Alfred Philippson ve Ayvalık

ALFRED PHILIPPSON Taylan Kken

1

ALFRED PHILIPPSON VE AYVALIK

Alfred Philippson(Resim.1) 1900-1904 tarihleri arasnda Ege Adalar ve Bat Anadolu almalar iin blgeye gelmi, Ayvalk ve evresini aratrm, fiziki ve jeolojik haritalarn karm, arkeolojik yerleri dolam, ayrntl incelemeler yapm Alman aratrmacsdr.

Resim.1- Alfred Philippson

ALFRED PHILIPPSONIN HAYATI: (*)

1 Ocak 1864 tarihinde Bonnda dnyaya gelen Alfred Philippsonn babas Ludwig Philippsondr. Haham ve yazar olan baba Philippson 1811 ylnda domu, 1889 ylnda vefat etmitir. A.Philippson eitimini Bonn, Mnih ve Leipzig ehirlerinde tamamlamtr. Doktora tezi Studien ber Wasserscheiden(1) adndaki almadr. Doktorasndan sonra uzun yllarn alacak olan Aegaeis projesi iin Egeye gelecektir. Ege Adalarnda yapm olduu almalar Der Peloponnes isimli kitapta toplar. Kitap Berlinde 1892 ylnda yaynlanr.

(1) Su Havzalar zerine almalar.


2

Alfred Philippson 1892 ylnda Bonn niversitesinde doent olarak greve balar, 1899 ylndaysa asistan profesr olacaktr. Projesi kapsamnda Yunanistanda tetkiklerine devam eden Phillippson nce Ege Adalarn dolaacak, 1900 ylnda Anadoluya geecektir. Preussische Akademie zu Berlin(2) mali desteiyle 1900-1904 yllar arasnda aratrmalarn srdrm ve bu incelemelerini Reisen und Forschungen im westlichen Kleinasien(3) adyla 1910, 1911, 1913 ve 1914 yllarnda drt cilt halinde yaynlayacaktr. Bu eserlerde blgenin topografik ve jeolojik haritalarn yaynlar. 1:300.000 lekli bu haritalar Bat Anadoluda yaplan ilk alma olup, daha sonraki aratrmaclar iin referans olacak, bu haritalardan yararlanlarak Bat Anadoluyla ilgili jeolojik ve morfolojik aratrmalar hzlanacaktr.

Alfred Philippson 1904 ylnda corafya dalnda profesr seviyesine ykselerek Bernde derslerine devam eder. 1906 ylnda Halleyfde hocala devam eden Philippson, 1911 ylnda domu olduu ehre, Bonna dnerek burada akademik grevini srdrr. Bu yllarda Rusyaya giderek bu lkenin haritasn yaynlamtr. Bu almann ardndan 1915 ylnda Das Trkische Reich, Eine Geographische bersicht(4) kitab kacaktr. Bu kitab 1918 ylnda Steinmann Wilkens ile birlikte ortak almas Handbuch der Regionalen Geologie(5) izleyecektir. I. Dnya Savann ardndan Bat Anadolunun bitkisel morfolojisi gibi haritalar da yaynladktan (1919-1921) ilgisini tamamen talya zerine younlatracaktr.

Alfred Philippson nce Yugoslavya Corafya Kurumuna daha sonra Atina limler Akademisine fahri ye seilecektir. Bu yllarda Die Griechische Landschaftten(6) isimli 4 cilt 10 ksmdan oluan muhteem eserini tamamlamaktadr. Bu eserin bittii zaman Naziler tarafndan tutuklanp 1942 ylnda Theresienstadt(7)(Resim.2/3) toplama kampna gtrlr. Birok bilim adamnn eserleri bu dnemde yok edilirken, Philippsonn almalar ve kitaplar Bonn niversitesinde olduundan zarar grmez. 1945 ylnda kamptan sa kanlardan biridir Philippson, fakat yatalaktr artk. Son byk eserinin 8 ksmlk blmnn lmeden nce baslm olduunu grr ve buna sevinir.

(2) Berlin Prusya Akademisi.

(3) Bat Anadolu Seyahatleri ve Aratrmalar.

(4) Osmanl mparatorluu, Corafi Bir Bak.

(5) Blgesel Jeoloji Kitab.

(6) Yunan Manzaralar.

(7) Bu kampla ilgili https://en.wikipedia.org/wiki/Theresienstadt_concentration_camp adresinden bilgilere ulaabilirsiniz.


3

Resim.2/3- Theresienstadt (Terezin) Toplama Kamp

Alfred Philippson (Resim.4) bir corafyacdr. Buna ramen kendisini hep jeolojiye yakn hissetmitir. Alman Jeoloji Cemiyeti tarafndan 1948 ylnda kendisine G. Steinmann Onur Madalyas verilirken jeoloji bilimine olan dknln zellikle belirtecektir. Aslnda jeoloji zerine nemli aratrmalarn Bat Anadoluda gerekletirmitir. Bu almalar iin Trkiye Jeoloji Kurumu kendisine fahri yelik vermitir. Trkiye Jeoloji Kurumu tarafndan dllendirilmek kendisini ok memnun etmi, mrnn sonuna kadar Trkiyeden gelen yaynlar dikkat ve alakayla izlemi, Alman jeoloji ve corafya rencilerini Trkiyede almalar yapmas iin tevik etmitir.


4

Alfred Philippson 28 Mart 1953 tarihinde Bat Almanyann Bonn ehrinde vefat eder. stei zerine herhangi bir merasim dzenlenmeden, sade bir ekilde cenazesi defnedilir.

Resim.4- Alfred Philippson

ALFRED PHLPPSON, SOMA ve TIRHALA:

Soma yaknnda gnmzde Darkale adyla bilinen bir kymz vardr. Darkale veya bilinen dier adyla Trhala, Bizans Dneminde Trakhoula olarak gemektedir. Trakhoula, Gandeia ile birlikte iki ehirli bir piskoposluk merkezi oluturmaktadr. 787 ylnda znikte yaplan ikinci znik Konsiline katlmtr. Soma, Ge Bizans Dneminde Trakhoulaya baldr. Hatta bu durum 19. yzylda Osmanl kaytlarnda grlmektedir. 1892 yl salnamelerinde artk Trhala, Soma Kazasna bal bir kydr.

Avrupada ilk defa 1850li yllarda Almanyada yakt olarak kullanlan linyit kmr, Brown Coal yani Kahverengi Kmr olarak anlmaktadr. Somada Linyit Kmr madenlerinin kefi 1863-64 yllarnda gerekletirilmitir. 1865 ylnda The Popular Science Review Dergisi zmir-Aydn Demiryolu dolaynda byk linyit yataklarnn kefedildiini btn dnyaya duyuracaktr.


5

Burada kmr olduu haberini alan Osmanl buraya bir keif ekibi gnderir. Ekip buradaki kmrn maden kmr olmadn anlar, bulunan linyit kmrdr. Fakat bu kmrn altnda maden kmr olabileceini dnrler. Osmanl o dnemde maden kmrne nem verdii ariv belgelerinde de grlmektedir.

O dnemde bulunan madenleri iletmek isteyenlere belli cretle kiralanmaktadr. Soma kmr madenleri pamuk fabrikalarnda kullanlmak zere, fabrika sahiplerine bir yllna kiralanr. Bir yln sonunda maden devlet tarafndan iletilecektir. Bir sre Yanako Efendiye kiralanan maden oca, 1889 ylnda tekrar ihale edilir. hale sonucunda Soma linyitleri 6 Mart 1890 tarihinde zmirli ailelerden Hac Raid ve Mehmet Nuri Efendilere ihale edilmitir. mtiyaz verilen alan kuzeyde Sankaya Tepesi ve Haceda Tepesi, batda Gk tepesi, gneyde Pnarda Tepesi Kseda Tepesi, douda ise yine Kseda ile Sankaya tepesi arasnda ki hattan olumaktadr. Madenden ylda 2.000 ton cevher karlacak ve eer fazla karlacak olursa fazlas ayrca, eksik karlrsa 2.000 ton zerinden vergilendirilecekti. mtiyaz sahiplerinden Raid Efendi'nin lm zerine 1891'de 10.000 hisseden 500 hisse miraslar arasnda blnm ve baz kiilere satlmtr.

Alman aratrmac Alfred Philippson 1900 ylnda Soma yakndaki Trhala (Darkale) Kyne gelecek ve buradaki Linyit kmrn kefedecektir. Darkale Kmr 1910lu yllardan sonra karlmaya balanr. Fakat o dnem tm erkekler seferberlik ilanyla birlikte askere gitmitir. lkenin kmre ihtiyac vardr. Yine o dnemin fedakar Anadolu kadn bu ie de halledecektir. Berberlerin Fatma avu (Berber Nine) maden ocann nezaretisidir. Ad gnmze kadar gelen Fatma Keskin (Keskin Nine), Akile Keskin dier mehur madencilerdir. Bu fedakr kadnlarmz kmr ocaktan karr, el arabasyla ocak azna tar, burada eledikten sonra, merkep ve katrlarla tren istasyonuna naklederlerdi.

Darkale madenin iletilme imtiyaz 1914 ylnda 99 yllna Osman Efendi ve Ortaklarna verilecektir. Cumhuriyetin ilanndan sonra 1926 ylnda kmr buhran oluacaktr. Bu yllarda zmirin kmr ihtiyac tamamen Somadan karlanacaktr.

ALFRED PHLLPPSON HARTALARI ve TRKLER:

Alfred Phillippsonn nemli almalarndan birisi de hazrlam olduu jeoloji

haritalardr. Bonn niversitesinde Corafya Blmnde retim grevlisi iken 1898-1910

yllar arasnda Alman Arkeoloji Enstitsnn salam olduu maddi destekle Ege Adalar

ve Bat Anadolu kylarnda yapm olduu almalar 5 cilt halinde "Reisen und

Forschungen im Westlichen Kleinasien" adl eserde toplayacaktr.

Bu eserle balantl hazrlam olduu haritalar 1:300.000 lekli olup, 6 adettir ve

67x63 cm llerinde Gotha Yaynevi tarafndan baslmtr. (Resim.5)


6

Resim.5- Alfred Philippson Corafi Haritas

Alfred Philippsonn ariv belgelerinde Trkiyeden corafya hocalar tarafndan ona

gnderilen mektuplar bulunmaktadr. Philippsonn Trkiyeye olan ilgisi bilinmektedir. Bu

ilgisini bilen dnemin nemli hocalar kendisiyle balant kurmutur. Mektuplar 1948 ylna

aittir. Demek ki Trk hocalarmz Philippsonla, toplama kampndan ktktan birka yl sonra

iletiime gemilerdir.

Resim.6- Prof. Dr. Srr Erin


7

14 Temmuz 1948 tarihinde Edebiyat Fakltesi Corafya Enstitsnde retmenlik

yapan Prof. Dr. Srr Erin (8)(Resim.6) bir mektup gnderecektir. Daha sonra Srr Hocayla

da beraber alan Prof. Dr. hsan Ketin (9) Philippsona iki mektup gnderecektir. hsan

Ketin Hocann ilk mektubu 28 Mart 1948 tarihinde, ikinci mektup ise 5 Haziran

1948(Resim.7) tarihinde gnderilmitir.

Resim.07- hsan Ketin Hocann Philippsona mektubu.

(8) https://tr.wikipedia.org/wiki/Srr_Erin

(9) https://tr.wikipedia.org/wiki/hsan_Ketin


8

ALFRED PHLLPPSONIN ARKEOLOJK ALIMALARI:

Philippsonun Bat Anadoluda yalnz jeolojik ve corafi aratrmalar yapmaz.

Muhtemelen Alman Arkeoloji Enstitsnn desteini alarak yapt aratrmalardan dolay

arkeolojik alanlar da dolam ve bunlar haritalarna ilemitir.

Bergama yaknlarndaki Allianoi Antik Kentinin antik yazarlarn anlatmna gre

Paa Ilcas denen yer olabileceini ilk dile getiren Philippson olmutur. Daha sonra

Allianoinin Paa Ilcas olarak anlan yer olduu dier aratrmalar ve kazlarla

kesinlemitir.

Alfred Philippson, Ayvalk ve evresinde yapm olduu aratrmalar ve arkeolojik yerleimleri 1910 ylnda yapm olduu genel haritaya ilemitir. Bu haritada sz konusu yerleimleri Madra Projesi kapsamnda K. Lambrianides ve N. Spencer blgeye gelen dier aratrmaclarn tespitleriyle karlatracaklardr. Madra Projesinde Alfred Philippsonn dolam olduu yerleimlerden detayl bahsedilecektir. Bu projede ve yakn evresindeki Philippsonn urad yerleimlerin listesi aadadr.

Astyra / Nebiler Ilcas / Dikili (10): Philippson Astyra y Dikilinin kuzeyine lokalize etmektedir. Yalnz kesin yerini sylememitir. Astyra bugn Atarneus ile Karene Antik Kenti arasnda kalan ve Nebiler Kynde kan lcann olduu yerdir.

Malene / Macaronia iftlik Hyk / Kabakum / Dikili (11): Gnmzde Makaron iftlik yannda bulunan lk Tun andan kalma Hyk Malea / Malene Yerleimi olarak belirlenmitir. Hyk Yeni Yeldeirmeni Hykle ayn malzemeye sahiptir.

Karina-Karene Antik Kenti / Nebiler Ky ta Tepe (12): Bu yerleim yeri ile ilgili her aratrmacnn farkl gr vardr. Philippson da Karinay Taal=Asarkayaya lokalize edecektir. Taal, Salihler Ky arkasndaki Piskayann altndaki Eski Taal kydr. Taaln yeni yeri Krat Kydr. Krat Kylleri Eski Taal yayla olarak kullanmaya devam etmektedir. Karina-Kareneyi gnmzde Astyrann bulunduu Nebiler Kynn kuzeyinden balayarak tatepe ve eteklerinde olduunu dnmek mmkndr.

Attea-Attaia Yerleimi / Kuakl Tepe / Gkeal Ky (13): Philippson Attea Yerleimini Kuakl Tepe / Agios lias olarak belirleyecektir. Buras Makaronia Hyn arkasnda grlen ilk ykseltidir.

(10) http://arkeodenemeler.blogspot.com.tr/2012/11/astyra-nebiler-ilcas-izmir-aiolis.html

(11) http://arkeodenemeler.blogspot.com.tr/2013/01/makaron-ciftlik-hoyuk-izmir-aiolis.html

(12) http://arkeodenemeler.blogspot.ru/2012/10/karina-karine-yerlesimi-i-izmir-aiolis.html

(13) http://arkeodenemeler.blogspot.com.tr/2012/10/kusakl-tepe-attea-attaia-yerlesimi-i.html


9

Atarneus Antik Kenti / Kale Al / Dikili (14): Philippson Atarneusu da dolaacaktr. Buras uzun yllardr varl bilinen ve btn aratrmaclarn yeri konusunda hem fikir olduu bir kenttir. Atarneus, Atarna, Kale Al, Altepe, Al Kale, Dikili Kalesi ve Kaletepe adlaryla da anlmaktadr.

Alfred Philippsonun yukarda andmz kentler haricinde Ayvalk ve yaknlarndaki yerleimler hakknda bilgiler verip vermediini bilmiyoruz. rnein; Gme Kz iftlii Hyk / Kisthene, Keremkyde bulunan Koryphantis Yerleimi, Ayvalk akalya Burnunda bulunan Herakleia Yerleimi, Cunda Adasnda bulunan Nesos Antik Kenti, Ayvalk Soan Adas kalntlar, Byk Maden Adas Pordoselene kalntlar, Ayvalk plak Ada Chalkis kalntlar, Ayvalk Bayz Ky Yerleimi, Ayvalk Tfllar Ky Yerleimi, Altnova Yeni Yel deirmeni Hyk, Altnova Hycektepe Hyk, Altnova Krtkaya ve Eski Kaynak Nekropol kalntlar, kabaa Ky Yerleimi, Dikili Baheli Ky Pandrtepe Yerleimi adlaryla anlan yerleri dolap dolamadn bilmiyoruz.

ALFRED PHLPPSON ve AYVALIK:

Alfred Philippson Ayvalk ve evresini yalnz arkeolojik yerleimler anlamnda dolamaz. Bu blgedeki asl almalar jeolojik haritalarn izilmesidir. Kozak formasyonunu, Ayvalk ve adalarnn kaya yapsn ayrntl olarak izecektir. Tabi bu alma yalnz Ayvalk iin yaplmaz. Tm Bat Anadolu ve Ege Adalar bu alma kapsamnda incelenecektir. Philippsonn bu detayl haritalar karabilmesi iin en az 15 gn Ayvalkta kaldn dnmekteyiz.

Philippson Ayvalk ve evresini aktard almalarn 1910 ylnda yaynlandndan sanki bu yllarda blgeye gelmitir diye dnlmekte ve baz kaynaklarda byle belirtilmektedir. Philippson Ayvalk ve evresine 1900 veya 1901 yllarnda gelmitir. Bat Anadolu almalarnn sonucunda Fiziki ve Corafi Haritalar, bitki trleri zerine notlar, baz hayvan poplasyonu zerine notlar, arkeolojik yerleimler, jeolojik formasyonlar zerine notlar gibi birok ayr bilimi zerinde toplamtr.

Merhum Ahmet Yorulmaz Ayvalk Gezerken kitabnda Philippsonn almalarna da deinecektir. Philippsonn Sarmsak Ta iin yazm olduklarn aynen aktaryoruz:

Anakaradan ve tuzla olarak kullanlan koydan tamamyla ayrlm olan, takriben 30m ykseklikteki Sarmsak Burnu tepesinde, snger tf bulunmaktadr. zellikle zmirde geni kullanm alan bulunan bu talar, gemilerle sevkediliyordu. Bu nedenle de ok sayda ta oca almt. Kolay ilenebilir olmasna karn, hava koullarna baya dayankldr

(14) http://arkeodenemeler.blogspot.com.tr/2012/01/atarneus-antik-kenti-i-izmir-aiolis.html


10

KAYNAKA:

(*) Alfred Philippsonn hayat iin Orhan Bayramgilin hazrlam olduu yazdan, www.jmo.org.tr, www.archive.org ve www.en.wikipedia.org sitelerinden faydalanlmtr.

1- Yrd. Do. Dr. erife Yorulmaz Trkiyede Kmrn Kefi ve letme mtiyazlar (1829-1937)

2- Cengiz zaknc Soma Maden Ocaklar Tarihinde Atatrk ve Devlet Madencilii www.butundunya.com / www.madencilikhaberleri.wordpress.com

3- www.gulizarbaki.com Glizar Baki-Bunlar Biliyor muydunuz?

4- Ayda Arel Soma Yaknlarnda Bir Da Yerlemesi: Trhala Ky.

5- Jeoloji Ettleri Daire Bakanl.

6- K. Lambrianides, Nigel Spencer, S. Vardar ve H. Gm - The Madra ay Delta Archaeological Project, First Preliminary Report: Geomorphological Survey and Borehole Sampling of the Altnova Coastal Plain on the Aegean Coast ofNorthwest Turkey -1996

7- www.takvim.com.tr

8- Ahmet Yorulmaz Ayvalk Gezerken Geylan Yaynevi.

9- Bilge Umar Trkiyedeki Tarihsel Adlar nklp -1993.

10- Bilge Umar- Aiolis- nklp Kitabevi -2002.

Taylan Kken -2016

Documents

Alfred Philippson ve Ayvalık