AİLE İÇİ İLETİŞİM

Doç. Dr.Nergüz BULUT SERİN

LEFKE AVRUPA ÜNİVERSİTESİ

Dr. Fazıl Küçük Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü

Onunla daha çok yürüyüşlere çıkar, uçurtmalar uçururdum. Ona karşı ciddi bir tavır içinde olmak yerine onunla oyun

oynardım. Onunla kırlarda koşar, yıldızları seyrederdim. Onunla daha az çekişir, ona daha çok sarılırdım. Önce benlik saygısını kazanmalarını sağlar, Sonra bir ev

almaya çalışırdım. Ona her zaman katı davranmaz, onu daha çok onaylar ve

yüreklendirirdim. Güç konusunda daha az ders verir, Sevgi konusunda daha

çok şey öğretirdim. DİANNE LOOMANS

Temelinde sevgi olan hiçbir eğitim başarısızlığa uğramaz.

Aile bir ilişkiler sistemidir

Aile demekle neyi kastediyoruz? Soyut anlamda kişiler arası ilişkileri içeren belli kuralları olan bir düzendir. Aile sistemi dediğimiz zaman aile içindeki bireylerin birbirleriyle nasıl etkileşimde bulunduklarını düzenleyen kuralların tümünü kastederiz. Her birey kendi benlik tanımlaması içinde ailenin tüm düzeninden ciddi biçimde etkilenir.

Çocuk, aile içi ilişkileri benimsemiş ya da en azından kanıksamışsa, koşullar olanak sağladığında, alıştığı türden bir aile ortamını yaratmaya girişir. Daha doğrusu koşullarını ve olanaklarını kendi bildiği aile türünden bir aile yaratacak biçimde kullanır. Bu nedenle babası alkolik olan bir kız (babasıyla bu yüzden ciddi sorunlar yaşamış olsa bile) alkolik bir adamla evlenebilir;

Güçlü ve sağlıklı ailelerin en önemli özelliklerinden biri, sağlıklı iletişim konusundaki yetenekleridir. Sağlıklı aileler birbirleriyle daha açık, daha net, daha sık ve doğrudan iletişime geçerler.

söylemeye çalıştıklarını dinlerler ve birbirlerini doğru olarak anlarlar.İmalarda bulunmaz, birbirlerine kötü söz sarf etmezler. Birbirlerine saygılı davranırlar

Başarılı bir iletişime sahip olan bir ailede aile bireyleri birbirleriyle duygularını, düşüncelerini, hayallerini, korkularını, ümitlerini, acılarını, sevinçlerini, deneyimlerini ve ihtiyaçlarını paylaşır.

Aile bireylerinin tümünün birbirleriyle kurduğu açık ve dürüst bir iletişim son derece değerlidir. Çünkü birbirleriyleetkili ve sağlıklı bir iletişim kurabilmiş bireylerhayattan daha fazla zevk alabilmekte ve kendilerini daha mutlu hissetmektedirler.

İletişim denince pek çok kişinin aklına karşılıklı konuşma ve diyaloglar gelmektedir. Oysa iletişim, ne söylendiği, nasıl söylendiği, niçin söylendiği, ne zaman söylendiği, hatta ne söylenmediğidir. İletişim ağızdan çıkanlar kadar bir şeyi söylerken;

• yüz ifadesinin,• jest ve mimiklerin (el, kol hareketleri ve yüzdeki ifade),• bedenin duruşunun,• ses tonunun ve• o andaki duygunun ne olduğudur.Yani başkalarıyla kurulan iletişim, sözlü mesajları olduğu kadar sözsüz mesajları da içerir.

. Her türlü aile iletişiminde sözlü ve sözsüz mesajlar sürekli olarak kullanılmaktadır. İletişimin en sağlıklı şekli, söylenmekisteneni imalarda bulunmadan, karşıdakinin kişiliğine saldırmadan, kendi açısından canını sıkanın ne olduğunu anlatarak kurulan, doğrudan, net ve dürüstiletişimdir.

Sağlıklı aile yapılarında bu tür sağlıklı vedoğrudan iletişimleri içeren sözlü ve sözsüz mesajlar kullanılmakta, konuşma becerilerine olduğu kadar dinleme becerilerine de dikkat edilmektedir. Kişinin sözel mesajlar kadar sözel olmayanları da tanıması,sağlıklı iletişim konusundaki başarısını arttırır

Karşısındakini daha iyi anlamasını, kendisini daha iyi ifade edebilmesini kolaylaştırır, yanlış anlaşılmaları azaltır.Bir ailenin üyelerinin birbirleriyle kurdukları iletişiminkalitesi, aile içi ilişkilerin sağlıklı devamını sağlar. Aile içi iletişim becerileri konusunda bilgi sahibi olmak ve öğrenilenlerin uygulanması, ailenin iletişim kalitesini arttırır.

Aile üyeleri kaç yaşında olurlarsa olsunlar, birbirleriyle fikir alışverişinde bulunarak, birbirlerinin bilgi ve tecrübelerine başvurarak, birbirlerini anlamaya,birbirlerine destek olmaya, birbirlerinin aynı zamanda arkadaşı olmaya gayret ederek sağlıklı bir iletişim ortamı yaratabilirler.

Sağlıklı iletişim yapısına sahip aileler:• Hep birlikte zaman geçirmeye önemverirler.• Birbirlerinin arkadaşlıklarından zevkalırlar.• Birbirlerinin iyi ve kötü günlerini paylaşırlar.• Birbirlerinin bireysel ihtiyaçlarına ve isteklerine saygı duyarlar.• Sürekli birbirlerinin hatalarını bulmaya çalışmazlar.

Aralarındaki çatışmaları olumlu bir şekilde çözmeye gayret ederler.• Birbirlerinin duygularına, hayallerine, fikir ve ideallerinesaygı duyarlar.• Birbirlerini can kulağıyla dinlerler.• Birbirlerinin söylediklerini duymak kadar, sözsüz mesajlarını ve beden dillerini de okumaya gayret ederler.• Birbirlerine imalarda bulunmaz, lafla can yakmayakalkmazlar.• Aralarındaki küskünlükleri fazla uzatmazlar.

Birimiz Hepimiz,Hepimiz Birimiz İçin!Aile üyelerinize sık sık güzel sözler söylemeye, onları cesaretlendirmeye,onurlandırmaya gayret edin.Onlara olan sevginizi, takdir ve beğeninizi ifade etmekten çekinmeyin.Unutmayın ki aile bir birlikteliktir.Biri mutlu olduğunda tümü mutlu olur.

Çocuk aileyi yansıtır. Ailedeki bireylerin kişilik yapısı çocuğun kişilik yapısını şekillendirir.

Kişilik gelişimi her ne kadar insanın yaşamı boyunca süregelse de kişilik gelişiminin temelinin çocukluk döneminde atıldığı gerçeği geçerliliğini korumaktadır.

Anne-babanın ve ailenin diğer bireylerinin çocukla olan etkileşimi, çocuğun aile ve sosyal hayat içindeki rolünü ve yerini belirlemektedir.

Başarılı anne-babalar, çocuğun ihtiyaçlarını sezen, onlara uygun yanıtlar veren, aşırı hoş görülü veya katı olmayıp, çocuğa karşı esnek bir yaklaşım içinde olan, davranışlarında belirli bir devamlılık ve kararlılık sağlayan, karşı çıkmadan önce her zaman çocuğun isteklerini dinleyen anne-babalardır.

Çocukların modelalarak öğrendikleriniunutmayın. Çocuklarınızdagörmek istemediğinizdavranışları öncelikle sizsergilememelisiniz.

Yemek saatleri ailenin bir arada olduğu en kıymetli saatlerdir. Yemek masasında iletişim her zaman pozitif tutulmalı, asla tartışmalara müsaade edilmemelidir. Ayrıca yemek sofrası tatsız konuların konuşulacağı veya çocukların disipline edileceği bir mekân değildir.Yemek sofrasında çocuklara verilebilecek terbiye sadece adabıyla yemek yeme konusunda olabilir.

Ailenin Temel Gereksinimleri

1. Değerli olma duygusu: Aile içindeki etkileşim çocukları ya "ben değerliyim" ya da "değersizim" duygusuna götürür. Bu gereksinim aile içinde yerine getirilmezse çocuk her türlü davranışla bu duyguyu elde etmeye çalışır. "Ben değerliyim" duygusunu aile içinde elde eden birey kendisini kanıtlamak için aşırı davranışlarda bulunmaya gerek duymaz.

2. Güven ortamı: Aile içindeki bireylerin emniyette olduğu, dışarıdaki tehlikeli olayların aile içine girmeyeceği duygusu, bu gereksinmenin temel nedenidir. Eğer çocuk ev içinde kendisini güven içinde bulmuyorsa çocuk ailenin dışında bir yere yönelir. Aile ile olan bağlarını koparır.

3. Yakınlık ve dayanışma duygusu: Aile içinde temel güven ve dayanışma varsa aile dışında bireyin karşılaştığı stres getirici olumsuz olaylar yıkıcı etkisini pek göstermez. Güven duygusunun baskın olduğu aile dış dünyanın yaratmış olduğu sıkıntı ve kaygılarından kendisini kurtarır.

Bu tür aile içinde olan kimseler kendilerine olduğu gibi çevresine de güvenirler. Eğer aile içinde güven ve dayanışma sağlanmamışsa bu insanlar yoğun stres ve gerginlik yaşarlar. Bu kişiler kendilerine dahi güvenemezler. Dolayısıyla çevresinde yakın ilişkiler kuramazlar.

4. Sorumluluk duygusu: Aile sistemi içindeki anne ve babalar davranış ve sözleri ile sorumluluk duygusunu ifade ederler. Aile içinde sadece anne baba değil herkes sorumluluk duygusunu paylaşır. Çocuklara yaşları oranında sorumluluk yüklenmelidir. Tüm sorumluluğu kendi üzerine alan, kendi yaşamını biçimlendirmekten aciz sürekli başkalarının yönetiminde olmaya alışık bireyler yetiştirirler

. Bu tür tutumlar sonucunda yetişmiş bireyler yaşamlarında yer alan olaylardan sürekli başkalarını sorumlu tutarlar. Gelişimsel dönemi göz önüne alınarak çocuğun odasını toparlaması, ev işlerine yardım etmesi gibi konularda sorumluluğu sağlanabilir.

Bunu yaparken kız ve erkek işleri kesin çizgilerle ayrılmamalıdır. Çocuklarımızdan biz sorumluyuz. Bu sorumluluklarımızı unutmazken onlara da sorumluluk duygusunu küçük yaşlarda kazandırmaya çalışmalıyız.

5. Zorluklarla mücadele ederek onların üstesinden gelmeyi öğrenme: Çocuğa her şey hazır verilmemelidir. Sorumluluk duygusunun gelişimi ile ilgili anlatılanlar zorluklarla mücadele etme ile ilgilidir. Çocuğun içinde bulunduğu gelişimsel dönem göz önünde bulundurularak çocuk kendi sorunları ile baş başa bırakılmalıdır.

Bu durum onların zor sorunları ile mücadele ederek, uğraşmasına olanak vermek, kendisine güvenli sorun çözme becerileri gelişmiş bireyler olarak yetişmeleri için gereklidir. Karşılaştığı her zorluğa aşırı yardım eden ana babaların çocukları sürekli başkalarına muhtaç, kendilerine güvensiz olur. Böyle kişiler yeteneklerini keşfedemezler.

6. Mutluluk ve kendisini gerçekleştirme ortamı: Aile ortamı bir mutluluk ortamıdır. Şimdiye kadar anlatılan gereksinimlerin karşılanması mutlu olmayı getirir. Evde değerli olduğu duygusunu tadan birey mutlu olur ve yaptığı şeylerden doyum alır, kendini gerçekleştirme olanağı bulur.

Korunması Gereken Beş Temel Özgürlük 1. Şimdi ve burada olanı duyma ve görme

(algılama) özgürlüğü2. Kendi düşündüğünü olduğu gibi ifade edebilme özgürlüğü 3. Kendi duygularını olduğu gibi ifade edebilme özgürlüğü

4. Kendi arzularına göre bir şeyi isteme ya da reddetme özgürlüğü 5. Olmak istediği yönde gelişerek kendi özünü gerçekleştirme özgürlüğü

Aile İçi İletişim

Etkili iletişimin temelinde bireyin kendisini tanıması, kendi değerlerinin ve tutumlarının farkında olması ve kendine güven yatar. İyi bir iletişimci ipuçlarını anında görür (jestler, mimikler, beden duruşu) ve onları gerçekçi olarak değerlendirir.

Ana Babalar 12 İletişim Engelini Kullanınca:

1. "Benim oğlum okulu bırakamaz. Buna izin vermem." EMİR VERME, YÖNLENDİRME

2. "Okulu bırakırsan benden para mara bekleme." UYARMA, GÖZDAĞI VERME

3. "Okumak herkese nasip olmayan ödüllendirici bir deneyimdir." AHLAK DERSİ VERME

4. "Ödevini yapmak için neden bir program yapmıyorsun?" ÖĞÜT VERME, ÇÖZÜM GETİRME

5. "Üniversite mezunu lise mezunundan yüzde elli fazla kazanır." NUTUK ÇEKME, ÖĞRETME

6. "Uzak görüşlü değilsin. Düşüncelerin henüz yeterince olgunlaşmamış." YARGILAMA, ELEŞTİRME, SUÇLAMA

7. "Her zaman gelecek için umut veren iyi bir öğrenci oldun." ÖVME

8. "Hippi gibi konuşuyorsun." AD TAKMA, ALAY ETME

9. "Çaba göstermediğin için okuldan hoşlanmıyorsun." YORUMLAMA, ANALİZ ETME

10. "Duygularını anlıyorum, ama son sınıfta daha iyi olacak." GÜVEN VERME, DUYGULARINI PAYLAŞMA

11. "Eğitimsiz ne yapacaksın? Nasıl geçineceksin?" SINAMA, SORU SORMA, SORGULAMA

12. "Yemekte sorun istemiyorum." KONUYU SAPTIRMA

Sağlıklı Bir Ailede Sorunları Çözmek İçin Kullanılan Yöntemler:

Duygu ve düşünceler olduğu gibi, abartılmadan ortaya konulmalıdır Sorunlar şimdiki bağlam içinde ele alınmalı ve eski birikimler işin içine sokulmamalıdır Kesinlikle öğüt verme kullanılmamalı, davranışlar somut bir biçimde ayrıntılı olarak ele alınmalıdır.

Yargılamaya gidilmemeli, kişiler kendi duygu ve düşüncelerini ifade edebilmelidirler; Konunun özü ile konuya ilişkin olmayan ayrıntılar birbirinden ayırt edilmelidir Sorun çözmede etkin dinleme kullanılmalıdır. Belirli bir zaman konusu içinde ancak bir çatışma üzerinde durulmalı, başka çatışma konuları çatışmaya katılmamalı.

Ben Dili: Genellikle anne ve babalar iletişimde "sen

dili" ni kullanıyorlar. Sen iletileri duygu ifade etmez. Genellikle emir verme yargılama, öğüt verme gibi iletişim engellerini içerir.

Örneğin Konuşma artık "

- "Yapmamalısın "- "Dersine çalışmazsan "- "Yaramazlık yapıyorsun "- "Bebek gibisin "- "Dikkat çekmek istiyorsun "- "Daha iyi öğrenmelisin

Ana-baba çocuğun davranışını kabul etmediği zaman o davranış nedeniyle ne hissettiğini çocuğa söylerse ileti "SEN İLETİSİ"nden "BEN İLETİSİ"ne dönüşür.

Yani ben dilinde duygular konuşur: - Eğer bugün çok yaramazlık yaparsan ben çok üzülürüm. - Akşam yemeğini zamanında yetiştiremeyeceğim diye endişeleniyorum. - Yorgun olduğum zaman canım oyun oynamak istemiyor.

Anne ve babanın çocuklarına, uygun olan davranışın ya da neyin doğru neyin yanlış olduğunu öğretebilmeleri için, gerek kendi aralarında, gerekse çocuklarına yönelttikleri davranışlarında dengeli, tutarlı ve kararlı olmaları gerekir.

Ana-baba, öncelikle çocuğunu bağımsız bir birey olarak kabul eden, ona sevgi ile yaklaşan ve olumlu ilişki kurmaya çalışan kişiler olmalıdırlar. Bilinmelidir ki sevgi temeline dayanan eğitim sağlam ve başarılı bir eğitimdir.

Anne-babalar aşırı koruyucu yaklaşımdan kaçınarak çocuğun kendi kendini yöneten bir birey olmalarına fırsat vermelidirler. Kısacası, ana-baba çocuğa sevgi veren, girişim yeteneğini ve öz güvenini kazanabilmesi için onu destekleyen kişiler olmalıdırlar. Çocuğa yeterli düzeyde desteğin sağlandığı bu ortamda, ana-babanın sağladığı disiplin ve eğitimin nitelikleri olumludur..

Özellikle çocukların kişilik gelişiminde önemli bir nokta da anne baba tutumlarıdır.

1) Baskıcı ve kabul edici tutum: -Gelişim geriliği -Uyumsuzluk -Anne babaya aşırı bağımlılık -Aşağılık duygusu -Korkular oluşur

KABUL ETMEYİ SÖZSÜZ İLETME İletiler sözlü ya da sözsüz gönderilir. Sözsüz

iletiler jestler, tavırlar, mimiklerdir.

2) Baskıcı ve reddedici tutum: çocuklarda: -Hırsızlık -Yalancılık -Utangaçlık gibi durumlar görülebilir.

3) Reddedici tutum: -Otoriteye karşı gelmek -Kötü, olumsuz davranışlarda bulunma gibi dikkât

çekmeye yönelik davranışlar görülür.

Demokratik tutum: Çocuklara şartsız sevgi gösterilmelidir.

Onların kişiliklerine ve bağımsızlıklarına saygı göstermek gerekir. Demokratik anne ve babalar çocukları ile dürüst ilişki içindedir. Onlara sorumluluk verirler. Şefkatli ve tutarlı bir disiplin anlayışları vardır. Bu durumda çocukların kendilerine güveni artar ve daha gerçekçi olurlar.

Burada disiplindeki amaç çocuğa davranışlarının düzenlenmesini sağlayarak kendi kendisini yönetme yeteneğini kazandırmak olmalıdır. Bir başka değişle çocuk doğru olanla olmayanı ayırdetmesini öğrenmelidir. Çocuk eğitiminde hiçbir zaman ceza korku aracı olarak kullanılmamalıdır.

Sorun çözebilmek için kullanılabilecek aşamalar

1. Birinci aşama: ÇATIŞMAYI TANIYIN2. İkinci aşama: BİR ÇOK ÇÖZÜM YOLU ORTAYA KOYUN3. Üçüncü aşama: ÇÖZÜM YOLLARINI DEĞERLENDİRİN

4. Dördüncü aşama: EN İYİ ÇÖZÜMDE ANLAŞIN:

5. Beşinci aşama: ÇÖZÜMÜ UYGULAMAYA KOYUN

6. Altıncı aşama: ÇÖZÜMÜ GÖZDEN GEÇİRME

Pozitif Eğitimde 10 Temel İlke

Çocuğumda başarısızlıklara değil, başarılara dikkat çekerim. Onu başarılı gördüğüm zamanlarda mutlaka kutlarım.

2. Çocuğuma güvenli bir ortam sağlayabilmek için elimden geleni yaparım. Ona her zaman ilgi ve sevgi gösteririm.

3. Çocuğumun kendisini değil de davranışını eleştiririm.

4. Hatalı davranışlarının doğurabilecek sonuçlarını kendisine açıklayarak düzeltirim.

5. Çocuğuma değerler ve normlar konusunda açık ve net olarak hareket ederim.

6. Çocuğumun anlattıklarına her zaman önem veririm. Duygularını ve duygularının ifade biçimini mutlaka önemserim.

7. Başarması için baskı yapmak yerine destek ve yardımcı olmaya çalışırım.

8. Ev içinde düzenin sağlanması için açık ve net kurallar, sınırlar oluşturmaya çalışırım.Ve bu kurallara bağlı kalınmasını isterim.

9. Eşimle aramızdaki tutum farklılıklarını çocukların yanında tartışmam.

10. Her zaman iyi örnek olmaya çalışırım

İLETİŞİM ENGELLERİ

UNUTMAYALIM! Olumlu ilgi, çocuğunuzu mutlu eder, kendine

olan güvenini artırır. Övme, teşekkür, takdir ve hayranlık gibi olumlu ilgi gösterme şekilleri kişinin moraline gerçek bir katkıda bulunur.

Olumsuz ilgi ise üzer ve yenik düşürür. Eleştiri ve gülünç bulma, hayal kırıklığı ve güvensizlik kişiyi üzer ve yıpratır.