnghợpnhưthếnày,giớibácsĩchúngtôithậttìnhchẳngthểlàmđượcgìđểgiúpbạncả,bởilẽsựsasútvàlãohóacủacơthểlàmộtquátrìnhtựnhiênvàtấtyếu,trừphibạncómột triệu chứnghaymột căn bệnh cụ thể nào đómà chúng tôi có thểchữađược.Nói cáchkhác,những tiếnbộ của yhọchiệnđạiđặt ra chochúngtahaicuộccáchmạng:Thứnhất,sinhmệnhcủamỗingườichúngtađangtrảiquamộtquátrìnhbiếnđổivềmặtsinhhọcdonhữngsựtiếnbộđómang lại;và thứhai,bảnthânchúngtacũngđangđồngthời trảiquamộtquátrìnhbiếnđổivềmặtvănhóavànhậnthứcđốivớisứckhỏecũngnhưsinhmệnhcủamìnhtrongthờiđạimới.

***

Sự lão hóa không chỉ là câu chuyện của chúng ta, mà còn là câuchuyện củamỗi cơ quan bộ phận trên cơ thể chúng ta. Hàm răng củachúngtalàmộtvídụ.Mộttrongnhữnghợpchấtphứctạpvàkhótáitạonhấttrongcơthểngườichínhlàmenrăng.Theothờigian, lớpmennàycànglúccàngmònđi,đểlộranhữnglớpmềmvàsẫmmàuhơnbêntrong.Trongkhiđó,lượngmáucungcấpchophầntủyrăngvàchânrănggiảmdần, lượng nước bọt trong miệng càng lúc càng không còn nhiều nhưtrước;nướurăngthìcàngngàycàngcóxuhướngnóngvàdễsưngnhưthểmuốnbuônglỏngnhữngchiếcrăngcắmtrênđó,dầndầnđể lộraphầnđáyrăng,khiếnchonhữngchiếcrăngtrởnêndài,hẹpvàkémvữngchãi,đặcbiệt làrăngởhàmdưới.Cácchuyêngianóirằnghọcóthểdựđoántuổitáccủamộtngườithôngquaviệckiểmtramộtchiếcrăngcủangườiđóvớisaisốtốiđalànămnăm-vớiđiềukiệnôngtahoặcbàtacònrăng.

Thóiquenchămsócrăngmiệngcẩnthậncóthểgiúpbạnhạnchếtốiđa nguy cơ hư răng, nhưng rồi nó cũng phải chào thua trước tuổi già.Chẳnghạn,chứngviêmkhớp,chứngrunvàvàicơnđộtquỵnhẹcóthểgâykhókhăn cho việc vệ sinh răngmiệng, trongkhiđộnhạy củadây thầnkinhthìcànglúccànggiảmsúttheothờigian,nhiềungườitrongchúngtathậmchíkhônghaybiếtlàmìnhbịsâurănghoặcgặpvấnđềvềnướuchođếnkhimọichuyệnđãquá trễ.Trungbìnhtrongvòngđờicủamộtngười, cơhàmsẽ giảm40phần trămkhối lượng củanó, trongkhikhốilượng các xương củahàmdưới giảm20phần trăm, trởnên xốp và yếuthayvìchắcchắn.Khảnăngnhaithứcăngiảmsút,khiếnngườilớntuổiphảichuyểnquaănnhữngloạithứcănmềmhơn,màphầnlớncácloạithứcănmềmnàylạicóthànhphầnchứanhiềucarbohydratelênmendễgâysâurăng.ỞmộtquốcgiacôngnghiệpnhưMỹ,trungbìnhmộtngườimấtmộtphầnbasốrăngcủamìnhkhibướcsangtuổisáumươi.Gầnnhư40phầntrămngườigiàtrêntámmươilămtuổikhôngcòncáirăngnàotrongmiệng.

Trongkhixươngvàrăngcóxuhướngrụnghoặcyếudầnkhichúngtagiàđi,nhữngphầncòn lại củacơ thểchúng ta thì lại càng lúccàng trởnêncứngnhắc.Mạchmáu,cáckhớpxương,cơbắp,vantimvàcảphổiliêntục thunhận lượng can-xi dự trữ và trởnên vôihóa.Nếuquan sát cácmạchmáuvàmôđódướikínhhiểnvi,bạnsẽthấyhìnhdạngcủachúngkhôngkhácxươnglàbao.Khibạnlàmphẫuthuậtchomộtbệnhnhânlớntuổivàtiếpcậnđượcđộngmạchchủcũngnhưnhiềumạchmáukháccủaông ta,bạnsẽcảmthấychúngcứngvàgiònrụmdướicácngóntaycủabạn.Nghiêncứuđãchứngminhrằngsựsụtgiảmmậtđộxương làdấuhiệudựbáokhảnăngtửvongcủabệnhnhânxơvữađộngmạchchínhxáchơncảmứccholesteroltrongmáu.Nóimộtcáchdễhiểu,quátrìnhgiàđicủachúngtacóthểđượcvívonnhưsựchuyểndờicủacan-xitừxươngcứngsangmômềm,khiếnchoxươngtrởnênmềmtrongkhimôthìcànglúccàngcứng.

Vàthếlàđểduytrìsựlưuthôngmáucủacơthểbêntrongnhữngốngmạchmáuđãthuhẹpvàxơcứngđó,quảtimphảicobópmạnhhơnđểbơmmáuvớiáplựccaohơn.Kếtquảlà,hơnmộtnửadânsốđếntuổisáumươi lămmắcbệnhcaohuyết áp.Thànhcủa timcàng lúc càng trươngphìnhdàyhơndophảithườngxuyênhoạtđộngdướiáplựccao,trởnêncứngnhắcvàkémlinhhoạttrongviệcđápứngcácnhucầucủacơthể.Dovậymàvậntốccobópcủatimsasútdầnsautuổibamươi.Cànglớntuổi,conngườikhôngcònkhảnăngchạynhanhhoặcleothangbộkhỏenhưhồitrẻ,nhiềungườimớiđiđượcvàibướcđãcảmthấykhóthởhoặcthởgấp.

Docơtimtrởnêndàyhơn,mộtvàicơkhácphảimỏngđi.Đếnkhoảngtuổibốnmươi,cơthểngườibắtđầumấtdầnvàiphầnsứcmạnhvàkhốitíchcơ.Đếntuổitámmươi,khối lượngcơbắpcủacơthểngườigiảmtừmộtphầntưđếnmộtnửa.

Bạn có thể chứng kiến toàn bộ quá trình trên chỉ trên bàn tay của

mình:40phầntrămkhốitíchcơtaythuộcvềcáccơcủalòngbàntayvàngóntaycái;nếubạnquansátlòngbàntaycủamộtngườilớntuổi,ởvịtrígốccủangóntaycái,bạnsẽthấybắpthịtởđóphẳnglìchứkhônghồnghàohoặclồilênrõràngnhưởngườitrẻ.QuansátmộttấmảnhchụpX-quangcủalòngbàntayngườigià,bạnsẽnhìnthấycácđốmvôihóatrongđộngmạchrấtnổibật,trongkhihìnhảnhcácxươngthìlạimờđục,bởitừtuổinămmươitrởđi,mậtđộxươngcủacơthểngườigiảmdầnvớitốcđộtrungbình1phầntrămtrongmộtnăm.Bàntayngườicóhaimươichínkhớp,mỗikhớpxươngđềumongmanhdễvỡtrướcsựtấncôngcủachứngviêmkhớpmãntính;điềunàysẽkhiếnchobềmặtkhớpxươngtrởnênmòn vẹt và xơ xác. Bản thân khớp xương cũng càng lúc càng thu hẹpkhônggiancủanótheothờigian.Bạncóthểthấytìnhtrạngxươngnàyđụng xương kiamà không còn thông qua khớp. Vì lẽ đómà người giàthường có cảm giác sưng nóng chung quanh các khớp xương, gặp khókhăn trong việc cử động cổ tay, cầm nắm đồ vật và thường xuyên đaunhức khớp. Bàn tay con người còn chứa nhiều đầu dây thần kinhmàtrongđóbốnmươitámcáiđãđượcyhọcxácnhậnvàgọitên.Theothờigian,khảnăngcảmnhậnđượcsựsờchạmđồvậthoặccáckíchthíchcơgiớicủacácngóntaycànglúccàngkémnhạy.Sựmấtdầncáctếbàothầnkinhvậnđộngkhiếnchúngtakhôngcònkhảnăngphảnứngnhanhnhạyvàkhéoléo.KhảnăngviếttaycũngtheođómàsasútTốcđộhoạtđộngvàkhảnăngcảmnhậnrungđộngcủabàntaymaimộtdần.Ngaycảviệcsửdụngmộtchiếcđiệnthoạidiđộngthôngthườngvớimànhìnhchạmvànhữngcáinútnhỏxíucũngcóthểlàcảmộtcựchình.

Tiếcthay,đólạilàmộtquytrìnhtựnhiênvàhếtsứcbìnhthườngcủacon người.Mặc dù chúng ta có nhiều biện pháp để trì hoãn quá trìnhđáng buồn đó và làmnên kỳ tích - chẳng hạnnhư ăn uống điều độ vànăngrèn luyện thểdục thể thao, sự lãohóavẫncứ tiếpdiễnmàkhôngmộtthếlựcnàocóthểngăncản.Hailáphổicủachúngtacànglúccàngsuy giảm chức năng của chúng. Ruột càng ngày càng ì ạch. Các hạch

khôngcònhoạtđộngnăngnổ.Kểcảbộnãocủachúngtacũngnằngnặcđòi“nghỉhưu”:Ởtuổibamươi,bộnãocủachúngtalàmộtkhốichấtnặngchừngmộtkýrưỡinằmvừakhíttronghộpsọ;đếntuổibảymươi,bộnãomấtdânlượngchấtxám,đểlạinguyênmộtkhoảngtrốngdàychừnghaiphânrưỡitronghộpsọ.Đâychínhlàlýdovìsaomànhữngngườilớntuổinhưôngnộitôirấtdễbịxuấthuyếtnãoồạtsauchấnthươngởđầu-khimàbộnão“lúclắc”tronghộpsọvìcóquánhiềukhoảngtrống.Phầnnãođầutiênbịteonhỏchínhlàthùytrán-bộphậncónhiệmvụgiúpchúngtalênkếhoạch,nhậnđịnhvàphánxétmọisự,vàhồihảimã-bộphậnchịutráchnhiệmtổchứcvàsắpxếpcáckýứccủachúngta.Đâylàlýdovìsaomàkhảnăngghinhớ,thuthậpvàđánhgiánhiềuthôngtinýtưởngcùngmột lúccủachúng ta -haycòngọi làkhảnăngđảmđươngnhiềuviệctrongcùngmộtlúc-đạtcựcđạiởgiaiđoạntrungniênđểrồisauđósasútthảmhạikhituổigiàcậnkể.Khảnăngxửlýthôngtincủachúngtakỳthựcđãbắtđầugiảmsúttừtrướctuổibốnmươi (đâyhẳn lànguyênnhânvìsaomàphầnlớncácnhàtoánhọcvànhàvậtlýhọcthườngđạtphongđộcaonhấtcũngnhưchorađờinhữngcôngtrìnhxuấtsắcnhấtcủamìnhkhituổiđờicòntrẻ).Đếntuổitámmươilăm,khảnăngghinhớvàphánxétcủachúngtasụtgiảmvàhỏnghócđếnmứcbốnmươiphầntrămdânsốởđộtuổinàymắcphảibệnhđãngtrítheotiêuchuẩnđánhgiácủayhọc.

***

Vìsaochứngtagiàđi?Câuhỏinàyđãluônlàđềtàicủamộtcuộcbànluậnsôinổikhônghồikết.Quanniệmcổđiểnchorằngsựgiàđilàmộtquátrìnhsasútmangtínhngẫunhiêncủasinhvật.Cònquanđiểmhiệnđạithìnóirằnghiệntượnglãohóalàmộtquátrìnhcótrậttựvàđãđượcquy định trong gene của mỗi con người. Những người đề xướng quan

điểmnàychỉrarằngphầnlớncácloàiđộngvậtcũngphảitrảinghiệmsựlãohóanhưconngười,nhưng làvới tuổi thọvàvòngđờikhácnhauvàriêng biệt.NgỗngCanada có tuổi thọ trung bình là 23,5 năm; trong khingỗnghoàngđếchỉthọ6,3tuổi.Có lẽđộngvậtcũngnhưthựcvật, rằngphần lớnvòngđời củachúngđượcquyđịnhvàkiểmsoát từbên trong.Chẳnghạn,mộtsốloàitretồntạidướihìnhthứcbụivàlũy,cóthểsinhtrưởngvàcaolớnkhôngngừngsuốttrămnăm,nởhoacùngmộtlúc,rồichết.

Việcmộtsốsinhvậtsốngsinhtrưởngmạnhmẽrồichếtđộtngộtthayvìtrảiquagiaiđoạngiàđiđãđượcgiớikhoahọcnghiêncứuvàphântíchtrongnhữngnămgầnđây.CácnhàkhoahọcđanglàmnghiêncứutrênloàigiunnổitiếngC.elegans(chỉtrongmộtthậpkỷmàđãcóhailầngiảiNobelđượctraochocácnhàkhoahọclàmviệcvớiloàigiunkỳdiệunày)đãkhámphárằng:Chỉbằngcáchbiếnđổimộtgeneđơnlẻ,họđãchorađờinhữngchúgiuncótuổithọtănggấpđôivàcóquátrìnhlãohóakéodàihơnbìnhthường.Từđó,giớikhoahọcđãchorađờicácphươngphápbiếnđổigenegiúplàmtăngvòngđờisinhtrưởngcủaruồigiấm,chuộtvànấmmen.

Tuy vậy, những khámphá trên vẫn chưađủ sức chống lại hàng loạtnhữngbằngchứngthựctiễnphủnhậnrằngvòngđờicũngnhưtuổithọcủachúngtađượcquyđịnhbởinhữngcấutrúcbêntrong.Hãynhớrằngtrongphầnlớnquátrìnhlịchsửkéodàivạnnămcủaconngười-khôngtínhvàitrămnămgầnđầynhất,tuổithọtrungbìnhcủaconngườichưađầybamươi.(NghiêncứuchothấytuổithọtrungbìnhcủangườidânthờiĐế quốc LaMã chỉ khoảng... haimươi tám.) Thời đó, con người ta chếttrướccảkhikịpgiàđi.Quảthậttrongphầnlớnlịchsửloàingười,cáichếtlàmộtrủiro“taibayvạgió”cóthểđếnvớibấtcứaiởbấtkỳđộtuổinàovàkhôngcómốiliênhệgìvớituổigià.Montaignetừngmiêutảđờisốngconngườivàothếkỷmườisáunhưsau:“Chếtvìtuổigiàlàmộtcáichếtcựchiếm,đơn lẻ vàphi thường, vàkhôngđượcxem là tựnhiênkhiđặt lên

bàncânsovớisốđông;nólàkiểuchếttốithượngvàcựcđoannhấtcủamọi cái chết.” Vậymà cho đếnngày nay, tuổi thọ củangười dânnhiềunước trên thế giới đều đã và đang vượt ngưỡng támmươi, tức đủ tiêuchuẩnđượcxemlà“kỳtích”sovớigiớihạntrướcgiờtronglịchsử.Cấnlưuýrằngtrongquátrìnhnghiêncứutuổigiàvàsự lãohóacủaconngười,chúngtakhôngnêncốgắngtìmhiểumộtquytrìnhtựnhiênnhưthếmàlạinhìnnhậnnómộtcáchphitựnhiên.

Nhiềukếtquảnghiêncứuđãchothấytuổithọgầnnhưkhôngcótínhchấtdi truyềnnhưvàingười thường lầmtưởng.NhànghiêncứuJamesVaupelđếntừViệnNghiêncứuDânsốMaxPlanckkhámphárarằngtuổithọcủachamẹchỉcótácđộngtrungbìnhkhoảng3phầntrămlêntuổithọcủaconcáisovớimặtbằngchung;Tráilại,chiềucaotốiđacủabạncó90phầntrămchịuảnhhưởngtừchiềucaocủachamẹbạn.Kểcảnhữngcặpsinhđôicùngtrứngcũngvâncóvòngđờivàtuổithọkhácnhauđángkể:rằngmộttronghaingườicóthểquađờitrướcngườikiađếnhơnmườilămnăm.

Nếucấutrúcgenecủachúngtakhôngđủsứcdiễngiảiđiềumàchúngtamuốnbiết, thế thìmôhìnhgià-cỗi-như-một-quy-luật-tất-yếucổđiểnsẽgiảithíchđượcnhiềuđiềuhơnchúngtatưởng.NhànghiêncứuLeonidGavrilovđến từĐạihọcChicago lập luậnrằng, cách thứcconngườigiànuavàchếtđicũngtươngtựnhưsựgiàcỗivàkếtthúccủamọihệthốngthựcthểtrongtựnhiên:vừangẫunhiênlạivừatừtừtừngbướcmột.Mọikỹsưvàthợmáyđềuthừabiếtrằngmáymóckhônggiàđi.Chúngvẫncứvận hành bình thường cho đến khimột bộ phận quan trọng nào đó bịngưngtrệ,vàchỉcầncóthế,toànbộcỗmáytrởthànhsắtvụn.Tươngtự,cácloạiđồchơivặndâycótvẫnhoạtđộnghoặcpháttiếngnhạctrơntru...chođếnkhimộtcáibánhrănghoặcmộtcáilòxotrongđóbịsứtmẻhoặcbungra,vàthếlàhỏngluôntoànbộmónđồchơi.Nhưngnhữnghệthốngphức tạp và quan trọnghơn - chẳnghạnnhưnhàmáyđiện - vẫnphảiđượcvậnhànhbềnbỉvàvượtquađượcmọisựcốhỏnghócmặcdùchúng

được làm nên từ vô vàn những thành phần vừa cốt yếu lại vừamongmanhdễvỡkhôngkém.Dovậy,cáckỹsưphảithiếtkếvàxâydựngnhữngcỗmáyhoặchệthốngphứctạpđóvớithậtnhiềulớpbảovệtừtrênxuốngdướihaytừtrongrangoài,gọilànhữnghệthốngdựphòng,thậmchícòncó cả hệ thống dự phòng cho hệ thống dự phòng. Các thành phần dựphòng có thể không hiệu quả và chắc chắn bằng các bộ phận chính,nhưngchúngcótácdụngđảmbảochocỗmáyhoặcnhàmáyduytrìhoạtđộng bình thường kể cả khi xảy ra sự cố hoặc thiệt hại. Lập luận trênnhững thông số được thiết lập bởi bộ gene của con người, Gavrilov kếtluậnrằngđócũngchínhlàcơchếhoạtđộngcủacơthểngười.Bằngchứnglàchúngtacóhaiquảthậnchứkhôngphảimột,hailáphổi,tuyếnsinhdục,vànhiềuchiếcrăng.ADNtrongtếbàocủachúngtathườngxuyênbịhưhạidonhiềutácđộngthườngtrực,nhưngcáctếbàocũngđồngthờichứanhữnghệthốngdựphòngcótácdụngsửachữaADN.Nếumộtgenequantrọngnàođóbịhưhạivĩnhviễn,nósẽđượcthaythếbởinhữngbảnsaocủachínhmìnhởgầnđó.Trongtrườnghợptoànbộtếbàobịchết,sẽcócáctếbàokháclấpvào.

Mặc dầu vậy, khimà số lượng khiếm khuyết trong hệ thống khôngngừnggiatăng,rồisẽđếnlúc“giọtnướclàmtrànly”-chỉcầnthêmmộtkhiếmkhuyếtnữalàđủpháhỏngtoànbộcôngtrình,dẫnđếntìnhtrạngmàchúngtathườnggọilàsựhaomòntàntạ.Điềunàyđãvàđangxảyravớihàngloạtnhữngcỗmáy,nhàmáy,xeô-tô,vànhiềucôngtytậpđoàntrên thực tế. Và nó cũng xảy ra với cơ thể con người: Không chóng thìchày,vàicáikhớpxươngsẽmòn,vàibacáimạchmáurồisẽbịvôihóa.Rồisẽ chẳng còn cái nàođể dựphòng. Chúng tahaomòn, rồi tiếp tụchaomòn,chođếnkhikhôngcòngìđểmònnữa.

Sự haomòn tàn tạ diễn ra dưới vô vàn những cách thức gây hoangmangkhácnhau.Vídụđiểnhìnhchínhlàhiệntượngtócbạctrắng,bởilẽcơthểchúngtamấtdầnnhữngtếbàosắctốcótínhchấttạomàuchotóc.Các tế bào sắc tố ở da đầu có vòng đời tự nhiên chỉ khoảng vài năm.

Chúngtacầnđếnnhữngtếbàogốcởbêndướibểmặtdađầuđểđiềuphốivàthaythếcáctếbàochết.Tuynhiêntheothờigian,trữlượngtếbàogốcrồicũngsẽcạnkiệt.Kếtquảlàđếntuổinămmươi,hơnnửađầuchúngtabạcphơ.

Bình thường, bên trong các tế bàoda của chúng ta cónhững cơ chếchuyêntráchnhiệmvụđàothảichấtbẩnhoặccặnđểbảovệvàgiữcholàndacủachúngtatươisáng.Khichúngtagiàđi,nhữngcơchếnàycũngđồng thời lụi tàn, để chonhững chất cặn trong da kết tụ thànhnhữngđốmvàngnâunhớpnhápgọilàlipofuscin,têndângianthườnggọilàđồimồi.Nhữngđốmnàyđặc biệt phổbiến trênda củangười lớn tuổi. Khilipofuscintíchtụtrongcáctuyếnmôhôi,cáctuyếnnàysẽkhôngthểhoạtđộng. Điều này giải thích vì sao người cao tuổi đặc biệt nhạy cảm vớinhiệtđộ cao, dễmệtmỏi, saynắnghoặcphátbệnhdưới thời tiếtnắngnóng.

Trongkhiđó,sựsuygiảmchứcnăngcủađôimắtlạilàmộtcâuchuyệnhoàntoànkhác.Thủytinhthểđượccấutạotừnhữngproteintrongnhưphalêvàcựckỳbềnchắc,nhưngtrongvòngđờicủamình,chúngthườngthayđổivềmặthóahọctheonhữngcáchthứclàmgiảmtínhđànhồicủachínhmìnhtheothờigian- lýdovìsaonhiềungườitrongchúngtabắtđầubịtậtlãothịởmắttừtuổibốnmươi.Đồngthời,quátrìnhnàycũngdần dần làmđục thủy tinh thể, dù có hay không có cườmmắt (nhữngphầnphủtrắngđụclàmmờthủytinhthểtrongmắt,thườngxuấthiệndotuổigià,domắttiếpxúcvớitiacựctím,hoặcdonồngđộcholesterol cao,bệnhtiểuđường,hoặcdohútthuốclá.)Vìvậymàthịlựccủamộtngườikhỏemạnhsáumươituổithườngchỉbằngmộtphầnbathịlựccủamộtngườihaimươituổikhỏemạnh.

Tôi từng trò chuyện về đề tài này với Felix Silverstone, người bác sĩđứngđầukhoaLãokhoacủaViệnParkerJewishởNewYork tronghơnhaimươinăm, và cũng là tác giả củanhiều công trìnhnghiên cứu liên

quanđếnsựlãohóacủaconngười.Ôngkhẳngđịnhvớitôirằng“Sựlãohóa không phải là kết quả củamột cơ chế tế bào thông thường đơn lẻnào.”Theothờigian,cơthểchúngtaliêntụctíchtụlipofuscin,cácgốcô-xy tựdobị tổn thương,những sựđộtbiếnADNngẫunhiênnằmngoàitrậttựvốncóvàvôvànnhữngvấnđềkháccủacáctếbào.Quátrìnhlãohóadiễnramộtcáchchậmrãinhưngcànquétvàkhônggìngănđược.

TôihỏiSilverstone,rằngliệucácbácsĩlãokhoađãnghĩđếnýtưởngvềviệctạolậpchocơthểngườimộtquytrìnhcụthểkhácdễchịuhơnvàcóthểđượctáithiếtđểthaythếchosựlãohóa.“Điềuđólàkhôngthể,”ôngbảo.“Tấtcảchúngtarồiphải“vụnvỡ”màthôi.”

***

Đókhôngphải làmộtviễncảnhhayhonhỉ?Người ta thườngkhôngmuốnnghĩđếnsựtànlụicủachínhmình,thậmchíchẳngmuốnbànvềnó.Trênthịtrườngđãcóhàngtánhữngcuốnsáchbánchạyvềsựgiàđicủa con người, nhưng hầu hết chúng đềumang những cái tựa rất câukháchxoayquanhnhữngảotưởngvềtuổitrẻnhưTrẻhơn,Suốinguồntuổitrẻ, Không tuổi, hoặc tác phẩmưa thíchnhất của tôi trong đây -Nhữngthángnămquyến rũ. Tuynhiên, nếu cứmãiníu kéo tuổi xuân và lảngtránhhiệnthựcbấtbiếnvềquyluậtsinh-lão-bệnh-tửnhưthế,chúngtasẽphảitrảnhữngcáigiárấtđắt.Chúngtatừchốithíchnghivớinótrongkhiđâylàmộtnghĩavụtấtyếucủamỗicôngdântrongmộtxãhội.Điềunàychẳngkhácnàochúngtacũngtựđâmmùmắtmìnhtrướcnhữngcơhộimớigiúpmỗiconngườiđạtđượcnhữngtrảinghiệmtíchcựcvàviênmãnhơnkhicơthểmìnhgiàđi.

Nhờ những thành tựu y học tiên tiến giúp kéo dài sự sốngmỗi conngười,kếtquảmàchúngtađạtđượclàmộtphép“tứgiácđạc”củasựsinh

tồn.Trongsuốt lịchsửnhân loại,dânsốcủamỗimộtxãhội thườngcóhìnhdạngcủamộtkimtự tháp (“tamgiácđạc”): trẻemchiếmsố lượngđôngnhất trongđó, làmthànhphầnđáycủakimtự tháp;độ tuổi cànglớn, số lượngngười cànghẹp, lần lượt chođếnphầnđỉnhnhọn vànhỏnhấtcủakimtựthápchỉgồmthiểusốnhữngngườisốngrấtthọ.Vàonăm1950,trẻemdướinămtuổichiếm11phầntrămdânsốHoaKỳ,tỉlệngườilớntừbốnmươilămđếnbốnmươichíntuổilà6phầntrăm,vàsốlượngngườitrêntámmươituổichỉchiếm1phầntrăm.Ngàynay,chúngtacósốlượngngườinămmươilămtuổigầnbằngvớisốlượngtrẻemnămtuổi,chỉtrongvòngbamươinăm,sốlượngcáccụôngcụbàtrêntámmươituổiđãtươngđươngvớisốtrẻemdướinămtuổi.Môthứcnàyđãvàđangtrỗidậyởkhắpcácquốcgiacôngnghiệp.

Ngàynay,xuhướng“tứgiácđạc”dânsốđangdiễnrabấtchấpmọinỗlựckìmhãmcủacácxãhộivànhàquảnlý.Chúngtavẫnđangbámvíuvàoýtưởngnghỉhưuởtuổisáumươilăm-mộtýniệmđãtừngrấthợplý,khimàlượngngườigiàtrênsáumươilămtuổichỉchiếmmộttỉlệrấtnhỏtrongdânsố,nhưngnaycáitỉlệkhiêmtốnđólạiđanggiatănggầnđếntận20phầntrăm,vớimộttốcđộchóngmặtvàkhôngthểkìmgiữđược.Chưakể,phần lớnngườidân thờinaykhôngmấymặnmàvới việc tiếtkiệm tiền cho tuổi già như chamẹ hay ông bà của họ thời kỳĐại SuyThoái.Hơnnửasốngườicaotuổihiệnnaysốngđơnthânvàítconcáihơnxưa,ấyvậymàchẳngmấyaitrongsốnhữngngườicònđangtrẻkhỏesungsứcnhưchúngtadànhthờigiannghĩxemmìnhsẽsốngrasaokhituổigiàgõcửa.

Cómộtđiềuđánglongạikhôngkémnhưnglạibịchúngtalảngtránhnhiềunhất:Dùthànhcôngtrongviệckéodàisựsốngconngười,yhọclạiđangrấtchậmchạptrongviệcđốidiệnvớinhũngsựthayđổidochínhnógây ra - ứngdụngnhững tri thứcmà chúng tađãđạtđược vào việc cảithiện trải nghiệm tuổi già chongười dân, khimà giờ đây, conngười sẽphảichịuđựngnhữngnămthánggiànualọmkhọmcủamìnhrấtlâu,lâu

hơnngàyxưa,nhưmộtcáigiátấtyếuchosựpháttriểncủayhọc.Mặcdùdânsốcaotuổikhôngngừnggiatăng,sốlượngcácbácsĩlãokhoacónănglựcvàđượcchứngnhậnhànhnghềởMỹ lại giảmđến25phần trămtừnăm1996đếnnăm2010.Số lượnghồsơnhậphọccácngànhchămsócsức khỏe người lớn sút giảm trầm trọng, trong khi một số ngành nhưphẫuthuậtthẩmmỹvàX-quangđanglênngôivớilượngsinhviênđăngkýđạtmứckỷlục.Mộtphầnnguyênnhâncủatìnhtrạngnàyhẳnlàliênquanđến lươngbổng -mứcthunhậpcủabácsĩ lãokhoavàchuyêngiachămsócsứckhỏengườilớnthuộchàngthấpnhấttrongngànhy.Vàmộtnguyênnhânquantrọngkhôngkém-dùchúngtacóchịuthừanhậnhaykhông–nhiềubácsĩkhôngthíchcôngviệcchămsócngườicaotuổi.

“Phầnlớnbácsĩngheđếnlãokhoalàthấynản,bởihọkhôngđủnănglựcnhẫnnạivàchịuđựngvớiNgườiGià,”vịbácsĩlãokhoagạocộiFelixSilverstonegiảithíchvớitôi.“NgườiGiàlãngtai.NgườiGiàmắtmũikèmnhèm.NgườiGiàđãngtrílắm.ỞchungvớiNgườiGià,tụibâylàmgìcũngphảitừtừ,chấmchậm,bởilãoấysẽliêntụckêugàotụibâyphảinhắcđinhắc lạinhững gìmìnhvừanóihoặchỏi.VàNgườiGià không chỉ càmràmmộtlần-màNgườiGiàlảinhảivàotaitụibâyđếnmườilămlần.Tụibâyđịnhlàmgìđểlàmhàilònglãogiàkhótínhđóđây?Tụibâysẽcảmthấyquátảivàmuốnphátđiên.Chưakể,NgườiGiàcóhàngtávẫnđềsứckhỏekéodàisuốtmấymươinămhoặchơn.Màtụibâyđâuchỉphảichữachoổngvàibacáivấnđềdaidẳngkinhniênấy.Ổngbịcaohuyếtápnè.Ổng bị tiểu đường nè. Ổng còn bị viêm khớp nữa. Tụi bây chẳng nhậnđượcvinhhoaphúquýgìtrongviệcnhẫnnạiđichămsócchữatrịmấycáibệnhđócả.”

Kỳthực,chămsócsứckhỏengườicaotuổilàcảmộtnghệthuật,cóhẳnmộthệthốngchuyênmônbàibảndànhriêngchocôngviệcnày.Chúngtakhông thể chữadứtmọibệnh tật lặt vặtmàngười giàmắcphải,màchúng tahọc cáchquản lý vàkiểmsoát chúng.Bản thân tôi cũng từngkhônghiểuđượcbảnchấtcôngviệccủacácbácsĩlãokhoa,khôngnhận

thứcđượctầmquantrọngcủanó... chođếnkhichínhtôiđượctậnmắtchứngkiếnnhữnggìngườitađanglàmtrongphòngkhámLãokhoacủabệnhviệnmình.

***

Phòngkhám lãokhoa,haycòngọi làTrung tâmChămsócSứckhỏeNgườiCaoTuổi-cáitênmàbangiámđốcbệnhviệnđặtchonó-nằmởtầngdưới, cáchkhoaNgoại của tôimột lầu.Suốtnhiềunămtrời, tôiđingangquanơiđógánnhưmỗingày,áyvậymàtôichưamộtlầnsuynghĩhay thắc mác điều gì về nó. Tuy vậy, trong một buổi sáng lang thangxuốngcáctầngdưới, tôiquyếtđịnhlàmmộtchuyếnthămphòngkhámlãokhoa.Vớisựchophépcủacácbệnhnhânđangđiềutrịởđó,tôingồiởphòngchờcủahọđểcócơhộitiếpchuyệnvớivịbácsĩtrưởngcủakhoaLão,JuergenBludau.

“Điềugìkhiếnbàđếnđâyhômnay?”vịbácsĩhỏiJeanGavrilles,bệnhnhânđầutiêncủabuổisáng.Bàấytámmươilămtuổi,nổibậtvớikiểutócxoănngắnvàbạctrắng,đeocặpkínhhìnhoval,mặcáolenmàutímoảihương, và nởmột nụ cười nhẹ nhàngmà không kém phần ngọt ngào.Dángngườinhỏconnhưngvữngchãi,cụtựtinđibộđếnphòngkhámvớimộttaycầmbópcùngáokhoác,chânmangđôigiàychỉnhhìnhmàutímhoacà,vàcôcongáihộtốngmẹtừphíasau.Cụđếnphòngkhámlãokhoatheolờikhuyêncủavịbácsĩnộikhoađãkhámchocụtrướcđó.

“Bàcóvấnđềcụthểgìcầnđượcchữatrị?”bácsĩhỏi.

Câutrảlờicóvẻvừacólạivừakhông.ĐiềuđầutiêncụGavrilleskểlàmộtcơnđau lưngđãhànhhạmìnhsuốtvài thángqua, gâyảnhhưởngđếnchâncủabàvàkhiếnbàgặpkhókhănmỗikhingồi ghếhoặcnằmngủ.Bàkểbàcònbịviêmkhớpnặng,rồichochúngtôixemtaycủabà-

vớinhữngngòntaybịsưngởcácđốt,rồibàgậpngóntaylạiđểchochúngtôithấysựdịdạngởđó,màthuậtngữchuyênmôngọilàtìnhtrạngngóntayconghìnhcổngỗng.Cảhaiđầugốicủabàđềuđãbịthaykhớpcáchđómườinăm.Bàấycũngbịcaohuyếtáp,“dễbịcăngthẳngthầnkinh”-bànói,trướckhiđưachoBludauxemtoathuốcbàđangdùng.Mắtbàbịtăngnhãnáp,nêncứmỗibốnthángphảiđikiểmtramắtmộtlần.Trướcđâybàvẫncóthểtựlàmvệsinhcánhânchomình,nhưnggầnđây,bàthừanhậnmìnhđãbắtđầuphảisửdụngtãgiấyngườilớn.Chưahết,bàcũngmớivừatrảiquamộtcuộcphẫuthuậtungthưruộtkết,vàhiệngiờphổicủabàđangcómộtbướunhỏcónguycơdicăn-theolờichẩnđoáncủaphòngX-quang,vàhọkhuyênbànênlàmphẫuthuậtsinhthiếtngaykhicóthể.

Bludau yêu cầu cụGavrilles kể ôngnghe vài điều về cuộc đời bà, vàcuộctròchuyệncủahọlàmtôinhớđếncuộcđờicủabàAlicemàtôiđượcbiếttronglầnđầutiêngặpbà.GavrilleskểrằngcụđangsốngmộtmìnhvớimộtchúchósụcYorkshire trongmộtcănnhàởkhuWestRoxbury,thànhphốBoston.Chồngbàđãquađờivìbệnhungthưphổicáchđóhaimươibanăm.Bàkhôngcònláixenữa.Bàcómộtcontraihiệnđangsốngtrongcùngkhuphốvớibà,cậutađếnthămbàvàđisiêuthịchomẹmỗituầnmộtlần-“đểbiếtchắclàtôivẫnổn,”bàcườibảo.Haicôcongáivàmộtngườicontraikháccủabàthìởxa,nhưngvẫnđếnđỡđầnbàkhicần.Dùcóhaykhông cóhọ thìbà vẫn tự chămsócbản thânkhá tốt.Bà tựmìnhnấuănvàlaudọnnhàcửa.Bàcũngtựuốngthuốcvàchitrảcáchóađơn.

“Tôikhôngphảidạngvừađâu,ngàibácsĩ,”bàbảo.

BàtốtnghiệptrunghọcphổthôngtrongthờikỳĐệNhịThếChiến.Sauđó,bàxinlàmthợtánđinhtạixưởngđóngtàuCharlestown.BàcũngtừngcóthờigianlàmviệctrongcửahàngbáchhóaJordanMarshởkhutrungtâmthươngmạithànhphốBoston.Nhưngđólàthờixaxưarồi.Giờbàchỉ

ởnhà,cùngvớisânnhà,chúcúnvàconcháumỗikhihọđếnthăm.

VịbácsĩyêucầucụGavrillesmiêutảmộtngàybìnhthườngcủamình.Bàbảobàthườngthứcdậyvàokhoảngnămhoặcsáugiờmỗisáng-giàcảrồi,bàthấymìnhchẳngcầnngủnhiều.Nếukhôngquáđaulưng,bàsẽrờikhỏigiườngngaylậptức,đitắm,vàmặcquầnáo.Saukhixuốngdướilầu,bàbắtđầuuốngthuốctheotoa,chocúnăn,rồichuẩnbịvàtậnhưởngbữaănsángcủamình.BácsĩBludauhỏibàthườngăngìtrongbữasáng.“Ngũcốcvàchuối,”bàtrảlời.Bàkhôngthíchchuối,nhưngbànghengườitanóiănchuốitốtchosứckhỏe,giúpcơthểbàbổsungkali,nênbàvẫncốgắngăn.Saubữasáng,bàdắtcúnđidạotrongsânnhà.Rồibàlụihụilàmviệcnhà-giặtgiũ,lausàn,vânvânvàvânvân.Đếngầntrưa,bàngồinghỉvàmở ti-vi xem chương trìnhHãy chọn giá đúng. Bữa trưa của bà gồm cóbánhkẹpsandwichvànướccam.Nếungàyhômđóthờitiếtônhòa,bàsẽrangoài sânvườnnhàđểngồi thưgiãnđể tậnhưởngkhí trời.Bà thíchchămsócvườntược,nhưngdotuổigiàsứcyếunênkhôngcòncóthểlàmcáccôngviệcđóđượcnữa.Bàcảmthấynhữngbuổichiềutrôiquathậtchậmchạp.Có thểbà lại tiếp tục làmviệcnhà.Cũngcó thểbà sẽ “nấucháo”điệnthoạivớibạnbèhoặcchợpmắtmộtchút.Cuốicùngcũngđếnbữatối-mộtđĩasaladănkèmvớikhoaitâynướnghoặctrứngbác.Đếntối,bà lạibật truyềnhìnhxemcácđộibóngchàyRedSoxhoặcPatriotsmình ưa thích, hoặc các chương trình bóng rổ trường học - bà yêu thểthaolắm.Bàthườngđingủlúcnửađêm.

BácsĩBludauyêucầubàngồitrênbànkhámbệnh.Bàtiếnđếnvàngôivàovịtrímộtcáchloạngchoạngđếnnỗivịbácsĩphảigiữchặttaybàđểđảmbảobàkhôngngã.ôngấykiểmtrahuyếtápcủabàvàthấykếtquảbìnhthường,ôngkiểmtramắtvàtaicủabà,rồiyêucầubàhámiệng.Vớichiếcốngnghecủamình,ông lắngnghe thậtkỹnhịp timvà tình trạngphổicủabà.Ôngbắtđầukhựnglạikhikiểmtrabàntaycủabà.Móngtaycủabàđượccắtsạchsẽvàgọngàng.

“Aicắtmóngtaychobàvậy?”Bludauhỏi.

“Làtôiđó,”cụGavrillestrảlời.

Tôicốgắngnghĩvềýnghĩacủacuộckhámbệnhnày.Sovới tuổi táccủamình,bàấyvẫnđượcxemlàkhỏemạnh,nhưngkỳthựcbêntrongcơthểmình, bà ấy đang phải đốimặt với hàng tá bệnh tật và vấn để, từchứngviêmkhớpchođếnmộtkhốiuruộtkếtcónguycơdicăn.Tôicảmnhậnrằngtrongmộtcuộckhámbệnhkéodàichỉbốnmươiphútnày,bácsĩBludausẽphảihoặcxửlývấnđềnguyhiểmnhấtđếntínhmạngcủabàấy(khốiuungthưáctínhsắpdicăn),hoặcgiảiquyếtvấnđểđanggâyảnhhưởngnhấtđếnsinhhoạthàngngàycủabà(chứngđaulưng).Ấyvậymàôngấykhôngnghĩthế.Ôngkhôngđảđộnggìđếnnhữngvấnđềđó.Thayvàođó, trongphần lớn thời giankhámbệnh, tôi thấyônghayquansátbànchâncủabàấy.

“Cócầnphảilàmvậykhôngthưabácsĩ?”bàhỏi,lúcvịbácsĩyêucầubàcởigiàyvàtấtrađểôngxem.

“Vâng,”ôngbảo.SaukhicụGavrillesrờiđi,ôngbảotôirằng,“Anhphảiluôn kiểm tra bàn chân của bệnhnhân.”Ông kể tôi nghe vềmột bệnhnhânnamtừngđượcôngkhám;cụôngđóthắtcàvạt,diệnquầnáobảnhbaovàtrôngcóvẻrấtkhỏemạnh...chođếnkhiBludaukiểmtrabànchân:Cụấykhôngthểnàocúigậpngườixuốngđểtháogiầy,nênkếtquảlàmộtđôi bàn chân không hề được rửa ráy trong nhiều tuần, cho thấy bệnhnhânsốngtrongtìnhtrạngbịbỏmặcvàtiềmẩnnhiềunguycơkhác.

Quảthật,cụGavrillescũnggặpkhókhăntrongviệctựmìnhtháogiầy.Saumột lúcnhìnbàvậtvãvớiviệcđó,Bludaubènngồixuốnggiúpbà.Saukhi tháo tấtcủabàra,ôngcầmchânbà lênquansát,hếtchânnàyđếnchânkia.Ôngkiểmtramỗichâncủabàkỹ lưỡngđếntừngchi tiết:lòngbànchân,cácngónchân,vànhữngphánkẽchânkếtnốigiữachúng.Sauđó,ônggiúpbàmangtấtvàgiàyvàonhưcũ,rồiviếtphiếuđánhgiá

đưachohaimẹconbà.

“Bàấyđãlàmrấttốt,”ôngbảotôi.CụGavrillesvẫncònmạnhkhỏevàminhmẫnlắm.Điềuđángsợnhấtvớibàấylúcnàychínhlàmấtđisứckhỏetốtvàsựminhmẫnquýgiáđó.Dovậy,thứnguyhiểmnhấtvớibàấykhôngphảilàkhốiuởphổihaycơnđaulưng.Màđóchínhlànguycơténgã.TrungbìnhmỗinămởMỹcó350.000ngườibịténgãvỡxươnghông.Trongsốnhữngngườiđó,40phầntrămphảinằmviện,và20phầntrămmấtluônkhảnăngđilại.Banhântốchủđạokhiếnngườicaotuổidễténgã làmất thăngbằng, uống thuốc trênbốn toa gâynguy cơphảnứngphụ lên cơ thể, và tình trạng nhược cơ. Ngay cả những người cao tuổikhôngmắcphảiđiềunàotrongbađiềutrênvẫncó12phầntrămrủiroténgã.Cònnhữngngườinàocóđủbađiềutrênthìkhảnăngténgãđạtgầnnhư100phầntrăm.JeanGavrillescóítnhấthaitrongbanhântốđó.Khảnăng thăng bằng của bà ấy rất kém.Mặc dù bà ấy có thể tự đi bộmàkhôngcầnchốnggậy,Bludauđãquansátthấydángđichânbẹtvẹoracủabà ngay khi bà bước vào phòng khám. Bàn chân bà ấy thì sưng phồng.Móngchânkhôngđượccắtvàchămsócsạchsẽ.Cóvàivếtlởloétgiữacáckẽngónchâncủabà.Mặtdướibànchânbàcónhiềuchỗchaisạnrấtdày.

Cụấyuốngđếnnămtoathuốcmỗingày.Hiểnnhiêncáctoathuốcđócầnthiếtchosứckhỏecủabà,nhưngvớiliềulượngđó,khảnănggâytácdụngphụlàrấtcao,cụthểlàtìnhtrạngchóngmặt.Chưakể,mộttrongnhững viên thuốc chữa huyết áp cao bà đang sử dụng có chất lợi tiểu;trongkhiđó,bàấycóvẻuốngrấtítnước,dễdẫnđếnnguycơmấtnướcvàlàmcho tình trạng chóngmặt thêm trầm trọng.Bởi trong lúc kiểm tramiệngbà,bácsĩBludaupháthiệnlưỡibàrấtkhô-mộtdấuhiệucủasựthiếunước.

Bàấykhôngcóbiểuhiệnyếucơ,vàđâylàđiềutốt.Bludaukểrằngkhiôngquansátbàngồidậytừghế,ôngthấybàkhôngphảichốngtaylênghếđểđẩycảngườimìnhđứnglênnhưnhiềucụôngcụbàkhác.Bàấyđứng

dậymộtcáchđơngiảnvàdứtkhoát-mộtdấuhiệuchothấycáccơvậnđộngcủabàvẫnhoạtđộngtốt.Tuynhiên,theolờikểcủabàvềmộtngàysinhhoạtbìnhthườngcũngnhưnhữngloạithựcphẩmbàănhàngngày,có vẻ như bà không cung cấp đủnăng lượng cho cơ thể để duy trì khảnăngvậnđộngđó.BludaucóhỏicụGavrillesrằnggầnđâybàcóthấycânnặngcủamìnhthayđổikhông.Bàthừanhậnrằngmìnhvừasụthơnbakýtrongvòngsáuthángqua.

Bludau bảo tôi rằng, công việc củamột người bác sĩ thực thụ là cảithiệnvànângcaochất lượngsốngcủamọingười,màtrongđócóhaiý:hạnchếtốiđanhữngsựthươngtổnvàthiệthạimàbệnhtậtmanglạichohọ,vàduytrìđượccàngnhiềucàngtốtnhữngchứcnănggiúpchobệnhnhân có được một cuộc sống năng động và hòa đồng được với nhữngngườixungquanh.Hầuhếtcácbácsĩhiệnnaychỉtậptrungvàoviệcchữabệnh,cònnhữnggìxảyrasauđóthì...mặckệ.Liệungườibácsĩđócóđượcxemlàđãlàmhếttráchnhiệmkhông,nếubệnhnhâncủaanhtasaukhichữadứtbệnh lại trởnênyếuớthơnvàphải trải quaphầnđời còn lạitrong viện dưỡng lão - đó chẳng phải cũng là một vấn đề thuộc tráchnhiệmcủangànhyđósao?

Vớimộtbácsĩlãokhoathìcâutrảlờilà“Vâng.”Conngườikhôngthểchốnglạisựlãohóacủathểxácvàtâmtrímình,nhưngchúngtacónhiềucáchđểbiếntuổigiàthànhmộttrảinghiệmtíchcựchơn,làmchủđượcnóvàhạnchếtốiđanhữnghiệuứngtiêucựcđếntừsựgiàyếuvàbệnhtật.ThếlàBludaugiớithiệucụGavrillesvớimộtbácsĩchuyênvềbệnhtậtởchân,vàkhuyênbànênđếngặpvịbácsĩđómộtlầnsaumỗibốntuần,đểôngtatheodõivàchămsócbànchâncủabà.Vềcáctoathuốcbàđangdùng,ôngthấytấtcảchúngđềucầnthiếtchobà,vàchỉthựchiệnmộtsựthayđổinhỏ, là thay thếmấy viên thuốc lợi tiểu thànhmột loại thuốcchữacaohuyếtápkháchiệuquảhơnvàkhônggâymấtnước.Ôngkhuyênbànên có thêmmột bữa ănnhẹmỗingày, và yêu cầu bà tống khứhếtnhữngloạithứcănítnănglượnghoặccónồngđộcholesterolquáthấp.

Ôngcũngđềxuấtbàmờiconcháuđếnchungvuivớimìnhtrongcácbữaănchính.“Ănmộtmìnhthườngkhôngvuivàkhônggiúpkíchthíchcảmgiácngonmiệng,”Bludaubảo.ÔngyêucầucụGavrillestrởlạigặpôngsaubatháng,đểđảmbảorằngnhữngđềxuấtcủaôngdànhchobàthựcsựpháthuytácdụng.

Gầnmộtnămsau,tôimớicódịpgặplạicụGavrillesvàcongáibà.Khiđóbà tròntámmươi tuổi.Bàđãănuốngđượcnhiềuhơn,và tăngđượchơnmột ký. Bà vẫn đang sống thoảimái và tự lập trong cănnhà quenthuộccủamình.Vàbàchưabịténgãdùchỉmộtlần.

***

BàAliceđãcódấuhiệu téngã thườngxuyên từ rất lâu trướckhi tôiđược gặpbác sĩ JuergenBludauvà cụ JeanGavrillesđể rồingộ rađượcnhiềuvấnđề.Lúcđó,cảtôilẫnmọithànhviêntronggiađìnhđềukhôngý thức được rằng những lần té ngã đó là hồi chuông báo động về tìnhtrạngsứckhỏecủabàAlice,khôngbiếtrằngchỉcầnvàithayđổinhỏthôicũngđủgiúpchobàcócuộcsốngantoàn,khỏemạnhvàvuivẻhơn,hoặcítralàduytrìđượclâuhơnsựtựdotựtạimàbàmuốn.Cácbácsĩcủabàđãkhôngthểnàohiểuđượcđiềunày.Vàthếlàmọichuyệnmỗilúcmộttrởnêntồitệhơn.

SựcốkếtiếpmàbàAlicegặpphảikhôngcònlàmộtcúngãđơnthuầnnữa,màlàtainạnô-tô.SaukhibàláichiếcChevyImpalarakhỏikhuvựcđườngnộibộ,chiếcxebấtngờđâmxẹtngangquađường,bănglêncảvỉahè,cànquétcảmộtkhoảngsânnhàhàngxóm,vàbàkhôngthểthắngxechođếnkhinóđâmsầmvàobụicâytrongvườnnhàngườita.Mọingườichorằngbàđãđạpnhầmchângathayvìchânthắng,cònAlicemộtmựcchorằngcái chângabịmắckẹt.Trướcgiờbà luôn tựhào rằngmình là

mộttayláilụavàcămghétbấtkỳýkiếnnàochorằngtuổitáckhiếnbàxuốngphongđộ.

Sựlãohóaxâmchiếmcơthểchúngtabằngconđườngbòtrườnlénlútvàchậmrãinhưmộtloạidâyleo.Từngngàytrôiqua,bạnkhólòngnhậnbiếtđượcsựthayđổisasúttinhtếđãvàđangdiễnratrongcơthểmình.Bạnđangdầndầnthíchnghivớinómàkhônghaybiết.Đểrồiđếnmộtngàyđẹptrờinàođó,sựcốđộngtrờixảyranhưmộtvụ“cháynhàlòimặtchuột,”khiếnbạnngộrarằngmìnhkhôngcònđượcnhưtrước.Vàicúténgãvẫnkhôngđủkhiếnbạn “sángmắt.”Ngaycảmộtvụ tainạnxehơicũngchưađủsứcđểlàmbạntinvàohiệnthựcphũphàng.Thayvàođó,bạnbắtđầuthừanhậnthựctếsaukhitrởthànhnạnnhâncủamộtâmmưuthâmđộc.

Khônglâusausựcốđâmô-tô,bàAlicethuêhaingườiđànôngđếnnhàđể chăm sóc và làmmới lại sân vườn. Ban đầuhọ thương lượng giá cảđườnghoàngvớibà,nhưnghẳnlàlúcđó,họđãnhìnbànhưmộtmiếngmồitiềmnăng.Saukhixongviệc,họyêucầubàtrảhọsốtiềncông“cắtgầnmộtnghìnđô-la.Bàdodự.Bàvốnlàngườicẩnthậnvàkỹtínhtrongchuyệntiềnbạc.Nhưnghaigãđànôngđóđùngđùngnổigiậnvàđedọabà.Bịhaikẻđólàmkhóvàdồnvàochântường,bàđồngýkýsécchohọsốtiềnhọyêucầu.Bàrunsợ,nhưngcũngđồngthờithấyngạingùngvàxấuhổ,nênquyếtkhôngkể lại chuyệnđóvớiai,hyvọngmọichuyện rồi sẽqua.Ngayngàyhômsau,haigãđànôngđótrởlạivàobuổitốivàyêucầubà đưa thêm tiền. Ban đầu bà cãi lại họ, nhưng rồi sau đó cũng khuấtphụcvàtiếptụckýsécchohọ.TổngsốtiếnhọtrấnlộtđượctừbàAlicelênđếnhơnbảynghìnđô-la.Lầnnữa,bàvẫnkhôngchịuhérăngvớiai.Tuyvậyđếntốihômđó,vàingườihàngxómnghethấynhữngtiếngcãivãồnàolạlùngphátratừnhàbàAlice,nênhọđãgọiđiệnthoạibáocảnhsát.

Haigãđànôngđãcuốngóitrướckhicảnhsátkịpđến.Mộtviêncảnh

sátlấylờikhaicủabàAlicevàhứasẽđiềutravụánvàtìmbắtthủphạm.Ngaylúcđóbàvẫnkhôngchịunóimộtlờivớigiađìnhvềvụviệc.Mãimộtthờigiansauđó,khibàlosợrằngvụnàysẽlàmộtrắcrốilớn,bàmớichịukểlạivớibốvợtôilàJim.

Jimhỏihannhữngngườihàngxómđãbáocảnhsát.HọnóirằngcàngngàyhọcànglolắngchobàAlice.Cóvẻnhưbàkhôngnênsốngmộtmìnhnữa.Họkểlạivụviệc,vàkhôngquênđềcậpcảvụtainạnliênquanđếnchiếcImpalacủabà.Chínhhọcũngnhậnthấytuổigiàsứcyếukhiếnbàgặpkhókhănngaytrongnhiềusinhhoạtđơngiảnhàngngày,đơncửlàchuyệnđổrác.

Cuốicùngcảnhsátcũngbắtđượchaikẻbấtlươngvàkhéphọvàotộiăncắptàisảncógiátrị.Bọnchúngbịkếtánvàbỏtù -mộtkếtquảmỹmãn cho bà Alice. Ấy vậy mà bà không nghĩ thế. Vụ việc đó cùng vớinhữngtainạngầnđâykhiếnbàphảiđốidiệnvớisựtànlụicủabảnthân,thếlàbàliêntụclảinhảivàthantrờitráchđấtvềnhữngsựcốđãxảyra,thayvìđểmọichuyệnngủyênvàhướngvềtươnglai.

Saukhinhữngkẻbất lươngbịtốnggiam,JimđềxuấtvớibàAlicevềviệcdẫnbàđi tìmhiểucácnhàdưỡng lão.Ôngnhấnmạnhvớibàrằngđâychỉlàmộtchuyếnthamquanđểbiếtnhữngnơiđónhưthếnàomàthôi.Nhưng cảhaingườihọđềubiết rằngmọi chuyệnkhôngđơn giảnnhưthế.

***

Lãohóamuônđời là số phận củamỗingười chúng ta; cái chết sớmmuộnrồicũngđến.Nhưngtừđâychođếnkhicáihệthốngdựphòngcuốicùngcủacơthểchúngtalụitàn,ngànhyvẫncóvaitròtácđộnglênconđườngđiquatuổigiàvàđiểmđếncuốicùngcủamỗichúngta,đểmặcnó

lồi lõmchôngchênhvàvộivàng,haylàmchonóbằngphẳngvàdịuêmhơn,giúpchúngtaduytrìvàkéodàiđượcnhữnghoạtđộngmang lạiýnghĩachocuộcsốngcủamỗichúngta.Thậttình,chẳngmấyaitronggiớibácsĩvàdânngànhychúngtaquantâmđếnvấnđểnày.Chúngtarấtgiỏichẩnđoán, chỉ ra bệnh tật vàbàybiện vấnđề:nào làung thư ruột kết,huyếtápcaochođếnviêmkhớpgối.Cứnémchochúngtamộtcănbệnh,rồichúngtasẽbiếtlàmgìvớinó.Nhưngkhingườitadẫnđếnchochúngtamộtcụbàmangtrongngườinàolàhuyếtápcao,viêmkhớpgốitrầmtrọng,vàhàngtánhữngbệnhtậttừlặtvặtđếnnghiêmtrọngkhác-mộtbệnh nhân cao tuổi sắpmất đi cuộc sống khỏemạnh bình yênmà bàhằngcó-phầnlớnchúngtalạilúngtúngchẳngbiếtphảilàmgì,thậmchícònkhiếnchomọichuyệnthêmtrầmtrọng.

Nhiêu năm về trước, các nhà nghiên cứu thuộc trường Đại họcMinnesotaxácnhậnđược568cụôngvà cụbà trênbảymươi tuổi sốngđơnthânđangcónguycơcaođốivớichấnthươngnặnghoặctìnhtrạngtànphếbởihàngloạtcácvấnđềsứckhỏemãntính,bệnhtậtliênmiênvànhữngthayđổivềmặtnhậnthứcdosựlãohóagâyra.Đượcsựđồngýcủanhữngngườicaotuổiđó,cácnhànghiêncứuchọnngẫunhiênmộtnửatrongsốhọ,vàyêucầunhómcáccụôngcụbànàytiếpxúcvớimộtđộingũ gồmnhững y tá vàbác sĩ lão khoa cókiến thức và chuyênmônvềchămsócngườigià.Nhómngườicao tuổi còn lạiđượcyêucầu tiếp tụckhámbệnhvớivịbácsĩriêngquenthuộccủahọ,vàtấtcảnhữngbácsĩnày đều biết về tình trạng sức khỏe của bệnh nhânmình. Trong vòngmườitámthángsauđó,10phầntrămsốbệnhnhânởcảhainhómđềuquađời.Nhưngcácbệnhnhânthuộcnhómđượctiếpxúcvớiđộingũlãokhoacótỉlệnguycơtànphếgiảmđimộtphầntư,cònnguycơtrầmcảmgiảmmộtnửa.Tínhcấpthiếtđốivớicácdịchvụchămsócsứckhỏetạigiagiảm40phầntrămởnhómbệnhnhânnày.

Đó lànhữngkếtquảđángkinhngạc.Tưởngtượngnếucácnhàkhoahọcphátminh ramột thiếtbị thầnkỳ - tạmgọi là “cỗmáyhồixuân” -

khôngchỉcótácdụngkéodàicuộcsốngmàcònloạibỏmọinguycơsứckhỏekhiếnbạnphảisốngphầnđờicòn lạicủamìnhtrongchứngtrầmcảmdaidẳnghoặctrongviệndưỡnglãotùtúng,chúngtôisẵnsàngcahòhếtcỡđểchúcmừngsựrađờicủanó.Khiđó,chúngtôisẽchẳngcầnphảinhúngtay làmnhữngchuyệnkinhkhủngnhưmởtoang lồngngựcbạnrồi“hànhhạ”timbạnđểbắtnóđậptrởlại.Chúngtôisẽtổchứchàngtánhữngchiếndịchruy-bănghồngvàtặngruy-băngchomọicụôngcụbàbướcquatuổibảymươilăm.Cáchộinghịykhoasẽchỉquanhđiquẩnlạichủđểlàmsaođểnhữngngườibướcquatuổibốnmươicũngnênsửdụngthiết bị thần kỳ đó. Sinh viên y khoa đổ xô đăng ký học thành những“chuyêngiahồixuân,”cònWallStreetsẽphảichàogiácổphiếucôngtycaohơn.

“Cỗmáy”đócóthật-chínhlàcácbácsĩlãokhoa.Nhữngđộingủlãokhoachuyênnghiệpkhônglàmsinhthiếtphổi,khôngđimổlưngbệnhnhânmàcũngchẳngrảnhhơiđâungồiphátminhnhữngthiếtbịchữabệnhthiếucơsở.Khácvớibácsĩthuộccáckhoakhác,côngviệcchínhcủahọ là đơn giản hóa thuốcmen của bệnh nhân. Họ giúp bạn kiểm soátchứngviêmkhớp.Họđảmbảorằngmóngtaymóngchâncủabạnđãđượccắtgọnvàsạchsẽ,rằngnhữngbữaăncủabạnphảiđẩyđủcảvềchấtlẫnlượng.Điều khiếnhọ lo lắngnhất lànguy cơ bạnbị cách ly, bỏmặc vàkhôngcóngườichămsóc;vàhọlàmnhiệmvụnhưnhữngnhânviênxãhội,đảmbảo rằngbạnvẫnđang sốngmạnhkhỏevàan toàn trongnhàmình.

Ổ,vậythìngườitathườngtưởngthưởngnhữngcôngviệcthầmlặngvàđầynhânvănấynhưthếnào?ChadBoult,bácsĩlãokhoakiêmngườichủtrìcuộcnghiêncứucủaĐạihọcMinnesota,cóthểchobạncâutrảlời.Chỉvàithángsaukhiôngcôngbốkếtquảnghiêncứuvàchứngminhchomọingườithấyrằngcuộcsốngconngườiđượccảithiệnđángkểthếnàonhờsựchămsócđặcbiệtcủađộingũbácsĩ lãokhoa,bangiámhiệutrườngđạihọcđãquyếtđịnh...đóngcửakhoalãongaylậptức.

“Trường giải thích rằng họ không đủ khả năng tài chính để duy trìkhoa lão,”Boult trả lời tôi từTrườngYTếCộngĐồngBloomberg thuộcĐạihọcYDượcJohnHopkinsởBaltimore,nơilàmviệcmớicủaôngsaukhithấtsủngởMinnesota.TheocuộcnghiêncứucủaBoult,chiphídịchvụlãokhoatrungbìnhtínhtrênđầungườilà1350đô-la-mộtconsốbộichi so với lợinhuận thu lại và tiềnquỹ củabệnhviện, trongkhiđó thìMedicare-chươngtrìnhbảohiểmdànhriêngchongườicaotuổiởMỹ-không chịu thanh toán chi phí đó. Quả là một tiêu chuẩn kép lạ đời.Khôngaichêmộtcáimáytrợtimtrịgiá25.000đô-lalàđắt,vàcôngtybảohiểmsẵnsàngchitrảmộtsốtiếntươngđươngđểsắmgiáđỡđộngmạchvànhchobệnhnhânmàkhôngmộtlờithanvãnlàmkhó.Họbảomìnhchỉ thanh toán cho những thứmang lại ích lợi thực sự cho con người.Trong khi đó, hơnhaimươi thành viên trongđộingũ y bác sĩ lão khoachuyênmôncaocủaĐạihọcMinnesotabỗngdưngmấtviệcvàphảixáchhồsơtìmkiếmcôngănviệclàmởnơikhác.Rấtnhiềutrungtâmytếtrêntoànđấtnướcnàyđãvàđang thuhẹphoặcđóngcửabộphận lãokhoacủa họ. Nhiều đồng nghiệp của Boult không còn dám quảng cáo nghềnghiệphaytựnhậnmìnhlàbácsĩlãokhoa,bởilẽhọsẽkhôngthểnàoloxuểsốbệnhnhâncầnđếnmình.“Họsẽtựchuốclấyrắcrốithựcsựnếulàmthế,”Boultthởdài.

Tuyvậy, vấnđề tài chínhảmđạmcủachuyênngành lãokhoachỉ làmộtbiểuhiệncủamộthiệnthựcsâuxahơn:Ngườitavẫnchưasẵnsàngđểthayđổithóiquenvàcácmốiquantâmhàngđầucủamìnhtrongcuộcsống.Tấtcảchúngtađềuniềmnởchàođónnhữngcôngnghệchữabệnhtốitânnhấtvàmongmuốnchúngđượccácnhàlậpchínhsáchưuđãiđểđượctậnhưởngnhữngcôngnghệđómộtcáchmiễnphíhoặcvớimứcgiánhẹ nhàng nhất có thể. Chúng ta thích những bác sĩ nào hứa hẹn khảnăngchữadứtbệnhmộtcáchtốtnhất.Nhưngcònnhữngbácsĩlãokhoathìsao?Cóaichàođónhọ?Côngviệccủabácsĩlãokhoalàđảmbảochochúngtamộtcuộcsốngkhỏemạnh,antoàn,vàcảithiệnkhảnăngchống

chịucủachúngtatrongnhữngnămthángtuổigiàsứcyếu-mộtnhiệmvụđầykhókhănvàchẳngthúvịtínào.Côngviệcnàyđòihỏingườibácsĩkiểm soát chếđộdinhdưỡng, thói quen ănuống, thuốcmen vànhữngsinh hoạt thường ngày của người bệnh “còn hơn cảmột bà vú em.” Vàđiềunàyđòihỏimỗingười chúng taphải chiêmnghiệmvà chấpnhậnquy luật sinh-lão-bệnh-tử của tự nhiên, rằng có những điều không thểthayđổi,cónhữngthứkhôngthểđượccứuchữa,baogồmcảsựsasútvàlãohóa của cơ thểmà conngười không thể tránh khỏi, nhằm có thêmquyếttâmvàđộnglựcđểlàmnhữnggìcầnlàmvàtáithiếtcuộcsốngbảnthântheochiềuhướngtíchcựchơn.Trongkhinhiềungườitrongchúngtavẫnmuốnbámvíuvàocáiảotưởngrằngmìnhcóthểtrẻmãikhônggià,mộtngườibácsĩlãokhoađíchthựcsẽbuộcbạnphảichấpnhậnsựthật,rằngchúngtalànhữngsinhvậtkhảtử.

***

ĐốivớiFelixSilverstone,việcchămsócngườigià,quảnlýtuổigiàvàđốidiệnvớinhữngthựctếkhắcnghiệtcủanóchẳngkhácnào“làmdâutrămhọ,”làcáinghiệpcảđờicủaông.Ôngđãgiữvữngvịthếngườibácsĩlãokhoahàngđầucủacảnướcsuốtnămmươinămqua.ĐếnkhitôiđượcgặpFelix,ôngđãlàmộtcụgiàtámmươibảytuổi,ôngcóthểcảmnhậnđượcsựlãohóacủatâmtrívàcơthểcủachínhmình;tấtcảnhữngthứmà ông dành trọn cả đời để nghiên cứu nay đang diễn ra và hành hạchínhbảnthânông.

CóthểxemFelixlàmộttrườnghợpmaymắn.Ôngchưabaogiờphảingừnglàmviệc,kểcảkhiôngtừnglêncơnđautimđếnsuýtmấtmạngởtuổingoài sáumươi, vớidi chứngđể lại làquả timcủaônggiờ chỉ cònhoạtđộngđượcnửachứcnăngtrướckiacủanó.Ngaycảmộtcơntrụytim

khác từng bất ngờ tấn công ông hồi ông bảymươi chín tuổi cũng vẫnkhôngđủsứcngănôngtiếptụccàyviệc.

“Mộtbuổitốinọ,trongkhiđangngồiởnhà,tôibấtchợtnhậnratimmìnhđậpnhanh,”Felixkểtôinghe.“Lúcđótôichỉđangđọcsách,vàchỉvàiphútsau,tôibỗngdưngkhóthở.Mộtlúcsaunữa,tôicảmthấynặngnểnơi lồngngực.Tôivớngaychiếcmáyđohuyếtápđểtựđomạchcủamình,vànhìnthấymộtconsốlớnhơnhaitrăm.”

Felixlàngườinhưthế,ngaykhibảnthânmìnhbịđaungựcthìtranhthủngaycơhộiđóđểđomạchcủachínhmình.

“Tôi bàn với vợ tôi về việc có nên gọi xe cứu thương hay không. Vàchúngtôiđãlàmđiềuđó.”

KhiFelixđượcchuyểnđếnbệnhviện,cácbácsĩđãphảilàmsốcđiệntrênngườiôngđểtimôngđậptrởlại.Ôngbịrốiloạnnhịptimdạngnhịpnhanh thất, đến nỗi người ta phải cấymột chiếcmáy khử rung tim tựđộngvàotronglồngngựcông.Trongvòngvàituầnsauđó,khiôngđãcảmthấykhỏekhoắntrởlại,cácbácsĩlàmphẫuthuậtlấychiếcmáyrakhỏingườiôngđểôngcóthểvềnhà,tiếptụclàmviệctoànthờigianvàsinhhoạtbìnhthường.Felixhìnhthànhthóiquenthườngxuyênđikiểmtrasứckhỏevàchămsócytếchobảnthânkểtừsausựcốđócộngvớivàilầnnhậpviệnkhácvìchứngthoátvị,phẫuthuậttúimậtvàchứngviêmkhớp.Nhữngbệnhtậtđócũngđồngthờikếtthúcniềmđammêchơiđànpianocủaông;Chưakể,sựlãohóacònlàmôngbịlãngtai,khiếncộtsốngcủaôngcótìnhtrạngnứtnẻdocorút,khiếnchochiềucaomộtthướcbảycủaôngbịgiảmmấtgầntámphần.

“Tôiphảichuyểnquasửdụngốngnghebằngđiệnđểkhámbệnhchongườita,”Felixbảo.“Mấycáibệnhngườigiàđóphiềntoáithật,nhưngtôivẫnổn.

Cuốicùng,ôngvẫnphảinghỉhưuởtuổitámmươihai,khôngphảivì

vấnđềsứckhỏecủaông,màlàvìvợông,Bella.Cuộchônnhâncủahọđãkéodàihơnsáumươinăm.FelixgặpBellakhiôngcònlàmộtbácsĩthựctập,cònbàlàmộtbácsĩdinhdưỡngởbệnhviệnKingsCountyởBrooklyn.HọcóhaicontraiởFlatbush.Khicảhaingườiconđềurờikhỏigiađìnhởriêng,Bellalấybằngsưphạmvàlàmcôngviệcdạyhọcchotrẻemkhuyếttật.Tuyvậy,ởtuổibảymươi,vàicănbệnhvõngmạcđãlàmgiảmthịlựccủabà,khiếnbàkhôngthểlàmviệcđượcnữa.Mườinămsauđó,mắtbàgầnnhưmùhẳn.Felixkhôngcảmthấyyêntâmkhiđểbàởnhàmộtmìnhtrongtìnhtrạngđó,thếlàđếnnăm2001,ôngviếtđơntừchứcđểvềhưu.Họ chuyển đến sống ởOrchardCove,một cộng đồnghưu trí ở Canton,Massachusettsvànằmngayngoài rìa thànhphốBoston,đểđượcởgầnconcháuhơn.

“Tôi vẫnkhông tin rằngmìnhvẫncònsống saunhữnggìđãxảy ra,”Felixnói.ôngđãtừngchứngkiếnbiếtbaonhiêubệnhnhâncủamìnhvậtlộnvớinhững thayđổicủa tuổigià.Saukhikhámxongchobệnhnhâncuốicùngvàthudọnđồđạcđểvềnhà,ôngcảmthấynhưthểmìnhsắpchết.“Cuộcsốngcủatôicũngđangvụnvỡnhưngôinhàcủamình,”ôngnhớlại.“Thậtkhủngkhiếp!”

ChúngtôiđangngồitròchuyệnvớinhautrongkhuthưviệnđằngsauphòngchờcủaOrchardCove.Cănphòngrộngngậptrongnhữngdảiánhsáng mặt trời xuyên qua cửa sổ, những bức tranh tuyệt đẹp treo trêntường,nhữngchiếcghếbànhbọcnệmtheophongcáchvănphòng.Toànbộkhônggiantrôngnhưmộtkháchsạnnămsao, trừviệctấtcảnhữngngườiđangđiquađilạitrongđâykhôngcóaidướibảymươilămtuổi.ỞcộngđồngdâncưOrchardCovenày,FelixvàBellađượcsốngtrongmộtcănhộhai phòngngủnhìn ra rừng cây và vô vàn không gian tựnhiênthoángđãng.Trongphòngkhách,Felixcóchođặtmộtchiếcđàndươngcầmlớn,còntrênbànlàmviệccủaôngthìchấtđốngnhữngcuốntạpchíy khoamà ông đã đăng ký đặtmua dài hạn - “để bổi bổ cho tầm hồnmình,”ônggiảithích.Cănhộhọởđượcxếploạilàđơnvịhộgiađìnhđộc

lập.Nóđượcdành choôngbàkèmvớidịch vụ chămsócnhà cửa, thaytấmtrải,vàphụcvụbữaăntối.Khicần,họcóthểtrảthêmphíđểnângcấpthànhgóidịchvụchămsóctoànphần,baogồmphụcvụcảbabữaănchínhtrongngàyvàmỗingàysẽcómộtngườiđếnchămsóccánhânchochủnhàtrongvòngmộtgiờ.

Đólàmộtkhudâncưcaocấpvàkhôngdànhchongườicóthunhậpthấp.Kểcảkhibạnởtrongmộtkhudâncưthunhậpthấp,bạncũngphảitrảtiềnthuênhàtrungbình32.000đô-lamộtnăm.Tiềnđặtcọcbanđầuthườngdao động từ 60.000đến 120.000đô-la. Trong khi đó ởMỹ, thunhập trung bình của số dân từ támmươi tuổi trở lên chỉ vào khoảng15.000đô-la/năm.Hơnphầnnửasốngườicaotuổisốngtrongnhữngcơsở chăm sóc người già dài hạn đã tiêu sạch số tiền tiết kiệt cả đời củamìnhvàphảinhờđếnsựhỗtrợcủachínhphủ-tứctrợcấpxãhội-đểtiếptụcđượcchămnomởđó.Đểrồicuốicùng,theothốngkê,mộtngườidânMỹtrungbìnhthườngphảisốngtrongcảnhtànphếhoặcbị“giamlỏng”trongcácviệndưỡnglãosuốt ítnhấtmộtnămtuổigiàcủamình,trongkhichiphísốngtrongviệndưỡnglãođắtgấpnămlầnchiphísinhhoạtcủamộtngườibìnhthườngđộclập-mộtkếtcuộcmàFelixđangtìmmọicáchđểkhôngphảirơivào.

Ôngcốgắnglưuýđếnnhữngthayđổiđangdiễnratrongcơthểmìnhmộtcáchkháchquannhấtcóthể,nhưhồicònlàmbácsĩ lãokhoa,ôngnhậnradamìnhkhôhơn.Khứugiáccủaôngkhôngcònnhạyvớicácmùihươngnhưtrước.Khảnăngnhìncủaôngkémhẳnvàobanđêm,vàôngrấtmaumệt.Ôngbắtđầubị rụngrăng.Nhưngôngcốgắngđểývàvậndụngmọibiệnphápđểkìmhãmchúnghếtmứccó thể.Ôngdùngkemdưỡng da đặc trị để hạn chế tình trạng da khô nứt nẻ, giữmát cơ thể,tránhxanhiệt độ caođể khôngmấtnước; ông chạy xeđạpba lầnmộttuần;ôngđếnphòngkhámnhasĩhailầnmộtnăm.

Điềuônglolắngnhấtchínhlànhữngquátrìnhlãohóatrongnão.“Tôi

khôngcòncóthểsuynghĩsángsuốtvànhanhnhạynhưtrước,”ôngnói.“TrướcđâytôicóthểđọchếttờNewYorkTimeschỉtrongvòngnửagiờ.Giờtôimấtđếnmộttiếngrưỡiđểđọcxongtờbáo.”Kểcảsaukhiđọcbáoxong,ôngcảmthấymìnhkhôngcòncóthểtiếpnhậnvàhiểucácthôngtinmộtcáchnhạybénnhưtrước,vàkhảnăngghinhớlàmộtvấnđềlớnđốivớiông.“Nếutôimởtờbáovàxemlạinhữnggìtôiđãđọc,tôisẽnhớlàmìnhđãđọcquachúng,nhưngcónhữnglúctôichẳnghềnhớđượcđiềugìmìnhvừađọcdùchỉlàmộtchút,”ôngbảo.“Trínhớngắnhạncủatôisasúttrầmtrọng.Thậtkhóđểthunhậnmộttínhiệurồigiữnóyênvịtrongnãomình.”

Ôngcốgắngvậndụnghếttấtcảnhữngphươngphápvàmẹoghinhớmàôngtừngdạychocácbệnhnhâncủamình.“Tôicốgắnghếtsứcđểtậptrungvàomọiviệcmìnhđanglàmmộtcáchcóýthức;tôikhôngcòndámlàmgìtheophảnxạnữa,”ôngkểvớitôi.“Tôikhôngđánhmấtkhảnănglàm việc tự động, chỉ là tôi không còn có thể thể dựa dẫm vàonónhưtrướckiađượcnữa.Chẳnghạn, tôikhông thểvừamặcquánáovừasuynghĩchuyệngìkhác;nếukhông,tôisẽrốitunghoặckhoáclênmìnhmộtđống“thảmhọa”màkhônghềhaybiết.”Ôngnhậnrarằngchiếnlượclàmmọi việcmột cách có ý thức không phải lúc nào cũng hiệu quả, bởi cónhữngkhitrongcùngmộtcuộcchuyệntròvớitôi,ônglặpđilặplạimộtcâuchuyệnhơnhai lầnmàkhôngnhậnra.Nhữngdòngsuynghĩ trongtâmtríôngcứngoancố“ngựaquenđườngcũ”bấtchấpmọinỗ lựccủaôngtrongviệchướngchúngsangđềtàimới.NhữngkiếnthứcvàchuyênmônđãcócủaFelixvềlãokhoabuộcôngphảithừanhậnsựlãohóacủachínhmình,nhưngchúngchưabaogiờlàlợithếgiúpviệcđódễdànghơnvớiôngsovớingườibìnhthường.

“Nhiều khi tôi ngồi thừ ngườimột cách vô cớ,” ông bảo. “Tôi cho làmìnhđangtrảiquanhữngcơntrầmcảmđếnvàđi,đirồilạiđến.Chúngkhôngkhiếntôi tànphế,nhưngchúngthật là ...”Ôngngừngmột lúcđểtìmramộttừchínhxáchơnđểnói.“Chúngthựcsựkhôngthoảimái.”

BấtchấpsựlãohóađanghànhhạFelix,thứduynhấtđãvàđangcứurỗiôngvàgiúpôngvượtquađượcnhữngthángngàyvậtlộncủatuổigiàchínhlàtinhthần“giữlửa”mụcđíchsống,hayđúnghơnlàlẽsốngcủađờiông.Theonhưôngnói,lẽsốngđócũngchínhlàthứđãdẫndắtôngtrởthànhbácsĩlãokhoavàtậntụyvớinghềsuốtmấychụcnămđờingười:được sống có ích, được phục vụ cộng đồng, được hữu dụng với nhữngngườixungquanhbằngcáchnàyhaycáchkhác.SaukhichuyểnđếnsốngởOrchardCoveđượcvài tháng,ôngđãđượcngười tamời làmlãnhđạotrongmộtủybannhằmmụcđíchcải thiệnvànângcaochất lượngcácdịchvụchămsócsứckhỏeởđó.Ôngsánglậpcâulạcbộđọcsáchdànhchocácybácsĩvềhưu.Ôngcònnhậnđỡđầuchomộtnữbácsĩlãokhoatrẻtrongcôngtrìnhnghiêncứuđộclậpcủacô-mộtcuộckhảosátýkiếnngườidânvềtháiđộcủahọđốivớiviệcnênhaykhôngnênrútổngthởcủabệnhnhânđểhọđượctrúthơithởcuốicùngmộtcáchnhẹnhàngêmái.

Tuynhiên,điềuquantrọngnhấtgiúpôngduytrìđượccuộcsốngkhỏemạnh,năngđộngvàcóíchbấtchấptuổigiàchínhlàviệcôngcảmthấymìnhphảicó tráchnhiệmsốngvì concháu,vàvìbàBellavợông.Tìnhtrạngmùlòavàsasúttrínhớkhiếnbàkhôngthểsốngđộclậpmàphảiphụthuộcvàosựchămsóccủangườikhác.Khôngcóôngbêncạnh,bàchỉcòncáchvàoviệndưỡnglão.Ônggiúpbàthayquầnáovàđảmbảocáctoathuốcbàsửdụng,ôngtựtaylàmbữasángvàbữatrưachobà.Ônghộtốngbàmỗikhibàcầnđibộhoặcđikhámbácsĩ.“Giờthìbàấychínhlàlẽsốngcủatôi,”ôngnói.

KhôngphảilúcnàobàBellacũnghàilòngvớicáchchămsóccủaông.

“Chúng tôi cãinhau thườngxuyên - chúng tôi xâmphạmnhiều thứcủanhau,”Felixbảo.“Nhưngđiềuquantrọnglàchúngtôiluônbaodungvàthathứ.”

Ôngkhôngcảmthấytráchnhiệmchămsócbàlàmộtgánhnặng.Từ

khivềhưuvàthuhẹpcuộcsốngcủamình,việcchămsócBellachínhlàđiềuduynhấtkhiếnôngtựhàovàcảmthấybảnthânmìnhcòngiátrị.

“Tôilà“vúem”độcquyểncủabàấy,”ôngnói.“Vàtôirấtvinhhạnhvớivịtríấy.”ChínhcôngviệcnàycàngkhiếnFelixýthứchơnvềtuổigiàcủamình,nhắcnhởôngphảilưutâmhơnđếnnhữngthayđổiđangdiễnratrongcơthểvàkhảnăngvậnđộngcủamình;ôngsẽkhôngthểchămsócvợhaylàmđượctròtrốnggìnếukhôngtrungthựcvớibảnthânvàthừanhậnnhữnggiớihạncủachínhmình.

Mộtbữanọ,Felixmờitôidùngbữatốicùnggiađìnhông.Địađiểmăntốilàmộtkhônggianhạngsangvớichỗngóiđặttrước,phụcvụtạichỗvàthực khách phảimặc trang phục lịch sự và đúng chuẩn. Tôi đến đó từbệnhviệnvớiáoblouse trắngđểnguyên trênngười,nênphảimượnđỡmộtchiếcáocom-lêxanhthâmcủangườichủnhàhàngđểđượcphụcvụ.Hôm đó, Felixmặcmột bộ com-lê nâu với áo sơ-mimàu đá nhạt bêntrong, còn Bellamặcmột chiếc đầm dài đến đầu gối với hoa vănmàuxanhlamdochínhtayônglựachobà.Ôngđưatayrachobànắmlấy,rồinhẹnhàngdẫnbàđếnbàn ăn.Bà rất thân thiện, hòanhã và thíchnóichuyệnsuốt,vớiđôimắttrôngrấttinhanhvàtrẻtrungsovớituổicủabà.Vậymàsaukhiđãngồivàochỗcủamình,bà thậmchíkhông thểnhìnthấycáiđĩađượcđặtngaytrướcmặtmình,huốngchilàthựcđơn.Felixgọimónchobà:súpgạo,trứngốp-la,khoaitâynghiền,vàsúplơnghiên.“Khôngbỏmuối,”ôngyêucầutorõvớingườibồibàn,vìbàbịcaohuyếtáp.Ônggọimóncáhồivàkhoaitâynghiềnchomình.CòntôithìănsúpvàmónthịtnướngLuânĐôn.

Khicácmónănđượcdọnra,FelixchỉchoBellacáchtìmcácđĩathứcănvàvậtdụngtrênbànbằngphươngphápsửdụngkimđồnghồ.Ôngđặtmộtchiếcnĩavàotaybàrồiquaytrởlạithưởngthứcbữaăncủamình.

Cảhaingườiđềunhaithứcănrấtchậm.Bellalàngườiđầutiênbịmắcnghẹn,vớimóntrứngốp-la.Mắtbàrơmrớmnước.Bàbắtđầuhosặcsụa.

Felixdângmộtcốcnướcđếntậnmiệngbà.Bàngaylậptứcuốngnướcvàlàmchomiếngtrứngốp-latrôituộtxuốngdạdày.

“Khianhcànglớntuổi,tậtưỡnlưngởcộtsốngsẽkhiếnanhluônphảingẩngcaođầu,”ôngbảotôi.“Dovậymỗikhianhngẩngđầunhìnthẳng,ngườitalạitưởnganhđangngửađầulêntrầnnhàđểnhìnthứgìkhác.Cốgắngnuốtthứcănthậtkỹkhiđangngẩngđầunhưthế:rồisẽcólúcanhbịmắcnghẹn,khônglúcnàythìlúckhác.Chuyệnnàyxảyranhưcơmbữavớingườigià.Nênhãynghechokỹ”Ngheôngnói,tôimớinhậnralàtrongphòngănnàycòncómộtthựckháchkháccứvàiphútlàmắcnghẹnthứcănmộtlần.FelixquaysangBelladặndò:“Cốgắngcúiđầumộtchútrồihãyănnhéemyêu!”

Mặc dù vậy, chỉ sau vài lầnnhai thức ăn kế tiếp, đến phiên Felix bịnghẹn,mà“thủphạm”lầnnàylàmóncáhồi.Ôngbắtđầuholiênhồi.Mặtôngđỏbừng.Saumột látôngcũngtựmìnhxử lýđượcmiếngthứănbịmắcnghẹn.Ôngmấtkhoảngmộtphútđểcóthểhítthởbìnhthườngtrởlại.

“Giờthìđếnlượttôiviphạmlờikhuyêncủachínhmình,”ôngbảo.

Khỏiphảinói,FelixSilverstonequảlàmộtngườichiếnbinhđầytựtintrước sự tấncôngcủanhữngnămtháng tuổi già và lãohóa.Đãcómộtthời người ta xem việc sống thọđến tuổi támmươi bảy làmột kỳ tích.Nhưngthờinay,khisốlượngngườisốngthọkhôngcònít,kỳtíchnằmởkhảnăngkiểmsoátvàlàmchủnhữngnămthángtuổigiàcủabảnthân.Kểcảvớimộtbácsĩ lãokhoanhưFelix,việcmộtông lãotámmươibảytuổimangmộtđốngbệnhtậtmãntínhtrongngườivẫnđangsốngkhỏemạnhvàđộclập,thậmchícònkiêmluônviệcchămsócngườivợcũnggiàyếukhôngkémvàtiếptụccốnghiếnchocôngtácnghiêncứukhoahọccóthểxemlàmộtđiềukỳdiệu.

Mặt khác, Felix cũng cóphầnmaymắn.Chẳnghạn, trínhớ củaôngkhôngbị sa sút trầm trọngnhưnhiềungười cao tuổi khác.Vàôngbiết

cách quản lý cuộc sống tuổi già củamình.Mục tiêu của ông cũng đơngiản: cóđượcmộtcuộcsốngbình thườngbằngnhữngkiến thứcvàgiớihạncủabảnthântrongkhảnănghếtmứccóthể.Vìthếmàôngtiếtkiệmtiềnngaytừhồicòntrẻkhỏevàkhôngvềhưusớm,nhờđómàôngkhônggặpkhókhănthiếuthốnvềmặttàichínhkhivềgià.Ôngduytrìcácmốiquanhệxãhộivàkhôngđểbảnthânmìnhbịcôlập.Ôngthườngxuyếntheodõitìnhtrạngxương,răngmiệngvàcânnặngcủabảnthân.Vàônggiữliênlạcvớinhữngbácsĩlãokhoacónănglựcđểgiúpôngduytrìcuộcsốngantoànvàđộclập.

***

TôihỏibácsĩChadBoult,vịgiáosưlãokhoauytín,rằngcácnhàquảnlýnênlàmthếnàođểđảmbảođủsốlượngbácsĩlãokhoađápứngnhucầuđượcchămsóccủalượngngườicaotuổiđangngàymộtgiatăngtrongdânsố."Khôngthểlàmgìđượcnữa,”ôngbảo."Tấtcảđãquámuộn.”Việcđàotạoramộtbácsĩlãokhoacầnrấtnhiềuthờigian,trongkhisốlượngbác sĩ lão khoa có năng lực trong ngành hiện nay là rất ít. Trung bìnhtrongmộtnăm,sốlượngbácsĩlãokhoaratrườngởMỹchưađầybatrăm,thậmchíkhôngđủđểthaythếlựclượngchuyêngialãokhoasắpvềhưu,chứchưanóiđếnchuyệnđápứngnhucầuxãhộitrongmộtthậpkỷtới.Tương tự làđộingũybácsĩ tâmthần lãokhoavànhânviênxãhội,họcũngcóvaitròquantrọngkhôngkémđốivớixãhội,nhưngcungvẫncứmãikhôngđủcầu.TìnhtrạnglĩnhvựcchămsócsứckhỏengườicaotuổiởcácquốcgiangoàiMỹcóhoàncảnhvàđặcđiểmhoàntoànkhác.Nhưngởmộtsốnướcnọ,tìnhcảnhcònbiđáthơn.

Thếnhưng,bácsĩBoultvẫnlạcquantinrằngchúngtacònrấtnhiềuthờigianđểthựchiệnmộtchiếclượckhác:Ôngcắtcửcácbácsĩlãokhoa

vàocôngtácđàotạokỹnăngchămsócngườigiàchocácybácsĩ thuộclĩnhvựcchămsócbanđầubêncạnhcôngviệcchuyênmônchính,mặcdùđâylàmộtmệnhlệnhkhôngđơngiảnvàcótầmvĩmô-97phầntrămsinhviênykhoakhôngđăngkýhọcbộmônLãokhoa,vàchiếnlượcnàyđòihỏinhànước chi trả cho các chuyêngia lãokhoađảmđương thêmcông tác đào tạo thay vì chỉ làm chuyênmôn và chăm sóc bệnhnhân.Nhưngởđâucóýchí,ởđósẽcóconđường-BoulttinrằngchúngtarồisẽxâydựngvàthiếtlậpthànhcôngbộmônLãokhoatrongmọingôitrườngđàotạovẽydược,điềudưỡng,chămsócsứckhỏe,ytếcôngcộngvàmọichươngtrìnhđàotạonghiệpvụykhoatrongvòngmườinăm.

“Chúngtaphảihànhđộngthôi,”ôngnói. “Đểngàymainhữngngườicaotuổisẽcócuộcsốngtốthơnngàyhômnay.”

***

“Tôi vẫn còn lái xeđược, anhyên tâm,” Felix Silverstonebảo tôi saubữaăntối.“Tôitựhàolàmộttayláilụa.”

Ôngsẽphải chạyxevàiquãngđườngởStoughtonnằmcáchđâyvàidặmđểmuathuốcchoBella,vàtôixinđượctheocùng.“Xếhộp”củaFelixlàmộtchiếcToyotaCamryhộpsốtựđộngmàuđồnghơnmườituổivàđãbăngbăngtrêncáccungđườngđược39.000dặm-chỉsốmàtôinhìnthấytrên đồng hồ đo quãng đường. Chiếc xe chạy rất êm và trông cònmớinguyêntừtrongrangoài.Ôngđỗxemộtcáchchuyênnghiệptrongmộtvịtrírấthẹpvàvòngxerakhỏiđócũngcừkhôngkém.Ôngcầmvàxoayvô-lăngmộtcáchthiệnnghệvàkhônghềruntay.“Cànquét”quađườngphốCantonvàolúcchạngvạngtốitrongmộtđêmtrăngnon,ôngvẫnláixe,dừngxe,chấphànhđènđỏvàcáctínhiệugiaothôngmộtcáchnghiêmchỉnh,thựchiệncácđộngtácrẽtráirẽphảimộtcáchsuônêmkhôngtì

vết.

Thật lòng làsuốtthờigianngồi trongxeông lái, tôi rất run.Nguycơgâytainạngiaothôngởngườiláixetámmươilămtuổitrởlêncaogấpbalầnnguycơtôngxeởtàixế“choaichoai”trẻtuổi.Theonhữngthốngkêđó,tàixếcaotuổimớilànhững“hungthan”thựcsựcủađườngphố.TôirùngmìnhnhớlạivụđâmxecủabàAlicevàcảmthấymaymắnkhilúcđókhôngcóđứa trẻnàođangchơiđùa trongsânnhàngườihàngxóm.Trướcđónhiều thángởLosAngeles, cụôngGeorgeWellerbịkếtán tộigiếtngườichỉvìđạpnhầmchânga thayvì chân thắng trongkhi láixe,khiếnchochiếcBuickcủaôngtôngvàođámđôngkháchthamquanmuasắmởHộichợNôngnghiệpSantaMonica.Kếtquảlàmườingườitửvongvàsáungườibịthương.Khiđóôngtámmươisáutuổi.

VậymàFelix lái xe trông rấtungdung thư thái. Trên chuyếnđi củamình,chúngtôiphảiđiquamộtdọclôcốtđàođườngngayngãtư,buộcôngphảiláixequanhữnglànđườngtránhlôcốtrấthẹp.Felixlèoláivô-lăngmột cáchkhéo léo, giúp chiếc xenhanh chónghòa vào luồng giaothôngchínhsuônsẻ.Tôikhôngdámchắcôngcòncóthểláixemộtcáchthiệnnghệnhưthếnàytrongbaolâunữa.Rồisẽđếnmộtngàyôngphảibuôngtayvớichiếcchìakhóaxe.

Kỳ thực là lúc đó, bản thânFelixhẳn là cũng chẳngnghĩnhiềuđếntươnglai;ôngcảmthấyvuivàtựhàokhimìnhvẫncòncóthểláixếhộpbăngbăngtrênphố.ĐườngsákhôngcònđôngđúclúcôngrẽvàoĐường138.ÔngbắtđầuchophépchiếcCamrycủamìnhvượtquámốc72km/giờ.Ông cho hạ kính xe và đặt cùi chỏ lên khung cửa. Khí trời lúc đó thậttronglànhmátmẻ,vàchúngtôilắngnghetiếngxelănbánhtrênđường.

“Mộtbuổitốiđángyêu,phảikhônganhbạn?”Felixnói.

3.Lệthuộc

Ngườigiàkhôngsợchết-họbảotôinhưthế.Họsợnhữngđiềuxảyratrongnhữngnămthánggầnđátxatrời:lãngtai,đãngtrí,thưadẩnnhữngngườibạn,đánhmấtcảmộtcuộcsốngvốndĩnăngđộng,tươivuivàbìnhyên.NhưcâukếtluậncủaFelix,“Tuổigiàlànhữngchuỗingàymấtmát”.Còn trong tiểu thuyếtMọi conngười củamình, nhà văn Philip Roth cócáchmiêutảcòncayđắnghơn:“Tuổigiàkhôngphảilàmộtcuộcchiến.Tuổigiàlàthảmsát”.

Vớitínhkỷluậtchuđáocộngvớimộtchútmaymắn-ănuốngđiềuđộ,luyệntậpthểdụcthểthao,kiểmsoáthuyếtáp,thườngxuyênđikhámsứckhỏevàgọibácsĩmỗikhicần-vàingườicóthểsốngrấtkhỏemạnhvàlàmchủtuổigiàcủamìnhmộtcáchbềnbỉtrongthờigianrấtdài.Nhưngnàoaichiếnthắngđượcthờigian,khisớmmuộngìsẽđếnlúcsựtànphácơthểchồngchấtvàvượtngoàitầmkiểmsoátcảvềmặtthểchấtlẫntinhthầncủachúngta.Nhờvàonhữngthànhtựuyhọcmàcàng lúccàngítngườichếtbấtđắckỳtử;thayvàođó,hầuhếtchúngtasẽphảitựmìnhsốngphầnlớncuộcđờimìnhtrongsựsasútvàtànlụicủatuổigià.

Chúngtakhôngthíchnghĩđếnviễncảnhđó.Kếtquảlàgầnnhưtấtcảchúngtađềukhôngchuẩnbịgìchonó.Chúngtathườngchẳngmấykhidànhvàiphútsuynghĩxemmìnhsẽsốngnhưthếnàonhữngkhibệnhtậthaytuổigiàsứcyếu,đểrồiđếnkhinhữngđiềuđóxảyrathật,thìmọichuyệnđãquámuộn.

HồiFelixđứngtrướcngãbađườngnhữngsự lựachọnliênquanđếntuổigià,ôngđãphảisắmgiàychỉnhhìnhđểđi-nhưngkhôngphảichomình.MàlàchoBella.Hếtnămnàyquanămkhác,tôichứngkiếnbàấycànglúccànggầymòntiềutụy,trongkhiFelixvẫnduytrìđượcsứckhỏe

vàphongđộđángngưỡngmộdùđãgầnchínmươituổi.Ôngchưabaogiờngãbệnhđếnmứcphảiđưađi cấp cứu, và vẫnduy trìđược chếđộ tậpluyệnthểdụckỷluậtcủabảnthân.Ôngvẫnlàmviệckhôngmệtmỏi,đidạy lãokhoachocác lớpgiáo lývàphụcvụtrongủybansứckhỏecộngđồngcủaOrchardCove.Ôngthậmchívẫncònláixevôtư.TrongkhiBellacànglúccàngyếu.Mắtbàchẳngcònnhìnthấyđượcgì.Taibàchẳngcònngherõđượcđiềuchi.Hồichúngtôiđiăntốicùngnhau,Felixphảinhiềulầnnhắcđinhắclạichobàrằngngườiđangngồiđốidiệnbàchínhlàtôi.

Cảbà vàFelixđều cảmnhậnđượcnỗiđaumấtmát,nhưnghơn thếnữa,họcũngbiết tậnhưởngnhữngniềmvuivàniềmhạnhphúcmìnhvẫnđangcó.MặcdùcóthểBellakhôngthểnhớđượctôihaynhữngngườibà ít gặpmặt, bà thích thúmỗi khi được hòamình vào đám đông, tròchuyện rôm rả và tậnhưởng cuộc vui cùngmọingười.Quan trọnghơnthế, tronggiađình, cảbàvàFelix có thể trò chuyện thânmậtvớinhausuốthànggiờkhôngchán,suốtmấychụcnămbênnhauvẫnkhônghếtchuyện.Ôngtìmthấylẽsốngkhiđượcchămsócbà,cònbàthấycuộcđờimìnhýnghĩakhiđượcởcạnhông.Sựhiệnhữucủamỗingườibênđờinhaukhiếnngườikiacảmthấyhạnhphúcvàantoàn.Ôngmặcquầnáochobà,tắmchobà,vàđútthứcănchobà.Mỗikhiđibáchđộ,họlạitaytrongtaybướccùngnhau.Đếntốiđingủ,họnằmtrongvòngtaydịudàngcủanhau,vẫncòntỉnhthêmmộtchútđểnépmìnhvàonhauấmáphơntrướckhidầndầnchìmvàogiấcngủ.Đóchính là “nhữngkhoảnhkhắcyêu thương nhất của hai chúng tôi,” Felix bảo.Những khi đó, ông cảmthấy như thể cả hai đã biết nhau từ thuở nào, đã yêu nhau, và thươngnhauhơnbaogiờhếttrongsuốthơnbảymươinămbênnhau.

Tuy nhiên, rồi cũng đến ngày nọ,một sự cố xảy ra nhắc nhở hai vợchồng rằngsinhmệnhcủahọđãvàđangmongmanh thếnào.Bellabịcảmnặng,khiếnchodịchnhầyngậphailỗtaicủabà.Màngnhĩcủabàbịvỡ.Chỉcầncóthế,bàtrởthànhngườiđiếchoàntoàn.Vàcũngchỉcầncóthế,mốiquanhệkhắngkhíttưởngchừngkhôngcòngìcóthểchiacắtcủa

họbỗngchốcrạnnứt.Vốnđãmùlòavàđãngtrí,giờthìBellamất luônkhảnăngnghe,khiếnchoFelixkhôngtàinàogiaotiếpđượcvớibà.Ôngcốgắngviếtchữlênmubàntaybà,nhưngbàvẫnkhôngtiếpnhậnđượcthôngtin.Ngaycảnhữngsinhhoạtđơngiảnnhất-chẳnghạnnhưviệcmặcquầnáochoBella-cũngtrởthànhácmộngđốivớicảhaingười.Mấtđi quánhiều giác quan, bà gầnnhưkhông cònkháiniệm thời gian.Bàcànglúccànglúlẫn,thậmchícókhihoangtưởngvànónggiậnvôcớ.Ôngkhôngthểchămsócchobà.Bảnthânôngcànglúccàngmệtmỏi,sứctànlựckiệtvìcăngthẳngvàthiếungủ.

Ôngkhôngbiếtphảilàmgì,mặcdùkhôngphảikhôngcócách.Nhữngngườikhácởkhudâncưđềnghịôngnênđưabàđếnmộtnhàdưỡnglãouytínvàcóchuyênmônchămsócnhữngngườinhưbà.Nhưngôngthậmchíkhôngcósuynghĩđótrongđầu.“Nhấtquyếtkhông,”ôngbảo.Bàphảiởnhàvớiông.

Trướckhi sự việc trởnêncăng thẳnghơn,họnhậnđượcmột tin tốtlành.HaituầnrưỡikểtừsausựcốthủngmàngnhĩcủaBella,bàđượcđưađichữatrịvànốilạimàngnhĩ.Kếtquảlà,mặcdùtaitráicủabàđãđiếchoàntoànvàkhôngthểcứuchữa,taiphảicủabàđãđượcphụchồithànhcông.

“Việcgiaotiếpgiữachúngtôitrởnênkhókhănhơn,”Felixkể.“Nhưngítrathìgiờbàấycóthểngheđượctôinóigì.”

Tôihỏirằngôngsẽlàmgìnếumộtngàynàođótaiphảicủabàlạicóvấnđề,ôngsẽxoayxởrasaonếuxảyramộtbiếncốnàođótrầmtrọnghơn, vàông trả lời rằngông thực sựkhôngbiết. “Tôi luôn lo sợđến cáingàymàbệnhtậtcủabàấytrởnặngđếnđộ...tôikhôngcòncóthểchămsócchobàấyđượcnữa,”ôngbảo.“Tôicốdặnmìnhkhôngnênnghĩxađếnthế.Tôikhôngdámnghĩnămsausẽthếnào.Điềuđóquákhủngkhiếp.Tôichỉlonghĩchotuầnkếtiếpmàthôi.”

Đócũnglàsuynghĩchungcủahầuhếtmọingườitrênquảđấtnày,và

điềunàycóthểhiểuđược.Nhưngcáchsuynghĩnàycũngđồngthờiphảntácdụng,khiếnchúngtathêmđauđớnkhổsở.Sớmmuộngìthìcáiviễncảnhđáng sợ của tuổi già sức yếu cũng sẽđến vớimỏingười chúng ta,khôngsótmộtai.Cảhaingườihọđangđidạocùngnhau,vàđùngmộtphát,bàBellakhuỵungã.Ôngbịbấtngờ,khôngbiếtchuyệngìđãxảyra.Họđangđirấtchậmkiamà.Mặtđườngrấtphẳngvàêmkiamà.Ôngđãkịpphảnxạgiữlấycánhtaybà.Nhưngbàvẫntiếptụcđểrơinguyêncảthânngườimìnhxuốngđấttrongmộttưthếhếtsứcnguyhiểm,vôtìnhđègẫyxươngmácởcảhaichânbà(xươngmáclàmộtchiếcxươngnằmởcẳngchân,chạydọctừđầugốiđếnmắtcáchân.)Cácbácsĩởphòngcấpcứuđãphảinhanhchóngbóbộtchânbàlênđếnđầugối.ĐiềuFelixlosợnhất đã xảy ra. Giờ thì nhu cầu được chăm sóc của Bella đã vượt quánhữnggìôngcóthểlàmchobà.Bàbuộcphảichuyểnđếntầngdưỡnglãocủabệnhviện,nơicóđộingũytátúctrựchaimươibốntrênhaimươibốngiờđểchămsócbà.

Đọcđếnđây,cólẽbạnsẽchorằngsựcốnàygiúpgiảiphónggánhnặngchocảBellavàFelix,đểhọkhôngcònphảikhổsởvìchămsócnhaunữa.Nhưng thực tế khôngđơn giản thế.Quả thật, cácnhân viên y tế ở khudưỡng lão đó làmột đội ngũ chuyênnghiệp.Họdễ dàng thựchiện cácthaotácchămsócchobàBellamàFelixđãphảivậtlộnrấtvấtvảđểlàmđược-tắmrửa,đivệsinh,mặcquầnáo,vàtấtcảnhữngsinhhoạtcơbảnđốivớimộtngườitànphế.Họgiảiphóngôngkhỏicôngviệcchămsóckhổcựcđóvàcónhiềuthờigianrảnhranghơnnhưchínhôngmongmuốn,dùlànhữngkhiởbênBellahayởmộtmình.NhưngnhữngnỗlựctuyệtvờicủađộingũchămsócchuyênnghiệphóaralạikhiếnchosựhiệnhữubênnhaucủaFelixvàBellatrởthànhmộtnỗikhóchịukhôngthểnóiratronglòngmỗingười.VàinhânviênchămsócBellanhưmộtbệnhnhânchứkhôngphảimộtconngười.Chẳnghạn,bàấycónhữngyêucầunhấtđịnh đối việc chải tóc, nhưng chẳng ai hỏi han hay giúp bà được toạinguyện.Felixđãdàycôngthiếtkếnhữngbữaănchovợsaochovừacung

cấpđủchấtdinhdưỡng, lạivừađảmbảochobàdễnhainuốtnhất;ôngcũngbiếtđâulànhữngtưthếngồihoặcnằmthoảimáinhấtvớibà,biếtcáchmặcquầnáosaochobàưngýnhất,ôngcốgắngtruyềnđạtnhữngđiều này đến với đội ngũ nhân viên chăm sóc bà, nhưng nhiều ngườitrongsốhọkhôngchịuhiểu.Cónhữngkhivìquámệtmỏivàchánnản,ôngbuôngxuôivàlàmtheonhữnglờicăndặncủahọ,vàiđiềutrongsốđókhiếnbàkhôngvừaý,thếlàhaingườigiậnnhauhoặccãivã.

“Cứnhưthểchúngtôiđangpháhoạicuộcsốngcủanhau,”Felix thởdài.

ÔngcũnglolắngrằngmôitrườnglạlẫmởnhàdưỡnglãokhiếnBellathêmlúngtúng.Sauđóvàingày,ôngquyếtđịnhđưabàtrởvềnhà.Ôngnỗlựctìmbằngđượccáchtốthơnđểlochobà.

Cănhộcủaôngbà cáchkhudưỡng lãokhôngbaoxa.Nhưngđối vớimộtngườigià,khoảngcáchđólàcảmộtvấnđềlớnkhôngdễgìgiảithíchđược.Kếtcuộc,Felixvẫnphải thuêđộingũy távànhânviênchămsócđếnnhàđểtúctrựcbênBellađủhaimươibốngiờtrongngày.Sáuthángchânvợbóbột làcảmộtkhoảng thờigianmệtmỏivàcựchìnhđốivớiông.Cuốicùngmọiviệccũngtạmổn.CảôngvàBellabắtđầuquendầnvớinếpsinhhoạtmới.Bàấychỉởlìchỗcủamình,nằmtrêngiườngmình,vớiôngbêncạnh.Vậymàkhoảngthờigiannàycóýnghĩarấtlớnđốivớiông,khiếnôngkhôngbaogiờquênđược.Bởilẽbốnngàysaukhichânbàđượctháobột,cũnglàbốnngàysaukhibàbắtđầuđiđứngđượctrởlại,thìbàquađời.

Lúcđóhọđangngồiăntrưa.Bàbấtngờquaysangôngvàbảo,“Ôngơi,tôicảmtháykhôngkhỏe.”Vàbàgụcxuống.MộtchiếcxecấpcứutứctốcđượcgọiđếnđểchuyểnBellavàobệnhviện.Ôngkhôngmuốnlàmcảntrởcácnhânviêncứuthương.Thếlàôngđểmặchọlàmnhiệmvụ,rổilấyôtôcủamìnhchạytheosauchiếcxecấpcứu.Bàtrúthơithởcuốicùngsaukhiđếnbệnhviệnvàvừatrướckhiôngkịpđến.

Tôigặplạiôngsauđóbatháng.Ôngvẫncònbuồnlắm.“Tôicảmthấynhưmìnhvừamấtđimộtphầncơthể.Tôicảmthấynhưthểmìnhbịaiđóchặtđứtnửangười.”Giọngnóiôngrunrun,trongkhimắtôngđỏhoe.Tuy vậy, ông vẫn cònmột niềm an ủi lớn là bà đã ra đimột cách nhẹnhàng, không phải đau đớn, rằng trước đó, bà đã được trải qua nhữngngàycuốiđờicủamìnhtạitổấmyêuthươngcùngông-tìnhyêulớncủacảcuộcđờibà,chứkhôngphảichếtởnhàdưỡnglãonhưmộtbệnhnhânlạclõngvàvôthừanhận.

***

BàAliceHobsoncũngcónỗisợtươngtự.Đốivớibà,ngôinhàlàmộtnơithânthươngấmcúng,nơibàmuốngắnbótrongsuốtcuộcđờimình.Nhưngkểtừsaubiếncốvớinhữngkẻbấtlương,rõrànglàbàkhôngcòncảmthấyan toànkhi sốngmộtmìnhtrongđónữa.Bốvợ tôidẫnbàđithamquanmộtvàikhuởdànhchongườicaotuổi.“Bàchẳngmàngquantâm,”Jimkể,nhưngcóvẻbàcũngđangcốgắngquendầnvớiýtưởngđó.ÔngquyếttâmtìmramộtnơimàbàAlicesẽthíchvàcóthểởtrongđókhôngchútđắnđo.Nhưngmọiviệckhôngđơngiảnnhưvậy.Tôichứngkiếnnhữngchuyệnxảyrasauđó,vàtôidầndầnhiểuđượclýdovìsao-cũng chính là những lý do khiến chúng ta phải chất vấn lại hệ thốngchămsócvàansinhxãhộichongườicaotuổivàngườitàntậthiệnnay.

MụctiêutìmkiếmcủaJimlàmộtnơicóđịađiểmthuậntiệnvềmặtgiaothôngđểgiađìnhcóthểdễdàngláixeđếnthămbà,vàcómứcgiámàbàcóthểchitrảđượcsaukhibáncănnhàđangở.Ôngcũngmuốnđólàmộtkhudâncưcódịchvụchămsóctoànthờigian-tươngtựnhưhệthốngdịchvụsứckhỏeởOrchardCove,nơitôiđếnthămFelixvàBella,với những căn hộ ở độc lập vàmột tầng dịch vụ sức khỏe, với đội ngũ

chăm sóc chuyên nghiệp túc trực haimươi bốn trên haimươi bốn. Từnhữngtiêuchuẩnnày,ônglênmộtdanhsáchgồmnhữngnơihọcầnđếntìmhiểu-từnhữngđịađiểmgầnnhàchođếnxanhà,từkhuởxãhộichođếncáckhudâncưtiệnnghicótínhphí.

Lựa chọn cuối cùng củaAlice làmột khu cănhộ cao tầng dành chongười cao tuổi mà tôi tạm gọi là Longwood House, một cơ sở phi lợinhuậncóliênkếtvớiGiáoHội.Mộtvàingườibạncủabàcũngđangsốngởđấy.GiađìnhJimchỉmấtmườiphútláixetừnhàđếnđóđểthămbà.Đólàmộtcộngđồngdâncưlâunămvànăngđộng.CảAlicelẫnmọingườitronggiađìnhđềuđồngýrằngđâylàsựlựachọntốtnhất.

“Hầuhếtcáckhuởkhácthìlàmăntiềnbạclắm,”Jimthởdài.

BàAlicechínhthứcchuyểnđếnđóởvàomùathunăm1992.Cănhộmộtphòngngủcủabàởđócókhônggianrộngrải,vượtngoàimongđợicủachúngtôi.Nócócảmộtcănbếpđầyđủtiệnnghi,vừathoángđãnglạivừangậptrànánhsángđểbàcóthểngồithưởngthứcnhữngbữaăncủamìnhmột cách thoảimái nhất có thể.Mẹ vợ tôi, Nan,muốnmọi bứctườngtrongcănhộphảiđượcsơnmới,vàchomờingườitrangtrínhàcửamàbàAliceđã thuêquenđểsắpxếp lại cácvậtdụngvàbài trí cácbứctranhsaochođúngýbà.

“Thậtvuikhibạnđượcchuyểnđếnnơiởmớivàsắpxếpmọithứvàođúng vị trí của chúng - đặt những dụng cụ làm bếp ưa thích vào đúngngăntủưathíchtrongcănbếp,”Nankể.

Ấyvậymàsauđóvàituần,lúctôiđếnthămbàlầnđầutiênkểtừkhibàchuyểnnhà,bàkhôngnhữngkhôngvui,màcòncóvẻvẫnchưathíchnghiđượcvớinơiởmới.Bàkhôngthanphiềndùchỉmộtlời,cũngkhôngtỏragiậndữhaynóiđiềugìđókhónghe,nhưngbàcóvẻgìđólãnhđạmvàthờơ.Điềuđáng lo là tôi chưabaogiờ thấybànhư thế.Đóvẫn làbàAlice,nhưngđôimắttinhanhngàynàocủabàgiờđâytrôngvôhồnvàkhôngcònsứcsống.

Banđầutôinghĩchắclàdobàvẫncònbịámảnhbởivụmấtxe,khiếnbàkhôngthểtựdođilạikểtừđó.HồibàchuyểnđếnLongwoodHouse,bàkhôngquênmangtheochiếcChevyImpalađã“chinhchiến”cùngbàsuốtbaonăm,vớidựđịnhlàbàsẽlạiláinórađườngvàvuivẻvôtưnhưtrước.Nhưng ngay trong ngày đầu tiên sống ở đó, lúc bà đi lấy xe để chạy rađườngchơi,bàpháthiệnnóđãbiếnmấtBàgọicảnhsátvàthôngbáovớihọrằngxebịtrộm.Mộtviêncảnhsátđãđếnlấylờikhaicủabà,vàhứasẽđiềutravụviệc.MộtlúcsauthìJimđến;bằngmộtlinhcảmnàođó,ôngrabãixecủacửahàngGiantFoodởngaykếbênkhuLongwoodHouse.Quả thật, xe của bàAlice đangđược đỗ ở đó. Bà lú lẫnđếnmức gửi xenhẩmbãimàkhônghaybiết.Vìquáxấuhổ,bàkhôngcòndámláixenữa.Chỉtrongvònghơnmộtngày,bàđãmấtđicănnhàcũthânyêuvàsuýtmấtcảchiếcxeđã“quenhơi”mình.

Nhưngcảmgiácbấthạnhcủabàkhôngdừnglạiởđó.Cănhộcủabàcócái bếp tiện nghi và rộng thênh thang, nhưng bà chẳng buồn nấu. BàmangđổănđếnănchungvớinhữngngườikháctrongphòngăntậpthểcủakhuLongwoodHouse,nhưngbàănrấtít,đếnmứcsútcân,vàkhônghòađồngđược vớimọingười. Bà lảng tránh các sinhhoạt tập thể, baogồmcảnhữnghoạtđộngmàbàtừngrấtthích-mộthộigồmnhữngngườithíchmayváthêuthùagiốngnhưcáinhómbàtừngthamgiaởnhàthờ,câulạcbộđọcsách,cáclớpthểdụcthểthao,vànhữngbuổiđichơichungđếnTrung tâmKennedy. Chưa kể, cộng đồng dân cư ở đó còn tạo điềukiện chomỗingười tự tổ chứcnhữnghoạtđộngmàmình thíchnhưngchưacótronglịchsinhhoạtchungcủacộngđồng.Nhưngbàvẫnimlặngvàkhôngđoáihoàigìđến.Chúngtôinghĩlàbàbịtrầmcảm.JimvàNandẫnbàđếngặpbácsĩ,vàvịnàycóchobàvàitoathuốc.Cũngkhôngănthua.KhoảngcáchtừcănnhàcũcủabàởphốGreencastlevớinơiởmớiLongwoodHousechỉchừngbảydặm,vậymàtừđóđếnđây,cuộcsốngcủabàđãthayđổisâusắctheomộtcáchmàchínhbàcũngkhônghềmuốn,nhưnglạikhôngthểlàmgìđượcđểngăncảnsựthayđổiđó.

***

Thời đó, việc cảm thấy bất hạnh ở một khu ở tiện nghi đủ bề nhưLongwoodHouselàmộtchuyệnkhôngthểtinđược.Vàonăm1913,MabelNassau,sinhviênĐạihọcColumbia,thựchiệnmộtcuộckhảosátvềđiềukiệnsốngcủamộttrămngườicaotuổiởkhudâncưGreenwichVillage–gồm sáumươi lăm cụbà và bamươi lăm cụông. Thời kỳnàynướcMỹchưacócácchươngtrìnhansinhquốcgiahaychếđộtrợcấpxãhộinhưbâygiờ,nênphần lớnngườicaotuổi lúcbấygiờsốngtrongcảnhnghèotúng. Trong số những cụ ông cụ bà được khảo sát, chỉ có haimươi bảyngười tự lođượcchobảnthân -bằng tiền tiếtkiệmcảđời, thunhậptừviệcchothuênhà,hoặclàmnhữngcôngviệcvừasứcnhưbánbáo,giúpviệc và sửaô.Còn lại, hầuhếtngười cao tuổi sống trong cảnhbệnh tậthoặcyếuớt,khôngcònkhảnănglaođộng.

ĐiểnhìnhnhưcụbàC.mộttrongsổnhữngngườiđượcNassaukhảosát. Bà làmột góa phụ sáumươi hai tuổi có thunhập vừa đủ sống vớinghềgiúpviệc,nhờđómàbàđượcởtrongmộtcănphòngnhỏcóbếpănphía saungôinhà rộng lớn củagia chủ.Nhưng rồibệnh tật và tuổi giàkhiếnbàkhông thể tiếp tục làmviệcđượcnữa, và giờ thìbàđang sốngtrongcảnhnghèotúngvớimộtchânbịsưngphồngnghiêmtrọngdogiãntĩnhmạch,khiếnbàgầnnhư liệtgiường.CụbàS. thìkhôngchỉ thườngxuyênbịbệnhtậthànhhạ,màbàcònsốngchungvớimộtônganhtraibảymươihai tuổibị tiểuđường.Thờiđóchưacó insulin,cănbệnhtiểuđườngnhanhchónghủyhoạicơthểcụôngấy,khiếnôngsốngtrongsựđauđớnhaomònchođếnlúcchết.CụôngM.sáumươibảytuổi,làngườigốcÁiNhĩ Lan và từng làmnghề bốc vác ở các bến tàu; ông trở thànhngườitànphếsaumộtcơnđộtquỵgâyliệttaychân.Vớiphầnlớnnhữngngườicaotuổicònlạitrongnhómkhảosát,Nassaumiêutảhọlà“tàntạ”,cólẽvớiýrằnghọquágiàyếunênkhôngthểtựlođượcchobảnthân.

Nếunhữngcụôngcụbàđókhôngđượcgiađìnhchămsóc,họkhôngcòncáchnàokhácngoàiviệcvàotrạitếbần,hoặcsốngtrongcảnhmàntrời chiếuđất. Tỉnh trạngnày từngdiễn ra vàphổbiến suốthàng trămnămởChâuÂuvàHoaKỳ.Nếubạnlàmộtngườicaotuổicầnđượcgiúpđỡ,nhưnglạikhôngcókhảnăngtàichínhđểnuôithân,hoặckhôngcóconcháuđểđỡđần,nơiduynhấtbạncòncóthểđếnlàtrạitếbần.Nhàtếbần lànhữngnơiở tồi tàn,bẩn thỉuvàngộtngạt - ít rađây làcáchmàngườitamiêutảchúngvàothờiđó.Đólànơitrúngụcủanhiềuloạingười-ngườicùngkhổ,nhữngkẻ“thântànmadại”,ngườigiàneođơn,nhữngngườinhập cưkémmaymắn,những gã trainghiện rượu,nhữngngườimắcbệnhhiểmnghèohayphếnhân.Chứcnăngcủa trại tếbần là "thugom”nhữngconngườibịbỏmặcngoàilềxãhộivớinhauđểlàmnhữngcông việc thấp hèn nhằm phục vụ những yêu cầu thiếu đứng đắn củangườichủtrại.Nhiềuviênquảngiáocũngđốixửnhẹnhàngvớingườigià,nhưngtấtcảbọnhọđềunhưnhau-nhữngconngườibịxãhộiruồngbỏ.Vợchồngthìbịcáchly.Đếnnhữngđiềukiệnsốngtốithiểucũnggầnnhưkhông được đáp ứng. Tình trạng lụp xụp, tồi tàn và thiếu vệ sinh làchuyện...đươngnhiên.

MộtbáocáođượcủybanTừthiệnbangIllinoisthựchiệnvàonăm1912miêu tảmột trại tế bần điển hình trong địa phương là “không đủ tiêuchuẩnđểnuôinhốtđộngvật”.Ởđó,chúngtanhìnthấycảnhnhiềungườiđànôngvàphụnữthuộcđủmọilứatuổisốngchenchúcnhautrongmộtcănphòngchưađầymườihaimétvuôngngậpđầycôntrùngnhưmạtvàrệpgiường.“Nhữngconchuộtchạylontonkhắpphòng...Ruồinhặngliêntụcbuđầytrênthứcăn...Khôngcóbồntắm”.Mộtbáocáonăm1909củabang Virginiamiêu tả tình trạng có quá nhiều người cao tuổi qua đờitrongcảnhneođơnkhôngaichămsóc,khôngđượcănuốngđầyđủ,mắcbệnhlaodotìnhtrạnglâynhiễmhàngloạtkhôngđượckiểmsoát.Mọisốtiềnquỹvà tiền tài trợcủađịaphươngvàcác tổ chứcchoviệcchăm longườigiàvàngườitàntậtvẫntrongtìnhtrạngcungkhôngđủcầu.Cómột

trườnghợpmàtrongđó,ngườitatườngthuậtlạisựviệcmộtviênquảngiáonọquábựcmìnhvớimộtcụbàcótậtđilangthangmàkhôngaiđểýhaynhắcnhở,thếlàôngta... tróichânbàbằngmộtđóngdâyxíchnặnggầnmườibakýđểbàkhỏiđiđâuđượcluôn.

Khôngcóđiềugìkhiếnngườicaotuổikhiếpsợhơnnhữngviễncảnhấy. Vào khoảng thời gian những năm 1920 đến 1930, khi Alice vàRichmondHobsonvẫncòntrẻ,haiphầnbasốngườicưngụtrongcáctrạitếbầnlàngườicaotuổi.MãngoàithịnhvượngcủanềnkinhtếThờiĐạiVảngcuối thếkỷXIXkhiếnchongười takhôngthểkhôngxấuhổtrướcnhữngthựctrạngđó.Tiếpsauđó, thờikỳĐạiSuyThoáichâmngòichomộtsựphẫnnộvớiquymôtoànquốc.Nhữngngườicaotuổitrunglưuđãlaođộngvấtvảcảđờiđểtíchcópchotuổixếchiểubỗngchốcmấtsạchtiến tiết kiệm trong các nhà băng. Năm 1935, với sự ra đời của chươngtrìnhAnSinhXãHội,HoaKỳtheobướccácnướcChâuÂutrongviệcthiếtlậphệthốngtrợcấpxãhộiquốcgia.Tương laivốndĩuámcủacácgóaphụbỗngchốcđượcđảmbảo,vàtìnhtrạngnộpđơnxinvềhưu-vốndĩlàđặcquyềncủanhữngngườikhágiảkhôngphải loâuvềtiềnbạc-bỗngdưngtrởthànhtràolưuthờithượng.

Cũng trong thờigianđó,hìnhảnhcác trại tếbầnchỉcòn làkýứcbịlãngquên theo thời đại côngnghiệpbùngnổmột thời, nhưng kỳ thực,chúngvẫnluôntồntại,khôngởnơinàythìởnơikhác,dướinhữnghìnhthức khác. Ở nhiều nước phát triển, sự xuất hiện những khu ở tồi tàngiốngnhưtrạitếbầnlà“chuyệnthườngngàyởhuyện”,bởisựtăngtrưởngkinhtếđãvàđangnhanhchóngphávỡcấutrúcđạigiađình,trongkhisựgiàucómànótạorachưađápứngkịpyêucầubảovệngườicaotuổikhỏitìnhcảnhnghèotúngvàbịbỏmặc.ỞẤnĐộ,tôiđãnhìnthấyrấtnhiềunhữngnơinhư thế -mộthìnhảnhkhóquên trong chuyếnviếng thămthủ đôNewDelhi vừa rồi của tôi, và điều đáng buồn là không ai thừanhậnsựtồntạicủachúngcả.NhữngkhuởlụpxụptồitànđóhiệnlêncứnhưthểsốngdậytừtruyệncủaDickens[3]-hoặctừnhữnglờimiêutảrợn

ngườitrongcácbảnbáocáoxãhội.

ĐơncửnhưkhuGuruVishramVridh,mộtmáiấmtừthiệndànhchongườigiàneođơnnằmgiữalòngmộtkhuổchuộtởđườngbiênphíanamthànhphốNewDelhi, nơimàhạ tầng đường sá được đặc trưng bởi hệthốngcống thoátnước lộ thiênvànhữngchúchósuydinhdưỡngchạylontonqualạitharácrếnchấtđốngvàođó.Vốndĩlàmộtnhàkhođượcchuyểnđổichứcnăng, tòanhàtồi tàncủaGuruVishramVridhkỳ thựcchỉlàmộtcănphòngrộnggồmnhiêungườicaotuổivàngườitàntậtsốngtrong đó, với hàng tá những chiếc nệm và tấm trải chất thành đống ởnhiềugóc.G.P.Bhagatlàngườichủcủatòanhà,trôngôngtachừngngoàibốnmươi tuổi.Ông ta luônăndiệnbảnhbao và giữmột vẻngoài lángbóngsạchsẽ,taykhôngrờichiếcđiệnthoạidiđộngcứhaiphútlạirungchuôngmộtlần.ÔngtabảochínhThượngĐếđãyêucầuôngtalậpranơinàycáchđótámnăm,vàtừđóđếnnayôngtaduytrìnóbằngtiềnquyêngópcủaquầnchúng.Ôngtabảomìnhchưabaogiờđuổimộtai,miễnlàtrongnhàcònítnhấtmộtchiếcgiườngtrống.Mộtnửasốngườicaotuổisốngởđâyđếntừcácnhàdưỡng lãohoặcbệnhviện-nơimàhọkhôngcònkhảnăngchitrảđểtiếptụcở.Nửacònlạilànhữngngườivôgiacư,sốnglaylắtởcáccôngviênhoặcđầuđườngxóchợđượccáctìnhnguyệnviên và công an viên tìm thấy đưa về đây. Tất cảnhữngngười này đềutrongtìnhtrạngnghèotúngvàbệnhtậtởnhiềumứcđộkhácnhau.

Lúctôiđến,cóhơnmộttrămngườisốngchenchúcởđó.Người“trẻ”nhất ở đó sáumươi tuổi, trong khi người già nhất đã ngoài bách niên.Nhữngngườiđượcchosốngởtầngtrệtđượcxếploạilàcónhucầu“trungbình.”Trongsốđó,tôinhìnthấymộtcụôngngườiSikhcứbòlếtmộtcáchlạlùngtrênsànnhà,chồmhổmnhưmộtchúếchchậmchạp-dùngtaythaychânđểđi,chốngtayxuốngđấtđểđứngvàgiữthăngbằng.ÔngkểrằngôngtừnglàchủcủamộtcửahàngđiệngiadụngtrongmộtkhudâncưcaocấpởNewDelhi.Congáiônglàmnghềkếtoánviên,còncontraiông là kỹ sưphầnmềm.Chuyệnkhôngmayxảy ra vớiông cáchđóhai

năm-ôngbịđaungựckinhkhủng,vớimộtloạtnhữngcơnđauđớnnhưthểtrụytim.Ôngđượcđưavàobệnhviệnđểđiềutrịvànằmliệtởđósuốthaithángrưỡi.Tiềnviệnphítăngchóngmặt.Ngườithânđếnthămthưathớtdần.Cuốicùngbệnhviện“quẳng”ôngvàonơinày.Theo lờikểcủaBhagat,cụôngđónhờcảnhsátgửigiúpmộtbứcthưchogiađìnhđểnóihọđếnđâyđónôngvề.Vậymàhọbảorằnghọkhôngquenbiếtông.

Tôimentheochiếccầuthangnhỏhẹpđểthămtầngtrên,nơidànhchonhữngngườibịmấttrínhớvàmắcphảinhiềuloạibệnhtậtnghiêmtrọngkhác.Mộtcụôngnọđứngquaymặtvàotường,miệng liêntụchátvangđếnkhảncổnhữngbàicaaioánlạcđiệu.Bêncạnhônglàmộtcụbàvớiđôimắttrắngđụcngầuvìcườmmắt,cònmiệngthìlắmbắmlẩmbẩmvớichínhmình.Nhiềunhânviênphảirấtnỗlựcđểcóthểchămsóchếttừngấyngười,chohọănvàgiữchohọsạchsẽbằnghếtmứccóthể.Cảkhônggiantòanhàbịquátảibởinhữngtiếnglảinhảibựcdọcvàmùinướctiểunồngnặc.Tôicốgắngtròchuyệnvớivàicụôngcụbàtrongđóvớisựgiúpđỡcủamộtthôngdịchviên,nhưngnhữngngườiđóquálúlẫnđểtrảlờicáccâuhỏicủatôi.Mộtcụbàvừađiếclạivừamùnằmtrênmộttấmnệmgầnđócứgàothétmộtcụmtừlặpđilặplạikhôngbiếtmệt.Tôihỏingườithôngdịchviênrằngbàấylahétgìvậy.Ngườinữthôngdịchviênlắcđầu-chỉ làmộtmớtừngữvônghĩa–rồi laonhanhxuốngcầuthang.Côấykhông chịu nổi cảnh tượng đó thêm được nữa. Còn đói với tôi, nơi đóchẳngkhácnàođịangụctrầngian!

“Nhữngngườinàyhẳnlàđanggầnđấtxatrờilắmrồi,”Bhagatvừabảotôivừanhìnsangmộtđốngnhữngngườiđangnằmlaliệt.“Tôikhôngđủkhảnănglàmđượcđiềugìtốthơnchohọnữa.”

Thờinay,nhữngngườicaotuổinhưbàAlicecóthểyêntâmphầnnàokhisựcôngnghiệphóavàhiệnđạihóacủaxãhộiđãgiúphọthoátkhỏimột kết cuộc bi thảmnhư thế.Ngay cả nhữngngười nghèo đơn thuầncũngđượchưởnglợitừnềnkinhtếthịnhvượngkhihọcũngđượccónơi

trúngụ của riêngmình - nhữngngôi nhà từ thiện, nơimàhọ được ănuốngđầyđủ,đượcchămsócsứckhỏe,vậtlýtrịliệuvàthậmchíđượctụhọpchơibàivớinhau.Nhữngcơsởxãhộinàymanglạilợiíchchohàngtriệungườigiàneođơnvàngườikhuyếttật,giúpchosựantoànvàđảmbảovềmặtsứckhỏetrởthànhtiêuchuẩnsốngcănbảnmàhẳnlànhữngcưdâncủacáctrạitếbầncủathờitrướckhôngthểnàotưởngtượngnổi.Ấyvậymàvìnhiềulýdonhấtđịnh,ngườitavẫncứquanniệmrằngnhàdưỡng lão lànhữngnơichốnđángsợ,buồntẻ, thậmchíkhôngsạchsẽ,nóichunglàquátệđểaiđódámbướcvàovàsốngnhữngngàycuốiđờimìnhtrongđó.Chúngtacầnvàkhaokhátnhiềuhơnthế.

***

Nhìnbềngoài,LongwoodHousethựcsựlàthiênđườnghạgiớidànhchongườicaotuổi.Nơiđâycócơsởhạtầnghiệnđại,vớicácdịchvụchămsócsứckhỏevàanninhđượcđánhgiávàohàngtốtbậcnhấtđốivớitiêuchuẩn khu dân cư. Khu ở của Alice cho phép bà được sống trongmộtkhônggianvừatiệnnghikhôngthuagìnhàcũ, lạivừaantoànvàdễtựchủhơn.Những tiệnnghivàsựbố trí trongđây thậmchívẫn thừasứcđảmbảomộtcuộcsốngchấtlượngchobàkểcảkhibàsốngchungvớiconcháuhoặcgiađình.NhưngnhữngthứđókỳthựckhôngdànhchoAlice.Bàchưabaogiờthừanhậnchúng,cũngchẳngthểquenthuộcvớichúng.BátchấpmọinỗlựccủachúngtôivàcácnhânviênởLongwoodHousetrongviệcchàmsócvàđộngviênbà,trôngbàcànglúccàngkhổsởkhiởđó.

Tôihỏibàtạisaonhưthế.Nhưngbàchẳngbuồngiảithích...điềubíẩngìkhiếnbàcảmthấybấthạnhkhisốngởđó.Nhưng theonhữngngườisónggầnnơibàởmàtôiđượcgặp,họnghe thấybà thường thanphiền

rằng:“Đâykhôngphảilànhà”.ĐốivớiAlice,LongwoodHousechỉlàmộtbảnsaocủangôinhàcũthânthươngcủabà.Việctìmthấymộtnơikhiếnmìnhcảmthấyấmápnhưởnhà-nhưthểmìnhđangđượcởbêncạnhgiađình thân yêu củamình - quan trọng vớimột người như cá được sốngtrongnước.

Cáchđâyvàinăm,tôicóđọcmộtcâuchuyệnđángsuyngẫmvềHarryTruman,mộtcụôngtámmươibatuổi.VàothángBanăm1980,ôngnhấtquyếtkhôngchịurờinhàchuyểnđinơikhácsinhsống,trongkhicănnhàcủaôngnằmngaydướichânnúiSaintHelensgầnOlympia,Washington,khingọnnúi lửanày códấuhiệubốckhói, xuấthiệnnhữngâm thanhlùngđùngvàcóthểphuntràobấtkỳlúcnào.TừnglàphicôngthamgiaĐệNhất ThếChiến và kinh qua công việc buôn rượu lậu trong thời kỳCấmVận,ôngTrumanđãsốngtrongcáicănnhànhỏbênhồSpiritnàyhơnnămmườinăm.Vợôngđãquađờicáchđónămnăm.ÔngsốngmộtmìnhvớimườisáuconmèotrênmộtkhuđấtrộngnămmươitưmẫuAnhdướichânnúi.Trướcđóbanăm,trongmột lầntrèo lênmáinhàđểxúctuyết,ôngsơýtrượtngãvàbịgãyxươngchân.Bácsĩbảoônggàndởkhidámmộtmìnhlàmcôngviệcđóởcáituổigầnđấtxatrờinày.

“Nàycậukia!”ôngTrumanquátlại.“Tôiđãtámmươituổirồinhé,vàởtuổi támmươi, tôicóquyềnquyếtđịnhcuộcđờimìnhvà làmnhữnggìmìnhmuốn.”

Nguycơnúilửaphuntràocànglúccànghiệnrõhơnbaogiờhết,chínhquyền yêu cầu mọi người dân sống gần đó sơ tán càng sớm càng tốt.NhưngTrumankhôngchịuđiđâucả.Ngọnnúilửaliêntụcgầmrúsuốthơn hai tháng liền. Chính quyền địa phương nới rộng vùng sơ tán lênmười dặm xung quanh núi lửa. Ông Truman vẫn kiên quyết ở lại. Ôngkhôngtinmấytaynhàkhoahọc,khichínhhọkhôngphải lúcnàocũngchắcchắnvàchuyênmônđưaranhữngdựbáomâuthuẫnnhau.Ôngchỉlocănnhàthânyêucủamìnhbịcướpbóchoặcpháhoại-điềuđãtừng

xảyravớimộtcănnhàkhácởkhuvựchồSpirit.Vàdùtrờicósậpđichăngnữa,cănnhàđóchínhlàhơithở,làcuộcsốngcủaông.

“Nếunơinàybịpháhủy,tôimuốnrađicùngvớinó,”ôngbảo.“Bởinếutôimấtnó,tôicũngsẽchếttrongvòngmộttuầnsauđó.”Giớibáochíhêntục săn đón và phỏng vấn ông bởi phong cách trả lời thẳng thừng đếnmức thô lỗcủaông;vàhìnhảnhcủaôngcòncá tínhhơnvớichiếcmũlưỡitraiJohnDeeremàuxanhlácâytrênđầu,mộttayôngluôncầmlyrượuwhiskyngô,taycònlạimânmêlonCoca-Cola.Cảnhsátđịaphươngnhiều lầnmuốntốnggiamôngnhưmộtcáchbuộcôngphải rờinhàvàbảovệông,nhưngcuốicùnghọkhôngdámlàmthế,bởituổiôngđãcaovàhànhđộngđócóthểkhiếnhọchịuđiềutiếngtiêucựctừdưluận.Họtìmđủmọicáchđểthuyếtphụcôngsơtánvàsẵnsàngcungcấpchoôngmọithứôngcần.Nhưngôngvẫnngoancốtừchối.Ôngnóivớimộtngườibạnrằng,“Nếutôiphảichếtvàongàymai,tôivẫnsẽvui lòng,vìtôiđãsốngmộtcuộcđờituyệtvời.Tôiđãlàmmọithứmìnhcóthểlàm,vàtôiđãđạtđượcmọiđiềumìnhhằngmongmuốn.”

Núilửaphuntràovàolúc8giờ40phútsángngày18thángNămnăm1980, với sứcmạnh tươngđươngmộtquảbomnguyên tử.ToànbộkhuvựchồSpiritbiếnmấtdướidòngdungnhamnóngđỏ, chônvùi cảôngTruman,nhữngchúmèocủaôngcùngtoànbộngôinhàmàônggắnbóthânthươngđếntậnphútcuốiđời.Sauthảmhọa,ôngđượcngườitatônthànhmộtbiểutượng-mộtônggiàtrungthànhtậntụyvớingôinhàcủamình,dámlàmdámchịuvàsốngmộtcuộcđờingạonghễtrongmộtthờiđạimàphầnlớnngườitakhôngcónhiềucơhộicũngnhưkhôngdámlàmđiều mình muốn. Để tưởng nhớ ông, những người dân ở thị trấnCastlerockbêncạnhđãxâydựngcảmộtcôngtrìnhđài tưởngniệmđặtngaytạicổngvàothịtrấnmàvẫncònsừngsữngđếnngàynay,vàngườitathậmchílàmcảmộtbộphimtruyềnhìnhnóivềcuộcđờiôngdonamtàitửArtCarneythủvaichính.

Alice tuykhôngphảiđốidiệnvới thảmhọanúi lửanào,nhưng thậttìnhnếubàởđó,hẳn làbàcũngsẽhànhđộngnhưTruman.Việcbà từbiệtcănnhàdấuyêuởphốGreencastleđồngnghĩavớiviệctừbỏcảmộtquãng đời bà đã gắn bó suốt mấy thập kỷ. Những ưu điểm khiến choLongwoodHouseantoànvàdễsốnghơnsovớinhàcũlạichínhlànhữngđiềukhiếnbàkhôngthểthíchnghivớinơiđây.Mặcdùchỗbàởđượcgọilà “cănhộđộc lập”,nhưngnókỳthựcchẳngđộc lậptínàovớinhiềucơcấuquảnlýphứctạpvàsựgiámsátnghiêmngặtmàbàchưabaogiờphảiđốimặttrướcđó.Cácnhânviênchămsócliêntụctheodõiviệcănuốngcủabà.Cácytáthườngxuyênđếnkiểmtrasứckhỏebà.Ngaycảsựlọmkhọmcủabàcũngđượcquansátvàlưutâm,đếnnỗihọyêucầubàphảichốnggậyhoặcdùngkhungtậpđidànhchongườicaotuổi.Họlàmthếđểđảmbảochấtlượngchămsóccũngnhưgiúpchogiađìnhcủabàyêntâmhơn về việc để bà sống ở đây, nhưngbản thânbà không thíchbịngườikhác làm “vú em” kè kè bên cạnh kiểm soátmình. Theo thời gian, cácnhânviênởđócànglúccàngsiếtchặtkỷluậtđốivớisinhhoạthàngngàycủabà.Mỗikhihọlolắngvềviệcbàkhônguốngđầyđủnhữngtoathuốcđượcgiao,thếlàhọcảnhcáobà,yêucầubàphảituânthủlờikhuyêncủacácytá,vàđểchocáccônàydẫnbàđếnphòngkhámcủahọhaingàymộtlầnđểhọcóthểtrựctiếpkiểmtrasứckhỏecủabà;nếukhônglàmtheo,họbuộcsẽphảichuyểnbàtừcănhộđộclậpsangkhudưỡnglão.JimvàNanthuêmộtnhânviênchămsócbánthờigianlàMaryđếngiúpđỡbàAlicetuânthủnhữngquyđịnhcủakhuở,đểbầubạnvớibàvàđểhạnchếtốiđanguycơbịchuyểnđicủabà.BàcũngthíchMary.Nhưngviệccómộtngười lạquanhquẩntrongnhàsuốtmấytiếngđồnghồmỗingày trongkhihọchẳngcógìnhiềuđể làmchỉkhiếncuộcsốngcủabàAlicethêmmệtmỏivàtồitệ.

ĐốivớiAlice,việcchuyểnđếnđâyởchẳngkhácnàohànhđộngđápphithuyềnxuốngmộthànhtinhxalạmàmộtkhiđã“lỡdại”bướcvào,bàsẽkhôngđượcphéprakhỏiđónữa.Nhữnggãlínhcanhởđókhávuivẻvà

thânthiện.Họhứahẹnvớibàmộtnơiởmớitiệnnghivàđầyđủ,nơimàbàsẽluônluônđượcchămsócâncầnvàchuđáo.Nhưngbàthìlạichằngmuốnai chămsócmình, bà chỉmuốn sốngmột cuộc sống tựdo tự tạinhưýmình.Thếlànhữngtaylínhcanhhòanhãcầmluôncảhộchiếuvàchìakhóanhàcủabà,đồngnghĩavớiviệc tướcđoạt luôncảquyền làmchủcuộcsốngcủaAlice.

NgườitatônvinhHarryTrumannhưmộtanhhùng.SẽchẳngbaogiờcómộtkhuLongwoodHousenàodànhchoquýôngHarryTrumanngoancóđếntừvùnghồSpirit,vàngaycảAliceHobsonđếntừArlingtonbangVirginiacũngchẳngthíchởđó.

***

Chúngtađãlàmgìcáithếgiớinày,đểgiờđây,sựgiàcảbịđốixửnhưmộtcáitội,rằngngườigiàhoặclàchấpnhậnbịchônvùidướidungnhamnúi lửa,hoặcphải cam tâmchongười khác toànquyềnkiểmsoát cuộcsốngcủamình?Đểhiểuđiềugìđangxảy ra, chúng ta cầnphải truy lạilịchsửquátrìnhchuyểnđổicáctrạitếbầnthànhnhữngthứmàchúngtađang làmngàyhômnay -một câuchuyện thuộcvềngànhy. Sự thật làngaytừbanđầu,cácnhàdưỡnglãođượclậprakhôngphảivớimụcđíchgiúpchongườicaotuổicócuộcsốngtốthơnsovớiviệcphảiởtrongtrạitế bần hay những nơi ở tồi tàn từng được dành cho họ. Không hề cóchuyện người ta tử tế đi thăm thú tình hình rồi bảo rằng, “Anh biếtkhông,chúngtađangcóđầyrẫynhữngcănnhà ‘ổchuột’màcuộcsốngcủanhữngconngườiởtrongđókhônghềđượcđảmbảo,dovậymàchúngtacầnphảitìmramộtcáchnàođóđểlàmchochúngtốthơn.”Khônghềcó chuyện đó! Thay vào đó, người ta nói rằng, “Vấn đề này thuộc tráchnhiệmcủangànhy.Hãychuyểnhếtnhữngcụôngcụbàđóvàobệnhviện.

Cóthểcácbácsĩsẽbiếtphảilàmthếnàovớihọ.”Đấychínhlàcáchngườitaphátkiếnranhàdưỡnglão-gầnnhưmộtsựtìnhcờ,chứnókhônghẳnxuấtpháttừlòngtừbicủaaicả.

Đếngiữathếkỷhaimươi,ngànhyhọctrảiquamộtsựbiếnđổimạnhmẽmangtínhlịchsử.Thờikỳtrướcđó,nếubạnmắcphảibệnhtậtnanyhiểmnghèo,bácsĩ cóxuhướngđếnkhámvàchămsócchobạn tạigia.Lúcbấygiờ,chứcnăngchínhcủabệnhviện làphụcvụchocácánphạthoặccácquyếtđịnhgiamngười liênquanđếnhìnhsự.Trong thờigianlàmthựctậpsinhởBệnhviệnBostonCityvàonăm1937,bácsĩkiêmnhàvănLewisThomasđãquansátvàmiêutảnhưsau:“Nếucóaihỏitôivềsựkhácbiệtcủaviệcđượcnằmđiềutrịtạibệnhviệnthayvìởnhà,câutrảlờinằmởđiềukiệncơsởvậtchất,tiệnnghi,đồănthứcuống,sựchămsócâncầnchuđáovàtaynghềchuyênnghiệpcủacácytáởđó.Việcbạncósốngsóthoặcvượtquabệnhtậtđượchaykhôngphụthuộcvàobảnthâncănbệnh.Chứyhọcgầnnhưchẳnglàmnênsựkhácbiệtgìđángkể.”

NhưngkểtừthờiĐệNhịThếChiếntrởđi,xãhộibắtđầucómộtcáinhìnhoàntoànkhácvềbệnhviệncũngnhưngànhy.Sự rađờicủacácloại thuốc sulfa,penicillin, vànhiều loạikhángsinhkhácđãgiúpnângcaohiệuquảchữabệnh.Ngườitakhámpháracácloạithuốccótácdụngđiềuhòahuyếtápvàsựmấtcầnbằnghoóc-môn.Yhọcđạtđượcnhiềuthành tựuđộtphá từ côngnghệphẫu thuật tim,máyhôhấpnhân tạochođếnghép thận.Cácbác sĩbắtđầuđược tôn làmanhhùng, vàhìnhảnhcủacácbệnhviệncũngthayđổitrongmắtcôngchúng-từmộtnơichốn lạnh lẽo của bệnh tật và sự buồn thảm, bệnh viện trở thànhmộtbiểutượngcủahyvọngvàsựkhỏibệnh.

Xây dựng bệnh viện cho các cộng đồng dân cư làmột công việc tốnkémnhiều tiềncủavà thời gian.ỞnướcMỹnăm1946,Quốchội thôngqua Đạo luật Hill-Burton, kèm theo đó là một loạt những số tiền quỹkhổnglồđểtàitrợchoviệcxâydựngcácbệnhviện.Nhờcóchươngtrình

nàymàtrongvònghaimươinămsauđó,hơnchínnghìnbệnhviệnvàcáccơsởytếmớiđượcdựngnêntrênkhắpcảnước.Lầnđầutiêntronglịchsử,mọicụmdâncưđềucómộtbệnhviệnởgầnđó,vàđiềunàytrởthànhchuẩnmựcchohầuhếtcácquốcgiacôngnghiệphóa.

Khôngcótừngữnàođủsứcdiễntảtầmvóccủasựbiếnđổiđó.Xuyênsuốtphầnlớnlịchsửloàingười,vềcơbảnchúngtađãluônphảitựmìnhgánhchịumọisựđauđớnvàtìnhtrạnglãohóacủacơthể.Khảnăngsóngsótcủachúngtalệthuộcvàotựnhiên,sựmaymắn,hoàncảnhgiađìnhvàtôngiáo.Thờibấygiờ,yhọcchỉlàmộtcôngcụchữabệnhkhácmàbạncóthểthử,chứhiệuquảcủanókhôngkhácgìmấysovớinhữngnghilễtrừtàhaytaynghềchữabệnhtheokinhnghiệmcủangườinhà.Nhưngtheothờigian,khiyhọccànglúccàngtrởnênquyềnnănghơn,sựxuấthiệnnhữngbệnhviệnhiệnđạichochúngtamộtýniệmhoàntoànkhácvềsứckhỏe.Đólànơimàbạncóthểđếnvànói,“Hãychữabệnhchotôi!”Bạnlàmthủtụcnhậpviệnvàgiaokhoánmọithứthuộcvềcơthểmìnhvàsinhhoạthàngngàycủamìnhchocácbácsĩvàytáởđó:bạnmặcgì,bạnăngì,chuyệngìxảyravớicácbộphậntrêncơthểbạn,vàxảyrakhinào.Điềunàykhôngphảilúcnàocũnghayho,nhưng,trongthờiđạimàconngườicànglúccàngphảiđốimặtvớiquánhiềunhữngvấnđềvềsứckhỏe,nóquảthựctạorakếtquảmỹmãnhơnbaogiờhết.Cácbệnhviệnnhanhchónghọcđượccáchgiúpconngườiloạitrừbệnhtruyềnnhiễm,loạibỏcáckhốiuungthưvàhàngắnnhữngchiếcxươngvỡ.Họbiếtchữathoátvị,sửavantimvàxửlýcácca lở loéthoặcxuấthuyếtbaotử.Thếlàcácbệnhviệntrởthànhđiểmđếncủamọiconngườigặpvấnđềvớicơthể,baogồmcảngườicaotuổi.

Trongkhiđó,cácnhàlậpchínhsáchthìcứđinhninhrằngviệcthiếtlậphệthốngtrợcấpxãhộisẽgiúpxóabỏhoàntoàncáctrạitếbần,nhưngthựctếkhôngchỉcóthế.ỞMỹ,nhiềunămtrôiquakểtừĐạoluậtAnSinhXã Hội năm 1935, số lượng người cao tuổi cư trú trong các trại tế bầnkhônghềgiảm.Chínhquyềncácbangnỗlựcđóngcửanhữngnơiởtồitàn

đónhưngkhôngthể.Saumộtthờigiantìmhiểu,ngườitamớikhámphárarằng lýdonhữngngườigiàvẫncứtiếptụcsốngtrongcáctrại tếbầnkhôngnhữngchỉvìhọkhôngcóđủtiềnđểvàoviệndưỡnglão.Họchỉcòncáchởđó,bởilẽhọđãquágiàyếu,đầybệnhtật,mongmanhvàcóthểgụcngãbấtcứlúcnào,hoàntoànkhôngcònkhảnăngtựlochobảnthân,bởihọchẳngcònnơinàokhácđểđi.Ngườicaotuổiđượcnhậntrợcấpkhivàchỉkhihọcòntrongnhữngnămhưutrí.Chứtrợcấpkhônggiúpđỡhọchođếncáigiaiđoạncuốicùngmongmanhdễvỡđócủahànhtrìnhcuộcđời.

Khicácbệnhviệnbắtđầumọclênnhưnấmvàtrởthànhmộttiệníchkhôngthểthiếucủaxãhội,chúngcũngđồngthờiđượcxemlàđịađiểmlýtưởngđể“thẩy”vàođónhữngconngườigiànuahoặcbệnhtật.Chỉđếnlúcnày,thờiđạicủacáctrạitếbầnmớichínhthứckếtthúc.Đếnnhữngnăm 1950, chúng lần lượt đóng cửa, khi mà những người già neo đơnnghèokhổnhậnđượcsựgiúpđỡtừhệthốngtrợcấpvàphúclợixãhội,trongkhinhữngcụôngcụbànàoquágiàyếuhoặcnhiềubệnhtậtsẽđượcđưavàobệnhviện.Nhưngrấttiếc,việcngănchặnsựlãohóavàchữakhỏinhữngcănbệnhkinhniênmãntínhvẫnvượtngoàikhảnăngcủacácbácsĩ,thếlàbệnhviệntrởthànhđiểmđếncủanhữngngườikhôngcònnơinàokhácđểđi.Trướctìnhcảnhđó,bệnhviệnphải“cầucứu”sựhỗtrợcủachínhphủ.Vàthếlàvàonăm1954,cácnhàlàmluậttàitrợchocácbệnhviệnthiếtlậpnhữngđơnvịriêngbiệtdànhchocácbệnhnhân“cầnthêmthờigianhồiphục”.Nhữngnơinàychưabaogiờđượclậpravớichứcnănghỗtrợngườitađốimặtvớituổigià.Chúngđượcxâydựngchỉđểgiảmtảichocácbệnhviện-vàgiờngườitagọichúnglàcácnhàdưỡnglão.

Đấychínhlàsựthậtđángbuồnnhưnglạiđangtrởthànhkhuônmẫuđằngsaucáchthứcxãhộichúngtagiảiquyếtvấnđềtuổigiàsứcyếucủangườidân.Nhữnghệthốngdochúngtathiếtlậpvàmàigiũaluônđượclàmrađểphụcvụnhữngmụcđíchkhácngoàisứckhỏe.Mộthọcgiảnọmiêutả lịchsửrađờicácnhàdưỡnglãotừgócnhìncủamộtngườicao

tuổi“chẳngkhácnàoviệcđikểlạilịchsửmiềnViễnTâynướcMỹtừgócnhìn củanhững con la; chúng cómặtởđó, làmộtphầncủa lịch sử, vànhữngsựkiệnlịchsửmangtínhbướcngoặtcũngcóliênquanđếnnhữngchúlaấy,vậymàhầunhưchẳngmộtaiđểýđếnchúng.”

LànsóngxâynhàdưỡnglãokếtiếpcủanướcMỹcũnglàmộthệquảngoài dự kiến của lịch sử. Kể từ khiMedicare - hệ thống bảohiểm sứckhỏedànhchongười cao tuổivàngười tàn tật củanướcMỹ -đượcbanhành và thông qua vào năm 1965, luật đã ghi rõ rằng chỉ những cơ sởchămsócsứckhỏeđápứngđẩyđủcáctiêuchuẩnvềytếvàđộantoànthìmớiđượccungcấptàichínhđểduytrìhoạtđộng.Trongkhithựctếlàcórấtnhiềubệnh viện, đặc biệt ởmiềnNam, khôngđápứngđượcnhữngtiêu chuẩn đó. Các nhà lập chính sách lo sợ lỗ hổng này, rằng nhữngngười cao tuổi có thẻ bảo hiểm củaMedicare có thể bị từ chối bởi cácbệnhviệntuyếnđịaphương.ThếlàCụcBảoHiểmYTếphảiphátkiếnramộtkháiniệmmớigọilà“cótuânthủtiêuchuẩn”-nếubệnhviệnnàocónhữngđiềukiện“gần”đápứngđượccáctiêuchuẩnđượcđưaravàchứngminhđượckhảnăngđápứngtrongtươnglaigần,nócũngsẽđượctàitrợđểduytrìbộphậndưỡnglão.Toànbộchuyệnnàyđềulànhữngsự“chữacháy”khôngdựatrênnềntảngluậtphápnào,mặcdùnócũnggiảiquyếtđượcphầnnàovấnđềmàkhônggâythiệthạigìchobấtkỳai-bởilẽtấtcảnhữngbệnhviện “có tuânthủtiêuchuẩn”quảthựcđềuđượcnângcấpnhưchínhhọđãhứa.QuyđịnhmớicủaCụccũngtạođiềukiệnchosựrađờihàngloạtcủacácnhàdưỡnglão.Khiđó,phầnlớncácnhàdưỡnglãođanghoạtđộngđềukhôngđápứngđược các tiêu chuẩn của liênbang,chẳnghạnnhưyêucầuphảiluôncóytátrựchaimươibốntrênhaimươibốn, hoặc phải đảm bảo phòng cháy chữa cháy. Nhờ quy địnhmớimàhàngnghìnnhàdưỡnglãođượcdudivàolà“cótuânthủtiêuchuẩn”đểđượcthôngquatàitrợ,vàkểtừlúcđó,nhàdưỡnglãomọclênnhưnấmsaumưa.Chođếnnăm1970,đãcókhoảngmườibanghìnnhàdưỡnglãođượcdựnglên,kèmtheođólàhàngloạttintứcvàbáocáoliênquanđến

tìnhtrạngthờơchấtlượngdịchvụchămsócvàbạcđàingườibệnhtrongđó.Cũngtrongnămđó,ởMarietabangOhio,ngaykếbênthịtrấnnơitôisống,mộtnhàdưỡnglãonọbịhỏahoạn,khiếnchobamươihaingườitửvong.ỞBaltimore,mộtdịchbệnhdovikhuẩnSalmonellagâyrađãbịlâynhiễmtrongmộtnhàdưỡnglãovàlàmchếtbamươisáungườitrongđó.

Theothờigian,cácquyđịnhcànglúccàngđượcsiếtchặt.Cácvấnđềvềsứckhỏevàsựantoàncuốicùngrồicũngđượcquantâmđúngmứcvàđượcđảmbảotốiđa.Nhữngnhàdưỡnglãocónguycơtrởthành“lòthiêu”dokhôngcólốithoáthiểmdầndầnbịdẹpsạch.Nhưngvánđềcốtlõithìvẫncònđóvàdaidẳng.Nhữngkhuởchấtlượngcaoấy-nơimàphânnửachúngtarồisẽphảidọnđếnsốngtrongnhữngnămtuổigiàcủađờimình-chưabaogiờđượclàmrađểdànhchochúngta!

***

Vàomộtbuổisángcuốinăm1933,Alicebấtngờténgãkhiđangởmộtmìnhtrongcănhộ.VậymàchẳngaihayaibiếtchođếnkhiNanyêucầuJimđếnđó,saumộthồigọiđiệnthoạichobàmàkhôngthấybàtrảlời.Ông phát hiện ra bà Alice nằm sõng soài bên cạnh bộ ghế nệm trongphòngkháchtrongtìnhtrạnggầnnhưbấttỉnh.Đếnbệnhviện,cácbácsĩtiêmtĩnhmạchchobà,thựchiệnmộtloạtcáccuộcxétnghiệmvàchụpX-quang.Khôngcódấuhiệugãyxươnghaychấnthươngđầu.Sứckhỏebàvẫnổn.Nhưnghọkhôngthểgiảithíchđượcvìsaobàlạingã,bêncạnhlýdotuổigiàsứcyếuquenthuộc.

Đếnkhi bà trở vềLongwoodHouse,người ta khuyênbànên chuyểnđếnsốngởtầngdưỡnglão.Bàcươngquyếtkhôngchịu.Bàchẳngmuốnđiđếnđó.Cácnhânviêntòanhàđànhnhượngbộ.Họgiámsátbàthườngxuyênhơn.MỗingàyMarylạiởlạilâuhơnđểchămsócbàvàđảmbảobà

vẫnổn.Nhưngkhônglâusauđó,JimlạinhậnđiệnthoạinghetindữrằngbàAlicelạingã.Họbảolầnnàylàmộtcúngãtrầmtrọng.Ngườitaphảidùngxecứuthươngđểđưabàvàobệnhviện.TrướckhiJimkịpđến,bàđãở trong phòng phẫu thuật. Các phim chụp X-quang cho thấy bà bị vỡxươnghông-phầnđỉnhđầuxươngđùicủabàbịvađậpđếnmứcgãyvỡnhưthủytinh.Cácbácsĩchỉnhhìnhđãphảilàmphẫuthuậtchobàvàcốđịnhchỗvỡbằngnhiềucâyđinhdài.

Lầnnày,bàtrởlạiLongwoodHousetrênmộtchiếcxelăn,vàgiờđây,mọisinhhoạthàngngàycủabàđềuphảicóngườigiúpđỡ-mặcquầnáo,tắmrửavàlàmvệsinhcánhân.Alicekhôngcònlựachọnnàokhácngoàiviệcphảichuyểnquakhudưỡnglão.Họbảorằngbàvẫncóthểhyvọng,rằngchỉcầntuânthủcácliệuphápvậtlýtrịliệu,bàsẽnhanhchóngđiđứngđượcbình thườngđểcó thểquay lại cănhộđộc lập.Nhưngbàđãkhônglàmđượcđiềuđó.Kểtừđótrởđi,cơthểbàphảigắnchặtvớichiếcxelănvànếpsốngquycủcứngnhắccủakhudưỡnglão.

Khôngcònsựriêngtư,khôngcòntựchủ.Bàphảimặcquầnáobệnhnhântrongphầnlớnthờigian.Họbảobàthứcgiấc,bàthứcgiấc;họbảobàtắmrửavàmặcquầnáo,thìbàđitắmrửavàmặcáoquần;họchobàăn, thì bà ăn. Bà ở chung với bất kỳ người nàomà họ chỉ định.Nhữngbệnh nhân ở chung phòng với bà được thay đổi và luân phiên thườngxuyênmàbàkhôngđượcphépcóýkiến,phầnlớnnhữngngườiđóđềulúlẫnhoặccóvấnđềvềkhảnăngnhậnthức.Mộtsốngườirấtngoanngoãn,nhưngcũngcómộtngườikhiếnbàkhôngtàinàongủđượcmỗiđêm.Bàcảmthấymìnhchẳngkhácnàotùnhân,bịtốnggiamchỉvìtộigiàcảlọmkhọm.

Nhà xã hội học Erving Goffman đã phát hiện ra nhiều điểm tươngđồnggiữanhàtùvàviệndưỡnglãotrongcuốnsáchDưỡngtríviệntừcáchđâynửathếkỷ.Cùngvớitrạilính,trạitrẻmồcôi,vàbệnhviệntâmthần,chúngđượcxếp loại là “nhữngtòanhàđóngkín” -nhữngnơichốnbiệt

lậpvớixãhội.“Theobốtrícơbảncủamộtxãhộihiệnđại,mỗicánhâncóxu hướng ngủ, vui chơi, và làm việc ở những nơi chốn khác nhau màkhôngcầnphảilậpkếhoạchtrước,”ôngviết.Tráilại,nhữngtòanhàđóngkínkiaphávỡmọisựngăncáchkhônggiantrongđờisốnghàngngàycủaconngườibằngvôvàncáchthứcđượcôngmiêutảnhưsau:

Đầutiên,mọisinhhoạthàngngàycủaconngườiđềudiễnratrongcùngmộtkhônggianvàdướisựđiềuhànhcủamộtquảnlýhaychủquảnduynhất.Thứhai,mỗimộthoạtđộnglạiđượcthựchiệntheonhómđôngngười,vàtấtcảthànhviêntrongnhómđềuđượcđốixửnhưnhauvàđượcyêucầulàmnhữngviệcgiốngnhau.Thứba,mọisinh hoạt hàng ngày đều được lên lịch chặt chẽ, vớimỗimột hoạtđộngtrongđóphảibắtđầuvàkếtthúcchínhxáctrongmộtkhoảngthờigianđãđượcxácđịnhđểhoạtđộngkếtiếpcóthểdiễnrađúnggiờ,vàtoànbộchuỗihoạtđộngnàyđượcđềravàápđặtbởimộthệthống các quy định hết sức rõ ràng và nghiêm chỉnh cùngmột lựclượngngười chuyên thihànhnhữngquyđịnhđó.Cuối cùng, tất cảhoạtđộngkhácnhauđãđượcquyđịnhđóđượcrápvớinhauthànhmộtbảnkếhoạchđộcnhấtđược làmravớithamvọnghoànthànhnhữngmụctiêuchínhthốngcủacơsởhoặctổchứcđó.

Trongmộtnhàdưỡng lão,mục tiêuchính thốngcủahọ làchămsócngườicaotuổivàngườibệnhtật,nhưngcáiýtưởngcủahọvềviệcthếnàolàchămsóc lại chẳng liênquangìđếnđiềumàbàAlicegọi là sống.Bàkhôngphảilàngườiduynhấtnghĩnhưthế.TôitừnggặpgỡvàtròchuyệnvớimộtcụbàtámmươichíntuổitựnguyệnđăngkývàoviệndưỡnglãoBoston.Trongphần lớn các trườnghợp,ngườiđểxuất ý tưởngvàoviệndưỡnglãothườnglàgiađìnhhoặcconcháucủacáccụ,nhưnglầnnày,tựbảnthânbàấycónguyệnvọngvàođó.Bàấymắcbệnhtimmạch,viêmkhớpnặng,vàsaumộtloạtmấylầnténgãnguyhiểmđếntínhmạng,bàbuộc lòngphải rờicănhộdấuyêuởbờbiểnDelray,Floridađểvàoviệndưỡnglão.“Tôingãhailầntrongmộttuần,vàthếlàtôibảocongáimình

rằngtôikhôngthểởnhàđượcnữa.”

Bàấytựmìnhlựachọnnhàdưỡnglãođểđến.Nơibàchọnnhậnđượcnhiềusựđánhgiátíchcựctừcáccưdân,chưakểcongáibàcũngsốnggầnđó.Bàđãvàođóởđượcmộtthángtrướckhitôigặpbà.Bànóivớitôirằngbà rất vui khi được sống trongmột không gian an toàn - rằng an toànchính là lý do chủ yếu vì sao người cao tuổi nên đến nhà dưỡng lão.Nhưngviệcsốngởđâycànglúccàngkhiếnbàcảmthấykhốnkhổvàbấthạnh.

Vấn đề nằm ở chỗ, bà trông đợi nhiều điều khác cho cuộc sống củamìnhngoàisựantoàn. “Tôibiết làgiờđâytôikhôngcònđủsứcđể làmnhững gìmình thích như hồi trẻ nữa,” bà nói, “nhưng chỗ này là nhàthươngchứkhôngphảinhà.”

Đólàmộtthựctếhiệnhữuởkhắpmọinơi.Ưutiênhàngđầucủacácnhàdưỡnglãoluônlànhữngvấnđềcóthểcânđođongđếmhoặcnhìnthấyđược,chẳnghạnnhưgiúpbệnhnhânhạnchếtốiđachứnglởloétdonằmliệtgiườngvàđảmbảocânnặngcủahọđượcổnđịnh-đềulànhữngmụctiêuytếquantrọngvàdễđolường,nhưngchúngchỉlàphươngtiệnchứkhôngphảiđíchđến.Cụbàđóđãrờibỏngôinhàcủamình-mộtcănhộđượcxâydựngvàbài tríđểdành riêngchobà -đểchuyểnquasốngtrongmột cănphòngnhỏmàunhạt với thiết kế theophong cáchbệnhviệncùngvớimộtngườibạncùngphònglạhoắc.Tấtcảhànhlýcũngnhưnhữngthứbàmangtheoquađâybuộclòngphảigiagiảmhoặcvứtbớtđểvừakhítvớimộtcáitủvàmộtcáikệmàngườitađãbốtríchobà.Nhữngsinhhoạtcơbảnhàngngàynhưđingủ,thứcdậy,mặcquầnáo,vàviệcănuốngđềuphảituầnthủthờikhóabiểunghiêmngặtcủaviện.Bàkhôngđượcphépmangđồnộithấttừbênngoàivào,cũngnhưkhôngđượctựýuốngcocktail trướcbữaăntối,bởinhữngđiềuđóđượccholàkhôngantoànvớibà.

Bàmuốnđượcsốngmộtcuộcsốngýnghĩavànhiềumàusắchơnnhư

thế.“Tôimuốnđượcđóngmộtvaitrònàođó,tôimuốnmìnhcóích,”bàbảo.Hồicònởnhàcũ,bàcósởthíchtựkếtphụkiệntrangsứchoặclàmtìnhnguyệnviênở thưviệnđịaphương.Giờđây,những thúvui củabàtrongviệndưỡnglãobịgóigọntrongcácvánbingo,xemphimDVD,vàvàihìnhthứcgiảitríthụđộngkhác.Kểtừkhivàosốngởnơiđó,điềubànhớnhấtchính lànhữngmốiquanhệbạnbè, sựriêngtư,vàmộtmụcđíchsốngcóýnghĩa.Cácnhàdưỡnglãongàynayrấthiệnđạivàtiệnnghi,vớinhữngbướcpháttriểnvượtbậckểtừthờichúngcònlànhữngtrạitếbần- nơi người già bị thờ ơ hoặc bạc đãi - haynhững “lò thiêu” tiếmnăng.Nhưngrồichúngtađềuphảicúiđầuchấpnhậnsựthậtrằng,mộtkhibạnmấtđisựđộclậpvềmặtvậtchất,bạnkhôngcòncóthểsốngmộtcáchtựdo,tựchủvàhữuíchvớimọingười.

Hiểnnhiên,khôngphảitấtcảngườicaotuổiđềukhuấtphụctrướcýtưởngđó.Vẫncónhữngngườichốngđối.Trongnhiềucơsởy tếvànhàdưỡng lão, sự xung đột về giá trị và cácmối quan tâm khác nhau giữanhữngngười sống trongđó làmột cuộcchiếnkhôngcóhồikết.Một sốngười-chẳnghạnnhưbàAlice-chốngđốibằngcáchbấthợptác:từchốinhữnghoạtđộngđượcyêucầuvàkhướctừviệcuốngthuốcđượclậptrìnhnghiêmngặtnhưthểhọlàmáymócchứkhôngphảiconngười.Chúngtathườngdùngtừ“cáukỉnh”đểchỉnhữngngườithíchnổiloạnnhưbà.Đâycũnglàmộttừkhóađượcchúngtayêuthíchđểmiêutảcáccụôngcụbànóichung.Bênngoàicácnhàdưỡnglão,chúngtavẫnthườngdùngtínhtừđóvớimộtsựkínhtrọngnhấtđịnh.ChúngtathườngyêuthíchphongcáchngoancườngvàcóphầntrựctínhcủanhữngconngườinhưHarryTruman-nhữngkẻdámsốngthậtvàkhôngngạikhẳngđịnhbảnthân.Nhưngkỳthựctrongthâmtâm,khichúngtanóiaiđócáukỉnh,đóchưabao giờ làmột lời khen.Nhìn chung, độingũnhân viên y tế ở các việndưỡnglãokhôngngại,thậmchícóphầnthíchthúvớinhữngcánhâncótínhcách “chiếnbinh,” thểhiệnphẩmgiávàcó lòng tự trọngcao - chođếnkhinhữngtínhcáchnàycódấuhiệulàmcảntrởhoặcgâykhókhăn

chocôngviệccủahọ.Và thế lànhữngcụôngcụbàđóbịgánmác “cáukỉnh”.

Cứhỏichuyệncácnhânviênchămsócởnhàdưỡnglão,rồibạnsẽbiếtthếnàolà“trườngkỳkhángchiến”.Mộtcụbànọcứnămphútlàbấmnútcấpcứugọingườixuốngphòngtắmđỡbà.Thếlàcácnhânviênphảilênlịchchoviệcsinhhoạtcủabà,dẫnbàvàophòngtắmvàitiếngmộtlầnsaochocôngviệccủahọkhôngbịgiánđoạn.Nhưngbàấykhôngchịutuânthủgiờgiấc, lạicònchuyênmônlàmướtgiườngkhoảngmườiphútsaukhiđitắm.Thếlàhọyêucầubàmặctã.Mộtcụôngnọthìcứkhôngchịudùngkhungđibộ,thườngxuyêntựýrangoàiđidạomàkhôngbáoaimộttiếngvàcũngkhôngmangtheonhânviênhộtống.Mộtcụôngkhácthìliêntụclénhútthuốcláhoặcuốngbiarượutrongnhàdưỡnglão.

Danhhiệu“Cuộckhángchiếntrườngkỳvĩđạinhất”hẳnlàdànhchocác vấnđề ănuống.Một cụbàmắcphải chứngParkinson cấpđộnặngliên tụcviphạmchếđộăn thứcănsệt củamình, lấy trộmthứcăncủanhữngngườikhácvìchúngngonhơnmàkhôngýthứcđượclàchúngcóthểkhiếnbàsặc.MộtcụôngbịhộichứngAlzheimercósởthíchtíchtrữđồ ăn vặt trong phòng, vi phạmnhiều quyđịnh về việc ăn ở trongnhàdưỡnglão.Mộtcụôngkhácđãbịtiểuđườngmàcứthíchgiấugiếm,tíchtrữ và ăn nhiều loại bánh kẹo ngọt, khiến cho lượng đường trongmáuvượtmứcchophép.Bạnthấyđấy,ngườitacóthểnổiloạnchỉbằngcáchănkẹo!

Vớinhữngtrườnghợptồitệhơn,cuộcchiếngiànhquyềnkiểmsoátsẽcứlêncaomãikhôngthôi,chođếnkhicácnhânviênbuộclòngphảitróigôbạn,hoặckhóabạnvàochiếcghếGeri-chair,hoặckhốngchếbạnbằngthuốcmê.Trongnhữngtìnhhuốngchưađếnmứctrầmtrọng,ngườinhânviênsẻcốgắngthuyếtphụcbạnbằngcáchbịaramộtcâuchuyệncười,lúclắcngón taymột cách tình thươngmến thương, và lấy lại những chiếcbánh bích-quy xinh xinhmà bạn đang giấu. Tuymỗi trường hợp khác

nhaulàthế,nhưngtấtcảchúngđềucómộtđiểmchung,làkhôngmộtaichịungồixuốnghỏihanbạnrằngcuộcsốngnhưthếnàycóổnvớibạnchưa,rằngbạntrôngđợicuộcsốngcủamìnhnhưthếnào,chứđừngnóichiđếnviệcxắntaygiúpchobạncómộtcuộcsốngtốtđẹphơnởnơiđó.

Đâylàhệquảđaulòngcủamộtxãhộiđốixửvớituổigiàbằngcáchnétránhvàkhôngnghĩgìvềnó.Chúngtabàyramộtloạtnhữngcơquantòanhàđểhoànthànhhàngtámụctiêuxãhội-giảmtảichobệnhviện,chiasẻgánhnặngvớimỗigiađìnhtrongviệcmưusinhvàtrôngnomngườicao tuổi - nhưng lại chẳng thèm đả động gì đến nhữngmục tiêu có ýnghĩađốivớibảnthânnhữngconngườisốngtrongđó:làmsaođểhọcómộtcuộcsốngýnghĩakhituổiđãcao,sứcđãyếuvàkhôngthểtựchămlochobảnthânmìnhđượcnữa?

***

Một ngày nọ, khi Jim đến thăm Alice, bà thì thầm vào tai ôngmộtchuyện.Hômđólàmộtngàymùađôngnăm1994,chỉvàituầnsaukhibàbịngãvỡxươnghôngvàphảichuyểnđếnkhuvựcdưỡnglão,vàtrònhainămkểtừkhibàchuyểnđếnsốngởLongwoodHouse.Ôngđẩyxelăndẫnbàđidạoquanhkhunhà.Họtìmthấymộtgócyêntĩnhtrongtiềnsảnhvàdừngchânngồinghỉởđó.Cảhaiđềulànhữngngườitrầmtính,nênhọkhôngcóvấnđềgìvớiviệcngồiimmộtchỗởđó,lặnglẽnhìndòngngườiqualại.Đếnlúcđó,bàAliceđẩyxelănđếngầnông,vàthìthầmvàotaiôngnămchữ:

“Mẹđãsẵnsàngrồi.”

Ôngnhìnbà.Bànhìnông.Vàôngđãhiểu.Bàsẵnsàngđểchết.

“Vâng,thưamẹ.”Jimđáplại.

Ôngbuồn.Ôngkhôngbiếtphảilàmgì.Khônglâusauđó,haingườihọkýbiênbảnKhôngHồiSứcchobàAliceđểnhàdưỡnglãolưuvàohồsơvàghinhớ.Biênbảnnàycónghĩalàtrongtrườnghợpbàngừngthởhoặctimbàngừngđập,họ sẽkhôngcốgắnggiành lại sự sốngchobànữa.Họsẽkhôngthựchiệncácbiệnphápéptim,sốcđiệnhayđặtốngthởvàongườibà.Họsẽđểbàrađithanhthản.

Nhiềuthángđãtrôiqua.Bàchờđợivàchịuđựng.ChođếnmộtđêmThángTưnọ,bàlêncơnđaubụngdữdội.Bàbáosơsơvớimộtytá,nhưngrồiquyếtđịnhkhôngnóigìthêm.Sauđó,bàbắtđầuóiramáu.Đếnlúcnàythìbàchẳngthèmbáoaicả.Bàkhôngbấmnútkhẩncấp,cũngchẳngnóigìvớingườibạncùngphòng.Bàchỉnằmtrêngiường, lặngim.Sánghômsau,khicácnhânviênđiđến từngphòngđểđánhthứccáccụ,họmớipháthiệnrabàđãquađời.

4.Chămsóc

Cóthểbạnchorằngnhữngngườigiàchúngtôisẽnổiloạn,rằngchúngtối sẽ tứcđiênđếnmứcphónghỏanhữngcáinhàdưỡng lãođángghétthành tro bụi. Rất tiếc là không, chúng tôi không thể làm điều đó, bởichúngtôikhôngcònsựlựachọnnàokhác,khimàgiờđâychúngtôiquáyếuớtvàmongmanhđếnnỗiviệcsốngmộtmìnhkhôngcầnaigiúplàchuyệnhoàn toàn bất khả thi. Chuyệnnổi loạn và pháhoại hoàn toànnằmngoàisứctưởngtượngcủachúngtôi.

Dovậy,giađìnhchínhlàphươngánthaythếkhảdĩnhất.Việcbạncókhảnăngphảisốngnhữngngàycuốiđờitrongnhàdưỡnglãohaykhôngphụthuộcvàosốconcáimàbạncó;vàmặcdùchưacómộtcôngtrìnhnghiêncứukhoahọcnàochứngminhđiềunày,việccóítnhấtmộtđứacongáicóthểđảmbảophầnnàokhảnăngbạnsẽcóngườichămlochomìnhkhivềgià.Nhưngthờinay,sựgiatăngtuổithọdiễnrađồngthờivớixuhướngmỗi giađìnhphụ thuộc vào chỉmộthoặchai trụ cột kinh tếchính trongnhàbất chấp số lượng thànhviênđôngđúc lại đã vàđangdẫnđếnnhiềuhệlụyđaulòngkhác.

CụôngLouSandersbướcsangtuổitámmươitámkhiôngvàcôcongáiShelleycủaminhphảiđốimặtvớimộtquyếtđịnhkhókhănvềtươnglai.Trướcđóôngđãcómộtcuộcsốngrấtổn.Vốndĩônglàngườisốnggiảndịvớimộtvàithúvuinhonhỏtrongmộtgiađìnhhòahợpvànhữngmốiquanhệbạnbètốtđẹp.LàcontraicủamộtcặpvợchồngngườiDoTháinóitiếngNganhậpcưvàonướcMỹtừUkraine,ônglớnlênởDorchester,mộtkhudâncưgồmtoànnhữngngườithuộctầnglớplaođộngbìnhdânở Boston. Suốt Chiến Tranh Thế Giới Thứ Hai, ông phục vụ trong lựclượngkhôngquânởNamTháiBìnhDương.Đếnkhi trở về, ông lậpgia

đìnhvàđịnhcưởLawrence,mộtthịtrấncôngnghiệpnằmngoàiBoston,ôngvàvợmình,bàRuth,cómộtcontraivàmộtcongái;sauđó,ônggianhậplĩnhvựckinhdoanhthiếtbịgiadụngcùngmộtngườianhcủavợ.Làmănkhấmkhá,ôngtậuchogiađìnhmộtcănnhàbaphòngngủtrongmộtkhudâncưxinhđẹpvàmộttaylochohaiđứaconhọcđếnđạihọc.Cảhaivợchồngôngđãcùngnhauchiasẻngọtbùilẫnđắngcayquabaothăngtrầmcủacuộcsống.Ngườicontraicủahọmắcphảichứngnghiệnbia rượu và chất kích thích, làmmấtmát tiền của và có dấu hiệu củachứngrốiloạntâmlýlưỡngcực.Anhtaquađờiởtuổibốnmươivìtựtử.CôngviệckinhdoanhcủaLouđangănnênlàmrasuốtnhiềunămbỗngchốcphásảncùnghàng loạtnhữngchuỗicửahiệuđikèm.Ởtuổinămmươi,Lougầnnhưphảilàmlạitừđầu.Dùvậy,mặcchotuổitácđãcao,mặcchosự thiếuhụtkinhnghiệmvàhọcvấn thấp,ôngvẫnnỗ lựchếtmìnhvàtrúngtuyểnvàovịtríkỹthuậtviênđiệntửởcôngtyRaytheon,vàrồiônglàmviệclâubềnởđóchođếntậnkhivềhưuởtuổisáumươibảy,vớihainămlàmthêmđểđượchưởngthêm3phầntrămtrongkhoảntrợcấphưutrícủaRaytheondànhchoông.

Trongkhiđó,sứckhỏecủabàRuthsasúttrầmtrọng.Vốnlàmộtquýbànghiệnthuốclánặng,bàđượcchẩnđoánmắcbệnhungthưphổi.Bàvượtquacănbệnh,rồilạitiếptụchútthuốc(điềumàôngLoukhôngthểnàohiểunổi).BanămkểtừsaukhiôngLouvềhưu,mộtcơnđộtquỵxảyđếnbấtngờkhiếnbàkhôngthểsốngcuộcsốngbìnhthườngnhưtrước.Mọisinhhoạtcủabàphụthuộcgầnnhưhoàntoànvàochồng-dichuyển,đimuasắm,dọndẹpnhàcửa, tất cảmọiviệc.Rồi sauđó,bàpháthiệnmộtbướunhỏdướicánhtaymình,vàmộtcuộcsinhthiếtchothấyđólàmộtkhốiuung thưcónguycơdi căn.Bàquađờivào thángMườinăm1994ởtuổibảymươiba.Khiđó,ôngLoubảymươisáutuổi.

CôcongáiShelleylolắngchocha.Côkhôngbiếtliệuchasẽsốngthếnàokhimẹkhôngcòn.Kỳthực,chínhkhoảngthờigiantựtaychămsócbàRuthtrongnhữngnămcuốiđờicủabàđãgiúpôngLouhọcđượccách

tựlochobảnthân;vàmặcdùôngvôcùngđaukhổtrướcsựrađicủavợ,ôngnhậnrarằngmìnhkhôngcógìphảiquáesợvớicuộcsốngđơnthân.Suốtmườinămsauđó,ôngvẫncómộtcuộcsốngyênvuivàmỹmãnởtuổi già. Thói quen sinhhoạt củaông cũngđơn giản.Ôngdậy sớmvàobuổisáng,tựlobữaănsángrồingồiđọcbáo.Rồiôngrangoàiđibộ,vàosiêuthịmuasắmnhữngthứcầnthiết,rồivềnhàlàmbữatrưa.Đếnbuổichiều, ông thường có sở thích đi đến thư viện của thị trấn. Đó làmộtkhônggianấmcúng,yêntĩnhvàngậptrànánhsáng,vàôngcóthểdànhhànggiờởđóđểđọcnhữngcuốnbáovàtạpchíưathích,hoặcchúimũivàomộtcuốntruyệntrinhthámhồihộp.Vềđếnnhà,ôngvớngaycuốnsáchvừamượnởthưviệnđểđọc,hoặcngồixemphim,hoặcnghenhạc.Cứvàibuổitốitrongtuần,ônglạingồichơibàikíp-bi[4]vớimấyngườibạnhàngxómtrongkhucănhộ.

“Bố tôi cónhiềumốiquanhệbằnghữu thúvị,”Shelleybảo. “Ôngcóthểlàmbạnvớibấtkỳai.”

MộttrongnhữngngườibạnmớicủaônglàmộtanhchàngngườiIranlàmcôngviệcbánhàngtạimộtcửahiệubăngđĩatrongthịtrấn-nơicụLouthườngghéqua.AnhtatênBob,tuổichừngngoàihaimươi.Mỗikhivàođó,cụLounhảytótlênchiếcghếquầybarmàBobđãsắpđặtsẵnchoông,đểrồisauđóhaingườihọ-mộtchàngthanhniênngườiIranvàmộtcụôngngườigốcDoThái-cóthểhànhuyênsuốthànggiờ.Họtrởthànhđôibạnthânthiếtnhauđếnnỗitừngcùngnhauđi“phượt”đếnLasVegasmộtlần.CụLourấtthíchđếncácsòngbạcvàđichơicùngnhữngngườibạncủamình.

Rồiđếnmộtngàynăm2003,ôngbấtngờlêncơnđautim.Nhưngmaymắnmỉmcườivớiông.Ôngđượcđưađếnbệnhviệnbằngxecứuthương,vàcácbácsĩđãkịpthờiđảthôngđộngmạchvànhcủaông.Saukhinằmdưỡngbệnhsuốtvàituầntrongtrungtâmhồisứctimmạch,ônglạikhỏemạnhtrởlạinhưthểcơnđautimchưabaogiờxảyra.Tuynhiên,banăm

sau, ông bịmột cú ngã nặng - khởi đầu chomột chuỗi ngày sốngmònkhôngthểtránhkhỏicủatuổigià.Shelleyđểýthấyrằngchamìnhcódấuhiệu run rẩy tay chân, vàmột bác sĩ thần kinh đã chẩn đoán ôngmắcbệnhParkinson.Mặcdùcáctoathuốcphầnnàogiúpôngkiểmsoátđượccănbệnhnày,ônglạitiếptụcgặprắcrỗivớichứngsasúttrínhớ.TheolờikểcủaShelley,cứmỗikhicụLoutròchuyệnhoặckểmộtcâuchuyệndài,ôngrấtdễquênmấtmìnhđangnóiđếnđâu.Nhữnglầnkhác,ônglạilúngtúngkhôngnhớnhữnggìmìnhvừanóixong.Nhưngnhìnchungôngvẫnđược xem là ổn so với độ tuổi támmươi tám củamình.Ông vẫn lái xebinhthường.Ôngvẫnthắngbàikíp-binhưchẻtre.Ôngvẫnbiếttựmìnhchămsócnhàcửavàquảnlýtàichínhcánhân.Nhưngrồimộtngàynọ,ônglạicómộtcú“vồếch”nguyhiểmkhiếnôngbắtđầuthựcsựlosợchobảnthânmình.Ôngbắtđầucảmthấysứcnặngcủatuổigiàcũngnhưquátrìnhlãohóađãvàđangngàycàngchồngchấthànhhạmình.Ôngtâmsựvới Shelley rằng rồi đếnmột lúc nào đó, ông sẽ lại tiếp tục ngã, chấnthươngsọnão,vàchết.Ôngkhôngsợchết,màôngsợcáiviễncảnhmìnhsẽchếtmộtmìnhmàchẳngaihay.

CôcongáihỏicụLourằngôngnghĩthếnàovềviệcvàonhàdưỡnglãohoặccáccộngđồnghưutrí.Ôngbảomìnhchẳngthíchýtưởngđóchútnào.Ôngđãtừngnhìnthấynhiềungườibạncủamìnhởtrongđó.

“Mấychỗđótoànngườigiàcảlọmkhọm,”ôngbảo.Ôngkhôngmuốnmìnhsốngnhưthế.ÔngbuộcShelleyphảihứadanhdựrằngcôsẽkhôngbaogiờđưaôngđếnnhữngnơiđó.

Nóilàvậy,nhưngđiềuđókhôngthểthayđổisựthậtrằngôngkhôngcònkhảnăngtựchămlochobảnthânnữa.Lựachọncònlạivàduynhấtcủaônglàchuyểnđếnsốngchungvớicongáivàgiađìnhcô.VàđócùnglàđiềumàShelleyđangdànxếpchoông.

TôihỏiShelleyvàTom–chồngcô-rằnghọcảmthấythếnàovềviệcnày.“Tốtmà,”cảhaingườitrảlời. “Tôikhôngantâmkhiđểmặcôngấy

sốngmộtmình,”Shelleynói,vàTomgậtđầuđồngý.Loutừngcótiềnsửđautimbấtngờ.Ôngcũngsắpchínmươituổirồi.Cảhaivợchồngmuốnchămlochoôngnhiềuhơnthế,nhưngchínhhọcũngphảithừanhậnvàđốimặtvớithựctếrằng:Liệumìnhcòncóthểlođượcchoôngtrongbaolâunữa?

***

TomvàShelleyđangsốngyênvuitrongmộtcănnhàcólốikiếntrúcthựcdânởphíaBắcReading,mộtvùngngoạiôcủaBoston.Nhưngcũngnhưbaogiađìnhkhác,cuộcsốnggiađìnhhọkhôngphảilúcnàocũngchỉcótiếngcười.Shelleyđanglàmtrợlýgiámđốcchomộtcôngtynọ.Tomtừngthấtnghiệpsuốtmộtnămrưỡisaumộtđợtcắtgiảmnhânsựcủacôngtycũ.Hiệngiờanhđanglàmviệcchomộtcôngtydulịchlữhànhvớimứclươngkhiêmtốnđángkểsovớicôngviệctrước.Ngoàira,trongnhàcòncóhaiđứatrẻđangđếntuổidậythì,vàcănnhàgầnnhưkhôngcòn phòng trống cho cụ Lou. Vì thế, Shelley và Tom chuyển chức năngphòngkháchthànhphòngngủchoông,bằngcáchdờivàođómộtchiếcgiường,mộtchiếcghétựalưng,tủquầnáocủaLou,vàmộtchiếctivimànhìnhphẳng.Nhữngđồdùngkháccủaôngthìđượcđembánbớthoặccấtvàokho.

Việc sống chung đòi hỏi nhiều sự điều chinh từ các bên.Mọi ngườitrongnhàbắtđầungộranhữnglýdovìsaongườitakhôngcònthíchsốngkiểuđạigiađìnhnữa.Chamẹvàconcáihoánđổivaitròchonhau,còncụLouthìcảmthấykhôngvuitínàokhitiếngnóicủaôngkhôngcótrọnglượngtrongnhà.Ôngcũngnhậnramìnhthậmchícòncôđơnhơnthuởcònsốngđộclập.Giữanhữngconhẻmvàđườngnộibộnhỏhẹpcủakhungoạiô,ôngkhôngcóhàngxómđểlàmquencũngnhưđểgiếtthờigian

mộtcáchvuivẻcùngnhau,ôngcũngchẳngcónơinàođểđi-khôngthưviện,khôngcửahiệubăngđĩa,vàsiêuthịcũngkhôngnốt.

Shelleycốgắngthuyếtphụcôngđếnthamgiachươngtrìnhsinhhoạtcủađịaphươngdànhchonhữngcôngdâncao tuổi.Côdẫnôngđếnănsángchungvớinhữngcụôngcụbàkháctrongđó.Nhưngôngchẳngthíchthú tí nào. Cô khám phá ra là họ thường tổ chức các buổi đi chơi đếnFoxwoods,mộtsòngbạcnằmcáchBostonhaigiờchạyxe.CụLoukhôngthíchchỗđólắm,nhưngđồngýđi.Côđãrấtlolắng.Côhyvọnglàôngcóthểcóđượcnhữngngườibạnmớiởđây.

Côkểlạirằng,“Cứnhưthểtôiđangdẫnmộtđứatrẻlênxebuýt”-điềukhiếnôngLoukhôngthoảimáicholắm.“Xinchàomọingười.Đâylàchatôi,Lou.Đâylàlầnđầutiênôngđượcđichơicùngmọingười,rấthyvọngđượcmọingườiđónnhận.”Đếnkhi ông trở vềnhà, côhỏi rằngông cóthêmđượcngườibạnmớinàochưa.Ôngtrảlờikhông.Ôngởđóchơibàimộtmình.

Dầndà,cụLoucũnghọcđượccáchthíchnghi.ShelleyvàTomcónuôimộtchúchónhănthuộcgiốngSaBìtênBeijing(nghĩalà“BắcKinh”);Louvàchúcúnnhanhchóngtrởthànhđôibạnthân.Côchónằmngủchungvớiôngmỗiđêm,ngồicùngôngmỗikhiôngđọcsáchbáohoặcxemTV.Mỗikhiđibộ,ôngkhôngquêndắtBeijingtheo.Nhữngkhicôchóvôtìnhngồitrênghếbànhcủaông,ôngsẵnsànglộibộvàonhàbếplấychiếcghếkhácđểngồichứkhôngnỡlàmphiềnbạncún.

CụLoucũngcóthêmnhữngngườibạnmớitheonghĩađen.Mỗingàyôngđềuchàohỏingườiđưathư,và thế làhọ trở thànhbạn.Anhchàngđưathưnàycũngbiếtchơibàikíp-bi,vàthếlàcứmỗiThứHaiđầutuần,anhlạiđếnnhàôngvàogiờăntrưađểcùngôngchơivàiván.ShelleycũngthuêmộtchàngtraitrẻtênDaveđểởnhàtròchuyệnvớiLou.Cáchnàythường không hiệu quả trong nhiều trường hợp khác, nhưng ở đây, nóthựcsựpháthuytácdụng.NhờtàikếtbạnđỉnhcaocủaLou,Davecũng

trởthànhbạnchơibàikíp-bicủaông,nhiệttìnhđếnchơivớiôngvàocácbuổichiều.

Loubắtđầuổnđịnhđược cuộc sốngmớiởnhà congái và tin tưởngrằngmìnhsẽđượcsốngyênvuinhưthếnàyđếncuốiđời.Nhưngkỳthực,nguyệnvọngcủaôngđangcànglúccàngtrởnênbấtkhảthivớicôcongáiShelley.Côvừaphảiđilàm,vừaphảichămsócnhàcửa,vừaphảichămloconcái,chưakểbọntrẻcũngđangtrảiquanhiềukhókhănnhấtđịnhvớiviệc học. Và giờ cô còn phải kiêm thêm cả việc chăm sóc người bố yêuthươngnhưngdãgiàcảvàphụthuộc.Đóquảlàmộtgánhnặngquásức.CụLouvẫnkhôngngừng téngã, từphòng riêngchođếnphòng tắm, từnhàbếpchođếnbấtkỳvịtrínàotrongnhà,nhữngnơicóthểkhiếnôngtrượtchânvàđổngườixuốngnhưmộtcáicâybịđốnhạ.Trongmộtnămmàông“được”xecứuthươngđưađếnphòngcấpcứucủabệnhviệnđếnbốnlần.CácbácsĩkhôngchoônguốngthuốctrịbệnhParkinsonnữavìcho rằng chính các tác dụng của thuốc khiến ông mất thăng bằng vàthườngxuyênténgã.Ấyvậymàđiềunàychỉkhiếnchứngrunrẩycủaôngthêmtrầmtrọng,làmchonhữngbướcđiuểoảicủaôngthêmkhókhăn.Rốtcuộc,ôngđượcchẩnđoánmắcphảichứnggiảmhuyếtápdothayđổitưthế-mộttìnhtrạngthườngxảyraởngườicaotuổi,đượcđặctrưngbởisựtụthuyếtápkhichủthểthayđổitưthế,đặcbiệtmỗikhiđứnglênngồixuống,vàđiềunàykhiếnchocơthểkhôngtạođủáplựcđểbơmmáulênnão.ĐiềuduynhấtmàcácbácsĩcóthểlàmlàcăndặnShelleyphảithậntrọngvàđểmắtđếnôngnhiềuhơn.

Banđêm,côấypháthiệnra rằngchamìnhrất thườngxuyêngặpácmộng. Lou thườngmơ thấy chiến tranh vànhững cảnh chémgiết.Ôngchưabaogiờđánhnhaungoàiđời,nhưngtronggiấcmơ,ôngnhìn thấymộtkẻthùnàođócầmgươmtấncôngông,đâmônghoặcchặtđứtcánhtayông.Nhữnghìnhảnhđóhiệnlênrấtrõràngvàđángsợtronggiấcmơcủaông.Vìvậymàmỗikhingủ,ôngthườngxuyêngàothét,vẫyđậptaychânvàliêntụcvỗmạnhvàotường.Cànhàcóthểnghethấynhữngtiếng

lathấtthanhcủaôngnhư“Khôôông!”,“Màymuốngì?”,“Đồkhốn!”

“Cảđờitôichưabaogiờnghebốnóinhữnglờinhưthế,”Shelleybảo.Ôngkhiếnchocảnhàgiậtmìnhvàmấtngủnhiềuđêmliền.

Gánh nặng trên vai Shelley càng lúc càng chồng chất. Ở tuổi chínmươi,cụLoukhôngcònđứngvữngvàđủminhmẫnđểtựtắmchomìnhnữa.Nghetheolờikhuyêncủamộtchươngtrìnhtưvấnvềchămsócsứckhỏengười cao tuổi, Shelley cho lắpđặt thêm tay vịn trongphòng tắmcủaLou, lắpđặt loạibồncầumàôngcóthểngồivừavặnvàghếđểôngngồi tắm, nhưngnhiêu đó vẫn chưa đủ. Thế là cô phải thuê thêmmộtngườigiúpviệcđếnlàmcôngviệcrửachénbátvànhiềuviệckhác.ĐiềutréongoelàcụLoulạikhôngthíchtắmvàobanngày-thờigianmàngườigiúpviệccóthểđếnđểdọndẹpnhàcửavàtiệnthểchămsócôngluôn,ông muốn tắm vào ban đêm, và người giúp ông lúc đó chỉ có thể làShelley.Thếlàmỗingàycôấyphảiđảmđươngthêmcôngviệcmệtmỏinàynữa.

Mộtviệckhácmệtnhọckhôngkémchínhlàthayquầnáochoôngsaukhiôngtèdầm.Tuyếntiềnliệtcủaôngkhôngổn,vàmặcdùvịbácsĩtiếtniệuđãkêtoathuốcchoông,ôngvẫnthườngxuyêngặpvấnđềmỗikhiđivệ sinh, tè ướt cả quần áo trước khi kịp vào nhà tắm. Shelley cố gắngthuyết phục ôngmặc tã cho người lớn để cô đỡ cực, nhưng ông khôngchịu.“Thứđólàcủaconnít,”ôngchêbai.

KểtừkhicụLouchuyểnđếnsốngchungvớigiađình,gánhnặngtráchnhiệmcủaShelleyvừalớnlạivừanhỏ.Ôngkhôngthíchnhữngmónănmàcôlàmchocảnhà.Ôngchẳngbaogiờphànnàn.Ôngchỉđơngiảnlàngồiđóvàquyếtkhôngăn.Thếlàcôphảinấuđồănriêngchoông.Ôngbịlãngtainặng,vàsẵnsàngvặnâmthanhtiviđếnmứcđinhtainhứcóc.Nhữngthànhviênkháctronggiađìnhyêucầuđóngcửaphòngcủaôngđểđỡồn,nhưngôngkhôngchịu-làmthếthìchúcúnthânyêucủaôngkhông thể ra vào chơi với ôngđược.Nhiều khi Shelleyức chếđếnmức

muốnbópcổông.Cuốicùng,côtìmđượcmộtcặpthiếtbịtrợthínhgọilà“TaingheTV”dànhchongườilãngtai.BanđầucụLoughétchúng,nhưngcôbuộcôngphảisửdụngchúng.“Chúngcókhảnăngcứumạngngườiđấybốạ,”Shelleymỉamainói.TôithìnghĩcôấyámchỉrằngcặptaingheđókhôngchỉtrợthínhchoLou,màcòn“cứu”côvàcảgiađìnhkhỏitiếngồntivitrongphòngông.

Việcchămlochomộtngườigiàcàbệnhtậtlàmộtsựkếthợpvôcùngphứctạpvàkỳcônggiữanghệthuậtchămsóc,kiếnthứcvàkỹnăngyhọc.CụLouphảiuống rấtnhiều thuốcmỗingày, và các toa thuốcnàyphảiđược thườngxuyêntheodõi, sắpxếpvà thaymới.Ôngcóhẳnmột thờikhóabiểuđikhámbácsĩdàyđặc-cónhữngkhitầnsuấtđikhámlênđếnhàngtuần-gồmhàngloạtcáccuộcxétnghiệm,chụpphim,vàtròchuyệnthamvấn.Ôngcósửdụngmộtthiếtbịđiệntửcóchứcnăngbáođộngmỗikhi ông té ngã, và bản thân thiết bị này cũng phải thường xuyên đượckiểmtravàthửlạihiệuquảhoạtđộng.VàShelleyphảiđảmđươnghếttấtcả những việc này, hoàn toàn đơn độc với trách nhiệm chăm sóc chamình.Kỳthực,côngviệcchămsócgiađìnhngàynaycókhốilượngvàáplựcnặngnềhơnhẳnthờitrước.Shelleybỗngdưngtrởthànhmộtngườiquản lý gia đình kiêm luôn hàng tá công việc tay chân khác như phukhuânvác,tàixế,ytá,hộlý,đầubếp,giúpviệcvànộitrợ,bêncạnhtráchnhiệmkiếmtiền.Từkhicôkhôngcònthuêcácnhânviênchămsóctạigia,tráchnhiệmchămsóccụLouvàdẫnôngđikhámbệnhthườngxuyênđãkhiếncôlàmviệckémhiệuquảtrongcôngty,thườngxuyêncảmthấymệtmỏi,khủnghoảngvàvềnhàvớitâmtrạngmuốnphátđiên.Kểcảvớimột sinhhoạt nhỏnhặt thườngngày là cùng chồng con ra ngoài hóngmát vào buổi tối, cô cũng phải tìmngười hoặc thuêngười trông coi cụLou,vàchỉmộtsựcốnhỏlàđủkhiếnchocảmộtchuyếnđithưgiãnbị“xôihỏngbỏngkhông”.Một lầnnọ,haivợchồngcôvà lũ trẻ tổchứcđinghỉmátởvùngbiểnCa-ri-bê,nhưnghọkhôngthểchơibờiđãđờinhưhồitrước,bởibangàysaulàphảithudọnhànhlývềnhà.CụLoukhông

thểsốngthiếuShelley.

Càng lúc, Shelley càng cảm thấy cuộc sống củamình... chẳng còn rahồnngười.Cômuốn làmmộtđứa conhiếu thảo.Cômuốnchăm lo tốtchochamìnhvàmuốnôngvuivầy.Nhưngcôcũngcócuộcsốngcủariêngmình.Mộtđêmnọcô tâmsựvớichồng, liệuhọcónênchuyểnôngvàoviệndưỡnglão?Côcảmthấyxấuhổngaykhiýnghĩđóchợtlóelêntrongđầu.Bởilàmthếđồngnghĩavớiviệccôthấthứavớichamình.

Tom cũng chẳng thể giúp gì được cho cô. “Quyền quyết định là củaem,”anhbảo.“Cònbaonhiêuthờigiannữađâu!”

Lạnh lùng là thế, nhưng lòng anh cũngnặng trĩu. “Tôi biếtmình cóphầnvôývớicôấy,”Tomvừakểtôinghevừanhớlạikhoảngthờigianbanămvừaqua.GiờmọichuyệnđãvượtquágiớihạnchịuđựngcủaShelley.

Côcómộtngườianhhọlàmviệctrongmộttổchứcvềchămsócngườicaotuổi.AnhtađềnghịShelleynênmờimộtytáởđóđếnnhàtròchuyệnvớicụLouvàđánhgiátìnhtrạngcủaông,nhờđómàcôkhôngphảiđóngvaiác.NgườiytábảorằngviệcchămsóctạinhàkhôngcònđảmbảođốivớitìnhhìnhsứckhỏehiệntạicủaLou.Côtanóiôngkhôngnênởnhàmộtmìnhsuốtngàynữa.

ÔngnhìnShelleymộtcáchvannài,vàcôcongáicũngbiếtchamìnhđangnghĩ gì. Tại sao cô lại không thểxinnghỉ việcđể toàn tâm toànýchămsócông?Câuhỏiđóchợthiệnlênnhưmộtnhátdaođâmvàotimcô.Shelleybậtkhócvànóivớiông rằngcôkhông thểchoôngđiềuôngcầnđượcnữa-cảvềmặttìnhcảmlẫntàichính.Mộtcáchlưỡnglự,ôngđồngýđểcôđưaôngvàoviệndường lão.Mọichuyệndiễnbiếncứnhưmộtquyluậtkhôngthểtránhkhỏi,rằngmộtkhingườitagiàđiđếnmứccơthểđầybệnhtậtvàlọmkhọm,hạnhphúcchỉcònlàmộtgiấcmơhãohuyền...

***

Nơihọđếnkhôngphảilàviệndưỡnglão,màlàmộttrungtâmtrợsinh.Ngàynay, kháiniệm trợ sinhđượcxem làmộtbước trung chuyểngiữacuộcsốngđộclậpvớiviệcsốngtrongnhàdưỡnglão.NhưnghồibàKerenBrownWilson-mộttrongnhữngngườikhaisinhrakháiniệmtrợsinh-xâydựngnhàtrợsinhđầutiênởbangOregonvàonhữngnăm1980,mụcđíchbanđầucủabà làtạoramộtnơichốntốthơndànhchongườicaotuổinhằmxóasổnhàdưỡnglão.Bànỗlựcxâydựngnóchínhlàđểhoàntoànthaythếnhàdưỡnglão,chứkhôngphảilàmột“trạmtrungchuyển”nhưcáchhiểucủachúngtangàynay.Wilsontinrằngbàcóthểkiếntạoramột nơi chốn để những người cao tuổi như Lou Sanders vẫn có thểsốngmộtcuộcsốngtựchủvàtựdobấtkểtìnhtrạngsứckhỏethểchấtcủa họ thế nào. Bà cho rằng già yếu không thể bị xem là cái tội, rằngkhôngthểvìthếmàbạnphảisốngnhữngngàycuốiđờicủamìnhtrongmộtnơikhôngkhácgìnhàthươngđiên.Bàấpủvàkhaokháthiệnthựchóatầmnhìnrằngviệccómộtcuộcsốngtốthơnđúngnghĩadànhchongườicaotuổilàđiếuhoàntoànkhảthi.VàbàcóđượctầmnhìnđócũngchínhtừnhữngtrảinghiệmcuộcđờitươngtựnhưnhữnggìmàcụLouvàShelleyđangphảiđốimặt-sựlệthuộcbấtđắcdĩvàtráchnhiệmchămsócnặngnềvượtmứcchịuđựngcủaconngười.

SinhraởTâyVirginia,từnhỏWilsonđãlàmộtcôbé“mọtsách”,làcongáicủamộtthợmỏvàmộtphụnữlàmnghềgiặtủi,cảhaiđềukhônghọchết lớptám.NhờđammêsáchvởmàWilsonsớmhìnhthànhtưtưởngcấptiến.Khibàđếntuổiđihọc,chabàquađời.Rồikhibàmườichíntuổi,ngườimẹJessiecủabàhứngchịumộtcơnđộtquỵkhủngkhiếp.KhiđóbàJessienămmươilămtuổi.Cơnđộtquỵkhiếnbàliệtnửangườikểtừđómãimãitrởvềsau.Bàkhôngthểđứnghayđilại.Bàthậmchíkhôngthểnhấctaylên.Khuônmặtbàmỗilúcmộtgầymòntáinhợt.Giọngnóibà

cànglúccànglíunhíu.Mặcdùtâmtríbàvẫncònsángsuốtvàminhmẫn,bàkhôngthểtựmìnhđitắm,nấuăn,làmvệsinhcánhânhaygiặtgiũgìđượcnữa - việcđi làm trởnênbấtkhả thi.Bà cầnphảiđược chămsóc,trong khiWilson chỉmới làmột tân sinh viên. Cô gái trẻWilson chưakiếmratiềnvàkhôngcóđiềukiệnchămsócmẹ,khimàchínhcôđangphảiởtrọchungvớimộtngườibạn.Cácanhchịemcủacôcũngkhôngkhákhẩmgìhơn.Chỉcòncáchduynhấtlàgửimẹcôvàoviệndưỡnglão.Wilsontìmđượcmộtnhàdưỡnglãogầntrườngđạihọccủamìnhvàđưamẹvàođó.Nócóvẻlàmộtcơsởantoànvàthânthiện.Nhưngkểtừkhisống trongđó, bà Jessie khôngngừng vannài con gái “Chomẹđược vềnhà!”

“Làmơnmangmẹrakhỏiđây,”bànóiđinóilạimộtcáchkhẩnthiết.

Sốngtronghoàncảnhđó,Wilsonhìnhthànhmốiquantâmđặcbiệtđốivớilĩnhvựcchínhsáchchongườicaotuổi.Saukhiratrường,bàtìmđượcmột công việc thuộc lĩnh vực dịch vụ chăm sóc người già ở bangWashington.Suốtnhiềunămtrời,bàJessieliêntụcđổinhàdưỡnglãosaochođượcởgầnnhấtvớicácconcủamình.Bàchẳngthíchnơinàocả.Thờigianđó,Wilsonkếthôn,vàchồngbà-mộtnhàxãhộihọc-khuyếnkhíchbàtiếptụctheođuổiviệchọc.BàtrởthànhnghiêncứusinhtiếnsĩởkhoalãokhoathuộcĐạihọcPortlandStateởOregon.Bàkểchomẹngherằngmình sẽ học lão khoa để được nghiên cứu sự già đi của con người, bàJessieđáplạibằngmộtcâuhỏilàmthayđổihoàntoàncuộcđờicủacongáimình: “Tại sao con không làm điều gì đó giúp ích được cho nhữngngườinhưta?”

“Mongướccủamẹtôiđơngiảnlắm,”Wilsontừngviết:

Mẹmuốnđượcsốngtrongmộtnơicómộtcănnhỏvớimộtphòngtắm.Trongphòng cónhững thứbà yêu thích, baogồm conmèo củabà,những công cònđangdangdở,lọkemVicksVapoRub,ấmphacàphêvàthuốclá.Xungquanhcóvài người giúp việc có thể giúp bà làmnhững công việcmà bà không thể tự

mìnhlàmlấy.Trongcáinơichốntưởngtượngnày,bàcóquyềnkhóacửaphòngriêng,điềuchỉnhnhiệtđộmáyđiềuhòatheoýmuốn,vàbàitrínhữngvậtdụngvàbànghếtheoýthích.

Khôngmộtaicóquyềnđánhthứcbàkhibàchưamuốndậy,cấtđinhữngbánhxàphòngbàưathíchhoặclàmhỏngquầnáocủabà.KhôngmộtaiđượcphépvứtđinhữngtờtạpchícũvànhữngmónđồGoodwillmàbàyêuthíchchỉvìchúngbịphánlàkhôngantoàn.Bàcóquyềnđượcriêngtưkhicần,vàkhôngaicóquyềnralệnhbàmặcquầnáo,uốngthuốchoặcthamgiacáchoạtđộngmàbàkhôngthích.BàvẫnsẽlạilàmộtJessienăngnổ,mộtconngườisốngđộclậptrongnhàcủamình,chứkhôngphảimộtbệnhnhânnắmliệtgiường.

Wilsonkhôngbiếtphảilàmgìkhimẹbànóiranhữngđiềuđó.NhữngyêucầucủaJessielàchínhđáng,nhưnglạibấtkhảthiđốivớinơibàđangsống.Wilsoncóthểthôngcảmvớiđộingũytávànhânviênchămsóc,bởilẽhọđã cốgắngchămsócmẹbàhết sức có thể,bởihọ chỉđơngiản làđanglàmthậttốtcôngviệcmìnhđượcgiao,vàbàcảmthấycótộivìmìnhkhôngthểgiúpgìhơnđược.Trongsuốtkhoảngthờigianđihọc,câuhỏidaydứtcủamẹkhôngngừngámảnhbà.Càngtìmhiểuvàkhámphálĩnhvựclãokhoa,bàcàngnhậnrarằngkhôngmộtnhàdưỡnglãonàolúcbấygiờcóthểđápứngđượcnhữngmongmỏicủaJessie.Tấtcảchúngchỉlànhữngtòanhàkhépkín,vớitừngchitiếttrongđóđượcthiếtkếrachỉđểgiámsáttốiđanhữngngườisốngtrongđó.Mangtiếnglàđượclậprađểchămsócsứckhỏevàđảmbảoantoànchongườicaotuổi,nhưngtoànbộcấutrúcđượcdựngnênkỳthựcchínhlàđểphụcvụlợiíchkinhtếcủacácngườichủnhàdưỡnglão,vàđiềunàycàngkhiếnchonhữngnơiđóthêmngộtngạtvàkhôngthểthíchứngvớiđổithay.ThếlàWilsonquyếtđịnhphácthảoramộtýtưởngthaythếgiúpchongườicaotuổivừađượcchămsóclạivừacóquyềnlàmchủcuộcđờimìnhhếtmứccóthể,thayvìđểchobảnthânbịkiểmsoáthoàntoànbởinhữngchếđộchămsócnghiêmngặtvàphinhânbản.

Wilsonbắttaythựchiệnýtưởngvớimộttừkhóaấmáptrongtâmtrí:tổấm.Tổấm-ngôinhàđíchthựccủamỗiconngười - lànơimànhữngmốiquantâmcủachúng tađượcđặt lênhàngđầu.Chỉcó trong tổấm,bạncóquyềnquyếtđịnhtốicaotrongviệcmìnhlàmgì,sửdụngthờigiannhưthếnào,bốtríkhônggianrasao,vàquảnlýmọithứđồđạctàisảncủamình.Chỉcầnrakhỏitổấm,bạnbịtướchếttấtcảnhữngquyềnđó.SựmấttựdotựchủnàychínhlàđiềumànhữngngườinhưLouSandershaybàJessie-mẹcủaWilson-sợnhất.

Ngồingaytạibànăntốicủagiađình,Wilsonvàchồngphácthảotừngđặctínhcủamộtngôinhàmớidànhchongườicaotuổi,mộttổấmthựcsựmàmẹbàhằngmongước.Họtìmkiếmđộingũnhânlựcđểxâydựngnóvàthửnghiệmhiệuquảhoạtđộngcủanó.Đểlàmđượcđiềunày,họliênlạcvớicáccộngđồnghưutrívàgiớinhàthầuxâydựng.Khôngmộtaiquantâm.Ýtưởngcủahọnghecóvẻngớngẩnvàphithựctế.Thếlàhaivợchồngquyếtđịnhtựmìnhxâydựngngôinhà,hiệnthựchóaýtưởng.

Cảhaingườiđềulànhữnghọcgiảtríthứcchưabaogiờphảiđộngtayđộngchânlàmnhữngcôngviệcnhưthế.Nhưnghọnỗlựchọchỏitừngbướcmột.Họ làmviệcvớimộtkiếntrúcsưđể thiết lậpcácbảnvẽmặtbằngchitiết.Họthânchinhđihếtngânhàngnàyđếnngânhàngkhácđểvaytiềnxâynhà.Khôngthànhcông,họtìmmộtnhàđầutưtưnhânủnghộviệchọlàm,nhưngvớiđiềukiệnlàhọphảiđểchoôngtasởhữuphầnlớndựánnày,vàtựchịumọitráchnhiệmnếunóthấtbại.Haivợchồngđồngývàkýcamkết.RồichínhquyểnbangOregonđedọarútgiấyphéphoạtđộngcủatòanhàbởicácbảnvẽmặtbằngchothấyđâylànơiởcủangười tàn tật. Thế làWilsonbỏ ranhiềungày gõ cửa các cơ quan côngquyềnchođếnkhibàxinđượcgiấymiễntrừ.Đâyquảlàmộtkỳtíchphithườngkhihai vợ chồnghọđã chinhphụcđượcmọi rào cản, khimàýtưởngcủahọ tưởngchừngbấtkhả thinhưthế.Và thế làvàonăm1983,“trungtâmtrợsinh”dànhchongườicao tuổiđầutiênrađời -đượcđặt

tênlàParkPlace-ởthànhphốPortland,bangOregon.

Chođếnngàykhaitrươngcủamình,tầmvóccủaParkPlacekhôngchỉdừng lạivới tưcách làmộtdựán lý thuyếthọcthuật trọngđiểm.Nó làmộtdựánbấtđộngsảntầmcỡvới112đơnvị,vàtấtcảcácphòngnàyđượclấpđầyngaysaungàykhánhthànhcôngtrình.Ý tưởngcủanóvừacấptiếnlạivừathuhútđượcsựquantâmcủacộngđồng.Mặcdùrấtnhiềungườisốngtrongđólàngườibệnhnặng,tàntậthoặckhuyếttật,khôngaibịgọilàbệnhnhân.Họchỉđơngiảnlànhữngcưdân,nhữngthànhviêncủa“tổấm”vàđượcđốiđãimộtcáchxứngđángvớivịtríđó.Họđượcsốngtrongnhữngcănhộriêngvớiđẩyđủnhàtắm,nhàbếpvàmộtcánhcửaravàocóthểkhóatừbêntrong (điềukhôngtưởngđốivớinhiềungười lúcbấygiờ).Họđượcphépnuôi thúcưng, lựachọn thảm lót sànvàđồđạcbànghếtheoýthíchcánhân.Họcóquyềntựđiềuchỉnhnhiệtđộtrongphòng,những loại thứcănmìnhăn, cũngnhưquyếtđịnhnhữngngườiđượcphépravàonhàcủahọ.Họlànhữngcưdânchínhthứccủatòanhà-nhưWilsonkhôngngừngnhắcđinhắc lại.Vớinhữngcưdâncàng lúccànggiàyếuhơn,họsẽđượcchămsócvàgiúpđỡgiốngnhưcáchôngnộitôiđượcgiađìnhchăm lo suốtnhữngnămcuốiđời.Nhữngcưdâncaotuổiđósẽđượchỗtrợtrongnhữngsinhhoạtcănbảnnhưănuống,chămsócbản thânvàuống thuốc theo toa.Cómộty tá trực tổngđàiở trungtâmtrợsinh,vàcáccưdânđượctrangbịnútbấmkhấncấpđểgọiđộingũnhânviênbấtcứkhinàovàbấtkểngàyhayđêm.Ngoàira,trungtâmcònnỗ lựchếtmìnhsaochocáccưdân trongđóđược tậnhưởngmộtcuộcsốngchất lượng thựcsự -kếtbạn, giữ liên lạcvới thếgiới sôiđộngbênngoài,duytrìnhữngthóiquenvàcáchoạtđộngmàhọyêuthích.

Cácdịchvụởtrungtâmtrợsinhgầnnhưtươngđồngvớinhữngdịchvụđượccungcấpởnhàdưỡnglão.Nhưngởtrungtâmnày,cácnhânviênđượchuấnluyệnrằngmỗimộtcănhộlànhàriêngcủacưdân,vàchínhđiềunàygiúpthayđổicănbảnmốitươngquanquyềnlựcgiữanhânviênvà cư dân.Mỗi cư dân có quyền làm chủ lịch sinh hoạt của bản thân,

nhữngđiềuhọnênvàkhôngnênlàm,vàcảnhữngrủirohọmuốnhoặckhôngmuốnnhậnlấy.Nếuhọmuốnthứctrắngđêmvàđingủvàobanngày,nếuhọmuốnchomộtngườibạntừbênngoàicủamìnhvàoởquađêm,nếuhọmuốnloạibỏmộttoathuốcnàođókhiếnhọcảmthấykhôngổn,nếuhọmuốnănbánhpizzavànhaikẹosô-cô-laM&Mkểcảkhihọđãrụnggầnhếtrăng,cóvấnđềvềcổhọnghoặcđượcbácsĩyêucầu làchỉnênănthứcănnghiềnsẵn-họcótoànquyếnlàmnhữngviệcđó.Nếutrínhớ củahọ sa sút đếnmứchọ không thể ra quyết địnhmột cách sángsuốtđượcnữa,thìgiađìnhcủahọ-hoặcmộtngườithânnàođóhọđểcử-cóthểđếnthươngthảonhữngrủirocóthểxảyravànhữnglựachọncóthểchấpnhậnđược.Vớikháiniệm“trợsinh”doWilsonthiếtlập,ngườicaotuổicóthểanhưởngtuổigiàmàkhôngphảisốngcuộcsốngnhưởtù.

Ngay lập tức, kháiniệmđóđãhứngphảibúa rìudư luận.Lực lượngnhữngngườiủnghộtrườngpháibảovệantoànsứckhỏengườicaotuổibằngmọigiáchorằngđólàmộtýtưởngnguyhiểm.Làmsaomàđộingũnhânviêncóthểđảmbảosựantoàncủanhữngngườicaotuổiđằngsaunhữngcánhcửaphòngbịkhóatừbêntrong?Chuyệntồitệgìcóthểxảyrakhinhữngngườikhuyếttậthoặccóvánđềvềthầnkinhđượcphépsửdụngbếpđiện,daocắtthứcăn,biarượu,vànhữngthứđạiloạinhưthế?Aicóthểđảmbảorằngvậtnuôicủanhữngcưdânđólàhoàntoànvôhại?Làmsaomàcácnhânviêncóthểlàmvệsinhthảmlótsàn,khửmùinướctiểuvàvikhuẩnkhimàchúnglàtàisảnriêngcủacưdânmàhọkhôngđược phép đụng tay vào? Làm thế nàomà các y tá biết được rằng tìnhtrạngsứckhỏecủamộtcưdânnàođóđangbiếnđổihoặctrởnênxấuđi?

Đóđềulànhữngcâuhỏichínhđáng.Mộtngườikhôngchonhânviênđếnlaudọnnhàcửa,liêntụchútthuốclávàănkẹođếnmứctựchuốclấybệnhtiểuđườngthựcsựlàgì:mộthìnhmẫucủacuộcsốngtựdo,haymộtnạnnhâncủasựhờhữngthờơđểrồikếtcuộccũngphảivàobệnhviệnchữabệnh?Giữahai thái cựcấykhônghề tồn tạimột lằn ranh rõ ràngnào,vàcâutrảlờicủaWilsoncũngkhôngthểđơngiảnhaydễdànggì.Cả

bà lẫnđộingũnhânviên củamìnhphải tìmmọi cáchđểđảmbảo sứckhỏevàsựantoàntốiđachocáccưdântrongtrungtâmtrợsinh.Đồngthời,bàlàmviệcvớitriếtlýrằngđâylàmộtnơimàcáccưdântrongđóđượcquyền thụhưởng tốiđasự tựchủvà riêng tưkhiđượcsống trongnhữngcănhộdànhchomìnhvàthuộcvềmình-baogồmcảquyềnđượckhướctừnhữngsựápđặtkhôngcầnthiết.

Ngaycảchínhquyềnbangcũngtheodõisátsaodựántrungtâmtrợsinhnày.KhidựánmởrộngquymôbằngviệcxâydựngmộtcơsởtrợsinhthứhaiởmộtđịađiểmkháccũngtrongthànhphốPortland-gồm142cănhộdànhchonhữngngườigiànghèokhổneođơnđangphảisốngbằngtrợcấpchínhphủ, chínhquyềnbangđãyêucầuhaivợchồngWilsonphảitheodõitìnhtrạngsứckhỏe,khảnăngnhậnthức,nhữngsinhhoạtcănbảnvàmứcđộhài lòngcủacáccưdân.Vàonăm1988,kếtquảkhảosátđượccôngbố,chothấyrằngkhônghềcóchuyệncáccưdânởđây“bánrẻ”sựantoànsứckhỏeđểđổilấycuộcsốngtựdotựchủnhưnhiềungườiđãnghĩ.Mứcđộhài lòngcủahọcànglúccàngtăngcaotrongkhisứckhỏecủa họ vẫn được đảm bảo tốt. Khả năng nhận thức và chất lượng sinhhoạtcánhâncủahọthậmchíđượccải thiệnvàtiếnbộ.Tỉ lệ trầmcảmgiảmmạnh. Và chi phí tài trợ của chính phủ để duy trì hoạt động củatrungtâmtrợsinhthìthấphơn20phầntrămsovớinhàdưỡnglão.DựánnhàtrợsinhcủahaivợchồngWilsongặtháithànhcôngngoàisứctưởngtượng.

***

TrọngtâmýtưởngcủaWilsongiúpchúngtagiảiquyếtđượcphầnnàomộtvấnđềđơngiảnmànhânvăn:Làmthếnàođểduytrìmộtcuộcsốngđángsốngkhimàchúngtamỗilúcmộtgiàyếuvàmấtdầnkhảnăngtự

chămsócbảnthân?Vàonăm1943,nhàtâmlýhọcAbrahamMaslowcôngbốmộtcôngtrìnhkhoahọccóảnhhưởngsâurộngđếntậnngàynay:“Lýthuyết về Động Lực ConNgười”, trong đó, ôngmiêu tả rằng con ngườisốngtrêncơsởmộthệthốngcácnhucầuđượcxếptheocấpbậcthườngđượcbiểudiễndướidạngkim tự tháp.Đáy tháp lànhữngnhucầu cănbảnhàngngàycủachúngta-nhữngđiềukiệnthiếtyếugiúpchúngtatầntại(ăn,uốngvàhítthởkhôngkhí)vàđảmbảosựantoànvềmặtthểxác(chẳnghạnnhưluậtpháp,trậttự,vàsựổnđịnh.)Lênmộtnấclànhucầuđược gắn kết và yêu thương. Trên nữa là khát khao được phát triển vàkhônlớn-hiệnthựchóanhữngmụctiêucuộcsống,làmchủkiếnthứcvàkỹnăng,nhucầuđược tôn trọngvà tưởng thưởng chonhữngnỗ lực vàthànhtựucủabảnthân.Cuốicùng,đỉnhtháp làmộtkhaokhát tốicaocủaconngườiđượcMaslowđặttênlà“Hiệnthựchóabảnthân”-thểhiệnbảnthânthôngquaviệctheođuổisựsángtạovàcáclýtưởngđạođứcvìchínhnhữnggiátrịbêntrongcủachínhchúngchứkhôngphảivìmưulợicánhân.

Maslowlậpluậnrằngsựtầntạivàantoànvẫnluônlànhữngnhucầucũng nhưmục tiêu chủ đạo vàmang tính nền tảng của cuộc sống conngười,kểcảkhichúng ta trởnêngiàyếu,khôngcònnhiềusự lựachọncũngnhưkhảnăngsốngcòn.Nếuquảđúngnhưvậy,việccácchínhsáchvềnhàdưỡnglãoluôntậptrungvàovấnđềsứckhỏevàantoàncủangườicao tuổi chính là sự công nhận và hiện thực hóa nhữngmục tiêu đó.Chúngluônđượcxemlàmốiquantâmhàngđầucủamọiconngười.

Tuyvậy,thựctếthườngkhôngmấyđơngiảnnhưsáchvở.Conngườithờinay thườngsẵnsàngbỏquênhoặchysinhsựan toànvàsứckhỏebảnthânvìnhữngthứvượttrênbảnthânhọ,chẳnghạnnhưgiađình,tổquốc,hoặccônglý.Vàđiềunàyvẫnluôndiễnrabấtchấptuổitác.

Hơnthế,sựổnđịnhkhôngcònlàđộnglựcsốngchủyếucủaphầnlớnchúngtangàynay.Theothờigian,cácđộng lực thúcđẩycủaconngười

khôngngừngthayđổivàkhôngcònphùhợphoàntoànvớimôhìnhthápnhucầukinhđiểncủaMaslownữa.Khicòntrẻ,hầuhếtmọingườichămlohọctậpđểpháttriểnvàtìmkiếmcáchthứcthểhiệnbảnthânmình,như chínhMaslow đãmiêu tả. Chúng ta càng lớn, cuộc sống chúng tacàngrộngmởrathếgiớibênngoài.Chúngtatìmkiếmnhữngtrảinghiệmmới,nhữngmốiquanhệxãhội rộnghơn,và lùngsụcnhữngcách thứcgiúpbản thânmìnhđể lạidấuấnnổibật trên thếgiannày.Tuynhiên,đếnnửa sau của cuộc đời, nhữngmối quan tâm của chúng ta biến đổimạnhmẽ,gầnnhưđảongượcmộttrămtámmươiđộ.Ngườitakhôngcòndànhquánhiềuthờigianchoviệctheođuổicácthànhtựusựnghiệpvànhữngmốiquanhệxãhộinữa.Họthuhẹpcuộcsống.Nếuđượclựachọn,phầnlớnngườitrẻthíchgặpgỡvàlàmquenvớicàngnhiềubạnmớicàngtốt,hơnlàdànhthờigianchogiađìnhhoặcanhchịem;trongkhingườigiàthìngượclại.Nhiềucuộcnghiêncứuđãchothấycànglớntuổi,ngườitacàngtươngtácvớiítngườihơn,chủyếudànhnhiềuthờigianchogiađìnhvànhữngmốiquanhệbạnbèthânthiếthoặclâunăm.Họbắtđầuchămlochobảnthânnhiềuhơncôngviệc,vàhọccáchhàilòngvớihiệntạihơnlàhướngvềtươnglai.

Việchiểuđượcsựchuyểndờinhucầunàylàcầnthiếtđểchúngtahiểuđượctuổigiàcủaconngười.Rấtnhiềulýthuyếtđãđượcthiếtlậpnhằmgiải thích vì sao sự chuyển dời đó lại xuất hiện.Một số người lập luậnrằngsựtừngtrảivàgiàđờitheonămthángkhiếnconngườithayđổisuynghĩ.Sốkhácthìchorằngđólàhệquảnhậnthứctừnhữngsựthayđổidiễn ra trongmônãosuốtquá trình lãohóa.Vàinhàkhoahọc lại thấyrằngsựthayđổihànhviđóđượcápđặtlênngườicaotuổichứkhônghẳnlàđiềuhọmuốnlàmtrongthâmtâm.Họphảithuhẹpcuộcsốngbởisựsasútvềmặtthểchấtvàtrínãokhiếnhọkhôngthểtheođuổicácmụctiêucuộcđờimộtcáchnăngđộngvànhiệthuyếtnhưhồitrẻ,hoặcbởichínhquyluậttựnhiênbuộchọphảisốngchậmlại,đơngiảnvìhọđãgià.Thayvìchốnglạitựnhiên,họchọncáchthíchnghi-hoặcnóimộtcáchthẳng

thắn và đáng buồnhơn, họ buông súng đầuhàng trước quyềnnăng vôsongcủatựnhiên.

Suốt vài thập kỷ qua, một trong những nhà khoa học hiếm hoi cónhữngcôngtrìnhnghiêncứusángtạođểđờigiúpxácthựclạinhữngvấnđề trên chính là nhà tâm lý học Laura Carstensen đến từ Đại họcStanford.Trongmộtcôngtrìnhnghiêncứuquantrọngcủabà,Carstensencùngcáccộngsựcủamìnhđãtheodõidiễnbiếntrảinghiệmcảmxúccủagầnhaitrămngườiliêntụcsuốtnhiềunămtrời.Cácđốitượngkhảosátcó thành phần xuất thân đa dạng và thuộc nhiều độ tuổi khác nhau(ngườitrẻnhấtlàmườitámtuổi,ngườigiànhấtlàchínmươitưtuổitạithờiđiểmbắtđầukhảosát.)Ngaytừthờiđiểmtiếnhànhkhảosátvàcứsau đó nămnăm,mỗi đối tượng nghiên cứu được phátmột chiếcmáyđiệnliênđểmangtheosuốthaimươibốngiờmỗingàyliêntụctrongmộttuần.Nhữngđốitượngkhảosátnàyđượcluânphiênngẫunhiênbamươilăm lần trong tuần, và được yêu cầu chọn ramột cảm xúc trong bảngdanhsáchtấtcảcáccảmxúchọtrảinghiệmđểmiêutảchínhxácnhữnggìhọcảmnhậntrongkhoảnhkhắcdó.

NếuthápnhucầucủaMaslowlàđúng,sựthuhẹpcuộcsốngkhivềgiàhẳn là sẽ khiến conngười đánhmất nhiềunguồn cảmhứng và nhữnghoạtđộnggiúphọthểhiệnbảnthân,vàthếlàtuổicàngcao,ngườitacàngcảm thấy bất hạnh và bất mãn. Tuy vậy, kết quả nghiên cứu củaCarstensen không chỉ hoàn toàn trái ngược,mà lại còn rất rõ ràng dứtkhoát. Các đối tượng khảo sát không hề cảm thấy bất hạnh khi họ lớntuổi,màhọkểrằngtuổicaomanglạichohọnhiềucảmxúctíchcựchơnhẳn.Họkhôngcònthườngxuyênloâu, trầmcảm,haydễnổinóngnhưhồitrẻ.Họđãbiếtnhânquả,trảiquanhiềuthửtháchlẫnđắngcaythăngtrầm-nhữngtrảinghiệmbaogồmnhiềucảmxúctiêucực lẫntíchcựctrộnlẫnvàonhau.Nhưngnhìnchung,họcảmthấycuộcsốngcủamìnhcànglúccàngổnđịnhvàviênmãnhơntheothờigian,bấtchấpthựctếrằngtuổicaolàmthuhẹpcáchoạtđộngvàtrảinghiệmcủahọ.

Nhữngkhámphátrênđặtramộtvấnđềkhácsâuxahơn.Nếuchúngtathayđổinhucầucuộcsốngtheohướngbiếthàilòngvớinhữnggìmìnhcó,vuivớinhữngniềmvuinhonhỏvàcácmốiquanhệđơngiảnnhưngsâusắcvàchântìnhthayvìbịámảnhbởicôngdanh,sựthànhđạthaygiàucóvềmặttàisản,vànếuchúngtatìmthấyýnghĩađíchthựctừsựchuyểnđổinày,thếthìtạisaohầuhếtchúngtamấtquánhiềunămcuộcđờiđểngộrađiềuđó?Câutrảlờiđượcnhiềungườichấpnhậnlà:Đólànhữngbàihọccuộcsốngkhôngdễgìnhậnrađược.Sốngcũngcóthểxemlàmộtkỹnăng.Sựbìnhtĩnhvàthôngtháicầnđượchìnhthànhvàtíchlũytheothờigianbằngtrảinghiệmsốngphongphú.

NhưngCarstensenthìlạibịhấpdẫnbởimộtcáchgiảithíchkhác.Sẽthếnàonếusựthayđổivềmặtnhucầu,nhậnthứcvàmongướcbảnthânkhông hề liên quan đến tuổi tác? Kỳ thực, nó chỉ phụ thuộc vào quanđiểm - cáchmỗingườinhận thức về sựhữuhạn của cuộc sống và bảnthânmình trên thếgian.Trênphươngdiệnkhoahọc,đâyquả làmộtýtưởnglạkỳ.NhưngCarstensencólýdoriêngcủamìnhkhichorằngthứquantrọngnhấtởđâychínhlàquanđiểmcánhâncủamỗingười-từmộttrảinghiệmthậptửnhấtsinhđãlàmthayđổihoàntoàncuộcđờibàkểtừđó.

Biếncốđóxảyravàonăm1974.Khiđó,côgáitrẻCarstensenmớihaimươimốttuổi,vừahạsinhmộtembévàđangsốngchungvớimộtôngchổngsắplydị.Côchỉcóbằngtốtnghiệptrunghọcvàmộtcuộcsốngbầncùngđếnnỗimộtsựnghiệpkhoahọcthànhcôngnhưngàyhômnaychỉlàchuyệnkhôngtưởngđốivớicôvàothờiđiểmấy.Vàomộtđêmnọ,côđểđứaconởnhàchochamẹtrôngđểđirangoàiđàndúmvớibạnbèvàxembannhạcHotTunabiểudiễn.Saukhibuổivănnghệkếtthúc,cảnhómđivềtrênchiếcbuýtVWnhỏvốnđãchậtníchhànhkháchnhưépcámòi;và,trênmộtđoạnđườngởRochester,NewYork,báctàisayrượubịmấtlái,khiếnxetôngvàomộtdảiđấtđắpcaobênđường.

Carstensenvẫncònsống.Côbịchấnthươngđầu,xuấthuyếtbêntrong,vớinhiềuchiếcxươngbị gãy trongngười.Côphảinằmviệnsuốtnhiềutháng liền. “Lúcđó trông tôi thảmlắm,người thìnằmliệtgiường,chânthìbịcốđịnhchổnglêntrời,”Carstensenkểtôinghe.“Suốtbatuầnđầunằmviện, tôi đã có rất nhiều thời gian suynghĩ về sự đời, khimàmọichuyệntrởnênthậtkinhkhủng,vàtôithìcứnửatỉnhnửamê,tỉnhxonglạihônmê,hônmêrồilạitỉnh.”

“Tôinhậnrarằngsuýtchútnữalàmìnhcóthểđãmấtmạng,vàtồibắtđầunhìnnhậnmọi thứrấtkhác.Tôinhậnranhữngngườixungquanhmìnhquantrọngvớimìnhthếnào.Khiđótôichỉmớihaimươimốttuổi.Chứtrướcđó,đầuóctôichỉtoànnhữngcâuhỏinhư:Tôisẽlàmgìtrongthờigiantới?Làmthếnàođểthànhcôngtrongcuộcsống?Liệumìnhsẽtìmđượcmộtngườibạnđờilýtưởngchứ?Rấtnhiềunhữngcâuhỏimàtôicholàdễhiểuđốivớimộtcôgáiđôimươi.”

“Vậymàchỉsaubiếncốbátngờđó,cứnhưthểtôivừachếtđisốnglạigiữa đường. Khi tôi nhìn lại những điều quan trọng vớimình,mọi thứtrôngrấtkhác.”

Lúcđó,Carstensenđâubiếtrằngquanđiểmsốngmớivừahìnhthànhcủacôấylạitươngđồngvớisuynghĩcủanhữngngườicaotuổiđếnthế.Nhưngbốnngườibệnhnhânkhácnằmcùngphòngvớicôđềulànhữngphụnữlớntuổi-châncủahọcũngbịbóbộtvàcốđịnhtrênkhôngdonứtxươnghông,vàthếlàCarstensenđồngcảmvớihọ.

“Tôinằmđó,chungquanh lànhữngngườigià.Tôimuốnbắtchuyệnvớihọ,muốnbiếtvìsaohọlạibịnhưthế.”Côgáitrẻnhậnrarằngnhữngngườiphụnữkiađượcđốixửkhácvớimình.“Cácbácsĩliêntụcghéthămtôivàhỏichuyệntôicảngày,trongkhivớibácSadieởgiườngbêncạnh,họchỉvẫytayvànói,‘Mọiviệcvẫnổn,bàtiếptụccốgắngnhé!’rồirờiđi.”Thôngdiệpởđólà:Cuộcđờicủacôgáitrẻkiacòndài,vẫncònrấtnhiềuhyvọngvànhiềuđiềuphảilàm.Cònnhữngngườiphụnữcaotuổikiathì

không.

“Chínhbiếncốđóđãdẫndắttôiđếnvớingànhlãokhoa,”Carstensenbảo.Nhưngtạithờiđiểmsautainạnđó,côgáitrẻCarstensenvẫnchưacóquyết định gì cụ thể đến thế. “Tôi chưa bao giờ tưởng tượng đến ngàymìnhtrởthànhgiáosưđạihọcStanfordnhưbâygiờ;lúcđó,nólàmộtýniệmchưabaogiờtồntại trongđầutôi.”Khiấy,chacônhậnracongáimìnhbuồnchánthếnàokhiphảinằmlìmộtchỗsuốtmộtthờigiandàinhưvậy,thếlàôngtranhthủđăngkýhộcômộtkhóahọcngắnhạnởmộttrườngcaođẳngđịaphương.Ôngthamdựđầyđủcácbuổihọc,ghiâmlạitoàn bộ các bài giảng, vàmang những cuốn băng đến cho Carstensen.Chínhnhữngkiếnthứcđầutiênđượcnghetừcáccuốnbăngcủachađãkhiến cô quyết định khởi đầu conđườnghọc đại học củamình ở khoachỉnhhìnhthuộcmộtbệnhviệnnọ.

VậycáikhóahọcđâutiênmangtínhbướcngoặtđócủaCarstensenlàgì thếnhỉ?Câu trả lời:NhậpmônTâm lýhọc. Tại khoa chỉnhhình, côđượctrảinghiệmthựctếtấtcảnhữnggìmìnhhọctrongsáchvở.Ngaytừnămđâu tiên, cô đã nhận ra rằng ngay cả các chuyên gia trong ngànhkhôngphảilúcnàocũngđúng,rằngvẫncònvàilỗhổngtrongnhữnggìhọbiết.

Mườilămnămsau,khiđãtrởthànhhọcgiả,Carstensenliêntưởnglạibiếncốngàyấyvàhìnhthànhmộtgiảthuyết:Cáchchúngtasửdụngquỹthờigiancủamìnhphụthuộcvàosuynghĩcủamỗingườivềviệcmìnhđangcóbaonhiêuthờigianđểsống.Khibạncòntrẻvàkhỏemạnh,bạntinrằngmìnhsẽmãimãiđượcsốngnhưthế.Bạnchưalonghĩđếnviễncảnhmộtmaimìnhsẽmấtđivàikhảnăngcũngnhưnguồnsứctrẻdồidàođó.

Ngườitabảobạnrằng:“Cảthếgiannàylàconsòcủabạn”[5],“Giớihạnduynhấtlàbầutrời”,vânvânvàvânvân…Vàthếlàbạntrìhoãnviệchàilòng–đầutưthờigiantuổitrẻđểtạogiátrị,chẳnghạnnhưđầutưcho

việchọchỏi,traudồikỹnăng,nguồnlựcvàvốnsốngđểcómộttươnglaitươisánghơn.Bạnkhôngngừngtìmkiếmvàhòamìnhvàonhữngdòngtrithứchùngvĩhơn.Bạnmởrộngvòngtrònbèbạnvàcóthêmnhiềumốiquanhệxãhộithayvìởnhàbámváymẹ.Khimàcuộcsốngcủabạnvẫncòncóthểđượcđếmbằngsốthậpkỷ-mộtkhoảngthờigiancònquádàiđểmàconngườitaphải longhĩ,bạnthườngkhaokhátnhữngthứnằmtrênđỉnhthápnhucầucủaMaslow-sựthànhđạt,sựsángtạo,vànhiềunhữngthuộctínhkháccủacôngcuộc“hiệnthựchóabảnthân”.Nhưngkhithờigiancủabạncànglúchữuhạn-khibạnnhậnratươnglaimìnhcànglúccàngvôđịnhvàkhôngchắcchắn,bạnbắtđầuhọccáchhàilòngvớihiệntại, tậnhưởngtừngngàytrôiquavàdànhthờigianchonhữngngườithựcsựquantrọngtrongcuộcsốngcủamình.

Carstensen đặt cho giả thuyết của mình một cái tên vững chãi vàkhôngthểchốicãi:“Lýthuyếtvềtínhchọnlọccảmxúcxãhội”.Hiểumộtcáchđơngiản,lýthuyếtnàygắnliềnvớiquanđiểmcũngnhưgócđộnhìnnhậncủachủthểtrongcuộcsống.Bàthựchiệnhàngloạtcáccuộckhảosátvà thínghiệmđể thểnghiệmtínhxác thựccủaý tưởngmìnhđềra.Trongmộtcuộckhảosátnọ,Carstensenvàcáccộngsựcủabàlàmviệcvớinhữngđốitượngnghiêncứulànamgiớitừhaimươibađếnsáumươisáutuổi. Vài người đàn ông trong số đó là người khỏemạnh. Số còn lại lànhữngngười bị nhiễmHIV/AIDS. Các đối tượngnghiên cứu được phátnhững tấm thẻmà trong đómiêu tả những người họ quen biết, từ cácthànhviênthânthuộctronggiađìnhchođếnnhàvănhọyêuthích,vàhọđượcyêucầusắpxếpnhữngtấmthẻđótheomộtthứtựđâulàngườimàhọsẵnsàngdànhnửatiếngđểtròchuyệnhoặcởbêncạnhngườiđónhất.Nhìn chung, các đối tượng nghiên cứu càng trẻ tuổi càng không có xuhướngdànhthờigianchogiađìnhhoặcnhữngngườithânthiếtvớihọvềmặtcảmxúc,màhọsẽưutiênthờigianchonhữngngườicótiềmnăngmanglạichohọnhữngtrithứcmớihoặccácmốiquanhệmới.Tuynhiên,trongnhómnhữngđốitượngnghiêncứumắcbệnh,sựkhácbiệtvềmặt

tuổitácgầnnhưkhôngcòntồntại.NhữngmốiưutiêncủacácbệnhnhânAIDS trẻ tuổi gần như tương đồng với suy nghĩ của những bệnh nhânAIDScaotuổi.

Carstensencốgắngtìmkiếmnhữnglỗhổngchưahoànthiệntronglýthuyếtcủamìnhvàkhôngngừngmàigiũanó.Trongmộtcuộcnghiêncứukhác, bà và các cộng sựkhảo sátmộtnhómngườikhỏemạnh trongđộtuổitừtámđếnchínmươibatuổi.Khicácnhàkhoahọchỏihọrằnghọthườngthíchlàmgìtrongnửatiếngrảnhrỗi,sựkhácbiệtvềmặttuổitáclại thêmmột lầnnữahiện rõ.Nhưngkhihọđượcyêu cầu tưởng tượngchuyệngìsẽxảyranếuhọphảiđithậtxakhỏinhữnggìthânthuộcvớimình,lầnnàythìcáccâutrảlờicủamọilứatuổilạitươngđồng.Ngườitrẻcónhững lựachọngiốngvớingườigià.Kế tiếp, cácnhànghiêncứuyêucầuhọtưởngtượngxemmìnhsẽlàmgìnếuyhọcvừaphátminhramộtcôngnghệmớigiúpkéodàituổithọconngườithêmhaimươinămnữa.Sựkhácbiệtvềmặttuổitáclạibiếnmất-khimàngườigiàcũngtrảlờigầngiốngngườitrẻ.

Sựkhácbiệtvềmặtvănhóacũngkhôngtácđộngđángkểlênsuynghĩcủamỗi người về những vấn đề đó. Kết quả nghiên cứu ở Hồng Kôngtương tựnhưkết quảkhảo sát ởMỹ.Yếu tốduynhấtmang tínhquyếtđịnh chỉ là quan điểmhay góc độnhìnnhận.Một nămkể từ sau cuộckhảo sát ởHồng Kông, giới truyền thông đưa tin rằng lãnh thổ này sẽđượctrao trả lạichoTrungQuốc.Ngườidânởđâybắtđâu lo lắngcùngcựcvềviệcchuyệngìsẽxảyravớibảnthânvàgiađìnhmìnhdướisựkiểmsoátcủachínhphủTrungQuốc.NhómnghiêncứucủaCarstensennhậnrađây làmột cơhội tốt để tái lập cuộcnghiên cứuởđây.Quả thật, họkhámphárarằngtìnhhìnhchínhtrịbiếnđổikhiếnchohầuhếtngườidângiàtrẻlớnbébắtđầuthuhẹpcácmốiquanhệxãhộiđếnmứccáchbiệttuổitácgầnnhưbiếnmất.MộtnămsausựkiệntraotrảHồngKông,khimà tình trạngmậpmờâu lokhông còn,nhómnghiên cứu lại thựchiệnkhảosátthêmmộtlầnnữa.Lầnnày,sựkhácbiệtquanđiểmgiữacác

lứatuổitáixuất.HọlặplạicuộckhảosátởMỹsausựkiệnkhủngbốngày11/9,vàmộtthínghiệmtươngtựởHồngKôngtrongthờigiandịchbệnhSARShoànhhànhvàomùaxuânnăm2003khiếnchobatrămngườitửvongchỉ trongvòngvài tuần.Kếtquảcủacáccuộckhảosát là tươngtựnhau. Các nhà nghiên cứu rút ra kết luận, rằng: Trong những tình thế“nghìncântreosợitóc”,nhữngđộngcơvàmụctiêusốngcủaconngườibỗngdưngthayđổihoàntoàn.Nhântốquyếtđịnhvẫnluônlàquanđiểmhaygócđộnhìnnhận,chứkhôngphảituổitác.

ĐạivănhàoTolstoyđãsớmnhậnrađiềuđó.KhitìnhtrạngsứckhỏecủaIvanIlyichmỗilúcmộtxấuđivàôngtabắtđâungộrarằngthờigiancủamìnhhữuhạnđếndườngnào,mọiniềmkiêuhãnhvàthamvọnghưdanhcủaôngđềubiếnmất.Lúcđó,ôngchỉcầnmộtaiđóanủivàbầubạnvớimình.Vậymàcáinguyệnvọngđơngiảnđócủaônglạichẳngđượcaihiểu - từ giađình, bạnbè thân thiết, chođếnmột loạt các thầy langđượcvợôngtrảtiềnmờiđếnđểchữabệnhchoông.

Tolstoy vạch trần cho chúng ta thấy cái hố sâu ngăn cách giữamộtngườiđangphảiđấutranhgiànhgiậtsựsốngvànhữngngườiđangđượctậnhưởng cuộc sốngấmêm.Đại vănhàođã thấuhiểuđượcnỗi thốngkhổcủamộtconngườikhiphảichịuđựngthựctếcaynghiệtđómộtcáchlẻ loi đơnđộc.Nhưngông cònnhìn thấymột điều khácnữa:Kể cả khinhậnthứcvềcuộcsốnghữuhạnkhiếnchúngtaphảithayđổihoàntoànnhữngmongướcvàkhátkhaocủamình,nhữngkhaokhátmớinàyvẫncóthểđượchiệnthựchóa.Mặcdùkhôngmộtai tronggiađình,bạnbèvàcácthầylangcủaIvanIlyichchịuhiểucảmnhậncủaông,cómộtngườikhácđãđồngcảmvớiông-ngườiđầytớGerasim.ChứngkiếnIvanIlyichgiãygiụatrongđauđớn,sợhãivàcôđộc,Gerasimcảmthấyxótthươngchochủnhâncủamìnhvànhậnthứcđượcrằngsớmmuộngìkếtcuộcđócũngsẽđếnvớimình.Trongkhinhữngngườikháctìmcách lảngtránhIvan Ilyich, Gerasim luôn bên cạnh trò chuyện với ông. Đáp lại, Ilyichnhậnrarằngkhoảnhkhắcduynhấtgiúpôngcảmthấyantâmvàvơibớt

mọinỗi đau chính là những khi được đặt đôi chân suy kiệt yếu ớt củamìnhlênvaiGerasim.Ngườiđầytớtốtbụngsẵnsàngngồichămlochochủnhâncủamìnhsuốtnhữngđêmdàiđểôngyên tâmnghỉngơi.Họchẳngcònquantâmđếnđịavị,vaivếhaysựcáchbiệtgiaicấpgiữahaingười.GerasimkhôngngạiviệctựtaychămsócIlyich,bêẵmôngmỗikhiôngcầntiểutiệnhoặcđạitiện,đểrồisauđólaudọnsạchsẽchochủcủamình. Người đầy tớ này tự nguyện chăm sóc chủ nhânmà khôngmộtchúttoantínhhaymưulợi,vàcũngkhôngápđặtbấtkỳmongmuốncánhânnàolênnguyệnvọngcủaIvanIlyich.ChínhnghĩacửnhonhỏnàyđãtạoramộtsựthayđổilớnchưatừngcótrongnhữngngàycuốiđờicủaIvanIlyich:

Gerasimchămsócôngbằngcảsựnhiệttình,dịuêm,giảnđơn,vàmộtsựtửtếkhiếnchoIvanIlyichcảmđộngđếntậntâmcan.Trongkhisứckhỏe,quyềnlực, và sựsốngcủanhữngkẻkhỏemạnh lành lặnngoàikiađang từngngàykhiếnônghaomòn, thì sứcmạnhvà trái tim củaGerasim lànhững thứduynhấtcóquyềnnănglàmvơiđimọinỗiđaucủaông.

Chínhcáisựquantâmchămsócgiảnđơnnhưngđầytìnhngườiđó-sựthấuhiểunỗiđaucủamộtngườisắpchếtcũngnhưnhucầucầnđượcanủi,bầubạn,vàcầnnhữngsựgiúpđỡnhonhỏnhưngchânthành-mớilàđiềumànhữngngườicaotuổi thựcsựkhaokhát,nhưngnó lại thiếusót và hiếm hoi hơn bao giờ hết ở cái thời buổi công nghiệp hiện đạinhưngvôcảmnày.ĐólàđiềumàbàAliceHobsonthựcsựcần,nhưnglạichẳngthểnàotìmthấychođếntận lúcnhắmmắtxuôi tay.Đócũng làđiềumà con gái của ông Lou Sanders nhận ra sau hàngmấy năm trờichămnommệtmỏi, rằngmộtmìnhcôkhôngđủ sứcđemđếncho chamìnhnhữngđiềuôngthựcsựcần.Nhưngvớisựrađờicủakháiniệmtrợsinh, Keren BrownWilson chứngminh rằngmột ngôi nhà,một tổ ấmđíchthựcchongườigiàlàđiềuhoàntoànkhảthi.

***

Ý tưởng nhà trợ sinh nhanh chóng được phổ biến khắp nơi. Vàokhoảng năm 1990, trên cơ sở những thành công ban đầu củaWilson,chínhquyềnOregonbanhành chính sách khuyếnkhích việc xâydựngnhiềuhơnnữanhữngcơsởtrợsinhgiốngnhưthếtrêntoànbang.Cùngvớichồngmình,Wilsongiúpnhânrộngmôhìnhvàhỗtrợcácdựánxâydựngnhàtrợsinhkhác.Họtìmthấymộtthịtrườngđầytiềmnăngchoýtưởngcủahọ.Rấtnhiềungườidânsẵnsàngchitrảnhiềutiềnđểkhôngphảisốngnhữngngàycuốiđờimìnhtrongviệndưỡnglão,vànhiềuchínhquyềnbangkhácthậmchítàitrợchonhiềungườigiàneođơnđượcsốngtrongđó.

Khônglâusauđó,WilsonđếnWallStreetđểtìmkiếmtàitrợchocácdự án nhà trợ sinh kế tiếp. Công ty riêng của bà - Asssisted LivingConcepts - được lên sàn. Nhiều thương hiệu khác như Sunrise, Atria,Sterling,Karrington,cũngnhưlĩnhvựcnhàtrợsinhtrởthànhmộttrongnhữngloạihìnhbấtđộngsảnpháttriểnnhanhnhấtnướcMỹlúcbấygiờ.Chođếnnăm2000,từmộtdoanhnghiệpdướimộttrămnhânviên,côngty củaWilson phát triểnmạnh vàmở rộng quymô lên hơn ba nghìnngười,điềuhành184cơsởtrợsinhởmườitámbang.Đếnnăm2010,sốngườichuyểnđếnởtrongnhàtrợsinhbằngvớisốngườisốngtrongcácviệndưỡnglão.

Nhưngrồimộtđiềukhôngmayđãxảyra.Kháiniệmtrợsinhphổbiếnrộngkhắpđếnnỗinótrởthànhmộtcụmtừbịcáctaybấtđộngsảnlạmdụngnhiềunhấtđểcâukhách.ÝtưởngtốtđẹpbanđầucủaWilsonvớitưcáchlàmộtsựthaythếhoànhảochoviệndưỡnglãobịbiếntướngthànhhàngloạtnhữngkhuở ítdịchvụvàkémchất lượng.TìnhtrạngnàytrởnênnghiêmtrọngđếnnỗiWilsonphảiđiềutrầntrướcQuốchộivàtoàn

thểngườidânMỹđểcảnhbáomọingườivềsựphổbiếnngoàitầmkiểmsoátcủanhàtrợsinh.

“Trongkhichúngtôinỗlựclàmchonhàtrợsinhtrởthànhmộtphầnquan trọng trong cuộc sống củamỗi người dân, bỗng dưng nó bị biếntướng thànhmột phiên bản lỗi của nhà dưỡng lão, haymột cơ sở y tếmười sáu giường núp bóng cái tên ‘nhà trợ sinh’ để rút hầu bao củakhách,”bàtrìnhbày.Bấtchấpvôvànnỗlựccủabàtrongviệcduytrìvàphát triểntriết lýnhàtrợsinh,chẳngcómấyngườimặnmàvớinhữngđiềubàđanglàm.

Giờđây,trongmắtcôngchúng,nhàtrợsinhchỉđơngiảnlàmột“trạmtrungchuyển”giữacuộcsốngđộclậpvàviệndưỡnglão.Nótrởthànhmộtý tưởngđượcnhiềungườibiếtđếnthuộcquy trình “chămsóc liên tục”,một cụm từ nghe rất ổn và hợp lý, nhưng lại nhằmmục đích duy trìnhữngđiềukiệnchămsócngườicaotuổinhưthểhọlàtrẻmẫugiáo.SovớiýtưởngbanđầucủaWilson,cácquyđịnhtrongluậtphápcùngnhữngmốiquantâmvềsựantoàncànglúccànghạnchếnhữnggìmàcưdânnhàtrợsinhđượcphéplàmtrongcănhộriêngcủamình,vớinhiềuhoạtđộngchungtrởthànhbắtbuộcđốivớimọicưdân,vànhiềunộiquyngặtnghèomàcưdânphảituânthủnếukhôngmuốnbịxếpvàoloại“cábiệt”để rồi được chuyển thẳng đến nhà dưỡng lão. Lần nữa, thứ ngôn ngữchuyênmôncứngnhắccủayhọc-nhằmđảmbảonhữngthứmànóđịnhnghĩalàsựtồntạivàantoàncủaconngười-lạithốngtrị.Wilsongiậndữlý luận rằng ngay cả trẻ con còn được phép trải nghiệm rủi ro hơn cảngườicaotuổi.Nhàtrẻchíítcòncósânchơivàxíchđuđểđảmbảocholũtrẻđượcsốngđúngnghĩa.

Vàonăm2003,mộtcuộckhảosátđượcthựchiệntrênmộtnghìnnămtrămcơsởtrợsinhchothấychỉcó11phầntrămtrongsốnhữngnơiđólàcungcấpđầyđủcáctiệnnghi,dịchvụvàđảmbảosựriêngtưđểngườigiàyếucóthểduytrìcuộcsốngởđódàilâu.Ýtưởngnhàtrợsinhvớitưcách

làmột sự thay thếhoànhảo chonhà dưỡng lão giờ chỉ còn là dĩ vãng.Ngay cả ban giám đốc công ty của Wilson - sau khi phải chứng kiếnnhữngcôngtytươngtựkháccũngtừbỏdầnlýtưởngbanđầuvàchuyểnsangnhữnghướngđikhácantoànvàíttốnkémhơn-cũngbắtđầunghingờnhữngtiêuchuẩnvàtriếtlýcủabà.Bàchỉmuốnxâynhữngtòanhànhỏhơn,ởnhữngthịtrấnnhỏnơingườicaotuổikhôngcònlựachọnnàokhácngoàinhàdưỡnglão,vàbàmuốnthiếtlậpnhữngcănhộdànhchongườigiànghèokhổbằngvốntàitrợcủaMedicaid[6].Trongkhiđó,hướngđiantoànlàxâydựngnhữngkhutrợsinhthậtlớnđặttrongnhữngthànhphốlớnđôngđúcvớitiệnnghivừaphảivàdẹphẳnđốitượngkháchhàngthunhậpthấp.Wilsonphátkiếnraýtưởngnhàtrợsinhchínhlàđểgiúpnhữngngườicaotuổinhưmẹmình,bàJessie,cómộtcuộcsốngtốthơn,vàbàđãchứngminhrằngđólàmộtýtưởngkinhdoanhsinhlời.NhưngbangiámđốccủabàvàcảWallStreetthìlạimuốnkiếmđượcnhiềutiềnhơn thế.Cuộc chiến giữabà vàhọdâng cao chođếnnăm2000, khi bàquyếtđịnhrờichiếcghếCEOvàbántoànbộcổphầncôngtychongườikhác.

Hơnmườinămđã trôi qua kể từngàyđó.KerenWilson giờ đã sangtuổitrungniên.Hồitôitròchuyệnvớibàcáchđâykhônglâu,tôiđểýthấybànởnụcườivớihàmrăngđãrụngvìlãohóa,đôivaibàgầysệxuống.Bàphảiđeokínhlãođểđọcsách,vàmáitócbạckhiếnbàtrôngnhưmộtquýbàtríthứclãolàngchứkhônggiốngmộtnhàkhởinghiệp,mộtnhàcáchmạngtừnglàmchấnđộngthếgiớivớimộtýtưởngkinhdoanhtrướcthờiđại. Làmột chuyên gia lão khoa, bà háo hứcmỗi khi cuộc trò chuyệnchuyểnsangchủđềvềcáccâuhỏinghiêncứu,vàbàluônđảmbảonhữngthôngtinmìnhnóiralàxácthực.Bấtchấptuổitácvàcôngviệchiệntại,bàvẫngiữđượcphongtháicủamộtnhàkhởinghiệpnăngđộng,bịcuốnhútbởinhữngvấnđềtotátvàtưởngchừngbấtkhảthi.Côngtyđãgiúphaivợchồngbàtrởnêngiàucó,vàvớisốtiềncóđược,họlậpraQuỹtừthiệnJessieF.Richardson-đượcđặttheotêncủamẹbà-đểtiếptụcsứ

mệnhchămsócngườicaotuổi.

WilsonthườngdànhnhiềuthờigianđiđếncáckhuvựckhaithácthangầnnơichônnhaucắtrốncủabàởTâyVirginia-nhữngnơinhưBoone,MingovàMcDowell.MiềnTâyVirginialànơicónhữngđịaphươngthuộcnhómnghèonhất nướcMỹ. Và cũngnhưnhiềunơi khác trên thế giới,nhữngngườitrẻởđócóxuhướngrờikhỏiquênhàđểtìmkiếmcơhộiđổiđời và bỏ lại sau lưng nhữngngười già.Ở đó - cái nơi “vùng trũng”màWilsonđượcsinhravàlớnlên-bàđangnỗlựchếtsứcđểgiúpđỡcáccưdân,đểhọcóthểđượcanhưởngtuổigiàmàkhôngphảilựachọngiữasựthờơvàkếtcuộcsốngnhưởtùtrongnhàdưỡnglão.Nóvẫnlàmộttrongnhữngcâuhỏilớnkhônglờiđápmàchúngtaphảiđốimặt.

“Tôi muốn anh biết rằng tôi vẫn còn rất yêu ý tưởng trợ sinh củamình,”bàbảo,vàkhôngquênlặplại,“Tôiyêunhàtrợsinh.”Theobà,nóđãkhơidậyhyvọngvàgiúpngườitatintưởngrằngluôncóthểcómộtnơinàođótốthơnnhàdưỡng lão,vàđiềunày luôn luônđúng.Khỏngaicóthể tước đoạt hay phá hủymột ý tưởng khỏi tay người sáng tạo ra nó.Giốngnhưmộtđứatrẻ,mộtkhiđãđượcsinhra,nósẽkhôngngừngpháttriển,dùkhôngphảilúcnàocũngđúngnhưýmìnhmongmuốn.VàthếlàWilsonkhôngngừngtìmđếnnhữngvùngđấtnơimàýtưởngtốtđẹpcủabàcóthểđơmhoakếttrái.

“Tôi yêu cái cảmgiác được chứng kiếnnhữngngôinhà trợ sinh củamìnhgiúpchocuộcsốngcủamọingườitrởnêntốthơn,”bànói.

Chỉlàởhầuhếtcácnơimànhàtrợsinhđượcxâydựng,thựctếkhôngphảilúcnàocủnglýtưởngnhưthế.

***

Đối với Lou Sanders, nhà trợ sinh khiến cuộc sống tuổi già của ôngthêmnặngnề. Shelley cảm thấy thậtmaymắnkhi tìm thấymột trungtâmtrợsinhgầnnhàchịunhậnôngcùngkhoảntiềnítỏimàôngcóthểđóng.Tiền tiết kiệmcủaôngđã gầnhết sạch, trongkhihầuhếtnhữngtrungtâmkhácyêucầukháchhàngphảiđặtcọctrướctừhàngtrămđếnhàngnghìnđô-la.TrungtâmtrợsinhmàcôchọnchocụLouđượcchínhphủtàitrợnêncómứcgiáphảichăng.Nócómộthànghiênxinhxắn,nhàcửavừađượcsơnmới,khusảnhngậptrànánhsáng,mộtthưviệnđángyêu,vànhữngcănhộrộngrãidànhchongườicaotuổi.Mọithứởđótrôngrấtchuyênnghiệpvàkhócưỡng.Shelleyđãthíchnơinàyngaytừlầnđầuđếntìmhiểu.NhưngcụLouthìkhôngthích,ôngbảorằngthậthãihùngkhi nhìn xung quanh thấy ai ai cũng phải chống gậy hoặc đi bộ bằngkhungtậpđicả.

“Tasẽlàngườiduynhấtởđâyđứngbằnghaichân,”ôngnói.“Nơinàykhôngdànhchota.”Thếlàhaichaconquayvềnhà.

Tuyvậy, không lâu sauđó,Lou lại gặpnạn.Ông loạngchoạngkhidichuyểntrongnhàxe,và thế làmộtphaténgãđãxảyra,khiếnđầuôngchấnđộngmạnhvớinhựađường.Suốtmộtkhoảngthờigiansauđóôngkhôngthểhồitỉnh.Ôngđượcchuyểnđibệnhviệnđểtheodõi.Mãiđếnsau đó, cụ Loumới chịu thừanhận rằngmọi thứ đã thay đổi.Ông chophép Shelley ghi tênmình trong danh sách đặt chỗ của trung tâm trợsinhnọ.Họbảorằngnếuôngkhôngđặtcọcsớm,tênôngsẽnằmởcuốidanhsáchvàôngsẽphảichờrấtlâu.Họchụplấytayôngrồiđiềntênôngvàođómặcôngđanglưỡnglự.

Sau sự việc đó, ông không nổi giận với Shelley. Nhưng ngay cả bảnthân cô cũngđã quen với việc chịu đựngnhững cơnnổi nóng của ông.Ôngchỉđangrấtbuồn,vàmộtđứatrẻsẽlàmgìtrongtìnhhuốngđó?

Theo cảm nhận của cá nhân Shelley, khó khăn đến từ việc họ phảithíchnghivớiđổithay.Tuổicaosứcyếu,“thayđổi”quảlàmộtcụmtừác

mộngvớicụLou.Nhưngcôcongáicũngđủtinhtếđểnhậnrarằngvấnđềkhôngdừnglạiởđó.TrôngLouthậtlạclõngởđó.Ôngkhôngthểtìmthấymộtngườibạntâmgiao,thậmchíởđógầnnhưchẳngcóbóngdángmộtcụôngnào.Ôngthườngnhìnquanhrồisuynghĩ,“Mộtgãnhưtôinênlàmcáiquáigìởnơinày -vớinhữngkhóahọckếtchuỗihạt, trang tríbánhcupcake, vàmột cái thư viện gồm toàn truyện ngôn tình của DanielleSteelvànhữngtựasáchthịtrườngrẻtiền?”Khôngcòngiađìnhbêncạnh,khôngcònbằnghữu,khôngcònanhđưathưquenthuộc,chẳngcònchúchóBeijingđángyêungàynào.Ôngkhông thuộcvềnơiđó. Shelleyhỏingườitổngphụtráchvănthểmỹrằngliệuhọcóthểtổchứcmộtvàihoạtđộngphùhợpvớicảhaigiới,nhưmởmộtcâulạcbộđọcsáchchẳnghạn.Nhưngchẳngíchgì.

ĐiềukhiếnchoShelleylolắngnhấtchínhlàviệcnhữngnhânviênởđó không hề đếm xỉa gì đến cảm nhận của cụ Lou khi ông phải từ bỏnhiều điều quan trọng và thân thương để đến sống trong đó. Chínhnhữngngườiđócònkhôngbiếtrằnghọđanghànhxửrấtvôcảm.Họvỗngựctựxưngmìnhlànhữngnhânviêntrợsinhmẫncán,nhưngkhôngmộtaitrongsốđóthựcsựhỗtrợLouđểôngcócuộcsốngtốtnhấtcóthể-giúpôngthiếtlậpvàduytrìnhữngniềmvuivàsựkếtnốicóýnghĩađốivới cuộc sống của ông. Thái độ vô cảm của họ xem ra bắt nguồn từ sựthiếuquantâmchứkhônghẳnlàsựđộcác,nhưng-nhưTolstoyđãnói-kếtcuộcthìhaithứđócókhácgìnhauđâuchứ?

ThếlàcụLouvàShelleythỏathuậnvớinhau.CôsẽláixemangôngvềnhàởtừChủNhậtđếnThứBamỗituần.Điềunàysẽgiúpchocuộcsốngcủaôngcònchútýnghĩađểtrôngđợi,vàbảnthâncôcũngcảmthấyantâmhơn.ÍtrathìgiảiphápnàygiúpLoucòncóvàingàyđángsốngtrongtuần.

TôihỏiWilsonvềlýdovìsaomàcácnhàtrợsinhhiệnnaylạibịbiếntướngđếnthế.Bàchỉrakhánhiềunguyênnhân.Thứnhất,trợgiúpngười

caotuổicómộtcuộcsốngtốtlàmộtviệc“nóidễhơnlàm”,bởithậtkhóđểhuấn luyện vàđịnhnghĩa cho cácnhânviên chămsóchiểu về ýnghĩathựcsựcủaviệcchămsócngườikháccũngnhưcôngviệcđóphảiđảmbảogồmnhữnggì.Bàchomộtvídụđơngiảnlàviệcgiúpngườigiàmặcquầnáo.Vềmặtlýthuyết,bạnnênđểchohọtựxoayxởđểhọkhôngquênkỹnăngsinhhoạtcănbảnnày,cũngnhưduytrìđượcmộtcuộcsốngcóýnghĩavàkhôngvôdụng.Nhưngbànóithêm,“Nhưngthậtra,mặcquầnáochongười tadễdànghơnnhiềusovới việcđểhọ tựmặc.Làmgiùmngườitaluônthìbaogiờcũngnhanhvàđỡbựcmìnhhơn.”Vàthếlà,thayvìlàmđúngchứcnăngtrợsinh,tứcgiúpđỡngườicaotuổicócuộcsốngdễdàng và có ýnghĩahơn, phần lớn cácnhân viên chăm sóc lao vàomặcquầnáogiùmcáccụluôn,cứnhưthểcáccụlà“búpbêgiẻrách”.Vàsựvơidầnchấtlượngcũngnhưýnghĩatốtđẹpbanđầubắtđầutừđấy.Lầnnữa,côngviệcvôtrilạiđượcxemtrọnghơnconngười.

Chưa kể, chúng ta không có những thông số để đo lường chính xáchiệuquảhoạtđộngcủamộtnhàtrợsinh.Tráilại,chúngtacóhànghàsasốnhữngtiêuchuẩnchínhxácvềsứckhỏethểchấtvàmứcđộantoànđểđánhgiáchấtlượngcủamộtcơsởytế.Giờthìbạncóthểhiểumộtnhàquảnlýcơsởchămsócngườigiàthườngdựavàođâuđểkiểmsoátmọihoạt động trong đó rồi đấy: cụ kia có bị sút cân hay không, có sót toathuốcnàokhông,hoặccóbịténgãkhông,chứlàmsaohọquảnđượcviệccụấycóbuồnbãhaycôđộckhông?

NhưngtheoWilson, lýdoquantrọngvàkhóchịunhấtchính làviệckháiniệmtrợsinhcủabàđượckhaisinhrachínhlàđểphụcvụnhữngngườicaotuổi-chứkhôngphảiconcháucủahọ.Trênthựctế,chínhconcháuvàgiađìnhmớilànhữngngườiquyếtđịnhviệcôngbàsẽsốngởđâu,vàbạncóthểthấyrõsựtréongoenàytrongcácmẩuquảngcáonhàtrợsinhhoặcviệndưỡng lão.Các tayquảngcáo tập trungquảngbánhữngyếutốmãngoài“trựcquan”,chẳnghạnnhưcáikhucổngvàohoànhtrángvàđẹpnhưkháchsạnđãhấpdẫnShelley.Họ“chàohàng”bằnghìnhảnh

những phòng vi tính hiện đại, phòng tập thể dục thể thao, và nhữngchuyếnđiđược tổ chứcđịnhkỳđếncácbảo tànghoặcbuổihòanhạc -nhữngđiềumàconcháuvàgiađìnhcáccụmuốnthấychứkhôngphảibảnthâncáccụ.Nhìnchung,cácnhàtrợsinhcốgắngchứngtỏrằnghọlànhững trung tâmchămsócconngườian toànvàchất lượng.Họkhôngbaogiờ tuyênbốđiềugìđảđộngđếnquyền lựachọncủanhữngkháchhàngthựcsự-nhữngngườicaotuổisẽtrựctiếpsốngtrongđó,cũngnhưnhữngđiềumàcáccụmongmuốnkhiquyếtđịnhvàođó.Cũngdễhiểukhi trong hầu hết các trường hợp, chính sự cáu kỉnh, gắt gỏng và khóchiều của các cụ là nguyên nhân khiến cho con cháu nghĩ đến việc“quẳng”họvàocáctrungtâmchămsócngườicaotuổi.Vàthế làởkhíacạnhnày,ýnghĩacủanhàtrợsinhchẳngkhácgìcácviệndưỡnglão.

Wilsondẫnlờimộtđồngnghiệprằng:“Chúngtamưucầucuộcsốngtựchủchobảnthânvàsựantoànchonhữngngườichúngtayêuthương.”Đâyvừalàvấnđề lạivừalànghịchlýđốivớingườicaotuổi. “Rấtnhiềuthứchúngtaápđặtchonhữngngườimìnhyêuthươnglạilànhữngđiềumàbảnthânchúngtakhôngthíchhoặckiênquyếtkhướctừ,bởichúngsẽxâmphạmđếnsựtựchủvàcáitôicủachúngta.”

Bàcũngchorằngbảnthânnhữngngườicaotuổikhôngphảikhôngcólỗi:“Cáccụcũngcómộtphầntráchnhiệmởđây,bởilẽchínhhọđãphómặcquyềnquyếtđịnhcuốicùngchoconcái.Kếđếnlànhữngquanniệmkhôngthựcsựchínhxácvềtuổigià,đượctruyềntừthếhệnàysangthếhệkhác,từôngbàsangconcháu.Kiểunhư,‘Giờlàđếnphiênconquyếtđịnhrồiđấy.”’

NhưngWilsoncũngnóithêm,“Cũngchẳngcómấyđứaconđủtinhtếđểtựhỏixemchahoặcmẹmìnhcóthíchhoặccầnthiếtphảiởtrongcơsởchămsócđóhaykhông?Cứnhưthểhọnhìnvấnđềcủacáccụchỉbằnglăngkínhcánhâncủamình.”Thayvàođó,phầnlớnnhữngngườiconchỉquantâmđếnmộtđiềulà,“Liệuđâyphảilànơimàmìnhcóthểyêntâm

đểmẹmìnhởđó?”

Phảimấtđếnmộtnăm,cụLoumớilàmquenđượcvớicuộcsốngtrongtrungtâmtrợsinh.Ôngnỗlựctìmthấyniềmvuisốngtrongđó.Ởđómộtthờigian,ôngcũngtìmđượcmộtcụôngngườiDoTháitênGeorgeđểbầubạn.Ngoàiviệcthườngxuyênchơibàikíp-bivớinhau,họcòncùngnhauđichùavàomỗiThứBảy-mộtđiềumàcảđờiLouchưabaogiờnghĩ làmìnhsẽlàm.Nhiềucụbàbắtđầuđểýđếnông,nhưngôngkhôngquantâm.Nhưngôngcũngkhônghoàntoànlảngtránhhọ.Tốihômđó,ôngtổchứcmộtbữa tiệcnhonhỏ tại cănhộ riêngcủamìnhvàmờihai cụbàtrongsốnhững“ngườihâmmộ”kiađếnchungvui.Đểkhaitiệc,ôngquyếtđịnhtựmìnhkhuimộtchairượumạnh.

“Thếrồichatôibấtngờngấtxỉu,ngãđậpđầulênsànnhàvàđượcđưađếnbệnhviện,”Shelleykể.Đếnkhiraviện,cụLoucườikhẩymỗikhinghĩvẽ sự cố đó. “Nhìn xem,” Shelley dẫn lại lời của Lou lúc ông xuất viện,“Chungquanhtalànhữngquýbàxinhđẹp.Vậymàchỉmộtngụmnhỏ,tangất.”

Trongbangàymỗi tuầnđược ởnhà, ôngđược Shelley chăm sóc tậnrăng,thìvớinhữngngàycònlạiởnhàtrợsinh,ôngphảitựlothânmìnhmộtcáchđầykhókhăn.Phảimấtnhiềuthángtrờiôngmớicóthểđilạiđượcbìnhthường.Ởtuổichínmươihai,ôngphảiluyệntậplạitừnhữngviệccánhânnhỏnhấtđểcóthểlấylạicuộcsốngbìnhthường.

Hiểnnhiên,cơ thểgiàyếucủaôngkhôngcòndễđiềukhiểnvà tuânphụcôngnhưhồitrẻ.Chứnggiảmhuyếtápmỗikhithayđổitưthếcủaôngmỗilúcmộttrởnặng.Ôngbắtđầubấttỉnhthườngxuyênhơnngaycảnhữnglúcđangbìnhthường-chứkhôngcầnphải“nhờ”đếnmộtngụmrượunhưhồibữatiệcnọ.Thờiđiểmôngbỗngdưngngấtxỉucóthểlàbấtcứlúcnào,banngày,banđêm,lúcđangđiquađilạihoặckhiđangngồidậy khỏi giường. Ông trở nên quenmặt với các nhân viên cứu thương,thườngxuyênphảiđếnbệnhviệnđểchụpX-quang.Đỉnhđiểmlàviệcông

không còn đủ sức tựmình đi hết cái hành lang dài đằng đẵng để đếnchiếcthangmáydẫnxuốngnhàănchungcủamọingười.Đãngoàichínmươimàôngvẫnkhôngchịusửdụngkhungđibộbởitínhkiêuhãnhcóthừacủamình.Shelleyphảichấtđầytủlạnhcủaôngbằngthứcănnấusẵn,ôngchỉviệclấyrarồibỏvàolòvisónglàcóthểdùngngay.

Shelleynhậnramìnhchưathểnàothôilolắngchochacô.Ôngkhôngcòn ănuốngđầy đủnhư trước. Cụ Lou càng lúc càng lú lẫnhơn.Kể cảnhữngkhicácnhânviênchămsócởđóđếnkiểmtrasứckhỏecủaôngđịnhkỳmỗibuổitối,việcduynhấtônglàmlàngồithừmộtchỗmộtmìnhtrongphòng-mộtđiềukhônggiốngvớitínhcáchnăngđộngcủaông.Côcảmthấyrằngchếđộchămsóccủanhàtrợsinhkhôngcòncóthểkiểmsoátđượcsựgiàyếuvàtìnhtrạngsứckhỏemỗilúcmộthaomòncủachamìnhnữa.Đãđếnlúccôphảichuyểnôngđếnmộtnơimàngườitacóthểchămsócônghaimươibốntiếngmộtngày.

Côtìmhiểumộtnhàdưỡnglãocũngởgầnđó.“Nơinàyhẳnlàsẽtốthơnchỗcũ,”cônói.“Nórấtsạchsẽ.”Điểmtrừduynhất:Nólànhàdưỡnglão.“Nhìnđâucũngthấycáccụgiàngồixelănìạchqualạirảiráckhắpcáchànhlang.Thậtkhủngkhiếp.”Shelleybảonhữngnơinhưthếkhiếnchacô rùngmìnhkhiếp sợ. “Cảđờiôngkhôngbaogiờmuốncuộc sốngcủamìnhbị tróibuộctrênchiếcgiường,cáichạn,mộtchiếcTVnhỏ,vàmộtnửacănphòngđượcngăncáchvớingườicùngphòngbằngmộttấmmàn.”

“Nhưng,”cônóitiếpkhivừabướcratừnhàdưỡnglãomìnhđãchọn,“Đâylàđiềutôiphảilàm.”Vâng,côsẽđưachamìnhvàođóbấtchấpsựsợhãivàphảnđốicủaông.

“Tạisaophảinhưthế?”-tôihỏi.

“Đối với tôi, an toànvẫn là trênhết.Nóphải luôn làđiềukiệnquantrọngnhấttôiphảinghĩchosựantoàncủachatôi,”côbảo.KerenWilsonđãđúngkhivạchtrầnsựthậtvềdiễnbiếntâmlýcủaconngườikhiđứng

trướctìnhcảnhnhưthếnày.Dẹptìnhyêuthươngvàsựtậntụysangmộtbên,Shelleykhôngcòncáchnàokhácngoàiviệcđưachamìnhđếnnơimàôngkhiếpsợnhất.

Tôitiếptụcchấtvấncôấy.Tạisao lạiphảinhưvậy?Ôngấyvừamớithíchnghivớitrungtâmtrợsinhchưađượcbaolâukiamà.Ôngđãnỗlựcvượttrêncảtuổigiàđểchắpnốilạinhữngđiềuquantrọngcủađờimình-mộtngười bạn,mộtnếp sinhhoạt vui vầy, vànhững sở thíchnhonhỏ.Quảthậtkhi sốngnhưvậy,ôngsẽkhôngđượcan toànnhưkhiở trongnhàdưỡnglão.Cũngnhưbaongườikhác,ôngvẫnlosợnhữngcúngãbấtngờ khiến ông nằm bất động mà chẳng ai hay biết. Nhưng điều quantrọnglàôngthấyhạnhphúcvớicuộcsốngđó.Nếuđượcphéplựachọn,ôngchắcchắnsẽchọnnơinàokhiếnônghạnhphúchơn.Thếthìtạisaophảilàmkhácđi?

Shelley không biết trả lời thếnào. Cô chỉ cảm thấymình không thểchịuđựnghơnđượcnữa.Chacôcầnđượcchămsóctoàndiện.Ôngkhôngđượcantoànởnơicũ.Nhưngrõrànglàthayvìđổichỗ,côvẫncóthểđểôngtiếptụcởđókiamà?

Mọichuyệnđãđượcphơibàyranhưthế.KhôngphảiaicũngđượcnhưôngnộitôiởẤnĐộ,khiôngcócảmộtgiađìnhconđàncháuđốngđểnhờcậykhi về già, và giađình cónghĩa vụ chămsócông và choôngquyềnđượcsốngcuộcsốngnhưmongmuốn.Phầnlớnngườicaotuổingàynaybịbỏmặctrongcáctòanhàkhépkínđượccaiquảnvàkiểmsoátnghiêmngặtkhôngkhácchinhàtù-mộtcâutrảlờichuyênmônbàibảnvàrậpkhuônchovàivấnđềkhôngcócáchgiảiquyết,mộtcuộcsốngtuyantoànvềmặtxácthầnnhưnglạibuồntẻvàtrốngrỗng-nơimàngườitakhôngcòngìđểtrôngcậy,tintưởng,đểyêuthươngvàđượcyêuthương.

5.Sốngtốthơn

Vàonăm1991,trongthịtrấnnhỏNewBerlinbangNewYork,mộtbácsĩtrẻtênBillThomasthựchiệnmộtcuộcthínghiệm.Anhthựcsựkhôngbiếtmìnhđanglàmgì.Khiđóanhbamươimốttuổi,ratrườngchưađầyhai năm, và hiện là giám đốc chuyên môn của Nhà dưỡng lão ChaseMemorial,một cơ sở y tế đang chăm sóc cho támmươingười cao tuổi.Mộtnửatrongsốđólànhữngcụôngcụbàbệnhtậthoặctànphế,phầnlớn những người còn lạimắc bệnh Alzheimer và nhiều chứng rối loạnnhậnthứckhác.

Trướcđó,Thomastừnglàbácsĩcấpcứutrongmộtbệnhviệngầnđó,vớinhững trảinghiệmgầnnhưđối lậpvớiviệcquản lýmộtnhàdưỡnglão.Ngườitađượcđưađếnphòngcấpcứuvớinhữngchấnthươnghoặcbệnhtậtdùnặngnhưngvẫnrõràngvàcóthểchữakhỏiđược-chẳnghạnnhưgãyxươngchânhoặcmộttráiviệtquấtmắckẹttrongkhoangmũi.Cònnếubệnhnhâncònmắcphảinhữngchứngbệnhtiềmtàngnghiêmtrọnghơn-chẳnghạnnhưchứngmấttrínhớdẫnđếncúngãgãyxươngchân,Thomaskhôngcầnphảilàmgìcả,chỉcầnchuyểnhọquakhoakháchoặcnơikhác,đơncửnhưnhàdưỡnglão.Anhnghỉviệcởbệnhviệnvàchuyểnsang làmquản lýnhàdưỡng lãochính làđểcócơhộiđược làmđiềugìđókhácbiệt.

Nhữngngườikhác làmviệcởChase chẳng thấy cóđiềugì khôngổntrongnơicôngsởquenthuộccủamình,nhưngvớimộtngườimớitoenhưThomas,tấtcảnhữnggìanhnhìnthấytrongtừngcănphòngởđóchỉlànỗituyệtvọng.Nhàdưỡnglãonàykhiếnanhcảmthấyngộtngạtvàưutư.Anhmuốn làmchonó tốthơn.Banđầu, anhcốgắngcải thiệnnó theocách thức tốtnhấtmàmộtbác sĩnhưanh có thể làmđược.Nhìn thấy

nhữngcụôngcụbàởđâytrôngrấtủđộtvàthiếusinhkhí,anhnghingờrằngđó làkếtquảcủamộttìnhtrạngbấtổnnàođấy,hoặcdotácdụngphụcủacáctoathuốcmàcáccụuốnggâyra.Thếlàanhthựchiệnmộtcuộctáikhámtoànbộchotấtcảcácbệnhnhântrongđó,baogồmcảlàmxétnghiệm,chụpphimvàthayđổitoathuốcchohọ.Nhưng,vàituầnkểtừsaubuổitáikhámvàthayđổiđó,tìnhhìnhchẳngcógìtiếntriển,trừviệccácđơn thuốcmớicủaanhquá tốnkém, cònđộingũy távànhânviên chăm sóc thì muốn phát điên. Người y tá trưởng bực mình nóichuyệnvớianhvàkhuyênanhnêncuốngóikhỏinhàdưỡnglão.

“Tôiđãnhầmlẫngiữaviệcchămsócvàchữabệnh,”Thomaskểvớitôi.

Nhưnganhkhôngbỏcuộc.Anhngộrarằngthứduynhấtcònthiếuởcáinhàdưỡnglãotiệnnghiđóchínhlàsựsống-mộtcuộcsốngđíchthựcdànhchotấtcảmọingườitrongđây,vàthếlàanhquyếtđịnhtiếnhànhmột cuộc thí nghiệm nhằm kiến tạo sức sống cho nơi đó. Đó làmột ýtưởng hết sức sáng suốt, nhưng đồng thời cũng hồn nhiên và điên rồ.Ngaycảchuyệnchàngbácsĩtrẻnỗlựcthuyếtphụcthànhcôngđộingũnhânviênvàcáccụôngcụbàsốngtrongđócũngcóthểxemlàmộtkỳtíchnhonhỏ.

ĐểhiểuđượccáchlàmsaomàThomasnghĩraýtưởngđóvàhiệnthựchóanó,bạncầnhiểuđôichútvềtiểusửcủaanh.Thôngtinquantrọngđầutiên:Ngaytừkhicònnhỏ,Thomas luôn làngườichiếnthắngtrongmọicuộcthibánhàngởtrường.Trườngtổchứccáchoạtđộngngoạikhóamàtrongđó,cáchọcsinhđượcrangoàiphố,đếngõcửatừngnhàđểbánbánhkẹohoặctạpchíđểcóthunhậpchocâulạcbộhướngđạosinhhoặcđộibóngthểthaocủatrường,vàanhtaluônthắnggiảivớitưcáchlàhọcsinhcóđượcdoanhsốcaonhất.Thomastừngthắngcửchứcchủtịchhộihọcsinhở trường trunghọc.Anhcũng từngđượcbầu làđội trưởngđộiđiềnkinhcủatrường.Mộtkhiđãmuốn,anhcóthểbánbấtcứthứgìchobấtkỳai,kểcảbảnthânanhta.

Nhưngtronglớp,Thomaslạiluônlàhọcsinhbétbảngvớinhữngconđiểm“độisổ,”thườngxuyênnộpbàitrễhoặcchépphạtbởikhônghoàntấttốtcácbàitậpthầycôgiao.Cậutahọcdởkhôngphảivìcậutangốc.Thomaslà“chuyêngiatựhọc”vàlàmộtconmọtsáchđíchthực,từngtựmìnhmàymòmônlượnggiácđểtựthiếtkếchomìnhmộtconthuyền(vàcậutalàmđược,thậtđấy.)Chỉlàcậutakhôngthíchlàmcácbàitậptrongtrường,vàsẵnsàngnóithẳngđiềuđóvớicácthầycô.NếuThomasđượcsinhravàothờinay,ngườitasẽchắnđoáncậumắcchứngrốiloạnchốngđối.Nhưngvàonhữngnăm1970,ngườitachỉnghĩđơngiảnrằngcậutalàmộtđứatrẻrắcrốivàbấttrị.

Đốivớitôi,cứnhưthểcóhaicátínhkhácnhaucùngtồntạitrongthểxácThomas:mộtngườibánhàngtinhquáivàmộtkẻnổiloạnđầynănglượng.Tôihỏianhđâulàbíquyếtđãgiúpanhthànhcôngtrongnhữngchiếndịchbánhàngthuởnhỏ.Anhbảomìnhchẳngcóbíquyếtgìcả.Câutrảlờicủaanhchỉđơngiảnlà“Tôikhôngngạibịtừchối.Đấylàđiểukiệntiênquyếtđểbạntrởthànhmộtngườibánhàngxuấtsắc.Bạnluônphảitrongtâmthếsẵnsàngbịkhướctừ.”Chínhnhờtínhcáchnổibậtnàymàanhkhôngbaogiờbỏcuộcchođếnkhiđạtđượcđiểumìnhmuốnvànétránhđượcnhữngthứmìnhkhôngmuốn.

Ấy vậymà đã từng cómột khoảng thời gian dài Thomas chẳng biếtmìnhmuốngì.AnhlớnlêntrongmộtquậnsátváchNewBerlin,tạimộtthunglũngnằmngoàithịtrấnNichols.Anhcóchalàcôngnhânnhàmáy,mẹ làmnghề trực tổngđài điện thoại. Cảhaingười đềukhônghọcđạihọc,nênhọcũngkhôngkỳvọngcậucon traiBillThomasphảihọccao.Khianhsắptốtnghiệptrunghọc,anhdựđịnhsẽtheohọcchươngtrìnhhuấn luyện laođộngphổthôngcủacôngđoàn.Nhưngrồimộtcuộc tròchuyệnvôtìnhvớianhtraicủamộtngườibạntrởvềthămnhàsaumộthọckỳđạihọcđãkhiếnThomasthayđổisuynghĩ,saukhianhđượcnghenhữngcâuchuyệnhấpdẫnvềnhữngbữatiệcthâuđêm,biabọtvàgáigú.

ThếlàanhđăngkývàoSUNYCortland,mộttrườngđạihọcđịaphươnggầnđó.ĐólànơiThomastìmthấynguồncảmhứngmới.Nghenóilàmộtthầygiáotrunghọccủaanhtừngphánrằnganhsẽtrởvềquênhàvớitưcáchlàmột...thợsửaxeđangtranhthủkiếmcơmtrướcmỗimùaGiángSinh.Vâng,ngườitanóigìcũngđược,điềuquantrọnglàthànhtíchhọcđạihọccủaThomastrênthựctếđãlàmkinhngạcbấtkỳaitừngbiếtanh,vượtquacáchọckỳmộtcáchbìnhthảnvớiđiểmsốtuyệtđối4.0,vàlầnnữaanhtrởthànhchủtịchhộisinhviên.Trongquátrìnhhọc,anhtừngdựđịnhmìnhsẽtrởthànhhuấnluyệnviênthểdục,nhưngđếnkhiđượchọcsinhhọc,anhbắtđầucảmthấymìnhhợpvớingànhy.Kếtcuộc,anhtrởthànhsinhviênđầutiêncủaCortlandtrúngtuyểnvàoKhoaYĐạihọcHarvard.

ThomasyêuHarvard.Anhhoàntoàncóthểbướcvàonơiđóvớitâmlýtự tihậmhực -một cậu trai thuộc tầng lớp laođộng thấphèn cố gắngchứngtỏbảnthânmìnhkhácbiệtvớinhữngcậuấmcôchiêumangbằngcấpIvyLeague[7]vàđihọcbằngquỹủythác.NhưngThomaskhôngnhưthế.Đốivớianh.Harvardlàmộttrảinghiệmđểđời.Anhthíchđượclàmquenvàhòađồngvớinhữngconngườiđầyquyếttâmvàđammêvớikhoahọc,yhọc,vàmọithứgiốngnhưanh.

“Mộttrongnhữnghoạtđộngyêuthíchnhấtcủatôihồihọcychínhlànhữngbữaăncùngbạnbèởcăn-tinBệnhviệnBethIsraelvàomỗitối,”anhkểtôinghe.“Mỗilầntụhọpăntốiởđókéodàikhôngdướihaitiếngrưỡimà trong đó, chúng tôi tranh luận sôi nổi về các ca bệnh - ác liệtnhưngvuicựckỳ.”

Anhcũngthíchquanhquẩnởnhữngnơimàngườitatinrằnganhcóthể làmđượcnhữngchuyệnkhông tưởng.NhiềunhàkhoahọcđạtgiảiNobelnhiệttìnhđếntrườngthỉnhgiảngkhôngchỉtronggiờhànhchínhmà còn vào các buổi sáng Thứ Bảy, bởi họ muốn được làm công việctruyềncảmhứngvàcủngcốniềmtinrằngnhữngngườitrẻnhưThomas

cóthểlàmđượcnhữngđiềulớnlaohơnthếnữa.

Tuyvậy,anhkhôngcảmthấyáplựcphảilàmhàilòngtấtcảmọingười.TrườngHarvardmuốngiữanhởlạikhoađểthamdựchươngtrìnhhuấnluyện chuyênmôn đặc biệt giúp anh cầm chắcmột suất vào làm việctrong cácbệnhviện lớnhoặcphòng thínghiệmcủa trườngngaykhi ratrường.Thayvìchọnconđườngdễdàngđãđượctrườngtrảithảm,anhlạichọnđầuquânchomộtcơsởytếgiađìnhởRochester,NewYork-mộtlựachọnhoàntoànkhôngkhớpvớikháiniệm“nhữngđiều lớn lao”màHarvardmuốnđàotạocácsinhviêncủamìnhlàmđược.

Vâng, khác với bạn bè đồng trang lứa, về quê chính làmục tiêu tốithượngcủaThomasngaytừđầu.“Tôilàmộtgãnhàquêchínhhiệu,”anhbảo.Quả thực, bốnnămhọcHarvard là khoảng thời gian duynhấtmàanhxanhàđếnthế.Cứmỗikhiđếnkỳnghỉ,anhlạiđạpxetừBostonđếnNicholsrồivềnhà-mộtquãngđườngdàigầnbảytrămdặmvừađivừavề.Anhthíchđượctựlựccánhsinh-dựnglềunghỉchântrongmộtvườncâyhaymộtcánhđồngbấtkỳvàănbấtkỳthứgìmìnhkiếmđược.Yhọcgiađình cũng hấp dẫn anh như thế. Ở đó, anh được độc lập và tự do làmnhữnggìmìnhthích.

Saumộtthờigianthựctậptrongcơsởytếđịaphươngvàtiếtkiệmđủtiền,ThomasmuamộtmảnhđấtgầnNewBerlinmàanhvẫnthườngtạtngangquatrênmỗichuyếnđivàtừngướcaosởhữunó.Trongquátrìnhlàmviệc,anhcùngdầndầnphátsinhtìnhcảmvới...côngviệcđồngángtrênmảnhđấtcủaminh.Hồicònhànhnghềtạiđịaphương,anhquyếtđịnh tập trung vào chuyên khoa cấp cứu, bởi lẽ việc làm việc trong bộphậnnàycógiờgiấccốđịnhvàđượcphânchiatheocatrực;nhờđómàanh có thể tranh thủ khoảng thời gian còn lại trongngày để chăm sócmảnhđấtcủaminh.Anhđammêýtưởngtựmìnhxâynhà,tựcungtựcấpchomình.Anhtựtayxâydựngcănnhànhỏcủamìnhvớisựtrợgiúpcủavài người bạn. Anh tự trồng rau quả cho các bữa ăn củamình. Anh sử

dụngnănglượngtừquạtgióvànănglượngmặttrờiđểcungcấpđiệnchongôinhà.Anh sốngmột cuộc sống tĩnh lặngvà táchbiệt vớiđámđôngcôngnghiệp xô bồ. Anh sốnghài hòa với thiênnhiên, thời tiết vàmùamàng.AnhkếthônvớimộtnữytátênJudevàsauđó,haivợchồngmởrộngquymônôngtrại lênbốntrămmẫuAnh.Trongđó,họcónuôigiasúc,ngựavàgà,cómộthầmrượu,mộtnhàmáycưagỗ,nhàmáychếbiếnđườngvà...nămđứaconxinhxắn.

“Tôicảmthấyđâychínhlàcuộcsốngthậtsựcủamình,”Thomasgiảithích.

Lúcđó, trônganhgiốngmộtnôngdânhơnlàmộtbácsĩ.Anhđểrâuquai nón kiểu Paul Bunyan[8] và thíchmặc quần yếm jean dưới lớp áoblousetrắnghơnlàđeocà-vạt.Cònnhữnggiờlàmviệctrongphòngcấpcứulàcựchìnhđốivớianh.“Thậtlòng,tôicảmthấyphátbệnhsuốtcácđêmtrựcởđó,”anhnói.Thếnênanhchuyểnsanglàmquảnlýnhàdưỡnglão.Đólàmộtcôngviệcbanngàybìnhthườngtronggiờhànhchínhvàổnđịnh.Nhưngmọiviệcquảthậtcódễdàngnhưbanđầuanhnghĩchăng?

***

Ngaytừngàyđầutiêntiếpquảncôngviệcởnhàdưỡnglão,Thomasđãnhậnrasựtráingượcnặngnềgiữacuộcsốngphóngkhoáng,thúvịvàđầymàusắcởnôngtrạicủamìnhvớinếpsinhhoạtbàibảnđếnmứcgầnnhưbịcầmtùvàthiếusinhkhímàanhphảichịuđựngtrongmỗingàyđilàm.Nhữngđiềumắt thấy taingheởnơi làmviệckhiếnanhdaydứtkhôngyên.Cácytátrấnanrằnganhrồisẽquendầnvớinhữngđiềuđó,nhưnganh không thể, và anh cũng chẳngmuốn chấpnhậnhay thỏa hiệp vớichúng.Cóthểanhsẽphảimấtvàinămđểgiảithíchđượchoàntoànlýdovìsaomìnhlạicảmthấykhóởnhưvậy,nhưngtrướcmắt,bảnnănganh

đãthôithúcvàbảoanhrằngnhữngđiềukiệnsốngởnhàdưỡnglãoChaseMemorial làmột thái cực hoàn toàn đối lập với cuộc sống lý tưởng tựcungtựcấpmàanhtheođuổi.

Đối với Thomas,một cuộc sống lý tưởng là khi người ta có thể sốngmộtcáchđộclậpởmứctốiđacóthể.Vàđâylạichínhlàthứmàcáccụôngcụbàtrongviệndưỡnglãobịtướcđoạt.AnhđếnlàmquenvớimọicưdânsốngtrongChase.Họlànhữnggiáoviên,ngườibánhàng,bànộitrợvàcôngnhânnhàmáy,nhữngconngườibìnhthườngnhưbấtkỳaianhtừngbiết.Anh chắc chắn rằngnhững conngườinày xứngđáng cómộtcuộcsống tốthơnnhiềusovới tìnhcảnhhiện tại.Anhbị thúcgiụcbởimộtthứgìđócònvượttrêncảbảnnăngđơnthuần, rằnganhphải làmsaođểmangsựsốngvàotrongnhàdườnglãoynhưcáchanhđãlàmvớingôinhànhỏcủamình-phảiđưađượccuộcsốngvàođótheonghĩađen.NếuThomascóthểmangcâycỏ,vậtnuôi,vàtrẻconvàotrongsinhhoạthàngngàycủacácbệnhnhânnhàdưỡnglãovàđểchúnglấpđầynơiđây,chuyệngìsẽxảyra?

AnhđếngặpbangiámđốccủaChase.Anhđềxuấtrằnghọcóthểtàitrợ choý tưởngcủaanhbằngcáchnộpđơnđăngkývàoquỹhỗ trợ cácphátminhvàsángkiếncủatiểubangNewYork.RogerHalbert,ngườichủnhàdưỡng lão và cũng chính làngườiđã thuêThomas, thích thú với ýtưởngcủaanhtrênlýthuyết,ôngsẵnlònglàmđiềugiđómớimẻchonhàdưỡnglãođãlâuđờinày.SuốthaimươinămởChase,ôngluônđảmbảorằngcơsởcủamìnhkhôngngừngpháttriểntốtnhấtvềmặtchấtlượngdịchvụvàuytín,càngngàycàngnhiềuhơnnhữnghoạtđộngphongphúđadạngdànhchocácbệnhnhânnhàdưỡnglão.ÝtưởngmớicủaThomascũngcócùngýnghĩavàmụcđíchtốtđẹpnhưnhữnglầncảitạotrướccủanhàdưỡnglão.Thếlàbanlãnhđạongồicùngnhauđểthảođơnđăngkýchoquỹhỗtrợphátminhvàsángkiến.Tuyvậy,cóvẻnhưýtưởngthựcsựtrongđầuThomascònvượtxatrêncảnhữnggìHalbertlườngđược.

Thomasquyếtđịnhgiữkínphầndiễngiảicònlạicủaýtưởngchoriêngmình.Theolờianhkể,mụcđíchchínhcủaanhlàtấncôngba“kẻđịch”màanhđặttênlàBộBaDịchBệnhcủanhàdưỡnglão:sựnhàmchán,côđộcvàbơvơ.Đểđánhbạinhững“kẻđịch”nguyhiểmnày,anhvànhữngngườicótráchnhiệmcầnphảilàmsaođểthổisinhkhíchotoànbộkhunhà.Họsẽđặtcâyxanhtrongmọicănphòng,thaythảmcỏbằngcácvườnhoavàvườnrau.Vàhọsẽmangvậtnuôivàotrongđó.

Nghecóvẻổnđấy.Ý tưởngmangvậtnuôivàonhàdưỡng lãocó thểkhókhănbởicácquyđịnhvềantoànvàsứckhỏetrongđó.NhưngởNewYork, nhà dưỡng lão được phép nuôi một con chó hoặcmột conmèo.HalbertkểvớiThomasrằnghọđãtừngthửnghiệmnuôichótrongnhàdưỡnglãohaihaybalầngìđấy,nhưngkhôngmanglạikếtquảgìhayho.Cácconvật thườngkhôngngoanngoãnvàgâykhókhănchoviệcchămsóccáccụ.NhưngThomasvẫnmuốnthửlạilầnnữa.

Anhbảo,“Thếthìhãynuôihaicon.”

“Quyđịnhkhôngchophép,”Halbertđáp.

Thomasvẫnkiênquyết,“Đóchỉlàquyđịnhtrêngiấytờthôimà.”

Mộtsựimlặngđángsợbỗngbaotrùmcuộcnóichuyện.Chỉlàmộtsựthayđổinhỏ,nhưngnókhôngchỉtráivớicácquyđịnhcủanhàdưỡnglão,mànócònphản lạiniềmtinkiêncốcủađộingũnhữngconngười làmviệctrongđóvềchứcphậncủahọ-đảmbảotốiđasứckhỏevàsựantoàncủanhữngngườicaotuổi.HalbertdànhnhiềuthờigiansuynghĩkỹvềđềxuấttáobạocủaThomas.Tronglầngặpgỡcáchđâykhônglâugiữaôngvàtôi,Halbertvẫncònnhớnhưincảnhtượnglúcđó:

Tổnggiámđốc củanhàdưỡng lão, bàLoisGreising,đangngồitrongphòng,cùngvớingườitổngphụtráchcáchoạtđộngngoạikhóa vàmộtnhânviênxãhội.Và tôi có thể thấybangườihọbỗngnhìnnhaumắttrònmắtdẹtbảorằng,“Ýtưởngnàysẽhấp

dẫnlắmđây!”

Tôi bảo, “Được, tôi sẽ thông qua nó.” Tôi bắt đầu nghĩ, “Tôikhôngquáhàohứngvớiýtưởngnàynhưcáccô,nhưngtôiđồngýnuôihaiconchótrongnhàdưỡnglão.”

Thomaslạihỏi,“Vậycònnhữngchúmèothìthếnào?”

Tôinói,“Mèonữaà?Tôiđãchấpthuậnhaichúchóchocậurồikiamà.”

“Mộtsốngườikhôngthíchchó.Họthíchmèo.”Thomasnói.

Tôihỏilại,“NghĩalàanhmuốnCẢchóLẪNmèo?”

Anhtađáp,“Saolạikhông?Duyệtcảhairồibàntiếpnào!”

Tôimớibảo,“Được,tôichấpthuậnmộtconmèo.”

“Không,không,không.Tòanhàcóhaitầng.Mỗitầngphảicóhaiconmèo.”

Tôi chốt lại, “Vậy anhmuốn chúng ta để xuất lên bộ y tế chophépnuôihaiconchóvàbốnconmèoởđâysao?”

“Vâng,ôngcứghiđủnhưthế!”

Tôinói,“Thôiđược,tôisẽghiđầyđủ.Tôichorằngchúngtađãđiquáxasovớigiớihạnchophéprồi.Chuyệnnàysẽchẳngđiđếnđâucả.”

Thomaslạinóithêm,“Cònnữa.Nuôichimthìthếnào?”

Tôibảocậutarằngnộiquyđãghirấtrõ,rằng“Cấmnuôichimtrongnhàdưỡnglão.”

“Thếcònnhữngchúchim?”-anhtatiếptụchỏi“ngông.”

Tôibựcmìnhhỏi,“Cậuhỏigìvềnhữngconchim?”

Thomasđáp,“Treotranhảnhhìnhnhữngchúchimấymà-để

các cụ có thể nhìn thấy phong cảnh thiên nhiên ngay trongphòng mình. Những bức ảnh mà trong đó, họ biết rằng bênngoàiđang làThángMộthayThángHai.Mùanàytuyếtởbênngoàiphủdầyđếncảthước.Thếthìngườitacóthểngheđượcnhữngâmthanhgìtrongcáinhàdưỡnglãoquákhépkínnày?”

Tôiđáp, “Có chứ, cậu sẽnghenhững lờiphànnànkhôngngớtcủacáccụ.Thithoảngcũngcótiếngcười.Rồitiếngti-viởnhiềuphòngvớiâmlượngvặnhếtcỡđếnmứccậuướcgìmìnhbịđiếc.RồicậusẽđượcnghecácthôngbáophátratừhệthốngPA.”

“Chúngtacònngheđượcâmthanhgìkhácnữakhông?”

Tôitiếptụcđáp,“Cậucũngsẽđượcnghetiếngtròchuyệngiữacácytávànhânviênvớinhauhoặcvớicáccụ.”

Thomasbảo, “Vâng,nhưngcònnhữngâmthanhcuộcsốngthìsao-nhữngâmthanhđặctrưngcủasựsốngtràntrề,củamộtcuộcsống“tuyệtcúmèo”?”

“Cậuđangnóiđếntiếngchimhót.”

“Chínhxác!”

Nêntôihỏi,“Vậychúngtacầnbaonhiêuchúchimđểtạoraâmthanhđó?”

Anhtathảnthiênđáp,“Mộttrămcon.”

“MỘTTRĂMCONCHIM?ỞNƠINÀY?”tôihoảnghồn,“Cậumấttrí rồi à!Cậuđãbao giờ sống trongmột cănnhànuôihai conchó,bốnconmèovàmộttrămconchimchưamànói?”

VàThomastrảlời,“Chưa,nhưngchẳngphảivìthếmàchúngtarấtnênthử?”

ĐấychínhlàđỉnhđiểmsựbấtđồnggiữabácsĩThomasvàtôi.

Bangườikiavẫnđangngồinghiêmchỉnhtạichỗcủahọ,mắthọnhìn chúng tôi lom lom, và rồi họ cũng cất tiếng, “Chúa ơi!Chúngtacócầnthiếtphảilàmthếkhông?”

Tôibảo,“BácsĩThomas,tôithậttìnhmuốnlàmchuyệnnày.Tôimuốn chúng ta suy nghĩ ngoài chiếc hộp. Nhưng tôi khôngmuốnnơinàybiến thànhmột cái vườnbách thú, cũngkhôngmuốnnóbốcmùinhưtrạinuôithú.”Tôilolắng,“Tôikhôngthểtưởngtượngnổiviệcnày.”

Anh ta đáp, “Vậy ông sẽ hiện thực hóa ý tưởng này cùng tôichứ?”

Tôinóithẳng,“Vớiđiềukiệncậuphảichứngminhchotôithấyrằngviệcnàymanglạihiệuquảthựcsự.”

TrênđâymớilàmànkhởiđầuchonhữngyêucầucủaThomas.Halbertkhôngphảnđối.Saunhữngcuộchọpmặttriềnmiênkếtiếp,Thomasvẫngiữvữnglậptrườngvàkhiếnchonhữngngườikhácphátnản.Anhnhắcnhởhọ vềBộBaDịchBệnh – buồn chán, cô độc và bơ vơ - đã và đangkhiếnchocáccụ“chếtdầnchếtmòn”trongnhàdưỡnglãodùvẫncònăncòn thở, rằnghọphải tìmmọi cáchđặtdấu chấmhết chonhững “dịchbệnh”đó.Đốivớimộtnhàdưỡnglão,cònđiềugìcóthểcaoquýhơnviệcđó?

Họnộpđơnđăngkýxintàitrợ.TheoHalbert,nósẽchẳngcómộttícơhộinàođểđượcchọn.ThếlàThomasdẫncảđộilêntậncơquanquảnlýcủabangđể“vậnđộnghànhlang”nhữngngườicóthẩmquyềntrongđó.Vàcuốicùnghọđãthắng,giànhđượcsốtiềntàitrợcũngnhưthỏamãnđủcácđiểukiệnđểtheođuổidựán.

“Khichúngtôinhậnđượctinvui,”Halbertnhớlại.“Tôiđãphảiồlên‘Chúaơi,vậylàchúngtaphảilàmthôi!’”

SựthayđổinàycóthànhcônghaykhôngphụthuộcnhiềuvàobàLois

Greising,tổnggiámđốccủaviệndưỡnglão.Bàđãngoàisáumươituổi,vàcónhiềunămkinhnghiệmcôngtáctrong lĩnhvựcchămsócngườicaotuổi.Ýtưởngcảithiệncuộcsốngcủangườigiàtrongcácnhàdưỡnglãothựcsựhấpdẫnvớibà.Bànóivớitôirằngbàxemnónhưmột“cuộcthửnghiệmvĩđại,”vàbàsẽcốgắnghếtsứcđểlàmtốtvaitròđịnhhướngcủamình và làm cầunối giữa tinh thần lạc quan thái quá của Thomas vớinhữngnỗisợvàsứcìcủađộingũnhânlựcgạocộitrongnhàdưỡnglão.

Nhiệmvụđókhônghềđơngiản.Mọicôngsởđềuđượcthốngtrịbởimộthệthốngvănhóacôngtyquyđịnhcáchthứcthựchiệnmọicôngviệctrongđó.“Vănhóalàsựtổnghòacủanhiềunhữngthóiquenvàyêucầuchungcủamọingười”Thomasbảo.Anhnhậnrarằngchínhnhữnglềthóivàkỳvọngấyđãlàmnêncáinếpsinhhoạtvôhồnđềcaosựantoàncứngnhắchơnlàmộtcuộcsốngthựcsựcóýnghĩa,đếnnỗikhiếnchomộtviệndưỡnglãotiếngtămnhưChasekhôngthểlàmnổimộtviệcđơngiảnlànuôimộtchúchótrongđóđểnóbầubạnvớicáccụ.Anhmuốnmangvàođóthậtnhiềucảyxanh,thúnuôivàtrẻcon,vàlàmchochúngtrởthànhmột phần không thể thiếu của cuộc sống các cụ trong nhà dưỡng lão.Hiểnnhiênlàđiềunàysẽphávỡnếpsinhhoạtvàlàmviệcsẵncócủađộingũnhânviên.Nhưngchẳngphảiđó chính làmộtphầncủanhiệmvụhaysao?

“Nhượcđiểmlớnnhấtcủavănhóachínhlàsứcì,”anhbảo.“Chínhvìthếmànóđượcgọilàvănhóa.Nóluônchiếmưuthếbởinótrườngtồn.Nóbópnghẹtsựsángtạovàcảitiếnngaytừtrongtrứngnước.”

Đểchốnglạisứcìcủatậpthể,anhquyếtđịnhrằngmìnhphảiđốiđầutrựcdiệnvớitháiđộphảnkháng-“đánhnóthậtmạnh,”Thomasnói.AnhvívonđiềuđóvớiVụNổLớnBigBang.HọsẽkhôngmangvàomộtconchóhaymộtconmèochỉđểthửnghiệmxemphảnứngcủamọingườithếnàotrướckhithựcsựtiếnhànhýtưởngcủaThomas.Màhọsẽlàmthậtluôn-đưathậtnhiềuvậtnuôivàonhàdưỡnglãongaylầnđầu.

Mùathunămấy,ngườitamangđếnnhàdưỡng lãoChaseMemorialmộtchúchósăntênTarget,mộtchúcúnnhỏtênGinger,bốnconmèovàmộtbầychim.Họtốngkhứhếtcâygiả trongtừngcănphòngcũngnhưtoànbộkhunhàrồithaychúngbằngcácchậucâythật.Đếngiờtanhọccủalũtrẻ,thayvìdẫnconcáimìnhvềnhà,cácnhânviênnhàdưỡnglãodắtchúngvàochơitrongnhàdưỡnglão;nhiềubạnbèvàgiađìnhcủacáccụđồngýquyêngópvàhỗtrợcácnhânviênlàmnênmộtkhusânvườnxinhxắnởphíasaunhàdưỡnglão,vừalànơiđểcáccụtậnhưởngcâycỏthiênnhiênvàkhôngkhítronglành,vừalàchỗđểlũtrẻchơiđùa.Quảlàmộtliệuphápgâysốc!

Sauđâylàmộtvídụđểđời:Bangiámđốcnhàdưỡnglãođặthàngmộttrămconvẹtđuôidàiđượcngườitavậnchuyểnđếntrongmộtngày.Thếnhữngconngườinhiềunămkinhnghiệmởnhàdưỡnglãođócóbiếtlàmthếnàođểmangngầnấyconvẹtvàocôngsởcủamình?Rấttiếclàkhông.Khi xe vận chuyển đếnnơi, họ chẳnghề biết rằngmình phải chuẩn bịtrướcnhữngcái lồngchimđể làmchỗở chocác chúvẹt.Thế làbác tàiphảiđểtạmbầyvẹtvàokhuchămsócsắcđẹpởtầngtrệtcủanhàdưỡnglão,đóngcửalạithậtchặtrồirờikhỏiđó.Cáclồngchimđượcchuyểnđếnvàongàyhômsau,nhưngchưađượclắpráptrọnvẹn.

“Một cảnh tượnghỗn loạnngoài sức tưởng tượng,” Thomasmiêu tả.Anhbậtcườitoetoétkhinhớlạilúcđó.ChỉcóthểlàBillThomas!

Trước tìnhhìnhđó, Thomas, vợ anh là Jude, người y tá trưởng, tốnggiámđốcGreising,vàhàngtánhữngnhânviênkhácphảidànhhànggiờđồnghồđểlắprápcácchiếclồng,đuổibắtnhữngchúvẹttinhquáigiữamộtđốnglôngvũngợptrờitrongkhuchămsócsắcđẹpcủaviệndưỡnglão,đặtchúngvàolồngrồiphânphátcáclồngchimđếnmọiphòngởcủacáccụ.TronglúcThomasvàđộingũnhânviênvậtlộnvớilũchim,cáccụôngcụbàtrongviệncũnghiếukỳ,tậphợptạicácôcửakínhcủaphòngthẩmmỹđể“xemphim.”

“Họcườichúngtôinhặngxịcảlên.”Thomasbảo.

Anh ngạc nhiên trước sự thiếu kinh nghiệm của cả bọn trước tìnhhuốngtréongoeđó. “Chúngtôikhôngbiếtmìnhđanglàmgì.Thật-tình-không-biếtphảilàmgì.”Nhưngnócũngchínhlàđiềuthúvịđẹpđẽnhấtởđó.Tấtcảmọingườiđềukhôngbiếtphảilàmgìvàlúngtúngnhưnhau,thếlàhọdỡbỏmọilớpmặtnạcôngsởvôhồnthườngngàycủamìnhđểxắntayáogiúpnhaudọndẹp“bãichiếntrường”-ngayđếncảvàicụôngcụbàcũnghàohứngthamgiagiúpđỡ.Nhữngngườikhácthìsắpxếplạimáy cái lồng chim, trấn an lũ chó mèo và kêu mấy đứa trẻ phụ giúpnhững việc nhỏ trong khả năng của chúng. Đó quả là một “bãi chiếntrường” huy hoàng - hoặc nói theo kiểu hoamỹ hài hước củaGreising,“mộtmôitrườngchuyênnghiệpđỉnhcao.”

Họcóhàngtávấnđềphảilàmquenvàxửlý-chẳnghạnnhưlàmsaođểnhữngconchó,conmèovàlũvẹtđượcănuốngđầyđủ.Họphânchiacôngviệcchothúnuôiănthànhcáccatrựcđểcácnhânviênluânphiênnhauthựchiện.Judeđixinlạimộtchiếcxeđẩyytếtừmộtbệnhviệntâmthầnđãngừnghoạtđộngvàcảitạonóthànhmộtchiếcxeđẩymangthứcănchonhữngchúvẹt.Chiếcxeđẩynàyđượcchấtđẫythứcăndànhchocácchúchó,mèovàchim,vàngườinhânviênchỉviệcđẩynóđiđếntừngphòngđểphânphátthứcănvàthaynhữngtờgiấybáolótlồngchim.ĐốivớiThomas,việctáisửdụngmộtchiếcxeđẩyytếtừngđượcdùngđểchứaThorazine thành xe đựng thức ăn cho vật nuôi quả làmột ý tưởngđộtphá.

Đồngthời,nhiềukhókhănngoàidựkiếncũngậpđếnvàđềucókhảnănglàmphásảncuộcthửnghiệmbấtkỳlúcnào.Vàolúc3giờrạngsángnọ,Thomasnhậnđượcmộtcúđiệnthoạitừmộtnữytáởnhàdưỡnglão.Đâylàđiềuhoàntoànbìnhthường,bởianhlàquảnlýchuyênmônởđó.Nhưngcôytánọkhôngchịunóichuyệnvớianh.CômuốngặpJude,vợanh.Thomaschuyểnmáychovợ.

“Conchóịlênsànnhà,”côytánóivớiJude.“Chịcóthểđếngiúpchúngtôi lau dọn chỗ đó được không?” Cô y tá đó viện cớ rằng công việc nàykhông thuộc tráchnhiệmcủamình.Côbảomìnhkhôngmấtmấynămtrờihọctrườngđiềudưỡngđểdọnphânchó.

Judetừchối.“Rắcrốiđây,”Thomasthởdàingaongán.Sánghômsauđếnnhàdưỡnglão,anhthấycôytánọđãđểmộtchiếcghếphíatrênbãiphânchóđểnhữngngườikhácbiếtmàtránh,rồibỏđilàmviệckhác.

Nhiềunhânviênởđóchorằngnhàdưỡnglãonênthuênhữngngườichăm sóc thú nuôi chuyênnghiệp để lo những việc đó; các y tá khôngđượcđàotạođểquảnmấyconvật,màcólàmthêmthìcũngchẳngđượctrả công. Kỳ thực, đội ngũ nhân viên ở đó có thể suốt hai ba năm liềnkhôngđượctănglươngbởisựcắtgiảmtàitrợcủabangtrongquỹbồihoàndànhchonhàdưỡnglão.Vậycóaithắcmắcrằngtạisaocũngchínhphủđólạirộngrãichitiềnchoviệccungcấpcâyxanhvàthúnuôi?Đơngiảnvìtấtcảmọingườiởđấtnướcnày-cũngnhưmỗihộgiađìnhcónuôithúcưng-quanniệmrằngviệcbảovệvàchămnuôiđộngvậtlàtráchnhiệmchung.Khibạnquyếtđịnhnuôithútrongnhà,sẽcórấtnhiềuviệcphảilo,giốngnhưchămembéhaynuôiconcáivậy,vàđólànhữngviệcbạnphảilàm,dùbạnlàytátrưởnghaychỉlàhộlý.Nólàcuộcchiếngiữahaiquanđiểmkhácnhau:Nhàdưỡnglãolàmộttòanhàcôngsởđòihỏisựchuyênnghiệp,hay làmộtngôinhàấmcúngđích thựcchocác cưdântrongđó?

Greisingcốgắnghếtsứcđểthúcđẩyquanđiểmthứhai.Bàgiúpđảmbảosựcănbằngtráchnhiệmcôngviệcgiữacácnhânviênvớinhau.Dầndà,mọingườicũngbắtđầuhiểurarằnghọđangcùngnhaulàmviệcvìmộtmục tiêu chung: biếnChase thànhmột tổ ấm cho tất cảnhững aisốngvà làmviệctrongđó.Họbắtđầucóýthứcvà làmviệcnghiêmtúchơn,chẳngphảivìnhữngquyđịnh,tranhcãi,haysựthỏahiệplýtrígiữacácsếpvànhânviên,màbởihiệuứngmàýtưởngmớicủaThomasmang

lạiđanghiện racàng lúccàng rõnéthơnvàkhông thểchốicãi:Cáccưdântrongnhàdưỡnglãobắtđầu“tỉnhthức”vàcósứcsốnghơn.

“Những người trước đây không tin vào chuyện này và nhất quyếtkhôngcóýkiếngiờbắtđầugópýkiến,”Thomaskể.“Vàingườitrướcđâyrút luivàquyếtkhông thamgiagiờbắtđầu tựmìnhđếnphòngy távàbảo,“Đểtôidắtchónào!”Tấtcảcácchúvẹtđuôidàiđềuđượccáccụôngcụbàchàođón,nhậnnuôivàđặt tên.Nhìnai cũng rạng rỡ, vui tươivàtrànđầysứcsốngbấtchấptuổitácvàbệnhtật.Trongmộtcuốnsáchviếtvềnhữngtrảinghiệmnàycủamình,Thomascótríchdẫnlạitừnhậtkýlàmviệccủacácnhânviênnhàdưỡnglãomàtrongđó,họmiêutảvaitròkhôngthểthiếucủanhữngconvậtđốivớicuộcsốngcủatấtcảmọingườiởđó,kểcảvớinhữngcụgiàgầnnhưđãngtríhoàntoàn:

CụGuscựckỳyêuthíchcácchúvẹt.Cụcứngồinghechúnghót,thậmchíhỏirằngchúngcómuốnnhâmnhicà-phêvớicụhaykhông.

Các cụ giúp cho công việc của mình dễ dàng hơn rất nhiều;nhiềucụcònđưaluônchomìnhbáocáovềtìnhtrạngsứckhỏemấyconvẹt(chẳnghạnnhư“hótcảngày,”“khôngchịuăn,”“cóvẻvênhváohơnhômqua”).

HômnaycụM.C.đicùngmìnhkhimìnhđượcphâncôngmangthứcănđếnchomấyconvẹt.Bìnhthườngcụchỉngồithừmộtchỗbêncánhcửanhàkho,nhìnmìnhđiquađilại,thếnênsángnaymìnhhỏicụcómuốnđichovẹtăncùngmìnhchođỡbuồnhaykhông.Mắtcụbỗngdưngsángrựcvàcụđồngýngay,thếlàchúngtôiđicùngnhau.Tronglúcmìnhđangbậnđưathứcănvànướcvàolồngchocácchúvẹt,cụM.C.chịukhócầmcáckhayđựngthứcăngiúpmình.Mìnhgiảithíchchocụnghetừngbướcmộtcủacôngviệcchochimăn,vàmỗikhimìnhvôtìnhlàmchochúvẹtgiãynảy,cụlạiphálêncười,cườirấtvui.

Giờthìbêncạnhconngười,nhàdưỡnglãoChaseMemorialhânhạnhlànơiởcủanhữngcưdânđặcbiệtgồmmộttrămconvẹtđuôidài,haiconchó, bốn conmèo, vàmột “quân đoàn”mới gồm thỏ vàmột đàn gà đẻtrứng.Ngoài ra, còn cóhàng trăm loại cây trồng trongnhà vàmột khuvườnhoànhtrángphíasaunhàgồmhoacỏvàrausạch.Nhàdường lãogiờ đây cómột khu vui chơi trẻ emnho nhỏ dành cho con cái của cácnhânviêncũngnhưmộtchươngtrìnhngoạikhóahấpdẫnchocácbé.

CácnhànghiêncứukhảosáthiệuứngtừdựáncảitạotrêncủaChasetrongvònghainăm,bằngcáchsosánhcácthôngsốvàkếtquảthuđượctừnhàdưỡnglãonàysovớimộtnhàdưỡnglãokháclâncận.Sovớinhàdưỡnglãothôngthường,sốlượngtoathuốccầnchocáccưdânởChasegiảmcònmộtnữa.Cụthể,cácloạithuốcdùngđểđiềutrịcácchứngrốiloạn tâm thần, chẳng hạn nhưHaldol, giảm rõ rệt. Tổng chi phí thuốcmendànhcho các cụông cụbàởChase tiết kiệmđángkể, chỉbằng 38phầntrămtổngchiphíthuốcmenởnhàdưỡnglãokia.Tỉlệtửvonggiảm15phầntrăm.

Cuộcnghiêncứukhônggiảithíchđượckếtquảthầnkỳtrên.NhưngcánhânThomasbiếttạisao.“Tôitinrằngsựkhácbiệtvềtỉlệbệnhtậtvàtửvonggiữahainơi xuấtphát từnhucầuđược sốngmột cuộc sốngđúngnghĩavàcóíchcủaconngười.”Cómộtcôngtrìnhnghiêncứukháccũngchorakếtquảtươngtựnhưthế.Vàonhữngnămđầuthậpniên1970,hainhà tâm lý học Judith Rodin và Ellen Langer thực hiện một cuộc thínghiệmmàtrongđó,họyêucầumộtnhàdưỡnglãoởConnecticuttặngchomỗibệnhnhânmộtchậucây.Mộtnửasốcụôngcụbàđượcyêucầutướicâymỗingàyvàthamgiamộtbuổitròchuyệnvềnhữnglợiíchcủaviệc tự chăm sóc bản thân và tự chịu trách nhiệm cho cuộc sống củamình.Nửasốcụgiàcònlạiđượcyêucầuđểnguyênchậucâychonhânviênchămsócvàthamgiamộtbuổitròchuyệnvềtráchnhiệmcủađộingũnhânviênnhàdưỡnglãotrongviệcchămsóchọ.Saumộtnămrưỡi,

nhómcụôngcụbàđượckhuyếnkhíchtựchămsócbảnthân-kiêmthêmmộtviệcnhỏlàtướicâyhàngngày-cóbiểuhiệnnăngđộng,tựchủvàcónhiềudấuhiệusốngthọhơnsovớinhómcònlại.

Trongquyểnsáchcủaminh,ThomaskểlạicâuchuyệncủamộtcụôngtênL.BathángtrướckhicụL.chuyểnđếnsốngởnhàdưỡnglão,vợôngquađờiởtuổingoàisáumươi.Ôngkhôngchịuănuốnggìnữa,vàcácconcủaôngđãphảirấtvấtvảđểchămsócônghàngngày.Mộtngàynọ,ôngláiô-tôsavàomộtconmương,vàsaukhiđếnhiệntrườngvàđiềutravụviệc,cảnhsátchorằnghànhđộngcủaôngcódấuhiệucủamộtvụtựtử.SaukhicụL.xuấtviện,giađìnhônglàmthủtụcđểchuyểnôngvàonhàdưỡnglãoChaseMemorial.

Thomas vẫn còn nhớ buổi gặp gỡ đầu tiên với ông. “Tôi không thểtưởngtượngnổilàmthếnàomàôngấyvẫncònsống.Nhữngbiếncốxảyrasuốtbathángvừaquađãkhiếncuộcđờiôngvụnvỡ.Ôngmấtđingườivợdấuyêu,mấtnhà,mất tựdo, vàđiều tôi tệhơncả làôngkhôngcònthiết sống nữa. Cuộc sống của ông chẳng còn điều gì ý nghĩa để trôngmong.”

Ởnhàdưỡnglão,mặcchobaonhiêutoathuốctrầmcảmcũngnhưnỗlựcđiềutrịvàchămsóccủađộingũybácsĩvànhânviên,tìnhtrạngsứckhỏe củaôngkhôngngừng “rơi tựdo.”Ôngkhông chịuđibộ.Ôngnằmngủ trên giường suốtngày.Ôngkhông chịu ăn. Tuynhiên, khoảng thờigianđótrùngvới thờiđiểmmọingườiđangcùngnhauhiệnthựchóaýtưởngtáobạocủaThomas,thếlàcụL.đượcyêucầunuôimộtđôivẹtđuôidài.

“Ôngấyđãđồng ý, với tâm lý rằngmình chẳng còn gì đểmất và rồimìnhsẽsớmlìađờithôi,”Thomaskể.Nhưngkểtừđó,ôngbắtđầuthayđổi.“Thờigianđầusựthayđổikhátinhtếvàkhónhậnra.CụL.vẫngiữthóiquennằmìtrêngiường,nhưngkhôngphảiđểgiếtthờigian,màlàđểngắmnhìnnhữngchúvẹtmàôngmớinhậnnuôi.”Sauđó,ôngbắtđầu

nhắcnhởcácnhânviênđếnchămsóchaichúvẹtvềnhữngsởthíchcủachúng,chúngthíchăngìcũngnhưthườnglàmnhữnggìtrongngày.Đôivẹtdầndà “lôi”được cụL. rakhỏi chiếcgiường.Đối vớiThomas,đây làmộtvídụhoànhảominhhọacholậpluậncủaanhvềtầmquantrọngcủaviệcđượcsốngcóýnghĩa.Mộtcuộcsốngđúngnghĩa luônđượclấpđầybằngsắcmàuvànhữngđiềuthúvịtựphátthaychosựnhàmchán.Vớimộtcuộcsổngđầyýnghĩa,conngườitaluôncóthểbầubạnvàkhôngbaogiờcảmthấycôđơn.Cuộcsốngcóýnghĩakhiconngườitađượctựchịutráchnhiệmchobảnthân,đượcchămlochongườikháchaybảovệmộtđiềugìđó,chứkhôngcònbơvơlạclõng.

“[CụL.]bắtđầuănuốngtrởlại,biếttựmìnhthayquầnáovàchịurờikhỏiphòngcủamình,”Thomasmiêutả.“Nhữngchúchócầnđượcdắtbộmỗingày,vàcụL.tựnguyệngiànhlấycôngviệcđóchomình.”Bathángsau,ôngđủtiêuchuẩnrờikhỏinhàdưỡnglãovàđượctrởvềnhàmình.ThomastinrằngchínhsựthayđổitáobạocủaChaseđãcứusốngôngấy.

Điềuđó cóđúnghaykhông thì chưa thểkhẳngđịnh.Việc sốngmộtcuộcsốngýnghĩagiúplàmgiảmtỉlệtửvongởngườicaotuổicũngchẳngphảilàkếtluậnquantrọngnhấtrútratừcuộcthửnghiệmcủaThomas.Bàihọcquantrọngnhấtởđâychính làchúngtahoàntoàncóthểgiúpchongười cao tuổi cóđược cuộc sốngkhỏemạnhvà ýnghĩahơn, bằngcách cho họ lý do để sống, một cách đều đặn và thường xuyên. Kể cảnhững cụ ông cụ bà bị chứngmất trí nhớ trầm trọng đếnnỗi gần nhưkhôngcònhiểuchuyệngìxungquanhmìnhcũngvẫncóthểcómộtcuộcsốngtốtđẹp,ýnghĩavàviênmãn.Kỳthực,việcgiúpchongườicaotuổitìmthấylẽsốngthìkhókhănhơnnhiềusovớiviệccứkêtoathuốckéodàisựsốngchohọhoặcdựđoánxemhọcòncóthểsốngthêmđượcmấynăm nữa. Nhưng cái việc khó khăn áy chẳng phải chính là điều quantrọngnhấtcầnlàmđấysao?

***

Vào năm 1908, một nhà triết học xuất thân từ Harvard tên JosiahRoyce viếtmột cuốn sách với nhan đề Triết lý về Sự Trung Thành. Roycekhôngquantâmđếnnhữngkhókhănvàmấtmátcủatuổigià.Ôngchỉtậptrungtìmlờigiảichomộtcâuhỏiquantrọngkhiếnchoconngườibaothếhệphảiđauđáumỗikhichiêmnghiệmvềsựtồntạicủamình.Roycemuốnkhámpháralýdovìsaomàsựtồntạiđơnthuần-đượcănuốngvàhítthởđầyđủ,cónơitrúngụ,đượcsốngsótantoànvàlànhlặn-lạikhiếncho con người cảm thấy trống rỗng và vô nghĩa. Chúng ta cần phải cóthêmđiềugìđểđượctậnhưởngmộtcuộcsốngýnghĩađíchthực?

TheoJosiahRoyce,câutrảlờichínhlà:Tấtcảchúngtađềutìmkiếmmộtlẽsốngnàođóvượttrênbảnthânmìnhtrongsuốtcuộcđời.Đốivớiông,đâymớichính lànhucầucănbản thuộcvềbảnchất tựnhiêncủaconngười.Lẽsốngnàycóthểrấtlớn(chămsócgiađình,bảovệtổquốc,bảotồnmộtlýtưởngnàođó)hoặcrấtnhỏ(thựchiệnmộtdựánxâydựnghoặcchămsócvậtnuôi).Vàđiềuquantrọngchínhlà:Bằngcáchgánghépgiátrịcholẽsốngvànhậnthấyrằngnóđángđượcmìnhnângniu,bảovệvà hy sinh vi nó, chúng ta vừa kiến tạo chomìnhmột cuộc sống có ýnghĩa.

SựtrungthànhcủamộtngườiđượcRoyceđịnhnghĩalàmộtsựtậntụyvàcốnghiếnhếtmìnhchomộtlýtưởngvượttrênbảnthânngườiđó.Mộtngườitheochủnghĩacánhânnhậnthứcrõđượclợiíchbảnthânmìnhtrướcnhất,nhìnthấyđượcmọinỗiđau,niềmhạnhphúccũnggiátrịtồntạicủabảnthânvớitưcáchlànhữngmốiquantâmhàngđầucủamình.Đốivớianhta,khôngcósựtrungthànhnàomàkhônggắnkếtvớitưlợicánhân. Tuy vậy,nếu sự trung thànhđó trởnên cựcđoanđếnmứcđộkhuyếnkhíchtìnhtrạnghysinhbảnthânhoặc“tửvìđạo,”nótrởthành

hiệntượngđángbáođộng-mộtxuhướngsailầmvàphilýtrídễdẫndắtconngườiđếntìnhtrạnglạmdụngquyềnlựcvàsựbạongượcchuyênchế.Mộtkhiconngườitatrởnêníchkỷđếnmứckhôngcóthứgìkhácquantrọnghơnbảnthân,thìkhihọquađời,sựhysinhbảnthântrởnênvôích.

Roycekhôngcảmthôngvớiquanđiểmcánhânchủnghĩa.“Sựíchkỷ,chúngtaluônmangnóbênmình,”ôngviết.“Nhưngcáiquyềnđượcíchkỷthì luôn được chúng ta canh phòng cẩn trọng cứ như thể nó là thánhthần.”Kỳthực,ôngchorằngconngườicầnsựtrungthànhđểsống.Lòngtrungthành-baogồmcảsựthủychung-khôngphảilúcnàocũngmangđếnhạnhphúc cho chúng ta, thậmchí lắmkhinókhiến chúng tađaukhổtộtcùng,nhưngtấtcảchúngtađềucónhucầuđượccốnghiếnchođiềugìđócaocảhơnbảnthânmình;cónhưvậy,chúngtamớisốngnổi,vàthấycuộcđờiđángsống.Khôngcólòngtrungthành,cuộcđờichúngtachỉcònnhữngkhaokhátcánhântẩmthường,phùdu,yếuớtvàkhôngbaogiờlàđủ.Khôngchóngthìchày,chúngchỉmangđếnchochúngtasựbấthạnhvànhữngdằnvặtkhônnguôi.“Vềbảnchất,conngườicủatachỉlàmộtsựtổnghòacủavôsốnhữngdòngsuối tri thứccủatổtiêntatừhàngnghìnnăm.Trongtừngphúttừnggiâytrôiqua...talàtổhợpcủavôvànđộnglựcthúcđẩy,”Roycechiêmnghiệm.“Chúngtakhôngthểnhìnthấyánhsánggiácngộtừbêntrong.Thếthìhãytìmkiếmnóởbênngoài.”

Vàquảthậtnhưthế.Giảsửchúngtavẫnquantâmđếnthếgiancũngnhưnhữnggìxảyđếnvớimọingườixungquanhmìnhsaukhichúngtaquađời.Nếutínhtưlợilàcộinguồnduynhấtlàmnênýnghĩacuộcsống,thì dù cho tất cả nhữngngười xung quanh chúng ta có biến sạch khỏitrầngiantrongvòngmộtgiờsaukhichúngtachếtđinữa,điềuđóchẳngcónghĩalýgìvớichúngtacả.Ấyvậymàrấtnhiềungườilolắngvềđiềuấy.Chúngtacảmthấyrằngnếuđiềuđóxảyra,cuộcsốngcủachúngta trởnênvônghĩa.

Cáchduynhấtđểcáichếtcủabạnkhôngvônghĩachínhlànhìnnhận

bảnthânbạnnhưmộtphầncủađiềugìđólớnlaohơn:mộtgiađình,mộttậpthể,haymộtxãhội.Nếukhôngnghĩđượcnhưthế,sựkhảtửvàcáichếtsẽchỉcònlàcơnácmộngtồitệnhấtcủabạn.Nhưngnếusuynghĩđượcthoángđạtnhưthế,cáichếtrồisẽnhẹtựalônghồngvớibạn.TheoRoyce,sựtrungthành“hóagiảinghịchlýcốhữutrongsựtồntạicủaconngười, bằng cách cho chúng ta thấymột lẽ sống từbênngoài chúng ta,mộtđiềugìđóđángđểchúngtaphụngsự,vàgiúpchúngtanhậnramộtýchísẵnsàngcốnghiếnhếtmìnhcholẽsốngđóbêntrongchínhbảnthânmình;Ýchínàykhôngthểbịkìmhãmhayngăntrở,mànócànglúccàngsinhsôinảynởvàvươnvaimạnhmẽkhiđượcthựchiệnsứmệnhcaocảđó.”Thờinay,cácnhàtâmlýhọcvàngườidânthườngdùngcụmtừ“vượtlênchínhmình”đểmiêutảýtưởngnày,bởinóvượttrêncảsựhiệnthựchóa bản thân - nhu cầu cao nhất trên đỉnh tháp nhu cầu củaMaslow.Theocácnhàtâmlýhọchiệnđại,nhữngconngười tồntạivìmộtkhaokhátvượtlênchínhmìnhchânchínhluônbiếtcáchnhậnragiátrịcủangườikhácvà giúpđỡngườikhácpháthuyđượcnhững tiềmnăng củamình.

Nhưng theo thời gian, hầu hết chúng ta tìm kiếm sự an toàn trongnhữngthúvuitủnmủn-sựtươngtácvớimọingười,nhữngthóiquenlặpđilặplạihàngngày,thứcănngon,vànhữngtianắngấmápcủamặttrờiphủlênmặtchúngta.Chúngtacànglúccàngmấtdầnhứngthúđốivớiviệcgìngiữ,tíchlũyvànỗlựcđểđạtđượcthànhquảnàođó,thayvàođó,chúngtahàilòngvớisựtồntạiđơnthuầnnhỏhẹpcủamình,nhàmchánnhưngantoàn.Mặcdùchúngtacàngngàycàng ít thamvọnghơnxưa,nhưng chúng ta vẫn không ngừng lo lắng về việcmình sẽ để lại đượcnhữngdi sảngì saukhiquađời.Và thế làchúng takhátkhao tìmthấynhữngmụcđíchsốngbênngoàibảnthânmình,đểlàmchocuộcsốngcủamìnhthêmhữuích,ýnghĩavàđángsống.

Vớinỗlựcmangnhữngconthú,trẻemvàcâyxanhvàonhàdưỡnglãoChase Memorial - một chương trình đã được Bill Thomas đặt tên là

PhươngÁnEden-anhcũngđồngthờitạođiềukiệnchocáccụôngcụbàởđóđượcthểhiệnlòngtrungthành-mộtcơhộituynhỏnhưngthiếtthựcđểhọtìmthấylẽsốngvượttrênsựtồntạiđơnthuầnhàngngày.Vàhọđãnắmbắtnómộtcáchnhiệtthành.

“Khibạn làmộtbácsĩ trẻ, vàbạnquyếtđịnhmang trẻem,câycỏvànhữngchúthúnuôidễ thươngkiavàomộtviệndưỡng lãonổi tiếngvôtrùngvàokhoảngnăm1992,bạnsẽthấyphépmàuhiệnrangaytrướcmắtmình,” Thomashồi tưởng. “Bạnnhìn thấymọi người như thể đượchồisinh.Bạnthấyhọbắtđầutươngtácvớithếgiớixungquanh,bạnnhìnhọtìmthấylạitìnhyêuthương,nụcườivàquantâmchămsóclẫnnhau.Vàbạncảmthấyvuisướngngấtngây.”

Vấnđềcủayhọccũngnhưcáccơsởy tếđanghoạtđộngởkhắpnơihiệnnaykhôngnằmởquanđiểm,khôngphảirằnghọđangcómộtcáchnhìnnhậnsailệchvềyêucầumanglạimộtcuộcsốngýnghĩachobệnhnhân.Vấnđềlà,họchẳngcóquanđiểmgìcả.Trọngtâmcủayhọchiệnnay vẫn còn quá hẹp. Hầu hết các bác sĩ ngày nay tập trung vào việc“chỉnh sửa” bệnh tật của con người như thể người ta vá xe, chứ khôngnuôidưỡngvàgìngiữtâmhồnconngười.Vànghịchlýđaulòngchínhlàđây:Chúngtavừakhámphárarằngviệcnuôidưỡngtâmhồnmớichínhlàđiềuquantrọngvàcầnthiếtnhấtđốivớicuộcsốngconngười,nhấtlàkhihọđãởtuổixếchiều.Suốthơnnửathếkỷqua,chúngtađãluônđốixửvớibệnhtật,sựlãohóavàtửvongcủaconngườinhưthểđólànhữngvấn đề “bất trị” của y học. Chúng ta đã luôn xem chúng như vật thínghiệmcủacôngnghệxãhội,đặtsựsốngchếtcủabảnthânmìnhvàotaynhữngconngườigiỏikỹthuậtmáymócnhưnglạichẳnghiểubiếtthấuđáogìvềnhucầuđíchthựccủaconngười.

Vàcuộcthínghiệmđóđãthấtbại.Nếusựantoànvàđảmbảolàtấtcảnhữnggìmàchúngtacầntrêncõiđờinày,cólẽchúngtasẽcómộtkếtluậnhoàn toànkhác.Tuynhiên, cũngbởiđiềumàchúng tacần làmột

cuộc sống cóýnghĩa vàđáng sống,nhưngnó lại bị kìmhãmbởi chínhnhữngđiềumàngườitađangphảilàmđểkéodàisựsống,chúngtachẳngthểnàobiếtchínhxácđượcnhữnggìmàxãhộihiệnđạiđãmanglạichochúngtathôngquanhữnglềthóiđó,cảxấulẫntốt.

***

BillThomasmuốnmanglạisứcsốngchonhàdưỡnglão.KerenWilsonthìmongmuốnmộtgiảiphápthaythếhoàntoànmớivàtốthơn,đểrồiphát kiến ranhà trợ sinh. Cảhai người họ đều theo đuổimột lý tưởngchung: giúp những người cao tuổi hoặc cần được chăm sóc được tậnhưởngmộtcuộcsốngýnghĩavàđíchthựcbấtchấpmọibệnhtậthaysựgià yếu. Bước đầu tiên của Thomas là đưa cho những cư dân ở Chasenhữngsinhvậtsốngđểhọchămnuôivàtìmthấyniềmvui,cònWilsonchohọmộtcănphòngcóbếpănriêng,vớimộtchiếcchìakhóađểhọcóquyềnkhóacửakhicần.Haidựántuykhácnhaunhưngbổtúcchonhauvàgópphầnlàmthayđổihoàntoànsuynghĩcủacôngchúngvềcôngviệcchămsócngườicaotuổi.Giờthìchúngtakhôngcònlýdođểtiếptụcthắcmắcrằngliệumộtcuộcsốngýnghĩavàtốtđẹphơncóphảilàđiềukhảthiđốivớinhữngngườicaotuổivớitìnhtrạngsứckhỏengàycàngsasúthaomòn:Câutrả lời luôn làcó!Câuhỏiquantrọngbâygiờ làchúngtacầnphảilàmgìđểtầmnhìnấytrởthànhhiệnthực.Giớibácsĩvàchuyêngiatrênkhắpthếgiớiđãbắtđầucôngcuộctìmkiếmcâutrảlời.Chođếnnăm2010,khicongáicủacụLouSanders-côShelley–vẫnđangmảimiếttìmkiếmmộtnhàdưỡng lão phùhợp cho chamình, cô vẫn khônghề có ýniệmmộtnhàdưỡnglãotốtđúngnghĩalànhưthếnào.Hầuhếtnhữngcơsởytếmàchacôcóthểđếnđềuvẫnđangvậnhànhtheocáchthứctruyềnthống,tứckhôngkhácmáymộttrạitậptrungcảitạo.Trongthờigianđó,cácnhàdưỡnglãomớivẫnđangmọclênnhưnấmtrênkhắpđấtnước;và

cácchươngtrìnhcũngnhưdựánlàmmớichúngkhôngngừngpháttriển.

ỞngoạiôBostoncáchkhoảnghaimươiphútláiô-tôtừnhàtôi,ngườitavừaxâynênmộtcộngđồnghưutrímớitênNewBridgetrêndòngsôngCharles.Nóđượcthiếtlậptrêncơsởhệthốngchămsócliêntục-baogồmcảcănhộđộclập,nhàtrợsinh,vàkhunhàdưỡnglão.Nhưngđếnkhitôighévàođócáchđâykhônglâu,nókhônggiốngbấtkỳmộtnhàdưỡnglãonàomà tôi đã từng tham quan. Nó không bố trí sáumươi cư dân củamìnhtrongnhữngcănphòngởchungchạydọcsuốtmộthànhlangdàinhưthườngthấytrongcácbệnhviệnhoặckhucănhộthôngthường;thayvàođó,NewBridgelàmộtkhuởđượcquyhoạchthànhnhiềukhómnhà,mỗikhómởkhôngquámườisáungười.Mỗikhómđượcgọilàmột“hộ”vàvậnhànhgiốngnhưmộthộgiađìnhngoàixãhội.Tấtcảcácphòngtrongkhómđềuriêngtư,vàđượcbốtríchungquanhmộtkhusinhhoạtchunggồmphòngăn,nhàbếp,vàphòngvuichơigiảitrí-nhưmộtngôinhàhaytổấmthựcsự.

Khônggiantrongmỗihộđượcdựngnênvớitỉlệphùhợpvớiconngười-điểmmẫuchốttrongthiếtkếkiếntrúccủakhuNewBridge.Nghiêncứucho thấy rằng trongmộtkhônggianở với sốngườikhôngvượtquáhaimươingườithìcóítnguycơtrầmcảmvàlolắngđốivớingườiở,cảmgiácantoàncaohơn,mọingườitrongđósẽhòađồngvàdễlàmbạnvớinhauhơn,vàhọcũngchịugiaotiếpvớinhânviênhiệuquảhơn-kểcảtrongtrườnghợpvàicưdântrongđómắcchứngmấttrínhớ.NhưngkhônggianvàthiếtkếkiếntrúckhôngphảilànhữngđiểmnhấnnổibậtduynhấtcủaNewBridge.Cáckhómnhàđượcthiếtkếsaochocưdâncảmthấythoảimáinhưởnhà,khôngcócảmgiácnghiêmtrangngộtngạtnhưthểđangởtrongmột bệnh viện hay phòng khám. Cách bố trí không gianmở chophép các cưdânnhìn thấy cáchoạtđộng củanhauvàdễhòađồng vớinhauhơn.Vớisựhiệndiệncủanhàbếpởngayvịtrítrungtâmkhómnhà,nếumộtngườicónhucầuănnhẹ,ôngấyhoặcbàấycóthểđếnthẳngnhàbếpđểăn.Chỉcầnđứngmộtchỗvàquansátxungquanh,tôicóthểnhìn

thấynhữngngườikhácsinhhoạtmộtcáchhòađồngvàlâylannhaunhưthểđangởtrongmộtngôinhàấmcúngthựcsự.Haicụôngđangchơibàithoảimái trongphòng ăn.Mộtnữ y tá đang tiện thể làm sổ sáchngaytrongbếpthayvìphảiđibộrấtxavềkhuvựcriêngdànhchonhânviênytá

ThiếtkếkhuNewBridgekhôngchỉcógiátrịvềmặtkiếntrúc.Độingũnhânviêntôigặpgỡởđócónhữngniềmtinvàyêucầuđốivớicôngviệccủamìnhtheomộtcáchthứcrấtkhácvớinhữnggìtôiđãbiếtởcácnhàdưỡng lãotôi từngthamquan.Chẳnghạn,đibộkhôngchỉđượcxemlàmộtliệuphápchữabệnhđơnthuần-mộtđiềuthúvịhiệnrarõrệtkhitôigặpcụbàchínmươichíntuổiRhodaMakover.CũngnhưLouSanders,bàgặpnhiềuvấnđềvềhuyếtápvàbịđauthầnkinhtọa,thếnênténgãlàmộtsựcốxảyrakháthườngtrựcvớibà.Tệhơn,mắtbàgầnnhưmùlòabởisựsasútthịlựcdoquátrìnhlãohóagâyra.

“Nếutôicóđượcgặplạicậulầnsau,tôicũngchẳngnhậnracậu.Trôngcậuxámxịt,”bàMakovernhậnxétkhigặptôi. “Nhưnghẳnlàcậuđangcười.Tôicóthểthấyđiềuđó.”

Tâmtríbàvẫncònrấtminhmẫnvànhanhnhạy.Nhưngsựmùlòavànguycơdễténgãvẫnkhiếncuộcsốngcủabàrắcrốivôkể.Vìchúngmàbàbuộc phải cóngười chăm sóchaimươi bốn trênhaimươi bốn giờmộtngày.Trongmộtnhàdưỡnglãothôngthường,hẳnlàngườitađãyêucầubàngồixelănsuốtngàyđểđảmbảoantoàn.Tuynhiênởđây,bàvẫnđượcđibộbìnhthườngnhưnhữngngườikhác.Hiểnnhiênlàrủirosẽcaohơn.Tuyvậy,tấtcảnhữngnhânviênởđâyđềuýthứcđượcrằngviệcdichuyểnvàvậnđộnglàcầnthiếtđốivớicáccụ-khôngchỉgiúpcụMakoverkhỏekhoắn hơn (nếu cứ ngồi trong xe lăn thường trực, sức khỏe của bà sẽxuốngdốcrấtnhanh),vàthóiquennàycòngiúpbàsốngvuivẻvàtíchcựchơn.

“Ơntrờilàtôicóthểtựmìnhđivàonhàtắm,”cụMakovernóivớitôi.

“Cậusẽchorằngchuyệnđóthìcógìlàghêgớm,phảikhông?Cậucòntrẻ.Khinàogiàcậusẽhiểu,rằngkỳtíchtuyệtvờinhấtcuộcđờimàcậucóthểđạtđượcchính là tựmìnhnhấcchânvàonhà tắmmàchẳngcầnaihộtống.”

BàkểrằngđếnthángHaitới,bàsẽtrònmộttrămtuổi.

“Thậttuyệt,”tôibảo.

“Tathìlạigiàthêmmộttuổi,”bàđáplại.

Tôikểbàngherằngôngnộitôithọđếngầnmộttrămmườituổi.

“Chẳnghayhogìđâu,”bànói.

Chỉmớicáchđâyvàinăm,bàvẫncònđượcsốngtrongmộtcănhộđộclập.“Tađãrấtvuiởđó.Tađượcsốngđúngnghĩa.Tađãcómộtcuộcsốngđíchthựcnhưbaongười:cóbạnbè,đượcchơicáctròchơi.Mộtngườibạncủatasẽ láixe,vàchúngtacùngđichơi.Sống làphải thếchứ.”Thếrồi,bệnhđauthầnkinhtọa,nhữngcúngãkinhhoàngvàsựsasútthịlựcđãlấyđicủabàtấtcả.Bàđượcchuyểnđếnmộtnhàdưỡnglãonọ,chỉđểcónhữngtrảinghiệmđángquênởđó.Bàmấttấtcảnhữngthứtàisảnthânthươngcủamình-vậtdụngtrongnhà,nhữngmónquàlưuniệmcủabạnbèvàngườithân-vàbịbuộcphảisốngchungđụngvớingườikháctrongcùngmột căn phòng, với một thời khóa biểu nghiêm ngặt vàmột câythánh giá ở đầu giường, “Ta là ngườiDoThái, nên ta chẳng thíchnó tínào.”

BàsốngởđótrongkhoảngmộtnămtrướckhichuyểnđếnNewBridge,vàmỗikhicóaihỏivềnơicũ,bàchỉbảo,“Đúnglàmộttrờimộtvực.Miễnsosánh.”NơinàylàphiênbảnđốilậphoàntoàncủacácnhàthươngđiênđượcmiêutảdướingòibútcủaGoffman.Làconngười,chúngtacónhucầuhọchỏi,cầnsựriêngtưlẫncáchoạtđộngtươngtácvớinhữngngườikhác,cầnđếnmộtnếpsinhhoạtvừaquycủnhưngcũngphảilinhhoạt,vàchúngtacónhucầuhìnhthànhcácmốiquanhệquantâmchămsóc

vớinhữngngườixungquanh.“Sốngởđâycứnhưđượcởnhà,”cụMakoverbảotôi.

Ởmộtgóckháccủakhómnhà, tôiđượcgặpcụAnneBraveman,bảymươichín tuổi, vàcụRitaKahn, támmươisáu tuổi.Haicụkể tôingherằnghọvừađixemphimvàotuầntrước.Đókhôngphảilàmộtbuổisinhhoạtngoạikhóadonhânviênnhàdưỡnglãosắpxếpvàlênlịchchocáccụđi.ĐóchỉlàmộtbuổiđichơitựphátgiữahaingườibạngiàcùngmuốnđixemphimBàiDiễnVăncủaNhàVuavàotốithứNămtuầntrước.Hômđó,cụBravemanđeomộtchiếcdâychuyềnmàungọc lam,trongkhicụKahn thìkẻmắtxanhđỏvàdiệnquầnáomớiđểđi.Phải cómộtnhânviênchămsócđitheođểđảmbảoantoànchohaicụ.CụBravemanbịliệtnửangườitừeotrởxuốngdobệnhxơcứngvàdichuyểnbằngxelăncóđộngcơ;cụKahnthườngxuyênténgãvàphảidùngkhungđibộdànhchongườicaotuổiđểtựmìnhdichuyển.Haicụphảitrảthêmtiềnphí15đô-lađểthuêmộtchiếcô-tôcóramdốcdànhchoxelănchởhọđi.Nhưnghọvẫnđiđược.Saubuổixemphimđó,họđangrấtháohứcđónchờxemtiếpphimSắctìnhđôthịsẽđượcpháthànhdướidạngđĩaDVD.

“Này,cậuđãđọcbộtruyệnNămmươisắcthái chưa?” cụKahnhỏi tôimộtcáchranhmãnh.

Tôitrảlờimộtcáchthànhthậtlàtôichưađọc.

“Tôikhônghềbiếtrằngngườitasửdụngdâyxíchhaybacáithứlằngnhằnggìđóchochuyệnấy,”bàlấylàmlạ.“Phảikhôngta?”bàmuốnbiết.

Thậtlòngtôikhôngmuốntrảlời.

NhàdưỡnglãoNewBridgechophépcáccưdânnuôithúcưng,nhưngkhôngchủđộngmangvậtnuôivàonhưPhươngÁnEdenmàbácsĩBillThomas và các cộng sự đã thực hiện ở Chase. Nhưng trẻ con thì có.NewBridgecósânchungvớimộtngôitrườngtưthụcdànhchohọcsinhtừtuổimẫugiáochođếnlớptám,vàcảhainơilồngvàonhaunhưmột.

Nhữngcụôngcụbàkhỏemạnhcóthểthamgia làmgiáoviêndạykèmhoặcquảnthưviệnchotrường.MỗikhicócáctiếthọclịchsửliênquanđếnĐệNhịThếChiến,cáccụlạiđượcmờithỉnhgiảng,kểchohọcsinhnghenhữngcâuchuyệnsốngđộngnhưthậtvềnhữnggìhọđãtrảiquatrongchiếntranh–điềumàcácemchỉcóthểđọctrongsáchvở.BảnthâncácemhọcsinhcũngthườngxuyênravàokhuNewBridgemỗingày.Cáchọcsinhnhỏthamgiatổchứccáchoạtđộngngoạikhóahàngthángchocáccụ-nhữngdịplễlộc,cácbuổitrìnhdiễnnghệthuậtđươngđạihoặcchươngtrìnhcanhạc.Cáchọcsinhlớpnămvàlớpsáuthìthamgiacáclớp thể dụchoặc vậnđộng thể chất chung với các cụ. Các emhọc sinhtrunghọcthìđượcdạykỹnăngchămsócngườigiàđãngtrívàthamgiacác chương trình giao lưu với người cao tuổi trong khudưỡng lão.Nhờnhữnghoạtđộng thiết thực và gần gũinhư thế, không có gì đángngạcnhiênkhinơiđâykhôngthiếunhữngmốiquanhệthânthiếtgiữacáccụôngcụbàvàcácemnhỏ.MộtbétrainọtừnglàbạnthâncủamộtcụbịbệnhAlzheimerthểnặng;đếnkhicụquađời,cậubéấythậmchíđượcgiađìnhcụmờiđọcđiếuvăntrongđámtangcủacụ.

“Quảlànhữngđứatrẻdễthương,”cụRitaKahnnhậnxét.ĐượcchơivớilũtrẻmỗingàychínhlàmộttronghaiđiềubàyêuthíchnhấtkhiđượcsốngởNewBridge.Đammêthứhaicủabàchínhlàthamgiacáclớphọc.

“Ôicáclớphọc!Tôiyêuchúng!”Khiđó,bàcóđăngkývàomộtkhóahọcvềcácsựkiệnchínhtrịxãhội,đượcgiảngdạybởimộtcụbênkhucănhộđộclập.KhibàđượcnghetinrằngTổngthốngObamachưabaogiờđếnthămđấtnướcIsraelởcươngvị tổngthống, thế làbàngay lập tức thảomộtbứce-mailgửichoông.

“TôicảmthấymìnhcótráchnhiệmphảithúcgiụcquýôngnàythânchinhđếnIsraelmộtlầnchobiết.”

Nghetôikểđếnđây,hẳnlàbạnđangnghĩrằngchiphíđểđượcsốngtrongmộtkhuởtiệnnghinhưNewBridgehẳnlàphảiđắtđỏlắm,đúng

không?Sựthậtlàbạnkhôngcầnphảigiàucóthìmớiđượcởtrongđây.CụRitaKahn từng làmviệc trongbộphậnhànhchínhcủamộtbệnhviện,cònchồngcụcôngtáctrongphòngđàotạocủamộttrườngtrunghọc.CụAnneBravemantừnglàytácủaBệnhviệnĐakhoaMassachusetts,trongkhiôngchồngthì làmviệctronglĩnhvựckinhdoanhvănphòngphẩm.CụRhodaMakovertừnglàmkếtoán,cònchồngbàbánthựcphẩmkhô.Vềmặttàichính,tấtcảnhữngngườinàykhôngkhácchicụLouSanders.Quảthực,70phầntrămcưdâncủakhudưỡnglãoNewBridgeđềuđãtiêuhếttiềntiếtkiệmcảđờicủamình,vàhọđangsốngởđâybằngtrợcấpcủachínhphủ.

Cộng đồng hưu trí NewBridge được tài trợ đáng kể cũng như nhậnđượcnhiềusựhỗtrợkhácnhờmốiliênhệkhăngkhítvớicộngđồngdânDoThái-nhữngconngườiđóngvaitròquantrọngtrongviệcduytrìvàphát triển khu công trình hết sức ý nghĩa này. Nhưng cách nơi đâykhoảngmộtgiờchạyxe,gầnnơiởcủaShelleyvàchồngconcủacô,cómộtnhàdưỡnglãokhácmàtôicũngđãghéthamquan.NóchẳngcónguồnlựcmạnhnhưNewBridge,nhưng lạiđang rấtphát triểnvàcó tư tưởngtiếnbộkhôngkém.Đượcxâydựngnăm1983,khuPeterSanbornPlacelàmộtkhunhàxãhộiđượctàitrợgồmbảymươibacănhộdànhchonhữngngườigiàneođơntrongđịaphương.JacquieCarsonlàgiámđốckhunhàtrợsinhnàykểtừnăm1996;bàchưabaogiờcóýđịnhthiếtlậpthêmchứcnăngdưỡnglãochonó.Nhưngkhichứngkiếnnhữngcưdânthânthuộctrongđócànglúccànggiàyếuvàcầnđượcchămsóc,bàcảmthấymìnhcầnphảilàmđiềugìđóđểgiúphọtiếptụcởđâymãimãinếuhọmuốn-vàquảthật,họmuốnthế.

Banđầu,cáccụôngcụbàởđóchỉcầnđượcgiúpđỡtrongvàiviệclặtvặt trongnhà.Thế làCarsonthuêvàingườigiúpviệc từmột trung tâmviệclàmởđịaphươngđểlàmgiúpcáccụcáccôngviệcnhưgiặtgiũ,muasắm,laudọnnhàcửa,...Rồimộtsốcụyếuđếnmứckhôngthểlàmgìđượcnữa,thếlànữgiámđốcmờiđếnmộtđộingũbácsĩvậtlýtrịliệuđểhướng

dẫncáccụtưthếchốnggậyđúng,cáchsửdụngkhungđibộđểtựmìnhdichuyểnvàmộtsốbàitậpvậnđộnggiúpcáccụduytrìsứckhỏe.Mộtsốcụcầnsửdụngốngthôngđườngtiểu,cầnđượcchămsócvềmặtdaliễuvàcónhucầuuốngthuốcđặcbiệt.ThếlàCarsonxếplịchchocácytáđượcmờiđếnđểthămkhámthườngxuyênchonhữngcụgiàđó.KhimàcáccơquanytếbắtđầunhắcnhởCarsonrằngbàcầnphảichuyểnnhữngcụgiàđó vào viện dưỡng lão, bà cương quyết không đồng ý. Bàmởmột cơ sởchămsóccủariêngmìnhvàthuêhẳnmộtđộingũnhânviênytếchuyênnghiệplàmviệctoànthờigianởđóđểgiúpđỡnhữngcưdâncaotuổicủaSanbornPlace trong từngbữaăn, giấcngủchođến lịchkhámbác sĩ vàuốngthuốc.

Rồiđếnmộtngàynọ,mộtcụôngđượcchẩnđoánmắcbệnhAlzheimer.“Tôiđãchămsócôngấysuốtmấynămqua,”Carsonbảo,“nhưngkhibệnhtình của ông càng lúc càng trở nặng hơn, chúng tôimới nhận ra rằngmìnhchưahềchuẩnbịgìchotìnhhuốngnày.”Cụcầnmộtngườicóthểhộ tốngmình trongmọi việcvệ sinhcánhânvà chămsóc cụhaimươibốngiờ trongngày.Bàbắtđầu thừanhận rằng tìnhcảnhnàyvượtquákhảnăngcủamình,vàchấpnhậnchuyểncụôngđósangviệndưỡnglão.Nhưngmaythay,cácconcủacụôngnàycóvaitròcộngtácquantrọngtrongmộthộitừthiệnlàQuỹKhámChữaBệnhAlzheimer.HọđãgâyquỹđủtiềnđểSanbornPlacethuêngườinhânviênchămsócchuyênnghiệpđầutiênđảmnhiệmviệctrựccảngàylẫnđêmởđó.

Hơnmườinămsauđó,cảkhucănhộchỉcònmườibacụsốngđộclậptrongtổngsốhơnbảymươingườicaotuổiđangsinhsốngtrongđó.Haimươilămcụcầnđượctrợgiúptrongviệcănuống,đimuasắmvàvàiviệckhác.Bamươilămcụcònlạicầncóngườichămsócriêng,thậmchítrựchaimươibốntrênhaimươibốntiếngtrongngày.NhưngSanbornPlacekhôngphảivàcũngkhôngđịnhtrởthànhmộtnhàdưỡnglãohaymộtcơsởtrợsinhđượccấpphép,vềmặtgiấytờ,nóvẫnlàmộtkhunhàởxãhộidànhchongườicóthunhậpthấp-mặcdùgiámđốccủanơinàyrấtkiên

quyếttrongviệctạođiểukiệntốtnhấtđểnhữngcưdântrongđâycóthểsốngởđóchođếnkhinàohọmuốn,đượcsốngtheocáchcủamìnhchođếnkhitrúthơithởcuốicùngbấtchấpmọikhókhănràocản.

TôiđượcgặpgỡcụRuthBarrett,mộtcưdâncaotuổiởSanbornPlace.Cụgiúptôihiểuđượcrằngconngườitasẽphảiđổimặtvớinhữngđiềugìkhihọcốgắngduytrìmộtcuộcsốngđúngnghĩatrongtìnhtrạnggiàyếulọmkhọm.TheoCarson,cụBarrettđãtámmươi lămtuổivàsốngởđâyđượcmườimộtnăm.Cụcầnthởmáydomắcbệnhtimvàbệnhphổimãntính,vàsuốtbốnnămcụkhôngđượcđibộdochứngviêmkhớpvàbệnhđáitháođườngcủacụkhôngngừngdiễnbiếnnguyhiểm.

“Tôimuốnđibộ,”Barrettcốgắngchốnglạichiếcxelăncómô-tơ.

Carsoncườithầm,“Ruthie,bàkhôngđibộđược.”

“Tôimuốnđibộnhiềuhơn,”cụBarretttinhquáiđáplại.

Mộtsốngườicànggiàcànggầyốmđếnmứctrôngnhưdabọcxương.Sốkhácthìtobéonặngnề.CụBarrettthuộcdạngthứnhì.Carsonkểrằngcụấycóngườichămsóchaimươibốntrênhaimươibốntiếngtrongngày,vàmỗilầncầndichuyểntừxelănsangnhàvệsinhhoặclêngiường,họphảidùngthangthủylựcđểnhấccụđi.Trínhớcủacụrấtkém.

“Trínhớcủatôisiêulắmđấynhá,”cụBarrettvừakhẳngđịnhvừađẩyxeđếngầntôi.Thếlàtôithửtrínhớcủacụbằngcáchhỏicụbaonhiêutuổi.“Nămmươilăm,”cụbảo.Đólàmộtcâutrảlờiđúng...nếuthờigianquayngượcbathậpkỷ.Mặcdùvậy,cụlạinhớrấtrõnhữngkýứcxaxăm.Cụvẫnchưatốtnghiệptrunghọc.Cụđãtừngkếthôn,sinhcon,rồilydị.Sauđó,cụlàmbồibàntrongmộttiệmănnhỏđểmưusinh.Tổngcộngcụtrảiquabađờichồng.Cụnhắcđếnmộttrongsốhọ,nêntôihỏithêmvêôngta.

“Mộtkẻnghiệncôngviệc,”bàtrảlời.

Ướcmơcủabàcủngđơngiảnthôi.Bàchỉmuốnmộtcuộcsốngbình

yênmỗingày-mộtbữaănsángthưthả,nghenhạctrênđài,“buôndưalê”vớimấybàbạntrongsảnh,hoặcnóichuyệnvớicongáiquađiệnthoại,vàmộtgiấcngủngonlànhchobuổitrưachiều.Khoảngbahoặcbốnlầnmỗituần,cáccụôngcụbàởSanbornPlacelạitụhọpnhauởthưviệnđểxemphimDVDvàobuổitối,vàlầnnàocụBarrettcũngthamgiabấtchấpviệcphảingồixelănvìkhôngthểđilại.Bàthíchcácbuổiăntrưaởnhàhàngvàomỗithứsáu,kểcảkhicácnhânviênchămsócphảiđặtđếnbatấmlótbảovệvàchốngẩmtrênghếxelănđểbàngồilên,rồidọnsạchchobàkhibàtrởvề.Lầnnàobàcũnggọimộtlymargaritakhôngmuối,mặcdùđâylàmộtloạithứcuốngchốngchỉđịnhvớingườibịbệnhđáitháođường.

“Họđượcsốngnhưthểởnhàmình,”Carsonnóivềnhữngcưdâncủamình.“Nếuđượclựachọn,họvẫnchọnmộtcuộcsốngthoảimáivàđượclàmnhữngđiềumìnhthíchnhưthế,kểcảkhiđiềuđórủirochosứckhỏecủahọ.”

Làmđượcđiềuđócầnđếnmộttíchcáchkiênganngoancườngngoàisứctưởngtượngcủatôi.Carsonphảiđấutranhvớihệthốngytếnhưcơmbữa.Chỉcầnmộtbuổitranhtrabấtngờlàđủsứcpháhủymọicôngsứccủabàvàcáccộngsựđãkhổcônggầydựngchonơinày.Mỗikhibịyêucầuchuyểnđếnbệnhviện,cáccưdâncủabàbịngườitachouốngthuốctùytiện,bịbỏmặctrongtìnhtrạngbịcộtchặttrênbăng-casuốthànggiờ(cóthểkhiếnchodacáccụbịhầm,dẫnđếnngứangáyvàlởloétdoáplựccủa tấmnệmbăng-ca), rồingười tachỉđịnhchohọnhữngbácsĩmới–nhữngconngườichẳngthèmdànhítphútđểgọiđiệnthoạivềSanbornPlace tìm hiểu bệnh sử của các cụ để mà khám và điều trị cho đúng.Nhiềubữacáccụcònbịngườitachuyểnđếncáctrungtâmphụchồiđểrồiởđó,ngườitatiếptụccảnhbáogiađìnhvàngườithâncủacáccụrằngcáccụkhôngđượcphépsốngkiểu thoáimáiđộc lậpđược.Carsonphảithườngxuyênxoayxởvàthiếtlậpmốiquanhệvớiđộicứuthươngcũngnhưcácbệnhviện,rằnghọcónghĩavụthamkhảothôngtinvàýkiếncủaSanbornPlacemỗikhiđiềutrịchocáccụ,vàmanghọvềSanbornPlace

trongtìnhtrạngantoànvàkhỏemạnhnhấtcóthể.

Ngay cả bác sĩ riêng của các cụ cũng cần phải được “giáo huấn” lại.CarsonnhớlạimộtcuộctròchuyệngiữabàvàvịbácsĩriêngcủamộtcụbàchínmươibatuổimắcbệnhAlzheimer.

“Cụ ấy không an toàn,” ông bác sĩ bảo. “Cụ ấy nên sống trong việndưỡnglãomớiphải.”

“Tạisao?”Carsonđáplại.“Chúngtôicóđầyđủtãgiấy.Chúngtôicóhệthốngcấpcứuvàbáođộng.ChúngtôicóhệthốngđịnhvịGPS.”Cụbàấyvẫnđượcchămsócđầyđủ.Cụđượcsốngbêncạnhbèbạnvànhữngngườithânthươngcủacụ.Carsonchỉcầnôngbácsĩcungcấpgiảipháptrịliệuchocụthôi.

“Bàấykhôngcầnnó.Tôicódạythìbàấycũngchẳngnhớ,”ôngtabaobiện.

“Đúng,bàấysẽkhôngnhớ!”Carsonđáplại.

“Phảiđưacụnàyvàoviệndưỡnglão,”ôngbácsĩgâncổkhẳngđịnh.

“Tôi rất muốn nói thẳng vàomặt tay bác sĩ đó rằng, ‘ông nên nghỉhưu,’” Carson kể lại với tôi. Thay vào đó, bà chỉ nói với cụ bà nọ rằng,“Mìnhphảiđổibácsĩriêngthôicụạ,bởivịnàycũnglớntuổirổi,khôngthểtiếpthuđượcnữa.”Rồibàgiảithíchlạivớigiađìnhcủacụbàấyrằng,“Tôisẵnsànglàmviệctăngcavàkhôngngạiphícông,nhưngkhôngphảivớiloạingườinhưôngta.”

TôihỏiCarsonvềtriếtlýlàmviệccủabà,rằnglàmthếnàomàbàcóthểthànhcôngtrongviệcduytrìvàđộngviêncáccụsốngcuộcsốngmàmìnhmuốnbấtchấpsựgiàyếuvàtìnhtrạngsứckhỏebấtlợicủahọ.Bàbảophươngchâmcủamìnhlà,“Chúngtasẽcùngnhaulàmviệcnày!”

“Chúng tôi sẽ xoay xở bằngmọi cách để vượt quamọi khó khăn vàchướngngạicẩnphảibịdỡbỏ.”Bàphátbiểunhưthểmộttướnglĩnhđang

chỉhuycảmộtbinhđoàntiếncông.“Cócôngmàisắt,cóngàynênkim,vàtôisẵnsànglàmhơnthế.”

Khókhănvẫncònđó,lớnlẫnnhỏ,vàCarsonvẫnđangsắpxếpmọithứvàtìmracáchtốtnhấtđểdỡbỏtừngràocảnmộttrongđó.Chẳnghạn,bàđã từng không ngờ rằng vẫn có những cư dân Sanborn Place phản đổinhữngviệcbàđanglàmkhikhuyếnkhíchhọtiếptụcsốngởđâymộtcáchchủđộngvàthoảimái,nhưngcũngcómộtsốngườiủnghộbà.Rấtnhiềungười từngnhắcnhởbà rằng, “Cụnày không thể ở đâyđượcnữa.Nămngoái cụ ấy vẫn còn chơi bàimột cáchminhmẫn.Nhưng giờ thì cụ ấykhôngthểnhớnổimìnhđanglàmgì.”

Tranhcãivớihọchỉ tổvô ích.Thế làCarsonchuyểnsangmộtchiếnthuậtmới.“Đượcthôi,tôisẽtìmnơikhácphùhợphơnvớicụấy.Nhưngchính cụ cũng phải đi cùng tôi, bởi biết đâu năm sau, cụ cũng sẽ theochâncụấy.”Thếlàmâuthuẫnđượcgiảiquyết.

Mộtvídụkhác:Rấtnhiềucụôngcụbànuôithúcưngtrongcănhộ,vàmặcdùhọgặprấtnhiềukhókhăntrongviệcchămsócthúcưngdotuổigiàsứcyếu,họvẫncứmuốnnuôichúng.Thếlàbàphảiphâncôngnhânviênđiđỗbôchochómèo.Nhưnghọngạinhữngchúchó,bởi lẽchúngcầnđượcgiámsátnhiềuhơnmèo.NhưngrồiCarsoncũngđãdànxếpsaochocácnhânviêncủamìnhcóthểlàmtốtnhấtviệcchămsócnhữngchúcúnnhỏ,đểmàcóthểchophépcáccụtiếptụcnuôichúng.Nhưngchólớnvẫnlàmộtvấnđềchưacócáchgiảiquyếttrọnvẹn.“Mỗingườiphảicóýthứcvàkhảnăngtựquảnchócủamình,”bàbảo.“Nếuchócủabạnđirong,đókhôngphảilàýhay.”

Việcgiúpngườigiàcómộtcuộcsốngýnghĩavẫncònlàmộtýtưởngmớilạvớisốđông.Nóđòihỏikhảnăngtưởngtượngvàphátkiếncaohơncảviệcđảmbảochohọmộtcuộcsốngantoànđơnthuầnvềmặtthểxác.Việcgiảiquyếtvẫnđềnàybằngcáchhìnhthànhnhữngthóiquensinhhoạtýnghĩavẫnchưacóđịnhnghĩarõràng.ThếlàCarsonvàcáccộngsự

củabàphảitựmìnhmòmẫmvớitừngbệnhnhânmột.Bênngoàiphòngthưviệntrêntầngmột,cụRuthBeckettđangnóichuyệnrômrảvớimộtnhómmấybàbạn.Cụđãchínmươituổi,vócngườigầynhỏvàđãlàgóaphụ suốt hơn chục năm qua. Trước đó, cụ vẫn đang sống bình thườngtrongnhàriêngcủamình,chođếnkhimộtcúngãkinhhoàngkhiếncụbịchuyểnvàobệnhviện,rồisangnhàdưỡnglão.

“Vấnđềlớnởđâylà,tôihơibịnhínhố,”cụbảo,“vàchẳngcótaybácsĩnàođủnhínhốđểđiềutrịchotôi.”

TôihỏicụrằngnhờđâumàcuốicùngcụlạiởSanbornPlace.ThếlàcụkểtôinghevềWayne,contraicủacụ.Waynelàmộtngườitrongcặpsinhđôimàcụhạsinh,nhưngcậubébịthiếuô-xykhirađời.Waynebịbạinão-gầnnhưliệthaichânmỗikhiđibộ-vàchậmpháttriểnvềmặttưduy.Đếnkhitrưởngthành,cậutacóthểthựchiệnđượcvàisinhhoạtđơngiảntrong cuộc sống, nhưng vẫn cần được người khác lên lịch sinh hoạt vàgiámsát.Khicậutađếntuổibamươi,SanbornPlaceđượckhánhthành,và cậu trở thành khách hàng kiêm công dân đầu tiên của nó. Suốt bamươi sauđó, cụBeckettđếnđó thămcon traimìnhgầnnhưmỗingày.Nhưngđếnkhibàbịngã,phải vàobệnhviện rồi sống trongnhàdưỡnglão, bàkhôngđượcphépđi thămWaynenữa, và cậuấy cũngkhôngđủnhậnthứcđểtựmìnhđithămbà.Haimẹconbịchiaxahoàntoàn.Tìnhcảnhcủahọtrởnênbếtắc.Tuyệtvọng,cụnghĩrằngmìnhsẽkhôngbaogiờđượcgặplạicontrainữa.Tuynhiên,bàCarsonbiếtchuyện,vàtrongmột khoảnh khắc sáng suốt, bà đã ra tay lo liệu để cả hai mẹ con cụBeckettđượcởcùngnhautrongSanbornPlace.Giờthìhọđangsốngởhaicănhộliềnkềnhau,ởbêncạnhnhauđếnsuốtđời.

CáchnơitôingồitròchuyệnvớicụBeckettvàimét,Wayneđangngồitrênmộtchiếcghếbànhnhấmnhápsodavànhìnngườitađilại,vớicâygậy đi bộ gác bên cạnh.Họ làmột gia đình, và họ đã được ở bên cạnhnhau,lầnnữa-bởicóngườiđủtửtếđểhiểuđượcđâumớilàđiềuthựcsự

quan trọng với cuộc sống của cụBeckett vàhếtmình giúp cụđạt đượcđiềuấy,chứkhôngphảimộtcuộcsốngantoànnhưngvônghĩa.

Dovậy,tôikhôngngạcnhiênkhidanhsáchkháchđặttrướccủaPeterSanbornPlacehiệncóđếnhơnhaitrămcáitên.JacquieCarsonhyvọngcó đủ kinh phí đểmở rộng quymô khu căn hộ và giúp đỡ được nhiềungườihơn.Lầnnữa,bàlạicốgắngxoayxởđểvượtquamọichướngngại-tìnhtrạngthiếutàitrợvàcáchlàmviệcquanliêucủacáccơquancôngquyền.Bànóitôirằngviệcnàysẽcầnrấtnhiềuthờigianđây.Trongthờigian đó, bà cắt cử các nhóm nhân viên y tế lưu động đến tận nơi vớinhữngcụgiàcầnđượcgiúpđỡ.Bàvẫntrungthànhvớilýtưởnggiúpchotấtcảmọingườiđượcquyềnsốngtheocáchhọmuốnởbấtkỳnơiđâumàhọcóthểxemlànhà.

***

Thếgiớinàykhôngthiếunhữngconngườibiếtlàmnênkỳtích.Bạncóthểtìmrahọởnhữngnơichốnkhôngthểngờ.Vàngaylúcnày,trongmộtlĩnh vực tưởng chừng như nhàm chán và đã ngủ quên như nhà ở chongườicaotuổi,họxuấthiệnnhiềuvànổibậthơnbaogiờhết.ChỉriêngmiềnđôngMassachusetts,tôiđượcbiếtđếnnhiềunhữngconngườinhưthếđếnnỗikhôngthểđigặpgỡhếttừngngườimột.TôiđãdànhnhiềubuổisángđểgặpgỡvàtròchuyệnvớicácnhàsánglậpvàđộingũnhânviêncủaBeaconHillVillages,mộtcộngđổngliênhiệpgồmnhiềuđơnvịởtrênkhắpBostonđượcdựngnênvớimụcđíchcungcấpmọiloạidịchvụgiárẻ-từsửaốngnướcchođếngiặtủi-đểgiúpchonhữngngườicaotuổicóthểtựmìnhquánxuyếnmọiviệctrongtổấmthânthươngcủaminh.Tôi cũng trò chuyện với quản lý củanhiều trung tâm trợ sinh - nhữngngười cũng đang ngày đêm tranh đấu với những định kiến và rào cản

đangngăntrởnhữngýtưởngtốtđẹpcủaKerenWilson.Đólànhữngconngườikiênđịnh, sáng tạo, vàmạnhmẽnhấtmà tôi từnggặp.Điềunàykhiếntôicóphầnrayrứtvàânhận:NếubàAliceHobsongặpđượcnhữngngười này khi còn sống - nếu bà được tận hưởng tuổi già củamình ởnhững nơi như NewBridge, được thụ hưởng chương trình Phương ánEden,hayđượcsốngởSanbornPlace,hoặcmộtnơinàokháccólýtưởngtương tự, Alice đã có cơ hội được là chínhmình, được làmnhững điềumìnhthíchbấtchấptuổicaosứcyếu-“sốngđúngnghĩa,”nhưchínhbàtừngnói.

Vớinhữngnơitôiđãđiqua,khôngnơinàogiốngnơinào,nhưvôvànnhữngloàivậtđadạngtrongvườnbáchthú.Chúngkhôngcóđiểmchunggìvềmặthìnhdạngtổngthểhaythànhphầnbêntrong.Nhưngđộingũlãnhđạocủanhữngnơiđóthìhếtsứctậntụyvàkiênquyếtcốnghiếnchomộtmục tiêu duynhất. Tất cả họ đều tin rằng bạn không cần phải hysinhsựtựchủchínhđángcủabảnthânchỉvìbạncầnđượcgiúpđỡ.Vàcũngnhờnhữngcuộctròchuyệnýnghĩavớinhữngconngườituyệtvờinày,tôinhậnrarằnghọđềucóchungmộttriếtlývàquanđiểmvềviệcđâumớilàsựtựchủquantrọngnhấtcủađờingười.

Sựtựchủcónhiềukháiniệmkhácnhau.Cóngườichorằngtựchủlàđượctựdolàmnhữnggìmìnhmuốn-mộtcuộcsốnghoàntoànđộclập,không ràng buộc, không giới hạn. Rất nhiều người sẵn sàng đấu tranhtrườngkỳđểđạtđượcsựtựdonày.Nhưng,nhưbácsĩBillThomasđãngộratừmáinhànhỏdấuyêucủamìnhởngoạiôNewYork,sựtựdođóchỉlàảotưởng:Trongsốnămđứaconcủahaivợchồnganh,cóhaitrẻbịdịtậtbẩmsinhvàphảiđượcchămnomsuốtđời;chưakểđếnmộtngàynàođó,dưới sự tấn côngồ ạt củabệnh tật, tuổi già vànhiều chuyệnkhôngmay khác, chính anh rồi cũng sẽ cần được người khác chăm sóc. Cuộcsốngconngườivốndĩđãluônphụthuộclẫnnhau,vàviệclàmchủhoàntoànmọihoàncảnhcũngnhưnguồn lựccủa thếgian làchuyệnkhôngtưởng.Hiểnnhiên,đượctựdobaonhiêuthìhayhobấynhiêu.Nhưngtự

do cỡ nào thì được xem là đủ?Mức độ tự do của bạn trong cuộc sốngchẳngliênquangìđếngiátrịbảnthânbạnhaygiátrịcủađờibạn.Cũngtươngtựnhưsựantoàn,nóchỉlàmộtmụctiêurỗngtuếchđểtheođuổi,việccàngtheođuổinócàngkhiếnconngườibạntrởnênvôhồn,vôcảmvàlụnbại.Vàsựtựchủcũngkhôngngoạilệ.

NhàtriếthọcvĩđạiRonaldDworkinkhámphárarằngcómộtloạicảmgiáctựchủkhácquantrọngvàthôithúchơnsựtựdo.Khôngcầnbiếtcóbaonhiêugiớihạn,sựràngbuộcvàmệtnhọcmàchúngtaphảiđốimặthàngngày,chúngtavẫnmuốnduytrìtínhtựchủ-sựtựdolàmchủcuộcsống của mình. Đây mới chính là phần cốt lõi của đời người. NhưDworkinđãviếttrongbàitiểuluậnnổitiếngnăm1986củamìnhvềđềtàitínhtựchủ,“Giátrịcủatínhtựchủ...gắnliềnvớitráchnhiệmmànótạora:Tínhtựchủthôithúcchúngtatựchịutráchnhiệmchocuộcsốngcủamình trêncơ sởvài cảmgiác chặt chẽvàđặcbiệt củachúng ta về tínhcách,nhữngmốiquantâmvàuytíncủabảnthân.Nóchophépchúngtachủđộngdẫndắtcuộcsốngcủamìnhthayvìđánhcượccuộcđờimìnhvào tay kẻ khác, để làmsaomàmỗingười chúng ta sởhữumột tổhợpquyền năng giúp chúng ta biến sự dẫn dắt đó thành hiện thực và trởthànhhìnhtượngmàmìnhvươnđến.”

Tấtcảnhữnggìchúngtacầnlàquyềnđượclàmtácgiảcủachínhcâuchuyện đờimình. Câu chuyện đó sẽ không ngừng biến đổi. Trong suốtcuộcđờimình,chúngtasẽliêntụcphảiđốimặtvớinhữngkhókhănthửtháchngoàisứctưởngtượng.Nhữngmốiquantâmvànhucầucủachúngtacũngcóthểthayđổitheo.Nhưngdùcóchuyệngìxảyrađinữa,chúngtavẫnmuốngìngiữchomìnhquyềntựdođượcđịnhhìnhcuộcsốngcủamìnhtheocáchthứctốiưunhấtđốivớitínhcáchvàsựtrungthànhcủabảnthân.

Đâychínhlàlýdovìsaomàmọihànhviphảnbộiđốivớicơthểvàtâmtrícótínhchấtxóanhòanhânphẩmvàkýứcmỗingườiđềulànhữngsự

hànhhạđauđớnnhấtđốivớichúngta.Cuộcchiếnquantrọngnhấtcủamỗiconngườichođếncuốiđờichínhlàcuộcđấutranhgìngiữsựchínhtrựccủabảnthân-giữchobảnthânmìnhkhôngbị lụnbại,phainhạt,khôngbịkhuấtphụchaybịcách lykhỏiconngười thậtcủamìnhhoặcconngườimàmìnhmuốnvươnđếntrởthành.Bệnhtậtvàtuổigiàkhiếnchocuộcđấutranhđócủachúngtrởnênkhókhănhơnbaogiờhết.Vậymànhiềubácsĩ,bệnhviệnvàcơsởytếđãvàđangkhiếnchotìnhtrạngnàythêmtồitệ.Nhưngngàynay,chúngtađangtiếnvàomộtthờiđạimàtrongđó,nhiềunhàquảnlýtrongngànhybắtđầutinrằnghọkhôngcóquyềnnhândanhnhữngquychuẩnantoàncứngnhắcđểgiớihạnnhữnglựachọncủabệnhnhân,màthayvàođó,họcónhiệmvụgiúpngườibệnhnớirộngsựlựachọnđểcóthểđượcsốngmộtcuộcsốngđúngnghĩanhưbảnthânmongmuốn.

***

LouSandersđangchuẩnbịgianhậpcộngđồngcưdânngồixelăncủamộtviệndưỡng lãoởNorthAndoverthìngay lúcđó,mộtngườianhhọgiớithiệuchoShelleymộtcơsởmớimởởthịtrấnChelsea,TrungtâmTrợsinhLeonardFlorence.AnhtakhuyênShelleynênđếnđóthamquanchobiết,vìchỗđócũngkhôngquáxa.Shelleysắpxếpthờigianđểhaichaconcôcùngđếntìmhiểunơiđó.

CụLoubịấntượngngaytừcáinhìnđầutiênvềnơiđó,khihướngdẫnviêngiớithiệumộtđiềukhiếnchoShelleyphảilưuýngaylậptức.Tấtcảcác căn hộ đều là phòng đơn dành chomột người.Mọi nhà dưỡng lãokhácmàcụLoutừngghéthămđềuyêucầuhaingườiởchungmộtphòng.ViệcmấtđisựriêngtưđãtừnglàmộttrongnhữngđiềukhiếncụLoukhóchịunhất.Trongkhiđó,ônglạithíchđượctậnhưởngnhữngkhoảngthời

gianmộtmìnhđốidiệnvớichínhmình.Ôngsẽphátđiênnếusốngtrênđờimàkhôngđượccónhữngkhoảngthờigianriêngchobảnthân.

“Vợtôi thườngmắngtôi làkẻcôđộc,nhưngkhônghẳnnhưvậy.Tôichỉthíchcónhữnglúcđượcởmộtmình,”cụbảo.Dovậy,lúcngườihướngdẫnviêncủaTrung tâmFlorencebảo rằngnơiđâychỉ toànphòngđơn,“Tôinóingayvàomặtanhta,‘Cậuđùatôiđấyà?’”Chuyếnthamquanchỉmớibắtđầu,nhưngcụLouđãưngngaycáibụng.

Ngườihướngdẫntiếptụcdẫnhaichaconthamquantoànbộkhuvực.HọgọinơiđâylàNgôiNhàXanh.CụLoukhônghiểutêngọiđónghĩalàgì.Tấtcảnhữnggìôngcảmnhậnđượclà,“Nơiđâytrôngchẳnggiốngnhàdưỡnglãotínào.”

“Thếcụthấynógiốngcáigì?”tôihỏi.

“Ngôinhà,mộttổấm,”ôngbảo.

Đócũng làđiềumàBillThomasđangvươnđến.Kểtừkhi triểnkhaiPhương Án Eden, anh ngày càng bận rộn hơn bao giờ hết. Trông anhkhôngkhácchimộtdoanhnhântậpđoàn,dùanhkhôngthựcsựgiàuđếnthế.HaivợchồnganhsánglậpmộttổchứcphilợinhuậnlàmcôngviệcchiasẻnhữngkiếnthứcvànguyêntắcEdenchogiớichuyêngiavànhânviên đến từ hàng trămnhà dưỡng lão khác. Sau đó, họ trở thành đồngsánglậpcủaPioneerNetwork,mộtcâulạcbộdànhchonhữngngườicócùngđammêvàlýtưởngtrongcôngcuộcnângcaochấtlượngcácdịchvụchăm sóc người cao tuổi. Việc này không bị đóng khung trongmộtmôhìnhcứngnhắcnàocả.Câulạcbộđượclậpranhằmmụcđíchcổvũvàhỗtrợnhữngýtưởngsángtạogiúpbiếnđổivàcảitiếnngànhdịchvụchămsóc người cao tuổi - vốn dĩ luôn bị thống trị bởi những quy định ngặtnghèovàcứngnhắccủangànhy.

Khoảng năm 2000, Thomas lại cómột kế hoạchmới. Anhmuốn tựmìnhxâydựngmộtkhunhàhoàntoànmớidànhchongườicaotuổitừ

đầuđếncuối -nhưanhđã từng làmvớingôinhànhỏcủamìnhởNewBerlin.AnhđặttênchocôngtrìnhmìnhmuốnxâylàNgôiNhàXanh.Mặtbằngtổngthểcủanóđượcanhvívonlà“chúcừunonđộilốtsóigià”.Nócầnphảitrônggiốngnhưmộtnhàdưỡnglãobìnhthường,đểcóđủtiêuchuẩnnhậntàitrợcủachínhphủcũngnhưđểcóthểcógiácảphảichăngnhấtchongườidânsovớinhữngnơikhác.Côngtrìnhnàycầnphảiđượctrangbịnhữngkỹ thuậtvàcôngnghệgiúpcưdânđượcsốngcuộcsốngđúngnghĩa bất chấpmọi bệnh tật, sự già yếu cũngnhư tình trạng sứckhỏecủahọ.Tuyvậy,nócầnphảitạođượccảmgiácấmcúngđốivớicưdân,nhữngngười thân củahọ vàđộingũnhânviên làmviệc trongđó,nhưthểnơiđâylànhàmình-chứkhôngphảimộtbệnhviệnhaymộtcơquan công sởnàođó.Với tiền tài trợ từ tổ chức từ thiệnphi lợinhuậnRobertWoodJohnsonFoundation,ThomasđãxâydựngNgôiNhàXanhđầutiênởTupelo,Mississipi,vớisựhợptáctừmộtnhàdưỡnglãokháccũngđangápdụngPhươngÁnEdenvàcóquyếtđịnhxâynênnhữngcănhộmới dành cho cư dân. Không lâu sau đó, tổ chức từ thiện nọ lập rachươngtrìnhNhânrộngmôhìnhNgôiNhàXanhcóquymôtoànquốc.Chươngtrìnhnàyđãtàitrợchoviệcxâydựnghơn150NgôiNhàXanhởhaimươilămbang-baogồmTrungtâmTrợsinhLeonardFlorencemàcụLouvừathamquan.

Dùđó làngôinhàđầu tiênvới sức chứamườihai cưdân trongmộtkhuởtrongTupelo,haymườingôinhàđượcbốtrítrongcôngtrìnhsáutầngcủaTrungtâmFlorence,chúngvẫntuânthủnhữngnguyêntắcbấtbiếnđượcthiếtlậpbởinhữngngườikhởixướngvàtiênphong.TấtcảcácNgôiNhàXanhđềuphảinhỏvàcótínhchấtcôngcộng.Mỗinhàkhôngquámườihaicưdân.ỞTrungtâmFlorence,cáctầngnhàđượcchiathànhhaicánh,mỗicánhlàmộtNgôiNhàXanhvớikhoảngmườicụôngcụbàsinhhoạttrongđó.Cáckhônggianởđượcthiếtkếsaochokhơigợicảmgiácấmcúngvàbìnhyênnhưởnhà-vớibànghếvànộithấtbìnhthường,phòngkháchcó lòsưởi,nhữngbữaănquâyquầnquanhmộtchiếcbàn

trònlớn,vàmộtcánhcửatrướccóchuông.Vàchúngđượcthiếtkếtrungthànhvớiýtưởngrằngngườitacóthểcóđượcmộtcuộcsốngđíchthựcởnơiđây,khimàhọđượctạođiềukiệnđểchămchútchocácbữaăn,chămsócnhàcửavàbầubạnvớimọingười.

VẻngoàicủatrungtâmđãhấpdẫncụLoungaytừcáinhìnđầutiên-trôngchẳngcógìgiốngvớimấycơsởytếhaytrạicảitạovôhồnvàthiếusứcsốngmàcụđãnhìnthấyquánhiềutrướcđó.Đếnkhicụchínhthứcchuyểnvàođó sống, cụ lại càng thêmấn tượngvà yêuquý cuộc sốngởđây.Cụcóthểđingủvàthứcdậybấtcứkhinàomìnhmuốn.Đóđãlàmộtsựgiảiphónglớnlaođốivớicụ.Khôngcòntìnhtrạngđộingũnhânviên“cànquét”cácphòngvàolúc7giờsángmỗingàyđể“lùa”cáccụđitắm,mặcquầnáovàđẩyxelănchocáccụmộtcáchngayhàngthẳnglốiđếnchỗphátthuốcvàphòngănchung.Tronghầuhếtcácnhàdưỡnglão(baogồmcảkhuChaseMemorialnơiThomastừnglàmviệc),ngườitađãtừngchorằngphươngpháplàmviệckiểunhàbinhđólàlựachọnduynhấtđểđảm bảo sự vận hành trơn tru của dưỡng lão viện.Người ta từng đinhninhrằngvậnhànhhiệuquảnghĩalàđộingũytácónhiệmvụgiúpcáccụchuẩnbịmộtcáchtươmtấtnhấtđểđếnđộingũnấuăn,rồiđộingũnấuănphảilàmviệcsaochosinhhoạtcủacáccụthỏamãnyêucầucủađộingũđiềuphối, rồi độingũđiềuphốiphải xoayxở sao chođảmbảorằngtấtcảcáccụđềuđangđượcdạochơibênngoàitronglúcđộingũlaocôngđangdọndẹpchỗởcủahọ,vânvânvàvânvân.Đóchínhlàphươngphápđượccácnhàquản lý truyền thốngápdụngđểđảmbảochu toàntráchnhiệmvàthờikhóabiểucủaviệndưỡnglão.Thomaslậtngượcmôhìnhđó.Anhtướcđiquyềnhànhtốicaocủacácviênquảnlývàgiaonócho những nhân viên trực tiếp chăm sóc các cư dân. Theo anh, nhữngngườinàychỉcầntậptrungchămsócmộtvàicụthựcsựcầngiúpđỡ,cònlại,họnên làmviệcmộtcách linhhoạtvàbaoquát.Họchỉnấuăn, laudọn, và giúp đỡ khi nào cần (trừ những công việc liên quan đến khámchữabệnhvàphátthuốc,đòihỏisựcómặtcủađộingũytáchuyêntrách).

Nhờvậymànhữngnhânviênnàycónhiềuthờigianđểquantâmchămsóccáccụvềmặttinhthần-tròchuyện,hỏithăm,ngồiăncùngcáccụ,chơitròchơivớicáccụ,...MỗimộtnhânviênchămsócđóngvaitròquantrọngđốivớicáccụgiốngnhưsựcómặtcủangườihầuGerasimbêncạnhIvanIlyich-mộtngườibạncủabệnhnhân,chứkhôngphảimộtbácsĩ.

LàmbạnvớicụLouchẳngcógìkhókhăncả.Mộtnhânviênnọluôntặng cho cụmột cái ômmỗi khi nhìn thấy cụ, và ông vui vẻ kể lại vớiShelley rằngôngyêuvôcùngnhữngkhoảnhkhắcconngườiđược sốngtrongtìnhyêuthươngấmápnhưthế.Cuộcsốngcủacụđãtừngquáthiếunhữngphútgiâynhưthế.VàonhữngbuổichiềuThứBavàThứNăm,cụxuốngcăn-tinchơibàikíp-bivớiDave,ngườibằnghữungàynàovẫncònđếnthămcụ.Cụcòndànhthờigiandạybàikíp-bichomộtcụôngkhácbịliệtsaumộtcúđộtquỵsốngởtầngtrên,rồikểtừđó,thithoảngcụnàycũngđixelănđếnchỗLouchơibài.Mỗikhichơi,mộtnhânviênsẽcầmnhữnglábàihộôngvàhứakhôngnhìnnộidungbêntrongđónếuLoucần. Vào những buổi chiều còn lại trong tuần, Shelley đến thăm ông,khôngquênmangtheochúcúnBeijingmàôngcưnghếtmực.

CụLoucảmthấythậthạnhphúckhiđượctựmìnhtrảinghiệmtừngngày theocáchmàmìnhmuốn.Saubữasáng,ôngvềphòngmìnhxemtruyềnhình-“đểbiếtthiênhạnáonhiệtthếnào,”nhưcáchmiêutảcủacụ.

“Tôithíchcậpnhậttìnhhìnhchínhsự.Hấpdẫnkhôngthuagìphimtruyềnhìnhnhiềutập.Cứmỗingàylàmộtchươnghoàntoànmới.”

Tôihỏicụđâulàkênhtruyềnhìnhưathíchcủacụ.Foxchăng?

“Không,làMSNBC.”

“MSNBC?Báctheochủnghĩatựdoà?”tôihỏi.

CụLoucười. “Vâng, tôi làngười tựdo.Tôi sẵn sàngbầuchoDraculanếuôngtabảomìnhthuộcđảngDânChủ.”

Mộtlátsau,cụlàmvàiđộngtácthểdụcđểvậnđộngcơthể,chốnggậyđểđibộ,hoặcrangoàibáchbộnếutrờiđẹp.ĐiềunàycóýnghĩarấtlớnđốivớiLou.Hồicònsốngtrongnhàtrợsinhtrước,ngườitabắtôngngồixelănvới lýdolàsứckhỏecủaôngkhôngcònđảmbảovàviệctựđibộquá nguy hiểm với ông. “Tôi ghét xe lăn,” cụ bảo. Trong khi đó, nhữngnhânviênởTrungtâmFlorencechophépôngtốngkhứchiếcxe lănvàkhuyếnkhíchôngtựđibộnhưýôngmuốn.“Tôicảmthấytựhàokhiđượctựmìnhxoayxở,”cụLounói.

Đếntrưa,ôngdùngbữabênchiếcbàntrònvớicáccụôngcụbàkháctrongtrungtâm.Buổichiều,nếuôngkhôngcóhẹnchơibàivớiaihoặcđidạođâuđó,ôngởnhàđọcsáchbáo.ÔngđăngkýđặtmuadàihạntạpchíNational Geographic vàNewsweek. Và ông vẫn còn lưu giữ rất cẩn thậnnhữngquyểnsáchcủamình.ÔngvừađọcxongmộttácphẩmphiêulưuhồihộpcủaRobertLudlum.ÔngđangbắtđầuđọcmộtcuốnsáchnóivềsựthấtbạicủaHạmđộiTâyBanNha.

Thỉnhthoảng,cụLoumởchiếcmáyvitínhhiệuDellcủamìnhđểlướtwebxemphimYoutube.Tôihỏi cụ thíchxemphimgìnhất.Cụcho tôimộtvídụ.

“RấtlâurồitôikhôngđượcđiTrungQuốc-kểtừkhichiếntranhkếtthúc-tôimuốntrởlạithànhphốThànhĐô,nơiđượcxemlàmộttrongnhữngđôthịcổnhấtthếgiới,đểđượctìmhiểulịchsửnghìnnămcủahọ.Hồicònđilính,tôitừngđóngquânởđó.Thếlàhồinãytôimởmáyvitínhvà lênmạng tìm kiếm từ khóa ‘ThànhĐô’.Ngay sau đó tôi được thamquanchiêmngưỡngtoànbộthànhphốtrênmànhìnhmáytính.AnhcótinlàởđócũngcórấtnhiềugiáođườngDoTháihaykhông?Tôiphải ‘ồ’lênkinhngạc.Hếtgiáođườngnàyđếngiáođườngkiacómặtởthànhphốđó. Tôi được thưởng ngoạn tất cả chúng,” cụ bảo. “Thời gian trôi quanhanhquá.Mớiđómàsắphếtngàyrồi.”

Vàobuổitối,saukhidùngbữaxong,cụthíchnằmtrêngiường,đeotai

nghevànghenhữngbàinhạcđượclưutrongchiếcmáyvitínhcủamình.“Tôithíchsựyêntĩnhcủabuổiđêm.Anhsẽngạcnhiênđấy.Mọithứđềutĩnhlặng.Tôicóthể lắngnghenhữnggiaiđiệumộtcáchthưthái.”ÔngmởkênhPandoravàlắngnghenhữngbảnnhạcjazznhẹnhàng,nhạccủaBennyGoodman[9]hoặcnhữngbàihátTâyBanNha -bấtkỳbàinàocụthích.“Rồitôinằmxuốngvàsuytư,”cụbảo.

Mộtlầnkhác,tôiđếnthămLouvàhỏicụrằng, “Thếnàolàmộtcuộcsốngýnghĩađốivớicụ?”

Ôngcómộtchútngầnngừtrướckhitrảlời.

“Đãcónhữnglúctôicảmthấymuốnchếtquáchchoxong,thườnglàtrongnhữngngàymà tinh thần tôi xuốngdốc trầm trọng,” cụ bảo. “Đãquáđủ,chếtlàhết,anhbiếtđấy?TôicáukỉnhvớiShelley.Tôinóivớiconbé những điều tồi tệ, chẳng hạn như ở Châu Phi, khi anh quá già yếu,khôngcònkhảnănglaođộngvàhữudụngchoaiđượcnữa,họsẽquẳnganhvàorừngđểthúrừngcắnchếtanh.Conbénóitôilẩnthẩn.“Không,”tôibảonó,“Giờbốvôdụngrồi.Bốđangtiêuphítiềncủachínhphủ.”

“Tôithườngxuyênrơivàotìnhtrạngđó.Rồitôitựnhủvớibảnthân,‘Này,cáigìđếnsẽđến.Cứthongthảmàsống,đểmọiviệcthuậntheotựnhiên.Nếumọingườicòncầnmình,thếthìđilàmgì?”’

Chúngtôingồihànhuyêntrongmộtcănphòngkháchbêncạnhnhàbếp,vớinhữngkhungcửasổcaocaoởsáttrầnnhàhaibênphòng.Khiđóvẫnđanglàkhoảngthờigiangiaomùatừhạsangthu.Ánhsángmặttrờivừasánglạivừaấmáp.Quanhữngkhungcửasổ,chúngtôicóthểnhìnthấyphongcảnhthịtrấnChelseabêndưới,xaxalàvịnhBroadSoundởCảngBoston,vàcảmộtbầutrờitrongxanhnhưnướcđạidương.ChúngtôitròchuyệnvềchuyệnđờicụLousuốtgầnhaitiếngđồnghồchođếnkhitôinhậnrarằng,lầnđầutiêntrongđời,tôikhôngcòncảmthấysợhãikhinghĩđếnngàymìnhbằngtuổicụLoulúcđó.Cụđãchínmươitưtuổi,vàchẳngcógìhayhohayđángtựhàovềđiềuđó.Răngcụvừalunglayvừa

lởmchởm.Cáckhớpxươngtrênngườicụkhôngcócáinàolàkhôngđau.Cụđãmấtvợvàmộtcontrai.Giờcụkhôngthểtựđilạinếuthiếuđichiếcgiáđỡcóchântrướcđượcđệmbằngbóngtennis.Đôikhicụbỗngdưnglẩnthẩnvàquênmấtmìnhđãnóiđếnđâu.Nhưngcómộtsựthậtrõràngởđây là:Bất chấp tuổi già sứcyếu, cụvẫncó thể sốngmột cuộc sốngýnghĩa, sốngmàkhôngcảmthấymìnhvôdụng trêncõiđời.Người thânvẫn cần cụ. Và điều này cùng có ý nghĩa to lớn đối với chúng ta, rằngchúngtahoàntoàncóthểvàluôncóthểsốngmộtcuộcđờiýnghĩabấtchấptuổitác.

Nỗi sợ của con người đối với bệnh tật và tuổi già không chỉ nằm ởnhữngmấtmátmàchúngtasẽphảichịuđựngkhisốngtrênđờiquálâu,mànócònlànỗisợsựcôđộcvàcáchly.Mộtkhiconngườinhậnrarằngcuộc sốngcủamìnhhữuhạnnhư thếnào,họkhôngcònđòihỏinhiềunữa.Họkhôngcòn thiết thavới việc làmgiàu.Họkhôngcònđoáihoàiđếnquyềnlực.Yêucầuduynhấtcủahọlàđượctựmìnhlàmchủcuộcđờimình,tựchủđượcbaonhiêuhaybấynhiêu-đượcquyềnquyếtđịnhvàgìngiữnhữngmốiquanhệcóýnghĩatùyvàonhữngmốiưutiêncủabảnthân.Trongxãhộihiệnđại, tấtcảchúng tađều thấmthía thực tế rằngtrongphầnlớncáctrườnghợp,tínhtựchủluônbịlấnátbởisựyếuhènvànhucầuphụthuộclẫnnhau.NhưngđiềumàtôihọcđượctừcụLou-cũng như các cụ Ruth Barrett, Anne Braveman, Rita Kahn, và nhiềunhữngngườicaotuổikhác-rằngmộtcuộcsốngtựchủlàđiềuhoàntoànkhảthivớibấtkỳaitrongchúngta.

“Tôikhônglolắngvềtươnglai,”cụLoubảo.“NgườiNhậtcótừ‘nghiệpchướng.’Nócónghĩarằng-chuyệngìđếnsẽphảiđến,vàbạnkhôngthểlàmgìđểngănđượcnó.Tôibiếtthờigiancủamìnhlàhữuhạn.Thếthìcógìphảilolắngchớ?Tôiđãsốngmộtcuộcđờixứngđáng,đơngiảnlàthế.”

6.Rađi

Trướcđây,tôichẳngbaogiờdànhthờigiannghĩvềnhữnggìsẽxảyđếnvới những bệnhnhân cao tuổi củamình - nhữngngười như cụ Lou vàhànghàsasốnhữngcụôngcụbàkhác.Thờiđó,tôichẳngmảymayrờikhỏiphòngphẫu thuậtcủamìnhđể tiếp tụcdõi theocuộcsốngvề saucủahọ.Nhưngsaukhiđượcchứngkiếnnhữnggìđãvàđangxảyratronglĩnhvựcchămsócngườicaotuổi,tôibịchoángngợpvàámảnhbởinhữngbàihọcrútratừchúng,cũngnhưýnghĩalớnlaomàchúngđểlạichoyhọc,baogồmcảlĩnhvựcgiảiphẫuconngườimàtôiđangcôngtác.Vàbàihọcquantrọngnhấtởđâychínhlà:Khiconngườicànglúccàngyếuđivìbệnhtậthoặctuổigià,cáchtốtnhấtđểchúngtagiúpchohọcócuộcsốngtốthơnchínhlàhạnchếbớtnhữngquychuẩnytếcứngnhắc-tứcdẹpngaycáiquyềnđượccanthiệp,chỉnhsửavàkiểmsoátcuộcsốnghọmàchúngtavẫnthườngtựphongchomình.Khôngkhóđểnhậnratầmquantrọng của bài học này sau những gìmà tôi chứng kiến bệnh nhân củamìnhphảitrảiquatrongmỗingàyđilàmcủamình:Conngườiluônphảiđốimặtvớitìnhcảnhnguyhiểm,bệnhtậthoặcthậptửnhấtsinhvàobấtkỳgiaiđoạnnàocủacuộcsốngvàbấtkểhọbaonhiêutuổi.Nhưngđiềunàycũngđặtramộtcâuhỏikhôngdễtrảlời:Khinàothìbácsĩchúngtanêncanthiệp,vàkhinàothìkhôngnên?

SaraThomasMonopoliđangmangthaiconđầu lòngở tuổibamươibốn.Lúcđó,cácbácsĩởbệnhviệnnơitôicôngtácchẩnđoánrằngcôsắpchết.Côbắtđầuthấykhóchịuvàphảiđếnbệnhviệnkiểmtravìnhữnglầnhobất thườngvàmộtcơnđau lưngkhôngbiết từđâu.RồimộttấmảnhX-quangđãchothấyláphổitráicủacôấybịxẹp,cònlồngngựccủacôthìứđầychấtdịch.Cácbácsĩdùngmộtcâykimdàitríchmộtlượng

nhỏ chất dịch trong lồng ngực của Sara để mang đi làm xét nghiệm.Khôngngoàisuyđoáncủamọingười,kếtquảchothấycômắcbệnhungthưphổi,vàkhốiung thưđãdicăntrànra lồngngực.Bào thaicôđangmangđãgầnbamươichíntuầntuổi,vàchínhvịbácsĩsảncủacôđãyêucầucuộcxétnghiệm,đểrồicũngchínhôngthôngbáotindữchohaivợchồngcôvàgiađình.Ôngchưadámtiên lượngbệnhtìnhcủacô,bởi lẽmộtbácsĩchuyênkhoaungthưsẽlàmđiềuđóchoSara.Côchếtlặng.Mẹcủacôbậtkhóc,bởibàcũngtừngmấtđimộtngườibạnthânvìcănbệnhungthưphổi.

Cácbácsĩmuốnbắtđầuviệcchữa trịngaychocô,vàđiềunàyđồngnghĩavớiviệcSarasẽphảisinhmổđểlấyembéracàngsớmcàngtốt.LúcđóSara và chồng cô,Rich, ngồi riêng vớinhauở tầng thượng tĩnh lặngngayphíatrênkhoasản.ĐólàmộtngàythứHainắngấmcủaThángSáu.CônắmchặttayRich,vàhaingườihọcốgắngkhuyênnhủbảnthânchấpnhận sự thật. Cả đời Sara chưa bao giờ hút thuốc hay sống chung vớingườihútthuốc.Côthườngxuyêntậpthểdục.Côănuốngđiềuđộ.Bịungthưphổilàchuyệnngoàisứctưởngtượngcủacô.Richnóivớicô,“Cảanhvàemsẽcùngnhauvượtquachuyệnnày.Đúnglàsẽrấtkhókhăn.Nhưngchúngtasẽlàmđược.Rồibệnhcủaemsẽđượcchữakhỏithôimà.”Tuynhiên,rồicũngđếnlúchọphảinghĩvềđứabétrongbụngSara.

“Saravàtôinhìnnhau,”Richnhớlại,“rồibảonhaurằng, ‘ThứBanàykhông có ung thư ung thiếc gì cả. Nó là ngày không ung thư. Con củachúngtasẽrađời.Đósẽlàngàyhạnhphúcnhấtđờichúngta.Vàchúngtasẽômấpnângniuembétrongvòngtaymình.”Quảthật,vàolúc8giờ55phútsángngàyThứBahômsau,béVivianMonopoliđãchàođời,cânnặnggầnbakýrưỡi.Cuộcsinhnởmẹtrònconvuông,bécótócxoănmàunâugiốngmẹ,sứckhỏecủabéhoàntoànbìnhthường.

Ngàyhômsau,Saralàmxétnghiệmmáuvàchụpcắtlớpcơthể.BácsĩchuyênkhoaungthưPaulMarcouxgặpcôvàgiađìnhđểnóichuyệnvề

kếtquảxétnghiệm.ÔnggiảithíchrằngvốndĩđãcómộttếbàoungthưkhôngnhỏtồntạitrongphổitráicủaSaratừlâu.Nguyênnhângâyungthưkhôngliênquangìđếnlốisốnghaysinhhoạtcủacô.Hơnmườilămphần trăm bệnh nhân ung thư phổi là những người chưa bao giờ hútthuốc-mộttỉlệkhácaosovớisuynghĩcủahầuhếtchúngta.TrườnghợpcủaSaralàungthưphổicấpđộnặng,đãdicănthànhnhiềuhạchbạchhuyếttronglồngngựcvàlớpdabảovệởđó.Tìnhtrạngungthưnàykhôngthể mổ được. Nhưng cô vẫn còn phương án hóa trị liệu bằng thuốcerlotinib,một loại thuốc điều trị ung thư có chức năng chống lại tìnhtrạngđộtbiếngene thườngdiễn raởnhữngphụnữmắcbệnhung thưphổikhôngphảidohútthuốc:85phầntrămsốbệnhnhântừngđượcđiềutrịcóphảnhồitíchcựcđốivớithuốc,vànhưbácsĩMarcouxnói,“hầuhếtnhữngphảnứngnàyđềulâudài.”

Những từngữnhư “phảnhồi tích cực” và “lâudài”đóngvai trònhưnhững tia sánghy vọng lóe lên giữa thực tại u ám.Yhọchiệnnay vẫnchưatìmrabiệnphápnàogiúptrịdứtbệnhungthưphổi.Kểcảvớihóahọctrị liệu,ngườibệnhcũngchỉcóthểkéodàisựsốngcủamìnhtrungbình thêmmộtnămnữa. Sẽ thật phũphàng và vônghĩanếuMarcouxphảinói ra sự thậtnàyvớiSaravàRich.BéViviandễ thươngvẫnđangngongiấctrongchiếcnôinhỏcạnhgiường.Haivợchồnghọđangcốgắnghếtsứccóthểđểgiữtinhthầnlạcquanchotươnglai.Khimộtnhânviêny tế được cử đến để trò chuyện và tư vấn cho họ, cả hai vợ chồng đềukhẳngđịnhrằnghọkhôngquantâmđếntỉlệthànhcông.Họmuốntậptrungvàoviệctầmsoátbệnhmộtcáchtốiưunhấtcóthể.

Sarabắtđầuquátrìnhđiềutrịungthưbằngerlotinib.Liệuphápnàykhiếndamặt cônổinhiềumụnngứa và làm cho cơ thể cômệtmỏi têcóng. Các bác sĩ dùng kim châm để hút dịch tràn trong lồng ngực cô,nhưngchấtdịchliêntụcứđầybuộchọphảithườngxuyênlặpđilặplạiviệcnày,khiếncôđauđớnkhôncùng.ThếlàmộtbácsĩchuyênkhoangựcđượcmờiđếnđểđặtốngtronglồngngựccủaSara;côcóthểdùngnóđể

hút dịch bằng cách điều chỉnhmột khóa vanmỗi khi chất dịch ứ đầytrongngựcvàkhiếncôkhóthở.Batuầnsaukhisinhcon,côlạiphảinhậpviệnbởitìnhtrạngkhóthởtrầmtrọngdotắcmạchphổi-mộtcụcmáuđônggâytắcnghẽntrongđộngmạchdẫnđếnphổi,mộtbiểuhiệnthườngthấy ở bệnh nhân ung thư phổi và vô cùng nguy hiểm đến tínhmạng.Ngườitasửdụngchấtlàmtanmáuđểchữatrịchocô.Kếtquảxétnghiệmcho thấy các tế bào ung thư không có biểu hiện đột phámà liệu pháperlotinib nhắm đến. Khi bác sĩ Marcoux thừa nhận với Sara rằng loạithuốcnàykhôngcótácdụngđốivớicô,côđãcóphảnứngdữdội,laongayvàonhàvệsinhvìmộtcơntiêuchảybấtngờtrướckhibácsĩkịpnóihếtlời.

MarcouxđềxuấtchoSaramộtphươngpháphóatrị liệukhácchuẩnmực hơn, được thực hiện với hai loại thuốc gọi là carboplatin vàpaclitaxel.Nhưngvìthuốcpaclitaxelcóthểkíchhoạtnhữngphảnứngdịứngcựcđoanvàcóthểvượtquásứcchịuđựngcủangườibệnh,nênvịbácsĩquyếtđịnh thay thếbằng thuốccarboplatinkếthợpvớigemcitabine.Ôngbảorằngtheothốngkê,đâycũnglàmộtliệupháphiệuquảvớihầuhếtngườibệnh.

Saratrảiquanhữngngàycònlạicủamùahèởnhà,bêncạnhcôlàbéVivianvàchồng.Bốmẹcôcũngchuyểnđếnsốngchungvớigiađìnhnhỏcủacôđểphụgiúp.Côthíchđượclàmmẹ.Nhữngkhikhôngphảihóatrị,cônỗlựclấylạinhịpsốngbìnhthườngnhưtrước.

Thếrồi,vàomộtngàythángMười,mộthìnhchụpcắtlớpCTchothấycụmkhóiu trongngực tráicủacôcũngnhưtrongcáchạchbạchhuyếtvẫnđãvàđangkhôngngừnglớndần.Liệupháphóatrịkiađãthấtbại.Côđược cho chuyểnqua sửdụng thuốcpemetrexed.Nhiềunghiên cứuđãchothấyloạithuốcnàycóthểkéodàisựsốngcủabệnhnhânungthưvớitỉlệđángkể.Nhưngtrênthựctế,thuốcchỉpháthuyhiệuquảđóđốivớimộtsốítngườibệnhnhấtđịnh.Tínhtrungbình,thuốcpemetrexedgiúp

ngườibệnhduytrìsựsốngđượcthêmhai tháng - tứctừmườimộtđếnmườiba tháng,và tácdụngnàychỉxảyraởnhữngbệnhnhânđãthíchứngđược với liệupháphóa trị chuẩn. Sara khôngnằm trong sốnhữngbệnhnhânnày.

Saranỗlựchếtmìnhtrongviệcthíchnghivớitácdụngphụcủathuốccũngnhưmọirủirocóthểxảyra.Vốnlàmộtcônàngvuitính,côluôncốgắngduytrìtinhthầnlạcquan.Tuynhiên,thựctếkhắcnghiệtvẫnchưachịubuôngthacô:Bệnhtìnhmỗilúcmộttrởnặng,khiếncôdễkiệtsứcvàkhóthởhơntrước.ChỉmớivàithángthôimàtrôngSaranhưgiàđivàichụctuổi.ĐếnthángMườiMột,côkhôngcòncóthểtựmìnhđibộtừnhàxe đến phòng làm việc của bác sĩMarcouxnữa; cô phải ngồi xe lăn đểRichđẩycôdichuyển.

ChỉítngàytrướcLễTạơn,mộtbuổichụpCTcủacôlạichorakếtquảkhôngmongmuốn:Thuốcpemetrexed-toathuốcthứbamàcôsửdụng-khôngcótácdụngvớicô.Khốiuungthưtrongphổicôđãdicănrộng:từngựctráisangngựcphải,lanracảgan,bụng,vàcộtsốngcủacô.Côkhôngcònnhiềuthờigiannữa.

***

CâuchuyệncủaSarađặtraquánhiềucâuhỏikhônglờiđápchotấtcảchúngta,nhữngconngườiđangđượcsốngvàtậnhưởngcácthànhquảcủayhọchiệnđại:Giờthìtheobạn,Saravàcácbácsĩnênlàmgìtrongtìnhhuốngnày?Hoặc,giảsửbạnmắcphảibệnhungthưngặtnghèonhưSara-mộttìnhtrạngbệnhđãtiếnđếngiaiđoạntrầmtrọngvàgầnnhưkhông còn cứu chữa được nữa - bạnmongmuốn các bác sĩ làm gì chomình?

Vấn đề này đang nhận được nhiều sự chú ý quan tâm trong những

nămgầnđâybởinhữngnguyênnhântàichính.Chiphíytếvàchămsócsứckhỏecủangườidântăngvọt,đãvàđangtrởthànhgánhnặngdàihạnđốivớicácquốcgiapháttriển,đặcbiệtlàđốivớinhữngbệnhtậtkhôngthểchữađược.ỞMỹ,25phầntrămquỹtrợcấpcủaMedicaređượcchichongườicaotuổi,chiếm5phầntrămsốlượngbệnhnhânđượcnhậntrợcấp,vàphầnlớnsốtiềnnàyđượcdùngchonhữngthángcuốiđờicủahọ-gầnnhưchẳngmanglạiíchlợigìchobảnthânngườibệnhlẫnnhữngngườithânxungquanh.Nhiềungườichorằng,đúnglàchỉcónướcMỹmớichitiền trợcấp “sang”đến thế,nhưngsự thậtkhôngphảinhưvậy.Mặcdùchúng ta không có nhiều thông số dữ liệu ở các nước khác, nhưng ởnhữngnướccólàmbáocáovềvấnđềnàynhưHàLanvàThụySĩ,kếtquảsốliệucũngtươngtự.

Chiphíchoviệckhámchữabệnhungthưthườngtuânthủmộtquyluậtnhấtđịnh.Phíđiềutrịbanđầuthườngđộilênrấtcao,nhưngsauđó,nếubệnhcótiếntriểntíchcực,chiphísẽgiảmdầntheothờigian.Chẳnghạn, theomột cuộc khảo sát vàonăm2011, trungbìnhmột bệnhnhânungthưvúsẽphảichi28.000đô-latrongnămđầutiênchữabệnh,baogồmchiphílàmxétnghiệmvàchẩnđoánbệnh,chiphíphẫuthuật,xạtrịhoặchóatrị.Kểtừnămthứhaitrởđi,chiphíkhámchữabệnhgiảmtrungbình2000đô-lasaumỗinăm.Vớimộtbệnhnhânungthưcótìnhtrạngbệnhcànglúccàngtrởnặng,chiphíkhámchữabệnhcủahọlênxuốngtheohìnhchữu,vàcóthểtăngđến94.000đô-latrongnămcuốiđời,nếuđólàungthưvúdicăn.Hệthốngytếcủachúngtahoạtđộngkháhiệuquảtrongviệckéodàisựsốngcủangườibệnhbằngnhiềuphươngphápnhưhóatrịtốn12.000đô-la/năm,chămsócđặcbiệtlà4000đô-la/ngày,vàchiphíphẫuthuậtlà7000đô-lamộtcuộc.Nhưngrốtcuộcngườibệnhcũngquađời,vàgầnnhưkhôngaidámkhẳngđịnhkhinàothìnênngưngđiềutrị.

Lúcvừanhìnthấybệnhnhânnọtrongphòngchămsócđặcbiệtcủabệnhviệnmình,tôiđãphảidừnglạiđểnóichuyệnvớimộtnữbácsĩcấp

cứuđang trực ở đó,mộtngười bạn tôi từng quenbiết trong trườngđạihọc. “Tôi đang làm việc trongmột nhà kho dành chonhữngngười chờchết,” cô trả lời tôimộtcáchchánnản.Theonhưcônói, trongsốmườibệnhnhânđangnằmtrongđó,chỉcóhaingười làcócơmayxuấtviện.Trongsốnhữngngườicònlại,cómộtcụbàgầntámmươituổiđangtrongtình trạngnghìn cân treo sợi tóc vì suy timở cấpđộ không còn có thểchữakhỏi,đãbịđưavàophòngchămsócđặcbiệtlầnthứhaitrongvòngbatuần,uốngthuốcđếnmứctâmtrí lãngđãngkhôngcònnhớđượcgì,toàn bộmũi,miệng và đường bài tiết của cụ đều phải đặt ống. Ởmộtgiườngkháctrongphònglàmộtcụbàbảymươituổimắcbệnhungthưmàtrongđó,khốiuungthưđãdicănđếnphổivàxươngcủabà,chưakểbà cònmangbệnhviêmphổidonấm -mộtbiểuhiện củaung thư giaiđoạn cuối. Trước đó bà đã muốn ngừng điều trị, nhưng bác sĩ của bàthuyếtphụcbàđổiý,nêngiờbàđangphảisốngchungvới thuốckhángsinh,máythởvàdâynhợ.Ởđâycòncómộtcụbàkhácngoàitámmươibịsuythậnvàsuyhôhấpgiaiđoạncuối,đãnằmtrongphòngchămsócđặcbiệtnàyđượchai tuần.Trướcđó, chồngbàđãquađời saumộtcơnbạobệnh trong tình trạng trên người đầy dây nhợ sau phẫu thuậtmở khíquản,vàbànóirằngbàkhôngmuốnmìnhchếtnhưthế.Nhưngcácconcủabàkhôngđồngývàyêucầubácsĩ tiếptụcđiềutrịchobà, thế làbàphảitiếptụcmangtrênngườihàngtánhữngthiếtbịmáymócvàdâynhợkhóchịu:phẫuthuậtmởkhíquảnvĩnhviễn,ốngdẫnthứcăn,vàốngdẫnnướctiểuthẩmtách.Kểtừđó,bàgầnnhưbị“tróichặt”trêngiườngbệnh,lúctỉnhlúcmê,sốngmànhưđãchết.

Gầnnhưtấtcảcácbệnhnhânnàyđềuítnhiềunhậnthứcđượcrằngbệnhcủamìnhkhôngcónhiềucơmaychữakhỏi.Nhưngcảhọ lẫngiađìnhvàcácbácsĩcủamìnhđềukhônghềchuẩnbịđầyđủchogiaiđoạncuốicùngnày.

“Chúngtađangtranh luậngaygắtvềnhữnggìmàbệnhnhânmongmuốntrongnhữngngàycuốiđờihơnlànhữnggìhọđãđạtđượctrongđời

tínhđếnthờikhắcđó,”bạntôibảo.“Vấnđềlàmọichuyệnđãquámuộnmàng.”

Vàonăm2008,mộtdựánquốcgiacótêngọi“Thíchnghivớibệnhungthư”côngbốmộtcôngtrìnhnghiêncứuchorakếtquảrằng:Trongsáutuầncuốiđờimình,nhữngbệnhnhânungthưgiaiđoạncuốinàobịbuộcphảinằmtrongphòngchămsócđặcbiệtvớidâynhợ,máythở,máysốcđiệnvàthiếtbịéptimtrongtìnhtrạngthậptửnhấtsinhphảigánhchịumộtcuộcsốngđauđớnvàtồitệhơnrấtnhiềusovớinhữngngườikhôngphảichịuđựngnhữngbiệnphápchữatrịđóvàđượcrađithanhthản.Vàtrong vòng sáu tháng sau khi họ qua đời, thân nhân của những bệnhnhânđócũngcónguycơtrầmcảmnhiềugấpbalầnsovớinhữngngườikhác.Đốivớinhiềungười,việcphảikếtthúcđờimìnhtrongphòngchămsócđặcbiệtcủabệnhviệnvìmộtcănbệnhnanycóthểxemlàmộtthấtbại,mộtcáikếtnhụcnhã.Bạnbịdínhchặtvớimáythở,mọicơquannộitạngtrongcơthểbạnsuyyếudần,tâmtrícủabạnvậtvờvớinhữngcơnmêsảngtrongkhi thểxácvẫnđangbị ràngbuộcvớicáinơiởđầybóngđènhuỳnhquang, trầntụcvà tạmthờiđó.Cáichết rồicũngđến,khiếnbạnkhôngkịpnói lời từgiã cũngnhưnhững lời yêu thươngvớinhữngngườiquantrọngcủađờimình, rằng “Mọichuyệnrồi sẽổn,” rằng “Anhxinlỗi,”rằng“Anhyêuem.”

Nhữngngườimắcbệnhnanycòncónhiềumốiquantâmkhácngoàiviệckéodàisựsống.Cáccuộckhảosátchothấynhữngmongmuốnhàngđầu củahọ gồm cónhu cầuđược ra đimà khôngphải đauđớn, khẳngđịnhhoặchàngắnnhữngmốiquanhệvớingườithânvàbèbạn,giữđượcý thức,khôngtrở thànhgánhnặngchongườikhác,vàniềmhạnhphúckhinhậnrarằngmìnhđãsốngmộtcuộcđờitrọnvẹnvàxứngđáng.Hệthốngytếtốitânhiệnđạicủachúngtahoàntoànthấtbạitrongviệcđápứngnhữngnhucầuchínhđángnàycủangườibệnh, và cái giáphải trảchosựthấtbạinàykhônghềrẻ.Dovậy,câuhỏicầnđặtralúcnàykhôngcònliênquangìđếnvấnđềchiphíhaytàichínhcủahệthốngytế.Mà

vấnđềquantrọngnhấtởđâychínhlà:Làmthếnàođểxâydựngnênmộthệthốngytếvàchămsócsứckhỏemanglạilợiíchthựcsựchongườidân,tức giúp họ thực hiện được những nguyện vọng chính đáng nhất củamìnhvàolúccuốiđời.

***

Thời xưa, khimà chết làmột quá trình bất ngờ và không thể tránhkhỏi,chúngtachẳngmàngthắcmắcvềmộtcâuhỏinhưthế.Mặcdùmộtsố loại bệnh tật códiễnbiếnbệnhkéodài vàđauđớn - điểnhìnhnhưbệnh lao, có cơmaychữakhỏikhi và chỉkhi có sự can thiệp củayhọchiệnđại, các côngnghệ chụphình xétnghiệmgiúp chẩnđoán vàpháthiệnbệnhsớmđểkịpthờiđiềutrịvàkéodàisựsống,khoảngthờigiantừlúc bạnpháthiệnbệnh tình củamình chođếnngàybạn “ra đi” có thểđượcđếmbằngtuần,thậmchíđếmtừngngày.NhìnlạicáichếtcủacácvịtổngthốngMỹthờihiệnđạithìthấy.CựutổngthốngGeorgeWashingtonbịviêmhọngvàongày13thángMườiHainăm1799khiđangởnhà,vàcănbệnh này giết chết ông ngay buổi tối hôm sau. Các tổng thống JohnQuincyAdams,Millard Fillmore, vàAndrew Johnsonđềubị đột quỵ vàquađờichỉtrongvònghaingàykếtiếp.RutherfordHayesbấtngờlêncơntrụytimvàmấtbangàysauđó.Mộtsốbệnhkháccódiễntiếndàihơn:JamesMonroevàAndrewJacksonquađờisaumộtthờigiandàiđầykịchtínhchốngchọivớibệnh lao.UlyssesGrantquađờimộtnămkể từkhiphát hiệnmìnhmắc bệnh ung thưmiệng. Nhà khoa học Joanne Lynndànhranhiềunămnghiêncứuquátrìnhchếtđicủaconngười,bàkhámphárarằnghầuhếtconngườitrảiquabệnhtậtgiốngnhưviệcchúngtaxui xẻo hứng phải thời tiết xấu -một thứ gì đó ập đếnmà không báotrước.Hoặc bạn vượt qua nó và sống sót, hoặc kết thúc cuộc đờimìnhngaylúcđó.

Chếtlàmộtquátrìnhtừngđượcgắnliềnvớinhiềutậptụcvănhóacủaconngười.Cóthờinhữngcuốnsáchviếtvềnghệthuậtchết từngbánrấtchạy;tácphẩmNghệthuậtchếtphiênbảnviếtvàonăm1415thờiTrungCổtừngđược táibảnhơnmột trăm lầnởkhắpChâuÂu.Thờiđó,người tachorằngchết làmộtđiềuhiểnnhiênsẽđếnvàchấpnhậnnómộtcáchngoanngoãn, không sợhãi, khônghối tiếc và cũngkhônghyvọng.ThứduynhấtmàngườichếtnênmangtheochỉlàsựthathứcủaChúaTrời.Khẳngđịnhđứctin,gộtrửamọitộilỗi,buôngbỏmọivậtchấtcũngnhưdụcvọngphàmtụclànhữngđiềuquantrọngmàngườitanênlàmtrướckhichết;vànhữngcuốnsáchvềNghệthuậtchếtchiasẻchocácgiađìnhnhữnglờicầunguyệnvànhữngcâuhỏiđểtròchuyệnvớingườisắpchếtđểđảmbảo rằnghọ sẽ rađi với tâm thếđúngđắnvà thanh thảnnhất.Nhữnglờicuốicùngcủangườichếtđượctrântrọngvàsùngkínhởvịtrícao.

Thời buổingàynay, những cái chết bất đắc kỳ tửdo bệnh tật đã trởthànhchuyệnhiếmgặp.Đốivớiphầnlớnconngườithờinay,cáichếtlàkếtquảcủamộtquá trìnhchốngchọibệnh tậtdàihơi chođếnkhiđạtđếnđiềukiệnkhôngcòncóthểchữakhỏiđượcnữa-ungthưgiaiđoạncuối,chứngmấttrínhớ,bệnhParkinson,suylụcphủngũtạng(phổbiếnnhấtlàsuytim,rồiđếncácbộphậnnhưphổi,thận,gan),hoặctuổigiàsứcyếu.Trongtấtcảnhữngtrườnghợpđó,chếtlàkếtquảchắcchắn,nhưngkhinàochếtthìlạichẳngaiđoántrướcđược.Thếlàtấtcảmọingườiluônphảivậtlộnvớihyvọngmongmanhvàcáisựmậpmờđầyloâunày-khinàovàlàmsaođểchấpnhậnrằngmìnhlàkẻthuacuộctrongcuộcchiếngiànhgiật sự sống.Những lời cuối củangười chếtkhôngcònđượcxemtrọng.Côngnghệhiệnđạicóthểgiúpduytrìhoạtđộngcủacáccơquannội tạngcủachúng tachođếnkhichúng takhôngcònbiếtgìnữa.Bêncạnhđó,làmsaobạncóthểbiếthayýthứcđượcnhữngsuytưvànguyệnvọng của người sắp chết, khimà y học đã và đang khiến cho chúng takhôngcònphânbiệtđượcaimớilàkẻđangthựcsựchết?Kẻsắpchếtcó

thực sự là nhữngngườimắc bệnhung thư giai đoạn cuối,mất trí nhớ,hoặcsuytim,nhưchúngtathườngtưởng?

Tôitừnglàmphẫuthuậtchomộtphụnữngoàisáumươibịđaungựcvàđaubụngdữdộidotắcruộtdẫnđếnvỡruộtkết,khiếnbàlêncơnđautim,bịsốcnhiễmtrùngvàsuythận.Tôiphảiphẫuthuậtgấpchobàđểloạibỏphầnruộtkếtbịhoạitửvàlàmhậumôngiảchobà.Mộtbácsĩtimmạchđặtốngvàođộngmạchvànhcủabàđểđảmbảochomáulưuthông.Chúng tôi cài máy thở, ống dẫn thức ăn và ống thông đường tiểu vàongườibà,vàcơthểbàbắtđầuổnđịnh.Mặcdầuvậy,mộtvàituầnsauđó,chúngtôinhậnrarằngbàấykhôngthểphụchồiđượcnữa.Tìnhtrạngsốcnhiễmkhuẩnđãkhiếnbàbịsuytim,suyhôhấpvàhoạitửởbànchân-vàphầnbànchânnàyphảibịcưabỏ.Bàcómộtvếtthươnghởởbụngđếnmứclòiruột,phảiđượcthaybăngvàrửasạchhailầnmộtngàythìmớicócơmaylành.Bàkhôngthểănđược.Bàcầnđượcphẫuthuậtmởkhíquản.Haiquảthậncủabàđãbịcắtbỏ,vàbàsẽphảinằmtrêngiườngbệnhvớimáythẩmtáchsuốtbangàymỗituầnchođếncuốiđời.

Bàsốngđộcthânvàkhôngcóconcháu.Thếlàtôingồitròchuyệnvớicácchịemgáicủabàởphòngchờdànhchongườithânđểhỏiýkiếnhọvềviệccưachânvàphẫuthuậtmởkhíquản.

“Nósắpchếtphảikhông?”mộtngườichịcủabàhỏitôi.

Tôi khôngbiết phải trả lời thếnào. Lúcđó, tôi không còndámchắcchắn“sắpchết”nghĩalàgì.Chỉtrongvòngvàithậpkỷ,sựpháttriểncủayhọcđãvàđangdầndầnxóanhòanhữngngônngữ,kinhnghiệmvàtậptụctruyềnthốngvềcáichết,đểrồigiờđây,conngườiloayhoayvớimộtkhókhănmớikhôngthểngờ:Làmthếnàođểchết?

***

Vàomộtbuổisángthứsáumùaxuânnọ,tôilàmmộtchuyếnthamsáttìnhhình các bệnhnhân cùngSarahCreed,mộtnữ y tá đang công táctrongmột khu dịch vụ chăm sóc cuối đời (hospice) của bệnh viện. Tôikhôngbiếtgìnhiềuvềnơiđó.Tôichỉbiết rằngnóđược lập ravớichứcnăngcungcấpdịchvụchămsóc tiệnnghidànhchonhữngbệnhnhânhấphối.Ngàynay, loạihìnhdịchvụnàythườngđượcthựchiệntạinhàngườibệnh,nhưngcũngcókhinóđượctổchứctrongcácbệnhviệnhoặccơsởytế.Tôiđượcbiết,rằngnếubệnhnhâncủatôimuốnđượcchuyểnđếnkhuđó,tôisẽphảikýchohọmộtbiênbảnxácnhậnrằnghọchỉcòncó thể sống không quá sáu thángnữa thôi. Tôi cũng biếtmột số ngườibệnhtừngchọnnơiđó;tuyvậy,nhữngbệnhnhânchỉcònsốngđượcvàingày thườngkhôngđượcởđó,bởi lẽđểđượcchophépvàokhudịchvụchămsóccuốiđời,họphảiđủminhmẫnđểkýmộtbiênbảncamkếtrằnghọđãhiểuvềbệnhtìnhcủamình,hiểurằngmìnhkhông thểhồiphụcđượcnữa,vàkhôngmuốntiếptụcápdụngcácbiệnphápykhoađểkéodàisựsốngnữa.Trướcđây,mỗikhinhắcđếnnơiđó,trongđầutôihiệnlênhìnhảnhgiọtmorphinegiảmđau,chứchưahềbiếtđếnnhữngconngườicôngtáctrongđónhưSarah.Đượcchuyểntừphòngchămsócđặcbiệtvềđây,côytáSarahCreedcómáitócmàunâu,đôimắtxanhlamvớimộtchiếcốngngheđeoquanhcổ.Vàomộtbuổisángyêntĩnhnọ,côgõcửanhàcụbàLeeCoxtrongkhudâncưMattapanởBoston.

“XinchàobácLee,”Creedchàocụbàvàbướcvàonhà.

“ChàoSarah,”cụCoxbảo.Bàđãbảymươihaituổi.Bàcóbệnhsửsứckhỏeyếukéodàisuốtnhiềunămdosuytimtừmộtcơnđautimbấtngờcùngvớichứngxơhóaphổi,mộtcănbệnhphổikhôngngừngdiễntiếnvàkhôngthểchữakhỏi.Cácbácsĩcủabàcốgắngtrìhoãnsựtiếntriểncủabệnhbằng steroidnhưng không có tác dụng. Bà từng ra vào bệnh việnnhưcơmbữa,nhữnglầnsauthìbệnhtìnhluôntrởnặnghơnlầntrướcđó.Cuốicùng,bàchọndịchvụchămsóccuốiđờivàchuyểnđếnsốngchungvớimộtngườicháuđểcóngườiđỡđần.Bàthườngxuyênphảithởô-xyvà

khôngthểtựmìnhthựchiệnnhữngsinhhoạtđơngiản.Chỉmộtviệcnhỏnhặtlàramởcửacũngkhiếnbàthởhổnhển,khiphảimangchiếcmáyô-xy trênmặt theo từng bước chân đến nỗi rối cả dây cắmmáy.Mở cửaxong,bàphảiđứngnghỉtạichỗmộtlúc,ngựcbàphậpphồngvàđôimôibàtímtái.

Creednhẹnhàngnắmlấytaybà.Cảhaichúngtôicùngđivàonhàbếpcủabà,ngồixuốngvàhỏithămtìnhhìnhsứckhỏecủabà.RồiCreedhỏibàmộtloạtcáccâuhỏiliênquanđếnnhữngvấnđềthườnggặpcủacácbệnhnhânmắcbệnhkhôngthểchữakhỏi.CụCoxcóhaybịđaukhông?Cụănuốngvàngủnghỉthếnào?Cụcóthườngbịlẩnthẩn,loâu,hoặcmấtngủhaykhông?Tìnhtrạngkhóthởcủacụcóđỡhơnhaytrầmtrọnghơn?Cụcóhayđaungựchaybịtìnhtrạngtimđậpnhanhkhông?Cáccơnđaubụng thì thếnào?Cụ cóhaybị táobón, đi tiểukhóhoặc gặpkhókhăntrongviệcđibộ?

CụCoxquảthậtđanggặpphảivàikhókhănmới.Bàkểrằngmỗikhiđibộtừphòngngủranhàtắm,bàmấtđếnnămphútđểlấylạinhịpthở,vàđiềunàykhiếnbàlosợ.Bàcũngthườngxuyênđaungực.CreedlấyramộtmáyđohuyếtáptừchiếctúiytếcủamìnhđểđochocụCox.Huyếtápcủabàvẫnbìnhthường,nhưngchỉsốđonhịptimcủabàlạiquánhanhsovớimứcchophép.Creedlắngnghetimbàđểrồinhậnranhịpđậpcủanóvẫnbình thường, nhưng đến khi chuyển sang phổi của bà, cô nghe thấynhữngâmthanhrăngrắccủasựxơhóaphổivàtiếngkhòkhè.Cảhaimắtcáchâncủabàđềusưngvàứchấtdịch,vàkhiCreedyêucầukiểmtrahộpthuốccủabà,cômớipháthiệncụCoxđãhếtthuốctrợtim.Côxinđượckiểmtra toànbộ thiếtbị thởô-xycủacụ.Ốngđựngô-xydạng lỏngcủamáyđãđượcđổđầyvàvẫnhoạtđộngbìnhthường.Tuynhiên,bộphậnốngphunđãbịvỡ.

Vì không uống thuốc trợ tim đầy đủ và thiết bị thở ô-xy hỏng hóc,khôngngạcnhiênkhi tình trạng sứckhỏe của cụCox sa sút.Creed gọi

điện cho nhà thuốc nơi cụ Cox vẫn thường ghémua thuốc. Người bánthuốctrảlờirằnghọđãchuẩnbịsẵntoathuốccủabàtừlâu,vàchỉchờcóngườiđếnlấythôi.ThếlàCreednóingườicháucủacụCoxrađólấythuốckhicônàyvừađilàmvề.Creedcũngliênlạcvớinhàcungcấpthiếtbịthởô-xyvàtrợtimđểthaydụngcụchocụCox.

Sau đó, cô ngồi trò chuyện với cụ Cox trong nhà bếp thêm vài phútnữa.Tinhthầncủabàxuốngdốclắm.Creednắmtaybà.“Mọichuyệnrồisẽổn,”cônói.Côkểlạinhữngngàytuyệtvờimàbàtừngcó-chẳnghạnnhưmớituầntrướcthôi,bàrangoàidạochơivôtưvớichiếcmáyô-xybênmình,muasắmvuivẻvàđinhuộmtóccùngcôcháugái.

TôihỏiCoxvềcuộcsống trướcđâycủacụ.Cụ trả lờimìnhtừng làmcôngnhânchếtạoradiotrongmộtnhàmáyởBoston.Haivợchồngbàcóhaiconvàkhánhiềucháuchắt.

Khitôihỏivìsaocụlạichọndịchvụchămsóccuốiđờithayvìtiếptụcđiều trị trong bệnh viện, cụ buồn bã cúi đầu. “Ông bác sĩ chuyên khoaphổivàôngbácsĩtimmạchbảolàhọkhôngthểlàmđượcgìchotôinữa,”cụnói.Creednhìntôitrừngtrừng.CâuhỏicủatôivừakhiếnchocụCoxbuồntrởlại.

Bàkểchotôinghecâuchuyệnvềnhữngkhókhăncủatuổigiàđanxenvớinhữngnỗiđauđớnkhicơ thểmắcphảinhữngcănbệnhkhông thểchữa khỏi - để rồi chúng sẽ tước đoạt cuộc sống của bà vàomột ngàykhôngxa.“Thậttốtkhichồngtôivàcôcháugáiluônđếnbệnhviệntrôngnomtôimỗingày,”cụbảo.“Nhưngđókhôngphảilànhàtôi.Tôivẫnchorằngmìnhđãlựachọnđúng.”Lầnnữa,hìnhảnhmộtđạigiađìnhthânthươnggồmnhiềuthếhệsốngchungvàchămsócchonhaudướimộtmáinhàtrởnênquáxavời.

CreedvòngtayômcụCoxvànhắcnhởbàvàiđiềuquantrọngtrướckhiđi.“Lầnnữa,cụsẽlàmgìmỗikhibịđaungựcvàcơnđaukhôngchịuvơibớtđi?”

“Uống một viên nitro,” cụ trả lời. Cụ đang nói đến viên thuốcnitroglycerin“vậtbấtlythân”củamình.

“Vàlàmgìnữa?”

“Gọichocô.”

“Sốđiệnthoạicủatôilàgì?”

CụCoxchỉ tayvàomảnhgiấyghi sốđiện thoạiđườngdâynóngcủadịchvụchămsóccuốiđờiđượcdánlênđiệnthoạicủabà.

Khi chúng tôi đã rangoài, tôi thúnhậnvớiCreed rằng tôi cảm thấylúngtúngvớinhữngviệccôđanglàm.Tôicảmthấytấtcảnhữngviệcđóchẳngphải chungquy cũng là để kéodài cuộc sống của cụCoxđó sao,trongkhimụctiêucủadịchvụchămsóccuốiđờilàđểchomọiviệcthuậntheotựnhiênkiamà!

“Đókhôngphải làmục tiêu của chúng tôi,”Creedđáp.Cô giải thíchrằngchămsóccuốiđờikhôngcónghĩalàkhônglàmgìcả.Điểmkhácbiệtgiữa sự chăm sóc và cứu chữa chuẩnmực trong bệnh viện và dịch vụchămsóccuốiđờichỉnằmởthứtựưutiên.Cảhaiđềunhằmmụcđíchđiềutrịbệnhvàchămsócsứckhỏechongườibệnh,nhưngởbệnhviện,ưutiênhàngđầuvẫnlàkéodàicuộcsốngcủahọ.Ởđó,chúngtôihysinhchấtlượngcuộcsốngcủabạn-bằngcácbiệnphápphẫuthuật,hóatrị,xạtrị,hệthốngchămsócđặcbiệt-đểgiúpbạncóthêmnhiềuthờigiantồntạitrêntrầnthế.Trongkhiđó,vớidịchvụchămsóccuốiđời,độingũybácsĩ,ytá,nhânviênchămsócsứckhỏevàcảcácmụcsưởđâycónhiệmvụgiúpđỡnhữngngườimắcbệnhnanyhoặckhôngthểquakhỏiđượctậnhưởngmộtcuộcsốngtrọnvẹnnhấtcóthểtrongnhữngngàycònlạicủađờimình-tươngtựnhưđiềumànhữngngườiđứngđầucácnhàdưỡnglãocủathờiđạimớiđanglàm,đểcảitạochúngthànhnhữngngôinhàấmcúngđúngnghĩachongườicaotuổineođơnvàtàntật.Đốivớibệnhtật,dịchvụchămsóccuốiđờinhắmđếnviệcgiúpchongườibệnhđượctựdo

vềmặtthểxác,khôngphảisốngbấttiệnhaychịuđauđớnvớinhữngbiệnpháp chữa trị nhiêu khê, giúp họ duy trì được tinh thần và nhận thứcminhmẫnvàsángsuốtnhấtcóthể,chophéphọđượcthămviếnghoặcsốngbêncạnhgiađình.Việcbệnhnhâncònsốngđượcbao lâu,dàihayngắnkhôngnằmtrongmốiquantâmcủađộingũlàmdịchvụchămsóccuốiđời.BanđầulúccụCoxmớichuyểnquadịchvụchămsóccuốiđời,cácybácsĩởđâykhôngnghĩrằngcụcóthểsốnghơnđượcvàituần.Ấyvậymànhờnhữngdịchvụvàliệuphápchămsócởđây,cụđãsốngđượcmộtnămtínhđếnnay.

Việclựachọndịchvụchămsóccuốiđờithayvìtiếptụcđiềutrịtheosuynghĩ“cònnướccòntát”khônghềdễdàngđốivớihầuhếtbệnhnhân.Lúcnày,ngườibệnhcầnđếnsựchămsóccủaytákhôngphảiđểđượchồiphụcsứckhỏe,màbởivìdùhọbiếtmìnhmắcbệnhkhôngthểchữakhỏi,họlạikhôngchịuđốimặtvớithựctếlàmìnhsắpchết.“Trongsốnhữngbệnhnhântôitừngtiếpxúc,chỉcókhoảngđộmộtphầntưlàquyếtđịnhchuyểnquadịchvụchămsóccuốiđờivìbiếtmìnhsắpchết,”SarahCreednói.Khicôtiếpxúcvớicácbệnhnhânkhihọvừamớichuyểnqua,nhiềungườitrongsốhọchorằngcácbácsĩcốtìnhbỏrơimình.“Chínmươichínphần trăm bệnh nhân hiểu rằng họ sắp chết, nhưng có đếnmột trămphầntrămtrongsốhọhyvọngrằngđókhôngphảilàsựthật,”Creedkểtôinghe.“Họvẫncònmuốnchốnglạibệnhtật.”Cuộctròchuyệnđầutiênvới bệnhnhân luônnangiải, và côđã tìmđược cáchđểkhiến chomọichuyệnxuôichèomátmái.“Mỗiytácónămgiâyđểkhiếnchobệnhnhânthíchvàtintưởngmìnhngaytừấntượngđầutiên.Bíkípnằmởcáchbạnthểhiệnbản thânmình.Tôikhôngbaogiờđếnnóivớihọ rằng ‘Tôi rấttiếc.’Thayvàođó,tôinói:‘Tôilàytáởbộphậnchămsóccuốiđời,vàsauđâylànhữnggìtôicóthểlàmchoanh/chịđểgiúpanh/chịcónhữngtrảinghiệmsốngtốthơn.Vàtôibiếtlàchúngtakhôngcónhiềuthờigian...”’

ĐóchínhlàcáchcôbắtđầucuộctròchuyệnvớiDaveGalloway,ngườimà chúng tôi cần viếng thăm sau cụ bà LeeCox.ÔngGallowayđã bốn

mươihaituổi.Cảôngvàvợ,bàSharon,đềulàlínhcứuhỏaởBoston.Họcómộtcongáibatuổi.Ôngbịungthưtuyếntụyđãdicăn;nửathântrêncủaônggiờnặng trịchvì khốiubên trong. Suốtmấy thángqua, ôngbịhànhhạbởinhữngcơnđaukhôngchịuđựngnổi,phảivàobệnhviệnhơnchục lầnvìquáđau.Trong lầnđếnbệnhviệngầnđâynhấtkhoảngmộttuầntrướcđó,cácbácsĩpháthiệnkhốiuđãxâmnhậpvàlàmthủngruộtcủaông.Khôngcógiảipháptạmthờichotìnhtrạngnày.Độingũybácsĩgiúpôngchuyểnquaănuốngbằngđườngtĩnhmạchvàyêucầuônglựachọnmộttronghai:hoặclàchấpnhậnđượcđưađếnphòngchămsócđặcbiệt,hoặcchọndịchvụchămsóccuốiđờitạinhà.Ôngchọnphươngánvềnhà.

“Ướcgìchúngtôicóthểcanthiệpsớmhơn,”Creedbảotôi.LúctôivàbácsĩJoAnneNowak-trưởngkhoadịchvụchămsóccuốiđờikhámbệnhchoôngGallowaykhiôngvừavềđếnnhà,ôngchỉcóthểsốngthêmvàingàynữa.Mắtôngthâmquầngvớihốcmắtlõmsâu.Ônghítthởmộtcáchkhónhọc.Cơthểôngbịsưngvàchảydịchđếnđộkhiếndaôngphồngrộpvàrỉmủ.Ônggầnnhưmêsảngbởisựhànhhạcủacơnđaubụngdữdội.

NowakvàCreedbắttaygiúpôngngay.Họcàilênngườiôngmộtthiếtbịbơmthuốcchỉvớimộtnútbấmduynhất;chỉcầnấnvàocáinútnày,thiếtbịsẽbơmvàongườiôngmộtlượngthuốctêloạimạnhđểgiúpônggiảmđau.Họmangchoôngmộtchiếcgiườngbệnhviệnbằngđiện,đểôngcó thểngủngonở tư thếnângđầu lên cao.Họhuấn luyện choSharoncáchlàmvệsinhthânthểchoDave,bảovệdaôngkhỏicáctácnhânhủyhoại,vàcáchxửlýtìnhhuốngmỗikhiônglêncơnđaudữdội.Creedkểtôi rằngmộttrongnhữngnhiệmvụquantrọngcủacô làđảmbảorằngthânnhânhoặcgiađìnhcủangườibệnhcóthểtựtaychămsócchongườiđó,vàcôthựcsựngạcnhiêntrướckhảnăngcủaSharon,vợcủaDave.BàSharonrấttậntụyvàkiênquyếtchămsócbạnđờiđếncùng,vàcólẽbởibàcũnglàmộtngườilínhcứuhỏa,bàcóthừasựdẻodaivàđứctínhnhẫnnạiđểlàmđượcchuyệnđó.Bàkhôngmuốnvàkhôngcầnthuêthêmytá

riêng để chăm sóc ông. Bà tự tay lomọi thứ, từ việc cho ông ăn bằngđườngtĩnhmạch,thườngxuyênthaykhăntrảigiườngvàáogốicủaông,chođếnviệcphâncôngcácthànhviênkháctronggiađìnhphụgiúpbàkhicần.

CreedgiúpgiađìnhDaveđặtmuamộtchiếctủlạnhytếcỡnhỏđượcgiao đến tận nơi bằng FedEx. Chiếc tủ lạnh này được gắn ngay chângiườngnơiôngnằm,bêntrongchứacácliềumorphineđểôngdùngmỗikhibịkhóthởhoặc lêncơnđauvượtsứcchịuđựng, thuốcAtivandànhcho những lúc ông âu lo hoặc trầm cảm, thuốc ói Compazine, thuốcHaldoldùngchonhữnglúcmêsảng,thuốcsốtTylenol,vàthuốcatropinedùngchonhiềutrườnghợpkhácnhaukhiôngrơivàotìnhtrạnghấphối.MỗikhiDavelêncơnđauhoặccóbiểuhiệnkhôngổn,Sharoncóthểgọivàođườngdâynóngcủakhoadịchvụchămsóccuốiđờiđểgặpcácytátrựchaimươibốntrênhaimươibốngiờởđó.Cácytásẽhướngdẫnchobà về loại thuốc cần sửdụng,hoặcnếu cần,họ sẽđếnnhàbàngay tứckhắcđểgiúpđỡ.

Rồi Dave và Sharon cũng được trải quamột đêm yên lành tại nhà.CreedvàmộtnữytákhácthayphiênnhaumỗingàyđếnnhàhọđểkiểmtratìnhhìnhsứckhỏecủaôngGalloway,thậmchícónhữnghômhọgõcửađếnhailần.Ngaytrongtuầnđầutiên,SharonđãgọiđườngdâynóngđếnbalầnđểcácytágiúpbàxửlýmỗikhiDavelêncơnđauhoặcbịảogiác.Nhưngrồisauđóvàingày,tìnhtrạngcủaôngđãkháhơn,vàhaivợchồng thậmchí cùngnhauđi ănởnhàhàng yêu thích; ôngkhôngđói,nhưngôngmuốnđượccùngbàtậnhưởngthậtnhiềunhữngkýứcđẹpkhicòncóthể.

TheoSharon,mộttrongnhữngquyếtđịnhkhókhănnhấtcủahaivợchồnghọchínhlàviệctừbỏốngdẫnthứcănquađườngtĩnhmạchmàDavesửdụngmỗingày.Mặcdùđólàcáchduynhấtđểônghấpthụthứcănvớitìnhtrạngsứckhỏehiệntại,độingũybácsĩnhậnthấyôngkhông

nênsửdụngnónữa,khimàcơthểcủaôngcódấuhiệukhôngchịutiếpthunhững chấtdinhdưỡngđượcdẫn vàobằngđườngđó.Nhữngdungdịchmangtheochấtđạm,đường,vàchấtbéođókhiếnchodacủaDavethêmsưngphồngvàlàmchotìnhtrạngkhóthởcủaôngthêmtrầmtrọng-thếthìcònnghĩalýgìcơchứ?“Câuthầnchú”tốtnhấtchoônglúcnàychínhlà:tậnhưởngcuộcsốngkhicòncóthể.Sharoncảmthấychánnản,sợ rằngquyếtđịnhđóđồngnghĩavớiviệcbỏđóiDave.Tuyvậy,vàocáiđêm trước hôm chúng tôi đến thămhọ, hai vợ chồng đã quyết định làkhôngdùng đến ống dẫn thức ăn qua đường tĩnhmạchnữa.Đến sánghômsau,tìnhtrạngsưngphồngcủaDavequảlàcóthuyêngiảm.Ôngcóthểđilạidễdànghơn,khôngcònbấttiệnnhưtrước.Ôngcóthểtựmìnhănvàimẩuthứcăn,nhưngnhiêuđócủngđủđểSharonyêntâmhơnvềquyếtđịnhcủamình.

Lúc chúng tôiđến,Daveđangđibộ từphòng tắmvềphòngngủ, vớimộtcánhtaycủaôngvòngquacổvợ,cònđôichânônglêtừngbướcmột,chậmvàthậntrọng.

“Đốivớiôngấy,khôngcógìtuyệtvờihơnmộttrậntắmnướcấmthưtháibằngvòihoasen,”Sharonbảo.“Thậmchínếuthích,ôngấycóthểởluôntrongphòngtắmcũngthấysướng.”

Dave ngồi trên giường trong bộ pyjamamới, lấy lại nhịp thở để tròchuyệnvớiCreed.Cùnglúcđó,côcongáinhỏAshleecủahaivợchồng-mộtcôbédễthươngvớiđuôitócthắtbím-ômthúbôngchạyrangồilênđùicha.

“Các cơn đau của anh thế nào rồi, tính theo thang đo từ một đếnmười?”

“Sáuđiểm.”Davetrảlời.

“Anhđãsửdụngthiếtbịbơmthuốcgiảmđauchưa?”

Ôngcóvẻlưỡnglựtrướccâuhỏiđó,“Vẫnchưa...”ôngđáp.

“Tạisao?”Creedhỏi.

“Dùngnókhiếntôicỏcảmgiácnhưthểmìnhlàkẻbạitrận,yếuđuốivàvôdụng,”ôngbảo.

“Bạitrận,làsao?”

“Tôikhôngmuốntrởthànhmộtgãnghiệnmatúy,”ônggiảithích.“Tôikhôngmuốnmìnhbịphụthuộcvàonó.”

Creedđãphảiquỳxuốngtrướcmặtông. “Dave, tôichưatừngthấyaivượtquađượcnhữngcơnđaukhủngkhiếpnàymàkhôngdùngthuốcđó,”cônói.“Đâykhôngphảilàchuyệnthắnghaybạinữa.Anhcómộtngườivợxinhđẹpđảmđangvàmộtbégáingoanhiềndễthương,làmsaohọcóthểvuivẻbênanhnếuanhcứtiếptụcđểnhữngcơnđauhànhhạmình?”

“Cônóiphải,”ôngvừanóivừanhìnbéAshleetrongkhicôbéđưachochamộtchúngựađồchơirấtđángyêu.Vàôngđãbấmnút.

Mộttuầnsauđó,DaveGallowayquađờitạinhà-trongvòngtayyêuthươngcủagiađình,hạnhphúcvàthanhthản.Tiếpsauđómộttuần,đếnlượtcụLeeCoxcũngtừgiãcõitrần.Tuyvậy,phầnlớnconngườivẫncóítnhiềusựthamsốngsợchếthoặcquyếttâmchốngchọibệnhtật,chẳnghạnnhưcụCox, thật tâmcụchưabaogiờchịuchấpnhậnsựthật rằngbệnhtậtcủamìnhlàkhôngthểchữakhỏi.Dovậymàvàobuổisánghômđó, khi gia đình phát hiện cụ lên cơn trụy tim, họ đã hành động theonguyệnvọngcủacụ:gọi911thayvìliênhệvớiđộingũchămsóccuốiđời.Línhcứuhỏa,cảnhsátvàcácybácsĩcấpcứuậpvàonhà.Họdỡhếtquầnáocủabà,éptimchobà,đặtốngthởvàtruyềnkhíô-xyvàophổibà,làmđủmọicáchđểkhiếnchotimbàđậptrởlại.Nhưngnhữngnỗlựcđócónghĩalýchiđốivớimộtbệnhnhânmắcbệnhnany,vàtrườnghợpcủacụCoxkhôngngoạilệ:Họđãkhôngthểcứusốngbàđượcnữa.

Dịchvụchămsóccuốiđời cungcấpchochúng tamột lựachọn tíchcực cho cái chết củamình.Mặc dù không phải ai cũng thích thú hay

hưởngứngýtưởngdó,nhữngngườiủnghộvẫncócáinhìntôntrọngđốivớinó,đãvàđangbiếnnghệthuậtchếtthànhmộtphầncủacuộcsốngvàtuổi già của con người. Nhưng việc phát triển ý tưởng này cũng đồngnghĩavớiviệcthamgiavàomộtcuộcđấutranhtrườngkỳ-khôngchỉđểchốnglạisựđauđớnvàhànhhạcủabệnhtật,mànócòncómộtkẻthùhùngmạnhhơnđểđánhbại:sựpháttriểnkhôngngừngcủacôngnghệyhọcvàcácphươngphápchữabệnh,cũngnhưvịthếkhôngthểlaychuyểncủachúngtrongtâmtưởngcủasốđông.

***

Trướcngày lễ tạ ơnnămngoái, hai vợ chồng SaraMonopoli vàRichcùngmẹruộtcủacô làDawnThomasbànvớibácsĩMarcouxvềnhữnglựachọncònlạicủacô.Tínhđếnthờiđiểmđó,Sarađãtrảiquabaphươngpháp hóa trị với hiệu quả gần như không có. Lẽ ra là đến nước này,MarcouxcóthểđềcậpđếnnhữngvấnđềkhácquantrọnghơnvớiSaracũngnhưnhữnggìcầnlàmđểthựchiệnnhữngnguyệnvọngđó,khimàcái chếtđã cậnkề cô.Nhưngphảnứngduynhấtmàôngnhậnđược từSara và gia đình là sự kiênquyết thử tiếpnhữngphươngphápđiều trịkhác.Họkhôngmuốnbuôngxuôihaybànđếncáichết.

Mãivềsau,khiSarađãquađời,tôimớicódịpđượctròchuyệnvớiRichvàchamẹcôấy.Họkhẳngđịnhlàkhiđó,Sarađãbiếtlàbệnhcủamìnhkhông thểchữakhỏi.Một tuầnngay saukhiđượcchẩnđoánbệnhungthưvà sinh embé, côđã gửi gắmgiađìnhmìnhvề việcnuôidưỡngbéViviansaukhicôquađời.Rấtnhiềulầncôđãtâmsựvớigiađìnhrằngcôkhôngmuốnchếttrongbệnhviện.Cômuốntrảiquanhữngngàycuốiđờimột cách bình yên trong ngôi nhà của mình cùng gia đình dấu yêu.Nhưngcáiviễncảnhmàcôấysẽrađi,vàcáisựthậtnghiệtngãrằngyhọcđãbấtlựctrướccănbệnhcủacô,“làđiềumàcảtôivànóđềukhôngmuốnnhắcđến,”mẹcủaSarakể.

BốcủaSara,ôngGary,vàngườiemsinhđôicủacôlàEmilyvẫnnuôi

hyvọngchữakhỏibệnhchocôấy.Họchorằngcácbácsĩvẫnchưanỗlựchếtsức.“Tôikhôngthểtinlàchúngtađãhếtcách,”Garynói.CònđốivớiRich, bệnh tình củaSarađã cho thấynó gầnnhưvôphương cứu chữa:“Chúngtôivừacócon.Chúngtôicòntrẻ.Chuyệnnàylàmộtcúsốcquálớn,quáđauđớnvớichúngtôi.Chúngtôikhôngmuốnnghĩđếnchuyệnbỏcuộc.”

Bác sĩ Marcoux cũng suy tư không kém chi những bệnh nhân củamình.Vớikinhnghiệmhơnhaimươinăm làmviệcvớibệnhnhânungthưphổi,ôngđãtừngnhiềulầntrảiquanhữngcuộctròchuyệnkhókhănnhưthếnày.Ôngcókhíchấtđiềmtĩnh,chắcchắn,engạisự thânmật,hạnchếxungđộtvàtranhcãibằngmọigiá-mộttínhcáchđiểnhìnhcủangườivùngMinnesota.Ôngluôncốgắngraquyếtđịnhdựatrênnhữngcơsởkhoahọcchứkhônglàmviệctùytiện.

“Tôithừabiếtrằngphầnlớnnhữngbệnhnhâncủamìnhsẽkhôngquakhỏi,”ôngnói.Thốngkêchothấy,mộtkhiđãsửdụngđếnliệupháphóatrịthứnhìmàvẫnkhônghiệuquả,phầnlớncácbệnhnhânungthưphổihoặc không còn đủ thời gian để thử tiếp những phương pháp điều trịkhác,hoặcphải chịu sựhànhhạkhủngkhiếp củanhững tácdụngphụkhôngmongmuốn của liệupháp.Nhưng cũngnhư cácbệnhnhân củamình,Marcouxvẫncốgắngtinvàophépmàu.

CólúcôngđềxuấtgiađìnhSaranghĩđếnphươngán“điềutrịhỗtrợ.”Nhưngrồiôngcũngkhôngquênnhắcđếnnhữngliệuphápđiềutrịvẫnđangđượcthửnghiệm.Ôngkểchohọnghethôngtinvềnhữngliệuphápmớimà trong đó, triển vọngnhất làmột loại thuốc của tập đoàn dượcphẩmPfizercókhảnăngtấncôngcáctếbàoungthư.Ngaylậptức,Saravàgiađìnhcôquyếtđịnhđặtmọiniềmhyvọngvàoliệuphápđó.Vàothờiđiểmđó,loạithuốcnàycònquámớiđếnnỗinóchưađượcđặttên.Nóchỉcómộtmãsốhiệu làPF0231006,vàđiềunàycònkhiếnchonótrởnênhấpdẫnvàđángthửnghiệmhơnbaogiờhết.

Tuynhiên,vẫncònnhiềuvấnđềcầnthậntrọngxoayquanhloạithuốcmới này, bao gồm việc các nhà khoa học vẫn chưa xác định được liềulượngantoàncủanó.LoạithuốcvẫnđangtrongGiaiđoạnIcủaquátrìnhthửnghiệm - giai đoạn tìmhiểumứcđộ và liều lượng gâyngộđộc củathuốcchứchưaxétđếnhiệuquảchữabệnhcủanó.CácbácsĩcũngtríchmộtmẫutếbàoungthưcủaSarađểmangvàophòngthìnghiệmthửtácdụngcủa thuốc trênđĩapetri, kếtquảcho thấyhiệuquảgầnnhưbằngkhông.NhưngđốivớiMarcoux,đóchỉlàvàichướngngạiđãhiệnhữu,vàchúng không đáng sợ bằng những phản ứng tiêu cực có thể xảy ra khiSara dùng thuốc. Vấnđềnghiêm trọng ở đây là những bệnhnhânnhưSaratuyệtđốichốngchỉđịnhdùngthuốcthửnghiệm,nguyênnhânlàbởicănbệnhthuyêntắcphổimàcômắcphảivàomùahènămấy.Đểđượcthamgiacuộcthửnghiệm,Saracầnphảichờhaitháng,chođếnkhitìnhtrạngsứckhỏecủacôđãquagiaiđoạnnguykịch.Trongthờigianchờđợiđó,Marcouxđềxuấtcôcóthểthửmộtliệupháptruyềnthốnghơngọilàvinorelbine.SaratiếnhànhliệuphápnàyngaytrongngàyThứHaisaulễTạơn.

Đếnđây,chúngtacầndừngchânmộtchútđểchiêmnghiệmnhữnggìvừaxảyra.Nhưchúngtađãbiết, tìnhtrạngbệnhcủaSaramỗi lúcmộtxấuhơn, và cô ấyđã vàđang thửđến liệupháphóa trị thứ tư, với tỉ lệthànhcônggầnnhưkhôngcó,trongkhitỉlệbiếnchứngnguyhiểmlàvôcùng lớn. Cô đã đánhmất rất nhiều thời gian cũng như bỏ qua cơ hộichuẩnbịchomìnhmộtsựrađiêmáivàthanhthản.Vàđiềutrớtrêunàyxảyracũngbởimộtnguyênnhântuydễhiểunhưnglạiquáđắngcay:CảSaralẫngiađìnhcôkhôngchịuchấpnhậnthựctếnghiệtngãrằngcôsắpchết,rằngbệnhcủacôhoàntoànkhôngcócơmaychữakhỏi.

Tôi hỏi bác sĩMarcoux, rằng ông hy vọng làmđược gì cho các bệnhnhânungthưgiaiđoạncuốicủaminhkhihọlầnđầutìmđếnông.“Tôiluôn suy nghĩ, rằng liệu tôi có thể giúp cho bệnhnhân củamình sống

thêmđượcmộthoặchainămvuivầynữađượckhông?”ôngbảo. “Đó làđiềumàcánhântôi trôngđợimình làmđược.VớimộtbệnhnhânnhưSara, tôi thực sự muốn mình có thể giúp cô ấy sống thêm được mộtkhoảngthờigiandàinhấtcóthể,tứcbahoặcbốnnăm."Nhưngđâykhôngphảilàđiềumànhữngngườibệnhvàthânnhâncủahọmuốnnghe.“Họmuốnsốngthêmmườiđếnhaimươinămcơ.Anhsẽbịngheđinghelạiyêucầuđódùmuốnhaykhông.Nhưngnếutôilàhọ,tôicũngsẽhànhxửnhưvậy."

Bạnchorằngcácbácsĩchúngtôiđãđượcđàotạođểgiảiquyếtnhữngtìnhhuốngnhưthếnàyư?Khônghề,chưakểcóhaiđiềukhiếnchúngtôikhôngthểhànhxửmộtcáchhoànhảonhưngườibệnhmongmuốn.Thứnhất,gócnhìncủachúngtôicóthểkhôngthựctế.Trongmộtcôngtrìnhnghiên cứu khoa học được thực hiện bởi nhà xã hội học NicholasChristakis, ông phỏng vấn các bác sĩ điều trị cho gần năm trăm bệnhnhânungthưgiaiđoạncuốivàyêucầuhọdựđoánxemcácbệnhnhânđócóthểsốngthêmđượcbaolâunữa.Sáumươibaphầntrămcácbácsĩnàychoraconsốvượtquáhiệnthực.Chỉcó17phầntrămtrongsốhọđưaraconsốthấphơnkhảnăngtồntạithựcsựcủangườibệnh.Tổngkếtlại,cácbácsĩnhậnđịnhkhảnăngsốngsótcủabệnhnhâncủamìnhlà530phầntrăm,quácaosovớihiệnthực.Bácsĩnàocànghiểurõbệnhnhânlạicàngcónguycơnóiquásựthật.

Thứhai,hầuhếtgiớibácsĩchúngtôiđềungạiviệcphảimởmiệngnóiranhữngsự thậtphũphàng.Nhiềucuộckhảosátcho thấymặcdùcácbácsĩvẫnthườngthôngbáochobệnhnhânmỗikhibệnhcủahọkhôngchữađược,phầnlớnhọkhôngdámnóiranhữngnhậnđịnhchínhxác,kểcảtrongtrườnghợpbịépbuộc.Hơnbốnmươiphầntrămbácsĩungthưthừanhậnrằnghọđềxuấtchobệnhnhânnhữngphươngphápđiềutrịmàhọđãbiếtchắclàkhôngcótácdụng.Trongthờiđạingàynay,khimàmốiquanhệgiữabácsĩvàbệnhnhâncànglúccàngbịđồnghóavớihoạtđộng kinh doanh bán lẻ kiểu “Khách hàng là ThượngĐế” hoặc “Khách

hàng luôn luônđúng,”ngườibácsĩcàngengạiđộngchạmđếnkỳvọngcủangườibệnh.Đểđápứngnhữngmongđợi củabệnhnhân trongquátrìnhlàmviệc,bạnbắtđầuquenvớiviệcchophépmìnhđượcquyềnlạcquantháiquávềbệnhtìnhcủahọthayvìbiquan.Vàdovậy,việcbuôngxuôihoặcđềcậpđếncáichếttrởthànhmộthànhvikhólòngchấpnhậnđược. Đứng trước một bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối như SaraMonopoli,chấpnhậnthựctếlàđiềumàhọahoằnlắmbạnmớilàm,khibạnquảthựckhôngcònbấtkỳsựlựachọnnàokhác.Tôibiết,vàtôihiểuMarcoux,bởiôngkhôngphảilàvịbácsĩduynhấtcốgắngnétránhvấnđềđótrướcmặtSara.Chínhtôicũngđãhànhđộngnhưthế.

Mùahènămấy,hìnhchụpcắtlớpcủaSarachothấyngoàibệnhungthưphổigiaiđoạncuối,côcònbịungthưtuyếngiáp,vàkhốiungthưnàyđãdicănđếncáchạchbạchhuyếttrongcổcủacô.Tôiđượcyêucầuquyếtđịnhxemcónênphẫuthuậtchocôhaykhông.Khốiuungthưthứnhìnàykỳthựccóthểmổđược.Nhưngungthưtuyếngiápmấtmộtthờigiankéodàisuốtnhiềunămthìmớiphátbệnhđếnmứcnguyhiểmđếntínhmạng.BệnhungthưphổicủaSarachắcchắnsẽtướcđoạtcuộcsốngcủacôấy trướckhi cănbệnhung thư tuyếngiápnày trởmình.Chưakể, caphẫuthuậtsẽtươngđốiphứctạpvàcónhiềuyêucầunhấtđịnhđốivớisức khỏe người bệnh. Phương án tốt nhất vẫn là không nên làm gì cả.NhưngtôichọnnóichoSarabiếtsựthật, tôisẽphảicùngvớicôấyđốimặtvớithựctếrằngcôsẽchếtvìungthưphổi–điềumàchínhtôicũngchưasẵnsàngđểlàm.

Ngồitrongvănphòngcủatôi,Sarakhôngcóvẻnảnlòngkhinghetôithôngbáovềcănbệnhungthưthứnhìcủacôấy.Trôngcôvẫnđầyquyếttâm.Côđãđọcquavềnhữngcaphẫu thuật thànhcôngcủa tôiđối vớinhiềubệnhnhânungthưtuyếngiápkhác.Vìvậy,côcảmthấytựtinvàhàohứngthốngnhấtvới tôivề thờigian làmphẫuthuật.Vàchínhbảnthântôicũngbịcuốntheotinhthầnlạcquancủacôấy.Tôitựhỏi,biếtđâumìnhsaithìsao,rằngbiếtđâuđiềukỳdiệusẽxảyra,rằngSarasẽlà

mộttrườnghợphiếmhoivượtquađượccănbệnhungthưphổidicăn?Làmsaomàtôicóthểtừchốiđiềutrịbệnhungthưtuyếngiápchocôấy?

Cuốicùng, tôichọngiảipháp lảngtránhtấtcảnhữngchủđềđó.TôinóivớiSararằngcótintốt lành liênquanđếncănbệnhungthưtuyếngiápcủacô, rằngkhốiuung thưnàydiễntiếnrấtchậmvàcó thểchữađược.Tôinhấnmạnhvớicôrằngviệcđiềutrịungthưphổivẫnlàưutiênhàngđầu,vàđâylàviệckhôngnêntrìhoãnthêmnữa.Rằngchúngtôicóthểtheodõidiễntiếnbệnhungthưtuyếngiáptừlúcnàyvàlênkếhoạchphẫuthuậttrongvòngvàithángtới.

CứmốisáutuầntôilạiđượcgặpSara,phảichứngkiếnbệnhtìnhcủacôấysasútnhưthếnàotheothờigian.Ấyvậymàdùđãphảingồitrênxelăn,côvẫnluôngiữđượcnụcườilạcquanthườngtrựctrênmôi,đôimắtánhlênđáytiahyvọngvàmáitócđượckẹpchảigọngàng.Côtìmthấyniềmvuitrongnhữngđiềunhỏnhặtnhấtchungquanhmình,chẳnghạnnhưnhữngvùngdasưngphồngvànhữngchiếcốngđượcđặtdướiváycô.Cô sẵn sàng tiếp nhậnmọi điều chúng tôi đề xuất, và thế là cũng nhưMarcoux,tôibịcuốnvàoviệcchuyệntròvớiSaravềnhữngliệuphápthửnghiệmchocănbệnhungthưphổicủacô.Saukhipháthiệnrarằngmộtliệuphápthửnghiệmnọcũngđangđồngthờicódấuhiệugiúp thuyêngiảmkhốiungthưtuyếngiápcủacô,tôicòntạochocôhyvọngrằngbiếtđâuliệuphápnàysẽchữađượccảhaicănbệnhungthưmàcôđanggánhchịu -kỳ thựcchỉ làmộtảo tưởngkhônghơnkhôngkém.Quảthật, tròchuyệnvềmộtảotưởngthìdễdànghơnnhiều-ítđụngchạm,khôngquácảmxúc,đỡgâyhiểulầm-sovớiviệcđốidiệnvớisựthậtđanghiểnnhiêntrướcmắt.

Vớicănbệnhungthưphổidicănvàcácliệupháphóatrịliêntục,sứckhỏecủaSaracànglúccàngyếuđi.Côngủgầnnhưsuốtngàyvàchẳnglàmđượcviệcgì.KếtquảkhámbệnhthángMườiHaichothấycôthườngxuyênkhó thở,khòkhè,ho ramáuvàhaymệtmỏi.Bêncạnhhệ thống

ốngđặttronglồngngựccủamình,côcònphảiđihútdịchtrongbụngmỗituầnhoặchaituầnmột lầnđểrútbớt lượngchấtdịchmàcáckhốiungthưtạora,ứđọngvàđènặngtrongcơthểcô.

HìnhchụpcắtlớpthángMườiHaichothấykhốiuungthưphổiđãdicănsangcộtsống,ganvàtoànbộhailáphổicủaSara.KhichúngtôigặpcôhồiThángMột,côchỉcóthểdichuyểnmộtcáchvôcùngchậmchạpvàbấttiện.Nửadướicơthểcôđãsưngphồngđếnmứcdacôbịcăngmạnh.Tìnhtrạngkhóthởliêntụckhiếncôkhôngthểnóihếtmộtcâutrọnvẹn.ChođếntuầnđầutiêncủaThángHai,Saraphảithởbằngô-xynhântạotạinhà.Tuyvậy,đócũnglàthờiđiểmmàcôhoànthànhhaithángchờđợiđểđượcthamgiacuộcthửnghiệmsửdụngloạithuốcmớicủaPfizer.Côcầnphảithựchiệnthêmmộtlầnchụpcắtlớpnữathìmớiđảmbảo.Cáckếtquảchothấyungthưđãdicănlênnão:Cóítnhấtchínkhốiuvớikíchcỡ lớnhơnmộtphânrải rác trêncảhaibáncầunãocủacô.Loại thuốcmớikhôngđượcđiềuchếvớitácdụngtấncôngcáckhốiuungthưtrênnão.PF0231006sẽvôhiệuvớicô.

Ấy vậymà Sara, gia đình và đội ngũ bác sĩ của cô vẫn chưa chịu bỏcuộc.Chỉtrongvònghaimươibốngiờ,Sarangaylậptứcgặpmộtbácsĩcóchuyênmônxạ trịung thưđểnói chuyệnvềviệcdùng liệuphápxạ trịtrênnãođểtấncôngcáctếbàodicăn.Ngày12thángHai,côhoànthànhnămngàyxạtrị,vàhậuquảlàcơthểcôrệurãđếnmứckhôngthểngồidậyrakhỏigiường.Côkhôngănuốngđượcgì.Côsụtgầnmườihaikýkểtừmùathunămtrước.Cô thừanhậnvớiRichrằngsuốthai thángqua,mắtcôthựcsựcóvấnđề,mộtmàcứnhìnrahai,vàcónhữnglúccôhoàntoànmấtcảmgiácởhaibàntay.

“Saoemkhôngbáochomọingườibiết?”anhhỏivợ.

“Emkhôngmuốnngưng điều trị,” cô bảo. “Họ sẽ có lý do để bắt emkhôngđượctiếptụcchữatrịnữa.”

Côđượcchohaituầnnghỉngơilấylạisứcsauđợtxạtrị.Thếrồichúng

tôilạiđượcthôngbáovềmộtloạithuốcthửnghiệmmớimàSaracóthểthử,đượcsảnxuấtbởimộtcôngtynhỏvềcôngnghệsinhhọc.Côđượclênlịchđểbắtđầusửdụngloạithuốcđóvàongày25thángHai.Khảnăngsốngsótcủacôcànglúccàngnhỏnhoi.Nhưngaibiếtđược,nhỏchứđâuphảibằngkhông,phải“cònnướccòntát”chứ!

Năm1985,nhàcổsinhvậthọckiêmnhàvănStephenJayGouldviếtmộtbài luậnvớinhanđề “Vượtkhỏi trungđiểm” saukhibị chẩnđoánmắcbệnhutrungbiểumôởbụngbanămtrướcđó.Đâylàmộtdạngbệnhungthưtuyhiếmgặpnhưngnguyhiểmđếntínhmạng,gâyradotiếpxúcquánhiềuvớia-mi-ăng.Saukhibiếtmìnhmắcbệnh,ôngđếnthưviệnyhọcđểtìmđọctấtcảnhữngcuốnsáchvàbàibáokhoahọcmớinhấtnóivềcănbệnhđó.Ôngđãviếtnhưsau:“Yvănđãkhẳngđịnhrấtrõ:utrungbiểumôlàmộtcănbệnhnany;tínhtrungbình,ngườibệnhsốngthêmđượctámthángsaukhiđượcchẩnđoán.”Đólàmộttinsétđánh.Nhưngrồilúcđó,ôngbắtđầutìmhiểubiểuđồđườngsinhcủacácbệnhnhân.

Làmột nhà tự nhiên học, Gould quan tâm đến sự dịch chuyển củađiểmnằmgiữa-tứctrungđiểm-củađườngsinhhơnlàbảnthânđiểmđó.Nhưngđiềumàôngnhìnthấytrongđóquảlàmộtpháthiệnđángkể.Chẳngcóbệnhnhânnàocóthờigiansốngsótquẩnquanhtrungđiểmcả,màthayvàođó,thờigiancủahọnghiêngvềphíabênnàyhoặcphíabênkia trungđiểm.Hơnthếnữa,đườngsinhtrungbình lạinghiêngvềbênphải, làphầnbiểuđồdàihơnnhưng sinhmệnhconngười trongđó lạimongmanhhơn, gồmnhững conngười kéodài cuộc sống củahọđượchơntámtháng.Đólànơiôngtìmthấysựanủi.Ôngcóthểtưởngtượngracảnhmìnhsống lâuhơncảchiềudàiphầnbiểuđồđó.Vàquảthậtônglàmđượcđiềuđó.Nhờcác liệupháphóa trị thửnghiệmvànhiềucuộcphẫuthuật,ôngsốngthêmđượcđếnhơnhaimươinămtrướckhiquađờivàonăm2002ở tuổi sáumươi,mànguyênnhân tửvongcủaông lại làbệnhungthưphổi-khôngliênquangìđếncănbệnhgốccả.

“Cànglúctôicàngchorằng,chúngtakhôngcầnthiếtcứphảixemviệcchấp nhận cái chết nhưmột phần của lòng tự trọng hay phẩm giá,” -Gouldviếttrongbàiluậnnăm1985củamình.“Hiểnnhiên,tôiđồngývớingườiviết sáchTruyềnĐạo rằngchúng tacó thờigianđểyêu, và rồi sẽđếnlúcchúngtaphảichết-vàkhisinhlựccủatôicànglúccàngcạnkiệt,tôicũngmongmuốnđượckết thúccuộcđờimìnhtrongsự thanhthảntheocách riêngcủamình.Tuynhiên, tronghầuhếtcác trườnghợp, tôivẫnthiênvềquanđiểmcứngrắn,rằngcáichếtlàkẻthùtồitệnhấtcủatấtcảchúngta-vàtôithấykhôngcógìđángtráchkhiconngườitrởnêngiậndữvàgiànhgiậtsựsốngkhicáichếtcậnkề.”

Cứmỗikhiđốidiệnvớinhữngbệnhnhânmắcbệnhnany,tôilạinghĩđếnGouldvàbàiluậncủaông.Khảnăngkéodàicuộcsốngcủaconngườiluônlàkhảthi,làmộtphầnđườngsinhrấtdàitrênbiểuđồđờingười,bấtkểnómongmanhthếnào.Nócóhiệnhữu,thìviệccốgắngnắmlấynóbằngmọigiáthìcógìlàsaichứ?Vâng,cánhântôithừanhậnnókhôngsai, nhưng điều này đồng nghĩa rằng chúng ta đã thất bại trong việcchuẩnbịchomộtkếtquảkhácthựctếhơngấptrămlần.Rắcrốichínhlàởchỗ,chúngtađãvàđangxâydựnghệthốngytếvàvănhóacủamìnhtrêncơsởtậptrungvàophầndàihơncủabiểuđồ.Chúngtađãdựngnênmột tòa dinh thự tỉ tỉ đô cho ngành y tế để làm công việc phân phátnhững lợi ích có giá trị tương đương với những tấm vé số - nhưng lạikhôngcómộthệthốngtrọnvẹnnàođểchămlovàchuẩnbịchonhữngbệnhnhânkémmaymắnvìchắcchắnkhôngtrúngsố.

***

ĐốivớiSaralúcnày,mộtsựhồiphụckỳtíchlàchuyệnkhôngtưởng,vàkểcảkhicáichếtđãcậnkề,cảcôấylẫngiađìnhcôvẫnchưasẵnsàngđối

diệnvớinó.“TôivẫnluônmuốntôntrọngquyếtđịnhbanđầucủaSara,rằngcôấymuốnđượcrađibìnhyêntrongngôinhàcủamình,”Richtâmsựvớitôivềsau.“Nhưngtôikhôngtinrằngmìnhcóthểthuyếtphụctấtcảmọingườilàmđiềuđó.Tôikhôngbiếtlàmthếnào.”

SángthứSáungày22ThángHai,bangàytrướckhiSarabắtđầuvònghóatrịmới.Richtỉnhdậyvàgiậtmìnhkhithấyvợđangngồingaycạnhmình,mắtcômởto,haitaycôđungđưavềphíatrướcvàthởhổnhển.Côtrôngrấtxanhxao,khóthở,toànbộcơthểcôrítlênnhữngtiếngkhòkhèlớnmỗikhicômởmiệnghítthở.Trôngcônhưngườichếtđuốidướinước.Anhchồngcốgắngvặnhếtcỡ lượngô-xycungcấpchocôquamáythở,nhưngtìnhtrạngcủacôvẫnkhôngkháhơn.

“Emkhôngthể,”cônóibằngnhữngtiếngngắtquãng.“Emsợ.”

Chiếctủ lạnhnhỏkhôngcònthuốccấpcứu.Khôngcóytáchămsóccuốiđờiđểgọi.Giờanhbiếtlàmthếnàotrướctìnhhuốngnguycấpngoàidựkiếnnày?

Anhbảovớicôrằngcôphảiđếnbệnhviện.KhianhhỏiSararằngliệucôcóthểngồitrongô-tôđểanhchởcôđihaykhông,côlắcđầu.Anhbèngọi911vàbáovớimẹruộtcủaSara làbàDawnđangởphòngbêncạnh.Vàiphútsau,lựclượngcứuhỏavàcấpcứuđếnnhàhọ,còihụinhỏibênngoài.KhicácnhânviênytếcángSaravàoxecứuthương,bàDawnđẫmnướcmắtnhìntheo.

“Mọichuyệnrồisẽổnmàmẹ,”Richnóivớibà.AnhtựtrấnanmìnhrằngSaralạiđếnbệnhviệnnhưmọikhiấymà.Rồicácbácsĩsẽcócáchgiúpcôấyổnđịnhtrởlại.

Tạibệnhviện,cácbácsĩpháthiệnSaramắcbệnhviêmphổi.Điềunàykhiếnchocảgiađìnhcôthêmbấtngờvàđauđớn,bởihọchorằngmìnhđãlàmtấtcảmọithứđểđảmbảomôitrườngvôtrùngtrongphòngngủcủacô.Họrửataynhiềulầnvàlầnnàocũnghếtsứccẩnthận,hạnchếsố

lượngngườiđếnthămviếng,đặcbiệtlàtrẻem.NgaycảvớicongáiruộtVivian,Saracũngphảihạnchếtiếpxúc,vàphảicáchxabéngaylậptứcmỗikhicôcódấuhiệuchảymũi.Vấnđềlàởchỗ,cơthểcủaSarađãquáyếusauhàngloạtnhữngvònghóatrịvàxạtrịcườngđộcao,khiếnchohệmiễndịchcũngnhưkhảnăngtựlàmsạchphổicủacôgầnnhưkiệtquệvàkhôngcònđảmbảonữa.

Kỳ thực, một mình bệnh viêm phổi không phải là một điều gì quákhủngkhiếp,bởinóchỉ làmột tình trạng truyềnnhiễmvàcó thểchữađược.CácbácsĩbắtđầuchoSarauốngthuốckhángsinhquađườngtĩnhmạchvà thởô-xy liềucaoquamặtnạkhí.Cảgiađìnhtậptrungquanhgiườngbệnhcủacô,hyvọngrằngliềukhángsinhsẽpháthuytácdụng.Họtựtrấnannhaurằngđâylàbệnhchữađược.Nhưngsuốtđêmhômđóchođếnsánghômsau,nhịpthởcủaSaracànglúccàngchậmvàkhókhănhơn.

“Emchẳngnghĩđượcchuyệngìvuiđểkểchochịnghecả,”EmilynóivớiSaratrướcmặtbốmẹruột.

“Chịcủngvậy,”Sarathìthào.Phảimộtlúcsauđó,cảgiađìnhmớibiếtđượcrằngđóchínhlànhữnglờicuốicùngmàhọcóthểngheđượctừcô.Bởisauđó,côrơivàotìnhtrạnghônmê.Cácbácsĩchỉcònmộtlựachọnduynhất:đểcônằmđấyvớimáythởnhântạo.Saralàmộtchiếnbinhcantrường,bạnđồngývớitôichứ?Vàcuộc“chinhphạt”kếtiếpmànữchiếnbinhđóphảitrảiquachínhlàsựtăngcườngchămsócđặcbiệt.

***

Đólàmộtbikịchthờiđạimàconngườiđãvàđanglặpđilặplạikhôngbiếtbaonhiêulần.Khiconngườitakhôngbiếtchắcđượckhinàomìnhsẽchết, vàkhichúng taảo tưởng rằngmìnhcónhiều thờigianhơnmình

nghĩ,thếlàchúngtabắtđầuchiếnđấuđiêncuồnghơnbaogiờhết,chấpnhậnchết vớiđốngốngvàdâynhợ cắmvàongười chúng ta vàhàng tánhữngvếtkhâutrêndathịt.Chúngtagầnnhưquênbẵngrằngviệcđiêncuồngchốnglạimộtsựthậtđãhiểnnhiênchỉcànglàmrútngắnkhoảngthời gian quý giámìnhđang có, và khiến chonhữngngày cuối đời củachúngtatrởthànhchuỗiácmộngtồitệhơnbaogiờhết.Chúngtatưởngrằngmìnhcóthểchiếnđấuchođếnkhicácbácsĩbảorằnghọhoàntoànbótaythìhẵngtính.Nhưngcóbaogiờmàbácsĩhoàntoànbótay?Họcóthểđềxuấtchobạnnhữngloạithuốcvẫnđangđượcthửnghiệm,mổbạnrachỉđểloạibỏđượcmộtphầnkhốiu,nhétốngthứcănvàomiệngbạnnếubạnkhôngănuốngđược.Bácsĩluônluôncóchuyệnđểlàmvớibạn.Vàchínhcácbệnhnhânchúngtacũngmuốnnhưvậy.Nhưngđiềunàykhônghềcónghĩarằngchúngtalànhữngkẻquyếtđoánluôncóthểraquyếtđịnh.Thayvàođó, tronghầuhết các trườnghợp, chúng ta chẳngquyếtgìcả.Chúngtabỏmặc,chấpnhậngiảiphápmặcđịnh,vàgiảiphápmặcđịnhởđâychínhlà:Hãylàmgìđóđi.Hãychữacáigìđóđi.Khôngđượcngồikhông.Còncáchnàokháccơchứ?

Cómộttrườngpháitưduychorằngvầnđềởđâylàsựthiếuvắnglựcthịtrường.Nếucácbệnhnhânmắcbệnhnanyvàsắpchếtphảitựmìnhthanhtoánmọichiphíđắtđỏchoviệcđiềutrịcườngđộcaođốivớicănbệnhđó–chứkhôngnhờvàotrợcấpcủachínhphủhaytiềnbảohiểm,họsẽphảisuyxétcẩnthậnhơnquyếtđịnhcủamình.Vềmặtlýthuyết,cácbệnhnhânđóchẳngdạigìbỏrađến80.000đô-latiềnthuốchay50.000đô-la tiền sử dụngmáy trợ tim chỉ để sống thêmvài tháng.Nhưng lậpluận này quênmấtmột nhân tố phi logic ở đây:Những bệnh nhân đãquyếtchọnphươngánđókhôngchỉnghĩvàitháng.Họlàmthếchínhlàvới hy vọng sống thêm được vài năm, thậm chí nhiều năm. Họmuốnthamgiavàocuộcquayxổsốmayrủivớihyvọngmongmanhrằngmìnhlàkẻchiếnthắnghiếmhoivượtquađượcbệnhtật.Hơnthếnữa,cómộtquy luật quan trọng cần phải được rút ra ở đây: Nếu cómột thứ gì đó

chúngtamuốncóđượctừthịtrườngtựdohoặctừnhữngsựtrợcấpcủachính phủ, bảo đảm rằng chỉ cần chúng ta thực sự khao khát thứ đó,chúngtasẽchẳngmànggiácả.

Đâychínhlàlýdovìsaomàcụmtừ‘chếđộphânphối”vẫnluônlàmộtthuậtngữquyềnnăngbấtchấpnhữngtranhcãixungquanhnó.Nóliênquanđếnnhiều tìnhcảnhkhắcnghiệtnhưngnhạycảmmàchúng taengạikhiphảinhìnthẳngvàochúng.Muốngiảiquyếtgầnnhưmọivấnđềbấtổncủathịtrường,câutrảlờiluônlàchếđộphânphốitriệtđể-chẳnghạnnhư“nhữnghộiđồngthầnchết” (deathpanels) từngkhiếndư luậnrúngđộng.Vàonhữngnăm1990,sựbànhtrướnghoạtđộngcủacáccôngtybảohiểmcànglúccàngtháchthứcquyềnquyếtđịnhcủabácsĩvàbệnhnhântrongnhữngtrườnghợphọđốimặtvớicáccănbệnhnany,nhưngtấtcảnhữngnỗlựcđóphảntácdụng,vàcómộttrườnghợpgâytranhcãiđãđặtdấuchấmhếtchosựtháchthứcđó-trườnghợpcủaNeleneFox.

CôFoxsốngởTemecula,bangCalifornia,bịchẩnđoánmắcbệnhungthưvúđãdicănvàonăm1991ởtuổibamươitám.Mọibiệnphápđiềutrịvàhóatrịtruyềnthốngđềuthấtbại,vàkhốiuungthưlanđếntậntủycủacô. Nó đã là ung thư giai đoạn cuối. Các bác sĩ ở Đại học SouthernCaliforniađềxuấtcôthửmộtphươngphápđiềutrịmớicótínhtriệtđểvàhứahẹnnhiềutriểnvọng-hóatrịliềucaokếthợpvớighéptủy.ĐốivớiFox,đólàcơhộiduynhấtđểcôgiữmạngsốngcủamình.

HealthNet - công ty bảohiểm của Fox - từ chối thanh toán chi phíđiềutrị,vớilậpluậnrằngđóvẫnđanglàmộtliệuphápthửnghiệmchưarõhiệuquảđếnđâu, vàdo vậy, trườnghợp của cô khôngđược xếp vàodiệnđượcbảohiểm.Côngtynàyyêucầucôphảilấyxácnhậntừmộtcơsởytếđộclậplàmbênthứba.Foxtừchối-họlàaimàcóquyềnyêucầucôphảixinýkiếnngườikhác?Mạngsốngcủacôđangnhưchỉmànhtreochuông.Côquyếtđịnhtựmìnhthanhtoánchiphíđiềutrịbằngcáchnhờsự giúp đỡ của các tổ chức từ thiện để quyên góp được 212.000 đô-la,

nhưngviệcnày vừamấtnhiều thời gian lại cònbị trìhoãn.Côquađờitámthángsaukhiđượcđiềutrị.ChồngcủaFoxkiệnHealthNetvìhànhviviphạmhợpđồng,khôngnỗlựccứungười,gâythươngtổnvềmặttinhthần,gâykhókhănchongườibệnh,vàanhthắngkiện.HộiđồngxétxửquyếtđịnhcôFoxđượcđềnbù89triệuđô-la.Cácquảnlýtrongbộphậnbảohiểmy tế củaHealthNet bị khép vào tội giếtngười. Sauđó, chínhquyềnmườibangởMỹquyếtđịnhthôngquacácđiềuluậtquyđịnhcáccôngtybảohiểmcónghĩavụthanhtoánchiphíghéptủychobệnhnhânungthưvú.

Nhưngquảthực,HealthNetđãđúng.Cácnghiêncứuvềsauđãchứngminhrằngphươngphápđiềutrịđókhôngnhữngkhôngmanglạilợiíchgìchobệnhnhânungthưvú,mànócònkhiếnchocuộcsốngcủahọthêmtồitệ.Nhưngphánquyếtngàyđócủabồithẩmđoànđãlàmrungchuyểncảnền côngnghiệp bảohiểm củaMỹ lúc bấy giờ. Với sự kiệnnày, việcthẳngthắncanthiệpvàoquyềnquyếtđịnhcủabácsĩvàbệnhnhânđốivớibệnhnanyquảlàchẳngkhácnào...tựtử.

Vàonăm2004,bangiámđốccủacôngtybảohiểmAetnaquyếtđịnhthựchiệnmộtcáchtiếpcậnkhác.Thayvìlàmmọicáchđểhạnchếviệcthanhtoánchiphíđiềutrịbệnhnanychokháchhànggiữhợpđồngbảohiểm,họ tăng cường thanh toán cho chi phí cho các dịch vụ chăm sóccuốiđờimàkháchhàngchọn.Aetnanhậnthấyrằngcórấtítbệnhnhânmắcbệnhnanychịungưngđiềutrịđểchuyểnquadịchvụchămsóccuốiđời.Nếucó,đaphầnhọđềuraquyếtđịnhkhôngđúnglúc.Thếlàcôngtyquyếtđịnh thửnghiệmchínhsáchsau:nhữngkháchhàngnàochỉ cònsốngthêmkhôngđầymộtnămcóthểđượccôngtybảohiểmthanhtoántoànbộchiphíchămsóccuốiđờimàkhôngphảichấmdứtviệcđangứngdụngnhữngphươngphápđiềutrịnhắmthẳngvàocănbệnh.MộtbệnhnhânnhưSaraMonopolicóthểnhậpviện,tiếptụclàmhóatrịvàxạtrịnếucômuốn,nhưngcôcũngcóthểthuêdịchvụchămsóccuốiđờitạigiađể còn có thể tiếp tục làmnhững điềuminhmuốn và tận hưởng cuộc

sốngcuốiđờichođếnngàynhắmmắt.

Một cuộcnghiên cứukéodàihainămvề kiểu lựa chọn “tất tần tật”trênkhámphárarằngphầnlớnnhữngbệnhnhânchịudùngđếndịchvụchămsóccuốiđờiđềulànhữngngườiđãnhậpviệnđểđiềutrị:tăngtừ26đến70phầntrămsốngườiđượckhảosát.Bảnthânkếtquảnàykhôngcógì đáng ngạc nhiên, khimà họ không bị buộc phải ngừng điều trị hayđánhmấtđiềugìcả.Nhưngđiềubấtngờnhấtlàtrênthựctếkhiđượchỏi,nhữngbệnhnhânđóđềuchorằnghọthựcsựphảiđánhmấtvàithứ.Từkhilựachọndịchvụchămsóccuốiđời,họđếnphòngcấpcứuvớitầnsuấtchỉbằngmộtnửasovớinhữngbệnhnhânchọnđiềutrịđếncùng.Tỉ lệphầntrămđếnbệnhviệnvàchuyểnvàophòngchămsócđặcbiệtcủahọgiảmhơnhaiphầnba,tiếtkiệmđượcgầnmộtphầntưtổngchiphíđiềutrị.

Kếtquảvừaxuấtthầnlạivừakhiếnchúngtatiếptụcthắcmắc:Khôngai giải thíchđược vì sao cách tiếp cậnđó lạihiệuquảđến thế.Công tyAetna còn triển khai một chương trình bảo hiểm tổng hợp dành chonhững người mắc bệnh nan y đang chiếm số lượng khá đông trên thịtrường.Đốivớinhữngbệnhnhânnày,họphảituânthủnhữngquyđịnhcủadịch vụ chămsóc cuốiđời tại gia - rằnghọphải từbỏmọiphươngphápđiềutrịcủabệnhviệnđểđượcphụcvụbởiđộingũybácsĩchămsóccuốiđời.Nhưngdù thếnào, kếtquảvẫn là:Họ thườngxuyênnhậncáccuộcgọitừcácytáchămsócđểhẹnngàyđếnnhàkhámbệnhvàchămsócsứckhỏechohọ, từviệcgiúpgiảmđauchođếntròchuyệnkhíchlệtinhthần.Nhữngbệnhnhânnàycũngvậy,tỉlệsửdụngdịchvụchămsóccuốiđờicủahọtăng70phầntrăm,trongkhitỉ lệdùngđếncácdịchvụđiều trị trongbệnh viện giảm sútmạnhmẽ.Vớinhữngbệnhnhân caotuổitrongđó,tỉ lệsửdụngdịchvụchămsócđặcbiệtcủabệnhviệnsụtgiảmđếnhơn85phầntrăm.Chỉsốhàilòngcủangườibệnhtăngđángkể.Điềugìđangdiễnraởđây?Theonhữngngườiđứngđầuchươngtrìnhbảohiểm,cóvẻnhưđiềumàcácbệnhnhânkiêmkháchhàngcủahọtâmđắc

nhấtchínhlàviệcthôngquadịchvụchămsóccuốiđời,họcóđượcmộtngườibạncókinhnghiệmvàhiểubiếtđểmàhọcó thểgiãibàynhữngtâmsựvàvấnđềhàngngàycủamình.Vâng,cácbệnhnhâncủachúngtađôikhichỉcầncóthế–mộtaiđóđểtròchuyện.

Banđầu, cách giải thích trên có vẻ khó lọt tai số đông, nhưng trongnhữngnămgầnđây,ngàycàngcónhiềubằngchứngchothấysựhợplýcủanó.Haiphầnbasốbệnhnhânungthưgiaiđoạncuốitrongcuộckhảosát“ThíchnghivớiBệnhUngThư”nóirằnghọkhôngcódịptròchuyệnvớibácsĩcủamìnhvềnhữnggìhọmuốncũngnhưnhữngdựđịnhquantrọngcủahọtrongnhữngngàycuốiđời,mặcdùnhữngngườinàyquađờichỉ bốn tháng sauđó.Mộtphầnba còn lại lànhữngbệnhnhânkhôngphảidùngđếnmáythở,làmhồisứctimmạchhaynằmliệtgiườngtrongphòngchămsócđặcbiệt.Hầuhếtnhữngngườinàyđềuđăngkýdịchvụchămsóccuốiđời.Họkhôngphảichịuđựngnhiềuđauđớntrongnhữngnămthángcuốiđời.Suốtkhoảngthờigianđó,họvẫnrấtminhmẫnvàcóthểgiaotiếpvớinhữngngườikhácrấtlâu.Chưakể,sáuthángkểtừkhinhữngbệnhnhânnàyquađời,giađìnhcủahọítcóbiểuhiệntrầmcảm,buồnđaukéodàihoặcdaydứtânhậnhơnsovớithânnhâncủanhữngngườiquyếtđiềutrịđếncùng.Nóicáchkhác,nhữngbệnhnhânnàodànhnhiềuthờigiantròchuyệnvớicácybácsĩvềcuộcsốngcũngnhưnhữngdựđịnhcuốiđờicủamìnhthìcósựchủđộngtốthơntrongnhữngthángngày còn lại củaminh, ra đimột cách thanh thản và không khiến chongườinhàcủamìnhphảidaydứt.

Một cuộcnghiên cứumang tínhbướcngoặt củaBệnh việnĐa khoaMassachusettsvàonăm2010chorakếtquảcònbấtngờhơnthế.Có151bệnhnhânungthưphổigiaiđoạnIV–giốngnhưSara– thamgiacuộckhảosátnày.Cácnhànghiêncứuphânchiahọthànhhainhómđiềutrịmộtcáchngẫunhiên.Nhómthứnhấtchỉđượcchămsócvàđiềutrịbởicácbác sĩ chuyênkhoaung thư.Vớinhữngngười thuộcnhóm thứhai,ngoàiviệcđượcchữatrịbởicácbácsĩcóchuyênmônvềungthưra,họ

cònđượcthămkhámthườngxuyênbởimộtchuyêngiavềchămsócgiảmnhẹ.Đâylànhữngngườicóchuyênmôntrongviệctheodõivàgiảmthiểumọisựđauđớnchongườibệnh,vàbấtkỳaicónhucầugiảmđaucũngcóthể gặp họ chứ không nhất thiết phải là bệnhnhân ung thư giai đoạncuối.Nếumộtngườinàođóđangphảichịuđựngquánhiềuđauđớnvìbệnhtìnhcủamìnhvàkhôngmuốntiếptụcnhưthếnữa,cácchuyêngianàysẵnlònggiúpđỡ.Trongcuộckhảosátnày,cácchuyêngiađóđượcyêucầuthườngxuyênhỏihantròchuyệnvớingườibệnhvềnhữngmốiquantâmvàmụctiêucuộcđờicủahọ,vàthôngbáochobệnhnhânbiếtkhinàothìbệnhtìnhcủahọtrầmtrọnghơn.Kếtquả:Cácbệnhnhânđượcphụcvụbởichuyêngiachămsócgiảmnhẹngừnghóatrịvàchuyểnquadịchvụchămsóccuốiđờitừrấtsớm,cónhữngthángngàycuốiđờiêmđềm,tứckhôngphảichịuđauđớnnhưnhữngngườikia–vàquantrọnghơn,họsốnglâuhơn25phầntrămsovớinhómbệnhnhâncònlại.Nóicáchkhác,việcchúngtavinvàonhữngcôngnghệyhọctốitânđểquyếtchữabằngđượcbệnhtậtcủaconngườikỳthựclàmộtthấtbạinặngnềtrongnhậnthứccủachúngta,khithựctếđãchothấyquyếtđịnhđóchỉcànggiángthêmđaukhổchongườibệnh,thayvìnhẹnhàngđốidiệnvớisựthậtvềbệnhtìnhcủahọ.Nếuviệctròchuyệnvớinhữngbệnhnhânsắplìađờicóthể được chuyển hóa thành một loại thuốc, tôi bảo đảm rằng FDA sẽduyệtchonóđượclưuhànhrộngrãitrênthịtrường.

Tương tự, những bệnh nhânmắc bệnh nan y nào chuyển hẳn sangdịch vụ chăm sóc cuối đời cũng cho thấy kết quả tích cực không kém.Cũngnhưbaongườikhác,tôiđãtừngchorằngchămsóccuốiđờilàmộtloạidịchvụvônghĩavàkhiếnngười tachếtnhanhhơnkhihọđượcsửdụngquánhiều thuốc giảmđau và từ bỏ việc điều trị trongbệnh viện.Nhưnggiờđây,nhiềunghiêncứukhoahọcchínhquyđãchothấythựctếhoàn toàn tráingược.Trongmộtnghiêncứunọ, cácnhàkhoahọc theodõi4493bệnhnhânMedicaremắcbệnhungthưgiaiđoạncuốihoặcsuytimthờikỳcuối.Vớicácbệnhnhânungthưvú,ungthưtuyếntiềnliệt,

hoặcungthưruộtkết,cácnhànghiêncứukhôngtìmthấysựcáchbiệtvềthờigiansốngsauchẩnđoángiữanhữngngườichọndịchvụchămsóccuối đời và nhữngngười không chọnnó.Nhưng trongmỗi nhómbệnhnhânmắccùngmột loạibệnh,dịchvụchămsóccuốiđờiquảthậtgiúpngười takéodàicuộcsốnghiệuquảhơn.Nhờdịchvụnàymàcácbệnhnhânungthưtuyếntụysốnglâuhơnbatuần,bệnhnhânungthưphổicóthêmđượcsáutuần,cònbệnhnhânsuytimthờikỳcuốithìkéodàiđượccuộcsốngcủamìnhhơnđếnbatháng.BàihọcrútraởđâykhôngkhácchinhữnggìmàcácThiềnsưthườngdạychúngta:Bạnsẽsốnglâuhơnmìnhtưởngkhivàchỉkhibạnkhôngcòncốgắngníukéođểđượcsốnglâu.

***

Liệumột cuộc trò chuyệnđơn thuầnhoặc vô thưởng vôphạt có thểlàmnênkếtquảkỳdiệunhưthế?ThếthìchúngtahãycùnglậtlạitrườnghợpcủathànhphốLaCrosse,bangWisconsin.Chiphídànhchonhữngdịchvụchămsóccuốiđờicủanhữngcưdâncaotuổinơiđâythấpmộtcáchbấtthường.DựatrêndữliệucủaMedicare,nhữngcụôngcụbàởđịaphươngnàyvẫnphảitrảiquanhiềungàyởbệnhviệntươngđươngvớitỉlệtrungbìnhcủacảnướctrongsuốtsáuthángcuốiđời,vàkhôngcódấuhiệu nào cho thấy bác sĩ hay bệnh nhân yêu cầu ngừng điều trị giữachừng.Mặcdù tỉ lệhút thuốc lá vàbéophì của cưdânLaCrosse cũngtươngđươngvớitỉlệtrungbìnhquốcgia,nhưngtuổithọcủahọvượttrêntuổithọtrungbìnhquốcgiađếnmộtnăm.

TôitròchuyệnvớiGregoryThompson,mộtchuyêngiavềsănsóccấpcứuởBệnhviệnGundersenLutheran, trongkhiôngđang trựcởphòngchămsócđặcbiệtvàomộtbuổitốinọ,vàlúcđó,ôngcùngtôilướtquahồsơbệnháncủacácbệnhnhân.Nhìnchung,nhữngngườibệnhđangnằm

điềutrịtrongđâycũngkhôngkhácgìcácbệnhnhânđượcchămsócđặcbiệtmàbạncóthểnhìnthấyởbấtkỳbệnhviệnnàokhác–bệnhnặng,tìnhtrạngnguycấp,sinhmệnhtrongtìnhthếnghìncântreosợitóc:mộtphụnữvẫncòn trẻnhưngmắcbệnhviêmphổi cấp tínhvà suyđaphùtạngtrầmtrọng,mộtcụôngngoàisáumươibịvỡruộtkếtdẫnđếntrụytimvàhàngloạtbệnhtruyềnnhiễm.Ấyvậymànơinàylạikhácbiệtvớitấtcảnhữngphòngchămsócđặcbiệtmàtôitừng làmviệctrướcđâyởchỗ: không có bệnh nhân nào mắc bệnh nan y hoặc những bệnh tậtnghiêmtrọngtiếntriểnthờikỳcuối;khôngmộtaiphảikhổsởchiếnđấuvớiungthưdicăn,chứngmấttrínhớhaynhữngchứngbệnhtimkhôngthểchữakhỏi.

Thompsonbảotôirằng,đểhiểuvềLaCrosse,chúngtacầnngượcdòngthờigianvềnăm1991,thờikỳmànhữngngườiđứngđầungànhyởđâyđãkhởixướngvàdẫndắtmộtchiếndịchbàibảnmàtrongđó,cácybácsĩvàbệnhnhânđượckhuyếnkhíchtròchuyệnvớinhaunhiềuhơnvềnhữngnguyện vọng cuối đời của người bệnh. Chỉ trong vòng vài năm, tất cảnhữngbệnhnhântrongbệnhviện,nhàdưỡnglãocũngnhưcáccơsởytếvàtrợsinhđãhìnhthànhthóiquentròchuyệnvớicácybácsĩcókinhnghiệmvềvấnđềđó,cũngnhưngồitrảlờimộtbảngcâuhỏigồmbốncâuhỏiquantrọng.Tờphiếunàyhỏingườibệnhrằngtrongthờiđiểmhiệntại:

Anh/chịcómuốnđượchồisứckhitimngừngđậphaykhông?

Anh/chịcómuốnđượcchữatrịbằngnhữngphươngphápmạnhtayvàcóphầngâyđauđớn,chẳnghạnnhưluồncácốngvàocơthểvàgắnmáythở?

Anh/chịcómuốnuốngthuốckhángsinh?

Anh/chị cómuốn được cài ống dẫn thức ăn, tức ăn qua đường tĩnhmạch,trongtrườnghợpbảnthânkhôngthểtựmìnhănuốngđược?

Chođếnnăm1996,85phầntrămdâncưLaCrossekhichếtđiđềucómộtbảngnguyệnvọngrõràngviếttaynhưthế(trướcđóchỉ15phầntrămngườichịulàmmàthôi),nhờvậymàcácybácsĩđềubiếtbệnhnhâncủamình cần gì vàmuốn gì, và giúphọ thựchiệnnhững điều đó. Theo lờiThompson,nhờsángkiếnnàymàcôngviệccủaôngnhẹnhànghơnhẳn,khôngchỉnhờnhữngchỉdẫncụ thểmàông thuđượcngaykhicómộtbệnhnhânmớivàophòngchămsócđặcbiệt.

“Những tờ phiếu điền thông tin đó không phải để chơi,” ông nhấnmạnh.Cóthểnhiềungườichorằngnhữngcâutrảlờicóhoặckhôngđóchẳngnói lênđượcđiềugì rõ ràng, thậmchíkhiếnchocôngviệc thêmlằngnhằngvàphiềntoái.“Nhưngnhờchúngmàngaykhibướcvàophòngchăm sóc đặc biệt, các bệnh nhân cũng như thân nhân của họ đã chủđộngtròchuyệnvớichúngtôivềnhữngnguyệnvọngcủamình,thayvìđểchúngtôihỏichuyệnhoặclẳnglặnglàmtheoýmình.”

Nhữngcâutrảlờitrongtờphiếuthayđổitùymỗingườivàmỗihoàncảnhnhấtđịnh.MộtbàmẹđếnbệnhviệnđểsinhconcócâutrảlờikhácvớimộtngườiđếngặpbácsĩvìbệnhAlzheimer.NhưngởLaCrosse,hệthốngtờphiếuđiềnthôngtinkhuyếnkhíchngườibệnhnăngtròchuyệnvớicácybácsĩvềnhữngđiềuhọmuốnvàkhôngmuốnhơntrướckhicảhọlẫnnhữngngườithâncủamìnhđốidiệnvớinhữngtìnhhuốngnghìncântreosợitóc.Trongtrườnghợpbệnhnhânkhôngthểtrìnhbàyrõràngnhữngvánđềvànguyệnvọngcủamình, “giađìnhvàthânnhâncủahọrất sẵn lòng trò chuyện và cung cấp thêm thông tin,” Thompson nói.Chínhcuộctròchuyện–chứkhôngphảibảngcâuhỏi–mới lànhântốquantrọngnhấtởđây.NhờnhữngcuộctròchuyệnnhưthếmàchiphíchămsóccuốiđờicủangườidântoànthànhphốLaCrossetiếtkiệmđượcmột nửa so với chi phí trung bình cả nước. Đơn giản là thế – và cũngkhôngkémphầnphứctạp!

***

Vàomộtbuổisáng thứbảymùađôngnọ, tôigặpmộtnữbệnhnhânmìnhvừaphẫuthuậtvàođêmtrướcđó.Côđếnbệnhviệnđểđiềutrịunangbuồngtrứng,đểrồingườibácsĩphụkhoaphẫuthuậtchocôpháthiệnrarằngcôbịungthưruộtkếtđãdicăn.Tôiđượcyêucầugặpcôvớitưcáchlàmộtbácsĩđakhoađểxemtìnhhình.Trongcaphẫuthuậttốihômđó, tôi loại bỏmộtphần ruột kết đã bị pháhủynghiêm trọngbởikhốiuungthưtrongngườicô,chỉđểthấyrằngnóđãdicănvượtngoàidựkiến.Tôiđãkhông thể loạibỏđượchếtnó.Giờđây, tôiđangngồi trướcmặtcôvàgiớithiệubảnthân.Côbảotôirằngcóngườivừabáochocôbiếtbệnh tình của cô, rằng cómột khốiuđang tồn tại trongngười cô, rằngngườitavừacắtbỏmộtphầnruộtkếtcủacô.

“Vâng,” tôi nói, “Tôi đã lấy phần nội tạng chính bị ung thư ra khỏingườicô.”Tôigiảithíchchocôbiếtvềđoạnruộtbịcắtbỏcũngnhưquátrìnhphụchồisẽdiễnranhưthếnào–mọithứcôcầnbiết,trừkhốiuáctínhdicăn.Nhưngngaylúcđó,tôisựcnhớrarằngmìnhđãnhátsợthếnàokhiđổidiệnvớiSaraMonopoli, cũngnhưnghĩ vềhàng loạtnhữngnghiêncứuchothấysựbấtlựccủacácbácsĩkhiđốidiệnvớibệnhtìnhkhôngthểchữakhỏicủabệnhnhânmình.Dovậymàkhicôhỏitôivềcănbệnhungthưtrongngườimình,tôiđãtrảlờithậtlòngrằngkhốiukhòngchỉxâmlấnbuồngtrứngcủacô,mànóđãdicănđếncáchạchbạchhuyết.Tôiđãnóirằngbệnhtậtcủacôgiờkhôngthểchữakhỏihoàntoànđượcnữa.Tuynhiên,ngaysauđó,tôilại“ngựaquenđườngcũ,”giagiảmnhữnggìmình vừanói. “Chúng ta có thể cho gọimột bác sĩ chuyênkhoaungthư,” tôi nhanh nhảu nói thêm. “Các liệu pháp hóa trị sẽ hiệu nghiệmtrongnhữngtìnhhuốngnhưthếnày.”

Côcốgắng“nuốttrôi”từnglờitôinóitrongimlặng,vừanghevừanhìn

xuống cơ thể bệnh tật củamìnhđượcphủbằngnhững tấmchănbệnhviện.Rổicôngẩngđầunhìntôi.“Tôisắpchếtphảikhông?”

Tôinaonúng.“Không,không,”tôinói.“Hiểnnhiênlàkhông.”

Vàingàysau,tôicốgắngnóilạivớicô.“Kỳthực,khôngcóphươngphápnàochữađượccănbệnhnày,” tôigiải thích. “Nhưngviệcđiềutrịcóthểgiúplàmchậmdiễntiếncủabệnhtrongthờigiandàinhấtcóthể.”Tôinóivớicôrằngmụctiêuđiềutrịởđâylà“kéodàicuộcsốngcủacô”cànglâucàngtốt.

Tôitheodõibệnhtìnhcủacôsuốtmấynămtrờikểtừkhicôbắtđầuviệchóatrị.Côđãlàmrấttốt.Vàcănbệnhungthưcủacôdiễntiếntrongtầmkiểmsoátcủacácbácsĩ.Mộtlầnnọ,tôitòmòhỏihaivợchồngcôvềnhững lời trò chuyện thẳng thắn của tôi ngày hôm đó. Hẳn là chúngchẳngphảinhữngtintốtlànhđángđểhọnhớ.“Lờinóiđócủaanh–“kéodàicuộcsốngcủacô”–nóthậttìnhlà...”Côkhôngmuốntỏratiêucực.

"Quáthôlỗ,”chồngcôbảo.

“Quásứcphũ!”cô lớntiếng.Cômiêutảcảmnhậncủacô lúcđónhưthểvừabịtôiđẩyxuốngvực.

TôitròchuyệnvớiSusanBlock,mộtchuyêngiavềchămsócgiảmnhẹtrongbệnhviệntôiđangcôngtác.Côlàmộtysĩgiàukinhnghiệm,từngphải trải qua hàngnghìn cuộc trò chuyện khó khănnhư thế với ngườibệnh,vànổitiếngkhắpcảnướcvớitưcáchlàmộtchuyêngiatiênphongtrongviệchuấnluyệncácybácsĩvềcáckỹnăngmềmtrongviệcquảnlýnhữngkhủnghoảngcuốiđờicủangườibệnhcũngnhưgiaotiếpvớithânnhâncủahọ.“Anhphảihiểu,”Blockcăndặntôi,“rằngviệcgặpgỡvàtròchuyệnvớithânnhânngườibệnhlàmộtquytrìnhthựcsự,đòihỏinhữngkỹnăngtinhtếkhôngthuagìphẫuthuật.”

Sailầmcănbảncủahầuhếtcácbácsĩkhitròchuyệnvớibệnhnhânnằmngaytrongnhậnthứccủahọ.Đốivớihầuhếtbácsĩ,việctròchuyện

vềcănbệnhkhôngthểchữakhỏicủangườibệnhchỉnhằmmộtmụcđíchduynhấtlàxácđịnhđiềuhọmuốn–họmuốnhóatrịhaykhông,họcómuốnđượchồi sứcmỗi khingưng timhaykhông,hoặchọmuốn chọndịchvụchămsóccuốiđờihaythếnào.Cácbácsĩthườngcóthóiquennóichuyệnđểbàyrachobệnhnhânmộtđốngthôngtinvàlựachọn.NhưngtheonhưBlocknói,đólàmộtsailầmnghiêmtrọng.

“Phầnlớncuộctròchuyệncầntậptrungvàoviệcgiúpngườibệnhvàthânnhâncủahọvượtquanhữngnỗi losợđangtrĩunặng–sợchết,sợđau,lolắngchonhữngngườimìnhyêuthương,loâuvềtiềnbạc,”côgiảithích.“Khingườitasắpchết,ngườitacóvôsốnhữngnỗilovàsựsợhãi.”Khôngmộtcuộctròchuyệnđơnlẻnàocóthểgiảiquyếthếtđượctấtcảnhữngvấnđềđó.Việcgiúpchongườibệnhchấpnhậncáichếtkhôngthểtránhkhỏi củamình cũngnhư chấpnhậnnhững giớihạn của yhọc làmộtquátrình,chứkhôngphảimuốnlàđược.

Việcthuyếtphụcbệnhnhânchấpnhậnsựthậtlàmộtquátrìnhkhókhảnvàkhôngcómộtcôngthứcchungnào,nhưngtheoBlock,cómộtsốnguyêntắcbạnluôncóthểápdụng.Bạncứthoảimáingồixuống.Thờigiankhôngquantrọngvìnótùyvàobạn.Đừngchămchămsuynghĩvềviệcbệnhnhânmuốnphươngphápđiều trịXhayY.Bạnđangcốgắngtìmhiểuxemđâumớilàđiềuquantrọngnhấtđốivớingườibệnhtronghoàncảnhđó–đểtừđó,bạncóthểcungcấpchohọnhữngthôngtinvàlờikhuyênhữuíchvềviệchọnênlàmgìđểhoànthànhtốtnhấtcóthểnhữngtâmnguyệnđó.Quátrìnhnàyđòihỏikỹnănglắngngheđóngvaitròquantrọngkhôngkémgìkỹnăngnóichuyện.TheoBlock,nếuphầnnóicủabạnchiếmđếnhơnphânnửathờigiancuộctròchuyện,bạnđangnóiquánhiều.

Ngay cả những ngôn từ bạn sử dụng cũng tác động đến khả năngthànhcôngcủacuộcnóichuyện.Chẳnghạn,theocácchuyêngiảvềchămsócvàxoadịunỗiđau,bạnkhôngnênnóivớingườibệnhrằng, “Tôirất

tiếckhimọichuyệnthànhrathếnày,”Câunóinàysẽkhiếnbạntrởnênxacáchvớibệnhnhân.Thayvàođó,bạnnênnói,“Ướcgìmọichuyệnđãcóthểkhácđi.”Đừnghỏi“Anh/chịmuốngìkhimìnhsắpchết?”màhãyhỏi“Khithờigiancủabảnthânkhôngcònnhiềunữa,đâulàđiềuquantrọngnhấtmàanh/chịmuốnhoànthànhlúcnày?”

Blockcócảmộtbảngcâuhỏidànhchongườibệnhtrướckhihọcầnphảiraquyếtđịnh:Họhiểunhưthếnàovềbệnhtìnhcủamìnhcũngnhưcácdựđoáncủabácsĩ,đâulànhữngmốiquantâmhiệntạicủahọ,vàhọcónhữngdựđịnhgìchotươnglai,đâulànhữngthứhọsẵnsànghysinhđểlàmđượcđiềumìnhmuốn,họmuốnmộtcuộcsốngnhưthếnàokhisứckhỏekhôngngừngyếuđi,aisẽ làngườiquyếtđịnhcuốicùngtrongtrườnghợphọkhôngthểlàmđiềuđó?

Cáchđâymườinăm,chacủacôBlock–ôngJackBlock,giáosưtâmlýhọctrườngĐạihọcCalifornia,Berkeleyđãvềhưu–khiđóbảymươibốntuổi.ÔngđượcđưavàobệnhviệnSanFranciscovìbịnhữngcơnđauhànhhạnhưthểcómộtkhốiuđanglớndầntrongphầncộtsốngcổcủaông.CôBlockvộivàngđimáybayđếnđóthămchangay lậptức.Vịbácsĩ thầnkinhcủaôngnóirằnghọcóthểlàmphẫuthuậtloạibỏkhốiutrongngườiông,nhưngcamổnàycó20phầntrămrủirođểlạidichứnglàôngBlocksẽkhôngcòncóthểcửđộngtaychân,bịliệttừcổtrởxuống,tứcgầnnhưliệt toàn thân.Nhưngnếukhông làmphẫu thuật,nguycơbị liệt tứchicủaônglà100phầntrăm.

Trongbuổitốitrướcngàyphẫuthuật,haichacontángẫuvớinhauvềchuyệngiađình,nhữngngườithânvàbèbạn,cốgắnggiữtinhthầnlạcquanđểkhôngphảinghĩvềcáitươnglaiuámsắpxảyđến,vàcôcongáitạm biệt cha cho kịp chuyến bay đêm. Tuy nhiên, khi lái xe đến BayBridge giữa quãng đường, cô sực nhớ, “Tôi nhận ra rằng, ‘Chúa ơi, tôikhôngbiếtchamìnhthựcsựmuốngì.’”Ôngđãtintưởngvàủynhiệmchocôlàmcôngviệcchămsócông,nhưngsuốtcuộctángẫuvừaquacôchỉ

toànnóivớiôngvềnhữngchuyệnlinhtinh.Thếlàcôquayxetrởlạibệnhviện.

“Suốtkhoảngthờigianvòngxetrởlại,tôicảmthấythậttồitệ,”cônói.Lúcđó,việcngườitavinhdanhcôlàchuyêngiatronglĩnhvựctròchuyệnvớibệnhnhânsắpchếtchẳngcònnghĩa lýgìnữa. “Chínhtôicũngcảmthấy thậtkhóxửkhiphảiđốidiệnchamìnhđểnóivềnhữngđiềuđó.”Nhưngrồicôcũngsắpxếpđượcmọithứtrongđầumìnhđểcấttiếng.Côhỏicha,“Concầnbiếtchamuốnđượcsốngnhưthếnàotrongnhữngngàytới,vàconcóthểđảmbảochochanhữnggìđểchacảmthấythoảimáivàhạnhphúcnhất?”Cảhaichúngtôiphảitrảiquacuộctròchuyệnđauđớnđó,đểrồitôisửngsốtkhichanóirằng,“Thôiđược,nếuconcóthểchotađượcthoảimáiănkemsô-cô-lavàxembóngđátrênTV,tasẽsốngkhỏe.Chỉcầnđượcnhưthế,cóđaucỡnàotacũngchịuđược.”

“Tôichưabaogiờdámtưởngtượngchasẽnóithế,”côBlockbảo.“Ýtôilà,ôngấylàmộtgiáosưkiamà.Trongkýứccủatôi,tôichưabaogiờthấyôngxemdùchỉlàmộttrậnbóngđá.Tấtcảnhữnggìôngmuốn–tôichưabaogiờnghĩchalàngườinhưthế.”Nhưngthựctếđãchothấytầmquantrọng không thể thiếu của cuộc trò chuyện đó, khimà sau camổ, ôngBlockbịchảymáunghiêmtrọngởcộtsống.Cácbácsĩphẫuthuậtbảocôrằngđểgiữmạngsốngchochacô,họbuộcphảitiếptụccamổchứkhôngthểdừnglại.Nhưngngaylúcđó,sựchảymáuđãkhiếnôngBlockgầnnhưliệttứchivàsẽkhôngthểcửđộngsuốtnhiềutuần,thậmchílàmãimãiđếnkhilìađời.Côphảilàmgìđây?

“Tôicầnbaphútđếđưaraquyếtđịnh,nhưngrồi tôinhậnrachađãquyếtđịnhtrướccảtôi.”Côhỏicácbácsĩphẫuthuậtrằng,nếuhọcóthểkéodàicuộcsốngchochacô,liệuôngcòncóthểđượcănkemsô-cô-lavàxembóngđátrêntruyềnhìnhđượckhông.Họtrảlờilàcó.Côđồngý,vàđưachamìnhtrởlạiphòngmổ.

“Nếukhôngcócuộctròchuyệnđóvớicha,”côbảo,“tôisẽhànhđộng

theobảnnăng,làđểôngrađingaylúcđó,bởiýnghĩôngphảisốngphầnđờicònlạitrongtìnhtrạngliệttứchivàđauđớnkhôngngừngthậtquákhủngkhiếp.Vàtôisẽphảidaydứttựtráchbảnthânmìnhkhônnguôi.Tạisaomìnhlạibuôngtaysớmnhưvậy?”Hoặccũngcóthểcôvẫnsẽđểôngtiếp tụccamổ,chỉđểnhậnra rằngôngsẽphải tiếp tụcsống thêmmộtnămđaukhổvớicơthểtànphếvàmộtquátrìnhphụchồichứcnăngkinhkhủngmàbiếtchắclàkhôngcókếtquả.“Tôisẽcảmthấyvôcùngtộilỗinếuchínhtaymìnhdẫnchavàoconđườngđauđớn,”cônói.“Nhưnglúcđó,tôichẳngcógìphảiquyếtđịnhcả.”Bởichacôđãquyết.

Suốthainămkểtừsaucamổ,ôngluyệntậpcửđộngvàđãcóthểtựmìnhđibộđượcnhữngquãngngắn.Riêngviệctắmrửavàmặcquầnáo,ôngphảicầnđếnnhânviênchămsóc.Ônggặpnhiềukhókhăntrongviệcănuốngvànhainuốtthứcăn.Nhưngtâmtríôngvẫnminhmẫnvàôngcóthểcửđộngmộtphầnhaibàntaycủamình–đủđểviếthaicuốnsáchvàhơnchụcbàibáođăngtrêncáctạpchíkhoahọc.Ôngsốngthêmđượcđếnmườinămkểtừsaucaphẫuthuậtthậptửnhấtsinhngàyđó.Cuốicùng,việcănuốngkhókhăncủaôngcũngvượtngoàikhảnăngchịuđựngcủacơthểông,khimàôngkhôngthểnàonuốtthứcănmàkhôngvôtìnhhítphảivàihạtthứcănvàomũi,thườngxuyênravàobệnhviệnvàcáccơsởphụchồi chứcnăngvì sinhbệnhviêmphổi.ÔngBlockkhôngmuốnđụngđếndâynhợhayănbằngđườngtĩnhmạch.Vàrồi,cuộcchiếngiànhgiậtcơmayhồiphụcnhỏnhoikhiếnôngdínhchặtvớichiếcgiườngbệnhviệnvàkhôngthểvềnhàđượcnữa.Sauđó,chỉvàithángtrướckhitôitròchuyệnvớicôBlock,chacủacôđãquyếtđịnhxuấtviệnđểvềnhà.

“Chúngtôigiúpôngchuyểnquadịchvụchămsóccuốiđời,”Blockbảo.“Chúngtôigiúpchacóthểhítthởbìnhthườngvàsốngthoảimáinhấtcóthể.Đếnphútcuối,ôngkhôngcòncóthểănhayuốngđượcnữa.ôngquađờinămngàysauđó.”

***

SusanBlockvàchacủacôđãcóvớinhaumộtcuộctròchuyệnmàtấtcảchúngtađềucầnphảicó,khimọibácsĩđềuđãbấtlựctrướcbệnhtìnhcủachúngta,khichúngtasẽphảiởnhàvớimộtchiếcmáythởkèkètrênngười,khichúngtabuộcphảiđốidiệnvớinhữngcamổthậptửnhấtsinh,khimàcáccơquannộitạngcủachúngtakhôngngừngsuyyếu,khichúngtakhôngcòntựmìnhlàmnổinhữngviệcđơngiảnnhưmặcquầnáochobảnthân.TôitừngnghecácbácsĩThụyĐiểngọiđâylảnhữngcuộc“bànluậnvềđiểmgiớihạn,”mộtloạtnhữngcuộcnóichuyệnđểxácđịnhxemngườibệnhnêntiếp tụcchiếnđấuchống lạibệnhtật,haychuyểnsangsốngnhữngthángngàycònlạivìnhữnggiátrịkhácmàhọxemtrọnghơn–đượcởbêncạnhgiađình,đidulịchhoặcthahồănkemsô-cô-la.Hầunhưkhôngailàmđiềunày,vàtấtcảchúngtacómộtlýdochínhđángđểengạinó.Nhữngcuộcchuyệntrònhưthếsẽgâyranhữngcơnbộcphátcảmxúckhóchịu.Ngườibệnhhoặcthânnhâncóthểgiậndữhoặccảmthấybịquátải.Nếukhôngkhéo,cuộcgiaotiếpđócóthểhủyhoạitoànbộniềmtinmàhaibêndànhchonhau.Nhưngnếumuốngiao tiếp thànhcông,chúngtacầnphảidànhthờigianchonó.

Tôivừacódịp tròchuyệnvớimộtnữbácsĩchuyênkhoaungthưvềmộtbệnhnhânnamhaimươichíntuổimàbàđangđiềutrị.Ngườinàycómộtkhốiukhôngthểphẫuthuậttrongnão,vànóvẫntiếptụcdicăndùanhtađãtrảiquađợthóatrịthứhai.Anhnàyđãquyếtđịnhngừngđiềutrị–kếtquảcủamộtcuộctròchuyệnkéodàihànggiờgiữaanhvàbácsĩcủamình,bởitrướcđó,anhtakhônghềnghĩrằngmìnhsẽcómộtquyếtđịnhnhưthế.Theolờikểcủavịnữbácsĩ,điềuđầutiênbàlàmlàyêucầuđượctròchuyệnvớibệnhnhânmộtmình.Họtổngkếtlạiquátrìnhđiềutrịcủaanhcũngnhưnhữnglựachọnmàanhđangcó.Ngườinữbácsĩđãrất trung thực.Bàbảoanh ta rằng trong suốt sựnghiệp làmbác sĩ của

mình,bàchưathấymộtbệnhnhânunãonàonhưanhcódấuhiệuhồiphục sau ba đợt hóa trị. Bà đã từng đề xuất cho các bệnh nhân trướcnhiềuliệuphápthửnghiệm,nhưngtấtcảđềukhôngănthua.Vàmặcdùbàrấtsẵnlònggiúpanhtiếptụchóatrị,bàtrìnhbàythẳngthừngnhữnggìanhsẽđánhmấtnếucứngoancốđiềutrịtrongvôvọng–baogồmthờigianđiềutrị,côngsứctiềncủa,vàquantrọnglàniềmhạnhphúckhiđượcởbêngiađìnhvànhữngngườithânyêu.

Ngườibệnhđókhôngphảnứng,cũngchẳngcắtnganglờibácsĩ.Anhchỉđặtrahàngloạtcâuhỏisuốtmộtgiờđồnghồsauđó.Anhhỏithêmthôngtinvề liệuphápnàyrồi liệuphápnọ.Dầndà,anhbắtđầuhỏivềnhữnggìsẽxảyđếnvớimìnhnếukhốiutrongnãocứlớndầnnhưthế,rằng anh sẽ bị những triệu chứng gì, rằng có thể làm gì để kiểm soátchúng,rằngmìnhsẽchếtrasao.

Sauđó,nữbácsĩquyếtđịnhtròchuyệnvớinambệnhnhânđócùnggiađìnhvàthânnhâncủaanh.Cuộcnóichuyệnlầnhainàykhôngdiễnrasuônsẻcholắm.Anhcómộtvợvànhữngđứaconcònrấtnhỏ,banđầuvợanhquyếtkhôngxemxétphươngánngừnghóatrị.Nhưngđếnkhivịbácsĩyêucầuanhtựmìnhthuậtlạichovợnghenhữnggìsẽxảyranếuanhcứđiềutrịmộtcáchcốchấp,côvợmớihiểuchuyện.Mẹcủaanhcũngcóphảnứngtươngtựnhưcôvợ;bàlàmộtytá.Suốtthờigianđó,chacủaanhchỉngồiyênlặngởmộtgóc,chẳngnóichẳngrằngdùchỉmộtlời.

Vàingàysau,ngườibệnhquaytrởlạigặpnữbácsĩ.“Phảicómộtcáchnàođó.Phảicònmộtcáchnàođóchứ,”anhnóibà.ChacủaanhchỉchoanhxemvàibáocáotrênInternetvềnhữngtrườnghợpphụchồithầnkỳ.

Anhkểchobàngherằngchaanhđãtruylùngvàtiếpcậnnhữngthôngtinđómộtcáchsôisụcvàkỹlưỡngnhưthếnào.Khôngngườinàomuốngiađìnhmìnhphảibuồnvìmìnhcả.TheonhữnggìcôBlocktừngnóitôi,haiphầnbasốbệnhnhânung thưsẵnsàng tiếp tụcđiều trị trongđauđớnkểcảkhihọkhôngmuốn,nếuđólàđiềumàgiađìnhhọmuốn.

Nữbácsĩquyếtđịnhđếnnhàchacủabệnhnhânđểtrựctiếpgặpông.Ôngchấtđốngmộtloạttàiliệuvềcáccuộcthửnghiệmvàphươngphápchữaunãođượcông sưu tầm trên Internet rồi in ra.Bàđọcqua tất cảchúng.Bànóivớiôngrằngbàsẵnsàngthayđổiquanđiểmvềbệnhtìnhcủacontraiông.Nhưngtrongtấtcảnhữngtàiliệuôngđãsưutầm,mộtsốviếtvềnhữngthểunãokhácvớitìnhtrạngcủaanhcontrai,sốcònlạikhôngứngdụngđượcchoanhnày.Khôngcótiahyvọngnàotrongđócả.Bà thuyết phục ông hiểu rằng: Thời gian của con trai ông không cònnhiều,vàanhtasẽrấtcầnsựgiúpđỡcủaôngcũngnhưcủacảgiađinhđểvượtquachuyệnnày.

Vịnữbácsĩthừanhậnrằng,sẽthậtnhẹnhàngbiếtbaonếubàchọngiảiphápđơngiảnlàđồngýchoanhchàngđótiếptụchóatrịcũngnhưđểchogiađìnhanhtađượctoạinguyện. “Nhưngbuổigặpgỡngườichahômấyđã trở thànhbướcngoặt,”bàbảo.Cảngườinambệnhnhân lẫnthânnhânđềumuốnchuyểnsangdịchvụchămsóccuốiđời.Anhquađờimộtthángsau,nhưngđiềuquantrọnglàtrongsuốtkhoảngthờigianđó,anhđượcsumvầyhạnhphúcbêngiađìnhcủamình.Vềsau,chaanhđếncảmơn bác sĩ.Ông kể lại rằng suốtnhữngngày cuối cùng của con traimình,giađìnhhọchưabaogiờquâyquầnvuivẻnhưthế,vàđóchínhlàkhoảngthờigianbênnhauýnghĩavàhạnhphúcnhấtmàhọtừngcó.

Nhắc đến chủ đề trò chuyện với những bệnh nhân sắp chết, nhiềungườichorằngtrọngtâmcủavấnđềchínhlàtàichính:Chúngtatrảtiềnchobác sĩ chính làđểhọđiều trị và làmphẫu thuật cho chúng ta, chứkhôngphảiđểhọngồiđósuyxétrồiquaymặtlạiphánvớichúngtarằngnhữngviệcđólàkhôngnên.Đâyquảthựccũnglàmộtnhântốđángquantâm.Nhưngvấnđềnàykỳthựcchưabaogiờchỉgóigọntrongphạmvitàichính.Nóphát sinh từ cuộc tranh cãidaidẳng của chúng ta về vai tròđíchthựccủayhọc–nóicáchkhác,đâu làđiềumàchúngtanênhoặckhôngnêntrảtiềnchobácsĩđểhọlàm?

Luồngquanđiểmđơngiảnchorằngyhọcrađờichínhlàđểchốnglạibệnhtậtvàcáichết,vàhiểnnhiên,đâychínhlàchứcnăngcơbảnnhấtcủanó.Cáichếtlàkẻthùcủaconngười.Nhưngkẻthùnàylạiquyềnnăngvôsong.Vànóluônlàkẻchiếnthắngcuốicùng.Vàtrongmộtcuộcchiếnmàbạnbiếtchắclàmìnhkhôngthểthắng,bạnchẳngcầnđếnmộtviêntướngchỉhuychiếnđấungoancườngđếnđộcảhaibênđềutantác.BạnkhôngcầnmộtdũngtướngnhưCuster[10].BạncầnmộtngườinhưRobertE. Lee[11] -một người biết trận nào nên đánh khimà chiến thắng nằmtrong tầm tay, trận nào nên hàng khi nguy cơ thất bại đã quá rõ,mộtngườiđủtinhtếđểhiểurằngviệccốchấpdụngbinhđếncùngchỉmanglạikếtcuộcđắngcaychocảhaibên.

Nhưng điều đáng nói hơn cả là y học thời buổi ngày nay không cóCustermàcũngchẳngcóLee.Phầnlớnchúngtađangcànglúccàngtrởthành những viên tướng chăm chăm tiến quân về phía trước với mộtmệnhlệnh“xanhrờn”là:“Cácngươinhớbáotabiếtkhinàomuốndừnglạinghỉchân.”Chúngtanóivớinhữngbệnhnhânmắcbệnhnanyrằngviệcđiềutrịgiốngnhưmộtchuyếntàumàhọcóthểdừnglạibấtcứkhinàomìnhmuốn–chỉcầnbáobácsĩmộttiếnglàxong.Nhưngđốivớihầuhếtbệnhnhânvàthânnhâncủahọ,chừngấyđãlàquánhiều.Bệnhtậtkhiếnhọsốngtrongnghingờ,hoảngloạnvàsợhãi,thậmchínhiềungườichọncáchtựlừadốibảnthân,ảotưởngvềsứcmạnhcủacáccôngnghệyhọc. Là bác sĩ, chúng ta hãy có tráchnhiệmđối xử với bệnhnhânnhưnhữngconngườivớinhau.Họcũnglàconngười,vàhọchỉphảichếtmộtlần.Chẳngcóngườichếtnàosốnglạiđểtruyềnđạtkinhnghiệmchohọcả.Họcầnsựgiúpđỡcủacácbácsĩvàytá,nhữngngườicóchuyênmônvàđãtừngchứngkiếnsựtửvong,cũnglànhữngngườicóthểnóichohọbiếtnhữnggìhọcầnbiếtvànênbiết,giúphọcósựchuẩnbịtốtnhấtchonhữnggìsắpxảyđến–đểkhôngcònbịgiamcầmbởisựthiếuhiểubiết.

***

Sauhàngtấncuộc tròchuyệnvà thamvấn,SaraMonopoli thừabiếtrằngtừtrongtậnđáylòng,côkhônghềmuốntiếptụcđiềutrịhoặcvàophòng chăm sócđặc biệt –nhưngnhiêuđó vẫn chưađủđể cô thực sựhànhđộngtheoýmuốncủabảnthân.KểtừthờikhắccônhậpviệntrongtìnhtrạngcấpcứuvàobuổisángThứSáucủathángHaiđó,cácsựkiệntranh nhau diễn ra đếnmức không còn chỗ chomột kết thúc êm đẹpdànhchocô.Tuynhiên,cómộtngườiđãcảmthấyvôcùngrayrứtvàxótđau trước tình cảnh đó đến mức ông quyết định can thiệp – ChuckMorris,bácsĩchămsócbanđầucủaSara.TrongsuốtquátrìnhdiễntiếnbệnhtínhbằngnămcủaSara,ôngđãcốgắngtôntrọngýmuốncủacôvàgiađình, vàđể chohọ cùngđộingũbác sĩung thư raquyếtđịnh trongphầnlớnmọiviệc.HaivợchồngSaravẫnthườngxuyênlắngnghevàtiếpthu ý kiến từ các bác sĩ.Nhưnghômđó, lúc Saraphảinhập viện trongtìnhtrạngnguykịch,RichđãgọichobácsĩMorristrướckhivàoxecứuthươngcùngvợ.Khihaivợchồngđếnnơi,ôngđãđếnphòngcấpcứugặphọngaylậptức.

MorrisbảorằngcănbệnhviêmphổicủaSaracóthểchữađược.NhưngôngcũngnóivớiRich,“Tôilongạikhimọichuyệndiễntiếnđếnnướcnày.Tôithựcsựlolắngchovợanh.”VàôngyêucầuRichthuậtlạivớigiađìnhmìnhvềtìnhtrạngnghiêmtrọngcủaSaralúcđó.

Ởlầutrênphòngbệnhviện,MorristrìnhbàychohaivợchồngSaravềbệnhtìnhcủacô,rằngkhốiuungthưđãhủyhoạicơthểcônhưthếnào,khiếncômấtdầnkhảnăngđểkhángbệnhtật.Kểcảkhicác liềuthuốckhángsinhcóthểngănchặnbệnhtruyềnnhiễmđichăngnữa,ôngnhấnmạnhrằngbệnhungthưcủacôgiờđãđếngiaiđoạnmàcácbácsĩkhôngcòncóthểlàmgìđượcchocônữa.

KhuônmặtSaratêtáikhinghesựthật.Morriskểlạivớitôirằng,“Lúcđócôấybỗngdưngkhóthở.Thậtlòngtôikhôngdámnhìncảnhtượngđó.Tôivẫncònnhớrõnhữnggìxảyrakhicôấynhậpviện”–vịbácsĩungthưyêucầucôđiềutrịchứngviêmphổi.BảnthânôngấycũnglosợchobệnhtìnhcủaSara.Vàđốivớikiểungườinhưông,losợthìphảinói.

SaukhibamẹcủaSarađếnbệnhviện,Morriscũngtròchuyệnvớihọ,vàkhimọicuộcnóichuyệnđãxong,Saravàcảgiađìnhcôđãđồngýmộtphươngán.Côsẽtiếptụcdùngthuốckhángsinh.Nhưngnếubệnhcủacôtiếptụcxấuđi,cácbácsĩsẽkhôngđặtốngthởchocô.Morrissẽgọinhómchuyêngiachămsócgiảmnhẹđếnlàmviệcvớicô.NhữngchuyêngianàysẽkêtoamorphinechoSarađểgiúpcôgiảmđauvàhôhấpđượcdễdàngngaylậptức.GiađìnhcủaSaracũngchứngkiếncôđượcbớtđauvàthoảimái như thế nào khi chuyển sang liệu pháp đó, thế là bỗng dưng, họkhôngcònmuốncô tiếp tụcđiều trị trongđauđớnnữa.Ngayvào sánghômsau,chínhcácthânnhânnàyđãngăncảnđộingũbácsĩđiềutrịcủaSara.

“Họmuốnđặtốngthôngđườngtiểuvàhàngtádâynhợkhácvàongườiconbé,”mẹcủaSara–bàDawn–kểlạivớitôi.“Tôiđãbảohọ,‘Không.Cácanhkhôngcầnđiềutrịchonónữa.’Giờtôichẳngcònquantâmchuyệnconbé có tè ra giường khôngnữa.Họmuốnđohuyết áp cho Sara, thửmáuvàlàmđủthứxétnghiệmhầmbàlằnglênngườiconbé.Tôikhôngvuilắmvớinhữnggìhọđịnhlàmvớinó.Tôiđếngặpytátrưởngvàyêucầuhọngừngngaymọichuyện.”

Trước đó ba tháng, chúng tôi đã chẳng làmđược gì cho Sara: nào làchụpcắt lớp, làmxétnghiệm,hàngmấyđợtxạ trịvàhóatrị, chúngchỉkhiếnchobệnhtìnhcủacôthêmtrởnặng.Lẽracôấyđãcóthếsốnglâuhơnvàvuivẻhơnnhiềunếuchúngtôikhônglàmnhữngchuyệnđó.Ítrakhiđó,côấysẽcónhữngnămthángcuốiđờitrọnvẹnvàđongđầyhạnhphúchơn.

Ngàyhômđó,Sararơivàotìnhtrạnghônmê,cơthểcôấysuykiệtvớitốcđộkhôngcòncó thểkìmhãmđượcnữa.Chođếnđêmkế tiếp.Richcònnhớrõvàkểtôinghe,“Côấybắtđầukêurênnhữngâmthanhkhủngkhiếp.”Một cái chếtkhônghềđẹpđẽêmáiđangcậnkề cô. “Tôikhôngnhớlúcđócôấyđanghíthayđangthở,nhưngdùlàgìchăngnữa,nólàmột chuỗi âm thanhđáng sợ, khủngkhiếp, thậtkhủngkhiếpmà tôi sẽchẳngbaogiờquên.”

ChavàemgáicủaSaravẫncòncốtựdốilòngrằngcôấychỉđangđùahọthôi.Nhưngđếnkhitấtcảmọingườiđềuđãrờikhỏiphòngbệnh.Richđãquỳxuốngbênvợ,bậtkhócvàthìthầmvàotaicô.“Ổnrồiemyêu,emcó thể ra đi rồi đấy,” anh nói lời cuối với bạn đời. “Em không cần phảichiếnđấunữa.Anhsẽsớmgặpemtrênthiênđàng.”

Đến sáng,nhịp thở củaSara thayđổi, càng lúc càng chậmhơn.Richngậmngùi,“CólẽSarahơigiậtmình.Côấylàmmộttiếngthởdài,rồiimbật,lịmđi.”

7.Nhữngcuộctròchuyệnkhókhăn

Sauđómộtthờigian,tôicóthựchiệnvàichuyếndulịchnướcngoàiđểmởmangtầmmắt,nhờđómàtôicódịpđượcgặpgỡvàtròchuyệnvớihaibácsĩđếntừUgandavàmộtnhàbáoởNamPhi.TôikểhọnghevềtrườnghợpcủaSaravàhỏihọrằnghọsẽxửlýnhưthếnàonếuhọởđó.Đốivớihọ,nhữnggìchúngtôiđãlàmchoSarađãlàquáxaxỉ.Họkểrằngởnướchọ,hầuhếtnhữngngườimắcbệnhnanykhôngchọnđếnbệnhviện.Kểcảvớimột số ítngườinhậpviện,phần lớnnhữngngườinàycũngsẽ từchốimọiphươngánmàcácbácsĩđềnghị–nhữngđợthóatrịphứctạp,nhữngcaphẫuthuậtđượcthựchiệntronghoàncảnh“khôngcòngìđểmất,”vànhữngliệuphápthửnghiệm–khimàkếtquảchẩnđoánđãquárõràng,rằngbệnhcủahọkhôngcócơmaychữakhỏi.NhữngquốcgianàycũngkhôngcóhệthốngbảohiểmytếhaytrợcấpxãhộidànhchobệnhnhânhiệuquảnhưởMỹ,vàngườidânsẽphảitựbỏtiềntúithanhtoánmọichiphí.

Nhưng rồi cuối cùng, những anh chàng đó cũng kể tôi nghe nhữngkinhnghiệmmàhọđãtrảiqua–nhữngcâuchuyệnđầyđớnđaukhôngcònmớilạvớichúngta:mộtcụôngbịbuộcphảisốngnhữngngàythángcuốiđờicủaminhvớiđốngdâynhợvàmáythởtrongphòngchămsócđặcbiệtdùthựctâmcụkhônghềmuốn;mộtnambệnhnhânbịungthưgandicănquađờitrongbệnhviệnsaukhitrảiquamộtliệuphápthửnghiệm;mộtônganhrểnọbịunãoáctínhdicănphảichịuđựngđauđớntriềnmiênvìhàngloạtcácđợthóatrịvừavôíchlạivừakhiếnôngthêmgầymònvàđếngầnhơnvớicáichết. “Đợthóatrịnàyluônkinhkhủnghơnđợttrước,”anhnhàbáongườiNamPhikểvớitôi,“Tôichứngkiếnanhrểmìnhchếtdầnchếtmònvìnhữngthứgọilàcôngnghệyhọc.Nhữngđứa

con của anh gần như bị chấn thương tâm lý khi phải chứng kiến chamìnhnhưthế.Anhấynhấtquyếtkhôngbuôngbỏ.”

Đấtnướccủahọcũngđangdầnđổi thay.TrongsốmườinềnkinhtếpháttriểnnhanhnhấtthếgiớicónămquốcgiaởChâuPhi.Dựbáođếnnăm2030,khoảngtừmộtnửachođếnhaiphầnbadânsốthếgiớilàtầnglớp trung lưu.Sẽcó rấtnhiềungườidânđủkhảnăng tạo lậpchomìnhmột cuộc sống tiệnnghi, bao gồmsắmsửa ti-vi, ô-tô và chi trả cho cácdịchvụliênquanđếnsứckhỏe.Chẳnghạn,nhiềucuộcnghiêncứuthựchiệnởcácthànhphốlớncủaChâuPhichothấygiờđây,mộtnửadânsốtrêntámmươituổiquađờitrongbệnhviện,còntỉlệcáccụôngcụbàtrúthơi thở cuối cùng ở bệnh việnđộ tuổi dưới támmươi còn caohơn thế.Nhữngconsốnày thậmchícaohơncảsố liệu tươngđương thuđượcởhầuhết cácnướcphát triển.Câu chuyệnvềnỗ lực chiếnđấuchống lạibệnhtậtbằngmọigiácủaSaranayđãtrởthànhchuyệnthườngngàyởkhắp nơi trên thế giới. Khi thu nhập của người dân được cải thiện, hệthốngdịchvụchămsócsứckhỏetưnhâncũngđượcpháttriểntheo,vàthườngđượcchitrảbằngtiềnmặt.Ởđâucũngvậy,cácbácsĩrấtsẵnlòngđềnghịhàngtásựlựachọnđểbệnhnhânvàthânnhâncủahọtiếptụcnuôihyvọnghão,khiếnchobaogiađìnhphảiphásảnhoặcrơivàocảnhtúngquẫn,buộchọraobánnhàcửalẫnđấtđairuộngvườn,phákétlấyđisốtiềnlẽradùngđểđónghọcphícholũtrẻchỉđểchitrảchonhữngliệuphápchữabệnhvớihiệuquảbằngkhông.Nhưngđồngthời,cácchươngtrìnhvàdịchvụchămsóccuốiđời cũng rộ lênkhôngkém, từKampalađếnKinshasa,từLagosđếnLesotho,vàtừMumbaiđếnManila.

Giớihọc giả đã xácđịnhđượcba giai đoạnphát triển yhọcmàmọiquốcgiađềutrảiqua,tươngứngvớitrìnhđộpháttriểnkinhtếcủamỗimộtlãnhthổ.Ởgiaiđoạnđầutiên,khimộtđấtnướccòntrongtìnhtrạngnghèođói,hầuhếtngườidânquađờitạinhà,bởilẽhọkhôngcóđủđiềukiệnđểtiếpcậncáccơsởytếcũngnhưnhữngphươngthứcchữabệnhhiệuquả.Tronggiaiđoạnthứhai,khimàkinhtếđấtnướcđãpháttriển

hơnvàngườidânbắtđầucóthunhậpcaohơn,nhữngnguồnlựcmạnhmẽgiúp cho các thành tựu yhọcđếnđược vớinhiềungườihơn.Ngườidânbắtđầutindùngcácdịchvụytếvàchămsócsứckhỏemỗikhiđauốmbệnhtật.Vàđếnkhi“gầnđấtxatrời,”nhiềungườihơntrongsốhọquađờitrongbệnhviệnthayvìởnhà.Chođếngiaiđoạnthứba,khimàtrìnhđộ phát triển kinh tế của quốc gia đó đạt đếnmức gần như cực đỉnh,ngườidânkhôngcònchămchămkiếmtiềnnữa,màhọbắtđầuquantâmnhiềuhơnvềchấtlượngcuộcsống,lúcbìnhthườngcũngnhưkhiốmđau,vàthếlàngườitalạicóxuhướngtậnhưởngcuộcsốngvàtỉlệquađờitạigialạigiatăng.

ĐâycũnglàđiềuđangdiễnraởHoaKỳ.Tỉlệngườidânquađờitạinhàtừngđạtmức cựcđại vàonăm 1945để rồi giảmxuống chỉ còn 17 phầntrăm trongnhữngnăm támmươi, nhưng kể từnhữngnăm chínmươi,consốnàylạicódấuhiệutăngdầntrởlại.Trongnhữngnămgầnđây,sốngườisửdụngdịchvụchămsóccuốiđờiđãvàđangtăngvớitốcđộđángkể–đếnnăm2010,45phầntrămngườidânMỹquađờitrongcácchươngtrìnhchămsóccuốiđời.Hơnmộtnửatrongsốhọđượcchămsóccuốiđờitạinhà,sốcònlạitiếpnhậndịchvụtrongmộtcơsởytế,trungtâmchămsóc cuối đời hoặc nhà dưỡng lão. Đây là những số liệu thuộc hàng caonhấtthếgiới.

Mộtsựchuyểnbiếnlớnđangdiễnraởkhắpmọinơi.ỞMỹcũngnhưnhiềuquốcgiakhác,ngườidâncànglúccàngngộrarằnghọcóvàisựlựachọnhayhochotuổigià,thayvìhéohongầymònchờchếttạinhàhoặcquađờitrongbệnhviện–vàhàngtriệungườiđangtậndụngcơhộimớimẻnày.Nhưngchúngtađangsốngtrongmộtthờiđạiđầybiếnđộngvàbấtổn.Chúngtabắtđầunhậnrarằngviệcgiàđivàquađờitrongđauđớnvìchốngchọivớibệnhtậtbằngcơsởvậtchấtyhọclàmộtlựachọnkhôngổn, nhưng chúng ta lại chưa đủ sẵn sàng để thiết lập chuẩnmựcmới.Chúng ta vẫn đangmắc kẹt trongmột quá trình chuyển tiếp. Mặc dùquanniệmcũcókhiếnchúngtađaukhổvàđauđớncỡnào,tấtcảchúng

tađềuđãquenvớinóvàthànhthạonó.Chúngtabiếtmìnhcầnphảilàmgìvớinó.Bạnđồngýtrởthànhbệnhnhâncủatôi,vàtôilàbácsĩ,tôicónghĩavụchữabệnhchobạn–bằngmọigiá,bằngmọithứmàtôicó,bấtkểchúngtốnkémhoặckhiếnbạnđauđớnvàthiệthạinhưthếnào.Trongkhiđó,quanniệmmớiđòihỏichúngtaphảicanđảmđốidiệnvớisựlãohóavàcáichếtđểduytrìmộtcuộcsốnghạnhphúcvàýnghĩabấtchấptuổitácvàbệnhtật,vàviệcnàyđòihỏimộtsựkhẳngđịnhbảnthânvàlòng trung thành của chúng ta trong việc theo đuổi nó.Nhưng thực tếhiệnnay,chúngtavẫnđanglànhữngkẻnghiệpdưkhổsởtrongquátrìnhtiếpnhậnquanniệmmới.Chúngtađangtrảiquamộtquátrìnhbiếnđổivàhọchỏivềmặttâmlýxãhội,từngngườimột.Vàtôicũnglàmộttrongsốđó,dùvớitưcáchlàmộtbácsĩhaychỉđơngiảnlàmộtconngườibìnhthường.

***

Hồiđó,chatôichỉmớingoàibảymươituổi,nhưngnhiềuchuyệnxảyradồndậpđãkhiếntôiphảisớmđốimặtvớithựctếrằngôngđãgiàyếuvàsẽcóthểrờixachúngtôibấtkỳ lúcnào.Lúcđó,chavẫnđang“khỏenhưtrâu,”điđánhtennisbalầnmộttuần,ănuốngvàsinhhoạtđiềuđộ,vàvẫnlàmviệcnăngđộngvớitưcáchlàchủtịchcủacâulạcbộtừthiệnRotaryClubđịaphương.Cha làmộtquýôngnăngđộngvànhiệthuyết.Ôngthíchlàmtừthiệnvàthamgianhiềuhoạtđộngxãhội,baogồmviệcphát triểnngôi trườnghọcdànhchocộngđồngngườiẤndochínhôngsánglậptừmộttòanhàđơnlẻthànhmộttổhợptrườngđạihọcrộnglớnvớiquymôhainghìnsinhviên.Mỗikhitôivềnhà,haichaconlạixáchvợt đi đánh tennis ở sân vận động địa phương. Ông chơi với tinh thầnquyếtthắng,vàtôicũngthế.Ôngđánhbỏnhỏ,tôicũngbỏnhỏlạivớiông.Ôngđánhbóngbổng, tôicũngđánhbổng lại.Ôngvẫnthểhiệnvài thói

quenngườigiàtrênsântennis,chẳnghạnnhưhỉmũimỗikhithấythích,hoặccốtìnhđánhbóng“tálả”khiếntôichạykhắpsânđểbắtbóngđếnnáthở.Nhưngtôixemđónhưnhữnglợithếvànhữngquyềnmàchatôicóthểlàmvớitôivớitưcáchlàmộtngườibềtrêncủatôi,chứkhôngnghĩrằngchúngcóthểlàdấuhiệucủatuổigià.Suốtbamươinămhànhnghềbácsĩ,chatôikhôngbaogiờquênchămsócbảnthânmình,vẫnduytrìthóiquendikhámsứckhỏeđịnhkỳtheolịchvàtuyệtđốikhôngsótbữanào,vàôngvẫnđikhámbácsĩvàuốngthuốcđầyđủmỗikhicóbệnh.Dovậymàkhichanóirằngôngbịđautừcổđếncánhtaytráikèmvớicảmgiácngứarantrêncácđầungóntaytrái,khôngmộtaitronggiađìnhcảmthấylolắngvềđiềuđó.KếtquảchụpX-quangởcổcủachachothấyôngbịviêmkhớp.Ôngbắtđầuuốngthuốckhángviêmtheosựkêđơncủabácsĩ,ápdụngvậtlýtrịliệu,vàhạnchếnhữngcửđộngmạnhởcổđểkhôngbịđau.Ngoàinhữngđiềunàyra,cuộcsốngcủachavẫntrôiquabìnhthườngvàyênả.

Tuynhiên,vàinămsauđó,cơnđaucổcủaôngmỗilúcmộttrầmtrọnghơn.Nókhiếnôngkhôngthểnằmyênvàngủngon.Từcácđầungóntaytrái,tìnhtrạngtêvàngứaranđãlanratoànbộbàntaytráicủaông.Hồilàmphẫuthuậtcắtốngdẫntinh,chatôibảorằngôngkhôngcảmnhậnđượcvếtmổnhóiđauvìchỉkhâu.Đếnhènăm2006,bácsĩcủachayêucầuôngđichụpcộnghưởngtừMRIởcổ.Kếtquảkhiếnchobảnthânchatôivàcảnhàsốcnặng.Hìnhảnhchothấycómộtkhốiuđangpháttriểnbêntrongcộtsốngcủaông.

Đó là khoảnh khắc khiến chúng tôi buộc lòng phải bước khỏi tấmgươngcủaảotưởng.Chẳngaicóthểngờrằngđiềuđólạixảyđếnvớimộtngười tốtbụngvà sống lànhmạnhnhưcha tôi.Giađìnhbuộcphảibắtđầucuộchànhtrìnhđốidiệnvớiquyluậtsinh-lão-bệnh-tửcủacha.Thửtháchđãbắtđầu,rằngliệumọingườitronggiađìnhcóthểlàmđượcđiềugìtốtđẹpchochatôi–hơncảnhữnggìmàtôi,mộtbácsĩ,đãvàđanglàmchonhữngbệnhnhâncủamình.Giấybútđãsẵnsàng.Chiếcđồnghồđếm

ngược đã chạy.Nhưng chúng tôi vẫn chưa chịu tin rằng chuyện khôngmongmuốnđãvàđangxảyra.

Chagửichotôicáchìnhảnhchụpcộnghưởngtừbằngemail,vàchúngtôivừanóichuyệnvớinhauquađiệnthoại,vừacùngnhaunhìnnhữngtấmhìnhđótrênmànhìnhmáytính.Khốiutrongcơthểchatôihiệnrarấtrõ.Nóđãlấpđầytoànbộphầnrãnhcộtsống,lantỏađếnphầndướinãovàxươngvai.Nóđãgầnnhưthâmnhậpvà làmtắcnghẽncộtsốngcủachatôi.Kỳthực,tôikinhngạcvìôngkhôngbịliệt,nhữngbộphậnduynhấtcủaôngcóbiểuhiệnbấtổntínhđếnthờiđiểmđóchỉlàmộtbàntaybịtêliệtvàcáicổbịđau.Nhưnghaichaconvẫnchưathựcsựtròchuyệnvớinhauvềbệnhtìnhcủaông.Cảhaikhôngbiếtnênlàmthếnàođểbắtđầucuộcchuyệntròđó.TôihỏicharằngvịbácsĩchụpX-quangđãnóigìvềkhốiu trongngườiông.Ôngbảo rằng có cảu lành tínhvàuác tínhtrongđó.Tôilạihỏiônglàcácbácsĩcónhắcđếnnguycơmắcbệnhnàokhácnữakhôngngoàikhốiuđó?Ôngbảokhông.Cảhaichaconđềulàbácsĩphẫuthuật,vậymàgiờđây,chúngtôiđangngồivòđầubứttaivềcáchlàmthếnàođểloạibỏmộtkhốiunhưthế.Nhưngkhimọithôngtincho thấy tìnhhìnhcóvẻnhưvôphươngcứuchữa, cảhai chúng tôi imlặng.“Connghĩchúngtanênnóichuyệnvớimộtbácsĩchuyênkhoaphẫuthuậtthầnkinhtrướckhiđưarakếtluận,”tôiđềnghịvớicha.

U cột sống là bệnhhiếm, và không cónhiềubác sĩ phẫu thuật thầnkinhdàydạnkinhnghiệmvềnó.Cócơhộitiếpnhậnchừngmườitrườnghợp u cột sống đã được xem là nhiều trong sự nghiệp củamột bác sĩ.Trongsốnhữngbácsĩgiàukinhnghiệmnhấtvềcănbệnhnàymàtôibiết,cómộtngườiđangcôngtácởtrungtâmytếClevelandClinic,cáchnhàchamẹtôihaitrămdặmláixe,vàmộtngườiđanglàmviệcngaytạibệnhviệncủatôiởBoston.Chúngtôihẹngặpcảhaingười.

Cảhaibácsĩđóđềuđềnghịchatôilàmphẫuthuật.Họsẽmởbungcộtsống–điềumàngaycảmộtbácsĩnhưtôicòntưởnglàbấtkhảthitrước

đó–vàbóctáchkhốiuhếtmứccóthể.Họbảorằnghọchỉcóthểlấyravàiphần của khối u. Phần lõi phát triển của khối unằm trongmột khônggianđóngkíncủarãnhcộtsống–và“conquáivật”nàyđãvàđangbànhtrướngđếnmứcvỡcảcái lồngbaobọcnó.Khốiuđãphìnhtođếnmứcchènépcộtsốngcũngnhưxươngđốtsống,vừagâyđauđớndữđộilạivừalàmpháhủy các sợi thầnkinh làmnên cột sống.Do vậymà trongquátrìnhphẫuthuật,cảhaibácsĩđềuđềxuấtkhâumởrộngkhônggianchứađốtsốngđểgiảitỏaáplựclêncộtsốngcủachatôi.Họgiảiphóngkhốiu,bằngcáchmổphầnlưngcộtsống,vàgiữổncácđốtsốngbằngnẹpcốđịnhHarrington.Nóimộtcáchvívon,việcnàygiốngnhưbạndỡbỏmộtbứctườngcủamộttòanhàvàthaynóbằngmộthệcộtchịulựcđểchốngđỡcáctầngvàtrầnnhà.

Vịbácsĩởbệnhviệntôithìkhuyênchatôinênphẫuthuậtcàngsớmcàngtốt.Ôngbảorằngtìnhhìnhcủachatôiđãnghiêmtrọnglắmrồi.Ôngcóthểbịliệttứchitrongvàituầntớinếukhôngphẫuthuật.Khôngcólựachọnnàokhácngoàiphẫuthuật–cảhóatrịlẫnxạtrịđềukhôngđủsứcdiệttrừkhốiudicănhiệuquảbằngphẫuthuật.Vịbácsĩcũnglưuýrằngcuộcphẫuthuậtcótỉlệrủironhấtđịnh,nhưngđiềunàykhôngđánglongạibằngtínhchấtnguyhiềmcủakhốiu.Chatôicầnphảiphẫuthuậtngaytrướckhiquámuộn.

VịbácsĩởClevelandClinicthìvẽchochúngtôimộtbứctranhmơhồhơn.Mặcdùôngtacũngđềxuấtchatôilàmphẫuthuật,ôngkhôngthúcépchúngtôiphảitiếnhànhngay.Ônggiảithíchrằngmặcdùmộtvàiloạiucộtsốngcóthểtiếntriểnrấtnhanh,ôngđãtừngthấynhiềubệnhnhâncódiễntiếnbệnhrấtchậm,kéodàinhiềunămvàtrảiquanhiềugiaiđoạnriêngbiệtchứkhôngpháttánnhanh.Ôngkhôngchorằngchatôi–vớimộtbàntaybịliệt–cóthểngaylậptứcliệttứchichỉtrongmộtthờigianngắn.Dovậy,chúngtôivẫncóthờigiansuynghĩvềviệcphẫuthuật,rằngchatôicóthểquyếtđịnhmộtkhikhôngcònchịuđựngnổiđượcnữa.Ởtâmthếbệnhnhân,chưakểbảnthâncũnglàbácsĩphẫuthuật,chatôi

khôngcảmthấy lạcquannhưhai vịbác sĩ thầnkinhnọ.Ôngcho rằngmìnhcókhoảnghaimươilămphầntrămkhảnăngbịliệtcơthểhoặctửvong.Chatôibảorằngôngcầnmộtgiớihạn.Liệutìnhtrạngcủaôngđãnghiêmtrọngđếnmứccầnphảilàmphẫuthuậtngaybâygiờhaychưa?Ông có nên tiếp tục chờ đợi, cho đến khi tình trạng tê liệt ảnh hưởngnghiêmtrọngđếncôngviệccũngnhưkhảnăngcầmdaomổcủaông?Hayôngsẽđợiđếnkhikhôngcòncóthểđi lạiđượcnữathìmớiquyếtđịnhphẫuthuật?

Thậtkhónghĩ!Trong suốt sựnghiệpcủamình,đãcóbiếtbaonhiêulầnchatôiphảilàmcôngviệcthôngbáotindữchocácbệnhnhân–rằnganhnàyhoặc chị kia đãmắc bệnhung thưdi căn, vàhọ sẽ phải quyếtđịnhtrêncơsởnhữnglựachọnkhôngmấyhyvọng.Vảtôi,tôicũngtừnghàngtálầnlàmviệcđó,làmkẻmangtinbáotửchongườita.Ấyvậymàchẳngcóngườinàotronghaichúngtôichịunóithẳng làbệnhnhânsẽchếtvìkhốiuđó,nhưngchúngtôicũngkhôngdámkhẳngđịnhlàkhốiuđócóthểđược loạibỏhoàntoànhaykhông.Mọi lờinóiđềuđượcgiảmnhẹđếnmứctốiđa.

Vềmặtlýthuyết,mộtngườihoàntoàncóthểphântíchtìnhhìnhvàđưaraquyếtđịnhsángsuốtvềchuyệnsốngchếttrêncơsởnhữngthôngtin,dữliệuvàlậpluậnhợplý.Nhưngtrênthựctế,hầuhếtnhữngthôngtindữliệunàyđềucólỗhổngvàbịchephủbởinhữngmànsươngcủasựmơhồ.Đólàmộtloạibệnhungthưhiếmgặp.Chẳngaicóthểnóitrướcđượcđiềugì.Việc lựachọnvàraquyếtđịnhcầnđếnkhảnăngđiềnvàonhữngchỗtrống,vàchatôilạiđilấpnhữngkhoảngtrốngđóbằngnỗisợ.Ôngsợkhốiuđó,sợnhữnggìnósẽgâyrachocơthểông,vàsợcảnhữnggiảiphápmàcácbácsĩđềnghị.Ôngkhôngdámtưởngtượngracảnhcộtsốngcủamìnhbịngườitamổbanhthếnào.Ôngkhôngdámđặtniềmtinvàobấtkỳcuộcphẫuthuậtnàomàôngkhônghiểurõ–nhữngloạiphẫuthuậtmàchínhôngchưa từng thựchiệnhoặckhôngcókhảnăng làm.Ôngđãhỏicácvịbácsĩkiahàngloạtcâuhỏivềcáchthứchọthựchiệnca

phẫuthuậtđó.Ôngyêucầuhọchoôngbiếthọsẽsửdụngnhữngdụngcụgì để thâmnhập cột sống của ông. Rồi họ có sử dụng kínhhiển vi haykhông?Họsẽlàmthếnàođểbóctáchkhốiu?Làmsaohọkiểmsoátcácmạchmáu?Rồisựđốtmôdacógâyảnhhưởngđếnnhữngsợithầnkinhtrong cột sốnghaykhông?Chúng ta cónhững công cụđể kiểmsoát sựchảymáucủatuyếntiềnliệttrongkhoatiếtniệu–saohọkhôngsửdụngchúng?Tạisaokhông?

Vịbácsĩphẫuthuậtthầnkinhởbệnhviệntôikhôngthíchhànhđộngđặtcâuhỏitớitấpcủachatôi.Ôngkhôngphiềnkhitrảlờivàicâuhỏiđầutiên.Nhưngmộthồisau,ôngtacảmthấyngánngẩmvàmệtmỏikhichatôikhôngchịungưng.Thế làôngbắtđầuchuyểnsang tháiđộcủamộtgiáosưcótêntuổinhưđúngđịavịcủaông–quyềnuy,chắcchắn,vàcònbậnrộnnhiềuviệckhác.

“Nhìn xem, khối u đó nguy hiểm đến tínhmạng của ông,” vị bác sĩkhuyênchatôi.Ôngnhắclạirằngmìnhcónhiềukinhnghiệmđiềutrịucộtsốnghơnaihết.Chatôichỉviệcquyếtđịnhxemmìnhcómuốnlàmgìvớibệnhtìnhcủamìnhhaykhông.Nếuôngmuốnhànhđộng,vịbácsĩsẵnlònggiúpđỡ.Cònnếukhông,đólàlựachọncủaông.

Khivịbácsĩgiảithíchxong,chatôikhônghỏinữa.Nhưngôngcũngđồngthờiquyếtđịnhlàmìnhsẽkhôngchọnvịbácsĩnàychữachomình.

VịbácsĩphẫuthuậtthầnkinhđếntừClevelandClinic,EdwardBenzel,cũngtựtinkhôngkém.Nhưngôngđủtinhtếđểnhậnrarằngcáccâuhỏicủachatôixuấtpháttừnỗilosợtronglòngông.Nênôngtarấtkiênnhẫnlắngnghevàtrảlờichatôibấtchấpsựphiềnphức.Bêncạnhđó,ôngcũngkhôngquênquansátchatôi.Theocảmnhậncủaông,chatôicóvẻlolắngvềmứcđộrủirocủacaphẫuthuậthơnlàsựnguyhiểmcủakhốiu.

Chatôibảoôngấynóiđúng.Chatôikhôngmuốnmạohiểmđặtcượcsựnghiệpcònlạicủamìnhvàomộtphươngphápchữatrịkhôngrõhiệuquả.Vịbácsĩkiacũngđáplạirằngôngcóthểhiểucảmnhậncủachatôi

khiđặtmìnhvàovịtrícủachalúcdó.

Bác sĩ Benzel có cách nhìn vào người đối diện sao cho giúp họ cảmthấyanlòng,chothấyrằngôngđangrấtquantâmđếnvấnđềcủahọ.Ôngcaohơnbamẹtôinhiều,nhưngvẫnđiềuchỉnhtưthếngồisaochomắtôngngangtầmvớimắthọ.Ôngrờikhỏimànhìnhmáytínhvàquayghếvềphíachúngtôimộtcáchhoàntoàn,tậptrungvàocuộctròchuyệnvớichúng tôi.Ông không khúmnúm, cũng khôngnảyngườihay có bất kỳphảnứnggìkháctronglúcchatôiđangnói.Ôngcóthóiquendễthấyởnhữngngười sống ởmiền trungnướcMỹ: kể cả khi đối phương đã nóixong,Benzelvẫnchờmộtkhoảngnghỉrồimớiđáplại,bởiôngmuốnchắcrằngngườiđốidiệnđãnóixonghếtnhữnggìhọmuốnnói.Ôngcóđôimắtnhỏvàđậmmàuđằngsaucặpkínhgọngmỏng, cònmiệngôngẩnsaunhữngchiếcriamépxámbạctuatủakiểuVanDyke[12].Dấuhiệuduynhấtkhiếntôinhậnraôngđangsuytưchínhlànếpnhăntrênvầngtránbóngloángcủaông.Cuốicùng,ôngcũngdẫndắtcuộctròchuyệnquaytrởlạichủđềchính.Khốiumớilàthứđánglo,nhưngkhôngvìthếmàôngphớtlờnhữngmốiquantâmcủachatôi.Ôngtinrằngchatôicầnthêmthời gianđể chờđợi vàđểxemcác triệuchứngbệnhdiễn tiếnnhư thếnào.Theoông,chatôicầnđượcthoảimáivàcóthểquyếtđịnhlàmphẫuthuật khi nào ông cảm thấy cần. Thế là cha tôi quyết định chọnbác sĩBenzelcũngnhưlàmtheolờitưvấncủaông.Chamẹtôidựđịnhsẽquaytrởlạigặpôngsauvàithángđểkiểmtrabệnhtình,vàhọsẽgọiđiệnthoạingaychoôngnếuchatôicóbấtkỳbiểuhiệnbấtổnnào.

Nghĩxem,chatôichọnbácsĩBenzelcóphảibởivìôngđãvẽramộtbứctranhtươnglaitươisánghoặcíttrầmtrọnghơnvềkhốiutrongngườichatôisovớivịbácsĩkia?Có lẽ.Quảthậtđócũng làmộtyếutố.Bệnhnhânthườngcóxuhướnglạcquan,kểcảkhiđiềunàykhiếnhọchọnchomìnhnhữngvịbácsĩlàmviệckémchínhxác.Chỉcóthờigianmớichứngminhđượcai làngườigiỏichuyênmônhơngiữahaingườibácsĩphẫuthuậtthầnkinhđó.Mặcdầuvậy,Benzellàngườiduynhấtthựcsựlắng

nghevàcốgắngthấuhiểunhữngnỗilolắngcủachatôi,vàđiềuđócóýnghĩarất lớnđốivớicha.Kểcảsaukhichúngtôiđãvềnhà,chatôivẫnnhắcđinhắclạirằngBenzellàngườimàôngcóthểtintưởng.

Quả thật, Benzel đãđúng. Thời gian trôi qua, cha tôi không có triệuchứngbấtổnnào.Ôngquyếtđịnhdờingàytáikhám.ÔngtrởlạigặpbácsĩBenzeltậnmộtnămkểtừsaucuộctròchuyệnđó.MộtđợtchụpcộnghưởngtừMRIlầnhaichothấykhốiutrongngườichatôiđãpháttriểntohơnlầntrước.Nhưngcáccuộckhámtổngquátkhôngchothấybấtkỳdấuhiệu sa sút nào vềmặt sức khỏe, hoạt động giác quan và khả năng dichuyểncủachatôi.Thếlàcácbácsĩquyếtđịnhtậptrungvàocảmnhậncủachatôichứkhôngquáphụthuộcvàonhữngtấmảnhchụp.CácbảnbáocáochụpMRIchothấynhiềuđiềuđángsợ,chẳnghạnnhư“sựbànhtrướngcủakhốiucổlêncấpđộtùyxươngvànãogiữa.”Nhưngsuốtnhiềutháng liên tục, đã không cóđiềubất ổnnào xảy ra làmgiánđoạn sinhhoạthàngngàycủachatôi.

Cơnđaucổvẫnchưachấmdứt,nhưngchatôiđãtìmravàitưthếnằmlýtưởngđểkhôngbịnólàmảnhhưởngđếngiấcngủngon.Mỗikhitiếttrờitrởlạnh,ôngcảmnhậnbàntaytêliệtcủamìnhbịlạnhthấuxương.ThếlàônghìnhthànhchomìnhthóiquenđeogăngtaytheophongcáchMichaelJackson,kểcảkhiởtrongnhà.Bêncạnhđó,ôngvẫnláixe,chơiquần vợt, làm phẫu thuật và sinh hoạt bình thường như hồi còn khỏemạnh. Cả ông và bác sĩ củamình đều đã lường trước những gì sẽ đến.Nhưnghọ cũngbiếtđâumới làđiều thực sựquan trọng với cha tôi, vàquyếtđịnhthuậntheotựnhiêntrongkhảnăngchophép.Khiđó,tôinhớlàmìnhcótựnhắcnhởbảnthânmìnhrằng,đâymớiđíchthựclàđiềutôinên làmvớinhữngbệnhnhâncủamình–và cũng làđiềumàngànhynênlàmchoconngười.

***

Hồicònhọctrongtrườngy,lớptôiđượcyêucầuđọcmộtbàibáokhoahọcngắnđượcviếtbởihainhàyđứcEzekielvàLindaEmanuel,vềchủđềcáckiểumốiquanhệcóthểđượchìnhthànhgiữabệnhnhânvàchúngtôi–cácbácsĩtrẻ“nonchoẹt.”Kiểuquanhệtruyềnthốngvàlâuđờinhấtgiữabácsĩvàbệnhnhânchínhlàquanhệgiatrưởng–chúngtôilànhữngthầy thuốc quyền uy, được giao trọng trách mang lại cho bệnh nhânnhữngthứtốtnhấtcóthể.Chúngtôicókiếnthứcvàkinhnghiệm.Chúngtôi có tiếngnói quyếtđịnh.Nếu trênbàn cómột viên thuốcđỏ vàmộtviênthuốcxanh,chúngtôicóthểyêucầubạnrằng,“Hãyuốngviênđỏ.Nótốtchoanh/chị.”Sauđó,chúngtôicóthểgiảithíchchobạnnghevềviênthuốcxanhcũngnhư lýdovì saobạnkhôngnênchọnnó...hoặcchẳnggiảithíchgìcả.Vìchúngtôilàbácsĩ,chúngtôicóquyềnchọnlọcthôngtinvànóichobạnnghenhữnggìmàchúngtôinghĩlàbạncầnbiết.Nóimột cách nôm na, đây làmô hình bác-sĩ-là-số-một,mà trong đó, bệnhnhânchỉcómộtnhiệmvụduynhất là lắngnghevà làmtheonhữnggìbácsĩbảovàkhôngthắcmắc.Mặcdùtrongthờiđạingàynaychúngtakhôngcònkhuyếnkhíchnhữnghìnhthứctươngtácmộtchiềunhưthế,nóvẫnlàmộtkiểuquanhệphổbiếngiữabácsĩvàbệnhnhân,đặcbiệtlànhữngngườibệnhquágiàyếu,khôngcónhiềusựlựachọnhoặccầnđượcgiúpđỡthựcsự–ngườicaotuổi,ngườinghèo,ngườitàntật,phếnhân,vànhữngbệnhnhânhàilòngvớiviệcrămrắptuântheolờibácsĩ.

Kiểuquanhệthứhaiđượccáctácgiảbàiviếtgọi là “cungcấpthôngtin.”Nó tráingượcvới tínhchất chuyênquyềncủaquanhệgia trưởng.Chúngtôitruyềnđạtchobạnthôngtinvàsốliệu.Phầncònlạilàchuyệncủabạn. “Đây là tácdụng của viên thuốcđỏ, cònđây là côngdụng củaviênxanh,”chúngtôisẽnóivớibạnnhưthế,và“Anh/chịmuốnuốngviênnào?”Nólàquanhệtraođổi,giốngnhưkinhdoanhbánlẻ.Bácsĩlàngườibánhàng,sởhữukiếnthứcvàkỹnăngchuyênmôn.Bệnhnhânlàkháchhànghayngườitiêudùng.Nhiệmvụcủabácsĩlàcungcấpchobệnhnhânnhữngkỹnăngvàthôngtincậpnhậtmớinhấtvềcácphươngphápchữa

bệnh.Nhiệmvụcủabệnhnhân là raquyếtđịnh.Đây làxuhướngđangđượcưachuộngtrongngànhythờinay,vànókhiếnchogiớithầythuốcchúng tôi càng lúc càngbị phânhóa và riêngbiệt vềmặt chuyênmôn.Chúngtôicànglúccàngíthiểubệnhnhân;thayvàođó,chúngtôiđượcbiếtnhiềuhơnvềlĩnhvựcchuyênmôncủamình.Nhìnchung,loạiquanhệnàycóthểmanglạihiệuquảrấtcao,đặcbiệtkhicónhữnglựachọnrõràngminh bạch, sự trao đổi được thực hiện trực tiếp và nhận được sựđồngthuậntừcảhaibên,vàmỗibênđềubiếtrõmìnhthíchgì,muốngì.Chúngtôisẽkê toathuốc, làmxétnghiệmvàphẫuthuậtchobạncũngnhưmọiđiềucầncólợichobạn,miễnlàbạnmuốnvàchấpthuận.Ngườibệnhcóquyềntựchủvàtựquyếttốiđatrongloạiquanhệnày.

VịbácsĩphẫuthuậtthầnkinhtrongbệnhviệntôiởBostonthểhiệnnhiềuđiểmcótrongcảhaivaitròtrên.Ônglàmộtbácsĩgiatrưởng:ôngnhấnmạnhrằng làmphẫu thuật là lựachọn tốtnhấtchocha tôi, rằngchatôiphảitiếnhànhngaylậptức.Trongkhiđó,chatôimuốnônghànhxử theo hướng quan tâm chia sẻ nhiều hơn, sẵn lòng cung cấp thêmthôngtinvàđưaranhiềulựachọnhơnchongườibệnh.Vịbácsĩđócũngcótiếpthuvàthayđổi,nhưngnhữngthôngtinôngcungcấpsauđóchỉkhiếnchatôithêmsợhãi,phảihỏitiếpnhiềuhơn,vàkhiếnchochathêmmơhồvềđiềumìnhmuốn.Vìbácsĩđókhôngbiếtphảilàmsaovớichatôi.

Trong thực tế, cảhaikiểuquanhệđóđềukhiếmkhuyết.Bệnhnhâncầnthôngtinvàquyềntựchủ,nhưngđồngthời,họcũngcầnđượchướngdẫn.Dovậymàhaivịtácgiảcủabàibáomàchúngtôiđọcđãmiêutảloạiquanhệthứbagiữabácsĩvàbệnhnhân,gọilà“quanhệthamvấn.”Ởđây,bácsĩcóvaitrògiúpchobệnhnhânxácđịnhđượcđiềuhọmuốn.Ngườibácsĩthamvấnsẽhỏi,“Đâumớilàđiềuquantrọngnhấtđốivớianh/chị?Anh/chịlolắngvềđiềugì?”Sauđó,khicácbácsĩđãbiếtcâutrảlời,họsẽnóichobạnnghevềđặcđiểmvàcôngdụngcủacảhailoạithuốcxanhvàthuốcđỏ, vàchỉdẫnchobạnbiết loại thuốcnàosẽhiệuquảhơn trong

việcgiúpbạnhoànthànhđượccácnguyệnvọngcủamình.

Nhiềuchuyêngiađãgọiđây là loạiquanhệđồngquyếtđịnh:quyềnquyếtđịnhđượcgánhvácvàchiasẻbởicảhaibênbệnhnhânvàbácsĩ.Hồicònlàsinhviênykhoa,chúngtôiđãtừngnghĩrằngnếuđiềuđólàthật thìquá tuyệt, rằnggiao tiếpvớibệnhnhânchẳngphải là việckhókhănlắmđâu.Nhưngrốtcuộcnóchỉlàlýthuyết.Vớiđạiđasốdânngànhyhiệnnay,cáiýtưởngrằngbácsĩphảikiêmluôncảcôngtácthamvấntâm lývừanặngnề lại vừa... không tưởng (Bác sĩphẫu thuậtmàđi “tròchuyện thamvấn”?Khó tinquá!) Tôi chưabao giờnghemộtbác sĩnàonhắcđếnđiềunày,thậmchíhọquênluônrằngcómộtýtưởngnhưthếtồn tại trênđời.Hầuhết cácmônhọc và các khóahuấn luyệnkỹnăngdànhchoybácsĩđềuxoayquanhhaiphongcáchgiatrưởngvàcungcấpthôngtin.Ấyvậymàchưađầyhaimươinămkểtừkhichúngtôiđọcbàiviếtđó,chúngtađangngồiđâyvớichacủatôi,trongmộtphòngkhámbácsĩgiảiphẫuthầnkinhởCleveland,Ohio,vớinhữngtấmhìnhchụpMRIchothấymộtkhốiuáctínhtokềnhtrongcộtsốngcủachatôi,bêncạnhmộtngườibácsĩbiếtlắngnghe,thamvấnvàcùngchúngtôiđưaraquyếtđịnh– điềumà chúng tôihết sức lâmđắc.Benzel khôngnghĩ vềmìnhnhưmột chỉ huy có quyền quyết định tối cao, haymột bác sĩ chỉ đơnthuầncóchuyênmôntrongcuộcchiếnchốnglạibệnhtậtnày;thayvàođó,ônglàmviệcvớichatôinhưmộtnhàthamvấnđíchthực.Đâycũngchínhlàđiềumàchatôicần.

TôicóđọckỹlạibàibáocủaanhemnhàEmanuel,vàpháthiệnramộtlờicảnhbáocógiá trịcủacác tácgiả:Mộtngườibácsĩ thựcthụcòncónhiềuviệccầnphảilàmtốtvượttrêncảcôngtácthamvấn,tứcdiễndịchýmuốn của người bệnh và giúp họ hoàn thànhnhữngmongmuốn đótrongkhảnăngchophép.Mongmuốncủaconngườiluônthayđổi.Mọiconngườitrênthếgiannàyđềucóthứmàcácnhàtriếthọcgọilà“hammuốnbậchai”hoặc“hammuốncủahammuốn”–nhữngkỳvọng,mongmuốnvềnhữnggìmìnhmuốn.Chẳnghạn,nhiềungười trongchúngta

ướcmìnhtrầmtínhhơn,bớtbốcđồng,khỏemạnhhơn,chiếnthắngđượcnhữnghammuốnthấpkémnhưsựháuănhaynỗisợ,ướcgìmìnhtrungthành hơn trong việc theo đuổi cácmục tiêu của cuộc đời. Và do vậy,những bác sĩ nào chỉ nghe thấy những lời nói bên ngoài hoặc nhữngmongmuốn bậcmột của bệnhnhân thì rất khó làmhọhài lòng được,chúngtaluônmongmuốnbácsĩcủamìnhđủcứngrắnđểthúcgiụchoặcngăncảnchúngtamỗikhichúngtacónhữngquyếtđịnhbốcđồng,ngắnhạnhoặcthiếutâmnhìn,chẳnghạnnhưlườivậnđộnghoặckhônguốngthuốcđầyđủ.Vàchúngtacũngthườngđiềuchỉnhbảnthântheonhữngsự thay đổimà ban đầu chúng ta rất sợ.Do vậymà cónhững khi,mộtngười bác sĩ thực thụ rất cần và rất nên có chính kiến, chủ động địnhhướngbệnhnhâncủamìnhtheonhữngmụctiêurộnglớnvàlâudàihơn,kểcảkhiđiềunàyđồngnghĩavớiviệctháchthứcbệnhnhân,yêucầuhọxemxétlạinhữngmốiquantâm,niềmtinvàlốisốngthiếukhoahọccủabảnthân.

Trongphầnlớnsựnghiệpcủamìnhtínhđếnthờiđiểmnày,tôikháanphận với vị trímột bác sĩ nhiệt tình trong việc cung cấp thông tin chobệnhnhân.(Hầuhếtgiớibácsĩcùngthếhệvớitôiđềuđãtừbỏphươngpháplàmviệckiểugiatrưởng.)Nhưngthựctếđãchothấy,việcchỉchămchămcungcấpthôngtinvẫnkhiếntôithấtbạitrongviệcgiúpđỡnhữngngười bệnhnhưSaraMonopoli và rấtnhiều conngườimắcbệnhhiểmnghèokhácmàtôitừnggặp.

TrongkhoảngthờigianchatôiđếngặpbácsĩBenzelvìbệnhtìnhcủaông,tôiđượcyêucầukhámchomộtcụbàbảymươihaituổibịungthưbuồng trứngđãdicăn.Bànhậpviện trong tình trạngcấpcứuvìnônóiliêntục.CụtênlàJewelDouglass,vàthôngquahồsơbệnháncủabà,tôiđượcbiếtcụđãđitrịbệnhhainămrồi.Dấuhiệuđầutiêncủacănbệnhungthưmàcụđangmanglàmộtcơnsìnhbụng.Bàđếngặpmộtbácsĩsảnkhoa,đểrồivịnàysiêuâmchobàvàpháthiệnramộtkhốiucókíchcỡbằngnắmtaytrẻcontrongkhungxươngchậucủabà.Bàđượcyêucầu

làmphẫuthuật,đểrồinhờđómàcácbácsĩxácđịnhđượcđólàungthưbuồngtrứng,vànóđã lanrộngratoànbộphầnbụngcủabà.Cáikhốiumềmmềmnhưngmọcnhanhnhưnấmđó “làm tổ” trên tử cung, bàngquang,ruộtkếtvàthànhbụngcủabà.Vịbácsĩphẫuthuậtđãcắtbỏhaibuồngtrứng,dạcon,mộtnửaruộtkếtvàmộtphầnbabàngquangcủabà.Cụđã trảiquaba tháng làmhóa trị.Vớiphươngphápđiều trịnày,hơnphânnửacácbệnhnhânungthưbuồngtrứnggiốngnhưcụcóthểsốngthêmđượchainăm,mộtphầnbakéodàicuộcsốngthêmnămnăm.Cònlại,khoảng20phầntrămngườibệnhđượcchữakhỏi.Bàhyvọngmìnhnằmtrongsốhaimươiphầntrămítỏiđó.

Bàchịuđựngrấttốtsuốtcácđợthóatrị.Mặcdùcũngbịrụngtócnhưnhững bệnh nhân ung thư khác, bà không bịmệtmỏi nhiều. Sau chíntháng,cáchìnhchụpcắtlớpchothấykhôngcònkhốiunàotrongcơthểbànữa.Nhưngsaumộtnăm,cácbácsĩlạithấyvàiđốmbấtthườngxuấthiệntrởlạitrongvùngbụngcủabàtrênhìnhchụpcắtlớp.CụDouglasskhôngcảmthấygìkhóchịucả–nhữngunhỏchỉcỡvàimilimetmỗicái–nhưngđiềuquantrọnglàchúngđãtrởlại,vàđanghiệnhữutrongcơthểbà.Thếlàvịbácsĩtrịungthưcủabàquyếtđịnhđổilịchhóatrị.Lầnnày,cụDouglass chịunhiều đauđớnhơn trước do các tác dụng phụ khôngmongmuốn – lởmiệng, toàn bộ cơ thể ngứa và nóng ran như bị bỏng,nhưngnhờhyvọngvàniềmtinvàophépmàu,bàvẫnvượtquađược.Tuyvậy,đợtchụphìnhkế tiếpchothấy liệuphápđóđãkhôngcó tácdụng.Cácunhỏtiếptụclớndần.Chúngbắtđầugâychobànhữngcơnđaudữdộiởvùngxươngchậu.

CụDouglasschuyểnsangloạihóatrị liệuthứba.Lầnnàycóvẻhiệuquảhơnlầntrước–cáckhốiumớibịteonhỏvàcáccơnđaubịtriệttiêu–nhưngtácdụngphụthìtrầmtrọnghơn.Bàbịnônóiliêntụcvàdữdộidùđãđượcchouốngthuốcđầyđủ.Bàbắtđầucónhữngcơnmệtmỏiđếntêdạicơthể,khiếnbànằmngủliệtgiườngsuốtnhiềugiờtrongmộtngày.Khôngchỉthế,bàcòncóphảnứngdịứng,danổisảyvớinhữngcơnngứa

kinhkhủngđếnnỗicácbácsĩphảichobàuốngsteroidđểtầmsoát.Mộtngàynọ,bàbỗngdưnglêncơnkhóthởtrầmtrọngvàphảinhậpviệnbằngxe cấp cứu.Chẩnđoán cho thấybà bị tắcnghẽnmạchphổi, giốngnhưtrườnghợpcủaSaraMonopoli.Thếlàtừđó,mỗingàybàđềuphảitiêmthuốclàmloãngmáuvàcốgắngdầndàlấylạinhịpthởbìnhthường.

Rồibàlạibỗngdưngbịhànhhạbởinhữngcơnsìnhbụngđaudữdội,nhưthểbụngbàbịchấtđầykhí trongđó.Bàbắtđầunônói la liệtđếnmứckhônglàmchủđược,cứmắcóilàói,óicảchấtlỏnglẫnnhữngthànhphầnrắn.Bàgọichovịbácsĩchữaungthưcủamình,vàvịnàyyêucầuchụpcắtlớpchobà.Hìnhảnhchothấyruộtgiàcủabàbịtắcnghẽnhoàntoàn bởi những khối u di căn. Từ phòng X-quang, bà được chuyển quaphòngcấpcứu.Làbácsĩđangđượcphâncôngtrựcởđó,tôicónhiệmvụxemxéttrườnghợpcủabà.

Tôi xem lại các ảnh chụp vùng bụng của bà cùng vớimột bác sĩ X-quang,nhưngcảhaichúngtôinghĩmãicũngkhônghiểulàmthếnàomàkhốiu lạigâytắcruột.Chúngtôiướcđoánrằngdâyruộtgiàbịmắckẹttrongmộtnúmuđểrồibịxoắn–mộttìnhtrạngcóthểtựhồiphụcsaumộtkhoảngthờigiannhấtđịnh.Hoặcruộtgiàbịchènépbởimộtkhốiuđãpháttriểnlớn–mộtvấnđềchỉcóthểđượcgiảiquyếtbằngphẫuthuậtđể loại bỏ khối u hoặc khai thông chỗ tắc ruột. Dù là khả năng nào đichăngnữa,nólàmộtdấuhiệukhôngvui,chothấytìnhtrạngbệnhungthưđãtrầmtrọnghơntrước–mặcdùcụDouglassđãtrảiquabaloạihóatrị.

Trênđườngđến trò chuyệnvớibà, tôi cứ suynghĩ vẩnvơ trongđầu,làmthếnàođểnóichobànghevềtindữnàyđây.Mộtytáđãđặtốngnốitĩnhmạchvàongườibà,mộtngườikhácđặtmộtchiếcốngdàimộtthướcchạytừmũixuốngbaotửcủabà,vàtínhđếnlúcđó,chiếcốngnàyđãlọcvàhútrakhỏicơ thểbànửa lítchất lỏngxanhmật.Nóđượcgọi làốngxônghoặcốngthôngdạdày–mộttrongnhữngloạithiếtbịchămsócđặc

biệtđượcxemlà“ácmộng”đốivớimọingườibệnh,bởinókhiếnchobệnhnhânvôcùngkhóchịuvàđauđớn.Nhữngngườibịđặtốngthôngthườngkhôngthoảimáihoặctỉnhtáođểtròchuyện.Tuyvậy,khitôigiớithiệubảnthân,cụDouglassvẫnmỉmcười,rahiệuchotôilặplạitênminh,đểbàcóthểnhớvàgọitêntôimộtcáchchínhxác.Chồngbàngồibêncạnh,imlặng,trầmngâmvàđểbàtựmìnhdẫndắtcuộctròchuyện.

“Trôngtôithậttệhại,đúngkhông?”bàbảo.

Bàquảthậtmạnhmẽ;dùbệnhtậtđauđớnvàbịđặtốngkhắpngườinhưthế,bàvẫntựmìnhchỉnhbúitóc,đeomắtkính,vàkéothẳnglạitấmkhăntrảigiườngcủabệnhviệnmộtcáchngayngắn.Bàvẫncốgắnghếtsứcđểgiữbảnthânmìnhtươmtấttrướcmặtngườikhácbấtchấphoàncảnh.

Tôihỏibàđangcảmthấynhưthếnào.Bàbảomấycáiốngcũnggiúpíchchobàlắm.Bàkhôngcònnônóithườngxuyênnhưtrước.

Tôiyêucầubànóitôinghenhữnggìbàđãbiếtvềbệnhtìnhcủamình.“Ồthưabácsĩ,cóvẻnhưcănbệnhungthưđang“phábĩnh”tôi.Tưởnghết,hóaralạitáiphát,”bàbảo.

Nhìnchung,bànắmchínhxácnhữngthôngtincơbảnvềbệnhtìnhcủamình.Đếnnướcnày,chúngtôikhôngcònquánhiềuphươngánkhókhănđểchọnlựa.Tôinóirằngruộtcủabàbịxoắnlạivìmộtlýdonàođó,vànósẽtựhồiphụcvàổnđịnhtrongvòngmộthaingàythôi.Nếukhông,chúngtasẽphảitínhđếnphươngánphẫuthuật.Ngaylúcnày,điềutốtnhấtmàcảbácsĩlẫnbệnhnhâncóthểlàmlàchờđợi.

Tôi chưa dámhémôi về những vấn đề nghiêm trọng hơn. Tôi hoàntoàn có thể tỏ ra cứng rắn và bàn tiếp câu chuyện, nói thẳng với cụDouglassrằngdùtìnhtrạngtắcruộtđólàgìđichăngnữa,nóvẫnlàmộtđiềmdữ.Bệnhungthưtướcđoạtmạngsốngcủaconngườitabằngnhiềucách,vàmộttrongnhữngcáchđóchínhlàdầndầnkhiếnchongườibệnh

khôngcòncóthểănuốngđượcnữa.Nhưngbàấykhôngbiếttôilàai,vàtôicũngchẳngbiếtbà.Tôiquyếtđịnhrằngđâychưaphảilàlúcnóiđếnvấnđềđaulòngđó.

Ngàyhômsau,tintốtlànhxuấthiệnđúngnhưchúngtôihyvọng.Thứnhất, lượngdịchóiđượcxử lýbởiống thôngdạdàygiảmhẳn.RuộtgiàcủacụDouglassbắtđầucódấuhiệuhoạtđộngbìnhthường.Chúngtôirútốngthôngdạdàykhỏicơthểbàvàchobàmộtbữanhẹgồmthứcănítchấtxơ.Cóvẻnhưbàđãkhỏehơnrấtnhiều.

Lúcđó,tôiđãcóýđịnhchobàxuấtviệnvàcầumongnhữngđiềutốtnhấtsẽđếnvớibà–đểkhôngphảitiếptụccuộctròchuyệnkhókhăntiếtlộ sự thật đau lòng mà bà vẫn chưa biết về bệnh tình của mình. MọichuyệnvẫnchưakếtthúcvớicụDouglass.Dovậymàtrướckhibàrờiđi,tôiđãtrở lạiphòngbệnhcủabà,vớichồngvàmộtcontraicủabàcũngđangcómặtởđó.

Tôibắtđầucuộctròchuyệnbằngcáchnóirằngtôivuinhưthếnàokhithấybàănuốngbìnhthườngtrởlại.Bàcũngnóirằngbàchưabaogiờcảmthấytuyệtvờihơnthếkhithấymìnhkhỏehơn.Bàhỏitôivềnhữngloạithức ănnên ăn và khôngnên ănđể tình trạng xoắn ruột không xảy ranữa,vàtôi trả lờibà.Chúngtôi tròchuyệnvềnhiềuđiều,vàthânnhâncủabàcũngđãchiasẻchotôithêmnhiềuthôngtinvềbà.CụDouglasstừng làmca sĩ.Bà trở thànhhoahậuMassachusettsnăm1956. Sauđó,namdanhcaNatKingCole[13] cómờibà thamgiachuyến lưudiễncủaôngvớitưcáchlàcasĩhátbèchoông.Nhưngrồibàngộrarằngcuộcsốngphùhoatrongthếgiớigiảitríkhôngphảilàđiềubàmuốn.ThếlàbàtrởvềquênhàởBoston.Ởđó,bàgặpgỡvàkếthônvớiArthurDouglass,ngườithừakếcủamộtgiađìnhkinhdoanhdịchvụmaitáng.Họcóvớinhaubốnngườicon,nhưngngườicontraicảbấtngờquađờikhicònnhỏ.Hiệntại, bàđang rấtháohức vềnhàđểđược tậnhưởngmột chuyếndu lịchhoànhtrángđếnFloridacùnggiađìnhvàbèbạnđãđượclênkếhoạchsau

chuỗingàyđiềutrịbệnhungthưnhàmchánvàmệtmỏi.Bàmuốnxuấtviệnlắmrồi.

Thếlàtôiphảiraquyếtđịnhngaylậptức.Cuộctròchuyệnvẫnđangdangdở, bởi tôi đang tìmcáchdẫndắt vào vấnđề chính–điềumà tôikhôngthểkhôngnói.Nhưnglàmthếnàobâygiờ?Khônglẽtôiphảibuộtmiệngnóirằng,‘Dùvậy,bệnhungthưcủabàđãtrởnặnghơntrước,vànósẽ lạikhiếnbàbị tắcruộthoàihoàinữa.’?BobArnold,mộtbácsĩchămsócgiảmnhẹtôitừnggặpđếntừĐạihọcPittsburgh,đãgiảithíchchotôingherằng,mộtsai lầmphổbiếnmàcácbácsĩ thườngphạmphảitrongnhữngtìnhhuốngnhưthếnàychínhlàviệchọchỉxemmìnhnhưngườicungcấpthôngtinmộtcáchcóýthức–nhữngthôngtinvàsựmiêutảvôhồn,khôkhanvàlạnhlùng.Hầuhếthọmuốntrởthànhnhữngcái“khothôngtinbiếtđi”củabệnhnhân.Tuyvậy,điềumàngườibệnhcầnkhôngphảilànhữngthôngtinthôđó,màlàýnghĩavàthôngđiệpthựcsựđằngsau các thông tin. TheoArnold, cách tốtnhấtđể truyềnđạt thôngđiệpđếnvớibệnhnhânmộtcáchhiệuquảchínhlà,ngườibácsĩhãynóichohọbiếtnhững thông tinđócóýnghĩagìvới chínhbản thânông ta.VàArnoldđãchỉchotôibảychữquyềnnăngđểsửdụngtrongtìnhhuốngnày.

“Tôithựcsựlolắngchobà,”tôinóivớicụDouglass.“Khốiuvẫncònđótrongngườibà,”tôigiảithíchvàbàytỏnỗilorằngtìnhtrạngtắcruộtcóthểtáiphát.

Chỉlàvàitừđơngiản,nhưngchẳngmấyaisửdụngchúngnhữngkhingườitacầnchúngnhất.TôiđãchocụDouglassthôngtin.Nhưngbằngcáchthốtrarằngtôithựcsựlolắngchobàấy,tôikhôngchỉbáohiệuchobàbiếtrằngmốinguyvẫncònđó,màtôicònngầmtruyềnđếnbàthôngđiệprằngtôivẫnđangởbêncạnhbàấy,vẫnđangtheodõibệnhtìnhcủabà.Nhữnglờitôinóicònbaohàmýnghĩarằng,mặcdùtôivẫnlosợđiềutồitệnhấtcóthểxảyra,vẫncònnhiềuđiềumàchínhtôicũngkhôngrõ–

rằngbàvàthânnhânvẫncóquyềnhyvọngtronggiớihạnmàtựnhiênchophép.

Tôi để cho cụ Douglass và gia đình tiếp nhận những gì tôi nói. Tôikhông nhớ rõ bà đã nói gì để đáp lại tôi, nhưng tôi có thể nhớ rất rõkhoảnhkhắclúcđó,khôngkhítrongphòngchùnhẳnxuốngnhưthểmâymùđến.Bàmuốnbiếtthêm.Tôihỏirằngbàcònmuốnbiếtgìnữa.

Lạithêmmộtvấnđềrấtthựctếvàcầnsựcẩntrọngđượcđặtrađốivớimộtbácsĩnhưtôi.Tôicảmthấybuồnchochínhmìnhkhiđếntuổinàyrồimàvẫncònphảihọccáchtròchuyệnvớingườikhácsaochophảiđạo.Arnoldđãchỉchotôimộtchiếnlượcmàcácbácsĩchămsócxoadịuvàgiảmnhẹvẫnthườngsửdụngmỗikhithôngbáotindữchongườibệnh–“hỏi,nói,hỏi.”Ngườibácsĩsẽhỏibạnđâulàđiềubạnmuốnnghe,rồihọnóibạnngheđiềuđó,rồihọlạihỏibạnxembạnhiểuđượcbaonhiêu.Thếlàtôihỏi.

CụDouglassbảobàmuốnbiếtchuyệngìcóthểxảyđếnvớimình.Tôitrả lời rằngvẫncònhyvọng, rằngchuyệnvừaquacó cơmaykhông táidiễnnữa.Tuynhiên,sựthậtlàkhốiuvẫnđangtồntạitrongcơthểbà,vànhiềukhảnăngcóthểgâytiếpmộtvụtắcruộtkhác.Khiđó,bàsẽphảinhậpviệntrởlại.Rồichúngtôilạiphảiđặtốngvàdâynhợvàongườibà.Hoặccóthểtôisẽphảilàmphẫuthuậtchobàđểgiảiquyếttìnhtrạngtắcruột.Tôisẽphảilàmthủthuậtmởthôngruộthổi,lôiruộtnoncủabàrangoàidavànốiphầnbịmổvớimộtchiếctúi.Chỉkhiđó,tôimớicóthểđảthôngvịtrítắcnghẽn.

Sauthôngtinđó,bàkhônghỏithêmgìnữa.Tôihỏirằngbàhiểuđượcbaonhiêunhữnglờitôivừanói.Bàbảobàđãhiểu,rằngrắcrốicủabàvẫnchưakếtthúc.Bàvừanóivừatràonướcmắt.Contraicủabàđếnanủimẹvàdỗdànhrằngmọichuyệnsẽổn.BàbảobàcóniềmtinmãnhliệtvàoChúa.

Vàithángsau,tôiquaytrởlạihỏicụDouglassrằngbàcócònnhớđược

gì về cuộc trò chuyệnngàyhômđó giữabà và tôihaykhông.Bà trả lờirằngbàvẫnnhớ.Đêmhômđó,bàkhôngngủđượcdùđãđượcvềnhà.Cáihìnhảnhbụngmìnhsẽphảibịmổxẻđểnốivớimộtchiếctúinhằmđảmbảoviệcănuốngámảnhtâmtríbà.“Tôirấtsợ,”bànói.

Bànhậnrarằngtôiđãcốgắnghếtsứcđểtỏranhãnhặnvàgiảmnhẹtínhchấtnghiêmtrọngcủasựviệc.“Nhưngđiềuđóđâuthểlàmthayđổithựctếrằngcậubiếtrõvềnguycơtắcruộttáiphátcủatôi.”Bàđãluônýthứcđượcrằngcănbệnhungthưbuồngtrứngđãvàđangchựcchờcướp

mạngsốngcủabàbấtkỳlúcnào,nhưngbàkhôngthểtưởngtượngnổiminhsẽsốngnhưthếnàotừđâychođếnlúcđó.

Mặcdầuvậy,bàcảmthấyhàilòngvìcuộctròchuyệnthẳngthắngiữabàvàtôi,vàtôicũngthế.Bởingaysauhômxuấtviện,bàlạinônóidữdộilần nữa. Vâng, tình trạng tắc ruột đã trở lại. Bà lại phải nhập viện. Vàchúngtôilạiphảicàidâynhợvàocơthểbà.

Chỉ saumộtđêmđược thôngdạdày vànghỉngơi, lầnnữa, các triệuchứnglạithuyêngiảmmàkhôngcầnđếnphẫuthuật.Nhưnglầnnày,bàhoảnghồnthựcsự,bởibàđãđượcnghetôinóivềbảnchấtthậtcủatìnhtrạngtắcruột,rằng“thủphạm”thựcsựlàkhốiutrongbụngbà.Bànhậnramốiliênkếtgiữacácsựkiệnđãxảyratrongsuốtnhữngthángvừaqua,mộtchuỗinhữngtrảinghiệmđauđớnvàkinhhoàngmàbàđãtrảiqua:đợthóatrịthứbasauđợttrướcthấtbại,nhữngtácdụngphụgâyhạichocơthể,tìnhtrạngthuyêntắcphổigâykhóthởđếnmứcđộkhủngkhiếp,tìnhtrạngtắcruộtcũngnhưsựtáiphátmớiđầycủanó.Bàbắtđầucảmnhậnđượccuộcsốngcuốiđờicủamộtconngườithờihiệnđạilànhưthếnào-mộtloạtnhữngtrảinghiệmkhủnghoảngđớnđaumàđiềuduynhấtyhọccóthểlàmchohọchỉlànhữnglốithoáttạmthời.Bàđangphảitrảiqua giai đoạnmàngười ta thường gọi nômna là “Tránh vỏ dưa gặp vỏdừa”-mộtconđườnggồghềkhóđivàchẳngthểlườngtrướcđượcđiềugì.Nhữngkhoảngnghỉgiữacáccơnkhủnghoảngcóthểngắnhaydàivàtùy

hứng.Nhưngđếnmộtthờiđiểmnhấtđịnh,đíchđếnsẽ trởnênrõrànghơnbaogiờhết.

CụDouglasskhôngđidulịchFloridanhưđãđịnh.Vềnhà,bàđặtchânvào bãi cát nhân tạo, đi dạo với chồng, gặp gỡ bạnbè và ănnhững loạithứcănmà tôiđãdặn:khôngăn rauquả sống, kiêngkịnhững loại rauchứanhiềuchấtxơ,bởilẽchúngsẽdễbịvướngkhivàođếnruộtcủabàvàdẫn đến tắc ruột. Càng về sau, nỗi sợ của bà càng lớn. Bụng bà trươngphình saumỗi bữa ăn đếnnỗi dù đã về nhà ởMassachusetts được vàingày,bàvẫncứlosợlàtìnhtrạngtắcruộtlạitáidiễn.Nhưnglầnnữa,cáctriệu chứng lại tự thuyên giảm, khiến bà đưa ramột quyết định quantrọng.Bàkhôngmuốnhóatrịnữa,ítnhấtlàtrongthờigiannày.Bàkhôngmuốnphầnđờiítỏicònlạicủamìnhchỉquanhquẩnnhữngđợthóatrị,nhữngcơnnônóivàcáccơnphátbanđauđớn,khiếnbàmệtmỏikiệtquệvà phải nằm liệt giường suốt nhiều giờ trongmột ngày. Bàmuốn đượctiếptụcsốngnhưmộtngườivợ,ngườimẹcủagiađình,cũngnhưlàngườihàngxómvàngườibạntốtbụngcủanhữngmốiquanhệđángquýchungquanhbà.Giốngnhư cha tôi, cụDouglassquyếtđịnh tậndụngkhoảngthờigiancòn lại củamìnhmộtcáchnăngđộngvàýnghĩanhất,khôngcầnbiếtkhinàoThầnChếtsẽgõcửanữa.

***

Chỉđếnlúcnày,tôimớicảmnhậnđượcrằng,sẽthậttuyệtvờibiếtbaokhiconngườitasớmýthứcđượcrằngthờigiancủamìnhlàhữuhạn.Kểcảkhiđãbiếtbệnh tìnhcủamình, cha tôi vẫnchọn tiếp tụccuộcsốngthườngnhậtcủamìnhnhưthểkhôngcóchuyệngìxảyra-đếnbệnhviệnmỗingàyđểlàmviệc,chơitennisbabuổimộttuần,vàtiếptụccácdựántừ thiện. Nhưng đồng thời, việc phát hiện ra căn bệnh vô phương cứu

chữacủamìnhmộtcáchbấtngờcũngkhiếnông thayđổinhữngmongmuốncánhânvàthugọnnhữngmốiquantâmcủamình-điềumànhànghiêncứuLauraCarstensenđãkhámpháthôngquacáccuộckhảosátdàihơicủamình.Ôngbắtđầuđi thămviếngvàgặpgỡconcháunhiềuhơn,thườngxuyênđimáybayvềẤnĐộđểthămnơichônnhaucắtrốnvànhữnghọhàng thân thích ở dó, và hạn chế dầnnhững công việc hoặcchuyến đi mạo hiểmmà giới trẻ vẫn thường phát cuồng. Ông tâm sựnhữngnguyệnvọngcủabảnthânvớiconcái,mongmuốnchúngtôitiếptụctriểnkhainhữngkếhoạchpháttriểnngôitrườnghọcmàôngsánglậpsaukhiôngquađời.Khingười tabiếtmìnhsắpchết,cảmnhậnvềthờigiancủahọcũngkhácđi.Đãnhiềuthángtrôiquamàbệnhtìnhcủachatôivẫnkhôngcódấuhiệuhaytriệuchứnggìtrầmtrọnghơn,nỗisợcủaôngvềtươnglaicũngvơidần.Mộtcáchvôthức,ônglạithayđổicáchnắmbắtthờigiancủamình-hẳnlàsẽmấtnhiềunămđểcóthêmvấnđểphátsinh,vàthếlàcácthamvọngcủaônglạitrỗidậy.Ôngtiếnhànhdựánxâydựngmở rộngngôi trườngdomìnhsáng lậpởẤnĐộ.ÔngbắtđầuvậnđộngtranhcửchứcchủtịchHộiTừthiệnRotaryởmiềnnamOhiosớmđếnmộtnăm,vàthắngcử.

Rồicũngđếnđầunăm2009,hainămrưỡikểtừkhichatôiđượcchẩnđoánungthưcộtsống,cáctriệuchứngmớithựcsựlộdiện.Ôngbắtđầugặpkhókhăntrongviệccửđộngtayphải.Cácđầungóntaybắtđầungứaran và tê liệt. Khảnăng cầmnắmcủaôngbắt đầu sa sút.Mỗi khi chơitennis,ôngthườngđánhrơivợtmộtcáchbấtthường.Ôngthườngxuyênlàmrớtbểcốcmỗikhiuốngnướcvìkhôngcòncóthểcầmchắcchiếccốcnước.Trongbệnhviện,tayôngkhôngcònlàmnổinhữngthaotácthôngthườngnhưbuộcdâyvàđặtốngchobệnhnhân.Giờthìcảhaitaycủaôngđangtiếndầnđếnkếtcuộctêliệthoàntoàn,cóvẻnhưđãđếnlúcchatôiphảiđốimặtvớigiớihạnkếtiếp.

Chúngtôiđàtròchuyệnvớinhaurấtlâu.Phảichăngđãđếnlúcchatôikếtthúcsựnghiệplàmbácsĩ?Giờchẳngphảichínhlàlúcôngnêntrởlại

gặpbácsĩBenzelđểbànvềvấnđềphẫuthuậtđósao?

“Không,”chatôibảo.Ôngchưasẵnsàngchophươngánnàotrongsốđócả.Tuyvậy,vàituầnsauđó,ôngthôngbáovớitôirằngôngsẽvềhưu.Nhưngcònviệcphẫuthuật,ôngvẫncònlosợrằngnósẽkhiếnôngmấtnhiềuhơnlàđược.

SaubữatiệcchiataycủachatôivớicácđồngnghiệpvàothángSáu,tôiđãnghĩđếnđiềutệhạinhất.Sựnghiệplàmbácsĩphẫuthuậtlàtiếnggọimuônđờitừtráitimcủachatôi.Chínhsứmệnhnàyđãđịnhhìnhcuộcđờiôngvàlàmnênlẽsốngcủaông-sựtậntrungkhôngthểphávỡcủaông.Ôngđãmơước trở thànhbác sĩ từnăm lênmười, khi phải chứngkiếnmẹmìnhquađờivìbệnhsốtrét.Nhưnggiờđây,ngườiđànôngnàysẽphảilàmgìvớichínhmình,khiThầnChếtđãgọitênông.

Chúngtađãvàđangđượcchứngkiếnmộtloạtsựbiếnđổikhôngthếngờdiễnramộtcáchchớpnhoángvàđồngthờitrongmộtconngườikểtừkhihọbiếtmìnhsắpchết.Chatôi“ném”mìnhvàonhữngcôngviệcbậnrộnởHộiTừ thiện, dù vai trò củaông chỉmớibắtđầu.Ôngbịhút vàochínhmìnhđếnnỗithayđổicảchữkýemailđãdùnglâunămlà“BácsĩAtmaramGawande”thành“AtmaramGawande,D.G”.Bằngcáchnàođó,thayvìbámvíuvàocáithươnghiệucánhânlâunămđãlàmnêntêntuổiôngnhưngnayđangdầnxarờiôngvìbệnhtật,ôngđangđịnhhình lạibản thânmình, ông chơi đùa với chính những giới hạn đang đối mặtmình. Đấy chính là sống tự chủ - bạn không thể kiểm soát hết nhữngchuyệnxảyravớimình,nhưngbạnluôncóquyềnlàmchủcuộcsốngcủachínhmình,bằngcáchlàmchủnhữnggìmìnhlàm.

Vị trí chủ tịchHội từ thiệnRotaryđòihỏi cha tôiphảibận rộnsuốtnămvớivôsốcôngviệcnhằmmởrộngmạng lướihoạtđộngcộngđồngcủatấtcảcáccâulạcbộRotaryđịaphươngtrêntoànvùng.Cùngvớimẹtôi,chatôilênkếhoạchđidiễnthuyếtởtừngcâulạcbộmộttrongtổngsốnămmươi chíncâu lạcbộcủavùng,mỗinơihai lần.Trongvòngnhiều

thángkếtiếp,chamẹtôiđã“càyxới”toànbộlãnhđịamườinghìndặmvuôngvớicácchuyếncôngtácvàhoạtđộngthiệnnguyệncủamình.Ôngluônlàngườiláixe-ôngvẫncầmvô-lăngmộtcáchbìnhthườngvàthuầnthục bất chấp bệnh tật.Hai vợ chồng có sở thích dừng chân ở các cửahàngcủathươnghiệuWendy’sđểthưởngthứcmónbánhmìkẹpthịtgà.ChatôicốgắnggặpgỡvàtròchuyệncàngnhiềucàngtốtvớicáchộiviênRotarycủavùng-khoảngbanghìnbảytrămngườitổngcộng.

Chođếnđầunămsau,chatôiđãhoànthànhtuathứhaivòngquanhcáccâulạcbộRotarytrêntoànvùng.Trongkhiđó,taytráicủaôngcànglúccàngyếuhơn.ôngkhôngthểgậpcánhtaytráicủamìnhmộtgócvượtquá sáumươi độ. Tay phải của cha cũng sa sút. Và quá trình suy yếukhôngdừnglạiởđó,khiôngbắtđầugặpkhókhăntrongviệcđilại.Mớitrướcđó,ôngvẫncòncóthểchơitennisbìnhthường,nhưngbâygiờ,mộtkhiđếnđôichânmàcònkhôngthểdichuyểnsuônsẽđượcnữa,ôngđànhphảitừbỏthúvuilâunămcủamình.

“Chântagiờnặngnềquá!”ôngthúnhậnvớitôi.“Tasợ,Atulà!”

ChamẹđếnthămtôiởBoston.VàotốithứBảyđó,cảbachúngtôingôitrongphòngkhách;mẹngồicạnhbênchatrênghếsô-pha,còntôingồiđốidiệnhaingườihọ.Tôivẫncònnhớrấtrõcáikhôngkhíuámbaotrùmtoànbộcănphòngcũngnhưchúngtôi.Chatôiđangdầndầnliệthếtcảtứchi.

“Chamuốnlàmphẫuthuậtrồichứ?”tôihỏiông.

“Takhôngbiết,”ôngđáp.Dùthếnàochăngnữa,đây làthờikhắcmàchúngtôiphảihoànthànhcuộctròchuyệnkhókhănnày.

“Conlo lắngchocha,” tôinói.Tôinhớ lạibảngdanhsáchnhữngcâuhỏimànữchuyêngiavềgiảmđauvàchămsócxoadịuSusanBlockđãtruyềnđạtchotôi,baogồmnhữngvấnđềquantrọngmàngườibácsĩcầnphải giao tiếp với bệnhnhân trướcmộtquyếtđịnhquan trọng. Tôiđặt

nhữngcâuhỏiđóvớichamình, từngcâumột.Tôihỏiôngrằng,ôngđãbiếtđượcnhữnggìvềbệnhtìnhcủamình,cũngnhưnhữnggìsẽxảyđếnvớimình.

Chatôihiểuđiềutôihiểu.Ôngbiếtcơthểmìnhsắpbịliệthoàntoàn.

“Nếuchuyệnđóxảyra,chasợđiềugìnhất?”tôihỏi.

Chatôisợrằngmìnhsẽ làgánhnặngcủamẹtôi, rằngôngsẽkhôngcòncóthểtựchămsócbảnthânmìnhđượcnữa.Ôngkhôngdámtưởngtượng cuộc sống củamình lúcđó sẽnhư thếnào.Mẹ tôi bật khóc, bảorằngbàsẽluônởbêncạnhôngbằngmọigiá.Bàsẵnsàngchămsócông,vàcảmthấyhạnhphúckhiđượclàmviệcđó.Sựthayđổiđãbắtđầutừđây.Kểtừlúcđó,chatôiđểchomẹláixenhiềuhơn,vàmẹtôicũngđồngthờiphụtráchviệclênlịchkhámbácsĩchocha.

Trở lại với cuộc tròchuyệncủachúng tôi, tôihỏi cha rằngnếubệnhtìnhcủaôngvẫncứtiếptụcxấuđi,ôngcómụctiêuhaynguyệnvọnggìmuốnthựchiệnhaykhông?

Chatôisuynghĩtronggiâylát.ÔngmuốnhoànthànhnhữngcôngviệcđangdangdởởRotary.Thế làôngquyếtđịnhmìnhsẽ làmxongchúngvàogiữaThángSáu.Ôngmuốnbiếtchắcrằngnhữngngườithânhọhàngcủamình ở ẤnĐộ vẫn đang sống khỏe, rằng ngôi trường domình xâydựng nên ở đó vẫn đang hoạt động bình thường và không ngừng pháttriển.Ôngmuốnđếnthămhọkhicòncóthể.

Tôihỏicharằngđâulànhữngđiềumàchasẵnsànghysinhhoặcđánhđổiđểngănchặntìnhhuốngxấunhấtcóthểxảyđếnvớimình.Banđầu,ông không hiểu rõ lắm câu hỏi của tôi. Tôi kể ông nghe về cha của côSusanBlock,mộtngườiđãquađờicũngvìmộtkhốiuởcộtsống.Ôngấyđã nói với con gáimình rằng ông khôngmong gì hơn ngoài việc đượcthoảimáixembóngđátrêntruyềnhìnhvàthahồănkemsô-cô-latrongnhữngngàycuốiđời.ĐốivớiôngBlock,nhưthếđãlàquátuyệt.

HiểnnhiênlàchatôikhôngđồngquanđiểmvớichacủacôBlock,ôngnói rằngôngyêuthíchcáchoạtđộnggặpgỡvàgiao tiếpvớimọingười.Tôicốgắnghiểuchođúngýcủaông-rằngkểcảkhibịliệttứchi,ôngvẫnsẽcảmthấyhạnhphúchơnnếuvẫnduytrìđượcthóiquengặpgỡvànóichuyệnvớingườinàyngườikia,chắclàvậy!

“Không,”ôngngắtlờitôingay.Ôngbảomìnhkhôngthểchấpnhậnbảnthân mình tàn phế, không thể chịu đựng được một cuộc sống bị phụthuộchoàntoànvàosựchămsóccủangườikhác.Đúnglàôngmuốntiếptụcđượctươngtácvớimọingười,nhưngquantrọnghơn,ôngmuốnlàmchủcuộcsốngvàthếgiớiriêngcủamình.

Tìnhtrạngliệttứchirồisẽtướcđoạtcuộcsốngtựchủcủachatôi.Rỗiôngsẽphảicầnđượcngườikhácchămsóctoànthờigian,vớimáythởvàđủloạiốngtrênngười.Tôicảmthấychamìnhcóvẻkhôngthíchđiềuđó.

“Khôngbaogiờ,”ôngđáp.“Nếuthế,tathàchếtcònhơn.”

Thậtlòngđốivớitôi,đólànhữngcâuhỏikhómởlờinhấtmàtôitừngphảitrảinghiệmtrongsuốtcuộcđờimình.Tôivừahỏivừarunvàlosợ,bởilẽtôikhôngdámtưởngtượngngườiđốidiệnsẽphảnứngnhưthếnàosaukhinghechúng-giậndữ,thấtvọng,thậmchítuyệtvọng.Nhưngtrênthựctế,saukhicảchamẹtôivàtôihoànthànhcuộctròchuyệnđó,tấtcảnhữnggìchúngtôinhậnđượclàmộtcảmgiácnhẹnhàngvàthanhthảnhơnbaogiờhết.Thanhthản,bởilẽmọisựđãrõràng,vìnhờđómàchúngtôibiếtmìnhphảilàmgì.

Trêncơsởnhữngcâutrảlờicủachatôi,tôichorằngđãđếnlúcchúngtôicầntrởlạigặpbácsĩBenzelđểbànvềcuộcphẫuthuật.Chatôiđồngý.

Ông nói với Benzel rằng ông đã sẵn sàng cho camổ. Giờ thì cha tôithựcsựlosợvềkhốiuhơnlàrủirocủacuộcphẫuthuật.Ôngchọnngàyphẫuthuậtlàhaithángsau,tứcsaukhiôngđãhoànthànhnhiệmkỳchủtịchởRotary.Đếnthờiđiểmđó,ônggầnnhưloạngchoạngmỗikhiđilại,

thườngxuyênténgãvàcảmthấyvôcùngkhókhănmỗikhiđứnglênngồixuống.

Cuốicùngcũngđếnngày30thángSáunăm2010,ngàymàchúngtôiphảiđếnClevelandClinicđểchatôiđượcphẫuthuật.Trongphòngchuẩnbịtiểuphẫu,mẹtôi,emgáitôivàtôihônlêntráncha,chỉnhlạichiếcnónytếtrênđầuông,nóichoôngbiếtrằngchúngtôiyêuôngnhiềunhưthếnào, vàđưaôngđến chỗbác sĩBenzel và các cộng sự.Cuộcphẫu thuậtđượcdựkiếnkéodàicảngày.

Tuynhiên,saukhicamổbắtđầuđượchaitiếng,Benzelrờikhỏiphòngmổđếnchỗtôivàgiađìnhđangngồichờ.Ôngnóirằngnhịptimcủachatôiđộtnhiênchuyểnbiếnbất thường,với tốcđộ150 lầnđậptrongmộtphút.Huyếtápcủaônggiảmkhôngphanh.Máyđonhịptimchothấyvàidấuhiệucủamộtcơntrụytimbấtngờdiễnra,khiếnchođộingũybácsĩởđóquyếtđịnhngưngphẫuthuật.Họtiếpthuốcchochatôiđểônglấylại nhịp tim bình thường. Vị bác sĩ chuyên khoa timmạch trong ê-kípnhậnđịnhrằngnhờnhịptimchậmmàchatôivừathoátkhỏimộtcơnđautimnguyhiểmđếntínhmạng,nhưngôngkhôngxácđịnhđượclýdovìsaomànhịptimcủachatôiđangbìnhthườngbỗngdưngchuyểnbiếnbấtổntrongquátrìnhphẫuthuậtnhưvậy.Cảê-kípbácsĩhyvọngrằngliềuthuốcmàhọvừatiêmvàochochatôisẽgiúpngănchặnnguycơtáiphátcủacơntrụytim,nhưnghọkhôngdámchắcvàođiềuđó.Cuộcphẫuthuật vẫn đang trong giai đoạn có thể xử lý được. Nên Benzel mới raphòng chờ hỏi ý kiến chúng tôi rằng ông nên ngừng hay tiếp tục cuộcphẫuthuật.

Tôinhớlạinhữnglờichađãtâmsựvớimình,giốngnhưnhữnggìmàchacủaSusanBlockđãnóivớicô.Ôngkhôngsợchết,ôngchỉsợsựtànphế.ThếnêntôihỏiBenzelrằnglựachọnnàosẽkhiếnchatôicónguycơliệttứchicaohơntrongthờigiantới:ngừnghaytiếptục?“Ngừng”làcâutrảlờicủavịbácsĩ.Vìvậy,chúngtôiđãyêucầuôngtiếptục.

Bảygiờđồnghồsauđó,Benzeltrởravớichúngtôi.ôngbảorằngnhịptimcủachatôigiữđượcsựổnđịnhtrongsuốtcuộcphẫuthuậtkểtừkhiôngấyđượctiêmthuốc.Saukhởiđầucăngthẳng,camổđãdiễnrasuônsẽnhưdựkiến.Benzelđãlàmtốtthủthuậtgiảitỏasứcéplêncộtsốngcủa cha tôi và loại bỏđượcmộtphầnnhỏ của khốiu, và đó là điều tốtnhấtmàôngcóthểlàm.Phầnlưngcộtsốngcủachatôigiờđãđượcmởtoangởđoạncổ,đểkhốiucókhônggianđểgiãnnở.Tuynhiên,chúngtôicần đợi cha tỉnh lại thìmới biết chắc được là ca phẫu thuật có để lạithươngtổngìkháchaykhông.

Chúng tôi ngồi bên giường bệnh của cha trong phòng chăm sóc đặcbiệt. Ông vẫn đangmêman bất tỉnh với chiếcmáy thở. Chúng tôi thởphàonhẹnhõmkhinhịptimcủaôngkhôngthểhiệndấuhiệugìbấtổn.Do vậymà đội ngũ chăm sóc giảm liều lượng thuốc an thần tiêm vàongườichatôiđểôngcóthểnhanhchónghồitỉnh.Lúctỉnhlại,cơthểôngkhá loạng choạng, nhưng ông vẫn có thể nghe và làm theo những gìchúng tôinói.Ngườibác sĩnội trúyêucầucha tôinắmtayông ta thậtchặt,đểôngtacóthểkéongườichanhằmnângđôichâncủachalêncao.Người bác sĩ này nói rằng khả năng vận động của cha tôi vẫn còn tốt,khôngbịảnhhưởngnhiềubởicamổ.Saukhingheđượctinđó,chatôilàmmộtđiệubộvụngvềđểthuhútsựchúýcủachúngtôi.Bởiôngvẫncònngậmốngthởtrongmiệng,nênchúngtôikhônghiểuôngmuốnnóiđiềugì.Ôngcốgắngdùngtayvẽtrongkhôngkhídểdiễntachochúngtôimộtthôngđiệpnàođó.L-I-S...?T-A-P...haygìgìđó?Chatôicóđangbịđauởđâukhông?Hayôngđangkhóchịuvìđiềugìđó?Emgáitôiđọclạibảngchữcáivàyêucầucha tôigiơngón tay lênmỗikhiemấy thốt rađúngchữ.Nhờthếmàcônàngđãdiễndịchđượcđiềuchatôimuốntruyềnđạt.Ôngmuốnnóivớichúngtôihaichữ“HẠNHPHÚC”.

Mộtngàysau,chatôiđượcchuyểnrakhỏiphòngchămsócđặcbiệt.Hai ngày sau đó ông được đưa đến cơ sở phục hồi chức năng của

Clevelandvàởđótrongbatuần.Chatôiđượcvềnhàtrongmộtngàymùahènóngnực,nhưngôngcảmthấykhỏekhoắnhơnbaogiờhết.Ônggầnnhưkhôngcònđaucổnữa.Ôngnóivuirằngviệcchấpnhậnmộttháng“quằnquại”trongbệnhviệnđểđồilẫycáicổhếtđauvàhoạtđộngbìnhthườngquảlàmộtphivụlãito.Nhìnlạitoànbộquátrìnhtrảiquabệnhtật của cha tôi, ôngđã luôn có lựa chọnđúng trongmỗi giai đoạn: cầnthêmthờigianvềquyếtđịnhlàmphẫuthuật,tiếptụcchờđợikểcảkhiđãvềhưu,chấpnhậnrủirovàtiếnhànhphẫuthuậtsaugầnbốnnămkểtừngày chẩn đoán - là khi khả năng đi lại của ông bị ảnh hưởng nghiêmtrọngvàcóthểtướcđicuộcsốngnăngđộng,đầyđammêvàgiàuýnghĩamàôngđang tậnhưởng.Không lâu saukhi vềnhà, cha tôi cảmthấy làmìnhhoàntoàncóthểláixebìnhthườngtrởlại.

Ôngđãluônquyếtđịnhđúng.

***

Quyềnlựachọncủachúngtalàvôhạn.Sốnglàlựachọn,vàđólàmộtsựthậtkhôngthểbịđánhđổ.Bạnvừalựachọnxongđiềunày,hàngloạtnhữngsựlựachọnkháclạimởratrướcmắtbạn.

Kết quả sinh thiết khối u cho thấy cha tôi bị u não tế bào hình sao(astrocytoma),mộtloạiungthưtiếntriểnchậm.Saupháthiệnnày,bácsĩBenzelđềxuấtchatôinênthamvấnmộtbácsĩchuyênvềxạtrịungthưvàmộtbácsĩchuyênvềungthưthầnkinh.Họnóirằngloạiungthưnàykhôngthểchữakhỏi,nhưngcóthểđượcđiềutrịtrêncơsởtầmsoát.Việcđiều trị này có thể giúp cha tôi duy trì sức khỏe trong nhiều năm dài,thậmchígiúpônghồiphụcphầnnàobệnhtật.Trướcthôngtinnày,chatôilưỡnglự.Ôngchỉmớivừahồiphụcsaucaphẫuthuậtvừaquavàđangtrởlại làmviệcvớicácdựáncộngđồng.Ôngđãlênkếhoạchđidulịch.

Chatôiđãxáclậpcácmụctiêuvàbiếtrõmìnhmuốngì,nênthêmmộtlầnnữa,ôngsuynghĩđắnđokhiphảitiếptụchysinhcôngviệcmìnhyêuthíchđểđiều trị bệnh tật.Nhưng cácbác sĩ thúc giụcông.Họ lập luậnrằngviệcđiềutrịsẽgiúpôngđượcnhiềuhơnlàmất,vàcáckỹthuậtxạtrịmới còn có ưu điếm giảm thiểu các tác dụng phụ khôngmongmuốn.Ngaycảtôicũngkhuyếnkhíchchatôinênlàmtheolờikhuyêncủacácbácsĩ.Nhưngtôicũngnói rằngđâychỉmới làmặttíchcựccủavấnđề.Điểmhạnchếởđâylàgầnnhàchúngtôikhôngcómộtcơsởxạtrịnàođápứngđủcácđiềukiệncôngnghệtântiếnmàcácbácsĩcủachatôiđưara.MẹtôisẽphảicùngchachuyểnđếnClevelandtrongsáutuầnđểchatôiđượcxạtrịmỗingày.Nhưng“Tấtcảchỉcóthếthôimà,”tôibảo.Chatôithừakhảnănglàmđược.

Cuốicùng,chacũngđồngý trướcsựthúcgiụccủamọingười.Đểrổiđiềunàyhóaralạilàmộtnướcđisailầmcủachúngtôi.KhônggiốngnhưBenzel,cácvịbácsĩlầnnàykhôngđảmbảochochúngtôirằngliệupháphóa trịmớimàhọđềxuất có thực sựhiệuquảhaykhông, vàhiệuquảđược bao nhiêu.Họ cũng không dành thời gian để trò chuyện và thấuhiểuchatôi,khôngchiasẽchoôngbiếtôngsẽphảitrảiquanhữnggìkhixạtrị.

Thờigianđầukhôngcóvấnđềgìxảyra.Họlàmramộtchiếckhuônđãđượcđúcvừakhítvớicơthểchatôitrongmộttưthếnhấtđịnhđểđảmbảoônggiữnguyêntưthếđótrongsuốtquátrìnhxạtrị.Ôngsẽphảinằmnhư thế trong cái khuôn suốtmột giờ đồng hồ,một chiếcmặt nạ lướiđượcvòngchặtquanhmặtôngđểđảmbảoôngkhôngđượcxêdịchquáhaimi-li-méttrongkhichiếcmáyxạtrịđangvậnhành,phátraâmthanhrèrènhằmbắntiagammavàothânnãovàcộtsốngcủaông.Tuynhiên,theothờigian,chatôibắtđầuphảichịuđựngcáccơncogiậtđaunhưbịdaođâmởlưngvàcổ.Mỗingàytrôiqua,việcphảinằmyêntrongmộttưthếđócàngtrởthànhcựchìnhđốivớichatôi,mỗilúcmộtkhủngkhiếphơn.Quátrìnhxạ trịdầndầnkhiếnôngcóbiểuhiệnnônóivàđaurát

họngmỗikhinuốtnướcbọt.Việcuống thuốcgiúpôngbớtđượcnhữngtriệuchứngnày,nhưnglạikhiếnôngbịmệtmỏivàtáobón.Ôngbắtđầungủnhiềukể từkhiđiều trị -điềumàôngchưabaogiờ làmtrongsuốtcuộcđờinăngđộngcủamình.Vàituầntrôiquakểtừlúcbắtđầuđiềutrị,chatôibịmấtcảmgiácngonmiệng.Ônglàngườithíchănuống.Nhưnggiờthìviệcănuốngđốivớiôngchỉcònlànghĩavụ.

Chođếnkhiđượcchovềnhà,chatôisụtcângầnmườikývàbịùtailuônkểtừđó.Cánhtayvàbàntaytráicủaôngđaunhứcnhưthểbịphỏnghayđiệngiật.Cònvềviệcôngmấtkhảnăngcảmnhậnhươngvị,cácbácsĩbảorằngđâychỉ làphảnứngtạmthời.Họkhôngđúng,bởi lẽtừđóchođếncuốiđời,chatôikhôngcòncóthểănuốngngonmiệngđượcnữa.

Rốtcuộc, sứckhỏecủacha tôikhônghềkháhơnkể từđó.Đếnmùađông,ônggầysọpvàsụtkýnhiềuhơn.Đến lúcđó,ôngchỉnặngkhôngđầysáumươiký.Tìnhtrạngđaurátvàtê liệt lây lantừbàntaytrái lênđếncùichỏcủachatôichứkhônghềthuyêngiảmnhưmongđợi.Sựùtaikhiếnôngdễchóngmặtvàmấtthăngbằng.Nửamặtbêntráicủaôngbắtđầuchảyxệxuống.Lưngvàcổcủachatiếptụcbịcothắtnhưbịdaođâm.Rồi ông bị ngã. Bác sĩ vật lý trị liệu khuyênôngnêndùng khungđi bộdànhchongườicaotuổiđểđiđứngchoantoàn,nhưngôngkhôngmuốn.Làmthế,ôngcảmthấymìnhnhưkẻvôdụngvàthấtbại.Cácbácsĩchoông uốngmethylphenidate, tức thuốc Ritalin, để lấy lại cảm giác ngonmiệng,vàuốngthuốcKetamine-mộtloạithuốctê-đểgiảmđau;nhưngcácloạithuốcnàylạikhiếnôngbịảogiác.

Chúngtôikhônghiểuchuyệngìđangxảyra.Cácbácsĩtrôngđợirằngkhốiutrongcơthểchatôisẽxẹpdần,vàcáctriệuchứngcủaôngrồisẽhếthẳn.ĐểrồitrongmộtlầnchụpMRIsausáutháng,chamẹđãgọitôi.

“Khốiuvẫnđanglớndần,”chatôikểvớimộtgiọngnóikhẽkhàngvàcamchịu.Liệuphápxạtrịkiađãkhôngcótácdụngvớiông.Cáchìnhảnhchụpchothấy,thayvìxẹpđinhưdựkiến,khốiuvẫnkhôngngừngphát

triển,vươnđếnnãocủaông,dẫnđếntìnhtrạngùtaivàchóngmặtkhôngdứtcủachatôi.

Buồnvàthấtvọngvớichínhmình,tôibậtkhóc.Mẹtôigiậndữ.

“Thếthìxạtrịđểlàmgì?”bàbảo.“Lẽranóphảibiếnmấtchứ.Họbảolàôngsẽkhỏehơnkiamà.”

Chatôiquyếtđịnhđổiđềtàinóichuyện.Lầnđầutiênsaunhiềutuầnliền, ôngbỗngdưngkhông cònmuốnnóinănggì vềbệnh tìnhhay cáctriệu chứng củamình nữa. Ôngmuốn biết nhiều hơn về các cháu củamình-bannhạccủaHattieđãbiểudiễnnhưthếnàotrongngàyramắtđó,Walkerđãhòamìnhvàođộitrượttuyếtchưa,rồiHunterđãtậpđượcthóiquenchàongườilớnmộtcáchlễphépchưa.Lầnnữa,chântrờicủachatôilạithuhẹp.

Chúngtôiđượcđềxuấtđigặpmộtbácsĩchuyênvềhóatrịungthư,thế làvàingàysau, tôi theochamẹđếnClevelandchocuộchẹn.Ngườiphụ nữ này làmột bác sĩ chuyên khoa ung thư có vai vế trong ngành,nhưngbàcũngnhưnhữngvịkia,thiếusựtinhtếvàkhảnăngnhìnthấybức tranh toàncảnhnhưEdwardBenzel.Điềunàychỉkhiếnchúng tôinhớ Benzel hơn. Vị nữ bác sĩ này chỉ chăm chăm cung cấp thông tin.Trongsuốtmườiphútđồnghô,bàliệtkêchochúngtôikhoảngtámhaychínphươngánhóatrịliệu.Bàoangoangvàotaichúngtôihàngloạttênthuốclằngnhằng,khôngcócáitênnàodướibaâm.Chỉnghethôiđãthấyxây xẩm mặt mày! Theo lời bà ấy, cha tôi có thể sử dụng thuốcbefacizimab, carboplatin, tecmozolomide, thalidomide, vincristine,vinblastine,vàvàiloạithuốckháctôikhôngkịpghichú.Bàấycònmiêutảnhiềucáchkếthợpkhácnhaucủacácloạithuốcđểchúngtôixemxét.Tómlại,bàấyđềxuấtchochúngtôivôvànlựachọn,trừlựachọn“Khônglàmgìcả”.Nữbácsĩnàykhuyênchatôinênuốngtemozolomidekếthợpvớibefacizimab.Bàấychorằngcơmaylàmchokhốiutrongngườichatôingừngpháttriểnlà30phầntrăm.Cóvẻnhưbàấykhôngmuốntỏrabi

quan trướcmặt chúng tôi, nên có chêmmột câu là đối vớinhiềubệnhnhânkhác,khốiunàycũngchỉnhư“mộtcănbệnhmãntínhcấpthấp”cóthểkiểmsoátđược.

“Hyvọnglàôngnhàcóthểtrờlạisântennisvàomùahènày,”bànóivớichúngtôi.

Cánhântôikhôngthểtinđượcrằngmộtbácsĩnhưbàtacóthểnóimộtđiềunhưthế.Giờthìchuyệnchatôicóthểchơitennistrởlạilàgầnnhưkhôngtưởng-nóthậmchíchưabaogiờlàmộthyvọngcócơsở,vàtronglòngtôithựcsựnổiđiênkhibàtanóichuyệnkiểu“đánhđu”trướcmặtchatôinhưthế.Nhìnvẻmặtcha,tôicóthểhiểulàôngđangmơđếnngàyđượccầmvợttennisnhưxưatheolờibàtanói.Nhưngkhônghềgì,chatôicũnglàbácsĩkiamà.Ôngngaylậptứcnhậnrađóchỉlàmộtảotưởng;tuynhiênngaylúcđó,ônglạichọnphảnứngtránhnévấnđề.Thayvàođó,chatôihỏibàbácsĩ rằngnhững liệuphápbà tađềxuấtgiúpgìđượcchoông.

“Ngaylúcnàyđây,đầuóctôithìmờmờàoảo.Tôithìbịùtai.Taytôiđaunhứcvìxạtrị.Tôikhôngthểđiđứngbìnhthườngđượcnữa.Vànhữngthứnàyđangkhiếntôimỗingàymộttàntạ.Nhữngloạithuốcbàvừanóicókhiếnchotìnhtrạngnàycủatôitệhơnchăng?”

Nữbácsĩthànhthậttrảlờilàcó,nhưngcòntùytừngloạinữa.Cuộctròchuyệntrởnénkhókhănhơnvớitôilẫnchamẹ,mặcdùcảbachúngtôiđềulàbácsĩ.Cóquánhiềuphươngánphảilựachọn,quánhiềurủirovàíchlợicầnphảixemxét,vàcácphươngánđềutươngtựnhau,còncuộctròchuyệnthìlòngvòngmãicũngchưachạmđếnđượcvấnđềmàchatôithựcsựquantâm:tìmracáchtốtnhấtgiúpchatôiduytrìđượccuộcsốngnăngđộngvàđángsống.Bàbácsĩnọđangdẫndắtcuộctròchuyệnyhệtcáchthức tôi từngsửdụngđểđốiphóvớibệnhnhâncủamình,nhưngbâygiờtôikhôngcònmuốnlàmvậynữa.Bàấychỉđangbàyramộtđốngthôngtinvàyêucầuchatôiphảilựachọnvàquyếtđịnh.Rằngôngmuốn

uốngviênthuốcxanhhayviênthuốcđỏ?Nhưngởđây,đằngsaucáclựachọnlạichẳngcóđiềugìýnghĩavớichúngtôicả.

Tôiquaysanghỏichamẹ:“Concóthểhỏibàấyvềđiềugìsẽxảyranếukhốiucứtiếptụclớndầnhaykhông?”Họgậtđầuđôngý.Thếlàtôiđặtcâuhỏivớingườinữbácsĩ.

Bàấytrảlờithẳngthừng.Súckhỏecủachatôisẽcànglúccàngsasút,nhữngbộphậnvốndĩđãyếusẽmỗilúcmộtyếuhơn.Tìnhtrạngtệnhấtchínhlàsuyhôhấp-khônghấpthụđủkhíô-xyđểthở-dosựsuyyếucủacơngực,sẽgâykhókhănlớnchosinhhoạtcủachatôi.

“Điềuđóhẳnlàkhôngdễchịutínào,phảikhông?”chatôihỏi.

Tấtnhiênlàkhôngdễchịu,bàbácsĩbảo.Chatôisẽcànglúccàngmệtmỏi vàhaybuồnngủ.Các cơnđaunhứcở lưng vànhiềubộphậnkháctrêncơthểvẫnsẽtiếptục“lìlợm”hànhhạcơthểông.Ngoàira,ôngcòncóthểgặpkhókhăntrongviệcnhainuốt,mộtkhikhốiubànhtrướngđếncácdâythầnkinhquantrọng.

Tôihỏi bàbác sĩ rằng thông thường,nhữngbệnhnhânung thưđếngiaiđoạnnhưchatôi thườngcóthểsốngthêmđượcbao lâunữa, trongtrườnghợpcóđiềutrịvàkhôngđiềutrị.

Câuhỏiđókhiếnbàấylúngtúng.“Chuyệnnàyhơikhónói,”bàđáp.

Tôigiụcbàấytrả lời. “Ngườisốnglâunhất làbaolâu,thờigianngắnnhấtlàbaonhiêu,theokinhnghiệmcủacánhânbàđốivớinhữngbệnhnhânkhôngchọnđiềutrị?”

“Bathánglàngắnnhất,”bàbácsĩtrảlời,“vàbanămlàdàinhất.”

Cònvớinhữngngườicóđiềutrịthìsao?

Bàấychuyểnsanggiọnglẩmbẩm.Cuốicùng,bàcũngchịuchochúngtôi biết, là khoảng thời gian sống thêm được của bệnh nhân thườngkhông vượtquábanăm.Nhưng với lựa chọnđiều trị, khoảng thời gian

nàycócơmayđượckéodàihơn.

Đólàmộtcâutrả lờikhókhănmàchúngtôikhôngtrôngđợi. “Tađãkhôngnhậnrađiềuđó,”chatôinói,giọngôngchùnghẳnxuống.TốibỗngnhớlạicâunóikhóquêncủaPaulMarcoux,bácsĩcủanữbệnhnhânSaraMonopoli, rằng. “Tôi luôn suy nghĩ, rằng liệu tôi có thể giúp cho bệnhnhân của mình sống thêm được một hoặc hai năm vui vẻ nữa đượckhông?...Nhưngcácbệnhnhân,họmuốnsốngthêmmườiđếnhaimươinămcơ.”Giờ thì ở vị trí bệnhnhân, chúng tôi cũngđangmong cha tôisốngthêmđượcmườiđếnhaimươinăm.

Chatôiquyếtđịnhdànhthờigiansuynghĩvềcácphươngánlựachọn.Vịnữbácsĩkêđơnchochatôimộtloạisteroidđểtạmthờitrìhoãntốcđộphát triển củakhốiumàkhôngkèm theoquánhiều tácdụngphụ.Tốihômđó,chamẹvàtôiđiăntốicùngnhau.

“Cứđànày,thểnàotacũngbịtiếptụcnằmgiườngsuốtvàithángnữachoxem,”chatôibảo.Liệuphápxạtrịkiađãkhiếnchobệnhtìnhcủachatôi thêm trầm trọng. Biết đâu hóa trị liệu cũng chẳng khá khẩm hơn?Chúngtôicầnđượchướngdẫn.Chatôiđangbịgiằngxégiữamongmuốnđượcsốngmộtcuộcsốngđúngnghĩavớinhữnggìmìnhcóvàviệcphảihysinh cuộc sống tươi đẹpđó chỉ vìmộthy vọng kéodài sự sốnghết sứcmongmanh.

Mộttrongnhữngưuđiểmđẹpđẽcủanhữnghệthốngytếcũkĩlạchậuchínhlàviệcmọithứđềurấtđơngiản.Bạnlâmbệnhnặng,bạnsẽđượcđiềutrịbằngcácbiệnphápcựcđoannhấtcóthể.Bạnthậmchíchẳngcầnphảicăngnãoraquyếtđịnh,bởiđóđượcxemlàchuyệnđươngnhiên.Còncái hệ thống hiện đại ngày nay đòi hỏi sự xem xét và cân nhắc nhiềuphương án điều trị khác nhau dành cho bạn - bạn cần xác định đượcnhữngmốiquantâmvàưutiêncủabảnthân,vàlàmviệcvớibácsĩcủabạnđể tìm ra phương án trọn vẹnnhất. Cách làm việc này kỳ thực rấtphức tạp, tốnnhiều thờigianvàcôngsức,đặcbiệtkhibạnkhôngdễgì

tìmthấymộtngườibácsĩhaychuyêngiatậntâmđếnmứcdànhthờigiangiúpbạnlàmsángtỏnhữngvấnđềbạnchưarõhoặccònthắcmắc.Mọiáplựcđềuđượcchồngchấtlênmộthướngđiduynhất:làmhếtsức,chữađếncùng;bởilẽmộtsailầmmàgầnnhưmọithầythuốcđềusợmắcphảichính là làm quá ít hoặc không làm gì cả, không nỗ lực hếtmình chongườibệnh.Ngườitamuốnbạncốgắngchữachohọđếncùng,chứchẳngaitrântrọnghaybiếtơnbạnkhibạnchọnbấtkỳmộtgiảiphápnàokhác,vàtìnhhìnhcòntệhạihơnnữanếubạnmắcsailầmvớinhữngphươngánkhácđó-kểcảkhigiảiphápkiênquyếtchữađếncùnghủyhoạingườibệnhhơnbộiphầnsovớinhữnglựachọnkhác.

Chatôivềnhàtrongtìnhtrạngthẫnthờchẳngbiếtphảilàmgì.Từbữađó,ôngbịngãliêntụcnămđếnsáulần.Tìnhtrạngtêliệtđangxâmlấnđôichânôngcànglúccàngnặngnềhơn.Ôngbắtđầumấtdầncảmgiácnơibànchân.Mộtlầnnọ,tronglúcđangcốgắngđixuốngcầuthang,ôngbịngãđậpđầu,khiếnmẹtôiphảigọi911.Độicứuthươngđếnnhàchúngtôingaylậptứcvớitiếngcòihụinhỏi.Họđặtnẹpcứngquanhcổchatôivàcángônglênxe,phóngnhanhđếnphòngcấpcứucủachínhcáibệnhviệnchatôitừngcôngtác.PhảimấtbatiếngôngmớihoàntấtviệcchụpX-quang.Kếtquảchothấykhôngcócáixươngnàobịgãy,chatôicóthểngồidậyvà tháonẹpcổ.Nhưng từ lúcởnhàchođến lúcđó, cha tôiđãphải chịu rấtnhiêuđauđớnvì cơ thểbịbuộc chặt vào cáibăng ca cứuthươngcứngnhưđá,còncổôngthìbịtròngbởicáinẹpcứnggâykhóchịukhôngkém.Ngườitatiêmchochatôinhiềumũimorphineđểkiểmsoátcơnđau,vàmãiđếntậnnửađêm,ôngmớiđượcchovềnhà.Ôngbảomẹtôirằngôngkhôngmuốnbịcấpcứukiểuđóthêmmộtlầnnàonữa.

Haingàysau,tôinhậnđượcmộtcúđiệnthoạitừmẹ.Theolờikểcủamẹtôi,vàokhoảng2giờsáng,chatôilọmọrờikhỏigiườngđểđivàonhàtắm,nhưngkhiôngđivệsinhxongvàđứnglên,đôichânôngkhôngcònchốngđỡnổicơthểôngnữa,khiếnchabịngãsõngsoàixuốngđất.Cũngmaylànềnnhàđượclótthảm,nênôngkhôngbịvađậpmạnhhaybịđau.

Nhưngchatôikhôngthểngồidậyđượcnữa.Chântayôngđãquáyếu.Mẹtôi phát hiện, cố gắng đỡ ông về giường, nhưng ông quá nặng với bà.Nhưngvìkinhnghiệmđauthươnglầntrước,ôngkhôngmuốnbàgọicứuthương.Thếlàhaingườiquyếtđịnhđợiđếnkhitrờisánghẳn.Mẹtôilấygối và tấm chăn khỏi giường để nằm xuống đất cùng cha tôi vi khôngmuốnđểôngmộtmình.Nhưngkhiđãnằmxuốngrồi,bàcũngkhôngngồidậyđược:chânbàbịviêmkhớpnặng,vàbàđãbảymươilămtuổirồi.Đếntận8giờsáng,ngườiquảngiavàonhàpháthiệnhaivợchồngnằmtrênsàn.Bàấygiúpmẹtôiđứngdậyvàđỡchatôitrởvềgiường.Mẹtôigọichotôingaysauđóvớigiọngnóirunrẩyđầysợhãi.Tôinóimẹchuyểnmáychocha.ônglakhóc,hoảngloạn,nóilắpbắpvàcáukỉnh.

“Ta sợ.”Ôngnói. “Ta đang trở thành kẻ tàn phế. Ta không làmđượcchuyện gì cả. Ta khôngmuốn như thế này. Ta khôngmuốn phải chịuđựngđiềukhủngkhiếpnày.Tathàchếtcònhơn.”

Bênkiađầudâyđiệnthoại,nướcmắttôituôntrào.Tôilàmộtbácsĩ.Tôiyêuthíchcôngviệcgiúpngườikhácgiảiquyếtnhữngvấnđềsứckhỏecủahọ.Nhưnggiờ,tôiphảigiảiquyếtchuyệnnhàmìnhnhưthếnàođây?Suốthaiphútđồnghồ,tôicốgắnglắngnghechatôithankhócnhữnglờiđớnđau.Ônghỏitôicóthểđếnchỗôngđượckhông.

“Consẽđến.”Tôitrảlời.

“Connhớdắtbọntrẻtheonhé!”Chatôinghĩmìnhsắpchết.Nhưngsựthậtkhắcnghiệthơnôngnghĩ.Vớikinhnghiệmcủamình,tôibiếtchắclàôngsẽcònphảisốngnhưthếtrongmộtthờigianrấtdàinữa.

“Hãyđểconđếnmộtmìnhtrước.”tôinóilạivớicha.

TôihủyhếtmọicôngviệcvàcuộchẹnvớibệnhnhânởBostonvàđặtvémáybayđếnOhio.Haitiếngsau,chatôilạigọichotôi.Ôngđãlấylạiđượcbìnhtĩnh,ôngđãtựđứnglênđược,thậmchítựmìnhđibộvàonhàbếp.“Conkhôngcầnđếnnữađâu.”ôngbảo,“Cuốituầnhẵngđến.”Nhưng

tôivẫnquyếtđịnhđi,mọichuyệnkhôngcònđơngiảnnhưtrướcnữa.

TôiđápxuốngAthensvàokhoảngđầugiờchiều.Lúctôiđếnnơi,chamẹtôiđangdùngbữabênbànăn,lạcquankểlạisựcốhaingườinằmlaliệttrênnềnđấthồirạngsángnhưthểchuyệntiếulâm.

“Cũnglâulắmrồimẹmớibị“đođất”nhưthế,”mẹtôinói.

“Mộtcảnhtượnghếtsứclãngmạn,”bốtôibìnhluậnvớimộtnụcườitinhquái.

Tôicốgắnghòamìnhvàocâuchuyện.Nhưngngườiđànôngđangngồitrướcmắttôitrôngquákháclạsovớingườichamàtôimớigặpcáchđóvàituần.Vốnđãsụtký,ôngnaycòngầyguộchơn.ôngyếuđếnnỗigiọngnóirunrẩy,thithoảnglắpbắpđếnmứcthấymàthương.Khókhănlắmôngmớiđưathứcănvàomiệngđược,vìvậymàchiếcáosơ-miôngđangmặcdínhđầyvếtbẩndothứcănrơivãi.Mỗilầnôngđứnglênngồixuốngđềuphảicầnngườigiúpđỡ.Trongmắttôi,chađãyếuđinhiềulắm.

Mọichuyệnđãđếnhồinghiêmtrọngthựcsự,khôngthểđùađượcnữa.Ngàyhômnay, tôimới thựcsựnhậnra rằngcuộcsốngcủachasẽkinhkhủngnhư thếnàomộtkhiôngbị liệthoàn toàn.Ông sẽkhông thể tựmìnhthựchiệnnhữngsinhhoạtđơngiản-đứnglênngồixuống,sửdụngnhàvệsinh, tắmrửa,mặcquầnáo, trongkhimẹtôicũngđãgiàyếuvàkhôngthểgiúpôngtừng li từngtíđược.Chúngtôicầnphải tròchuyệnnghiêmtúcvớinhauvềviệcnày.

Tối hôm đó, tôi ngồi bên chamẹ và đặt vấn đề, “Mẹ và con sẽ phảichămsócchanhưthénàođây,thưacha?”

“Takhôngbiết,”ôngbảo.

“Chacóbịkhóthởkhông?”

“Ôngấyvẫnthởđượcbìnhthường,”mẹtôitrảlời.

“Chúngtacầnphảitìmracáchtốtnhấtđểchămsóccha,”tôinóivới

mẹ.

“Ôngấycóthểlàmhóatrịmà,”mẹbảo.

“Không,”chatôiđápmộtcáchquảquyết.Ôngđãquyếtđịnhrồi.Ngaynhữngphảnứngphụcủasteroidcũngđủkhiếnôngcảmthấykhổsở-đổmổhôinhiều, loâu trầmcảm,không thể tỉnh táo, không thể tập trungsuynghĩ,tâmtínhthấtthườngvàdễcáugắt.Việcchịuđựngnhữngthứđóchẳngmanglạilợilộcgìchoôngcả.Vàôngcũngkhẳngđịnhrằngtoànbộgóihóatrịcũngchẳnglàmđượcgìhơnchoông,cònphảnứngphụthìmiễn.

Đêmđến,tôigiúpmẹđỡchalêngiườngngủ.Sauđó,tôitròchuyệnvớibàvềvấnđềchămsóccha.Vớitìnhtrạnghiệngiờcủamình,chatôicầnmộtsựchămsócchuyênnghiệp,mộtchiếcgiườngđúngchuẩn,mộtchiếcnệmkhíđểchốnglởloétởlưngvìnằmlâu,vàluyệntậpvậtlýtrịliệuđểcáccơvậnđộngkhôngbịcocứng.Liệuchúngtôicónênđưaôngvàonhàdưỡnglão?

Mẹ tôi kinh hãi trước ý tưởng đó. “Tuyệt đối không,” bà bảo. Bà cónhiềubạnbèsốngtrongcácnhàdưỡnglãorảiráckhắpthịtrấn,vànhữnggìhọkểlạivềcuộcsốngởđóđềukhủngkhiếp.Việcchuyểnchavàonhàdườnglãolàmộtýđịnhnằmngoàisứctưởngtượngcủamẹ.

Giờthìgiađìnhtôicũngđangđúngờcáingãbađườngquenthuộcđó,nơimàbàAliceHobsontừngphảiđến,nơimàcácbệnhnhâncủatôitừngphảilựachọnvàvượtqua.Chúngtôiđangcốgắngchốnglạimộtthếlựckhôngthểbịlậtđổ.Nhưngchúngtôivẫncươngquyếtnhắcnhởbảnthânrằngmọichuyệnvẫncóthểxoaychuyểnđược...mộtcáchtuyệtvọng.Gọi911mỗikhixảyrachuyện,haygiaophótấttầntậtsinhmạngchotưduyvàcôngnghệyhọc,chúngtôinênlàmgìđây?Cảbangườichúngtôiđềulàbácsĩvớitổngcộng120nămkinhnghiệmtrongnghề,ấyvậymàchúngtôivẫnchẳngbiếtphải làmgìcả.Điềunàykhôngliênquangìđếnkiếnthứcchuyênmôn,mànólàvấnđềthuộcvềgiáodụcvàkỹnăngsống.

***

Chúng tôi cần nhiều sự lựa chọn, nhưng khác với Boston, Athenskhôngphải lànơimànhữngngười cao tuổimangbệnhnhư cha tôi cóquyền lựa chọn. Nó chỉ làmột thị trấn nhỏ dưới chân đổi Appalachia.TrườngđạihọcOhiolàtráitimcủanó.Mộtphầnbadầnsốtrongthịtránlàhộnghèo,khiếnchothịtrấnnàytrởthànhđịaphươngnghèonhấtcủatoànbang.Dovậy,tôikhángạcnhiênsaukhihỏithămnhữngngườidânnơiđâyvềvấnđềchămsócsứckhỏengườicaotuổi.Hóarahọcũngphảnđốicáchlàmviệccủacáccơsởytếhiệnnay,khimàcácybácsĩởđóchỉchămchămkiểmsoátvàápđặtcuộcsốngtuổigiàcủahọ.

Chẳnghạn, tôi có trò chuyện với cụ bàMargaretCohn.Bà và chồngmình, ôngNorman, là những nhà sinh vật học đã về hưu. Cụ ôngmắcphảimộtdạngviêmkhớpnặnggọilàviêmcộtsốngdínhkhớp.Dohồitrẻôngcũngtừngbịcogiậtvàbạiliệt,nêngiờônggặpkhókhăntrongviệcđiđứngnhiềuhơnbaogiờhết.Cảhaivợchồngđềuđanglolắng,liệurằngmìnhcòncóthểtựmìnhchămsócbảnthânởnhàđượchaykhông?Họkhôngmuốnchuyểnđếnsốngchungvớiconcáimộtcáchcưỡngép,khimàcảbađứaconcủahọđềuởxa.Họmuốntiếptụcsốngtrongthịtrấnthânquennày.Nhưngkhihaivợchồngtìmhiểuvềcáccơsởtrợsinhởđịaphương,khôngcónơinàolàmhọhàilòngcả.“Tôithàdựnglềuởcònhơnsóngởtrỏng,”bàMargaretbảotôi.

Thế làhaivợchồngbàtựmìnhraquyếtđịnh,bởi tuổi táccủahọđãđếnngưỡngkhôngthểxemnhẹđượcnữa. “Chúngtôinhậnrarằngnếumìnhkhônghànhđộngngaybâygiờ, sẽchẳngaigiúpmìnhcả,”bànói.Margaret cóđọcmột bài giới thiệu trênbáonói vềBeaconHillVillage,mộtchươngtrìnhxãhộicủaBostonvớichứcnănghỗtrợngườicaotuổivềmặtchỗở,vàcâuchuyệnnàyđãtruyềncảmhứngchobà.Thế làgia

đìnhnhàCohntậphợpmộtnhómbạnbèđểrồinăm2009,họcùngnhauxây dựng nên cộng đồng Athens Village trên mô hình tương tự nhưBeaconHill Village.Họ tính toán rằng nếu nơi đây có thể thu hút bảymươilămngườiđăngký,vàmỗingườitrảbốntrămđômộtnăm,họsẽcóđủtiềnđểđầutưnhữngdịchvụcầnthiết.Mộttrămngườiđãđăngký,vàthếlàdựánAthensVillagethẳngtiến.

Mộttrongnhữngnhânviênđầutiênhọtuyểndụnglàmộtanhchànggiúpviệcvôcùngthânthiện.Anhnhiệttìnhgiúpđỡmọingườilàmmọicôngviệclặtvặttrongnhà-nhữngviệcnhỏmàchúngtathườngdưsứclàmvàxemnhẹ,nhưnglạivôcùngquantrọngđểcómộtcuộcsốngthoảimái,nhấtlàkhichúngtađãgiàcảvàkhôngcònlinhhoạtnhưxưa:sửakhóa,thaybóngđèn,chỉnhmáynướcnóngbịhư.

“Anhtalàmđượcgầnnhưmọiviệc.Chỉmộtmìnhanhchàngthợbảotrìnàymàđủkhiếnchomọicưdântrongcộngđồngđềuhàilòngvàđồngývớinhaurằngsốtiềnbốntrămđômỗingườihọbỏralàhoàntoànxứngđáng.”

Nhữngngườisánglậpcũngthuêmộtnữgiámđốcđiềuhànhlàmviệcbánthờigian.Cônàycónhiệmvụđảmbảoviệcphụcvụcáccưdânmộtcáchchutoànvàtậphợpnhữngngườitìnhnguyệnphụgiúpmỗikhixảyrasựcố,chẳnghạnnhưmấtđiệnvànấubếpdãchiến.CộngđồngAthensVillagecònbaohàmmộtcơsởytếvớimặtbằngvănphòngmiễnphívàưuđãigiảmgiáđặcbiệtchocác thànhviêncónhucầuthuêy táchămsóc.Nhàthờvàcáctổchứcdânsựcungcấpcácdịchvụđilại,vậnchuyênvàgiaothứcăntậnnhàchonhữngthànhviênnàocónhucầu.Từngbướctừngbướcmột,AthensVillageđãhoànthiệncácdịchvụmộtcáchchỉnchu, làmnênmộtcộngđồngcókhảnăngđảmbảorằngmọithànhviêntrongđóluôntìmđượcsựgiúpđỡmộtkhisựkhókhănbấttiệndotuổicaosứcyếugâyracànglúccàngchấtchồng.Vàkhônglâusauđó,nhữngngườisánglậpranóđãcầnđếnnó.MộtnămkểtừngàyAthensVillagera

đời,cụMargaretbịmộtcúngãnghiêmtrọngkhiếnbàphảingồixelănkếtừđótrởvềsau.NhờhànhdộngkịpthờimàhaivợchồngnhàCohn,dùdàngoài támmươi và gặp khó khăn trong việc đi lại, vẫn có thể tựmìnhchămsócbảnthânởnhà.

ChamẹvàtôiđangbànđếnphươngánđểchatôigianhậpcộngđồngAthensVillage.Ngoài ra, phương án thứhai duynhất chính là dịch vụchămsóccuốiđờitạinhà,nhưngtôikhôngdámnói.Nhắcđếnnóchẳngkhácnàoámchỉcáichết -mộtchủđềquáuámvàkhónóiđểmangrabànluậntrongmộtbuổicà-phêgiađìnhđầmấmnhưthếnày.ViệctậptrungnóivềAthensVillagesẽgiúptạochochatôicảmnhậntíchcựchơn,rằngôngchỉđangphảigiảiquyếtmộtvấnđềkhókhăntấtyếudotuổitácmang lại.Nhưngrồicuốicùng, tôicũng lấy lạibình tĩnhđểnói rađiềucầnnói,rằngchacũngnênxemxétphươngánsửdụngdịchvụchămsóccuốiđờitạigia.

Khôngnằmngoàidựđoáncủatôi,chatôisuyxétngayphươngánđó,trongkhimẹtôithìkhônghứngthúlắm.“Mẹnghĩnókhôngcầnthiết,”bàbảo.Sauđó,chínhchatôiđềxuấtcảnhànênhỏi thêmthôngtintừchínhmộtchuyênviênđangcôngtáctronglĩnhvựcchămsóccuốiđời.

Sánghôm sau,một y tá chuyênnghiệpđến từTrung tâmChămsóccuốiđờiCộngđồngAppalachiagõcửanhàchúngtôi.Mẹtôiphatràchokhách,vàchúngtôingồinóichuyệnvớinhauquanhchiếcbànăn.Thậttình,tôikhôngtrôngđợinhiềuđiềuhayhotừngườiytánày.ỞđâykhôngnhưBoston.Đóchỉlàmộtcơsởytếđịaphươngkhôngmấytiếngtăm.Bàtakhiếntôicảmthấycăngthẳng.

“Ôngthếnàorồi?”nữytáhỏichatôi.“Ôngcóbịđaunhiềukhông?”

“Lúcnàythìkhông,”chatôitrảlời.

“Ôngbịđauởđâu?”

“Ởlưngvàcổ.”

Tôibỗngnhậnrarằng,vớivàicâuhỏimởđầutưởngchừngvôthưởngvôphạtđó,ngườinữytáđãthiếtlậpđượcvàithứquantrọng.Bàấymuốnchắcchắnrằngchatôithựcsựcóhứngtròchuyện.Bàấykhẳngđịnhrõràng rằng điều bà quan tâmnhất là cha tôi và cảmnhận của ông, chứkhôngphảicănbệnhhiểmnghèomàôngđangmang.Vàbàcũngchứngtỏchochúngtôithấyrằng,dùcóđangởnơibệnhviệnđôngngườihayởtưgia,dùcóđangđứngtrước“báquanvănvõ”hayđangtròchuyệnriêngvớichúngtôi,bàbiếtrõmìnhđanglàmgì.

Trôngbàởđộtuổichừngngũtuần,vớikiểutócngắnxámbạcđãđượccắtgọngàng.Bàđeomộtchiếckhănchoàngmàutrắngbằngvảisợibông,vớimộtbônghồngthêuđượccàitrênđóởphíatrước.Túixáchcủabàcómộtchiếcốngnghelộmộtphầnrangoài.Bàcóchấtgiọngđặctrưngcủangười địa phương.Nhờ đó, bà không gặp nhiều khó khăn trong việc đithẳngvàovấnđề.

“Tôiđượccửđếnđâyvớinhữnggiấytờđăngkýdịchvụchămsóccuốiđời,”bànóivớichatôi.“Ôngnghĩthếnàovềđiềunày?”

Cha tôi không nói lời nào suốtmột lúc khá lâu. Người nữ y tá kiênnhẫnchờđợi.Bàbiếtcáchgiữimlặng.

“Tôinghĩ đây có thể là phương án tốtnhất,” ông bảo, “bởi tôi khôngmuốnhóatrị.”

“Ôngđanggặpphảinhữngvấnđềkhóchịunào?”

“Nônói,”chatôiđáp.“Đautriềnmiên.Điđứngloạngchoạng.Mấyliềuthuốc khiến tôi thường xuyên buồn ngủ. Tôi thử uống Tylenol vớiCodeine.TôicũngđãthửvàiviênToradol.GiờthìđangdùngKetamine.”

Ông tiếp tụckể. “Sángnay tôi tỉnhdậy,mọichuyệnbỗngnhiên thậtkhác.Tôikhôngthểđứngdậy.Tôikhôngthểđẩycaocáigốitrêngiường.Tôi không thể cầmnổi dù chỉmột cái bàn chải để đánh răng.Ngay cảchuyệnđơngiảnlàmặcquầnáo,tôicũngkhôngđủsứckéoquầnmình

lên vàmang vớ vào chân. Bụng tôi giờ yếu lắm.Mỗi lần đứng lên ngồixuốnglàmệt.”

“Trọngtâmcủadịchvụchămsóccuốiđờilàsựchămsócgiảmnhẹvàxoadịuđauđớn,”ngườinữytámiêutảchochatôinghevềcáchthứcđộingũcủabàsẽgiảiquyếtnhữngvấnđềcủaông.BàtómtắttấtcảnhữngdịchvụmàMedicaresẽchitrảchochatôi.Ôngsẽlàmviệcvớimộtbácsĩchuyên về chăm sóc giảmnhẹ - người có nhiệm vụ điều chỉnh các toathuốc của cha và vận dụngnhiều biện pháp khác để hạn chế các triệuchứngkhóchịucủaôngnhưnônóivàđaungười.Độingũytásẽthườngxuyên đến nhà để chăm sóc cha, và ông được sử dụngmột đường dâynónghaimươibốntrênhaimươibốnđểgọiytákhẩncấpvàobấtkỳthờigiannàotrongngày.Mườibốngiờtrongtuần,sẽcóngườiđếnchămsócvàhỗ trợ sức khỏe cho cha tôi tại nhà, giúp ông thựchiệnnhững sinhhoạtnhưtắmrửa,mặcquầnáo,laudọnnhàcửavàbấtkỳviệcgìkhôngcầnđếnchuyênmônbácsĩhayytá.Sẽcómộtnhânviênxãhộivàmộtnhà tư vấn tâm lý túc trực để cha tôi luôn có thể liênhệ.Ông sẽ đượctrangbịmọidụngcụytếcầnthiếtđểduytrìsứckhỏe.Vàôngcóquyền“hủybỏ”- tứcngừngsửdụngdịchvụchămsóccuốiđời -vàobấtkỳ lúcnào.

Ngườinữytáhỏirằngliệuchatôiđãthấyổnđểbắtđầusửdụngcácdịchvụđóchưa,hayôngcònmuốnsuynghĩthêm.

“Tôimuốnbắtđầungay,”ôngđáp.Chatôiđãsẵnsàng.Tôiquaysangnhìnmẹ.Mặtbàthẫnthờ.

Ngườinữytábắtđầuvấnđềquantrọngcủabuổitròchuyện:ôngcómuốnký biên bản camkếtKhôngHồi Sứchay không?Ông có cầnđếnmộtmànhìnhtheodõihaymộtcáichuôngđểgọingườigiúpkhicầnhaykhông?Ôngcócầnnhânviênchămsóc túc trựchaimươibốn trênhaimươibốntạinhàhaykhông?

Rốibàtalạihỏi,“Ôngmuốnliênhệvớinhàtanglễnàokhimìnhqua

đời?”Tôibịsốc-chúngtađangnóichuyện“quái”gìthếnày-nhưngcũngvừacảmthấyyêntâmkhibàấylàmcôngviệcnàymộtcáchrấtbìnhthảnvàchuyênnghiệp.

“NhàtanglễJagers,”chatôitrảlờikhôngchútdodự.Tôinhậnrarằngôngđãsuynghĩvềđiềuđótừlâurồi.Chađãrấtbìnhtĩnh,trongkhimẹtôithìsữngsờ.Mọichuyệnđangdiễnrakhôngđúngnhưýbàmuốn.

Người y tá quay sangmẹ tôi và,một cách lịch sựnhưng không kémphầnrõràngrànhmạch,bànói:“Khiôngấyquađời,đừnggọi911.Khônggọicảnhsát,vàcũngđừnggọixecứuthương.Hãygọichochúngtôi.Mộtytásẽđếntậnnhàquývịđểloliệu.Côấysẽcắtthuốcgiảmđauchongườibệnh,chuẩnbịsẵngiấychúngtử,tắmrửachoôngấy,vàliênhệvớinhàtanglễ.”

“Ngaybâygiờ, chúngtôichưamuốnnghĩđếnviệcđó,”mẹtôikhẳngđịnh.“Hãytậptrungvàovấnđềchămsócôngấykhiôngấybịtànphế.”

“Đượcthôi,”ngườinữytáđáplại.

Bàấyhỏichatôirằngđâulànhữngmốiquantâmlớnnhấtcủaông.Ông trả lời rằng ông chỉ muốn được sống cuộc sống khỏe mạnh nhấttrongkhảnăngcóthể.Ôngmuốncóthểgõmáyvitính,bởidùchoôngcóphảingồimộtchỗ,emailvàSkypegiúpôngkếtnốiđượcvớigiađìnhvànhữngngườibạnbètrongnướclẫnquốctế.ôngngạicáccơnđau.

“Tôimuốnđượcsốngvuivẻ,”chatôinói.

Ngườinữytálàmviệcởnhàchúngtôisuốthaitiếng.Bàấykhámbệnhcho cha tôi, kiểm tra kỹ nhà cửa của chúng tôi để xác định những vậtdụnghoặcvịtrícóthểgâynguyhiểmchongườicaotuổicóbệnhnhưcha,tìmnơitốtnhấtđểđặtgiườngnghỉchoông,vàtròchuyệnvớiôngvềthờikhóabiểuthămviếngdànhchoytátrựcvànhânviênchămsóccánhân.Bàấycũngcăndặnchatôichỉcầnthựchiệnhaiđiều.Bànhậnrarằngchatôiđãvàđanguốngthuốcgiảmđaurấttùytiệnvàbừabãi,khônglưu

tâmđếnliềulượngcủamỗiloạithuốc;dovậymàbàdặnôngphảituânthủmộtchếđộuốngthuốcthốngnhấtvàduytrìnómộtcáchkỷluật,đểcácytávànhânviênchămsóccóthểđolườnghiệuquảcủathuốcmộtcáchchínhxácnhằmtìmraliềulượngvàcáchphốihợpcácloạithuốctốiưu nhất dành cho ông để gia giảm các cơn đau và tình trạng lảo đảochếnhchoángcủaông.Vàbàcũngnóirằngkểtừđây,mọisựđứngngồicủaôngđềusẽcóngườihỗtrợ.

“Tôiđãquenvớiviệctựmìnhngồidậyvàđibộmỗisáng,”chatôinói.

“Nếuchẳngmayôngtégãyxươnghông,bácsĩGawande,đósẽlàmộtthảmhọa,”ngườinữytáđáplờiông.

Chatôiđồngýlàmtheolờikhuyêncủabà.

Trongnhữngngàykếtiếp,tôithấykinhngạctrướcnhữngsựthayđổiđangdiễnrachỉnhờvàohailờichỉdẫnmàngườinữytánọcăndặnchatôi. Cha tôi vẫn chưa từ bỏ ngay được thói quen uống thuốc tùy tiện,nhưngôngđanghạnchếdầndần,bắtđầulưutâmhơnđếnnhữngtriệuchứngcủamìnhcũngnhưtácdụngcủatừngviênthuốcmìnhnuốtvào.Người y tá đến viếng thăm ôngmỗi ngày có nhiệm vụ xem xét chế độuốngthuốccủaôngvàđiềuchỉnhlạinếucần.Chúngtôinhậnrarằngcơthể cha tôi càng lúc càng yếu ớt và chệnh choạng, lúc thì cha đau đớnquằnquại,khi thìôngbịsaythuốcđếnmứcrệurã lènhènhưcácbợmrượu,nói chuyệnmột cách líunhíu, vụngvề vàkhóhiểu, vàkhông thểđiềukhiểntaychânmìnhđượcnữa.Tuynhiên,nhữngsựthayđổidođộingũchămsóccuốiđờimang lạiđãvàđanggiúpôngdầnổnđịnhđượcsinh hoạt hàng ngày của mình. Cha tôi không còn những lúc chệnhchoạngnhưngườisaynữa.Ôngcũngbiếtcáchkiểmsoátcáccơnđaucủamình tốthơn,khôngcònquánhiềunhững lúckhóchịuđếnmứcnóngnảyvàcaucó.

Ôngcũngtuânthủlờikhuyêncủangườinữytá,rằngkhôngnêntựýlàm việc gìmệt nhọcmà không có người chăm sóc bên cạnh. Đội ngũ

chămsóccuốiđờigiúpchamẹtôi thuêđượchẳnmộtnhânviênchămsóctúctrựctạinhàchúngtôisuốtmỗiđêmđểhỗtrợchatôiđivệsinhmỗikhiôngcần.Nhờđó,ôngkhôngcònténgãnữa,vàchúngtôinhậnrarằngtừnglờichỉdẫncủađộingũchămsóccuốiđờicóýnghĩanhưthếnào trong việc giúp cha tôi dần lấy lại được cuộc sốngbình thường.Cứmỗingàybìnhyêntrôiqua,khiôngkhôngcònbịngãnữa,cáccơncothắtđauđớnởlưngvàcổcủaôngcóthờigianđểthuyêngiảmdần,ôngkiểmsoáttốthơnnhữngcơnđaucủamình,vàdầncảithiệnđượcsứckhỏe.

Chínhbảnthânchúngtôiđượcchứngkiếnnhữnglợiíchcủaviệcsốngtốtnhấtchohiệntại,thayvìhysinhhiệntạivimộttươnglaivôđịnh.Chatôirồisẽphảingồixelăn,nhưngxuhướngtrởthànhphếnhânhoàntoànđã vàđangđược trì hoãnhiệuquảnhờ lối sống tích cực. ông có thể tựmình đi được những quãngngắnnhờ khung đi bộ dành chongười caotuổi.Ôngbắtđầu làmchủđượcbàn tay và cánh tay củamình tốthơn.Ôngcóthểtựmìnhgọiđiệnthoạivàsửdụngmáyvitínhmàkhôngmấykhókhăn.Cuộcsốngbìnhthườnggiúpônglạicóđượcthêmnhữngngườibạnđếnchơinhà.ôngthậmchícóthểthamgianhữngbuổihộingộhoặctiệctùngtổchứctạinhàđểngườiquenvàbèbạnđếnchungvui.Chatôinhậnrarằngbấtchấpkhốiutrongngườiôngcókhủngkhiếpđếnđâu,bấtchấpviệcnócóthểkhiếnôngnhậpviệnhoặcđoạtmạngôngbấtkỳlúcnào,ôngvẫnluôncóthểtậnhưởngcuộcsốnghạnhphúcvàtrọnvẹnvàobấtcứkhinàomìnhmuốn.

Hai thángsau,vàothángSáu, tôibaytừBostonvềnhàkhôngchỉđểthămcha,màcònđểđưaôngđịachỉtổchứclễtốtnghiệpcủatrườngĐạihọcOhio.Chatôiđãháohứcmuốnthamdựbuổilễnàykểtừkhitôiđượcmờiđếnđóvàonămngoái.Ôngrấthãnhdiện,vàtôicũngđãluôntưởngtượngracảnhchamẹcùngcómặtbênmìnhtrongbuổi lễđó.Còncảmgiácnào tuyệt vờihơnkhi chínhbạnđượcmời gọi về quêhương trongmộtsựkiệnđángtựhàonhưthế.Tuyvậy,trongmộtkhoảnhkhắcnọ,tôiđãlosợrằngchamìnhsẽkhôngthểvượtquađượcbệnhtậtđểsốngkhỏe

đếnngàyđó.Nhấtlàtrongnhữngtuầncuốikécậnngàylàmlễ,sứckhỏecủachatrởnênyếuđihơnbaogiờhết,vàviệclậpkếhoạchchochuyếnđibỗngchốctrởthànhcôngtáchậucần.

Buổilễsẽdiễnraởsânbóngrổcủatrường,vớicáctâncửnhânđượcngồiởcácdãyghếxếptrênkhuvựclátsàngỗ,trongkhigiađìnhvàngườithânđứngthamdựởkhuvựckhánđài.Chúngtôilênkếhoạchđưachatôi lênramdốcbênngoàisânkhấubằngmộtchiếcxeđiện loại thườngdùngởsângolf,chuyểnôngquaxelănvàđặtôngngồiởrìakhuvựckhánđàiđểxembuổilễ.Vậymàđếnngàylàmlễ,khichiếcxeđiệnđưaôngđếncửavàokhánđài,ôngkiênquyếtbảochúngtôirằngôngsẽtựđivàquyếtkhôngngồiìtrênxelăn.

Tôigiúpchađứnglên.Ôngnắmchặttaytôi.Rồiôngbắtđầubướcđi.Suốtnửanămqua,tôichưabaogiờthấyôngtựmìnhđiđượchếtchiềudàiphòngkháchởnhà.Ấyvậymàchỉbằngnhữngbướcđithậtchậmvàgầnnhưlêchân,chatôiđãtựmìnhchinhphụcchiềudàisânbóng,hòamình vào khu vực khán đài với haimươi bậc bê-tông và vô vànnhữngngườithânvàgiađìnhcủacáctâncửnhânđangđứngởđó.Tôivừachứngkiếnvừakinhngạckhôngthốtnênlời.Tôitựnhủ,đólàmộthìnhảnhđẹptuyệtvờimàchúngtôichỉcóthểđạtđượcnhờvàomộtloạihìnhchămsócsứckhỏekhác-mộtphânngànhyhọckhácmàkhôngmấyngườiđểtâmđến.Vâng,đâylàmộtthànhtựutốtđẹpchỉcóthểđạtđượcbằngviệcđốidiệnvàtrảiquanhữngcuộctròchuyệnkhókhăn.

8.Dũngcảm

Vàonăm380trướcCôngNguyên,Platocóviếtmộttácphẩmđốithoạicó nhan đề là Laches: trong đó, triết gia Socrates và hai vị tướng ngườiAthensđàmđạo vớinhauđể trả lờimột câuhỏi tưởng chừngnhưđơngiản:Lòngdũngcảmlàgì?Haivị tướng -LachesvàNicias -đã tìmđếnSocratesđểgiúphọhòagiảimộtcuộctranhluậnvềphươngpháphuấnluyệnnhữngthiếuniênnhậpngũ,rằngnênchocáccậubénàyluyệntậpchiếnđấutrongtìnhtrạngmặcáogiáphaykhôngmặcgiáp.Niciascholànên,trongkhiLachesthìkhông.

Nếuvậythìmụcđíchcuốicùngcủaviệchuấnluyệnlàgì? -Socrateshỏihaivịtướng.

“Đểtruirènlòngdũngcảm,”haingườikiađáp.

Thếthì“Lòngdũngcảmlàgì?”

“Lòng dũng cảm” - Laches trả lời - “là khả năng chịu đựng của linhhồn.”

Socrateshoàinghi.Ôngdẫnchứngrằngcónhữngkhihànhđộngdũngcảmnhất trongmột hoàn cảnh nào đó không phải là quyết chiến đếncùng,màchínhlàchấpnhậnluiquânhoặcbỏchạy.Làmsaochúngtacóthểchấpnhậnnhữngsựchịuđựngngoancốđếnmứcngungốckiachứ?

Lachesđồngtìnhnhưngvẫntiếptụctranhluận.Cólẽlòngdũngcảmđíchthựcchínhlà“sựchịuđựngkhônngoan.”

Địnhnghĩanàynghecóvẻhợplýhơn.NhưngSocrateslạiđặtcâuhỏi,rằnglòngdũngcảmthựcsựcónhấtthiếtlúcnàocũngphảiđiđôivớisựkhôn ngoan. Chẳng phải chúng ta vẫn thường tôn thờ và ngưỡng mộ

nhữngngườianhhùngdámdũngcảmtheođuổinhữngmụcđíchvà lýtưởngnghechẳngkhônngoantínàođósao?

Vâng,Lachesthừanhận.

Giờ đến lượtNicias. Vị tướngnày lập luận rằng, lòng dũng cảmđơngiản là “biếtđâu làđiềuđángđểhyvọng,đâu làđiềunênsợ,dù là trênchiếntrườnghaytrongbấtkỳhoàncảnhnào.”NhưngSocratescũngtìmthấykẽhởtrongđịnhnghĩanày.Bởithựctếchothấynhiềukẻdũngcảmhoàntoànmùtịtvềtươnglaicủamình,chẳngbiếtngàymaimìnhsẽrasao. Thậm chí, chính vì thấy tương laimìnhmờmịt, họ bắt buộc phảidũngcảm.

Cácvịtướngbốirốikhôngđáplạiđược.Câuchuyệnkếtthúcmàkhôngđiđếnmộtkếtluậncuốicùngnào.Nhưngđộcgiảhoàntoàncóthểtựrútramộtkếtluậnkhảdụngchobảnthânmình:Lòngdũngcảmlàsứcmạnhcủaconngườikhivàchỉkhihọbiếtđâulàthứnênsợvàđâulàđiềuđángđểhyvọng.Sựkhônngoanthôngtháichínhlàsứcmạnhcủatrítuệ.

Riêng trongcácvấnđềvề tuổi già vàbệnh tật, chúng ta cầnđếnhailoạilòngdũngcảm.Thứnhấtlàdũngcảmđốidiệnvớisựthậtvềquyluậtsinh-lão-bệnh-tử - rằng sớmmuộn gì chúng ta cũng sẽ phải già yếu vàchếtđi,đểtừđó,chúngtamớinhìnrađượcchânlý,rằngđâumớilàđiềuthựcsựquýgiávàđâumớilàđiềuđángsợnhất.Chỉriêngviệcđạtđượcsựdũngcảmnàycũngđãđủkhókhănrồi.Chúngtathườngđưaranhiềulýlẽđểlảngtránhnó.Nhưngloạidũngcảmthứhaicòngiannanhơn-dũngcảmhànhđộngtheochânlýmàchúngtavừangộra.Vấnđềnằmởchỗchúngtahầunhưchẳngrõmìnhphảilàmthếnàothìmớilàkhônngoan.Suốtmộtthờigiandài,tôichorằngnguyênnhâncủatìnhtrạngnàylàdonhữngsựmậpmờmàra:Rằngkhichúngtakhôngbiếttrướcđượcđiềugìsẽxảyđếnvớiminh,sẽthậtkhóđểbiếtmìnhphảilàmgì!Nhưngđếnkhichínhbản thânmình trảinghiệmnhữngkhókhănđó, tôimớinhậnrarằng thử tháchthựcsựcònthâmsâuhơnthế:Người takhôngchỉphải

phânbiệt đượchy vọng vànỗi sợ,màngười ta cònphải xác địnhđượcrằngtrongsốnhữngniềmhyvọngvànhữngthứđángsợấy,đâumới làđiềuquantrọngnhấtvớimình.

***

TừOhio,tôitrởlạiBostonđểtiếptụccôngviệcởbệnhviện.Đócũnglàlúc tôi được biết tình hình bệnh nhân ca trực tối củamình: Cụ JewelDouglassnhậpviệntrởlại,tiếptụcvớilýdokhôngthểhấpthụthứcăn.Bệnhungthưcủabàđãdiễntiếntrầmtrọnghơn.Tínhđếnthờiđiểmđó,bàđãsốngkhỏeđượcbathángrưỡi-lâuhơntôinghĩ,nhưngíthơntrôngđợicủacụ.Chỉtrongvòngmộttuần,cáctriệuchứngbấtổnliêntụcchồngchất:Bà liêntụcbịsìnhbụng,đaubụngcothắtdữdộivànônóikhôngngớt. Bác sĩ của bà yêu cầu bà nhập viện. Hình chụp cho thấy khối ubuồngtrứngcủabàđãnhânrộng,pháttriển,vàlạichènépmộtphầnruộtcủabà.Khoangbụngbàbâygiờngậpđầychấtdịch-mộtvấnđềmớiphátsinh.Khốiumởrộngchènéplàmbítbùnghệthốngbạchhuyết-vốndĩvận hành nhưmột hệ “ổng xả” xử lý dịch nhầy do các thành nội tạngtrongcơthểtiếtra.Khihệthốngnàybịnghẽn,dịchnhầykhôngcóchỗđểđi.Khichấtdịchtrànvượtcơhoành-nhưtrườnghợpbệnhungthưphổicủaSaraMonopoli, lồngngựcbệnhnhân sẽbị chấtđầydịchnhầynhưmộtchainước làmbằngkhungxươngsườn,khiếnngườibệnhkhó thở.Cònnếuhệthốngbịnghẽnngậpbêndướicơhoành,nhưtrườnghợpcủacụDouglass,khoangbụngchứađầydịchnhưmộtquảbanhcaosu,khiếnngườibệnhcócảmgiácnhưthểbụngmìnhmuốnnổtung.

BướcvàophòngbệnhcủaDouglassvànhìnbà, tôi sẽ chẳng thểnàobiếtđượcrằngbàđangbịbệnhrấtnặngnếukhôngxemhìnhchụpkhốiutrướcđó.Aha,nhìnxemaiđangvàokìa!”bàchàomừngtôi,nhưthểtôi

đangthamdựmộtbữatiệccocktaillinhđình.“Cậuthếnàorồibácsĩ?”

“Tôinghĩtôimớilàngườihỏibàcâuđóchứ,”tôiđáp.

Bàcườimộtnụcườirạngrỡvàchỉtaykhắpphòng.“Đâylàchồngtôi,Arthur,ngườimàcậuđãgặp,cònđâylàcontraitôi,Brett.”Bàkhiếntôicũngphảiphìcườitheo.Lúcđóđãmườimộtgiờđêm,cơthểbàvẫnkhônggiữđượcmộtngụmnướcbàuốngvào,ấyvậymàbàvẫnthoasontươitắn,máitócbàđượcchảigọngàng,vàbàtiếptụcgiớithiệutấtcảmọingườitrongphòngvớinhau.Thậttâmbàbiếtrõbệnhtìnhcủamình.Chỉlàbàghétviệcphảilàmbệnhnhâncũngnhưtấtcảnhữngđiềukhôngvuiliênquanđếnnó.

Tôinóichuyệnvớibàvềnhữnggìmìnhđãthấytronghìnhchụp.Bàrấtsẵnlònglắngnghesựthật.Nhưngviệchànhđộngthếnàovớisựthậtđólạilàmộtchuyệnkhác.Giốngnhưcácbácsĩchữabệnhchochatôi,cảtôi và vị bác sĩ của cụDouglass cũng đã chuẩn bị sẵnmột loạt nhữngphươngánmàbàcóthểchọnlựa.Cókhánhiềuloạiliệupháphóatrịmớicócơmaygiúpbàlàmxẹpkhốiu.Riêngtôicũngcómộtvàiphươngánliênquanđếnphẫuthuậtmàbàcóthểxemxét.Nếubàchọnphẫuthuật,tôicũngtrìnhbàythẳngthắnvớibàrằngtôikhôngthểtháogỡchỗtắcruột,màchỉcóthểgiúpbàthíchnghivớinó.Hoặctôisẽkếtnốimộtphầnruộtbịtắcnghẽnvớimộtphầnkhôngbịtắcnghẽn,hoặctôisẽngắtkếtnốiphầnruộtnằmtrênvịtrítắcnghẽnvàlàmthủthuậtmởthôngruộthổi - và cụDouglass sẽ phải chấp nhận sống chung với tình trạng nàyluôn.Tôicũngsẽphảiđặtvàongườibàcácốngthôngchấtlỏng-cácđầuvòivĩnhviễncóthểđượcđóngmởđểthôngxảlượngchấtdịchngậpúngtrongcơthểbàkhicần.Phươngánphẫuthuậtcótỉlệrủirođángkể-baogồmnhiễmtrùngvếtmổ,ruộtbịròrỉtrongbụngbà,vànhiềuloạinhiễmtrùngkhác-nhưnggiờ,nólàcáchduynhấtcóthểgiúpbàănuốngbìnhthường trở lại. Tôi cũng nhắc bà rằng bà vẫn cònmột lựa chọn, khôngphảihóatrịmàcũngchẳngphảiphẫuthuật.Khiđó,chúngtôichỉcầnkê

toachobàcácloạithuốcgiảmđauvàchốngnônói,trongtrườnghợpbàchọnvềnhàvớidịchvụchămsóccuốiđời.

CáclựachọncóvẻquátảivớicụDouglass.Tấtcảchúngđềuđángsợvớibà.Bàkhôngbiếtphải làmthếnào.Lúcđó, tôicảmthấyxấuhổkhibỗngnhận ramình lại “ngựaquenđường cũ,” làmmộtngười cung cấpthông tin “khí thế” -đây làphươngánmột,phươngánhai,ba,bốn, thếnày,thếkia,cònlựachọnthếnàothìtùyquývị!Thếlàtôiphảiđịnhthầntrởlại,đặtchocụDouglassnhữngcâuhỏimàtôiđãtừnghỏichamình:Đâulànhữngmốiquantâmlớnnhấtcủabà?Bàsợnhấtđiềugì?Đâulànhữngmụctiêucuộcđờiquantrọngnhấtcủabà?Bàmuốngiữlạicáigì,vàsẵnsànghysinhđiềugìchoquátrìnhđiềutrịsắptới?

Khôngphảiaicũngtrảlờiđượcnhữngcâuhỏiđó,nhưngcụDouglassđã làmđược.Bàbảobàkhôngmuốnphảitiếptụcchịuđựngtìnhtrạngđauđớnvànônóithườngtrựcnữa.Bàmuốnđượcănuốngbìnhthường.Quantrọnghơnhết,bàmuốnđượcđiđứngbìnhthườngbằngchínhđôichâncủamình.Nỗisợ lớnnhấtcủabà làkhôngcònđượcvuivẻvà tậnhưởngcuộcsốngnữa:Bàchỉmuốnvềnhàvàđượcởbêncạnhngườithân.

Vềphíanhữngđiềumàbàsẵnsàngđánhđổi,hysinhhoặcchịuđựngđểđiềutrịbệnhtật,“Khôngbaonhiêu,”bàbảo.Quanniệmcủabàvềthờigianđãkhácxưa,rằngbâygiờ,bàchimuốnđượcsốnghếtmìnhchohiệntạivà tập trungchăm lochonhữngngườigầngũivà thân thươngnhấtcủamình.Bàkểvớitôirằnghìnhảnhđầutiênlóelêntrongđầubàsaukhitôihỏixongchínhlàmộtđámcướisẽdiễnravàocuốituầnđómàbàchẳngmuốnbỏlỡtínào.“AnhtraicủaArthursẽkếthônvớicôbạnthânnhấtcủatôi,”bànói.Chínhbàđãseduyênchohọtrongbuổihẹnđầutiêncủahaingười.Giờchỉcònhaingàynữalàđếnlễthànhhôncủahọ,vàolúc1giờchiềungàyThứBảytuầnđó. “Đó làđiều tuyệtdiệunhấtmàtôimuốnnhìnthấylúcnày,”cụDouglassnói.Dựkiếnchồngbàsẽlàngườitraonhẫnchocặpđôi,cònbàsẽ làphùdâu.Bànóimìnhsẵnsàng làm

mọithứđểđượccómặtởđó.

Mọichuyệnbỗngdưngtrởnênrõràngnhưbanngày.Liệupháphóatrịkhôngnhữngkhôngthểcảithiệnsứckhỏecủabàđượcbaonhiêu,mànócònlấyđicủabànhiềuphầnthờigianquýgiákhicònđượcsốngtrênđời.Giảiphápphẫuthuậtcũngsẽkhiếnbàkhôngthểdựđámcướiđược.Vìvậy, chúng tôi lên kếhoạchđể làm sao giúpbà thựchiệnđượcnguyệnvọng.Trongnhữnglầngặpsauđó,chúngtôibànluậnvàtriểnkhainhữngviệccầnlàmtừđóchođếnngàyhônlễdiễnra.

ChúngtôidùngmộtcâykimdàiđểhútramộtphầndịchlỏngmàutràtừkhoangbụngcủacụDouglassnhằmgiúpbàcảmthấykhỏekhoắnhơntrongmộtkhoảngthờigianđủlâu.Bàđượcchouốngthuốcchốngnônói.Chúngtôigiúpbàuốngnướcđủnhiềuđểcơthểkhôngbịmấtnướctrongsuốtbuổilễ.ĐếnbagiờchiềungàyThứSáu,chúngtôichobàđượcvềnhà,vớilờicăndặnlàbàkhôngđượcuốngbấtkỳloạichấtlỏngnàođặchơnnướcéptáo,vàphảiquaytrởlạigặptôisaukhihoàntấtbuổilễ.

Bà ấy đã không thể chiến thắngđượcbệnh tật.Ngay tốihômđó, bàđược tức tốc đưa trở lại bệnh viện. Trên đường đi, ngay việc chiếc ô-tôchạynhanh,dằnvàxóccũngđủkhiếnbàóiliêntục.Cáccơnđaucothắttáixuấtvàtấncôngcơthểbà.Bệnhtìnhcủabàchỉchuyểnbiếntồitệhơnkhivềnhà.

Cảbácsĩvàthânnhânđềuthốngnhấtrằngphẫuthuậtchínhlàgiảipháptốtnhấtlúcnày,vàchúngtôisắpxếpchobàđượcphẫuthuậtngayngàyhômsau.Tôisẽtậptrungvàoviệcphụchồikhảnăngănuốngcủabàvàđặtcácống thôngdịch lỏngvàongườibà.Sauđó,bàcó thể tựmìnhquyếtđịnhnênhóa trịhay chọndịchvụ chămsóc cuốiđời.Bà vẫn rấtminhmẫn,nhớrõnhữngmụctiêucủamìnhvàbiếtmìnhmuốngì.

ẤyvậymàcũngcólúccụDouglasshoàinghi.Sánghômsau,bàbỗngdưngyêucầutôihủycaphẫuthuật.

“Tôisợ,”bànói.Bàerằngmìnhkhôngđủcanđảmđốimặtvớicaphẫuthuậtcũngnhưviệcđiềutrịsắptới.Bàmấtngủcảđêmquavìsuynghĩvềđiềuđó.Bàtưởngtượngranhữngcơnđaukhủngkhiếp,mớdâynhợkhóchịutrênngười,hìnhảnhthêthảmcủamìnhkhibịmởthôngruộthổi,vàvôvànnhữngđiềukhủngkhiếpkhácmàbàcóthểhìnhdung.“Tôikhôngmuốnmạohiểmbácsĩà!”bànóivớitôi.

Nhờtròchuyệnvớinhau,tôibiếtđượcrằngbàvẫnchưađủdũngcảmđốimặtvớinhữngnguycơvàrủirocóthểxảyra.Bàkhôngbiếtphảinghĩvềchúngthếnào.Bàsợphảichịuđựngđauđớn–nỗisợlớnnhấtcủabà.Mặcdùchúngtôilàmphẫuthuậtđểgiúpbệnhtậtcủabàđỡphầnnguyhiểm,nhưngkỳthực,nócóthựcsựlàmchobàkhỏehơn,haychỉkhiếntìnhhìnhthêmtồitệ?

“Có,”tôinóivớibà.Phẫuthuậtvẫnlàmộtgiảiphápkhảdụng,giúpbàlấylạikhảnăngănuốngbìnhthườngvàkiểmsoátcơthểtốthơnmỗikhilêncơnnônói,nhưngrủirolànócóthểkhiếnbàthêmđauđớnhoặcđểlạivàidichứngkhácmàchẳngcảithiệnsứckhỏecủabàđượcbaonhiêu.Theoướclượngcủatôi,camổnàycó75phầntrămkhảnăngthànhcôngvàgiúpbàsốngkhỏehơnsauđó,cònlại25phầntrămlànguycơthấtbại,tứckhiếnbệnhtìnhcủabàthêmtồitệ.

ThếthìđâumớilàđiềuđúngmàcụDouglassnênlàm?Vàtạisaosựlựachọnlạikhắcnghiệtđếnthế?Tôinhậnrarằngviệclựachọnsinhtửnàyphứctạpvàkhókhănhơnmọisựtínhtoánrủiro.Bởilàmsaomàbạncóthểcânđođongđếmlợihạigiữatìnhtrạngnônói thuyêngiảm,hồiphụckhảnăngănuốngvớinhữngnguycơđauđớn,nhiễmtrùng,hoặcphảisốngphầnđờicònlạicủamìnhvớimộtchiếctúiđựngchấtthảilủnglẳngtrênbụng?

Bộnãocủachúngtachophépchúngtatrảinghiệmnhữngthờikhắckhó khăn như thế theo hai cách - thứ nhất là chúng ta tiếp nhận trảinghiệmđónhưthếnàongaytạikhoảnhkhắcđó,vàsauđó,chúngtanhìn

nhận lại nó ra sao khi thời khắc đã qua. Nhà khoa học đạt giải NobelDanielKahnemanđãchứngminhđượcquytrìnhtưduyđócủaconngườithông quamột loạt các thí nghiệmđược tiết lộ trong tác phẩmTư DuyNhanh vàChậm - cuốn sáchđángđểđời củaông.Một thínghiệmquantrọngcủaôngđượcnhắcđếntrongcuốnsáchnhưsau:KahnemancùngvớinhàvậtlýhọcDonaldRedelmeierđếntừĐạihọcTorontođãkhảosát287 bệnh nhân đang được tiến hành nội soi ruột già và sỏi thận trongtrạngtháitỉnh.Hainhànghiêncứuđưachomỗibệnhnhânmộtthiếtbịchophéphọđánhgiácơnđauđớnmàhọđangtrảiquavớitầnsuấtmỗiphútmộtlần,trênthangđiểmtừmột(khôngđau)đếnmười(đaukhôngthểtả) -mộthệthốngchophépđối tượngnghiêncứuđượcchấmđiểmnhữngtrảinghiệmđauđớncủamìnhtheotừngkhoảnhkhắc.Đếncuốicuộc thí nghiệm, các bệnh nhân được yêu cầu chấmđiểm toàn bộ trảinghiệmbịnộisoinộitạngdựatrênmứcđộđauđớnmàhọvừatrảiqua.Toànbộthủtụcnộisoikéodàitừbốnphútđếnmộtgiờđồnghồtùytừngngười.Kếtquảchothấytấtcảcácbệnhnhânđềucảmthấyđautạimộtkhoảngthờigiannhấtđịnhtrongsuốtquátrìnhnộisoi,vớimứcđộđauđớntừthấpđếntrungbình.Mộtphầnbasốbệnhnhânnộisoiruộtgiàvàmột phần tư số bệnhnhân làm các thủ tục khám sỏi thận chấmmườiđiểmítnhấtmộtlầntrongsuốttrảinghiệmcủamình.

Nóiđếnđây,hẳnlàhầuhếtchúngtađềusẽđoánrằngsốđiểmtổngkếtcủatoànbộtrảinghiệmhẳnlàsẽxấpxỉtrungbìnhcộngcủacácconđiểm dành cho những trải nghiệm nhỏ sáu mươi giây kia. Chúng tathường cho rằng cơn đau kéo dài thì tệ hơn là cơn đaungắn, rằng đaunhiều thì tệ hơn là đau ít.Nhưngnhững quanđiểmmặcđịnhnày củachúngtakhônghềtrùngkhớpvớikếtquảnghiêncứutrên287bệnhnhânkia.Điểmsốcuốicùngcủahọkhônghềphụthuộcvàoviệccơnđaukéodàibaolâu.Thayvàođó,nhântốhàngđầuquyếtđịnhsốđiểmđóchínhlàmộtquyluậtmàKahnemangọilà“QuytắcCaoTrào-KếtThúc”:mộttrảinghiệmđauđớncủaconngườiđượchọđánhgiáchỉdựatrênhaikhoảnh

khắc-khoảnhkhắcđaunhấttrongsuốtquátrình,vàkhoảnhkhắccuốicùngmàhọ trải quađểhoàn tất.Ngay cả các bác sĩ nội soi chonhữngngườibệnhđócũngcóphươngthứcđánhgiátươngtựđốivớicơnđaumàhọgâyrachobệnhnhâncủamình,rằnghọđánhgiátrảinghiệmđódựatrênmứcđộđauđớnmàngườibệnhcóthểphảichịuđựngkhihọmạnhtaynhấtvàmứcđộđauđớnvềphíacuốithủtục,chứkhôngdựatrêntoànbộtừngkhoảnhkhắcnhỏ.

Cứnhưthểmỗiconngườicóhaibảnngãkhácnhautrongmình-một“cáitôi”cókhảnăngchịuđựngmọitrảinghiệmnhưnhau,và“cáitôi”cònlạicókhảnăngghinhớvàphánxétnhữngtrảinghiệmđóchỉdựatrênhaiđiểmđơnlẻcủatrảinghiệm:thờikhắckhókhăntệhạinhấtvàthờikhắccuốicùng. “Cái tôi”ghinhớnày luôntrung thànhvớiQuy tắcCaoTrào-KếtThúckểcảkhitrảinghiệmcómộtcáikếtbấtổnhaydịthường.Chỉcầnvàiphútcuốiđượcthưthảvàkhôngphảiđauđớnlàđủsứclàmgiảmđiểmsốđánhgiácủangườibệnhđốivớimứcđộđauđớncủatoànbộthủtục,bấtchấpviệctrướcđóhọvừaphảitrảiquahơnnửagiờđauđớnkhôncùng.“Khôngtệlắm,”họnhậnxét.Trongkhiđó,mộtkếtthúctồisẽkhiếnbệnhnhâncóấntượngxấungayvàluôn,tăngđiểmđánhgiámộtcáchđộtbiến.

Đã có nhiều cuộc khảo sát trong nhiều bối cảnh khác nhau chứngminhQuytắcCaoTrào-KếtThúcvàsựhờhữngcủaconngườiđốivớithờigianđauđớn.Nghiêncứucho thấyhiện tượngnày cũngđúngvới cáchthức con người đánh giá những trải nghiệm vui vẻ đáng nhớ của bảnthân.Ngườihâmmộbóngđáđãquáquenvớiđiềunày:Bấtkểđộibóngyêu thíchcủahọcó chơi tốt và chơiđẹpđếnđâuchăngnữa trong suốttrậnđấu,chỉcầnhọsơsuấtđểthuaởphútcuối,toànbộtrảinghiệmtuyệtvờisẽbịsụpđổ.Ấyvậymàkiểunhậnđịnhnàycũngtồntạimâuthuẫntrongchínhnó.Bảnngãthứnhấtcủachúngta-tứccáitôitrảinghiệm-vẫncảmnhậnđượccảniềmvuilẫnnỗibuồn,nhưngcáitôithứhaiđảmnhiệmchứcnăngghinhớthìchẳnggiữlạimộtchútkýứcvuivẻnào.

Khimàhaibảnngãcủachúngtacónhữngýkiếnvàquanđiểmkhácnhauđếnmứctráingượcnhưthếđốivớicùngmộttrảinghiệm,vấnđềđauđầunhứcócởđâychínhlà:chúngtanênlắngnghecáitôinàođây?JewelDouglassđangbịgiàyvòởđiểmnày,vàngaycảtôi-vớitưcáchlàmộtbác sĩ cónhiệmvụ giúpđỡbà ấy - cũngbị giằngxé tương tự. Liệuchúngtôicónênnghetheocáitôighinhớ,rằngnhữnggìmàbàấysắpphảitrảinghiệmchỉtoànđớnđauvàbấthạnh?Haychúngtôinênnghetheocáitôitrảinghiệm,rằngsựđauđớnkhôngtệhạilắmđầu,rằnglàmphẫuthuậtvẫntốthơnlàkhônglàmgìcảvàvềnhà,bởibiếtđâubàấycócơmaylấylạiđượckhảnăngănuốngbìnhthườngthìsao?

Tóm lại, conngườikhôngnhìnnhậncuộc sốngcủamìnhnhư trungbìnhcộngcủatấtcảnhữngtrảinghiệmriênglẻ-trừnhữngkhichúngtangủ,hầuhếtchúngđềukhôngcómấyýnghĩavớichúngta.Đốivớiconngười,cuộcsốngcủamỗingườicóýnghĩalàbởinólàmộtcâuchuyện-một câu chuyện cóđầu cóđuôi, có diễnbiếnđúngnghĩa,mà trongđó,những lúc gay cấn cao tràođượcquyếtđịnhbởinhững sựkiệnnổibật,đángnhớhoặckhôngbìnhthường,nhữngthờikhắcmàcóbiếncốgìđóxảyra.Việcđánhgiáđờingườichỉbằngsốlượnghoặcmứcđộniềmvuivànỗibuồntheotừngphúthoàntoànkhôngbaohàmđượctínhchấtkịchtínhnhưmộtcâuchuyệncủanó - yếu tốcănbản làmnêncuộcsốngýnghĩa của con người. Một cuộc sống “chăn ấm nệm êm” hoàn hảo lạithườngtrốngrỗngvàvônghĩa.Mỗingườichúngta luôncónhữngmụcđíchcuộcđờihaysứmệnhlớnlaohơncảbảnthânmình.Trongkhibảnngãthứnhấtcủachúngtachỉlàmđúngcôngviệctrảinghiệmvàtiếpthuđơn thuần theo từngkhoảnhkhắc, cái tôi ghinhớ tập trungnhậndiệnnhữngphútgiâyhạnhphúc tộtcùngvànhữngvực thẳmbấthạnhđớnđau nhất trong đời, giúp cho cuộc sống chúng ta diễn ra nhưmột câuchuyệnvẹntrònvàcókịchtính.Vàsựhaydởcủacâuchuyệnđượcquyếtđịnhtrongnhữngphútcuối, tứccácmâuthuẫnsẽđượcgiảiquyếtnhưthếnào.Tạisaomộtcổđộngviênbóngđácuồngnhiệtbỗngdưngmấtvui

chỉvìvàiphútsailầmcuốitrậndẫnđếnbànthua,trongkhitoànbộtrậnđấukéodàigầnbagiờtrướcđóđãdiễnrahếtsứchấpdẫn,hồihộpvàgaycấn?Đơngiảnbởivìmộttrậnbóngđácũnglàmộtcâuchuyện.Vàvớimộtcâuchuyện,kếtthúcrấtquantrọng.

Đồngthời,chúngtaphảithừanhậnrằngcáitôitrảinghiệmcũngquantrọngkhôngkém.Caotràovàkếtthúckhôngphảilànhữngthànhphầnduynhấtcầnthiếtcủamộtcâuchuyệnhayđờingười.Cũngchínhvìxemtrọng những khoảnh khắc thăng trầm kịch tính hơn sự hạnh phúc ổnđịnh dài lâu, cái tôi ghi nhớ thường khôngmấy khôn ngoan sáng suốttrongviệcraquyếtđịnh.

“Tâm trí chúng ta được thiết kế với một sự bất nhất trường tồn,”Kahnemanquansátvàlưuý.“Chúngtacósựlưutâmmạnhmẽđốivớithờigiankéodàicủanhữngtrảinghiệmvuisướnghoặcbuồnđau.Chúngtamuốnvui thậtnhiềuvàđau thật ít.Nhưng trínhớcủachúng ta...đãđượctiếnhóachỉđểphảnánhkhoảnhkhắcgaycấnhoặcdữdộinhấtcủamột trải nghiệm vui hay buồn, và những cảm nhận phát sinh khi trảinghiệmđókếtthúc.Mộttrínhớkhôngcókhảnănglưuýđếnthờigiankéodàicủa trảinghiệmsẽkhiếnchúngtacócảmgiác rằngniềmhạnhphúc kéo dài hay những niềm đau thoáng chốc cũng chẳng có gì khácnhau.”

Mộtkhichúngtanhậnthứcđượcrằngthờigiancủamìnhlàhữuhạn,đểrồichúngtakhôngbiếtphảilàmthếnàođểhoànthànhnhữngmongmỏicủamình,chúngtabuộcphảiđốimặtvớisựthậtrằngcảcáitôitrảinghiệm và cái tôi ghi nhớ đều quan trọng như nhau. Chúng ta khôngmuốnđaunhiều,vuiít.Nhưngchúngtavẫncóthểchấpnhậnchịuđausuốtmột khoảng thời gian dài nhất định để đổi lấymột niềm vui hayniềm hạnh phúc nào đó. Cao trào quan trọng, và kết thúc cũng quantrọng.

CụbàJewelDouglasskhôngchắcrằngmìnhcóđủdũngcảmđốidiện

vớicuộcphẫuthuậtcũngnhưnhữngrủirođángsợtheosaunó,baogồmcác cơn đau đớn và nguy cơ bệnh tình trở nặng hơn. “Tôi khôngmuốnmạohiểm,”bàbảotôi,vàkhiđó,tôicũngnhậnratâmýcủabà,rằngbàkhôngmuốnđánhmộtváncượcquálớnliênquanđếnphầnkếtcủacâuchuyệnđờimình.Mộtmặt,bàvẫncònquánhiềuđiềumuốnlàmtrongkhicònsống,kểcảkhiđólànhữngchuyệnrấtnhỏnhặt.Ngaytrongtuầnđóthôi,bàđãmuốnđinhàthờ,đếncửahàngđểmuasắm, làmbữatốichocảgiađình,xemtruyềnhìnhvớiArthur,làm“tưvẫnviênmiênphí”đưaralờikhuyênchocháutrai,vàlênkếhoạchđámcướichomấybàbạnthân.Chỉcầnlàmđượcmộtphầnmườinhữngđiềuđó,chỉcầnbàđượcgiải phóng khỏi khốiu trong thời gianđủ lâuđểđược tậnhưởng thêmnhiềuhơnnhữngtrảinghiệmnhưthếvớinhữngngườithânyêu,đauđớncỡnàobàcũngchịu.Nhưngmặtkhác,bàlosợkếtquảcuộcphẫuthuậtsẽlàmộtcáigìđócònthậmtệhơnnhữnggìbàđangtrảiqua:tắcruộtliênmiên, sìnhbụng liên tụcvì rò rỉ cácchấtdịch lỏngnhưthểvòinướcbịhỏng.Mộttìnhthếgầnnhưtiếnthoáilưỡngnanvớibà.Thếnhưng,tôiđãdànhtoànbộthờigiancủabuổisángThứBảyđểtròchuyệnvớibàtrongphòngbệnh,vớisựcómặtcủagiađìnhvàthânnhâncủabà,vàphòngmổđãsẵnsàngdướiđómộttầnglầu,tôinhậnrarằngcụDouglassđãkểchotôinghetấtcảnhữnggìtôicầnbiết.

Tôikhuyênbànênđồngýphẫuthuật-vàtôisẽthựchiệnnóchobàtrêncơ sởnhữngnguyệnvọngvàđịnhhướngmàbàđãgiãibày:nỗ lựcphẫuthuậtsaochobàcóthểvềnhàvớigiađìnhthânyêumàkhôngphảimạo hiểm tình trạng sức khỏe hiện có. Trong ca phẫu thuật, tôi sẽ sửdụngmộtdụngcụsoibụngnhỏ.Tôisẽxemxétkỹlưỡng.Vàtôiđảmbảovớibàrằngmìnhchỉtháogỡđoạnruộtbịtắckhivàchỉkhitôichắcchắnrằngmình có thể làmđiều đómột cách dễ dàng và an toàn cho ngườibệnh. Còn nếu tình thế cho thấy việc đó quá khó khăn, rủi ro và nguyhiểmđốivớisứckhỏecủabà,tôisẽchuyểnsanggiảiphápđặtống.Điềumàtôisắplàmnghecóvẻmâuthuẫnvớinhiềudânchuyênmôn:mộtca

phẫuthuậtgiảmđau -mộtcamổchỉnhằmmụcđíchduynhất làgiúpchobệnhnhâncảmthấykhỏekhoắnhơnngaylậptức,bấtchấpviệctiếnhànhnócóthểmạnhbạovàmạohiểmcỡnào.

CụDouglassvẫnimlặng,suytư.

Congáibànắmtaybà.“Connghĩmẹnênđồngýđiạ,”cônói.

“Đượcthôi,”cụtrảlời.“Nhưngkhôngđượcmạohiểmđấynhé.”

“Tuyệtđốikhôngmạohiểm,”tôikhẳngđịnh.

Khibàđãhoàntoàntrôivàotrạngtháingủsâudotácdụngcủathuốcmê, tôi làmmộtđườngrạchnhỏkhoảngnửa inchphíatrênrốncủabà.Ngaylậptứctừvếtrạchphuntràoramộtmớdịchlỏngcómáu.Tôichongón tay đã được đeo găng của mình vào trong vết rạch để tìm kiếmkhônggiantrốngnhằmchènkínhquanghọc.NhưngmộtphầnruộtcủacụDouglassđãbịkhốiuxâmlấnvàtrởnênđôngcứngđãlàmtắcnghẽnvịtríđó,thậmchíkhôngcóđủchỗđểđặtmáyquaynộisoivàođó.Tôiyêucầungườibácsĩnộitrúcầmdaomổđểmởrộngvếtrạchvềphíatrênchođếnkhiđủrộngđểchènmộtbàntayvàotrong.Ởphầnđáylỗ,tôinhậnthấymộtđoạnruộtsưngtonhưngkhôngbịtắcnghẽn-trôngnónhưmộtcáiốngmàuhồngbịbơmcăngphồng.Tôinhậnthấyđâylàmộtvịtrítốtđểkéodavàthựchiệnthủthuậtmởthôngruộthồi.Chỗnàyvẫncònbịvướngvàokhốiu,thếlàchúngtôinỗlựctáchnóragọnsạch;nhưngđếnkhitiếnhành,chúngtôinhậnrarằngnếucứtiếptụclàmđiềunày,chúngtôisẽlạitạoranhữnglỗhổngmàbảnthânmìnhkhôngcókhảnăngkhâulạihayphụchồi.Ròrỉtrongkhoangbụnglàmộtthảmhọa.Thếlàchúngtôi ngừng.Nhữngmục tiêumà cụDouglass đề ra cho chúng tôi đã rõ.Không đượcmạo hiểm, chúng tôi thay đổi phương án, đặt vào khoangbụngcủabàhaiốngnhựadàiđểthôngdịchlỏng.Mộttronghaiốngđượcchúngtôichèntrựctiếpvàobaotửđểlàmsạchbêntrongnó;ốngcònlạiđượcđặtvàohốcmởcủabụngđểlưuthôngdịchlỏngngoàiruộtcủabà.Sauđó,chúngtôiđóngvếtmổ,vàcaphẫuthuậthoàntất.

TôinóivớigiađìnhcụDouglassrằngchúngtôiđãkhôngthểgiúpbàănuốngbìnhthườngtrởlạiđược,vàkhibàtỉnhlại,tôicũngtrìnhbàysựthậtvớibà.Congáibàkhócnứcnở.Chồngbàcảmơnchúngtôivìđãcốgắnghếtsức.Bàvẫngiữtâmtháimạnhmẽvàbìnhtĩnh.

“Tôi không phải loại người bị ám ảnh thái quá bởi đổ ăn thức uốngđâu,”bànói.

Cácốngthôngbêntrongkhoangbụnggiúpbàbớthẳntìnhtrạngđaucothắtvànônói-“đến90phẫntrăm,”bàbảo.Cácytáhướngdẫnchobàcáchsửdụngvàđóngmởcácốngmỗikhibàcảmthấykhóchịuhoặcchậtbụng.Chúngtôinóibàrằngbàcóthểuốngcácloạinướcbìnhthườngvàănthứcănnhẹchođỡnhạtmiệng.Bangàykểtừsaucaphẫuthuật,bàvềnhàvớidịchvụchămsóccuốiđời.Trướckhixuấtviện,bàcóđếngặpvànói lờichàotạmbiệtvớivịbácsĩvàngườiytáchămsócchobàởkhoaung thư.CụDouglasshỏihọ rằng theo suynghĩ củahọ, bà có thể sốngthêmđượcbaolâunữa.

“Cảhaingườiđóđềubậtkhóc,”bàkểlạivớitôi.“Tôichorằngđólàmộtcâutrảlời.”

Vàingàysaukhibàxuấtviện,cảbàvàgiađìnhcóchophéptôiđếntưgiathămbà.Chínhbàlàngườitrảlờilúctôigọicửa.Vìnhữngcáiốnggắntrênngườimàbàphảimặcáothụngđểkhôngbịvướng,vàbàxinlỗitôivìrachàovớibộdạngđó.Chúngtôingồitròchuyệntrongphòngkhách,vàtôihỏithămtìnhhìnhsứckhỏecủabà.

Bàbảomìnhvẫnổn.“Tôinghĩtôicóthểcảmnhậnđượcsựrađicủamình...mỗilúcmộtgầnhơn,”nhưngbàcũngđãkịpgặplạinhữngngươithânvàbạnbèlâunăm,vàbàrấtvui.“Đólàcuộcsốngcủatôi,vàtôithíchthế.”Giađìnhbàphảihạnchếcáccuộcgặpgỡvìsợbàkiệtsức.

Bànóitôirằngbàkhôngthíchđốngmáymócdâynhợđangđượccàivàongườimình.Mấycáiốngchuiratừrốncủabàkhiếnbàcảmthấyrất

khó chịu và không thoảimái. “Tôi đã không thể ngờ rằngmình có thểsống thế này,” bà bảo.Nhưng đến lần đầu tiên bà ngộ ra cách sử dụngnhữngcáiốngđểchốngói,Tôinhìnnhữngchiếcốngvàbảo,“Cảmơntụibâyvìđãởbênta!”

BàuốngthuốcTylenolđểgiảmđau.Bàkhôngthíchcácloạithuốctêcóthànhphầnmatúy,bởi lẽchúngkhiếnbàbuồnngủ, lừđừvàyếuớt,không thể tươi tỉnh gặp gỡmọi người được. “Mấy nhân viên chăm sóccuối đời hẳn làmuốn “phát khùng” với tôi, bởi lẽ có những lúc tôi cáukỉnhđếnmứclalênrằng,‘Takhôngmuốnkhổsởthếnàythêmmộtchútnàonữa.Đưachúngchota”’-vớiýyêucầuhọtiêmthuốctêcóchấtmatúychobà.“Nhưngsựthựclàtachưatệđếnmứcđóđâu.”

Chúngtôichủyếutròchuyệnvếnhữngkỷniệmquákhứcủabà,chủyếulànhữnghốiứctươiđẹp.Bàđangcảmthấyrấtthanhthản,lòngngậptrànniềmtinvàoChúa.Saubuổihômđó,tôicũngcảmthấynhẹlòng,bởichí ít là lần này, chúng tôi đã học được cách làm điều đúng. Có lẽ câuchuyện của cụDouglass không cómột kết thúc hoànhảonhư cụ từnghìnhdungvàmongđợi,nhưngítra,nóvẫnlàmộtkếtthúcđẹp,khimàbàvẫnđượctậnhưởngcuộcsốngvàlàmđượcnhữngđiềuýnghĩanhấtvớimình.

Haituầnsau,côcongáiSusancủabàgửitinnhắnchotôi:“MẹđãquađờivàosángThứSáu.Bàchìmvàogiấcngủmộtcáchlặnglẽ,rồitrúthơithở cuối cùng. Trôngbà bình yên và thanh thản lắm.Cha tôingồimộtmìnhbêncạnhbà,trongkhitấtcảchúngtôiởtrongphòngkhách.Đâylàmộtđoạnkếthoànhảo,khimàtấtcảchúngtôiđềuđượcởbênnhau.”

***

Tôixinmạnhbạođềxuấtvớibạnrằng,chúngtahoàntoàncóthềlàm

chủđoạnkếtcủacuộcđờimình.Chỉ làkhôngnhiềungườiđã làmhoặcbiếtrằngmìnhcóthểlàmthế.Vậtlý,sinhhọcvàcảtainạn,đềuđãđivàomọingõngáchcủađờisốngchúngta.Nhưngđiềuquantrọnglàchúngtavẫn luôn có quyền tự chủ. Dũng cảm là khả năng chúng ta dám nhìnnhậnđượccảhaithựctế.Bátchấpsựkhắcnghiệtcủathờigiansẽlàmthuhẹpdẫncuộcsốngcủamỗingườibaonhiêuchăngnữa,chúngtavẫnluôncó thể và có quyền chủđộnghànhđộng và tự viết nên câu chuyệnđờimình.Nhiềukếtluậnquantrọngcóthềđượcrútravàtrởnênrõnhưbanngàymột khi chúng ta hiểu được rằng: Thất bại đáng khinh nhất củangànhychúngtatrongviệcchămsócngườibệnhvàngườicaotuổichínhlàviệcchúngta“cómắtnhưmù,”khôngthểnhìnnhậnbệnhnhâncủamìnhnhưconngười,cócảmxúc,nhữngmốiquantâmvànguyệnvọngvượttrênsựtồntạivàantoànđơnthuần;rằngconngườicảmthấycuộcsống của họ có ý nghĩa khi và chỉ khi họ được quyền tự viết nên câuchuyệnđờimình;rằngchúngtađãvàđangcócơhộitáicấutrúccáccơquancôngsở,vănhóa làmviệcvànhữngcuộctròchuyệngiaotiếpcủamìnhvớingườibệnh theohướngnhânvănhơn,giúpchohọđượcsốngnhữngnămthángcuốiđờicủamìnhmộtcáchtuyệtvờivàýnghĩanhấtcóthể.

Quảthật,bấtchấpkhảnăng tựquyếtvà làmchủcuộcsốngcủamỗingười,câuhỏivềviệcsốngđếnmứcđộnàothìđượcxemlàđángsốngvàýnghĩatrongnhữngnămthángcuốiđờicũngsẽgiúpconngườidễcótháiđộtựnguyệnvàsẵnsànghơnđốivớisựrađicủachínhmình.“Trợtử”(tựtử với sự giúp đỡ của người khác) đã và đang trở thànhmột thuật ngữđượccôngnhận,mặcdùnhữngngườicổsúychonóvẫnưachuộngcụmtừ“quyềnđượcchết”hơn.Tựbảnthânnhiềungườichúngtađãítnhiềuthừanhậnvàihìnhthứctươngtựcủacáiquyềnkỳ lạnày,khichúngtacho phép người khác được khước từ việc ăn uống, uống thuốc và chữabệnh,kểcảkhitoànbộngànhyvẫnđanglàmmọicáchđểtriệttiêunó.Chúngtacóthểgiúpngườibệnhchếtnhanhhơnbằngcáchrútốngthở

hoặccácốnghỗtrợviệcănuốngcủahọ.Saumộtthờigiandàichốngđối,giới bác sĩ timmạch ngày nay đã phải thừa nhận rằng bệnh nhân cóquyềnyêucầuhọrútmáytrợtimnếumuốn.Chúngtathậmchíchophépviệcsửdụngthuốcgiảmđauvàmatúyđểgiúpbệnhnhânbớtđauvàdễchịuhơn,mặcdùchúngtathừabiếtrằngnhữngthứnàysẽgiúphọtiếnđến cái chếtmau chónghơn.Nhữngngười ủnghộ đề xướngnày đã vàđangđấu tranhgiànhquyền lợi chonhữngbệnhnhânmácbệnhhiểmnghèo - ràng những người này có quyền yêu cáu bác sĩ kê đơn cho họnhững toa thuốc giúphọ rút ngắn thời gianđến cái chết thay vì thuốcchữabệnh.Chúngtađangphảiđấutranhvớinhữngkhókhănđếntừviệcxácđịnhrõràngvàduytrì lằnranhtriếthọcrạchròigiữaviệcchoconngườicáiquyềnđượcchấmdứtcácquytrìnhnhântạodượctácđộngtừbênngoàicóchứcnăngkéodàisựsốngcủahọ,vàquyềnđượcchấmdứtnhữngquytrìnhtựnhiênvàphátxuấttừbêntrongvớichứcnăngtươngtự.

Kỳ thực,bảnchất củacuộc tranhcãinàyxoayquanhnhữngsai lầmmàchúngtasợhãinhất-sailầmvìkéodàisựsốngđaukhổ,hoặcsailầmvìlỡtaykếtthúcquásớmnhữngcuộcđờiđángsống?Chúngtangănchặnhànhvitựtửcủanhữngngườikhỏemạnhbởilẽchúngtachorằngnhữngsựđaukhổtuyệtvọngmàhọđangtrảiquachỉlàtạmthời.Chúngtatinrằng,bằngnhữngcáchthứccanthiệpnhưthế,cáitôighinhớcủanhữngngườiđórồisẽnhìnnhậnsựviệctuyệtvọngtheocáchkhácđisovớicáitôitrảinghiệmcủahọ-vàdovậy,sốngườitáitựtửsaukhiđượccứucótỉlệ cực thấp, còn lại phần lớnđều cảmơn ânnhân và cảm thấy vui khimìnhvẫncònsống.Nhưngnhữngngườimắcbệnhnanyhiểmnghèothìkhác:nỗiđaucủahọ làthật,vànóchỉcàngbồi tụvàgiatăngtheothờigian,vàchỉcónhữngkẻmáulạnhsắtđáthìmớikhôngcảmnhậnđượcđiềuđó.

Tươngtự,chínhbảnthântôicũnglosợnhữnghậuquảcóthểxảyramộtkhichúngtanới rộngquyềnhạncủangànhyđếncácvấnđềnhạy

cảmnhưhỗtrợconngườitasớmđạtđếncáichết.Ngườitakhôngnhữngsẽlạmdụngthứquyềnlựcđó,màđiềutôisợnhấtchínhlàchúngta–baogồmcảtôi-sẽphụthuộcvàonó.Nhữngngườiủnghộnóyêucầuchínhquyềnphảiquyđịnhchặtchẽtừngtrườnghợpápdụngđểtránhmọisựnhầmlẫncũngnhưnguycơsửdụngsaimụcđích.Ởnhữngvùnglãnhthổmàbácsĩđượcphépkênhữngtoathuốcgiúpchobệnhnhânđượchưởng“cáichếtêmái”(antử)-nhưcácnướcHàLan,Bỉ,ThụySỹ,hoặccácbangnhưOregon,Washington,vàVermontởMỹ,cácbácsĩđóđượcphéplàmthếkhivàchỉkhibệnhnhâncủahọlànhữngngườimắcbệnhnanychịuquánhiềuđauđớn,liêntụcyêucầuđượcchết,nhữngbệnhnhânđãđượcchứngnhận làkhôngđượctựýhànhđộngdotrầmcảmhoặcmắcphảicácchứngrối loạntâmlý,vànhữngngườibệnhcómộtbácsĩchâmsócthứhai-vàngườinàycũngnhấttrírằngngườibệnhđócóđủđiềukiệnđểchọncáichết.Mặcdầuvậy,cáchthứcquyềnlựcđóđượcsửdụngnhưthếnàolạiđượcquyếtđịnhnhiềubởivânhóa.ChẳnghạnnhưởHàLan,hệthống cho phép quyền được chết này đã tồn tại suốt nhiều thập kỷ vàkhôngbịaichốngđốicả,thậmchínócànglúccàngphổbiếnvàđượcứngdụngrộngrãi.Nhưngthựctếkhôngđơngiảnnhưvậy:Năm2012,cứbamươilămngườidânHàLanthìcómộtngườisửdụngquyềnántửđểkếtthúccuộcsốngcủamình -mộtconsốchẳngcógìđáng tựhàovớimộtquốcgiavănminhnhưHàLan.Nóthậmchílàmộtconsốthấtbại.Suychocùng,mụcđíchtốithượngcủamọingườichúngtakhôngphảilàmộtcáichếtđẹp,màlàmộtcuộcsốnghạnhphúcvẹntrònđếntậnphútcuối.NgườiHàLanlạikhôngnhanhnhạybằngnhiềuquốcgiakháctrongviệcphát triển các chương trình chăm sóc giảmnhẹ và xoa dịu nỗi đau đểhoànthiệnhệthốnghiệncócủamình.Cólẽ,mộtlýdoquantrọnglàbởihọchorằnghệthốngchophépngườidâncóquyềnđượcchếtbiểuthịvàcũng cố niềm tin rằng việc xoa dịu đau đớn và duy trì cuộc sống bằngnhữngphươngtiệnvàcáchthứcnhântạolàmộtviệclàmvônghĩa,nhấtlàkhiconngườitađãbịgiàyvòquánhiềubởibệnhtậthiểmnghèovàsự

tànphế.

Thựctếlàtrongnhiềutrườnghợp,việcphảichịuđựngđauđớntrướckhichếtlàđiềukhótránhkhỏi,vàcónhữngkhiđólànhữngnỗiđautộtcùngđếnmứcsứcngườikhôngthểvượtqua,nênviệcgiúpconngườicódượcmộtcáichếtêmáicũnglàcầnthiết.Nếuđượctraocơhội, tôisẵnsàngủnghộnhữngquyđịnhhoặcbộluậtchophépngườidâncóquyềnyêucầubácsĩkêtoađểđượcchết.Kỳthực,khoảngnửasốngườicóyêucầuđóthậmchíchẳngcầnđếnđơnthuốc.Quyđịnhchỉnhằmmụcđíchgiúphọbảođảmrằngmìnhcóquyểnđótrongtay,vàđượcphépsửdụngkhicần.Nhưngchúngtacũngsẽvôtìnhlàmbănghoạixãhộinếuđểmặcchocáiquyềnđólàmtrìtrệcôngcuộccảithiệnsứckhỏevàcuộcsốngconngười.Trợsinhthìkhóthựchiệnhơnnhiềusovớitrợtử,nhưngnhữnghyvọngvàtiềmnăngtốtdẹpmàtrợsinhmanglạichoconngườithìvôbiên.

Thậttìnhlàkhibạnđangphảichịudựngđauđớnkhôncùng,bạnkhólòngđủ tỉnh táođểnhận ranhữngđiềumànãygiờchúng tabàn luận.Mộtngàynọ,tôinhậnđượcmộtcuộcgọitừchồngcủaPegBachelder,côgiáodạypianochocôcongáiHuntercủatôi.“Pegnhậpviệnrồi,”Martinbảo.

Tôi dược biết là sức khỏe của côPeg vốnđã không ổn. Trước đóhainăm rưỡi, bà bỗng dưng bị đau ở hông bên phải. Người ta chần đoánnhầmlàbàbịviêmkhớp,đểrồisuốtmộtnămtrờicứthếmàchữa.Khimàcơnđauvượtngưỡngchịuđựngcủabà,mộttaylangbămnàođócònyêucầubàđikhámbácsĩ tâmthầnvànhờhọhướngdẫnchobà “nghệthuật quên đi cơn đau.” Nhưng đến khi bà vào bệnh viện lớn để chụpphim,kếtquảchothấyđólàmộtbướuthịtsarcomađãlớngầnmườibaphân-mộtloạiungthưmômềmhiếmgặp-đãvàđangxâmlấnkhungxươngchậucủabàvà tạo ramộtcụcmáu lớn trongchânbà.Quá trìnhđiềutrịbaogồmhóatrị,xạtrị,vàphẫuthuậtcắtbỏmộtphẫnbakhungchậucủabàvàthaythếbằngkimloại.Đólàmộtnămtrời“địangục”đối

vớicôgiáoPeg.Bàphảinằmviệnsuốtnhiềuthángliềnvớinhữngtriệuchứngbấtổnliênmiên.Bìnhthường,bàcócuộcsốngrấtnăngđộng:chạyxeđạp,tậpyoga,cùngchồngđidạovớichúcúnthuộcgiốngchóchăncừuShetland,chơiđàndươngcầmvàdạyđànchocáchọctròthânyêu.Từkhimắcbệnh,bàphảitừbỏhoàntoàncuộcsốngđó.

Tuynhiên,cuốicùngcôPegcũngvượtquađượcbệnhtậtvàquaytrởlạivớicôngviệcdạyhọc.Bàphảichốngnạngđểđilại-nạngCanada,loạinạng có vòng tayđể giúpngười sửdụng cốđịnh cánh tay và giữ thăngbằng tốthơn trongkhi chốngnạng.Nhờđómàbànhanhchóng lấy lạinhịpsốngbìnhthườngvàphongđộlàmviệcđểhoànthànhtốtvaitròcủamộtcôgiáo.Pegđãsáumươihaituổi,dángngườicaoráo,mắtbàđeocặpkính đen dày và tròn, đầu búi tóc nâu vàng, và một điệu bộ dịu dàngthanhthoátkhiếncôđượcrấtnhiêuhọctròyêumến.Mỗikhicongáitôigặpkhókhăntrongviệcđánhmộtđoạnnhạcphứctạphaymộtkỹthuậtđànnàođó,côPegkhôngbaogiờtỏranóngvội.Bàkiênnhẫnđểchocôbélàmlại,thửcáchnàycáchkia,chođếnkhiHunterlàmđược,bàkhenngợicôbébằngthậtnhiềunhữnglờinóingọtngàovàmộtcáiômthắmthiết.

Tùyvậy,saumộtnămrưỡikểtừkhihồiphục,côgiáoPegđượcchẩnđoánmangmột khối u ác tính khác có biểuhiện giống bệnh bạch cầuphát sinh từquá trìnhđiều trịung thưmô.Bàphải làmhóa trị trở lại,nhưngvẫncốgắngduytrìcôngviệcdạyhọc.Cứsauvàituần,bàlạiphảixếp thời khóa biểumới choHunter, và chúng tôi phải giải thích hoàncảnh của Peg với cô bémớimười ba tuổi.Nhưng bà luôn biết cách lạcquanvàtiếptụccôngviệcmộtcáchbìnhthường.

Đềrồisauđóhai tuần,bàhoãncácbàihọc.Đó làkhi tôinhậnđượccuộcđiệnthoạicủaMartin.Ồnggọichotôitừbệnhviện.Bàđãnhậpviệnđượcvàingày.Ôngcầmđiệnthoạichuyểnquachếđộloaspeakerđểbàcóthểnói chuyện với tôi. Giọng bànghe rất yếu - với những khoảngngắtquãngrấtlâugiữatừnglờinói,nhưngbàvẫnkểđượcrấtrõsựtình.Theo

nhưbànói,việcđiềutrịbệnhbạchcầuđãchấmdứtvàituầntrước.Hiệngiờbàđangbịsốtcaovàmắcbệnhtruyềnnhiễmdohệmiễndịchsuyyếu.Cáchìnhchụpykhoacũngchothấybướuungthưmôđãtrởlạixâmlấnhôngvàgancủabà.KhốiungthưtáiphátnàyđãkhiếnchohôngcủaPegbịđaunặngvàtê liệt,đồngthờikhiếnbàmấtcảmgiácởđây.Điềunàykhiếnbàquyếtđịnhnhậpviện,bởibàchẳngbiếtlàmgìkhác.

“Cácbácsĩcónóigìvềviệchọsẽlàmđượcgìchocôkhông?”tôihỏi.

“Chẳngcógì,”côPegtrảlời.Trôngbàthẫnthờvàgắnnhưtuyệtvọng.Cácbácsĩđãchobàtruyềnmáu,uốngthuốcgiảmđauvàtiêmsteroidđểhạnchếcáccơnsốtdokhốiugâyra.Họkhônglàmhóatrịchobànữa.

TôihỏicôPegrằngbàđảhiểuđượcgìvềbệnhtìnhcủamình.

Bànói rằngbàbiếtmìnhsắpchết.Cácbácsĩbảorằnghọkhôngthểlàmđượcgìhơnchobà-bàkểvớigiọngnóiđượmchútgiậndữ.

Tôihỏibàvềnhữngtâmnguyệnhaymụctiêucuộcđờimàbàmuốnthựchiện,bàbảobàchẳngthấyđiềugìkhảthitrongtìnhtrạngnàynữa.Khitôihỏibàsợnhấtđiềugìchotươnglai,bàtrảlờinhưthểcấukinh:sợphảitiếptụcchịuđauđớn,mấtkhảnănglàmchủcơthểvàxấuhổvìđiềuđó,sợphải“dínhchặt”vớichiếcgiườngbệnhviệnđếnhếtđời.Bàtrảlờivớigiọngnấcnghẹn.CôPegđãnằmđósuốtmấyngàyliền,màbệnhtìnhthìmỗilúcmộtxấuđi,vàbàsợrằngmìnhkhôngcònsốngđượcbaolâunữa.Tôihỏirằngcácbácsĩởđóđãnóichobànghevềdịchvụchămsóccuốiđờihaychưa.Bàbảohọcónói,nhưngbàchẳngthấyíchlợigìtrongđó.

NhiềungườitronghoàncảnhcủacôgiáoPeghẳnlàsẽyêucầuquyềnđượcchếtmộtcáchtự trọngmộtkhiđượcgợiý,bởi lẽđó làphươngánduynhấtdễmườngtượngcủahọ,khimàmọisựlựachọnkhácđềucóvẻmơ hổ hoặc khôngmang lại ích lợi. Martin và tôi thuyết phục bà thửphươngánchămsóccuốiđời.Tôilậpluậnrằngítrabàsẽđượcvẽnhà,và

từđónó sẽmang lạinhiều lợi íchhơnnhững gì bàđangnghĩ. Tôi giảithíchvớibàrằngvềmặtlýthuyết,mụctiêucủachămsóccuốiđờilàgiúpchongườibệnhvẫnđượctậnhưởngcuộcsốngmộtcáchthoảimáivàtrọnvẹnnhấtcóthểbấtchấpbệnhtậthayhoàncảnh.TôicũngkhôngquênnhắccôPegrằngcũngđãlâurồikểtừkhimắcbệnh,côkhôngcònđượcsốngnhữngngàythángnăngnổsôiđộngđúngvớitínhcáchvàsởthíchcủamình.

“Đúnglàvậy,lâulắmrỗi,”côgiáothởdài.

Tôiđáprằngđólàmộtcuộcsốngđángđểbàhyvọng-dùchỉmộtngày.

Trongvòngbốnmươitámtiếngsauđó,bàxuấtviệnvàvềnhàsaukhiđãđăngkýdịchvụchămsóccuốiđời.ChúngtôinóithậtvớiHunterrằngcôPegsẽkhôngthểdạyđànchocôbéđượcnữa,vìbàsắpchết.Congáitôiđãbịsốc.NórấtngưỡngmộvàquýcôPeg.Conbébảomuốngặp lạicôgiáolầncuối.Tôiđànhphảitrảlờirằnggiờchưaphảilúc.

Vàingàysauđó,chúngtôinhậnđượcmộtcuộcgọiđầybấtngờ.LàcôPeg.BàbảorằngnếuHuntervẫncònthíchhọcđànvớibà,bàsẽtiếptụcdạy.Nếucôbékhôngthíchcũngkhôngsao,bàcóthểhiểu.Bàkhôngbiếtrằngmìnhcóthểdạyđượcbaonhiêubuổinữa,nhưngbàvẫnmuốnlàm.

DịchvụchămsóccuốiđờiđãgiúpcôgiáoPegquaytrở lạicôngviệcdạyhọcbàyêuthích-mộtkếtquảnằmngoàisứctưởngtượngcủachínhbà lẫntôi.KhiDeborah-nữytáđượcgiaonhiệmvụchămsóccuốiđờichocôPeg-đếnnhàbà,haingườihọbắtđầutròchuyệnvềnhữngmốiquan tâm lớn nhất của bà trong cuộc sống, và rằng những ngày thángđượcsốngthoảimáivàkhôngphảichịuđauđớnsắptớisẽgiúpgìđượcchobà.Họcùngnhauphântíchmọivấnđềđểtìmragiảipháp.

Banđầu,côPegchỉquantâmđếnviệclàmthếnàođểxoayxởnhữngsinhhoạthằngngàytrongtìnhtrạngbệnhtậtnhưthếnày.Độingủchămsóccuốiđờilàmngaymộtchiếcgiườngchuẩnbệnhviệnđặtởtầngtrệt

đểbàkhôngphảivậtlộnvớiviệcleocầuthanglênphòngngủ.Họđặtmộtchiếctủytếlưuđộngbêncạnhgiường.Họcắtcừngườigiúpbàtắmrửavàthayquầnáo.Họkêtoachobàmorphine,gabapentin,vàoxycodoneđểgiảmđau,vàbàcũngđượcchouốngmethylphenidateđểlàmgiảmthiểutriệuchứngmệtmỏilờđờdocácloạithuốckiamanglại.

Nhữngnỗi losợcủabàchợtbiếnmấtkhinhữngkhókhănnhỏnhặthàngngàyđãđượckhắcphục. Từđó, bànhìn rađượcnhiềuđiềuquantrọng với mình hơn. “Bà ấy bắt đầu tập trung vào những việc chính,”Martinkểtôinghevềsau.“Bàấynhậnthứcrõràngvềviệcmìnhmuốnđược sốngnhữngngày cuốiđời củamìnhnhư thếnào.Bàmuốnởnhàbêngiađình,vàtiếptụccôngviệcdạyhọc.”

Việclênkếhoạchcácbàitậpchohọctròđòihỏitinhthầnlàmviệccẩnthậnvàchuyênmôncao.Deborahhướngdẫnchobàcáchtựđiềuchỉnhliềulượngthuốcmìnhđangsửdụng.“Trướcmỗibuổidạyhọc,bàphảibổsungmorphine.Mụcđích làđểbàấycó thể làmviệc thoảimáivàhiệuquả xuyên suốt buổi học mà không bị rơi vào trạng thái lờ đờ loạngchoạng,”Martinnhớlại.

Mặcdầuvậy,Martincũngkhôngquênbảorằng,“Kểtừngàytrởlạilớphọc,trôngbàấytươivuivàtrànđầysứcsốnghẳn.”CôPegkhôngcócon;côxemhọctrònhưconmình.Vàbàvẫncònvàiđiềumuốnnóivớicáchọc trò trước khi ra đi. “Pegmuốn có thể tựmình nói lời tạm biệt vớingười thânbèbạn,vàkhuyênnhủcácemhọc trò trướckhi lâmchung.Nhữngviệcnàyquantrọngvớibàấylắm!”

Bàsốngđượcsáutuầntrọnvẹnkểtừkhichọndịchvụchămsóccuốiđời.Hunterđượchọcđànvớibàthêmbốnbuổi,vàđượcthamgiahaibuổicuốicùng-nhữngbuổibiểudiễnâmnhạcđoàntụđongđầycảmxúc.MộtbuổidànhchocáchọctròhiệntạicủaPeg,phầnlớnlàhọcsinhtiểuhọc;buổicònlạigồmcáccựuhọcviênđếntừkhắpnơitrênđấtnước.TụhọpnhautrongphòngkháchnhàcôPeg,cáchọctròsaysưachơinhữnggiai

điệubáthủcủaBrahms,Dvorak,ChopinvàBeethoventrướcngườicômàhọkínhyêuvàngưỡngmộ.

Xãhội côngnghệhiệnđại ngàynay càng lúc càng làmphai nhạt đimộtthứquýgiámàcáchọcgiảgọilà“chứcphậnbịlãngquên”cũngnhưtầmquantrọngcủanóđốivớiconngười,nhất làkhihọsắpgầnđấtxatrời.Conngườiluôncónhucầuđượcsẻchianhữngkýức,kỷniệm,truyềnthụtrithức,lưugiữkỷvật,hòamìnhvàonhữngmốiquanhệ,gầydựngdisản,sốnghàihòavớitựnhiên,vàđảmbảorằngcáitốtcáithiệnsẽluônvữngmạnh,rằng“quacơnbĩcựcđếnhồithớilai.”Họmuốnđượckếtthúccâuchuyệnđờimìnhtheocáchcủamình.Theonhiềuhọcgiảđãnghiêncứuvàquansát,đólàmộttrongnhữngchứcphậnquantrọngbậcnhấtcủađờingười,đóivớicảnhữngngườisắpchếtlẫnnhữngkẻbịbỏlạihay“thấpcổbéhọng.”Nếuquảthậtnhưvậy,việcnhiềungườingàynaychỉbiếtchạytheođámđông,từchốichứcphậnđóvàchấpnhậncuộcsốngtrìtrệvàhờhững,róisẽkhiếnbảnthânhọmãimãibịgiàyvòbởisựhốitiếcvàhổnhụcđếnnghìnthu.Hếtlầnnàyđếnlầnkhác,ngànhychúngtađãvàđangkhoétsâunhữngvếtthươngđauđớnkhôncùngchongườibệnhvàothờikhắccuốiđờicủahọđểrồisauđó,chúngtađứngđótuy“giươngđôimắtếch”nhưnglạivờnhưkhôngthấynhữnggìmìnhvừagâyra.

CôgiáoPegđã cố gắnghoàn tất chứcphậncủamìnhđếnphút cuốicùng.Bàđãlàmtốtviệcđóchođếnthờiđiểmbangàytrướckhiquađời-khibàbấtngờrơivàotìnhtrạnghônmêvàchỉcóthểnằmmộtchỗ.

Ký ức khó quên của tôi về Peg là những phút cuối cùng của bà bêncạnh‘cáccon”-nhữnghọctròthânyêu.Bàyêucầumỗiembướclênphíatrướcđểbà tặngmộtmónquàriêngchotừngngười rồinóivài lời.ĐếnlượtHunter,Pegtặngchocôbémộtquyểnsáchvềâmnhạc,rồivòngtayômchoàngcôbé.

“Conlàmộtđứatrẻđặcbiệt,”bàthìthầmvàotaicôbé.Đólàđiềumàbàmuốnmọihọctròcủamìnhđềuphảinhớ.

***

Rồicũngđếnlúccâuchuyệncuộcđờicủachatôiphảiđếnhồikết.Tôitừngchorằngmìnhđãcóđủchuyênmôn,sựgiàđờivà trảinghiệmđểchuẩnbị chonhữngchuyệnnhư thế,nhưngđếnkhi chuyệnxảy ra, tôimớingộrarằngchúngtôichẳngbiếtlàmgìcả.Kểtừkhichatôibắtđẩusửdụngdịchvụchămsóccuốiđờihồiđầunăm,tìnhtrạngsứckhỏecủaông dù không thể trọn vẹn như xưa, nhưng đã đạt đếnmức kiểm soátđược.Vớisựchămsóccủamẹtôicùngnhữngytávànhânviênchămsócmàbàđãchọnlựavàsắpxếp,cộngvớiýchíkiêncườngcủamình,chatôiđãvàđangđượcsốngnhữngthángngàythoảimáitươivui.

Hiểnnhiênlàvớibệnhtìnhhiệntạicủaông,nhữngđauđớnvàcảmgiáctủihổgiờlàvàiphầnkhôngthểthiếutrongmộtngàyđiểnhìnhcủacha tôi. Ồng cần phải được bơm thụt ruộtmỗi ngày. Ngày nào giườngbệnhcủaôngcũngbẩn.Cácloạithuốcgiảmđaukhiếnôngliêntụccảmthấy“chóngmặt”,“mờmờảoảo”,“nặngđầu”,...vàôngrấtghétnhữnglúcnhưvậy.Ồngkhôngmuốndùngthuốcmê;ôngmuốnmìnhtươitỉnhđểđượcgặpgỡvàtròchuyệnvớimọingười.Tuyvậy,sựthậtcókhắcnghiệtđếnmấycũngvẫnlàsựthật:Cáccơnđaucủaôngmỗilúcmộttệhơn.Chỉcầnôngnớilỏngliềulượngthuốcgiảmđaumộtchút,hậuquảlàcơthểôngbịmột loạtnhữngcơnđautấncông:nhữngcơnnhứcđầuđaunhưbúabổ,nhữngchỗđaunhứcnhóinhưbịdaođâmchạy lênchạyxuốngvùnglưngvàcổcủaông.Nhữnglúcđỉnhđiểm,đaulàtấtcảnhữnggìchatôi còncảmnhậnđược.Ông liên tục “càyxới”đống thuốcgiảmđau, cỗgắngtìmracáchkéthợpnàocóthểgiúpônghếtđauvàkhôngcònchếnhchoángnữa-ôngmuốnđượcsốngbìnhthường,muốnlấy lạicáicơthểcườngtrángkhỏemạnhmàmìnhtừngcótrướckhibệnhtậtchạmngõ.Nhưngbấtchấpmọinỗlựctựbốcthuốcchomìnhcủaông,giấcmơđượcsốngbìnhthườngvẫnchỉlàgiấcmơ.

Tuynhiên,nhữngđiềutốt lànhvẫnluôncóchỗđứngbấtchấphoàncảnhkhắcnghiệt.Suốtđầunămchođếnkhihèvề,chatôiđượcthamgianhiềubữatiệctốicùnggiađìnhvàbạnbèvớitưcáchlàngườichùtrìđầubàn.ÔnglênkếhoạchxâycôngtrìnhmớichongôitrườngởẤnĐộ.Bấtchấpnhữngkhókhăntrongviệcđiềukhiểnđôibàntayđãyếuđinhiềuvìbệnhtật,ôngđánhmáyvàgửihơnchụce-mailmỗingàychocácthànhviêntronggiađìnhvàngườiquen.MẹcùngchaxemphimmỗitốivàcùngôngchúcmừngtayvợtnamnổitiếngNovakDjokovicvượtquahaituầncamgocủagiảiWimbledon.Emgáitôigiớithiệubạntraimớichocảnhàcùnglàmquen,mộtchàngtraitửtếmàemấycholà“nửakiađíchthực”củađờimình-vàquảthậtlàhọcướinhauvềsau.Chatôivuimừngkhônxiết cho congáimình.Cứmỗingàyđếnvàđi, ôngđều tìm thấynhữngkhoảnh khắc dùnhỏnhặt nhưng ý nghĩa để vui sống. Vài tuần, rồi vàithángtrôiqua,chatôivẫnsốnglạcquannăngđộngnhưthểôngsẽcònsốngđượcrấtlâu.

Nhưng rồi chuyện gì đến vẫnphải đến.Những khihồi tưởng lại, tôimớisựcnhớđếnnhiềudấuhiệuchothấychađãcóthểrađibấtkỳ lúcnào.Ôngliêntụcsụtcân.Liềulượngthuốcgiảmđauôngsửdụngcànglúccàng tăng. Suốt nhữngngày đầu tháng Tám, tôi nhận được từ chamộtloạt những e-mail khó đọc chẳng hạn như “Dear Atuli whohirnd li9keSude.”Bứce-mailcuốicùnglà:

Atulthânyêu

taxinlỗiconvìbứcthưviếtlộnxộn.tathấykhôngkhỏe.

-Yêuconnhiều

Chacủacon-

Trênđiệnthoại,chatôinóichuyệnrấtchậm,vớinhiềuquãngnghỉdàigiữacáccâu.Ôngkểrằngôngthườngxuyênlẩnthẩnvàkhôngthểgiaotiếpsuônsẻđượcnhưxưa.Ôngbảorằngchínhôngkhônghiểunổinhững

e-mailmìnhviết,mặcdùlúcmớiviếtchúngôngvẫncảmthấyrấtbìnhthường.Thếgiớicủachatôicànglúccànghẹp...hẹpdần.

RồiđếnThứBảyngày6thángTám,vàolúc8giờsáng,mẹtôigọiđiệnthoạichotôitrongtìnhtrạnghoảnghốtsợhãi.“Chaconkhôngchịudậy,”bànói.Cha tôivẫn thở,nhưngmẹkhông thểđánhthứcông.Chúng tôiđoánchuyệnnàycó thể làdo tácdụngcủathuốcgiảmđau.Theo lờikểcủamẹ, vàobuổi tối trướcđó, cha tôinằngnặcđòiuống trọnmộtviênbuprenorphine,mộtloạithuốcgiảmđaucóchấtmatúy,thayvìnửaviênnhưbìnhthường.Mẹtôiđãngăncảnôngvàhaingườicãinhau,chatôinổi nóng, ông bảo ông khôngmuốn phải chịu đau đớn thêm chút nàonữa.Đểrốisánghômsau,ôngkhôngtìnhdậyđượcnữa.Vốnlàbácsĩ,mẹtôikiểmtrađồngtửmắtcủaôngvàpháthiệnchúngcódấuhiệucủatìnhtrạngdùngmatúyquáliều.Chúngtôiquyếtđịnhchờđợithuốcvơidầntácdụngtrongcơthểchatôi.

Batiếngsau,mẹlạiđiệnchotôi.Bàđãgọixecứuthươngthayvìtrungtâmchămsóccuốiđời. “ÔngấytímtáiAtulà.”Lúcđóbàđangởphòngcấp cứu củabệnh việnnơi cha tôi đượcđưađến. “Huyết ápnămmươi.Ổngvẫnkhôngchịuhồitỉnh.Lượngô-xytrongcơthểrấtthấp.”Cácbácsĩtiêmchoôngchấtnaloxone,mộtloạithuốccókhảnăngđảonghịchtácdụngcủamatúy;nếuquảthậtchatôihônmêdodùngmatúyquáliều,loại thuốcđó sẽ giúpônghồi tỉnhnhanh thôi.Nhưngông vẫn cứnằmđấy,khôngtỉnhgiấc.MộttấmhìnhchụpX-quangchothấydấuhiệuviêmphổiởphổiphải.Độingũbácsĩđeomặtnạthởô-xychoôngvớimộttrămphầntrămkhíô-xy,khángsinhvàchấtlưu.Bấtchấpnỗlựcđó,mứcô-xytrongcơthểôngvẫnkhôngthểvượtquá70phầntrăm-tỉlệô-xyđủđểtồntại.Giờthìcácbácsĩởđóhỏimẹtôivềviệccónênluồnốngvàongườichatôi,làmcácthaotáchỗtrợhuyếtápchoôngvàchuyểnôngvàophòngchămsócđặcbiệthaykhông.Bàchẳngbiếtphảilàmgìlúcđó.

Khimộtngườiđứngtrướcngưỡngcửacủacáichết,rốisẽđếnlúcviệc

đảmđươngnhữngquyếtđịnhvàtráchnhiệmsinhtửbỗngdưngđènặnglênvaimộtngườikhác.May thay, chúng tôiđã chuẩnbị tinh thầnchochuyệnđó.Chúngtôiđãtrảiquanhữngcuộctròchuyệnkhókhăn.Chatôi đã nói cho chúng tôi biết rằng ôngmuốn phần kết câu chuyện đờimình sẽđượcviếtnhư thếnào.Ồngkhôngmuốnđauđớn, cũngkhôngmuốn bị người ta luôn dây nhợ vào người, ôngmuốn được ở nhà bênnhữngngườiôngyêuthương.

Nhưngcóvẻnhưsựđưađẩycủasốphậnkhôngbaogiờchịutuântheomộtkếhoạchyênổnmàngườitađãvạchsẵn,vàđiềunàykhiếnchokẻchịutrậnhoangmangkhủnghoảng.Chỉmớimộtngàytrướcđó,chatôivẫncònlạcquanvuikhỏeđếnmứcmọingườitưởngrằngôngsẽcònsốngđượcrấtlâunữa,nhiềutuần,thậmchílànhiềutháng.Nhưnggiờ,mẹtôiphảiđốimặtvớithựctếphủphàngrằngkhoảngthờigiancònlạicủachacóthểchỉcònđượctínhbằnggiờ!Mẹtôitannáttráitimkhitiếpnhậntindữ,nhưngsaukhichúngtôingồilạitròchuyệnvớinhau,bànhậnrarằngtrướcmắtmìnhlàconđườngmàchúngtôiđãkhướctừngaytừđẩu,rằngviệcsốngnhữnggiờphútcuốiđời trongphòngchămsócđặcbiệthoàntoànxavờivới tâmnguyệncủacha tôi.Cuộcđờimỗingườikết thúc rasao,điềunàykhôngchiquantrọngvớibảnthânmỗingười,màcólẽ,nócũngquantrọng-thậmchílàrấtquantrọng-vớinhữngngườithânbịbỏlại.Mẹ tôiquyếtđịnhyêucầucácbác sĩởđókhôngđược luồnốngvàongườichatôi.Tôigọichoemgáingaykhiemấyđang lêntàuđiệntrênđườngđếncôngsở.Emtôicùngsữngsờvàchưasẵnsàngđónnhậntindữ.

“Làmsaocóthểthếđược?”emtôihỏi.“Cóthậtlàchakhôngcòncóthểtỉnhtáovàvuivẻcùngchúngtanhưngàyhômqua?”

“Khólắm,"tôibảo.Đâycũnglàlẽthườngtìnhởgầnnhưmọigiađình,khimà các thành viên trong đó không thể tiếpnhận tin không vui vớitháiđộ thốngnhấtvớinhau.Ngay từkhinghecuộcđiện thoạiđầyhốt

hoảngcủamẹ,tôiđãbiếtlàchasắpchết,vàđiềutôilolắngnhấtchínhlàviệc chúng tôi có thể dễ dàng sa vào cái sai lầmmuôn thuở củanhiềungườilàkéodàisựđauđớncủacha.Tôilạinhìnnhậntindữnàylàcơhộiđểchúngtôithựchiệntâmnguyệncủacha,đểôngđượcrađithanhthản.Nhưngvớimẹtôilẫnemgáitôi,họvẫnchưathểchấpnhậnđượcsựthậtlàchatôiđangtrảiquanhữnggiờphútcuốiđờimình,vànỗisợlớnnhấtđangámảnhhọchínhlàviệckhôngdámnỗlựchếtsứcđểkéodàicuộcsống củaông.Chúng tôi đồng ý không chođộingũ y bác sĩ trongbệnhviện tiếp tụchồi sức cho cha tôi,nhưng chúng tôiđồng thờimongôngvẫncònthởđượcđủlâuđểhaianhemchúngtôikịpđếnthămông.Cảhaianhemchúngtôivẫnđangmònmỏitìmchuyếnbaynhanhnhấtđápxuốngquênhàtrongkhichađượcchuyểnvàophòngbệnhriêngtư.

Chiềuhômđó,mẹtôibỗngdưnggọiđiệntronglúctôiđangngồichờlênmáybayởsânbay.

“Ôngấytỉnhlạirồi!”bàmừngrỡthôngbáo.Chatôinhậnramẹ.Ôngvẫncòntỉnhtáođếnmứchỏibàxemhuyếtápcủaônghiệnlàbaonhiêu.Tôi cảmthấy lúng túngvàxấuhổkhidámnghĩ rằngchasẽkhôngquakhỏi.Khôngcầnbiếtchúngtacógiàđờibaonhiêuchăngnữa,tựnhiênchẳngbaogiờdễđoán.Hơnthếnữa,điềutôisuynghĩmiênmanlúcđóvẫnlàquaytrởvềthămcha.Thậmchíôngsẽcònsốngkhỏeđượckhálâunữa.

Lầnnữa,tựnhiênlạikhiếnchúngtathẫnthờ:Chatôichỉsốngthêmđượcbốnngàykểtừhômđó.Khitôicómặtbêngiườngbệnhcủacha,ôngcóvẻáingạivàkhôngvuikhibiếtmìnhvừatỉnhlạitrongbệnhviện.“Saokhôngaichịunghelờitahếtvậy?”ôngtrách,ôngtỉnhlạitrongđauđớn,nhưngcácbácsĩvàytáởđóquyếtkhôngchịuchoônguốngthuốcgiảmđauliềucaovìsợchúnglạikhiếnônghônmêsâunhưvừarồi.Tôiyêucầungườinữytáchoônguốngđủliềunhưhồiôngởnhà.Côphảigọiđiệnchobácsĩcấptrênđểxinýkiến,nhưngôngtacũngchỉđồngýchochatôi

đượcuốngnửaliềumàthôi.

Khiđồnghồđiểm3giờsáng,chatôiđãphátngấyvớinơiđó.Ôngbắtđầulahétgiậndữ.ôngyêucầuhọphảigỡmáythởkhỏingườiôngvàchoôngvềnhà.“Tạisaocácngườikhôngchịulàm?”ôngmắngmỏ.“Cácngườicó quyển gìmà bắt tôi chịu đau đớn thế này?” ông bắt đầu quẫn trí vìnhững cơn đau. Ông bỗng chộp lấy điện thoại gọi đến trung tâmClevelandClinic-cáchđóhaitrămdặm-chỉđể“lalàng”vớimộtbácsĩnàođóđanglúngtúngởđầudâybênkiarằng“Làmgìđóđichứ!”.Ngườiytátrựcđêmởphòngbệnhcủaôngđãxinbácsĩcấptrênchophépcôtiêmmatúyvàotĩnhmạchcủachatôi,nhưngôngtừchốivớilýdo“Nókhôngănthuagì.”Cuốicùng,đến5giờsáng,chúngtôithuyếtphụcôngđồngýtiêmthuốc,nhờvậymàcơnđauthuyêngiảmphầnnào.Ôngcũngtrầmtĩnhhơn.Nhưngôngvẫncứđòivềnhà.Giờđây,khiphảinằmliệtgiườngtrongbệnhviện-nơimàmọithứđượcthiếtlậpđểduytrìmạngsốngcủaconngườichứkhôngphụcvụbấtkỳmộtmụcđíchnàokhác,chatôihiểurằngquyềnquyếtđịnhkhôngcònnằmtrongtayôngnữa.

Chúngtỏiyêucầucácbácsĩvàytáởđóchoôngđượcuốngmộtliềuthuốcgiảmđaubuổi sáng,ngừng truyềnô-xy vàkháng sinhchữaviêmphốichoông,vàđểchochúngtôiđượctựtaychămsócông.Đếngầntrưa,chatồiđượctrởlạichiếcgiườngbệnhquenthuộcởnhà.

“Takhôngmuốnphảichịuđauđớnnữa,”chanhắcđinhắclạikhichỉcònmộtmìnhtôibêncạnhông.“Dùchocóchuyệngìxảyrađichăngnữa,concóthểhứavớitarằngconsẽkhôngđểchotaphảichịuthêmbấtkỳđauđớnnàonữa,đượcchứ?”

‘’Dạđược,thưacha,”tôiđáp.

Nóithìdễhơnlàm.Ngaymộtsinhhoạtđơngiảnlàđivệsinh,chatôiđãphảichậtvậtkhổsở.Tìnhtrạngliệttứchicủachatôiđãtrởnặnghơntuần trước, bằng chứng là ông thậmchí không tiểu tiệnđược.Ông vẫncảmthấymắctiểu,nhưngđếnhồivàođượcnhàvệsinh,chẳngcóthứgì

rakhỏicơ thểôngcả.Tôidẫnchavàonhàvệsinhvàgiúpôngngồi lênbồncầu.Rồitôiđứngchờtrongkhiôngngồiđó.Nửatiếngtrôiqua.“Nósẽrathôi,”ôngtựtrấnan.Ôngcốgắngkhôngsuynghĩcăngthẳngvềchuyệnđó.ChatôiđangngồitrêncáibồncầuchỉnchudochínhôngđặtmuatừcửahàngLowe’srốilắpđặtvàithángtrước,ôngbảorằngnólàmộtbồncầuđiện.Ôngrấtthíchnó.Nókhôngchỉcóthiếtbịrửavớivòinướcrấtmạnh,mànócònsấykhôluônchongườisửdụng.Ôngmuanóđểkhôngaiphảikhổsởvớiviệcrửachoông.Nhờnómàôngcóthếtựloliệuđượcchuyệnnàymàkhôngphảiphiềnđếnai.

“Conđảthửdùngcáinàychưa?”chatôihỏi.

“Dạchưa,”tôitrảlời.

“Connênsửdụngchobiết,”ôngcườibảo.

Nhưngôngrặngmãivẫnchẳngrađượcthứgì.Nhưngrốibụngônglạicothắt,khiếnôngcảmtháymắctiểu.Ôngrênrỉkhổsởvìkhóchịu.“Chắcconphảiđặtốngthôngnướctiểuchotathôi,”ôngbảo.Quảthật,ngườinữytáchămsóccuốiđờidàydạnkinhnghiệmnọđãlườngtrướcđượcđiềunày,nênngaykhichúngtôiliênlạc,bàlậptứcmangđầyđủdụngcụđếnvàhuấnluyệnmẹtôisửdụngchúngchocha.Chínhtôicũngbiếtsửdụngvàđãlàmchocácbệnhnhâncủamìnhhàngtrămlán.Thếlàtôiđỡchatôikhỏinhàvệsinh,đặtôngnằmlêngiườngtrởlại,vàthựchiệncácthaotácđặt ống thông choông.Cha tôinhắmchặtmắt suốt.Chẳngai dámtưởngtượngđếnngàybảnthânmìnhrơivàohoàncảnhđó.Nhưngngaykhi tôigắnđượcốngthôngnướctiểuvàongườicha,nướctiểungay lậptứctrànraống.Cólẽđâylàtràngthởdàinhẹnhõmnhấtđờichúngtôitínhđếnthờiđiểmnày!

Điềukhiếnchatôikhổsởnhấtvẫnlàcơnđaudokhốiuungthưgâyra- chẳngphảivì cơnđauđókhông thểkiểmsoátđược,màbởiđếnnướcnày,ôngkhôngbiếtphảicốgắngkiểmsoátnóđếnmứcđộnàothìmớicóthểthoảimáiđược.Đếnngàythứba,ônglạirơivàotìnhtrạngngủmêvà

khôngchịuhồitỉnhnhưlầntrướcsuốtmộtthờigiankhádài.Vấnđếđặtraởđây là, liệuchúngtôicónêntiếptụcchoônguốngmorphinedạnglỏng,bằngcáchđặtthuốcdướilưỡiđểchấtthuốctựđộngthẩmthấuvàomáuthôngquacáclớpmàngnhầy.Emgáitôivàtôithìcholànên,vìsợrằngchasẽphảitỉnhdậytrongđauđớn.Mẹtôithìnghĩlàkhôngnên,vìbàesợđiềungượclại.

“Biếtđâunhờđauđớnmàôngấysẽchịutỉnhlại,”bànói,vớinhữngdòngnướcmắtlăndàitrênmá.“ôngấyvẫncònnhiềuchuyệnđểlàmlắmmà!”

Quảthật,dùđâyđãlànhữngngàycuốiđờicủacha,mẹtôikhôngsai.Ngaykhitỉnhlạiđược,ôngđãngaylậptứcchophépbảnthânmìnhđượcngấunghiếnhưởngthụtừnhữngđiềunhỏnhặtnhất.Ôngbỗngdưngănkhỏevàlấylạiđượckhảnăngthưởngthứcđồăn,đòiđượcănchapati[14],cơmvàđậuquecàri,khoaitây,cháolàmtừhạtcà-rivàng,tươngđậumắtcua,vàshira[15],mộtmónngọtôngyêuthíchtừhồicònnhỏ.Ôngliêntụcgọiđiệnthoạiđểtròchuyệnvớicáccháu.Ôngngồixếplạinhữngtấmảnhkỷniệm.Ổngđể lạichỉdẫnchochúngtôivềviệc tiếp tụcnhữngdựáncòndangdởcủaông.Ônggomgópnhặtnhạnhlạinhữngmảnhvụnnhỏnhấtcủacuộcđờimìnhmàôngcònnhớvàgiữđược,cònchúngtôi thìđauxótkhônnguôi trước cảnh tượngđó.Chúng tôi có thể làmđượcgìhơnchochađây?

Dùthếnàochăngnữa,tôivẫnphảigiữlờihứacủamìnhvớicha,tiêmmorphine cho ông saumỗi hai tiếng như đã thống nhất. Mẹ tôi chấpnhậnđiềuđómộtcáchđầylolắng.Ôngcóthểnằmtrêngiườngyênlặngvàkhôngđộngđậysuốtnhiềugiờliền,trừsựhítthở.Mỗikhihítkhôngkhí,ôngtạonêntiếngrítrấtmạnh-mộttiếngngáytocóthểkhiếnngườikhácgiậtmình,nhưngsauđóđónggiậtmộtnhátthậtmạnhnhưthểmộtcáinắphộpvừađóngsầmxuống,tiếpsauđólàmộttiếngthởdài,rấtdài.Nhữngluồngkhôngkhíkhilưuthôngquadịchnhầytrongkhíquảncủa

ôngthìtạoraâmthanhnhưthểaiđóđangchơiđậpđácuộitrongmộtcáiốngrỗngtrongngựcông.Chuỗiâmthanhđókếtthúcbằngmộtkhoảnglặngyênnhưthểkéodàimãimãi,chođếnkhitoànbộquytrìnhlặplại.

Chúngtôi làmquenvớiviệcđó.Chatôinằmtrêngiường,cảhaibàntay đặt lên bụng, thảnh thơi và bình yên. Chúng tôi ngồi bên ông suốtnhiềugiờ liền,mẹ tôi thìđọcnhậtbáoAthensMessenger, uống trà, và lotoanđểýxemtôivàemgáiđãănuốngđẩyđủchưa.Mộtcảmgiácđầmấmgiađìnhngậptrànkhônggianđó!

Vàobuổichiềumộtngàytrướckhichatôiquađời,ôngbỗngđổmồhôinhưtắm.Emgáitôiđềxuấtthayquầnáovàtắmchocha.Chúngtôiđỡôngdậyvàđặtôngởtưthếngồi.Ôngvẫnđangngủmê-mộtkhốingườinặngnhọcvôhồn.Chúngtôicốgắnglôichiếcáosơ-mitrênngườicharakhỏiđầuông.Mộtcôngviệckhôngdễ!Tôicốgắngnhớ lạixemcácy tátrongbệnhviệnmìnhthườngxoayxởthếnàomỗikhithayđổchobệnhnhân.Bấtchợt,tôithấychamởmắt.

“Chàocha,”tôinói.Ôngnhìntôimộtlúc,quansátvớinhịpthởnặngnhọc.

“Ừ,chàocon,”ôngđáplại.

Ôngnhìnchúng tôi trong lúcchúng tôi laungườichoôngbằngmộtchiếckhănướt,vàmặcchoôngmộtchiếcáosơ-mimới.

“Chacònđaunữakhông?”

“Không.”Chatôitựmìnhcửđộngnhưthểmuốnngồidậy.Chúngtôiđỡchangồivàoxelănvàđưaôngđếnbêncửasổ,đểôngcóthểnhìnrakhuvườnsaunhà,mộtnơicócâycốihoacỏđangtỏahươngsắcdướiánhnắngmặttrờitrongmộtngàymùahạtươiđẹp.Tôicóthểnhìnthấytâmtríchabìnhyênvàtĩnhlặngtrướckhungcảnhthiênnhiênđó.

Sauđó,chúngtôiđưaôngđếnbànăn.Ởđó,ôngđượcănxoài,đuđủ,da-ua,vàuốngthuốc.Ôngđãhítthởđượcbìnhthường,imlặngvàsuytư.

“Chađangnghĩgìthếạ?”tôihỏi.

“Ta đang nghĩmình nên làm thế nào để chết nhanh hơn. Cái này -nhũngthứthứcănngonngọtnày-khiếntakhôngthểchếtngayđược.”

Mẹtôikhôngthíchngheđiềuđótínào.

“CảgiađìnhrấtvuikhiđượcchămsócôngRamà,”bàbảo.“Chúngtôiyêuông.”

Chatôilắcđầu.

“Khólắmphảikhôngcha?”emgáitôinói.

“Đúng.Khólắm.”

“Nếuchađượcngủchoquênthờigian,chasẽthíchhơnphảikhông?”tôihỏi.

“Đúng.”

“ôngkhôngmuốntỉnhlại,khôngmuốnnhớđếnchúngtôi,ởbêncạnhchúngtôinhưthếnàynữasao?”mẹtôiđauđớnhòi.

Chatôilặngđimộtlát.Chúngtôichờđợicâutrảlờicủaông.

“Takhôngmuốnphảikhổsởchịuđựngchuyệnnàynữa,”ôngnói.

Sự đau đớn mà cha tôi phải gánh chịu trong những ngày cuối đờikhôngchỉlànỗiđauvềthểxác.Cácloạithuốcngàynayđãrấthiệuquảtrongviệcgiúpchatôivơiđinỗiđauthểxác.Cứmỗikhichatỉnh,trởlạivớihiệnthực,ôngluônmỉmcườikhiđượcnghegiọngchúngtôi.Nhưngrồiôngcũngphảinhậnravàđốidiệnvớithựctại,rằngchuyệnvẫnchưakếtthúc,ôngphảitiếptụcthừanhậnvàchịuđựngnhữngsựtệhạivẫnđanggiàyvòthểxácmình,nhữngthứmàôngkhaokhátchúngbiếnmất:nhữngsựđauđớnvàtànphếcủacơthểông làmột,nhưngkinhkhủnghơnchính là sựsasútvàmục ruỗngdầncủa tâmtríông - sự lú lẫn, lolắngvềnhữngdựđịnhchưathànhhiệnthực,lolắngchovợcon,sợrằng

liệumọingườicócònnhớđếnmìnhhaykhông.Chachỉcảmthấybìnhyêntronggiấcngủ,cònsựtỉnhtáochỉkhiếnôngthêmkhổsở.Giờthìtựnhiênđãchạmđếngiớihạncủanó:Điềuduynhấtcha tôimuốntrongnhữnggiờphútcuốiđờimìnhchỉđơngiảnlàsựbìnhyênthanhthản!

Suốtkhoảngthờigiantỉnhtáocònlạicủamình,ôngchỉmuốngặpcáccháu.Vìchúngkhôngcóởđó,nêntôichoôngxemhìnhcácbétừchiếciPadcủatỏi.Mắtchamởto,miệngcườitoetoétvuivẻ.ôngnhìnkỹtừngtấmhình,từngchitiết.

Rồisauđó,ôngnằmnghỉrồingủmê.Lầnnày,mỗikhoảngngưngthởcủaôngkéodàitừhaimươiđếnbamươigiây.Cứmỗilúctôitưởngrằngchasẽrađithanhthản,ônglạihítthởtrởlại.Mọiviệccứdiễnbiếnnhưthếsuốtnhiềugiờliền.

Cuốicùng,khoảngsáugiờmườiphútvàobuổichiểu,trongkhimẹtôiđangnóichuyệnvớiemgáitôi,còntôithìngồiđọcsách,tôibỗngnhậnrachangưngthởlâuhơntừnãyđếngiờ.

“Connghĩlàchađãđirồi,”tôibảo.

Chúngtôiđếnbênông.Mẹtôinắmlấytayông.Mỗingườichúngtôiimbặtvàdỏngtailắngnghe.

Khôngcòntiếngthởnàonữa.

Lờibạt

“Airồicũngchết!”kểchobạnnghecâuchuyệnvềcuộcđấutranhgiữaconngườivớithểxácsinhhọccủachínhmìnhcùngnhữnggiớihạncủanóvềgene, tếbào,da thịt vàxươngcốt.Sựphát triểnyhọcđãchoconngườichúngtaquyểnnăngvôsongtrongviệcchinhphụcdầnnhữnggiớihạn đó, và giá trị tiềm năng của quyền năng này chính là lý do chínhkhiếntôiquyếtđịnhtrởthànhbácsĩ.Nhưnghếtlầnnàyđếnlầnkhác,tôiphảichúngkiếnnhữngcôngnghệyhọccủamìnhgâybaonhiêuthiệthạivàtổnthươnglênconngườichỉvìchúngtacứmảilảngtránh,khôngchịuthừanhậnsựthậtbấtbiếnrằngquyềnnăngđólàhữuhạn,vànómuônđờihữuhạn.

Chúngtađãluônlầmlẫnvềquyềnhạnvàtráchnhiệmcủamìnhvớitưcáchlàthầythuốc.Chúngtaluônchorằngmìnhcónghĩavụđảmbảosứckhỏevàkhảnăngtổntạicủaconngườibằngmọigiá.Nhưngđiềumàconngườithựcsựcầnkhôngchỉcóthế.Conngườikhôngchỉtồntại,màhọmuốnmìnhsốngkhỏe.Conngườitahamsốngkhivàchỉkhihọđượcsốngmộtcuộcsốngkhỏemạnhvàvuivẻ.Nhữngđiềunàykhôngchỉquantrọngkhingườitasắpchết,haykhihọđãgiàyếusuykiệt,màchúngquantrọngtrongsuốtcuộcđờiconngười.Mỗikhibệnhtậthoặcchấnthươngtấncôngbạn,mỗikhicơthểbạnngãquỵhaytâmtríbạnmỏimệt,nhữngcâuhỏiquantrọngmangtínhsốngcònvẫnluônlà:Bạnhiểugìvềbệnhtìnhhiệntạicủaminhcũngnhưnhữnghệquảmànócóthểgâyra?Bạnmongmuốnđiềugì,vàsợhãiđiềugì?Đâulànhữngđiềubạnsẵnsànghysinhhoặcđánhđổiđểkhỏelại,cònđâulànhữngđiềumàbạntuyệtđối“cóđánh chết cũng khôngbuông”?Và bạndựđịnhhànhđộngnhư thếnàođểhoànthànhnhữngtâmnguyệnđó?

Trongvàichụcnămgầnđây,lĩnhvựcchămsócxoadịuvàgiảmđauđã

và đang phát triểnmạnhmẽ,mang đến tư duymớimẻ thức thời chonhữngybácsĩđanglàmcôngviệcchămsócnhữngngườibệnhsắpchết.Lĩnhvựcnàyđượcnghiêncứuvàhệthốnghóathànhmộtchuyênmônchínhquyđãvàđangmởrộngkhôngngừng,ứngdụngcáchtiếpcậnmớinàylêncảnhữngngườimắcbệnhhiểmnghèochứkhôngchỉriêngngườisắp chết. Liên quan đến bệnh tật và cái chết của con người, điều nàykhôngcógìđángmừng,nhưngnólàmộtcáchlàmviệccầnđượckhuyếnkhíchvànhânrộng.Nónênđượclĩnhhộibởimọithầythuốchayybácsĩ,và nên được áp dụng với bất kỳ bệnh nhân nào mà họ gặp bất chấpchuyênmôncủahọlàgì.

Nếuconngườilàhữuhạn,thìvaitròcủacáccánhâncũngnhưcáccơsởchămsócvànângcaosứckhỏe-từgiớibácsĩphẫuthuậtchođếnytá-chính làhỗ trợ conngười trongviệcđốimặt với sựhữuhạncủa chínhmình.Cónhữngkhichúngtacóthểcungcấpchobệnhnhâncủaminhnhững phương pháp chữa bệnh khả dụng, có những lúc điều tốt nhấtchúngtacóthểchohọlàvàitoathuốc,nhưngcólắmkhiđiềuduynhátchúngtacóthểlàmđểgiúphọlà...chẳnglàmgìcả.Nhưngdùchúngtalàmgìchohọđichăngnữa,mọisựcanthiệpcủachúngtacùngnhữngsựmấtmátvàrủiromàchúngtagiánglênngườibệnhchỉcóýnghĩakhivàchỉkhichúngphụcvụchonhữngtâmnguyệnvàmụctiêucaocảhơncủacuộcđờingườiđó.Một khi chúng taquênmấtđiềunày,những sựđauđớnmàchúngtakhiếnngườibệnhphảichịuđựngtrởthànhmanrợ.Chỉcầnchúngtanắmbắtđượcýnghĩatíchcựccủaviệcmìnhlàm,chúngtamới thựcsựmang lạinhữnggiá trị lớn laokhôngthểcânđođongđếmchođốitượngcủamình.

Trướcđây,tôiđãkhôngbiếtrằngđómớichínhlàđiềuýnghĩanhấtmàtôicóthểlàmchocácbệnhnhâncủamình,dùlàvớitưcáchmộtbácsĩhaymộtconngườibìnhthường:giúpmọingườivượtquađượcnhữngkhókhănmànềnyhọcđượckỳvọngđãkhôngthểgiúphọđược.Vàđólàsựthật,dùngườibệnhcủatôilàcụJewelDouglass,mộtngườiquennhưPeg

Bachelder,haymộtngườimà tôiyêu thươngvàkính trọngbằngcả tráitimmìnhnhưchatôi.

***

Chatôiđãviếtxongcâuchuyệnđờimìnhmàkhôngphảihysinhbấtkỳthứgìôngyêuthích,vàtôibiếtơnmọithứvìđiềuđó.ôngvẫnbiếtrõmìnhmuốngìkểcảkhichết.Ôngđểlạichỉdẫnchomẹtôi,emgáitôi,vàcảtôi.Ôngmuốnđượcchúngtôihỏathiêuvàrảitroởbanơiquantrọngvớicuộcđờiông-thứnhấtlàAthens,thứhailàngôilàngnơiôngkhônlớn;vàcuốicùnglàsôngHằng,nơilinhthiêngđốivớimọitínđồHindu(ẤnĐộgiáo).TheothầnthoạiHindu,khitrocốtcủamộtngườiđếnđượclòngsôngHằng,linhhồnngườiđósẽmuônđờiđượccứurỗivàchởche.Dovậymàtừhàngnghìnnămqua,hàngtriệugiađìnhđãmangtrocốtcủanhữngngườimìnhyêuthươngđếnsôngHằngđểrảikhắpmặtnướcmênhmông.

Vàithángkểtừsaungàychatôiquađời,chúngtôitiếpbướcthựchiệnnhữngtâmnguyệncủaông.ChúngtôiđếnVaranasi,một thànhphốcổđượclàmnêntừnhữngngôiđềnlinhthiêngbênbờsôngHằng,đượcxâydựng từ thếkỷmườihaiTrướcCôngNguyên.Chúng tôi thứcdậy trướckhimặttrờimọc,đibộxuốngnhữngbậccấpcheoleodẫnxuốnglưuvựcsôngHằng. Tuần tự theo truyền thống, chúng tôi đãhẹn trước vớimộtthầy cúng người Ấn,một người có nhiệm vụ dẫn chúng tôi xuốngmộtchiếc thuyền gỗ cóngười lái, đểngườinàyđưa tất cả chúng tôi ra giữasôngtrướcrạngđông.

Thờitiếtlúcấykhôlạnhđếnrunngười.Toànbộnhữngngôiđềnchópnhọnvàmặtnướcsôngbaolabịchephủbởimộtmànsươngtrắngdày.Mộtngười gácđếnniệmnhững tiếng cầukinhđượcphát loamột cách

vừa phải và vẫn đảmbảo không khí tônnghiêm.Giữa không gian linhthiêng, những lời cầu nguyện lan tỏa khắpmặt sông để đến tai nhữngngườitắmsớmvớinhữngviênxàphòngđangxàidởtrêntay,nhữnghàngngườiđanggiặtgiũởsôngbằngnhữngtấmbảngchàxátbằngđá,vàchúchimbóicáđangđậutrêntrụneothuyền.Chúngtôivượtquanhiềubậcthềmbờsôngđượcđặctrưngbởinhiềudãycọcgỗ,chờđợinhiềuthithểkhácđãđượcđặtchỗtrướcvàđangđợiđượchỏatángởđó.Khichúngtôirađếngiữalòngsôngvàmặttrờibắtđầutỏanắngxuyênquamànsươngmờảo,vịthâycúngbắtđầutụngkinh.

Làcontraitrưởngtrongnhà,tôicónghĩavụthamgiavàonhữngnghilễcầnthiếtđểgiúplinhhồnchatôiđạtđượcmoksha (mộcxoa)-sựgiảithoát của linh hồn khỏi vòng luân hồi sinh-lão-bệnh-tử vô tận để đếnđượccõiNiếtBàn.Ngườithầycúngvòngmộtchiếcnhẫnlàmtừdâybệnvàongóntayápúttrênbàntayphảicủatôi.Ôngyêucầutôicầmlấychiếcbìnhđồngthaucókíchcỡvừabàntay,trongđóđựngdicốtcủachatôi,rồi rắc vào đó các loại thảo dược, hoa cỏ, và vàimẩu thức ăn: hạt trầukhông, gạo, phúc bồn tử, đường cây, và nghệ. Sau đó, ông yêu cầu cácthànhviênkháctronggiađìnhcũnglàmđiềutươngtự.Rổichúngtôiđốtnhang,phẩykhóilênphầntrocốttrongbình.Vớimộtcáicốcnhỏ,ngườithầycúngyêucầutôiuốngbathìanướcsôngHằng.Rồisauđó,ôngbảotôilấytrotrongbìnhrảiquavaiphảicủamìnhxuốngsông;xongphầntrothìcũngnémluôncáibìnhđựngcùngnắpcủanóxuốngsôngtheohướngđó. “Không được quay đầu nhìn,” ông răn đe tôi bằng tiếngAnh, và tôituântheo.

Thậtkhóđểdạydỗmộtngườiđượcsinh ravà lớn lên trongmột thịtrấnnhỏcủanướcMỹnhưtôitheođạoHindu,bấtchấpchamẹtồiđãnỗlực kỳ công thế nào với tôi. Tôi không tin vào chuyện thánh thần điềukhiểnsốphậnconngười,vàcàngkhôngtinrằngnhữnggìchúngtôivừalàmsẽgiúplinhhồnchatôicóđượcchỗtốtởthếgiớibênkia.SôngHằngcóthể làmộtdòngsông linhthiêngđốivớicáccưdânthuộcmộttrong

nhữngtôngiáocósốlượngtínđồđôngđảonhấtthếgiới,nhưngvớimộtbácsĩnhưtôi,nơiđâynổitiếnglàmộttrongnhữngconsôngbịônhiễmtrầmtrọngnhấtthếgiới,mộtphầncũngchínhbởitậptụchỏatángngườichếtrồinémxácxuốngsôngcủangườidânđịaphương.Tôiđãbiếttrướcrằng thếnàomình cũng bị yêu cầuuống vài ngụmnước sông, thếnêntrướcđó,tôiđãlênmạngđiềutravềmứcđộônhiễmcũngnhưsốlượngvikhuẩn tồn tại trongnướcsông, rồiuốngvàiviên thuốckhángsinhphùhợpđềphòngngừa.(ẤyvậymàsauđótôivẫnmắcbệnhtruyềnnhiễmdovitrùngGiardiagâyra,vìchỉlophòngngừavikhuẩnmàquênmấtnguycơtừkýsinhtrùng.)

Tuyvậy,bảnthântôivẫnvôcùngxúcđộngvàbiếtơnkhiđượcthựchiệntráchnhiệmcủamình.Mộtphầnbởichatôimuốnthế,mẹvàemgáitôicùngthế.Hơnthếnữa,mặcdùtôikhôngtinchuyệnchatôilẩnkhuấttrongđốngtroxámđượcrảiđitừchiếcbìnhkia,tôivẫncảmnhậnđượcrằngthôngquanhữnggìmìnhvừalàm,chúngtôiđãkếtnốiđượcvớichaởmộtcấpđộtâmlinhcaocảvượttrênthểxácphàmtụccủamình,ởmộtđấtnướcxaxôinơimàngười tađãquáquenvớinhữngnghi lễđósuốthàngthếkỷ.

Từkhi tôicònnhỏ,chađã luôndạy tôibàihọcvếsựkiên trìbềnbi:Khôngbaogiờđượckhuấtphụctrướcnhữnggiớihạnngăntrởmình!

Nhưngđếnkhiđược làmngười lớnvàchứngkiếnnhữngnămthángcuốiđờicủacha,tôiphảitựmìnhhọccáchchấpnhậnvàthíchnghivớinhững giới hạnmà chúng ta không thể nào rũ bỏ. Lằn ranh giữa việcchinhphụcgiớihạn–đẩylùigiớihạnbằngmọigiá-vàthíchnghivớinó-tậndụngnhữngđiềutốtnhấtcóthểtừgiớihạn-luônthậtmỏngmanh.Nhưngthựctếđãchothấycónhữngkhi,quyếtđịnhđẩylùigiớihạngâythiệthạinhiềuhơnlàmanglại lợi ích,càng làmviệcđóchỉcàngkhiếnchúng ta thêmđau thươngmấtmát.Việc giúp cha tôiđốimặt và chấpnhậnthựctếđóchínhlàmộttrongnhữngtrảinghiệmvừađauthươnglại

vừaquýgiánhấttrongcuộcđờitôi.

Chatôiđãứngxửtrướcnhữnggiớihạnđangđàyđọamìnhbằngcáchnhìnthẳngvàochúngvớiđôimắttrungthựcnhátcóthể,khônghuyễnhoặc,khôngảotưởng.Mặcdùcónhữngkhibệnhtậtkhiếnôngtrởnêncáukỉnhhayquẫntrí,chakhôngbaogiờtựlừadốibảnthânrằngmìnhsẽkhỏibệnh.Ôngluônýthứcđượcrằngđờingườilàhữuhạn,rằngvịtrícủamìnhtrongthếgiannàykhônghơngìmộthạtcátgiữamênhmôngbiểnrộng.Nhưngđồngthời,ôngcũngnhìnbảnthânmìnhnhưmộtmắtxíchtrongmộtchuỗisựkiệnlịchsửdàivôtận.Suốtthờigianlênhđênhtrêndòngsônglinhthiêngđó,tôivẫncảmnhậnđượcnhữngbàntaykếtnốivượtkhônggianvàthờigiancủanhiềuthếhệ.Chatôiđãmangchúngtôiđếnđó, giúpchúng tôinhận ra rằngdùcóchếtđi,ôngcũngchỉ làmộtphầncủamộtcâuchuyệnđãvàđangkéodàikhôngngơinghỉsuốthàngnghìnnămlịchsử-vàchúngtôicũnglàmộtphầncủanó.

Chúngtôi lànhữngngườimaymắnkhiđượcởbênôngtrongnhữngphút cuối, đượcnghe ông chia sẻnhững tâmnguyện vànói lời từ biệt.Nhờcơhộinàymàôngcóthểchochúngtôibiết,rằngôngđãrađitrongthanhthản.Vàđiềunàycũnggiúpchúngtôithanhthản,khôngcònđiềuchiđểhốitiếc.

Saukhirảitrocủacha,chúngtôitiếptụclênhđênhtrênsôngHằng,tạmthờiđểchodòngchảyđẩyđưa.Khiánhmặttrờiphávỡmànsươnguám,cáctianắngcũngđồngthờisưởiấmcơthểchúngtôi.Sauđó,chúngtôirahiệuchongườichèothuyềncầmmáichèo,vàcùngnhauquayvềbờ.

Lờicảmơn

Có quá nhiều người tôi cần phải cảm ơn vì sự hoàn thiện của cuốnsáchnày.Ngườiđầutiênvàquantrọngnhấtchínhlàmẹtôi,bàSushilaGawande,vàemgáitôi,Meeta.Thậtkhókhănchohọkhitôiquyếtđịnhkểcâuchuyệncủachatrongquyểnsáchnày,bởiđểlàmđượcđiềuđó,tôiđã khơi lại nhiều kýứcđau thươngmà cảmẹ và emgái tôi đều khôngmuốnnhắc lạihaydiễngiảichi tiếtranhưtôiđã làm.Mặcdầuvậy,họchínhlànhữngngườihỗtrợtôinhiệttìnhnhất, trả lờimọicâuhỏicủatôi,chấpnhận“đàoxới”mọikýứctôimuốnbiết,vàgiúptôitruylạimọithôngtincầnthiết-từnhữngsựviệcđángghinhớchođếncáctàiliệuyhọc-đểlàmnguyênliệuchoquyểnsáchnày.

Tôicònnhậnđượcnhiềusựhỗtrợquantrọngtừnhữngngườithânvàhọhàngởtrongvàngoàinước.TừẤnĐộ,chútôi-YadaoraoRaut-đãcấtcônglụclạivàgửichotôinhiềuthưtừvàảnhchụpcũcủagiađình,tậphợpnhiềunhữngkýức vềôngnội của tôi và cha tôi từ các thànhviênkhác trong dòng họ, giúp tôi xác nhận và kiểm chứng nhiều thông tinđượcsửdụngtrongsách.Trongkhiđó.Nan,Jim,ChuckvàAnnHobsonlànhữngngườithânyêuđãgiúptôiviếtnênđượccâuchuyệnsốngđộngvềcuộcđờibàAliceHobson.

Tôicũngmangơnrấtnhiềunhữngconngườituyệtvờimìnhđãgặpgỡvàphỏngvấnvềnhữngkinhnghiệmcủahọđốivớicácvấnđềbệnhtật,tuổi già, vànghệ thuậthànhxử trong gia đình.Hơnhai trămngười đãđồng ý dành ra rất nhiều thời gian để trò chuyện với tôi, kể tôi nghenhữngcâuchuyệncủahọ,chophéptôiđượctậnmắtchứngkiếnvàhòamìnhvàocuộcsốngcủahọ.Nhữngngườiđượcnêutêntrongcuốnsáchnày chỉ làmột phần nhò trong số họ.Nhưng ở đây, sự biết ơn và kínhtrọngcủatôidànhchohọlànhưnhau.

Kếđến,tôixingửilờicảmơnchânthànhđếntậpthểnhữnganhchịcôngtáctronglĩnhvựcytếcũngnhưchămsócngườicaotuổi,cácchuyêngiavềchămsócxoadịuvàgiảmđau,độingũnhânviêncủacáctrungtâmchămsóccuốiđời,nhữngngườicảitiếnnhàdưỡnglão,nhữngnhàtiênphong,vànhữngcánhân“nổiloạn”đãchỉchotôithấynhữngchântrờimới ngoài sức tưởng tượng của mình. Tôi đặc biệt muốn cảm ơn haingười:RobertJenkens,ngườiđãcócôngmởcánhcửavàdẫntôibướcvàothếgiớicủanhữngnhàtiênphongvàcảicáchcôngtácchămsócsứckhỏengườicaotuổi,vàcôSusanBlockđếntừViệnUngThưDanaFarber,vìcôkhôngchỉđãvàđanggópcôngpháttriểnlĩnhvựcchămsócgiảmnhẹvàchămsóccuốiđờicủangànhytế,màcôcònđồngýlàmcộngsựcủatôitrongviệcnghiêncứuvàtìmhiểucácvấnđềchuyênmônmàchúngtôiđềcậptrongquyểnsáchnàycũngnhưđãvàđangthựchànhtrongcuộcsống.

Tôi xin cảm ơn Bệnh viện Brigam andWomens và Khoa Y Tế CôngCộngcủaĐHHarvardvìđãluônlàngôinhàlýtưởngđểtôiđượclàmviệcvàcốnghiếntrongsuốtmườilămnămqua.NhờsựhỗtrợnhiệttìnhtừcáccộngsựởAriadneLabs-mộttrungtâmliênhiệpvềlĩnhvựcytếcộngđồngdotôilãnhđạo,màviệcđảmnhiệmcùngmộtlúcnhiềucôngviệcgồmbácsĩphẫuthuật,nghiêncứuyhọcvàviếtláchkhôngchỉkhảthivớitôi,màcònlàmộtniềmvuisốngkhôntảcủatôi.Cuốnsáchnàysẽkhôngthể nào trọn vẹn nếu không có những sự góp sức đặc biệt của KhaleelSeecharan,KatieHurley, KristinaVitek, TanyaPalit, JenniferNadelson,BillBerry,ArnieEpstein,ChipMoore,vàMichaelZinner.VàtôicònphảiđặcbiệtcảmơncôbạnAmiKarlagethôngminhvàdạndĩ,ngườiđãdànhrađếnbanămsonghànhcùngtôitrongviệcviếtquyểnsáchnàyvớivaitròlàphụtánghiêncứu,ngườilênkịchbản,biêntậpbảnthảo,đónggópvàkiểmchứngcácýtưởngtôiviết,vàkhicần,sẵnsànglàmchotôinhữnglycocktailBourbonBramblengon“tuyệtcúmèo”!

TạpchíTheNewYorkerlàmộtngôinhàkhácnơitôiđượcthỏasứcsángtạo.Tôicảmthấymìnhmaymắnkhiđượctrởthànhcộngtácviênchoấnphẩmxuấtchúngđó (cảmơnanhrấtnhiều,DavidRemnick),vàtôicònhạnhphúchơnkhiđượcsátcánhbởiHenryFinder-mộtngườibạnkiêmbiêntậpviênchỉnhsửabảnthảochotôi.Nhờnhữngsựhướngdẫnvàchỉbảocủaanh,tôiviếtđượchaibàibáođượcđăngtrênTheNewYorker- đểrồi chúng trở thành nền tảng giúp tôi khai sinh ra “Ai rồi cũng chết!”.Findercũngchínhlàngườidẫndắttôitiếpcậnđượcnhữngýtưởngtuyphụtrợnhưnglạicótínhchấtnòngcốtlàmnêngiátrịcuốnsách.(Chẳnghạn,chínhanhđãkhuyêntôinênđọcsáchcủaJosiahRoyce.)

TinaBennettkhôngchỉlàmộtngườibạnhọcchungđạihọc,màcònlàmộttrợlýmẫncánkhôngbiếtmệtmỏicủatôi,luônnỗlựcgiúptôibảovệnhữngthànhquảcủamình.Mặcdùngànhcôngnghiệpxuấtbảnđãvàđangkhôngngừngđổithayvớitốcđộchóngmặt,côấyvẫnluôntìmracáchgiúptôixâydựngvàduytrìmộtlượngđộcgiảcủariêngmình,vàviếtranhữngđiềutôimuốnviết.Thậtkhôngngoakhitôigọicôấylà“siêutrợlý”!

Trung tâm Bellagio thuộc tổ chức từ thiện Rockefeller Foundationchínhlànơitôi“thainghén”vàbắtđầuviếtcuốnsáchnày,vàcũnglànơitôi trở lạiđểhoàn thiệnbản thảođầu tiêncủanó.Về sau, các cuộc tròchuyện về bản thảo của tôi với Henry, Tina, David Segal, và JacobWeisbergđãlàmtôithayđổihoàntoàncáchnhìnnhậncủamìnhđốivớicuốnsách,khiếntôiquyếtđịnhviếtlạinótừđầuđếnđuôi.LeoCareylàngườisửalỗichínhtảvàchỉnhlạingữphápcủabảnthảocuốicùng,vàchínhkhảnăngbiêntậpnghiêmtúcvàyêucầucaocủaanhvềmặtngônngữđãnânggiátrịquyểnsáchnàylênmộttầmcaomới.RivaHochermanđãgiúpđỡchúng tôi trongmọibướcđi, và làngườiduyệtbản thảo lầncuốitrướckhiin.TôicũngxingửilờicảmơnđếnGrigoryTovbisvàRoslynSchlossvìnhữngđónggópquantrọngcủahọchosựrađờiquyểnsách

này.

Vợtôi,KathleenHobson,chínhlànhânvậtquantrọnghơncảquyểnsách(mặcdùcôấykhôngbiếtđiềunày.)Côấychínhlàngườiđãluônchiangọtsẻbùivớitôi,sốngvàtrảinghiệmcùngtôinhữngcâuchuyệnvàsựkiệntừngọtngàođếnđắngcayđượckểlạitrongtácphẩmnày.Côấyđãvàđangluônlàmộtnguồnđộngviênxuyênsuốtcủatôitrongmọiviệc.Tôi không phải làmột tay viết dễ dãi. Tôi không biết các nhà văn haynhữngtayviếtkhácthường làmthếnàođếviết ranhữngý tưởngvà từngữ chạy nhảy trong đầu họ.Đối với tôi,mỗi con chữ trong các quyểnsáchcủamìnhđểulàkếtquảcủavôvànnỗlựclặpđilặplạivàchậmmàchắc.NhưngKathleenđãluônởbêncạnhtôi,giúptôitìmrađượcnhữngtừngữhayvàchínhxácđểdiễnđạthiệuquảcácýtưởngbấtkểsựkhónhọcdàihơicủacôngviệcnày.CôấyvàbađứacondễthươngcủachúngtôilàHunter,HattievàWalker,đãluônủnghộvàđộngviêntôitrongmỗibướcđicủatôi.

Nhân vật quan trọng cuối cùng mà tôi muốn gửi lời cảm ơn nhiệtthànhnhấtchínhlàSaraBershtel,ngườibiêntậpviênphithườngcủatôi.Côấyđảmtráchcôngviệcđảmbảochất lượngnộidungcuốnsáchsaocho nó hoàn hảo nhất có thể, nên Sara buộc phải ăn, ngủ và sống vớinhữngsựkiện thăng trầmđượckể lại trongquyểnsách - và cũngđổngthờiđượcphảnánhtronghiệnthựcgiađìnhcôấy.Côhoàntoàncóquyềnquyếtđịnh rút luiđể tránhđau thương,khôngphải làmcôngviệcbiêntậpđầykhókhănnàychocuốnsáchcủatôi.Nhưngcôấyvẫnlàm,vàlàmvớimộtsựtoàntâmtoànýkhôngchêvàođâuđược,khicôkiểmtratừngbảnthảocủatôimộtcáchtỉmỉ,ràsoátkỹtừngđoạnvănmộtđểđảmbảorằngnhữnggìtôiviếtvừachấtlượng,vừatrungthực,lạivừachínhxácvềmặtchínhtảvàngữpháphếtmứccóthể.Nhờsựtậntụygầnnhưhoànhảo của Sara, cuốn sách này đã truyền đạt thành công những điều tôimuốnnóivớiđộcgiả.Vàđâychínhlàlýdovìsaotôimuốnđặcbiệtdànhtặngcuốnsáchnàychocôấy.

ATULGAWANDE

Vàinétvềtácgiả

AtulGawandelàtácgiảcủabatựasáchnổitiếngbánchạygồm:Phứcthể-tácphẩmtừngđượcđềcửGiảithưởngcaonhấtcủaLiênhoanSáchToànQuốc,Sốngtốthơn-quyểnsáchđượcAmazon.combìnhchọntrongTop10TựaSáchHayNhấtnăm2007,vàtácphẩmBảndanhsáchquyênnăng. Gawande hiện là bác sĩ phẫu thuật đang công tác tại bệnh việnBrighamandWomensởBostonkiêmgiáosưgiảngdạytạiKhoaYDượcvàKhoaYTếCôngCộng thuộcĐạihọcHarvard.Ôngcũngđồng thời lànhàbáo,mộtcâybútthườngxuyêncủatạpchíTheNewYorker.Ôngtừngđạtgiải thưởngLewisThomasdanhgiádànhchonhững tácgiảviết vềcác đề tài khoa học,một giảiMacArthur Fellowship và hai giải thưởngTạp Chí Quốc Gia. Trong lĩnh vực y tế công cộng, ông là giám đốc củaAriadneLabs,mộttrungtâmliênhiệpđượcthiếtlậpnhằmmụcđíchcảitiếncáchệthốngytếxãhội.ÔngcũngchínhlàchủtịchcủaLifebox,mộttổchứcphilợinhuậnđượcsánglậpnhằmmụcđíchcảitiếncáckỹthuậtmổ xẻ và giúp cho công tác phẫu thuật trở nên an toàn hơn với ngườibệnh. Ông hiện đang sống cùng vợ và ba người con ở Newton, bang

Massachusetts.

Vàinétvềdịchgiả

PhanNguyễnKhánhĐanhiện làgiámđốckiêmdịchgiảchínhcủanhàsáchtrựctuyếnSứcMạnhNgòiBút.Côtốtnghiệp loạiGiỏi trườngĐHKiếntrúcTPHCMnăm2011vàlấybằngThạcsĩKinhDoanhQuốctế(MIB)ởtrườngĐHCurtinSingaporevàonăm2014.Côtừngtrảinghiệmnhiềucôngviệckhácnhautừhoạsĩ,kiếntrúcsư,viếtláchchođếndịchthuật.

Riêngvềmảngđềtàisứckhoẻ,cô làcộngtácviênthườngxuyêncủabáoSứckhoẻ&Đời sống–một tờbáo thuộcBộYTế -kể từnăm2010.ChínhcôngviệcnàycùngvớiniềmđammêđặcbiệtcủaĐanđốivớitâmlýhọcđãtraudồichocônhữngkinhnghiệmquýgiáđểdịch“Airồicũngchết!”–tácphẩmxuấtsắcđãđạtnhiềugiảithưởngvềđềtàiyhọcvàkỹnăngsốngcủabácsĩAtulGawande.

***

“Airồicũngchết–Taphảisốngsaochođángcuộcđời,sốngđểkhôngphải hối tiếc?” – tôi tin rằng đây là câu hỏi đang khiến cho bao ngườichúngtabấtkểgiàtrẻgáitraiđềuphảibănkhoăndaydứt,khimàcóquánhiềungười chúng ta bị “cuốnphăng” bởi cái guồngquay củađời sốnghiệnđạibậnrộn,đểnóchônvùidầntuổixuân,sứckhoẻ,vàbaoướcmơhoàibãothuởthơbé,đểnótướcđoạtdầnmọithứchúngtayêuquý…đếnnỗichúngtaquênmấtrằng“Thờigianchúngtalàhữuhạn”.

ĐâycũngchínhlàđộnglựcmạnhmẽđãthôithúctôiphảidịchbằngđượcvàdịchthậttốtcuốnsáchnàynhằmchiasẻnóđếnvớimọiđộcgiảViệtNam.Vàtôicamđoanbạncũngsẽtìmđượccâutrảlờiđúngđắnchocuộcđờimìnhsaukhiđọcxongcuốnsáchnày.

PHANNGUYỄNKHÁNHĐAN

CHÚTHÍCH

[1]Malcolm X (1925-1965), tên thật là Malcolm Little hay el-Hajj el-Shabazz:mộtngườiHồigiáokiêmnhàhoạtđộngnhânquyềnnổi tiếngngườiMỹ.ông làngườiđấu tranhkhôngmệtmỏichoquyềnbìnhđẳngcủangườidamàuởMỹ,vàđượcxemlàmộttrongnhữngngườiMỹgốcPhicótầmảnhhưởngnhấttronglịchsử.

[2]EmilyElizabethDickinson(1830-1886):nữnhàthơnóitiếngngườiMỹ.Được sinh ra trongmột gia đình thành đạt với lối sống truyền thống,Emilysốngmộtcuộcđờithanhđạm,hướngnộivàcóphầnẩndật.Mặcdầuvậykhicònsống,bàcóđếngần1800bàithơđượcxuấtbảnbấtchấpnhiềuđịnhkiếncổhủvềgiới tínhvàtínhsángtạotrongthơvăn.Cũngbởiphongcáchthơđộcđáovàtưtưởngtáobạovượtthờiđại,phầnlớncáctácphẩmcủabàbịcácbiêntậpviênthờibấygiờchỉnhsửanặngnểđểđượcphéppháthành.Phảimấtvàithậpkỷsaukểtừkhibàquađời,nhờnỗlựckhôngmệtmỏicủacongáibàvànhiềunhàphêbình,cácbảngốccủa thơ Dickinson mới được công khai và thừa nhận, và bà được giớichuyênmônnhìnnhậnnhưmộttrongnhữngnhàthơcótầmảnhhưởngquantrọngnhấtnướcMỹthếkỷXIX,đượcnhàphêbìnhHaroldBloomxếpvàohàngngũhaimươisáuthisĩphươngTâyvĩđạinhấtmọithời.

[3]CharlesDickens (1812-1870):đạivănhàongườiAnhcócôngsángtạoranhiềutácphẩmvànhânvậtbấyhủđếnngàynay.MộttrongsốđólàOliver Twist, tiểu thuyết thứ hai của Dickens và được phát hành năm1838.CâuchuyệnxoayquanhcuộcđờinhânvậtchínhOliverTwisttừkhilàmộtcậubémồcôitrongtrạitếbần,thaphươngcầuthựcrồitrởthànhđầutrộmđuôicướpchođếnkhitìmlạiđượcgiađìnhđíchthựccủamình.Thôngquatácphẩmnày,Dickenskhôngchỉlênánnhữnggóckhuấtvàthóiđạođứcgiảcủaxãhộiđươngthời,baogồmcảtìnhtrạnglạmdụngvà

bóclộtsứclaođộngtrẻem,sựthahóacủalươngtâmconngười,màôngcònvẽnênchođộcgiảtoànthếgiớinhìnthấymộtbứctranhchânthựcvàsốngđộngvềcác trại tếbầnvới tưcách làbiểu tượngcủa tìnhtrạngnghèođóikhốncùngthờibấygiờ.

[4]Cribbage,hayCrib, làmộttròchơiđánhbàiTâyđượcthiếtkếdànhchohai người chơi, nhưngngàynay, người ta thường chơi bahoặc bốnngườiđểvuihơn.Người chơi gia tăngđiểmchomìnhbằngcáchcócácnướcđivànhómcáclábàisaochocógiátrịnhấtđịnh.BêncạnhbộbàiTây,bộtròchơiCribbagecònbaogồmmộtbảngđặctrưngđểtínhđiểm,mộtchiếchộpCribbagedànhchongườichiabài,hailượttínhđiểmriêngbiệt(phầnchơivàphầntrìnhdiễn),vàmộthệthốngtínhđiểmriêngbiệtcủatròchơinày,vớicácsốđiểmđượcquyđịnhdànhchonhữngnhómbàicógiátrịtrên15.

[5]Nguyênvăn:“Theworldisyouroyster”.Xétvềnghĩabóng,câuthànhngữcónghĩa“Cảthếgiớinằmtrongtaybạn”,lànơibạncótoànquyềnkiểmsoátvàtựdolàmnhữnggìmìnhmuốn.Câuthànhngữnàycónguồngốctừmộtcâuthoạitrongvởkịch“NhữngcôvợvuivẻnhàWindsor”củakịchtácgiangườiAnhWilliamShakespeare.

[6]Medicaid làchươngtrìnhbảohiểmxãhộidànhchocáccánhânvàgia đình thu nhập thấp hoặc có nguồn lực hạn hẹp trong cuộc sống.TươngtựnhưchươngtrìnhbảohiểmMedicaredànhchongườicaotuổi,MedicaidđượctàitrợbởichínhphủHoaKỳ.ViệnBảoHiểmYTếHoaKỳđãđịnhnghĩaMedicaidlà“chươngtrìnhbảohiểmcủachínhphủdànhchomọicánhânthuộcđủmọilứatuổikhôngcóđủthunhậphoặcđiềukiệnđểthanhtoáncácchiphíchămsócsứckhỏe”.

[7]IvyLeaguevốndĩlàtêncủahộithaovớicácđộithamgiađếntừtámtrườngđạihọcnổitiếngởĐôngBắcnướcMỹ.Theothờigian,cụmtừ"Ivyleague" trởthànhmộtdanhtừhếtsứckiêuhãnhchỉnhómtámtrườngđại học hàng đầu nướcMỹ cũng như thế giới. Đây đều là những ngôi

trường tưnhân có tên tuổi và chất lượngđào tạo vượt bậc.Nhiều sinhviêncủacáctrườngnàyvềsautrởthànhnhữngcánhânxuấtchúnghoặcnắmgiữcácvịtrílãnhđạocáctổchứcởnhiềunơitrênthếgiới.TámngôitrườngcủaIvyLeaguelàcácđạihọcHarvard,Brown,Columbia,Cornell,Dartmouth,Pennsylvania.PrincetonvàYale.

[8]PaulBunyanlàmộtnhânvậthưcấutrongvănhọcdângianMỹ.Anhlàmộtngườikhổnglồlàmnghềthợđốngỗ,vớimộtngườibạnđồnghànhlà chú bò xanh khổng lồ Babe The blue Ox. Các câu chuyện về PaulBunyanlànhữngtìnhhuốngliênquanđếnsứckhỏephithườngcủaanhmỗikhiđảmnhiệmnhữngcôngviệcnặngnề,đượcnhữngngườithợđốngỗBắcMỹ tưởng tượng ra và truyềnmiệng nhau trong dân gian.HìnhtượnganhnôngdânlựclưỡnghộphápPaulBunyantrởnênnổitiếngvềsau khi nhà quảng cáoWilliam B. Laughead (1882-1958) chọn anh làmhìnhảnhthươnghiệutrongmộtchiếndịchquảngcáonăm1916củacôngtykhaithácgỗRedRiverLumber.Nhânvậtnàycũnglàđềtàiphổbiếntrong nhiều tác phẩm văn học, âm nhạc, quảng cáo và phim ảnh đạichúngởMỹ.

[9]BenjaminDavid “Benny” Goodman (1909-1986): nghệ sĩ nhạc jazz vàswing nổi tiếng của thế kỷ XX, được mệnh danh là “Ông hoàng nhạcSwing”.Buổi biểudiễnnhạc jazz đặc biệt củaông ở sân khấuCarnegieHallvàongày16-01-1938đượcnhàphêbìnhBruceEderđánhgiálà“buổihòanhạcjazzđạichúngquantrọngnhấtlịchsửâmnhạc,giúpchonhạcjazzvốndĩvôdanhmộtbướcvươnlênthànhmộtthểloạinhạccaosangvàđẳngcấp.”(chúthíchcủatácgiả)

[10]George Armstrong Custer (1839-1876):một sĩ quan quân độiMỹ, chỉhuyđộikỵbinhtrongcuộcNộiChiếnHoaKỳ1861-1865vàChiếntranhDaĐỏ.Ôngnổi tiếngbởi luôn làngườichiếnbinhdẫnđầutrongmọicuộctiếnquânvà kiênquyết chiếnđấuđếnhơi thở cuối cùng. Sau cuộcnộichiến,Custerbịđiềuđithamchiếnởmiềntâyđểchốnglạinhữngbộtộc

dađỏ.TrongtrậnđánhLittleBighorn,vìkhôngbiếtdừnglạivàkiênnhẫnsuyxéttìnhhìnhmàđoànquâncủaCusterbịđánhtantác,cònbảnthânôngbị giếtdưới taynhữngngười thổdân.Đây làmột trận thuanhanhchóngvànổi tiếngcủaCusterđếnnỗinó làm lumờmọi công trạngvàtiếngtămtrướcđócủaông.Custerchếttrậnởtuổi36.

[11]RobertEdwardLee(1807-1870):mộtsĩquanquânđộiMỹnổitiếngvớivaitròchỉhuyLiênquânBắcVirginiatrongcuộcNộiChiếnHoaKỳ1861-1865.Suốt32nămphụcvụquânngũ,ôngcònlàmộtkỹsưquânđộixuấtchúngkiêmTổnggiámthịcủaHọcviệnQuânđộiHoaKỳ.LeetừngquyếtđịnhđầuhàngquânđoàncóCusterthamchiến(tổngchỉhuylàUlyssesS. Grant) trong Chiến dịch Appomattox, và động thái này của ông gópphầnkhôngnhỏchosựkếtthúcnhữngcuộcchiếnvônghĩatrongnộibộnướcMỹlúcbấygiờ.

[12]VanDyke(hayVandyck,VanDyckhoặcVanDijk)làmộtkiểurâuđượcđặttêntheotêncủadanhhọaBaroquengườiHàLanAnthonyvanDyck(1599-1641).KiểurâuVanDykeđặctrưngđòihỏingườiđànôngnuôicảriaméplẫnrâudêdướicằm,trongkhihaibênmáphảiđượccạosạch.Kiểurâunàycũngcónhiềubiếnthể,chẳnghạnnhưriamépcóthểuốnconghoặckhông.

[13]NathanielAdamsColes(1919-1965),nghệdanhNatKingCole,làmộtcasĩngườiMỹ,đượcxem làmột trongnhữngnghệ sĩnhạc jazzvĩđại củamọi thời.Bằngchấtgiọng trầmnhẹnhàngrấtđặc trưngcủamình,NatKingColechinhphụcthànhcôngthịtrườngâmnhạcđầysựcạnhtranhkhốc liệtcủanướcMỹsuốtba thậpkỷvớinhữngbànnhạc jazzđầymêhoặc, nhiều bài hát trong số đó đứng đầu các bảng xếp hạng âm nhạctrongthờigianđángnể.

[14]Chapati làmột loại bánhmìdẹt khôngmen, là loại thức ănhàngngàyđượcưachuộngbởicưdáncácquốcgiaNamÁbaogồmẤnĐộ,SriLanka,Nepal,BangladeshvàPakistan.

[15]ShiralàmộtloạibánhngọttruyềnthốngcủangườiẤnĐộ,cónguồngốctừẩmthựcbangMaharashtravàcónhiềubiếnthế.