Embed Size (px)
Citation preview
Përmbledhje Ekzekutive
Kjo analizë e shkurtër e politikave vë fokusin në politikat e sigurisë dhe shëndetit në punë në Republikën e Kosovës. Si një fushë relativisht e re në vend, legjislacionin për-katës e ka kryesisht në përputhshmëri me atë të BE-së. Në këtë dokument janë paraqi-tur sfidat kryesore të hasura në implementim, si nga ana e punëdhënësve ashtu edhe ajo e punëmarrësve. Në fund janë paraqitur rekomandime për të adresuar sfidat e hasura në këtë fushë.
Hyrje
Siguria dhe Shëndeti në Punë mbetet një fushë relativisht e pazhvilluar në Republikën e Kosovës. Edhe pse legjislacioni i kësaj fushe, në pjesë të madhe është në për-puthshmëri me Direktivat e Bashkimit Evropian, si në shumë fusha të tjera, edhe këtu sfidat hasen në implementim. Ngecjet në implementim të kornizës ligjore nga ana e kompanive, mungesa e vetëdijesimit të punëtorëve mbi rëndësinë e sigurisë në punë, dhe mosfunksionalizimi i Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë janë vetëm disa nga sfidat kryesore të shtjelluara në vijim të këtij dokumenti. Në fund, ofro-hen rekomandime konkrete të cilat besohet se janë kyçe për adresimin e sfidave.
Legjislacioni
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, i aprovuar në vitin 2013, ka për qëllim të përmirësojë shkallën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Ligji në fjalë zbatohet në sektorin publik, atë privat, publiko-privat, dhe administratën shtetërore në nivel lokal e qendror1.
Megjithatë, për disa raste, siç janë Forcat e Sigurisë së Kosovës, Policia, Shërbimi i Zjarrfikësve, dhe shërbimet për Mbrojtje dhe Shpëtim, specifikat e sigurisë dhe shëndet-it në punë janë përcaktuar me ligje të veçanta2.
Në këtë ligj thuhet qartë se barra kryesore (si ajo organizative ashtu dhe ajo financi-are) për të krijuar kushte të punës të sigurta dhe të shëndetshme i bie punëdhënësit. Ky i fundit duhet që për secilin objekt të punës të përcaktojë daljet emergjente, planin për evakuim, si dhe hapësirat për pushim. Më tutje, punëdhënësi duhet që të informojë dhe trajnojë të punësuarit se si të mbrohen nga rreziqet e punës dhe si të përdorin pa-jisjet mbrojtëse.
11 Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Punëdhënësi gjithashtu cakton persona përgjegjës brenda stafit të cilët janë përgjeg-jës për shëndetin dhe sigurinë në punë. Ndryshe me shtetet rajonale ku është kërkesë ligjore që në kompani të formohen këshille të sigurisë dhe shëndetit në punë, një gjë e tillë nuk kërkohet në Kosovë.
Sipas Ligjit në fjalë, Inspektorati i Punës është institucioni kyç përgjegjës për mbikëqyr-jen e zbatimit të dispozitave. Dënimet për shkeljen e ligjit apo neglizhencën e tij janë në të holla. Gjobat variojnë nga 500 deri në 35.000 euro, varësisht nga shkelja3.
Si kërkesë e dalë nga Ligji, është edhe përgatitja e Dokumenteve për Vlerësimin e Riskut, detajet mbi të cilat janë specifikuar në Rregulloren Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e Tij, të Dhënat mbi të Cilat Duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evi-dencës nga Siguria dhe Shëndeti në Punë. Kjo rregullore zbatohet si për persona juridikë ashtu dhe ata fizikë të cilët merren me këtë fushë4.
Në vitin 2014, pas aprovimit të Ligjit, është themeluar edhe Këshilli Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (me anë të një vendimi të Qeverisë5). Megjithatë, ky Këshill nuk është aktivizuar deri në fillim të vitit 2017. Ky Këshill përbëhet nga institucionet në vijim, përfaqësuar me nga një anëtar/e: • Ministria e Punës, • Ministria e Shëndetësisë, • Inspektorati i Punës, • Oda Ekonomike e Kosovës • Aleanca Kosovare e Biznesit • Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës; si dhe • Ekspertë të mjekësisë së punës dhe shëndetit e sigurisë në punë. Këshilli, përpos takimit konstituiv, nuk ka mbajtur ndonjë takim apo aktivitet tjetër.
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës6 u nxor nga Ministria e Punës me qëllim që të harmonizojë disa nga kërkesat e ligjit përkatës me Direktivën e BE-së Nr. 89/654/KEE. Sipas kësaj rregulloreje, punëdhënësi ka për detyrë të sigurojë se: (1) rrugët për daljen emergjente janë të lira gjithmonë; (2) mjetet teknike të punës janë të mirëmbajtura; (3) pajisjet janë të sigurta dhe eliminojnë/ parandalojnë rreziqet; si dhe (4) ambienti dhe mjetet e punës janë të pastra në çdo kohë. Në Anekset 1 dhe 2 të kësaj rregulloreje listohen në detaje kërke-sat për secilën çështje teknike në vendin e punës.Ngjashëm, edhe Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës, ka harmonizuar kërkesat e ligjit mbi sigurinë e pajisjeve të punës me Direktivën 2009/104/EC të Parla-mentit Evropian dhe Këshillit7.
Një listë e detajizuar e rregulloreve të aplikueshme në këtë aspekt është paraqitur në Aneksin 1 të këtij dokumenti. Është e rëndësishme të ceket se të gjitha dokumentet dhe kërkesat ligjore janë në përputhshmëri me kërkesat minimale të Direktivave të Bashkimit Evropian.
Sfidat Kryesore
Sfidat lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë vazhdojnë të jenë të numërta në Kosovë. Përderisa legjislacioni në fuqi është në përputhshmëri me direktivat e BE-së, prapë se prapë ai nuk është shumë strikt në kërkesat e vëna për sigurinë dhe shëndetin në punë. Mirëpo, sfidat kryesore padyshim se qëndrojnë në implementimin e legjisla-cionit ekzistues, si nga ana e kompanive, shumë prej të cilave nuk ofrojnë kushtet e duhura, si dhe nga neglizhenca e të punësuarve drejt zbatimit të rregullave. Mosfunk-sionimi i Këshillit Nacional për Shëndet dhe Siguri në Punë si mekanizëm kryesor në këtë aspekt, mbetet sfidë në vehte. Në vijim janë shtjelluar më në detaje këto mangësi në drejtim të sigurisë dhe shëndetit në punë:
I. Korniza Ligjore
Ligji bazik në fuqi nuk është ndryshuar që nga momenti kur është aprovuar në 2013. Disa nga rregulloret që parashihen në ligj veç se janë nxjerrë në përputhshmëri me direktivat e BE-së. Mirëpo, ka ende rregullore specifike të cilat nuk janë hartuar, dhe të cilat rregullojnë çështje më specifike mbi sigurinë dhe shëndetin në punë në sektorë të cilët janë më problematikë.
II. Ngecjet në implementim
Sfida themelore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë qëndron në mosimplementimin e dispozitave të ligjit dhe rregulloreve përkatëse. Kompanitë – kryesisht ato të vogla dhe të mesme - shpeshherë kanë hezituar të investojnë në sigurinë dhe shëndetin në punë si rezultat i kostos së lartë. Si edhe dihet, përpos investimeve në pajisje të punës si dhe përmirësimin e ambienteve të punës, duhet që të investohet edhe në staf i cili do të jetë në çdo kohë përgjegjës për sigurinë dhe shëndetin në punë. Duke marrë parasysh se ligji vë barrën kryesore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë mbi punëdhënësin, është e rëndësishme që ky i fundit të përmbushë obligimet e veta. Shembuj të mirë mund të gjenden sidomos tek kompanitë e huaja që operojnë në Kosovë të cilat i zbatojnë rregulloret e kompanive amë në shtetet e origjinës. Mirëpo, punëdhënësit nuk janë të vetmit të cilët duhet fajësuar, pasi neglizhenca me raste ndodhet edhe në anën e punëmarrësve. Këta të fundit, për shkak të mungesës së trajnimeve ose vetëdijesimit në këtë aspekt, shpesh e anashkalojnë përdorimin e pa-
jisjeve mbrojtëse ose respektimin e rregulloreve.
Si pasojë e ngecjeve në implementim të legjislacionit, dhe rrjedhimisht si pasojë e kus-hteve të pasigurta të punës, në Kosovë shkaktohen lëndime të rënda e shpeshherë edhe fatale për punëtorët. Sipas një studimi të publikuar nga Qendra për Politika dhe Avokim (QPA), në vitin 2013 janë evidentuar 47 lëndime të rënda dhe 17 raste të vdekjes8. Ky numër ka shkuar në 56 aksidente të raportuara në vitin 2015, prej të cilave 9 fatale9.
Megjithatë, duke marrë parasysh problemet me të dhëna që janë në Kosovë, këto të dhëna duhet të përditësohen në mënyrë që të ketë një vlerësim më të mirë.Vlen të theksohet se për shkak të ndryshimeve fiziologjike mes burrave dhe grave, këto të fundit janë shpeshherë më të rrezikuara sesa burrat në vendin e punës (qoftë kjo nga proce-set e punës, ekspozimi ndaj kimikaleve të ndryshme, etj.)10. Në këtë aspekt, për shembull gratë shtatzëna dhe ato që kalojnë menopauzën kanë ndjeshmëri të ndryshme ndaj temperaturës së lartë, qëndrimit në këmbë për kohë të gjatë, etj., që për burra të moshës/pozitës së punës së njëjtë nuk do të paraqitnin rrezik11. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë nuk ka ndonjë dispozitë të veçantë që adreson sigurinë dhe shën-detin e grave në punë.
III. Ngecjet në mbikëqyrje
Përderisa ndoshta punëdhënësit dhe punëmarrësit janë neglizhentë drejt implementim-it të kërkesave ligjore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, një gjë e tillë nuk duhet të kalojë pa u ndëshkuar. Këtu hyn në ekuacion Inspektorati i Punës, si mekanizmi kryesor mbikëqyrës. Meqenëse fushëveprimi i Inspektoratit është mjaft i gjerë, dhe numri i stafit është mjaft i vogël, puna e këtij entiteti vështirësohet. Qendra për Politika dhe Avokim thekson se numri i kufizuar i inspektorëve paraqet problem serioz në përmbushjen e detyrës së Inspektoratit si gardian i zbatimit të të dre-jtave të punëtorëve12. Më tutje, QPA ka identifikuar edhe mungesën e pajisjeve (si p.sh. veturave) të cilat janë të domosdoshme për të kryer vizitat në terren13.
Inspektorati i Punës e ushtron funksionin e tij në 30 komunat e territorit të Kosovës, nën autoritetin e ministrit të Ministrisë për Punë dhe Mirëqenie Sociale. Në këto komuna, funksionojnë 52 inspektorë të punës, që në mesatare i bie rreth 2 inspektorë për Ko-munë14.
Ekzistojnë paqartësi ligjore mbi inspektorët e punës të cilët janë të punësuar nëpër komuna, apo si edhe emërohen në Ligjin për Inspektoratin e Punës – inspektorët komu-nalë. Edhe pse këta të fundit janë nën ombrellën e Inspektoratit të Punës, duke marrë parasysh se punën e kanë në Komuna dhe zgjidhen nga Kuvendet Komunale, shpesh-herë krijohen paqartësi mbi raportimin dhe pozitën e tyre në hierarkinë e vetë inspek-toratit.
IV. Mosfunksionimi i Këshillit Nacional për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë
Siç edhe është cekur më lartë, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë është themeluar me anë të Ligjit për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, dhe i njëjti ka mbajtur vetëm një takim në vitin 2017. Pra, mosfunksionimi i duhur i këtij Këshilli parandalon edhe mbajtjen e aktiviteteve të ndryshme mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, inicimin e amandamentimit të legjislacionit, si dhe probleme tjera të ngjashme.
Rekomandimet
Duke marrë parasysh sfidat e shumta mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, është tejet e rëndësishme që politikëbërësit të ndërmarrin hapat e nevojshëm për përmirësimin e situatës në terren. Në këtë drejtim, është thelbësore që të bëhet kompletimi i kornizës ligjore me të gjitha rregulloret e nevojshme. Gjithashtu, duhet të rishikohet nevoja për amanda-mentimin e ligjit që ky i fundit të jetë në përputhshmëri me direktivat më të fundit të BE-së. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të adresojë edhe rreziqet e shtuara me të cilat përballen gratë në vendin e punës (në veçanti ato shtatëzëna, që ushqejnë me gji, etj.).
Më tutje, kompanitë duhet të vetëdijesohen dhe të përmbushin dispozitat e kërkuara me anë të ligjit. Derisa jemi tek vetëdijesimi, kompanitë duhet edhe të
punojnë në vetëdijesim të punëtorëve për sigurinë dhe shëndetin në punë. Në këtë aspekt, këto të fundit duhet të përdorin masa ndëshkuese për ata punëtorë të cilët nuk bashkëpunojnë.
Inspektoratit të Punës duhet t’i rriten kapacitetet. Në njërën anë, duhet që të rritet numri i inspektorëve të punësuar, si dhe të ofrohen trajnime profesionale për të përmirësuar performancën e tyre në punë. Gjithashtu, duhet të investohet edhe në pa-jisje të punës, p.sh. në vetura dhe kompjuterë, të cilët do të lehtësonin procesin inspek-tues. Dhe krejt në fund, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të riaktivizo-het për të shërbyer si një organizëm koordinues dhe mbikëqyrës i të gjitha aktiviteteve lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë. Për të qenë në të njëjtën faqe me shtetet fqinje, rekomandohet që me ligj të kërkohet edhe themelimi i Këshilleve për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, të cilat do të përfaqësonin Kosovën në rrjetin rajonal të këtyre këshilleve, i cili është në prag të themelimit.
Konkluzionet
Si përfundim, siguria dhe shëndeti në punë vazhdojnë të mbesin sfidë që nga periud-ha e pasluftës. Edhepse korniza ligjore në fuqi ofron një bazë të mirë, duhet që kjo të përmirësohet edhe më tutje. Duke marrë parasysh se pa implementim të legjislacionit, ky i fundit mbetet i padobishëm, është qenësore që Inspektorati i Punës të sigurojë zba-timin e dispozitave ligjore, si nga punëdhënësit dhe punëmarrësit. Si një temë shumë e gjerë dhe me shumë hapësirë për përmirësim, siguria dhe shëndeti në punë duhet të adresohet me seriozitet dhe në mënyrë të shpejtë.
Referencat
Komisioni Evropian, Raporti i Vendit për Kosovën, 2015
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
Qendra për Politika dhe Avokim, “Të drejtat e punëtorëve (korniza ligjore, siguria në punë, dhe mekanizmat zbatues)”, Qershor 2014
Rregullorja Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës
Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës
Unite the Union, “Women's Health, Safety & Well-Being at Work”, June 2012.
Aneks I – Lista e rregulloreve që kanë të bëjnë me sigurinë dhe shëndetin në punë
• Ligji Nr. 04/L-161 për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë• Rregullore Nr. 02/2014 për Përcaktimin e Kushteve dhe Kritereve për Certifikimin dhe Licencimin e Personave dhe Institucioneve të Cilat Kryejnë Punë nga Siguria dhe Shëndeti në Punë, Mënyrën, Kushtet, dhe Programin për dhënien e Provimit Profesional• Rregullore Nr. 03/2014 Për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e tij, të Dhënat mbi të cilat duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evidences nga Siguria dhe Shëndeti në Punë• Rregullore Nr. 04/2014 për Kerkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës• Rregullore Nr.05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Për-dorimin e Paisjeve të Punës në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 02/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Për-dorimin e Pajisjeve Personale Mbrojtëse në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 03/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Mbrojt-jen e Punësuarëve Lidhur me Punën e Krahut me Ngarkesa• Rregullore Nr. 04/2016 për Kërkesat Minimale për Sigurimin e Shenjave të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë• Rregullore Nr.14/2014 për Përcaktimin e Rregullave dhe Procedurën e Punës së Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
ANALIZË E SHKURTËRMBI SIGURINË DHESHËNDETIN NË PUNËAutore: Nida Krasniqi
Përmbledhje Ekzekutive
Kjo analizë e shkurtër e politikave vë fokusin në politikat e sigurisë dhe shëndetit në punë në Republikën e Kosovës. Si një fushë relativisht e re në vend, legjislacionin për-katës e ka kryesisht në përputhshmëri me atë të BE-së. Në këtë dokument janë paraqi-tur sfidat kryesore të hasura në implementim, si nga ana e punëdhënësve ashtu edhe ajo e punëmarrësve. Në fund janë paraqitur rekomandime për të adresuar sfidat e hasura në këtë fushë.
Hyrje
Siguria dhe Shëndeti në Punë mbetet një fushë relativisht e pazhvilluar në Republikën e Kosovës. Edhe pse legjislacioni i kësaj fushe, në pjesë të madhe është në për-puthshmëri me Direktivat e Bashkimit Evropian, si në shumë fusha të tjera, edhe këtu sfidat hasen në implementim. Ngecjet në implementim të kornizës ligjore nga ana e kompanive, mungesa e vetëdijesimit të punëtorëve mbi rëndësinë e sigurisë në punë, dhe mosfunksionalizimi i Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë janë vetëm disa nga sfidat kryesore të shtjelluara në vijim të këtij dokumenti. Në fund, ofro-hen rekomandime konkrete të cilat besohet se janë kyçe për adresimin e sfidave.
Legjislacioni
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, i aprovuar në vitin 2013, ka për qëllim të përmirësojë shkallën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Ligji në fjalë zbatohet në sektorin publik, atë privat, publiko-privat, dhe administratën shtetërore në nivel lokal e qendror1.
Megjithatë, për disa raste, siç janë Forcat e Sigurisë së Kosovës, Policia, Shërbimi i Zjarrfikësve, dhe shërbimet për Mbrojtje dhe Shpëtim, specifikat e sigurisë dhe shëndet-it në punë janë përcaktuar me ligje të veçanta2.
Në këtë ligj thuhet qartë se barra kryesore (si ajo organizative ashtu dhe ajo financi-are) për të krijuar kushte të punës të sigurta dhe të shëndetshme i bie punëdhënësit. Ky i fundit duhet që për secilin objekt të punës të përcaktojë daljet emergjente, planin për evakuim, si dhe hapësirat për pushim. Më tutje, punëdhënësi duhet që të informojë dhe trajnojë të punësuarit se si të mbrohen nga rreziqet e punës dhe si të përdorin pa-jisjet mbrojtëse.
2
2 Ibid3 Neni 25, Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë4 Rregullorja Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut
Punëdhënësi gjithashtu cakton persona përgjegjës brenda stafit të cilët janë përgjeg-jës për shëndetin dhe sigurinë në punë. Ndryshe me shtetet rajonale ku është kërkesë ligjore që në kompani të formohen këshille të sigurisë dhe shëndetit në punë, një gjë e tillë nuk kërkohet në Kosovë.
Sipas Ligjit në fjalë, Inspektorati i Punës është institucioni kyç përgjegjës për mbikëqyr-jen e zbatimit të dispozitave. Dënimet për shkeljen e ligjit apo neglizhencën e tij janë në të holla. Gjobat variojnë nga 500 deri në 35.000 euro, varësisht nga shkelja3.
Si kërkesë e dalë nga Ligji, është edhe përgatitja e Dokumenteve për Vlerësimin e Riskut, detajet mbi të cilat janë specifikuar në Rregulloren Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e Tij, të Dhënat mbi të Cilat Duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evi-dencës nga Siguria dhe Shëndeti në Punë. Kjo rregullore zbatohet si për persona juridikë ashtu dhe ata fizikë të cilët merren me këtë fushë4.
Në vitin 2014, pas aprovimit të Ligjit, është themeluar edhe Këshilli Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (me anë të një vendimi të Qeverisë5). Megjithatë, ky Këshill nuk është aktivizuar deri në fillim të vitit 2017. Ky Këshill përbëhet nga institucionet në vijim, përfaqësuar me nga një anëtar/e: • Ministria e Punës, • Ministria e Shëndetësisë, • Inspektorati i Punës, • Oda Ekonomike e Kosovës • Aleanca Kosovare e Biznesit • Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës; si dhe • Ekspertë të mjekësisë së punës dhe shëndetit e sigurisë në punë. Këshilli, përpos takimit konstituiv, nuk ka mbajtur ndonjë takim apo aktivitet tjetër.
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës6 u nxor nga Ministria e Punës me qëllim që të harmonizojë disa nga kërkesat e ligjit përkatës me Direktivën e BE-së Nr. 89/654/KEE. Sipas kësaj rregulloreje, punëdhënësi ka për detyrë të sigurojë se: (1) rrugët për daljen emergjente janë të lira gjithmonë; (2) mjetet teknike të punës janë të mirëmbajtura; (3) pajisjet janë të sigurta dhe eliminojnë/ parandalojnë rreziqet; si dhe (4) ambienti dhe mjetet e punës janë të pastra në çdo kohë. Në Anekset 1 dhe 2 të kësaj rregulloreje listohen në detaje kërke-sat për secilën çështje teknike në vendin e punës.Ngjashëm, edhe Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës, ka harmonizuar kërkesat e ligjit mbi sigurinë e pajisjeve të punës me Direktivën 2009/104/EC të Parla-mentit Evropian dhe Këshillit7.
Një listë e detajizuar e rregulloreve të aplikueshme në këtë aspekt është paraqitur në Aneksin 1 të këtij dokumenti. Është e rëndësishme të ceket se të gjitha dokumentet dhe kërkesat ligjore janë në përputhshmëri me kërkesat minimale të Direktivave të Bashkimit Evropian.
Sfidat Kryesore
Sfidat lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë vazhdojnë të jenë të numërta në Kosovë. Përderisa legjislacioni në fuqi është në përputhshmëri me direktivat e BE-së, prapë se prapë ai nuk është shumë strikt në kërkesat e vëna për sigurinë dhe shëndetin në punë. Mirëpo, sfidat kryesore padyshim se qëndrojnë në implementimin e legjisla-cionit ekzistues, si nga ana e kompanive, shumë prej të cilave nuk ofrojnë kushtet e duhura, si dhe nga neglizhenca e të punësuarve drejt zbatimit të rregullave. Mosfunk-sionimi i Këshillit Nacional për Shëndet dhe Siguri në Punë si mekanizëm kryesor në këtë aspekt, mbetet sfidë në vehte. Në vijim janë shtjelluar më në detaje këto mangësi në drejtim të sigurisë dhe shëndetit në punë:
I. Korniza Ligjore
Ligji bazik në fuqi nuk është ndryshuar që nga momenti kur është aprovuar në 2013. Disa nga rregulloret që parashihen në ligj veç se janë nxjerrë në përputhshmëri me direktivat e BE-së. Mirëpo, ka ende rregullore specifike të cilat nuk janë hartuar, dhe të cilat rregullojnë çështje më specifike mbi sigurinë dhe shëndetin në punë në sektorë të cilët janë më problematikë.
II. Ngecjet në implementim
Sfida themelore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë qëndron në mosimplementimin e dispozitave të ligjit dhe rregulloreve përkatëse. Kompanitë – kryesisht ato të vogla dhe të mesme - shpeshherë kanë hezituar të investojnë në sigurinë dhe shëndetin në punë si rezultat i kostos së lartë. Si edhe dihet, përpos investimeve në pajisje të punës si dhe përmirësimin e ambienteve të punës, duhet që të investohet edhe në staf i cili do të jetë në çdo kohë përgjegjës për sigurinë dhe shëndetin në punë. Duke marrë parasysh se ligji vë barrën kryesore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë mbi punëdhënësin, është e rëndësishme që ky i fundit të përmbushë obligimet e veta. Shembuj të mirë mund të gjenden sidomos tek kompanitë e huaja që operojnë në Kosovë të cilat i zbatojnë rregulloret e kompanive amë në shtetet e origjinës. Mirëpo, punëdhënësit nuk janë të vetmit të cilët duhet fajësuar, pasi neglizhenca me raste ndodhet edhe në anën e punëmarrësve. Këta të fundit, për shkak të mungesës së trajnimeve ose vetëdijesimit në këtë aspekt, shpesh e anashkalojnë përdorimin e pa-
jisjeve mbrojtëse ose respektimin e rregulloreve.
Si pasojë e ngecjeve në implementim të legjislacionit, dhe rrjedhimisht si pasojë e kus-hteve të pasigurta të punës, në Kosovë shkaktohen lëndime të rënda e shpeshherë edhe fatale për punëtorët. Sipas një studimi të publikuar nga Qendra për Politika dhe Avokim (QPA), në vitin 2013 janë evidentuar 47 lëndime të rënda dhe 17 raste të vdekjes8. Ky numër ka shkuar në 56 aksidente të raportuara në vitin 2015, prej të cilave 9 fatale9.
Megjithatë, duke marrë parasysh problemet me të dhëna që janë në Kosovë, këto të dhëna duhet të përditësohen në mënyrë që të ketë një vlerësim më të mirë.Vlen të theksohet se për shkak të ndryshimeve fiziologjike mes burrave dhe grave, këto të fundit janë shpeshherë më të rrezikuara sesa burrat në vendin e punës (qoftë kjo nga proce-set e punës, ekspozimi ndaj kimikaleve të ndryshme, etj.)10. Në këtë aspekt, për shembull gratë shtatzëna dhe ato që kalojnë menopauzën kanë ndjeshmëri të ndryshme ndaj temperaturës së lartë, qëndrimit në këmbë për kohë të gjatë, etj., që për burra të moshës/pozitës së punës së njëjtë nuk do të paraqitnin rrezik11. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë nuk ka ndonjë dispozitë të veçantë që adreson sigurinë dhe shën-detin e grave në punë.
III. Ngecjet në mbikëqyrje
Përderisa ndoshta punëdhënësit dhe punëmarrësit janë neglizhentë drejt implementim-it të kërkesave ligjore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, një gjë e tillë nuk duhet të kalojë pa u ndëshkuar. Këtu hyn në ekuacion Inspektorati i Punës, si mekanizmi kryesor mbikëqyrës. Meqenëse fushëveprimi i Inspektoratit është mjaft i gjerë, dhe numri i stafit është mjaft i vogël, puna e këtij entiteti vështirësohet. Qendra për Politika dhe Avokim thekson se numri i kufizuar i inspektorëve paraqet problem serioz në përmbushjen e detyrës së Inspektoratit si gardian i zbatimit të të dre-jtave të punëtorëve12. Më tutje, QPA ka identifikuar edhe mungesën e pajisjeve (si p.sh. veturave) të cilat janë të domosdoshme për të kryer vizitat në terren13.
Inspektorati i Punës e ushtron funksionin e tij në 30 komunat e territorit të Kosovës, nën autoritetin e ministrit të Ministrisë për Punë dhe Mirëqenie Sociale. Në këto komuna, funksionojnë 52 inspektorë të punës, që në mesatare i bie rreth 2 inspektorë për Ko-munë14.
Ekzistojnë paqartësi ligjore mbi inspektorët e punës të cilët janë të punësuar nëpër komuna, apo si edhe emërohen në Ligjin për Inspektoratin e Punës – inspektorët komu-nalë. Edhe pse këta të fundit janë nën ombrellën e Inspektoratit të Punës, duke marrë parasysh se punën e kanë në Komuna dhe zgjidhen nga Kuvendet Komunale, shpesh-herë krijohen paqartësi mbi raportimin dhe pozitën e tyre në hierarkinë e vetë inspek-toratit.
IV. Mosfunksionimi i Këshillit Nacional për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë
Siç edhe është cekur më lartë, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë është themeluar me anë të Ligjit për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, dhe i njëjti ka mbajtur vetëm një takim në vitin 2017. Pra, mosfunksionimi i duhur i këtij Këshilli parandalon edhe mbajtjen e aktiviteteve të ndryshme mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, inicimin e amandamentimit të legjislacionit, si dhe probleme tjera të ngjashme.
Rekomandimet
Duke marrë parasysh sfidat e shumta mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, është tejet e rëndësishme që politikëbërësit të ndërmarrin hapat e nevojshëm për përmirësimin e situatës në terren. Në këtë drejtim, është thelbësore që të bëhet kompletimi i kornizës ligjore me të gjitha rregulloret e nevojshme. Gjithashtu, duhet të rishikohet nevoja për amanda-mentimin e ligjit që ky i fundit të jetë në përputhshmëri me direktivat më të fundit të BE-së. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të adresojë edhe rreziqet e shtuara me të cilat përballen gratë në vendin e punës (në veçanti ato shtatëzëna, që ushqejnë me gji, etj.).
Më tutje, kompanitë duhet të vetëdijesohen dhe të përmbushin dispozitat e kërkuara me anë të ligjit. Derisa jemi tek vetëdijesimi, kompanitë duhet edhe të
punojnë në vetëdijesim të punëtorëve për sigurinë dhe shëndetin në punë. Në këtë aspekt, këto të fundit duhet të përdorin masa ndëshkuese për ata punëtorë të cilët nuk bashkëpunojnë.
Inspektoratit të Punës duhet t’i rriten kapacitetet. Në njërën anë, duhet që të rritet numri i inspektorëve të punësuar, si dhe të ofrohen trajnime profesionale për të përmirësuar performancën e tyre në punë. Gjithashtu, duhet të investohet edhe në pa-jisje të punës, p.sh. në vetura dhe kompjuterë, të cilët do të lehtësonin procesin inspek-tues. Dhe krejt në fund, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të riaktivizo-het për të shërbyer si një organizëm koordinues dhe mbikëqyrës i të gjitha aktiviteteve lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë. Për të qenë në të njëjtën faqe me shtetet fqinje, rekomandohet që me ligj të kërkohet edhe themelimi i Këshilleve për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, të cilat do të përfaqësonin Kosovën në rrjetin rajonal të këtyre këshilleve, i cili është në prag të themelimit.
Konkluzionet
Si përfundim, siguria dhe shëndeti në punë vazhdojnë të mbesin sfidë që nga periud-ha e pasluftës. Edhepse korniza ligjore në fuqi ofron një bazë të mirë, duhet që kjo të përmirësohet edhe më tutje. Duke marrë parasysh se pa implementim të legjislacionit, ky i fundit mbetet i padobishëm, është qenësore që Inspektorati i Punës të sigurojë zba-timin e dispozitave ligjore, si nga punëdhënësit dhe punëmarrësit. Si një temë shumë e gjerë dhe me shumë hapësirë për përmirësim, siguria dhe shëndeti në punë duhet të adresohet me seriozitet dhe në mënyrë të shpejtë.
Referencat
Komisioni Evropian, Raporti i Vendit për Kosovën, 2015
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
Qendra për Politika dhe Avokim, “Të drejtat e punëtorëve (korniza ligjore, siguria në punë, dhe mekanizmat zbatues)”, Qershor 2014
Rregullorja Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës
Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës
Unite the Union, “Women's Health, Safety & Well-Being at Work”, June 2012.
Aneks I – Lista e rregulloreve që kanë të bëjnë me sigurinë dhe shëndetin në punë
• Ligji Nr. 04/L-161 për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë• Rregullore Nr. 02/2014 për Përcaktimin e Kushteve dhe Kritereve për Certifikimin dhe Licencimin e Personave dhe Institucioneve të Cilat Kryejnë Punë nga Siguria dhe Shëndeti në Punë, Mënyrën, Kushtet, dhe Programin për dhënien e Provimit Profesional• Rregullore Nr. 03/2014 Për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e tij, të Dhënat mbi të cilat duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evidences nga Siguria dhe Shëndeti në Punë• Rregullore Nr. 04/2014 për Kerkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës• Rregullore Nr.05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Për-dorimin e Paisjeve të Punës në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 02/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Për-dorimin e Pajisjeve Personale Mbrojtëse në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 03/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Mbrojt-jen e Punësuarëve Lidhur me Punën e Krahut me Ngarkesa• Rregullore Nr. 04/2016 për Kërkesat Minimale për Sigurimin e Shenjave të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë• Rregullore Nr.14/2014 për Përcaktimin e Rregullave dhe Procedurën e Punës së Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Tabela 1: Numri i të punësuarve/ave përgjegjës për sigurinë dhe shëndetin në punë
Numri i përgjithshëm i punëtorëve/eve
Numri i punëtorëve/evepërgjegjës për siguri
1-50
51-249
250 e më shumë
Punëdhënësi/ja
1 ekspert/e
1 ose më shumë
ekspertë
Përmbledhje Ekzekutive
Kjo analizë e shkurtër e politikave vë fokusin në politikat e sigurisë dhe shëndetit në punë në Republikën e Kosovës. Si një fushë relativisht e re në vend, legjislacionin për-katës e ka kryesisht në përputhshmëri me atë të BE-së. Në këtë dokument janë paraqi-tur sfidat kryesore të hasura në implementim, si nga ana e punëdhënësve ashtu edhe ajo e punëmarrësve. Në fund janë paraqitur rekomandime për të adresuar sfidat e hasura në këtë fushë.
Hyrje
Siguria dhe Shëndeti në Punë mbetet një fushë relativisht e pazhvilluar në Republikën e Kosovës. Edhe pse legjislacioni i kësaj fushe, në pjesë të madhe është në për-puthshmëri me Direktivat e Bashkimit Evropian, si në shumë fusha të tjera, edhe këtu sfidat hasen në implementim. Ngecjet në implementim të kornizës ligjore nga ana e kompanive, mungesa e vetëdijesimit të punëtorëve mbi rëndësinë e sigurisë në punë, dhe mosfunksionalizimi i Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë janë vetëm disa nga sfidat kryesore të shtjelluara në vijim të këtij dokumenti. Në fund, ofro-hen rekomandime konkrete të cilat besohet se janë kyçe për adresimin e sfidave.
Legjislacioni
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, i aprovuar në vitin 2013, ka për qëllim të përmirësojë shkallën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Ligji në fjalë zbatohet në sektorin publik, atë privat, publiko-privat, dhe administratën shtetërore në nivel lokal e qendror1.
Megjithatë, për disa raste, siç janë Forcat e Sigurisë së Kosovës, Policia, Shërbimi i Zjarrfikësve, dhe shërbimet për Mbrojtje dhe Shpëtim, specifikat e sigurisë dhe shëndet-it në punë janë përcaktuar me ligje të veçanta2.
Në këtë ligj thuhet qartë se barra kryesore (si ajo organizative ashtu dhe ajo financi-are) për të krijuar kushte të punës të sigurta dhe të shëndetshme i bie punëdhënësit. Ky i fundit duhet që për secilin objekt të punës të përcaktojë daljet emergjente, planin për evakuim, si dhe hapësirat për pushim. Më tutje, punëdhënësi duhet që të informojë dhe trajnojë të punësuarit se si të mbrohen nga rreziqet e punës dhe si të përdorin pa-jisjet mbrojtëse.
3
5 Rregullore Nr.14/2014 për Përcaktimin e Rregullave dhe Procedurën e Punës së Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë6 Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës7 Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës.
Punëdhënësi gjithashtu cakton persona përgjegjës brenda stafit të cilët janë përgjeg-jës për shëndetin dhe sigurinë në punë. Ndryshe me shtetet rajonale ku është kërkesë ligjore që në kompani të formohen këshille të sigurisë dhe shëndetit në punë, një gjë e tillë nuk kërkohet në Kosovë.
Sipas Ligjit në fjalë, Inspektorati i Punës është institucioni kyç përgjegjës për mbikëqyr-jen e zbatimit të dispozitave. Dënimet për shkeljen e ligjit apo neglizhencën e tij janë në të holla. Gjobat variojnë nga 500 deri në 35.000 euro, varësisht nga shkelja3.
Si kërkesë e dalë nga Ligji, është edhe përgatitja e Dokumenteve për Vlerësimin e Riskut, detajet mbi të cilat janë specifikuar në Rregulloren Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e Tij, të Dhënat mbi të Cilat Duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evi-dencës nga Siguria dhe Shëndeti në Punë. Kjo rregullore zbatohet si për persona juridikë ashtu dhe ata fizikë të cilët merren me këtë fushë4.
Në vitin 2014, pas aprovimit të Ligjit, është themeluar edhe Këshilli Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (me anë të një vendimi të Qeverisë5). Megjithatë, ky Këshill nuk është aktivizuar deri në fillim të vitit 2017. Ky Këshill përbëhet nga institucionet në vijim, përfaqësuar me nga një anëtar/e: • Ministria e Punës, • Ministria e Shëndetësisë, • Inspektorati i Punës, • Oda Ekonomike e Kosovës • Aleanca Kosovare e Biznesit • Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës; si dhe • Ekspertë të mjekësisë së punës dhe shëndetit e sigurisë në punë. Këshilli, përpos takimit konstituiv, nuk ka mbajtur ndonjë takim apo aktivitet tjetër.
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës6 u nxor nga Ministria e Punës me qëllim që të harmonizojë disa nga kërkesat e ligjit përkatës me Direktivën e BE-së Nr. 89/654/KEE. Sipas kësaj rregulloreje, punëdhënësi ka për detyrë të sigurojë se: (1) rrugët për daljen emergjente janë të lira gjithmonë; (2) mjetet teknike të punës janë të mirëmbajtura; (3) pajisjet janë të sigurta dhe eliminojnë/ parandalojnë rreziqet; si dhe (4) ambienti dhe mjetet e punës janë të pastra në çdo kohë. Në Anekset 1 dhe 2 të kësaj rregulloreje listohen në detaje kërke-sat për secilën çështje teknike në vendin e punës.Ngjashëm, edhe Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës, ka harmonizuar kërkesat e ligjit mbi sigurinë e pajisjeve të punës me Direktivën 2009/104/EC të Parla-mentit Evropian dhe Këshillit7.
Një listë e detajizuar e rregulloreve të aplikueshme në këtë aspekt është paraqitur në Aneksin 1 të këtij dokumenti. Është e rëndësishme të ceket se të gjitha dokumentet dhe kërkesat ligjore janë në përputhshmëri me kërkesat minimale të Direktivave të Bashkimit Evropian.
Sfidat Kryesore
Sfidat lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë vazhdojnë të jenë të numërta në Kosovë. Përderisa legjislacioni në fuqi është në përputhshmëri me direktivat e BE-së, prapë se prapë ai nuk është shumë strikt në kërkesat e vëna për sigurinë dhe shëndetin në punë. Mirëpo, sfidat kryesore padyshim se qëndrojnë në implementimin e legjisla-cionit ekzistues, si nga ana e kompanive, shumë prej të cilave nuk ofrojnë kushtet e duhura, si dhe nga neglizhenca e të punësuarve drejt zbatimit të rregullave. Mosfunk-sionimi i Këshillit Nacional për Shëndet dhe Siguri në Punë si mekanizëm kryesor në këtë aspekt, mbetet sfidë në vehte. Në vijim janë shtjelluar më në detaje këto mangësi në drejtim të sigurisë dhe shëndetit në punë:
I. Korniza Ligjore
Ligji bazik në fuqi nuk është ndryshuar që nga momenti kur është aprovuar në 2013. Disa nga rregulloret që parashihen në ligj veç se janë nxjerrë në përputhshmëri me direktivat e BE-së. Mirëpo, ka ende rregullore specifike të cilat nuk janë hartuar, dhe të cilat rregullojnë çështje më specifike mbi sigurinë dhe shëndetin në punë në sektorë të cilët janë më problematikë.
II. Ngecjet në implementim
Sfida themelore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë qëndron në mosimplementimin e dispozitave të ligjit dhe rregulloreve përkatëse. Kompanitë – kryesisht ato të vogla dhe të mesme - shpeshherë kanë hezituar të investojnë në sigurinë dhe shëndetin në punë si rezultat i kostos së lartë. Si edhe dihet, përpos investimeve në pajisje të punës si dhe përmirësimin e ambienteve të punës, duhet që të investohet edhe në staf i cili do të jetë në çdo kohë përgjegjës për sigurinë dhe shëndetin në punë. Duke marrë parasysh se ligji vë barrën kryesore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë mbi punëdhënësin, është e rëndësishme që ky i fundit të përmbushë obligimet e veta. Shembuj të mirë mund të gjenden sidomos tek kompanitë e huaja që operojnë në Kosovë të cilat i zbatojnë rregulloret e kompanive amë në shtetet e origjinës. Mirëpo, punëdhënësit nuk janë të vetmit të cilët duhet fajësuar, pasi neglizhenca me raste ndodhet edhe në anën e punëmarrësve. Këta të fundit, për shkak të mungesës së trajnimeve ose vetëdijesimit në këtë aspekt, shpesh e anashkalojnë përdorimin e pa-
jisjeve mbrojtëse ose respektimin e rregulloreve.
Si pasojë e ngecjeve në implementim të legjislacionit, dhe rrjedhimisht si pasojë e kus-hteve të pasigurta të punës, në Kosovë shkaktohen lëndime të rënda e shpeshherë edhe fatale për punëtorët. Sipas një studimi të publikuar nga Qendra për Politika dhe Avokim (QPA), në vitin 2013 janë evidentuar 47 lëndime të rënda dhe 17 raste të vdekjes8. Ky numër ka shkuar në 56 aksidente të raportuara në vitin 2015, prej të cilave 9 fatale9.
Megjithatë, duke marrë parasysh problemet me të dhëna që janë në Kosovë, këto të dhëna duhet të përditësohen në mënyrë që të ketë një vlerësim më të mirë.Vlen të theksohet se për shkak të ndryshimeve fiziologjike mes burrave dhe grave, këto të fundit janë shpeshherë më të rrezikuara sesa burrat në vendin e punës (qoftë kjo nga proce-set e punës, ekspozimi ndaj kimikaleve të ndryshme, etj.)10. Në këtë aspekt, për shembull gratë shtatzëna dhe ato që kalojnë menopauzën kanë ndjeshmëri të ndryshme ndaj temperaturës së lartë, qëndrimit në këmbë për kohë të gjatë, etj., që për burra të moshës/pozitës së punës së njëjtë nuk do të paraqitnin rrezik11. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë nuk ka ndonjë dispozitë të veçantë që adreson sigurinë dhe shën-detin e grave në punë.
III. Ngecjet në mbikëqyrje
Përderisa ndoshta punëdhënësit dhe punëmarrësit janë neglizhentë drejt implementim-it të kërkesave ligjore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, një gjë e tillë nuk duhet të kalojë pa u ndëshkuar. Këtu hyn në ekuacion Inspektorati i Punës, si mekanizmi kryesor mbikëqyrës. Meqenëse fushëveprimi i Inspektoratit është mjaft i gjerë, dhe numri i stafit është mjaft i vogël, puna e këtij entiteti vështirësohet. Qendra për Politika dhe Avokim thekson se numri i kufizuar i inspektorëve paraqet problem serioz në përmbushjen e detyrës së Inspektoratit si gardian i zbatimit të të dre-jtave të punëtorëve12. Më tutje, QPA ka identifikuar edhe mungesën e pajisjeve (si p.sh. veturave) të cilat janë të domosdoshme për të kryer vizitat në terren13.
Inspektorati i Punës e ushtron funksionin e tij në 30 komunat e territorit të Kosovës, nën autoritetin e ministrit të Ministrisë për Punë dhe Mirëqenie Sociale. Në këto komuna, funksionojnë 52 inspektorë të punës, që në mesatare i bie rreth 2 inspektorë për Ko-munë14.
Ekzistojnë paqartësi ligjore mbi inspektorët e punës të cilët janë të punësuar nëpër komuna, apo si edhe emërohen në Ligjin për Inspektoratin e Punës – inspektorët komu-nalë. Edhe pse këta të fundit janë nën ombrellën e Inspektoratit të Punës, duke marrë parasysh se punën e kanë në Komuna dhe zgjidhen nga Kuvendet Komunale, shpesh-herë krijohen paqartësi mbi raportimin dhe pozitën e tyre në hierarkinë e vetë inspek-toratit.
IV. Mosfunksionimi i Këshillit Nacional për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë
Siç edhe është cekur më lartë, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë është themeluar me anë të Ligjit për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, dhe i njëjti ka mbajtur vetëm një takim në vitin 2017. Pra, mosfunksionimi i duhur i këtij Këshilli parandalon edhe mbajtjen e aktiviteteve të ndryshme mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, inicimin e amandamentimit të legjislacionit, si dhe probleme tjera të ngjashme.
Rekomandimet
Duke marrë parasysh sfidat e shumta mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, është tejet e rëndësishme që politikëbërësit të ndërmarrin hapat e nevojshëm për përmirësimin e situatës në terren. Në këtë drejtim, është thelbësore që të bëhet kompletimi i kornizës ligjore me të gjitha rregulloret e nevojshme. Gjithashtu, duhet të rishikohet nevoja për amanda-mentimin e ligjit që ky i fundit të jetë në përputhshmëri me direktivat më të fundit të BE-së. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të adresojë edhe rreziqet e shtuara me të cilat përballen gratë në vendin e punës (në veçanti ato shtatëzëna, që ushqejnë me gji, etj.).
Më tutje, kompanitë duhet të vetëdijesohen dhe të përmbushin dispozitat e kërkuara me anë të ligjit. Derisa jemi tek vetëdijesimi, kompanitë duhet edhe të
punojnë në vetëdijesim të punëtorëve për sigurinë dhe shëndetin në punë. Në këtë aspekt, këto të fundit duhet të përdorin masa ndëshkuese për ata punëtorë të cilët nuk bashkëpunojnë.
Inspektoratit të Punës duhet t’i rriten kapacitetet. Në njërën anë, duhet që të rritet numri i inspektorëve të punësuar, si dhe të ofrohen trajnime profesionale për të përmirësuar performancën e tyre në punë. Gjithashtu, duhet të investohet edhe në pa-jisje të punës, p.sh. në vetura dhe kompjuterë, të cilët do të lehtësonin procesin inspek-tues. Dhe krejt në fund, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të riaktivizo-het për të shërbyer si një organizëm koordinues dhe mbikëqyrës i të gjitha aktiviteteve lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë. Për të qenë në të njëjtën faqe me shtetet fqinje, rekomandohet që me ligj të kërkohet edhe themelimi i Këshilleve për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, të cilat do të përfaqësonin Kosovën në rrjetin rajonal të këtyre këshilleve, i cili është në prag të themelimit.
Konkluzionet
Si përfundim, siguria dhe shëndeti në punë vazhdojnë të mbesin sfidë që nga periud-ha e pasluftës. Edhepse korniza ligjore në fuqi ofron një bazë të mirë, duhet që kjo të përmirësohet edhe më tutje. Duke marrë parasysh se pa implementim të legjislacionit, ky i fundit mbetet i padobishëm, është qenësore që Inspektorati i Punës të sigurojë zba-timin e dispozitave ligjore, si nga punëdhënësit dhe punëmarrësit. Si një temë shumë e gjerë dhe me shumë hapësirë për përmirësim, siguria dhe shëndeti në punë duhet të adresohet me seriozitet dhe në mënyrë të shpejtë.
Referencat
Komisioni Evropian, Raporti i Vendit për Kosovën, 2015
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
Qendra për Politika dhe Avokim, “Të drejtat e punëtorëve (korniza ligjore, siguria në punë, dhe mekanizmat zbatues)”, Qershor 2014
Rregullorja Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës
Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës
Unite the Union, “Women's Health, Safety & Well-Being at Work”, June 2012.
Aneks I – Lista e rregulloreve që kanë të bëjnë me sigurinë dhe shëndetin në punë
• Ligji Nr. 04/L-161 për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë• Rregullore Nr. 02/2014 për Përcaktimin e Kushteve dhe Kritereve për Certifikimin dhe Licencimin e Personave dhe Institucioneve të Cilat Kryejnë Punë nga Siguria dhe Shëndeti në Punë, Mënyrën, Kushtet, dhe Programin për dhënien e Provimit Profesional• Rregullore Nr. 03/2014 Për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e tij, të Dhënat mbi të cilat duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evidences nga Siguria dhe Shëndeti në Punë• Rregullore Nr. 04/2014 për Kerkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës• Rregullore Nr.05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Për-dorimin e Paisjeve të Punës në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 02/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Për-dorimin e Pajisjeve Personale Mbrojtëse në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 03/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Mbrojt-jen e Punësuarëve Lidhur me Punën e Krahut me Ngarkesa• Rregullore Nr. 04/2016 për Kërkesat Minimale për Sigurimin e Shenjave të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë• Rregullore Nr.14/2014 për Përcaktimin e Rregullave dhe Procedurën e Punës së Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Përmbledhje Ekzekutive
Kjo analizë e shkurtër e politikave vë fokusin në politikat e sigurisë dhe shëndetit në punë në Republikën e Kosovës. Si një fushë relativisht e re në vend, legjislacionin për-katës e ka kryesisht në përputhshmëri me atë të BE-së. Në këtë dokument janë paraqi-tur sfidat kryesore të hasura në implementim, si nga ana e punëdhënësve ashtu edhe ajo e punëmarrësve. Në fund janë paraqitur rekomandime për të adresuar sfidat e hasura në këtë fushë.
Hyrje
Siguria dhe Shëndeti në Punë mbetet një fushë relativisht e pazhvilluar në Republikën e Kosovës. Edhe pse legjislacioni i kësaj fushe, në pjesë të madhe është në për-puthshmëri me Direktivat e Bashkimit Evropian, si në shumë fusha të tjera, edhe këtu sfidat hasen në implementim. Ngecjet në implementim të kornizës ligjore nga ana e kompanive, mungesa e vetëdijesimit të punëtorëve mbi rëndësinë e sigurisë në punë, dhe mosfunksionalizimi i Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë janë vetëm disa nga sfidat kryesore të shtjelluara në vijim të këtij dokumenti. Në fund, ofro-hen rekomandime konkrete të cilat besohet se janë kyçe për adresimin e sfidave.
Legjislacioni
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, i aprovuar në vitin 2013, ka për qëllim të përmirësojë shkallën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Ligji në fjalë zbatohet në sektorin publik, atë privat, publiko-privat, dhe administratën shtetërore në nivel lokal e qendror1.
Megjithatë, për disa raste, siç janë Forcat e Sigurisë së Kosovës, Policia, Shërbimi i Zjarrfikësve, dhe shërbimet për Mbrojtje dhe Shpëtim, specifikat e sigurisë dhe shëndet-it në punë janë përcaktuar me ligje të veçanta2.
Në këtë ligj thuhet qartë se barra kryesore (si ajo organizative ashtu dhe ajo financi-are) për të krijuar kushte të punës të sigurta dhe të shëndetshme i bie punëdhënësit. Ky i fundit duhet që për secilin objekt të punës të përcaktojë daljet emergjente, planin për evakuim, si dhe hapësirat për pushim. Më tutje, punëdhënësi duhet që të informojë dhe trajnojë të punësuarit se si të mbrohen nga rreziqet e punës dhe si të përdorin pa-jisjet mbrojtëse.
4
Punëdhënësi gjithashtu cakton persona përgjegjës brenda stafit të cilët janë përgjeg-jës për shëndetin dhe sigurinë në punë. Ndryshe me shtetet rajonale ku është kërkesë ligjore që në kompani të formohen këshille të sigurisë dhe shëndetit në punë, një gjë e tillë nuk kërkohet në Kosovë.
Sipas Ligjit në fjalë, Inspektorati i Punës është institucioni kyç përgjegjës për mbikëqyr-jen e zbatimit të dispozitave. Dënimet për shkeljen e ligjit apo neglizhencën e tij janë në të holla. Gjobat variojnë nga 500 deri në 35.000 euro, varësisht nga shkelja3.
Si kërkesë e dalë nga Ligji, është edhe përgatitja e Dokumenteve për Vlerësimin e Riskut, detajet mbi të cilat janë specifikuar në Rregulloren Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e Tij, të Dhënat mbi të Cilat Duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evi-dencës nga Siguria dhe Shëndeti në Punë. Kjo rregullore zbatohet si për persona juridikë ashtu dhe ata fizikë të cilët merren me këtë fushë4.
Në vitin 2014, pas aprovimit të Ligjit, është themeluar edhe Këshilli Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (me anë të një vendimi të Qeverisë5). Megjithatë, ky Këshill nuk është aktivizuar deri në fillim të vitit 2017. Ky Këshill përbëhet nga institucionet në vijim, përfaqësuar me nga një anëtar/e: • Ministria e Punës, • Ministria e Shëndetësisë, • Inspektorati i Punës, • Oda Ekonomike e Kosovës • Aleanca Kosovare e Biznesit • Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës; si dhe • Ekspertë të mjekësisë së punës dhe shëndetit e sigurisë në punë. Këshilli, përpos takimit konstituiv, nuk ka mbajtur ndonjë takim apo aktivitet tjetër.
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës6 u nxor nga Ministria e Punës me qëllim që të harmonizojë disa nga kërkesat e ligjit përkatës me Direktivën e BE-së Nr. 89/654/KEE. Sipas kësaj rregulloreje, punëdhënësi ka për detyrë të sigurojë se: (1) rrugët për daljen emergjente janë të lira gjithmonë; (2) mjetet teknike të punës janë të mirëmbajtura; (3) pajisjet janë të sigurta dhe eliminojnë/ parandalojnë rreziqet; si dhe (4) ambienti dhe mjetet e punës janë të pastra në çdo kohë. Në Anekset 1 dhe 2 të kësaj rregulloreje listohen në detaje kërke-sat për secilën çështje teknike në vendin e punës.Ngjashëm, edhe Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës, ka harmonizuar kërkesat e ligjit mbi sigurinë e pajisjeve të punës me Direktivën 2009/104/EC të Parla-mentit Evropian dhe Këshillit7.
Një listë e detajizuar e rregulloreve të aplikueshme në këtë aspekt është paraqitur në Aneksin 1 të këtij dokumenti. Është e rëndësishme të ceket se të gjitha dokumentet dhe kërkesat ligjore janë në përputhshmëri me kërkesat minimale të Direktivave të Bashkimit Evropian.
Sfidat Kryesore
Sfidat lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë vazhdojnë të jenë të numërta në Kosovë. Përderisa legjislacioni në fuqi është në përputhshmëri me direktivat e BE-së, prapë se prapë ai nuk është shumë strikt në kërkesat e vëna për sigurinë dhe shëndetin në punë. Mirëpo, sfidat kryesore padyshim se qëndrojnë në implementimin e legjisla-cionit ekzistues, si nga ana e kompanive, shumë prej të cilave nuk ofrojnë kushtet e duhura, si dhe nga neglizhenca e të punësuarve drejt zbatimit të rregullave. Mosfunk-sionimi i Këshillit Nacional për Shëndet dhe Siguri në Punë si mekanizëm kryesor në këtë aspekt, mbetet sfidë në vehte. Në vijim janë shtjelluar më në detaje këto mangësi në drejtim të sigurisë dhe shëndetit në punë:
I. Korniza Ligjore
Ligji bazik në fuqi nuk është ndryshuar që nga momenti kur është aprovuar në 2013. Disa nga rregulloret që parashihen në ligj veç se janë nxjerrë në përputhshmëri me direktivat e BE-së. Mirëpo, ka ende rregullore specifike të cilat nuk janë hartuar, dhe të cilat rregullojnë çështje më specifike mbi sigurinë dhe shëndetin në punë në sektorë të cilët janë më problematikë.
II. Ngecjet në implementim
Sfida themelore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë qëndron në mosimplementimin e dispozitave të ligjit dhe rregulloreve përkatëse. Kompanitë – kryesisht ato të vogla dhe të mesme - shpeshherë kanë hezituar të investojnë në sigurinë dhe shëndetin në punë si rezultat i kostos së lartë. Si edhe dihet, përpos investimeve në pajisje të punës si dhe përmirësimin e ambienteve të punës, duhet që të investohet edhe në staf i cili do të jetë në çdo kohë përgjegjës për sigurinë dhe shëndetin në punë. Duke marrë parasysh se ligji vë barrën kryesore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë mbi punëdhënësin, është e rëndësishme që ky i fundit të përmbushë obligimet e veta. Shembuj të mirë mund të gjenden sidomos tek kompanitë e huaja që operojnë në Kosovë të cilat i zbatojnë rregulloret e kompanive amë në shtetet e origjinës. Mirëpo, punëdhënësit nuk janë të vetmit të cilët duhet fajësuar, pasi neglizhenca me raste ndodhet edhe në anën e punëmarrësve. Këta të fundit, për shkak të mungesës së trajnimeve ose vetëdijesimit në këtë aspekt, shpesh e anashkalojnë përdorimin e pa-
jisjeve mbrojtëse ose respektimin e rregulloreve.
Si pasojë e ngecjeve në implementim të legjislacionit, dhe rrjedhimisht si pasojë e kus-hteve të pasigurta të punës, në Kosovë shkaktohen lëndime të rënda e shpeshherë edhe fatale për punëtorët. Sipas një studimi të publikuar nga Qendra për Politika dhe Avokim (QPA), në vitin 2013 janë evidentuar 47 lëndime të rënda dhe 17 raste të vdekjes8. Ky numër ka shkuar në 56 aksidente të raportuara në vitin 2015, prej të cilave 9 fatale9.
Megjithatë, duke marrë parasysh problemet me të dhëna që janë në Kosovë, këto të dhëna duhet të përditësohen në mënyrë që të ketë një vlerësim më të mirë.Vlen të theksohet se për shkak të ndryshimeve fiziologjike mes burrave dhe grave, këto të fundit janë shpeshherë më të rrezikuara sesa burrat në vendin e punës (qoftë kjo nga proce-set e punës, ekspozimi ndaj kimikaleve të ndryshme, etj.)10. Në këtë aspekt, për shembull gratë shtatzëna dhe ato që kalojnë menopauzën kanë ndjeshmëri të ndryshme ndaj temperaturës së lartë, qëndrimit në këmbë për kohë të gjatë, etj., që për burra të moshës/pozitës së punës së njëjtë nuk do të paraqitnin rrezik11. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë nuk ka ndonjë dispozitë të veçantë që adreson sigurinë dhe shën-detin e grave në punë.
III. Ngecjet në mbikëqyrje
Përderisa ndoshta punëdhënësit dhe punëmarrësit janë neglizhentë drejt implementim-it të kërkesave ligjore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, një gjë e tillë nuk duhet të kalojë pa u ndëshkuar. Këtu hyn në ekuacion Inspektorati i Punës, si mekanizmi kryesor mbikëqyrës. Meqenëse fushëveprimi i Inspektoratit është mjaft i gjerë, dhe numri i stafit është mjaft i vogël, puna e këtij entiteti vështirësohet. Qendra për Politika dhe Avokim thekson se numri i kufizuar i inspektorëve paraqet problem serioz në përmbushjen e detyrës së Inspektoratit si gardian i zbatimit të të dre-jtave të punëtorëve12. Më tutje, QPA ka identifikuar edhe mungesën e pajisjeve (si p.sh. veturave) të cilat janë të domosdoshme për të kryer vizitat në terren13.
Inspektorati i Punës e ushtron funksionin e tij në 30 komunat e territorit të Kosovës, nën autoritetin e ministrit të Ministrisë për Punë dhe Mirëqenie Sociale. Në këto komuna, funksionojnë 52 inspektorë të punës, që në mesatare i bie rreth 2 inspektorë për Ko-munë14.
Ekzistojnë paqartësi ligjore mbi inspektorët e punës të cilët janë të punësuar nëpër komuna, apo si edhe emërohen në Ligjin për Inspektoratin e Punës – inspektorët komu-nalë. Edhe pse këta të fundit janë nën ombrellën e Inspektoratit të Punës, duke marrë parasysh se punën e kanë në Komuna dhe zgjidhen nga Kuvendet Komunale, shpesh-herë krijohen paqartësi mbi raportimin dhe pozitën e tyre në hierarkinë e vetë inspek-toratit.
IV. Mosfunksionimi i Këshillit Nacional për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë
Siç edhe është cekur më lartë, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë është themeluar me anë të Ligjit për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, dhe i njëjti ka mbajtur vetëm një takim në vitin 2017. Pra, mosfunksionimi i duhur i këtij Këshilli parandalon edhe mbajtjen e aktiviteteve të ndryshme mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, inicimin e amandamentimit të legjislacionit, si dhe probleme tjera të ngjashme.
Rekomandimet
Duke marrë parasysh sfidat e shumta mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, është tejet e rëndësishme që politikëbërësit të ndërmarrin hapat e nevojshëm për përmirësimin e situatës në terren. Në këtë drejtim, është thelbësore që të bëhet kompletimi i kornizës ligjore me të gjitha rregulloret e nevojshme. Gjithashtu, duhet të rishikohet nevoja për amanda-mentimin e ligjit që ky i fundit të jetë në përputhshmëri me direktivat më të fundit të BE-së. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të adresojë edhe rreziqet e shtuara me të cilat përballen gratë në vendin e punës (në veçanti ato shtatëzëna, që ushqejnë me gji, etj.).
Më tutje, kompanitë duhet të vetëdijesohen dhe të përmbushin dispozitat e kërkuara me anë të ligjit. Derisa jemi tek vetëdijesimi, kompanitë duhet edhe të
punojnë në vetëdijesim të punëtorëve për sigurinë dhe shëndetin në punë. Në këtë aspekt, këto të fundit duhet të përdorin masa ndëshkuese për ata punëtorë të cilët nuk bashkëpunojnë.
Inspektoratit të Punës duhet t’i rriten kapacitetet. Në njërën anë, duhet që të rritet numri i inspektorëve të punësuar, si dhe të ofrohen trajnime profesionale për të përmirësuar performancën e tyre në punë. Gjithashtu, duhet të investohet edhe në pa-jisje të punës, p.sh. në vetura dhe kompjuterë, të cilët do të lehtësonin procesin inspek-tues. Dhe krejt në fund, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të riaktivizo-het për të shërbyer si një organizëm koordinues dhe mbikëqyrës i të gjitha aktiviteteve lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë. Për të qenë në të njëjtën faqe me shtetet fqinje, rekomandohet që me ligj të kërkohet edhe themelimi i Këshilleve për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, të cilat do të përfaqësonin Kosovën në rrjetin rajonal të këtyre këshilleve, i cili është në prag të themelimit.
Konkluzionet
Si përfundim, siguria dhe shëndeti në punë vazhdojnë të mbesin sfidë që nga periud-ha e pasluftës. Edhepse korniza ligjore në fuqi ofron një bazë të mirë, duhet që kjo të përmirësohet edhe më tutje. Duke marrë parasysh se pa implementim të legjislacionit, ky i fundit mbetet i padobishëm, është qenësore që Inspektorati i Punës të sigurojë zba-timin e dispozitave ligjore, si nga punëdhënësit dhe punëmarrësit. Si një temë shumë e gjerë dhe me shumë hapësirë për përmirësim, siguria dhe shëndeti në punë duhet të adresohet me seriozitet dhe në mënyrë të shpejtë.
Referencat
Komisioni Evropian, Raporti i Vendit për Kosovën, 2015
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
Qendra për Politika dhe Avokim, “Të drejtat e punëtorëve (korniza ligjore, siguria në punë, dhe mekanizmat zbatues)”, Qershor 2014
Rregullorja Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës
Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës
Unite the Union, “Women's Health, Safety & Well-Being at Work”, June 2012.
Aneks I – Lista e rregulloreve që kanë të bëjnë me sigurinë dhe shëndetin në punë
• Ligji Nr. 04/L-161 për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë• Rregullore Nr. 02/2014 për Përcaktimin e Kushteve dhe Kritereve për Certifikimin dhe Licencimin e Personave dhe Institucioneve të Cilat Kryejnë Punë nga Siguria dhe Shëndeti në Punë, Mënyrën, Kushtet, dhe Programin për dhënien e Provimit Profesional• Rregullore Nr. 03/2014 Për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e tij, të Dhënat mbi të cilat duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evidences nga Siguria dhe Shëndeti në Punë• Rregullore Nr. 04/2014 për Kerkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës• Rregullore Nr.05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Për-dorimin e Paisjeve të Punës në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 02/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Për-dorimin e Pajisjeve Personale Mbrojtëse në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 03/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Mbrojt-jen e Punësuarëve Lidhur me Punën e Krahut me Ngarkesa• Rregullore Nr. 04/2016 për Kërkesat Minimale për Sigurimin e Shenjave të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë• Rregullore Nr.14/2014 për Përcaktimin e Rregullave dhe Procedurën e Punës së Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Përmbledhje Ekzekutive
Kjo analizë e shkurtër e politikave vë fokusin në politikat e sigurisë dhe shëndetit në punë në Republikën e Kosovës. Si një fushë relativisht e re në vend, legjislacionin për-katës e ka kryesisht në përputhshmëri me atë të BE-së. Në këtë dokument janë paraqi-tur sfidat kryesore të hasura në implementim, si nga ana e punëdhënësve ashtu edhe ajo e punëmarrësve. Në fund janë paraqitur rekomandime për të adresuar sfidat e hasura në këtë fushë.
Hyrje
Siguria dhe Shëndeti në Punë mbetet një fushë relativisht e pazhvilluar në Republikën e Kosovës. Edhe pse legjislacioni i kësaj fushe, në pjesë të madhe është në për-puthshmëri me Direktivat e Bashkimit Evropian, si në shumë fusha të tjera, edhe këtu sfidat hasen në implementim. Ngecjet në implementim të kornizës ligjore nga ana e kompanive, mungesa e vetëdijesimit të punëtorëve mbi rëndësinë e sigurisë në punë, dhe mosfunksionalizimi i Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë janë vetëm disa nga sfidat kryesore të shtjelluara në vijim të këtij dokumenti. Në fund, ofro-hen rekomandime konkrete të cilat besohet se janë kyçe për adresimin e sfidave.
Legjislacioni
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, i aprovuar në vitin 2013, ka për qëllim të përmirësojë shkallën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Ligji në fjalë zbatohet në sektorin publik, atë privat, publiko-privat, dhe administratën shtetërore në nivel lokal e qendror1.
Megjithatë, për disa raste, siç janë Forcat e Sigurisë së Kosovës, Policia, Shërbimi i Zjarrfikësve, dhe shërbimet për Mbrojtje dhe Shpëtim, specifikat e sigurisë dhe shëndet-it në punë janë përcaktuar me ligje të veçanta2.
Në këtë ligj thuhet qartë se barra kryesore (si ajo organizative ashtu dhe ajo financi-are) për të krijuar kushte të punës të sigurta dhe të shëndetshme i bie punëdhënësit. Ky i fundit duhet që për secilin objekt të punës të përcaktojë daljet emergjente, planin për evakuim, si dhe hapësirat për pushim. Më tutje, punëdhënësi duhet që të informojë dhe trajnojë të punësuarit se si të mbrohen nga rreziqet e punës dhe si të përdorin pa-jisjet mbrojtëse.
5
8 Qendra për Politika dhe Avokim, “Të drejtat e punëtorëve (korniza ligjore, siguria në punë dhe mekanizmat zbatues)”, Qershor 20149 Raporti i Komisionit Evropian për Kosovën 201510 Unite the Union, “Women’s Health, Safety & Well-Being at Work”, June 2012.11 Ibid12 Qendra për Politika dhe Avokim, “Të drejtat e punëtorëve (korniza ligjore, siguria në punë, dhe mekanizmat zbatues)”, Qershor 201413 Ibid
Punëdhënësi gjithashtu cakton persona përgjegjës brenda stafit të cilët janë përgjeg-jës për shëndetin dhe sigurinë në punë. Ndryshe me shtetet rajonale ku është kërkesë ligjore që në kompani të formohen këshille të sigurisë dhe shëndetit në punë, një gjë e tillë nuk kërkohet në Kosovë.
Sipas Ligjit në fjalë, Inspektorati i Punës është institucioni kyç përgjegjës për mbikëqyr-jen e zbatimit të dispozitave. Dënimet për shkeljen e ligjit apo neglizhencën e tij janë në të holla. Gjobat variojnë nga 500 deri në 35.000 euro, varësisht nga shkelja3.
Si kërkesë e dalë nga Ligji, është edhe përgatitja e Dokumenteve për Vlerësimin e Riskut, detajet mbi të cilat janë specifikuar në Rregulloren Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e Tij, të Dhënat mbi të Cilat Duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evi-dencës nga Siguria dhe Shëndeti në Punë. Kjo rregullore zbatohet si për persona juridikë ashtu dhe ata fizikë të cilët merren me këtë fushë4.
Në vitin 2014, pas aprovimit të Ligjit, është themeluar edhe Këshilli Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (me anë të një vendimi të Qeverisë5). Megjithatë, ky Këshill nuk është aktivizuar deri në fillim të vitit 2017. Ky Këshill përbëhet nga institucionet në vijim, përfaqësuar me nga një anëtar/e: • Ministria e Punës, • Ministria e Shëndetësisë, • Inspektorati i Punës, • Oda Ekonomike e Kosovës • Aleanca Kosovare e Biznesit • Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës; si dhe • Ekspertë të mjekësisë së punës dhe shëndetit e sigurisë në punë. Këshilli, përpos takimit konstituiv, nuk ka mbajtur ndonjë takim apo aktivitet tjetër.
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës6 u nxor nga Ministria e Punës me qëllim që të harmonizojë disa nga kërkesat e ligjit përkatës me Direktivën e BE-së Nr. 89/654/KEE. Sipas kësaj rregulloreje, punëdhënësi ka për detyrë të sigurojë se: (1) rrugët për daljen emergjente janë të lira gjithmonë; (2) mjetet teknike të punës janë të mirëmbajtura; (3) pajisjet janë të sigurta dhe eliminojnë/ parandalojnë rreziqet; si dhe (4) ambienti dhe mjetet e punës janë të pastra në çdo kohë. Në Anekset 1 dhe 2 të kësaj rregulloreje listohen në detaje kërke-sat për secilën çështje teknike në vendin e punës.Ngjashëm, edhe Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës, ka harmonizuar kërkesat e ligjit mbi sigurinë e pajisjeve të punës me Direktivën 2009/104/EC të Parla-mentit Evropian dhe Këshillit7.
Një listë e detajizuar e rregulloreve të aplikueshme në këtë aspekt është paraqitur në Aneksin 1 të këtij dokumenti. Është e rëndësishme të ceket se të gjitha dokumentet dhe kërkesat ligjore janë në përputhshmëri me kërkesat minimale të Direktivave të Bashkimit Evropian.
Sfidat Kryesore
Sfidat lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë vazhdojnë të jenë të numërta në Kosovë. Përderisa legjislacioni në fuqi është në përputhshmëri me direktivat e BE-së, prapë se prapë ai nuk është shumë strikt në kërkesat e vëna për sigurinë dhe shëndetin në punë. Mirëpo, sfidat kryesore padyshim se qëndrojnë në implementimin e legjisla-cionit ekzistues, si nga ana e kompanive, shumë prej të cilave nuk ofrojnë kushtet e duhura, si dhe nga neglizhenca e të punësuarve drejt zbatimit të rregullave. Mosfunk-sionimi i Këshillit Nacional për Shëndet dhe Siguri në Punë si mekanizëm kryesor në këtë aspekt, mbetet sfidë në vehte. Në vijim janë shtjelluar më në detaje këto mangësi në drejtim të sigurisë dhe shëndetit në punë:
I. Korniza Ligjore
Ligji bazik në fuqi nuk është ndryshuar që nga momenti kur është aprovuar në 2013. Disa nga rregulloret që parashihen në ligj veç se janë nxjerrë në përputhshmëri me direktivat e BE-së. Mirëpo, ka ende rregullore specifike të cilat nuk janë hartuar, dhe të cilat rregullojnë çështje më specifike mbi sigurinë dhe shëndetin në punë në sektorë të cilët janë më problematikë.
II. Ngecjet në implementim
Sfida themelore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë qëndron në mosimplementimin e dispozitave të ligjit dhe rregulloreve përkatëse. Kompanitë – kryesisht ato të vogla dhe të mesme - shpeshherë kanë hezituar të investojnë në sigurinë dhe shëndetin në punë si rezultat i kostos së lartë. Si edhe dihet, përpos investimeve në pajisje të punës si dhe përmirësimin e ambienteve të punës, duhet që të investohet edhe në staf i cili do të jetë në çdo kohë përgjegjës për sigurinë dhe shëndetin në punë. Duke marrë parasysh se ligji vë barrën kryesore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë mbi punëdhënësin, është e rëndësishme që ky i fundit të përmbushë obligimet e veta. Shembuj të mirë mund të gjenden sidomos tek kompanitë e huaja që operojnë në Kosovë të cilat i zbatojnë rregulloret e kompanive amë në shtetet e origjinës. Mirëpo, punëdhënësit nuk janë të vetmit të cilët duhet fajësuar, pasi neglizhenca me raste ndodhet edhe në anën e punëmarrësve. Këta të fundit, për shkak të mungesës së trajnimeve ose vetëdijesimit në këtë aspekt, shpesh e anashkalojnë përdorimin e pa-
jisjeve mbrojtëse ose respektimin e rregulloreve.
Si pasojë e ngecjeve në implementim të legjislacionit, dhe rrjedhimisht si pasojë e kus-hteve të pasigurta të punës, në Kosovë shkaktohen lëndime të rënda e shpeshherë edhe fatale për punëtorët. Sipas një studimi të publikuar nga Qendra për Politika dhe Avokim (QPA), në vitin 2013 janë evidentuar 47 lëndime të rënda dhe 17 raste të vdekjes8. Ky numër ka shkuar në 56 aksidente të raportuara në vitin 2015, prej të cilave 9 fatale9.
Megjithatë, duke marrë parasysh problemet me të dhëna që janë në Kosovë, këto të dhëna duhet të përditësohen në mënyrë që të ketë një vlerësim më të mirë.Vlen të theksohet se për shkak të ndryshimeve fiziologjike mes burrave dhe grave, këto të fundit janë shpeshherë më të rrezikuara sesa burrat në vendin e punës (qoftë kjo nga proce-set e punës, ekspozimi ndaj kimikaleve të ndryshme, etj.)10. Në këtë aspekt, për shembull gratë shtatzëna dhe ato që kalojnë menopauzën kanë ndjeshmëri të ndryshme ndaj temperaturës së lartë, qëndrimit në këmbë për kohë të gjatë, etj., që për burra të moshës/pozitës së punës së njëjtë nuk do të paraqitnin rrezik11. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë nuk ka ndonjë dispozitë të veçantë që adreson sigurinë dhe shën-detin e grave në punë.
III. Ngecjet në mbikëqyrje
Përderisa ndoshta punëdhënësit dhe punëmarrësit janë neglizhentë drejt implementim-it të kërkesave ligjore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, një gjë e tillë nuk duhet të kalojë pa u ndëshkuar. Këtu hyn në ekuacion Inspektorati i Punës, si mekanizmi kryesor mbikëqyrës. Meqenëse fushëveprimi i Inspektoratit është mjaft i gjerë, dhe numri i stafit është mjaft i vogël, puna e këtij entiteti vështirësohet. Qendra për Politika dhe Avokim thekson se numri i kufizuar i inspektorëve paraqet problem serioz në përmbushjen e detyrës së Inspektoratit si gardian i zbatimit të të dre-jtave të punëtorëve12. Më tutje, QPA ka identifikuar edhe mungesën e pajisjeve (si p.sh. veturave) të cilat janë të domosdoshme për të kryer vizitat në terren13.
Inspektorati i Punës e ushtron funksionin e tij në 30 komunat e territorit të Kosovës, nën autoritetin e ministrit të Ministrisë për Punë dhe Mirëqenie Sociale. Në këto komuna, funksionojnë 52 inspektorë të punës, që në mesatare i bie rreth 2 inspektorë për Ko-munë14.
Ekzistojnë paqartësi ligjore mbi inspektorët e punës të cilët janë të punësuar nëpër komuna, apo si edhe emërohen në Ligjin për Inspektoratin e Punës – inspektorët komu-nalë. Edhe pse këta të fundit janë nën ombrellën e Inspektoratit të Punës, duke marrë parasysh se punën e kanë në Komuna dhe zgjidhen nga Kuvendet Komunale, shpesh-herë krijohen paqartësi mbi raportimin dhe pozitën e tyre në hierarkinë e vetë inspek-toratit.
IV. Mosfunksionimi i Këshillit Nacional për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë
Siç edhe është cekur më lartë, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë është themeluar me anë të Ligjit për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, dhe i njëjti ka mbajtur vetëm një takim në vitin 2017. Pra, mosfunksionimi i duhur i këtij Këshilli parandalon edhe mbajtjen e aktiviteteve të ndryshme mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, inicimin e amandamentimit të legjislacionit, si dhe probleme tjera të ngjashme.
Rekomandimet
Duke marrë parasysh sfidat e shumta mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, është tejet e rëndësishme që politikëbërësit të ndërmarrin hapat e nevojshëm për përmirësimin e situatës në terren. Në këtë drejtim, është thelbësore që të bëhet kompletimi i kornizës ligjore me të gjitha rregulloret e nevojshme. Gjithashtu, duhet të rishikohet nevoja për amanda-mentimin e ligjit që ky i fundit të jetë në përputhshmëri me direktivat më të fundit të BE-së. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të adresojë edhe rreziqet e shtuara me të cilat përballen gratë në vendin e punës (në veçanti ato shtatëzëna, që ushqejnë me gji, etj.).
Më tutje, kompanitë duhet të vetëdijesohen dhe të përmbushin dispozitat e kërkuara me anë të ligjit. Derisa jemi tek vetëdijesimi, kompanitë duhet edhe të
punojnë në vetëdijesim të punëtorëve për sigurinë dhe shëndetin në punë. Në këtë aspekt, këto të fundit duhet të përdorin masa ndëshkuese për ata punëtorë të cilët nuk bashkëpunojnë.
Inspektoratit të Punës duhet t’i rriten kapacitetet. Në njërën anë, duhet që të rritet numri i inspektorëve të punësuar, si dhe të ofrohen trajnime profesionale për të përmirësuar performancën e tyre në punë. Gjithashtu, duhet të investohet edhe në pa-jisje të punës, p.sh. në vetura dhe kompjuterë, të cilët do të lehtësonin procesin inspek-tues. Dhe krejt në fund, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të riaktivizo-het për të shërbyer si një organizëm koordinues dhe mbikëqyrës i të gjitha aktiviteteve lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë. Për të qenë në të njëjtën faqe me shtetet fqinje, rekomandohet që me ligj të kërkohet edhe themelimi i Këshilleve për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, të cilat do të përfaqësonin Kosovën në rrjetin rajonal të këtyre këshilleve, i cili është në prag të themelimit.
Konkluzionet
Si përfundim, siguria dhe shëndeti në punë vazhdojnë të mbesin sfidë që nga periud-ha e pasluftës. Edhepse korniza ligjore në fuqi ofron një bazë të mirë, duhet që kjo të përmirësohet edhe më tutje. Duke marrë parasysh se pa implementim të legjislacionit, ky i fundit mbetet i padobishëm, është qenësore që Inspektorati i Punës të sigurojë zba-timin e dispozitave ligjore, si nga punëdhënësit dhe punëmarrësit. Si një temë shumë e gjerë dhe me shumë hapësirë për përmirësim, siguria dhe shëndeti në punë duhet të adresohet me seriozitet dhe në mënyrë të shpejtë.
Referencat
Komisioni Evropian, Raporti i Vendit për Kosovën, 2015
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
Qendra për Politika dhe Avokim, “Të drejtat e punëtorëve (korniza ligjore, siguria në punë, dhe mekanizmat zbatues)”, Qershor 2014
Rregullorja Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës
Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës
Unite the Union, “Women's Health, Safety & Well-Being at Work”, June 2012.
Aneks I – Lista e rregulloreve që kanë të bëjnë me sigurinë dhe shëndetin në punë
• Ligji Nr. 04/L-161 për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë• Rregullore Nr. 02/2014 për Përcaktimin e Kushteve dhe Kritereve për Certifikimin dhe Licencimin e Personave dhe Institucioneve të Cilat Kryejnë Punë nga Siguria dhe Shëndeti në Punë, Mënyrën, Kushtet, dhe Programin për dhënien e Provimit Profesional• Rregullore Nr. 03/2014 Për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e tij, të Dhënat mbi të cilat duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evidences nga Siguria dhe Shëndeti në Punë• Rregullore Nr. 04/2014 për Kerkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës• Rregullore Nr.05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Për-dorimin e Paisjeve të Punës në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 02/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Për-dorimin e Pajisjeve Personale Mbrojtëse në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 03/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Mbrojt-jen e Punësuarëve Lidhur me Punën e Krahut me Ngarkesa• Rregullore Nr. 04/2016 për Kërkesat Minimale për Sigurimin e Shenjave të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë• Rregullore Nr.14/2014 për Përcaktimin e Rregullave dhe Procedurën e Punës së Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Përmbledhje Ekzekutive
Kjo analizë e shkurtër e politikave vë fokusin në politikat e sigurisë dhe shëndetit në punë në Republikën e Kosovës. Si një fushë relativisht e re në vend, legjislacionin për-katës e ka kryesisht në përputhshmëri me atë të BE-së. Në këtë dokument janë paraqi-tur sfidat kryesore të hasura në implementim, si nga ana e punëdhënësve ashtu edhe ajo e punëmarrësve. Në fund janë paraqitur rekomandime për të adresuar sfidat e hasura në këtë fushë.
Hyrje
Siguria dhe Shëndeti në Punë mbetet një fushë relativisht e pazhvilluar në Republikën e Kosovës. Edhe pse legjislacioni i kësaj fushe, në pjesë të madhe është në për-puthshmëri me Direktivat e Bashkimit Evropian, si në shumë fusha të tjera, edhe këtu sfidat hasen në implementim. Ngecjet në implementim të kornizës ligjore nga ana e kompanive, mungesa e vetëdijesimit të punëtorëve mbi rëndësinë e sigurisë në punë, dhe mosfunksionalizimi i Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë janë vetëm disa nga sfidat kryesore të shtjelluara në vijim të këtij dokumenti. Në fund, ofro-hen rekomandime konkrete të cilat besohet se janë kyçe për adresimin e sfidave.
Legjislacioni
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, i aprovuar në vitin 2013, ka për qëllim të përmirësojë shkallën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Ligji në fjalë zbatohet në sektorin publik, atë privat, publiko-privat, dhe administratën shtetërore në nivel lokal e qendror1.
Megjithatë, për disa raste, siç janë Forcat e Sigurisë së Kosovës, Policia, Shërbimi i Zjarrfikësve, dhe shërbimet për Mbrojtje dhe Shpëtim, specifikat e sigurisë dhe shëndet-it në punë janë përcaktuar me ligje të veçanta2.
Në këtë ligj thuhet qartë se barra kryesore (si ajo organizative ashtu dhe ajo financi-are) për të krijuar kushte të punës të sigurta dhe të shëndetshme i bie punëdhënësit. Ky i fundit duhet që për secilin objekt të punës të përcaktojë daljet emergjente, planin për evakuim, si dhe hapësirat për pushim. Më tutje, punëdhënësi duhet që të informojë dhe trajnojë të punësuarit se si të mbrohen nga rreziqet e punës dhe si të përdorin pa-jisjet mbrojtëse.
614 Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale (www.mpms.rks-gov.net)
Punëdhënësi gjithashtu cakton persona përgjegjës brenda stafit të cilët janë përgjeg-jës për shëndetin dhe sigurinë në punë. Ndryshe me shtetet rajonale ku është kërkesë ligjore që në kompani të formohen këshille të sigurisë dhe shëndetit në punë, një gjë e tillë nuk kërkohet në Kosovë.
Sipas Ligjit në fjalë, Inspektorati i Punës është institucioni kyç përgjegjës për mbikëqyr-jen e zbatimit të dispozitave. Dënimet për shkeljen e ligjit apo neglizhencën e tij janë në të holla. Gjobat variojnë nga 500 deri në 35.000 euro, varësisht nga shkelja3.
Si kërkesë e dalë nga Ligji, është edhe përgatitja e Dokumenteve për Vlerësimin e Riskut, detajet mbi të cilat janë specifikuar në Rregulloren Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e Tij, të Dhënat mbi të Cilat Duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evi-dencës nga Siguria dhe Shëndeti në Punë. Kjo rregullore zbatohet si për persona juridikë ashtu dhe ata fizikë të cilët merren me këtë fushë4.
Në vitin 2014, pas aprovimit të Ligjit, është themeluar edhe Këshilli Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (me anë të një vendimi të Qeverisë5). Megjithatë, ky Këshill nuk është aktivizuar deri në fillim të vitit 2017. Ky Këshill përbëhet nga institucionet në vijim, përfaqësuar me nga një anëtar/e: • Ministria e Punës, • Ministria e Shëndetësisë, • Inspektorati i Punës, • Oda Ekonomike e Kosovës • Aleanca Kosovare e Biznesit • Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës; si dhe • Ekspertë të mjekësisë së punës dhe shëndetit e sigurisë në punë. Këshilli, përpos takimit konstituiv, nuk ka mbajtur ndonjë takim apo aktivitet tjetër.
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës6 u nxor nga Ministria e Punës me qëllim që të harmonizojë disa nga kërkesat e ligjit përkatës me Direktivën e BE-së Nr. 89/654/KEE. Sipas kësaj rregulloreje, punëdhënësi ka për detyrë të sigurojë se: (1) rrugët për daljen emergjente janë të lira gjithmonë; (2) mjetet teknike të punës janë të mirëmbajtura; (3) pajisjet janë të sigurta dhe eliminojnë/ parandalojnë rreziqet; si dhe (4) ambienti dhe mjetet e punës janë të pastra në çdo kohë. Në Anekset 1 dhe 2 të kësaj rregulloreje listohen në detaje kërke-sat për secilën çështje teknike në vendin e punës.Ngjashëm, edhe Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës, ka harmonizuar kërkesat e ligjit mbi sigurinë e pajisjeve të punës me Direktivën 2009/104/EC të Parla-mentit Evropian dhe Këshillit7.
Një listë e detajizuar e rregulloreve të aplikueshme në këtë aspekt është paraqitur në Aneksin 1 të këtij dokumenti. Është e rëndësishme të ceket se të gjitha dokumentet dhe kërkesat ligjore janë në përputhshmëri me kërkesat minimale të Direktivave të Bashkimit Evropian.
Sfidat Kryesore
Sfidat lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë vazhdojnë të jenë të numërta në Kosovë. Përderisa legjislacioni në fuqi është në përputhshmëri me direktivat e BE-së, prapë se prapë ai nuk është shumë strikt në kërkesat e vëna për sigurinë dhe shëndetin në punë. Mirëpo, sfidat kryesore padyshim se qëndrojnë në implementimin e legjisla-cionit ekzistues, si nga ana e kompanive, shumë prej të cilave nuk ofrojnë kushtet e duhura, si dhe nga neglizhenca e të punësuarve drejt zbatimit të rregullave. Mosfunk-sionimi i Këshillit Nacional për Shëndet dhe Siguri në Punë si mekanizëm kryesor në këtë aspekt, mbetet sfidë në vehte. Në vijim janë shtjelluar më në detaje këto mangësi në drejtim të sigurisë dhe shëndetit në punë:
I. Korniza Ligjore
Ligji bazik në fuqi nuk është ndryshuar që nga momenti kur është aprovuar në 2013. Disa nga rregulloret që parashihen në ligj veç se janë nxjerrë në përputhshmëri me direktivat e BE-së. Mirëpo, ka ende rregullore specifike të cilat nuk janë hartuar, dhe të cilat rregullojnë çështje më specifike mbi sigurinë dhe shëndetin në punë në sektorë të cilët janë më problematikë.
II. Ngecjet në implementim
Sfida themelore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë qëndron në mosimplementimin e dispozitave të ligjit dhe rregulloreve përkatëse. Kompanitë – kryesisht ato të vogla dhe të mesme - shpeshherë kanë hezituar të investojnë në sigurinë dhe shëndetin në punë si rezultat i kostos së lartë. Si edhe dihet, përpos investimeve në pajisje të punës si dhe përmirësimin e ambienteve të punës, duhet që të investohet edhe në staf i cili do të jetë në çdo kohë përgjegjës për sigurinë dhe shëndetin në punë. Duke marrë parasysh se ligji vë barrën kryesore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë mbi punëdhënësin, është e rëndësishme që ky i fundit të përmbushë obligimet e veta. Shembuj të mirë mund të gjenden sidomos tek kompanitë e huaja që operojnë në Kosovë të cilat i zbatojnë rregulloret e kompanive amë në shtetet e origjinës. Mirëpo, punëdhënësit nuk janë të vetmit të cilët duhet fajësuar, pasi neglizhenca me raste ndodhet edhe në anën e punëmarrësve. Këta të fundit, për shkak të mungesës së trajnimeve ose vetëdijesimit në këtë aspekt, shpesh e anashkalojnë përdorimin e pa-
jisjeve mbrojtëse ose respektimin e rregulloreve.
Si pasojë e ngecjeve në implementim të legjislacionit, dhe rrjedhimisht si pasojë e kus-hteve të pasigurta të punës, në Kosovë shkaktohen lëndime të rënda e shpeshherë edhe fatale për punëtorët. Sipas një studimi të publikuar nga Qendra për Politika dhe Avokim (QPA), në vitin 2013 janë evidentuar 47 lëndime të rënda dhe 17 raste të vdekjes8. Ky numër ka shkuar në 56 aksidente të raportuara në vitin 2015, prej të cilave 9 fatale9.
Megjithatë, duke marrë parasysh problemet me të dhëna që janë në Kosovë, këto të dhëna duhet të përditësohen në mënyrë që të ketë një vlerësim më të mirë.Vlen të theksohet se për shkak të ndryshimeve fiziologjike mes burrave dhe grave, këto të fundit janë shpeshherë më të rrezikuara sesa burrat në vendin e punës (qoftë kjo nga proce-set e punës, ekspozimi ndaj kimikaleve të ndryshme, etj.)10. Në këtë aspekt, për shembull gratë shtatzëna dhe ato që kalojnë menopauzën kanë ndjeshmëri të ndryshme ndaj temperaturës së lartë, qëndrimit në këmbë për kohë të gjatë, etj., që për burra të moshës/pozitës së punës së njëjtë nuk do të paraqitnin rrezik11. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë nuk ka ndonjë dispozitë të veçantë që adreson sigurinë dhe shën-detin e grave në punë.
III. Ngecjet në mbikëqyrje
Përderisa ndoshta punëdhënësit dhe punëmarrësit janë neglizhentë drejt implementim-it të kërkesave ligjore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, një gjë e tillë nuk duhet të kalojë pa u ndëshkuar. Këtu hyn në ekuacion Inspektorati i Punës, si mekanizmi kryesor mbikëqyrës. Meqenëse fushëveprimi i Inspektoratit është mjaft i gjerë, dhe numri i stafit është mjaft i vogël, puna e këtij entiteti vështirësohet. Qendra për Politika dhe Avokim thekson se numri i kufizuar i inspektorëve paraqet problem serioz në përmbushjen e detyrës së Inspektoratit si gardian i zbatimit të të dre-jtave të punëtorëve12. Më tutje, QPA ka identifikuar edhe mungesën e pajisjeve (si p.sh. veturave) të cilat janë të domosdoshme për të kryer vizitat në terren13.
Inspektorati i Punës e ushtron funksionin e tij në 30 komunat e territorit të Kosovës, nën autoritetin e ministrit të Ministrisë për Punë dhe Mirëqenie Sociale. Në këto komuna, funksionojnë 52 inspektorë të punës, që në mesatare i bie rreth 2 inspektorë për Ko-munë14.
Ekzistojnë paqartësi ligjore mbi inspektorët e punës të cilët janë të punësuar nëpër komuna, apo si edhe emërohen në Ligjin për Inspektoratin e Punës – inspektorët komu-nalë. Edhe pse këta të fundit janë nën ombrellën e Inspektoratit të Punës, duke marrë parasysh se punën e kanë në Komuna dhe zgjidhen nga Kuvendet Komunale, shpesh-herë krijohen paqartësi mbi raportimin dhe pozitën e tyre në hierarkinë e vetë inspek-toratit.
IV. Mosfunksionimi i Këshillit Nacional për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë
Siç edhe është cekur më lartë, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë është themeluar me anë të Ligjit për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, dhe i njëjti ka mbajtur vetëm një takim në vitin 2017. Pra, mosfunksionimi i duhur i këtij Këshilli parandalon edhe mbajtjen e aktiviteteve të ndryshme mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, inicimin e amandamentimit të legjislacionit, si dhe probleme tjera të ngjashme.
Rekomandimet
Duke marrë parasysh sfidat e shumta mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, është tejet e rëndësishme që politikëbërësit të ndërmarrin hapat e nevojshëm për përmirësimin e situatës në terren. Në këtë drejtim, është thelbësore që të bëhet kompletimi i kornizës ligjore me të gjitha rregulloret e nevojshme. Gjithashtu, duhet të rishikohet nevoja për amanda-mentimin e ligjit që ky i fundit të jetë në përputhshmëri me direktivat më të fundit të BE-së. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të adresojë edhe rreziqet e shtuara me të cilat përballen gratë në vendin e punës (në veçanti ato shtatëzëna, që ushqejnë me gji, etj.).
Më tutje, kompanitë duhet të vetëdijesohen dhe të përmbushin dispozitat e kërkuara me anë të ligjit. Derisa jemi tek vetëdijesimi, kompanitë duhet edhe të
punojnë në vetëdijesim të punëtorëve për sigurinë dhe shëndetin në punë. Në këtë aspekt, këto të fundit duhet të përdorin masa ndëshkuese për ata punëtorë të cilët nuk bashkëpunojnë.
Inspektoratit të Punës duhet t’i rriten kapacitetet. Në njërën anë, duhet që të rritet numri i inspektorëve të punësuar, si dhe të ofrohen trajnime profesionale për të përmirësuar performancën e tyre në punë. Gjithashtu, duhet të investohet edhe në pa-jisje të punës, p.sh. në vetura dhe kompjuterë, të cilët do të lehtësonin procesin inspek-tues. Dhe krejt në fund, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të riaktivizo-het për të shërbyer si një organizëm koordinues dhe mbikëqyrës i të gjitha aktiviteteve lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë. Për të qenë në të njëjtën faqe me shtetet fqinje, rekomandohet që me ligj të kërkohet edhe themelimi i Këshilleve për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, të cilat do të përfaqësonin Kosovën në rrjetin rajonal të këtyre këshilleve, i cili është në prag të themelimit.
Konkluzionet
Si përfundim, siguria dhe shëndeti në punë vazhdojnë të mbesin sfidë që nga periud-ha e pasluftës. Edhepse korniza ligjore në fuqi ofron një bazë të mirë, duhet që kjo të përmirësohet edhe më tutje. Duke marrë parasysh se pa implementim të legjislacionit, ky i fundit mbetet i padobishëm, është qenësore që Inspektorati i Punës të sigurojë zba-timin e dispozitave ligjore, si nga punëdhënësit dhe punëmarrësit. Si një temë shumë e gjerë dhe me shumë hapësirë për përmirësim, siguria dhe shëndeti në punë duhet të adresohet me seriozitet dhe në mënyrë të shpejtë.
Referencat
Komisioni Evropian, Raporti i Vendit për Kosovën, 2015
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
Qendra për Politika dhe Avokim, “Të drejtat e punëtorëve (korniza ligjore, siguria në punë, dhe mekanizmat zbatues)”, Qershor 2014
Rregullorja Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës
Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës
Unite the Union, “Women's Health, Safety & Well-Being at Work”, June 2012.
Aneks I – Lista e rregulloreve që kanë të bëjnë me sigurinë dhe shëndetin në punë
• Ligji Nr. 04/L-161 për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë• Rregullore Nr. 02/2014 për Përcaktimin e Kushteve dhe Kritereve për Certifikimin dhe Licencimin e Personave dhe Institucioneve të Cilat Kryejnë Punë nga Siguria dhe Shëndeti në Punë, Mënyrën, Kushtet, dhe Programin për dhënien e Provimit Profesional• Rregullore Nr. 03/2014 Për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e tij, të Dhënat mbi të cilat duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evidences nga Siguria dhe Shëndeti në Punë• Rregullore Nr. 04/2014 për Kerkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës• Rregullore Nr.05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Për-dorimin e Paisjeve të Punës në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 02/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Për-dorimin e Pajisjeve Personale Mbrojtëse në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 03/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Mbrojt-jen e Punësuarëve Lidhur me Punën e Krahut me Ngarkesa• Rregullore Nr. 04/2016 për Kërkesat Minimale për Sigurimin e Shenjave të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë• Rregullore Nr.14/2014 për Përcaktimin e Rregullave dhe Procedurën e Punës së Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Përmbledhje Ekzekutive
Kjo analizë e shkurtër e politikave vë fokusin në politikat e sigurisë dhe shëndetit në punë në Republikën e Kosovës. Si një fushë relativisht e re në vend, legjislacionin për-katës e ka kryesisht në përputhshmëri me atë të BE-së. Në këtë dokument janë paraqi-tur sfidat kryesore të hasura në implementim, si nga ana e punëdhënësve ashtu edhe ajo e punëmarrësve. Në fund janë paraqitur rekomandime për të adresuar sfidat e hasura në këtë fushë.
Hyrje
Siguria dhe Shëndeti në Punë mbetet një fushë relativisht e pazhvilluar në Republikën e Kosovës. Edhe pse legjislacioni i kësaj fushe, në pjesë të madhe është në për-puthshmëri me Direktivat e Bashkimit Evropian, si në shumë fusha të tjera, edhe këtu sfidat hasen në implementim. Ngecjet në implementim të kornizës ligjore nga ana e kompanive, mungesa e vetëdijesimit të punëtorëve mbi rëndësinë e sigurisë në punë, dhe mosfunksionalizimi i Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë janë vetëm disa nga sfidat kryesore të shtjelluara në vijim të këtij dokumenti. Në fund, ofro-hen rekomandime konkrete të cilat besohet se janë kyçe për adresimin e sfidave.
Legjislacioni
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, i aprovuar në vitin 2013, ka për qëllim të përmirësojë shkallën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Ligji në fjalë zbatohet në sektorin publik, atë privat, publiko-privat, dhe administratën shtetërore në nivel lokal e qendror1.
Megjithatë, për disa raste, siç janë Forcat e Sigurisë së Kosovës, Policia, Shërbimi i Zjarrfikësve, dhe shërbimet për Mbrojtje dhe Shpëtim, specifikat e sigurisë dhe shëndet-it në punë janë përcaktuar me ligje të veçanta2.
Në këtë ligj thuhet qartë se barra kryesore (si ajo organizative ashtu dhe ajo financi-are) për të krijuar kushte të punës të sigurta dhe të shëndetshme i bie punëdhënësit. Ky i fundit duhet që për secilin objekt të punës të përcaktojë daljet emergjente, planin për evakuim, si dhe hapësirat për pushim. Më tutje, punëdhënësi duhet që të informojë dhe trajnojë të punësuarit se si të mbrohen nga rreziqet e punës dhe si të përdorin pa-jisjet mbrojtëse.
7
Punëdhënësi gjithashtu cakton persona përgjegjës brenda stafit të cilët janë përgjeg-jës për shëndetin dhe sigurinë në punë. Ndryshe me shtetet rajonale ku është kërkesë ligjore që në kompani të formohen këshille të sigurisë dhe shëndetit në punë, një gjë e tillë nuk kërkohet në Kosovë.
Sipas Ligjit në fjalë, Inspektorati i Punës është institucioni kyç përgjegjës për mbikëqyr-jen e zbatimit të dispozitave. Dënimet për shkeljen e ligjit apo neglizhencën e tij janë në të holla. Gjobat variojnë nga 500 deri në 35.000 euro, varësisht nga shkelja3.
Si kërkesë e dalë nga Ligji, është edhe përgatitja e Dokumenteve për Vlerësimin e Riskut, detajet mbi të cilat janë specifikuar në Rregulloren Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e Tij, të Dhënat mbi të Cilat Duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evi-dencës nga Siguria dhe Shëndeti në Punë. Kjo rregullore zbatohet si për persona juridikë ashtu dhe ata fizikë të cilët merren me këtë fushë4.
Në vitin 2014, pas aprovimit të Ligjit, është themeluar edhe Këshilli Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (me anë të një vendimi të Qeverisë5). Megjithatë, ky Këshill nuk është aktivizuar deri në fillim të vitit 2017. Ky Këshill përbëhet nga institucionet në vijim, përfaqësuar me nga një anëtar/e: • Ministria e Punës, • Ministria e Shëndetësisë, • Inspektorati i Punës, • Oda Ekonomike e Kosovës • Aleanca Kosovare e Biznesit • Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës; si dhe • Ekspertë të mjekësisë së punës dhe shëndetit e sigurisë në punë. Këshilli, përpos takimit konstituiv, nuk ka mbajtur ndonjë takim apo aktivitet tjetër.
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës6 u nxor nga Ministria e Punës me qëllim që të harmonizojë disa nga kërkesat e ligjit përkatës me Direktivën e BE-së Nr. 89/654/KEE. Sipas kësaj rregulloreje, punëdhënësi ka për detyrë të sigurojë se: (1) rrugët për daljen emergjente janë të lira gjithmonë; (2) mjetet teknike të punës janë të mirëmbajtura; (3) pajisjet janë të sigurta dhe eliminojnë/ parandalojnë rreziqet; si dhe (4) ambienti dhe mjetet e punës janë të pastra në çdo kohë. Në Anekset 1 dhe 2 të kësaj rregulloreje listohen në detaje kërke-sat për secilën çështje teknike në vendin e punës.Ngjashëm, edhe Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës, ka harmonizuar kërkesat e ligjit mbi sigurinë e pajisjeve të punës me Direktivën 2009/104/EC të Parla-mentit Evropian dhe Këshillit7.
Një listë e detajizuar e rregulloreve të aplikueshme në këtë aspekt është paraqitur në Aneksin 1 të këtij dokumenti. Është e rëndësishme të ceket se të gjitha dokumentet dhe kërkesat ligjore janë në përputhshmëri me kërkesat minimale të Direktivave të Bashkimit Evropian.
Sfidat Kryesore
Sfidat lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë vazhdojnë të jenë të numërta në Kosovë. Përderisa legjislacioni në fuqi është në përputhshmëri me direktivat e BE-së, prapë se prapë ai nuk është shumë strikt në kërkesat e vëna për sigurinë dhe shëndetin në punë. Mirëpo, sfidat kryesore padyshim se qëndrojnë në implementimin e legjisla-cionit ekzistues, si nga ana e kompanive, shumë prej të cilave nuk ofrojnë kushtet e duhura, si dhe nga neglizhenca e të punësuarve drejt zbatimit të rregullave. Mosfunk-sionimi i Këshillit Nacional për Shëndet dhe Siguri në Punë si mekanizëm kryesor në këtë aspekt, mbetet sfidë në vehte. Në vijim janë shtjelluar më në detaje këto mangësi në drejtim të sigurisë dhe shëndetit në punë:
I. Korniza Ligjore
Ligji bazik në fuqi nuk është ndryshuar që nga momenti kur është aprovuar në 2013. Disa nga rregulloret që parashihen në ligj veç se janë nxjerrë në përputhshmëri me direktivat e BE-së. Mirëpo, ka ende rregullore specifike të cilat nuk janë hartuar, dhe të cilat rregullojnë çështje më specifike mbi sigurinë dhe shëndetin në punë në sektorë të cilët janë më problematikë.
II. Ngecjet në implementim
Sfida themelore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë qëndron në mosimplementimin e dispozitave të ligjit dhe rregulloreve përkatëse. Kompanitë – kryesisht ato të vogla dhe të mesme - shpeshherë kanë hezituar të investojnë në sigurinë dhe shëndetin në punë si rezultat i kostos së lartë. Si edhe dihet, përpos investimeve në pajisje të punës si dhe përmirësimin e ambienteve të punës, duhet që të investohet edhe në staf i cili do të jetë në çdo kohë përgjegjës për sigurinë dhe shëndetin në punë. Duke marrë parasysh se ligji vë barrën kryesore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë mbi punëdhënësin, është e rëndësishme që ky i fundit të përmbushë obligimet e veta. Shembuj të mirë mund të gjenden sidomos tek kompanitë e huaja që operojnë në Kosovë të cilat i zbatojnë rregulloret e kompanive amë në shtetet e origjinës. Mirëpo, punëdhënësit nuk janë të vetmit të cilët duhet fajësuar, pasi neglizhenca me raste ndodhet edhe në anën e punëmarrësve. Këta të fundit, për shkak të mungesës së trajnimeve ose vetëdijesimit në këtë aspekt, shpesh e anashkalojnë përdorimin e pa-
jisjeve mbrojtëse ose respektimin e rregulloreve.
Si pasojë e ngecjeve në implementim të legjislacionit, dhe rrjedhimisht si pasojë e kus-hteve të pasigurta të punës, në Kosovë shkaktohen lëndime të rënda e shpeshherë edhe fatale për punëtorët. Sipas një studimi të publikuar nga Qendra për Politika dhe Avokim (QPA), në vitin 2013 janë evidentuar 47 lëndime të rënda dhe 17 raste të vdekjes8. Ky numër ka shkuar në 56 aksidente të raportuara në vitin 2015, prej të cilave 9 fatale9.
Megjithatë, duke marrë parasysh problemet me të dhëna që janë në Kosovë, këto të dhëna duhet të përditësohen në mënyrë që të ketë një vlerësim më të mirë.Vlen të theksohet se për shkak të ndryshimeve fiziologjike mes burrave dhe grave, këto të fundit janë shpeshherë më të rrezikuara sesa burrat në vendin e punës (qoftë kjo nga proce-set e punës, ekspozimi ndaj kimikaleve të ndryshme, etj.)10. Në këtë aspekt, për shembull gratë shtatzëna dhe ato që kalojnë menopauzën kanë ndjeshmëri të ndryshme ndaj temperaturës së lartë, qëndrimit në këmbë për kohë të gjatë, etj., që për burra të moshës/pozitës së punës së njëjtë nuk do të paraqitnin rrezik11. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë nuk ka ndonjë dispozitë të veçantë që adreson sigurinë dhe shën-detin e grave në punë.
III. Ngecjet në mbikëqyrje
Përderisa ndoshta punëdhënësit dhe punëmarrësit janë neglizhentë drejt implementim-it të kërkesave ligjore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, një gjë e tillë nuk duhet të kalojë pa u ndëshkuar. Këtu hyn në ekuacion Inspektorati i Punës, si mekanizmi kryesor mbikëqyrës. Meqenëse fushëveprimi i Inspektoratit është mjaft i gjerë, dhe numri i stafit është mjaft i vogël, puna e këtij entiteti vështirësohet. Qendra për Politika dhe Avokim thekson se numri i kufizuar i inspektorëve paraqet problem serioz në përmbushjen e detyrës së Inspektoratit si gardian i zbatimit të të dre-jtave të punëtorëve12. Më tutje, QPA ka identifikuar edhe mungesën e pajisjeve (si p.sh. veturave) të cilat janë të domosdoshme për të kryer vizitat në terren13.
Inspektorati i Punës e ushtron funksionin e tij në 30 komunat e territorit të Kosovës, nën autoritetin e ministrit të Ministrisë për Punë dhe Mirëqenie Sociale. Në këto komuna, funksionojnë 52 inspektorë të punës, që në mesatare i bie rreth 2 inspektorë për Ko-munë14.
Ekzistojnë paqartësi ligjore mbi inspektorët e punës të cilët janë të punësuar nëpër komuna, apo si edhe emërohen në Ligjin për Inspektoratin e Punës – inspektorët komu-nalë. Edhe pse këta të fundit janë nën ombrellën e Inspektoratit të Punës, duke marrë parasysh se punën e kanë në Komuna dhe zgjidhen nga Kuvendet Komunale, shpesh-herë krijohen paqartësi mbi raportimin dhe pozitën e tyre në hierarkinë e vetë inspek-toratit.
IV. Mosfunksionimi i Këshillit Nacional për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë
Siç edhe është cekur më lartë, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë është themeluar me anë të Ligjit për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, dhe i njëjti ka mbajtur vetëm një takim në vitin 2017. Pra, mosfunksionimi i duhur i këtij Këshilli parandalon edhe mbajtjen e aktiviteteve të ndryshme mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, inicimin e amandamentimit të legjislacionit, si dhe probleme tjera të ngjashme.
Rekomandimet
Duke marrë parasysh sfidat e shumta mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, është tejet e rëndësishme që politikëbërësit të ndërmarrin hapat e nevojshëm për përmirësimin e situatës në terren. Në këtë drejtim, është thelbësore që të bëhet kompletimi i kornizës ligjore me të gjitha rregulloret e nevojshme. Gjithashtu, duhet të rishikohet nevoja për amanda-mentimin e ligjit që ky i fundit të jetë në përputhshmëri me direktivat më të fundit të BE-së. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të adresojë edhe rreziqet e shtuara me të cilat përballen gratë në vendin e punës (në veçanti ato shtatëzëna, që ushqejnë me gji, etj.).
Më tutje, kompanitë duhet të vetëdijesohen dhe të përmbushin dispozitat e kërkuara me anë të ligjit. Derisa jemi tek vetëdijesimi, kompanitë duhet edhe të
punojnë në vetëdijesim të punëtorëve për sigurinë dhe shëndetin në punë. Në këtë aspekt, këto të fundit duhet të përdorin masa ndëshkuese për ata punëtorë të cilët nuk bashkëpunojnë.
Inspektoratit të Punës duhet t’i rriten kapacitetet. Në njërën anë, duhet që të rritet numri i inspektorëve të punësuar, si dhe të ofrohen trajnime profesionale për të përmirësuar performancën e tyre në punë. Gjithashtu, duhet të investohet edhe në pa-jisje të punës, p.sh. në vetura dhe kompjuterë, të cilët do të lehtësonin procesin inspek-tues. Dhe krejt në fund, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të riaktivizo-het për të shërbyer si një organizëm koordinues dhe mbikëqyrës i të gjitha aktiviteteve lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë. Për të qenë në të njëjtën faqe me shtetet fqinje, rekomandohet që me ligj të kërkohet edhe themelimi i Këshilleve për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, të cilat do të përfaqësonin Kosovën në rrjetin rajonal të këtyre këshilleve, i cili është në prag të themelimit.
Konkluzionet
Si përfundim, siguria dhe shëndeti në punë vazhdojnë të mbesin sfidë që nga periud-ha e pasluftës. Edhepse korniza ligjore në fuqi ofron një bazë të mirë, duhet që kjo të përmirësohet edhe më tutje. Duke marrë parasysh se pa implementim të legjislacionit, ky i fundit mbetet i padobishëm, është qenësore që Inspektorati i Punës të sigurojë zba-timin e dispozitave ligjore, si nga punëdhënësit dhe punëmarrësit. Si një temë shumë e gjerë dhe me shumë hapësirë për përmirësim, siguria dhe shëndeti në punë duhet të adresohet me seriozitet dhe në mënyrë të shpejtë.
Referencat
Komisioni Evropian, Raporti i Vendit për Kosovën, 2015
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
Qendra për Politika dhe Avokim, “Të drejtat e punëtorëve (korniza ligjore, siguria në punë, dhe mekanizmat zbatues)”, Qershor 2014
Rregullorja Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës
Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës
Unite the Union, “Women's Health, Safety & Well-Being at Work”, June 2012.
Aneks I – Lista e rregulloreve që kanë të bëjnë me sigurinë dhe shëndetin në punë
• Ligji Nr. 04/L-161 për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë• Rregullore Nr. 02/2014 për Përcaktimin e Kushteve dhe Kritereve për Certifikimin dhe Licencimin e Personave dhe Institucioneve të Cilat Kryejnë Punë nga Siguria dhe Shëndeti në Punë, Mënyrën, Kushtet, dhe Programin për dhënien e Provimit Profesional• Rregullore Nr. 03/2014 Për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e tij, të Dhënat mbi të cilat duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evidences nga Siguria dhe Shëndeti në Punë• Rregullore Nr. 04/2014 për Kerkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës• Rregullore Nr.05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Për-dorimin e Paisjeve të Punës në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 02/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Për-dorimin e Pajisjeve Personale Mbrojtëse në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 03/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Mbrojt-jen e Punësuarëve Lidhur me Punën e Krahut me Ngarkesa• Rregullore Nr. 04/2016 për Kërkesat Minimale për Sigurimin e Shenjave të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë• Rregullore Nr.14/2014 për Përcaktimin e Rregullave dhe Procedurën e Punës së Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Përmbledhje Ekzekutive
Kjo analizë e shkurtër e politikave vë fokusin në politikat e sigurisë dhe shëndetit në punë në Republikën e Kosovës. Si një fushë relativisht e re në vend, legjislacionin për-katës e ka kryesisht në përputhshmëri me atë të BE-së. Në këtë dokument janë paraqi-tur sfidat kryesore të hasura në implementim, si nga ana e punëdhënësve ashtu edhe ajo e punëmarrësve. Në fund janë paraqitur rekomandime për të adresuar sfidat e hasura në këtë fushë.
Hyrje
Siguria dhe Shëndeti në Punë mbetet një fushë relativisht e pazhvilluar në Republikën e Kosovës. Edhe pse legjislacioni i kësaj fushe, në pjesë të madhe është në për-puthshmëri me Direktivat e Bashkimit Evropian, si në shumë fusha të tjera, edhe këtu sfidat hasen në implementim. Ngecjet në implementim të kornizës ligjore nga ana e kompanive, mungesa e vetëdijesimit të punëtorëve mbi rëndësinë e sigurisë në punë, dhe mosfunksionalizimi i Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë janë vetëm disa nga sfidat kryesore të shtjelluara në vijim të këtij dokumenti. Në fund, ofro-hen rekomandime konkrete të cilat besohet se janë kyçe për adresimin e sfidave.
Legjislacioni
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, i aprovuar në vitin 2013, ka për qëllim të përmirësojë shkallën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Ligji në fjalë zbatohet në sektorin publik, atë privat, publiko-privat, dhe administratën shtetërore në nivel lokal e qendror1.
Megjithatë, për disa raste, siç janë Forcat e Sigurisë së Kosovës, Policia, Shërbimi i Zjarrfikësve, dhe shërbimet për Mbrojtje dhe Shpëtim, specifikat e sigurisë dhe shëndet-it në punë janë përcaktuar me ligje të veçanta2.
Në këtë ligj thuhet qartë se barra kryesore (si ajo organizative ashtu dhe ajo financi-are) për të krijuar kushte të punës të sigurta dhe të shëndetshme i bie punëdhënësit. Ky i fundit duhet që për secilin objekt të punës të përcaktojë daljet emergjente, planin për evakuim, si dhe hapësirat për pushim. Më tutje, punëdhënësi duhet që të informojë dhe trajnojë të punësuarit se si të mbrohen nga rreziqet e punës dhe si të përdorin pa-jisjet mbrojtëse.
8
Punëdhënësi gjithashtu cakton persona përgjegjës brenda stafit të cilët janë përgjeg-jës për shëndetin dhe sigurinë në punë. Ndryshe me shtetet rajonale ku është kërkesë ligjore që në kompani të formohen këshille të sigurisë dhe shëndetit në punë, një gjë e tillë nuk kërkohet në Kosovë.
Sipas Ligjit në fjalë, Inspektorati i Punës është institucioni kyç përgjegjës për mbikëqyr-jen e zbatimit të dispozitave. Dënimet për shkeljen e ligjit apo neglizhencën e tij janë në të holla. Gjobat variojnë nga 500 deri në 35.000 euro, varësisht nga shkelja3.
Si kërkesë e dalë nga Ligji, është edhe përgatitja e Dokumenteve për Vlerësimin e Riskut, detajet mbi të cilat janë specifikuar në Rregulloren Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e Tij, të Dhënat mbi të Cilat Duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evi-dencës nga Siguria dhe Shëndeti në Punë. Kjo rregullore zbatohet si për persona juridikë ashtu dhe ata fizikë të cilët merren me këtë fushë4.
Në vitin 2014, pas aprovimit të Ligjit, është themeluar edhe Këshilli Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (me anë të një vendimi të Qeverisë5). Megjithatë, ky Këshill nuk është aktivizuar deri në fillim të vitit 2017. Ky Këshill përbëhet nga institucionet në vijim, përfaqësuar me nga një anëtar/e: • Ministria e Punës, • Ministria e Shëndetësisë, • Inspektorati i Punës, • Oda Ekonomike e Kosovës • Aleanca Kosovare e Biznesit • Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës; si dhe • Ekspertë të mjekësisë së punës dhe shëndetit e sigurisë në punë. Këshilli, përpos takimit konstituiv, nuk ka mbajtur ndonjë takim apo aktivitet tjetër.
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës6 u nxor nga Ministria e Punës me qëllim që të harmonizojë disa nga kërkesat e ligjit përkatës me Direktivën e BE-së Nr. 89/654/KEE. Sipas kësaj rregulloreje, punëdhënësi ka për detyrë të sigurojë se: (1) rrugët për daljen emergjente janë të lira gjithmonë; (2) mjetet teknike të punës janë të mirëmbajtura; (3) pajisjet janë të sigurta dhe eliminojnë/ parandalojnë rreziqet; si dhe (4) ambienti dhe mjetet e punës janë të pastra në çdo kohë. Në Anekset 1 dhe 2 të kësaj rregulloreje listohen në detaje kërke-sat për secilën çështje teknike në vendin e punës.Ngjashëm, edhe Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës, ka harmonizuar kërkesat e ligjit mbi sigurinë e pajisjeve të punës me Direktivën 2009/104/EC të Parla-mentit Evropian dhe Këshillit7.
Një listë e detajizuar e rregulloreve të aplikueshme në këtë aspekt është paraqitur në Aneksin 1 të këtij dokumenti. Është e rëndësishme të ceket se të gjitha dokumentet dhe kërkesat ligjore janë në përputhshmëri me kërkesat minimale të Direktivave të Bashkimit Evropian.
Sfidat Kryesore
Sfidat lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë vazhdojnë të jenë të numërta në Kosovë. Përderisa legjislacioni në fuqi është në përputhshmëri me direktivat e BE-së, prapë se prapë ai nuk është shumë strikt në kërkesat e vëna për sigurinë dhe shëndetin në punë. Mirëpo, sfidat kryesore padyshim se qëndrojnë në implementimin e legjisla-cionit ekzistues, si nga ana e kompanive, shumë prej të cilave nuk ofrojnë kushtet e duhura, si dhe nga neglizhenca e të punësuarve drejt zbatimit të rregullave. Mosfunk-sionimi i Këshillit Nacional për Shëndet dhe Siguri në Punë si mekanizëm kryesor në këtë aspekt, mbetet sfidë në vehte. Në vijim janë shtjelluar më në detaje këto mangësi në drejtim të sigurisë dhe shëndetit në punë:
I. Korniza Ligjore
Ligji bazik në fuqi nuk është ndryshuar që nga momenti kur është aprovuar në 2013. Disa nga rregulloret që parashihen në ligj veç se janë nxjerrë në përputhshmëri me direktivat e BE-së. Mirëpo, ka ende rregullore specifike të cilat nuk janë hartuar, dhe të cilat rregullojnë çështje më specifike mbi sigurinë dhe shëndetin në punë në sektorë të cilët janë më problematikë.
II. Ngecjet në implementim
Sfida themelore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë qëndron në mosimplementimin e dispozitave të ligjit dhe rregulloreve përkatëse. Kompanitë – kryesisht ato të vogla dhe të mesme - shpeshherë kanë hezituar të investojnë në sigurinë dhe shëndetin në punë si rezultat i kostos së lartë. Si edhe dihet, përpos investimeve në pajisje të punës si dhe përmirësimin e ambienteve të punës, duhet që të investohet edhe në staf i cili do të jetë në çdo kohë përgjegjës për sigurinë dhe shëndetin në punë. Duke marrë parasysh se ligji vë barrën kryesore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë mbi punëdhënësin, është e rëndësishme që ky i fundit të përmbushë obligimet e veta. Shembuj të mirë mund të gjenden sidomos tek kompanitë e huaja që operojnë në Kosovë të cilat i zbatojnë rregulloret e kompanive amë në shtetet e origjinës. Mirëpo, punëdhënësit nuk janë të vetmit të cilët duhet fajësuar, pasi neglizhenca me raste ndodhet edhe në anën e punëmarrësve. Këta të fundit, për shkak të mungesës së trajnimeve ose vetëdijesimit në këtë aspekt, shpesh e anashkalojnë përdorimin e pa-
jisjeve mbrojtëse ose respektimin e rregulloreve.
Si pasojë e ngecjeve në implementim të legjislacionit, dhe rrjedhimisht si pasojë e kus-hteve të pasigurta të punës, në Kosovë shkaktohen lëndime të rënda e shpeshherë edhe fatale për punëtorët. Sipas një studimi të publikuar nga Qendra për Politika dhe Avokim (QPA), në vitin 2013 janë evidentuar 47 lëndime të rënda dhe 17 raste të vdekjes8. Ky numër ka shkuar në 56 aksidente të raportuara në vitin 2015, prej të cilave 9 fatale9.
Megjithatë, duke marrë parasysh problemet me të dhëna që janë në Kosovë, këto të dhëna duhet të përditësohen në mënyrë që të ketë një vlerësim më të mirë.Vlen të theksohet se për shkak të ndryshimeve fiziologjike mes burrave dhe grave, këto të fundit janë shpeshherë më të rrezikuara sesa burrat në vendin e punës (qoftë kjo nga proce-set e punës, ekspozimi ndaj kimikaleve të ndryshme, etj.)10. Në këtë aspekt, për shembull gratë shtatzëna dhe ato që kalojnë menopauzën kanë ndjeshmëri të ndryshme ndaj temperaturës së lartë, qëndrimit në këmbë për kohë të gjatë, etj., që për burra të moshës/pozitës së punës së njëjtë nuk do të paraqitnin rrezik11. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë nuk ka ndonjë dispozitë të veçantë që adreson sigurinë dhe shën-detin e grave në punë.
III. Ngecjet në mbikëqyrje
Përderisa ndoshta punëdhënësit dhe punëmarrësit janë neglizhentë drejt implementim-it të kërkesave ligjore mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, një gjë e tillë nuk duhet të kalojë pa u ndëshkuar. Këtu hyn në ekuacion Inspektorati i Punës, si mekanizmi kryesor mbikëqyrës. Meqenëse fushëveprimi i Inspektoratit është mjaft i gjerë, dhe numri i stafit është mjaft i vogël, puna e këtij entiteti vështirësohet. Qendra për Politika dhe Avokim thekson se numri i kufizuar i inspektorëve paraqet problem serioz në përmbushjen e detyrës së Inspektoratit si gardian i zbatimit të të dre-jtave të punëtorëve12. Më tutje, QPA ka identifikuar edhe mungesën e pajisjeve (si p.sh. veturave) të cilat janë të domosdoshme për të kryer vizitat në terren13.
Inspektorati i Punës e ushtron funksionin e tij në 30 komunat e territorit të Kosovës, nën autoritetin e ministrit të Ministrisë për Punë dhe Mirëqenie Sociale. Në këto komuna, funksionojnë 52 inspektorë të punës, që në mesatare i bie rreth 2 inspektorë për Ko-munë14.
Ekzistojnë paqartësi ligjore mbi inspektorët e punës të cilët janë të punësuar nëpër komuna, apo si edhe emërohen në Ligjin për Inspektoratin e Punës – inspektorët komu-nalë. Edhe pse këta të fundit janë nën ombrellën e Inspektoratit të Punës, duke marrë parasysh se punën e kanë në Komuna dhe zgjidhen nga Kuvendet Komunale, shpesh-herë krijohen paqartësi mbi raportimin dhe pozitën e tyre në hierarkinë e vetë inspek-toratit.
IV. Mosfunksionimi i Këshillit Nacional për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë
Siç edhe është cekur më lartë, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë është themeluar me anë të Ligjit për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, dhe i njëjti ka mbajtur vetëm një takim në vitin 2017. Pra, mosfunksionimi i duhur i këtij Këshilli parandalon edhe mbajtjen e aktiviteteve të ndryshme mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, inicimin e amandamentimit të legjislacionit, si dhe probleme tjera të ngjashme.
Rekomandimet
Duke marrë parasysh sfidat e shumta mbi shëndetin dhe sigurinë në punë, është tejet e rëndësishme që politikëbërësit të ndërmarrin hapat e nevojshëm për përmirësimin e situatës në terren. Në këtë drejtim, është thelbësore që të bëhet kompletimi i kornizës ligjore me të gjitha rregulloret e nevojshme. Gjithashtu, duhet të rishikohet nevoja për amanda-mentimin e ligjit që ky i fundit të jetë në përputhshmëri me direktivat më të fundit të BE-së. Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të adresojë edhe rreziqet e shtuara me të cilat përballen gratë në vendin e punës (në veçanti ato shtatëzëna, që ushqejnë me gji, etj.).
Më tutje, kompanitë duhet të vetëdijesohen dhe të përmbushin dispozitat e kërkuara me anë të ligjit. Derisa jemi tek vetëdijesimi, kompanitë duhet edhe të
punojnë në vetëdijesim të punëtorëve për sigurinë dhe shëndetin në punë. Në këtë aspekt, këto të fundit duhet të përdorin masa ndëshkuese për ata punëtorë të cilët nuk bashkëpunojnë.
Inspektoratit të Punës duhet t’i rriten kapacitetet. Në njërën anë, duhet që të rritet numri i inspektorëve të punësuar, si dhe të ofrohen trajnime profesionale për të përmirësuar performancën e tyre në punë. Gjithashtu, duhet të investohet edhe në pa-jisje të punës, p.sh. në vetura dhe kompjuterë, të cilët do të lehtësonin procesin inspek-tues. Dhe krejt në fund, Këshilli për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë duhet të riaktivizo-het për të shërbyer si një organizëm koordinues dhe mbikëqyrës i të gjitha aktiviteteve lidhur me shëndetin dhe sigurinë në punë. Për të qenë në të njëjtën faqe me shtetet fqinje, rekomandohet që me ligj të kërkohet edhe themelimi i Këshilleve për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, të cilat do të përfaqësonin Kosovën në rrjetin rajonal të këtyre këshilleve, i cili është në prag të themelimit.
Konkluzionet
Si përfundim, siguria dhe shëndeti në punë vazhdojnë të mbesin sfidë që nga periud-ha e pasluftës. Edhepse korniza ligjore në fuqi ofron një bazë të mirë, duhet që kjo të përmirësohet edhe më tutje. Duke marrë parasysh se pa implementim të legjislacionit, ky i fundit mbetet i padobishëm, është qenësore që Inspektorati i Punës të sigurojë zba-timin e dispozitave ligjore, si nga punëdhënësit dhe punëmarrësit. Si një temë shumë e gjerë dhe me shumë hapësirë për përmirësim, siguria dhe shëndeti në punë duhet të adresohet me seriozitet dhe në mënyrë të shpejtë.
Referencat
Komisioni Evropian, Raporti i Vendit për Kosovën, 2015
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
Qendra për Politika dhe Avokim, “Të drejtat e punëtorëve (korniza ligjore, siguria në punë, dhe mekanizmat zbatues)”, Qershor 2014
Rregullorja Nr. 03/2014 për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut
Rregullorja Nr. 04/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës
Rregullorja Nr. 05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Përdorimin e Pajisjeve të Punës në Vendin e Punës
Unite the Union, “Women's Health, Safety & Well-Being at Work”, June 2012.
Aneks I – Lista e rregulloreve që kanë të bëjnë me sigurinë dhe shëndetin në punë
• Ligji Nr. 04/L-161 për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë• Rregullore Nr. 02/2014 për Përcaktimin e Kushteve dhe Kritereve për Certifikimin dhe Licencimin e Personave dhe Institucioneve të Cilat Kryejnë Punë nga Siguria dhe Shëndeti në Punë, Mënyrën, Kushtet, dhe Programin për dhënien e Provimit Profesional• Rregullore Nr. 03/2014 Për Mënyrën e Përgatitjes së Dokumentit për Vlerësimin e Riskut, Përmbajtja e tij, të Dhënat mbi të cilat duhet të Bazohet Vlerësimi i Riskut dhe Mbajtja e Evidences nga Siguria dhe Shëndeti në Punë• Rregullore Nr. 04/2014 për Kerkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Vendin e Punës• Rregullore Nr.05/2014 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit në Për-dorimin e Paisjeve të Punës në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 02/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Për-dorimin e Pajisjeve Personale Mbrojtëse në Vendin e Punës• Rregullore Nr. 03/2016 për Kërkesat Minimale të Sigurisë dhe Shëndetit për Mbrojt-jen e Punësuarëve Lidhur me Punën e Krahut me Ngarkesa• Rregullore Nr. 04/2016 për Kërkesat Minimale për Sigurimin e Shenjave të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë• Rregullore Nr.14/2014 për Përcaktimin e Rregullave dhe Procedurën e Punës së Këshillit Nacional për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë
