ALTINCI BÖLÜM

GÜMRÜK TARİFELERİ

2

Giriş

Tarife, çeşitli mallara uygulanacak vergi oranlarını gösteren listeleri ifade eder.

Gümrük vergileri genelde ithalattan alınır.

3

I- TARİFELERİN GELENEKSEL AMAÇLARI: GELİR SAĞLAMA VE KORUMA

Gelir sağlamaya yönelik tarifeler genellikle halkın yaygın biçimde tükettiği mallar üzerine konulur.

Koruma amaçlı vergiler ise bir malın ithalinden o malın yüksek yurtiçi fiyatı ile ondan düşük dünya fiyatı arasındaki fark tutarında veya daha yüksek ölçüde konulur. İthalatı tamamen önler.

4

II- GÜMRÜK TARİFELERİ HANGİ ESASA GÖRE KONULURLAR?

Spesifik Vergiler: Birim ve ağırlık gibi malların fiziki birimleri üzerinden alınan vergilerdir.

Ad Valorem Vergiler: Malın değerinin belirli bir yüzde oranı şeklindedir.

Karma gümrük vergileri: genellikle hammaddesi gümrük vergisine tabi olan mallara uygulanır. Bu durumda verginin spesifik kısmı hammadde üzerine konulan gümrük vergisine eşittir. Ek olarak alınan ad valorem vergi ise, iç ekonomide o sanayi dalına sağlanmak istenen koruma oranını yansıtır.

Spesifik vergiler, 1. Vergide adalet ilkesi ile bağdaşmaz2. Enflasyona karşı ad valorem vergiler kadar koruma sağlamazlar.

5

Ad valorem vergiler uygulanırken bir malın değerinin belirlenebilmesi için iki yöntem vardır.

F.O.B. (Free On Board – Güvertede Teslim): Malın İhracatçının limanında gemiye yüklendiği fiyattır.

C.I.F. (Cost, Insaurance and Freight – Maliyet, Sigorta ve Navlun) : Fiyat, malın ithalatçı ülkenin limanına vardığı andaki fiyatı olup maliyetle birlikte taşıma ve sigorta giderleri toplamından oluşur.

6

d b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİA- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

A

P3

T

T

P2

Miktar

Fiyat

Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri

H

U

P1

S RK

caUS RK

A

NM

F

Gümrük vergisi konulmadan önce

Serbest dünya fiyatı OP1, Yurtiçi tüketim OR,Yurtiçi üretim OKİthalat KR

Mal Başına P1P2 kadar spesifik (veya eşdeğeri ad valorem bir vergi) konulsun.

Yurtiçi fiyatı OP2, (artar)Yurtiçi tüketim OU, (azalır)Yurtiçi üretim OS, (artar)İthalat SU (azalır)

O

7

d b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİA- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

A

P3

T

T

P2

Miktar

Fiyat

Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri

H

U

P1

S RK

caUS RK

A

NM

F

Gümrük vergisi 5 farklı dolaysız etki doğurur: üretim, tüketim, dış ticaret (ithalat), gelir dağılımı ve hazineye gelir sağlama.

a) Üretim Etkisi

Gümrük vergileri ithal malını iş fiyatının yükselmesine neden olur. Dış piyasa rekabetinden korunan yurtiçi üretim artar.

Bu durum kaynakların israf edilmesine neden olur. Tam çalışma varsayımı altında ithalata rakip malları üretmek için gerekli kaynaklar ihracat kesiminden çekilir.

Vergiler olmasaydı KS kadar mal daha ucuza elde edilmiş olurdu. Üretimin yurtiçinde yapılmasından uğranılan kayıp “a” üçgeninin alanına eşittir.

O

8

d b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİA- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

A

P3

T

T

P2

Miktar

Fiyat

Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri

H

U

P1

S RK

caUS RK

A

NM

F

b) Tüketim Etkisi

Gümrük tarifeleri iç fiyatları yükselterek bir yandan yerli üretimi özendirirken, diğer yandan tüketimin kısılmasına yol açtığından “b” üçgeninin alanı tüketim kaybını gösterir.

O

9

d b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİA- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

A

P3

T

T

P2

Miktar

Fiyat

Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri

H

U

P1

S RK

caUS RK

A

NM

F

c) Dış Ticaret Etkisi

Üretimdeki artış ve tüketimdeki azalış nedeni ile ithalattaki daralma yani dış ticaret etkisi KS+UR kadardır.

O

10

d b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİA- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

A

P3

T

T

P2

Miktar

Fiyat

Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri

H

U

P1

S RK

caUS RK

A

NM

F

d) Gelir Etkisi :

Gümrük tarifeleri ithalat hacmini sıfıra indirecek kadar yüksek olmadığı sürece hazineye gelir sağlar.

“c” dikdörtgeninin alanı gelir etkisini gösterir.

O

11

d b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİA- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

A

P3

T

T

P2

Miktar

Fiyat

Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri

H

U

P1

S RK

caUS RK

A

NM

F

e) Bölüşüm Etkisi :

Gümrük tarifeleri, ulusal gelirin tüketicilerden üreticilere yeniden bölüşümüne neden olur.

Bölüşüm etkisi “d” alanı ile gösterilir.

O

12

d b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİA- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

A

P3

T

T

P2

Miktar

Fiyat

Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri

H

U

P1

S RK

caUS RK

A

NM

F

O

Gümrük vergileri toplam 5 etkiye sahiptir.

a) Üretim Etkisiüretim kaybı a üçgeninin alanı

b) Tüketim Etkisitüketim kaybı b üçgeninin alanı

c) Dış Ticaret Etkisia+b alanın toplamı

d) Gelir Etkisic alanına

e) Bölüşüm Etkisid alanına

13

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ B- Tarifelerin Rant Etkisi

T

T

P2

Miktar

Fiyat

Grafik 2: Tarifelerin Rant Etkileri

U

P1

R

U R

F

N

S

T

P2

Miktar

Fiyat

H

P1L

A

K

F

N

M

A

KOO

Tüketici Rantı

Tüketicilerin bir malın bir birimi için vermeye razı olacakları en yüksek fiyatlarla gerçekte ödedikleri fiyat arsındaki farktır.

Tarifeler yokken ülkedeki fiyatın P1 dünya fiyatına eşit olduğu durumda tüketici rantı P1FR alanına eşittir.

P1P2 tutarında bir tarife konulduğunda fiyatlar P2 ye çıkar ve tüketici rantı P2FN olur.

14

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ B- Tarifelerin Rant Etkisi

T

T

P2

Miktar

Fiyat

Grafik 2: Tarifelerin Rant Etkileri

U

P1

R

U R

F

N

S

T

P2

Miktar

Fiyat

H

P1L

A

K

F

N

M

A

KOO

Üretici Rantı

Üreticilerin belirli bir üretimde bulunabilmek için uzun dönemde kendilerine yapılması gereken ödemenin üzerindeki miktarı ifade eder.

Serbest ticarette üretilen OK miktar mal P1 fiyatından satılır ve OP1LK kadar hasılat elde edilir. OHLK üretim maliyetidir. HP1L alanı ise üretici rantıdır.

P1P2 tutarında bir tarife konulduğunda fiyatlar P2 ye çıkar ve üretici rantı HP2M olur.

15

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ B- Tarifelerin Rant Etkisi

T

T

P2

Miktar

Fiyat

Grafik 2: Tarifelerin Rant Etkileri

U

P1

R

U R

F

N

S

T

P2

Miktar

Fiyat

H

P1L

A

K

F

N

M

A

KOO

Korumacılığın üretim maliyetini artırmasının nedeni, gümrük tarifeleri dolayısıyla yurtiçi kaynakların daha etkin oldukları ihracat endüstrilerinden etkinliğin göreceli olarak düşük olduğu ithal edilebilir mal endüstrilerine aktarılmasıdır.

Tarifeler ayrıca gelirin yurtiçi tüketicilerden yurtiçi üreticilere ve ülkenin göreceli biçimde yoğun olarak sahip bulunduğu faktörden, kıt olarak sahip olduğu kesime doğru yeniden dağılmasını sağlar.

16

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ C- Makro Ekonomik Etkiler (Genel Denge Yaklaşımı)

• A) Ulusal gelir ve istihdam artışı: Tarifeler toplam talebi yabancı mallardan yerli mallara kaydırarak, korunan endüstride hasılayı ve dolayısıyla milli geliri artırır. Gelir artışı boş duran kaynaklara çalışma alanı yaratır. Bu da istihdam düzeyinin yükselerek işsizliğin azalmasına yol açabilir.

• B) Dış ticaret bilançosu açıklarını giderme: Dış ödemeler bilançosu açığı, gümrük tarifelerinin ithalatı kısıtladığı ölçüde (ülkenin döviz rezervlerinden tasarruf sağlar) kapanır.

• C) Dış ticaret hadlerini iyileştirme: Gümrük tarifeleri ticaret hadlerini koyan büyük ülke lehine değiştirmektedir.

• D) Gelir dağılımını belli sosyal sınıflar lehine değiştirmek: Dış ticaret politikası ile güdülen diğer bir amaç ise yoksul kesimlere gelir aktarımında bulunmak için zengin kesimin tükettiği lüks mallara tarifeler konmasıdır.

17

IV- TİCARET HADLERİ VE OPTİMUM GÜMRÜK TARİFESİ

Tarife koyan ülke eğer büyük bir ülke ise, bu ülkenin dış ticaret politikası uluslar arası piyasa dengesini bozucu, dolayısıyla ticaret hadlerini etkileyici sonuçlar doğuracaktır. Büyük ülkelerde tarife artışı ticaret hadlerinin ülke lehine değişmesine yol açar.

Bir ülkenin gümrük tarifesi koyması ülke refahı açısından birbirine ters iki etki doğurur: dış ticaret hadlerinde iyileşme, dış ticaret hacminde daralma. Birincisi refahı olumlu, ikincisi olumsuz etkiler.

Bilgisayar

Otomobil

O

Grafik 3: Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Hadleri

G

G1

P1

P0

B0B1

G0

A0A1

a) Ticaret Hadleri Etkisi Almanya’nın otomobil, ABD’nin bilgisayar ihraç ettiğini düşünelim. Serbest ticaret dengesi P0 noktasında gerçekleşir. ABD OB0 miktar bilgisayar ihraç eder ve karşılığında OG0 miktar otomobil alır. OP0 doğrusunun eğimi bilgisayarın otomobil cinsinden fiyatını ve aynı zamanda ABD’nin ticaret haddidir.

E

18

IV- TİCARET HADLERİ VE OPTİMUM GÜMRÜK TARİFESİ

Bilgisayar

Otomobil

O

Grafik 3: Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Hadleri

G

G1

P1

P0

B0B1

G0

A0A1ABD otomobil üzerine bir tarife koyduğunda ticaret hacmi daralır ve teklif eğrisi de OA1 şeklinde sola kayar.

Yeni denge P1 olur. Ticaret haddi ise ABD lehine değişmiştir.

Tarifeden sonra ABD’nin ilk ticaret hadlerinden yapmak istediği ticaret hacmi OP0’dan OE’ye düşer.

E

ABD’nin bilgisayar ihracat arzı B0B1, otomobil ithalat talebi G0G1 kadar azalmıştır.

19

b) Optimum Gümrük Tarifesi

Büyük ülkenin gümrük tarifesi koyması ülke refahı açısından birbirine ters iki durum oluşturur. Ticaret hadlerinde iyileşme ve ticaret hacminde daralma.

Optimum tarife ise ticaret hacmindeki daralmanın olumsuz etkilerine karşılık, ticaret hadlerindeki iyileşmeden doğan net refah artışlarını maksimum yapan orandır.

Büyük ülke serbest ticaret durumundan hareketle tarife oranlarını artırmayı sürdürdükçe optimum tarife oranı ile ülke refahı maksimum bir düzeye yükselir. Bu oran geçildikten sonra ise refah azalmaya başlar. Tarife oranları aşırı düzeylere yükseltildiğinde, ticaret hacmi sıfıra düşer. Bu noktada ticaret kazançları da sıfıra eşit olur. Ülke tam bir otarşi durumuna ulaşır.

Bununla birlikte, büyük sanayi ülkesinin optimum gümrük tarifesi düşüncesiyle hareket edip tarifeleri yükseltme olanağı oldukça düşüktür. Bu hem GATT ilkeleriyle bağdaşmaz, hem de misillemeye yol açarak tarife savaşlara neden olur. Nitekim bu durum 1930’larda yaşanmıştı.

Bu günkü anlayış, ekonomik ve mali bütünleşmeyi sağlamak üzere dünya ticaretini serbestleştirmek yönündedir.

IV- TİCARET HADLERİ VE OPTİMUM GÜMRÜK TARİFESİ

20

V- GÜMRÜK VERGİLERİNİN YANSIMASI SORUNU

Miktar

A

K

T

T

P

Fiyat

Grafik 4: Gümrük Vergisinin Yansıması

o

PAA

AT

T A

L

M N

K’ L’

M’ N’PT

Miktar

İthalatçı gümrük vergisini ödedikten sonra kısmen veya tamamen malın fiyatına ekleyerek nihai tüketicilere ödetir.

Bazı durumlarda ise ithalatçı ülkenin gümrük vergisi koyması, ihracatçıyı fiyat kırmaya zorlayabilir ve vergi yabancılar tarafından ödenmiş olur.

Türkiye

Almanya

21

V- GÜMRÜK VERGİLERİNİN YANSIMASI SORUNU

Miktar

A

K

T

T

P

Fiyat

Grafik 4: Gümrük Vergisinin Yansıması

o

PAA

AT

T A

L

M N

K’ L’

M’ N’PT

Miktar

Türkiye

Almanya

Gümrük tarifesi konulmadan önce iki ülkede fındık fiyatları aynı düzeyde ve OP fiyatındadır.

Türkiye’de MN arz fazlası, Almanya’da M’N’ talep fazlası birbirine eşittir.

Almanya kg başına PTPA miktarı kadar vergi koyduğunda fiyatlar PA’ya yükselir. Türkiye’de ise PT’ye düşer.

Gümrük vergisinin PPA kısmı Almanya, PPT kısmı Türkiye tarafından ödenmiş olur.

Tarife

VI. ETKEN DIŞ KORUMA

Genellikle ithal edilen nihai malların yurtiçindeki benzerlerinin (ithalata rakip mallar) üretiminde kullanılan girdiler, yani ara malları ve hammaddeler de gümrük tarifesine tabidirler.

Söz gelişi, içerdeki otomobil endüstrisini korumak için ithal otomobiller üzerine tarife konulmuşken, aynı zamanda yerli otomobil üretiminde kullanılan, motor, şanzıman ve diferansiyel gibi parçaların ithalinden de belirli oranlarda vergi alınır.

22

23

VI. ETKEN DIŞ KORUMA

Dolayısıyla yerli otomobil endüstrisine sağlanan gerçek korumanın ölçüsü olarak yalnızca nihai mallar üzerindeki tarife oranını ele almak doğru değildir.

Bunun için hem nihai mal hem de onun üretiminde kullanılan girdilerin tarife oranlarını göz önünde bulundurmak gerekir.

Bu iki tür tarife uygulamasına dayanarak hesaplanan gerçek koruma oranlarına “etken koruma oranı” denir. Oysa yalnız nihai mal üzerindeki oranlara “nominal tarife oranı” denmektedir.

Negatif etken koruma: Bir mal üzerindeki tarifeler ne kadar yükseltilir ve girdilere uygulanan tarifeler ne kadar azaltılırsa, söz konusu mal o derece yüksek bir korumadan yararlandırılmış olur. Bunun tersine nihai mal üzerindeki tarife oranı sabitken, girdilerin tarife oranları ne ölçüde yükseltilirse, malın yurtiçi katma değeri o ölçüde düşer. Yani söz konusu malın üretimi korunmayıp gerçekte cezalandırılmış olur. Bu durum negatif dış koruma olarak adlandırılır.

Tarifelerin kademeleşmesi: Gelişmiş ülkeler genellikle en düşük tarifeleri hammaddeler üzerine koyar, hatta bu malları gümrüksüz olarak ithal ederler. Yarı işlenmiş mallara uygulanan tarife oranları daha yüksek, tam işlenmiş mallar (özellikle emek yoğun olanlar) üzerindeki tarifeler ise göreceli olarak en yüksek düzeydedir. Bu uygulamaya tarife kademeleşmesi adı verilir.

24

VII. ÖZEL DIŞ TİCARET REJİMLERİ Taşıdıkları özellikler dolayısıyla, ülkenin normal gümrük rejimine tabi

olmayan mallar, özel gümrük rejimlerine tabi olurlar.

1) Geçici İthalat ve Geçici İhracat- Daha sonra tekrar yurt dışına çıkartılmak şartıyla, ülkeye girmesine

izin verilen mallar geçici ithalat kapsamında değerlendirilir. Bu kapsamda yer alan mallardan gümrük vergisi alınmaz.

- Tersine, daha sonra tekrar ülkeye geri getirilmesi kaydıyla, ülkeden ihraç edilen mallar ise geçici ihracat rejimi kapsamında değerlendirilir. Bu tür mallara vergi iadesi ödemesi yapılmaz.

- Bu tür mallar, onarılacak malları, inşaatlarda kullanılmak amacıyla kiralanan makine v.b.leri, sergi ve fuarda gösterilecek eşyalar, sirk ve tiyatro ekiplerinin beraberinde getirdikleri araçlar, ticari örnekler v.b. dir.

- Geri ödeme sisteminde tekrar yurt dışına çıkartılmak kaydıyla ithal olunan mallara, ülkeye girişleri sırasında normal gümrük tarifeleri uygulanır. Daha sonra, alınan bu vergi ve resimler söz konusu malların ülkeden çıkışı sırasında geri ödenir.

2. Serbest bölgeler (Free Zones) Serbest bölgeler, ülkenin siyasal sınırları içinde bulunmakla birlikte

gümrük hattının dışında sayılan ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir.

Serbest bölgeler, yürütülen ekonomik faaliyetlerin ana niteliğine göre “serbest ticaret bölgeleri” veya “serbest üretim bölgeleri” biçiminde olabilirler. Birincisi daha çok ticaret amaçlıdır; buralarda stoklanan veya bekletilen mallar daha sonra alıcı ülkelere gönderilir.

Serbest üretim bölgeleri ise genellikle hafif sanayi mallarının üretim veya montajının yapıldığı yerlerdir. Temel amaç vergi ve öteki kısıtlamalara konu olmadan bu bölgelerde üretimin çekiciliğini artırmak ve ülke ihracatını geliştirmektir.

Serbest bölgeler şu gibi amaçlar için kurulurlar: Ülkenin ihracata dönük üretim ve yatırımlarını artırmak, yabancı sermaye ve teknoloji girişlerini hızlandırmak, sanayicinin ihraç duyduğu bazı hammadde ve ara malları kolayca, istenen miktarda ve zaman kaybı olmadan sağlamak, yeni istihdam yaratmak, döviz girdilerini artırmak, dış finansman olanaklarından daha fazla yararlanmak vs.

26

27

Serbest Bölgeler, bir ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla birlikte; gümrük alanı dışında sayılır, vergi, kambiyo ve standartlara ilişkin hükümler uygulanmaz veya kısmen uygulanır. Yasa ile belirlenmiş alanlardır.(Ülkemizde Bakanlar Kurulu Kararı ve buna bağlı 3218 sayılı Serbest Bölgeler mevzuatı uyarınca kurulmuş bölgelerdir. )

Serbest bölgedeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemeler dövizle yapılır. Serbest bölge faaliyetlerinden elde edilen kazanç ve gelirler  kambiyo

rejimine ve herhangi bir izne tabi olmaksızın, yurt dışına veya ülkeye transfer edilebilir.

Fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına verilen yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz.

Serbest bölgeler gümrük bölgesi dışında sayıldığından, serbest bölgeler ile ülke arasında yapılan ticarette dış ticaret rejimi hükümleri uygulanır. Başka bir deyişle, ülke’den serbest bölgeye satılan mallar ihracat rejimine, serbest bölgeden alınan mallar ise ithalat rejimine tabidir.

Serbest bölge kullanıcıları ülkeden KDV"siz mal ve hizmet satın alabilirler. Mallar serbest bölgede süre sınırlaması olmaksızın kalabilir. Serbest Bölgelerin başlıca amacı; ülkelerde ihracata dönük yatırım ve

üretimi artırmak; Yabancı sermaye ve teknoloji girişini teşvik etmektir.

3. Antrepolar Antrepolar, yabancı malların tarife ödenmeden gümrük

makamlarının denetimi altında uzunca bir süre muhafaza edilmesine yarayan kapalı alanlardır. Doğrudan gümrük idareleri tarafından işletilirse, “gerçek antrepo”, özel kişiler tarafından işletilirse de “fiktif antrepo” adını alırlar. Antrepoda saklanmak üzere ülkeye giren mallardan da bir gümrük vergisi alınmaz. Ancak söz konusu mallar daha sonra ev sahibi ülke tarafından ithal edilirse normal gümrük rejimi uygulanır.

Serbest bölgeler deniz ticareti, antrepolar ise karayolu ticareti bakımından önem taşıyan uygulamalardır.

4. Transit Taşımacılık Transit taşıma, bir ülkeden diğerine gönderilen malların yol

üzerinde üçüncü ülke sınırları arasından geçmesidir. Günümüzde transit taşımacılıkta ana ilke geçiş serbestîsidir. Oysa geçmişte, transit taşınan eşyadan da gümrük vergisi alınırdı.

Serbest bölgelerden gerçekleştirilen ihracat da bir tür transit ihracat sayılır. Bunun gibi, serbest bölgelerden veya antrepolardan içinde yer aldıkları ülkeye yapılan ithalat da transit ticaret kapsamına girmektedir.

29

5. Sınır ve Kıyı Ticareti:- Ülkenin ortak kara ve deniz sınırı olan devletlerle yaptığı, genellikle

özel bir rejime tabi olan bir ticaret şeklidir.Şartları,Komşu ülkeler arasında yapılan karşılıklı anlaşmalarla düzenlenir. Temel amacı bu bölgelerde yaşayanların ihtiyaçlarını karşılamaktır.

- Ülkemizde de sınır ticareti, o bölgelerde yerleşik tüzel kişiler ile gerçek kişiler tarafından yapılabilmektedir. Bu ticaret için ihracat veya ithalat belgesi aranmaz, gümrük giriş-çıkış beyannameleri düzenlenmez. İlgili illerdeki valiliklerin denetimi altında yapılır.

6. Bedelsiz İthalat:- Ticari bir nitelik taşımayan, yurt dışında çalışan Türk işçilerinin veya

kamu görevlilerinin, yabancı ülkelerde elde ettikleri kazançlarıyla satın aldıkları mesleki araç, gereç veya kişisel mallarının gümrüksüz veya gümrüklü olarak ülkeye ithaline olanak veren ticaret türüne denir.

- Burada "bedelsiz" kavramından anlaşılacak olan, sözkonusu malların ithali için Türkiye'den yurt dışına bir döviz transferinin yapılmamış olmasıdır.

- Döviz rezervi kullanılmadan, ülkedeki mal arzını bollaştırdığından, enflasyonu düşürcü etki yapabilir. Ancak, yerli üretime de zarar verebilir.

VIII. TÜRKİYE’DE GÜMRÜK VERGİLERİ

Türkiye Cumhuriyeti’nde gümrük tarifeleri ilk kez 1929’da bağımsız olarak yükseltilmiştir. Bu ilk tarifeler spesifik esasa dayanıyordu.

Türkiye’de 1964 tarih ve 474 sayılı yasa ile ilke olarak advalorem sistem benimsenmiştir. Armonize Sistem Nomenklatürü adı verilen sistem Türkiye’de 1 Ocak 1996’da AB ile gümrük

birliğinin oluşturulmasıyla uygulanmaya başlamıştır.

1. Türk ekonomisinin dışa açılması 24 Ocak 1980 kararları, Türk ekonomisinde yapısal bir değişikliğin başlangıcını

temsil eder. Bu politikalar çerçevesinde yoğun korumacılığa dayanan ithal ikamesi stratejisi, yerini ihracata dönük politikalara bıraktı. Gümrük vergi oranları da büyük ölçüde indirildi.

1983 yılından itibaren ithalatı serbestleştirme çabalarının bir devamı olarak fon uygulamasına geçildi. Böylece, önceleri izne bağlı maddeler listesinde yer alan birçok malın ithalatı, Toplu Konut Fonu kesintisi ödenmesi koşulu ile serbest bırakıldı.

AB ile kurulacak gümrük birliğinin de bir gereği olarak 1993 yılı başında çok sayıdaki bu vergi ve fonlar kaldırıldı ve bunun yerine ithalatta “tek vergi” sistemine geçildi.

31

2. Gümrük Birliği Dönemi Türkiye ile AB arasında, 1 Ocak 1996

tarihinde Gümrük Birliği kurulmuştur. Gümrük birliği ile sanayi malları ithalatında AB ülkelerine karşı gümrük tarifeleri sıfırlandı ve üçüncü ülkelere karşı ise bazı ürünler dışında AB’nin ortak gümrük tarifesi uygulamaya konuldu.

32