Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate etaIkerketa Sailak onetsia (2008-VII-23)

Euskararen arduraduna:Aintzane Atela

Azala eta liburuaren diseinua:Iturri

Maketazioa:Erein

Azaleko argazkia:Jon Cazenave

Argazkiak:Jon Cazenave, Ereingo artxiboa

Ilustrazioak:Estudio Landa

© Alberto Prego Axpe

© EREIN. Donostia 2008

ISBN: 978-84-9746-432-1

L.G.: BI-2475/08

EREIN Argitaletxea. Tolosa Etorbidea 10720018 DonostiaT 943 218 300 F 943 218 311e-mail: erein@erein.comwww.erein.com

Inprimatzailea : Grafman, S.A.Pol. industrial El campillo. P A2 Gallarta (Bizkaia)T 94 636 91 94 F 94 636 93 33

Obra honen edozein erreprodukzio modu, bana-keta, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko,nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak aurrez iku-sitako salbuespenezko kasuetan salbu. Obra honenzatiren bat fotokopiatu edo eskaneatu nahi ba-duzu,jo Cedrora (Centro Español de Derechos Re-prográficos, www.cedro.org).

Alber toPrego

GEOGRAFIA ETA HISTORIAGizarte Zientziak

DBH 3

erein

I. Jarduera ekonomikoa eta eremu geografikoa

1. Jarduera ekonomikoa .............................................................................................................................................. 8

2. Oinarrizko eragile eta erakundeak...................................................................................................................... 12

3. Makroekonomia eta mikroekonomia.................................................................................................................. 18

4. Lan egiteko moduak.............................................................................................................................................. 22

5. Lana eta familia-ekonomia .................................................................................................................................. 30

6. Inflazioa eta beste arazo ekonomiko batzuk .................................................................................................... 32

7. Finantza-erakundeak ............................................................................................................................................ 34

8. Gure eskubideen babesa .................................................................................................................................... 38

9. Ekonomia eta administrazio publikoa ................................................................................................................ 42

10. Herrialde baten oparotasuna, aberastasuna eta ongizatea............................................................................ 44

11. Jarduera ekonomikoa .......................................................................................................................................... 48

12. Nekazaritza eta landa-eremuak .......................................................................................................................... 50

13. Merkataritza-nekazaritza, teknifikatua ................................................................................................................ 58

14. Abeltzaintza ............................................................................................................................................................ 62

15. Arrantza .................................................................................................................................................................. 64

16. Basogintza ............................................................................................................................................................ 68

17. Lehen sektorea Europar Batasunean eta Espainian........................................................................................ 70

18. Bigarren sektorea.................................................................................................................................................. 72

19. Industria .................................................................................................................................................................. 74

20. Industria Europar Batasunean eta Espainian.................................................................................................... 78

21. Zerbitzuak .............................................................................................................................................................. 80

22. Merkataritza eta garraioa .................................................................................................................................... 84

23. Hirugarren sektorea EBn eta Espainian .......................................................................................................... 90

24. Iturri demografikoak ............................................................................................................................................ 94

Aurkibidea

II. Jarduera ekonomikoa eta eremu geografikoa Euskal Herrian1. Lehen sektorea Euskal Herrian ............................................................................................................................100

2. Euskal landa-eremuaren erabilera ......................................................................................................................108

3. Arrantza ..................................................................................................................................................................114

4. Bigarren sektorea, iraultza ....................................................................................................................................118

5. Euskal Herriko industriaren eraldaketak eta kokapena ....................................................................................124

6. Hirugarren sektorea Euskal Herrian ....................................................................................................................128

7. Turismoa....................................................................................................................................................................134

8. Biztanleria ................................................................................................................................................................138

9. Euskal diaspora ......................................................................................................................................................142

III. Antolamendu politikoa eta eremu geografikoa1. Antzinako Erregimenaren amaiera ......................................................................................................................150

2. Erregimen liberalaren garaipena Frantzian ........................................................................................................154

3. Demokrazia ............................................................................................................................................................164

4. Demokrazia Euskal Herrian ..................................................................................................................................168

5. Eskubideen aldeko borroka desberdina..............................................................................................................172

6. Diktadura ..................................................................................................................................................................176

7. Espainiako Estatuko administrazioa......................................................................................................................184

8. Euskal Autonomia Erkidegoa eta Nafarroako Foru Erkidegoa eta Euskal Herria kontinentala ................190

9. Europar Batasuna, nazioz gaindiko erakundea ..................................................................................................196

IV. Eraldaketak eta desorekak gaur egungo munduan1. Gaurko munduaren antolamendua ......................................................................................................................206

2. Gaurko munduaren arazoak..................................................................................................................................212

3. Nazioarteko erakundeak eta espazio ekonomikoak ..........................................................................................218

4. Giza eta emakumeen arteko desberdintasunak ................................................................................................224

Prozedurazko edukiak(Egiten jakin).

– Alderdi historikoei, sozialei, kulturalei,eta abarrei buruzko hipotesiak propo-satzea, azaltzea eta egiaztatzea.

– Hainbat grafiko irakurtzeko eta inter-pretatzeko urratsak egitea.

– Informazioa erregistratzeko eta horrentratamendua egiteko teknikak ezagu-tzea.

– Lortutako informazioa ahoz nahiz ida-tziz azaltzea.

– Hainbat iturritatik abiatuta garrantzizkoinformazioa lortzeko eta erregistra-tzeko urratsak egitea, eta hori zuzenaurkeztea, hainbat adierazpideren bi-tartez.

– Gizartearen ezagutza osatzeko eta ho-rren berri emateko prozesuan erabiliohi diren testu-generoak egoki erabil-tzeko urratsak egitea.

– Gaur egungo jokabide demografikoaketa horien ondorioak aztertzeko urra-tsak egitea.

– Gaurkotasuna duen gairen bati bu-ruzko eztabaidak egiteko, kasuak az-tertzeko edo arazoak konpontzekourratsak egitea, besteak beste komuni-kabideek ematen dituzten informazio-iturriez baliatuz, eta gertaera berariburuzko informazioa modu kritikoanbaloratuz.

Balio-edukiak(Zure parte-hartzea eta inplikazioa ezin-bestekoa da, eta ahalegindu behar zarazure iritzia eta jarrera aurkitzen). La-guntzeko, hainbat tresna emango dizki-zugu, honako alderdi hauek landuditzazun:

– Baliabide naturalak gaur egungo zeinetorkizuneko gizakien ondaretzat har-tzen jakitea.

– Jarrera kritikoa edukitzea garapenarenbanaketa desberdinaren aurrean, etamunduko pertsonen eta herrien artekodesberdintasunak baztertzea.

– Baliabideak agortu egiten direla, horienkontsumoa arrazionalizatu egin behardela eta jarduera ekonomikoak espa-zioan eragiten duela onartzea.

– Kontsumoaren arrazionalizazioa eta gi-zakien garapena berdintasunez etamodu iraunkorrean egin dadin bultza-tzeko prozesuan laguntzea, bai bakarkabai taldean.

– Gizakien beharren eta baliabide eko-nomikoen kontzientzia hartzea. Merka-tuko ekonomian parte hartzen dutenoinarrizko eragileak eta erakundeak etahoriek familia-unitateekin duten harre-mana. Sektore ekonomikoak. Zerbitzu-ondasunen produkzioa, banaketa,trukea eta kontsumoa.

– Lanaren munduan gertatzen diren al-daketen berri edukitzea. Zer den mer-katua, dirua, errentaren banaketa,inbertsioa, finantza-erakundeak etaekonomia arautzeko erakundeak. Kan-poko zorra, langabezia eta inflazioa.

– Globalizazio kontzeptuaren kontzientziahartzea.

Kontzeptuzko edukiak(Memorizatu eta ulertu).

1. Jarduera ekonomikoa

2. Oinarrizko eragile eta erakundeak

3. Makroekonomia etamikroekonomia

4. Lan egiteko moduak

5. Lana eta familia-ekonomia

6. Inflazioa eta beste arazoekonomiko batzuk

7. Finantza-erakundeak

8. Gure eskubideen babesa

9. Ekonomia eta administraziopublikoa

10.Herrialde baten oparotasuna,aberastasuna eta ongizatea

11. Jarduera ekonomikoa

12.Nekazaritza eta landa-eremuak

13.Merkataritza-nekazaritza,teknifikatua

14. Abeltzaintza

15. Arrantza

16.Basogintza

17. Lehen sektorea EuroparBatasunean eta Espainian

18.Bigarren sektorea

19. Industria

20. Industria Europar Batasunean etaEspainian

21. Zerbitzuak

22.Merkataritza eta garraioa

23. Hirugarren sektorea EBn etaEspainian

24. Iturri demografikoak

Atal honetan honako gai hauek landuko ditugu:

I. Jarduera ekonomikoa etaeremu geografikoa

8

� 1. Jarduera ekonomikoa

GALDERA GILTZARRIAK

• Zer da ekonomia?

• Zer behar ditu gizakiak?

• Zer dira ondasunak? Zer dira zerbitzuak?

• Zer alde dago ondasunen eta zerbitzuen artean?

• Zein dira jarduera ekonomiko nagusiak?

AZALDU BEHARREKO IDEIAKEgunero agertzen da telebistan, irratian zein prentsan eko-nomia hitza. Langileen soldatak, etxebizitzen gaineko hi-potekak, erosten ditugun gauzen prezioa, gobernuaren etaadministrazioen erabakiak, zergak… Guztiak du zerikusiaekonomiarekin!

Baina zer da, egiaz, ekonomia? Definizio klasikoena LionelRobbinsek osatu zuen 1932an: giza jokabidea gizakiarenhelburu eta nahi mugagabeen eta izadiak dituen baliabideeta bide mugatu eta eskasen arteko harremantzat hartutaaztertzen duen zientzia da ekonomia. Definizio hori abia-puntu hartuta, eskura ditugun baliabide eskasak eta muga-tuak banatzeko eta erabiltzeko irtenbideak aztertzen dituekonomiak. Horregatik da hain estua geografiaren eta eko-nomiaren arteko harremana. Baliabideak, ordea, ez daudeberdin banatuta planeta osoan zehar, eta horregatik dute lu-rralde batzuk garapen-maila handiagoa; horregatik dago po-brezia handia batzuetan eta aberastasun handia besteetan,etab.

Giza premiak

Gizaki guztiok jarduten dugu ditugun premien arabera.Dena dela, premia guztiek ez dute garrantzi bera. Bi mota-tako premiak bereizi behar ditugu:

– Lehen mailako premiak edo oinarrizkoak, bizitzekoezinbestekotzat hartzen direnak; hala nola, elikadura, jan-tziak, etxebizitza, etab.

– Bigarren mailako beharrak edo hil edo bizikoak ezdiren premiak. Konplexuagoak dira, eta, uneren bateanezinbestekotzat har badaitezke ere, gure bizia ez dagohaien mende. Premia horien adibide dira: hezkuntza, ga-rraioa, komunikazioa, aisia… Askotan gertatu ohi den be-zala, gizarte bat zenbat eta garatuagoa izan, hainbat etaoinarrizko premia gehiago izango dituzte bertako biztan-leek. Gure gizartean, esate baterako, garraioa, telebista,

hozkailuak, etab. oinarrizko premiatzat hartzen dira, nahizeta horiek gabe ere bizi gaitezkeen.

Ondasunak eta zerbitzuakGizarteak zenbat eta aurreratuagoak izan, hainbat eta bizi-tza-maila altuagoa eduki nahi dute gizarte horietan bizidiren pertsonek, hau da, egunetik egunera gero eta onda-sun gehiago eduki nahi dituzte (automobilak, arropa, elika-gaiak, etxetresnak…); halaber bizitza erraztuko dietenzerbitzu hobeak nahiko dituzte (hezkuntza, osasuna, ga-rraioa, banku-zerbitzuak…).Ondasunak bi eratakoak dira:– Ekipamendu-ondasunak, beste ondasun batzuk sor-

tzeko erabiltzen direnak; esate baterako, zapatak egitekobalio duen makina bat. Era horretako ondasunak egitendituzten enpresei makina-erremintako enpresa esatenzaie.

– Kontsumo-ondasunak, zuzen-zuzenean kontsumitzai-leen premiak asetzen dituztenak: arropa, janaria, etxe-tresnak, automobilak, etab.

Jarduera ekonomikoakHiru jarduera ekonomiko mota bereizten dira:– Ekoizpen-jarduerak. Baliabide naturalak ondasun ma-

terialetan edo zerbitzuetan eraldatzeko helburua dutenjarduerak sartzen dira kategoria honetan. Sektore des-berdinak biltzen dira; hala nola, nekazaritza, industria,mediku-zerbitzuak, banketxeak, etab.

– Banaketa-jarduerak. Ondasunak eta zerbitzuak kon-tsumitzaileen eskura jartzea da horien helburua. Gauregungo gizarte garatuetan, sareen bitartez jartzen diraproduktuak salgai, kontsumitzaileak eros ditzan. Katego-ria horren barruan sartzen dira, besteak beste, garraioa,komunikazioa, informazioa, publizitatea.

– Kontsumo-jarduerak. Kontsumitzaileei ondasunak etazerbitzuak erabiltzeko aukera ematen dietenak. Kontsu-mitzaileak, aldi berean, beste bi taldetan banatzen dira:

a. Tarteko kontsumitzaileak, hau da, kontsumitzailebihurtzen diren enpresak, beren produktuak egitekomakinak eta erremintak erosten baitituzte.

b. Azken kontsumitzaileak, produktuak beraiek zuze-nean erabiltzeko erosten dituzten edo zerbitzuak zu-zenean erabiltzen dituzten pertsonak eta erakundeak.

Jarduera horien azken helburua salerosketa da, eta sale-rosketa hori merkatuetan egiten da; bertan elkartzen dirasaltzaileak batetik, salgaiak eta zerbitzuak eskaintzen di-tuztenak, eta erosleak bestetik, salgai edo zerbitzuak eska-tzen edo erosten dituztenak.

Ariketak

9

1. Lot itzazu irudiak dagozkien jarduera ekonomikoekin. Harezazu kontuan zerbitzuak ala ondasunak diren, eta horienbarruan, zer motatakoak diren.

– Defini itzazu irudiak. Ariketa osatzeko, eman itzazuondasun eta zerbitzu moten adibide gehiago.

2. Hurrengo orrialdeetako komikia irakurri ondoren, erantzunhonako galdera hauei:

– Egin ezazu eskema bat komikian agertzen diren gizajarduerak ekoizpenari, kontsumoari edo banaketaridagozkien azaltzeko.

3. Defini itzazu honako esamolde hauek: ekonomia buruaskia,lanbideak.

4. Osa ezazu eskema bat ekonomia bat buruaski izatetikaskotarikoa izatera (hau da, lanbideek beren produktuaktrukatzen dituztenera) nola igarotzen den azaltzeko.

5. Bila ezazu buruaskitasunari buruzko informazioa.

Produktuen banaketa merkataritza-sareen bitartez. Buztingintza.

Arraina lonjan salgai. Zuzeneko salmenta.

Autohornikuntzaren ekonomiatik lanbideen sorrerara

GIZA EZAUGARRIAK AGERTU ZIREN UNETIK BERETIK, ORAIN DELA 3 MILIOI URTE BAINOGEHIAGO, GIZAKIEK NATURAN AURKITZEN ZUTEN BEHAR ZUTEN GUZTIA.

BAINA, GAITASUN INTELEKTUALEI ETA TREBETASUNEI ESKER, BEREHALA KONTURATUZIREN NATURAK ESKAINTZEN ZIZKIETEN MATERIALAK ALDATZEKO ETA TRESNA ASKOZERE ERAGINKORRAGOAK SORTZEKO GAITASUNA ZUTELA.

DENBORAREN JOANEAN, GIZAKIEK BURUASKI IZATEN IKASI ZUTEN, ETA BAITA BIZIRIK IRAU-TEKO BEHAR ZITUZTEN PRODUKTUAK EKOIZTEN EDO EROSTEN ERE.

ORAIN DELA 10.000 URTE, GUTXI GORABEHERA, SORTU ZIREN LEHENENGO HERRIXKAK.BERTAKO BIZTANLEAK BEREN ELIKAGAIAK EKOIZTEN HASI ZIREN. HORRELA SORTU ZIREN,HAIN ZUZEN ERE, NEKAZARITZA ETA ABELTZAINTZA.

NEKAZARITZAN ETA ABELTZAINTZAN JARDUTEKO, ORDEA, ORDU ARTE ERABILI EZ ZI-TUZTEN TRESNAK ETA LANABESAK BEHAR ZITUZTEN:AIZKORAK,AITZURRAK, PALAK, PRO-DUKTUAK GORDETZEKO KATILUAK…

ELIKAGAI SOBERAKINEI ESKER, BIZTANLE GUZTIEK EZ ZUTEN NAHITAEZ NEKAZARITZANJARDUN BEHAR.

AURTENGO UZTA OSOONA IZAN DA, ETA SOBERANGELDITZEN ZAIZKIGUN ALEENTRUKEAN, ERREMINTA BE-RRIAK LORTUKO DITUGU.

BAI, HAUEK DAGO-ENEKO ZAHARTUTA

DAUDE.

10

BEREHALA, ZENBAIT PERTSONA KONTURATU ZIREN NEKAZARI LANETAN BAINO ERRENTA-GARRITASUN HANDIAGOA LORTUKO ZUTELA TRESNAK EGITEN; GAINERA, EGITEN ZITUZTENTRESNEN TRUKEAN ELIKAGAIAK LORTZEN ZITUZTEN. HORRELA SORTU ZIREN LANBIDEAK.

HERRIKO AITZUR ONENAK EGI-TEN DITUGU.

HERRIETAN AZOKAK IZATEN ZIREN, TRUKERAKO GUNEAK ALEGIA, ETA HORIETAN TRUKA-TZEN ZITUEN JENDEAK PRODUKTU BATZUK BEHAR ZITUZTEN BESTE BATZUEN ORDEZ. HANELKARTZEN ZIREN AROTZAK, NEKAZARIAK, ELTZEGILEAK,ARTZAINAK, LARRU ONTZAILEAK…

EZ DUT USTEHORIEN ORDEZ ELIKA-GAIAK EDO BESTE EDO-

ZEIN PRODUKTULORTZEKO ARAZORIKIZANGO DUGUNIK.

ZENBATESKATZEN DUZUEGURREZKO PALAHORIEN TRUKEAN?

LAU GARI NEURRI.

GEHIEGIZKOADA HORI!

BEHARBADA, BAINADENBORA ASKOBEHAR IZAN DUTHORIEK EGITEKO…

ERA HORRETARA, LANBIDE BERRIAK ETA BIZIBIDEA ATERATZEKO MODU BERRIAK SORTUZIREN.

NEKAZARIEI HITZEMAN DIET ALE ZAKU HAUEK ERAMANGODIZKIEDALA MENDIRA. TRUKEAN, ZAKU

BAT EMANGO DIGUTE.

EZIN ZITEKEEN GAUZAK EKOIZTE HUTSAZ BIZI, ZERBITZUAK ERE ESKAINI BEHAR ZIREN.

ALE HAUEN ZAIN NENGOEN, MEN-DIAN APENAS DAGOEN HORRELA-KORIK ETA JENDEA EROSTEKO

IRRIKAZ DAGO.

NON UTZIKODUT?

ESKERRIK ASKOEMAZTEARI ERDITZENLAGUNTZEAGATIK. HAREZAZU HAU SARI GISA.

ZENBAITEK EGOKITU EGIN ZUTEN BEREN LANA, ETA EZ ZUTEN, NAHITAEZ, GEHIEN GUSTA-TZEN ZITZAIENA HARTU, AUKERA GEHIEN ZITUENA BAIZIK.

HORRELA ASKOTARIKO EKONOMIA SORTU ZEN.

EZAGUTZEN AL DUZU GUR-DIAK EGITEN DITUEN NOR-BAIT? ONDO ORDAINDUKONUKE ETA LAN ASKO IZANGO

LUKE.

EZ DA IDEIA TXARRA,GURDIAK EGIN DI-

TZAKET!

NIK!

11

Eragile ekonomikoak

– Enpresak. Produkzioaren oinarrizko unitatea osatzendute. Lehengaietatik eta baliabideetatik abiatuta, eta gi-zakiaren lanari esker, era askotako ondasunak sortu etazerbitzuak ematen dituzte.

– Familiak. Oinarrizko kontsumo-unitateak dira. Familieksoldaten edo familiako kideen lanaren errendimenduenbitartez izaten dituzten diru-sarrerak, eta diru hori onda-sunak eta zerbitzuak kontsumitzeko edo aurrezteko era-biltzen dute.

– Estatua da nazioaren ondasunak administratzearen ar-duraduna, eta hark ezartzen ditu merkatuak zuzentzekoarauak eta legeak, baita produkzio- eta kontsumo-jar-duerak ere. Ekonomian ere esku hartzen du Estatuak,ondasunen ekoizle moduan, enpresa publikoen bitartez;aldi berean, zerbitzu-hornitzaile handia ere bada, esatebaterako, osasuna, hezkuntza, segurtasuna, garraioa,garbiketa…

Ekonomiaren zirkuituaOinarrizko eragile eta erakunde ekonomikoen arteko ha-rreman hori merkatuetan sortzen da, zirkuitu ekonomikodeitu ohi denaren barruan. Bertatik igarotzen dira enpresekedo Estatuek ekoiztutako salgaiak eta zerbitzuak. Kontsu-mitzaileek dirutan ordaintzen dute erosten dutena, eta diruhorrek, enpresen eta Estatuaren esku dagoenean, ondasuneta zerbitzu gehiago ekoizteko balio du; horrela, martxanjartzen da, berriro ere, zirkulazio-fluxua.

12

� 2. Oinarrizko eragile eta erakundeak

GALDERA GILTZARRIAK• Zein dira ekonomiaren oinarrizko erakundeak?• Zeri esaten zaio ekonomiaren zirkuitua?• Zein dira produkzioaren faktoreak?

AZALDU BEHARREKO IDEIAKEkonomiak funtziona dezan eta jarduera ekonomikoak burutudaitezen, behar-beharrezkoak dira horiek egingarri bihurtukodituzten eragile ekonomikoak. Hiru dira eragile nagusiak:enpresak, familiak eta Estatua. Horien arteko harremanek sor-tzen dute ekonomiaren zirkuitua.

Produkzio-faktoreakOndasunak egiteko eta zerbitzuak emateko erabiltzen direnosagaiak dira produkzio-faktoreak. Hiru multzo handi be-reizten dira:

a. Baliabide naturalak. Ingurune naturalean dauden osa-gaiak dira: nekazaritzako, meatzaritzako eta arrantzakogaiak, ura, eguzkia, petrolioa… Gizakiak, bere gaitasunteknologikoari esker, kontsumorako produktu bihur di-tzake osagai horiek, bai ondasun gisa bai zerbitzu gisa.Edonola ere, baliabide natural guztiak ez dira berdinaketa horregatik bereizi ohi dira bi multzotan:

– Baliabide berriztagarriak, behin eta berriz erabil li-tezkeenak, hala nola eguzkia, haizea, laboreak…

– Berriztaezinak, hau da, erabileraren poderioz, ahitzeneta agortzen diren gaiak: ikatza, petrolioa, mineralak,etab.

b. Lana, gizakiak ondasunak eta zerbitzuak produzitzekoegiten duen ahalegina da. Ahalegin hori fisikoa zein inte-lektuala izan liteke, eta, oro har, lanbide edo ogibideesaten zaio.

Norbanakoaren ekonomian lanak garrantzi handia due-nez, herrialde garatuek, Europar Batasunak esate bate-rako, arautu egin dute lan-jarduera, baita legeria bereziasortu ere.

Pertsona batek lana aurkitzen duenean, bere zereginaridagozkion lan-baldintza zehatzak hitzartzen ditu enpre-saburuarekin. Baldintza horiek lan arloko legeria horrenbarruan egon behar dute, eta lan-kontratu batean ze-haztu behar dira. Kontratuetan erregistratu eta zehaztubehar dira, besteak beste, zer lan mota egingo den, zeriraupen izango duen, mugagabea edo behin-behinekoaizango den, kategoria, soldata, oporraldiak, etab.

Enpresaburuek eta langileek ez dituzte, oro har, interesberberak izaten. Esate baterako, enpresaburuei langi-leak erraz kaleratu ahal izatea eta kalte-ordainik or-daindu behar ez izatea interesatzen zaie; eta langileei,aldiz, kontrakoa. Horrexegatik, gobernuak saiatzen diraenpresaburuen elkarteak (enpresaburuen interesenalde egiten dutenak), sindikatuak (langileen eskubi-deez arduratzen direnak) eta Estatuak (denen ekono-miaren eta ongizatearen arduradunak) elkar hartzekoesparruak sortzen.

c. Kapitala. Kapitalaren barruan sartzen dira naturalak ezdiren eta ondasunak eta zerbitzuak produzitzeko ezin-bestekoak diren baliabideak. Baliabide horiek askotari-koak direnez, hainbat mota bereizten dira:

13

*INPUTak. Batzuetan, elikagai terminoaren baliokidea da, eta beste ondasun bat egiteko erabiltzen den ondasuna izaten da.

EKONOMIAREN ZIRKUITUA

BALIABIDEEN MERKATUA

GOBERNUAENPRESAK FAMILIAK

PRODUKTUENMERKATUA

KOSTUAK DIRU SARRERA

INPUTak* ENPRESA GAITASUNA

ONDASUNAK ETA ZERBITZUAK ONDASUNAK ETA ZERBITZUAK

ZERGAK ZERGAK

ONDASUNAK ETA ZERBITZUAK ONDASUNAK ETA ZERBITZUAK

DIRU SARRERAK KONTSUMO GASTUAK

GASTUAK INPUTak

GASTUAKONDASUNAK ETAZERBITZUAK

Lanaren arloko espainiar legeriak kontuan hartzen dituen hainbat osagai eta horien ondorioak

Lanaren arloko legeriaren osagaiak Ondorioak

Haurren esplotazioa saihesten da.

Gazteek gutxieneko hezkuntza-maila lortzen dute, herritarren de-rrigorrezko hezkuntza 16 urte bitartekoa baita.

Langileen esplotazioa eta lanaldi amaigabeak galarazten dira.Lan egiten duen orok izan dezake denbora librea eta aisiarakodenbora.

Emakumezkoek eta gizonezkoek lan beragatik soldata eta au-kera berberak izatea bultzatzen da.

Emakumeak irainik edo bereizkeriarik jasan gabe lan-bizitzansartzea bilatzen da.

Amatasun/aitatasun-baimena edo adopzio-baimena. Ama langi-leei amatasuna eta lan-bizitza inolako arazorik gabe bateratzekoaukera ematen die.

Gurasoei beren lan-bizitzaren zati bat beren seme-alabak zain-tzen igarotzeko aukera ematen die.

Ezin zaie kontraturik egin 16 urtetik beherakoei

Gehieneko lanaldia 40 ordukoa da asteko

Sexu-bereizkeriarik ez

Amatasun/aitatasun-baimena edo adopzio-baimena

– Kapital fisikoa. Kategoria horretan sartzen dira pro-dukziorako ezinbestekoak diren osagai materialak:makinak, erremintak, produkziorako eraikinak, indus-tria-instalazioak, etab.

– Giza kapitala. Produkzio-prozesuan parte hartzenduten langileen prestakuntzarekin eta trebakuntzare-kin zerikusia duen oro. Langile batek zenbat eta pres-takuntza eta esperientzia handiagoa eduki, hainbat etaerrentagarriagoa izango da.

– Finantza-kapitala. Enpresak sortzeko eta horiek on-dasunak eta zerbitzuak produzitzeko jarduerari eutsidiezaioten beharrezkoa den diru kopuruarekin du ze-rikusia. Enpresaburuek (enpresen jabeek), askotan,ez dute eskura izaten enpresa sortzeko behar adinadiru, eta beste bide batzuk bilatu behar izaten dituztedirua lortzeko:Maileguak eskatzen dizkiete banketxeei eta finantza-erakundeei.Diru-laguntzak jasotzen dituzte administrazio publi-koetatik.Negozioan parte hartu nahi duten bazkideak bilatzendituzte.

– Kapital teknologikoa. Enpresek punta-puntako tek-nologia erabiltzeko duten gaitasuna garrantzi handikobalioa da gaur egun, errentagarritasuna handitzeko:merkeago produzitu, eraginkorragoak izan eta gu-txiago kutsatu, langileei ahalik eta kalte gutxien egin,etab. Zerbitzu informatikoak, komunikazio telemati-koak, robotizazioa… dira kapital teknologikoaren ba-rruan sartzen diren zenbait alderdi.

Baina, zer da teknologia? Ondasunak edo zerbitzuak pro-duzitzeko erabiltzen ditugun baliabide guztiak sartzen dirateknologiaren barruan. Produkzioan erabiltzen dugun tek-nologia-mailaren arabera, era honetakoa izan daiteke pro-dukzioa:– Eskuzko produkzioa. Produktu bat egiteko gizakiak

bere indarra erabiltzen duenean eta erremintak erezuzenean berak erabiltzen dituenean: igeltseroak, itur-ginak, zapatariak…

– Produkzio mekanizatua. Produzitzeko makinaren in-darra erabiltzen denean, baina makina hori langileakerabiltzen eta gidatzen duenean: tornulariak, solda-tzaileak, garraiolariak…

– Produkzio teknifikatua, makinak indarra emateazgainera, produkzio-erreminta ere kontrolatzen du.Kasu horietan, makinak programatzea, kontrolatzeaeta gainbegiratzea izaten da langileen zeregina. Ro-botika da produkzio teknifikatuaren adierazpen mo-dernoena. Gaur egun, gero eta eragin handiagoa duteknologiak, eta herrialdeen hazkunde ekonomikoabaldintzatzera iristen da. Teknologiak aukera ematen

du produktibitatea handitzeko, kostuak murrizteko (es-kulana aurrezten baitu), eta orobat aukera ematen dujarduera arriskutsuetan edo kaltegarrietan pertsonenordez makinak erabiltzeko.

Edonola ere, teknologia ez dago denen eskura, hainbatarrazoi direla medio:

– Oso garestia da, inbertsio handiak egin behar baitiraikerketaren eta garapenaren alorrean. Inbertsio horiekenpresa handiek edo herrialde oso aberatsek bainoezin dituzte egin, eta eskuraezinak dira gainerakoen-tzat.

– Teknologia oso erraz aplika daiteke produkzio-jar-duera edo sektore batzuetan, baina beste batzuetanoso zaila da erabili ahal izatea. Esate baterako, osoerraza da robotek lan guztia edo ia guztia egiten dutenbiltegi bat eraikitzea. Eta berdin gertatzen da datuakprozesatzeko zentroetan, automobilak eraikitzeko na-beetan, etab. Aitzitik, zenbait lanbidetan giza fakto-reak funtsezko eragina du, besteak beste honakokasu hauetan: ile-apaintzaileak, poliziak, irakasleakedo argiketariak.

Dena dela, teknologiak abantailak ez ezik, desabantailak ereekarri dizkio mundu modernoari, esate baterako:

– Lanpostu asko kentzen ditu.

– Herrialde pobreenak baztertzen ditu, eta aurrerape-netik gero eta urrunago uzten ditu.

– Langileek etengabeko ahalegina egin behar dute pres-tatzeko eta eguneratzeko.

Prestakuntzaren beharra

Mundu modernoan, herritarren prestakuntza- eta hezkun-tza-maila garrantzizko faktoreak dira herrialdeen ekono-miaren garapenerako. Hori dela eta, ikuspegi ekonomikotikhazi nahi duten herrialdeek inbertsio handiak egin behar di-tuzte herritarren hezkuntzaren alorrean. Horregatik, herrial-deek zein enpresa multinazional handiek inbertsio handiakegiten dituzte langileen prestakuntza bultzatzeko eta ideiaberrien sorkuntza sustatzeko: Ikerketa, Garapea eta Be-rrikuntza (I + G + b) izenaz ezagutzen da, gaur egun, atalhori.

Era berean, lan-munduan ahalbide gehiago eduki nahi di-tuen langileak hainbat hizkuntza jakin behar ditu, informati-kari, komunikazio-teknologiari eta abarri buruzko ezagutzakeduki behar ditu, etab. Eta etorkizunean, horiez gainerabeste hainbat alderdi ere bultzatuko dira: langileek ideia be-rriak edukitzea, arazoak konpontzen jakitea eta egoera be-rrietara modu positiboan egokitzea, besteak beste.

14

15

Makina-erreminta, tornua. Mantentze-lan informatikoetarako zerbitzua.

Eskuzko zorrotzailea, desagertzeko arriskuan den lanbidea. Langilea Ulma lantegian, Oñatin (Gipuzkoa).

Pegaso kamioi-eredu zaharra. Kamioi berriak merkataritza-sare berrietarako.

16

Teknologia berriek eta zientziaren garapenak lortu duen

aurrerakuntza-mailak eraldatu egin dute, gaur egun, lan-

mundua. Ekoizteko moduak, gizakiak ekoizpenean parte

hartzeko moduak, edo industrian eta ekonomia-sektoree-

tan erabiltzen diren baliabideek bi ondorio garbi izan di-

tuzte:

Lanbide tradizional asko desagertu egin dira

Teknologia berrien aplikazioaren ondorioz, lanbide asko

eta gauzak egiteko modu asko desagertzen ari dira; eta

beste kasu batzuetan, beren funtzioak aldatzen ari dira,

eta makinek hartu dute beren egitekoa: banketxeetako ku-

txazainak, autobusetako txartel-saltzaileak, adreilu mol-

dekatzaileak, etab.

Ez dugu ahaztu behar, hala ere, hori herrialde aberats eta

garatuetan baino ez dela gertatzen. Herrialde pobreetan,

lanbide tradizionalek bere horretan jarraitzen dute, eta ho-

rregatik ikus litezke horietan gure munduan dagoeneko

existitzen ez diren lanbideak: garraiolariak, zamaketariak,

zapata-garbitzaileak…

Lanbide berriak eta lan egiteko modu berriak sortu dira

Telelana. Lana ulertzeko modu berri bat da: lanaldia en-

presatik kanpo betetzen da. Informazioaren eta komuni-

kazioaren alorreko teknologia berriei esker, langileek,

sarera lotutako ordenagailu baten bitartez, enpresaren

egoitzatik ez beste edonondik egin dezakete lan. Gaur

egun, lan asko dira etxetik bertatik egin litezkeenak.

Zein dira lan egiteko modu horren abantailak?

– Enpresek ez dute, nahitaez, instalazio handirik behar.

Lana etxetik bertatik edo beste lekuren batetik egiteko

aukerari esker, ez da, nahitaez, lokalak egokitzeko in-

bertsiorik egin behar. Horrez gainera, dirua aurrezten

da ordenagailuetan, elektrizitatean, matxuretan eta

mantentze-lanetan, etab.

– Langileek beren beharren arabera antola dezakete beren

lanaldia, ordutegi malguagoekin. Era horretara, lan

mota honen bitartez, seme-alabak zaintzeko denbora

gehiago dago, lana eta trebakuntza-ikasketak batera

daitezke, edo beharren arabera antola daiteke norbe-

raren ordutegia.

Eta zein dira desabantailak?

– Produkzioari dagozkion hainbat gastu langileak berak

hartzen ditu bere gain: elektrizitatea, mantentze-lanak,

etab.

– Lanaldia eta bizitza pribatua ez bereiztearen ondorioz,

langilearen bizitza-kalitatea okertu dezaketen arazoak

sortzen dira.

– Langileak, gainera, atzera egiteko arriskua du, lortutako

lan-eskubideei dagokienez. Bizitza pribatua eta lan-bi-

zitza ez direnez argi eta garbi arautzen eta bereizten,

zaila da hainbat alderdi zehaztea, hala nola gaixotasu-

nak, estresa, lanaldia, etab.

Teknologiaren aurrerakuntza eta lan egiteko modu berriak

Miramongo Parke Teknologikoa, Donostia.

17

Ariketak

Bitxikeriak

Patenteen eta Marken Europar Bulegoan 2004. urtean

aurkeztutako patente kopurua,

herrialdez herrialde

Herrialdeak Patente kopurua

Alemania 23.044

Frantzia 8.080

Herbehereak 6.975

Erresuma Batua 4.791

Italia 3.998

Espainia 846

Ehunekoak 2004an guztira

erregistratutako patenteei buruz

Eremu geografikoa %, munduko guztizkoari buruz

Europa 35,3

Japonia 11,3

Estatu Batuak 18

Besteak 35,4

1. Bila ezazu lan-legeriaren hainbat gai interesgarriri buruzkoinformazioa, eta jarrai iezaiozu 13. orrialdeko eskemari, on-dorioak zein diren azaltzeko.

2. Osa ezazu eskema bat ekonomiaren oinarrizko eragileak etaerakundeak zein diren azaltzeko.

3. Bila itzazu munduan erregistratuta dauden patente kopurueiburuzko datuak.

– Tauletako informazioa kontuan hartuta, osa itzazu bi gra-fiko, informazio hori errazago ikusteko moduan.

4. Egin ezazu eskema bat ekoizpen-faktoreei buruzko ideia na-gusiak laburtzeko.

5. Osa ezazu hiztegi bat orain arte ikasitako ekonomia-esapideguztiekin.

6. Osa ezazu eskema bat lan-munduari aplikatutako teknologiaberrien alde onak eta txarrak erakusteko.

7. Egin idazlan labur bat telelanari buruz duzun iritziarekin:

– Zer alderdi positibo ditu? eta negatiboak?

Patente bat legezko agiri bat da, pertsona edo era-

kunde bati asmakizun bat denbora jakin batez us-

tiatzeko eskubidea ematen diona. Asmakizun hori

bera erabili nahi duen edonork baimena eskatu be-

harko dio patentearen jabeari eta horrek jartzen diz-kion baldintzak bete beharko ditu:

erabiltzeko dirua ordaindu, merkatuaren baldintzak,etab.

Teknologia aurreratua Ferrari F1 berrian.

� 3. Makroekonomia eta mikroekonomia

GALDERA GILTZARRIAK• Zer da makroekonomia? Zein dira makroekonomian partehartzen duten egiturak?

• Zer da mikroekonomia? Zein da haren eragin-eremua?• Zer eragin dute gure bizitzan?• Zeri esaten diogu etxeko ekonomia?

AZALDU BEHARREKO IDEIAK

Definizio orokor baten arabera, gizakien beharrak asetzeko

baliabide erabilgarriak nola banatu aztertzen duen zientzia da

ekonomia. Pertsona guztiek ez dituzte ondasunak eta zerbi-

tzuak modu berean izaten eskumenean, eta horretan datza

arazo nagusia. Lehenengo munduan, herritar gehienek

nahiko erraz eskura ditzakegu ondasunak eta zerbitzuak; beste

batzuek, aldiz, Hirugarren Munduan jaio direnek esate bate-

rako, ez dute eskura bizirik irauteko gutxieneko janaria ere.

Aberastasunaren banaketa horretan, egoera ugarik eragiten

dute: batzuk eskumenean ditugu, esate baterako dirua ira-

bazteko lan egitea, baina beste batzuk pertsonen eta eskual-

deen gainetik daude eta mundu-mailako gorabeheren ondorio

izaten dira, hala nola gasolinaren prezioa, hipoteka-maileguen

interesak, burtsa, etab.

poko beste eragileekin dituzten harremanak ere, munduagero eta globalizatuagoa dela ahaztu gabe. Makroekono-mia baten kontularitza egiteko, hainbat alderdi hartzendira kontuan: nazio-produktu-gordina (herrialde bateanurtebetean ekoizten diren ondasun eta zerbitzu guztienbalioa), prezioen maila, zergak, interes-tasak, etab.

Etxeko ekonomia esaten diogu familiaren eremuaren ba-rruan egiten denari. Horren barruan sartzen dira familiarihobeto bizitzeko aukera ematen dioten ondasunak etazerbitzuak erostera bideratutako erabaki guztiak. Makro-ekonomiaren egoerak ondorio zuzena du familiaren eko-nomian. Ekonomia-krisia gertatzen denean, elikagaienprezioen igoerek, banketxeetan maileguak lortzeko zailta-sunek, erregaien prezioek eta lanpostuen galerek, gasta-tzeko eta aurrezteko ahalmenaren muga-mugan uzten ditufamiliak.

Industrializazioaren aurreko garaietan, ezbehar naturalak(lurrikarak, uholdeak…) edo gizarte-ezbeharrak (gerrak…)izaten ziren ekonomia-krisien eragile, horiek hondatzen bai-tzituzten familiek bizitzeko zituzten baliabideak. Gauregungo krisiak ekonomiaren egiturak berak sortuak dira.Salgaien gainprodukzio-garaien ondoren sortu ohi dira, sal-tzeko zailtasunak areagotzen direnean bereziki. Horren on-dorioz, enpresek ateak itxi edo ekoizpena murrizten dute,langabeziak gora egiten du, eta, horrekin batera, soldata-pekoen eta horien familien bizitza-mailak eta -kalitateak be-hera egiten du.

Familia batek ondasunak eta baliabideak erosiko baditu,hau da, kontsumituko badu, dirua behar du, bereziki pre-miazko gaiak erosteko eta hainbat zerbitzu edukitzeko, halanola hezkuntza eta osasuna. Familia batek dituen aukeraekonomikoen araberakoa da familia horren ongizate-mailaeta bizitza-kalitatea. Dirua eta ondasunak hainbat baliabi-deren bitartez lor daitezke.

Zein da familia baten baliabide ekonomikoenjatorria?

Garate López familia eredu hartuta (20. eta 21. orr.), gauregungo gizartean familiei beren premiak asetzeko aukeraematen dieten baliabideak lortzeko bideak aztertuko ditugu.Horrez gainera, dirua lortzeko erabiltzen diren bideen on-dorioz edo dirua irabazteko ezintasunaren ondorioz sortzendiren egoera sozialetara eta ekonomikoetara hurbildukogara.

18

Makroekonomia eta mikroekonomia

Gure bizitzan eragina duten neurriak aztertzeko, bi eremuhanditan banatzen da ekonomia:

– Mikroekonomia. Pertsonen eguneroko bizitzan eraginaduten eta eguneroko merkatuarekin harremana duten al-derdi eta arazo ekonomikoak aztertzen ditu, etxeko eko-nomia deiturikoaz arduratzen da alegia: soldatak,elikagaien, arroparen, etxetresnen eta abarren garestita-suna, etab.

– Makroekonomia. Arazo ekonomiko orokorrenak eta gi-zarteari, nazioarteko ekonomiari, etab. eragiten diotenarazoak aztertzen ditu. Besteak beste, enplegu-maila, in-flazioa, herrialde baten garapen ekonomikoa, etab. azter-tzen ditu. Laburbilduz, eskualde edo herrialde batekoekonomia aztertzen du. Kontuan hartzen ditu bertako era-gile ekonomikoen arteko harremanak ez ezik, horiek kan-

19

Ariketak

1. Egin ezazu idazlan txiki bat azaltzeko zergatik gauden, zure

ustez, mundu globalizatuan. Ba al du zerikusirik ekonomia-

rekin?

2. LPEEk (Lurralde Petrolio Esportatzaileen Erakundeak) pe-

trolioaren prezioa igotzeak ba al du eraginik gure ekonomian?

Nola eragiten du?

3. Ildo beretik, Estatu Batuetako bankuen krisiak izan al de-

zake eraginik EBn?

4. Orain dela gutxi arte, familia tradizionalean, diru-sarrera ba-

karra zegoen. Gaur egun, oro har, bi izaten dira. Zure ustez,

familia batek ba al du soldata bakarrarekin aurrera atera-tzerik? Egin ezazu inkesta txiki bat zure inguruan.

5. Etxebizitza da familia baten gastu nagusia. Bila ezazu infor-mazioa etxebizitza bat erosteko gastuari buruz eta egin ezazugastu horren konparazioa orain dela 20 urteko egoera etagaur egungoa kontuan hartuta.

6. Egin ezazu, zure koadernoan, egunero dituzun gastu finkoenzerrenda bat.

7. Egin ezazu egun batean, hilabete batean, urtebetean… pre-miazkoak ez diren eta axolarik ez duten gastuen gutxi gora-beherako kalkulua.

KEPA GARATE ETA MAITE LOPEZEN FAMILIA DA HAU.

KEPA, AITA, LANERAKO JOATEKO JAIKI DA; PORLAN LANTEGIBATEKO LANGILEA DA. HORREZ GAINERA, ORDEZKARI SIN-DIKALA DA, ETA HORREGATIK, OSAGARRI EKONOMIKO BATJASOTZEN DU.

ZER OR-DUTAN

ETORRIKOZARA?

BERANDU, SINDIKATUETAKO OR-DEZKARIEN BILERA DUGU.

MAITE, ALABA ZAHARRENA, 8etan SARTZEN DA LANERA BANKE-TXEKO BULEGOAN.

20

21

8,30ETAN, JON INEMEN BULEGOETARA HURBILDU DA, LANGABEZIAN BAITAGO. JONEK 22 URTE DITU. LAN ESKAINTZARIK BADEN EDO TRE-BAKUNTZA IKASTARO ORDAINDURIK EGITEKO AUKERARIK BADUEN JAKIN NAHI DU.

BEGIRA! LANEAN TREBATZEKO IKASTARO BATEGITEKO HAUTATU ZAITUZTE, ETA LANBIDE AR-TEKO GUTXIENEKO SOLDATA ORDAINDUKO DI-ZUTE. NAHI AL DUZU?

NOSKI, NOLAEZ!

9etan, BEGOÑA LANBIDE HEZIKETAKO ESKOLAK HASTEN DITU. ILE APAIN-DEGIKO HEZIKETA ZIKLO BAT EGITEN ARI DA. DATORREN HILEAN 18 URTEBETEKO DITU. BERE KONTURA HASTEA GUSTATUKO LITZAIOKE. AZKEN 2URTEOTAN BEKA BAT IZAN DU.

NIRE ILE APAINDEGIAZABALDU NAHI DUT!

GAUR JULENEK, MAITEREN AITAK, ERRETIROA HARTZEKO PAPERAKKONPONDU NAHI DITU. 65 URTE BETE DITU, ETA, 40 URTEZ AROZ-TEGIAN LAN EGIN ONDOREN, ERRETIROA HARTU DU.

NOIZ HASIKO ZARA ERRETIROAKOBRATZEN?

ESPERO DUT LASTER HASIKO NAIZELA,BAINA BANKETXERA HURBILDUKO NAIZ 20URTEZ ORDAINDU DUDAN ERRETIRO PLANAKOBRATZERA.

MARIA ETXEAN GELDITZEN DA. GAUR EGUN ETXEKO LANAK EGITEN DITU,BAINA ADMINISTRAZIO IKASKETAK DITU, ORAIN DELA URTE ASKO EGINAK,BAINA LAN EGITEKO AUKERA BATEN ZAIN DAGO

SEME-ALABAK HELDUAK DIRA ETAGUSTURA EGINGO NUKE LAN ETXETIKKANPORA, BAINA NORK EMANGO DIT

LANA ADIN HONEKIN?

HALA ERE,MARIAK EZ DU AMORE EMATEN ETA OSO MAIZ JOATEN DALAN ESKAINTZAK BEGIRATZERA, ORDAINDUKO DIOTEN LAN BAT AUR-KITUKO DUEN ITXAROPENAREKIN.

IRUDITZEN ZAITLANA

AURKITZEKOIRTENBIDEBAKARRA

ADMINISTRAZIOPUBLIKORASARTZEKO

OPOSAKETAKPRESTATZEAIZANGO DELA.

� 4. Lan egiteko moduak

GALDERA GILTZARRIAK

• Denek berdin egiten al dugu lan?

• Zer da soldatapeko bat?

• Zer da bere kontura lan egiten duen langile bat?

• Nola egin dezake lan pertsona batek?

AZALDU BEHARREKO IDEIAKPertsonek bizirik irauteko behar dituzten baliabideetara iris-teko bide nagusia lana da. Hala ere, modu askotara egindaiteke lan, eta halaber, era askotara lor daiteke dirua. Gauregun, gizarte garatuak hainbat aukera eskaintzen dituzte hi-lero diru kopuru bat jaso eta bizitza-maila onargarria lor-tzeko.

koaren arabera jaso behar duen gutxieneko diru kopuruari.Egiaz egindako lana zein dagozkion oporraldiak ordaintzendira, azken horiek ere lan-denboratzat hartzen baitira. Go-bernuak ezartzen du gutxieneko soldataren zenbatekoa etaenpresa guztiek bete behar dute, derrigorrean.

Pertsona juridikoa eta pertsona fisikoaEkonomian, pertsona fisiko esaten zaio bizirik den eta adi-nez nagusia den edonori: Maria, Kepa, Simon, Maite… per-tsona fisikoak dira.

Pertsona juridikoa, aldiz, helburu bat lortzeko bildu eta an-tolatu den taldea da; pertsona talde horrek bere egoera le-geztatu ohi du eta edozein pertsona fisikok dituen eskubideeta betebehar berberak izaten ditu. Legez eratuta dagoensozietate bat, enpresa bat edo elkarte bat har daiteke per-tsona juridikotzat.

El País digital

Bizitzaren kostua SOLDATAK ETALAGUNTZAK600 euroko LGSa eta 413,5 eurokolangabezia saria.29/12/2007

Gobernuko lehendakari den José Luis Rodríguez Za-paterok bete egin zuen agindutakoa: lanbide artekogutxieneko soldata (LGS), 2008an, 600 euro gordi-nera igotzea erabaki zuen, atzo, Gobernuak, hau da,% 5,15eko igoera, 2007ko 570,6 euroen aldean.

LGSa, oro har, 20 eurokoa izango da eguneko, 600eurokoa hileko eta 8.400 eurokoa urteko. Behin behi-neko langileen eta sasoikako langileen kasuan, be-rriz, baldin eta enpresa berari ez badiote 120 egunezbaino gehiagoz zerbitzurik eman, 28,24 euroko sol-data jasoko dute lanaldiko. Etxeko langileen kasuan,lan egindako orduko 4,7 euro jasoko dituzte.

Eguneratze horren bitartez bete egingo du hautes-kundeetan emandako hitza, alegia, legealdi honetanLGSa 600 eurora igoko zuela. Berritze horren bitar-tez, murriztu egingo da espainiarren batez bestekosoldaten % 60aren eta EBn LGSak duen batez bes-teko balioaren arteko aldea; Gobernuak 2016anazken horretara iristeko asmoa du.

22

Soldatapeko lana

Gizarteko kide gehienentzat soldata da ondasunak eros-teko behar diren baliabideak lortzeko modu ohikoena; hauda, langileek lan bat egitearen truke lortzen duten diru ko-purua. Soldatapeko pertsona orok du soldataren ordai-nagiria edo nomina jasotzeko eskubidea. Agiri horretanzehazten da egindako lanaren ordainetan jasotzen duenzenbateko osoa.

Ordainagirian zehaztu behar dira jasotzen den diru-kopu-ruaz gainera, zeren ordainetan jasotzen duen, zer osaga-rri jasotzeko eskubidea duen, eta zer atxikipen egin behardituen derrigorrean edo zer atxikipen diren langileak hi-tzartuak.

Beraz, ordainagirian bi atal nagusi bereizten dira: ordain-sarien atala eta kenketen atala. Langileek hainbat gau-zagatik dute dirua jasotzeko eskubidea, eta alderdi horiekguztiak sartzen dira ordainsarietan. Bestalde, hainbat zer-bitzu eta eskubide eskaintzeko xedez, langileari diru ko-puru jakin batzuk kentzen zaizkio; horiek dira kenketak.

Langileei, hau da, beren borondatez zerbitzu batzuk es-kaintzen edo jarduera bat egiten duten pertsonei, enple-gua eskaintzen duen pertsona fisikoak edo juridikoak(enpresaburuak) ordaintzen die soldata.

Lanbide arteko gutxieneko soldata esaten zaio soldata-peko batek bere lana egiteagatik hilero eta legez xedatuta-

23

Zenbaitek, langile autonomo izateaz gainera, lan ordaindu bat egiten dute beste enpresa edo erakundeentzat. Negozio bat zabaltzeak ekartzen dituenarazoak direla eta, hainbat erakunde eta enpresa daude aholkuak eman eta izapide guztietan laguntzen dutenak.

Brusela, 8 (Europa Press)

2050. urtean Espainia izango da, Europar Batasunaren barruan,guztizko biztanleriaren barruan erretiratu gehien (% 35,6) eta lanegiteko adinean biztanle gutxien (% 52,9) izango dituen herrialdea,Eurostat estatistika-bulegoak biztanleriaren proiekzioari buruzegindako azterketaren arabera.

Horrek esan nahi du mendekotasun-tasa, guztira, % 89,2koaizango dela, hau da, laneko adinean dauden 10 laguneko 9 lagunegongo direla lan egiten ez dutenak (15 urtetik beherakoak edo 65urtetik gorakoak direlako), eta hori oso mehatxu larria da erretiro-pentsioen etorkizunarentzat.

Lan egiteko adinean dagoen biztanleria-tartearen (15-64 urte) jai-tsiera da EBren barruan joera orokorra. 2004an % 67,2 izatetik2050ean % 56,7 izatera igaroko da, hau da, kopuru absolutue-tan, 306,8 milioi lagunetik 254,9 lagunetara jaitsiko da.

Espainian beherakada gero eta nabarmenagoa da, 2004ko% 68,6tik 2025eko % 65,2ra eta 2050eko % 52,9ra. Era horre-tara, Espainiak izango du denboraldi horren amaieran, lanean dau-den pertsonen proportziorik txikiena EBn, eta haren ondorenMediterraneo aldeko herrialdeak egongo dira: Italia (% 53,5), Por-tugal (% 55) eta Grezia (% 55,2). Ehuneko handienak Luxenbur-gok (% 61,3 2050ean), Maltak (% 60,8) eta Herbehereek (% 60,7)izango dituzte.

2050. urtean, erretiratu gehien eta lan egiteko adineko biztanle gutxiendituen herrialdea izango da Espainia EBn.

Guztizko mendekotasun-tasa % 89,2koa izango da: arrisku larria erretiro-pentsioentzat

24

Bere kontura diharduen langilea edo langileautonomoa

Pertsonek hainbat modu dituzte baliabide ekonomikoak lor-tzeko; beraz, soldatapean aritzea (edo “besteren konturaaritzea”) ez da horretarako dagoen modu bakarra. Gerta li-teke jendeak bere enplegua edo enpresa sortzea, bai berakbakarrik bai beste batzuekin elkartuta. Adin nagusiko edo-nor bihur daiteke enpresaburu, baldin eta negozio bat za-baltzeko behar diren gauza guztiak (lokala, material berezia,publizitatea, etab.) erosteko kapitala badu (berea edo mai-legu baten bitartez eskuratua).

Lan batzuk beste batzuk baino egokiagoak dira jendea berekontura lanean jartzeko; esate baterako, gremioetakolanak (arotzak, iturginak, argiketariak, igeltseroak, etab.),lanbide liberalak deituak (medikuak, abokatuak, ingenia-riak, arkitektoak, etab.), dendariak, ostalaritzako langileak,etab. Era horretako langileei beren konturako langile edolangile autonomo esaten zaie.

Legearen arabera, honako hauek dira langile autonomoak:jarduera ekonomiko bat, modu pertsonalean edo zuzenean,egin ohi duen pertsona, kontratu baten mende ez dagoenaeta jarduera horretatik etekina ateratzen duena. Langile au-tonomo batek beste langile batzuk har ditzake kontratupean,bere lanean lagun diezaioten.

Langile autonomoen legezko antolamendua eta egitura ez dasoldatapekoen berdina. Ikus dezagun zer izapide bete behardituen pertsona batek langile autonomo bezala hasteko:

Langile Autonomoen izapideak

1. Zerga-izapideak

– Erroldan sartuta egotearen aitorpena.

– Jarduera Ekonomikoen Zergan alta ematea.

– Balio Erantsiaren Zergan alta ematea.

2. Lan-izapideak

2.1. Izapideak Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusian

– Langile Autonomoen Erregimen Berezian alta ematea.

– Enpresak Gizarte Segurantzan izena ematea.

– Kontratatutako langilerik edukiz gero, Gizarte Segu-rantzako kide egin eta alta ematea.

2.2 Izapideak Lan Ikuskaritzan

– Bisita Liburua zabaltzeko urratsak egitea. Bertan erre-gistratzen da Lan Ikuskatzaileen informazioa.

– Langile Kontratatuen Matrikula Liburua zabaltzekourratsak egitea.

2.3. Izapideak Probintziako Lan Ordezkaritzan

– Lantokia edo enpresa ofizialki kokatuko den LanlekuaZabaldu izanaren Jakinarazpena.

3. Izapideak Tokiko Administrazioan (udalak)

– Enpresaren lokala non kokatuko den kontuan hartuta,dagokion udalari Zabaltzeko Baimena eskatzea.

– Lokal horretan lanak egin behar badira, Obra Baimenaeskatzea.

Izapide horiez gainera, beharrezkoa da zerga izaera dutenbeste batzuk betetzea, besteak beste, legeak (egingo denjarduera motaren arabera) ezartzen dituen zerga guztiak or-daintzea.

Erretirodunak eta pentsiodunak

Beharbada entzungo zenuen ongizate-estatuari buruz hitzegiten. Ongizate-estatuaren bitartez, estatuak nolabaiteko bi-zitza-kalitatea ziurtatzeko ezinbesteko zerbitzuak jartzen ditupertsonen eskura. Erretiroa kobratzeko eskubidea da gi-zarte garatuen lorpen nagusietako bat. Eskubide horri esker,adin batetik aurrerako pertsonek, baldin eta Gizarte Segu-rantzan gutxieneko urte kopuruan kotizatu badute, soldatabat jasotzeko eskubidea dute, erretiroa hartu ondoren.

Hona hemen erretiroa kobratzeko eskubidearen hainbatezaugarri:

– 65 urte beteta eduki behar dira (derrigorrezko pentsioajasotzeko).

– Gutxieneko kotizazio-aldia eduki behar da: hamabost urte.

– Pertsona batek derrigorrezko erretiroari dagokion adinabaino zenbait urte lehenago uzten badu bere lana (baibere konturakoa bai besteren konturakoa), orduan erre-tiroa aurreratua dela esaten da. Erretiro aurreratua bo-rondatezkoa edo enpresaren egoera ekonomikoak etalan egoerak behartua izan daiteke.

– Erretirodunak hartu beharreko zenbatekoak, urteko, 14ordainsaritan banatuko dira (12 hilabete gehi aparteko 2ordainsari).

– Hilabete bakoitzean kobratu beharreko zenbatekoa ze-hazteko, azken urteetako kotizazioa hartzen da errefe-rentziatzat.

– Erretiro-sari bereziak daude hamabost urte baino gu-txiago kotizatu dituztenentzat edo lan eginda ere inoiz ko-tizatu ez dutenentzat. Kotizaziorik gabeko pentsio esatenzaie horiei. Balioezintasuneko pentsioak ere era horreta-koak dira.

– Erretiro-sariak bizi bitartekoak dira.

25

Azken mende laurdeneko urtarril txarrena izan da azken hau langabeziarentzat

2.261.925 langabetu daude guztira, hau da, % 6,22 igo da abenduko kopuruen aldean;kontratazioa, berriz, % 4,3 jaitsi da.

El País. Com – Ekonomia

Osteguna, 2008/2/28

EFE - Madril - 2008/02/04

Hauteskundeetarako aste gutxi falta direla, urtarril txarrenaizan da aurtengoa langabeziarentzat, azken 24 urteak kon-tuan hartuta, eta langabeziaren guztizko kopurua legeal-diko handiena izan da; are gehiago, sozialistak 2004. urtekomartxoan gobernura iritsi zirenean topatu zuten kopuruarengainetik dago, ordukoan 80.000 langabe baitzeuden. Gau-zak horrela, eta Jesús Caldera buru den Ministerioak gaurbertan argitara emandako datuen arabera, urtarrilean Zer-bitzu Publikoetan 132.378 langabe gehiago erregistratudira (% 6,22 gehiago), 2007ko abenduko datuen aldean;beraz, langabetuak, guztira, 2.261.925 dira. Datu horienarabera, azken hamabi hilabeteetan 179.417 langabegehiago daude, hau da, % 8,62 igo da langabezia; horixeizan da 1999ko urtarrilaz geroztik (% 12,63 igo zen ordu-koan) urte arteko tasarik altuena.

Urtarrileko datua Lan Ministerioak duen segida historikoa-rekin alderatuz gero, langabe kopuruaren igoera –132.378langabe gehiago– azken bost urteetako batez bestekoarenbikoitza da, 2003an 86.307 langabe gehiago izan baitziren.

Bestalde, urtarrilean 1.581.360 kontratu izenpetu dira, hauda 2007ko urtarrilean baino 71.790 gutxiago (% 4,3 gu-txiago).

Datuak sektorez sektore aztertuz gero, langabezia zerbi-tzuen sektorean igo da gehien, 98.194 pertsona, Gabone-tako kanpainaren amaiera dela-eta.

Horren ondoren, Gobernuaren ustez etxebizitzen alorreanizandako geldialdia indargabetuko duen sektorea dago: in-dustria, 9.714 langabe gehiagorekin. Eta gero, aurretik en-plegurik izan ez duen taldea dago, 9.081 langabegehiagorekin; eraikuntzaren alorrean, 8.930 langabegehiago daude, eta nekazaritzan, berriz, 6.549 gehiago.

Langabeziak emakumezkoen zein gizonezkoen artean egindu gora (2007ko lehenengo hilabetekoarekin alderatuta),baina nabarmenagoa izan da emakumeen artean (+81.920langabe); gizonezkoen artean 50.458 langabe gehiagodaude (+% 5,7). Abenduko datuekin alderatuz gero,126.338 gizonezko (% 15,6) eta 53.079 emakumezko(% 4,1) gehiago daude langabezian.

Ildo beretik, langabeziak azken hamabi hilabeteetan eraginhandiagoa izan du 25 urtetik gorakoengan, 110.254 lan-gabe gehiago (% 5,8) 25 urtetik beherakoengan baino;azken horien kasuan urtarrilean 22.124 langabe gehiagozeuden (% 9,2).

Horrez gainera, urtarrilean abenduan baino 28.743 atzerri-tar gehiago zeuden lan gabe; hau da, % 13,5 igo da langa-bezia horien artean. Guztira, 240.707 atzerritar daudelangabezian. Azken hamabi hilabeteetan, 66.883 atzerritargehiago zeuden lan gabe (% 38,4 gehiago).

Lan-eskaintza publikoa asko ugaldu da azken urteetan. Eta oposaketak prestatzeko akademia espezializatuak sortu dira.

Zenbait lanbidetako koefiziente murriztaileak

Ikatz-meatzaritza 0,50 eta 0,05 bitarte, lanpostuaren arabera

Hegazkinetako lan. 0,40 eta 0,30 bitarte, lanpostuaren arabera

Trenbideetako lan. 0,15 eta 0,10 bitarte, lanpostuaren arabera

26

Gaur egun, gure ekonomiak aukera ematen die erretiratzendirenei, hilero diru sarrera jakin bat edukitzeaz gainera,beste zerbitzu batzuk edukitzeko; zerbitzu horiek ahalbideekonomiko txikiagoa duten herrialdeetako erretiradunekbaino bizitza-kalitate hobea edukitzeko aukera eskaintzendiete. Hona hemen horietako zerbitzu batzuk:

– Erretirodunentzako osasun publikoko kanpainak.

– Bidaia-tarifen murriztapena.

– Hirugarren adinakoentzako egoitzak.

– Geriatrikoak.

– Prezio bereziak zenbait zerbitzutan: museoak, telefonoa,etab.

– Erretiro-sarien balioa handitzeko eskubidea.

Erretiro-pentsioen plan publikoa:etorkizun lausoa

Erretirodunen kopuruak gora jarraitzen badu (hau da, biz-tanleriaren zahartze-prozesuak jarraitzen badu) eta langilekopuruak, berriz, behera (langabezia-maila), gerta liteke lan-gile bat erretiroa hartzeko adinera iristen denean erretiro-pentsioak ez izatea lanean jardun duen denboran izandakobizitza-maila eta -kalitateari eusteko adinakoak. Horregatik,era horretako arazoei irtenbidea bilatzeko, erretiro-pentsio-etarako plan osagarriak daude.

Pentsio-planak eta aurrezki-planak dira erretiroa iristen de-nerako gainsari bat lortzeko gehien erabiltzen diren sis-tema osagarriak.

Gogortzat edo arriskutsutzat hartzen diren hainbat lanbidek,koefiziente murriztailea (KM) delakoa izaten dute; horriesker, lehenago har daiteke erretiroa, baina eskubiderikgaldu gabe. Lanbide horiei dagokien erretiro-adina kalkula-tzeko, honako formula hau erabiltzen da:

Erretirorako adina = 65 – (lan egindako urteak x KMa)

eta bizitzaz gozatzeko adinakoa izango zela pentsatzenzen. Baina, errealitateak bestelako egoera erakusten digu.Erretirodunek lanean jarduten zutenean baino dezente gu-txiago kobratzen dute, eta etorkizunean egoera horrekokerrera egingo duela dirudi.

Teorian, hainbat urtez langileek erretiroa hartzen dutene-rako Gizarte Segurantzaren kutxan sartutako diru hori guz-tia hartu beharko lukete. Baina zer gertatzen da?Aurrekontuekin zerikusia duten hainbat arrazoi direla eta,Gizarte Segurantzak ez du diru hori edukitzen eta erretiro-pentsioen erregimen orokorra lanean diren langileek egitendituzten ekarpenei esker mantentzen da; langile horiei, hi-lero-hilero, erretiro-pentsioak ordaintzeko kopurua kentzenbaitzaie. Beraz, zenbat eta langile gehiagok kotizatu hilero,hainbat eta handiagoa izango da erretiro-pentsioak or-daintzeko dagoen diru kopurua.

Baina langile kopuruak behera egiten badu, edo erretiro-dunen kopuruak langileenak baino proportzio handiagoanegiten badu gora, langileek ekarpen handiagoak egin be-harko dituzte erretirodunak mantentzeko.

– Lan-bizitza

Kotizazio-denbora zehazturik adierazten duen txostena,gizarte segurantzan izandako alta eta bajak erakustendituena.

– Kotizazio-egiturak

Kotizazioak mailaz maila hurbiltzen dira benetako sol-datetara.

– Erretiro-pentsioaren kalkulua

Kotizatutako azken 15 urteak hartuko dira kontuan.

– Proportzionaltasuna

15 urteko kotizazioa edukiz gero, erretiro-pentsioaren% 50 kobratzeko eskubidea edukiko da, 25 urtekoaedukiz gero % 80 eta 35 urtekoa edukiz gero % 100.

– Erretiro aurreratuak

Borondatezko erretiroei % 8 eta % 7 bitarteko koefi-ziente murriztailea aplikatuko zaie, gutxienez 30 urte ko-tizatu badira betiere.

– Erregimen bereziak

Legealdian aztertuko dira erregimenen konbergentziak,eta bi hauek besterik ez dira geldituko: beren konturakolangileen erregimena eta besteren konturako langile-ena.

– Zurztasun- eta alargun-pentsioak

Zurztasun-pentsioak 21 urte arte zabaltzen dira, mai-laz maila, eta 23 urte arte, baldin eta aita eta ama, biak,hil badira. Alargun-pentsioa handitu egiten da, baldineta babes horrek ez badu biziraupena bermatzen.

Urte askotan pentsatu izan da Gizarte Segurantzan koti-zatzea nahikoa zela erretiro-pentsioa ziurtatuta edukitzeko.Erretiro-pentsioa lan gehiago egin ezin denean bizitzeko

27

Ordaindu gabeko lana

HAINBATEK, LAN GOGORRA EGITEN DUTEN ARREN, EZ DUTE TRUKEAN INOLAKO ORDAINSARIRIK JASO-TZEN. BEHARBADA, GEHIEN EZAGUTZEN DUGUNA ETXEKO LANA DA, ETA ALOR HORRETAN JENDE ASKOARITZEN DA, EMAKUMEAK BEREZIKI.

NIK OGIGEHIAGONAHI DUT.

AMA, EMANGO AL DIDAZUESNEA?

MAITEA, EMANGURINA.

EROSKETAK LEHENBAILEHEN EGIN, GERO ETXERA ITZULI ETA ETXEKOLANEKIN JARRAITZEKO.

ETXETRESNEN DENDARA JOAN BEHAR DUT,AHAZTU GABE, ILE LEHORGAILUA KONPONDU

DIGUTEN JAKITEKO!

ETXERA ITZULTZEAN, DENENTZAT OTORDUA PRESTATU, ETXEA GAR-BITU, OHEAK EGIN, HAUTSA KENDU, ARROPA GARBITU…

12,30ETAN DENTISTARI DEITU BEHAR DIOT,AHAZTU GABE, KEPARENTZAT ORDUA ESKA-

TZEKO!

BAZKARIA EMAN ONDOREN, MAHAIA JASO ETA HARRIKOA EGIN,ARROPA LISATU, AFARIA PRESTATU…

BIHAR LANGABEZIA TXARTELARI ZIGILUA JAR-TZERA JOAN BEHAR DUT, AHAZTU GABE! ORAINSEME-ALABAK HELDUAK DIRA ETA GUSTURAHARTUKO NUKE ETXETIK KANPOKO LAN BAT!

OFIZIALKI LANGABEZIAN DAGO.

EZ DAKIZU ZEINONDO BIZI ZARENLANGABEZIAN,EZER EGIN GABE.

LangabetuakAskotan gertatu ohi da pertsona bat lana aurkitu ezinik ibil-tzea, edo lanean egonik, kontratua amaitzen zaiolako lanikgabe gelditzea. Pertsona baten edo pertsona taldeen de-rrigorrezko jarduerarik eza da langabezia. Lanik aurkitzenez duelako edo soldata irabazteko egiten zuen lana galdudutelako egoten da jendea langabezian.Langabezia, arrazoien arabera, era honetara sailkatzen da:– Borondatezko langabezia: langile batek lan bat onar-tzen ez duenean, behar adina ordaintzen ez dutela pen-tsatzen duelako edo interesatzen ez zaiolako.

– Derrigorrezko langabezia: herrialde industrializatuetangertatzen da, langile batek edozein soldataren truke edo-zein lanetan lan egiteko prest egonda ere halakorik ezduenean.

– Ezkutuko langabezia: jendea, batzuetan, oso ordainsaritxikiko lanetan aritzen da, noizbehinkako lanetan; ofizialki,ordea, langabezian dago. Horren adibide dira: etxekolanak, fruitu-biltzaileak, kamioiak deskargatzea, etab.

– Urte-sasoiko langabezia: urteko sasoi jakinetan gerta-tzen dena. Esate baterako, udan turismo-zerbitzuek en-plegu asko sortzen dituzte, baina uda amaitzen denean,urte-sasoiko langabezia hasten da.

– Egiturazko langabezia: industria-egitura garatua ezduten herrialdeetan gertatzen da. Egitura horren ezauga-rri nagusia honako hau da: jende asko dako lan egitekoadinean, baina horiei lan emateko gaitasuna txikia da.Langabezia-tasa oso handiak izaten dituzte egitura horiek.

Langabezia-sorospena

Ongizate-estatuari esker, hainbatek, lanik egin gabe ere,langabeziako prestazio deituak kobratzen dituzte, den-bora-tarte jakin batean.

28

Lehenengo 180 egunetan % 70 kobratzeko eskubideadago, eta ondoren, % 60ra jaisten da ehuneko hori. Edo-nola ere, gutxieneko kopuru bat dago finkatuta: lanbide ar-teko gutxieneko soldata gehi horren 1/6. (Ikus taula).

Lana aurkitzea ez da zeregin erraza. Eta are zailagoa da le-henengo lana aurkitzea. Enplegu-bulegora joan (INEM) etalangabetu gisa izena ematea da egin beharreko lehenengourratsa.

Gizarte-segurantzak, bestalde, laguntzak ematen dizkie en-presei, hainbat eratako kontratazioa bultzatzeko xedez: prak-tikak, lehenengo enplegua, langilea langabezian egonezgero, aukera gutxiago dituen adina edukitzeagatik, etab.

Bestalde, langabezian diren langileei hainbat zerbitzu es-kaintzen zaizkie:

– Lan-bilaketa kudeatzen da.

– Ikastaro ordainduak. Trebakuntza-ikastaroak eskaintzenzaizkie langabezian daudenei, soldata baten truke (lan-bide arteko gutxieneko soldata gehienetan), lan bila aridiren bitartean ikastaroetan parte hartzen dutenei.

– Ordaindu gabeko ikastaroak. Hainbat ikastaro daude,soldata jasotzeko aukera eman gabe ere, lana aurki-tzeko puntuak edo merituak ematen dituztenak. Egokiakdira langileen curriculuma osatzeko eta hobetzeko.

Ezkutuko lanaEsaten zaio administrazioan aitorturik ez dagoen lanari,alegia, araudi orotatik kanpo dagoenari. Halako lanetan ezda inolako kontraturik izaten, ezta istripuetarako edo gai-xotasunagatiko asegururik ere; gainera, ez da erretiro-pen-tsiorako eskubiderik pilatzen.

Gizarte aurreratu batek eta egitura demokratiko baten ba-rruan garatu denak ahal duen guztia egin behar du ezku-tuko lana desagertu dadin.

Lanbide-heziketako ikastaroakIkastaroak elkarte pribatuek edo erakunde publikoek an-tolatu ditzakete: udalak, diputazioak, gobernu autonomoak,gobernu zentralak, EBk. Horietan parte hartzeko, INEMen(Enplegu Institutu Nazionala) mendeko bulegoetan emanbehar da izena.

Erretirorako adinaErretiratzeko adina, erretiro-pentsioa jasotzeko zenbatdenbora lan egin behar den edo erretiroarekin zerikusiaduen beste edozein alderdi (jaso beharreko kopuruak,balio-handitzea, etab.), gobernuak finkatzen du, herrialde-aren baliabide ekonomikoen eta langile-beharraren ara-bera. Edonola ere, legeak onartzen du enpresek badutelaerretiratzeko adina hitzartzeko eskubidea, baldin eta inda-rrean diren legeak urratzen ez badituzte.

Kotizazio-aldia Prestazio-egunetan hilabeteak

360-539 egun 4

540-719 egun 6

720-899 egun 8

… …

1.980-2.159 egun 22

2.160 egunetik gora 24

Sorospena edo langabezia-asegurua kobratzeko ezinbes-tekoa da lan egin eta denbora-tarte jakin batean kotizatuizana. Kotizazio-denboraren araberakoa izango da soros-pena kobratuko den denbora.

29

Ariketak

Lanbide arteko gutxieneko soldataren bilakaera eurotan

1980 136,85

1982 170,93

1984 208,79

1986 241,25

1988 264,69

1990 300,57

1992 338,28

1994 364,03

1996 390,18

1998 408,93

2000 424,80

2002 442,20

2004 460,50

2006 540,90

2008 600,00

Erretiratu kopuruaren bilakaera

Urtea Erretiratuen ehunekoa

1951 % 7,20

1961 % 8,30

1971 % 9,60

1981 % 11,20

1991 % 13,70

2006 % 17,10 (gutxi gorabehera)

15 eta 24 urte bitarteko gazteen langabezia-tasa EB-27an% 18 ingurukoa da; hau da, tasa orokorraren bikoitza(% 8). Espainian, gazteen langabezia-tasa Europakoarenbatez bestekoaren barruan dago (% 18). Dena dela, Eu-ropako kideen artean alde handiak daude; batzuek% 20ko tasatik gora dituzte, esate baterako Poloniak, Ita-liak edo Frantziak, eta beste batzuk, berriz, % 7 - % 9 bi-tartean daude, Danimarka eta Irlanda, esaterako.

Eta horrela nabarmendu du Adeccok behin behineko lan-enpresak ‘Eskolatik lan-merkaturako trantsizioa’ txoste-nean. Bertan adierazten denaren arabera, gazteenlangabeziak igotzeko arriskua du EBn, izan ere ‘europargazteek ez dute erretiratzen diren profesionalen lekuanjarduteko prestakuntza egokirik’.

Hori dela eta, txostenean proposamen bat egiten da: Eu-ropan ‘EBko gaitasun profesionalen batzorde batek koor-dinatutako programa bat jarri beharko litzateke martxan’,prestakuntzaren alorreko beharrak eta enpresen beha-rrak bateratzeko.

Adecco-k Danimarka hartzen du adibide gisa. Bertan gaz-teen langabezia % 7,5ekoa da (helduen artean % 3,8koa)eta oreka dago gizonezkoen eta emakumezkoen artean.

Cinco días 2007/04/04

EAE % 3,1

Nafarroako Foru Erkidegoa % 4,27

Danimarka % 3,5

Eslovakia % 10,7

Espainia % 8

Herbehereak % 3,3

Polonia % 10,2

1. Zer alde dago ondasun materialen eta ondasun inmaterialenedo zerbitzuen artean? Taldean, osatu ondasunen zerrendabat eta zerbitzuen beste bat.

2. Irudika ezazu grafiko lineal batean lanbide arteko gutxienekosoldatak Espainian izan duen bilakaera.

8. Egin ezazu berri honi buruzko iruzkina.

3. Egin ezazu eskema bat nominaren atalak eta atal bakoitzazeri dagokion azaltzeko.

4. Bila ezazu erretiratu baten eta pentsiodun baten arteko al-deei buruzko informazioa.

5. Zure ustez, 65 urtetik gorako emakume alargun batek, bizi-tza osoa etxeko lanak egiten eman ondoren, izango al du erre-tiro-saria kobratzeko eskubiderik? Zergatik?

6. Idatz ezazu egunkariko artikulu bat gaur egun erretiratuekdituzten onurei, zerbitzuei eta abantailei buruz.

7. Irudika itzazu barra-grafiko batean honako datu hauek.

9. Konpara itzazu, grafiko bidez, 2007ko langabezia-tasariburuzko datuak.

10. Zenbat denboraz kobratuko du langabezia-saria urte bateta hiru hilabete lan egin dituen pertsona batek?