alüminyum rapor

8/3/2019 alminyum rapor

1/43

ALMNYUM RAPORU / TMMOB Metalurji Mhendisleri Odas

1

A L M N Y U M R A P O R UTMMOB METALURJ MHENDSLER ODASI

Alminyum Komisyonu

1-ALMNYUM SEKTR

Alminyum Sektr, cevherden birincil alminyum ve hurdadan ikincil alminyum reten, bunlarkullanm amalarna gre alamlandrarak retilen ve ithal edilen kle dkm ve ileme ingotlarn,dkme, haddeleme, ekme ve dvme ilemlerine tabi tutarak piyasaya u rnlere kadar mal retenkurulular kapsamaktadr. Sektr ile ilgili raporda kullanlan alminyuma zg terimler aadaaklanmtr;

BOKSTBirincil alminyum retiminde temel girdi olan alminann elde edildii cevhergurubu.

ALMNA (Al2O3) Birincil alminyumun elde edildii hammadde

BRNCL ALMNYUM Alminann elektroliz yntemiyle indirgenmesi ile retilen alminyum

KNCL ALMNYUM Yeni ve/veya eski hurdadan retilen alminyum

DKM RN Sv metalin kal p iine eitli yntemlerle dklmesi ve katlaarak kalbn

eklini almas ile elde edilen rn.

EKSTRZYON RN Alminyumun bir kal p ierisinden preslenerek elde edilen boyu kesitine greolduka uzun rn (boru, ubuk,profil)

LETKEN Elektrik enerjisinin iletimi iin srekli dkm, ekstrzyon yntemleri ile eldeedilen filmainin souk ekilmesiyle retilen rgl tel halat.

YASSI RN Hadde tezgahlarnda elde edilen rn (levha, folyo, erit, disk).

YARI RN Alminyumun ilenmesi sonucunda elde edilen, fakat kendisi de baka birilemde girdi olabilen rn (profil, levha, folyo, erit, disk).

Yeni Hurda retim ve metal ileme kademelerinde kan alminyum artkHURDA

Eski Hurda eitli kullanm alanlarnda mrn doldurmu alminyum paralar.

lkemizde birincil alminyum reten tek kurulu, u anda zelletirilmek zere zelletirme daresiBakanlna balanan ve retimini srdrmeye alan Eti Alminyum A.. Genel Mdrldr.zel sektr kurulular arlkl olarak ikincil alminyum ve buna dayal sadece yar rn ve/veya urn retimi alannda faaliyet gstermekte olup, bir anlamda alminyum ileyen kurululardr.

Gnmzde, alminyum yar-rn ve rnlerin farkl snflandrlmalarna rastlanlmaktadr. Alminyumlailgili kurulularn teknolojileri, kullanm alanlar ile bulunduklar lkelerin gmrk, uluslararas ticaret veendstriyel sistemlerine gre deien, farkl yaklamlardan kaynaklanan snflandrmalar yaplmasnaramen, lkemizde daha ok alminyum retim ve teknolojisine dayanlarak dzenlenmi aadakisnflandrma, alminyumla ilgili kurulularca benimsenmitir.

A)-Dkm rnleri:a) Dkmngotu(Alaml kle, alamsz kle, elektrik iletken)b) leme ngotu(Ekstrzyon rnlerinin retiminde kullanlan yuvarlak ve kseli ingot ve hadde

mamulleri retiminde kullanlan yass ingot)c) Srekli Dkm Levha (filmain) ve ubukd) Granle Alminyume) Toz Alminyum

B)-Hadde rnleri:a) Scak Hadde (levha rulo): 6 mm ve daha st kalnlktab) Souk Hadde (levha, rulo,erit,disk): 0,2 mm-6 mmc) Folyo: 7-200 mikron

C)-Ekstrzyon rnleri:a) eitli Profillerb) Alminyum Teller


2/43


2

D)-Para Dkm rnleri:a) Kum Dkm rnlerib) Kokil Dkm rnleric) Basnl Dkm rnleri

Kullanm alanlarna gre yaplan dier bir snflandrma ise,uekildedir:1. Kle

2. Alminyum Toz ve Pullar3. Ekstrzyon rnleri4. Levha5. letkenler6. Folyo7. Dkm rnleri

2-ALMNYUM

Periyodik cetvelin III A gurubunda bulunan ve atom numaras13, atom arl 26.89 olan +3 deerlikli bir element olan alminyumun 20oCtaki younluu 2,7gr/cm, ergime noktas 659,8C, kaynamanoktas 2450C, snma ss 0.224Cal/gr(1000Cta), erime ss 400Cal/gr, 20oCtaki elektriksel

iletkenlii bakrn %65i, sl iletkenlii 0,5, k yanstlabilirlii %90 olup, bu zellikler alamelementleri katlarak byk lde deitirilebilmektedir.

Alminyum doada bileikler halinde bulunur. Yerkabuundaki yaklak olarak %8 civarndakiieriiyle alminyum, oksijen ve silisyumdan sonra en ok bulunan nc elementtir. Bu kadar ok

bulunmasna ramen varl1808 ylnda ngiliz Sir Humpry Davy tarafndan tespit edilen bu metalin

ticari anlamda retim teknolojisi ancak1886 ylnda Paul Louis Toussaint Hroult (Fransa) ve CharlesMartin Hall(ABD) birbirlerinden habersiz ekilde ayr ayr alarak gelitirilmitir. Gnmzde Hall-Hroult yntemi olarak halen kullanlan bu yntemde bu iki bilim adam, alminyum oksitin ergimikriyolitin iinde zndrlerek zerinden gl bir elektrik akm geirildiinde, alminyumunelektrolitin altnda sv halde biriktiini fark etmilerdir. Bu yntemin kefinden sadece iki yl sonra,1888de svirenin Neuhausen kentinde Schweizerische Metallurgische Gesellschaft tarafndan Hroult

patentiyle, yine ayn yl A.B.D.deki Pittsburgh kentinde Pittsburgh Reduction Company tarafndan Hallpatentiyle ilk alminyum elektrolizhaneleri kurulmutur.

Bundan sonra bu alanda ok hzl teknik ve ekonomik gelimeler yaanmaya balam, 1900 ylnagelindiinde svire ve Amerika ile birlikte Fransa(1889), ngiltere(1896), Almanya(1898) ve

Avusturya(1899) da alminyum reten lkeler arasndaki yerlerini almtr. 1900 ylnda dnya birincilalminyum toplam yllk retimi 8.000 ton iken, 1913 ylnda 65.000 tona, 1920 ylnda 128.000 tona,


3/43


3

1938 ylnda 537.000 tona, 1946 ylnda 681.000 tona, 2002 ylnda 22-23 milyon tona ve 2003 ylndaise 25-27 milyon ton seviyelerine ykselmitir.

Yaklak110 yl nce ticari anlamda retimine balanan alminyum, insanolunun binlerce yl boyuncakulland bakr, kalay ve kurunun bugnk toplam retimlerinden ok daha fazla bir miktardaretilmektedir. Gnmzde geriye kazanlm (ikincil) alminyumla birlikte toplam yllk alminyumarz yaklak 30 milyon tona ulamken, bakr14,7 milyon ton, inko 8,6 milyon ton, kurun 6 milyon

ton, magnezyum 0,4 milyon ton, kalay 0,2 milyon ton ve elik 858 milyon ton seviyelerinderetilmektedir(Grafik-1). Demir-elik retiminin yannda bu miktar kk grlebilir. Ancak, rettiikatma deer asndan bakldnda; yllk 22.000.000 ton alminyumun katma deer karl150.000.000 ton demir-elie edeer olduu grlmektedir.

3-NEDEN ALMNYUM ?

Alminyumu dier metallere gre birok alanda avantajl klan en nemli ana zelliklerini;

1. Hafiflii,2. Hafifliine Karn Alamlandrldnda Yeterli Mukavemeti,3. Tekrar Defalarca Kullanlabilirlii,

4. Yksek Korozyon Direnci,5. ekilebilirlii,6. ekillendirilebilirlii,7. Dvlebilirlii,8. lenebilirlii,9. Yksek Is ve Elektrikselletkenlii,10. Ik ve Is Yanstcl

olarak sralayabiliriz.

Demirden kat daha hafif olan alminyum alamlandrlmak suretiyle demire yakn mukavemette birmalzemeye dnebilmektedir. Bylece, rnein alminyumun otomotiv sanayinde kullanm, aracn

arln azaltarak yakt tketimini drmekte, buna karlk yk kapasitesini arttrmaktadr.Alminyum normal atmosfer koullarnda oksijen ile reaksiyona girerek kendi yzeyinde doal birkoruyucu film tabakas oluturur. Ortalama 635x10-9 cm kalnlnda olan bu almina tabakasalminyumu korozyondan korur. Anotlama, boyama, laklama alminyumun korozif etkilere karkoruyucu zelliini artran dier uygulamalardr.

Mkemmel elektrik iletkenlii nedeniyle alminyum, elektrik enerjisi iletim ve datmnn balcaelemanlar olan yaltlm hava hatt ve yeralt g kablolar ve ek malzemelerde, yakn zamana kadar

bu alanlarda kullanlan bakrn yerini almtr. Alminyumun nemli dier bir zellii mkemmel birs ve k yanstcs olmasdr. Bu zellii sayesinde aydnlatma aksamlarnda ve s yataklarndayaygn olarak alminyum kullanlmaktadr.

Toksit ve bulac olmayan alminyumun neredeyse alternatifsiz olduu dier bir kullanm alan da gdave ila ambalaj uygulamalardr. 0,007 mm kalnlnda dahi alminyum folyo tam olarakk, aroma vegaz geirgensizlie sahiptir.

Masif olarak yanmaz zellikte olan alminyum mikro paralar haline getirildiinde byk s aakararak yanar. Bu zellii nedeniyle roketlerde yakt olarak kullanlabilmektedir.

Dier metallere gre neredeyse %100 geri dnml olan alminyumun gelecein metali olmasnsalayacak en nemli ana unsurlardan birisi de ekolojik zelliidir. Dnyada, zellikle gelimilkelerde, kamuoylarnn 1980'lerde dorua ulaan evre korumacl basksyla ve 1973 ile 1979yllarndaki petrol krizleriyle hzlanan snrl kaynaklarn en ekonomik, evreyi en az kirletecek ve daha

az enerji tketecek ekilde kullan

m

gibi kriterler, alminyumu alternatif malzemelere gre avantajl

hale getirmektedir. nk sahip olduu birok zellikler nedeniyle sanayide bu gelimelere uygun birortam salamaktadr.


4/43


4

Her ne kadar birincil retimde ok miktarda enerji harcanyorsa da, son yllarda yaplan aratrmalar,enerji dengesi asndan, kullanm mr dolan alminyumun birincil retimin sadece %5'i kadar enerjikullanlarak yeniden kullanma sunulmas, uzun vadede alminyumun ikame malzemelerden tasarrufyannda evre atklarnn azalmas ynyle de daha ekonomik ve evre dostu olduunu gstermektedir.Alminyumun dnya kabuunda neredeyse snrsz miktarda bulunduu gerei de bu metalin sahipolduu dier bir stnlktr.

retim maliyetleri de dikkate alnarak yakt tasarrufunun daha ok nem kazanaca, bu da daha hafifotomobillerin imalatn gndeme getirecek, bu adan mkemmel dayanm/arlk oranna sahipalminyum rakipsiz bir malzeme durumundadr. Alminyum eliin %69'una yakn bir arlk ile ayng faktrn salamaktadr.

Alminyumun bu zellikleri, kullanm alanlarnn gelimesinde ve tketiminin artmasnda byk nemtar. Bu nedenle ABD her yl yaynlad stratejik metaller iinde alminyum her zaman ilk sralardayer almaktadr.

4-ALMNYUM RETM

Bugn alminyum retiminde iki kaynak sz konusudur(ekil-1):

1. Cevherden retilen alminyum (Birincil Alminyum)2. Hurdadan retilen alminyum (kincil Alminyum)

4.1-Birincil Alminyum retimiBirincil alminyum retiminde birbirlerini takip eden be ana retim aamasn uygulama zorunluluuvardr:


5/43


5

1. Boksit madeni iletmecilii,2. Boksit cevherinden almina retimi (Krma, tme, zmlendirme, ktrme, Kalsinasyon)3. Alminadan elektroliz yolu ile sv alminyum retimi (Ergimi Tuz Elektrolizi)4. Sv alminyumun alamlandrlarak dkm,5. Dkm rnlerinden ekstrzyon ve haddeleme ilemleriyle yar ve/veya u rn retimi.

Son zamanlarada yaygnlaan anlay; boksit iletmecilii ve almina retimi, sv alminyum retimi

ve dkmhaneler, haddehaneler ve profil retimleri farkl alanlarda kurulmaktadr. Fakat ok az saydada olsa tm bu kademelerin bir arada yapld tesisler de vardr. Tm bu kademelerin bir aradagerekletirildii Seydiehir Alminyum gibi tesisler Entegre Tesisler olarak tanmlanmaktadr.

4.1.1-Boksit

Farkl bileikleri olmasna karn, alminyum metali retiminde boksit cevherleri kullanlmaktadr.Boksit (Al2O3.nH2O) bir mineralden ok, minerallerden teekkl etmi mineraller topluluu vealminyum cevherlerine verilen genel isimdir.

1821 ylnda M.Pierre Berthierin Gney Fransada Arles yaknlarnda Le Baux kasabasndabulunduu iin cevher bu ismi almtr. Mineralojik bileimlerine gre birincil alminyum retiminin

hammadde kayna olan boksitler 3 ana gurupta toplanrlar: Gibsitik (Al2O3.3H2O)[Al(OH)3] boksitler,bhmitik (Al2O3.H2O)[AlO(OH)] boksitler ve diasporitik (Al2O3.H2O)[AlO(OH)]. Boksitler ierdikleridemir minerallerinin cins ve oranlarna bal olarak; kahve, krmz, pembe, ak sar, kirli sar, bej, grive alacal gibi ok deiik renklerde olabilmektedirler. Fiziksel ve petrografik grnmleri oldukadeiiktir. Toprams ve kirli grnme sahip olanlarn yannda masif, olduka sert ve parlak olanlarda mevcuttur.

Boksit cevheri retimi, genellikle ak ocak iletmecilii ile yaplmaktadr. Ticari olarak iletilebilen boksit cevherinin Al2O3 tenr %30-65 arasnda deimekte, elde edilen boksitin %85i birincilalminyum retimine yneliktir. Birincil alminyum retiminin ikinci kademesi olan alminaretiminin yapld tesislerin byk ounluunda ilenilen boksitlerin en az %40 Al2O3, en fazla %15SiO

2iermesi, dier bir deyimle silis modlnn(Al

2O

3/SiO

2) en az 7 olmas gerekmektedir. Birincil

alminyum retiminde kullanlan boksitlerin kimyasal ve mineralojik bileenlerine bal olmak kouluile 4-5 ton boksitten 2 ton almina, 2 ton alminadan da yaklak1 ton alminyum elde edilmektedir.

4.1.2-Almina(Alminyum Oksit)

Birincil alminyum retiminde ikinci kademe bayer prosesi ile gerekletirilen almina retimidir.Boksit cevheri ykandktan sonra krlp tlr. tlp, ham pulp haline getirilmi boksitler,yksek s ve basnta sudkostik(NaOH) zeltisi ile reaksiyona sokulmak suretiyle, kimyasal yollacevherdeki almina(Al2O3) sodyum alminat(NaAlO2) zeltisi ve demir, silis, titanyum vb. gibi

safszlklar ieren sv faza alnr. znmeyen bileenler tankn dibine kerek, oluan atklar (krmzamur) ayrlr. Ykanm amur, zel baraja sevkedilip depolanarak, ihtiva ettii sudkostiin evreyi

kirletmesi nlenmektedir.Baka bir tanka gnderilen istenilen temizlikteki sodyum alminat zeltisi alanarak tabandaalminyum hidroksit(Hidrat) Al(OH)

3kristali halinde ktrlr. Elde edilen hidrat, akkan yatakl

veya dner frnlarda 1100-12000C scaklkta kimyasal bal suyu uurmak amacyla kalsine edilerekalmina elde edilmektedir.

Bayer ynteminde 70li yllardan bu yana kaydedilen en nemli gelime kalsinasyon ileminin dnerfrn yerine akkan yatakl frnlarda yaplmasdr. Bunun dnda bu yntemi radikal biimde gelitirmeveya deitirme ynnde dnya apnda nemli bir aba gzlenmemektedir. Almina tesisleri,genellikle boksit cevherlerinin yaknna kurulmaktadr.

Her ne kadar tenr ve mineralojik yap

s

na bal

olsa da genellikle %56 Al2O3 tenrl cevher ileyenSeydiehir Alminyum Tesislerinde olduu gibi, 2 ton boksit cevherinden yaklak1 ton almina eldeedilmektedir.


6/43


6

4.1.3-Alminyum

EKL-2. SODERBERG TPL HCRE EKL-3. PREBAKED TPL HCRE

Almina retiminden sonraki aama, alminann ergimi kriyolit banyosunda elektrolizi ile metalikalminyuma dntrlmesidir. Birincil alminyum, alminann alminyum elektroliz hcrelerinde

yksek ak

m (100-400kA) alt

nda ki 960-9700

C s

cakl

kta elektrolit ad

verilen kriyolit-alminyumflorr ergimi tuz ergiyii iinde znmesi, ayrmas ve indirgenmesi sonucu ntrleen alminyummetalinin tabanda birikmesi ile elde edilmektedir. Proses srasnda alminann paralanmasyla aakan oksijen ise petrol koku ve balayc olarak ta kmr ziftinden oluan anot karbonu ile

birleerek oluan CO2, CO, CnHn ve elektrolitteki reaksiyonlar sonucu gaz fazna geen flor bileikleriile birlikte gaz temizleme sistemine gitmektedir.

Tabanda biriken sv alminyum belirli periyotlarla kapal vakum potalaryla ekilip alamlandrma vekalplara dklmek zere dkmhane birimine gnderilmektedir.

Dkmhane nitesinde retilen yass, yuvarlak ve kle eklindeki ara rnler piyasaya verilmektedir.Yass ingotlar haddehane nitesinde istenen kalnlklarda levha ve daha ileri aamada folyo, yuvarlak

ingotlar ekstrzyon tezgahlarnda kalplardan geirilerek istenen ekillerde profil haline getirilip u rnolarak pazarlara sevk edilmekte, kleler ise tekrar eritilip, amaca gre alamlandrl p istenenformlarda kalplara dklmektedir.

Genel olarak, arlka 2 ton alminadan da 1 ton alminyum elde edilmektedir. Bu kademede, retimmaliyetinde en nemli girdi elektrik enerjisidir.

Gnmz dnyasnda, ticari boyutta birincil alminyum retiminin tamam alminyum elektrolizhcrelerinde gerekletirilmektedir. Hall-Heroult yntemi olarak bilinen elektroliz yoluyla alminyumretim prosesi yerine, alternatif yntemler zerinde uzun sreden beri allyorsa da ve hatta baz pilottesisler kurulmu olsa da, bu yntemlerin endstriyel uyulama alan bulacaklarna dair tm mitlerkaybolmu gibidir. 100 yl akn sredir geerli olan klasik yntemin daha uzun yllar bizimle birlikte

olaca artk kesinlemi ve aratrmalar bu yntemin performansm artrma ynndeyounlatrlmtr. Dnyada yapm halinde olan ve planlanan tm birincil alminyum tesisleri HallHeroult yntemine dayaldr.

Boyutlar, tipleri ve saylar tesislere gre deien elektroliz hcrelerinin her biri bamsz retim birimiolup elektriksel olarak birbirlerine seri balanmlardr. Gnmzde tm endstriyel alminyumtesislerindeki hcrelerin yaps; Anot, Katot ve Bara Sistemi ile kategorize edilmektedir.

Bu konstrksiyon elemanlar arasnda tesislerin teknolojisini ve teknoloji seviyesini tanmlayanfonksiyon olarak zellikle modern teknolojilerde hcre hizmetleri iin kurulu sistemleri tayan vehcrenin de rejimini byk lde belirleyen ANOT en nemlisidir. Endstriyel hcreler anotlarnagre iki kategoriye ayrlmaktadrlar: Koklama srecinin hcre zerinde olutuu srekli anot tipli,

SODERBERG hcreler (ekil-2) ve koklama srecinin baka bir birimde gerekletii kesikli anot tipliPREBAKE hcreler.(ekil-3)


7/43


7

Her iki hcre tipinde de temel proses ve kullanlan hammaddeler ayn olmasna ramen, iletmeparametre ve hizmetleri arasnda baz farklar vardr.

Prebaked anotlu sistemler, saylar 12-20 aras deien diktrgen prizmas eklinde olan ve anotfabrikasnda hazrlanan piirilmi petrol koku ve ta kmr zifti karmnn st ortasnda alt ksmelik pimlerle tutturulup, alminyumdan oluan pimin st paras ile anot erevesine balanmasndanoluur. Prebake anotlu sistemler, reaksiyona giren karbon ktle yannda, son yllarda tam olarak

otomatik hale gelen kabuk krma ve kontroll almina ve dier hammadde arjlar ile anot etkisisndrme tehizatlar ile donatlmlardr. Prebake sistemlerde kabuk krma, hammadde arj ve anotetkisi sndrme ilemleri otomatik olarak yaplmasna karn, soderberg sistemlerde bu ilemlergenellikle zel aralar vastasyla manuel olarak yaplmaktadr.

te yandan Prebake sistemlerde tam bir kontrol olana nedeniyle, soderberge gre, bata enerji olmakzere tm birim girdi tketimleri olduka dk, retilen metal kalite ortalamas da daha yksektir.

Her iki tip hcrelerde katot sistemi deimemektedir. Dier bir deyimle, rnein prebake anotluhcrelere zg olarak tanmladmz bir katot ekli bulunmamaktadr. Metal ekme sistemi de her ikitp hcre iin ayndr.

4.2. KNCL ALMNYUM RETMAlminyum retiminde bir dng szkonusudur(ekil-4). kincil alminyum retiminde metal kaynaolarak alminyum hurda kullanlmaktadr. Alminyum hurdalarn balca iki kayna vardr:

1. lem ve dkm rnlerinin retimi srasnda oluan geri kazanma olasl %100 olan YeniHurda,

2. Kullanm mrn doldurmu geri kazanma olasal yaps, ekli ve et kalnlna gre %30-95arasnda deien Eski Hurda

Defalarca yeniden kullanlabilir bir metal olan alminyumun alanlarna gre kullanm mrleri veteknolojik gelimelerin salad geri kazanma oranlar Tablo-1de verilmitir. Bir lkede

deerlendirilen yeni hurda miktar alminyum sanayiinin kapasitesi ve kapasite kullanm oran ile; eskihurda miktar ise lkenin alminyum gemii ile doru orantldr(Grafik-2).

Alminyumun geri dnm ile ilgili uygulamalar iki kategoride tanmlanmaktadr:Kapal ve Ak Dng GeriDnm

Alminyum retimi srasnda kan hurdalarn yani yeni hurdann tekrar ayn rnn retilmesindedeerlendirilmesi veya kullanlm iecek kutularnn tekrar iecek kutusu retiminde kullanlmaskapal dng geri dnme, eitli alminyum hurda malzemelerini, alam elementlerini hatta birincilalminyumu bir arada kullanarak dkm alamlar retmekse ak dng geri dnme rneklerdir.

Kapal

dng geri dnmde malzemenin zelliini yitirmesi ihtimali vard

r. Kapal

ve a

k dnggeri dnm arasnda seim yaplrken, metalin en yksek art deeri kazanmas iin piyasadaki hurdayeterlilii, geri dnmn ekonomiklii gibi hususlar dikkate alnmaktadr.


8/43


8

TABLO-1.ALMNYUMUN KULLANIM MRLER VE GER KAZANMA ORANLARI

GER KAZANMA ORANI(% )Kullanm Alan

Kullanm mr(Yl) 25 Yl nce Gnmzde

Yeni Hurda 0 100 100

Otomotiv 10-30 50 95Yap 30-50 70 85

Ambalajlama 1/2-2 5-20 30Kaynak: .Alminyumun Sektrdeki Yeri ve nemi,Y. Temrtrkan, K. S. KabukcuII.Alminyum Sempozyumu,Mays 2003-Seydiehir

Alminyumun yeniden deerlendirilmesi; hurda toplanmas, tasnifi ve hazrlanmas, ergitme,rafinasyon, alamlama gibi sreleri iermektedir. Kirlenmi hurdalarn yeniden kullanlabilmesinisalamak ve ou alminyum hurdalarnn yksek yzey alan/hacim oran nedeniyle artan ergitmekaybn en aza indirmek zel nem tamaktadr.

TABLO-2. HURDALARIN DEERLENDRLMESNDE

GER KAZANIM ORANLARIGeri Kazanm Oran(% )

Hurda CinsiR. FIRINI D. FIRIN . FIRINI

Levha, Krpnt, Arai 87 90 93

Preslenmi Tala, Folyo 80 85 90Dkm Makine Paralar 85 88 -

ecek Kutular 75 85 85

ie Kapaklar 65 70 75Kaynak:. Alminyumun Sektrdeki Yeri ve nemi,Y. Temrtrkan, K. S. KabukcuII.Alminyum Sempozyumu,Mays 2003-Seydiehir

Alminyum hurdalar

n

n cinslerine gre grupland

r

lmas

gerekir. Ergitme oran

n

ykseltmek, eldeedilecek sv metalin kirlenmesini nleyerek eriyik kalitesini ykseltmek ve emisyonu azaltmakamacyla boyal ve yal hurda malzemeler ergitme ncesi boyadan ve yadan arndrlrlar. Nemingiderilmesi amac ile n-stma uygulanmas da bir dier ergitme ncesi ilemdir.

kincil alminyum retiminde frnlar dner, reverber ve indksiyon frnlar kullanlmaktadr.Kullanlacak frn tipini belirlemede ergitilecek hurdann cinsi, bykl ve kirlilik derecesi gznnde bulundurulmaktadr. Ergitilecek hurdann cinsine ve yaplmak istenen rnn zelliklerine gremevcut ergitme tekniklerinden bir veya birka kullanlmaktadr. kincil alminyum retimindekullanlan frnlarda hurdalarn yapsna gre geri kazanm oranlar Tablo-2de verilmitir.

Bir ksm devrilebilir olan, daha ok dk deerli ok demirli alminyum hurdalar ve alminyum

crufunun ergitilmesi iin tercih edilen dner frnlarda ergitme ileminde yakt olarak fuel oil veya gazyaktlar ve genellikle oksijen brlrler kullanlr. Brlrden refrakter duvarna iletilen s, dnmesrasnda snm refrakterle temas eden arj malzemelerinin snmasn salar. Metalden nce arj edilen


9/43


9

flux eriyerek metal yzeyine ktndan sv alminyumun havayla temasn keserek oksitlenmeyiengeller. Ergitme firesinin dk olduu, s veriminin ok yksek -%55 civarnda- olduu ve ok eitlihurda malzemenin ergitilebildii bu frnlarda rafinasyon ilemleri ve alamlama yaplamaz. Ayrcayksek miktarda 1 ton sv alminyum iin 300 kg kullanlan tuzlu fluxtan dolay oluan atk da evreseletkisinden dolay gz ard edilemez. Dner frnlar byk paralar iin uygun frnlar deildir.

Reverber frnlar zellikle byk hurdalarn arj edilebilmesi iin uygun frnlardr. Fakat geni

kapaklara sahip olmas hem kaaklarn artmasna hem de arj srasnda yksek s kaybna nedenolmaktadr. Bu nedenle verimleri dner frnlara gre daha dktr. Ancak baca gaznn yanmahavasnn veya arjn n stlmasnda kullanlmas ile sl verimi %20den %40a kadar ykseltilebilir.Curuf oluumu nedeniyle alminyum kayb da dner frna gre yksektir. Yani yzey alan/hacimoran yksek hurda malzemelerin ergitilmesi iin uygun deildir. Ancak bu frnlarda rafinasyon vealamlama yaplabilmektedir.

ndksiyon frnlar temiz ve kk hurda malzemelerin ergitilmesi iin uygundur. Isl verimi % 40civarndadr. Tutma amal da kullanlabilir. Elektromanyetik kartrma ile arj ve alam metallerininuygun biimde kartrlmas salanr. Frn scakl otomatik olarak kontrol edilebilir. Yanma gaznnolmamas ve flaks kullanmnn ok az olmas evreye zarar vermemesi asndan nemlidir.

Alminyumun gelecei asndan en byk tehdit bizzat alminyumun, alminyum hurdasnn,kendisinden gelmektedir. 1980'den itibaren ikincil alminyum sektrndeki byme hz, birincilalminyumdan daha byktr. Son 20 ylda birincil alminyum retimindeki byme yaklak %2,5iken, ikincil sektrdeki bu deer %5'dir. Her iki rn snrl alanlar dnda birbirlerini ikameettiklerinden hurda toplama ve yeniden deerlendirme yatrmlarnn artmas birincil alminyumunaleyhinedir. Grafik-2de grld gibi toplam alminyum retimi iinde ikincil alminyumun payartmaktadr.

Alminyum sektr ile ilgili ileriye dnk trendler hazrlanrken, ikincil retim konusu da dikkatleincelenmelidir. Geri dnm, alminyum sektrnn gerek arz, gerek talep cephelerinde etkilidir.Uzun vadede birincil retimin yar-mamul alminyum metali talebinin byk blmn karlamaya

devam edecektir, fakat, ikincil retimin de nemini giderek arttrmas beklenmektedir. Birincil retim;1975 ylnda toplam alminyum arznn %81'ini karlarken, bu oran 2003 ylnda %71'e gerilemitir.1975-2003 dneminde birincil alminyum retimi ortalama ylda %2,9 art gsterirken, ayn dnemdeikincil retimdeki byme ylda ortalama %5,1 olarak gereklemitir. Uzun vadede ise; ikincilretimdeki bymenin devam etmekle birlikte ivme kaybedecei ve ylda %3,3 civarndagerekleebilecei beklenmektedir.

Son yllarda birincil alminyum retimi konusunda sz sahibi olan byk baz firmalar birincilalminyum sahasnda bymeyi daha kk bamsz firmalara brakarak ikincil alminyum sanayiineyatrm yapmaya balamlardr. Ekonomik kriterler nedeniyle Birincil alminyuma olan talep hzndadme yannda, ekolojik basklarn etken olduu evre ile ilgili yaptrmlarnda etkili olduu bir

gerektir. Bu gelimeler, hurda toplanmas

ile ilgili bir ok organizasyonlara gidilmesine ve yenitoplama tekniklerinin bulunmasna yol amtr.

Dnyadaki gelimelere paralel olarak, lkemizde de alveri merkezlerinde ve yerleim alanlarndaalminyum kutu toplama merkezleri kurulmas, halkn da bu konuda bilinlendirilmesi faydal olacaktr.Ayrca bilinlendirme faaliyetlerinin daha ilkretimden balatlarak evre sorunlarna duyarl bir nesilyetitirilmesi amalanmaldr.

5-ALMNYUMUN KULLANIM ALANLARI

Kullanm alanna gre zelliklerinden kaynaklanan baz avantajlar ve yeni alamlarn getirdii bazalanlarda artan oranda elie ikame olanaklar nedeniyle, sanayiinin tm alanlarnda alminyumtketimi dier metallere gre daha fazla artmaktadr. Teknolojinin gelime paralelinde alminyum

kendisine yeni kullanm alanlar bulmakta, retim metotlar, rn tasarm ve kalite kontrol iin Ar-Gealmalarna arlk verilerek devam edilmektedir.


10/43


10

GRAFK-3. OTOMOBLDE ALMNYUM KULLANIMI

0

50

100

150

200

250

1990 1995 2000 2005 2010 2015

Kg/Otom

obil

AAllmmiinnyyuummuunn UUllaattrrmmaa SSeekkttrrnnddee KKuullllaannmm::Demir-elik, bakr ve pirin malzemelere gre kez daha hafif olmasna ramen amaca hizmet edecek dzeyde yksek dayanma sahip olmas,

alminyumun ulat

rma sektrnde kullan

m miktar

n

h

zla ykseltmektedir. Avrupada tketilenalminyumun yaklak te biri ulam sektr tarafndan kullanlmaktadr. Otomobillerde, uaklarda,tren ulam sisteminde yk tama ve yolcu kompartmanlarnn yapmnda, gemi sanayiinde gittikeartan oranlarda alminyum kullanlmaktadr.

TABLO-3. BR OTOMOBLDE ALMNYUM KULLANIMININ AVANTAJI

Birim Al elikKalem

kg 300 500

Metal Fiyat USD/100 kg 130 40

Hurda Dn (80 % geri dn) USD/100 kg 50 15Net Malzeme Maliyeti USD/100 kg 80 25

Toplam Malzeme Maliyeti USD 240 125Ek Yakt Tketimi litre 2000

Ek Yakt Maliyeti(!) USD 600

TOPLAM MR MALYET USD 240 725

Otomotiv reticileri, zellikle gelimi lkelerdeki kamuoylarnn basklaryla kartlan evre ile ilgiliyasa ve ynetmeliklerin ngrd baz yaptrmlara maruz kalmamak ve rekabetteki paylarn enazndan korumak iin, rettikleri otomobillerin bir taraftan ekolojik dengeleri, dier yandan darettikleri malzemelerin ekonomik olmalar ynnde almalar yapmaktadrlar. Otomotiv endstrisindegvenlikten dn vermeden, konfordan vazgemeden, byk ve az yakt tketen otomobiller iin hafif,fakat mukavemeti yksek malzemelerin gelitirilmesi iin daha fazla alminyum kullanm daimagndemde olmutur. nk, halihazrda alminyum bu amalara ynelik rakipsiz bir malzemedurumundadr. Binek arabalarda alminyum kullanma potansiyeli toplam arln %25 kadar kadarolmakla birlikte, gnmzde sadece toplam arln %6 kadar alminyum paralardan olumaktadr.Bu orann gemie gre ok hzl artaca ise aktr. Gelitirilmekte olan yeni alamlar sayesindealminyum otomotiv sanayiinde daha ok rradyatrler, hareket sistemleri motor ve vites paralar, yassrn olarak kasa baz konstrktif elemanlarnda kullanlmaktadr.

Alminyumun otomotiv sanayiindeki kullanmna ilikin olarak Jaguar, Audi, Lotus, Porsche ve Toyotagibi nde gelen otomobil reticileri youn aratrmalara devam etmektedirler. Audi kaportas tamamenalminyumdan oluan A8 modelini piyasaya karmtr. Bugn Avrupa otomobillerinde 70 kg, Japonve Amerikan otomobillerinde ise 90 kg dolaylarnda alminyum kullanlmaktadr. Bu sayede, yaklak

100-130 kg demir elik ve bakr malzeme tasarrufu yaplmaktadr. 1960 model tipik bir Amerikanarabasnda bu miktar19 kg civarnda idi. Analistler gelecekte de otomobillerde kullanlacak alminyummiktarnn lineer olarak artacan belirtmektedirler(Grafik-3)


11/43


11

Bir otomobilde 50 kg kadar alminyum kullanm, yaklak 100 kg demir elik ve bakr malzemetasarrufu anlamndadr. Alminyum kullanlan bir otomobil, alminyum kullanlmam bir otomobilekyasla, ekonomik mr boyunca 1500 litre daha az yakt harcayaca hesaplanmaktadr. Alcoatarafndan yaplan bir aratrmaya gre alminyum kaporta ve asiye sahip otomobiller elikotomobillere gre %25 daha az yakt tketecektir. Kullanm mr boyunca bir otomobilin 500.000 kmyapaca dnld alminyumdan imal edilen otomobilin 10.000 litre daha az yakt harcayaca,

CO2 emisyonunun da 3 ton azalaca hesaplanmtr. Bugn 100 kmde 3 litre yakt tketen) binekotomobiller retmek artk bir topya olmaktan kmtr. lkemizde de yeni otomobil yatrmlarnnyaplmasna bal olarak nmzdeki yllarda otomobil sanayiinde nemli oranlarda alminyumkullanm beklenmektedir. elik yerine aluminyum kullanlmasyla bir otomobilin mr boyuncamaliyet deiimi ile ilgili bir almann sonucu Tablo-3te verilmitir. Ayn avantajlar demiryolu, denizve zellikle hava ulatrma sanayii rnlerinde de szkonusudur.

Bir uan arlka ortalama %70'i alminyumdan olumaktadr. Alminyum, alamlarnn hafifliininyan sra salaml ile de havaclk sektrnn gelimesine byk katk salamtr. Alminyumolmasayd modern hava tamaclndan ve uzay sanayiinden bahsedilemeyecei aktr. Uakmalzemesinde halihazrda kullanlan duralminyum(alminyum-bakr) yerine %15 orannda daha hafifolan gelecekteki en nemli uak malzemesi alminyum-lityum alamlar kullanm konusundaalmalar devam etmektedir. Bu sayede hem aralarn yk kapasiteleri artacak hem de nemli orandayakt tasarrufu salanabilecektir.

Deniz aralarnda alminyum, kamaralardan balamak zere gezinti teknelerine, kuru yk gemileriningvde kompartmanlarn oluturan yapsal paralardan tm st bina inasna kadar ve pervanelerinretiminde ok youn olarak kullanlmaktadr. Kriyojenik gazlarn(dk scaklk) deniz yoluylatanmasnda arlktan kazanlan miktarn daha fazla gaz tanmasnda kullanlabilmesi iin kriyojenikgaz tanklar da alminyumdan imal edilmektedir.

Hzl tren konseptini hazrlayan altyapda malzeme bilimindeki yeni alamlarn katks byk olmutur.Japonya da imal edilen ETR500 isimli hzl tren asesi ve vagon gvdeleri yksek mukavemetli Al-Zn-

Mg temelli ala

mlardan retilmektedir.AAllmmiinnyyuummuunn AAmmbbaallaajj MMaallzzeemmeessii OOllaarraakk KKuullllaannmm::Son yllarda alminyumun en hzl gelienkullanm alanlarndan birisi de ambalaj sektrdr. Daha fazla miktardaki dier ikame ambalajmalzemeleri ile salanan korumay, alminyum birka mikron kalnlkla ok daha etkin bir ekildesalayabilmektedir. Alminyumun homojen yaps, ince folyo(alminyum kat) eklinderetilebilmesi, hava geirmezlii ve kolay ekillenebilmesi onu ideal bir ambalaj malzemesi yapar.Alminyum ambalajn su, gaz, buhar, k ve mikroorganizma geiini engellemesi, scak ve souadayankll, hava deiimlerinden ve evreden etkilenmemesi zellikle bu niteliklerin arand gda veila sektrnde ihtiyac karlad gibi, mor tesi ve kzltesi nlara kar da koruyucu olmas yenigelitirilen rnlere de hitap edebilmesine olanak salamaktadr. Folyo olarak vakumlu ambalajlarda,metalize film (alminyum kapl plastik) olarak da s ile kapanan ambalajlarda (yourt, ilalar vb.) en

fazla tercih edilen malzemedir. Alminyum folyo paketlemenin oluturduu kat metal katman, tam birrn korumas salamakta, bu arada yksek bir kuvvet-arlk oran ve uzun mr temin etmektedir.Alminyum folyo, cilalanabilir, boyanabilir ve zerine bask yaplabilir. Baz durumlarda alminyumambalaj kullanm olmadan gdalarn aroma ve hijyenik zellikleri garanti edilememektedir. Ayrca son10 ylda alminyum paketleme uygulamalarnda kullanlan malzemenin ortalama kalnl yaklak %30azalmtr.

Gda endstrisinde nispeten dk asiditeye sahip svlarn proses edildii tank ve iletildii borularkorozyon dayanl alminyum alamlarndan retilmektedir. Yine ayn svlarn ve kimyasallarntamacl da benzer alamlardan retilen tanklarla yaplmaktadr. Yakt tanklar, rafinerilerdetanklarn ve borularn s yaltm elemanlar ok youn olarak alminyum alamlarndan imal

edilmektedir.


12/43


12

Tahl silolar ve tahl nakliyatnda kullanlan kamyon kasalar nakliyattaki verimliin arttrlabilmesiiin yksek mukavemetli alminyum alamlarndan retilmektedir. Sz edilen bu uygulama zellikleABD nin orta blgelerinde Avustralya ve Almanya da ok yaygndr.

AAllmmiinnyyuummuunneecceekkKKuuttuullaarrnnddaa KKuullllaannmm::Alminyumun en yaygn kullanld alanlardan biriside iecek kutulardr. Dnyada kullanlan metal kutularn % 80'i alminyumdur. Bunun nedenleri hafif,almas kolay, darbeye dayankl, salam, geri kazanlabilir oluu ve abuk soutma zellikleridir.

Toplumun evre bilincinin artmas ve alminyum reticilerinin desteiyle alminyum iecek kutularntoplama ve geri kazanm programlar hzla gelimitir. Bu durum zellikle alminyumun yksek pazar

paynn byle projeleri gerekli klan yatrmlar tevik ettii lkeler iin daha geerlidir.

AAllmmiinnyyuummuunn EElleekkttrriikk//EElleekkttrroonniikk SSeekkttrrnnddee KKuullllaannmm:: Alminyum son derece iletken birmetaldir. Alminyum kullanmnn Avrupa'da %10'u, ABD'de %9'u, Japonya'da %7'si elektrik veelektronik sektrne aittir. elik zl alminyum iletkenler, yksek voltajl elektrik nakil hatlarndatercih edilen tek malzeme olmutur. Alminyum, yeralt kablolarnda, elektrik borularnda ve motor

bobin sarmnda da yaygn ekilde kullanlmaktadr. aseler, yongalar, transistor soutucular, veri kaytdiskleri ve cihaz kasalar alminyumun elektronikteki ana kullanm alanlardr.

AAllmmiinnyyuummuunn nnaaaattllaarrddaa KKuullllaannmm::Hafiflii, yksek korozyon direnci, uzun mrll, dkbakm maliyetleri, geri kazanma imkan ve metalin ok ynll ve sonsuz deiikekilde profil eldeedebilme olana nedenleri ile binalarn at ve cephe kaplamalarnda, kap ve pencerelerinde,merdivenlerde, at ve inaat iskelelerinde, sera yapmnda da youn ekilde kullanlan alminyum,salaml yannda eloksal kaplama sayesinde dekoratif grnm sayesinde inaat sektrne de birokseenekler sunmaktadr. Son yllarda yaplardaki alminyum, dnya apnda gelime gstermi ve ok

byk bir pazar pay elde etmitir.

Alminyumun elie alternatif olarak kprlerin nemli baz yerlerinde bir yap eleman olarakkullanlmas, kprlerin kullanm kapasitelerini arttrabilmektedir. Hafiflii ve dier yapmalzemelerine gre avantajl bir arlk/mukavemet oranna sahip olmasnn yan sra alminyum,olduka yksek korozyon mukavemetine sahiptir. Bu zelliklerinden dolay kprlerin bakm

masraflarn azaltarak kullanm mrn uzatr. Alminyum bir kprnn faydal yk tama (aralar)kapasitesini arttrrken, l yk arln (kprnn kendi arl) azaltmaktadr.

DDiieerr KKuullllaannmm AAllaannllaarr::Alminyum, dier sektrlerle kyaslandnda daha kk oranlarda olmakzere, buzdolab, dondurucu, havalandrma, spor ekipmanlar ve mutfak aletleri yapmnda dakullanlmaktadr.

Alminyumun Yeni Kullanm Alanlar: Alminyum kullanm her gn biraz daha artarken srekliolarak yeni kullanm sahalar da ortaya kmaktadr. Yeni bir kullanm sahas olumadan nce yeniretim teknolojileri ve uygulama fikirlerinin olumas daha sonra da bunlarn gelitirilip ilk rnlerinortaya kmas gerekmektedir. Ardndan zaman iinde yeni bir pazar ya da yeni kullanm sahasolumaktadr. Bu nedenle potansiyel yeni kullanm sahalarnn belirlenebilmesi iin yeni retim

teknolojileri ve fikirleri incelenmelidir.Yeni kullanm sahas olarak alminyum piller, enerjinin gelecekte daha da deerli olaca dnlrse,geni bir uygulama sahas bulacaktr. Alminyum-slfr pilleri bu uygulamalarn ilk rneklerinioluturmaktadr. Bu piller ile 250Wh/kg verimlilie kmak mmkn olmaktadr. Dier bir rnek olarakda alminyum hava-yakt pilleri verilebilir . Gnmzde kurun ya da Ni-Cd akler ile alan elektriklitatlarn menzilinin alminyum piller ile 100 kmden 300 kmye karlabilecei hesaplanmaktadr.Alminyum akmlatrler normal kurunlu akmlatrlere gre yedi kat daha enerji younsistemlerdir. Ancak hala maliyet ok yksek olduundan kullanmnn yaygnlaabilmesi iin maliyetdrmek zere aratrmalar devam etmektedir. Alminyum piller iin dier nemli bir saha da ceptelefonu ve tanabilir bilgisayarlardr.

Geen 40 yl iinde alminyum kpk retimi ile ilgili bir ok alma yaplm olup bir ok metotdenenmitir. Ancak gnmze kadar younluk, homojenlik, hcre boyutu gibi konularda kontrolszlk


13/43


13

nedeniyle alminyum kpkler uygulama sahasna pek girememilerdi. Bugn bir ok firma alminyumkpk kullanmyla ilgili alma yapmakta ve bir ksm da uygulamaya gemi durumdadr. Ancakhalen zlmesi gereken nemli bir unsur olan maliyet, alminyum kpn yaygn kullanmnengellemektedir. Alminyum kpk retim maliyetinin endstriyel lekteki seri-retim metotlaryladecei beklenmektedir.

Alminyum kpk rnlerinin en nemli uygulama alanlar tamaclk sektrnde aralarn

konstrksiyonunda, yapsal paralar ve enerji sourumlu paralardr. Alminyum kpk kullanmyksek mukavemeti, korozyon direnci, sya dayankll, enerji, ses, titreim sourmas, yancolmamas gibi bir ok stn zellii sayesinde hzl bir art trendi iine girecektir.

Otomotiv sektr alminyum kpk kullanmnda potansiyeli yksek saha olarak grlmektedir.zellikle son yllarda aralarn daha dk yakt tketimi iin daha hafif olmas ve evre kirliliiniazaltmak iin kullanlan malzemelerin geri-dnebilir olmas nem kazanmasyla alminyum kpkalternatif bir malzeme olarak n plana kmaktadr. Otomotivde alminyum kpk kullanmnn nemli avantaj vardr. Bunlar enerji sourmas, hafif konstrksiyon ve yaltkan bir malzeme olmasdr.Ayrca aralarn motor ksmnda hem sya dayankl hem de ses ve s yaltkanl olan alminyumkpk potansiyel bir malzemedir.

Dier nemli yeni bir kullanm sahas da rijitlik/arlk orannn nemli olduu havaclk sektrdr.Alminyum kpkten retilmi plaka ve sandvi paneller zellikle ok pahal olan bal-petei yaplkompozit malzemelere alternatif bir malzemedir. Denizcilikte alminyum kpk kullanm yine hafiflikve korozyon direnci nedeniyle olduka avantajl bir malzemedir. zellikle seri retim yerine zelretimin nemli olduu gemicilik sektrnde alminyum kpk retim metodu sayesinde iyi biralternatiftir. Alminyumun en ok kullanld sektr olan inaat sahasnda da alminyum kpk tercihedilecek bir malzemedir. Binalarda giydirme cephelerde, ara blmelerde, at kaplamalarnda iyi biryaltm malzemesi olmas sayesinde kullanlmaktadr. Ayrca ses izolasyonu ve sourmas sayesindeviyadklerde, otobanlarda ses emici bariyer olarak kullanlmasna balanmtr. Hareketli kprlerin ve

prefabrik yaplarn yaplmasnda alminyum kpk olduka avantajl bir malzemedir. Alminyum

kpk endstriyel uygulamalarda olduka yksek bir potansiyele sahiptir. Elektronik cihazlarda,makinelerde ok karmak ekilli paralarn retilebilmesi sayesinde yaygn kullanm olacak birmalzemedir.

Son zamanlarda kat hal ile sv hal arasnda yer alan yar-kat halde ekil verme ilemi yeni birteknoloji olup byk avantajlar iermektedir. Yksek basnl dkm sktrmal dkm ilekarlatrldnda tikso-form ilemi daha ince et kalnl daha temiz yzey, daha hassas boyuttoleranslar, daha yksek mekanik ve fiziksel zellikler, daha dk boluk, daha homojen bir iyapgibi avantajlar salamaktadr. Bu teknolojinin en nemli avantajlarnn banda dier retim teknikleriile karlatrldnda daha hzl, esnek ve dk maliyetli olmasdr.

Alminyum esasl kompozitler son 30 yldr zerinde arlkl olarak allan yeni malzeme grubunun

ba

nda gelmektedir. Fiber, ine yap

l

ve parac

k takviyeli bir ok alminyum esasl

kompozitbulunmaktadr. Alminyum esasl kompozitlerin retilmeleri iin bir ok metot gelitirilmitir. Tozmetalurjisi, kompozit dkm metotlar (compocasting, thixocasting, rheocasting, semi solid casting ),infiltrasyon metotlar gelmektedir.

Gnmze kadar alminyum alamlar deiik kompozisyonlarda ve farkl sl ilemler ile farklzelliklerde bir ok kullanm sahas bulmutur. Ancak gelien teknolojinin ihtiyac daha mukavemetli,sert, dk younluklu, stn zelliklere sahip malzemeler gelitirilmekte ve bunlarn banda daAlminyum esasl kompozitler gelmektedir. zellikle otomotiv sektrnde bir ok uygulama sahas

bulan bu kompozitlerin kullanm sahalar her gn biraz daha genilemektedir. Bu malzemelerin en byk avantajlar arasnda yksek anma dayanm, sertlik ve mukavemet gelmektedir. Hala maliyetasndan pahal olan alminyum esasl kompozitler yeni retim teknolojilerinin ve seri retimlerinyaplmasyla rekabeti maliyetlerle retilmeye balanmtr.


14/43


14

Alminyum savunma sanayii asndan da nemi ve kullanm alanlar hzla artmaktadr. eitli roket vefze sistemlerinde alminyum alamlar deiik miktarlarda kullanlmaktadr. Roket ya da fzenintrlerine gre (topu roketleri, havadan-havaya, havadan-karaya, yerden havaya, anti-tank vb.) ve altkomple/paralarna gre (harp bal, motor, gvde) alminyum ve rnleri tercih edilebilmektedir.

Roket ya da fze trnden bamsz olarak, bir roket/fzede kullanlabilecek alminyum alamlar vesl ilem trlerini gstermektedir. Aerodinamik yklere maruz kalan d yapsal paralarda genellikle

yksek mukavemet salayan ve sl ilem yaplabilen 2XXX, 6XXX, 7XXX serisi alamlarkullanlmaktadr. Bunlarn hadde rnleri ounlukla plakalar eklinde tedarik edilmekle ancakzellikle gvde retimlerinde ekstrzyon ya da dkm teknolojileri ile ekillendirilmi para ya dataslaklar da kullanlmaktadr.

1979 ylndan itibaren alam aratrma ve gelitirme almalarnda alminyum-lityum alamlarzerine olan ilgi artmtr. Alminyuma eklenen her %1 lityum younluu %3 kadar drrken elastikmodul ise %5 artrmaktadr. Alminyum iinde %4.2 znrle sahip lityum, genellikle %1-3arasnda kullanlmaktadr. Bu alamlarn yorulmaya kar dayanc, ok dk scaklklardaki(kriyogenik) tokluu, dk younluu ve yksek mukavemeti zellikle yakt tanklar iin cazipolmaktadr. AA2094, AA2095, AA2195, AA2197, AA2219 roketlerde kullanlan alamlardan en

nemlileridir.6- ALMNYUM RETM, TKETM VE TCARET

6.1- ALMNYUM RETM6.1.1-Birincil Alminyum retimi6.1.1.1-Boksit

Dnya Boksit maden varl, yaklak 25 milyar tonunun iletilebilir rezerv niteliinde olmak zere 55-75 milyar ton olarak tahmin edilmektedir. Bu varln, %33 Gney Amerika, %27si Afrika, %17siAsya, %13 Okyanusya ve %10u dier lkelerde yer bulunmaktadr. letilebilir rezerv asndan ennemli boksit sahalar Gine, Brezilya, Avustralya, Jamaika, Hindistan, in, Guyana, Surinam,Yunanistan gibi lkelerde yer almaktadr. letilebilir dnya boksit rezervlerinin, %24 Avustralya,%24 Gine, %12si Brezilyada bulunmaktadr(Tablo-4). En byk 10 boksit reticisi ise Tablo-5tegsterilmitir.

TABLO-5. EN BYK 10 BOKST RETCSRETM (Bin Ton)

FRMA2001 2002

AWAC(Alcoa) 30.8 34.3MRN(Brezilya) 11.3 11.9Chalco (in) 11.1 12.4Alcan 11.3 11.6BHP Billiton (Avusturalya) 10.7 10.8

Rio Tinto(Comalco-Avusturalya) 10.6 10.6Gine Devleti 7.1 7.1Bauxilum (Venezuella) 4.6 4.9SUAL-Trust (Rusya) 4.1 5.1Kaiser (Jamaika) 3.9 4.2TOPLAM 105.5 112.9

lkemiz ise %95i Toros kua iinde yer alan 422 milyon tonluk rezerv potansiyeline (dnya boksit potansiyelinin %1i) sahip olmakla birlikte bunun 57.3 milyon tonu grnr rezerv durumundadr.letilebilir boksit potansiyeli ise %0,2 kadardr. Dnya boksit retimindeki lke paymz ise %0,5dzeyindedir. Boksit yataklarmzn %88 i diasporitik, demirli diasporitik ve lateritik tip boksitlerden

olumakta ve bunlar

n tm Toros kua

iinde yer almaktad

r. Trkiyenin en zengin metalurjik boksityataklar Seydiehir-Akseki blgesi rezervleri olup, iletilebilir rezerv yaklak 36 milyon tondur.(Tablo-6 ve Tablo-7)


15/43


15

TABLO-6. TRKYE BOKSTLER 2002 YILI GENEL REZERVLERREZERV(x1000 Ton)

BLGELERGr. Muh.+Mm. Toplam let. Rezerv

TP

Seydiehir-Akseki 35,251 1,253 36,504 31,000 BhmitikZonguldak-Kokaksu 5,900 3,400 9,300 5,000 Bhmitik

Yalva-arkikaraaa - 115,600 115,600 - Demirli-Diasporitik

Payas-Islahiye - 215,500 215,500 - Demirli-Diasporitik

Tufanbeyli-Saimbeyli 5,500 6,000 11,500 9,800 Diasporitik

Mula-Milas-Yataan 9,400 11,200 20,600 17,500 DiasporitikBolkarda - 3,900 3,900 - Diasporitik

Alanya 1,300 7,700 9,00 - Diasporitik

TOPLAM 57,351 364,553 421,904 63,300KAYNAK:Dnyada ve Trkiyede Birincil Alminyum retiminde Hammadde Rezervleri, T. Tmen,II.Alminyum Sempozyumu, Mays 2003

Seydiehir-Akseki blgesindeki boksit rezervleri 1962 ylnda MTA tarafndan tespit edilerek 1965ylnda sahalar Etibanka devredilmitir. 1973 ylnda ilk almina retim faaliyetine balanlan

Seydiehir Entegre Alminyum Tesislerinin boksit hammadde ihtiyac Seydiehir-Akseki yresinde yeralan 7 adet maden iletme ruhsatl sahalardaki bhmitik tip boksitlerden karlanmaktadr. Rezerv vealmina retimi iin kritik bir parametre olan silis modl asndan en nemlileri, Morta, Doankuzuve Deirmenlik (Kzlta) boksit yataklardr. Dekapaj ve retim faaliyeti halen sadece, Morta veDoankuzu ak ocaklarnda srdrlmektedir. Uzun vadede, Akseki blgesindeki Deirmenlik ve dieryksek modll boksitler ile, Seydiehir Blgesindeki dk modll boksitlerin, paal yaplarakkullanlmas suretiyle, mevcut rezervin deerlendirilmesi planlanmtr. (Tablo-7)

TABLO-7.SEYDEHR-AKSEK BLGES 2002 YILI BOKST REZERV DAILIMI

REZERVLER (x1000 Ton) TENRLER(% )YATAK ADI

Gr. Muh.+Mm. Toplam

letilebilirRezerv Al2O3 SiO2 Fe2O3 Dier

Morta 4.222 - 4.222 3.300 56,98 8,89 17,5 3,4Doankuzu (G) 6.835 - 6.835 6.000 57,81 7,13 17,7 3,0Doankuzu (K) 4.088 - 4.088 3.700 58,26 6,30 17,8 3,0Doankuzu (GD) 143 - 143 100 57,07 5,04 17,5 3,0Aayolu 300 - 300 200 57,20 5,40 17,8 3,1Deirmenlik 11.700 1.233 12.933 10.900 57,31 6,64 18,0 3,0atmakaya 833 - 833 700 58,55 5,21 18,1 3,2Morukur 6.336 - 6.336 5.500 52,91 11,24 16,7 3,3Erikligedii 280 - 280 200 55,15 5,15 19,0 2,9Yarpuz 218 - 218 200 57,14 5,50 18,5 3,0

Gmene 296 20 316 200 52,34 10,80 18,5 3,0TOPLAM 35.251 1.253 36.504 31.000KAYNAK:Dnyada Ve Trkiyede Birincil Alminyum retiminde Hammadde Rezervleri, Talat Tmen,II.Alminyum Sempozyumu, Mays 2003

Donanm karakteristikleri Seydiehir-Akseki yresi bhmitik tip boksitlere gre kurulmu SeydiehirAlminyum Tesislerinde; diasporitik boksitlerin krma ve tme glkleri, daha yksek basn,scaklk ve kostik zelti konsantrasyonunda znlrlemesi ve yksek tama maliyeti gibi

problemler nedeniyle mevcut teknolojiye gre ekonomik kullanm sz konusu deildir.

Ancak Yalva-arkikaraaa Blgesinde yer alan lateritik tip demirli diasporitik boksitler gelecekteSeydiehir Alminyum Tesisleri iin bir potansiyel olarak kabul edilebilir. Dk tenrl 115,6 milyon

ton gibi yksek potansiyele sahip bu boksit yataklar

n

n gelecekte ayr

nt

l

aramalar

yap

larak cevherzenginletirme yntemleri (bakteriyel licing gibi) aratrlmal ve lke ekonomisine kazandrlmaldr.


16/43


16

TABLO-8. BAZI LKELERDEK BOKST MALYETLER

LKEDnya Rezervindeki

Pay(% )Maliyet

(USD/Ton)AVUSTURALYA 20 11

GNE 34 27,5

BREZLYA 8 30HNDSTAN 4 8,5JAMAKA 9 25TRKYE 6

Toros Kua dnda bilinen en nemli boksit yataklar Zonguldak civarndaki Kokaksu yresindekikarst tipi bhmitik boksitlerdir. lkemizde ayrca; Milas/Mula, Devrek-Kokaksu/Zonguldak, Payas-slahiye/Hatay, Bolkarda/Mersin civarnda boksit yataklar bulunmaktadr (Tablo-6) Zonguldak-Kokaksu Blgesinde yer alan bhmitik boksitlerin ise tesislere ok uzak olmas, boksit tamamaliyetini ar arttrmakta, bu aamada bu boksit rezervlerinin Seydiehir Alminyum Tesislerindeekonomik olarak almina retiminde kullanlmas imkansz hale gelmektedir.

Dnya retiminin %90n oluturan ve almina retiminde kullanlan metalurjik tenrl boksitin fiyathakknda detayl bir bilgi ak mevcut deildir. Genel olarak uzun vadeli szlemelerle yaplan boksitsatlar , retimin yapld periyottaki alminyum ingot piyasa fiyat gibi deikenlerin kullanld birtakm formllerle belirlenen fiyatlarla satlmaktadr. Boksit fiyatlar tenre bal olarak deimekle

beraber genellikle 17-30 USD/MT FOB fiyat aralnda seyretmektedir. Genel olarak alminyumfiyatnn %10-15 almina fiyat, almina fiyatnn %10-15 boksit fiyat olarak piyasalarda kabul gren

bir yaklamdr. Seydiehir Alminyum Tesisleri boksit iletmesi safha maliyeti ise 4-6 USD/tonarasnda deimektedir.(Tablo-8)

6.1.1.2-Almina

IPAI kaytlarna gre, 2002 yl dnya metalurjik almina retimi 45 milyon ton civarndadr. Bu

retimin %34 Okyanusya, %22si Latin Amerika, % 12si Bat Avrupa, % 11i Kuzey Amerika, %9uise Asyada retilmektedir(Tablo-9).

TABLO-9. BLGELERE GRE DNYA METALURJK ALMNA RETMVE PLANLANANKAPASTE ARTILARI (X1000 TON)

RETMPlanlanan Kapasite(Aralk Ay Sonu)BLGE

Fiili Kapasite(2002)

2000 2001 2002 2003 2004 2005AFRKA 698 541 640 669 705 710 710

K. AMERKA 6,859 4.625 4.655 4.612 6,979 7,006 7,029

L. AMERKA 12,094 11.257 10.652 11.018 13,365 13,457 13,460

ASYA 6,188 3.271 3.441 4.035 6,238 6,298 6,298B. AVRUPA 6,117 4.259 4.669 4.858 6,160 6,222 6,268

D.+M AVRUPA 5,201 4.145 4.324 4.454 5,235 5,236 5,609

OKYANUSYA 5,201 15.409 16.110 16.177 16,500 16,631 17,714

DNYA TOPLAMI 53,532 43.777 44.491 45.823 55,182 55,560 57,088Kaynak: IPAI, 20 August 2003)-Afrika(Gine), Kuzey Amerika(Kanada, ABD),Latin Amerika(Brezilya, Guyana, Jamaika, Surinam, Venezuella ), Dou Asya(in,Japonya, Gney Kore), Gney Asya(Azerbaycan, Hindistan, ran, Kazakistan, Trkiye), Bat Avrupa(Fransa, Almanya, Yunanistan,rlanda, talya, spanya, ngiltere), Dou/Orta Avrupa(Bosna Hersek, Macaristan, Romanya, Rusya, Srbistan, Ukrayna),kyanusya(Avustralya)

Dnya Alminyum tketimindeki arta paralel olarak ihtiya duyulacak almina retim tesis

yatrmlarna tevsii ve/veya yeni tesis olarak devam edilmektedir. Yine IPAI, raporlanm bilgileredayanarak, 2002 yl fiili ve yakn gelecekte planlanan yatrmlar da dikkate alarak muhtemelkapasiteleri vermektedir(Tablo-9).


17/43


17

Tm dnyada retilen boksitin yaklak te biri ile alminann yaklak yars dnya ticaretinekatlmaktadr. Boksit ve alminann byle yksek oranlarda uluslararas ticarete katlmasnnsebeplerinden biri Kuzey Amerika ve Bat Avrupa da bulunan byk alminyum reticisi lkelerinkendi boksit kaynaklarnn yeterli olmamas ve yeterli almina retecek kapasitede tesislerinin

bulunmaydr.

Boksit ve alminada uluslararas ticaret, Alcoa ve Alcan gibi byk entegre alminyum reticileri ve

BHP Billiton, Glencore gibi uluslararas ticaret firmalar tarafndan kontrol edilmektedir. Bu irketlerdnyada yaygn ve olduka nemli kapasitelerde almina tesislerine ve boksit maden iletmelerinesahiptirler. Uygun boksit kaynaklarna sahip lkelerde, almina ve boksit iletmeleri entegre olarakalmaktadr. Alminyum retim tesisleri ise byk oranda gelimi lkelerde bulunmakla birlikte sonzamanlarda enerjinin ucuz ve bol bulunduu blgelere kaymaktadr. lke baznda en byk 20 lkeninalmina retimleri ise Tablo-10 da verilmektedir. 2001 ylnda en byk reticiler Avustralya, in,ABD, Brezilya, Jamaika, Rusya, Hindistan, Venezuella, Ukrayna, Kazakistan, rlanda ve spanyaeklinde sralanabilir. Avustralya dnya retiminin %32sini, ABD %10unu, in %9unu Jamaika%7sini, Rusya ise %6sn karlamaktadr.

Almina ve boksit retimlerinin dnya genelinde blge ve lkelere gre dalmlar incelendiinde; her

ne kadar Okyanusya dnya boksit retiminin %36s gerekleiyor olsa da, dnya almina retiminin%35 lik paylarla Amerika ve Okyanusya ktalar paylat dikkati ekmektedir. Avustralya, Brezilya,Guyana, Surinam ve Venezuela almina retiminin yapld belli bal lkelerdir.

TABLO-10. EN BYK 20 ALMNA RETCS LKE

RETM, x1000 TONLKE

1996 1997 1998 1999 2000 2001AVUSTRALYA 13.348 13.385 13.385 14.532 15.681 16.271N 2.550 2.940 3.330 3.840 4.330 4.700ABD 4.700 5.090 5.650 5.140 4.790 4.340BREZLYA 2.752 3.088 3.322 3.515 3.500 3.750

AMAKA 3.200 3.394 3.440 3.570 3.600 3.542RUSYA 2.105 2.400 2.465 2.657 2.850 3.050HNDSTAN 1.780 1.860 1.890 2.080 2.280 2.400VENEZUELA 1.701 1.730 1.553 1.469 1.755 1.700UKRAYNA 1.000 1.080 1.291 1.230 1.360 1.370KAZAKSTAN 1.083 1.095 1.085 1.158 1.217 1.220RLANDA 1.234 1.273 1.200 1.200 1.200 1.100SPANYA 1.095 1.110 1.100 1.200 1.200 1.100KANADA 1.060 1.165 1.229 1.233 1.200 1.036YUNANSTAN 602 602 625 626 667 660GNE 630 650 500 568 541 550

TALYA 911 913 930 973 950 500FRANSA 452 454 450 400 200 159TRKYE 159 164 157 159 155 146ALMANYA 730 738 600 583 700 100SURNAM 1.600 1.600 1.600 ---- ---- ----Kaynak: USGS, Mineral Industry Surveys, 2002 Annual Review

6.1.1.3-Alminyum

Dnyada birincil alminyum retimi zellikle II. Dnya Savandan itibaren hzla artarak, demir dmetaller iinde en ok kullanlan metal olmutur(Grafik-4). eitli kaynaklar alminyum retimi ileilgili farkl veriler yaynlamaktadrlar.IPAI kaytlarna gre, birincil alminyum retimi 2002 ylnda

%92 kapasite kullan

m oran

ile dnyada 21.2 milyon ton olarak gereklemi olup, planlanan yat

r

mlargerekletirildiinde 2005 ylnda retim kapasiteleri ise 25,33 milyon ton olabilecektir(Tablo-11). IPAIkaynaklarndaki veriler kendilerine bildirilmi raporlara dayandrlmakta ve inin retim deerleri


18/43


18

yaynlanan tablolarda yer almamaktadr. in de dahil edilerek yaplan baz aratrmalar 2002 ylndabirincil alminyum retiminin 25-27 milyon ton arasnda deitiini gstermektedir(Tablo-12).

GRAFK-4.DNYA ALMNYUM RETM

900

5900

10900

15900

20900

25900

1946

1951

1956

1961

1966

1971

1976

1981

1986

1991

1996

2001

kT

44 lkede bulunan 167 tesiste yaplan toplam birincil alminyum retiminde 2002 ylnda balca retim

blgeleri, yaklak olarak 5.4 milyon ton ile K.Amerika, 3.9 milyon ton ile B. Avrupa ve 3,8 milyon tonile Dou ve Merkezi Avrupadr. Bu blgeleri srasyla Dou ve Gney Asya, Gney ve Orta Amerikave Okyanusya takip etmektedir. lkeler baznda ise en byk reticiler olan in(%15) ve .Rusyay(%13,3) yllardr en byk retici olan ABD %11 ile takip etmektedir.

TABLO-11. BLGELERE GRE BRNCL ALMNYUM RETM

VE PLANLANAN KAPASTE ARTILARI (x1000 TON)

RETM

Planlanan Yatrmlarla Oluacak

Kapasite(Aralk Ay Sonu tibariyle)BLGE

1999 2000 2001 2002

FiiliKapasite(2002

2003 2004 2005

Afrika 1,095 1,178 1,369 1,372 1,543 1,604 1,954 1,962

K. Amerika 6,169 6,041 5,222 5,413 6,999 6,974 6,989 7,177

L. Amerika 2,093 2,167 1,991 2,230 2,312 2,412 2,412 2,412

Asya 1,966 2,221 2,234 2,261 2,391 2,558 2,715 3,134

B. Avrupa 3,720 3,801 3,885 3,928 3,993 4,211 4,286 4,472

D.+M. Avrupa 3,584 3,689 3,728 3,825 3,860 3,929 3,937 3,984

Okyanusya 2,028 2,094 2,122 2,170 2,115 2,141 2,169 2,198DNYA

TOPLAMI20,655 21,191 20,551 21,199

23,213 24,255 24,462 25,339

Kaynak:IPAIAfrika:Kamerun, Msr, Gana, Mozambik, Nijerya, Gney Afrika Cumhuriyeti;Kuzey Amerika:Kanada, ABD;Gney Amerika:Arjantin, Brezilya, Meksika, Venezella;Asya:Bahreyn, Hindistan, Endonezya, Japonya, Tacikistan, BAE;Bat Avrupa:Avusturya, Fransa, Almanya, Yunanistan, zlanda, talya, Hollanda, Norve, spanya, svire, ngiltere;Orta/Dou Avrupa: Macaristan, Rusya, Srbistan, Hrvatistan, Slovakya, Slovenya, Trkiye;Okyanusya: Avustralya, Yeni Zelanda

Dnyann nde gelen alminyum reticileri, Alcoa, Reynolds, Keiser (Amerika), Alcan (Kanada),

Pechiney (Fransa), Hydro (Norve), Rusal ve Sual (Rusya) firmalardr. Bu firmalarn toplam retimidnya birincil alminyum retiminin %60 seviyelerine tekabl etmektedir.


19/43


19

TABLO-12. DNYA BRNCL ALMNYUM ARZI ( x1000 Ton)

BLGE/LKE 2000 2001 2002 2003**1,178 1,369 1,439 1,524

Mozanbik 54 266 250 260Gney Afrika 683 654 698 708Dier Afrika 442 449 491 556Blgesel Kapasite 1,281 1,480 1,579 1,657

AFRKA

Kapasite Kullanm 92% 93% 91% 92%6,041 5,222 5,266 5,828

ABD 3,668 2,637 2,777 3,350Kanada 2,373 2,583 2,669 2,769Blgesel Kapasite 6,634 6,842 6,974 7,030

K. AMERKA


Brezilya 1,271 1,132 1,333 1,392Venezuella 569 572 620 635Dier 327 287 270 247

Blgesel Kapasite 2,268 2,289 2,340 2,415

G./O. AMERKA


Hindistan 649 624 735 850Krfez lkeleri 1,045 1,058 1,050 1,050Tacikistan 271 291 300 300Dier D./G. Asya 256 261 167 175Blgesel Kapasite 2,316 2,323 2,399 2,532

DOU & GNEY ASYA


Fransa 441 460 455 424Almanya 644 652 647 648zlanda 226 243 263 266Hollanda 302 292 285 285Norve 1,026 1,068 1,038 1,141ngiltere 305 341 338 339Dier B. Avrupa 858 830 767 711Blgesel Kapasite 3,831 3,865 3,925 4,006

B. AVRUPA


Rusya 3,247 3,302 3,330 3,359Dier D./M. Avrupa 442 426 366 356Blgesel Kapasite 3,765 3,818 3,852 3,867

DOGU/MERKEZI AVRUPA

Kapasite Kullanm 98% 98% 96% 96%2,094 2,122 2,054 2,048Avusturalya 1,761 1,785 1,794 1,800Yeni Zelanda 328 322 317 327Blgesel Kapasite 2,117 2,121 2,127 2,134

OKYANUSYA

Kapasite Kullanm 99% 100% 97% 96%in 2,794 3,425 3,794 4,275

IAIDE RAPORLANMAMIDier* 470 468 524 590

DNYA TOPLAMI 24,455 24,444 25,041 26,445KAYNAK: IAI, WBMS, Industry Sources, AME Tahminleri,*Azerbaycan, Bosna Hersek, Iran, Polonya, Romanya;**Tahmini

Yaklak olarak 25 milyar euro civarnda pazar bykl olan Bat Avrupada, 6 maden retim, 8 adetalumina, 32 adet elektrolizhanelerden oluan birincil aluminyum, 55 adet haddeleme, 330 adet


20/43


20

ekstrzyon, 1300 adet dkmhane, 174 adet rafineri ve 80 adet de folyo tesisi bulunmaktadr. Fransa,Almanya ve Norve balca birincil alminyum retim merkezleridir. Toplam birincil alminyumretiminin yaklak %15ini karlayan Bat Avrupada bu lke retimin %58ini karlamaktadr.

in, kapasiteleri ok geni bir aralkta deien toplam kapasiteleri 5 milyon ton civarnda olduu belirtilen yaklak 135 adet alminyum retim birimiyle lke baznda en byk birincil alminyumretim kapasitesine sahiptir. Fakat retimleri ile ilgili verilerin salkl olmad analistler tarafndan

ifade edilmektedir.

Dnyada birincil alminyum retim tesisleri genellikle elektrik enerjisi kaynaklarnn bulunduu blgelerde kurulmutur. Dnyada birincil alminyum retim iin planlanan yatrmlar, retimmaliyetinde en nemli girdi olan enerji maliyetlerinin dk olduu lkelerde daha hzlartmaktadr(ekil-5).

6.1.2-kincil Alminyum

GRAFK-5. AVRUPA ALMNYUM RETM

0

1

2

3

4

5

1

970

1

975

1

980

1

985

1

990

1

995

2000

MilyonTon

Birincil retim kincil retim

Kt olan doal kaynaklar gelecek kuaklarn da kullanabilmeleri iin, srdrlebilir kalknma anlay

erevesinde, tketimlerinin azaltlmas, enerji tketiminin drlmesi ve evrenin korunmasalarndan hurda alminyumun toplatlarak yeniden deerlendiren ikincil aluminyum sektr byk


21/43


21

nem tamakta, hurdadan retilen alminyumun toplam alminyum retimi iindeki pay srekli olarakartmaktadr(Grafik-5).

Bugn dnyada retilen toplam alminyumun %35-38i ikincil alminyumdur. Bunun hemen hemenyarsn ABD tek bana retmektedir. Bat Avrupa lkelerinde ise 2001 ylnda 4 milyon ton birincilretim ve 1.97 milyon ton brincil alminyum ithaline karlk, 2.5 milyon tonu dkm kalan ilemalamlar olmak zere toplam 3.5 milyon ton ikincil almiyum retilmitir. Avrupa alminyum

piyasasna bakldnda; birincil retimin yksek enerji girdisi ve evresel etkileri nedeniyle birinciltketimdeki arta paralel olarak artmad, ithal yoluna gidildii grlmektedir.

TABLO-13. AVRUPADA ALMNYUM KUTU KULLANIMI VE GER DNM(2001)

ecek Kutusu KullanmLKE Toplam

Kutu(1)Alminyum

Kutu(2)Alminyumun

Pay

Geri DnOran(% )

NGLTERE 7120 5300 74% 42%SPANYA 5880 2350 40% 20%TALYA 1500 1850 97% 46%

YUNANSTAN 1050 1050 100% 36%ALMANYA 7300 950 13% 80% (4)SVE 916 916 100% 88%TRKYE 1030 835 81% 50%FRANSA 2500 820 28% 29% (2)AVUSTURYA 800 750 94% 50% (2)BENALKS 2060 490 24% 80% (3)PORTEKZ 480 340 71% 21%RLANDA 340 265 78% 26%NORVE/ZLANDA 225 224 100% 89%SVRE 185 185 100% 91%FNLANDYA 110 110 100% 84%

TOP. B.AVRUPA 22296 16435 61% 45% (6)

POLONYA 1650 1600 97% 39%DER B/M AVRUPA 3454 3405 99% n.a.

GENEL TOPLAM 37400 21440 57% n.a.

KAYNAK:EAA, Aluminium For The Future. (1)Milyon Adet; (2)Tahmini; (3)Belika ve Hollandada Metallerle Birlikte;(4)Tahmini; (5)Belirsizlikler Dikkate Alnarak.

Alminyum hurda arznn nemli bir ksm iecek kutularndan kaynaklanmakta olup, dnya ikincilalminyum retiminde iecek kutularnn pay %27-55 aras deimektedir. Bu pay lkelerin yaamstandartlarna ve nfuslarna paralel bir art eilimi gstermektedir. Bir rnek olarak Avrupa ile ilgiliveriler Tablo-13te gsterilmitir. ecek kutular ABD ikincil alminyum retiminin ana kaynadr.

kincil Alminyuma olan talep artna , Alminyum hurda arzndan fazla olduu iin tm dnyadahurda skntsndan sz edilebilir.

6.2-ALMNYUM TKETM

Alminyum tketimi lkelerin sanayileme seviyesi ve kii bana den GSMH orannda artmaktadr.Bu yap Grafik-6, Grafik-7 Tablo-14tete aka grlmektedir. in dnya alminyum tketimindeyaklak %15-20 paya sahiptir. indeki alminyum talebinin her yl %20 byyecei tahminedilmektedir.

1960'l yllara kadar ok hzl gelien tketim, ancak 1980 sonrasnda istikrarl bir yapya kavumutur.Tablo-14te grlecei gibi, son yllarda birincil alminyum tketimi, retimi ile dengeli bir yapgstermektedir. 1998 ylnda birincil alminyumun tketim paylar %34 Amerika, %26s Avrupa ve%20si Asya olarak gereklemiken, 2002 ylnda bu oranlar srasyla %30, %31 ve %37 olmutur. Asya


22/43


22

ktasndaki bu srama, inde sektrdeki hzl bymeden kaynaklanmaktadr. lke baznda srasyla ABD,in, Japonya ve Almanya en fazla birincil alminyum tketilen lkeler arasndadr.

GRAFK-6.K BAINA YILLIK ALMNYUM TKETM

14

26

1917

27

32

23

3530

0

5

10

15

20

25

30

35

40

AVRUPA ABD JAPONYA

KG/Kii

1980 1990 2000

Grafik-8de grlecei gibi dnyada alminyum rnleri en fazla ulatrmada kullanlmakta, onu

ambalaj ve inaat sektrleri takip etmektedir. Yaplan analizler gelecekte de ulatrma sektrnnnceliini koruyaca, ynndedir. Otomotif sanayiinde alminyum kullanm orannn tedrici olarakartt ve bu sektrde tketilen alminyumun %75inin hurda kaynakl olduu dikkate alndndaikincil alminyuma talebin artan bir ivme gsterecei aktr.

Gelimi lkelerde 30 kg civarnda olan kii bana alminyum tketiminin lkemizde, alminyumtketimi ile ilgili salkl veriler bulunmamasna ramen, 3-3,5 kg arasnda olduu tahmin edilmektedir.Bu tketim deeri, lkemizde sektrn nnn ak ve byk bir gelime potansiyeline sahip olduuna.iaret etmektedir.

GRAFK-7. 2002 YILI ALUMNYUM IKETM DAILIMI(%)

1

17

12

1

4

26

7

24

8

0 5 10 15 20 25 30

Okyanusya

in

Dier Asya

Afrika

L.Amerika

K.Amerika

Dou Avrupa

B.Avrupa

Japonya

GRAFK-8. ALMNYUMUN KULLANIM ALANLARI(%)

Ulatrma

Ambalaj

naat

Elektrik

Dierleri

0 5 10 15 20 25 30


23/43


23

TABLO-14. DNYA ALMNYUM TKETM

BLGE/LKE 2000 2001 2002 2003**

AFRIKA 337 354 339 3286,966 5,964 5,923 6,304

Kanada 799 760 717 763Meksika 87 87 87 93

K. AMERIKA

ABD 6,080 5,117 5,118 5,448814 863 843 860

Brezilya 514 551 516 543GNEY/ORTA AMERIKADier Latin Amerika 300 312 327 317

3,549 3.185 3.080 3.256Japonya 2.225 2.014 1.976 2.024Gney Kore 823 850 821 889

DOU ASYA

Taiwan 502 321 283 3441.797 1.781 1.816 1.812

Bahreyn 239 261 253 256Hindistan 602 558 563 569GNEY ASYA

Dier Gney Asya 955 962 1.000 9875.756 5.745 5.848 5.835

Belika 341 330 453 434Fransa 780 773 776 771Almanya 1.490 1.591 1.617 1.608Italya 780 770 753 743Norve 253 253 257 256ngiltere 576 433 437 437spanya 526 506 526 523

BATI AVRUPA

Dier Bat Avrupa 1.009 1.088 1.030 1.0631.546 1.632 1.807 1.863

Rusya 748 786 900 929D./M. AVRUPADier Dou Avrupa 797 846 906 935

OKYANUSYA 388 384 355 370IN 3.499 3.545 3.951 4.285DIGER* 160 160 148 160DNYA TKETM 24.811 23.613 24.110 25.074YILLIK BYME 6.4% -4.8% 2.1% 4.0%DNYA RETM 24.455 24.444 25.041 26.445SAPMA(DNYA) (357) 831 931 1.371

retim 21.661 21.019 21.247 22,169

Tketim 21.312 20.067 20.159 20,789Ne Net hracat 705 121 210 (290)

N Hari

Net Sapma (357) 831 878 1,671Kaynak: Primary Aluminium Consumption, Balances & Prices, Data Sources IAI, WBMS, Industry Sources, AME Forecasts, *Azerbaycan,Bosna-Hersek, Hrvatistan, ran, K.Kore, Polonya , Romanya, **Tahmini

6.3-ALMNYUM TCARET

Analistler lkelerin alminyum tketiminde gemi yllarn verilerine ve kalknma hzlarna dayanarakgelecee ynelik talep tahminlerinde bulunmaktadrlar. Blgelere gre hazrlanm olan

projeksiyonlardan birisi Tablo-15te verilmitir.

Sektr uzmanlar tarafndan uzun vadede dnya birincil alminyum talebinin ylda %2-4 aras byme

gsterebilecei ynnde tahminler yaplmakta, tketim eilimleri ile ilgili senaryolarhazrlamaktadrlar. Hazrlanan senaryolardan bir rnek Grafik-9da verilmitir. Grlecei gibi, %4oranndaki bir byme ile 1995 ylnda ylda 20 milyon ton(5,0 kg/kii) seviyelerinde olan dnya


24/43


24

ortalama alminyum tketiminin 2015 ylnda 45 milyon ton(6,3 kg/kii) seviyelerine ykseleceitahmin edilmektedir.

TABLO-15. BLGESEL TALEP TAHMN (x1000 Ton)LKE/BLGE 2001 2002 2003 2004 2005K. Amerika 6,237 6,589 6,792 7,182 7,376B. Avrupa 5,826 5,966 6,132 6,377 6,581

Asya 5,323 5,432 5,688 6,005 6,195L. Amerika 973 981 1,014 1,071 1,109Avustralya 359 338 344 357 433Afrika 368 345 356 373 386

Bat Dnyas 19,086 19,651 20,326 21,365 22,080BDT 680 850 1,000 1,220 1,360in 3,550 4,200 5,175 6,175 7,160Dierleri 650 708 740 780 810

Dou Bloku 4,880 5,758 6,915 8,175 9,330Dnya. Toplam 23,966 25,409 27,241 29,540 31,410

nceki Yla Gre Deiim,%

K. Amerika -7.4 5.6 3.1 5.7 2.7B. Avrupa -2.5 2.4 2.8 4.0 3.2Asya -1.9 2.0 4.7 5.6 3.2L. Amerika 4 0.8 3.4 5.6 3.5Avustralya 6 -5.8 1.8 3.8 21.3Afrika 10.5 -6.3 3.2 4.8 3.5

Bat Dnyas -3.5 3 3.4 5.1 3.3BDT 11.5 25.0 17.6 22.0 11.5in 9.8 18.3 23.2 19.3 16.0Dier 1.0 8.9 4.5 5.4 3.8

Dou Bloku 8.8 18.0 20.1 18.2 14.1

Dnya Toplam -3.3 6.0 7.2 8.4 6.3821 1241LME StoklarHaftalk Tketim 2.2 3.3

2,683 3,254 3,779 3,985 4,151Aklanan StoklarHaftalk Tketim 7.3 8.6 9.7 9.7 9.8LME Pein Fiat(USD/Ton) 1,444 1,349 1,406 1,425 1,450KAYNAK:LME 2003 The Metals Seminar

GRAFK-9. KRESEL BRNCL ALMNYUM TKETM SENARYOLARI

0

5 .0 0 0

1 0 .0 0 0

1 5 .0 0 0

2 0 .0 0 0

2 5 .0 0 0

3 0 .0 0 0

3 5 .0 0 0

4 0 .0 0 0

4 5 .0 0 0

5 0 .0 0 0

1 9 8 0 1 9 8 5 1 9 9 0 1 9 9 5 2 0 0 0 2 0 0 5 2 0 1 0 2 0 1 5

B

in

Ton

% 1 b y m e

% 2 , 3 B a z D u r u

% 2 b y m e

% 3 b y m e

% 4 b y m e


25/43


25

retim, tketim ve talep ile ilgili veriler, Alminyum ticaretinde gelimi lkelere net bir ak olduunuortaya koymaktadr. Birincil alminyumda ticaret akekil-6da ematik olarak gsterilmitir.

nmzdeki dnemde devreye alnmas planlanan birincil alminyum retim tesislerine ramentalepteki muhtemel hzl byme nedeniyle yakn gelecekte bir arz sknts olabilecei, dolaysyla yeniyatrmlarn yaplmas gerekecei analistlerce ifade edilmektedir(ekil-7).

7. ALMNYUM VE ENERJ

Birincil alminyum retimi sanayide en youn enerji kullanan sektrlerden birisidir. Bir ton alminyumretimi iin kullanlan enerji miktar bakr ve polietilenin iki kat, eliin ise 5 kat kadardr(Grafik-10).Birincil alminyum retiminde ana maliyet kalemleri enerji, hammadde, malzeme ve ekipman ile

personel giderlerinden olumakta, bu girdilerin alminyum retimindeki genel olarak lkemizdekipaylar; elektrik enerjisi %35-45, malzeme ve hammadde %30-35 ve personel giderleri %25-30 olarakseyretmektedir.

Cevher halinden kullan

l

r hale getirilmesine kadar bir ton birincil alminyum retimi iin tketilentoplam enerji 50.000-66.500 kcal/kg Al civarndadr. Kullanlan teknoloji ve retim politikasna gre,bir birincil alminyum tesisinde tketilen enerjinin;% 2-3 boksitin kartlmas ve hazrlanmasnda,


26/43


26

%12-20si bayer sreciyle almina elde edilmesinde, %60-80ni elektrolizhane hcrelerinde svalminyum retilmesinde, geriye kalan ise dkm ve hadde ilemlerinde tketilmektedir.Grldgibi en fazla enerjiyi elektroliz birimleri tketmektedir ve bu kademede kullanlan enerjinin neredeysetamam elektrik enerjisidir. Gnmzde birincil alminyum retimi elektroliz hcrelerindeyaplmaktadr.

GRAFK-10. MALZEMELERN ENERJ TKETM ORANLAARIndeks 100:Alminyum

0 20 40 60 80 100

Birincil AlminyumKalayBakr

PolietilenPVCinko

AmonyakGri Dkme Demir

KlorKatCam

kincil Alminyumimento

GRAFK-11. ENERJ TKETM ELM

0

20

40

60

1899 1909 1919 1929 1939 1949 1959 1969 1979 1989 1999 2009

YIL

Kwh/KgAL

lk kurulan ticari hcrelerde 40 kwh/kg Aldan fazla olan elektrik enerjisi tketimi yzylmzn banda38 kwh/kg Al, 1965-1970lerde 16-18 kwh/kg Al, gnmzde ise 13-14 kwh/kg Al, hatta 12,6 kwh/kgAl seviyesine drlmtr(Grafik-11). Bu dme elekrolitik indirgemede hakim elektrokimyasalsrecin daha iyi anlalmas, hcre hizmetlerindeki otomasyon ve tasarmdaki gelimeler sonucudur.Seydiehir Alminyum Tesislerindeki elektrolizhanelerde kullanlmas ngrlen enerji miktar15.900kwh/ton Al olarak projelendirilmi olup, projenin 1966-1967 yllarnda hazrland dnldnde

deerin olduka makul say

lmas

gerekir.Dnyada ve lkemizde birincil alminyum tesisi gndeme geldiinde, arlkl olarak tkettii enerjitartlmakta, zellikle lkemizde aluminyum retiminin uzun vadede ekonomiye yapt katklarn


27/43


27

boyutu gz ard edilmektedir. te yandan, zellikle kullanm mr dolan u rnlerin defalarcaekonomiye yeniden kazandrlabilmeleri dikkate alndnda sadece evre ynyle deil enerji dengesiynyle de alminyumun retim ve kullanm avantajlar aka ortaya kmaktadr. Gerekten, yenidenkullanmda birincil retiminin sadece %5'i kadar enerji tketilen hurda alminyumu, her seferindeyeniden deerlendirildiinde bu oranda bir enerji tketilen tam arjl bir akmlatr eklinde hattadorudan enerjiyi kendisinde depo etmesi nedeniyle alminyumu bir enerji bankas hatta salt enerji

olarak tanmlayan yaklamlarn hepsi gerekidir (Grafik-12). Dolaysyla, ok enerji tketmesinedeniyle hammadde kaynaklarmz deerlendirmeye ynelik yeni bir alminyum tesisi yatrmnnekonomik olmad hatta mevcudun bile kapatlmas gerektii eklinde grlerin varolduu lkemizde,

bu savlarn geerli olmad aktr.

TABLO-16. LKELERDE ALMNYUM MALYETLER VE ENERJ

LKEENERJ FYATI

(Cent/Kwh)RETM MALYET

(USD/Ton)ENERJNNPAYI (% )

Hollanda 1.60 1300 16BDT 0.63 1050-1550 10-15ABD 2.10 1100-1380 24-30Gney Afrika 2.00 1050-1150 25-27Venezuella 0.71 1100-1250 10-12Brezilya 2.17 1150 31Avustralya 1.45 950-1050 18-20

Kanada 0.70 860 11Fransa 1.92 900 28Trkiye 4,40 1521 47Kaynak: Eti Alminyum A..

Tm dnya alminyum reticilerini kapsayan genel bir deerlendirme yapldnda, retim maliyetleriiinde enerjinin pay enerji fiyat ve enerji verimini belirleyen kullanlan retim teknolojilerine grefarkllk gstermektedir. Modern teknolojiye sahip lkelerde bile farkl enerji fiyat uygulamalarneticesinde enerjinin retim maliyeti ierisindeki pay farkl olabilmektedir. Enerjiyi ok ucuz alanmodern tesislerde sv alminyum retim maliyetleri 860-1050 USD/ton iken, enerjinin pay %10-22arasnda deimektedir. Yine modern teknolojilere sahip LMEye endeksli enerji fiyat girdisi olanlkelerde retim maliyetleri 900-1250 USD/ton arasndadr. Eski teknolojilere sahip tesislerde ise,retim maliyetleri 1350-1650 USD/ton arasnda deimektedir. Enerjiyi uzun vadeli anlamalarla veya


28/43


28

LMEye endeksli temin eden lkelerdeki reticilerin retim maliyetlerindeki enerjinin pay %15-30civarndadr(Tablo-16, Grafik-13).

GRAFK-13. ENERJNN MALYETTEK PAYI (%)

5

15

25

35

4555

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

Seydiehir Tesisleri

Seydiehir Alminyum Tesislerinde enerjinin retim maliyetindeki pay son 16 yl iinde %37-47aralnda bir deiim gstermektedir. Seydiehir'deki 2002 ylna kadarki 16 yllk %42.4'lk ortalamadeer dnya reticilerinin ortalamas ile karlatrldnda %15-20 daha fazladr (Grafik-14). Bu farktketim miktarndan ok, uygulanan enerji fiyat politikasndan kaynaklanmtr. Dnya aluminyumreticilerinin kullandklar enerji fiyatlar Grafik-14te verilmitir.

GRAFK-14. ALMNYUM RETMNDE ENERJ FYATLARI

11,5

22,5

33,5

44,5

55,5

6

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

Seydiehir Tesisleri Dnya Ortalamas

Grafik14de grrlecei zere, enerji fiyat LMEye gre oluan 1.8-2.1 cent/kwh fiyat aralolduunda, retim maliyetleri 1098-1146 USD/ton olmaktadr. Bu deer dier reticilerlekarlatrldnda enerjinin maliyetler iindeki pay da %30 seviyesine geldii grlmektedir Grafik-13teki kesik izgi aral kendi enerji kaynaklarndan enerji salayan dnya reticilerinin svalminyum retim maliyeti iinde enerjinin payn gstermekte, dz izgi aral ise enerjiyi LMEyeendeksli tedarik eden dnya reticilerinin sv alminyum retim maliyeti ierisinde enerjinin payngstermektedir.

Tablo-17de grld gibi dnya alminyum retiminin yarsndan fazlas enerjiyi 0,5-2,0Cent/Kwhtan tketirken ve dnya alminyum sektrnn tkettii elektriin, ortalama fiyat 2

cent/kwh iken, Seydiehir Alminyum Tesisleri ortalamann 2-2,5 kat bir fiyatla elektrik enerjisitketmektedir. Alminyum fiyatlar LMEye (Londra Metal Borsas) gre belirlendiinden dolay bufiyatlara yakn retim maliyetine sahip olamayan firmalar retimden ekilmek zorunda kalmaktadr. D


29/43


29

rekabete tamamen ak olan tesislerin, elektrik fiyatlar asndan, lkelerinde aktan aa deiikyntemlerle desteklenen dnya alminyum reticileri ile rekabet etmesi iin, elektrik enerjisineuygulanan indirimin dnya ortalamasna yaklatrlarak dzenlenmesini gerektirmektedir.

GRAFK-15. ALMNYUM RETMNDE KULLANILAN ENERJ FYATLARI

4,4

2,62,2 2,1 2 1,98 1,94 1,92 1,9 1,7 1,7 1,6 1,45 1,42 1,2 1,2

0,8 0,7 0,63

0

1

2

3

4

5

A,B,D,

Alm

anya

Fransa

Arjantin

Yunanista

n

Endonezy

a

Avusturalya

Hind

istan

Kanada

Rusy

a

Cent/Kwh

TABLO-17. B.RNCL ALMNYUM ENDSTRSNDE ENERJ FYATLARIVE RETM KAPASTELER

Enerji Fiyat Aral(Cent/Kwh)

Kapasite(Ton/Yl)

(% )

0.5-1.0 8.505.000 31,651.0-1.5 3.834.000 14,271.5-2.0 2.891.000 10,752.0-2.5 6.619.000 24,622.5-3.0 362.000 1,34

3.0-3.5 108.000 0,404.0-4.5 60.000 0.22

Fiyat Bilinmeyen(in) 4.500.000 16,75TOPLAM 26.879.000 100.00

TABLO-18. 2001 YILINDA TKETLEN ENERJ MKTARI(Kaynana Gre)ENERJ KAYNAI VE MKTARI (Gigawatt Saat)

BlgeHDROLK KATI YAKIT FUEL OIL D.GAZ NKLEER TOPLAM

Afrika 6,955 13,325 0 35 186 20,501K. Amerika 47,105 23,198 149 315 715 71,482

L. Amerika 27,735 1,177 471 1,047 90 30,520Asya 3,621 9,877 405 16,060 0 29,963B. Avrupa 28,755 16,932 1,120 5,719 11,720 64,246Okyanusya 7,202 24,199 0 0 0 31,401TOPLAM 121,373 88,708 2,145 23,176 12,711 248,113ORANI(% ) 48,9 35,8 0,9 9,3 5,1 100,0Kaynak:IAI

II.Dnya Savandan 1973 ilk petrol krizine kadar enerji fiyatlar genelde fazla deimediinden, budnemde yaplan retim projelerinde, enerji tketim deerleri zerinde fazla durulmam, daha okmetal retimi zerinde durulmutur. Fakat dnya'da sanayileen lkelerde, zellikle 1980'lerin

balarnda kamuoyunun basksyla dorua ulaan evre korumacl ve 1973 ile 1979 lardaki petrol

krizleriyle hzlanan snrl kaynaklarn en ekonomik ekilde kullanm gibi konular artk herkesiilgilendiren boyutlarda ele alnp tartlmaya balam, sanayi optimum kullanm mrne sahip rnlerievreyi en az kirletecek ve daha az enerji tketecek ilemlerin aray iine sokmutur. zellikle, 1973


30/43


30

ylnda balayan petrol fiyatlarndaki beklenmeyen artlar alminyum fiyatlarn ykseltmi, sonutamaliyetlerdeki artlarn basksyla alminyuma olan talep dmeye balamtr. Alminyum retimsanayileri daralan pazardaki paylarn en azndan korumak iin maliyette en byk pay haline gelenenerji girdisini azaltmak iin almalar, aratrma kurumlarn da zorlayarak, younlatrmlardr. Bualmalar sonucu daha nce birinci derecede evre kirleticiler snfna giren birincil alminyum retimtesisleri, zellikle son 30 ylda yaplan aratrma ve uygulamalarla artk bu zelliini kaybetmitir.

TABLO-19. KULLANILAN ENERJ MKTARI(Tedarikekline Gre)TEDARKEKL(GWH)

BLGEKendi retimi Satn Alnan Toplam

Afrika 0 20,501 20,501K. Amerika 28,667 42,816 71,482L. Amerika 2,993 27,527 30,520Asya 28,394 1,569 29,963B. Avrupa 9,239 55,007 64,246Okyanusya 1,067 30,334 31,401TOPLAM 70,360 177,753 248,113ORANI(% ) 28,4 71,6 100Kaynak:IAI

te yandan, miktar olarak nemli oranda drlm olmasna ramen birincil alminyum retimindeelektrik enerjisi tketiminin hala ok yksek olmas, elektrik enerjisinin hangi kaynaklardansalandn teknik ve ekonomik kriterler yannda doal kaynaklarn korunmas ve enerji tasarrufu ileevre sal asndan gndeme gelmektedir. Bu nedenle alminyum retiminde dnya birincilalminyum reticileri, enerjinin bol, ucuz ve gvenilir blgelerine doru kaymaktadr.

TABLO-20. KULLANILAN ENERJ KAYNAKLARININ ORANI,(% )(Tedarikekline Gre)ENERJ KAYNAI

TEDARKEKLHDROLK KATI YAKIT FUEL OIL DOAL GAZ NKLEER

Kendi retimii 49,5 26,7 0,4 23,4 0,0Satn Alnan(Toplam)

48,7 39,3 1,0 3,8 7,2

Kaynak:IAI

En ucuz elektrik enerjisi, hidrolik santrallerde retildiinden, birincil alminyum retiminde kullanlanenerji dnya'da daha ok hidro enerjiye dayandrlmaktadr. Birincil alminyum reticileri yaenerjilerinin nemli bir ksmn kendileri retmekte, yada elektrik retici firmalarla ortaklklar kurmaktaveya alminyum fiyatnn belirlendii LMEye endeksli ve uzun sreli anlamalarla enerji teminetmektedirler. (Tablo-18, 19 ve 20)

Seydiehir Alminyum Tesislerinin kuruluuna esas 1968 tarihli fizibilite raporunda sadece tesislerin

ihtiyac

n

kar

lamak zere kurulacak olan Oymap

nar Hidroelektrlk Santralinin salayaca

elektrikenerjisi tketim miktar 1.2 milyar kwh/yl, metal alminyum retim maliyeti ierisinde enerji pay%19.2 olarak ngrlmtr. Tesislere enerji besleyecek Oymapnar barajnn Etibank tarafndanyapld ve o yllar enerji retim-datmnn Etibank kontrolunda olduu, enterkonnekte sisteminEtibank kontrolunda kald mddete elektrik fiyatlarnn bir problem yaratmayaca, ancakOymapnar Santral baka bir kurulua yaplr ve TEK kurulursa alminyum tesislerine kwh 5 kuruugemeyecek ekilde enerji verilmesi iin gereken kanuni veya idari tedbirlerin alnmasnn zorunluolduu yine ayn raporda vurgulanmtr. Fakat 1970li yllarda enerji retim grevinin EtibanktanTEKe gemesi nedeniyle Seydiehir Alminyum Tesisleri ve Oymapnar Santrali ayr ayr inaedilmiler, ilk metal retimi 1974te yaplmasna karn santral 1984 ylnda devreye alnarakenterkonnekte sistemine balanm dolaysyla tesislerin kurulmas ile ilgili fizibilite etdnn gerei

yerine getirilmemi, Oymapnar HESin Seydiehire balanmas ile ilgili tm giriimlerden, tesislerzelletirme daresi Bakanlna devredilinceye kadar, sonu alnamamtr. Bu nedenle, tesislerinekonomik bir iletmecilik yapmad sav bilinli olarak srekli kamuoyunun gndemine getirilmitir.


31/43


31

Austos 2003'te Oymapnar HES 1 kwh elektrik enerjisinin maliyeti 12,491 TL(0,89 cent/kwh) olarakgereklemitir. Seydiehir Alminyum Tesisleri 2002 ylnda 1.138 milyar kwh TEDAtan enerjisatn alarak1.521 USD/ton maliyetle 62,501 ton sv alminyum retmi ve karlnda 76,983 trilyonTL (50,3 milyon USD) enerji bedeli demitir. Oysa, 2002 ylnda tesisler, Oymapnaru anda olduugibi Eti Alminyum A..ye bal olsayd, tkettii enerji iin 76,983 trilyon TL yerine 3,006 trilyonTL deyecek, bir baka deyile 73,977 trilyon TL daha az elektrik gideri salanm olacak ve 28,723

trilyon zarar yerine 838,51USD/ton maliyet sayesinde 45.254 trilyon TL dzeyinde 2002 ylnda karedecekti. Bylece; dnya rekabet ortamnda son derece nemli olan sv alminyumun retim maliyeti,%42,3'lk bir azalma grlecek ve 1000 USD/ton altnda bir maliyetle sv alminyum retimigerekletirilmi olacak, tesislerin, modernizasyonu ve kapasitenin artrlmas herhangi bir kaynakihtiyacna gerek kalmadan imkan dahiline girecek ve Trkiye ekonomisi, hem alminyum retimineilikin potansiyelini kaybetmemi hem de tamamen yurt dna baml hale gelecek olan sektrn anahammadde kayna olma vasfn gelitirecekti. Dier taraftan yarataca katma deer ve istihdamolanaklar ile lke ekonomisine gelierek hizmet vermeye devam edecekti.

8.DNYA ALMNYUM SEKTRNDE GELNEN NOKTA

1990l yllarn hemen banda en byk alminyum hammadde reticisi olan Rusyada siyasi,

ekonomik sistemin kmesiyle ilk defa dnya pazarlarnda byk bir kapasite ortaya kmtr. Ortayakan bu byk kapasite, dnya alminyum endstrisinin tm dengelerini altst etmi ve dnyann en

byk reticileri borsada alminyum fiyatlarnn gerilemesi ve arz fazlas ile ok zor durumadmlerdir.

Bunun sonucu olarak1994 ylndan itibaren dnya alminyum endstrisi yeni bir yaplanma dneminegirmeye balam ve firmalar uluslararas alanda, boksit retiminden alumina, ingot ve mamulretimlerinde tamamen global bir a kurarak retim ve sat faaliyetlerini dzenlemeye balamlardr.Son 5 yllk dnemde ise bu kreselleme hareketi ile stratejik nem tayan birlemeler balam ve

bugn en son noktaya kadar gelerek global anlamda retim ve sat faaliyetlerini yrten dnyada szsahibi 5-6 entegre alminyum kuruluu kalmtr.

Bu firmalarn yansra dnyada sat faaliyetleri ile sz sahibi baz lokal orta lekli firmalardabulunmaktadr. Rusyadaki 1990l yllarn bandaki dank retim ve ticari faaliyetler iki byk Rusirketi tarafndan yeniden yaplanrken, uluslararas ticaret firmalarnn finansman ve pazarlama gc,her geen gn azalmaktadr.

Bugn dnya alminyum endstrisi Alcoa, Alcan, Hydro, Pechiney, Rusal, Sual gibi entegre irketler veBHP Billiton, Glencore gibi hammadde reticisi ve uluslararas ticaret firmalar tarafndanynlendirilmektedir. Dnyadaki nemli ekonomik blge Amerika, Avrupa ve Uzakdouda baznemli orta lekli hammadde ve mamul reticisi firmalar kendine zg ekonomik avantaj, teknolojikstnlk ve hedef pazar stratejileri ile varlklarn srdrmektedirler.

zellikle Trkiye, Yunanistan, talya, Hindistan, Japonya, Birleik Arap Emirlikleri, Bahreyn gibi

lkelerde lokal irketler, bu avantajlardan birini veya birkan kullanarak, bu entegre firmalarla, belirlihedef pazarlarda rekabet etmekte ve bu hzl birlemelerden rahatsz olan son kullanclar ve datmirketleri ile yakn ibirliine girerek, bu birlemelerin yaratt olumsuz sonular kendi lehlerineevirmektedirler.

Son yllarda in ve Hindistanda alminyum hammadde retiminde ciddi yatrmlar yapmaktadr.Rusya, zellikle dnya alminyum hammadde ticaretinde birinci konumda olup, 2 milyon ton ihracatyapmaktadr.

ALCOA

Merkezi ABDde Pittsburghda bulunan firma 39 lkede 127 bin alan ile faaliyet gstermektedir.

Alumina, birincil ve ikincil aluminyum ve mamul retiminde dnya lideri olan Alcoa rnlerini,havaclk, otomotiv, merubat kutular, inaat, kimya sanayi, ambalaj ve teknolojik endstriyeluygulamalar bata olmak zere ok eitli sektrlere sunmaktadr.


32/43


32

Alcoann alminyum retiminin yansra Alcoa markas ile nihai tketiciye ulat retimfaaliyetleride bulunmaktadr.

2002 yl cirosu 30.3 milyar dolar olan Alcoann gelirler itibariyle faaliyetlerinin dalm aadakiekildedir.

Alumina ve Kimyasallar 1.8 milyar USD

Mhendislik Uygulamas

nda Kullan

lan rnler 5 milyar USDYass rnler 4.6 milyar USDAmbalaj ve Tketici Mamlleri 2.9 milyar USDBirincil Metal Grubu 3.2 milyar USDDier 2.8 milyar USD

Alcoann 39 lkede yaklak 350 retim ve sat noktas bulunmaktadr. Hitap ettii sektrlerin bandagelen uzay havaclk sektrnde kullanlan alamlarn %95ini Alcoa gelitirmitir. Ekstrzyondandkm rnne kadar zengin bir rn yelpazesine sahiptir. Uzay aralarnn, askeri ve yolcu uaklarnyapmnda alminyum rnlerinin yansra bu sektre nihai rn olarak tekerlek, elektronik ve mekanikyedek paralarda vermektedir.

Alumina tedarikinde dnya lideri olan Alcoa bugn dnyadaki birok elektroliz fabrikasna alminavermektedir. Alminyum endstrisinde byme stratejisini irket satn almalaryla gerekletiren Alcoa,Reynolds Aluminium (ABD) olmak zere, ABD ve Avrupada nemli irketleri bnyesine katmtr.

Yass rn grubunda ABD ve Avrupada 10 retim tesisi bulunan firma 1000 / 2000 / 7000 / 8000 ve6000 serisi alamlarda zengin rn yelpazesi sunabilmektedir. Sat faaliyetlerini Avrupa ve ABDde

bir merkezden yrten firma yass rn grubunda 4000 kii istihdam etmektedir.

Avrupada yass rn retim merkezleri;

talya Fusina (Birincil alminyum, plaka ve levha)spanya Alicante (Plaka, levha ve folyo)spanya Amorebieta (Plaka ve levha)spanya Sabinanigo (Folyo)Fransa Castelsarrasn (Plaka ve levha)Belika Paal (Uzay-havaclk, plaka ve levha)ngiltere Birmingham (Uzay-havaclk, plaka ve levha)ngiltere Swansea (Uzay-havaclk, plaka ve levha)

ALCAN

Merkezi Kanada, Montrealde bulunan irket 38 lkede faaliyet gstererek 52.000 kii istihdametmektedir. Dnya ikincisi olan Alcan, Alcoa gibi boksit madenciliinden nihai rne kadar olan tmaamalarda retim faaliyeti bulunmaktadr. Alcann operasyonlar itibaryla 2002 yl cirosunundalm;

Birincil Alminyum %20Boksit & Almina % 3Endstriyel rnler %13Haddelenmi rnler %27 (Asya ve Amerika)Haddelenmi rnler %15 (Avrupa)Ambalaj %22

Tm operasyonlarnda dk maliyetli retimi ana hedef olarak belirleyen firmann dier bir hedefi iseAsyada byyerek Korede I. sraya, inde de II. sraya gelmektir.

5 lkede 7 boksit madeni, Avustralya, Kanada, zlanda, rlanda ve ngilterede alumina retim

merkezleri ve 7 lkede 15 adet birincil alminyum tesisi bulunmaktadr. Hammadde retimininounluunu kendi katma deer yaratan retim tesislerinde deerlendiren firma ayrca Kanada, talya,ngiltere ve ABDdeki dier tesislerede birincil alminyum tedarik etmektedir.


33/43


33

Amerika ve Asya ktasnda alminyum mamul retimine ynelik Alcann 28 retim tesisibulunmaktadr. Bu tesislerin 17 adedi yass rn tesisi olup, dier 11inde endstriyel nihai rnlerreten tesislerdir. Bu retim tesislerinde canstock retimide yaplmaktadr.

Alcann alminyum rnlerinin %90n yass mamller (levha ve folyo rnleri) olumaktadr.

Blgelere gre yass maml retim kapasiteleri;

Kuzey Amerika 1.200.000 tonGney Amerika 230.000 tonAsya 460.000 ton

Yass rn grubunda en byk pay canstock retimi oluturmaktadr. Alcann toplam sat cirosunun%43 bu blgelerdeki alminyum rnlerinden gelmektedir.

Alcann, Avrupada 11 lkede 37 tesisi bulunmaktadr. Bu tesislerden 11i yass rn tesisi olup baskplakas, endstriyel plaka, levha retilmektedir. Ayrca ekstrzyon, kompozit panel, otomobil yedekpara reten 26 adet tesisi bulunmaktadr.

Alcann Avrupada 2000 ylnda alminyum rnleri kapasitesi 696 bin ton iken, 2000 yl Ekim

ay

nda Algroup ile birlemesi sonucunda, Almanya ve sviredeki iki byk retim tesisini bnyesinekatarak yass rn retim kapasitesini 1.600 bin tona karmtr. Algroupun foi

Documents

alüminyum rapor