Alevi-Bektaşi Geleneğinde Kur'an Tasavvuru

7/31/2019 Alevi-Bektai Geleneinde Kur'an Tasavvuru

1/21

ALEV-BEKT GELENENDE KURAN TASAVVURUDo. Dr. Osman ER*

ZET

Kurn- Kerm btn tasavvuf ekollerde olduu gibi Alev-Bekt geleneinin de

temel kaynadr. Gelenee ekil veren tarih ahsiyetler, dier kutsal kitapla birlikteKurna da inanlmas gerektiini vurgulamlardr. Hac Bekt Vel ve dier Bektbykleri drt kap krk makm, db ve erkn aklarken Kuran yetlerini referansgstermilerdir. Buyruk ve Erknnme gibi temel Alev-Bekt kaynaklarnda pr, mridkonumundaki manev otorite sahibi kiilerin Kurn bilmeleri istenmitir. Dervileringiydikleri kyafetlerden, drdan indirme erknna kadar pek ok uygulamann merkezindeKuran bulunmaktadr.

ABSTRACT

The Holy Quran is the basic source of Alaouite-Bektashi tradition such as whole

sufistic schools. Historical persons which has shaped the tradition had emphasized to belive theQuran like other three holy books. Hadji Bektash Veli and other Bektashi older persons whiledenunciating four doors fourty place and basic principles of tariqat had referenced the HolyQuran. n basic Alaouite-Bektashi sources like Buyruk and Erknnme it is wanted fromspiritual guides which owner of spiritual authority to know Quran. Quran is on the center of thesuch practices from clothes which dervishes wear to bringing down from dr.

GR

slmn zgn, tasavvuf bir yorumu olan Alevlik-Bektlik geleneksellemesrecinde slmn temel kaynaklarndan ilhm almtr. Hac Bekt Vel, Abdal Ms,

Kaygusuz Abdal ve Veli Baba gibi Alev-Bekt geleneinin ekillenmesine nclk edenmanev otorite sahibi ahsiyetler slmn temel prensiplerini, tasavvuf mahiyeti olan herhangibir kavram, sembol, db ve erkn tanmlarken ncelikle Kuran yetlerinden ve Hazret-iPeygamberin hadslerinden istifade etmilerdir. Bu yntemin uygulanmasnda hi kukusuzHazret-i Peygamberden rivyet edilen;Size, uyduunuz takdirde benden sonra asla

saptmayacanz iki ey brakyorum. Kurn- Kerm ve Ehl-i Beytim. Bu iki ey, CennetteKevser havuzunun banda bana gelip (hakknzda bilgi verinceye kadar) birbirlerindenayrlmayacaklardr1 hadsinin etkisi byk olmutur. Nitekim bu hadsin verdii mesajdorularcasna, Ehl-i Beyt olarak saylan be ismin Hazret-i Peygamberden sonra ikincisi olanHazret-i Ali2, sahbe arasnda Kurn- Kerme yaknl, ball ve Kurna yapthizmetlerle ne kmaktadr. Kurn- Kermi, Hazret-i Peygamber hayatta iken ezberleyen

Hazret-i Ali, yetlerin ne zaman, nerede nzil olduunu bilen az saydaki sahbden biridir.3

1 * Hitit . lahiyat Fakltesi retim yesiH Tirmiz, Menkb, 77, 3790.2 Ehl-i Beyt, Peygamber Efendimiz Hazret-i Muhammedin ailesidir. Ey Peygamberin Ehl-i

Beyti! phesiz Allah, sizden kusru giderip, tertemiz yapmak ister Ahzb, 33/33. yeti nzil olduunda,ashbn Peygamber Efendimize Ehl-i Beytin kim olduunu sormalar zerine, Allah Rasl Hazret-i Ali,Hazret-i Ftma, Hazret-i Hasan ve Hazret-i Hseyini yanna ararak, abasnn altna alm ve onlarnEhl-i Beyti olduunu ifade etmitir. Bu olay nedeniyle Ehl-i Beyt, l-i Ab, Hamse-i l-i Ab olarak daisimlendirilmektedir. Kltrmzde ise l-i Ab, be esm eklinde telaffuz edilmitir.

3 15. yzylda Seyyid Hseyin b. Seyyid Gayb tarafndan kaleme alnan ve gnmze kadarAnadolu Alevlerinin okuyageldikleri erhu Hutbetil-Beyn adl eserde Hazret-i Alinin dilinden Kuran

bilgisi yle nakledilmektedir: Kurandan bana ne kadar dilersenz sul idn; zira Kuranda hangi yet

gece indi ve hangi yet gndz indi ve hangisi dada indi, hangisi dz yirde indi ben bilrem. Bkz. erhuHutbetil-Beyn, haz: Saffet Sarkaya, Isparta, 2004, Faklte Kitabevi, s. 8; Eserde Hazret-i Ali hangikonuda ka yetin indiini de ifade etmektedir: Alt bin alt yz altm alt yetin iki yz yeti zekt

1


2/21

Srelerin nzul (ini) srasna gre tertbi Hazret-i Aliden rivyet edilmitir. Gzel Kurnokuyan Hazret-i Aliden pek ok tbi Kuran okumay renmitir. Hazret-i Alinin Kurnaolan yaknl, Alev-Bekt geleneindeki Kuran alglamasn da nemli lde etkilemitir.Hazret-i Aliyi seven ve onun yolunu sren Alev-merep insanlarmz Ehl-i Beyt sevgisi ileKuran sevgisini birbirinden ayrmamlardr.

Bu noktada Hazret-i Alinin Kurna bakn tespit etmek, Alev-Bektgeleneindeki Kuran alglamasn anlamamz kolaylatracaktr. nk rnek alnan ve yolunmenei (kayna) kabul edilen Hazret-i Ali, gerek szleri ve gerekse yaantsyla kendisindensonra gelen yol ehlini etkilemitir. Onun Kuran hakkndaki u szleri zihnindeki Kurantasavvurunu gzler nne sermektedir: Kuran, dnde aldatmayan, yol gstermede insanazdrmayan, syleyite yalan sylemeyen bir tdr. Kuranla oturup kalkan, doruluklaoturup kalkar. Bilin ki; hi kimseye Kurandan sonra bir ihtiya, bir yoksulluk gelip atmaz.Dertlerinize onunla if dileyin. Glkleriniz iin onunla yardm isteyin. Allahtan dileklerinizionunla dileyin.4Kuran renin. O, szlerin en gzelidir. Hkmlerini belleyin. nk bu

belleyi, gnllerin ilkbahrdr. Onu gzel bir tarzda okuyun. Bu okuyu, haberlerin engzelini okumaktr.5 Yukardaki ifadeler Kurnn slmn kutsal kitab olduu gereini dilegetirmekle kalmayp, onun inananlara yol gsterici bir rehber olduunu da ak bir ekildevurgulamaktadr. Hazret-i Ali, bir hutbe srasnda sarf ettii bu szleriyle sadece Kuranhakknda bilgi vermekle yetinmeyerek, onun renilmesini de istemektedir. Bekt

byklerinin eserlerinde Kurn merkeze almalar, dervilere onu renmeyi, okumay,dinlemeyi, emir ve nehiyleri dorultusunda yaamay tavsiye etmeleri, Hazret-i Alininyukardaki szlerinin etkili olduunu gstermektedir.

Hazret-i Alinin, yaad dnemde syledii rivyet edilen veNehcl-Beladayeralan bu szleri okunduunda, ister istemez u sorular akla gelmektedir: Acaba Hazret-i AlininKuran hakkndaki bu yaklam, bak, duruu Anadolu Alevliine ne kadar yansmtr?Anadoluda yaanan Alev-Bekt geleneinde de Kurna Hazret-i Alinin bakt gibi mi

baklmtr? Bu sorulara cevap verebilmek iin Seyyid Hseyin b. Seyyid Gayb tarafndan 15.yzylda yazlan ve Anadolu Alevleri tarafndan benimsenerek okunan ve Hazret-i Alininhutbelerinde syledii szlerin yorumland erhu Hutbetil-Beyn isimli esere bakmakisabetli olacaktr. h- velyetin Kuran hakkndaki szleri erhu Hutbetil-Beyna yleyansmtr: Pes Kuran Kelmullahdur ve huccet-i Muhammed Raslillhdur ve mucize-ienbiyullahdur ve mrid-i evliyullahdur, beyn- marifetdr ve knn- hikmetdr ve hccet- davetdr ve fermnda taatdr ve okuyanlara rahmetdr ve iidenlere beretdr.6 Buifadelerde de hibir yoruma ihtiya duyulmayacak bir ekilde Kurnn Allah kelm veHazret-i Muhammedin de Allhn rasl olduunun delili olduu vurgulanmaktadr.Kurnn evliylarn mridi ve marifetin beyn olduu ifadeleri ise Anadoludaki drtkap krk makma dayal tasavvuf anlaynn bir tezhr olarak deerlendirilebilir.

Hazret-i Ali ve Kuran, Ehl-i Beyt ve Kuran ilikilendirmesi, Anadoludakidin/tasavvuf ve sosyo-kltrel hayat derinden etkilemitir. Bu etkilenmede hi kukusuzKurnn vahiy olduuna inanlan bir kitap olmasnn tesinde, okunarak rnek alnmasgereken bir rehber olduunun kabul edilmesinin de tesiri byktr. Anadolu bozkrnda yaayan

pr ve mridler, k ve derviler Kuran sevgisi ve balln sadece gnllerinde yaatmaklakalmamlardr. Onlar ayn zamanda Kurn okumay, onu anlamay ve Kurnn ngrdgibi yaamay reten Hak dostlar olmulardr. Anadolu tarihinin ekillenmesinde ok nemli

hakknda indi. Yz yet sadaka hakknda indi Bkz. a.g.e., s. 9.4 mam Ali Buyruu (Nehcl-Bela),haz. Abdlbki Glpnarl, stanbul, 1972, Yeni ark Marif

Ktphnesi, s. 54.5 A.g.e.,s. 111.6 Bkz.erhu Hutbetil-Beyn, s. 73.

2


3/21

bir rh aksiyonu olan bu realiteyi kavrayabilmek iin de yine Hazret-i Alinin, bir hutbesindemminlere Kuran okumay renmelerini tavsiye ettii u szlerine kulak vermek isabetliolacaktr: Gel, Kurn- Kermi okumaya gayret sarf et! Hkmleriyle amel eden veokunuuna zel bir itina gstererek ona sayg duyan kmil insanlar iinde yaa! Kurn-Kermi gzel bir ahenk ve sesle okuyup, anlam zerinde dnmek, byk bir mutluluk

vesilesidir. Kuran derin bir heyecan ve kendinden geercesine okuyarak Allaha yakn olmakisteyenler, bu arzularna kavuurlar.7 Kurn- Kermi okuduunda, korku ve azb bildirenyetlerle karlarsan, durakla. Byk bir tazm ile gzlerinden yalar aktarak ve anlamlarnderin derin dnerek oku. Duraklama esnasnsa, ya dil veya kalp ile mnctta bulun: YaRabbi! Sen dilersen adletinle kabahat ileyenleri cezlandrrsn, fakat beni o zmredeneyleme de! Ben her hata ve kusurumu kabul edip senin derghna geldim. nk ayplar rtenve kusurlar affeden ancak Sensin. Kabahatli olanlarn, Senin kapndan baka gidecek yerleriyoktur. Kuran okurken, hoa giden ve Cennetteki dereceleri bildiren yetlerle karlarsn.Samm bir kalb ile, iten h ve enn ederek Allaha yaklam kimseler gibi, sen de Cennetiiste. Mutluluk, ancak mnctla elde edilir.8 Bu satrlarda Kuran okuyan bir Hak nnyaad metafizik gerilim ve rhn zevk resmedilmektedir. Kuran okumaya davet edilen

canlar, tefekkr etmeleri gereken dnceler ve hissetmeleri muhtemel duygular konusundaeitilmektedir.

Hazret-i Alinin yukarda adeta tablolatrd ve Kurnn okunuu srasnda beynin,kalbin, gnln, gzn ve rhun hlini, vaziyetini anlatt bu satrlar, yazl Alev-Bektkaynaklarna Anadolunun dil ve slbuyla yansmtr. Anadolu insan, Hazret-i AlininKuran okurken ierisine girdii rh ve gnl dnyasn, kendi rhunun nameleri ve kendikltr atlasnn kelimeleriyle ifade etmitir. 16. yzyl Alev-Bekt yazl kaynaklarndan olanve bir Bekt dervii Cabbr Kulu tarafndan kaleme alnd kabul edilen Kitb- Cabbr

Kulunda dervilerin halvette, sohbette ve celvette (gnlk hayatta) uymalar gereken db veerkn sz konusu edilirken, Hazret-i Alinin dilinden Kurn dinleme db bedensel ve ruhsal

boyutta yle ele alnmaktadr: Dizimi kerim, bam aa iderem, cn kulan[] tutaram,cn gzn aaram, ayruk dinlemeye megl oluram Hak kelmun birin[i] iidenden sonra,azm bu mertebeye varur ki, bir kabn iine bir kurunu koysan, ol kabun altndan te itsen,kurun nice eriyp, revn olursa benm azm da yle revn olur. 9Nehcl-Bela veya

Hazret-i Ali Dvnndaki ifadeler, yukardaki satrlarda baka bir kalba girmitir. Kitb-Cabbr Kulunda daha tasavvuf, daha ezoterik tecrbeler sz konusu edilmektedir. Rh vekalbin yerini cn kula ile cn gz alm, Kurnn etkisinde kalan vcdun organlarkendilerinden gemilerdir.Eserin bir baka yerinde ise, Hazret-i Ali Selmn- Frisye hangidurumlarda susmann hayrl olduunu anlatrken, Kuran okunduunda hemen oturupdinlemesini, Kurn- Azmi dinlemenin hayrl bir amel olduunu sylemektedir.10

Hnkr Hac Bekt Vel, Sulucakarahykte kurduu derghnda insan- kmiller

yetitirmi, kendisinden sonraki kuaklara da yazd eserlerini brakarak insan- kmillerinnasl yetitirileceini retmitir. Yedinci mm olan Ms Kazm soyundan geldii rivyetedilen Hac Bekt Velnin insan- kmil tasarmnda, phesiz ceddi Hazret-i Muhammed veHazret-i Alinin brakt manev mrs belirleyici olmutur. Bu nedenle kmil/ideal insan

7 Hazreti Ali Divan, terc:Mstakmzde Sleyman Efendi,stanbul, 1981, Ana Y., s. 52-53.8 A.g.e.,s. 54-55.9 Bkz.Kitb- Cabbr Kulu (Yazma Eser),Eyp ztrk (Dede) zel Ktphanesi, H. 1165., vr.

65a; erhu Hutbetil-Beynda Hazret-i Aliden Kuran dinlemenin faydalar hakknda u ifadelernakledilmektedir: Kuran dinlemekten daha hayrl bir amel yoktur. Kssa istersen onda. Cehennem azbve Cennet nimetleri onda. Eer Allh ve meleklerini tanmak, renmek istersen ondaKuran btn

ilimlerin asl ve btn kitaplarn badr. Bilinmi ve bilinecek, ya ve kuru ne varsa Kurandadr. Bkz.a.g.e., s. 74-75.10 Bkz.Kitb- Cabbr Kulu,vr. 64b.

3


4/21

yetitirme projesinin temelinde Hazret-i Alinin dnceleri bulunmaktadr. Hazret-i Aliye,Allha kar gelmekten saknanlarn (insan- kmillerin) ahlk sorulduunda yle cevapvermitir: Szleri dorudur. Gzlerini, Allahn haram ettiinden evirirler. Kulaklarn, onlarafayda verecek bilgiye verirler. Hilimlerini, ilme kartrmlardr. Dertlerinin devsn,Kuranda bulurlar. Yumuak huyludurlar. manda phesizdirler. Hell rzk elde etmeye

alrlar. Yedikleri az bir eydir. fkelerini yenmilerdir. Kendilerine zulmedeni balarlar.Darlkta sabreder, genilikte krederler. nsanlar, onlardan dolay rahattrlar.11 Hazret-iAlinin Allha kar gelmekten saknanlarn ahlkn tarif ettii bu ifadelerin benzerlerini HacBekt Velnin eserlerinde de bulmak mmkndr. Ona gre de dertlerin devs Kurandr.Kuran Hakkn kutlu fermn; gnllerin dermndr. nsanlara kemlin ve manev terakkninyolunu gsteren klavuzdur. Hac Bekta Vel, Makltnda Haccn rknlerini sembolik birdille aklarken, Kurnn mminlere klavuz olduu fikrini yle dile getirmektedir: imdi,mminin gnl Kbeye benzer. Kbeye giden ayayla yrr, ama gnl isteyen, yzzere varmas gerek. Onun iin, klar yzlerini yere srerler. Kbeye gidene klavuz gerekir.Gnle, Kuran klavuzdur12

Alev-Bekt geleneinde, dier tarkatlarda da olduu gibi tlib ve dervilere Allhaulamann yollar retilmeye allmtr. Bu yol, Hazret-i Ali vastasyla Hazret-iPeygambere dayandrlan velyet yoludur. Hac Bekt Velnin formle ettii vedervilerine rettii drt kap krk makm da, Hakka ulama yolunun tarifinden baka bir eydeildir. erat, tarkat, marifet ve hakkat kaplarndan geerek; nefsini eitmeyi, kalbinitemizlemeyi ve rhunu yceltmeyi renen derviler kesretten (okluktan) vahdete (birlie)doru yelken amlardr. Drt kapya ait krk makmn 39. su mncttr. 13 Bu makm,marifet kapsnda derin bir Allah bilgisine sahip olan dervilerin Allha du ve yakarta

bulunmalar makmdr. Hazret-i Alinin yukardaki Kurnn nasl okunmas gerektii ileilgili tavsiyeleri dikkate alndnda, mnct makmna Kurann klavuzluundaulalabilecei sonucunu kartmak mmkndr. Kurnn rehberliinde varlacak makm;

lmeden nce lmek, Hakkn Cemlini grmek anlamna gelen vuslattr.

14

Hac BektVelnin, krk makm aklarken srekli Kuran yetlerine bavurmas, Kurnnklavuzluuna duyduu mn ve gvenin bir gstergesidir.

1. Alev-Bekt Byklerinin Vahiy ve Kuran Tasavvuru

Alev-Bekt geleneinde Kuran tasavvurunun nasl olduunu kavrayabilmek iinncelikle Alev-Bekt byklerinin Kurna nasl baktklarn bilmek nemli grnmektedir.Bir baka nemli husus da, Bekt byklerinin vahiy konusunda ne dndkleridir. nkKurnn Allah tarafndan Hazret-i Peygambere indirilen bir kitap olduuna dair bir inancnvar olabilmesi iin, ncelikle Allhn Peygamberlere vahiy gnderdiine inanlmasgerekmektedir.

Bektlikte, Hazret-i Peygambere ve dier Peygamberlere vahy gelmesi hsusundaherhangi bir pheye yer yoktur. Bekt bykleri, eserlerinde Hazret-i Peygamberin vahygelen bir Peygamber olduunu ilemilerdir. Vrn Baba, lm-i Cvidn adl eserinde bukonuda unlar sylemektedir: Bilgil kim, Rasl- Ekrem sallallhu aleyhi ve sellem, hev-ynefs ile asla sz sylememitir. ll vahy-i Hd ile sylerdi. 15 Baba, bu dncesine delil

11 mam Ali Buyruu (Nehcl-Bela),s. 141-142.12 Hac Bekta Vel,Maklt, haz: Esad Coan, Ankara, 1996, Kltr Bakanl Y.,s. 40.13 A.g.e., s. 18.14

A.g.e., s. 18.15 Bkz. lm-i Cvidn,Vrn Baba Rislesi (Yazma Eser), Turan Saltk (Dede) zel Ktphanesi, H.1290, vr. 30a-30b.

4


5/21

olarak da Necm Sresi 3 ve 4. yetleri16 gstermektedir. Aslnda Babann ifadeleri yetinmelinden baka bir ey deildir.

Vrn Baba gibi yedi byk Alev-Bekt ndan birisi olan Yemnnin de Hazret-i Peygambere Cebrilin vahiy getirmesi konusundaki gr nettir:

Meer Cebril ol dem hzr oldu,

Ki Hakkdan Ahmede vahy geldi.

Eritirdi Rasle Hak selmn,

Ne emrolduysa arz etti tammn.17

Bir Bekt olan Muhyiddn Abdal ise, dier kitapla birlikte Kurna olaninancn yle dile getirmektedir:

Tevrt, Zebru, hem de ncili,Muhammed katnda Furkn buldum.

Dilberim meer ki yz mushafm,Yazlm hattnda Kurn buldum.18

Hac Bekt Velnin ada olup, Krehirde yaayan ve fikirleri itibaryla daHnkra nemli benzerlikler tayan k Paa-y Vel, Garibnmesinde Peygamberleringrevlerini yle aklamaktadr: Onlar, kendilerine kitap verilerek, iyilikleri insanlara anlatr,retirler. nsanlar Hakka davet ederler. Onlara Allahtan rislet gelmitir. Cebril vastasylekendilerine vahyolunan halka ulatrrlar.19Hakkn mesajn halka bildirirler.

Yukardaki rneklerde de grld gibi, Alev-Bekt byklerinin genel olarakPeygamberlere ve zelde de Hazret-i Peygambere vahyedilmesi konusundaki grleri nettir:Allah, tarih boyunca murd- lhsini Peygamberleri araclyla insanlara bildirmitir.

Hac Bekt Vel, Kuran tasavvurunu Allah-insan, Hakk-halk mnasebeti asndandile getirmitir. Ona gre; Kuran; ktan (Allahtan) mka (insana) bir mektuptur. 20 Onagre; kendisini Kurna layk hale getirmeyen, onunla aydnlanmayan, onun rahmetini veizzetini kazanmayan kii kr olmu demektir. O kimse karanlkta kalm saylr. Her kim onuokur, duyar ve unutursa, onunla amel etmezse, yce Allhn u buyruundankurtulamayacaktr: Benim kitabmdan yz eviren kiinin dar bir geimi olur ve kyamet gnde onu kr olarak harederiz. (20/124-126) Kr olarak haredilen insan; Allhm! Benineden kr olarak harettin, oysa ki ben gryordum deyince, Allhu Tel yle buyurur:Bizim yetlerimiz sana geldiinde sen onlar unuttun, imdi de biz seni unuttuk.21 Genelolarak tasavvufta ve zel olarak da Alev-Bekt geleneinde, Hakkn Cemline, ddrnaermek bir ama olarak gzetilmitir. Hac Bekt Vel, yukardaki szlerinde Hakkn Cemlini

grmek isteyip de, kelmn, Kurnn grmeyenleri hedef alm grnmektedir. Hnkr kalpve gnl gzn sonuna kadar Kurnn na aarak, Kitb- Tefsr-i Besmele22 isimlieserinde srelerin banda yer alan Bismillhir-Rahmnir-Rahmin geni bir tefsrini

16 O, kendiliinden konumamaktadr. Onun konumas ancak, bildirilen bir vahy iledir. Necm, 53/3-4.17 Yemn, Fazletnme,smail zmen,Alev-Bekt iirleri Antolojisi, c. II., ss. 52-100.,s. 54.18 smail zmen, Alev-Bekt iirleri Antolojisi,Ankara, 1995, Saypa Yayn Datm, c.II., s.

111.19 k Paa-y Vel, Garibnme,haz. Bedri Noyan, Ankara, 1998, Ard Y.,s. 306.20 Hac Bekt Vel,Maklt- Gaybiyye ve Kelimt- Ayniyye,ev: Davut Duman, GHAM Y.,

s. 20.21

Bkz. a.g.e.,s. 21-22.22 Bkz. Hac Bekt Vel,Kitb- Tefsr-i Besmele (Yazma Eser), Manisa l Halk Ktphanesi, H.1423, No:3536.

5


6/21

yapm, sadece varlndan haberdar olduumuz Ftiha Sresi Tefsri23 adl eserinde deKurnn ilk sresini yorumlamtr. Hac Bekt Velnin btn eserlerinin merkezindeHakkn kelm bulunmaktadr.

Alev-Bekt bykleri yete, Kurna inanmayanlarn dnya ve hirette hangicezlara maruz kalacaklarn da haber vermilerdir. Hac Bekt Velnin halfelerinden Veli

Baba, Arf Sresi 40. yeti24 yorumlayarak, Allahn yetlerini yalanlayanlara gklerinkapsnn almayacan; onlarn Cennete giremeyeceklerini ifade etmektedir. OnlarnCennete girmelerinin devenin ine deliinden geebilmesi kadar imknsz olduunu belirtenBaba, bunun sebebini onlarn enbiy ve evliyy tasdik etmemeleriyle aklamaktadr.25

Alev-Bekt bykleri, eserlerinde Kurnn nasl bir kitap olduunu da anlatmaya,aklamaya gayret etmilerdir. Bu gayretin nedenini tlibleri, dervileri, k ve sdklarKurnn aydnlk iklimine yaklatrma istei ile aklamak mmkndr. Vrn Baba, lm-iCvidn adl eserinde; Bu, doruluu phe gtrmeyen ve Allaha kar gelmekten

saknanlara yol gsteren kitaptr26 yetini naklederek, Kurnn iinde phe olmadn vedoru yolu gsterdiini ifade etmektedir. Ona gre bu doru yol; Ftiha Sresinde geen

srt- mstakmdir.

27

Eserinin pek ok yerinde Kuran yetlerine atf yapan Vrn Baba,birka yerde de Ftiha Sresinin tefsrini yapmaktadr.28lm-i Cvidnda asl dikkatleri ekenhusus ise, Kurn- Kermin ierisinde yer alan ve Kurn nitelendiren yetlerin hemenhepsinin esere alnm olmasdr. Aadaki yetleri okuyan tlib ve dervilerin zihin vegnllerinde, Kurna dair bir anlam btnlnn olumas ok kolay grnmektedir:

1. te bunlar hikmetli Kitbn yetleridir.29

2. Bunlar, gerei aklayan Kitbn yetleridir.30

3. Ey Muhammed! Bu, Allhn izniyle, insanlar karanlklardan aydnla karmaniin sana indirdiimiz Kitbdr.31

4. Bunlar, Kitbn ve apak olan Kurnn yetleridir.32

5. Ey Muhammed! Kurn sana, skntya desin diye deil, ancak Allahtankorkanlara bir t ve yeri ve yce gkleri yaratann katndan bir Kitb olarakindirdik.33

6. Bunlar, Kurnn, Kitb- Mbnin yetleridir.34

7. Bunlar, iyi davranan kimseler iin rahmet ve doru yol rehberi olan hikmetliKitbn yetleridir.35

8. phe gtrmeyen Kitb, lemlerin Rabbinin indirdiidir.36

23 Fuat Kprl, Baha Said Beyin kendisine, yanan Tire Ktphanesinde Hac Bekt Velyeait bir Ftiha Sresi Tefsiri olduunu sylediini nakletmektedir. Bkz. Bektaliin Meneleri, TrkYurdu, cilt : II, S: 8, yl: 1925, ss. 165-176.

24 Dorusu yetlerimizi yalan sayp, onlara kar byklk taslayanlara, gn kaplar almaz;deve ine deliinden gemedike Cennete de giremezler. Sulular byle cezlandrrz. Arf, 7/40.

25 Veli Baba Menkbnmesi, haz. Bedri Noyan, stanbul, 1995, Can Y., s. 253,254.26 Bakara, 2/2.27 lm-i Cvidn, vr. 12b.28 Bkz. a.g.e., vr. 22a-22b.29 Ynus, 10/1.30 Ysuf, 12/1.31 brhm, 14/1.32 Hicr, 15/1.33 T h, 20/1-5.34

Neml, 27/1.35 Lokmn, 31/1-3.36 Secde, 32/1-2.

6


7/21

9. Ey Muhammed! Kurn- Hakme and olsun ki, sen doru yol zere gnderilmiPeygamberlerdensin.37

10. t veren Kurna and olsun ki, inkr edenler gurur ve ayrlk iindedirler.38

11.Bu Kitb, merhamet eden, merhametli olan Allah katndan indirilmitir.39

12.Ey Muhammed! Gl olan, Hakm olan Allah, sana da senden ncekilere deylece vahyeder.40

13.Apak Kitba and olsun ki, akledesiniz diye Kurn, Arapa okunan bir Kitbklmzdr.41

14.Allah, dilediini siler, dilediini brakr. Ana Kitb, Onun katndadr.42

15.Apak olan Kitba and olsun ki, Biz onu, kutlu bir gecede indirdik.43

16.Kitbn indirilmesi, gl ve Hakm olan Allhn katndadr.44

17. anl Kurna and olsun ki45

18.Kalem ve onunla yazlanlara and olsun ki46

yetlerin metin ve anlamlarn eserine alan Babann, okuyucularn zihninde Kuranhakknda kesin bir kanaat oluturmak istedii grlmektedir. Ayrca bu metinden ve lm-iCvidnn genelinden anlalmaktadr ki, Vrn Baba bir Bekt by olarak hafzlkderecesinde Kurn bilmektedir. nk herhangi bir konuya aklk getirirken, muhtelifsrelerden muhtelif yetleri delil gsterebilmektedir.

Alev-Bekt bykleri, zaman zaman Kurnn muhtevs, yet ve sre sayshakknda da bilgi vermilerdir. Vrn Baba, lm-i Cvidnda Kurn yar manzm-yarmensr bir dille yle tantmaktadr: Ftihadan murd, mml-kitb (kitabn, Kurannanas)dr. mml-kitbdan murd, sebl-mesndir. Sebl-mesnden murd, yedi yettir.Yedi yetten murd, yedi noktadr. Yedi noktadan murd, bir eliftir. Bir eliften murd, mecm-u kelmullah (Kurann btn)tr. Mecm-u kelmullahtan murd, yz on drt sredir. Yz

on drt sreden murd, alt bin alt yz altm alt yettir ve ondan murd, on sekiz bin lemdir.Dah lemden murd, demdir. demden Muhammed Alidir ve onlarn l evladlardr. 47

Vrn Baba bir taraftan Kurn tantrken, dier taraftan da bir muhibb-i hnedn- Ehl-i Beytolarak, Kuranla Ehl-i Beyti bir araya getirmeyi ihmal etmemitir. Daha nce getii gibi;Kuranla Ehl-i Beytin birbirinden ayrlmaz iki para olduu dncesi, Hazret-i Peygamberin

bir hadsine dayandrlmaktadr.

Alev-Bekt byklerinin vahiy ve Kuran tasavvurlar konusu ilenirken, bir bakasoru daha insan zihnini megul etmektedir. Acaba Anadoludaki vahiy ve Kuran tasavvurugmen Trklerin anayurdu olan Trkistnda da kendisine yer bulabilmi midir? Bu sorununakla gelmesinin nedeni, insan zihninin tarihin srekliliini yakalama arzusudur. AnadoluAlevlii bir eit inan krlmas mdr? Yoksa Trkistndaki inan ve gelenein

Anadoludaki devam mdr? Bu soruya cevap bulabilmek iin, Trkistna ksa bir gz atmakyeterli olabilir. Bekt dedelerine, babalarna verilen czetnmelerdeki ird ecerelerinde

37 Y Sn, 36/1-4.38 Sd, 38/1-2.39 Fussilet, 41/1-2.40 r, 42/1-3.41 Zuhruf, 43/1-3.42 Rad, 13/39.43 Duhn, 44/1-3.44 Csiye, 45/1-2.45

Kf, 50/1.46 Kalem, 68/1; Bkz.lm-i Cvidn,vr. 22a-22b.47 lm-i Cvidn, vr. 6a.

7


8/21

yer alan, seyyid olduuna inanlan ve Bekt geleneindeki Kuran tasavvurunu nemli ldeetkileyen Pr-i Trkistn Hoca Ahmed Yesev, Kurn- Kermi hikmetlerinin temel referansolarak gstermektedir. Aadaki satrlarda o, Dvn- Hikmetin Kurnn yorumu/tefsriolduunu ifade etmitir:

Minim hikmetlerim fermn- Sbhn,

Okup aksang heme mni-i Kurn.48

Bu beyitten de anlalmaktadr ki; Trkistndan Anadoluya, Anadoludan Balkanlarakadar Hoca Ahmed Yesev gibi Ehl-i Beyt soyundan gelen trih ahsiyetler, evrelerindekiinsanlara kolay ve anlalabilir bir slpla Kurandaki slmn temel deerlerini anlatmaya,retmeye almlardr. Bir bakma Kurandan rendiklerini, insanlara retmeye gayretetmilerdir. Hac Bekt Vel de, Hoca Ahmed Yesevnin Kurndan s ve k alaraktututurduu hakkat erayla, Anadoluyu aydnlatan bir Kuran hizmetkrdr.

Menkb- Hnkr Hac Bekt Velde anlatldna gre; Hac Bekt Vel,Lokman- Perendenin yannda ders okurken, hocas Lokman- Perende bir gn Hnkrnsanda ve solunda iki kiinin oturduunu grm; onlara yaklatnda ise kaybolmulardr.

Hac Bektaa onlarn kim olduunu sorduunda o, sandakinin Hazret-i Muhammed,solundakinin Hazret-i Ali olduunu, birisinin kendisine Kurnn zhirini, dierinin ise btnnrettiini ifade etmitir.49 Yine Menkb- Hnkr Hac Bekt Velye gre; Hac BektVel Bedehan ilini zapt edince ahlsi onu balarna pdiah yapmak istemi, o ise bunureddederek, halka namaz klmay ve Kurn okumay retmitir.50 Hac Bekt Velninhalfelerinden Abdal Msnn derghnda 13 adet el yazmas Kurn- Kerm, 3 adet elyazmas Enm- erf ve Kuran renmek ve retmek iin gerekli olan tecvit kitaplarnn

bulunmas, Kurna gnl veren Hnkrn yolunun rencileri tarafndan da devamettirildiini gstermektedir.51

Dier Bekt byklerine ait Velyetnmelere bakldnda, onlarn da tpk pr-itarkat Hac Bekt Vel gibi hfzlk derecesinde Kuran bilen ve yeri-zaman geldiindeokuyan insanlar olduu bilgisi karmza kmaktadr. Mesel; Balkanlarn gnl sultn DemirBabann Velyetnmesinde anlatldna gre; Hakka yryen Mustafa Babann krkndansonra Akyazl ve Demir Babalar hatim okumaktadrlar.52 Demir Baba, Vrn Babannistei zerine Fetih Suresini okuyup tefsirini yapacak kadar Kuran bilgisine sahiptir.53

Hseyin Babann vefatndan sonra da arkasndan Yasn Sresini okuduu anlatlmaktadr.54

Btn bu anlatlanlardan Demir Babann Kurn ok iyi bilen bir Bekt by olduuanlalmaktadr. O Mslman olmaya davet ettii Marko ismindeki pehlivana man telkiniyaparken, Kurna da inanmas ve uymas gerektiini vurgulamaktadr: mana gel! Mslmanol! efattan mahrum kalma! Muhammed mmeti ol! Pk ol dedik de ol! Evvel Allha,Muhammede, andan Kurna mna, slma, dine dzar dil!55Demir Baba mnla Kurn

48 Hoca Ahmed Yesev,Dvn- Hikmet,haz: K. Eraslan, Ankara, 1993, Kltr B. Y., s. 21.49 Menkb- Hnkr Hac Bekt Vel, haz. Abdlbk Glpnarl, stanbul, 1958, nklp

Kitabevi, s. 5; Zhir ve btn kavramlar Kitb- Cabbr Kulunda yle aklanmaktadr: Bu zhirdidimz man, kitbdur. Btn didimz, kitba yazlmdur, sakludur. Onu, ehli bilr. Ol ilmi bilmekisteyen, ehlini bulur. Bulmak in veller, ne zahmet ekmiler. Byezd-i Bestm, krk eyhe vard.Vcdun[u] slh idemedi, Cafer-i Sdka varmaynca. Bkz.Kitb- Cabbr Kulu,vr. 17b.

50 Menkb- Hnkr Hac Bekt Vel, s. 14.51 Abdal Ms Derghndaki kitaplarn listesi iin bkz. Ylmaz Soyyer, Bilgi Sosyolojisi

Asndan Abdal Ms Tekkesi,I. Trk Kltr ve Hac Bekt Vel Sempozyumu, Ankara, 1999, ss. 303-304., s. 304.

52 Demir Baba Velyetnmesi,ev. Bedri Noyan, stanbul, 1976, Ant Y., s. 73.53

Bkz.A.g.e.,s. 143.54 Bkz.A.g.e.,s. 154.55 A.g.e.,s. 123.

8


9/21

birbirinden ayrmamtr. Muhatab olan Markoya mn telkn ederken, Kuran okumasn veona uygun harekette bulunmasn da tavsiye etmeyi ihmal etmemitir.

Bilindii zere Bekt db ve erknnn anlatld yazl eserler; Erknnmelerdir.Bu eserler, gelenein yazl ahitleri durumundadr. Bu nedenleErknnmelerde yer alan bilgive yorumlar, eserlerin yazld tarihlerdeki yaanan Bekt geleneini yanstmaktadr. mnla

Kurnn birbirinden ayrlmaz bir btn olduu fikri birErknnmede analojik bir yntemkullanlarak yle aklanmaktadr: man, bir aa gibidir. Kk, Kurandr. Kabuu, haydr.Gvdesi, krdr. Budaklar, takvdr. Yapraklar, tvbedir. Yemii, inyetullahtr. mannmanas, Allah ve Raslne yakn elde etmektir. mann asl, kelime-i tevhddir. mann cemisi,yoldan dikeni kaldrmaktr. Yani, gnlden gll g atp onu saf hale getirmektir. 56 Bu

benzetmeye gre; bir aacn canlln muhafaza edebilmesi ve gdasn topraktan alabilmesiiin kk ne anlam ifade ediyorsa, mmin kii iin de Kuran o anlam ifade etmektedir.Kksz aa nasl mmkn deilse, Kuransz mn da mmkn deildir. k Paa-yVelnin ifadesiyle Kuran mminlere rahmet ve ulu devlettir. Kuran srrn bilen Allahnnruna ular. Allah, nrunu Kurann iinde gizlemitir. Yerde ve gkte Kuran gibi bir kitapyazabilecek bir varlk yoktur.57

Hac Bekt Vel, Makltndaslm inancn formle ettii drt kap krk makmanlatrken, Kuran yetlerini delil gstermektedir. Ya ve kuru her ey apak bir kitapiindedir58yetine dikkat eken Hnkr, Allhn hellden, harmdan, temizden, pisten ve hereit nesneden Kuranda bahsettiini dile getirmektedir.59 Hac Bekt Vel Allhn kullarnaseslenerek, yle buyurduunu nakletmektedir: Ey ibretli kullarm! Eer Beni dilerseniz yere

bakn. Nakl yaygy nasl dediime bakn. Sonra tezyn ettiim gklere bakn. Srrmanlamak istiyorsanz meleklere bakn. Byklm grmek istiyorsanz dalara bakn.Ambarm grmek istiyorsanz denizlere bakn. Heybetimi grmek istiyorsanz kymete bakn.

Nmetimi grmek istiyorsanz Cennetime bakn. Emirlerimi renmek istiyorsanz Kurnabakn. Yaratclm grmek istiyorsanz kullarma bakn. nm grmek istiyorsanz gklerin

iretine bakn. Haznelerimi merk ediyorsanz evliyma bakn.60

Veli Baba da, tpk mridigibi drt kapnn kaynann Kuran olduunu belirtmektedir. Hads olarak rivyet ettii birbenzetme u ekildedir: erat, bir aatr. Tarkat onun budaklardr. Marifet yapraklardr.Hakkat meyvesidir. Kurn- Azm-n, hepsini iine almaktadr.61

Ynus Emre, sahip olduu Kuran tasavvurunu nbvvet (Peygamber) inancnnfonksiyonellii asndan dile getirmektedir. O Muhammed mmeti olmann szle deilzle yerine getirilmesi gerektiine dikkat ekmektedir. Hazret-i Peygamberin Allhn elisiolduuna ve kendisine vahiy geldiine inanan dervi, ona indirilen kitab da okumaldr:

Eer Muhammede mmet olursan,Dilinde zikr ile Kuran gerektir.62

Hac Bekt Velnin Makltnda Ynus Emrenin bu grne kaynaklk ettiini

dnmemize sebep olabilecek orijinal bir yorum bulunmaktadr. Hac Bekt Vel, Kuranlabirlikte dier kitaplara inanmay da tasavvuf adan deerlendirmekte ve mnn ahlktan(amelden) soyutlanamayacan ifade etmektedir: imdi senin iin, kibir, hased, cimrilik,tamah, fke, gybet, kahkaha, amata ve maskaralkla doludur. imdi azzim! Hangi kitapta

bunlardan birisinin man ehlinin iinde bulunabilecei buyurulmaktadr? Nerede kald Allahn

56 Rfa Alev, Bekt Tarkatna Ait Usl db yinler Mecmuas (Yazma Eser), SleymaniyeKtphanesi, H. 1284., vr. 30b.

57 k Paa-y Vel, Garibnme,s. 395-397.58 Enam, 6/59.59 Hac Bekt Vel,Maklt, s. 2.60

A.g.e.,s. 42.61 Veli Baba Menkbnmesi, s. 204.62 Ynus Emre Dvn,stanbul, 1954, Marif Kitaphanesi, s. 243.

9


10/21

kitaplarna ve Peygamberlerin teblilerine inandn?63 Hnkra gre; kitaplara mn, kiininahlkna tesir etmedii srece bir anlam tamamaktadr.

Ynus Emre, Hac Bekt Velnin uyarlarn nazm diline dkerek formllendirmive uyarnn iddetini biraz daha artrmtr. Ona gre; amel etmedikten sonra, Kuran yz yl daokunsa bir anlam yoktur:

Okudun idi mushaf,Ki hilat gsterir sf,nk amel eylemedin,Gerekse var yz yl oku.64

Ynus, pek ok defa bu ilim-amel ilikisine deinmi, Kurandaki emir ve yasaklara,tavsiye edilen ahlk ve dba mutlaka uyulmas gerektii zerinde durmutur. Bir baka

beytinde de yle sylemektedir:n okursun kitb tutmak gerek db,Ol farze sende yok yle tut ki yatarsn.65

Ynus Emre, eletirilerinin iddetini biraz daha artrarak, insann bu dnyada varolmas ile Kurn bilmesini zdeletirmektedir. Ona gre, Kurn bilmeyen bu dnyayagelmemi gibidir:

Her kim Kurn bilmedi,

Sanki cihna gelmedi,

Derdine derman bulmad,

lerine pimn ola.66

nanl bir kimse iin en byk pimanlk, kabirde ve hairde yaanmas muhtemelpimanlktr. En byk nimet de, kiinin kabir ve hairde yznn glmesidir. Btn dulardaistenen; parlayan bir yzle Cenb- Hakkn karsna kabilmektir. Bu gerei bilen YnusEmre, bir baka drtlnde Kuran okumann ve Kuranda aklanan harm ve helle gre

hayat ekillendirmenin Mnker ve Nekir meleklerinin kabirde yapacaklar sorgu ve sulikolaylatracan haber vermektedir:

Kuran oku sen ey vel,

Terkeylegil haram mal,

Mnker Nekirin suli,

T ki sana sn ola.67

Alev-Bekt geleneindeki klk, tarihten bugne varln srdren nemli birolgudur. Hakk irler, klarn ayrdedici zelliklerinden bahsederek, ak sevdirmeyealmlardr. Akn ve n mahiyetini aklayarak, Hakka giden yolu kolaylatrmaydnm olmaldrlar. nk sonuta sevdirilmek istenen Allahtr. Hac Bekt Velde

olduu gibi Hak ak ile birlikte, Hakkn kelmna da vurgu yaparak, hmil-i Kuranhaline getirmeye almlardr. Bu nedenle k, ncelikle Mku olan Allahn Hazret-iMuhammede vahyettii Kurana ok dkndr. nk Kuran olduu Hakknkelmdr. O, Kurn sadece dinlemekle kalmaz, ok sevdii Rabbinin yetlerini ok okur;can ve gnl ile Kuran sever.68 Vaktini onunla geirir. nk Kuran, ok sevdiiRabbinden, ok sevdii Habbi vastasyle insanla iletilmitir. Bu duygusal ban bir sonucuolarak; Bekt klarnn iirlerinde, yzlerce yete telmh bulunmaktadr. Her bir beyitte bir63 Hac Bekt Vel,Maklt,s. 9.64 Ynus Emre Dvn,s. 146.65 A.g.e.,s. 223.66

A.g.e.,s. 96.67 A.g.e., s. 96.68 n Kurna ball konusunda bkz. k Paa-y Vel, Garibnme,s. 153.

10


11/21

Kuran yetine telmih bulunduu iin, Alev-Bekt geleneindeki cem erknnda a(zkire) hitaben; k bir yet oku da, dinleyelim denir. nk Hak klarnn syledii hernefes ve deyite, eitli Kuran yetlerinin manzm anlamlar bulunmaktadr. Kuran gecegndz okuyan Hak klarndan birisi olan Seyyid Nizmolu, akn snr tanmayan bir denizolduu gereini Kurandan rendiini yle ifade etmektedir:

Bu ak bir bahr-i ummandr buna hadd kenr olmaz,Dellim srr- Kurandr bunu bilende r olmaz.69

Allah sevgisinin kayna Kurandr. Bunun sebebi Allhn doksan dokuz ismininve btn yaratlmlara ynelttii rahmet, efkat ve inyetinin Kuranda anlatlyor olmasdr.Allhn rahmetinin her eyi kuatt70ve inananlarn en ok Allh sevdikleri71gerei,Kuranda Allhn dilinden anlatlmaktadr. Bu yzden Kuran n Allha olan aknndelilidir. 19. yzyl Bekt klarndan k Veli, yreinde tad Hak sevgisini dilegetirmek amacyla Ftiha Sresini nazm diliyle yorumlam, nefesine konu etmitir. Onunsyledii msralarda, Hdy bilmenin ve bulmann kalbe smayarak dar taan cokusu

bulunmaktadr:

El-hamd lillh ki bildim Hdy,Rabbl-lemni srr- gedy,

Errrahmnir-rahm buldum Hdy,

Mliki yevmiddn olduk leme.

yyke nabdgzmn nru,

Ve iyyke nestan virdim ikrr,

hdines-srtel-mstakmyr,

Srtellezne ald kaleme.

Enamte aleyhim dedim y Al,

ayril-madbi aleyhim dedim bel,

Veleddlln dedik kaldrdk eli,

Gzlerim dost yolun durdum selma.72

17. yzyl Bekt klarndan Kul Nesm ise, syledii nefesinde hls Sresinitefsr ederek, Allhn varl, birlii, ncesizlii, sonraszl, dourmad ve domadkonularn ilemektedir. Satrlarda Allha duyulan sevgi ve akn iddeti kolayca farkedilebilmektedir:

Fazlna bel baladm y vhid-i ferd-i ehad,Cmlenin mabdu sensin dima hayy-i ebed,

Okudun ismindeBismillhir-rahmnir-rahm,

Ay sftndr sftnKul hvallh ehad,

Evvel hir hvel-hayyllezsin l yemt,

Zhir btn hvel-bksin,Allhs-samed,69 zmen,Alev-Bekt iirleri Antolojisi,c.II., s. 499.70

Arf, 7/156.71 Bakara, 2/165.72 zmen, a.g.e., c. IV., s. 166.

11


12/21

Lem yelidztn, velem yledsftn vasfdr,

Lem yeknzt- sftn leh kfven ehad.73

Seyyid Nizmolunun ifadesiyle Allah ak kenar, kys, kesi ve buca olmayan

bir okyanustur. Hakkn szne (Kurana) ve hak (doru) sze kulak vermek, kiinin kalbinikt duygu ve dncelerden arndrarak, ak denizinde yol almasna yardmc olmaktadr.eyh Saf Buyruunda akn, kalbi temizleyen bu fonksiyonuna iret edilmektedir:

Hak sze kanmaynca,

Hakka dayanmaynca,

Kalbinin pas gitmez,

Aka boyanmaynca.74

Hakkn sz olan Kurn srekli okuyan k, Kuran ahlk ile ahlklanarak,yryen bir Kuran haline gelir. Artk onun szleri, Kurandan baka bir ey deildir. yetlekonuur. Ey ve hdiselere Kuran perspektifinden bakar. Ynus Emre, n geldii bu

mnev dereceyi u beyitte dile getirmektedir:Sayru olmu iniler, Kuran nn dinler,

Kuran kendisi olmu, kendi Kuran iinde.75

Ynus a gre, ak ve evkle Allhn Hakk ismini srekli syleyen kiinin szleride, zamanla Kuran olacaktr. Hakka dayanmak, aka boyanmann ve yryen Kuran olmannartdr. k konutuu zaman, asl konuan Allahtr. Bu yzden onun nefesi Hakktangelmektedir. Ynusun aadaki ifadesiyle onun nefesinde Hakkn kelm bulunmaktadr:

Hakk deyincek nefesi Hakktan gele,Syleyicek szleri Kuran ola.76

Ynus Emrenin bu yaklam, u ekilde aklanabilir. Bektlikte insann manev

olgunlamas safhada ele alnmtr: Bilmek, bulmak, olmak. Seyyid Ahmet Rfat Efendibu olgunlama safhalarn, Kuran renmeye uyarlayarak, yle yorumlamtr: Bir kimseKuran ilmini renirse, Kuran renmi olur. rendikten sonra, Allahn emir ve yasaklarn

batan sona yerine getirirse, Kurann hkmlerine uymu ve onun ahlk ile ahlklanm olur.Kuran, Hakkn sfatdr.77 Kuran ahlkyla ahlklanan kii, bir baka bak asyla Allhnahlkyla ahlklanm olur. Bilmek ve bulmak derecelerini kat ederek, olmak derecesineykselir.

k Paa-y Vel, bu dereceleri biraz daha ayrntlandrarak, Kuran okumann bemakm olduunu ifade etmektedir: Birinci makam; Kuran hfz olmak ve Kurann yedikratini bilmektir. kinci makam; Kurann mnsn bilmektir. nc makam; sre veyetlerin ayr ayr mn ve maksdunu ve sebeb-i nzlleri bilmektir. yetleri, inceden inceyeerh ve tefsr edebilmektir. Drdnc makam; Kuranda okuduu bilgilerin gerei ile ameletmektir. Beinci makam ise; yaplan amel ve itatlerin Allah tarafndan kabul edilmesidir.78

Grld zere Alev-Bekt bykleri, Hazret-i Peygamber, Hazret-i Ali ve HnkrHac Bekt Velden bugne kadar slmn kutsal kitab olan Kurandan ayr dmemi,kevser havuzunun banda kendileri hakknda Hazret-i Peygambere bilgi verecei inancyla73 Hayrettin vgin, Bekt Halk iirlerinde Sre ve yetler, I. Trk Kltr ve Hac Bekt

Vel Sempozyumu, Ankara, 1999, ss. 169-172, s. 170.74 eyh Saf Buyruu, ev: Mustafa Erbay, Ankara, 1994, Ayyldz Y., s. 74.75 Ynus Emre Dvn,s. 127.76 A.g.e.,s. 95.77

Bkz. Seyyid Ahmet R. Efendi, Mirtl- Meksd fi Defil- Mefsd (Yazma Eser),stanbul, H. 1293,vr. 116a.78 k Paa-y Vel, a.g.e.,s. 150-151.

12


13/21

ona sadkatle bal kalmaya gayret etmilerdir. Gnmzde de ayn ballk ve sadkat devametmektedir. Yaayan Alev-Bekt dedelerinden birisi olan Fethi Erdoan yazm olduu Ysnisimli kitabnda, Kurnn Allah kelm olduunu belirterek79, Ftiha, Ysn ve hlsSrelerinin, yetl-Krs ve mener-Rasl olarak bilinen Bakara Sresinin son iki yetininmetinleriyle birlikte anlamlarn vermektedir.80

Yine gnmzde yaayan Bekt babalarndan birisi olan Hakk Sayg da Allah-nsanve Srlar balkl kitabnda Kurnn Hazret-i Peygambere Allah tarafndan vahyedilen birkitap olduunu belirterek, vahyedilen dier kitaba da mn etmenin gereine iaretetmektedir.81

Alev kkenli aratrmac-yazar Dursun Gmoluna gre de; Alev-Bektgeleneinde Kurn- Kerimin dier kutsal kitaplar da iinde toplayan en son kitap ve slmnda, en son din olduuna tam bir inan bulunmaktadr. yetler Allahn kelmdr.82

2. Alev-Bekt db ve Erknnda Kuran Tasavvuru

Gelenee ait db ve erkn kurallar, tarkatn teorik ve teolojik temel prensiplerinin

uygulamaya nasl yansyacan belirlemektedir. db ve erkn, bir nev tarkatn eitim-retim ilke ve yntemlerini iermektedir. Prlik/mridlikten, dervilik ve sofulua kadartarkat ierisindeki retici ve renici pozisyonundaki bireylerin sahip olmalar gerekennitelikler, db ve erkn bal altnda sz konusu edilmitir. Ayrca gelenee yn veren

byklerin fikir ve grlerinin uygulamaya yansyp, yansmad da nemlidir. Eeryansmsa, birinci balkta ele aldmz bilgilerin toplumsal izdmlerinin varlndan szedilebilir. Aksi takdirde bu bilgilerin doruluu tartlr hale gelebilir.

Alev-Bekt geleneinde, db ve erknn yazl olduu birinci derecedeki kaynaklar;Buyruklar ve Erknnmelerdir. Buyruklar; krsal Bektlik olarak tanmlanan Alevliin,Erknnmeler ise; ehir Alevlii olarak tanmlanan Bektliin temel kaynaklardurumundadr. Bu nedenle Alev-Bekt db ve erknndaki Kuran tasavvurunu tespit

edebilmek amacyla, bu iki tr kaynaa mracat etmekgerekmektedir.Buyruklarda Kurn- Kermin slmn kutsal kitab olduuna dair net ifadeler

bulunmaktadr. Bu ifadelerden bazlar yledir:Allh insanlara Kendisine doru giden yolugstermek iin drt kutsal kitap indirmitir. Bunlar Tevrat, Zebr, ncil ve Kurandr. Bunlardrt rmaa karlar. Birincisi su, ikincisi st, ncs bal, drdncs kevserdir. 83Allah nekadar srr ve gzemi varsa, bu drt kitapta bildirmitir. Drt kitap iindeki srlar ise FtihaSresinde toplamtr. Ftiha Sresindeki srlar Bismillhir-Rahmnir-Rahmin iinekoymutur. Bismillhir-Rahmnir-Rahmdeki her sr Ysn Sresinde, Ysndeki her srda, B harfinin altndaki noktada gizlidir.84Buyruk kitabndaki bu ifadeler, Alev-Bekt

byklerinin grleri ile paralellik gstermektedir.

GelenekteBuyrukkitab olarak kabul edilenMenkb- mm Cafer es-SdktaNsve Fl Srelerinin ayrntl bir ekilde tefsri yaplmtr.85 Doan Kaplan, Buyrukmetinlerizerine yapt incelemede; yet ve hadslerin bolca kullanldn, neredeyse tm Buyruk

79 Bkz. Fethi Erdoan, Ysn, stanbul, 2005, FSF Printing House, s. 6.80 Bkz. Erdoan, a.g.e., s. 28-45.81 Bkz. Hakk Sayg,Allah-nsan ve Srlar, stanbul, 2003, Sayg Y., s. 48-49.82 Bkz. Dursun Gmolu, Bektlie Gre nsan ve Mrid Anlay, Uluslararas

Bektlik ve Alevlik Sempozyumu I The 1st Internatonal Symposum on Bektashsm and Alevsm,Isparta, 2005, ss. 111-121., s. 111.

83 Buyruk,haz: Fuat Bozkurt, stanbul, 1982, s. 118.84 A.g.e.,s. 137-138.

85 Bkz. Doan Kaplan, Alevliin Yazl Kaynaklarndan Buyruklar ve Muhtevalarzerine, I. Uluslararas Bektlik ve Alevlik Sempozyumu (I The 1st Internatonal Symposum onBektashsm and Alevsm) Isparta, 2005, ss.233-257, s. 236.

13


14/21

metinlerinde slmn yazl kltrnde bir gelenek olan, Besmele, Hamdele (Allha hamd vekrde bulunmak) ve Salvele (Hazret-i Muhammede ve Ehl-i Beytine duda bulunmak)densonra konuya girildiini belirtmektedir.86

db ve erkn denildiinde ilk akla gelen; pr/mridlerin durumlar ve nitelikleridir.Pr/mrid; demolunu kibirden kurtararak, Nr-u lhiyyenin varln bildiren insan

olarak kabul edilmitir.87 Bu noktada u soruya cevap bulunmas gerekmektedir. Buyrukkitaplarnda pr/mrid, Kuranla ne kadar ilikilendirilmektedir? lmi ve irfnyla etkili olanmrid, davranlar ile de saygndr. Kurnn buyurduklarn yerine getirir...88Buyrukkitabnda; yetsiz, kitapsz sz syleyip nashat eden prin sylediklerinin saygn olmad;

prin syledii szlerin kesinlikle Kurna uymas gerektii89, hkm getirilmektedir. BazBuyruknshalarnda ise pr ve mridlerin sahip olmalar gereken Kuran bilgisi konusundakiifadeler daha da serttir. Grevleri dervileri Allha ulatrmak olan prler, Tanrn gnderdiikitab bilmeyen Tanry nasl bilebilir?90 cmlesiyle uyarlmaktadrlar. nsanlar doutan

bilgi sahibi olsalard, Allah Peygamberlere kitap gndermezdi; kitapsz pr eytandr91ifadeleride, prlerin Kuran bilgilerinin gereine iaret etmektedir.

Tlib ve dervileri, doru bir ekilde Hakka klavuzlayabilmek iin Kurnnbilinmesi ve yol gsterme faaliyetinin Kurna kesin olarak uymas gerektii ifadeedilmektedir.Buyrukta prlerin; Kurn bizim dedemize inmi, bakalm ne buyurmu, biz budnyaya niye geldik, yarn Allah katna ne yzle karz, bu tliblerin hakkn bizden sorarlarsane karlk veririz92 diye dnmeleri gerektii vurgulanmaktadr. Kurn bilmeden dervileriird etmeye alan prler, yle eletirilmektedir: Kimi prler; aktan okurum, karay bilmemdiye okuryazarl kmserler. Byle syleyen pr, Kurn inkr etmi demektir. Aktanokumak klara zgdr. Oysa klarn da Kurn vmesi ve buyruklarn yerine getirmesigerekir. Bir n sz, Kurna uyduu srece o gerek ktr. Szleri Kurna uymayann szne itibar edilmez. n serveti altn ise, Kuran mihenk tadr.93

Maher gnnde pre; Hazret-i Muhammede inen Kuranda buyrulanlara gre

hkmedip hkmetmedii, Hakk hak edip etmedii sorulacaktr. Eer Kurna gre hkmedip,Hakk hak ettiyse ona; gel sevabn al, sen sevabn daha nce dnyada vermisin denilerek,Cennete gnderilecektir.94

Buyruklarda prlerin yol ve erknla ilgili olarak karlatklar problemleri naslzebilecekleri anlatlrken de yine Kuran referans gsterilmektedir. Yol byklerinin zmgetirdikleri problemlerin dnda yeni bir problemle karlaldnda, Kuran ve hadse grezm bulunmas tavsiye edilmektedir.95 Prin kendi aklna estii gibi yete dayanmadan, kendiuydurduu sze gre problemleri zmeye almas ve tlibe; hadi senin gnhlarndangetim, seni baladm demesi halinde, kesinlikle kfir olaca belirtilmektedir. Buyruagre; Allah o pri sorguya ekerek, ona yle syleyecektir: Ey s! Sen dnyada Tanrmydn? Ben seni Muhammed-Alinin soyundan bouna m getirdim. Oysa sen inanmadan,

86 Bkz. Kaplan, a.g.t., s. 283.87 evki Koca, Melm-Bekt Metaforunda rd Paradigmas Mrg-i Dil, stanbul, 1999,

Nazenin Y.,s. 43.88 Buyruk, nr: Sefer Aytekin, Ankara, ts., s. 19.89 A.g.e.,s. 19.90 Buyruk,haz: Fuat Bozkurt, s. 24.91 Bkz.A.g.e., s. 24.92 A.g.e.,s. 25.93 Bkz. A.g.e., s. 24; Buyruklardaki Kuran anlayyla ilgili geni bilgi iin bkz. lyas zm,

Temel Alev Kayna Buyrukta Kuran Anlay,Kltrel Kaynaklarna Gre Alevlik, stanbul, 2002,

Horasan Y., s. 44-61.94 Buyruk, haz: Fuat Bozkurt,s. 91.95 Bkz.A.g.e.,s. 145-146.

14


15/21

kendi karn iin kendi bildiin gibi yol srdn. Byk gnh ileyen tlibe; dnya mal iiniyisin dedin. Kurn, hadsi bir yana braktn. Ben babadan byle grdm dedin. Oysa babayaptklarnn hesabn kendisi verir. imdi ban kurtar.96

Buyrukkitabnda tlibler de uyarlarak, problemleri Kuran ve hadse gre zmeyenpre itibar etmemeleri istenmektedir. Prlerle birlikte tliblerin de Kurna uygun hareket etme

mevzuunda uyarlmalar, konunun ne kadar ciddiye alndn gstermektedir. fadeler aynenyledir: Tlib, prin durumunun kitaba (Kurna) uygun, ama sylediklerinin kitapszolduunu grrse, bir kmil mrid bulup, o pri kitaba uymaya armaldr. Pr, kmilmridin szne uymayp yetsiz, hadssiz hkm yrtmeyi srdrrse, artk tlib o prindrna durmamaldr. Gidip, Ali soyundan baka bir pr bulup, onun eteini tutmaldr. Kitabauymayan pr eytandr. Byle bir prin drnda duran tlib de eytandr. Ermeni, Yahudi, Rmulular bile kitaplarna baldr. Dinleri btl, kitaplar geersiz olmasna karn onlar,kitaplarnn buyurduuna gre davranrlar.97 Burada slm dndaki dinlerin mensuplarnnmisl verilmesi dikkat ekicidir. Tliblere her dnin kutsal bir kitabnn olduu ve her dinmensbunun da, o dnin kutsal kitabna gre haytn ekillendirdii gerei hatrlatlmaktadr.Ayn ekilde mminlerin de Kurnn buyruklarna kesinlikle uymalar istenen Buyrukkitabnda; Kuran okuyup da, buyurduklarn tutmayanlarn balarnn Cehennemdekideirmende necei haber verilmektedir.98

Yukardaki anlay, tlibin pre/mride bat (sz) verdii ikrr erknna dayansmtr. krr glbngleri bir nev, tlibi de, mridi de balayan Kurn ve slma ballkyeminidir. En ok bilinen bat (ikrr) glbngi u ekildedir: Allah u Telnn kuluyum.Allahn temiz ekilde yaratt Hazret-i dem soyundanm. Allahn dostu, Hazret-i brhiminmilletindenim. Dnimiz, slm Dnidir. Kitabmz, Kurandr. Kblemiz, Kbedir. Hazret-iMuhammed mmetindenim. Yiitler yiidi, Ali Murtaznn balsym.Allhu ekber, l ilheillallhu vallhu ekber Allhu ekber ve lillhil-hamd.99 krr yini bir nev szlahitnmedir. Verilen ahde orada bulunan btn tlibler hid olmaktadr. Buyruklardatlib

ahdin gereini yerine getirmediinde, ona verilecek cezlar, tark vurmaktan dknlekadar tek tek tarif edilmitir.100

Pr/mrid konumundaki dede ve babalara verilen czetnmeler incelendiindeBuyruk kitaplarnda ilenen Kuran merkezli anlayn bu belgelere de aynen yanstldgrlmektedir. Prin/mridin ird grevini yerine getirebilmesi iin yeterlik belgesi/diplomanitelii tayan ve Hacbekt Dergh tarafndan verilen btn czetnmeler, Kuran yetleriile balamaktadr. Bu uygulama, Kurnn yolun/srein en bata gelen referans olduunuvurgulamak ve levhalatrmak amacyla yaplm olmaldr. Zlike takdrl-azzil-alm101,

Nasrun minellhi ve fethun karb102, Rabben tekabbel-minn inneke entes-semul-alm103 yetleri, czetnmelerin ba ksmna yazlanlardan sadece bir kadr. Ayrca

czetnmelerin ierisinde sk sk yet ve hadslere atflar yaplmaktadr. Ortalama olarak bir

czetnmede 8-10 yet ile 5-6 hadsin getii sylenebilir.104

96 A.g.e.,s. 91-92.97 A.g.e.,s. 93.98 A.g.e.,s. 146.99 Seyyid Ahmet R. Efendi, a.g.e.,s. 262-263.100 Bkz.Buyruk, haz: Fuat Bozkurt,s. 85.101 Zlike takdrl-azzil-alm ifadesi, Enm, 6/96, Y Sn, 36/38 ve Fussilet, 41/12. yetlerinde

gemektedir. Anlam yledir: Bu gl ve bilgin olan Allahn knunudur.102 yetin anlam: Allah katndan bir yardm ve yakn bir zafer vardr. Saf, 61/13.103 yetin anlam: Rabbimiz! Yaptmz kabul buyur. Sen hem iitir, hem bilirsin. Bakara,

2/127. yetlerin yer ald iczetnmeler iin bkz. Eri, a.g.m., s. 133; Sar Saltuk Ocana Ait

czetnmeler (Yazma Belgeler), Turan Saltk (Dede) zel Ktphanesi; Yaln-Ylmaz, ah brhimOca zerine Yeni Bilgiler,Hac Bekt Vel Dergisi, S. 30,s. 25-60.104 Bkz. Eri, Alev-Bekt Kaynaklarnn Neri Problemi,I. Din Yaynlar Kongresi, Ankara,

15


16/21

Buyruk kitaplarnda ideal pr/mrid profili ile birlikte derviler de sofu balaltnda resmedilmitir. Sofu, mutasavvf/sf kelimesinin gelenekteki karldr ve izilenresme gre; onlar yaantlarnda Kurn yanstan ayna gibidirler. Buyrukta geen ifadeleraynen yledir: Sofu sular iinde bengisudur. Zemzemi andrr. Yiyecekler iinde bal vehelvadr. Yemiler iinde elma ve inciri okar. iekler iinde gle benzer. Ulmu (bilgisi)

Kelm- Kadmdir. Yz kutsal Kurn- Kermin yzdr. Yedi yazs yedi Ftihadr.Szleri bin bir addr. Zlfleri on ikidir. Damar yz altm altdr. ki sofunun birbirininyzne bakmas Kuran okumaktr.105 Sofunun manev olarak nasl mesafe kat edebilecei de

Buyruklarda ilenen konular arasndadr:Mutluluk bulmak isteyen sofunun ncelikle zntoprak etmesi gerekir. Peki zn toprak etmek nasl olur? zn toprak etmek; 1. Yumuakszl olmakla, 2. zverili olmakla, 3. Gemii grp, dnp soysuzluk etmemekle, 4.Allhn buyruu gereince ibadet etmekle, 5. nsanlarn gnln krmamakla, 6. Allhkelmn (Kurn) dilinden, buyurduklarn gnlnden drmemekle, 7. Toplumda uysalinsan olmakla.106

Kaygusuz Abdal, Vcudnmeadl eserinde insan tarif ederken onun gsnde Kuranve hikmetin bulunduunu sylemektedir.107 Dervilere db ve erknn retildii 16 soru-cevaptan birisi yledir: Soru: Gsmde (ne var?) Cevap: Kurn u hikmet!108 Ayn ekildesoru-cevap ynteminin uyguland Kitb- Cabbr Kulunda ise Bekt dervii ile Hazret-iAli arasnda yle bir konuma gemektedir: Dervi: mnn dii nedir? Hazret-i Ali:Kurndr. Dervi: Kurnn ba nedir? Hazret-i Ali: Bismillhdr.109Buyruk kitabndamn nedir? sorusuna yle cevap verilmektedir: mnn asl Tanr korkusudur. mn biraaca benzer. Dibi inananlarn gnldr. Gnl Kurandr. Derisi haydr. Teni krdr.Buda takvdr110

db ve erknn anlatld kitaplarda gnlk din-tasavvuf-ahlk hayatn salkl birekilde yrtlmesine ilikin bilgiler de verilmektedir.Kitb- Cabbr Kulunda eytannarda, pazarda, al-veri yaparken insana nasl tuzak kurup, onu kandrabileceine dair

rnekler bulunmaktadr. Eserde Hazret-i Peygamberin dilinden, eytann aldatmalarna karbizzat Kuran srelerini okumak tavsiye etmektedir.111Buyruk kitabnda ise bir kimseninBismillhir-Rahmnir-Rahm demesi halinde, lanetli eytann ate karsnda mumunerimesi gibi eriyecei belirtilmektedir.112 Skntl gnlerde ve bir yolculua karken nnEnzeln (Kadr) Sresinin okunmas tavsiye edilmektedir. Kuran okumann, kiiye ktlkyapmak isteyen kiinin iini bozaca anlatlmaktadr.113

Alevlik-Bektlikte dier btn tasavvuf ekollerde olduu gibi dnya sadeti kadar,hiret sadeti de sz konusu edilmi, dervi ve tliblere bu konuda gerekli tavsiyelerde

bulunulmutur. Tliblere grh-u nc, ehl-i nc (hirette azabdan kurtulacak grup)olabilmek, hedef gsterilmitir. Bekt bykleri yazdklar Erknnmelerde, sylediklerinefes ve deyilerde grh-u nc olmann esaslarn belirlemilerdir. man, ibdet veya

ahlkla ilgili herhangi bir ilke veya davran, grh-u nc olmann art haline getirmilerdir.

2003, Diyanet leri Bakanl Y., s. 133-136.105 Buyruk,haz: Fuat Bozkurt, s. 32.106 A.g.e.,s. 36.107 Kaygusuz Abdal, Vcudnme,haz. Abdurrahman Gzel, Ankara, 1983, Kltr Bakanl Y., s.

141, 142.108 Baha Said Bey, Trkiyede Alev-Bekt, Ah ve Nusayr Zmreleri, haz. smail Grkem,

Ankara, 2000, Kltr Bakanl Y.,s. 218.109 Bkz.Kitb- Cabbr Kulu, vr. 69b-70a.110 Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, s. 144.111

Bkz.Kitb- Cabbr Kulu, vr. 42a.112 Bkz.Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, s. 137.113 Bkz.A.g.e.,s. 146.

16


17/21

Bylece, o davrann benimsenmesini kolaylatrma amacn gzetmi olabilirler. Kurnokumak ve ona uygun hareket etmek, Bekt byklerinin saydklar olumlu davranlararasndadr. Kalender elebi, aadaki beytinde kitbullah (Kuran) okumay, grh-u ncolmak iin bir art haline getirmitir:

Ger dilersen ehl-i nc olmaya,

Ge bu kesretten kitbullh oku.114

Ynus Emre de, Kuran okuyanlarn hirette srat kprsnden kolaylkla geerek,Cehenneme dmekten kurtulacaklarn belirtmitir:

Kuran oku sen ey gfil,T bilesin burhan delil,

Hair gn sen yle bil,Srat sana sn ola.115

Buyrukta verilen bilgiye gre; Allah, yrekten Bismillhir-Rahmnir-Rahmdiyen kiinin gnhn balar. Bir kimse inanlaBismillhir-Rahmnir-Rahm dese, Allah

bayazcsna o kimse iin drt bin hayr yazdrr. Cennete girmesi iin drt bin iyilik yapmsayar. Allah o kimsenin drt bin gnhn balar. Hazret-i Peygamberden yle bir hads

nakledilmektedir: Bir kimse ocuunu okumaya verse, o ocuk bir defa Bismillhir-Rahmnir-Rahm dese, Allah o ocua Cehennem ateinden uzaklamas iin berat yazar.116

Alev-Bekt byklerinin sz ve eserlerinde Kurna bu kadar vurgu yaplnca,Bekt tarkatnn en nemli erkn olan cemlerde Kuran yetlerinin okunmamasdnlemez. Cemlerde pek ok yet okunmaktadr. Cemlerde gnllerdeki Hak sevgisiAllah, Allah sesleriyle da vurulurken, Hakkn kelm olan Kurn- Kermde byk birvecd ierisinde okunmaktadr. Pek ok yet, cem erknnda uygulanan on iki hizmetin teolojiktemelini oluturmaktadr. Bu yzden bir erkndan baka bir erkna geilirken, mutlaka bir yetokunur. Mesel; era uyandrlrken, Allhu nrs-semvti vel-ardi meselh nrihkemiktin fh misbh117 yeti okunur. Grg safhasnda seccdeci meydana gelerek,dra durur ve u tercmn okur: Bismillh, bismi h! Ve kler-keb fh bismillhimecrh ve mrsh. nne Rabb le gafrur-rahm118Rehber, grg darnda bulunan drtkiinin sana geip, meydana niyaz ettikten sonra u yeti okur: Kl Rabben zalemnenfsen ve in lem tafir len ve terhamn le neknenne minel-hsirn.119 Grgsrasnda ayrca Tevbe Sresi 119. yet de okunur.120 krr srasnda tlib, nnellezne

ybyineke innem ybyinellah. Yedullhi fevka eydhim. Femen nekese feinnmeyenkis al nefsih ve men avf121 Sr suyu hizmetinin icrs srasnda srsucu srsuyutercmnn okur: Bismillh, bismi h! Ve cealn minel-mi klle eyin hayy.122

Kurban kesimi srasnda ise, Safft Sresi 103-107. yetler123 okunurlar. db ve erkn kitaplar

114 zmen,Alev-Bekt iirleri Antolojisi, c. II., s. 41.115 Ynus Emre Dvn,s. 96.116 Bkz.Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, s. 137.117 Allah, gklerin ve yerin nrudur. Onun nru, iinde k bulunan bir kandil yuvasna

benzerNr, 24/35.118 Nuh dedi: Binin iine, onun akp gitmesi de, demir atmas da Allahn adyladr Hd,

11/41.119 Her ikisi, Rabbimiz! Kendimize yazk ettik; bizi balamaz ve bize merhamet etmezsen biz

kaybedenlerden oluruz dediler.Arf, 7/23.120 Cemin grg safhas ile ilgili olarak bkz. Mehmet Yaman, Alevlik, nan, Edeb, Erkn,

stanbul, 2001, Garip Dede Trbesi Dernei Y., s. 194-198; Seyit Dervi Tur, Erknnme Alevliinslmda Yeri ve Alev Erknlar, stanbul, 2002, Can Y., 355-446.

121 Ey Muhammed! phesiz sana ba eerek ellerini verenler, Allaha ba eip el vermisaylrlar. Allahn eli onlarn ellerinin stndedirFetih, 48/10.

122

nkr edenler, gkler ve yer yapkken onlar ayrdmz ve btn canllar sudan meydanagetirdiimizi bilmezler mi? nanmyorlar m?Enbiy, 21/30.123 Bylece ikisi de Allha teslmiyet gsterip, babas olunu aln zerine yatrnca, Biz: Ey

17


18/21

incelendiinde pek ok uygulamann, Kuran yetleriyle temellendirildii ve ilgili yetlerinuygulama srasnda okunduu grlmektedir.

Alev-Bekt erknnda bir kii Hakka yrd, yani vefat ettii zaman, onun drekilir. Dr ekmek; o kiinin gnhlarnn affedilmesi, Hakkn Ddrna, Cemlinekavumas iin Allaha du ve mnct etmek anlamna gelmektedir. Amasya

Gmhackyde el yazmas halinde bulunan bir dr kitab, Alev-Bekt geleneindeKurnn yeri konusunda bilgi vermektedir. Besmele ile balayan eserde Hakka yryen kiiiin yle du edilmektedir: lh y Rabbel-lemn vey erhamer-rhimn. Hcet kapularnaY Rabb iki cihan serveri Muhammed Mustaf sallallhu aleyhi ve sellem ve h-Merdn Aliyyl-Murtaz hrmeti in iimizi Sen sn eyle!124 Daha sonra Kurn-Kermdeki Ellez halakas-semvti vel-ardi ve m beynehm f sitteti eyymin smmeistev alel-arir-rahmni...125yeti zikredilerek, bu okunan Kurn- Azmin ve Furkn-Kermin ve Kelm- Kadmin izzeti ve evketi ve kermeti ve bereketi ve fazleti hrmetiin126 denmektedir ki, bu ifadeler Kurna olan inan ve ball dile getirmektedir. Dunngeri kalan ksmlarnda Kuranda isimleri geen Peygamberler, Ehl-i Beyt ve on iki immlar,Bekt bykleri hussiyetleri ile birlikte anlarak, onlarn yz suyu hrmeti iin len kii

namna Allahtan af ve mafiret dilenmektedir. 127Alev-Bekt geleneinde Kuran, uygulamalardan klk-kyfetlere kadar slmn

kutsal kitab olarak her yere sinmi, gelenei adeta kendi boyasyla boyamtr. Dervileringiydikleri tcn kubbesinde kll eyin hlikn ill vecheh, lehl-hkm ve ileyhitrcen128 Ortasnda Ysn vel-Kurnil-Hakm129baka bir rivyette Allh l ilhe ill

Hvel-Hayyl-Kayym130 ersinde l ilhe illallah Muhammedn Raslullah Aliyynveliyyullah131 yazlmtr. Tarasnda, fe eynem tvell fesemme vechllah132 Ekinde,senurhim ytina fil-fki ve f enfsihim133Ardnda, ve allemel-demel-esme kllehsmme aradahm alel-meliketi134 yazldr.135 Her bir yet dervilerin akllarndankarmamalar istenen mesajlarla doludur. Hakkn buyruklar, Hakka giden yolda derviinyolunu aydnlatan kandillerdir.

Gel ber, olma bu demde gfil,

Eksern-nsi ve hm l yminn.136

brahim! Ryy gerek yaptn. te Biz, iyi davrananlar bylece mkfatlandrrz diye seslendik. Dorusubu apak bir deneme idi. Ona fidye olarak byk bir kurbanlk verdik. Safft, 37/103-107.

124 Kitb- Dr (Yazma Eser), Hasan Topal (Baba) zel Ktphanesi, ts., vr. 1b.125 yetin anlam: Gkleri, yeri ve ikisinin arasndakileri alt gnde yaratan, sonra da ara

hkmeden Rahmndr.Furkn, 25/59.126 Kitb- Dr, vr. 3a-3b.127 Bkz. a.g.e., vr. 4a-21a.128 Onun vechi zat- hari herey yok olacaktr. Hkm Onundur ve hepiniz Onun hzuruna

gtrleceksiniz.Kasas, 28/88.129 Y sn. Hikmetli Kurna and olsun. Ysn, 36/1,2.130 Allah, o ilhtr ki, Kendisinden baka ilh yoktur. O, Haydr. Kayymdur.Bakara, 2/255.131 Kelime-i tevhd olarak isimlendirilen bu cmlenin anlam: Allahtan baka ilh yoktur ve

Muhammed Onun elisidir.132 Hangi tarafa dnerseniz, orada Allha itaat ve ibdet ciheti vardr.Bakara, 2/215.133 Biz ileride onlara delillerimizi gerek d dnyada gerek kendi z varlklarnda gstereceiz.

Fussilet, 41/53.134 ve deme btn isimleri retti. Mteakiben nce onlar Meleklere gstererek Bakara,

2/31.135

db u Erkn- Bektyye (Yazma Eser), Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi,No: 7/2., stanbul,vr. 2a-2b.136 yetin anlam: Fakat insanlarn ou inanmazlar. Rad, 13/1.

18


19/21

Ol sebepten size eyledim kitb,

Vesskm [bih] leallekm takiln.137

Her ki tasdk eylemez nutk- Hakk,

Ve Raslhm fehm leh mnkirn.138

Kim ki evlda hynet eyledi,

Feulike hmz-zlimn.139

Ey Vrn, Zt- Hakk kim grr,

Ve innehm ileyn rcin.140

SONUAlev-Bekt gelenei, dier tasavvuf ekoller gibi Kurn- Kermi din duygu ve

dnce dnyasnn merkezine yerletirmitir. Hazret-i Aliden Hac Bekt Velye kadarAlev geleneinin ekillenmesinde etkili olan trih ahsiyetler, Kurn Hazret-iMuhammedin bir emaneti olarak grm, kendilerini onun prensiplerini yaamak ve

yaatmakla sorumlu hissetmilerdir. Bata Hazret-i Ali olmak zere Kurnn retilmesini verenilmesini tavsiye eden gelenein ncleri, etraflarnda oluan halkalar Kurn renenkl kandillere dntrmlerdir. Gayr-i mslimleri slma davet eden Rmun gzcsHnkr Hac Bekt Vel davetine icabetle nasiplendirildiinde, ilk icraat olarak yeniMslmanlara Kurn retmitir. Tlib-i Hak olan dervilere Allha ulamann yollarnnretildii gelenekte Kuran, Allhn onu sevenlere gnderdii bir mektup olarak alglanm,mektubun ieriinin anlalmasna zel bir nem verilmitir. Hakkn ddrna ulamak iinHakkn kelmn oka okumak gerekmektedir. Dervilerin arad lh sevginin srrKuranda bulunmaktadr. Sevgi kahraman derviler, Allha ulamak iin nefislerini zellederken, aklarna da Kurn delil etmilerdir. Etraflarna yaydklar pozitif enerjinin, yetmiiki milleti kuatan sevgi ve hogrnn kaynanda; Kurnn evrensel mesaj vardr. Hak olanszlerini Hakkn sznden szerek sylemi, nefes ve deyilerinde Kurn bilgi ve duygumerkezi haline getirmilerdir. k Ynus, Kurn okumay grh-u nc olmann artsayarak, Kuran okuyanlarn srat kprsnden kolayca geebileceklerini ifade etmitir. Alev-Bekt bykleri kendi hayatlarnda her vesileyle Kurn okumular, eserlerinde de eitlisre ve yetlerin tefsrlerine yer vermilerdir. Gelenee ait db ve erkn kitaplarnda pr, tlib,137 yetin anlam: Allah bunlar size dnesiniz diye buyurmaktadr. Enm, 6/151.138 yetin anlam: Veya Peygamberlerini tanmadlar da, bu yzden mi onu inkr ediyorlar? Mminn,

23/69.139 Bu ifade, Kurn- Kermdeki pek ok yetin sonunda gemektedir. Bkz. Bakara, 2/229; l-i mrn,

3/94; Mide, 5/45 vd. Anlam: te onlar zlimlerdir.

140 Bu ifadenin ierisinde getii yetin bir nceki yetle birlikte anlam: Sabr ve namazla Allha snpyardm isteyin. Rabblerine kavuacaklarn ve Ona dneceklerini umanlar ve hu duyanlardan bakasnanamaz elbette ar gelir. Bakara, 2/45-46. bkz.lm-i Cvidn, vr. 17b-18a.

19


20/21

dervi veya sofu olabilmek iin Kuran bilgisi art koulmu, yet ve hads bilmeyen prlereytan olmakla sulanmtr. Mridlere verilen iczetnmelerin en banda Kuran yetleriyazldr. Dervi ve prlerin tclarn Kurn- Kerm yetleri sslemitir. Allah aknn dilegetirildii cem erknlarndan Hakka yryen canlarn Allhn af ve mafiretine kavumasiin okunan dr dularna kadar, erknn her bir parasnda Hakkn ve Kurnn mhr

bulunmaktadr. Sonu olarak Alev-Bekt geleneini ile Kuran birbiri ile btnlemi,Hakkn seds, gelenee lh bir soluk ve nefes vermitir. Her frsatta Allah, Allah diyencanlar, Allah kelmn dillerinden ve gnllerinden drmemilerdir.

BBLYOGRAFYA

Yazma Eserlerdb u Erkn- Bektiyye (Yazma Eser), Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi,

No: 7/2., stanbul.Hac Bekt Vel,Kitb- Tefsr-i Besmele (Yazma Eser), Manisa l Halk Ktphanesi, H. 1423,

No: 3536.Vrn Baba, lm-i Cvidn, Vrn Baba Rislesi (Yazma Eser), Turan Saltk (Dede) zel

Ktphanesi, H. 1290.

Kitb- Cabbr Kulu (Yazma Eser), Eyp ztrk (Dede) zel Ktphanesi, H. 1165.Kitb- Dr (Yazma Eser), Hasan Topal (Baba) zel Ktphanesi, ts.Rfa Alev, Bekt Tarkatna Ait Usl db yinler Mecmuas (Yazma Eser), Sleymaniye

Ktphanesi, H. 1284.

Sar Saltuk Ocana Ait czetnmeler (Yazma Belgeler), Turan Saltk (Dede) zelKtphanesi.

Seyyid Ahmet R. Efendi, Mirtl- Meksd fi Defil- Mefsd (Yazma Eser), stanbul, H.

1293.

Basl Eserler

k Paa-y Vel, Garibnme, haz. Bedri Noyan, Ankara, 1998, Ard Y.

Baha Said Bey, Trkiyede Alev-Bekt, Ah ve Nusayr Zmreleri, haz. smail Grkem,Ankara, 2000, Kltr Bakanl Y.

Buyruk, nr: Sefer Aytekin, Ankara, ts.Buyruk, haz: Fuat Bozkurt, stanbul, 1982.Demir Baba Velyetnmesi, ev. Bedri Noyan, stanbul, 1976, Ant Y.ER, Osman, Alev-Bekt Kaynaklarnn Neri Problemi, I. Din Yaynlar Kongresi,

Ankara, 2003, Diyanet leri Bakanl Y., ss. 97-125.ERDOAN, Fethi, Ysn, stanbul, 2005, FSF Printing House.GMOLU, Dursun, Bektlie Gre nsan ve Mrid Anlay, Uluslararas Bektlik

ve Alevlik Sempozyumu I The 1st Internatonal Symposum on Bektashsm andAlevsm, Isparta, 2005, ss. 111-121.

Hac Bekt Vel,Maklt, haz: Esad Coan, Ankara, 1996, Kltr Bakanl Y.,Maklt- Gaybiyye ve Kelimt- Ayniye, ev: Davut Duman, GHAM Y.

Hazreti Ali Divan, terc:Mstakmzde Sleyman Efendi,stanbul, 1981, Ana Y.

20


21/21

Hoca Ahmed Yesev,Dvn- Hikmet, haz: K. Eraslan, Ankara, 1993, Kltr B. Y.mam Ali Buyruu (Nehcl-Bela), haz. Abdlbki Glpnarl, stanbul, 1972, Yeni ark

Marif Ktphnesi.

VGN, Hayrettin, Bekt Halk iirlerinde Sre ve yetler,I. Trk Kltr ve Hac Bekt

Vel Sempozyumu, Ankara, 1999, ss. 169-172.

KAPLAN, Doan, Alevliin Yazl Kaynaklarndan Buyruklar ve Muhtevalar zerine, I.Uluslararas Bektlik ve Alevlik Sempozyumu (I The 1st Internatonal Symposum onBektashsm and Alevsm) Isparta, 2005, ss.233-257.

Kaygusuz Abdal, Vcudnme, haz. Abdurrahman Gzel, Ankara, 1983, Kltr Bakanl Y.KOCA, evki, Melm-Bekt Metaforunda rd Paradigmas Mrg-i Dil, stanbul, 1999,

Nazenin Y.KPRL, Fuat, Bektaliin Meneleri, Trk Yurdu, cilt : II, S: 8, yl: 1925, ss. 165-176.

Menkb- Hnkr Hac Bekt Vel, haz. Abdlbk Glpnarl, stanbul, 1958, nklp

Kitabevi.ZMEN, smail,Alev-Bekt iirleri Antolojisi, Ankara, 1995, Saypa Yayn Datm.SAYGI, Hakk,Allah-nsan ve Srlar, stanbul, 2003, Sayg Y.Seyyid Hseyin b. Seyyid Gayb, erhu Hutbetil-Beyn, haz: Saffet Sarkaya, Isparta, 2004,

Faklte Kitabevi.SOYYER, Ylmaz, Bilgi Sosyolojisi Asndan Abdal Ms Tekkesi,I. Trk Kltr ve Hac

Bekt Vel Sempozyumu, Ankara, 1999, ss. 303-304.eyh Saf Buyruu, ev: Mustafa Erbay, Ankara, 1994, Ayyldz Y.TUR, Seyit Dervi,Erknnme Alevliin slmda Yeri ve Alev Erknlar, stanbul, 2002, Can

Y.ZM, lyas, Temel Alev Kayna Buyrukta Kuran Anlay,Kltrel Kaynaklarna Gre

Alevlik, stanbul, 2002, Horasan Y., ss. 44-61.Veli Baba Menkbnmesi, haz. Bedri Noyan, stanbul, 1995, Can Y.YALIN, Alemdar-YILMAZ, Hac, ah brhim Oca zerine Yeni Bilgiler, Hac Bekt

Vel Dergisi, S. 30, ss. 25-60.YAMAN, Mehmet, Alevlik, nan, Edeb, Erkn, stanbul, 2001, Garip Dede Trbesi Dernei

Y.Yemn,Fazletnme, smail zmen,Alev-Bekt iirleri Antolojisi, c. II., ss. 52-100.

YILDIRIM, Ahmet, Alev-Bektlerin Dnin Temel Kaynaklarndan Kuran ve Snnete

Bak, Uluslararas Bektlik ve Alevlik Sempozyumu I (The 1st Internatonal

Symposum on Bektashsm and Alevsm), Isparta, 2005, ss. 287-296.

Ynus Emre Dvn, stanbul, 1954, Marif Kitaphanesi.

Documents

Alevi-Bektaşi Geleneğinde Kur'an Tasavvuru