Çalışma Hayatına İlk Adım

Çalışma, insanın yaşamını sürekli kılmak için ihtiyaç duyduğu sosyal bir faaliyet olarak,

insanlığın başlangıcına kadar uzanan, en merkezi ekonomik, sosyal ve psikolojik faaliyet

alanlarından biridir.

İşçi, bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişidir.

İşveren, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve

kuruluşlardır. İşverenler ekonomik, teknik yada başka birtakım nedenlerle üretimin veya

hizmetin her aşamasını kendi işçileri ile gerçekleştirmemekte; özellikle temizlik, bakım,

onarım, yemek, servis, güvenlik gibi yardımcı işlerin görülmesi işlerini bir diğer işverene

ve onun işçilerine bırakmaktadır. Bu gibi durumlarda işyerinde ikinci bir işveren ortaya

çıkmaktadır ki, buna alt işveren denilmektedir.

İşyeri, işveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan

unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birimdir.

İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve

aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk

emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu

gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır.

İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu

kapsamında bir bütündür.

İşveren Vekili, işveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde

görev alan kimselerdir.

İş ilişkisi, işçi ile işveren arasında kurulan ilişkidir.

İş Kanunu Kimleri Kapsar: İş Kanunu, istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu

işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına

bakılmaksızın uygulanır.

İş Kanununun Amacı: İş Kanununun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak

çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını

düzenlemektir.

İş Sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da

ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanunda aksi

belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir. Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş

sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bu belgeler damga vergisi ve her

çeşit resim ve harçtan muaftır.

1. Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde işveren işçiye en geç iki ay içinde genel ve özel

çalışma koşullarını, günlük ya da haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa ücret

eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini, fesih halinde

tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren yazılı bir belge vermekle

yükümlüdür.

2. Süresi bir ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmelerinde bu fıkra hükmü uygulanmaz. İş

sözleşmesi iki aylık süre dolmadan sona ermiş ise, bu bilgilerin en geç sona erme

tarihinde işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur.

İş sözleşmesi her ne kadar bir şekil serbestîsine konu ise de yapılması zorunludur. Bu

aynı zamanda bir ispat şartıdır. İş sözleşmesi bir özel hukuk sözleşmesidir, işçinin

şahsına bağlıdır ve taraflara karşılıklı edimler yükler.

İş Sözleşmesinin Türleri

İş sözleşmeleri,

Sürekli ve süreksiz,

Süresi belirli ve belirsiz,

Tam süreli,

Kısmi süreli,

Deneme süreli,

Çağrı üzerine iş sözleşmesi,

Takım sözleşmesi

olarak düzenlenebilir.

Deneme Süresi Nedir ve Nasıl Uygulanır?

İş Kanunu sürekli bir işte belirli veya belirsiz süreli bir iş sözleşmesi imzalayacak olan işçi

ve işverenler için iş sözleşmesinde bir deneme süresi belirleme imkanı getirmiştir. Süresi

“en çok iki ay” olarak belirlenebilen ve ancak “toplu iş sözleşmesi ile dört aya kadar

uzatılabilen” deneme süresi, bir yandan işçiye o işyerindeki çalışma ortamına uyum

sağlayıp sağlayamayacağına karar verme olanağı sağlarken; öte yandan Kanunda

belirlenen “iki aylık süre” üst sınırı göstermekte olup, taraflar kendi aralarında

yapacakları bir anlaşma ile deneme süresini daha kısa tutabilirler; ama Kanunda yazılı

sürelerin üstüne çıkamazlar. Tarafların serbest iradeleri ile iş sözleşmesinde

kararlaştıracakları deneme süreleri Kanunun belirlediği sınırı (en çok iki ay) aşarsa,

geçersiz olacaktır.

İşverene işçinin verimliliğini, takım çalışmasına uyumunu, mesleki bilgisini ölçme ve

değerlendirme olanağı vermektedir.

Deneme süresinin başlangıcı da iş sözleşmesinin yapıldığı gün değil, işçinin işe fiilen

başladığı gündür.

Çalışma İlişkileri Nasıl Olmalıdır?

Çalışma ilişkisi işçi ve işveren taraflarının birbirlerine karşı hak ve sorumluluklarını yerine

getirmelerine dayalı olan bir ilişkidir. İşçinin ve işverenin birbirlerine karşı borçları

vardır. Örneğin işçinin, çalışma koşullarına uyması, işi özenle yapması, işverenin yönetim

hakkına dayanarak vereceği talimatlara uyması, işverene sadakat gösterme ve rekabet

etmeme gibi borçları vardır. İşverenin ise işçisine karşı ücret ödeme borcu, işçiyi koruma

(gözetme), eşit işlem yapma borçları vardır.

Çalışma Süresi Nedir?

İş Kanununun 63 üncü maddesine göre, çalışma süresi, genel olarak, bir işçinin, çalışsın

ya da çalışmasın, işgücünü işverenin emrine sunduğu süreler ile Kanunda ayrıca çalışma

süresinden sayılacağının açıklığa kavuşturulduğu sürelerin toplamından oluşur.

İş Kanununa göre, genel bakımdan çalışma süresinin haftada en çok 45 saattir. Nispi

emredici nitelikte olan bu sürenin, tarafların anlaşmasıyla azaltılması mümkünse de,

artırılması mümkün değildir. Kanun’un 68 inci maddesi uyarınca verilen ara dinlenmeleri

çalışma süresinden sayılmaz.

Kanunun 63 üncü maddesi, haftalık en fazla çalışma süresinin yanında, günlük olarak

çalışılabilecek en fazla süreyi de belirlemiştir. Buna göre, bir işçi günde en fazla 11

saat çalıştırılabilir. Bu süreye fazla çalışmalar da dâhildir.

Ara Dinlenme

Ara dinlenmesi günlük çalışma sürenizin ortalama bir zamanında verilen ve süresi

çalıştığınız yerin geleneklerine ve işin gereğine göre ayarlanan dinlenme süresine verilen

addır. Günümüzde işyerlerinde uygulanan ve öğle yemeği molası, çay molası ya da

sigara molası vb. isimlerle adlandırılan dinlenme zamanlarının tümü ara dinlenmesi

olarak nitelendirilebilir. Ara dinlenmesi, günlük çalışma süreniz; - dört saat veya daha

kısa ise onbeş dakikadan, - dört saat ile yedibuçuk saat arasında ise (yedibuçuk saat

dahil) yarım saatten, - yedibuçuk saatten fazla ise bir saatten, daha az olmamalıdır.

Fazla Çalışma

Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan

çalışmalardır.

Fazla Çalışma Ücreti Nasıl Hesaplanır?

Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen

miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Fazla Sürelerle Çalışma

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda

yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve

kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır.

Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti Nasıl Hesaplanır?

Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal

çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.

Örnek: İşçi A’nın bir saatlik ücreti 1 TL ise bir saat fazla sürelerle çalışma yapması

durumunda bu işçiye 1.25 TL fazla çalışma ücreti ödenir.

Yıllık İzin Hakkı Ne Zaman Başlar?

İş Kanununun 53 üncü maddesine göre, işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme

süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.

Yıllık ücretli izin, hizmet süresi;

a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara ondört günden,

b) Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olanlara yirmi günden,

c) Onbeş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmialtı günden az olamaz.

Ancak onsekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek

yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz.

Çalışma Belgesi Nedir?

İş Kanununun 28 inci maddesine göre, işten ayrılan işçiye, işveren tarafından işinin

çeşidinin ne olduğunu ve süresini gösteren bir belge verilir. Belgenin vaktinde

verilmemesinden veya belgede doğru olmayan bilgiler bulunmasından zarar gören işçi

veyahut işçiyi işine alan yeni işveren eski işverenden tazminat isteyebilir.

İş Sözleşmeniz Feshedilmişse

4857 Sayılı İş Kanununa tabi işçiyseniz ve işvereniniz nedensiz olarak iş sözleşmenizi

feshettiyse yapmanız gereken işlemler:

Öncelikle hiç vakit kaybetmeksizin ya en yakın Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne

müracaat ederek yasal haklarınızın ödenmesi için şikâyet dilekçesi verebilir ya da iş

mahkemesine dava açarak yasal haklarınızı isteyebilirsiniz.

İşvereninizin işçi sayısı 30 işçi veya daha fazla ise iş sözleşmenizin feshedildiğinin

tarafınıza bildirildiği tarihten itibaren 1 ay içerisinde iş mahkemesinde dava açarak işe

iadenizi isteyebilirsiniz. Bu dava sonunda işe başlamanız yönünde karar verilirse kararın

size bildirildiği tarihten itibaren 10 iş günü içerisinde işe başlamak için iş yerine müracaat

etmelisiniz. Bu süre zarfında çalışmadığınız en çok 4 aylık süre ücretiniz de mahkeme

kararı doğrultusunda işverence tarafınıza ödenecektir.

İş sözleşmeniz geçerli neden olmaksızın feshedilmiş olsa dahi işvereninizin toplam işçi

sayısı 30’dan az ise işe iade davası açamazsınız.

Kıdem Tazminatı Hakkınız

Ekranda belirtilen durumlarda en az 1 yıl çalışmış olan işçiye son brüt ücretine göre 30

günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir.

Kıdem tazminatı hesaplanırken dikkate alınacak ödemeler:

Çıplak Ücret,

Yemek yardımı,

Kasa Tazminatı,

Gıda Yardımı,

Yakacak Yardımı,

Eğitim Yardımı,

Konut Yardımı,

Giyecek Yardımı,

Erzak Yardımı,

Sosyal yardım niteliğindeki ayakkabı yada bedeli,

Ünvan Tazminatı,

Aile Yardımı,

Çocuk Zammı,

Temettü,

Havlu ve sabun yardımı (işyerinde kullanılacak ise tazminat hesabında dikkate

alınmaz),

Taşıt Yardımı,

Yıpranma Tazminatı,

Kalifiye Nitelik Zammı,

Sağlık Yardımı,

Mali Sorumluluk Tazminatı,

Devamlı Ödenen Primler

İhbar Tazminatı Hakkınız

İşvereniniz ihbar önel sürelerine uymadan iş sözleşmenizi feshetmişse bu sürelere

tekabül eden ücret tutarındaki ihbar tazminatınız yasal kesintiler yapıldıktan sonra

tarafınıza ödenmelidir.

İşyerindeki toplam hizmet süreniz 6 aydan az ise 2 haftalık, 6 ay ile 1.5 yıl arasında ise 4

haftalık, 1.5 yıl ile 3 yıl arasında ise 6 haftalık, 3 yıldan fazla ise 8 haftalık ihbar bildirim

süreleri kullandırılmadan iş sözleşmeniz feshedilmişse bu süreye tekabül eden

ücretinizin ihbar tazminatı olarak tarafınıza ödenmesini isteyebilirisiniz.

İhbar tazminatında zaman aşımı süresi 10 yıldır. Bu süreye dikkat ediniz. Bu süre

aşıldıktan sonra işveren zamanaşımı defini ileri sürerek hakkınız olan ihbar tazminatını

ödemekten kaçınabilecektir.

Kötü Niyet Tazminatı Hakkınız

İşvereniniz iş sözleşmenizi fesih hakkını kötüye kullanarak sona erdirmesi halinde, bu

kötü niyeti kanıtlamanız durumunda, ihbar bildirim süreleri olan işyerindeki toplam

hizmet süreniz 6 aydan az ise 2 haftalık, 6 ay ile 1.5 yıl arasında ise 4 haftalık, 1.5 yıl ile 3

yıl arasında ise 6 haftalık, 3 yıldan fazla ise 8 haftalık süreye tekabül eden ücretinizin 3

katı tutarındaki kötü niyet tazminatınızın tarafınıza ödenmesini isteyebilirsiniz. Aynı

zamanda işverenin ekranda belirtilen ihbar bildirim sürelerine uymaması halinde ihbar

tazminatınızı da isteyebilirsiniz.

Kötü niyet tazminatını isteyebilmeniz için İş Kanununun 18,19, 20 ve 21’inci

maddelerinde öngörülen iş güvencesi hükümleri dışında bulunmanız gerekmektedir.

Dolayısıyla, iş güvencesi hükümleri kapsamındaysanız kötü niyet tazminatı istemeyerek

işe iade davası açmalısınız.

Kötü niyeti siz ispat etmelisiniz. Ancak kötü niyeti gösterir güçlü bir delil ortaya

koyduğunuzda aksini işveren ispat etmelidir.

Kötü niyetle iş sözleşmeniz feshedildiği tarihten itibaren 10 yıl içerisinde dava açarak

kötü niyet tazminatının tarafınıza ödenmesini istemelisiniz. Aksi halde işvereniniz

zamanaşımı defini ileri sürerek hakkınız olan kötü niyet tazminatınızı ödemekten

kaçınabilir.

Sendikal Tazminat Hakkınız

Sendikaya üye olmanızdan veya olmamanızdan ya da sendikal faaliyetlere

katılmanızdan dolayı iş sözleşmeniz feshedilmişse son brüt ücretinize göre 1 yıllık

ücretinizden az olmamak kaydıyla tazminat almaya hak kazanırsınız.

Yargıda sendikal nedenle feshedilmediğini işveren kanıtlamakla yükümlüdür.

Sendikal tazminata hak kazanmanız diğer haklarınızı ortadan kaldırmaz. İhbar ve kıdem

tazminatınızı da işverenden isteyebilirsiniz.

Sendikal tazminatta da 10 yıllık zamanaşımı süresi geçerli olup, sendikal tazminat

hakkınızı bu süre içerisinde istemelisiniz. Aksi halde, işvereniniz zamanaşımı defini ileri

sürerek yasal hakkınız olan sendikal tazminat hakkınızı ödemekten kaçınabilecektir.

İşe İade Hakkınız

30 veya daha fazla işçi çalıştırılan işyerinde çalışmışsanız ve en az 6 aylık kıdeminiz

varsa yeterliliğinizden, davranışlarınızdan ya da işletmenin, işyerinin veya işin

gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebep olmaksızın işvereniniz belirsiz süreli iş

sözleşmenizi feshetmişse işe iade davası açabilirsiniz.

İşveren fesih bildirimini yazılı olarak yapmak ve sözleşmeyi ne için feshettiğini açık ve

kesin bir şekilde belirtmek zorundadır. Şayet işçi belirsiz süreli iş sözleşmesi ile

çalışmaktaysa iş sözleşmesi, işçinin savunması alınmadan davranışı veya verimi ile ilgili

nedenlerle feshedilemez.

Fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep

olmadığı iddiasıyla söz konusu davayı açabilirsiniz.

İş sözleşmenizin feshedildiğinin işverence size bildirildiği tarihten itibaren 1 ay içinde

dava açmalısınız. Bu süreyi kaçırırsanız, işe iade davası açamazsınız.

Aksini ispat yükümlülüğü işverene aittir.

Mahkeme tarafından işe iadenize karar verildiğinde kararın size bildirildiği tarihten

itibaren 10 işgünü içerisinde işe başlamak için müracaat etmelisiniz.

İşvereniniz sizi işe başlatırsa hâkimin takdiri doğrultusunda en çok 4 aylık ücretinizi

size ödemekle yükümlüdür.

İşvereniniz mahkeme kararına uymayarak sizi başvurunuza rağmen işe başlatmazsa en

az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında işe başlatmama tazminatını tarafınıza

ödemekle yükümlü olur.

Mahkeme veya özel hakem feshin geçersizliğine karar verdiğinde, işçinin işe

başlatılmaması halinde ödenecek tazminat miktarını da belirler.

Kararın kesinleşmesine kadar çalıştırılmadığınız süre için en çok dört aya kadar doğmuş

bulunan ücret ve diğer haklarınız ödenir. İşveren sizi işe başlatsa da başlatmasa da,

çalıştırılmadığınız süreye ilişkin en çok dört aylık ücretinizi alabilirsiniz.

İşvereniniz sizi işe başlatmadığı taktirde işe başlatmama tarihi hizmet sürenizin sona

erme tarihi olur.

İşe başlatılmamanız halinde önceden bildirim süresi verilmemiş veya bildirim süresine ait

ücret peşin ödenmemişse, bu sürelere ait ücret tutarı ayrıca ödenmelidir.

Ayrıca, işverenden ücret, fazla çalışma ücreti, hafta tatili çalışması ücreti, ulusal bayram

ve genel tatil çalışması ücreti, yıllık izin ücreti, kıdem tazminatı ve diğer yasal haklarınızı

da ödemesini isteyebilirsiniz.

Ücret Hakkınız

İşvereniniz emeğinizin karşılığı olan ödenmeyen ücretinizi hesaplayarak tarafınıza

bankalar aracılığıyla ödemelidir.

Ödeme tarihi geçen ücretlerinizin tarafınıza ödenmesini 5 yıl içerisinde istemelisiniz.

Aksi halde işvereniniz zamanaşımı defini ileri sürerek yasal hakkınız olan ücretinizi

ödemekten kaçınabilir.

Zamanında ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı

uygulanmaktadır. Bu nedenle, gününde ödenmeyen ücretleriniz için mevduata

uygulanan en yüksek faiz oranlarının uygulanmasını isteyebilirsiniz.

Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen

işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu işyerinde ücreti ödenmeyen

çok sayıda işçi varsa ve bu işçiler toplu olarak iş görme borcunu yerine

getirmemekteyse dahi bu durum grev olarak nitelendirilemez. Bu süre boyunca

işçilerin; iş akitleri iş yapmadıkları için feshedilemez, yerlerine yeni işçiler alınamaz ve

işleri başkalarına yaptırılamaz.

Fazla Çalışma Ücreti Hakkı

Haftalık toplam çalışma saati çalışmanız 45 saat ise bu çalışmayı aşan çalışmalarınız

fazla çalışmadır. Her bir fazla çalışma saati ücretiniz % 50 artırılarak ödenmelidir.

Sözleşmeyle haftalık toplam çalışma saatiniz örneğin 40 saat kararlaştırılmışsa ve siz

de haftada toplam 44 saat çalıştıysanız 4 saat fazla sürelerle çalışma yaptınız demektir.

İşvereniniz size haftalık yapmış olduğunuz 4 saatlik fazla sürelerle çalışmanız karşılığında

her bir fazla sürelerle çalışma saati ücretinizi % 25 artırarak ödemelidir.

Yapmış olduğunuz fazla çalışma ücretlerinizi kesinlikle işvereniniz ödemelidir. Bu

ödeme sizin emeğinizin karşılığıdır.

Ücret alacaklarınızda 5 yıllık zamanaşımı süresi geçerlidir.

Ödeme tarihi geçen ücretlerinizin tarafınıza ödenmesini 5 yıl içerisinde istemelisiniz.

Aksi halde işvereniniz zamanaşımı defini ileri sürerek yasal hakkınız olan ücretinizi

ödemekten kaçınabilir.

Zamanında ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı

uygulanmaktadır. Bu nedenle, gününde ödenmeyen ücretleriniz için mevduata

uygulanan en yüksek faiz oranlarının uygulanmasını isteyebilirsiniz.

Yıllık İzin Ücreti Hakkı

İşvereniniz işyerindeki toplam çalışmanız 1 yıl ile 5 yıl arasında ise (beş yıl dahil) 14 gün,

beş yıldan fazla 15 yıldan az ise 20 gün ve 15 yıl ve daha fazla ise 26 gün en az yıllık

izin kullandırması gerekmektedir. Yaşınız 18 ve daha küçük veya 50 ve daha büyük

ise işvereniniz size en az 20 gün yıllık izin kullandırması gerekmektedir.

Hak kazanmış olduğunuz yıllık izinleriniz iş sözleşmeniz feshedildiğinde varsa

işvereninizin son brüt ücretinize göre bu sürelere tekabül eden ücretinizi hesaplayarak

ödemesi gerekmektedir.

İş sözleşmeniz sona ermesine rağmen, işvereniniz yasal haklarınız olan

kullandırılmayan yıllık izin sürelerine tekabül eden süre ücreti ödememesi halinde 5 yıl

içinde istemeniz gerekmektedir. Gününde ödenmeyen yıllık izin ücreti için de faiz

talebinde bulunabilirsiniz. Bu beş yıllık süre sözleşmenizin fesih tarihinden itibaren

başlar.

Aksi halde işvereniniz zamanaşımı defini ileri sürerek yasal hakkınız olan ücretinizi

ödemekten kaçınabilir.

İşçinin Borçları

İşçinin, iş sözleşmesinden doğan borçları çalışma borcu, sadakat borcu ve disiplin

borcudur.

Çalışma Borcu

İşçinin iş sözleşmesinden doğan temel borcu çalışma, yani iş sözleşmesinin konusu

olan işi yapma borcudur. İşçi bu borcu yerine getirirken bizzat kendisi çalışmalı, özenle

çalışmalı ve çalışırken de işverenin emir ve talimatlarına uygun hareket etmelidir.

Özenle Çalışma Borcu

İşçi iş sözleşmesinin konusu olan işi yaparken özenle yani ihtimamla çalışmalıdır. İşçi

işini yaparken iş sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi veya işyeri iç yönetmeliklerinde

belirtilen hususlara uymak zorundadır. Zaten dikkatsiz, özensiz, ihmalkar ve hele kasıtlı

davranışlarla işverene veya işyerine zarar verilirse bu durum işçinin işten çıkartılmasına

yol açabilir. İşçiden beklenecek özen, o işi yapan ortalama bir işçiden beklenebilecek

dikkat ve özendir. Baştan savma çalışan, temel mesleki kurallara uymayan, malzemeleri

gereksiz yere fazla kullanarak ziyan eden, kullandığı araç-gereç ve teçhizatın bakımını ve

temizliğini zamanında ve yeterince yapmayan bir işçi, işini özenle yapmıyor demektir.

İşverene Bağımlı Şekilde Çalışma Borcu

İş sözleşmelerinin en önemli özelliklerinden biri çalışma esnasında işçinin işverene

bağımlılığıdır. İşin başlangıcından itibaren çalışma süresince her aşamada işçi yaptığı işle

ilgili olarak işverenin emir ve talimatlarına uymak zorundadır. İşi yaparken, kendi bildiği,

kendi istediği ve kendince uygun bulduğu şekilde değil, işverenin istediği şekilde

yapmak zorundadır. İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılmasında işçi her istediği

malzemeyi, araç ve gereci kullanamaz. İşverenin uygun gördüğü ve temin ettiği araç-

gereç ve malzemelerle çalışmak zorundadır.

Bizzat Çalışma Borcu

İşçi iş sözleşmesinin konusu olan işi bizzat kendisi çalışarak yapmak zorundadır. Çünkü bu

iş için işe alınırken yetenekleri, tecrübesi, eğitimi ve hali-tavrı dikkate alınarak tercih

edilmiştir. Bu bakımdan yapılacak işi başkasına yaptıramaz. Ayrıca yanına yardımcı da

alamaz. İşçinin ölümü halinde kanuni mirasçıları da işçinin yerine geçerek onun işini

yapamazlar.

Sadakat Borcu

Sadakat borcu, işçinin işverene karşı bazı olumlu davranışlarda bulunmasını

gerektirebileceği gibi bazı olumsuz davranışlardan kaçınmasını da gerektirebilir. MK’nun

2. maddesi gereğince işçi işverenin menfaatlerini korumak ve zarar verici hareketlerden

kaçınmak zorundadır. Örneğin işçi, çalışma düzeninin aksamaması için makinelerde, araç

ve gereçte gördüğü arıza ve eksiklikleri, karşılaştığı hırsızlık – yolsuzluk gibi

olumsuzlukları işveren veya işveren vekillerine bildirmelidir. İşverenin güvenini kötüye

kullanmak, hırsızlık yapmak, diğer işçileri işverene karşı haksız yere kışkırtmak,

müşterileri başka yerlere yönlendirmek gibi olumsuz davranışlardan da işçi

özenle kaçınmalıdır. Sadakat borcu işçinin işverene karşı rekabete girmemesini de

gerektirir. Ayrıca sadakat borcu nedeniyle işçi işverenin mesleki sırlarını da korumalıdır.

Disiplin Borcu

Bir işyerinde başarılı ve verimli çalışma yapılabilmesi işyerindeki disipline bağlıdır. İşçi

işyerinin kurallarına uymak zorundadır. İşe zamanında gelip-gitmek, emir ve talimatlara

uymak, işyerinde içki ve sigara yahut uyuşturucu kullanmamak, arkadaşlarıyla ve

amirleriyle uyum içinde çalışmak hemen hemen bütün işyerlerinde geçerli olan

hususlardır. Bunların dışında her işyerinin özel koşullarına göre gereken disiplin kuralları

olabilir. Bunlar toplu iş sözleşmesi, iş sözleşmesi veya işyeri iç yönetmeliği hükümleriyle

belirlenir. Özellikle iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kurallar disiplin açısından çok büyük

önem taşır. İşçi bu kurallara mutlaka uymalıdır.

Kadın İşçi

Anayasamız kimsenin, cinsiyetine uymayan işlerde çalıştırılamayacağını dolayısıyla

kadınların çalışma şartları bakımından özel olarak korunacağını hükme bağlamıştır. Bu

sebeple kadın işçilerin çalışma koşulları gerek iş kanunlarında gerekse ilgili tüzük ve

yönetmeliklerde ayrıntılı olarak düzenlemiştir.

Kadın işçiye sadece cinsiyetinden dolayı aynı veya eşit değerde bir işte çalıştığı erkek

işçiden daha düşük ücret ödenemez.

Her yaştaki kadın işçi yer ve su altındaki işlerde, 18 yaşını doldurmamışlar ise sanayiye

ait işlerde gece çalıştırılamaz.

Kadın işçiye hamileliği süresince doktor kontrollerini yaptırabilmesi için işverence ücretli

izin verilir. Kadın işçiler doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak

üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılamazlar. Bu sürelerde kadın işçi ücretini

almaya devam eder, işe gelmeyen kadın işçinin hizmet akdi işverence feshedilemez.

Kadın işçinin, çocuğunu bir yaşına gelinceye kadar emzirmesi için, günde toplam bir

buçuk saat süt izni hakkı bulunmaktadır. Bu sürelerde kadın işçi ücretini almaya devam

etmektedir.

Gebe veya emziren kadın işçiler günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. İşveren

kadın işçilere, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar

gece çalışması yaptıramaz.

Çocuk İşçi

15 yaşını tamamlamış ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiler *genç işçi, 14 yaşını

bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiler **çocuk işçi olarak

kabul edilir.

Çocuk işçilerin sağlık ve güvenliklerini, fiziksel, zihinsel, ahlaki ve sosyal gelişmelerini

sağlamak, öğrenimlerini devam ettirmek ve ekonomik istismarlarını önlemek için

çalışma koşulları özel olarak düzenlenmiştir.

Çocuk ve genç işçilerin günlük çalışma süreleri; yirmi dört saatlik zaman diliminde,

kesintisiz on dört saat dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanır.

Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri

dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir.

Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri günde yedi ve haftada 35 saatten

fazla olamaz. Çocuk ve genç işçilerin hafta tatili izinleri kesintisiz 40 saatten az olamaz.

Çocuk ve genç işçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar.

Çocuk ve genç işçilere yılda en az 20 işgünü ücretli izin verilir. Yıllık izinlerin kesintisiz

kullandırılması esastır ancak çocuk işçinin menfaatine olduğu durumlarda en fazla

ikiye bölünerek kullandırılabilir.

Okula veya eğitime devam eden çocuk ve genç işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil

olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına devam etmedikleri dönemlerde verilir.

Çocuklara karşı işlenmiş veya yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan, işveren veya

işveren vekilleri çocuk işçi çalıştıramazlar.

İşverenler çalıştırdıkları çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi

yapar; iş esnasında karşılaşılabilecek riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi verir.

İşveren çocuk işçiyi çalıştırmaya başlamadan evvel okula devam eden çocuk işçiden

öğrenci belgesi isteyerek özlük dosyasında muhafaza etmekle yükümlüdür.

Engelli İşçi

Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve

sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum

sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım,

rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden tüm vücut

fonksiyon kaybının en az yüzde kırk olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenen kişidir.

Engelli İstihdamı Nasıl Sağlanır?

Engellilerin istihdamı kota sistemi ile sağlanmaktadır.

İşverenler, 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli,

kamu işyerlerinde ise yüzde dört engelli işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun

işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.

Engelin Sağlık Kurulu Raporu İle Belgelenmesi Nasıl Yapılır?

Engelliler “Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu

Raporları Hakkında Yönetmelik”te belirtilen yetkili sağlık kuruluşlarından alacakları sağlık

kurulu raporu ile bu durumlarını belgelemek zorundadırlar.

Sağlık kurulu raporu almak üzere sağlık kuruluşlarına başvuran ve herhangi bir sosyal

güvencesi olmayan özürlüye verilecek rapor için yetkili sağlık kuruluşu tarafından

muayene ve tetkik ücreti alınmamaktadır.

Engelli ve Eski Hükümlü Taleplerinde Nelere Dikkat Edilir?

Kamu ve özel sektör işverenleri, çalıştırmakla yükümlü bulundukları işçileri,

yükümlülüğün doğmasından itibaren beş iş günü içinde niteliklerini de belirterek

Kurumdan talep eder.

Taleplerde, işyerinde yapılan işin gerektirdiği ağırlıklı vasıfların üstünde istihdamı

zorlaştırıcı şartlar öne sürülemez.

Engelli statüsündeki işçi taleplerinde, işin niteliği gerektirmediği sürece, özürlülük

oranına üst sınır getirilemez ve özür grupları arasında ayrım yapılamaz.

Eski hükümlü statüsündeki işçi taleplerinde, eski hükümlüler arasında suç tasnifine

göre ayrım yapılamaz.

Çalıştırılacak Engelli ve Eski Hükümlü İşçi Sayısının Tespiti Nasıl Yapılır?

Zorunlu çalıştırılacak engelli ve eski hükümlü işçi sayısının tespitinde belirli veya belirsiz

süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan tüm işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine

göre çalışanlar çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve

işyerindeki tam süreli çalışan işçi sayısına ilave edilir. İşyerinde kısmi süreli olarak

çalıştırılan engelli ve eski hükümlü işçi bulunması halinde bunlar da çalışma süreleri

dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve toplam işçi sayısından düşülür.

Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz. Yarım ve daha fazla

olan kesirler tama dönüştürülür.

İşyerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba

katılmaz.

10/6/2004 tarihli ve 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanuna göre kurulan

özel güvenlik şirketleri ile kurumların kendi ihtiyacı için kurduğu güvenlik birimlerinde

güvenlik elemanı olarak çalışan işçiler engelli ve eski hükümlü işçi sayısının tespitinde

dikkate alınmaz.

Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla

yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır.

Çalıştırılan engelli ve eski hükümlü işçiler, toplam işçi sayısının hesabında dikkate

alınmaz.

Engelliler Hangi İşlerde Çalıştırılamazlar?

Yer altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırılamaz.

Engelliler, sağlık kurulu raporunda çalıştırılamayacakları belirtilen işlerde çalıştırılamaz.

Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırma Denetimi Nasıl Yapılır?

Çalıştırılacak engelli ve eski hükümlü işçilerle ilgili yapılacak denetim, 4857 sayılı İş

Kanununun öngördüğü çalışma hayatının denetimi ve teftişi esaslarına göre yapılır.

Engelli ve eski hükümlü çalıştırılmasına ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmediği tespit

edilen işveren hakkında 4857 sayılı İş Kanununun 101 inci maddesinde belirtilen idari

para cezası, aynı Kanunun 108 inci maddesi gereğince, işyerinin bulunduğu yerdeki

Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü tarafından doğrudan verilir.

Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırmayan İşverenlere Kesilen Para Cezası Miktarı Nedir?

Engelli ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğüne uymayan işveren veya işveren

vekiline çalıştırmadığı her engelli ve çalıştırmadığı her ay için 2013 yılında 1.832 TL

(binsekizyüzotuziki TL) idari para cezası uygulanmaktadır.

İşe Göndermede Öncelikli Olanlar Kimlerdir?

Terörle mücadele sırasında malul sayılmayacak şekilde yaralananlar ile terörle

mücadelede üstün başarılarından dolayı komutanlarınca takdire layık görülen yedek

subay, erbaş ve erler,

Tabii afetlerden zarar gören afetzedeler,

3213 sayılı Maden Kanunu kapsamına giren madenlerin çıkartılması veya bunun için

gerekli olan işletme ve arama faaliyetleri sebebiyle taşınmaz malları tamamen

kamulaştırılanlar,

Kamu kurum ve kuruluşlarının sürekli işçi kadrolarında çalışırken, disiplin soruşturması

veya 4857 sayılı İş Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendi

gereğince hizmet akdinin feshi dışında bir neden ile iş akdi feshedilenler.

İşverenin Hakları

İşçinin yapacağı işin zamanı, o işi nasıl, nerede ve nelere dikkat ederek yapacağı ve

işverenin işçilerin işyerindeki davranışlarını düzenlemesi gibi konular işverenin

yönetim hakkı kapsamında değerlendirilir.

İşverenin yönetim hakkı sınırsız bir hak değildir. İşveren bu hakkını kullanırken

yasalarda, iş sözleşmesinde ve varsa toplu iş sözleşmesinde getirilen sınırlamalara

uymak zorundadır.

İşverenin Borçları

İşverenin başlıca borçları ise, ücret ödeme borcu, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alma

borcu, eşit davranma borcudur.

Ücret Ödeme Borcu

İşverenin iş sözleşmesinden doğan en önemli borcu ücret ödeme borcudur. Çünkü

ücret geliri çoğu kez işçinin tek gelir unsurudur. İşçinin korunması ilkesi gereğince de

Türk iş hukukunda ücret çeşitli şekillerde korunmaktadır. Bunların neler olduğu ücrete

ilişkin ünitede ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Ücret, işçi için gelir unsuru, işveren için

ise gider unsuru olduğundan her zaman işçi-işveren uyuşmazlıklarının ana

nedenlerinden biri olmuştur. Ücret her şeyden önce üretim faktörlerinden belki de en

önemlisi olan emeğin, yani işgücünün kullanılmasının bedelidir. İK’nın 32. maddesinde

“genel anlamda ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler

tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır” şeklinde tanımlanmıştır.

Asıl ücret veya kök ücret olarak da tanımlanabilen genel anlamda ücret mutlaka bir iş

karşılığında ve nakit olarak ödenmelidir. Ücreti işveren veya işveren vekili ödeyebileceği

gibi üçüncü şahıslar da ödeyebilir. Lokantalarda servis karşılığı, müşterilerin ödedikleri

paralar buna örnektir. Ücretin kural olarak Türk parası ile ve en geç ayda bir ödenmesi

gerekir. Ücret yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk

parası ile ödenebilir. Ücret ödemeleri kural olarak işyerinde işçilerin kolayca

ulaşabilecekleri bir yerde yapılmalıdır. Uygulamada işyerinin merkezi bir yerinde veya

eklentilerinde yapılmaktadır. Özel olarak açılan bir banka hesabına da ödeme

yapılabilir. Yaygınlaşmakta olan yeni bir uygulama da banka kartları vasıtasıyla ödeme

yapılmasıdır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirlerini Alma Borcu

Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak işverenin en önemli borçlarındandır.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 4. maddesine göre işverenler işyerlerinde

iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri

noksansız bulundurmak, aynı Kanunun 19. Maddesine göre çalışanlar da iş sağlığı ve

güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.

Bir büronun, bir maden işletmesinin, bir otomobil fabrikasının, bir demir-çelik

fabrikasının özellikleri düşünüldüğünde her işyerinin kendi özelliğine göre çok farklı

tedbirlerin alınması gerektiği açıktır. Bu durumda işverenler öncelikle kendilerine ait

işyerlerindeki sağlık ve iş güvenliği koşullarının neler olması gerektiğini araştıracaklardır.

İkinci aşamada tespit ettikleri risk faktörlerini ortadan kaldırmak için gerekli araç –

gereç ve organizasyonu sağlayacaklardır. Üçüncü olarak işçilerine eğitim vererek iş

sağlığı ve güvenliği konusundaki işyeri kurallarını öğretecek ve benimsetmeye

çalışacaklardır. Dördüncü ve son aşamada ise kurallara uyulmasını sağlamak amacıyla

denetim yapacak ve gerekirse kurallara uymayanları işten çıkartacaklardır. İşverenler; iş

kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde ve sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri

hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını da, öğrendiği tarihten

itibaren üç iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildireceklerdir.

Eşit Davranma Borcu

İşyerinde çalışma barışının ve huzurunun sağlanması açısından işverenin işçilere eşit

davranması çok önemli ve gereklidir. Burada kastedilen aynı durumdaki işçiler arasında

farklılık yaratılmamasıdır. Kuşkusuz aynı işyerinde farklı işler yapan ve farklı

sorumluluklar taşıyan işçiler arasında çalışma koşulları bakımından ücret de dahil

birtakım farklılıklar elbette olacaktır.

İşveren esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçilerle kısmi süreli çalışan işçiler,

belirli süreli çalışan işçilerle belirsiz süreli çalışan işçiler arasında ayrım yapamaz.

Biyolojik nedenler ve işin niteliğine ilişkin nedenler zorunlu kılmadıkça cinsiyet ve gebelik

gibi nedenlerle iş sözleşmesinin yapılması, çalışma koşullarının belirlenmesi,

uygulanması ve sona ermesi açısından işçilere farklı davranılamaz. Aynı veya eşit

değerde işe sadece cinsiyet farklılığı nedeniyle daha düşük ve daha yüksek ücret

ödenemez. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 25. maddesine

göre, işveren sendikalı - sendikasız işçi ayrımı yapamaz. Aksi takdirde işçi ücretinin bir

yıllık tutarından az olmayacak bir tazminat ödemek zorunda kalır. İşveren sendikal

nedenler dışında, İK’nın 5. maddesinin hükümlerine aykırı olarak işçilere eşit

davranmazsa, işçiler 4 aya kadar ücretleri tutarındaki uygun bir tazminattan başka,

yoksun bırakıldıkları haklarını da talep edebilirler (m. 5).