1

Analiza dotycząca oferty inwestycyjnej Makroregionu Polski Wschodniej w ramach projektu „Tworzenie i Rozwój Sieci

Współpracy Centrów Obsługi Inwestora”.

dla

Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych

Warszawa, marzec 2014

2

3

Autorzy:

Michał Thlon (rozdz. 3, 5, 6, 8, 11)

Maciej Piotrowski (rozdz. 4, 6, 7, 8, 9.2, 10)

Magdalena Marciniak-Piotrowska (rozdz. 1, 2, 9.1)

Dorota Thlon (rozdz. 1, 2, 12)

Artur Kowalczyk, Krystian Krawczyk (1, 2, 9.1, 12)

Współpraca:

dr Arkadiusz Tarnowski,

Departament Rozwoju Regionalnego

Redaktor naukowy:

Michał Thlon

Recenzent:

Dr hab. Robert Włodarczyk

Wydawca:

Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych

ul. Bagatela 12

00-585 Warszawa

Miejsce i rok wydania:

Warszawa 2014

4

Spis treści

1. Streszczenie ............................................................................................................................................. 6 2. Summary ................................................................................................................................................ 11 3. Charakterystyka gospodarcza Polski Wschodniej ................................................................................... 14

3.1 Infrastruktura ....................................................................................................................................... 14 3.2 Rynek pracy .......................................................................................................................................... 16 3.3 Dostępność siły roboczej, w tym wiek i wykształcenie ........................................................................ 17 3.4 Poziom wynagrodzeń ........................................................................................................................... 22 3.5 Koszty produkcji ................................................................................................................................... 24 3.6 Powiązania kooperacyjne ..................................................................................................................... 25

4. Kluczowe sektory i branże Polski Wschodniej ........................................................................................ 33 4.1. Makroregion Polski Wschodniej ........................................................................................................... 33 4.2. Kluczowe sektory i branże Polski Wschodniej ...................................................................................... 34

4.2.1. Kluczowe sektory i branże powiatu miasta Kielce ........................................................................... 42 4.2.2. Kluczowe sektory i branże powiatu miasta Białystok ...................................................................... 44

5. Dostępność ofert inwestycyjnych ........................................................................................................... 50 5.1. Dostępność ofert inwestycyjnych na poziomie województwa ............................................................ 50

5.1.1. Dostępność ofert inwestycyjnych powiatu miasta Kielce ............................................................... 53 5.1.2. Dostępność ofert inwestycyjnych powiatu miasta Białystok .......................................................... 56

5.2. Jakość obsługi inwestora ...................................................................................................................... 60 5.3. Podsumowanie ..................................................................................................................................... 62

6. Diagnoza Polski Wschodniej w zakresie przyciągania inwestycji zagranicznych ...................................... 67 6.1. Poziom napływu inwestycji .................................................................................................................. 67

6.1.1. Poziom napływu inwestycji do powiatu miasta Kielce .................................................................... 78 6.1.2. Poziom napływu inwestycji do powiatu miasta Białystok ............................................................... 80

6.2. Najwięksi inwestorzy zagraniczni w Polsce Wschodniej ...................................................................... 83 6.2.1. Najwięksi inwestorzy powiatu miasta Kielce ................................................................................... 86 6.2.2. Najwięksi inwestorzy powiatu miasta Białystok .............................................................................. 87

7. Promocja inwestycyjna Polski Wschodniej ............................................................................................. 89 7.1. Najważniejsze obszary promocji na danych rynkach zagranicznych w zakresie pozyskania inwestorów

(macierz korelacji sektor – rynek) ........................................................................................................ 89 7.2. Efektywność nośników i narzędzi promocji oferty inwestycyjnej Polski Wschodniej .......................... 90 7.3. Dobre praktyki w zakresie pozyskania inwestorów ............................................................................. 94

8. Potencjał eksportowy Polski Wschodniej na tle kraju ............................................................................ 99 8.1. Wartość eksportu ................................................................................................................................. 99 8.2. Bilans handlowy województw z uwzględnieniem struktury towarowej eksportu ............................. 102 8.3. Relacja obrotów handlu zagranicznego do PKB województw ............................................................ 103 8.4. Udział spółek z kapitałem zagranicznym w eksporcie ........................................................................ 104 8.5. Dynamika wzrostu eksportu i obrotów towarowych dla województw .............................................. 104 8.6. Sektory, branże i produkty eksportowe ............................................................................................. 108 8.7. Kierunki eksportu ............................................................................................................................... 111 8.8. Liderzy eksportu ................................................................................................................................. 112

9. Determinanty rozwoju eksportu .......................................................................................................... 115 9.1. Bariery rozwoju eksportu ................................................................................................................... 115 9.2. Wybrane instrumenty wsparcia eksportu .......................................................................................... 119

9.2.1. Klasyfikacja instrumentów ............................................................................................................ 119 9.2.2. Instrumenty ponadnarodowe ....................................................................................................... 120 9.2.3. Instrumenty krajowe ..................................................................................................................... 121 9.2.4. Instrumenty bezpośrednie wsparcia działalności międzynarodowej ............................................ 122 9.2.5. Instrumenty pośrednie wsparcia działalności międzynarodowej ................................................. 124

10. Instrumenty wspierające rozwój eksportu w okresie 2014-2020 .......................................................... 131 10.1. Wprowadzenie ................................................................................................................................... 131 10.2. Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014 – 2020 ..................................................................... 133 10.3. Program Operacyjny Polska Wschodnia ............................................................................................ 133 10.4. Regionalny Program Województwa Podlaskiego 2014-2020 ............................................................. 134 10.5. Regionalny Program Województwa Świętokrzyskiego 2014-2020 .................................................... 135

5

10.6. Regionalny Program Województwa Lubelskiego 2014-2020 ............................................................. 135 10.7. Regionalny Program Województwa Podkarpackiego 2014-2020 ...................................................... 135 10.8. Regionalny Program Warmia i Mazury 2014 - 2020 .......................................................................... 136

11. Priorytetowe sektory i rynki w zakresie promocji eksportu .................................................................. 138 11.1. Priorytetowe sektory w zakresie promocji eksportu ......................................................................... 138 11.2. Priorytetowe rynki w zakresie promocji eksportu ............................................................................. 139 11.3. Najważniejsze obszary promocji na danych rynkach zagranicznych w zakresie rozwoju eksportu

(macierz korelacji sektor rynek) ......................................................................................................... 141 11.4. Efektywność nośników i narzędzi promocji eksportu z Polski Wschodniej ........................................ 145

12. Bibliografia ........................................................................................................................................... 148 13. Spisy ..................................................................................................................................................... 152

13.1. Spis tabel ............................................................................................................................................ 152 13.2. Spis rysunków ..................................................................................................................................... 153

6

1. Streszczenie

Niniejsza analiza została opracowana przez grupę ekspertów firmy Bluehill Sp. z o.o. oraz Quality Watch Sp. z o.o., na zlecenie Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., w ramach projektu pn. „Tworzenie i rozwój sieci współpracy centrów obsługi inwestora”. Celem ogólnym badania było określenie potencjału inwestycyjnego Makroregionu Polski Wschodniej oraz rynków najwyższej szansy w zakresie eksportu i napływu inwestycji. Cele uzupełniające to:

określenie potencjału gospodarczego Polski Wschodniej w zakresie przyciągania inwestycji zagranicznych;

określenie atrakcyjności inwestycyjnej Polski Wschodniej;

określenie potencjału eksportowego Polski Wschodniej;

analiza efektywności instrumentów wsparcia eksportu oraz działań w obszarze promocji.

Do opracowania analizy zastosowano następujące metody gromadzenia danych: 1) analizę danych zastanych – badaniom poddano m.in. dokumenty o charakterze strategicznym

na poziomie kraju, raporty i analizy zawarte na stronach państwowych instytucji zajmujących się wspieraniem eksportu, artykuły naukowe, założenia programowe funduszy, strony WWW instytucji wspierających współpracę naukową oraz wiele innych;

2) analizę danych statystycznych – uwzględniono dane pochodzące z Eurostatu, GUS, „Roczników statystycznych przemysłu”, „Rocznika statystycznego handlu międzynarodowego 2013” oraz danych zakupionych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej;

3) analizę dobrych praktyk – dotyczącą przede wszystkim analizy instrumentów i narzędzi wspierających współpracę międzynarodową, w tym pozyskania inwestorów;

4) analizę danych pierwotnych zgromadzonych techniką indywidualnych wywiadów nieustrukturyzowanych z przedstawicielami sieci centrów obsługi inwestorów i eksporterów (COIE), realizowanych drogą telefoniczną, w celu rozwinięcia i uzupełnienia niektórych obszarów badań.

W pierwszym rozdziale raportu scharakteryzowano najważniejsze elementy związane z potencjałem gospodarczym Makroregionu Polski Wschodniej, w tym infrastrukturę, specyfikę rynku pracy, poziom wynagrodzeń i kosztów produkcji. Analizie poddano kluczowe sektory gospodarki regionu ze szczególnym uwzględnieniem powiatu miasta Kielce i powiatu miasta Białystok. Dodatkowo przeprowadzono badania dotyczące powiązań kooperacyjnych występujących w regionie. Drugą cześć raportu poświęcono analizie zdolności makroregionu w zakresie przyciągania inwestycji zagranicznych. Zbadano poziom napływu inwestycji zagranicznych ze szczególnym uwzględnieniem powiatu miasta Kielce i powiatu miasta Białystok. W tej części przeprowadzono także analizę działalności podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego oraz dokonano wskazania największych inwestorów regionu, a także priorytetowych rynków zagranicznych. Makroregion Polski Wschodniej obejmuje pięć województw: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie. Pod względem powierzchni stanowi prawie jedną trzecią powierzchni kraju (31,6%). Analizując dotychczasową strukturę przemysłu Makroregionu Polski Wschodniej, a także potencjał rozwojowy związany z położeniem regionu, jego zasobami i warunkami naturalnymi można wyróżnić 11 sektorów gospodarki, które mogą stanowić impuls do dynamicznego rozwoju całego regionu: Business Process Outsourcing (BPO), budowlany, drzewny i meblarski, odnawialnych źródeł energii, logistyczny, lotniczy, maszynowy, metalowy, odzieżowy, spożywczy i turystyczny. W 2013 r. liczba ludności w omawianym makroregionie wynosiła ponad 8,2 mln – co piąty (21,3%) mieszkaniec kraju mieszkał w Polsce Wschodniej. Przeciętny poziom wynagrodzeń w województwach Makroregionu Polski Wschodniej w 2013 r. znacząco odstawał od przeciętnej wartości w skali kraju. Najniższy poziom przeciętnego wynagrodzenia odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie stanowiło ono 84,9% wartości przeciętnego wynagrodzenia w kraju.

7

Oferty inwestycyjne wojewódzkich centrów obsługi inwestorów Makroregionu Polski Wschodniej są nierównomiernie rozlokowane w poszczególnych województwach. W województwie świętokrzyskim dostępnych jest 80 ofert (w samych Kielcach 62), w warmińsko-mazurskim – 292, podkarpackim – 333, lubelskim – 194, podlaskim – 5 (w Białymstoku) Ważnym aspektem regionalnej atrakcyjności inwestycyjnej jest ocena jakości obsługi inwestorów. W trzeciej edycji rankingu „Gmina na 5”, przeprowadzonego w 2103 r., tytuł został przyznany 90 jednostkom samorządu terytorialnego

1. W tej grupie znalazło się 14 gmin z województw Polski Wschodniej (w 2012 r. było to 12 gmin).

Warto dodać, że aż 5 gmin z Polski Wschodniej znalazło się w pierwszej dziesiątce (Ostrowiec Świętokrzyski – miejsce 1., Lublin – 2., Krosno – 3., Lubaczów – 7. i Lubawa – 8.). Gminy województw Makroregionu Polski Wschodniej, w których poziom jakości obsługi inwestorów był najwyższy zaprezentowano w Tabeli 20. Udział bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) napływających do omawianego makroregionu w 2013 r. stanowi ponad 7% ogólnej wartości BIZ w całym kraju. Wśród województw Makroregionu Polski Wschodniej w kategorii działalności podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego zdecydowanym liderem jest województwo podkarpackie, charakteryzujące się zarówno najwyższymi wartościami inwestycji, jak i największym zróżnicowaniem pochodzenia kapitału. Głównym źródłem kapitału zagranicznego w województwie podkarpackim są podmioty z USA, na które przypada 40% wszystkich nakładów, czyli 3,0 mld PLN. Jest to wartość ponad dwukrotnie większa niż opisująca zaangażowane inwestorów z Niemiec, drugiego głównego kierunku napływu kapitału do regionu. Cały Makroregion Polski Wschodniej budzi relatywnie małe zainteresowanie inwestorów zagranicznych. Głównym powodem jest słabsza niż w innych regionach kombinacja czynników, kształtujących ogólną atrakcyjność inwestycyjną. Województwa Polski Wschodniej należą do regionów o najmniejszej atrakcyjności inwestycyjnej. Zajmują one niskie lokaty w analizach większości czynników atrakcyjności. Mała atrakcyjność województw makroregionu nie oznacza, że nie mają one szans na przyciągnięcie dużych inwestorów, ale szanse te są mniejsze niż w innych regionach kraju. Szansą na osiągnięcie sukcesu w tym zakresie jest wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej na bazie unikatowych zasobów i atutów poszczególnych województw, w wyniku poszukiwań inwestorów niekoniecznie dużych, ale takich, którzy mogą efektywnie wykorzystać potencjał regionu. Kolejną część raportu poświęcono zagadnieniu promocji inwestycyjnej Polski Wschodniej. Województwa Polski Wschodniej są uznawane za regiony o małej atrakcyjności inwestycyjnej, co jest efektem długofalowych procesów gospodarczych. Aby temu przeciwdziałać i wzmocnić atrakcyjność inwestycyjną, tak regionalną, jak i lokalną, niezbędny jest dalszy rozwój infrastruktury komunikacyjnej oraz zapewnienie odpowiedniej podaży dobrze przygotowanych terenów inwestycyjnych. Bardzo ważne są również działania o charakterze informacyjno-promocyjnym i usługowym. Jednym ze sposobów wyznaczenia potencjalnych obszarów promocji w zakresie przyciągania inwestorów jest analiza danych historycznych nt. dotychczasowej ich aktywności na terenie danego kraju bądź regionu. W związku z tym, na podstawie danych statystycznych, z wykorzystaniem macierzy korelacji „sektor – rynek”, wyznaczono obszary promocji. Na podstawie przeprowadzonych badań i zestawienia aktywności inwestorów w latach 2007–2012 z uwzględnieniem krajów ich pochodzenia, można stwierdzić, że największą aktywność wykazują inwestorzy pochodzący z Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Holandii, Francji i Włoch. Każdy z tych krajów jest reprezentowany przez bardzo zróżnicowane sektory inwestycji i w każdym z nich potencjalni inwestorzy powinni być objęci działaniami promocyjnymi. Ponadto można wyróżnić kraje o dużej specjalizacji branżowej pochodzących z nich inwestorów, np. produkcja urządzeń elektrycznych i elektronicznych (Japonia, Korea Południowa), produkcja metali i metalowych wyrobów gotowych (Włochy) czy też produkcja artykułów spożywczych (Dania, Szwajcaria).

1 Za zasługujące na zdobycie tytułu „Gmina na 5” uznano takie jednostki samorządu terytorialnego, których: atrakcyjność

inwestycyjna w badaniu Centrum Analiz Regionalnych i Lokalnych, pt. „Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2013” została oceniona na jedną z dwóch najwyższych klas („A” lub „B”) oraz w badaniu urzędów osiągnęła ponadprzeciętne wyniki wobec pozostałych gmin sklasyfikowanych w klasie „A”, co oznacza, że sumaryczna ocena wyróżnionej gminy była wyższa aniżeli suma średniej i odchylenia standardowego uzyskanego w klasie „A”. Wartości te, uzyskane w badaniu, wyniosły odpowiednio 13,10 i 5,92, czyli że gmina była wyróżniona tytułem „Gminy na 5” jeżeli uzyskany przez nią wynik był wyższy niż 19,02.

8

Następnie analizie poddano efektywność nośników i narzędzi promocji, takich jak chociażby ulgi podatkowe czy promocja wizerunkowa makroregionu, jak również dokonano identyfikacji dobrych praktyk zagranicznych w zakresie pozyskiwania inwestorów. Przedmiotem analizy w kolejnej części było badanie potencjału eksportowego makroregionu na tle kraju. Wskazano najważniejsze parametry związane z tym zagadnieniem, a mianowicie wartościowe i procentowe ujęcie eksportu, saldo bilansu handlowego, jak również przeprowadzono analizy pod kątem wskazania liderów eksportu i najważniejszych kierunków sprzedaży zagranicznej. We wszystkich województwach makroregionu największym partnerem handlowym są Niemcy, kolejne miejsca zajmują Francja , Rosja i Ukraina. Województwa Polski Wschodniej charakteryzują się na tle kraju wysokim udziałem obrotów handlowych z krajami byłego ZSRR, co jest zrozumiale z uwagi na ich położenie geograficzne. Najważniejszymi pozycjami eksportowymi makroregionu są wyroby z sekcji tworzywa sztuczne, metale nieszlachetne i artykuły z metali nieszlachetnych, maszyny i urządzenia oraz pojazdy. W ujęciu wartościowym zdecydowanym liderem rankingu hitów eksportowych makroregionu jest sekcja XVI Części silników turboodrzutowych i turbośmigłowych. Na kolejnych miejscach uplasowały się sekcje związane z sektorem spożywczym i przemysłu maszynowego. Dodatnie saldo charakteryzuje województwa lubelskie, podkarpackie i świętokrzyskie, natomiast ujemne jest udziałem województwa podlaskiego i warmińsko-mazurskiego. W tym ostatnim przypadku deficyt eksportu jest bardzo wyraźny i wynosi prawie 578 mln PLN. Wartości wskaźników, odzwierciedlających obroty handlu zagranicznego w stosunku do PKB poszczególnych regionów na tle kraju, w województwach Makroregionu Polski Wschodniej są niskie. Jest to szczególnie widoczne w przypadku importu, co należy uznać za aspekt pozytywny. W przypadku eksportu wartości tych wskaźników są korzystniejsze, ale i tak znacznie mniejsze od przeciętnej krajowej. Jedynie w przypadku województwa podkarpackiego wartości współczynników (zawłaszcza eksportu) zbliżają się do średniej krajowej. W skali całego makroregionu podmioty z udziałem kapitału zagranicznego mają bardzo duży wpływ na potencjał eksportowy regionu. Łączna wartość eksportu wygenerowana przez podmioty z zagraniczną własnością kapitału oraz struktury mieszane kapitałowo sięga prawie 45% całej wartości eksportu, z czego podmioty o stricte zagranicznej strukturze kapitału eksportują towary i usługi na poziomie 35% zagregowanej sprzedaży eksportowej. Pozytywny wpływ na internacjonalizację działalności podmiotów gospodarczych, szczególnie w początkowej fazie prowadzenia międzynarodowej wymiany handlowej, mają instrumenty wsparcia eksportu. Polski system wspierania eksportu opiera się głównie na instrumentach o charakterze ogólnym, w sensie zarówno geograficznym, jak i branżowym. Dlatego ostatni rozdział zawiera analizę instrumentów wsparcia działalności międzynarodowej. Dokonano ich klasyfikacji na podstawie zasięgu działania – w podziale na instrumenty ponadnarodowe oraz krajowe, jak również w oparciu o charakter wsparcia – uwzględniając instrumenty bezpośrednie (np. pomoc finansowa) i pośrednie (np. wsparcie informacyjne i eksperckie). W miarę dostępności danych, poddano także analizie zaangażowanie ze środków publicznych w działania, dotyczące wsparcia eksportu i współpracy międzynarodowej, w tym planowane instrumenty wsparcia w perspektywie finansowej 2014-2020. Ogólnie można stwierdzić, że w ramach nowej perspektywy finansowej na lata 2014-2020 przewidziano wiele różnych programów, których celem jest wsparcie eksportu przedsiębiorstw, jak chociażby Program Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 r., Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020, Program Polska Wschodnia 2014-2020 czy poszczególne regionalne programy operacyjne na lata 2014-2020. W ramach wskazanych programów operacyjnych przewidziano takie działania, jak np.: wsparcie internacjonalizacji innowacyjnych przedsiębiorstw, wsparcie promocji przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych, dofinansowanie udziału w targach zagranicznych i misjach czy pomoc w wypracowaniu strategii eksportowych MŚP. Uzupełnieniem rozdziału jest analiza priorytetowych sektorów oraz rynków w zakresie promocji eksportu, jak również identyfikacja najważniejszych grup produktów, które powinny zostać objęte promocją na wskazanych rynkach docelowych. Do priorytetowych branż Polski Wschodniej powinny zostać zaliczone te, które generują (lub mogą generować) wysoki eksport netto i wysoką wartość dodaną, zaś

9

do najważniejszych grup towarowych będących przedmiotem eksportu z terenu Polski Wschodniej należy zaliczyć przede wszystkim:

kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne oraz ich części;

kauczuk i artykuły z kauczuku;

pojazdy nieszynowe oraz ich części i akcesoria;

meble; pościel, materace, stelaże pod materace, poduszki i podobne artykuły wypychane; lampy oprawy oświetleniowe, gdzie indziej niewymienione;

drewno i artykuły z drewna; węgiel drzewny. Spośród priorytetowych rynków w zakresie promocji eksportu można wskazać rynki o podstawowym znaczeniu, do których należą m.in.: Niemcy, Francja, Rosja, Ukraina, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone Ameryki, Włochy, Holandia, Republika Czeska, Słowacja, Białoruś, Belgia, Węgry, Litwa, Kanada, Hiszpania, Szwecja, Austria, Rumunia, Dania, Chiny, Łotwa, Norwegia, Szwajcaria, Turcja oraz rynki perspektywiczne, stwarzające szansę ekspansji eksportowej, tj. wybrane rynki krajów rozwijających się, jak: Indie, Indonezja, Malezja, Tajlandia, Iran, Kazachstan, Arabia Saudyjska, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Egipt, Algieria, Maroko, Republika Południowej Afryki, Brazylia, Argentyna, Chile, Kolumbia i Meksyk. Przewiduje się, że w nadchodzących kilkunastu latach struktura geograficzna eksportu ulegnie zmianie, ewoluując w kierunku większego udziału rynków spoza Unii Europejskiej. Zwiększenie skali eksportu jest jednym z ważniejszych wyzwań dla gospodarki makroregionalnej. Decydując się na podbijanie zagranicznych rynków podmioty muszą akceptować ryzyko jakie się z tym wiąże i zmierzyć się z różnego rodzaju barierami. Dyskusyjnym zagadnieniem pozostaje ewentualne wsparcie eksportu z regionów o ogólnie słabym potencjale ekonomicznym. Brak potencjału może oznaczać, że ewentualne działania proeksportowe okażą się na takich obszarach całkowicie nieefektywne. Kierunkiem działania polityki regionalnej na takich obszarach może być ewentualne wsparcie rozwoju sektora produkcyjnego, a dopiero w drugim etapie – eksportu. Należy też pamiętać, że na poziomie lokalnym nie wszystkie jednostki mogą i powinny pełnić funkcje tak produkcyjne, jak i handlowe. Część z oczywistych względów pozostanie obszarami rolniczymi, regionami turystycznymi, względnie strefami ochrony przyrody. Na wybranych obszarach o małym znaczeniu eksportu i niskim potencjale przemysłowym, najważniejsze wydaje się wzmocnienie bazy produkcyjnej, m.in. przez wprowadzenie zachęt do podejmowania działalności gospodarczej

2.

2http://www.mir.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_regionalna/Strategia_rozwoju_polski_wschodniej_do_2020/Dokumenty/Documents/Ekspertyza_Handel_zagraniczny_2810.pdf

10

Wykaz użytych skrótów: B+R - działalność badawczo-rozwojowa BDL - Bank Danych Lokalnych GUS BGK - Bank Gospodarstwa Krajowego BIZ - Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne COIE - Centrum Obsługi Inwestorów i Eksporterów COSME - Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz MŚP (ang. Competitiveness of Enterprises

and Small and Medium-sized Enterprises) EBOiR - Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju EEN - Enterprise Europe Network EFRR - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ENPI - Europejska Polityka Sąsiedztwa i Partnerstwa (ang. European Neighbourhood Policy and Partnership) EU-27 - Unia Europejska po rozszerzeniu, które miało miejsce 1 stycznia 2007 roku GUS - Główny Urząd Statystyczny KIG - Krajowa Izba Gospodarcza KPK - Krajowy Punkt Kontaktowy KUKE - Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych MG - Ministerstwo Gospodarki MŚP - Małe i Średnie Przedsiębiorstwa NBP - Narodowy Bank Polski NTS - Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organization for Economic Cooperation and

Development) PAIiIZ - Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych PARP - Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości PKB - Produkt Krajowy Brutto PKD - Polska Klasyfikacja Działalności PO IG - Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka PO IR - Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 PRP - Program Rozwoju Przedsiębiorstw SIEG - Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki „Dynamiczna Polska 2020” RJR - roczne jednostki robocze RP - Rzeczpospolita Polska UE - Unia Europejska WPHI - Wydział Promocji Handlu i Inwestycji ambasad i konsulatów RP

11

2. Summary

This analysis was developed by a group of experts representing Bluehill Sp. z o.o. and Quality Watch Sp. z o.o., on behalf of the Polish Information and Foreign Investment Agency, within the project titled "The creation and development of networks of investor service centers." The overall objective of the study was to determine the investment potential of the macro region of Eastern Poland as well as the target markets with the highest chance in the area of export and investment flows. The complementary objectives were as follow:

Determination of the economic potential of Eastern Poland in attracting foreign investment.

Identification of investment attractiveness of Eastern Poland.

Determination of the export potential of Eastern Poland.

Analysis of the effectiveness of the support instruments for export and promotion activities in the area. In the analysis, the following data collection methods have been used: 1. An analysis of existing data - such documents as: strategies at the national level, reports and analysis

published on the pages of national institutions dealing with the promotion of exports, scientific articles, financial program reference documents, websites of institutions supporting scientific cooperation, and many others.

2. An analysis of statistical data - included data from Eurostat, CSO, Statistical Yearbook of Industry, Statistical Yearbook of International Trade 2013 and the data purchased from the Analytical Centre of Customs Administration;

3. An analysis of good practice - focused mainly on the analysis of instruments and tools to support international cooperation, including finding investors.

4. Unstructured individual interviews with representatives of the Network of Investors and Exporters (IAC), conducted by telephone, in order to develop and expand on certain areas of research.

The first chapter of the report describes the most important elements related to the economic potential of the macro region Eastern Poland, including infrastructure, specific labor market, wages and production costs. Analysis was focused on key sectors of the economy of the region with special emphasis on Kielce and Bialystok districts. Additionally, a study of cooperative relations occurring in the region have been developed. The second part of the report is devoted to the analysis of the macro region's ability to attract foreign investment. Analysed was the level of foreign investments. In addition, an analysis of business entities with foreign capital, the biggest investors, as well as priority foreign markets has been made. Macroregion of the Eastern Poland covers five provinces: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie and warmińsko-mazurskie. In terms of the area it is nearly one-third of the country (31,6%). Analysis of the current structure of its industry, as well as development potential related to its location, its resources and natural conditions, 11 sectors can be distinguished, that might lead to the dynamic development of the whole region: Business Process Outsourcing (BPO), construction, wood and furniture, renewable energy, logistics, aerospace, machinery, metal, textile, food processing and tourism. In 2013 the population in this macro-region amounted to more than 8.2 million (21,3% of the country population). The average level of wages in 2013 was considerably below the Poland average. The lowest level of the average wage was reported in warmińsko- mazurski region (84,9% of the country average). There is a big discrepancy as for the amount of investment offers in each of the five regions. In świętokrzyskie region there are 80 offers (in Kielce 62), in warmińsko- mazurskie – 292, podkarpackie 333, lubelskie 194 and podlaskie only 5. An important aspect of regional investment attractiveness is to assess the quality of investor services. In the third edition of the ranking "Gmina na 5", conducted in 2103 , the title was awarded to 90 local government units. In this group, there were 14 municipalities located in Eastern Polish (in 2012 it was 12 municipalities). It is worth noting that as many as five municipalities of Eastern Polish landed in the top ten (Ostrowiec Świętokrzyski - 1

st place , Lublin – 2

nd , Krosno – 3

rd, Lubaczów 7

th and Lubawa 8

th). Municipalities of Eastern

Poland in which the level of quality of services for investors was the highest, are presented in Table 20

12

The share of foreign direct investment (FDI) in 2013, represents more than 7% of the total FDI in the country. Among the provinces of Eastern Poland the leader is podkarpackie reigon, characterized by the highest values of both the investment and the greatest diversity of origin of the capital. The main source of foreign capital in the podkarpackie region are companies from the U.S., which accounts for 40 % of all expenditures (3 billion PLN). This value is more than twice as high as the investments made by German companies, the second major source of investment capital in the region. The entire macro-region raises relatively little interest from foreign investors. The main reason is weaker than in other regions the combination of factors that shape the overall investment attractiveness. Polish Eastern provinces are among the regions with the lowest investment attractiveness. Small attractiveness does not mean that Eastern Poland has no chance of attracting large investors, but the chances are smaller than in other regions of the country. The chance for success in this regard is to strengthen the attractiveness of the investment on the basis of unique resources and strengths of each of the provinces, to attract investors who can effectively exploit the potential of the region. Another part was devoted to the investment promotion of Eastern Poland. To strengthen investment attractiveness it is necessary to further develop communication infrastructure, as well as to prepare a sufficient, well prepared investment areas. It is of importance to carry out informational, promotional activities as well as to offer high quality services. One of the methods to identify promotional activities with a goal to attract investors, is to analyse historical data related to their activities at the level of country or region. On the basis of statistical data, using a correlation matrix industry sectors have been determined for promotion activities. It can be concluded that the highest investment activity is generated by companies from Germany, United States, Holland, France, and Italy. Investment originated from each of these countries can be described as highly diversified considering industry type and these should be the key areas for further general promotional activities (regardless of the industry). Additionally the group of countries can be identified, with strong focus on one or two industries, e.g. production of electrical devices and electronics (Japan, South Korea), production of metals and ready products made of metal (Italy) or food processing and production (Denmark, Switzerland). Next the effectiveness of media and promotion tools was analysed, as well as the identification of good practices in attracting investors (e.g. tax exemption). The next part contains the study of the Eastern Poland export potential compared to the country. The key parameters associated with this area have been presented and analysed, namely the export statistics, the trade balance, as well as export leaders and key directions of foreign sales. In all provinces the biggest trading partner is Germany, followed by France, Russia and Ukraine. Polish Eastern provinces are characterized by a high share of trade with the countries of the former Soviet Union, which is understandable due to their geographical location. The main export items are products such as plastics, base metals and articles of base metal , machinery and vehicles. In terms of value, the highest export value was obtained in Section XVI Parts for turbojets and turboprops (CN 2012 classification). The following positions were the sections related to the food sector and engineering industry. Positive trade balance was achieved lubelskie, podkarpackie and swietokrzyskie regions, while the negative by podlaskie and warmińsko-mazurskie. In the latter case the deficit of exports is considerable and is almost 578 million PLN. The values of indicators, reflecting foreign trade to GDP ratio of regions are low, compared to the country average. This is particularly evident in the case of imports, which should be considered as a positive aspect. In the case of the export value of these indicators are more favorable, but still significantly lower than the national average. Only in the case of the podkarpackie province the values are close to the national average. In the entire macro-region entities with foreign capital have a very large impact on the export potential of the region. The total value of exports generated by entities with foreign owned capital and mixed capital reaches almost 45% of the total value of exports, of which fully foreign entities generate 35% of the aggregate export sales.

13

Positive impact on the internationalization of business entities, especially in the initial phase of conducting international trade, are export support instruments. Polish export support system is based mainly on instruments of a general nature, in both geographical and industry terms. The final chapter provides an analysis of instruments to support international activities. Its classification has been proposed based on operating range: transnational and national instruments, as well as based on the nature of the support: direct and indirect instruments. Considering availability of data, the involvement of the public support has been analysed in such areas as export and international cooperation, including planned support instruments in the financial perspective 2014-2020. In general it can be said that under the new financial perspective 2014-2020 a variety of programs which aim is to support export enterprises will be opened, like the Enterprise Development Program 2020, Intelligent Development Operational Programme 2014-2020, Programme of Eastern Poland 2014-2020 or individual regional operational programs for 2014-2020. In those operational programs such funding opportunities will be offered as: internationalization support of innovative enterprises, promotion support of enterprises in international markets, financing the participation in foreign trade fairs and missions that help in developing export strategies of SMEs. Complementary to the chapter is the analysis of the priority sectors and markets for export promotion activities, as well as the identification of the key product groups, which should be promoted in the target markets. Among priority industries of Eastern Poland are such, that generate high net export value and high added value. Among the most important export products are:

boilers, machinery and mechanical appliances and parts thereof;

rubber and articles thereof;

vehicles other than railway or parts and accessories;

furniture; bedding, mattresses, mattress supports, cushions and similar stuffed furnishings; light fixtures, not elsewhere specified;

Wood and articles of wood; charcoal. Among the priority markets for export promotion the following are of fundamental importance: Germany, France, Russia, Ukraine, United Kingdom, United States of America, Italy, Netherlands, Czech Republic, Slovakia, Belarus, Belgium, Hungary, Lithuania, Canada, Spain, Sweden, Austria , Romania, Denmark, China, Latvia, Norway, Switzerland and Turkey. Also prospective markets creating the chance of export expansion should be covered by promotional activities like: India, Indonesia, Malaysia, Thailand, Iran, Kazakhstan, Saudi Arabia, Kuwait, United Arab Emirates, Egypt, Algeria, Morocco, South Africa, Brazil, Argentina, Chile, Colombia and Mexico. It is expected that in the coming few years, the geographical structure of exports will change, evolving towards a greater share of markets outside the European Union. Increasing the scale of exports is one of the major challenges for the macro-economy. Deciding on conquering foreign markets, business entities have to accept the risk that goes with it and deal with all kinds of barriers. Remains debatable is possible export support from regions with generally weak economic potential. Lack of capacity may mean that any action will prove to be completely ineffective. Direction of operation of regional policy in such areas should be focus on the development of the manufacturing sector, and afterwards on exports. It should also be remembered that at the local level, not all companies can and should be involved in international trade activities. Some of the regions from obvious reasons will remain agricultural areas, tourist regions or conservation zones. In areas of minor exports and low industrial potential, the most important activities seems to be strengthening the productive base, including by the introduction of incentives for business establishement.

14

3. Charakterystyka gospodarcza Polski Wschodniej

3.1 Infrastruktura Przestrzenna dostępność Polski Wschodniej jest relatywnie słaba. Świadczą o tym niskie wartości wskaźników dostępności potencjałowej, zarówno w wariancie multimodalnym, jak i drogowym. Wskaźnik międzygałęziowej dostępności transportowej (WMDT) w województwach makroregionu wschodniego należy do najniższych w kraju. Podobnie niekorzystny obraz rysuje się na podstawie wskaźnika uwzględniającego jedynie dostępność drogową

3 (Rysunek 1).

Rysunek 1. Dostępność drogowa potencjałowa Polski. Stan w 2012 r.

Źródło: opracowanie na podst. Rosik P., Komornicki T., Stępniak M., Pomianowski W., Ocena wpływu projektów drogowych realizowanych w ramach regionalnych programów operacyjnych na zwiększenie dostępności transportowej województw. MRR, Warszawa, 2012, ss. 103.

W stosunku do przeciętnej krajowej (Polska = 100) wskaźnik dostępności drogowej wynosił w województwie podlaskim 73,3, w warmińsko-mazurskim – 77,1, w lubelskim – 81,7, w podkarpackim – 82,3. Te regiony zajęły od 12. do 15. miejsca w kraju. Gorszy wynik zanotowało jedynie województwo zachodniopomorskie. Na tle Polski Wschodniej wyróżnia się województwo świętokrzyskie z wartością WMDT wyraźnie przekraczającą średnią krajową (108,7). Lepsza pozycja woj. świętokrzyskiego wynika zarówno z jego położenia (bardziej centralne niż innych regionów Polski Wschodniej, mniejsza odległość od ośrodków o największym w kraju potencjale demograficznym i gospodarczym), jak i z relatywnie dużego zaawansowania budowy drogi ekspresowej S7, łączącej Kielce z Krakowem i Warszawą

4. Słaba dostępność transportowa Polski Wschodniej

jest z jednej strony związana z peryferyjnym położeniem (względem krajowych i europejskich centrów rozwoju), a z drugiej – jest wynikiem niedorozwoju infrastruktury transportowej łączącej makroregion (a zwłaszcza jego główne ośrodki miejskie) z najważniejszymi ośrodkami krajowymi (Warszawa, Kraków, Trójmiasto). Niedorozwój infrastruktury i wynikająca z niego słaba dostępność transportowa niekorzystnie wpływa na atrakcyjność inwestycyjną regionu. Gęstość sieci drogowej w Polsce Wschodniej jest mniejsza niż przeciętna w kraju. W całej Polsce w 2011 r. na 100 km

2 przypadało 89,7 km dróg o twardej nawierzchni,

natomiast w makroregionie wschodnim było to jedynie 75,8 km na 100 km2. Sytuacja w województwach Polski

Wschodniej jest jednak bardzo zróżnicowana. W województwach lubelskim i podkarpackim gęstość sieci drogowej jedynie nieznacznie ustępuje średniej krajowej, a w świętokrzyskim jest od niej znacznie większa (114,7 km na 100 km

2). Natomiast w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim gęstość infrastruktury

3 Płoszaj A., Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej wraz z analizą SWOT dla Programu Operacyjnego Polska Wschodnia.

MRR. Warszawa, 2013, ss.12. 4 Komornicki T., Rosik P., Stępniak M., Dostępność transportowa w Polsce Wschodniej. MRR, Warszawa, 2011, ss. 86.

15

drogowej jest bardzo mała (odpowiednio: 61 i 53,3 km na km2). Różnice między regionami są w znacznej mierze

związane ze strukturą sieci osadniczej, rozmieszczeniem ludności i małą gęstością zaludnienia. Ogólna długość dróg nie jest kluczowym problemem makroregionu. Niedobory infrastruktury drogowej polegają przede wszystkim na bardzo słabym wyposażeniu w drogi lepszej jakości, w tym zwłaszcza drogi dwujezdniowe, ekspresowe i autostrady. W 2011 r. nie było na terenie Polski Wschodniej ani jednego odcinka autostrady. Nieco lepsza sytuacja występowała pod względem wyposażenia w drogi ekspresowe. W województwie warmińsko-mazurskim eksploatowano 71,6 km dróg ekspresowych, w świętokrzyskim – 54,1 km, a w lubelskim – jedynie 4,2 km. Istotne potrzeby w zakresie infrastruktury drogowej są widoczne mimo dość znaczących inwestycji realizowanych od 2004 r., przede wszystkim w ramach programów finansowanych ze środków UE (w latach 2004-2011 gęstość sieci drogowej w Polsce Wschodniej wzrosła o 12%). Ukończenie realizowanych obecnie inwestycji (oraz inwestycji już planowanych) niewątpliwie wpłynie na poprawę wyposażenia makroregionu w infrastrukturę drogową, jednak potrzeby w tym zakresie cały czas są duże

5.

Sieć kolejowa, podobnie jak drogowa, jest w Polsce Wschodniej rozwinięta gorzej niż w innych częściach kraju. W 2012 r. na 100 km

2 przypadało tam 4,75 km linii kolejowych, podczas gdy średnia krajowa wynosiła 6,5 km

na 100 km2. Makroregion był jednak pod tym względem bardzo zróżnicowany wewnętrznie. W województwach

lubelskim i podlaskim gęstość linii kolejowych należała do najmniejszych w kraju. W województwach warmińsko-mazurskim i podkarpackim sytuacja była nieco lepsza niż średnia makroregionalna, natomiast województwo świętokrzyskie osiągnęło wynik zbliżony do średniej krajowej. Słaby rozwój infrastruktury kolejowej w Polsce Wschodniej jest widoczny zwłaszcza w porównaniu z województwami najlepiej rozwiniętymi pod tym względem (śląskie – 17,4, opolskie – 9,2, dolnośląskie – 8,9, małopolskie – 7,4 km na 100 km

2).

W makroregionie działają dwa lotniska obsługujące transport pasażerski – w Rzeszowie (Rzeszów-Jasionka) i w Lublinie. Port Lotniczy Lublin jest najmłodszym polskim lotniskiem pasażerskim. Pierwsze samoloty przyjął w czwartym kwartale 2012 r., w związku z tym nie ma danych historycznych na temat jego działania. Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka pozostaje małym portem regionalnym. W 2012 r. obsłużył 563 tys. pasażerów, co stanowiło tylko 2,3% pasażerskiego ruchu lotniczego w Polsce

6, niemniej pod względem liczby pasażerów

zajął 8. miejsce wśród polskich lotnisk, wyprzedzając lotniska w Łodzi, Szczecinie i Bydgoszczy. Podrzeszowskie lotnisko niewątpliwie zwiększa atrakcyjność miasta i regionu i ułatwia funkcjonowanie Doliny Lotniczej oraz rozwijającego się wokół lotniska Podkarpackiego Parku Naukowo-Technologicznego Aeropolis. Brak lotnisk oraz relatywnie słaby rozwój lotnisk istniejących nie jest największym problemem makroregionu. O wiele istotniejsze jest zapewnienie sprawnego dostępu do głównych polskich portów lotniczych, przede wszystkim w Warszawie, ale także w Krakowie (z perspektywy woj. podkarpackiego i świętokrzyskiego) oraz w Gdańsku (z perspektywy północnej części woj. warmińsko-mazurskiego). W tym celu konieczna jest poprawa połączeń drogowych oraz kolejowych województw Polski Wschodniej, a zwłaszcza ich stolic, z rozwiniętymi portami lotniczymi oferującymi bogate siatki połączeń. Istotne znaczenie dla jakości życia, ale także dla tworzenia potencjału rozwojowego, ma transport publiczny. Szczególnie istotne jest zapewnienie dobrego dostępu do lokalnych, subregionalnych i regionalnych ośrodków usług publicznych

7. Ponadto transport publiczny jest istotnym czynnikiem budowania potencjału

metropolitalnego stolic regionów Polski Wschodniej. Rozwój miejskiego transportu publicznego ma również ważny walor proekologiczny. Realizowane obecnie inwestycje z zakresu infrastruktury transportowej (przede wszystkim drogowej, ale także kolejowej) będą mieć pozytywny wpływ na dostępność regionów i miast Polski Wschodniej. Inwestycje takie są jednak realizowane w całym kraju, dlatego relatywna pozycja makroregionu nie ulegnie zasadniczej zmianie. Cały czas istnieją duże potrzeby infrastrukturalne (budowa nowych tras i modernizacja istniejących), zwłaszcza

5 Komornicki T., Rosik P., Stępniak M., Dostępność transportowa… (op.cit.).

6 Dane Urzędu Lotnictwa Cywilnego.

7 Trammer K., Dostępność komunikacyjna i mobilność w polskich regionach. Infos, nr 6(120), 29 marca 2012. Biuro Analiz

Sejmowych.

16

w zakresie zapewnienia zewnętrznej dostępności makroregionu, jak również usprawnienia systemów transportowych największych miast

8.

Obok słabej dostępności transportowej, deficytem infrastrukturalnym Polski na tle UE, przekładającym się na małą atrakcyjność inwestycyjną, jest niedostateczne, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym, wyposażenie w infrastrukturę elektroenergetyczną. Dużo mniejsze – w porównaniu z państwami Europy Zachodniej – nasycenie sieciami przesyłowymi świadczy o dystansie rozwojowym Polski. Połączenia transgraniczne krajowego systemu elektroenergetycznego są niewystarczające, nie pozwalają na większe przepływy mocy w relacjach międzynarodowych i ograniczają możliwości powstania jednolitej sieci europejskiej. Sektor elektroenergetyczny, zarówno w Polsce Wschodniej, jak i w pozostałej części kraju, jest specyficzny i na tle innych państw europejskich wyróżnia się nie tylko ze względu na dystans infrastrukturalny, lecz również na dominującą pozycję węgla kamiennego w strukturze produkcji energii elektrycznej. Z jednej strony daje to pewną niezależność energetyczną wynikającą z korzystania z naturalnych zasobów krajowych, z drugiej zaś wiąże się z dużą emisją CO2 i pyłów do środowiska

9. W Polsce Wschodniej znajduje się Lubelskie

Zagłębie Węglowe – jedno z trzech zagłębi węglowych w kraju – dysponujące zasobami bilansowymi węgla kamiennego, które stanowią ok. 21,5% łącznych krajowych zasobów. W przypadku Polski Wschodniej oddalenie od krajowych i europejskich centrów gospodarczych, w warunkach relatywnej słabości największych makroregionalnych ośrodków miejskich, stanowi – w obliczu słabości infrastruktury komunikacyjnej – istotną barierę dla dyfuzji rozwoju i skutecznego wzmacniania makroregionalnych potencjałów rozwojowych, które mogą istotnie wpłynąć na zwiększenie konkurencyjności tego obszaru. Niewystarczająca dostępność wewnętrzna ogranicza możliwości efektywnego wykorzystania zasobów endogennych (m.in. kapitału ludzkiego) i tworzenia wewnętrznej sieci współpracy w celu maksymalizacji korzyści gospodarczych, co przekłada się na mniejszą spójność makroregionu i gorsze perspektywy rozwojowe. Zapóźnienia w zakresie infrastruktury komunikacyjnej oraz elektroenergetycznej utrwalają marginalizację makroregionu, utrudniając jego włączanie w krąg korzystnego oddziaływania lepiej rozwiniętych ośrodków i trwałe stymulowanie procesów rozwojowych. Do niekorzystnych czynników, specyficznych dla Polski Wschodniej, utrudniających podejmowanie działań służących likwidacji barier infrastrukturalnych, należy zaliczyć – obok bardzo małej gęstości zaludnienia – znaczący odsetek obszarów prawnie chronionych, zajmujących ok. 40% powierzchni makroregionu, co w znaczącym stopniu zwiększa koszty realizacji inwestycji rozwojowych

10.

3.2 Rynek pracy

Rynek pracy Makroregionu Polski Wschodniej charakteryzuje się bardzo dużym zaangażowaniem zasobów pracy w sektorze rolno-spożywczym, który wyróżnia się dużo mniejszą wydajnością pracy niż pozostałe sektory gospodarki. Udział osób zatrudnionych w rolnictwie w makroregionie – znacząco przewyższający średni poziom zarówno krajowy, jak i Unii Europejskiej – bezpośrednio wpływa na intensywność wykorzystania makroregionalnych zasobów pracy. Istotnym uwarunkowaniem, z którego wynika konieczność traktowania danych dotyczących sytuacji na makroregionalnym rynku pracy z dużą ostrożnością, jest kwestia nieuwzględniania w statystykach bezrobocia ukrytego

11, charakterystycznego dla obszarów typowo rolniczych,

do których w znacznej mierze zaliczają się województwa Polski Wschodniej. Zjawisko to utrudnia rzetelną ocenę faktycznej sytuacji na makroregionalnym rynku pracy, którą można uznać za zdecydowanie gorszą niż wynikałoby to z dostępnych oficjalnych danych. Stopa bezrobocia szacowana w stosunku do liczby aktywnych zawodowo w Polsce Wschodniej wynosiła, w zależności od województwa, od 15 do 22,4% (szczegółowe zestawienie zaprezentowano w Tabeli 1.).

8 Płoszaj A., Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej wraz z analizą SWOT dla programu operacyjnego Polska Wschodnia.

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2013, ss. 22. 9 W 2010 r. paliwa stałe stanowiły ponad 80% całkowitej produkcji energii w Polsce przy średniej dla UE-27 20%.

10 Projekt strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 z 5 kwietnia 2013 r., ss. 40.

11 M.in. z powodu braku możliwości zarejestrowania się w urzędach pracy osób posiadających własne gospodarstwa rolne

powyżej 2 ha. Por. Bukowski M. (red.), Zatrudnienie w Polsce w 2009 r., Warszawa, 2010, dostępny na http://www.wup.lodz.pl/files/rynek_pracy/zatrudnienie%20w%20polsce%202009.pdf [dostęp 27.02.2014].

17

Tabela 1. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych oraz stopa bezrobocia na koniec stycznia 2014 r. Jednostka terytorialna

Bezrobotni zarejestrowani

w tysiącach Stopa bezrobocia (do aktywnych

zawodowo) w %

Polska 2 260,7 14,0

Woj. lubelskie 140,4 15,0

Woj. podkarpackie 160,4 16,9

Woj. podlaskie 74,0 15,7

Woj. świętokrzyskie 94,7 17,1

Woj. warmińsko-mazurskie 121,2 22,4

Źródło: opracowanie własne na podst. danych GUS, http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1487_PLK_HTML.htm [dostęp 27.02.2014].

Odnotowane w Makroregionie Polski Wschodniej wartości stopy bezrobocia znacznie przewyższają poziom średniej krajowej, która na koniec stycznia 2014 r. wynosiła 14%. 3.3 Dostępność siły roboczej, w tym wiek i wykształcenie W 2013 r. liczba ludności makroregionu wynosiła ponad 8,2 mln – co piąty (21,3%) mieszkaniec kraju mieszkał w Polsce Wschodniej. Szczegółowe zestawienie struktury ludności województw Polski Wschodniej na tle kraju, z uwzględnieniem płci i miejsca zamieszkania, zaprezentowano w Tabeli 2. Tabela 2. Struktura ludności Makroregionu Polski Wschodniej z uwzględnieniem płci i miejsca zamieszkania w 2013 r. (w tys.) Województwa

Ogółem

Mężczyźni

Kobiety

Miasta Wieś

razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety

POLSKA

38 502 18 634 19 868 23 292 11 050 12 242 15 211 7 584 7 627

Lubelskie 2 161 1 047 1 113 1 002 473 529 1 158 575 584

Podkarpackie 2 129 1 042 1 086 879 421 458 1 249 621 628

Podlaskie 1 197 584 613 722 344 378 474 239 235

Świętokrzyskie 1 270 620 650 570 271 299 701 349 351

Warmińsko-Mazurskie

1 448 709 739 859 410 448 590 299 291

Polska Wschodnia Ogółem

8 204 4 003 4 201 4 032 1 919 2 113 4 173 2 084 2 089

Polska Wschodnia (w %)

21,3 21,5 21,1 17,3 17,4 17,3 27,4 27,5 27,4

Źródło: opracowanie własne na podst. danych GUS.

Gęstość zaludnienia w Polsce Wschodniej jest zdecydowanie mniejsza niż średnia krajowa. W makroregionie na jeden kilometr kwadratowy przypadają 83 osoby, podczas gdy średnia dla Polski wynosi 123,2 osoby. Należy jednak zwrócić uwagę, że Polska Wschodnia nie jest jednolita pod tym względem. W części województw gęstość zaludnienia jest bardzo mała (woj. podlaskie – 59,4, warmińsko ‐mazurskie – 60,1, lubelskie – 86,3 osób na km

2), w pozostałych zaś zbliża się do średniej krajowej (woj. świętokrzyskie – 108,9 osób na km

2) lub jest jej

prawie równa (woj. podkarpackie – 119,3 osób na km2). Według oficjalnych danych w latach 2002‐2012

całkowita liczba ludności makroregionu nie zmieniła się w znaczący sposób (zanotowano minimalny spadek o 0,2%), jednak sytuacja kształtowała się odmiennie w poszczególnych województwach. W województwach świętokrzyskim, lubelskim i podlaskim nastąpił dość wyraźny spadek liczby ludności (odpowiednio o 1,7, 1,4 i 0,7%), natomiast w podkarpackim i warmińsko-mazurskim liczba mieszkańców zwiększyła się odpowiednio o 1,2 i 1,6%. Poziom zróżnicowania poszczególnych regionów zaprezentowano na Rysunku 2.

18

Rysunek 2. Zmiany zaludnienia powiatów Polski wschodniej w latach 2002‐2012 [%]

Źródło: opracowanie na podst. danych GUS zob. Płoszaj A., Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej wraz z analizą SWOT dla Programu Operacyjnego Polska Wschodnia, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2013, ss. 7.

Warto zwrócić uwagę na dwa zjawiska widoczne na mapie zmian zaludnienia. Po pierwsze, widoczne jest zjawisko suburbanizacji

12, występujące w obszarach funkcjonalnych miast wojewódzkich. Liczba ludności

w powiatach otaczających Białystok, Lublin, Kielce i Olsztyn w latach 2002‐2011 istotnie się zwiększyła. W przypadku Olsztyna i Białegostoku wystąpił także przyrost liczby mieszkańców w ośrodku centralnym. Inaczej było w Lublinie i Kielcach – w tych miastach nastąpiło zmniejszenie liczby mieszkańców. Osobnym przypadkiem jest Rzeszów, gdzie nastąpił duży przyrost liczby ludności w mieście centralnym, a w jego otoczeniu istotny spadek. Wynikało to jednak w znacznej mierze ze zmian granic Rzeszowa, do którego w latach 2006‐2010 przyłączono kilka znajdujących się w pobliżu miejscowości. Ponadto warto zwrócić uwagę na zjawisko depopulacji występujące na znacznym obszarze województw lubelskiego, podlaskiego i świętokrzyskiego, a także na północy województwa warmińsko-mazurskiego, przy granicy z obwodem kaliningradzkim. Powodem wyludniania się niektórych obszarów są zarówno migracje, jak i bardzo niski przyrost naturalny. Ubytek liczby ludności jest często połączony z niekorzystnymi zmianami struktury wiekowej, tj. starzeniem się populacji. Koncentracja negatywnych zjawisk demograficznych występuje w zwłaszcza w województwach podlaskim, południowo-wschodniej części lubelskiego i niektórych powiatach świętokrzyskiego

13.

W skali makroregionu struktura wieku ludności nie odbiega znacząco od średniej krajowej. Istotne różnice pojawiają się na poziomie województw. W województwach podkarpackim i warmińsko ‐mazurskim udział ludności w wieku przedprodukcyjnym jest wyraźnie większy niż średnia krajowa, w województwach lubelskim i podlaskim – zbliżony do średniej dla Polski, natomiast w województwie świętokrzyskim – wyraźnie mniejszy niż przeciętnie w kraju. Ludność w wieku produkcyjnym we wszystkich województwach makroregionu, poza warmińsko-mazurskim, stanowi mniejszy niż średni w kraju odsetek ogółu mieszkańców. Pod względem udziału osób w wieku poprodukcyjnym najkorzystniejsza sytuacja występuje w województwach warmińsko-mazurskim i podkarpackim, gorsza – w podlaskim i lubelskim, a najgorsza – w świętokrzyskim. Warto zaznaczyć, że w grupie ludności w wieku poprodukcyjnym dominują kobiety (z powodu dłuższego życia). W 2013 r. stanowiły one 69,1% osób w wieku poprodukcyjnym w Polsce Wschodniej, co jest wartością zbliżoną do średniej krajowej wynoszącej 69,5%. Szczegółowe liczbowe zestawienie struktury demograficznej Makroregionu Polski Wschodniej, z podziałem na poszczególne województwa, zaprezentowano w Tabelach 3. i 4.

12

Zjawisko to polega na wyludnianiu się centrum i rozwoju strefy podmiejskiej. Wynikiem suburbanizacji jest rozwój infrastruktury (zabudowa mieszkaniowa, punkty handlowo-usługowe, połączenia komunikacyjne) na obszarach podmiejskich oraz tworzenie się tzw. miast-sypialni, których mieszkańcy dojeżdżają do pracy w centrum miasta. Por. np. Beim M., Modelowanie procesu suburbanizacji w aglomeracji poznańskiej z wykorzystaniem sztucznych sieci neuronowych i automatów komórkowych, Poznań, 2007. 13

Szerzej: Miszczuk A., Smętkowski M., Płoszaj A., Celińska‐Janowicz D. Aktualne problemy demograficzne regionu Polski Wschodniej. EUROREG 5/2010, s. 65.

19

Tabela 3. Struktura demograficzna – ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w 2013 r. (w tys.) Wyszczególnienie

PODLASKIE LUBELSKIE PODKARPACKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE

Wiek przedprodukcyjny 216,3 398,7 410,9 221,5 277,3

Wiek produkcyjny 761,3 1 358,8 1 357,2 801,3 939,2

18-64 lata - mężczyźni 403,1 720,3 717,3 429,5 498,4

18-59 lat - kobiety 358,1 638,5 639,9 371,8 440,8

Wiek mobilny 18-44 lata mężczyźni i kobiety

477,4 856,6 871,4 493,4 586,0

Wiek niemobilny 283,9 502,3 485,7 307,9 353,2

45-64 lata - mężczyźni 158,0 280,2 272,1 174,8 197,5

45-59 lat - kobiety 125,9 222,0 213,6 133,1 155,7

Wiek poprodukcyjny 218,9 403,0 360,7 247,5 231,8

65 lat i więcej - mężczyźni 69,5 123,0 114,3 77,4 68,6

60 lat i więcej - kobiety 149,4 280,0 246,4 170,2 163,2

Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym, Warszawa, 2013.

Ze względu na potencjał rozwojowy makroregionu niekorzystnym uwarunkowaniem jest stały odpływ jego mieszkańców do innych regionów w kraju, a także za granicę. Od wielu lat saldo migracji krajowych makroregionu jest stale ujemne. W latach 2002‐2012, w wyniku migracji do innych części kraju, w regionie ubyło 145,9 tys. osób, co stanowi około 1,8% jego ludności (średnio w wieloleciu). Największy odpływ migracyjny nastąpił w województwach lubelskim (‐2,4%), świętokrzyskim (‐2%), i warmińsko-mazurskim (‐1,9%), a nieco mniejszy w podlaskim (‐1,6%) oraz podkarpackim (‐1,1%). Saldo migracji zagranicznych także było ujemne i wyniosło w latach 2002‐2012 ‐18,1 tys. osób. Oficjalne dane GUS dotyczące migracji zagranicznych (wymeldowań za granicę) nie oddają jednak w pełni skali zjawiska, ponieważ nie wszystkie wyjazdy są rejestrowane nawet jako migracje czasowe, choć często dotyczą długiego okresu

14.

Zjawisko migracji jest zróżnicowane ze względu na płeć. W wieloleciu 2002‐2012W, przypadku migracji krajowych kobiety odpowiadają za 57,5‐59,1% (w zależności od województwa) odpływu migracyjnego z Polski Wschodniej, natomiast w przypadku migracji zagranicznych w skali makroregionu udział płci był mniej więcej równy (należy pamiętać, że taki wynik może być pochodną niedoskonałości pomiaru migracji zagranicznych). Odpływ migracyjny z Polski Wschodniej jest przede wszystkim wynikiem mniej atrakcyjnego rynku pracy w makroregionie oraz lepszych perspektyw kariery zawodowej w najlepiej rozwiniętych polskich metropoliach i za granicą. Jednocześnie odpływ migracyjny ogranicza potencjał rozwoju regionu, choćby dlatego, że migracje dotyczą w znacznej mierze ludzi młodych, a także lepiej wykształconych

15.

14

Szerzej to zagadnienie opisano w Zdrojewski E.Z., Guzińska M. Regionalne zróżnicowanie sald migracji w Polsce (1999–2009) [w:] Kaczmarczyk P., Lesińska M. (red.) Krajobrazy migracyjne Polski. Ośrodek Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2012, s. 163‐186. 15

Miszczuk A., Smętkowski M., Płoszaj A., Celińska‐Janowicz D., Aktualne problemy demograficzne regionu Polski wschodniej. Raporty i Analizy EUROREG 5/2010, ss. 65; Herbst M., Tworzenie i absorpcja kapitału ludzkiego w polskich miastach akademickich. Studia Regionalne i Lokalne, nr 4 (38) 2009, s. 21‐38.

20

Tabela 4. Wybrane dane dotyczące struktury wiekowej populacji Makroregionu Polski Wschodniej w 2013 r. PODLASKIE LUBELSKIE PODKARPACKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-

MAZURSKIE POLSKA

Ogółem (w tys.)

w % Ogółem (w tys.)

w % Ogółem (w tys.)

w % Ogółem (w tys.)

w % Ogółem (w tys.)

w % Ogółem (w tys.)

w %

Ogółem 1 196,5 100,0 2 160,5 100,0 2 128,7 100,0 1 270,3 100,0 1 448,3 100,0 38 502,4 100,0

0-4 lat 58,7 4,9 108,8 5,0 110,3 5,2 60,0 4,7 76,9 5,3 2 023,1 5,3

5-9 lat 57,1 4,8 106,3 4,9 108,5 5,1 58,1 4,6 74,8 5,2 1 907,0 5,0

10-14 lat 59,0 4,9 108,7 5,0 114,2 5,4 60,7 4,8 74,6 5,2 1 851,9 4,8

15-19 lat 72,8 6,1 130,6 6,1 134,6 6,3 74,4 5,9 88,6 6,1 2 171,4 5,6

20-24 lat 88,9 7,4 158,3 7,3 163,2 7,7 88,4 7,0 107,0 7,4 2 653,7 6,9

25-29 lat 98,5 8,2 173,7 8,0 176,3 8,3 98,4 7,8 119,3 8,2 3 099,0 8,1

30-34 lat 94,0 7,9 172,5 8,0 173,9 8,2 100,6 7,9 120,2 8,3 3 208,0 8,3

35-39 lat 85,9 7,2 157,8 7,3 160,8 7,6 93,4 7,4 109,2 7,5 2 973,5 7,7

40-44 lat 78,8 6,6 138,6 6,4 140,5 6,6 80,7 6,4 92,6 6,4 2 508,5 6,5

45-49 lat 78,6 6,6 132,8 6,2 134,8 6,3 76,6 6,0 91,1 6,3 2 350,4 6,1

50-54 lat 86,7 7,3 145,6 6,7 145,3 6,8 89,9 7,1 106,1 7,3 2 659,2 6,9

55-59 lat 86,1 7,2 159,7 7,4 146,1 6,9 99,7 7,9 111,7 7,7 2 936,1 7,6

60-64 lat 70,1 5,9 139,4 6,5 126,2 5,9 88,2 7,0 93,9 6,5 2 588,3 6,7

65-69 lat 47,9 4,0 96,7 4,5 85,6 4,0 59,8 4,7 54,7 3,8 1 701,7 4,4

70-74 lat 41,6 3,5 73,4 3,4 66,8 3,1 43,4 3,4 41,7 2,9 1 267,9 3,3

75-79 lat 37,9 3,2 66,3 3,1 63,0 3,0 41,9 3,3 38,0 2,6 1 144,3 3,0

80-84 lat 31,6 2,6 53,1 2,5 46,4 2,2 32,4 2,6 28,2 2,0 855,5 2,2

85 lat i więcej 22,3 1,9 38,3 1,8 32,3 1,5 23,5 1,9 19,5 1,4 602,8 1,6

Biologiczne grupy wieku

1 196,5 100,0 2 160,5 100,0 2 128,7 100,0 1 270,3 100,0 1 448,3 100,0 38 502,4 100,0

0-14 lat 174,8 14,6 323,8 15,0 333,0 15,7 178,9 14,1 226,4 15,6 5 782,0 15,0

15-64 lata 840,4 70,2 1 509,0 69,8 1 501,6 70,5 890,4 70,1 1 039,8 71,8 27 148,1 70,5

65 lat i więcej 181,3 15,2 327,8 15,2 294,1 13,8 201,0 15,8 182,1 12,6 5 572,3 14,5

Edukacyjne grupy wieku

302,8 100,0 549,8 100,0 567,3 100,0 307,3 100,0 378,2 100,0 9 441,3 100,0

3-6 lat 48,9 16,2 90,2 16,4 91,7 16,2 50,0 16,3 64,8 17,1 1 669,4 17,7

7-12 lat 67,7 22,4 125,2 22,8 129,8 22,9 69,1 22,5 86,8 23,0 2 181,6 23,1

13-15 lat 37,7 12,5 69,5 12,6 73,1 12,9 39,0 12,7 47,1 12,5 1 165,0 12,3

16-18 lat 43,5 14,4 78,0 14,2 80,5 14,2 44,5 14,5 53,0 14,0 1 297,6 13,7

19-24 lata 105,0 34,7 186,9 34,0 192,2 33,9 104,7 34,1 126,4 33,4 3 127,6 33,1

Kobiety w wieku rozrodczym 15-49 lat

291,3 47,5 519,2 46,6 530,8 48,9 297,3 45,8 355,2 48,1 9 352,4 47,1

Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym, Warszawa, 2013.

Czynnikiem, który w znacznej mierze wpływa na sytuację rozwojową makroregionu i perspektywy jej poprawy w przyszłości jest jakość zasobów pracy. Tempo postępu technologicznego, głównego źródła wzrostu gospodarczego we współczesnych gospodarkach, jest uzależnione od jakości kapitału ludzkiego, jego umiejętności do wytwarzania wiedzy naukowo-technicznej i zdolności wprowadzania nowoczesnych rozwiązań. O pozycji konkurencyjnej regionów decydują przede wszystkim dostępność i intensywność wykorzystania

21

kapitału ludzkiego oraz zdolność do systematycznego wzmacniania jego jakości, co w efekcie przyczynia się do zwiększenia wydajności wszystkich sektorów gospodarki

16.

Mimo dynamicznych, pozytywnych zmian obserwowanych w ostatniej dekadzie, województwa Polski Wschodniej należą do grupy polskich regionów z mniejszym niż średnia krajowa odsetkiem osób z wykształceniem wyższym. Według danych ze spisu powszechnego w 2011 r. spośród mieszkańców Polski w wieku co najmniej 13 lat wykształcenie wyższe uzyskało 17%, a w Makroregionie Polski Wschodniej wykształceniem wyższym dysponowało jedynie 15,3% tej grupy. Wykształcenie wyższe było najmniej rozpowszechnione w województwach warmińsko-mazurskim (14%) i podkarpackim (14,5%). W pozostałych województwach makroregionu było nieco większe i wynosiło około 16% (patrz Rysunek 3.). W ostatnim dziesięcioleciu wykształcenie wyższe stało się zdecydowanie bardziej powszechne zarówno w skali całego kraju, jak i w skali makroregionu. W porównaniu z danymi ze spisu powszechnego z 2002 r. udział osób legitymujących się wyższym wykształceniem wzrósł w Polsce Wschodniej o około 70% (z 9 do 15,3%), jednak nadal jest mniejszy niż przeciętny w kraju, a także w UE (23%)

17.

Rysunek 3. Odsetek osób z wyższym wykształceniem w 2011 r.

Źródło: opracowanie na podst. danych GUS zob. A. Płoszaj, Diagnoza sytuacji … op.cit., s. 10.

Upowszechnienie się formalnego wykształcenia na poziomie wyższym jest z pewnością pozytywną cechą makroregionu, jednak takie ujęcie zwraca uwagę przede wszystkim na ilościowy aspekt kapitału ludzkiego. W kontekście potencjału rozwojowego makroregionu istotna jest nie tyle liczba osób wykształconych, co umiejętności i kompetencje jakie te osoby mają oraz to czy są wstanie wykorzystywać je w życiu zawodowym. Istotnym czynnikiem jest atrakcyjność i chłonność rynku pracy, a także jego zgodność z wykształceniem i umiejętnościami ludności. Rynek pracy w Polsce Wschodniej jest relatywnie mniej atrakcyjny niż w lepiej rozwiniętych regionach kraju oraz za granicą. Jest to jeden z elementów wpływających stymulująco na migrację z makroregionu lepiej wykształconych osób. Istotnym czynnikiem wpływającym na jakość kapitału ludzkiego jest edukacja przedszkolna. Na poziomie jednostkowym uczęszczanie do przedszkola przekłada się na sukcesy na kolejnych szczeblach edukacji, co w efekcie wpływa na perspektywy kariery zawodowej

18. W tym kontekście upowszechnienie opieki

przedszkolnej, jakie nastąpiło w ostatnich latach w Polsce, należy uznać za zjawisko bardzo pozytywne. Dynamiczne zwiększenie odsetka dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym nastąpiło także w Makroregionie Polski Wschodniej, jednak nadal jest on tu mniejszy od średniej krajowej. W 2011 r. odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w Polsce wynosił 69,2%. W Polsce Wschodniej był on o 6,2 pkt. proc. mniejszy. Wynika to zarówno z dostępności opieki przedszkolnej, jak i z różnic kulturowych,

16

Projekt strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 z 5 kwietnia 2013 r., s. 31. 17

Dane Eurostat 18

Heckman J., Invest in the Very Young, Ounce of Prevention Fund. Chicago, 2002.

22

tj. większego przywiązania do tradycyjnego modelu rodziny, rodzin wielopokoleniowych itd. w Polsce Wschodniej. Różnica między regionami Polski Wschodniej a średnią krajową w tym przypadku nie jest bardzo duża, ale wynik zarówno w skali kraju, jak i makroregionu nie jest zadowalający w porównaniu z sytuacją w lepiej rozwiniętych krajach UE. W niektórych krajach, np. we Francji, prawie wszystkie dzieci w wieku 3-4 lat są objęte wychowaniem przedszkolnym

19.

3.4 Poziom wynagrodzeń

W województwach Makroregionu Polski Wschodniej przeciętny poziom wynagrodzeń w 2013 r. odstaje znacząco od przeciętnej wartości w skali kraju. Najniższy poziom przeciętnych wynagrodzeń odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie wynosił on 84,9% wartości przeciętnego wynagrodzenia w kraju. Z kolei w województwie lubelskim wskaźnik ten osiągnął najwyższą wartość wśród województw Polski Wschodniej (90,7%)

20. Szczegółowe zestawienie przeciętnych wartości miesięcznego wynagrodzenia brutto

w 2013 r. w poszczególnych sekcjach gospodarki, z podziałem na województwa, zaprezentowano w Tabeli 5.

19

Federowicz M., Sitek M., Społeczeństwo w drodze do wiedzy. Raport o stanie edukacji, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa, 2011. 20

Dane GUS.

23

Tabela 5. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w poszczególnych sekcjach gospodarki w 2013 r.

21

Ogó

łem

W %

Ro

lnic

two

, le

śnic

two

, ło

wie

ctw

o ,

i ryb

actw

o

Prz

emys

ł

Bu

do

wn

ictw

o

Han

de

l, n

apra

wa

po

jazd

ów

Tran

spo

rt i

gosp

od

arka

mag

azyn

ow

a

Zakw

ate

row

anie

i g

astr

on

om

ia

Info

rmac

ja i

kom

un

ikac

ja

Dzi

ałal

no

ść f

inan

sow

a i

ub

ezp

iecz

en

iow

a O

bsł

uga

ryn

ku n

ieru

cho

mo

ści

Dzi

ałal

no

ść p

rofe

sjo

nal

na,

nau

kow

a i t

ech

nic

zna

Ad

min

istr

ow

anie

i d

ział

aln

ość

wsp

iera

jąca

Ad

min

istr

acja

pu

blic

zna

i o

bro

na

nar

od

ow

a;

ob

ow

iązk

ow

e z

abez

pie

cze

nia

sp

ołe

czn

e

Edu

kacj

a

Op

ieka

zd

row

otn

a i

po

mo

c sp

ołe

czn

a

Dzi

ałal

no

ść z

wią

zan

a z

kult

urą

, ro

zryw

ką

i re

kre

acją

Po

zost

ała

dzi

ałal

no

ść u

słu

gow

a

POLSKA 3 530 100 3 941 3 600 2 952 2 905 3 166 2 177 5 900 5 990 3 719 4 361 2 462 4 392 3 751 3 301 3 121 2 542

Lubelskie 3 203 90,7 4 158 3 397 2 702 2 304 2 459 1 904 4 662 4 486 3 227 3 101 2 206 4 131 3 633 3 271 2 868 2 395

Podkarpackie 3 024 85,7 4 151 3 008 2 371 2 281 2 212 1 809 5 667 4 186 3 248 3 206 1 766 4 034 3 751 3 018 2 646 2 370

Podlaskie 3 144 89,0 4 727 2 963 2 895 2 457 2 366 2 072 3 837 4 549 3 327 2 815 1 923 4 239 3 756 3 123 3 044 2 378

Świętokrzyskie 3 070 87,0 4 749 3 150 2 568 2 306 2 243 1 925 3 340 4 392 3 261 2 792 2 088 3 986 3 736 3 325 2 907 2 198

Warmińsko-Mazurskie 2 996 84,9 3 979 2 895 2 486 2 216 2 276 1 990 3 506 4 163 3 493 2 856 2 026 3 981 3 670 3 061 2 765 2 364

Źródło: opracowanie własne na podst. GUS.

21

W zaokrągleniu do 1 zł.

24

3.5 Koszty produkcji

W województwach Makroregionu Polski Wschodniej koszty produkcji w 2013 r. były znacząco mniejsze od przeciętnych wartości notowanych przez podmioty w pozostałych częściach kraju. Ma to związek m.in. z mniejszymi kosztami pracy i utrzymania nieruchomości. Na przykładzie przeciętnego kosztu własnego sprzedanych produktów w przeliczeniu na 1 podmiot gospodarczy można stwierdzić, że koszty te w analizowanych regionach, w 2013 r., nie przekraczały 70% przeciętnego kosztu w skali kraju. Szczegółowe zestawienie, z uwzględnieniem wybranych sekcji PKB, zaprezentowano w Tabeli 6. Tabela 6. Przeciętny koszt własny sprzedanych produktów w przeliczeniu na 1 podmiot gospodarczy POLSKA LUBELSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO -

MAZURSKIE

W PLN 40 526 25 511,34 23 720,82 27 975,27 25 676,38 23 729,61

W % 100 62,9 58,5 69,0 63,3 58,5

Sektor Publiczny 66 898 36 946,81 14 482,61 13 499,2 15 186,95 9 987,37

Sektor Prywatny 38 117 24 125,23 24 720,24 29 642,22 26 835,59 25 311,67

SEKCJE PKD

Górnictwo i wydobywanie

147 148 X 16 887,5 23 090 20819,27 21 411

Przetwórstwo przemysłowe

54 340 39 687,81 37 333,53 46 313,71 35 441,91 38 542,58

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę

178 941 X X 27 778 X 13 185,71

Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja

15 366 9 665,60 9 874,17 9 818,33 21 782,84 7 957,64

Budownictwo 22 165 12 769,70 14 593,36 23 625,92 14 637,39 10 889,98

Handel, naprawa pojazdów samochodowych

20 520 9 473,57 6 942,40 8 920,25 13 944,39 5 150,44

Transport i gospodarka magazynowa

43 275 17 650,77 12 467,19 22 440,6 17 715,95 8 211,68

Zakwaterowanie i gastronomia

13 268 3 299,375 3 393,12 X X 5 064,88

Informacja i komunikacja

66 806 13 060 X 9 570,2 9 144,66 10 130

Obsługa rynku nieruchomości

19 612 13 621,04 14 322,8 21 788,33 10 722,58 16 175,88

Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

26 028 5 643,83 9 294,27 X X X

Administrowanie i działalność wspierająca

17 515 4 158,9 6 022,12 7 468,25 5 193,83 7 763,85

Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

13 686 7 242,9 9 147,53 X 7 040 10 377,8

Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych według województw I-VI 2013 r., Warszawa, 2013.

25

3.6 Powiązania kooperacyjne

W badaniu regionalnego potencjału innowacyjnego obejmującego wszystkie regiony UE-27, województwa Makroregionu Polski Wschodniej zaklasyfikowano do grupy regionów o małej innowacyjności (tzw. słabe dyfuzory), zdolnych raczej do absorpcji innowacji wytwarzanych gdzie indziej niż do generowania innowacji przełomowych, rozpoczynających nowe fale rozwoju gospodarczego. Świadczy o tym również to, że w ostatnich latach zwiększanie innowacyjności przedsiębiorstw odbywało się głównie w wyniku zakupu maszyn i urządzeń technicznych, inwestycji w budynki i budowle, zakupu gruntów oraz szkoleń pracowników w związku z zakupem technologii lub maszyn i urządzeń. Podstawowym wyróżnikiem nowych koncepcji konkurencyjności przedsiębiorstwa są innowacje i przedsiębiorczość oraz skłonność do współpracy. W sieciach innowacji dużą rolę w transferze technologii i przepływie wiedzy, w tym tzw. wiedzy ukrytej (ang. tacitknowledge), odgrywają kontakty nieformalne (w tym te nieuświadamiane). W literaturze przedmiotu przeważa pogląd, że innowacyjne sieci charakteryzują się znaczną efektywnością procesu dyfuzji wiedzy w ich obrębie. Wynika to z tego, że wiedza powstała w klastrze przepływa szybciej i efektywniej w ramach jego struktur, a wolniej poza jego granicami

22. Istotną rolę odgrywa także funkcjonowanie w strukturach sieci innowacji znaczącego ośrodka

naukowo-badawczego lub uniwersytetu o profilu zbieżnym z zakresem jej funkcjonowania. Jest to też cecha wpływająca na międzynarodową konkurencyjność sieci. Obecnie coraz większa część przedsięwzięć gospodarczych jest realizowana dzięki współpracy między firmami a innymi organizacjami. Wynika to z tego, że wytworzenie wartości dodanej, bez względu na to, czy dotyczy zagadnień związanych z medycyną, nowymi technologiami czy marketingiem, staje się tak bardzo kosztowne i skomplikowane, że praktycznie jest niemożliwe do wytworzenia przez pojedynczą organizację

23.

Aby sieć mogła realizować ambitne cele, należy zbudować efektywne struktury, uruchomić procesy i sformułować krótko-, średnio- i długoterminową strategię rozwoju, z możliwymi do kontroli celami pośrednimi i realistycznym horyzontem czasowym. Aby strategia mogła być zrealizowana, sieć musi podejmować działania w sposób trwały. Zrównoważony rozwój sieci, tzn. jej stabilność i wynikająca z tego zdolność odnoszenia sukcesu, zależy od różnych czynników, które mogą być kształtowane przez wszystkich członków sieci, jednak zasadniczo mieszczą się w zakresie odpowiedzialności zarządu. Oznaką sprawności i efektywności sieci są przede wszystkim:

długoletni i stały rozwój;

ciągły postęp i trwały rozwój (przeciwieństwo stagnacji) oraz otwartość na nowe wyzwania (brak tendencji do odgradzania się);

szybkie i efektywne reagowanie na procesy zmian (zachodzące tak wewnątrz, jak i na zewnątrz) lub zmieniające się warunki ramowe;

oparcie sieci na daleko posuniętej integracji i aktywności członków, oferującej również możliwość współpracy z nowymi podmiotami;

istnienie całościowej strategii sieci, którą można zoptymalizować lub dostosować przy współudziale działających w niej aktorów, odpowiednio do ich potrzeb czy też sytuacji, z uwzględnieniem rozwiązań wynikających z nowych danych lub zmiany układu (na przykład pojawienie się nowych członków, rozszerzenie tematyczne lub regionalne);

skuteczna strategia działania, komunikacji i współpracy;

udostępnienie kompleksowej oferty usług, w celu wspierania członków sieci;

ciągłość procesów innowacyjnych;

zrównoważona, oparta na różnych filarach koncepcja finansowania, umożliwiająca ciągłość funkcjonowania sieci, zapewniająca przyszłe inwestycje (m.in. dalszy rozwój sieci, realizację projektów innowacyjnych itd.), względnie dopuszczająca tworzenie rezerw finansowych, mówiąc ogólnie – zabezpieczająca sieć przed efektami zewnętrznymi

24.

22

Thlon, M., Marciniak-Piotrowska M., Analiza lokalnych obszarów wzrostu i stagnacji w województwie lubelskim –wsparcie lokalnych sieci innowacji w województwie lubelskim. Ekspertyza naukowa w ramach projektu „Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny, 2013, Kraków, 2013. 23

Mikołajek-Gocejna M., Wybrane teorie wyjaśniające powstawanie i funkcjonowanie organizacji sieciowych, Zeszyty Naukowe Kolegium Gospodarki Światowej tom 32/2011. 24

Meier zuKöcker G., Garnatz L., Cluster als…, op cit.

26

Znaczenie sieci i klastrów dla wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw i placówek naukowo-badawczych było już przedmiotem wielu dyskusji i może się wydawać, że osiągnięto w tym zakresie powszechny konsensus. Ze względu na korzyści wynikające ze współpracy podmiotów naukowych i gospodarczych, w ostatnich latach powołano do życia liczne sieci i klastry. Studia poświęcone problematyce rozwoju regionalnego wskazują, że klastry są podstawowym źródłem konkurencyjności i innowacyjności lokalnej. Według Ch. Ketelsa, korzyści, jakie niesie ze sobą funkcjonowanie klastrów przyjmują trzy podstawowe kierunki: a) przedsiębiorstwa funkcjonujące w klastrach charakteryzuje większa wydajność; b) podmioty gospodarcze i centra naukowo-badawcze mogą osiągnąć większy stopień innowacyjności,

ponieważ dyfuzja wiedzy i bliskie interakcje uczestników potęgują presję na innowacje przy jednoczesnym zmniejszaniu kosztów wprowadzania w życie nowych pomysłów;

c) stopa kreacji nowych przedsięwzięć jest większa w obrębie klastrów – przedsiębiorstwa rozpoczynając działalność znajdują zewnętrznych dostawców i partnerów w klastrze

25.

Szczególną rolę klastrów w tworzeniu powiązań między podmiotami gospodarczymi, przedsiębiorstwami i jednostkami naukowymi dostrzega także Ministerstwo Gospodarki, co jest widoczne chociażby w takim dokumencie, jak Krajowy Program Reform Europa 2020. Klastry. Polityka rozwoju gospodarczego oparta na klastrach. Można tam przeczytać, że powiązania są kluczowym elementem nowoczesnych modeli procesów innowacyjnych. Struktury klastrowe, stanowiące skuteczny mechanizm koncentrowania zasobów i środków oraz jeden z najlepiej zdiagnozowanych sposobów stymulowania współpracy horyzontalnej w gospodarce, mają możliwość wpływu na generowanie i przyspieszenie procesów rozwojowych oraz mogą odgrywać rolę biegunów wzrostu w skali całego regionu, a nawet kraju. Ważne znaczenie ma także powiązanie polityki klastrowej z rozwojem specjalnych stref ekonomicznych w celu utrwalania długookresowych korzyści wynikających ze stworzenia atrakcyjnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej w strefach, zwłaszcza w takich lokalizacjach, w których wykształciła się wyraźna specjalizacja branżowa

26.

Wewnątrzregionalne powiązania przedsiębiorstw przemysłowych są wspierane w ramach krajowej i regionalnych polityk inicjatyw klastrowych i platform technologicznych. Inicjatywy klastrowe mają na celu instytucjonalizację oraz wzmocnienie sieci powiązań w istniejących już naturalnie zgrupowaniach firm reprezentujących tę samą lub uzupełniające się branże. Ich celem jest często stworzenie lub poszerzenie kontaktów z instytucjami powiązanymi z daną branżą, tj. jednostkami naukowymi i badawczo-rozwojowymi, stowarzyszeniami branżowymi czy ośrodkami innowacji. Przedsięwzięcia takie mają na celu wzmocnienie działalności, które mogą być motorem rozwoju poszczególnych regionów. Rozwój klastrów ma przynosić takie korzyści jak: wzrost wydajności firm współpracujących w ramach klastra, zwiększenie ich innowacyjności oraz powstawanie nowych firm w ramach klastra

27. Inicjatywy klastrowe w Polsce Wschodniej są stosunkowo liczne

w porównaniu z resztą kraju. Siedzibę ma tu co trzecie tego rodzaju porozumienie w kraju. Ogółem odnotowano 31 inicjatyw

28, które podejmują aktywne działania na rzecz branży i znajdują się w fazie

ustabilizowanego rozwoju (Tabela 7.).

25

Ketels Ch., The Development of the cluster concept – present experiences and further developments, 2003. Dostępny na: http://www.isc.hbs.edu/pdf/Frontiers_of_Cluster_Research_2003.11.23.pdf [dostęp 16.01.2014]. 26

Ministerstwo Gospodarki: Krajowy program reform Europa 2020. Klastry. Polityka rozwoju gospodarczego oparta na klastrach, dostępny na: http://www.mg.gov.pl/files/upload/11783/KLASTRY_PL_press.pdf [dostęp 9.02.2014]. 27

Matusiak K. (red.), Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2010, PARP, Warszawa, 2010. 28

Liczba zidentyfikowanych klastrów dotyczy tylko aktywnych organizacji, jeżeli chodzi o liczbę zarejestrowanych klastrów to w samym woj. lubelskim zidentyfikowano ponad 30 struktur, aczkolwiek część z nich przybrała formę „uśpioną” por. Thlon, M., Marciniak-Piotrowska M., Analiza lokalnych… op.cit. s. 48-49.

27

Tabela 7. Klastry w Polsce Wschodniej znajdujące się w fazie ustabilizowanego rozwoju Województwo Liczba

klastrów Nazwy powiązań kooperacyjnych

Warmińsko-Mazurskie

6 Mazurskie Okna

Klaster Mebel Elbląg

Klaster Biznesu Kultury BIzART

Elbląski Klaster Turystyczny

ICT Amber

Klaster Wołowiny

Podlaskie

6 Klaster Instytucji Otoczenia Biznesu

Wschodni Klaster Budowlany

Podlaski Klaster Bielizny

Klaster Obróbki Metali

Północno-Wschodni Klaster Edukacji Cyfrowej

Klaster Uzdrowisko Supraśl

Lubelskie

6 Klaster Dolina Ekologicznej Żywności

Klaster Restauratorów i Hotelarzy

Lubelski Klaster Energetyczny

Wschodni Klaster Ekologiczny Dom Energooszczędny

Stowarzyszenie Lubelskie Drewno Regionalny Klaster w Lublinie

Klaster Usług dla Biznesu

Podkarpackie 9 Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza”

Podkarpackie Powiązanie Kooperacyjne

Klaster Firm Informatycznych Polski Wschodniej

Podkarpacki Klaster Energii Odnawialnej

Wschodni Klaster Odlewniczy KOM – CAST

Klaster Jakości Życia “Kraina Podkarpacie”

Klaster Spawalniczy KLASTAL

Klaster Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych POLIGEN

Wschodni Klaster Informatyczny

Świętokrzyskie 5 Stowarzyszenie Producentów Komponentów Odlewniczych KOM-cAST

Świętokrzysko-Podkarpacki Klaster Energetyczny

Grono Targowe Kielce

Innowacyjny Klaster Zdrowie i Turystyka „Uzdrowiska – Perły Polski Wschodniej”

Świętokrzysko-Podkarpacki Klaster Budowlany Innowator

Źródło: opracowanie własne na podst. badań własnych i PARP, Rozwój klastrów w Polsce Wschodniej, Warszawa, 2012 oraz informacji pozyskanych z COI województw Polski Wschodniej.

Większość klastrów to powiązania kooperacyjne o charakterze lokalnym lub regionalnym, jednak występują wśród nich również struktury ponadregionalne, których przykładem mogą być Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza” oraz Wschodni Klaster Informatyczny. Krótkie prezentacje wymienionych struktur zawarto w Tabelach 8. i 9. Tabela 8. Klaster Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza” Nazwa sieci/klastra: Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza”

Region innowacji woj. podkarpackie, lubelskie, śląskie, wielkopolskie

Branże lotnicza

Data powstania 2003 r.

Liczba członków 101

Koordynator/Lider Marek Darecki – Prezes Zarządu

Specyfika sieci Dolina Lotnicza jest inicjatywą klastrową stworzoną przez przedsiębiorców przemysłu lotniczego, zlokalizowaną w Polsce Południowo-Wschodniej. Region ten ma ok. 100-letnią tradycję związaną z branżą lotniczą. Oprócz firm znajdują się tu również ośrodki szkolenia pilotów, jednostki badawcze, ośrodki naukowe, lotnisko międzynarodowe oraz Politechnika Rzeszowska z prężnie działającym Wydziałem Budowy Maszyn i Lotnictwa. Przemysł lotniczy jest silnie skoncentrowany w Polsce i 75% firm znajduje się właśnie na terenie Polski Płd.- Wsch.

Akt powstania klastra/Forma prawna

stowarzyszenie

Finansowanie sieci Współfinansowanie z Europejskiego Funduszu Społecznego Unii Europejskiej w ramach

28

Nazwa sieci/klastra: Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza”

Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego, budżetu państwa oraz firmy Pratt& Whitney

Sformułowane cele klastra

Przekształcenie Polski Południowo-Wschodniej w jeden z wiodących w Europie regionów lotniczych, który będzie dostarczał różnorodne produkty i usługi z zakresu przemysłu lotniczego dla najbardziej wymagających klientów. Skutkiem tego byłby dynamiczny rozwój regionu, zwiększenie liczby miejsc pracy oraz poprawa warunków życia mieszkańców.

Organizacja i rozwijanie efektywnego kosztowo łańcucha dostawców.

Stworzenie dogodnych warunków do rozwoju przedsiębiorstw przemysłu lotniczego w regionie.

Dalszy rozwój badań, umiejętności i kwalifikacji w zakresie lotnictwa.

Współpraca i rozwój przemysłu lotniczego i uczelni wyższych, które będą promować nowe koncepcje oraz rozwijać sektor badawczo-rozwojowy w przemyśle lotniczym.

Promocja polskiego przemysłu lotniczego.

Wspieranie przedsiębiorstw z przemysłu lotniczego.

Wpływanie na politykę gospodarczą polskiego rządu w kwestiach związanych z przemysłem lotniczym.

Strategia rozwoju tak

Czy podjęto działania na rzecz członków klastra? Czy klaster oferuje produkty skierowane tylko do członków klastra? Czy klaster oferuje produkty sprzedawane na rynku, będące rezultatem współpracy między przedsiębiorstwami w ramach klastra?

Przyszłość Doliny Lotniczej to rozwój w oparciu o innowacyjność. Strategia Doliny Lotniczej z jednej strony zakłada stworzenie atrakcyjnych warunków do prowadzenia biznesu i tym samym przyciągnięcie zagranicznych firm, a z drugiej – ma stanowić Centrum Kompetencji dla przemysłu lotniczego w Europie. W planach znajduje się powstawanie w poszczególnych firmach laboratoriów i biur konstrukcyjnych. W ramach klastra położono duży nacisk na działalność badawczo – rozwojową. W dniu 22 stycznia 2004 r. została podpisana umowa konsorcjum dotycząca utworzenia pod egidą Politechniki Rzeszowskiej Centrum Zaawansowanych Technologii "AERONET - Dolina Lotnicza". Umowę tę podpisały Politechniki: Lubelska, Łódzka, Śląska, Warszawska oraz Uniwersytet Rzeszowski i Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego "Dolina Lotnicza". W lutym 2005 roku do Centrum AERONET dołączył warszawski Instytut Lotnictwa, a w 2006 r. do projekty dołączyła Politechnika Częstochowska oraz instytuty PAN: Instytut Podstawowych Problemów Techniki i Instytut Maszyn Przepływowych. Równocześnie na Podkarpaciu stworzono Podkarpacki Park Naukowo- -Technologiczny AEROPOLIS. Park ten został włączony do strefy ekonomicznej, co daje preferencyjne warunki dla zakładania działalności przez zagranicznych inwestorów. Warunkiem skorzystania z oferty Parku jest prowadzenie działalności w jednej ze strategicznych branż z punktu widzenia regionu, m.in. lotniczej, oraz wykazanie charakteru innowacyjnego własnej inwestycji. W 2005 r. stowarzyszenie Dolina Lotnicza rozpoczęło realizację programu CEKSO, który ma na celu wykształcenie kadry dla przemysłu lotniczego, m.in. operatorów obrabiarek sterowanych numerycznie. Powstałe Centrum Kształcenia Operatorów dostarcza rocznie ok. 1000 wykwalifikowanych pracowników. Szczególnie ważne okaże się wykorzystanie funduszy unijnych w latach 2008-2015 oraz możliwości, jakie daje w obszarze badań 7. Program Ramowy. Nową inicjatywą jest stworzenie Podkarpackiego Centrum Techniki. Inicjatywa ta pokazuje, że członkowie Doliny Lotniczej mają zamiar stworzyć atrakcyjny region ze świetnymi warunkami pracy. Inicjatywa ma na celu dotarcie i zainteresowanie przemysłem lotniczym najmłodszych i pobudzenie chęci do nauki w kierunkach ścisłych. Jest to działanie bardzo przyszłościowe i zrealizowane efektywnie przyniesie korzyści w przyszłości, zapewniając dopływ świetnie wykwalifikowanych pracowników. W części plenerowej Centrum znajdą się eksponaty prezentujące wyroby lotnicze różnych zakładów z Doliny Lotniczej, m.in. gotowe silniki i części do napędów lotniczych produkowane w takich firmach, jak: WSK Rzeszów, Ultratech czy Goodrich Krosno; samoloty produkowane przez Polskie Zakłady Lotnicze w Mielcu; podzespoły wytwarzane przez kilkadziesiąt mniejszych firm z terenu Podkarpacia. Na terenie Centrum znajdą się również sale wystawiennicze oraz sala projekcyjna, w której widzowie zobaczą filmy jak powstaje i lata samolot. Realizacja tego projektu przewidziana jest na kolejne 3 lata.

Problemy klastra Stosunkowo zła jakość powiązań między członkami klastra i ograniczony poziom wzajemnego zaufania. Utrzymujący się w dłuższym terminie brak wzajemnego zaufania, będącego podstawą efektywnego współdziałania podmiotów funkcjonujących w klastrze, może w efekcie doprowadzić do utraty konkurencyjności tej struktury.

Dane kontaktowe ul. Szopena 51, 35-959 Rzeszów Tel.: (48) 17 850 19 35, (48) 17 850 19 37 Fax.: (48) 17 850 19 36 Osoba do kontaktu: Andrzej Rybka info@dolinalotnicza.pl

29

Nazwa sieci/klastra: Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza”

andrzej.rybka@dolinalotnicza.pl

Strona www http://www.dolinalotnicza.pl

Źródło: opracowanie własne na podst. Pilecki M., Dolina Lotnicza, Innowacyjny klaster przemysłowy (prezentacja), Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa, 2007, Radomska E., Ocena funkcjonowania klastra Dolina Lotnicza, Zarządzanie Zmianami 1/2011, www.dolinalotnicza.pl, www.paiz.gov.pl, www.rzeczpospolita.pl, www.przeglad-techniczny.pl, www.aeropolis.com.pl oraz informacji uzyskanych od przedstawicieli Klastra.

Tabela 9. Wschodni Klaster Informatyczny Nazwa sieci/klastra: Wschodni Klaster Informatyczny

Region innowacji woj. podlaskie, warmińsko-mazurskie, lubelskie, świętokrzyskie, podkarpackie

Branże technologie informatyczno-telekomunikacyjne (ICT)

Data powstania 2010

Liczba członków 39

Koordynator/Lider Stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka

Specyfika sieci Sieć tworzy grupa firm z branży ICT mających swoje siedziby na terenie województw: podkarpackiego, świętokrzyskiego, lubelskiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego. Klaster przede wszystkim wspiera przedsięwzięcia inwestycyjne realizowane w partnerstwie, biznesowe współdziałanie, wymianę doświadczeń, prowadzenie kampanii informacyjnych i promocyjnych. Dzięki dynamicznemu rozwojowi klastra oraz firm, które go tworzą, klient otrzymuje jeszcze większą i bardziej konkurencyjną ofertę dostosowaną do jego indywidualnych potrzeb.

Akt powstania klastra/Forma prawna

Umowa o współpracy

Finansowanie sieci działalność operacyjna Klastra jest finansowana przez jego uczestników, środków przez niego wypracowanych oraz ze środków dofinansowania pozyskiwanych z innych źródeł (min. dotacji z Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (działanie 1.4 Promocja i współpraca)).

Sformułowane cele klastra

Pomoc w zwiększaniu konkurencyjności, w szczególności przez innowacyjność,

Umożliwienie uczestnikom nawiązywania wspólnych relacji prowadzących do współpracy,

Realizację wspólnych projektów biznesowych,

Nawiązywanie współpracy z polskimi i zagranicznymi organizacjami biznesowymi, klastrami, przedsiębiorcami, oraz jednostkami naukowymi,

Pozyskiwanie inwestycji zagranicznych,

Wykorzystanie zasobów jednostek naukowych w biznesie,

Prowadzenie badań, analiz i opracowań,

Wspólne pozyskiwanie dotacji,

Wspólne pozyskiwanie kapitału,

Inicjowanie współpracy z władzami,

Stwarzanie przestrzeni do rozwoju nowych innowacyjnych przedsiębiorstw,

Wspólny udział w przetargach,

Budowę marki, ułatwiając funkcjonowanie uczestników klastra na rynku.

Strategia rozwoju Tak

Czy podjęto działania na rzecz członków klastra? Czy klaster oferuje produkty skierowane tylko do członków klastra? Czy klaster oferuje produkty sprzedawane na rynku będące rezultatem współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami w ramach klastra?

Głównymi korzyściami z członkostwa w klastrze są:

profesjonalne wsparcie marketingowe oraz Public Relations,

dostęp do wewnętrznej listy mailingowej służącej komunikacji między wszystkimi członkami klastra,

możliwość uczestniczenia w konferencjach organizowanych przez Klaster,

możliwość uczestniczenia we wspólnych projektach biznesowych i wizerunkowych,

umieszczenie produktów i usług firmy we wspólnej ofercie Klastra,

możliwość współpracy biznesowej z innymi firmami z Klastra, ,

możliwość uczestniczenia w bezpłatnych szkoleniach,

bezpłatne udostępnienie licencji na posługiwanie się logo klastra,

możliwość korzystania z biura Klastra wraz z salą konferencyjną w Rzeszowie,

dostęp do biura klastra wraz z salką konferencyjną w Warszawie,

szerokie kontakty krajowe i międzynarodowe.

Problemy klastra brak

Dane kontaktowe 35-326 Rzeszów

30

ul. Rejtana 1/ 8 tel. +48 17 853 76 70

Strona www www.klasterit.pl

Źródło: opracowanie własne na podst. www.klasterit.pl, PARP, Klastry w Polsce …, op.cit., s. 62-63 oraz informacji uzyskanych od przedstawicieli klastra.

Odmienną koncepcją powiązań kooperacyjnych są tzw. sieci ad hoc, rozumiane jako sieci zawiązane w celu realizacji konkretnego przedsięwzięcia biznesowego, w tym np. projektu finansowanego ze środków UE, którego celem jest wdrożenie innowacji w danej jednostce. Poziom nakładów na działalność innowacyjną w sferze przedsiębiorczości i skuteczność wdrażania innowacji decyduje o przetrwaniu firm i ich pozycji konkurencyjnej na rynku. Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) są fundamentem europejskiego przemysłu, niezbędnym dla rozwoju gospodarki. Stanowią one 99% wszystkich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej, zapewniają około 75 mln miejsc pracy, odpowiadają za ponad dwie trzecie PKB Unii Europejskiej. MŚP leżą obecnie w zakresie działania tych samych sił ekonomicznych co wielkie korporacje

29. Na terenie Makroregionu

Polski Wschodniej funkcjonuje także kilka dużych firm, charakteryzujących się znaczną aktywnością innowacyjną i eksportową. Są to firmy, takie jak np.: PZL Świdnik, Zakłady Azotowe w Puławach, KWK w Bogdance oraz Fabryka Łożysk Tocznych w Kraśniku SIPMA S.A. MŚP nie mają takich samych systemów wsparcia jak duże firmy (np.: działy badawczo-rozwojowe, rozbudowane działy marketingu, silna sieć sprzedaży). Poza tym, w przypadku MŚP, opcje finansowania są ograniczone, a możliwości tworzenia wzajemnych partnerstw ogólnie mniejsze. Polityka w zakresie innowacji ma więc na celu złagodzenie barier stojących przed sektorem MŚP. MŚP na ogół nie wprowadzają innowacji systematycznie. Projekty są często prowadzone ad hoc. Na każdym etapie procesu innowacyjnego zachodzi transfer wiedzy między partnerami w celu poprawy jej poziomu przynajmniej u jednego z nich oraz zwiększenia jego potencjału i ogólnego poziomu innowacyjności. Transfer wiedzy może mieć charakter sformalizowany i dokonywać się np. w wyniku konkretnych rozwiązań kontraktowych między partnerami inicjatywy sieciowej (przez np. umowę o dokonanie projektu wynalazczego, opracowanie innowacji, wykonanie pracy badawczo-rozwojowej, umowę wdrożenia innowacji, umowy licencyjne, umowę know-how) lub mieć charakter nieformalny i dokonywać się np. w ramach spotkań przedstawicieli różnych firm. Dostęp przedsiębiorstwa do wiedzy zewnętrznej wymaga wchodzenia w kontakty z podmiotami zajmującymi się prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych, takimi jak: uniwersytety, instytuty badawcze, niezależni eksperci itd.

30.

W przypadku sieci innowacji ad hoc, niewątpliwą trudność sprawia badanie częstości oraz skali ich występowania. Jedną z możliwych metod takich badań jest wywiad telefoniczny CATI (ang. Computer Assisted Telephone Interview) na dużej próbie przedsiębiorstw, jednak wykorzystanie tej metody wykracza poza zakres niniejszego opracowania. Zamiast próby uzyskania reprezentatywnych danych nt. funkcjonowania sieci innowacji ad hoc w województwach Polski Wschodniej zaprezentowana zostanie analiza przykładowej sytuacji, która stanowi bodziec do tworzenia krótko- i średniookresowych sieci innowacji tego typu. Realizacja projektów współfinansowanych z regionalnego programu operacyjnego w ramach takich działań jak: 1.2. Dotacje inwestycyjne dla mikroprzedsiębiorstw oraz 1.3. Dotacje inwestycyjne dla małych i średnich przedsiębiorstw niejako wymusza tworzenie sieci innowacji ad hoc. Wspomniane działania proponują wsparcie projektów inwestycyjnych, polegających na wdrożeniu innowacji procesowej, produktowej, organizacyjnej lub marketingowej w przedsiębiorstwach. Tworzenie sieci innowacji ad hoc może pojawić się w kilku momentach cyklu życia typowego projektu: 1. Uzyskanie opinii o innowacyjności planowanej inwestycji, czyli obiektywnej opinii eksperta dotyczącej

rozwiązań, które firma planuje wdrożyć realizując nową inwestycję. Wysoki poziom innowacyjności przedsięwzięcia (np. innowacyjność w skali świata czy też kraju) pozwala zwykle na zwiększenie szansy na uzyskanie lepszej lokaty na liście rankingowej wniosków i tym samym zwiększenie prawdopodobieństwa uzyskania wsparcia. Opinię o innowacyjności może wydać tylko jedna z niżej wymienionych organizacji: jednostki naukowo-badawcze, centra badawczo-rozwojowe, instytuty przemysłowe, uczelnie lub organizacje techniczne. Uzyskanie opinii o innowacyjności jest zatem przykładem utworzenia krótkookresowej sieci innowacji typu ad hoc między przedsiębiorstwem a jedną z wymienionych organizacji.

29

Dane Eurostat. 30

Ministerstwo Gospodarki, Kierunki i polityka rozwoju klastrów w Polsce, Warszawa, 2009.

31

2. Przygotowanie dokumentacji projektowej. Przedsiębiorstwa często nie posiadają dostatecznej wiedzy czy też zasobów czasowych do przygotowania wysokiej jakości dokumentacji projektowej, w tym wniosku, biznesplanu oraz wymaganych załączników. W tym obszarze powstał rynek usług świadczonych przez organizacje konsultingowe, a także inne (np. uczelnie), które na zlecenie firm przygotowują dokumentację projektową. Na terenie Makroregionu Polski Wschodniej działa wiele organizacji świadczących tego rodzaju usługi (np. Meritum Sp. z o.o., Firma Konsultant Doradztwo Gospodarcze, ConsulTrix Doradztwo Gospodarcze, Wyższa Szkoła Zarządzania i Informatyki w Rzeszowie). Krótkookresowa współpraca w ramach stworzonej sieci innowacji, polegająca na opracowaniu dokumentacji projektowej (zwykle 1-3 miesiące), może się przerodzić w bardziej trwałą, średniookresową współpracę, jeżeli firma zdecyduje się na zlecenie zarządzania pozyskanym projektem (wówczas współpraca zwykle trwa od 1 roku do 2 lat).

3. Zakup i wdrożenie innowacyjnych rozwiązań. Podstawowym celem związanym z realizacją projektów RPO w działaniach 1.2. i 1.3. jest wdrożenie innowacji procesowej, produktowej, organizacyjnej lub marketingowej. Jest to doskonała okazja do utworzenia sieci innowacji typu ad hoc między dostawcą innowacyjnych rozwiązań a przedsiębiorcą.

Skalę zjawiska obrazują dane zgromadzone w „Mapie projektów dofinansowanych z RPO województwa lubelskiego na lata 2007-2013

31”. Można z nich wywnioskować, że realizacja projektów inwestycyjnych,

w których istotną rolę odgrywają innowacje, stanowi doskonałą okazję do tworzenia licznych sieci innowacji typu ad hoc między przedsiębiorstwami, instytucjami otoczenia biznesu oraz jednostkami typu B+R. Na terenie samego województwa lubelskiego dofinansowanie uzyskało 509 projektów z działania RPO WL 1.2 (łączna wartość projektów 511 325 723,5 PLN) oraz 301 projektów z działania RPO WL 1.3 (łączna wartość projektów 740 757 429,9 PLN). W zakresie powiązań kooperacyjnych można wyróżnić wiele innych koncepcji współpracy (np. sieci producenckie, partnerstwo publiczno-prywatne (PPP), sieci łańcuchów dostaw). Ciekawą koncepcją powiązań kooperacyjnych występujących w województwach Polski Wschodniej są tzw. lokalne grupy działania (LGD). Istotą rozwoju lokalnego jest stworzenie sprzyjających warunków do wykorzystania aktywności społeczności lokalnej. Aby pobudzić zaangażowanie lokalnej społeczności w rozwój obszaru oraz lepiej wykorzystać zasoby regionu, konieczne jest budowanie kapitału społecznego na wsi oraz efektywniejsze wykorzystanie lokalnych zasobów intelektualnych i społecznych, a także kulturowych i gospodarczych. Aktywna społeczność lokalna, w tym lokalni przedsiębiorcy, stymuluje rozwój innowacji na obszarach wiejskich. Do stworzenia takiej sytuacji konieczne jest wdrażanie działań mających na celu udzielanie wsparcia przez samorządy lokalne, organizacje i instytucje, tak publiczne, jak i prywatne, dysponujące środkami finansowymi wspierającymi lokalny potencjał gospodarczy. Taki rodzaj wsparcia oferują lokalne grupy działania (LGD), odgrywając tym samym istotną rolę w procesie rozwoju obszarów wiejskich przez realizację inicjatywy LEADER i wdrażanie procesów innowacyjnych. Jednocześnie grupy te, tworząc sieć, integrują i aktywizują mieszkańców. Prawnie LGD funkcjonują zgodnie z art. 15. ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich z dnia 7 marca 2007 roku

32 (Dz.U nr 64,

poz. 427). Większość LGD przybrała formę stowarzyszeń, posiadających osobowość prawną. Nadrzędnym działaniem LGD jest zarządzanie realizacją lokalnej strategii rozwoju (LSR), na podstawie której są wdrażane projekty łączące zasoby ludzkie, przyrodnicze, kulturowe i historyczne oraz wiedzę i umiejętności przedstawicieli trzech sektorów: publicznego, gospodarczego i społecznego. Należy podkreślić, że im większy jest zasięg terytorialny strategii lokalnej wdrażanej przez grupę, tym większy jest budżet na jej realizację. Większa liczba osób objętych LSR to także gwarancja pojawienia się większej liczby ciekawych pomysłów na projekty realizowane w ramach poszczególnych strategii i konkurencji między nimi. Ponadto stanowi ona większą szansę na rozwijanie się inicjatyw obywatelskich i integracji społecznej, a także możliwość lepszego wykorzystania obiektów infrastruktury społecznej powstałych w wyniku działań LGD

33.

Istota wspomnianego wyżej programu LEADER jest zawarta w jego nazwie, która stanowi akronim wyrażenia pochodzącego z języka francuskiego i oznacza „powiązania pomiędzy działaniami na rzecz rozwoju

31

http://mapa.rpo.lubelskie.pl [dostęp 27.02.2014]. 32

Dz.U nr 64, poz. 427. 33

Czapiewska G., Lokalne Grupy. Działania a kreowanie rozwoju regionalnego w województwach pomorskim i zachodniopomorskim, dostępny na www.ur.edu.pl/file/30083/26.pdf

32

gospodarczego obszarów wiejskich” (Liaison Entre Actions de Development de L`Economie Rurale). LEADER jest jednym z czterech programów unijnych, tzw. inicjatyw wspólnotowych, i ma na celu rozwój obszarów wiejskich dotkniętych szczególnymi trudnościami oraz polepszenie warunków życia na wsi dzięki współpracy partnerów lokalnych. Działania programu LEADER są obecnie realizowane w osi IVw ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007–2013. Celem osi 4. jest przede wszystkim budowa kapitału społecznego przez aktywizację mieszkańców oraz przyczynianie się do powstawania nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, a także polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami

34. Jednym z wyróżników podejścia LEADER jest innowacyjność

postrzegana w wymiarze lokalnym i polegająca na:

zastosowaniu pomysłów i rozwiązań znanych gdzie indziej, jednak na danym terenie mających charakter nowatorski;

nowatorskim wykorzystaniu lokalnych zasobów;

rozwoju nowych rodzajów usług lub produkcji;

nowych sposobach angażowania lokalnej społeczności w proces rozwoju35

. Sieć pełni rolę płaszczyzny współpracy między trzema kluczowymi dla funkcjonowania obszarów wiejskich sektorami: publicznym (samorządy, szkoły, agendy rządowe i inne instytucje publiczne), społecznym (głównie organizacje pozarządowe) oraz gospodarczym (firmy prywatne, przedsiębiorcy, rolnicy i ich organizacje). Efektem kooperacji ma być aktywizacja społeczności lokalnych. Sytuacją optymalną jest obecność w strukturze LGD jak największej liczby przedstawicieli sektora społecznego, ponieważ mieszkańcy obszarów objętych lokalną strategią rozwoju (LSR) najlepiej wiedzą, jakie działania są konieczne w miejscowościach przez nich zamieszkiwanych. Trzeba jednak dostrzec rolę sektorów publicznego i gospodarczego, które dysponują ogromnym potencjałem organizacyjnym oraz finansowym

36. LEADER kładzie silny nacisk na partnerstwo między

trzema sektorami: publicznym, społecznym i gospodarczym oraz na tworzenie pomiędzy nimi sieci powiązań, celem wymiany doświadczeń, wzajemnej współpracy i realizacji wspólnych projektów. Na terenie Makroregionu Polski Wschodniej zidentyfikowano 106 LGD

37. Przykładowymi strukturami tej

kategorii mogą być:

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Ziemia Zamojska” z siedzibą w Sitnie,

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Doliną Wieprza i leśnym szlakiem” z siedzibą w Lubartowie,

Stowarzyszenie „Poleska Dolina Bugu” z siedzibą w Okunince38

.

34

Kołodziejczak A., Lokalne Grupy Działania jako czynnik rozwoju wiejskich obszarów peryferyjnych w województwach lubelskim i podlaskim [w:] Wiejskie obszary peryferyjne – uwarunkowania i czynniki aktywizacji, red. M. Wesołowska, Studia Obszarów Wiejskich, t. XXVI 2011. 35

Oś IV PROW 2007-2013 – Lokalne grupy działania i lokalne strategie rozwoju, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, 2009. 36

Czapiewska G., Lokalne grupy działania a kreowanie rozwoju regionalnego w województwach pomorskim i zachodniopomorskim, dostępny na www.ur.edu.pl/file/30083/26.pdf 37

Czapiewska G., Lokalne grupy… op.cit. 38

Omówiono szerzej Thlon M., Piotrowska Marciniak M., Analiza lokalnych… (op.cit.) s. 48-49.

33

4. Kluczowe sektory i branże Polski Wschodniej 4.1. Makroregion Polski Wschodniej Makroregion Polski Wschodniej obejmuje pięć województw: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie. Pod względem powierzchni stanowi prawie jedną trzecią powierzchni kraju (31,6%). Wschodnia granica Polski, przy której leżą województwa warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie i podkarpackie, jest zarazem wschodnią granicą Unii Europejskiej

39. Makroregion sąsiaduje z pięcioma

państwami – od północy z Rosją i Litwą, w centralnej części z Białorusią, od południowego wschodu z Ukrainą, a od południa ze Słowacją. Peryferyjność Polski Wschodniej ma wymiar związany z położeniem geograficznym (definiowany odległością od centrów rozwojowych Polski i Unii Europejskiej), ale jest także peryferią w sensie społeczno-gospodarczym. Rozwój gospodarczy tych terenów należy do najniższych w Unii Europejskiej. Region charakteryzuje się niskim poziomem innowacyjności, konkurencyjności i atrakcyjności inwestycyjnej. Zapóźnienia rozwojowe makroregionu mają głębokie korzenie historyczne i z tego względu są trudne do przezwyciężenia

40.

Przygraniczne położenie Makroregionu Polski Wschodniej stwarza zarówno ograniczenia, jak i szanse dla rozwoju, jednak z uwagi na występujące obecnie w tym obszarze uwarunkowania geopolityczne, dominują czynniki ograniczające. Wynika to przede wszystkim z tego, że niemal cała wschodnia granica Polski, z wyjątkiem krótkiego fragmentu granicy polsko ‐litewskiej, ma – jako zewnętrzna granica UE – stosunkowo małą przenikalność. Sytuacji nie poprawia bardzo słaba sytuacja społeczno-ekonomiczna regionów sąsiadujących od wschodu z Makroregionem Polski Wschodniej, co niewątpliwie jest czynnikiem ograniczającym rozwój wzajemnych relacji

41. Niemniej jednak Rosja, Białoruś i Ukraina są istotnymi partnerami

gospodarczymi dla przedsiębiorstw z Polski Wschodniej42

, co jest szczególnie widoczne w przypadku podmiotów zlokalizowanych w powiatach przygranicznych

43.

Polska Wschodnia w skali kraju wyróżnia się ze względu jakość środowiska przyrodniczego. W skali makroregionu większy niż przeciętnie jest odsetek powierzchni objęty różnymi formami prawnej ochrony

39

Zgodnie z danymi GUS, zewnętrzna granica UE na terenie Polski liczy 1163 km, co stanowi 33% długości granicy państwowej RP. Najdłuższy odcinek przypada na granicę z Ukrainą – 535 km (46%), nieco mniejszy z Białorusią – 418 km (36%) i najkrótszy z Federacją Rosyjską (Obwodem Kaliningradzkim) – 210 km (18%). 40

Negatywne uwarunkowania historyczne sięgają czasów średniowiecza. Już wówczas procesy rozwojowe w bardzo małym stopniu przekraczały umowną granicę Wisły (styl romański, klasztory cysterskie, średniowieczna urbanizacja). Koleje epoki niestety tylko utrwaliły negatywne tendencje rozwojowe. Obszar dzisiejszych pięciu województw Polski Wschodniej należał w okresie XIX-wiecznej industrializacji do peryferyjnych terenów trzech państw zaborczych. Położony był z dala od dużych ośrodków miejskich, stanowiących rynki zbytu dla wyrobów przemysłowych, oraz zagłębi surowcowych, zwłaszcza miejsc wydobycia węgla kamiennego, będącego głównym surowcem energetycznym. Transport surowców i materiałów oraz wywóz wyrobów gotowych był utrudniony, ponieważ większość miast na tym obszarze bardzo późno uzyskała połączenia kolejowe, a gęstość sieci kolejowej była mała. Wprawdzie w okresie II RP w części dzisiejszego Makroregionu Polski Wschodniej (lubelskie, świętokrzyskie, podkarpackie) rozpoczęto realizację planu stworzenia Centralnego Okręgu Przemysłowego, jednak z uwagi na wybuch drugiej wojny światowej nie udało się w pełni wdrożyć tego ambitnego zamierzenia. Okres PRL również nie przyniósł znaczącej poprawy. Wysiłki czynione po 1989 r. na rzecz wyrównania poziomu rozwojowego kraju również nie dały spodziewanych rezultatów i nie udało się przełamać wielowiekowych zapóźnień rozwojowych tego obszaru. Widoczny postęp w tym zakresie zanotowano dopiero po wejściu Polski do struktur UE (m.in. dzięki wdrożeniu programu operacyjnego „Rozwój Polski Wschodniej”), ale mimo to nadal jest jeszcze wiele obszarów wymagających poprawy. Por. Gorzelak G., Jałowiecki B. Europejskie granice: jedność czy podziały kontynentu? Studia Regionalne i Lokalne, 2-3(6)/2001; Hryniewicz J. Polityczny i kulturowy kontekst rozwoju gospodarczego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2004 ss. 371; Duda J. Szymański Z. Od centrum do peryferii. Gospodarka Lubelszczyzny na przestrzeni dziejów Polski [w:] Stefański M. (red.) Strategiczna problematyka rozwoju regionu lubelskiego, Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie, Lublin, 2011 s. 195-240. 41

Problem ten szerzej opisano w Celińska-Janowicz D., Herbst M., Płoszaj A., Smętkowski M. Zmiany sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru wsparcia Programu Sąsiedztwa Polska – Białoruś - Ukraina INTERREG IIIA/TACIS CBC 2004-2006 w latach 2004-2008/2009, EUROREG, Warszawa, 2010 ss. 67. 42

Komornicki T., Miszczuk A. Transgraniczne powiązania województw Polski wschodniej, MRR, Warszawa, 2011 ss. 83. 43

Krok K., Smętkowski M. (red.) Cross-Border Co-operation of Poland after EU Enlargement. Focus on Eastern Border, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2006 ss. 171.

34

środowiska (39,4% wobec średniej krajowej wynoszącej 32,5%). W Polsce Wschodniej większy jest również udział obszarów Natura 2000

44.

Pomimo występujących w Makroregionie Polski Wschodniej ograniczeń rozwojowych, można wskazać określone potencjały, których konsekwentne wspieranie może stanowić istotną szansę na podniesienie poziomu innowacyjności gospodarek makroregionu i w efekcie umożliwić poprawę jego pozycji rozwojowej i konkurencyjnej. Należą do nich przede wszystkim istniejące specjalizacje gospodarcze w określonych branżach, które koncentrują wykwalifikowane zasoby ludzkie oraz kompetencje firm. Sprzyja to ich rozwojowi i pojawianiu się nowych producentów, przyczyniając się do zakorzenienia prowadzonej działalności w danej branży i branżach pokrewnych. 4.2. Kluczowe sektory i branże Polski Wschodniej Struktura branżowa przemysłu Polski Wschodniej odznacza się wyraźną specyfiką

45. Specyfika ta wynika z dużo

większej niż przeciętna w kraju roli produkcji artykułów spożywczych, a następnie przemysłu gumowego i tworzyw sztucznych, drzewnego oraz meblarskiego. Większe niż średnio w kraju jest też znaczenie produkcji maszyn i urządzeń. Spośród przemysłów „rzadkich” o dużym znaczeniu dla całego kraju można wymienić przemysł lotniczy. Można zaobserwować ewolucję struktury przemysłu w Polsce Wschodniej w kierunku branż bardziej zaawansowanych technologicznie. Spośród sześciu gałęzi, które zanotowały zarówno bezwzględne (w wartości produkcji), jak i względne (udział w ogóle przemysłu) zmniejszenie znaczenia, pięć należało do przemysłu tradycyjnego. Gałęziami, które w latach 2002-2012 znacząco zwiększyły swój udział w strukturze przemysłu były: przemysł gumowy i tworzyw sztucznych oraz przemysł metalowy. Siedem największych gałęzi przemysłu w Polsce Wschodniej, tj. przemysł spożywczy, produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, przemysł mineralny, przemysł wyrobów z metali, przemysł meblarski, przemysł drzewny oraz produkcja maszyn i urządzeń, generuje 63% produkcji sprzedanej i skupia 60% zatrudnionych w przemyśle makroregionu. Wiodącą gałęzią przemysłu w Polsce Wschodniej jest przemysł spożywczy, który wytwarza 23,9% produkcji sprzedanej i obejmuje 17,3% zatrudnionych w makroregionie, czyli 2-3 razy więcej niż kolejne z głównych gałęzi. Produkcja artykułów spożywczych jest najważniejszą branżą pod względem zatrudnienia i wartości sprzedanej w trzech z pięciu analizowanych województw, a jej rola jest szczególnie duża w województwie podlaskim (48% wartości całej produkcji sprzedanej przemysłu), a następnie w warmińsko-mazurskim i lubelskim (odpowiednio 38 i 26% produkcji sprzedanej). Pod względem wartości produkcji sprzedanej drugą z największych branżą w Polsce Wschodniej jest produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, zajmująca szczególne miejsce w gospodarkach województw warmińsko-mazurskiego, podlaskiego i podkarpackiego. Nieco mniejsze jest znaczenie tego przemysłu w zatrudnieniu ogółem, gdzie ustępuje on nieznacznie (o około 1 p.p.) przemysłowi metalowemu i meblarskiemu. Charakterystyczną cechą przemysłu gumowego jest duża koncentracja, tak zatrudnienia, jak i produkcji, w wielkich zakładach przemysłowych, które działają od kilkudziesięciu lat w województwach podkarpackim, warmińsko-mazurskim i podlaskim. Trzy największe zakłady odpowiadają za 31% całości zatrudnienia w tej gałęzi. Trzecią z największych gałęzi w Polsce Wschodniej – z ponad 7% udziałem w produkcji sprzedanej i 6% udziałem osób zatrudnionych w przemyśle – jest przemysł mineralny, szczególnie obecny w województwie świętokrzyskim. Przemysł wyrobów z metali jest pod względem zatrudnienia drugą z najważniejszych gałęzią w Polsce Wschodniej i czwartą pod względem wartości produkcji sprzedanej. Podobna jest skala działalności przemysłów meblarskiego i drzewnego, pełniących istotną rolę w strukturze branżowej województw warmińsko-mazurskiego i podlaskiego. Każdy z nich odpowiada za nieco ponad 5% wartości produkcji sprzedanej przemysłu w Polsce Wschodniej. W zakresie liczby zatrudnionych większa jest rola meblarstwa, ponieważ – z ponad 31 tys. zatrudnionych osób – jest ono trzecią z największych gałęzi przemysłu w Polsce Wschodniej (8% zatrudnionych). Udział przemysłu drzewnego jest w tym zakresie nieco mniejszy (6%). Ostatnią branżą przemysłu przetwórczego, mającą ponad 5% udział w zatrudnieniu i produkcji

44

Kozak M. Turystyka jako czynnik rozwoju regionów Polski Wschodniej. Ekspertyza wykonana na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, MRR, Warszawa, 2011, ss. 90. 45

Szerzej patrz: Dej M., Domański B., Działek J., Gwosdz K., Sobala-Gwosdz A., Znaczenie przemysłu dla „inteligentnego i trwałego” rozwoju regionu Polski Wschodniej oraz podejmowanych działań dotyczących jego restrukturyzacji i modernizacji. Ekspertyza na zlecenie MRR, MRR, Kraków, 2011.

35

sprzedanej jest produkcja maszyn i urządzeń, która ma szczególne znaczenie w województwach podkarpackim i lubelskim

46.

Analizując dotychczasową strukturę przemysłu Makroregionu Polski Wschodniej, a także potencjał rozwojowy związany z jego położeniem, zasobami i warunkami naturalnymi można wyróżnić 11 sektorów gospodarki, które mogą stanowić impuls do dynamicznego rozwoju całego regionu. Poszczególne sektory uszeregowano według ich potencjału i znaczenia dla gospodarki Makroregionu. Ze względu na to kryterium można wyróżnić następujące sektory: 1) spożywczy, 2) Business Process Outsourcing (BPO), 3) odnawialnych źródeł energii, 4) turystyczny, 5) lotniczy, 6) logistyczny, 7) drzewny i meblarski, 8) maszynowy, 9) metalowy, 10) odzieżowy, 11) budowlany. W Tabeli 10. przedstawiono charakterystykę poszczególnych sektorów, ich potencjału i perspektyw rozwoju, wraz ze wskazaniem przykładowych podmiotów działających w analizowanych branżach na terenie Makroregionu Polski Wschodniej. Tabela 10. Charakterystyka kluczowych branż Makroregionu Polska Wschodnia

Sektor gospodarki

Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju

Spożywczy Najbardziej rozpowszechniona i silnie zróżnicowana gałąź przemysłu przetwórczego, zaspokajająca podstawowe potrzeby ludności. Jego zadaniem jest zarówno wstępne przetwarzanie płodów rolnych, jak i uzyskiwanie produktów o wysokim stopniu przetworzenia. Wyróżnia się kilkanaście branż przemysłu spożywczego, z których najważniejsze to: przemysł młynarski, przemysł mięsny - związany z poziomem hodowli bydła, trzody chlewnej i drobiu, przemysł rybny, przemysł mleczarski, przemysł cukrowniczy i cukierniczy, przemysł olejarsko-tłuszczowy, przemysł tytoniowy, przemysł napojów

W Polsce Wschodniej znaczenie przemysłu spożywczego jest bardzo duże. Wartość produkcji sprzedanej artykułów spożywczych w tym regionie stanowi prawie 29% wartości tej produkcji w całym kraju. W województwie podlaskim udział produkcji artykułów spożywczych w produkcji sprzedanej przemysłu sięga 54%. Sektor spożywczy charakteryzuje się dużą różnorodnością, rozproszeniem i powiązaniem z bazą surowcową i rynkami zbytu, Jednakże zdecydowanie dominującymi branżami są mleczarstwo i przemysł mięsny. Potwierdzeniem silnego umocowania przedsiębiorstw z branży spożywczej w Polsce Wschodniej jest liczba firm z tego obszaru ujętych w ogólnopolskim rankingu 500 największych polskich przedsiębiorstw. Najliczniejszą reprezentację takich firm ma województwo podlaskie, natomiast w województwach podkarpackim i świętokrzyskim nie ma przedsiębiorstw spożywczych

Perspektywy rozwoju sektora są optymistyczne ponieważ Polska Wschodnia posiada dość dobre zaplecze naukowo-badawcze, a także odpowiednie otoczenie instytucjonalne oraz duży potencjał edukacyjny – rozwinięty system szkolnictwa średniego i wyższego. Obecnie poziom koncentracji produkcji w przemyśle spożywczym jest niski, jednak będą postępować procesy, prowadzące z jednej strony do zmniejszania się liczby podmiotów, a z drugiej – do wzrostu ich udziału w rynku. Prognozy dotyczące poziomu produkcji sprzedanej przemysłu spożywczego pozwalają sądzić, że w najbliższych latach będzie się on sukcesywnie zwiększał. Istnieją stosunkowo dobre i tanie surowce do produkcji, czemu sprzyjają ekologiczne warunki uprawy. Można przypuszczać, że dzięki rosnącej liczbie przedsiębiorstw prywatnych i stale zwiększającej się aktywności przedsiębiorców, podjęte inicjatywy klastrowe będą w przyszłości kontynuowane oraz pogłębiane.

46

Projekt strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 z 5 kwietnia 2013 r., s. 28.

36

Sektor gospodarki

Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju

alkoholowych. o tak dużym potencjale. Największymi podmiotami tego sektora są Indykpol S.A., S.M. Mlekpol, Grajewo Grupa Mlekovita.

Business Process Outsourcing (BPO),

BPO to outsourcing procesów biznesowych lub ich części. Polega na zlecaniu zewnętrznemu dostawcy obsługi wybranych procesów biznesowych, tradycyjnie realizowanych za pomocą wewnętrznych zasobów. Zazwyczaj przedmiotem outsourcingu są obszary o charakterze strategicznym dla przedsiębiorstwa, ale nienależące do jego kluczowych kompetencji i niebędące treścią jego głównej działalności biznesowej. Przykładowo firma z branży nowych technologii może dokonać outsourcingu sprzedaży swoich produktów, by móc skupić się na rozwijaniu wiedzy i poszukiwaniu nowych rozwiązań technologicznych. Sektor BPO jest jednym z najbardziej innowacyjnych segmentów usług dla biznesu. Wykorzystuje nowe technologie, zaawansowane rozwiązania i specjalistyczną wiedzę będąc równocześnie wydajnym kanałem wymiany wiedzy i know-how.

Zwiększająca się obecność międzynarodowych centrów badawczo-rozwojowych w Polsce jest dowodem na wysokie kompetencje krajowych specjalistów. Najczęściej są to centra należące do firm zagranicznych. Większość z nich koncentruje się na działaniu w sektorze IT. W Polsce zlokalizowano też duże centra badawczo-rozwojowe wyspecjalizowane w innowacjach przemysłowych. Są one bardzo często wynikiem inwestycji podejmowanych wcześniej w przemyśle. A więc najpierw budowa zakładu przemysłowego, a jako następny krok – centrum badawczego. W miastach Polski Wschodniej sektor BPO dopiero się rozwija.

Ze względu na swoje położenie i liczne kontakty z Rosją, Ukrainą i Białorusią, Polska Wschodnia oferuje dostęp do osób władających nie tylko językami angielskim i niemieckim, ale także rosyjskim, ukraińskim, a także białoruskim. Jest to więc doskonała lokalizacja dla firm planujących ekspansję na rynki Europy Wschodniej, ale chcących działać nadal w warunkach prawnych i gospodarczych UE. Mimo że wartość polskiego rynku outsourcingowego w 2012 r. wzrosła o 3 mld PLN, osiągając tym samym wartość 12 mld PLN47, jest on daleki od stanu nasycenia, co więcej, stał się szczególnie atrakcyjny dla firm z Unii Europejskiej. W Polsce można się spodziewać wzrostu tego rynku na poziomie 15-20% rocznie. Przemawia za tym m.in. konsekwentne zwiększanie się liczby dziedzin biznesu, w których firmy korzystają ze wsparcia profesjonalnych firm zewnętrznych, chcąc optymalizować swoje procesy, wprowadzać nowe technologie informatyczne oraz szukać oszczędności. W woj. makroregionu w latach 2003-2013 powstało 47 centrów usług outsourcingowych48. W 2013 r. firma Colliers International opublikowała „Mapę wschodzących gwiazd sektora BPO w Polsce w 2013 r.”, na której zidentyfikowano lokalizacje z największym potencjałem pod względem przyszłego rozwoju sektora BPO/SSC na polskim rynku. Raport zawiera najważniejsze informacje na temat 10 polskich miast, które – poza głównymi polskimi centrami BPO – mają szansę na rozwój w tym sektorze. Wśród miast o dużym potencjale rozwojowym znalazły się wszystkie stolice województw omawianego makroregionu. Głównymi atutami makroregionu są: znaczne nasycenie wysokokwalifikowana kadrą; atrakcyjne stawki czynszów w wymienionych lokalizacjach, które mogą być nawet o 50% niższe niż na głównych rynkach biurowych mimo małej podaży powierzchni biurowej w poszczególnych lokalizacjach (w miastach makroregionu znaczna ilość powierzchni biurowej jest w trakcie budowy lub w fazie planowania); funkcjonowanie we wszystkich stolicach województw Polski Wschodniej firm z sektora BPO, głównie powiązanych z branżą IT, call center oraz usługami finansowymi49. Szczegółowe zestawienie czynników determinujących potencjał rozwoju sektora BPO przedstawiono w Tabeli 11.

Odnawialnych źródeł energii

Cechą charakterystyczną tego sektora jest działalność polegająca na wytwarzaniu energii odnawialnej uzyskiwanej z naturalnych, powtarzających się

Udział poszczególnych województw Polski Wschodniej w produkcji energii odnawialnej w Polsce jest mały. Największy ma województwo podkarpackie (12,3%), najmniejszy zaś – lubelskie (0,3%). Udział pozostałych województw

Biorąc pod uwagę z jednej strony prognozy rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii, z drugiej zaś – potencjał ekonomiczny województw Polski Wschodniej – zwłaszcza w zakresie biomasy, biogazu, energii wiatrowej i wodnej, należy oczekiwać, że jednym z najistotniejszych regionów Polski, w którym

47

Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL), Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Polsce 2012, Warszawa, 2012. 48

Dane PAIiIZ. 49

Colliers International, Rising Stars 2013: 10 upcoming BPO/SSC locations, 2013.

37

Sektor gospodarki

Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju

procesów przyrodniczych. Odnawialne źródła energii (OZE) stanowią alternatywę dla tradycyjnych, pierwotnych, nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Ich zasoby uzupełniają się w naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktować je jako niewyczerpalne. W warunkach krajowych energia ze źródeł odnawialnych obejmuje energię z bezpośredniego wykorzystania promieniowania słonecznego (przetwarzanego na ciepło lub energię elektryczną), wiatru, zasobów geotermalnych (z wnętrza Ziemi), wodnych, stałej biomasy, biogazu i biopaliw ciekłych.

jest niewiele wyższy: woj. świętokrzyskie – 1%, podlaskie – 2,4% i warmińsko-mazurskie – 3,3%. Technologiami produkcji energii odnawialnej o największym potencjale w województwach Polski Wschodniej są odpowiednio: energia słoneczna, energia wiatru i biogazu (woj. lubelskie); energia wiatru i biomasy stałej (woj. podkarpackie); energia wiatru, biomasy stałej i biogazu (woj. podlaskie); energia słoneczna (woj. świętokrzyskie) oraz energia wiatru i biomasy stałej (woj. warmińsko-mazurskie). Jeśli jednak wziąć pod uwagę udział województw Polski Wschodniej w produkcji określonych rodzajów energii odnawialnej, to w kilku przypadkach jest on znaczący w skali kraju. Dotyczy to zwłaszcza województwa podkarpackiego, którego udział w produkcji energii wodnej wynosi 18% w skali kraju, oraz województw warmińsko-mazurskiego i podlaskiego, których udział w krajowej produkcji energii wiatrowej wynosi odpowiednio 4 i 3,5%. Spośród największych inwestorów zagranicznych należy wymienić m.in. duński Greentech Energy Systems, Polen Invest (Poldanor – biogazownie) i LM Glasfiber (producent turbin), hiszpańskie firmy Acciona, Fersa i Green Source (biopaliwa).

odnawialne źródła energii będą się rozwijać jest właśnie Polska Wschodnia.

Turystyczny Podstawowe części składowe gospodarki turystycznej zostały sklasyfikowane w sekcjach, które wprost wyodrębniają elementy rynku turystycznego: sekcja H - hotele i restauracje (obejmuje wynajem pomieszczeń do krótkotrwałego zamieszkania, łącznie z wyżywieniem lub bez oraz działalność gastronomiczną) oraz sekcja I - transport, gospodarka magazynowa i łączność (obejmuje m.in. działalność związaną z przewozem osób środkami transportu lądowego, wodnego i powietrznego, obsługę pasażerów i bagażu, organizowanie i obsługę ruchu turystycznego, a więc działalność biur podróży, agencji podróży oraz biur turystycznych, jak

W styczniu 2012 r. w Polsce, w szeroko rozumianym sektorze turystycznym, obejmującym hotele oraz gastronomię, było zatrudnionych ok. 240 tys. pracowników. Czyni to sektor turystyczny jednym z najważniejszych sektorów polskiej gospodarki. W Polsce Wschodniej w tym sektorze pracuje ponad 34 tys. osób (14,1% zatrudnionych w tym sektorze w całym kraju). Warto podkreślić, że liczba zatrudnionych w sektorze turystycznym w Polsce Wschodniej dynamicznie wzrasta. W 2000 r. w pięciu województwach Polski Wschodniej w tym sektorze było zatrudnionych 21,2 tys. osób. Oznacza to, że w ciągu 11 lat liczba miejsc pracy w sektorze turystycznym w Polsce Wschodniej zwiększyła się o ponad 60%.

Rozwój gospodarczy Polski Wschodniej, coraz większe zaangażowanie firm z tego obszaru w międzynarodowe stosunki gospodarcze oraz wzrost inwestycji zagranicznych przełożą się na zwiększenie przyjazdów do Polski Wschodniej, a to z kolei może napędzić koniunkturę w sektorze turystycznym regionu. Dodatkowym elementem sprzyjającym rozwojowi sektora turystycznego w Polsce Wschodniej jest rosnący poziom świadomości ekologicznej cudzoziemców oraz polskiego społeczeństwa, powodujący chęć obcowania z nieskażoną przyrodą obecną w omawianym regionie jako jednym z najczystszych w kraju. Region ten oferuje także produkty ekologiczne, ponieważ rozwija się tu rolnictwo ekologiczne i wytwarzanie produktów organicznych. Dlatego w przyszłości w Polsce Wschodniej dynamicznie rozwijać się będzie także agroturystyka.

38

Sektor gospodarki

Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju

również tzw. pozostałą działalność turystyczną).

Lotniczy Koncentruje się na działaniach związanych z produkcją i sprzedażą kompletnych samolotów i helikopterów, części i komponentów, a także technologii wykonywania metalowych elementów do zespołów napędowych i przekładni oraz podwozi samolotów, a także oprzyrządowania, technologii stosowanych do wykonywania elementów do budowy kadłubów, części do napędów lotniczych z użyciem materiałów niemetalicznych, technologii montażu, metod kontroli procesów techniki testowania i badań części i podzespołów, nanotechnologii oraz technologii w obszarze awioniki.

Polski przemysł lotniczy koncentruje się w 90% w Polsce Wschodniej. Najważniejszym podmiotem tego sektora jest WSK Rzeszów. Firma ta jest największym w Polsce producentem elementów silników lotniczych. Należy do amerykańskiej korporacji United Technologies Corp. Inne wiodące podmioty to PZL Świdnik oraz Goodrich. W obszarze sektora lotniczego działa bardzo prężne Stowarzyszenie Producentów Lotniczych Dolina Lotnicza. Cztery największe podmioty przemysłu lotniczego zlokalizowane w Polsce Wschodniej – WSK PZL Rzeszów, PZL Świdnik, Pratt & Whitney i PZL Mielec generują ponad 55% obrotów całego sektora.

Zarówno długoterminowe, jak i krótkoterminowe prognozy rozwoju tego sektora są bardzo pozytywne. Według raportu przygotowanego przez Airbus, w ciągu najbliższych 20 lat światowy rynek będzie potrzebował 25 tys. samolotów. Największy popyt na nowe samoloty będzie pochodził z rynków rozwijających się. Sektor lotniczy w Polsce Wschodniej jest ściśle związany z globalnym przemysłem, w związku z czym ogólnoświatowe tendencje będą miały wpływ również na polski rynek. Koniec kryzysu ponownie odblokuje rynek zamówień i produkcja sektora wzrośnie. Innym czynnikiem stymulującym rozwój polskiego przemysłu lotniczego jest to, że w niedalekiej przyszłości polski rząd będzie zmuszony do złożenia nowych zamówień na śmigłowce dla policji i straży granicznej czy samoloty szkoleniowe dla wojska.

Logistyczny Istotą działalności w tej branży jest planowanie, realizowanie i kontrolowanie sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji, z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji, w celu zaspokojenia wymagań klienta. Działania logistyczne obejmują: obsługę klienta, prognozowanie popytu, przepływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów, gospodarowanie odpadami, transport i składowanie.

Województwa Polski Wschodniej mają charakter transgraniczny, a zatem stanowią dobrą lokalizację pod budowę baz spedycyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych powierzchni magazynowych. Pomimo że wielkość infrastruktury liniowej drogowej w województwach wschodnich jest zdecydowanie mniejsza niż w pozostałej części Polski, to pozostaje w dobrym stanie. Istnieje duże zapotrzebowanie na budowę dróg –zwłaszcza ekspresowych i autostrad. Ich budowa powinna zdecydowanie wpłynąć na atrakcyjność branży logistycznej w regionie. Infrastruktura kolejowa jest stale modernizowana. Sektor logistyki lotniczej rokrocznie odnotowuje widoczny wzrost obrotów. Wiodącymi graczami na tym rynku w Polsce Wschodniej są firmy, takie jak: Adampol S.A., OCM Logistic Sp. z o.o., Pronar Sp. z o.o.

Makroregion Polski Wschodniej jest, i wszystko wskazuje na to, że jeszcze przez długie lata będzie, wschodnią rubieżą Unii Europejskiej i jej Wspólnego Obszaru Gospodarczego. Oznacza to korzystne pespektywy dla dalszego rozwoju ogólnie rozumianego sektora logistycznego na tym obszarze, w tym zwłaszcza infrastruktury przeładunkowej i magazynowej. Sprzyjać temu będzie systematyczna modernizacja drogowych i kolejowych szlaków komunikacyjnych. Pozytywny wpływ na rozwój sektora logistycznego już obecnie wywierają największe inwestycje na terenie Makroregionu Polski Wschodniej. Jednym z najbardziej spektakularnych przykładów jest nowa fabryka płyt drewnopochodnych koncernu IKEA, która – kosztem 340 mln EUR – powstaje w gminie Orla w województwie podlaskim. Przewidywany import surowca z Białorusi już obecnie wpływa na modernizację ciągów komunikacyjnych łączących gminę Orla z przejściem granicznym w Połowcach.

Drzewny i meblarski

Sektor drzewny, papierniczy i meblowy obejmuje przede wszystkim produkcję

Polska Wschodnia to jeden z głównych ośrodków rozwoju branży drzewnej, papierniczej i meblarskiej w Polsce. Udział

Długoterminowe perspektywy rozwoju branży drzewnej, papierniczej i meblarskiej w Polsce Wschodniej są dobre głównie ze względu na kilka czynników: w skali Polski i Europy omawiany

39

Sektor gospodarki

Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju

wyrobów z drewna, słomy i korka (w tym tarcicy, płyt, sklejek, wyrobów stolarskich i ciesielskich, opakowań drewnianych), produkcję papieru, tektury i celulozy (w tym wyrobów z papieru i tektury) oraz produkcję mebli.

przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstw działających w tej branży na terenie Polski Wschodniej w przychodach ze sprzedaży w Polsce w 2011 r. wynosił ponad 14,8% (11,8 mld PLN), zaś udział w zatrudnieniu (na terenie Polski Wschodniej w branży jest zatrudnionych ponad 61 tys. osób) w branży ogółem – 22,1%. Struktura wielkości przedsiębiorstw branży drzewnej, papierniczej i meblarskiej, zarówno w całej Polsce, jak i w Polsce Wschodniej, jest zdominowana przez przedsiębiorstwa małe. Firmy duże stanowią około 1% wszystkich podmiotów działających w branży. Liderem sektora jest firma Black Red White z Biłgoraja.

makroregion dysponuje znakomitym potencjałem w postaci dużych zasobów drewna nastąpi dalszy wzrost produkcji meblarskiej w wyniku powiększania eksportu i rozwoju sprzedaży na rynku krajowym, czemu szczególnie sprzyja poprawa na rynku mieszkań, tzn. zwiększenie liczby mieszkań planowanych i oddawanych do użytku w Polsce Wschodniej; w porównaniu z całą Polską oraz rynkami zagranicznymi, w Polsce Wschodniej koszty produkcji są relatywnie niskie (dostępność i niski koszt surowców oraz siły roboczej).

Maszynowy Przemysł maszynowy jest gałęzią przemysłu ciężkiego. Sektor maszynowy w Polsce można podzielić na pięć podstawowych segmentów: • maszyny ogólnego

przeznaczenia, • pozostałe maszyny

ogólnego przeznaczenia,

• pozostałe maszyny specjalnego przeznaczenia,

• maszyny dla rolnictwa i leśnictwa,

• maszyny i urządzenia mechaniczne.

Cechą charakteryzującą przemysł maszynowy na terenach Polski Wschodniej jest jego ukierunkowanie na silnie rozwinięty przemysł spożywczy oraz rolnictwo. W wyniku tego w Makroregionie Polski Wschodniej dominują przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją maszyn i urządzeń dla przemysłu rolniczego i spożywczego, produkcją ciągników rolniczych i ogrodowych. Rozwinęła się również produkcja części oraz podzespołów do maszyn i urządzeń. Liderami tego rynku w makroregionie są: Caterpilar, General Eletric, Zelmer, Philips, Huta Stalowa Wola, Unimasz Sp. z o.o.

Polska Wschodnia jest atrakcyjna dla sektora ma-szynowego ze względu na swoje położenie i wynikającą z tego bliskość rynków zbytu. Kraje Europy Wschodniej, przede wszystkim państwa byłego ZSRR, są liczącymi się importerami wyrobów polskiego sektora metalowego. W perspektywie najbliższych kilku lat województwa Polski Wschodniej staną się atrakcyjnym miejscem do rozmieszczania zakładów produkcyjnych wytwarzających maszyny i urządzenia z przeznaczeniem na rynek rosyjski bądź białoruski. Perspektywy rozwoju branży producentów maszyn i urządzeń na potrzeby rolnictwa zależą bezpośrednio od możliwości uzyskiwania wsparcia finansowego ze środków Unii Europejskiej. Producenci rolni posiadają zazwyczaj niewystarczające środki własne na zakup nowych maszyn i urządzeń, dlatego popyt inwestycyjny na maszyny rolnicze jest kształtowany przez dostępność środków z funduszy strukturalnych UE. W najbliższych latach utrzymywać się będzie tendencja powiększania areału gospodarstw rolnych i coraz większej ich modernizacji, co będzie korzystnie wpływać na popyt na maszyny rolnicze.

Metalowy Do sektora tego zaliczamy m.in.: produkcję konstrukcji metalowych, metalowych elementów stolarki budowlanej, cystern, pojemników i zbiorników, opakowań metalowych, narzędzi, złączy, gwoździ, śrub, łańcuchów itp. Ich odbiorcami są przede wszystkim inne przedsiębiorstwa przemysłowe lub budowlane. Oznacza to, że koniunktura w przemyśle metalowym jest ściśle związana z koniunkturą w całej gospodarce.

Sektor metalowy w Polsce Wschodniej jest najsilniej reprezentowany w dwóch regionach o tradycjach przemysłowych: w województwie świętokrzyskim i podkarpackim, a w dalszej kolejności – w województwach warmińsko-mazurskim, lubelskim i podlaskim. W całym Makroregionie Polski Wschodniej województwo podkarpackie jest niekwestionowanym liderem, z 40% udziałem zatrudnienia w przemyśle metalowym. Można również zauważyć, że w województwie podkarpackim zatrudnienie w sektorze metalowym ma wciąż tendencję wzrostową. Główne ośrodki przemysłu metalowego Polski to: Staropolski Okręg Przemysłowy

Makroregion Polski Wschodniej jest atrakcyjny i perspektywiczny dla rozwoju sektora metalowego, głównie ze względu na pozytywne prognozy dla całej gospodarki (co przekłada się na rozwój sektora), oraz duże zasoby kreatywnej, wysoko wykształconej siły roboczej, która może być wykorzystana przez przedsiębiorstwa sektora. Makroregion ten posiada wieloletnie tradycje, związane z funkcjonowaniem sektora metalowego. Firmy z branży dostrzegają korzyści związane ze współpracą między sobą, w wyniku czego w Polsce Wschodniej powstaje coraz więcej klastrów i stowarzyszeń. Obecnie firmy stowarzyszone mają ponad 20% udziału w sprzedaży polskiego przemysłu odlewniczego i 30% udziału w eksporcie odlewów, zatrudniają 4200 wykwalifikowanych pracowników i współpracują z Katedrą Odlewnictwa i Spawalnictwa Politechniki Rzeszowskiej. Jest to przykład rozwoju tego sektora w ostatnich latach na terenie Polski Wschodniej i bardzo dobra

40

Sektor gospodarki

Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju

(np. NSK Bearings Polska S.A., Fabryka Broni „Łucznik” Sp. z o.o., Odlewnie Polskie S.A.), Rzeszowski Okręg Przemysłowy, Lubelski Okręg Przemysłowy (Caterpillar Poland Sp. z o.o.).

prognoza dla rozwoju branży na przyszłość.

Odzieżowy W Polsce sektor odzieżowy tworzą dwa działy: włókiennictwo oraz produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich.

Na obszarze Polski Wschodniej znajduje się bardzo liczna grupa firm wchodzących w skład sektora odzieżowego. Sektor odzieżowy na terenie Makroregionu Polski Wschodniej jest całkowicie sprywatyzowany, przeważająca liczba firm z sektora odzieżowego to firmy małe lub średnie, oparte na rodzinnych tradycjach. Największą koncentrację firm tego sektora notuje się w województwach lubelskim, warmińsko-mazurskim i podlaskim. Główne skupiska firm odzieżowych znajdują się w rejonach Białegostoku, Lublina, Rzeszowa i Olsztyna. Odzież produkowana na terenie województw Polski Wschodniej jest towarem przede wszystkim eksportowym.

Pozytywne perspektywy tego sektora w Polsce Wschodniej wynikają z wykorzystania dużych zasobów relatywnie taniej siły roboczej, a także dużych zasobów pracowników o wysokich kwalifikacjach, dobrego przygotowania kadry nadzoru technicznego, obecności zdolnej grupy projektantów, istnienia trwałych i silnych powiązań z inwestorami zagranicznymi, położenia w strefie przygranicznej, niskich kosztów inwestycyjnych, tradycji sektora odzieżowego, rozwoju rynku konsumenckiego ze względu na położenie geograficzne, ustanowienia specjalnych stref ekonomicznych.

Budowlany Jest definiowany jako funkcjonujące na rynku podmioty budowlane realizujące różnorodne zadania inwestycyjne, produkujące materiały budowlane oraz świadczące usługi z zakresu budownictwa. Według terminologii statystycznej OECD budownictwo obejmuje: przygotowanie terenu pod budowę; wznoszenie kompletnych budynków i budowli lub ich części; inżynierię lądową i wodną; instalacje budowlane; roboty budowlane; wynajem sprzętu budowlanego i burzącego z obsługą operatorską

Sektor budowlany Polski Wschodniej to około 12,9% całości branży budowlanej w Polsce. Mimo że rok 2010 był okresem relatywnego wyhamowania rozwoju sektora budowlanego w Polsce i w Polsce Wschodniej, przedsiębiorstwa budowlane z makroregionu osiągnęły zysk rzędu 490,8 mln PLN. Produkcja budowlana przedsiębiorstw Polski Wschodniej zwiększyła się w okresie styczeń-wrzesień 2010 r. o około 1,9% rok do roku. Największy wzrost zanotowano w segmencie robót budowlanych specjalistycznych (o 9,3%) i segmencie budowy budynków (1,2%). Istotną cechą budownictwa makroregionu, stwarzającą atrakcyjne warunki do inwestowania w tym sektorze, są wynagrodzenia mniejsze niż w całej Polsce. Różnica ta wynosi 15-23%, w zależności od segmentu sektora. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze budowlanym w Polsce w okresie od stycznia do września 2012 r. wyniosło 3 660,02 PLN, podczas gdy na obszarze Makroregionu Polska Wschodnia – 3 140,41 PLN. W żadnym z województw będących przedmiotem analizy płace w sektorze nie przekroczyły średniej krajowej. Na terenie Polski Wschodniej w sektorze budowlanym działają takie firmy jak: szwedzka firma Skanska w Rzeszowie i Kielcach, Erich Marx

Atrakcyjność inwestycyjna budownictwa w Polsce Wschodniej jest związana z dostępem do kadr i tworzeniem się struktur klastrowych. Na terenie Polski Wschodniej studiuje ponad 331 tys. osób, z czego na kierunkach technicznych prawie 47 tys. Branża budowlana w Polsce Wschodniej będzie się rozwijać, ponieważ prawie 19% wszystkich aktualnych i planowanych przetargów publicznych na roboty budowlane dotyczy Makroregionu Polski Wschodniej, planowane są bardzo duże inwestycje infrastrukturalne w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oraz regionalnych programów operacyjnych, poprawia się sytuacja na rynku mieszkań, tzn. zwiększa się liczba mieszkań planowanych i oddawanych do użytku. Ponadto w Polsce Wschodniej koszty produkcji są relatywnie niskie, a dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej duży.

41

Sektor gospodarki

Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju

(Niemcy) w Rzeszowie, Munck Gruppen (Dania) w Starachowicach.

Źródło: opracowanie własne na podst. danych GUS oraz materiałów z http://www.paiz.gov.pl/publications/eastern_poland [dostęp 27.02.2014].

Tabela 11. Czynniki decydujące o potencjale rozwoju sektora BPO w głównych miastach Polski Wschodniej Olsztyn Białystok Lublin Rzeszów Kielce

Przeciętna płaca w PLN

3 547 3 360 3 607 3 533 3 381

Stopa bezrobocia w %

7,9 12,9 9,8 8,0 10,4

Cena wynajmu 1 m2 powierzchni biurowej na m-c

w PLN

9-12 7-10 10-12 8,5-11 9-11,5

Liczba uczelni 4 9 8 5

10

Liczba studentów 26 294 28 531 54 587 39 613 24 358

Liczba absolwentów

7 934 8 817 17 454 12 067 7 841

Liczba mieszkańców

174 641 294 921 347 678 182 028 200 938

Przykładowe firmy działające w sektorze BPU

Regionalne Centrum Rozliczeniowego Citi Handlowy, Transcom Poland, Orange

Qburst Intrum Justitia Transition Technologies SMT Software

Asseco Business Solutions Genpact Orange Customer Service Syntea Centrum Rozwoju Centrum Obsługi Klienta Detalicznego banku PKO BP Centrum Alarmowe Warta 24, Biuro Relacji z Klientem Alior Banku

ACP Pharma Carlson Wagonlit Travel Hamilton Sundstrand Pratt & Whitney Soft System

Altar Invofer Call Center Medicover Sp. z o.o. Call Center Inter Galactica Teledirect

Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Warszawa, 2013; Colliers International, Rising Stars 2013: 10 upcoming BPO/SSC locations; Olsztyn. A City Friendly to Live and Invest in, III Kwartał 2012, Olsztyn, 2013, dostępny na http://www.bazabiur.pl/raport-olsztyn-a-city-friendly-to-live-in-and-invest-in.html, [dostęp 27.02.2014]; Raport, Onshore, Nearshore, Offshore: Unsure? A 2013 Polish Perspective, Warszawa, 2013, dostępny na http://www.paiz.gov.pl/publikacje/opracowania_sektorowe [dostęp 27.02.2014]; Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych w Polsce (ABSL), Jones Lang LaSalle, HAYS Poland, Nowoczesne usługi biznesowe oraz sektor ICT w Lublinie, 2014.

42

4.2.1. Kluczowe sektory i branże powiatu miasta Kielce

W gospodarce powiatu miasta Kielce dominującą rolę odgrywają z jednej strony sektory związane z produkcją metali, wyrobów metalowych i urządzeń, a z drugiej – przemysł cementowo-wapienniczy oraz papierniczy reprezentowany przez prężnie działającą firmę DS Smith Polska S.A., będącą producentem opakowań i tektury falistej. Dodatkowymi sektorami, które mają duży potencjał rozwojowy są sektory: spożywczy, budowlany i medyczno-uzdrowiskowy

50.

Oferta miasta Kielce to jego specjalizacje gospodarcze oraz zasoby ludzkie. Tradycyjne branże działające w mieście to przemysł metalurgiczny, maszynowy (NSK Bearings, ZWM SHL, Gervasi) i budowlany (Cersanit, Dorbud, Echo Investment). Do nowych kierunków rozwijających się w Kielcach w ostatnim czasie należy oferta targowa i wystawiennicza (Targi Kielce oraz klaster Grono Targowe), a także business processing outsourcing (BPO) i BPO (Infover, Intergalactica, Medicover, UCMS). Poszukując inwestorów podkreśla się dogodne położenie miasta w centrum Polski, w bliskim sąsiedztwie dużych aglomeracji miejskich, oraz dużą liczbę uczelni wyższych (11) i studentów (ok. 40 000 osób). Informacje dotyczące kluczowych branż powiatu miasta Kielce w Centrum Obsługi Inwestorów UM Kielce oraz Departamencie Polityki Regionalnej Świętokrzyskiego Centrum Obsługi Inwestora przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego znajdują potwierdzenie w statystykach związanych z najpopularniejszymi produktami eksportowymi, wśród których dominującą rolę odgrywają towary związane z wymienionymi branżami gospodarki. W Tabeli 12. zaprezentowano szczegółowe zestawienie 50 najważniejszych produktów eksportowych (według wartości sprzedaży wyrażonej w EUR) z powiatu miasta Kielce w roku 2013, z uwzględnieniem kraju przeznaczenia. Biorąc pod uwagę potencjał kapitału ludzkiego i infrastruktury naukowo-badawczej (m.in. Kielecki Park Technologiczny ukierunkowany na wsparcie firm wysokich technologii), coraz większego znaczenia będzie nabierać już dziś dynamicznie rozwijająca się branża technologii informatycznych.

Tabela 12. Pięćdziesiąt najważniejszych produktów eksportowych z powiatu miasta Kielce w 2013 r., z uwzględnieniem kraju przeznaczenia (w tys. EUR) Sekcja Opis towaru Kraj przeznaczenia Wartość

XVI Łożyska toczne kulkowe Holandia 77 544,0

XIII Szkło bezpieczne wielowarstwowe, o wymiarach i kształtach odpowiednich do wbudowania w pojazdach, statkach powietrznych, kosmicznych lub wodnych

Wielka Brytania 42 970,1

XVI Wiązki przewodów zapłonowych i innych przewodów, w rodzaju stosowanych w pojazdach, statkach powietrznych lub pływających

Niemcy 37 646,7

XIII Szkło bezpieczne wielowarstwowe, o wymiarach i kształtach odpowiednich do wbudowania w pojazdach, statkach powietrznych, kosmicznych lub wodnych

Niemcy 32 122,9

XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc

Słowacja 32 006,7

XVI Aparaty telefoniczne dla sieci komórkowych lub dla innych sieci bezprzewodowych

Austria 28 558,4

XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc

Republika Czeska 28 533,7

IV Sok jabłkowy niesfermentowany i niezawierający alkoholu, nawet z dodatkiem cukru, o liczbie Brixa przekraczającej 20

Niemcy 25 136,5

XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc

Niemcy 23 509,7

IX Wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, z drewna, pozostałe połączone płyty podłogowe wielowarstwowe

Szwecja 17 379,6

50

Na podstawie informacji uzyskanych z Departamencie Polityki Regionalnej Świętokrzyskiego Centrum Obsługi Inwestora przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego.

43

Sekcja Opis towaru Kraj przeznaczenia Wartość

XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, inne niż wymienione w poz. 690810, kostki mozaikowe itp. nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione

Ukraina 17 098,1

IX Wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, z drewna, pozostałe połączone płyty podłogowe wielowarstwowe

Wielka Brytania 15 964,2

XV Sztaby i pręty pozostałe z żeliwa lub stali niestopowej Republika Czeska 12 799,0

XVI Wiązki przewodów zapłonowych i innych przewodów, w rodzaju stosowanych w pojazdach, statkach powietrznych lub pływających

Austria 12 474,8

IX Wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, z drewna, pozostałe połączone płyty podłogowe wielowarstwowe

Norwegia 11 665,5

XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, kostki mozaikowe itp. nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione

Niemcy 11 288,2

XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc

Węgry 11 064,6

XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc

Łotwa 10 710,2

XVI Części urządzeń Niemcy 10 347,9

XVI Części do kotłów Republika Korei 9 950,0

XV Sztaby i pręty pozostałe z żeliwa lub stali niestopowej, oprócz giętych lub wykończonych na zimno

Cypr 9 711,0

XV Artykuły odlewane z żeliwa nieciągliwego, pozostałe Niemcy 9 637,3

XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc

Rosja 9 345,8

IX Granulki drzewne Niemcy 8 569,6

XIII Szkło bezpieczne wielowarstwowe, o wymiarach i kształtach odpowiednich do wbudowania w pojazdach, statkach powietrznych, kosmicznych lub wodnych

Hiszpania 8 497,0

XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, kostki mozaikowe itp. nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione

Rumunia 8 056,0

XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, ceramiczne, nieszkliwione Niemcy 7 897,8

XVI Wały napędowe (włączając wały krzywkowe i wały wykorbione) i korby Dania 7 845,6

IX Wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, z drewna, pozostałe połączone płyty podłogowe wielowarstwowe

Francja 7 735,6

XVI Łożyska toczne kulkowe Wielka Brytania 7 589,6

XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, inne niż wymienione w poz. 690810, kostki mozaikowe itp. nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione

Republika Czeska 7 518,2

XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, kostki mozaikowe itp. nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione

Słowacja 7 464,2

XVI Części do kotłów Wielka Brytania 7 184,1

XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, kostki mozaikowe itp. nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione

Rosja 7 167,7

IX Wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, z drewna, pozostałe połączone płyty podłogowe wielowarstwowe

Niemcy 7 136,4

XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, ceramiczne, nieszkliwione Ukraina 7 045,0

XV Dwuteowniki z żeliwa lub stali niestopowej, nieobrobione więcej niż walcowane, ciągnione lub wyciskane na gorąco, o wysokości ≥80 mm

Republika Czeska 6 579,4

XI Odzież używana i inne artykuły używane Uganda 6 540,6

XV Ceowniki z żeliwa lub stali niestopowej, nieobrobione więcej niż walcowane, ciągnione lub wyciskane na gorąco, o wysokości ≥ 80 mm

Republika Czeska 6 443,4

XVI Aparaty telefoniczne dla sieci komórkowych lub dla innych sieci bezprzewodowych

Włochy 6 366,2

XVI Części łożysk tocznych, inne niż kulki, igiełki i wałeczki Austria 6 314,1

XV Ceowniki z żeliwa lub stali niestopowej, nieobrobione więcej niż walcowane, ciągnione lub wyciskane na gorąco, o wysokości ≥ 80 mm

Niemcy 6 253,5

44

Sekcja Opis towaru Kraj przeznaczenia Wartość

XIII Zlewy, umywalki, podstawy umywalek, wanny, bidety, miski klozetowe, płuczki ustępowe, pisuary i podobna armatura sanitarna, z porcelany, również chińskiej

Francja 6 020,9

XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, kostki mozaikowe itp. nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione

Węgry 5 971,7

XVI Wały napędowe (włączając wały krzywkowe i wały wykorbione) i korby Włochy 5 952,1

XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc.

Litwa 5 931,3

II Jabłka świeże Ukraina 5 889,2

I Mięso z bydła, świeże lub schłodzone, bez tusz i półtusz, w kawałkach z kośćmi

Włochy 5 752,5

I Sery Rosja 5 617,0

XV Elementy rusztowań, szalowań, deskowań lub obudów kopalnianych, z żeliwa lub stali

Niemcy 5 606,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

4.2.2. Kluczowe sektory i branże powiatu miasta Białystok

Wiodącymi branżami w gospodarce powiatu miasta Białystok są obecnie m.in.: przemysł spożywczy, przemysł elektromaszynowy, przemysł tekstylny, drzewny i materiałów budowlanych. Coraz większą rolę odgrywa także dynamicznie rozwijający się przemysł wysokich technologii, obejmujący produkcję specjalistycznego sprzętu medycznego, elektronikę, informatykę i automatykę sterowaną

51.

Władze miasta prowadzą aktywną politykę w dziedzinie rozwoju kluczowych branż. Z danych Urzędu Statystycznego Białegostoku wynika, że na koniec 2013 r. na terenie miasta zarejestrowanych było 2988 spółek handlowych, z czego 362 to spółki z kapitałem zagranicznym

52. Analizując dane z lat ubiegłych należy zauważyć,

że z roku na rok zwiększa się liczba spółek z kapitałem zagranicznym inwestujących na terenie miasta. W 2010 r. na terenie miasta Białystok było zarejestrowanych 2341 spółek handlowych, w tym 285 z kapitałem zagranicznym (z czego 135 o jednorodnym rodzaju kapitału), w 2011 r. – 23 2495 spółek w tym 304 z kapitałem zagranicznym (z czego 148 o jednorodnym rodzaju kapitału), natomiast w 2012 r. – 2717 spółek handlowych w tym 330 to spółki z kapitałem zagranicznym (z czego 169 o jednorodnym rodzaju kapitału)

53,

W 2013 r. przedstawiciele miasta Białystok wzięli udział w 2 wizytach studyjnych, zorganizowanych przez Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. oraz w 2 konferencjach zagranicznych. Pracownicy Urzędu byli uczestnikami 6 konferencji i seminariów krajowych zorganizowanych w ramach projektu pn. „Tworzenie i rozwój sieci współpracy centrów obsługi inwestora”. Odnośnie do obsługi podmiotów gospodarczych Biuro Obsługi Inwestora (BOI) Białystok w 2013 r. nawiązało kontakty (rozmowy, spotkania, korespondencja) łącznie z 82 firmami oraz podmiotami zainteresowanymi ofertą i ewentualną współpracą z miastem Białystok, w tym z: Polski (16 firm), Rosji (2 firmy), Niemiec (9 firm), Litwy (1 firma), Włoch (1 firma), Wielkiej Brytanii (6 firm), USA (4 firmy), Zjednoczonych Emiratów Arabskich (22 firmy), Królestwa Arabii Saudyjskiej (10 firm), Kataru(11 firm). Przedstawiciele miasta Białystok w 2013 r. uczestniczyli w następujących wydarzeniach:

Międzynarodowe Targi Nieruchomości Mipim (Cannes, 11-15 marca);

13th Annual Shared Services and Outsourcing Week Europe (Praga 20-23 maja);

Misja Gospodarczo-Inwestycyjna do Zjednoczonych Emiratów Arabskich, połączona z uczestnictwem w targach Annual Investment Meeting (Dubaj, 30 kwietnia – 2 maja);

51

Na podstawie informacji uzyskanych z Departamentu Strategii i Rozwoju UM w Białymstoku. 52

Biuletyn statystyczny województwa podlaskiego IV kwartał 2013 r., Urząd Statystyczny w Białymstoku. 53

Sytuacja społeczno-gospodarcza Białegostoku w 2012 r., Urząd Statystyczny w Białymstoku.

45

Międzynarodowa konferencja „Urban Development Conference: U.S. and Poland’s Cities in the Global

Economy” (Nowy Jork, 28 lutego);

Wizyta studyjna w Niemczech dotycząca partnerstwa publiczno-prywatnego (2-5 grudnia). Bieżąca obsługa inwestorów w 2013 r. to między innymi podjęcie współpracy z następującymi podmiotami: 1. Eco-Vital – Call Center; 2. Piotr Owczarek – budowa hotelu w Białowieży; 3. Agrapol Consulting – projekt budowy Aquaparku w Białymstoku; 4. Firma z sektora farmaceutycznego – Cezary Olejnik; 5. Agencja Nieruchomości Dagens Mäklare; 6. Sigurd Schneider – oferta edukacyjna miasta; 7. KSP Reim – oferta nieruchomości 32 ha „Krywlany”; 8. Krokuss Sia – sprzedaż słodyczy; 9. Edward E. Shellard – dane na temat rynku konsumenckiego w mieście itp.; 10. Habacon Sp. z o.o. – powierzchnie biurowe; 11. Biotechnologia – farmakologia; 12. Maciej Cimoszuk – tereny w podstrefie Białystok; 13. PKO Bank Polski – Call Center; 14. Cezary Serwiński – podstawowe zagadnienia przy rozpoczynaniu działalności gospodarczej; 15. Amerykańskie inwestycje na terenie Podlasia – Biuro Radcy Handlowego Ambasady Amerykańskiej

w Polsce; 16. Sharman Church Chartered Surveyors – tereny pod obiekty handlowe; 17. Mainland Investment Group – projekty inwestycyjne na świecie; 18. Istituto Economico Italo-Polacco – propozycja współpracy; 19. BZ Graf Białostockie Zakłady Graficzne S.A. – nowa lokalizacja firmy; 20. PAIiIZ S.A. – szkolenie; 21. Comarch S.A. w Białymstoku – budowa centrum badawczo –rozwojowego; 22. Budokrusz Sp. z o.o. – dostępność terenów pod funkcję przemysłową; 23. inwestor zainteresowany budową fabryki paneli fotowoltaicznych. W ramach prowadzonych działań wspierano również aktywność gospodarczą mieszkańców – targi i misje organizowane dla przedsiębiorców z Polski Wschodniej. Przekazano informacje i podjęto działania aktywizacyjne podmiotom funkcjonującym na terenie miasta Białystok na temat możliwości udziału w następujących wydarzeniach:

1. wyjazd przedsiębiorców z Polski Wschodniej na targi Annual Investment Meeting 2013, odbywające się

w dniach od 30 kwietnia do 02 maja 2013 r. – do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane

następujące firmy z woj. podlaskiego:

Spółdzielnia Mleczarska w Łapach,

Sedna Yachts, Białystok,

Mazurskie Centrum Kongresowo-Wypoczynkowe „Zamek Ryn”, Łomża/Nowogród,

Balt Yacht, Augustów,

PWHU Zbyszko, Łomża/Nowogród; 2. wyjazd przedsiębiorców z Polski Wschodniej (sektor spożywczy) na misję do Chin z targami SIAL China

2013 w Szanghaju w dniach 3-10 maja 2013 r.

3. targi Summer Fancy Food 2013 w Nowym Jorku dla firm spożywczych z Polski Wschodniej

w dniach od 30 czerwca do 2 lipca 2013 r. – do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące

firmy z woj. podlaskiego:

Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego PEPEES S.A., Łomża,

Spółdzielnia Mleczarska w ŁAPACH, woj. podlaskie; 4. wyjazd łączący misję gospodarczą do Korei Południowej i uczestnictwo w targach Seoul Food & Hotel

2013 w dniach 11-18 maja 2013 r. – do udziału w wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące firmy

z woj. podlaskiego:

Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego PEPEES S.A., Łomża, woj. podlaskie,

46

Spółdzielnia Mleczarska w Łapach, Łapy, woj. podlaskie; 5. misja gospodarcza – targi Computex 2013 w Taipei w dniach 2-9 czerwca 2013 r.;

6. misja gospodarcza dla branży elektornicznej oraz IT/ICT do Hongkongu w dniach

13-16 kwietnia 2013 r.;

7. misje do Turcji w ramach 6.5.2. POIG;

8. targi PLMA w Amsterdamie w dniach 28-29 maja 2013 r.;

9. wyjazd przedsiębiorców z Polski Wschodniej na misję do Korei i Japoni dla przedsiębiorców działających

na terenie SSE odbywającą się w dniach od 26 maja do 8 czerwca 2013 r.;

10. targi ANGUA 2013 w Kolonii w dniach 4-9 października 2013 r.;

11. targi CeBIT Australia 2013 w dniach 26-31 maja 2013 r.;

12. misja gospodarcza dla przedsiębiorstw z branży IT/ICT oraz udział w międzynarodowych targach

telekomunikacyjnych i informatycznych Computex w Taipej w dniach 3-9 czerwca 2013 r.;

13. misja polskich firm biotechnologicznych, konferencja IATI-BioMed w Tel Awiwie, czerwiec 2013 r.;

14. misja gospodarcza w związku z targami SIAL MIDDLE EAST w dniach 23-27 listopada 2013 r. – do udziału

w wyjeździe zakwalifikowała Spółdzielnia Mleczarska w Łapach

15. oferty eksportowe na targi w Tanzanii, Angoli, Mozambiku , DRC i w Bostwanie;

16. misja gospodarcza dla branży elektronicznej, IT/ICT na Tajwan w dniach 8-11 października 2013 r.;

17. targi INTERIORS 2014 w Birmingham, odbywające się w dniach 19-22 stycznia 2014 r. –

do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące firmy z województwa podlaskiego:

DEVO Jerzy Karwacki,

Tobo Datczuk S.J.,

Fabryka Mebli Dekort Zygmunt Dmochewicz i Wspólnicy Sp.j.,

ADB Furniture Sp. z o.o.,

Bendex Tabak Sp.k.,

PP-H-U Eksport Import Halina Małyszko Jerzy Małyszko,

Przedsiębiorstwo Meblowe T&R Ziarko Ryszard Ziarko,

Firma Produkcyjno-Handlowa „Progresja” T.W.R. Walentynowicz Sp.j.,

ADB Service Sp. z o.o.; 18. misja gospodarcza na targi „CeBIT Bilişim Eurasia 2013” odbywające się w dniach 24-27 października

2013 r. w Stambule (Turcja);

19. misja przyjazdowa zagranicznych dealerów i dystrybutorów z sektora jachtowego,

w związku z targami ARBOS Poland, odbywającymi się w dniach 26-29 września 2013 r.,

w Ostródzie (Polska);

20. wyjazd dla przedsiębiorców z Polski Wschodniej (sektor budowlany) na misję gospodarczą na Ukrainę

w październiku 2013 r.;

21. Wyjazd dla przedsiębiorców z Polski Wschodniej (sektor spożywczy) na targi „FOODEX JAPAN 2014”

w Tokio w dniach 3-8 marca 2014 r.;

22. wyjazd dla przedsiębiorców z Polski Wschodniej (sektor spożywczy) na targi „PRODEXPO 2014”

w Moskwie w dniach 10-14 lutego 2014 r. – do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące

firmy z województwa podlaskiego:

Spółdzielnia Mleczarska w Łapach,

PHU „UNICO” Import-Export Adam Jasiński,

EDPOL PPH Export-Import Edward Dąbrowski,

P.P.H. TRANS-MAT FOOD Radziwonko Dariusz,

BONA Zakłady Spożywcze Sp. z o.o.; 23. wyjazd dla przedsiębiorców z Polski Wschodniej (sektor metalowo-maszynowy) na misję gospodarczą

do Francji, planowaną na marzec-kwiecień 2014 r. – do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane

następujące firmy z województwa podlaskiego:

Automatyka-Pomiary-Sterowanie S.A., Białystok,

PROMOTECH Sp. z o.o., Białystok,

PROMOTECH-KM Sp. z o.o., Łapy;

47

24. Wyjazd na targi „Hannover Messe 2014” odbywające się w Hanowerze (Niemcy) w dniach

7-11 kwietnia 2014 r. – do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące firmy

z województwa podlaskiego:

KANEX Sp. z o.o.,

Automatyka-Pomiary-Sterowanie S.A.,

Promotech KM Sp. z o.o.;

Instal Białystok S.A.;

Promotech Sp. z o.o. Miasto Białystok jest partnerem projektu pn. „Tworzenie i rozwój sieci współpracy centrów obsługi inwestora na obszarze Polski Wschodniej”. W ramach projektu podjęto szereg działań mających na celu wsparcie kluczowych branż i promocję powiatu miasta Białystok, takich jak:

publikacja w 2013 r. informacji o mieście/województwie w kwietniowym specjalnym raporcie Financial Times poświęconym inwestowaniu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej (CEE Business Locations) oraz w periodyku „The European” w sekcji inward investment;

udział przedstawicieli BOI Białystok w seminarium dla pracowników COI organizowanym przez RARR S.A. w dniach od 27 lutego do 01 marca 2013 r. – tematem seminarium było „Zarządzanie zmianą” oraz „Zarządzanie zespołem”;

udział przedstawicieli BOI Białystok w konferencji „Apetyt na outsourcing. Perspektywy rozwoju BPO w Kielcach i innych miastach Polski Wschodniej” w dniach 4-5 kwietnia 2013 r.;

udział przedstawicieli BOI Białystok w konferencji pt. „Potencjał inwestycyjny Polski Wschodniej w kontekście współpracy z wydziałami promocji handlu i inwestycji” organizowanej przez COI woj. lubelskiego, która odbyła się w dniach 12-13 czerwca 2013 r.;

udział przedstawicieli BOI Białystok w seminarium dla pracowników COI organizowanym przez COI woj. świętokrzyskiego w dniach 17-19 czerwca 2013 r. w Kielcach;

udział przedstawicieli BOI Białystok w IV Forum Gospodarczo-Inwestycyjnym organizowanym przez COI woj. podlaskiego w dniach 24-26 czerwca 2013 r. w Augustowie;

współpraca z Białostockim Parkiem Naukowo-Technologicznym oraz Biurem Promocji Urzędu Miejskiego w Białymstoku w zakresie promocji inwestycyjnej miasta;

udział przedstawicieli BOI Białystok w konferencji zagranicznej w Królestwie Arabii Saudyjskiej, Kataru oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich w dniach 17-26 listopada 2013 r. – opracowanie ofert inwestycyjnych miasta Białystok oraz prezentacji nt. jego potencjału inwestycyjnego.

Informacje dotyczące kluczowych branż powiatu miasta Białystok w Departamencie Strategii i Rozwoju UM w Białymstoku znajdują potwierdzenie w statystykach związanych z najpopularniejszymi produktami eksportowymi, wśród których dominującą rolę odgrywają towary związane z wymienionymi branżami gospodarki. W Tabeli 13. zaprezentowano szczegółowe zestawienie 50 najważniejszych produktów eksportowych (według wartości sprzedaży wyrażonej w EUR) z powiatu miasta Białystok w 2013 r. z uwzględnieniem kraju przeznaczenia.

48

Tabela 13. Pięćdziesiąt najważniejszych produktów eksportowych z powiatu miasta Białystok w 2013 r., z uwzględnieniem kraju przeznaczenia (w tys. EUR)

Sekcje Opis towaru Kraj przeznaczenia

Wartość

I Łososie pacyf, łososie atlant., wędzone, włącznie z filetami Niemcy 143 528,3

I Sery Rosja 47 025,5

XVI Ekspresy do parzenia kawy lub herbaty Holandia 30 785,7

I Mięso ze świń zamrożone, Białoruś 27 016,8

XVI Ekspresy do parzenia kawy lub herbaty Francja 25 308,6

XX Budynki prefabrykowane Norwegia 22 594,3

XX Meble drewniane, pozostałe Niemcy 17 836,7

I Ser (niedojrzewający i niewędzony) świeży, włącznie z serem serwatkowym i twarogiem

Niemcy 17 291,4

I Mięso z bydła, świeże lub schłodzone Holandia 17 276,0

I Mięso ze świń świeże lub schłodzone bez tusz i półtusz, szynek i łopatek i ich kawałków z kośćmi

Białoruś 16 005,9

XVI Ekspresy do parzenia kawy lub herbaty Niemcy 14 979,5

V Propan skroplony Niemcy 14 128,8

IX Płyta wiórowa itp. i płyta płatkowa, z drewna Litwa 13 093,5

I Mięso z bydła, świeże lub schłodzone Niemcy 12 757,4

IX Drewniane wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, Niemcy 10 103,6

V Etylen, propylen, butylen i butadien, skroplone Niemcy 10 023,8

IX Okna, okna balkonowe i ich ramy, z drewna Wielka Brytania 9 540,6

I Sery Węgry 9 492,6

I Serwatka i serwatka zmodyfikowana Holandia 9 143,3

III Olej rzepakowy lub rzepikowy, oraz ich frakcje nawet rafinowane: Słowacja 9 081,4

X Papier i tektura., w zwoj. lub ark., powleczone, impregnowane lub pokryte tworzywami

Rosja 8 993,4

I Mięso z bydła, świeże lub schłodzone Włochy 8 876,1

XX Meble drewniane Wielka Brytania 8 845,4

I Sery Niemcy 8 481,9

I Konie żywe nierasowe Włochy 7 628,8

I Sery Słowacja 7 146,6

VII Drzwi, okna i ich ramy oraz progi drzwiowe, z tworzyw sztucznych Republika Czeska 7 031,3

IX Płyta pilśniowa o gęstości > 0,8 g/cm3 Szwecja 6 845,4

VII Drzwi, okna i ich ramy oraz progi drzwiowe, z tworzyw sztucznych Słowacja 6 590,3

I Tłuszcze oraz oleje otrzymywane z mleka Rosja 6 212,7

IX Ramy do obrazów, fotografii, luster lub podobnych przedmiotów, drewniane Niemcy 6 196,8

XVI Części nadające się do stos. wyłącznie lub głównie do silników z zapłonem iskrowym Rosja 6 077,2

XV konstrukcje, płyty, pręty, rury itp. Szwecja 6 058,4

VII Artykuły budowlane z tworzyw sztucznych, pozostałe Estonia 5 980,3

XVI Odkurzacze: z własnym silnikiem elektrycznym, pozostałe, o mocy przekraczającej 1500 W l.

Rosja 5 901,4

IV Makuchy i inne pozostałości stałe, nawet mielone lub w postaci granulek, pozostałe z ekstrakcji oleju sojowego

Republika Czeska 5 772,5

VII Drzwi, okna i ich ramy oraz progi drzwiowe, z tworzyw sztucznych Łotwa 5 769,3

49

Sekcje Opis towaru Kraj przeznaczenia

Wartość

XX Lampy elektryczne stołowe, biurkowe, nocne lub podłogowe: Belgia 5 463,3

XVII Przyczepy lub naczepy do celów rolniczych, samo załadowcze lub samowyładowcze Niemcy 5 389,8

IX Płyta wiórowa itp. i płyta płatkowa, z drewna, nawet aglomerowana żywicami i organicznymi substancjami

Rosja 5 370,1

VII Drzwi, okna i ich ramy oraz progi drzwiowe, z tworzyw sztucznych Litwa 5 238,7

VII Odpady, ścinki i braki z polimerów etylenu Chiny 5 084,5

I Sery Ukraina 4 967,9

XVI Uchwyty przedmiotów obrabianych do maszyn USA 4 924,5

V Oleje z ropy naftowej i z minerałów bitumicznych, z wyjątkiem olejów lekkich i preparatów:

Litwa 4 922,8

I Sery Wielka Brytania 4 836,1

XVII Jachty i pozostałe jednostki pływające, wypoczynkowe lub sportowe; łodzie wioślarskie i kajaki

Norwegia 4 786,3

I Masło Belgia 4 579,7

XVI Odkurzacze: z własnym silnikiem elektrycznym, pozostałe, o mocy przekraczającej 1500 W

Węgry 4 492,9

VII Drzwi, okna i ich ramy oraz progi drzwiowe, z tworzyw sztucznych Niemcy 4 419,5

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

50

5. Dostępność ofert inwestycyjnych 5.1. Dostępność ofert inwestycyjnych na poziomie województwa Województwo świętokrzyskie W bazie, której administratorem jest Centrum Obsługi Inwestorów przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego figuruje aktualnie 80 ofert inwestycyjnych (greenfield i brownfield łącznie). Obecnie na stronie internetowej (http://mapa.coi.sejmik.kielce.pl/) jest upublicznionych 30 ofert, reszta będzie sukcesywnie audytowana, przetwarzana do parametrów GiS i zamieszczana w bazie w najbliższym okresie. Oferta jest przygotowywana na konkretne zapytania ze strony inwestora w oparciu o dane uzyskane przez obserwatorium gospodarcze lub instytucje otoczenia biznesu, z którymi podjęto współpracę w tym zakresie. COI zleca również sporządzanie analiz dofinansowanych z funduszy UE, dotyczących konkretnych sektorów, które uważa za najbardziej przyszłościowe. Są to m.in.: sektor spożywczy, budowlany, metalowo-maszynowy i medyczno-uzdrowiskowy. Takie opracowania wykonywała m.in. firma Deloitte Consulting Polska, jednak raport zawiera zastrzeżenie, że dane te nie mogą być udostępniane na zewnątrz w całości i istnieje możliwość publikacji dla zainteresowanych przedsiębiorców jedynie konkretnych fragmentów sporządzonych analiz

54.

COI dysponuje standardowymi zewnętrznymi narzędziami wsparcia dla przedsiębiorców, którzy inwestują w specjalnej strefie ekonomicznej lub zwolnieniami od podatków, jakie dają konkretne gminy. Narzędzia wewnętrzne dotyczą zasadniczo pomocy merytorycznej urzędników na rzecz danego inwestora, głównie w kompletowaniu niezbędnej dokumentacji inwestycyjnej, pomocy w wyszukaniu działek lub hal produkcyjnych, rozmów z dostawcami mediów, przedstawienia możliwości otrzymania dofinansowania z regionalnego programu operacyjnego i/lub pożyczki z regionalnego funduszu pożyczkowego bądź doręczeniowego. Województwo warmińsko-mazurskie Centrum Obsługi Inwestora województwa warmińsko-mazurskiego (WMCOI) pozyskuje informacje o 4 rodzajach ofert zlokalizowanych na swoim terenie:

ofertach inwestycyjnych typu greenfild,

ofertach inwestycyjnych typu brownfild,

ofertach dotyczących wynajmu powierzchni biurowej office space,

ofertach współpracy. Służą do tego 2 bazy, utworzone przez WMCOI w ramach projektu „Tworzenie i rozwój sieci współpracy centrów obsługi inwestora”, których dane są w większości dostępne za pośrednictwem Portalu Inwestycyjnego Warmii i Mazur (www.InvestInWarmiaAndMazury.pl). Aktualnie w bazach znajduje się:

267 ofert typu greenfild,

7 ofert typu brownfild,

9 ofert typu office space,

9 ofert współpracy. Są to przede wszystkich oferty samorządów lokalnych, agencji mienia wojskowego, agencji nieruchomości rolnych, specjalnych stref ekonomicznych oraz parków naukowo-technologicznych, jak też osób prywatnych. Baza ofert inwestycyjnych jest zaawansowanym narzędziem dającym możliwość wyszukiwania ich na podstawie takich kryteriów, jak:

typ oferty,

lokalizacja oferty,

powierzchnia oferty,

oferta objęta specjalną strefą ekonomiczną,

54

Na podst. informacji uzyskanych z Centrum Obsługi Inwestorów przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa

Świętokrzyskiego.

51

oferta parku naukowo-technologicznego,

przeznaczenie (w tym: usługi, produkcja, mieszkalnictwo, teren rolniczy, rekreacja/turystyka, magazyn/skład, handel),

istniejąca infrastruktura (w tym: elektryczność, gaz, woda, kanalizacja). Oferty znajdujące się w bazie są poddawane ocenie atrakcyjności w czterostopniowej skali (A+, A, B+, B) pod względem odległości od:

lotniska,

dogi krajowej,

portu morskiego,

kolei. Na stronie głównej portalu znajdują się również oferty rekomendowane, wybrane i sprawdzone przez pracowników Warmińsko-Mazurskiego Centrum Obsługi Inwestora. WMCOI oferuje również możliwość wyszukania terenu inwestycyjnego spełniającego kryteria inwestora, jeśli nie posiada takiej oferty w swojej bazie. Każdy z terenów jest oznaczony na mapie google, do oferty dołączone są jego zdjęcia lotnicze lub zdjęcia z ziemi oraz poglądowe mapy z zaznaczoną dostępną infrastrukturą. Dodatkowo, w przypadku ofert inwestycyjnych gmin, które nawiązały stałą współpracę z WMCOI, dostępne są charakterystyki gospodarcze poszczególnych gmin, na obszarze których są zlokalizowane oferty inwestycyjne

55.

Województwo podkarpackie Na dzień 17 marca 2014 r. w bazie ofert inwestycyjnych Centrum Obsługi Inwestora województwa podkarpackiego znajdowały się 333 oferty (w tym 284 oferty typu greenfield oraz 49 ofert typu brownfield). Aktywność COI wyraża się także liczbą obsługiwanych zapytań inwestorów. W województwie podkarpackim liczba obsługiwanych zapytań inwestorów w latach 2009-2014 kształtuje się następująco: Rok 2009 – 22, w tym:

3 zapytania dot. projektów przesłanych przez PAIiIZ do wspólnej obsługi,

18 zapytań dotyczących inwestycji zagranicznych,

organizacja 1 misji inwestorów zagranicznych do woj. podkarpackiego; Rok 2010 – 20, w tym:

3 zapytania dot. projektów przesłanych przez PAIiIZ do wspólnej obsługi,

16 zapytań inwestorów zagranicznych,

organizacja 1 misji inwestorów zagranicznych do woj. podkarpackiego; Rok 2011 – 23, w tym:

5 zapytań dot. projektów przesłanych przez PAIiIZ do wspólnej obsługi,

18 zapytań inwestorów zagranicznych; Rok 2012 – 45, w tym:

5 zapytań dot. projektów przesłanych przez PAIiIZ do wspólnej obsługi,

22 zapytania inwestorów zagranicznych,

17 zapytań inwestorów polskich,

1 zagraniczna misja przyjazdowa (kontakty z przedsiębiorcami polskimi); Rok 2013 – 40, w tym:

6 zapytań dot. projektów przesłanych przez PAIiIZ do wspólnej obsługi,

15 zapytań inwestorów zagranicznych,

11 zapytań inwestorów polskich,

1 firma konsultingowa dla zagranicznego inwestora,

7 zapytań dot. badania jakości; Rok 2014 (do 17 marca) – 6, w tym:

1 zapytanie dot. projektu przesłanego przez PAIiIZ do wspólnej obsługi,

55

Na podstawie danych Warmińsko-Mazurskiego Centrum Obsługi Inwestora.

52

3 zapytania inwestorów zagranicznych,

1 zapytanie inwestora polskiego,

współorganizacja 1 misji przyjazdowej inwestorów zagranicznych do województwa.

Podstawowy pakiet usług Centrum Obsługi Inwestora przy Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego obejmuje:

prowadzenie bazy danych o terenach i obiektach inwestycyjnych;

przygotowywanie kompleksowej informacji dla inwestorów – pomoc w wyborze właściwego miejsca na inwestycje;

organizacja misji gospodarczych – aktywna promocja gospodarcza regionu;

organizacja udziału w targach krajowych i międzynarodowych – pomoc w nawiązywaniu kontaktów;

przygotowywanie indywidualnych prezentacji;

monitorowanie stanu inwestycji w regionie – dostarczanie pełnej i aktualnej informacji o inwestycjach zewnętrznych na Podkarpaciu;

doradztwo dla inwestorów – uczestnictwo w organizowaniu nowych firm i wspieranie rozwoju istniejących;

dystrybucja materiałów promocyjnych56

. Województwo lubelskie Głównym celem działalności Centrum Obsługi Inwestora województwa lubelskiego jest wsparcie lokalnych inwestorów, którzy wiążą swoją przyszłość z Lubelszczyzną. Dzięki stałej współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego województwa lubelskiego, stworzono aktualną bazę ofert inwestycyjnych, będącą podstawą współpracy COI z inwestorami. Na dzień 21 marca 2014 r. w bazie danych administrowanej przez COI województwa lubelskiego figurowały 194 oferty inwestycyjne, w tym 156 ofert typu greenfield i 38 ofert typu brownfield. Każda oferta składa się z wypełnionej "formatki", zgodnie ze standardami PAIiIZ oraz załączników w postaci zdjęć naziemnych i lotniczych

57.

Centrum Obsługi Inwestora województwa lubelskiego promuje regionalną ofertę inwestycyjną zarówno na rynkach zagranicznych, jak i krajowych. Centrum oferuje również pomoc w kontaktach z administracją lokalną, a także dysponuje informacjami o pomocy publicznej dla inwestorów oraz o strefach inwestycyjnych. W przypadku wyrażenia zainteresowania przez inwestorów krajowych czy zagranicznych, COI dostarcza kompleksowych, sprawdzonych i aktualnych informacji gospodarczych. W ramach prowadzonej działalności udziela także wsparcia lokalnym przedsiębiorstwom w zakresie Programu Promocji Gospodarczej Polski Wschodniej. Zgodnie z tą koncepcją budowana jest świadomość potencjału Lubelszczyzny, zwłaszcza za granicą, jak również podejmowane są działania, mające na celu kojarzenie partnerstwa gospodarczego przedsiębiorców z województwa lubelskiego z podmiotami zagranicznymi. Dzięki umowie partnerskiej, od 2004 r. COI województwa lubelskiego jest partnerem Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., wspólnie z którą obsługuje projekty inwestycyjne trafiające do Agencji. Ponadto podejmuje działania, przyczyniające się do lokalizacji projektów inwestycyjnych w województwie lubelskim. COI pełni również rolę swego rodzaju biura marketingu terytorialnego, którego zadaniem jest wykrystalizowanie marki gospodarczej Lubelszczyzny. Niezbędnych do tego narzędzi dostarcza realizowany w ramach działalności Centrum projekt zatytułowany „Tworzenie i rozwój sieci współpracy centrów obsługi inwestora”, który obejmuje lokalne centra obsługi inwestora działające na terenie Polski Wschodniej. Jego głównym zadaniem jest wyrównanie standardów obsługi inwestora ze standardami obowiązującymi w bardziej rozwiniętych regionach naszego kraju. Projekt umożliwia również organizację konferencji krajowych skierowanych do jednostek samorządu terytorialnego oraz Międzynarodowego Forum Polska-Ukraina, które na stałe wpisało się w kalendarz imprez gospodarczych w regionie.

56

Na podstawie danych COI przy Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. 57

Na podst. danych COI województwa lubelskiego.

53

Do głównych zadań Centrum Obsługi Inwestora województwa lubelskiego w zakresie wsparcia inwestycji zagranicznych należą: 1. dostarczanie zainteresowanym inwestorom zagranicznym informacji gospodarczych o regionie

(województwie):

potencjale gospodarczym regionu i bieżącej sytuacji gospodarczej,

zasadach prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce/na terenie województwa lubelskiego,

instrumentach wspierających rozwój przedsiębiorczości,

zachętach inwestycyjnych oferowanych na poziomie regionu i kraju oraz o instytucjach właściwych dla poszczególnych instrumentów (dane kontaktowe),

dostępnych lokalizacjach inwestycyjnych,

podmiotach gospodarczych z regionu poszukujących inwestora,

potencjalnych poddostawcach wg sektorów; 2. udostępnianie baz danych gromadzących ww. informacje; 3. inicjowanie kontaktów między przedsiębiorcami i podmiotami wspierającymi rozwój gospodarczy

w regionie, właściwymi dla struktury potrzeb potencjalnego inwestora; 4. promocja za granicą oferty inwestycyjnej poszczególnych gmin i powiatów z regionu; 5. współpraca z zagranicą, w tym przygotowywanie i obsługa misji gospodarczych z/do regionu

58.

Województwo podlaskie Instytucją, która pełni rolę podmiotu pierwszego kontaktu dla zainteresowanych inwestowaniem w województwie podlaskim jest Centrum Obsługi Inwestora. Centrum dysponuje wiedzą z zakresu regulacji prawnych, wskaźników branżowych, aktualnych ofert inwestycyjnych, danych o stanie i ofercie przedsiębiorstw

59.

Na dzień 20 marca 2014 r. w bazie danych administrowanej przez COI figurowało łącznie 38 ofert typu greenfield i brownfield

60.

Podstawowy pakiet usług Centrum Obsługi Inwestora województwa podlaskiego obejmuje:

prowadzenie bazy danych o terenach i obiektach inwestycyjnych;

przygotowywanie kompleksowej informacji dla inwestorów – pomoc w wyborze właściwego miejsca na inwestycje;

organizację misji gospodarczych – aktywną promocję gospodarczą regionu, organizację udziału w targach krajowych i międzynarodowych (pomoc w nawiązywaniu kontaktów);

przygotowywanie indywidualnych prezentacji – promocję wspólnot lokalnych i firm z Podlasia, monitorowanie stanu inwestycji w regionie – dostarczanie pełnej i aktualnej informacji o inwestycjach zewnętrznych na Podlasiu;

obsługę prawną i doradztwo dla inwestorów – uczestnictwo w organizowaniu nowych firm i wspieranie rozwoju istniejących;

doradztwo dla odbiorców inwestycji podczas tworzenia, wdrażania i realizacji projektów inwestycyjnych;

dystrybucję materiałów promocyjnych.

5.1.1. Dostępność ofert inwestycyjnych powiatu miasta Kielce Baza ofert inwestycyjnych powiatu miasta Kielce jest w istocie interaktywnym narzędziem, umożliwiającym łatwe wyszukanie hali produkcyjnej, magazynowej, terenu inwestycyjnego lub powierzchni biurowej w Kielcach lub na terenie Kieleckiego Obszaru Metropolitalnego. Oferty te są dostępne pod adresem: http://mapa.invest.kielce.pl/. Administratorem mapy jest Centrum Obsługi Inwestora Urzędu Miasta Kielce. Centrum oferuje wsparcie dla inwestorów nowych oraz już działających na rynku przedsiębiorstw.

58

http://www.invest.lubelskie.pl/index.php/pl/strefa-inwestora/obsluga-inwestora [dostęp 27.02.2014]. 59

Obecnie (marzec 2014 r.) Centrum Obsługi Inwestora województwa podlaskiego przechodzi reorganizację, w związku z tym informacje pozyskane z COI są ograniczone do ogólnie dostępnych. 60

http://www.coi.wrotapodlasia.pl/mapa/

54

Upowszechnia informacje o misjach gospodarczych i targach dostępnych dla firm, tworzy oferty i narzędzia promujące gospodarczo miasto Kielce. Na życzenie inwestora pośredniczy w poszukiwaniu lokalizacji pod nową działalność oraz uczestniczy w działaniach marketingowych. Centrum dysponuje, aktualizowaną czterokrotnie w ciągu roku, bazą terenów inwestycyjnych. Obecnie w baza zawiera 62 oferty, które pochodzą zarówno z gmin (podmiotów publicznych), jak i od osób prywatnych (fizycznych i prawnych). Co roku włączane są do niej nowe oferty. Oferty są podzielone na 4 kategorie:

hale,

biura,

tereny,

PPP – oferty partnerstwa publiczno-prywatnego.

Planowane jest dodanie w 2014 r. kolejnej kategorii: oferty kooperacyjne, czyli oferty współpracy zgłaszane przed przedsiębiorstwa prywatne. Zakres publikowanych informacji jest zbieżny z ofertami inwestycyjnymi PAIiIZ. Do ofert są dołączane zdjęcia naziemne i lotnicze z obrysem terenu oraz panorama sferyczna pozwalająca na oglądanie terenu ze wszystkich stron. Baza ofert posiada ciekawe funkcjonalności – umożliwia np. oglądanie ofert na interaktywnej mapie, przekierowanie na stronę GIS Kielce, pobieranie zwięzłych i atrakcyjnych wizualnie prezentacji w PDF. Ponadto na terenie Kielc oraz województwa świętokrzyskiego działa wiele instytucji wsparcia biznesu, oferujących różnorodne formy pomocy dla przedsiębiorców, wśród których należy wymienić:

Staropolską Izbę Przemysłowo-Handlową,

Świętokrzyskie Centrum Innowacji i Transferu Technologii,

Izbę Rzemieślników i Przedsiębiorców w Kielcach,

Koneckie Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości,

Świętokrzyski Związek Pracodawców Prywatnych,

Stowarzyszenie „Integracja i Rozwój”. Istotnym obszarem na terenie powiatu miasta Kielce, związanym z ofertami inwestycyjnymi, jest Kielecki Park Technologiczny (KPT). KPT oferuje nowym i funkcjonującym przedsiębiorstwom możliwość skorzystania z preferencyjnych warunków wynajmu powierzchni biurowej i produkcyjnej. Przykładowe stawki czynszu (powierzchnia biurowa) zaprezentowano w Tabeli 14. Tabela 14. Przykładowe stawki czynszu za wynajem powierzchni na terenie Kieleckiego Parku Technologicznego; stan na marzec 2014 r.

Rok Okres funkcjonowania firmy Wartość % opłaty za m²

1. od wejścia do Inkubatora do 12. miesiąca 30% stawki bazowej + 14,00 PLN netto / m² (pakiet usług)

2. od 12. do 24. miesiąca 50% stawki bazowej + 14,00 PLN netto / m² (pakiet usług)

3. od 24. do 36. miesiąca 75% stawki bazowej + 14,00 PLN netto / m² (pakiet usług)

4. od 36. do 48. miesiąca 100% stawki bazowej + 14,00 PLN netto / m² (pakiet usług)

5. powyżej 48. miesiąca stawka rynkowa

Stawka bazowa 20 PLN netto – stawka za m² powierzchni nieumeblowanej 25 PLN netto – stawka za m² powierzchni umeblowanej

Źródło: opracowanie własne na podst. danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce.

Ponadto przedsiębiorca prowadzący działalność na terenie KPT może skorzystać z innych bezpłatnych usług wsparcia, np. doradztwa, szkoleń, reklamy i promocji w ramach KPT. Ma również możliwość korzystania z infrastruktury KPT. Część terenów administrowanych przez KPT jest objęte Specjalną Strefą Ekonomiczną „Starachowice”. Zwolnienie przedsiębiorcy z podatku od nieruchomości może dotyczyć podatku od gruntów, budynków, budowli i ich części przeznaczonych na prowadzenie działalności gospodarczej. Miasto Kielce nie posiada obecnie uchwały Rady Gminy umożliwiającej udzielenie takiego zwolnienia, ale prace nad tą uchwałą są w toku.

55

Ofertę dla inwestorów związaną z instrumentami rynku pracy posiada również Miejski Urząd Pracy w Kielcach. Obecnie (marzec 2014 r.) trwają prace na nowelizacją ustawy o promocji zatrudnienia i instrumentach rynku pracy, w związku z czym katalog dostępnych instrumentów ulegnie prawdopodobnie istotnym zmianom w kolejnych miesiącach. Na tę chwilę, wg Miejskiego Urzędu Pracy w Kielcach, możliwe jest skorzystanie z usług:

pośrednictwa lub giełdy pracy;

organizacji szkoleń;

organizacji prac interwencyjnych na wniosek przedsiębiorcy;

związanych z kierowaniem osób bezrobotnych zarejestrowanych w MUP na staże – zgodnie z wnioskiem złożonym przez przedsiębiorcę (Tabela 15);

związanych z refundacją kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego – na podstawie wniosku złożonego przez przedsiębiorcę (Tabela 15).

Tabela 15. Kwoty wsparcia w poszczególnych kategoriach usług ujętych w ofercie MUP w Kielcach; stan na marzec 2014 r. Lp. Rodzaj instrumentu Liczba miesięcy Kwota maksymalna

(na 1 pracownika)

1. Wyposażenie lub doposażenie stanowisk pracy refundacja jednorazowa 22 440,30 PLN

2. Staż dla osób bezrobotnych 6 miesięcy 988,40 PLN

3. Prace interwencyjne dla osób bezrobotnych 6 miesięcy 971,84 PLN

Źródło: opracowanie własne na podst. danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce

61.

Istotnym źródłem wsparcia finansowego dla przedsiębiorców w latach 2006-2013 były fundusze strukturalne Unii Europejskiej. Obecnie trwają prace nad nowymi programami operacyjnymi i szczegóły dotyczące wydatkowania nowej puli środków unijnych będą znane w drugiej połowie roku. Środki zwrotne dla przedsiębiorców z województwa świętokrzyskiego pochodzą z:

Funduszu Poręczeniowego62

,

Funduszu Pożyczkowego63

. Instytucje te oferują wsparcie w postaci preferencyjnych usług z zakresu finansowania inwestycji, także dla nowych przedsięwzięć. Warunki udzielenia wsparcia są uzależnione od przedstawionego szczegółowego biznesplanu przedsięwzięcia. Decyzja o przyznaniu wparcia jest z reguły podejmowana w ciągu 14 dni od złożenia kompletu dokumentów. Dodatkowym potencjalnym źródłem dofinansowania działalności firm na terenie powiatu miasta Kielce jest wsparcie rządowe dla przedsiębiorców (grant na zatrudnienie, grant inwestycyjny). O wsparcie w formie grantu mogą wnioskować wyłącznie przedsiębiorcy planujący inwestycje w następujących sektorach priorytetowych:

motoryzacyjnym,

elektronicznym,

lotniczym,

biotechnologii,

nowoczesnych usług,

działalności badawczo-rozwojowej (B+R).

Ponadto o wsparcie mogą wnioskować przedsiębiorcy planujący inwestycje produkcyjne w innych sektorach jeżeli:

koszty kwalifikowane wynoszą 750 mln PLN i jest utworzonych co najmniej 200 nowych miejsc pracy;

koszty kwalifikowane wynoszą 500 mln PLN i jest utworzonych co najmniej 500 nowych miejsc pracy (w przypadku tzw. znaczących inwestycji).

61

Szczegółowe informacje można uzyskać kontaktujące się z MUP: http://mup.kielce.pl/strona/formy-wsparcia-dla-pracodawcow-i-przedsiebiorcow/105 62

www.swietokrzyskifp.pl 63

www.fpws.eu

56

Możliwe jest otrzymanie wsparcia finansowego na inwestycję z tytułu kosztów tworzenia nowych miejsc pracy (Tabela 16) oraz kosztów kwalifikowanych nowej inwestycji (grunt inwestycyjny) (Tabela 17 )

64

Tabela 16. Wsparcie z tytułu kosztów tworzenia nowych miejsc pracy (grant na zatrudnienie)

Sektor Nowe miejsca pracy

Koszty kwalifikowane nowej inwestycji (mln PLN)

Wysokość wsparcia na jedno miejsce pracy (PLN)

Motoryzacyjny, elektroniczny, lotniczy, biotechnologii

250 40 od 3 200 do 15 600 (~ EUR 800 - EUR 3 900)

Nowoczesne usługi 250 1,5

Badania i rozwój 35 1,5

Znacząca inwestycja w innych sektorach

200 750

Źródło: opracowanie własne na podst. danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce.

Tabela 17. Wsparcie z tytułu kosztów kwalifikowanych nowej inwestycji (grant inwestycyjny)

Sektor Nowe miejsca pracy

Koszty kwalifikowane nowej inwestycji (mln PLN)

Wysokość wsparcia (% kosztów kwalifikowanych)

Sektory priorytetowe 50 160 2 - 12,5

Znacząca inwestycja w innych sektorach

200

750

Badania i rozwój 35 10 do 10

Źródło: opracowanie własne na podst. danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce.

5.1.2. Dostępność ofert inwestycyjnych powiatu miasta Białystok Na dzień 20 marca 2014 r. miasto Białystok posiada w swojej ofercie 5 propozycji inwestycyjnych:

nieruchomość niezabudowana oznaczona, o pow. 3,3781 ha, z przeznaczeniem pod zabudowę produkcyjną (w tym lokalizację baz, składów, handlu hurtowego lub specjalistycznego) i usługową wraz z obiektami towarzyszącymi oraz zielenią urządzoną, zlokalizowana w Podstrefie Białystok Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej;

nieruchomość przeznaczona pod zabudowę produkcyjną i usługową wraz z obiektami towarzyszącymi (preferowana działalność o profilu innowacyjnym), zlokalizowana w Białostockim Parku Naukowo- -Technologicznym;

3 nieruchomości inwestycyjne o pow. 32,0546, 5,8204 i 5,8204 ha, przeznaczone pod zabudowę usługową i produkcyjną, w tym tereny lokalizacji baz, składów, handlu hurtowego lub specjalistycznego, tereny rozmieszczenia obiektów handlowych o pow. sprzedaży powyżej 2000 m².

Formy wsparcia dla przedsiębiorców na terenie Podstrefy Białystok Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej

Przedsiębiorca inwestujący na terenie Podstrefy Białystok Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej może korzystać z ulg i preferencji wynikających z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2008 r. w sprawie pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom działającym na podstawie zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej na terenach specjalnych stref ekonomicznych

65.

Pomoc publiczna udzielana przedsiębiorcy w formie zwolnień podatkowych na podstawie ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych albo na podstawie ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych stanowi pomoc regionalną z tytułu:

kosztów nowej inwestycji – wielkość pomocy jest liczona jako iloczyn maksymalnej intensywności pomocy określonej dla danego obszaru i kosztów inwestycji kwalifikujących się do objęcia pomocą;

64

Na podst. danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce. 65

Dz. U. Nr 232 poz. 1548 z późn. zm.

57

tworzenia nowych miejsc pracy – wielkość pomocy jest liczona jako iloczyn maksymalnej intensywności pomocy określonej dla danego obszaru i dwuletnich kosztów pracy nowo zatrudnionych pracowników, obejmujących koszty płacy brutto, powiększone o składki obowiązkowe, takie jak składki na ubezpieczenie społeczne, ponoszone przez przedsiębiorcę od dnia zatrudnienia tych pracowników.

W powiecie miasta Białystok zwolnienie podatkowe z tytułu kosztów nowej inwestycji wynosi 50% poniesionych wydatków inwestycyjnych dla przedsiębiorców dużych, 60% – dla przedsiębiorców średnich i 70% – dla przedsiębiorstw małych-

66.

Warunkiem skorzystania z pomocy z tytułu kosztów nowej inwestycji jest:

utrzymanie środków trwałych przez okres 5 lat od momentu wprowadzenia ich do ewidencji środków trwałych, a w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw – przez okres 3 lat;

prowadzenie działalności gospodarczej przez okres nie krótszy niż 5 lat od momentu zakończenia całej inwestycji lub 3 lat w przypadku małych i średnich przedsiębiorców.

Warunkiem udzielenia pomocy z tytułu nowej inwestycji

67 jest udział środków własnych przedsiębiorcy,

rozumianych jako środki, które nie zostały uzyskane w ramach udzielonej mu pomocy, wynoszący co najmniej 25% całkowitych kosztów kwalifikowanych inwestycji. Minimalna wartość nakładów inwestycyjnych wynosi 100 tys. EURO przy zachowaniu warunku prowadzenia działalności gospodarczej przez okres minimum 5 lat oraz 3 lat w przypadku MŚP.

Pomoc przeznaczona na nowe inwestycje może być udzielana wraz z pomocą na tworzenie nowych miejsc pracy, pod warunkiem że łącznie wielkość tych pomocy nie przekracza maksymalnej wielkości pomocy, przy czym dopuszczalną wielkość pomocy określa się jako iloczyn maksymalnej intensywności pomocy i wyższej kwoty kosztów: nowej inwestycji lub dwuletnich kosztów pracy nowo zatrudnionych pracowników.

Formy wsparcia dla przedsiębiorców w Białostockim Parku Naukowo-Technologicznym

Białostocki Park Naukowo-Technologiczny oferuje przedsiębiorcom pomoc, m.in. przez udostępnianie na preferencyjnych warunkach – z zastosowaniem ulg i zwolnień – powierzchni biurowej, usługowej, technologicznej i laboratoryjnej, a także przestrzeni konferencyjnej, szkoleniowej i wystawienniczej, jak również sprzętu specjalistycznego i usług informatycznych. Ponadto BPN-T oferuje doradztwo, usługi prawne i księgowe, a także szkolenia, seminaria, warsztaty.

Jedną z funkcji inkubacyjnych BPN-T jest dostarczanie firmom pomieszczeń po przystępnej cenie. Podmiotom rozpoczynającym lub planującym rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz przedsiębiorcom działającym na rynku nie dłużej niż 3 lata, w Inkubatorze Technologicznym BPN-T będą oferowane zniżki w stawce bazowej czynszu:

w pierwszym roku funkcjonowania – 80%,

w drugim roku – 55%,

w trzecim roku – 30%68

.

Lokatorzy Inkubatora Technologicznego będą mogli także skorzystać z 50% zniżki na wynajem sal konferencyjnych oraz szkoleniowych. Zniżki w BPN-T są udzielane na zasadzie pomocy de minimis

69.

66

Na podst. danych Departamentu Strategii i Rozwoju UM Białystok. 67

Przez nową inwestycję należy rozumieć inwestycję w środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, polegającą na utworzeniu nowego lub rozbudowie istniejącego przedsiębiorstwa, dywersyfikacji produkcji przedsiębiorstwa przez wprowadzenie nowych dodatkowych produktów bądź na zasadniczej zmianie dotyczącej całościowego procesu produkcyjnego istniejącego przedsiębiorstwa. Za nową inwestycję uznaje się również nabycie przedsiębiorstwa, które jest w likwidacji albo zostałoby zlikwidowane, gdyby nie zostało nabyte, przy czym przedsiębiorstwo jest nabywane przez samodzielnego przedsiębiorcę w rozumieniu załącznika I do rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87. i 88. Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych). 68

Na podst. danych Departamentu Strategii i Rozwoju UM Białystok.

58

Wspieranie małej i średniej przedsiębiorczości oraz tworzenie dogodnych warunków jej funkcjonowania jest strategicznym celem Białostockiego Parku Naukowo-Technologicznego. Działania podejmowane w tym zakresie obejmują m.in. realizację projektów wsparcia przedsiębiorczości, współfinansowanych m.in. ze środków Unii Europejskiej. Przykłady projektów tego typu, wraz z ich charakterystyką, przedstawiono w Tabeli 18.

Tabela 18. Projekty wsparcia przedsiębiorczości Nazwa projektu Charakterystyka

Podlaski Akcelerator Innowacji

Projekt wspierający rozwój innowacyjnych pomysłów opartych na zastosowaniu nowoczesnych technologii. PAI jest skierowany głównie do studentów i pracowników naukowych, ale także do pozostałych osób mieszkających na terenie województwa podlaskiego. Uczestnicy konkursu mają szansę na wygranie atrakcyjnych nagród oraz zdobycie profesjonalnej wiedzy z zakresu m.in. kreatywności, wystąpień publicznych, prezentacji inwestorskich, pozyskiwania finansowania, a także opracowywania modelu biznesowego.

Projekt „Talenty XXI wieku”,

Projekt mający na celu wzmocnienie kapitału intelektualnego miasta w wyniku realizacji działań sprzyjających rozwojowi osób utalentowanych – uczniów, studentów, absolwentów i pracowników nauki. Bezpośrednim celem projektu jest wzmocnienie potencjału białostockich przedsiębiorstw przez zatrudnienie wybitnych osób lub stworzenie warunków do rozwoju ich zdolności w warunkach samozatrudnienia. Długofalowym celem projektu jest zwiększenie inwestycji zewnętrznych w mieście firm, dla których kluczowym czynnikiem rozwoju jest dostęp do kadr o najwyższych kompetencjach. Projekt „Talenty XXI w.” jest realizowany poprzez: objęcie wsparciem i opieką wielu grup adresatów, w tym uczniów różnych typów szkół, studentów, absolwentów wyższych uczelni, pracowników firm oraz innowatorów i wynalazców pozostających poza sferą nauki i gospodarki; objęcie działaniami projektowymi przedsiębiorców zainteresowanych zatrudnieniem i rozwojem osób utalentowanych; uruchomienie badań i modelowania rozwiązań dotyczących rozwijania talentów; zaprojektowanie długofalowych działań oraz ich realizacja w perspektywie najbliższych 20 lat z wykorzystaniem różnych źródeł finansowania projektu; promocja uzyskanych rezultatów w celu wzmocnienia wizerunku miasta i przedsiębiorstw zaangażowanych w projekt; upowszechnianie dobrych praktyk projektu w innych regionach kraju o podobnych uwarunkowaniach rozwojowych.

Akcelerator innowacji, kooperacji i przedsiębiorczości akademickiej BPN-T

Źródło: opracowanie własne na podst. danych Departamentu Strategii i Rozwoju UM Białystok.

69

Pomoc de minimis – zgodnie z nowym rozporządzeniem Komisji Unii Europejskiej dotyczącym pomocy de minimis od 1 stycznia 2014 r. zostały wprowadzone zmiany dotyczące przyznawania tego rodzaju pomocy dla przedsiębiorców. W porównaniu z dotychczas obowiązującym rozporządzeniem zmiany te są zasadniczo korzystne dla przedsiębiorców. Wprowadzone zmiany to: 1) brak konieczności badania sytuacji ekonomicznej przedsiębiorcy – co oznacza, że nawet przedsiębiorca będący w trudnej sytuacji ekonomicznej w rozumieniu wytycznych dotyczących ratowania i restrukturyzacji, od dnia 1 stycznia 2014 r. może skorzystać z pomocy de minimis, 2) zwiększenie pułapu pomocy de minimis dla przedsiębiorstw sektora drogowego transportu pasażerskiego (ze 100 tys. EUR do 200 tys. EUR), 3) dopuszczenie pomocy de minimis dla sektora węglowego, 4) doprecyzowanie zasad dotyczących kumulacji pomocy (w przypadku połączeń i przejęcia przedsiębiorstw, podziału przedsiębiorstwa na co najmniej dwa oddzielne podmioty, kumulacji pomocy w przypadku prowadzenia działalności w sektorach objętych różnymi limitami de minimis), 5) wprowadzenie definicji pojęcia pojedynczego przedsiębiorstwa (tzw. pojedynczego organizmu gospodarczego). Rozporządzenie obowiązuje od 1 stycznia 2014 r. do 31 grudnia 2020 r., przy czym w art. 7. ust. 4. przewidziano tradycyjnie, że po upływie okresu obowiązywania tego rozporządzenia wszelkie programy de minimis spełniające warunki w nim określone pozostaną objęte tym rozporządzeniem przez kolejne 6 miesięcy (a zatem do 30 czerwca 2021 r.).

59

Ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych Zasady stosowania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych są szczegółowo uregulowane w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. „Ordynacja podatkowa”

70. Na podstawie art. 67a ustawy „Ordynacja podatkowa”

organ podatkowy może na wniosek podatnika:

odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć jego zapłatę na raty;

odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę;

umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną. Charakter ulg w spłacie zobowiązań podatkowych udzielanych przedsiębiorcom przez organ podatkowy, jakim jest Prezydent Miasta, przesądza o ich pomocowym charakterze, a co za tym idzie ulgi takie mogą zostać udzielone tylko w formie pomocy publicznej, w tym pomocy de minimis. Wsparcie dla inwestora – oferta Powiatowego Urzędu Pracy (PUP)

Dla inwestorów tworzących nowe miejsca pracy (zatrudnienie osób bezrobotnych) Powiatowy Urząd Pracy przygotował ofertę współpracy, która obejmuje refundację w zakresie:

organizacji prac interwencyjnych71

,

staży72

,

wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy73

,

realizacji szkoleń indywidualnych dla osób bezrobotnych na potrzeby pracodawcy74

. Urząd Pracy w każdym roku kalendarzowym dysponuje środkami z Funduszu Pracy, ograniczonymi limitem określanym przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej wg algorytmu dla poszczególnych województw. Urząd Pracy realizuje również programy w oparciu o środki pozyskane z Europejskiego Funduszu Społecznego. Wnioski składane przez pracodawców są rozpatrywane przez Komisję Konkursową

75.

Wspieranie procesu rekrutacji

Pomoc w procesie rekrutacji zatrudnienia w organizowanych przez inwestorów przedsięwzięciach inwestycyjnych mogą świadczyć funkcjonujące przy uczelniach wyższych biura karier lub ośrodki kształcenia oraz jednostki, realizujące aktywne programy, m.in. z zakresu promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej określonych grup społecznych. Są to:

70

Dz. U. z 2012 r., poz. 749 z późn. zm. 71

Pracodawca, zatrudniający osoby bezrobotne, będące w szczególnie niekorzystnej sytuacji i bardzo niekorzystnej sytuacji na rynku pracy, na podstawie umowy podpisanej ze Starostą, otrzymuje częściową refundację wynagrodzenia, nagród oraz składki na ubezpieczenie społeczne, w wysokości uprzednio uzgodnionej (nieprzekraczającej kwoty zasiłku) przez okres do 6 miesięcy, natomiast w przypadku bezrobotnych: do 25. roku życia – przez okres do 12 miesięcy, a powyżej 50. roku życia – przez okres do 24 miesięcy. 72

Na staż mogą być kierowani: na okres od 3 do 12 miesięcy – bezrobotni do 25. roku życia, którzy do dnia zastosowania

wobec nich usług lub instrumentów rynku pracy nie ukończyły 25. roku życia, bezrobotni w okresie 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej, którzy nie

ukończyli 27. roku życia; na okres od 3 do 6 miesięcy – bezrobotni długotrwale albo po zakończeniu realizacji kontraktu

socjalnego, albo kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotni powyżej 50. roku życia, bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego, bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18. roku życia, bezrobotni, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, bezrobotni niepełnosprawni. Pracodawca nie ponosi kosztów organizacji stażu, Urząd refunduje także koszt wstępnych badań lekarskich oraz wypłaca stażyście stypendium. 73

Refundacja podmiotowi prowadzącemu działalność kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego w wysokości nie wyższej niż 6-krotność wysokości przeciętnego wynagrodzenia, zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy skierowanego bezrobotnego, utrzymanie utworzonych stanowisk pracy przez okres 24 miesięcy. 74

Realizowane na wniosek bezrobotnego w przypadku, gdy przyszły pracodawca uprawdopodobni zatrudnienie osoby bezrobotnej po odpowiednim przeszkoleniu. 75

Szczegółowy opis form wsparcia jest dostępny na stronie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w zakładce Pracodawca: http://www.up.podlasie.pl/default.aspx?docId=1240&mId1=1239 [dostęp 20.03.2014].

60

Wojewódzki Urząd Pracy,

Miejski Ośrodek Doradztwa Metodycznego (MODM),

Powiatowy Urząd Pracy (PUP),

Centrum Kształcenia Ustawicznego (CKU),

Centrum Kształcenia Praktycznego (CKP). Istnieją także możliwości zorganizowania kursów zawodowych przez miejskie placówki, tj.: CKU, CKP oraz szkoleń dla osób bezrobotnych przez PUP i WUP. W przypadku braku wymaganych profili kształcenia jest możliwe tworzenie nowych. W celu gwarancji zatrudnienia przeszkolonych osób wskazane jest podpisanie przed rozpoczęciem kursu umowy z potencjalnym pracodawcą (część kosztów kursu mógłby ponieść pracodawca). Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego (PFRR)

Na terenie miasta Białystok działa wiele organizacji biznesowych, których zadaniem jest wspieranie przedsiębiorców w tworzeniu, prowadzeniu oraz rozwijaniu działalności gospodarczej, jak również pomoc i pośrednictwo w nawiązywaniu kontaktów handlowych. Ponadto działają stowarzyszenia przedsiębiorców, centra wspierania przedsiębiorczości, firmy prywatne świadczące usługi dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, fundacje promujące rozwój przedsiębiorczości. Jedną z nich jest Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego (PFRR), której celem jest działalność pożytku publicznego, m.in. w zakresie:

wspomagania rozwoju gospodarczego, w tym rozwoju przedsiębiorczości, w szczególności inspirowania tworzenia i wspierania małych i średnich przedsiębiorstw;

promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy.

W ramach PFRR działa sieć centrów wspierania biznesu (CWB), które świadczą usługi doradcze, m.in. w zakresie

76:

podstawowych informacji o dostępnej na rynku ofercie finansowania zewnętrznego;

informacji na temat dostępnych programów pomocowych oraz możliwości i sposobów korzystania z instrumentów wsparcia MŚP;

pomocy w kojarzeniu partnerów gospodarczych77

. 5.2. Jakość obsługi inwestora

Analizę jakości obsługi inwestora w województwach Makroregionu Polski Wschodniej przeprowadzono w oparciu o badania wykonane w 2013 r., w ramach projektu „Gmina na 5”, przez Studenckie Koło Naukowe Przedsiębiorczości i Analiz Regionalnych (SKN PAR), działające przy Instytucie Przedsiębiorstwa Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Badania prowadzone w ramach projektu dotyczyły analizy ponad 600 internetowych witryn jednostek samorządu terytorialnego, a także oceny jakości kontaktu mailowego, zarówno w języku polskim, jak i angielskim, z wykorzystaniem metody tajemniczego klienta (mystery shopping

78). Na potrzeby

niniejszego opracowania przeanalizowano wyniki osiągnięte przez stolice województw Polski Wschodniej. Wyniki zaprezentowano w Tabeli 19.

76

Szczegółowe informacje o formach wsparcia przez PFRR sektora MŚP (pożyczki, poręczenia kredytowe, fundusz kapitałowy) są dostępne na stronie http://www.pfrr.bialystok.pl [dostęp 17.03.2014]. 77

Na podst. danych Departamentu Strategii i Rozwoju UM Białystok. 78

Mystery shopping jest jedną z najlepszych metod badania poziomu obsługi, ponieważ nie bada opinii czy deklaracji na temat hipotetycznych sytuacji, tylko relacjonuje przebieg prawdziwych doświadczeń klientów w wybranych punktach sprzedaży. W odróżnieniu od badań satysfakcji klienta, koncentrujących się na subiektywnych ocenach i odczuciach, jest to w pełni obiektywna metoda oceny procesu obsługi klienta.

61

Tabela 19. Ocena jakości obsługi inwestora w stolicach Makroregionu Polski Wschodniej Ocena witryn

internetowych Ocena odpowiedzi na maile w języku

polskim

Ocena odpowiedzi na maile w języku

angielskim

Ocena łącznie

Maksymalna liczba punktów

15 13 11 39

Lublin 15 13 7 35

Kielce 13 13 0 26

Białystok 10 9 3 22

Olsztyn 11,5 0 0 11,5

Rzeszów 11,5 0 0 11,5

Źródło: opracowanie własne na podst. Raportu „Gmina na 5”, Warszawa, 2013.

Najwyższą sumaryczną ocenę uzyskał Lublin (35 pkt.), który otrzymał maksymalną liczbę punktów zarówno w przypadku oceny witryny internetowej, jak i odpowiedzi na maile w języku polskim. Słabiej oceniono odpowiedź na maile w języku angielskim. W rankingu ogólnopolskim Lublin znalazł się na 2. miejscu, zaraz za Ostrowcem Świętokrzyskim (36 pkt.), uzyskując maksymalną liczbę punktów w ocenie jakości merytorycznej odpowiedzi na maila w języku polskim, spełniającej wszystkie pięć badanych kryteriów

79 oraz odsyłając swoją

dokładną odpowiedź w terminie do 72 godzin. W tej kategorii, poza Lublinem, spośród stolic Makroregionu Polski Wschodniej komplet punktów zebrały także Kielce. W trzeciej edycji rankingu przeprowadzonego w 2103 r. tytuł „Gmina na 5” został przyznany 90 jednostkom samorządu terytorialnego

80. W tej grupie znalazło się 14 gmin z województw Polski Wschodniej (w 2012 r. było

to 12 gmin). Warto dodać, że w pierwszej dziesiątce znalazło się aż 5 gmin z Polski Wschodniej (Ostrowiec Świętokrzyski – 1. miejsce, Lublin – 2. miejsce, Krosno – 3. miejsce, Lubaczów – 7. miejsce, Lubawa – 8. miejsce). W Tabeli 20. zaprezentowano gminy charakteryzujące się najwyższym poziomem jakości obsługi inwestorów w województwach Makroregionu Polski Wschodniej. Tabela 20. Gminy województw Polski Wschodniej wyróżnione tytułem „Gmina na 5” w 2012 i 2013 r. 2013 2012

liczba gmina liczba gmina

Lubelskie 5 Biała Podlaska, Biłgoraj, Lublin, Łęczna, Zamość

2 Lublin, Łęczna

Podlaskie 3 Białystok, Hajnówka, Olsztyn 1 Białystok

Warmińsko-Mazurskie 2 Giżycko, Lubawa 3 Ełk, Iława, Giżycko

Świętokrzyskie 2 Ostrowiec Świętokrzyski, Kielce 1 Ostrowiec Świętokrzyski

Podkarpackie 2 Krosno, Lubaczów 5 Dębica, Gorzyce, Jasło, Tarnobrzeg, Krosno

Łącznie 14 12

Źródło: opracowanie własne na podst. Raportu „Gmina na 5”, Warszawa, 2013 oraz Raportu „Gmina na 5”, Warszawa, 2012.

Odrębną metodę oceny jakości obsługi inwestora przyjęli autorzy raportu „Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013”

81. Według tej koncepcji w ocenie aktywności województw wobec

79

Ocenie podlegały następujące elementy odpowiedzi: 1) wyjaśnienie zagadnień dotyczących opodatkowania biznesu, 2) poinformowanie o możliwości udzielenia zwolnień bądź ulg od podatków, 3) wyjaśnienie kwestii uzyskania środków finansowych na start, 4) podanie pełnych danych kontaktowych do urzędnika, 5) zaproszenie do osobistego spotkania. 80

Za gminę zasługującą na zdobycie tytułu „Gmina na 5” uznano takie jednostki samorządu terytorialnego, których: atrakcyjność inwestycyjna w badaniu Centrum Analiz Regionalnych i Lokalnych, pt. „Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2013” została oceniona na jedną z dwóch najwyższych klas („A” lub „B”) oraz w badaniu urzędów osiągnęła ponadprzeciętne wyniki wobec pozostałych gmin sklasyfikowanych w klasie „A”, co oznacza, że sumaryczna ocena wyróżnionej gminy była wyższa aniżeli suma średniej i odchylenia standardowego uzyskanego w klasie „A”. Wartości te, uzyskane w badaniu, wyniosły odpowiednio 13,10 i 5,92, czyli że gmina była wyróżniona tytułem „Gminy na 5” jeżeli uzyskany przez nią wynik był wyższy niż 19,02. 81

IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, Gdańsk, 2013.

62

inwestorów uwzględniono wyniki najnowszej certyfikacji regionalnych centrów obsługi inwestora dokonanej przez PAIiIZ. W Tabeli 21. zaprezentowano wyniki uzyskane przez poszczególne województwa w kategorii „aktywność województw wobec inwestorów”. Do wartości wskaźnika przyporządkowano pozycję województwa w rankingu ogólnopolskim. Niestety wyniki nie są optymistyczne – trzy województwa (podkarpackie, świętokrzyskie i podlaskie) zamykają ten ranking, nieco lepsze oceny otrzymały województwa lubelskie i warmińsko-mazurskie. Tabela 21. Aktywność województw Polski Wschodniej wobec inwestorów w 2013 r.

Województwo Aktywność wobec inwestorów

wartość lokata

Lubelskie -0,51 12

Podlaskie -0,99 16

Warmińsko-Mazurskie -0,25 10

Świętokrzyskie -0,88 15

Podkarpackie -0,57 14

Źródło: opracowanie własne na podst. IBnGR, Atrakcyjność … op.cit., s. 7.

5.3. Podsumowanie Polska Wschodnia to obszar obejmujący województwa: lubelskie, podlaskie, podkarpackie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie. Podstawą wyróżnienia makroregionu są nie tylko kryteria geograficzne, ale też ekonomiczne. Najważniejsze parametry społeczno-gospodarcze, wraz z największymi atutami poszczególnych regionów, zaprezentowano odrębnie dla każdego województwa omawianego makroregionu. Województwo świętokrzyskie

Województwo świętokrzyskie jest położone w południowo-wschodniej części Polski. Region znajduje się w centrum kraju, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Świętokrzyskie zajmuje powierzchnię 11.710 km

2.

Liczba osób zamieszkujących województwo w 2013 r. wynosiła 1273995, co stanowiło 3,3% ludności Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie w sierpniu 2013 r. była równa 15,6% (średnio w Polsce – 13%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w pierwszym półroczu 2013 r. wyniosło 3210,4 PLN, czyli 85,1% średniego wynagrodzenia w Polsce. Główny potencjał tworzenia kapitału ludzkiego w województwie stanowi 15 uczelni wyższych, w których kształci się 39 tys. studentów, czyli 2,3% studentów w skali kraju. Do szkół zasadniczych uczęszcza 3,1% uczniów województwa, natomiast do techników – 3,9%. Sektory strategiczne dla województwa, ujęte w strategii rozwoju regionalnego, to przede wszystkim: przemysł elektromaszynowy, motoryzacyjny, metalurgiczny, elektroniczny, mechaniki precyzyjnej, rolno-spożywczy, materiałów budowlanych, budownictwo i wydobywczy surowców mineralnych. Atuty województwa:

dogodne położenie oraz bliskość dużych aglomeracji miejskich spoza województwa;

sprzyjający klimat i korzystne warunki dla rozwoju przedsiębiorstw;

obecność międzynarodowych koncernów działających w regionie;

znaczące zasoby pracy o wysokiej jakości – dostępność doświadczonej i dobrze wykwalifikowanej kadry (sieć wyższych i średnich szkół technicznych i biznesowych);

preferencje dla rozwoju infrastruktury gospodarczej – centra innowacji i parki technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, centra targowe, dobrze przygotowane tereny pod inwestycje przemysłowe i usługowe oraz system ulg dla inwestorów w SSE;

szczególne walory przyrodnicze i klimatyczne – miejsce dobre do zamieszkania i prowadzenia biznesu;

drugi co do wielkości w Polsce ośrodek targowy.

63

Województwo warmińsko-mazurskie Województwo warmińsko-mazurskie leży w północno-wschodniej części Polski. Składa się z historycznych krain Warmii, Mazur i Powiśla. Z uwagi na swoje walory przyrodnicze uważane jest za jeden z najpiękniejszych regionów Polski. Województwo warmińsko-mazurskie jest czwartym co do wielkości regionem Polski o powierzchni ponad 24 tys. km

2.

Liczba osób zamieszkujących województwo w 2013 r. wynosiła 1450697, co stanowiło 3,8% ludności Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie w sierpniu 2013 r. była równa 20,4% (średnio w Polsce – 13%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w pierwszym półroczu 2013 r. wyniosło 3045,3 PLN, czyli 80,8% średniego wynagrodzenia w Polsce. Główny potencjał tworzenia kapitału ludzkiego w województwie stanowi 9 uczelni wyższych, w których kształci się 45 tys. studentów, czyli 2,7% studentów w skali kraju. Do szkół zasadniczych uczęszcza 4,4% uczniów województwa, natomiast do techników – 4,0%. Sektory strategiczne dla województwa, ujęte w strategii rozwoju regionalnego, to przede wszystkim: branża rolno-spożywcza, meblarska, turystyczna, sprzętu sportowego oraz wyrobów z gumy. Atuty województwa:

położenie przy zewnętrznej, wschodniej granicy Unii Europejskiej z Obwodem Kaliningradzkim, w pobliżu projektowanych autostrad A1 i Via Baltica – lokalizacja atrakcyjna dla przedsiębiorców zainteresowanych dostępem do rynków wschodnich;

czyste środowisko naturalne zapewnia znakomite warunki rozwoju dla ekologicznych gałęzi przemysłu – Warmia i Mazury to Zielone Płuca Polski;

duży potencjał rozwoju produkcji rolnej i rolno-spożywczej;

wybitne walory turystyczne i rekreacyjne – liczne lasy i jeziora oraz wielokulturowość regionu Warmii i Mazur (największe w kraju skupisko mniejszości narodowych) stwarzają korzystne warunki dla rozwoju sektora turystycznego i agroturystycznego;

rozbudowana sieć poddostawców w wiodących branżach. Województwo podkarpackie Województwo podkarpackie jest usytuowane w południowo-wschodniej Polsce i graniczy z Ukrainą i Słowacją. Są to jednocześnie zewnętrzne granice Unii Europejskiej. Od zachodu sąsiaduje z województwem małopolskim, od północnego zachodu – z województwem świętokrzyskim, a od północnego wschodu – z województwem lubelskim. Szczególnym atutem tego województwa są piękne bieszczadzkie krajobrazy i czysta przyroda, dzięki czemu Podkarpackie jest jednym z najpopularniejszych regionów. Liczba osób zamieszkujących województwo w 2013 r. wynosiła 2129951, co stanowiło 5,5% ludności Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie w sierpniu 2013 r. była równa 15,5% (średnio w Polsce – 13%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w pierwszym półroczu 2013 r. wynosiło 3136 PLN, czyli 83,2% średniego wynagrodzenia w Polsce. Główny potencjał tworzenia kapitału ludzkiego w województwie stanowi 16 szkół wyższych. Do najważniejszych ośrodków akademickich należą: Uniwersytet Rzeszowski, Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza i Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Według danych GUS w roku akademickim 2011/2012 w województwie podkarpackim studiowały 73 336 osoby. Ponadto stolica województwa – Rzeszów – zajmuje 1. miejsce wśród miast Unii Europejskiej jeśli chodzi o liczbę studentów, która przypada na 1000 mieszkańców (353)

82.

Sektory strategiczne dla województwa, ujęte w strategii rozwoju regionalnego, to przede wszystkim: lotniczy, elektromaszynowy, rolno-spożywczy, chemiczny oraz turystyczny. 82

Na podstawie danych Centrum Obsługi Inwestora Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego.

64

Atuty województwa:

korzystne położenie przygraniczne, na osi komunikacyjnej relacji Wschód – Zachód;

silnie rozwinięty przemysł lotniczy, farmaceutyczny, informatyczny i spożywczy;

działalność kilku renomowanych firm o znaczeniu międzynarodowym;

obecność surowców kopalnianych – siarki, ropy naftowej, gazu ziemnego, piaskowców, wapieni, gipsów, glinek ceramicznych, piasków i żwirów, a także torfu, wód mineralnych i geotermalnych;

dostępność wysoko wyszkolonych kadr zarządzających i technicznych, zwłaszcza w przemyśle lotniczym, elektromaszynowym, chemicznym;

dobre połączenia komunikacyjne: port lotniczy, autostrada A4, przebiegające przez województwo główne korytarze transportowe sieci TINA

83;

w pełni uzbrojone tereny inwestycyjne, czyniące region jednym z najbardziej atrakcyjnych inwestycyjnie w Polsce Wschodniej;

dobrze wykształcone inicjatywy klastrowe (szczególnie Dolina Lotnicza);

obecność prężnych parków technologicznych (Trzebownisko, Głogów Małopolski) i przemysłowych (szczególnie w podregionie tarnobrzeskim i rzeszowskim), także na obszarze specjalnych stref ekonomicznych, na terenie których skupia się znaczna część dużych innowacyjnych przedsiębiorstw;

naturalne, czyste środowisko, o czym świadczą liczne parki krajobrazowe oraz narodowe (Bieszczadzki Park Narodowy, Magurski Park Narodowy);

wysoka jakość życia w regionie, spowodowana przede wszystkim dobrą kondycją zdrowotną mieszkańców (według rankingów mieszkańcy Podkarpackiego żyją najdłużej w kraju);

wyższa niż średnia krajowa liczba organizacji pozarządowych na 10 tys. mieszkańców, większa obecność tradycyjnych form pielęgnowania kultury (domy kultury, kluby oraz świetlice);

wysokie notowania wśród regionów rozwijających infrastrukturę techniczną z udziałem funduszy unijnych;

walory dziedzictwa kulturowego (m.in. drewniane kościoły w powiecie brzozowskim wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO).

Województwo lubelskie Lubelszczyzna znajduje się w środkowo-wschodniej części Polski i sąsiaduje od południa z województwem podkarpackim, od południowego zachodu – z województwem świętokrzyskim, od zachodu – z województwem mazowieckim i od północy – z województwem podlaskim. W północno-wschodniej części województwo lubelskie graniczy z Białorusią, a w południowo-wschodniej – z Ukrainą. Lubelskie jest jednym z największych polskich regionów – pod względem powierzchni zajmuje trzecie miejsce. Obejmuje obszar 25,12 tys. km², co stanowi 8% ogólnej powierzchni kraju. Liczba osób zamieszkujących województwo w 2013 r. wynosiła 2 165 651, co stanowiło 5,6% liczby ludności Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie w sierpniu 2013 r. była równa 13,7% (średnio w Polsce – 13%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w pierwszym półroczu 2013 r. wynosiło 3286,1 PLN, czyli 87,1% średniego wynagrodzenia w Polsce. Główny potencjał tworzenia kapitału ludzkiego w województwie stanowi 19 uczelni wyższych, w których kształci się 93 tys. studentów, czyli 5,5% studentów w skali kraju. W województwie do szkół zasadniczych uczęszcza 4,8% uczniów, natomiast do techników – 5,7%. Sektory strategiczne dla województwa, ujęte w strategii rozwoju regionalnego, to przede wszystkim: przemysł (spożywczy, produkcja mebli i pozostała działalność produkcyjna, produkcja maszyn i urządzeń, produkcja

83

TINA (ang. Transport Infrastructure Needs Assessment) to proces zainicjowany w 1996 r. mający na celu rozszerzenie transeuropejskiej sieci transportowej na kraje Europy Środkowej i Wschodniej do 2015 r. Finansowanie projektów następuje z europejskiego funduszu pomocowego ISPA, a po uzyskaniu członkostwa we Wspólnocie – z Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych. Sieć TINA bazuje na dziesięciu korytarzach transportowych. Są to ciągi komunikacyjne o międzynarodowym znaczeniu, zawierające minimum dwie różne drogi transportowe o określonych parametrach technicznych i węzłach komunikacyjnych. Rzeszów leży przy korytarzu Berlin – Wrocław – Katowice – Lwów – Kijów + Drezno – Wrocław.

65

wyrobów z surowców niemetalicznych, przemysł samochodowy, przemysł maszynowy, produkcja wyrobów z metali, produkcja drewna i wyrobów z drewna, przemysł chemiczny), budownictwo, usługi rynkowe (ważnym elementem instytucjonalnego otoczenia biznesu jest sektor bankowy wspierany przez instytucje finansowe, takie jak: fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, przedsiębiorstwa leasingowe, kasy oszczędnościowo-kredytowe), usługi sieciowe (w szczególności dostawy energii elektrycznej i gazu), turystyka, usługi nierynkowe, rolnictwo (jeden z najważniejszych działów gospodarki województwa lubelskiego), edukacja, nauka oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego (gospodarka oparta na wiedzy). Atuty województwa: • atrakcyjne położenie geograficzne w obszarze przygranicznym, w zasięgu głównych szlaków

komunikacyjnych, w niewielkiej odległości od Warszawy; • duża liczba wyższych uczelni, wysokiej jakości kadra i niskie koszty pracy; • renomowane ośrodki naukowo-badawcze (Lublin, Puławy); • znaczne obszary terenów nadających się na działalność przemysłową; • sprawnie działające specjalne strefy ekonomiczne i parki naukowo-technologiczne; • poprawa jakości dróg – budowa ekspresowych połączeń; • modernizacja zakładów energetycznych; • budowa nowych łącz telekomunikacyjnych; • duży areał żyznych gleb, wysoko notowanych w klasyfikacji bonitacyjnej; • potencjał w zakresie rozwoju energetyki – duże złoża węgla kamiennego i istotne zasoby odnawialnych

źródeł energii; • dynamicznie rozwijający się Port Lotniczy Lublin w Świdniku. Województwo podlaskie Województwo podlaskie jest najbardziej wysuniętym na północny-wschód województwem Polski. Graniczy z dwoma państwami: Białorusią na wschodzie (260 km) i Litwą na północy (104 km). Od północnego zachodu sąsiaduje z województwem warmińsko-mazurskim, zaś od zachodu i południowego zachodu – z województwem mazowieckim. Liczba osób zamieszkujących województwo w 2013 r. wynosiła 1198690, co stanowiło 3,1% ludności Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie w sierpniu 2013 r. była równa 14,5% (średnio w Polsce – 13%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w pierwszym półroczu 2013 r. wyniosło 3202,2 PLN, czyli 84,9% średniego wynagrodzenia w Polsce. Główny potencjał tworzenia kapitału ludzkiego w województwie stanowi 18 uczelni wyższych, w których kształci się 47 tys. studentów, czyli 2,8% studentów w skali kraju. Do szkół zasadniczych uczęszcza 2,2% uczniów województwa, natomiast do techników – 3,5%. Sektory strategiczne dla województwa, ujęte w strategii rozwoju regionalnego, to przede wszystkim: przemysł spożywczy, lekki, drzewny, budowlany, maszynowy i turystyczny. Szczególnie dynamicznie rozwija się przemysł spożywczy. W Podlaskiem działają duże zakłady zajmujące się przetwórstwem mleka, mięsa, drobiu i zbóż oraz browary. Podlaskie mleczarnie należą do największych i najnowocześniejszych w kraju. Przemysł lekki to przede wszystkim produkcja różnego rodzaju tkanin, dywanów, wyrobów runowych. Istotną gałęzią gospodarki jest przemysł drzewny, pracujący w oparciu o surowce, pochodzące z regionu (produkcja parkietów, mebli, stolarki, elementów konstrukcji domów). W przemyśle budowlanym dominują firmy zajmujące się produkcją ceramiki, kostki brukowej, silikatów. Ważną rolę odgrywa także przemysł maszynowy. Oprócz przemysłu spożywczego, do najbardziej dynamicznie rozwijających się działów gospodarki należą usługi z otoczenia biznesu: konsultingowe, doradcze, ochroniarskie i bankowe. Atuty województwa:

przygraniczne położenie;

funkcjonujące placówki naukowe, fundacje i stowarzyszenia pracujące na rzecz rozwoju regionu;

wzrastająca liczba podmiotów gospodarczych oraz aktywność i dynamiczny rozwój sektora prywatnego;

66

baza rodzimych surowców niezbędnych do rozwoju przemysłu rolno-spożywczego, drzewnego i budowlanego;

dobry układ sieci powiązań komunikacyjnych;

dynamiczny rozwój telefonizacji;

wysokospecjalistyczna produkcja mleczarska;

rozwój działalności pozarolniczej na wsi;

czyste i mało zmienione działalnością człowieka środowisko naturalne;

wybitne walory przyrodniczo-krajobrazowe;

bogactwo kultury materialnej i narodowościowej;

rozwinięty system kształcenia ponadpodstawowego i wyższego;

otwarcie gospodarki na współpracę międzynarodową w tym rozwój współpracy przygranicznej;

rozbudowa infrastruktury granicznej;

silne wsparcie sektora małych i średnich przedsiębiorstw ze strony krajowych i międzynarodowych programów pomocowych;

przebieg sieci transportowej, której podstawą jest korytarz transeuropejski Via Baltica84

;

realizacja rządowego programu budowy i modernizacji dróg, w tym szybkiego ruchu;

rozwój produkcji rolniczej metodami ekologicznymi i integrowanymi.

84

Via Baltica – fragment drogi międzynarodowej E67, częściowo zrealizowana jako droga ekspresowa z Warszawy

do Tallinna w Estonii, biegnąca z Polski przez Litwę i Łotwę do Estonii. Pełni ona rolę najważniejszego połączenia drogowego pomiędzy krajami bałtyckimi. Via Baltica wraz z Rail Baltica jest elementem transeuropejskiego korytarza transportowego.

67

6. Diagnoza Polski Wschodniej w zakresie przyciągania inwestycji zagranicznych 6.1. Poziom napływu inwestycji

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) są definiowane w literaturze przedmiotu według kilku różnych podejść. Według jednej z koncepcji bezpośrednie inwestycje zagraniczne stanowią międzynarodowy transfer kapitału w celu utworzenia w innym kraju filii i sprawowania nad nią kontroli

85. Zgodnie z tak sformułowaną

definicją BIZ oznacza otwarcie nowej filii za granicą, powołanie spółki joint venture z podmiotem zagranicznym, nabycie majątku nieruchomego za granicą w celu rozszerzenia dotychczasowej działalności, a także zakup udziałów w już istniejących firmach zagranicznych

86. Podobną koncepcję inwestycji zagranicznych

zaproponowano w ustawie o rachunkowości. Według tego podejścia BIZ mogą przyjąć jedną z form: budowy od podstaw fabryki przez inwestora z innego kraju, zakupu co najmniej 10% akcji danej firmy przez obcego inwestora, pożyczki od firm „matek” dla firm „córek”, inwestowania w kraju części zysków przedsiębiorstw (reinwestowanie) mających obcych właścicieli

87. Odmienna definicja BIZ została zaprezentowana przez OECD.

Zgodnie z tym podejściem inwestycje zagraniczne to przepływy finansowe (lub niefinansowe) dokonywane przez rezydenta jednego kraju, z zamiarem sprawowania długotrwałej kontroli (inwestor bezpośredni posiada efektywny głos w zarządzaniu firmą będącą przedmiotem inwestycji przedsiębiorstwem inwestycji) i czerpania trwałej korzyści (inwestor posiada znaczący wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem inwestycji) w przedsiębiorstwie innego kraju

88.

Reasumując, inwestycje bezpośrednie obejmują nie tylko pierwotne nabycie kapitału, ale również kolejne transakcje kapitałowe między inwestorem zagranicznym i powiązanymi kapitałowo przedsiębiorstwami zagranicznymi: reinwestowanie zysków, długoterminowe kredyty. Wyróżnia się dwie podstawowe formy inwestycji bezpośrednich: inwestycje „pierwotne” (greenfield), polegające na uruchomieniu za granicą przedsiębiorstwa od podstaw łącznie z zakupem nieruchomości, i inwestycje „wtórne” (brownfield) przeważnie skupiające się na korzystnym przejmowaniu, a następnie restrukturyzowaniu zakładów już działających na rynku

89.

O wyborze miejsca prowadzenia działalności gospodarczej decyduje wiele elementów zwanych czynnikami lokalizacji. Ich rola zmienia się w zależności od rodzaju, wielkości czy też planowanego czasu trwania inwestycji. Nie można zatem mówić o optymalnej, uniwersalnej kombinacji. Syntetyczna ocena, uwzględniająca podaż i koszty pracy, poziom rozwoju infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej, rozwój gospodarczy, jakość życia oraz inne składowe atrakcyjności inwestycyjnej, musi budzić wątpliwości. Dokonując oceny poziomu atrakcyjności inwestycyjnej, przyjęto założenie, że województwa Makroregionu Polski Wschodniej konkurują o względy inwestorów przede wszystkim z innymi regionami kraju. W efekcie pominięto takie czynniki, jak np. stawki podatków od przedsiębiorstw, które bez wątpienia wpływają na poziom atrakcyjności w ujęciu międzynarodowym, lecz nie różnicują atrakcyjności inwestycyjnej poszczególnych województw w kraju

90.

Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego są ważnymi podmiotami w polskiej gospodarce. Poza oferowaniem nowych miejsc pracy, przyczyniają się do tworzenia wartości dodanej, nierzadko inicjują innowacyjne przedsięwzięcia, stymulujące i ułatwiające wdrażanie nowych rozwiązań technologicznych, umożliwiających osiąganie licznych efektów synergicznych. Przedsiębiorstwa z zagranicznym kapitałem przyczyniły się znacząco do zmian w strukturze produkcji przemysłowej, których wynikiem były zmiany jakościowe, w postaci wyższego zaawansowania technicznego. Firmy z udziałem kapitału zagranicznego

85

Krugman P., Obstfeld M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, tom I, Wyd. PWN, Warszawa, 2003, s. 124-125. 86

Wg tej koncepcji pojedynczy inwestor zagraniczny kontroluje przynajmniej 10% akcji zwykłych (udziałów) w firmie lub ma efektywny wpływ na decyzje firmy, por. Pastuszka S., Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w regionie świętokrzyskim, Gospodarka Narodowa Nr 10/2013. 87

Art. 3., ust. 1, pkt 17. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 1221 poz. 591 z późn. zm. 88

OECD Benchmarking Definition of Foreign Direct Investment, Third Edition, OECD, Paris, 1996, s. 7-8. 89

Estrin S., Meyer K.E., Brownfield Acquisitions: A Reconceptualization and Extension, Working Paper, 2010 dostępny na http://klausmeyer.co.uk/publications/WIP_Estrin_Meyer_Brownfield_2009.pdf [dostęp 27.02.2014]. 90

Susmarski P., Atrakcyjność inwestycyjna województwa lubelskiego, dostępny na http://inframedia.pl/article_advances/category/samorzady/1/atrakcyjnosc_inwestycyjna_wojewodztwa_lubelskiego/1 [dostęp 27.02.2014].

68

odgrywają również bardzo istotną rolę w obrotach polskiego handlu zagranicznego. Wiele dużych zagranicznych firm działających w Polsce należy równocześnie do największych eksporterów

91.

W pierwszym półroczu 2012 r. przepływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w świecie zmniejszył się o 23% w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r. Pomimo tendencji spadkowej liczba projektów napływających do Polski wzrosła o 3%

92. Jedną z głównych przyczyn pozytywnej tendencji w przyciąganiu BIZ jest poprawa

infrastrukturalna warunków inwestowania. Polska jest coraz częściej postrzegana jako atrakcyjne, bezpieczne i stabilne miejsce do lokowania działalności gospodarczej. W Tabeli 22. zaprezentowano szczegółowe zestawienie BIZ w 2012 r., z podziałem na poszczególne sekcje PKB. Tabela 22. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie na koniec 2012 r. w podziale na rodzaje działalności gospodarczej podmiotów bezpośredniego inwestowania

Sekcje PKD Ogółem BIZ w mln EUR

Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo 31,6

Górnictwo i wydobywanie 793,1

Przetwórstwo przemysłowe 12 529,4

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i powietrze do układów klimatyzacyjnych

469,1

Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją

6,0

Budownictwo 1 526,4

Usługi (łącznie) 28 060,1

Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych i motocykli 4 350,5

Transport i gospodarka magazynowa 588,0

Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 166,6

Informacja i komunikacja -571,1

Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 13 110,5

Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 1 498,1

Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 5 083,8

Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 3 451,1

Edukacja 15,6

Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 4,4

Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 26,4

Pozostała działalność usługowa 335,0

Ogółem 43 492,2

Źródło: opracowanie własne na podst. danych NBP

Około jednej czwartej BIZ w Polsce w 2012 r. napłynęło do przetwórstwa przemysłowego, z czego najwięcej przypadło na sektor naftowy (około 5 mld EUR) oraz motoryzacyjny (około 2 mld EUR). Duże zainteresowanie inwestorów zagranicznych budziły również: sektor pośrednictwa finansowego (ok. 13 mld EUR) oraz zagregowane usługi łącznie (ok. 28 mld EUR). Narodowy Bank Polski nie podaje wartości napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w rozbiciu na województwa. Niedostatek tego rodzaju informacji utrudnia zrównoważone kształtowanie atrakcyjności inwestycyjnej regionów w Polsce. Wielkość napływu BIZ jest wskaźnikiem informującym o stopniu zaangażowania inwestorów i pozwalana na przeprowadzenie ogólnej oceny jakości klimatu do rozpoczynania działalności gospodarczej. Obraz ten jest mniej optymistyczny w aspekcie wartości bezwzględnych. Napływ BIZ w 2012 r. był mniejszy niż w 2011 r., na co wpłynęły zarówno transakcje związane z odpływem kapitału w tranzycie, jak i ograniczenie działalności inwestycyjnej przez inwestorów bezpośrednich w Europie, spowodowane w dużej mierze niekorzystnymi perspektywami wzrostu gospodarczego w Europie. Na Rysunku 4. zaprezentowano wielkość napływu inwestycji zagranicznych do Polski w latach 2002-2012.

91

Por. Thlon M. (red.), Raport desk research – internacjonalizacja przedsiębiorstw, PARP, Warszawa, 2014, ss. 51. 92

Dane PAIiIZ.

69

Rysunek 4. Napływ inwestycji zagranicznych do Polski w latach 2002-2012 (mln EUR)

Źródło: opracowanie własne na podst. danych NBP.

Pewną miarą regionalnego zaangażowania kapitału zagranicznego jest liczba dużych inwestorów zagranicznych w poszczególnych województwach. Według danych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. województwa Polski Wschodniej należą do obszarów najsłabiej przyciągających inwestorów. Na podstawie listy największych inwestorów zagranicznych publikowanej przez PAIiIZ w 2013 r.

93, dokonano szacunkowego

wskazania procentowego udziału inwestorów na terenie poszczególnych województw: lubelskie – 1,03%, podkarpackie – 2,71%, podlaskie – 0,52%, świętokrzyskie – 1,16% i warmińsko-mazurskie – 1,61%. W Polsce Wschodniej najczęściej inwestują zagraniczne firmy z branży spożywczej, energetycznej, chemicznej, maszynowej i budowlanej. W Tabeli 23. zaprezentowano największych inwestorów zagranicznych, którzy zainwestowali w województwach makroregionu w okresie 2010-2013. Tabela 23. Inwestorzy zagraniczni w województwach Wschodniej Polski Województwo Najwięksi inwestorzy zagraniczni Pochodzenie kapitału

Lubelskie Agusta Westland, Aliplast, Ball Packaging Europe, B. Braun, Jeronimo Martins, Prestige Poland, Ramatti, Roto Frank, Stock Polska, Genpact

Belgia, Czechy, Dania, Francja, Niemcy, Irlandia, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Wielka Brytania, USA

Podkarpackie BorgWarner, McBraida, MTU Aero Engines, Pratt&Whitney, United Technologies, Sikorsky Aircraft Corporation, Valeant Pharmaceuticals International, Zelmer

Austria, Niemcy, USA

Podlaskie British American Tobacco, IKEA, Pfleiderer, Pilkington Belgia, Francja, Niemcy, Holandia, Szwecja, USA

Świętokrzyskie AS Energy, Foster Wheeler, GDF SUEZ Energia Polska, Termo-Klima MK

Francja, Niemcy, Wielka Brytania

Warmińsko- - Mazurskie

Alstom, Heinz-Glas, IKEA, Michelin, Philips Lighting, Smithfield Foods

Holandia, Francja, Niemcy

Źródło: opracowanie własne na podst. Warsaw Business Journal, PAIiIZ, Investing in Poland 2013, Warszawa, 2012, Warsaw Business Journal, PAIiIZ, PWC, Investing in Poland 2014, Warszawa, 2013.

W Tabeli 24. zaprezentowano rozkład napływu kapitału zagranicznego do województw Polski Wschodniej według kraju pochodzenia

94. Największymi inwestorami w są podmioty gospodarcze z krajów UE,

w następującej kolejności: Holandia, Niemcy i Francja.

93

PAIiIZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce - grudzień 2013. 94

Uwzględniono tylko te kraje, z których pochodzący kapitał stanowi ponad 1,5% kapitału zagranicznego w Polsce.

4371 4067

10237

8330

15741

17242

10128 9343

10507

14896

4763

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

70

Tabela 24. Kapitał zagraniczny w województwach Makroregionu według kraju pochodzenia w mln PLN Polska Polska

Wschodnia Lubelskie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie Warmińsko-

Mazurskie

Holandia 37 577,2 891,2 355,9 275,4 189,4 70,5

Francja 31 628,4 666,1 97,8 458,9 109,4

Niemcy 30 359,4 802,8 588,4 96,6 117,8

Luksemburg 1 4761,6 390,0 94,7 236,9 58,4

Cypr 7 492,0 405,4 42,2 210,0 14,2 139,0

Hiszpania 6 749,6 17,8 10,9 6,7 0,2

Belgia 5 476,7 59,3 32,8 1,4 0,8 24,3

Wielka Brytania

5 312,0 288,9 32,9 252,2 3,8

Szwecja 5 287,1 34,7 22,8 11,9

Włochy 5 226,7 186,4 112,4 55,5 18,5

Dania 4 693,1 58,2 5,4 35,0 10,7 7,1

USA 4 651,7 214,2 148,4 65,7 0,1

Austria 3 218,3 45,6 45,6

Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2012 roku, Warszawa, 2013.

Województwo lubelskie Na 31 grudnia 2013 r. w województwie lubelskim kapitał zagraniczny ulokowany był w 1300 spółkach handlowych. Oznacza to zwiększenie liczby podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w stosunku do 2012 r. o 10,5%

95. Do największych podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego na Lubelszczyźnie

należą96

: 1. Przemysł

Aliplast Sp. z o.o. (kapitał belgijski) – produkcja systemów profili aluminiowych dla budownictwa,

Baxter Healthcare Corporation (jednostka notowana na giełdzie papierów wartościowych w Stanach Zjednoczonych) – branża farmaceutyczna,

Bochemie s.r.o. (kapitał czeski) – chemia,

Boxes Group (kapitał brytyjski) – produkcja opakowań,

British Vita Plc (kapitał brytyjski) – produkcja i przetwórstwo tworzyw polimerowych,

Danish Brewery Group (kapitał duński) – produkcja piwa,

Hüttenes-Albertus Polska Sp. z o.o. (kapitał niemiecki) – materiały pomocnicze dla odlewnictwa,

Inergy Automotive (kapitał francuski) – produkcja samochodowych systemów paliwowych,

Klimapol (kapitał niemiecki) – branża chemiczna,

Power Pipe AB (kapitał szwedzki) – rury preizolowane,

Spectra (kapitał międzynarodowy) – branża farmaceutyczna,

Sulzer Elbar (kapitał szwajcarski) – odlewnictwo żeliwa,

Transtools Sp. z o.o. (kapitał niemiecki) – produkcja urządzeń hydraulicznych; 2. Usługi

D. Chase Enterprises (kapitał amerykański) – UPC Telewizja Kablowa S.A.,

Raben Group B.V. (kapitał holenderski) –usługi spedycyjno- logistyczne;

3. Hotele i turystyka

Accor Hotels (kapitał francuski) – Hotel MERCURE-UNIA,

Louvre Hotels SAS (kapitał francuski) – Hotel CAMPANILE,

Von der Heyden Group (kapitał niemiecki) – Grand Hotel Lublinianka;

95

Urząd Statystyczny w Lublinie, Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie lubelskim stan na koniec 2013 r., Lublin, 2014. 96

Dane Centrum Obsługi Inwestora województwa lubelskiego.

71

4. Nieruchomości

First Property Group (kapitał brytyjski) 5. Handel

Carrefour (kapitał francuski),

E. LECLERC (kapitał francuski),

Gray International – (kapitał francuski),

Jeronimo Martins Holding (kapitał portugalski),

Klépierre (kapitał francuski) – centrum handlowo-rozrywkowe,

METRO AG (kapitał niemiecki) – Makro Cash and Carry, Real, Media Markt,

OBI (kapitał niemiecki),

TESCO Plc (kapitał brytyjski),

The Schwarz Group (kapitał niemiecki). Województwo podkarpackie Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych na terenie województwa podkarpackiego w okresie 2007-2012 wyniosła co najmniej 7 387,4 mln PLN. Roczna wartość inwestycji oscylowała w tym okresie między 854 mln PLN w 2010 r. a 1 493 mln PLN w 2011 r. Ten ostatni rok był rekordowy pod względem napływu kapitału na teren województwa podkarpackiego w całym okresie 1989-2012. Ponad 60% wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie podkarpackim w okresie 2007-2012 stanowiły reinwestycje. Wśród nich ok. 70% przypadało na dodatkowe nakłady w firmach przejętych lub sprywatyzowanych w latach wcześniejszych, pozostałe natomiast wiązały się z rozbudową lub modernizacją uruchomionych wcześniej zakładów greenfield. Strumień kapitału przeznaczony na reinwestycje w firmach przejętych lub sprywatyzowanych, w fazie spowolnienia gospodarczego, w latach 2008-2010 wykazywał wyraźną tendencję spadkową. W 2011 r. trend ten został jednak odwrócony, co pokazuje, że miał on charakter krótkotrwałego cyklu koniunkturalnego, a nie trwałej tendencji

97. W województwie podkarpackim na koniec

stycznia 2014 r. w rejestrze REGON figurowało 1316 podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego98

. W latach 2007-2012 na terenie województwa podkarpackiego inwestycji o wartości przekraczającej 1 mln PLN dokonały firmy o kapitale pochodzącym z 21 krajów. Najwięcej kapitału – 3,5 mld PLN, czyli blisko połowa całkowitych nakładów, napłynęło z państw europejskich. Inwestorzy z Ameryki Północnej zaangażowali 3,2 mld PLN (44% ogółem). Przedsiębiorstwa z Azji odpowiadają za 0,6 mld PLN inwestycji – czyli około 5% całkowitych nakładów. W sumie podmioty z tych trzech kontynentów odpowiadają za ponad 99% inwestycji dokonanych na obszarze województwa w latach 2007-2012. Głównym źródłem kapitału zagranicznego w województwie podkarpackim są podmioty z USA, na które przypada 40% wszystkich nakładów, czyli 3,0 mld PLN. Jest to wartość ponad dwukrotnie wyższa niż opisująca zaangażowane inwestorów z Niemiec, drugiego głównego kierunku napływu kapitału do regionu

99.

Województwo podlaskie 31 grudnia 2012 r. w rejestrze REGON województwa podlaskiego figurowało 612 spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego

100. Szczegółowe zestawienie w porównaniu z danymi z 2011 r. zaprezentowano

w Tabeli 25.

97

Na podstawie danych Centrum Obsługi Inwestora Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. 98

Dane rejestru REGON. 99

Na podstawie danych Centrum Obsługi Inwestora Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. 100

Niestety z powodu reorganizacji COI woj. podlaskiego nie udało się uzyskać dodatkowych informacji w tym zakresie.

72

Tabela 25. Spółki handlowe województwa podlaskiego z udziałem kapitału zagranicznego Podmioty z udziałem kapitału zagranicznego

razem w tym o jednorodnym rodzaju kapitału

2011 560 253

2012 612 292

2011=100 109,3 115,4

Źródło: opracowanie własne na podst. Urząd Statystyczny w Białymstoku, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie podlaskim, 2012 r., Białystok, 2013.

Województwo świętokrzyskie

W 2012 r. w województwie świętokrzyskim kapitał zagraniczny ulokowany był w 600 spółkach handlowych, z których tylko 17 było spółkami osobowymi, a pozostałe funkcjonowały jako spółki kapitałowe. Wśród podmiotów z kapitałem zagranicznym dominowały mikroporzedsiębiorstwa (76% ogółu) i małe przedsiębiorstwa (14%). Najwięcej podmiotów mieściło się w stolicy województwa oraz powiatach najbardziej uprzemysłowionych, zlokalizowanych głównie na północy województwa (na tym obszarze łącznie zarejestrowano ponad 83% podmiotów), pozostałe firmy zlokalizowano na terenach powiatów najsłabiej zurbanizowanych, położonych na południu województwa, charakteryzujących się dużym zatrudnieniem w rolnictwie. Szczególne znaczenie dla zagranicznych inwestycji w województwie świętokrzyskim ma Specjalna Strefa Ekonomiczna (SSE) w Starachowicach. W 2012 r. w tej strefie działały 72 przedsiębiorstwa, w tym 17 (23,6%) podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego, z tego 12 w województwie świętokrzyskim. Do największych podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w regionie świętokrzyskim należą: 1. Przemysł

LHOIST Bukowa Sp. z o.o. (belgijska grupa Lhoist Group) – zakłady przemysłu wapienniczego produkujące wapno, mączki wapienne, kamień i kruszywo wapienne;

Dyckerhoff Polska Sp. z o.o. w Sitkówce koło Kielc, do 2007 r. Cementownia Nowiny Sp. z o.o. (niemiecki koncern Dyckerhoff AG);

Lafarge Cement Małogoszcz S.A. (francuski koncern Lafarge) – produkujący cement, beton oraz spoiwa budowlane;

SINIAT Sp. z o.o., dawna nazwa Lafarge Nida Gips Sp. z o.o. (belgijska grupa Eter Group), produkująca gipsy szpachlowe i budowlane, tynki, gładzie, kleje i prefabrykaty gipsowe oraz profile metalowe;

RIGIPS Polska – Stawiany Sp. z o.o. w Szarbkowie koło Pińczowa (międzynarodowa grupa kapitałowa Saint-Gobain) przetwarzająca gips z pobliskiej kopalni;

Zakłady Przemysłu Wapienniczego Trzuskawica S.A. w strukturze Grupy Ożarów (irlandzka grupa kapitałowa CRH) produkująca wapno palone, sucho gaszone, nawozowe, mączkę wapienną, kredę techniczną, kamień i pył wapienny, kruszywa zarówno do betonu, drogownictwa, jaki i do zaprawy;

Pilkington Polska Sp. z o.o. – Huta Szkła w Sandomierzu (między-narodowy koncern NSG Group) produkująca szkło specjalistyczne i wyroby niemetalowe;

Pilkington Automotive Poland Sp. z o.o. – Huta Sandomierz (międzynarodowy koncern NSG Group) produkująca szyby samochodowe;

Celsa „Huta Ostrowiec” Sp. z o.o. (hiszpańska grupa Celsa) produkująca wyroby maszynowe i stalowe, zarówno walcowane, jak i kute na gorąco;

Delfo Polska S.A. Oddział Kielce oraz Zakłady Wyrobów Metalowych SHL S.A. (włoska grupa Magnetto) produkujące narzędzia tłoczne, wytłoczki;

2. Motoryzacja

MAN BUS Oddział Starachowice (niemiecka grupa MAN Group) produkujący korpusy autobusów niskopodłogowych oraz części silnikowe i hamulcowe;

3. Przetwórstwo spożywcze

Zakłady mięsne „CONSTAR” S.A. Starachowice (amerykańska grupa Epstein Plant Aquistion) produkujące mięso i przetwory mięsne;

73

4. Poligrafia

RR Donnelley Sp. z o.o. Starachowice (amerykańska grupa kapitałowa Donnelley&Sons Company) świadcząca usługi poligraficzne i pokrewne;

5. Energetyka

GDF Suez Energia Polska S.A. Elektrownia Połaniec (francuska grupa energetyczna GDF Suez Electrabel) produkująca i dystrybuująca energię elektryczną

101.

Województwo warmińsko-mazurskie

Jak wynika z informacji Warmińsko-Mazurskiego Centrum Obsługi Inwestora, województwo nie dysponuje żadną analizą w zakresie inwestycji zagranicznych w regionie. Wynika to przede wszystkich z braku rzetelnych i wiarygodnych źródeł, z których można pozyskać takie dane. Przedsiębiorcy nie mają obowiązku udostępniać niezbędnych danych podmiotom trzecim, takim jak WMARR S. A. w Olsztynie czy też innym instytucjom. W 2014 r. WMCOI przeprowadziło kolejny monit sytuacji w zakresie bezpośrednich inwestycji zagranicznych ulokowanych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Na 261 firm, z którymi skontaktowało się WMCOI, obecność kapitału zagranicznego potwierdziły 72 podmioty. Na pierwszym miejscu pod względem zaangażowania kapitału zagranicznego w województwie warmińsko-mazurskim plasują się Niemcy (29 podmiotów), na drugim – Francja (6 podmiotów), a na trzecim – Belgia (5 podmiotów). Pozostałe kraje, z których pochodzi kapitał zagraniczny to: Wilka Brytania, Holandia, Szwecja, Norwegia i Włochy, a także Chiny, Korea, Białoruś, Rosja, Litwa i Austria

102.

Makroregion Polska Wschodnia Ocena atrakcyjności inwestycyjnej na poziomie regionów, podregionów czy też powiatów stanowi ważny obszar analiz, zarówno z punktu widzenia władz regionalnych, jak też potencjalnych inwestorów. Zazwyczaj taka ocena bazuje na ogólnodostępnych danych statystycznych (m.in. Bank Danych Lokalnych GUS, roczniki statystyczne) i sprowadza się do stworzenia zestawu wskaźników syntetycznych, często pogrupowanych w takie kategorie, jak np.: dostępność transportowa, zasoby pracy, chłonność rynku, infrastruktura gospodarcza, infrastruktura społeczna, poziom rozwoju gospodarczego, stan środowiska czy też poziom bezpieczeństwa powszechnego

103. Spośród znaczących badań atrakcyjności inwestycyjnej w skali całej Polski warto wymienić

dwa opracowania: 1. Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2013

104 – opracowanie, w którym przedstawiono badania naukowe

prowadzone od 2002 r. pod kierownictwem prof. SGH dr hab. H. Godlewskiej-Majkowskiej, umożliwiające ocenę tzw.:

a. potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej (PAI), jako zespołu regionalnych walorów lokalizacyjnych, które mają wpływ na osiąganie celów inwestora,

b. rzeczywistej atrakcyjności inwestycyjnej, czyli zdolności regionu do wykreowania satysfakcji klienta – inwestora oraz wywołania absorpcji kapitału finansowego i rzeczowego w formie inwestycji;

2. Atrakcyjność inwestycyjna regionów i podregionów Polski 2013105

– przykład cyklicznych badań dotyczących analizy potencjału inwestycyjnego zarówno na poziomie województw, jak też podregionów; badania ilustrują atrakcyjność inwestycyjną w podziale na trzy obszary potencjalnych inwestycji: przemysłowych, usługowych oraz wysokiej technologii.

Pomimo zastosowania we wspomnianych badaniach różnych modeli obliczeniowych, wyniki ostatnich edycji obydwu raportów prezentują bardzo zbliżone rezultaty. W obydwu przypadkach makroregion Polski

101

Pastuszka S., Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w regionie świętokrzyskim, Gospodarka Narodowa Nr 10/2013. 102

Na podst. danych Warmińsko-Mazurskiego Centrum Obsługi Inwestora. 103

IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2006, Gdańsk, 2006. 104

Godlewska-Majkowska H., Komor A., Zarębski P., Typa M., Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2013, Centrum Analiz Regionalnych i Lokalnych, Warszawa, 2013. 105

IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, Gdańsk, 2013.

74

Wschodniej (zarówno jako zespół 5 województw, jak też każde z województw oddzielnie) jawi się jako najmniej atrakcyjny dla inwestorów region w Polsce (Tabela 26).

Tabela 26. Zbiorcze zestawienie atrakcyjności inwestycyjnej województw (liczby oznaczają miejsce)

Wo

jew

ód

ztw

o

Do

stę

pn

ość

tran

spo

rotw

a

Ryn

ek

pra

cy

Wie

lko

ść r

ynku

Infr

astr

ukt

ura

gosp

od

arcz

a

Infr

astr

ukt

ura

spo

łecz

nza

Be

zpie

cze

ńst

wo

Dzi

ałan

ia

nak

iero

wan

e n

a

inw

est

oró

w

Atr

akcy

jno

ść

inw

est

ycyj

na

łącz

nie

Śląskie 6 1 2 2 1 16 5 1

Mazowieckie 1 12 1 1 4 12 1 2

Dolnośląskie 5 5 4 1 3 15 3 3

Wielkopolskie 2 3 7 6 10 5 4 4

Małopolskie 10 2 5 5 2 9 9 5

Zachodniopomorskie 4 9 8 7 6 13 2 6

Pomorskie 11 7 3 9 5 14 6 7

Łódzkie 7 4 9 8 7 10 7 8

Kujawsko-Pomorskie 9 6 11 16 8 7 8 9

Opolskie 8 11 6 4 13 8 14 10

Lubuskie 3 13 10 12 14 11 11 11

Podkarpackie 16 8 14 10 12 1 13 12

Lubelskie 13 15 16 11 16 3 10 13

Warmińsko-Mazurskie

15 14 13 13 11 6 12 14

Świętokrzyskie 12 10 15 14 9 2 16 15

Podlaskie 14 16 12 15 15 4 15 16

Źródło: IBnGR, Atrakcyjność … op.cit.

W rankingu Instytutu Badań na Gospodarką Rynkową, województwa Polski Wschodniej, niezmiennie od kilku lat, zajmują ostatnie pięć miejsc (Tabela 26). Najkorzystniej ze względu na atrakcyjność inwestycyjną prezentują się podregiony (Rysunek 5):

rzeszowski, tarnobrzeski, lubelski, kielecki, białostocki – sektor przemysłu;

rzeszowski (10. miejsce w Polsce), kielecki, lubelski, krośnieński oraz w dalszej kolejności tarnobrzeski, przemyski i białostocki – sektor usług;

rzeszowski (10. miejsce w Polsce), lubelski, kielecki, białostocki – sektor wysokich technologii.

75

Rysunek 5. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów kolejno dla sektora przemysłu, usług i wysokich technologii (im ciemniejszy kolor, tym wyższy poziom atrakcyjności)

Źródło: opracowanie na podst. IBnGR, Atrakcyjność … op.cit.

76

Z analizy rzeczywistej atrakcyjności inwestycyjnej, publikowanej przez prof. Hannę Godlewską-Majkowską, również wynika, że województwa Polski Wschodniej reprezentują najniższy poziom atrakcyjności inwestycyjnej na tle Polski (Rysunek 6).

Rysunek 6. Rzeczywista atrakcyjność inwestycyjna województw z uwzględnieniem sekcji PKD (im ciemniejszy kolor, tym wyższy poziom atrakcyjności); sekcje: C – przetwórstwo przemysłowe, G – handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów, I – zakwaterowanie i gastronomia, M – działalność profesjonalna naukowa i techniczna

Źródło: Godlewska-Majkowska H., Komor A., Zarębski P., Typa M., Atrakcyjność … op.cit.

Interesujący może wydawać się fakt, że województwo podkarpackie otrzymało najsłabsze oceny, tuż po podlaskim, pomimo obecności rzeszowskiego podregionu, przyciągającego duże inwestycje zagraniczne związane z branżą lotniczą. Województwo warmińsko-mazurskie zostało zaklasyfikowane do kategorii E, głównie ze względu na możliwości inwestycyjne w zakresie zakwaterowania i gastronomii (5 na 6 punktów), związane z dużymi walorami turystycznymi regionu. Województwo świętokrzyskie uzyskało taką samą notę, w pewnym stopniu dzięki lepszemu położeniu geograficznemu, w bezpośrednim sąsiedztwie województw mazowieckiego, śląskiego oraz małopolskiego. Ze względu na kryterium dostępności komunikacyjnej, zaskakuje niska pozycja województwa podkarpackiego, położonego na przecięciu ważnych szlaków komunikacyjnych (wschód-zachód, północ-południe), dysponującego dynamicznie rozwijającym się portem lotniczym w Jasionce k. Rzeszowa. Cały Makroregion Polski Wschodniej budzi relatywnie małe zainteresowanie inwestorów zagranicznych. Głównym powodem jest słabsza niż w innych regionach kombinacja czynników, kształtujących ogólną

77

atrakcyjność inwestycyjną. Zgodnie z koncepcja przyjętą w badaniach Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, o atrakcyjności inwestycyjnej województw decyduje wiele czynników, którym na potrzeby prowadzonej analizy nadano następujące wagi:

dostępność transportowa – 0,2,

wielkość i jakość zasobów pracy – 0,25,

chłonność rynku zbytu – 0,15,

poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej – 0,1,

poziom rozwoju infrastruktury społecznej – 0,05,

poziom bezpieczeństwa powszechnego – 0,05,

aktywność wobec inwestorów – 0,2. W każdej z kategorii, województwom przyznano współczynniki pozwalające uszeregować województwa pod względem atrakcyjności inwestycyjnej. W Tabeli 27. zaprezentowano atrakcyjność inwestycyjną województw Polski Wschodniej w 2013 r. Tabela 27. Atrakcyjność inwestycyjna województw Polski Wschodniej w 2013 r. lubelskie podlaskie warmińsko -

mazurskie świętokrzyskie podkarpackie

Dostępność transportowa

wartość -0,66 -0,73 -0,62 -0,36 -0,84

lokata 14 15 13 12 16

Zasoby i koszty pracy wartość -0,39 -52 -0,31 -0,12 -0,04

lokata 15 16 14 9 7

Rynek zbytu wartość -0,89 -0,5 -0,89 -0,83 -0,72

lokata 15 11 16 14 13

Infrastruktura gospodarcza

wartość -0,5 -0,78 -0,47 -0,72 -0,34

lokata 13 16 12 15 10

Infrastruktura społeczna

wartość -0,94 -0,8 -0,53 -0,47 -0,51

lokata 16 15 12 9 11

Bezpieczeństwo powszechne

wartość 0,9 0,82 0,47 1,01 1,29

lokata 3 4 6 2 1

Aktywność wobec inwestorów

wartość -0,51 -0,99 -0,25 -0,88 -0,57

lokata 12 16 10 15 14

Atrakcyjność innowacyjna

wartość -0,52 -0,63 -0,44 -0,45 -0,4

lokata 15 16 13 14 12

Źródło: opracowanie własne na podst. IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, Gdańsk, 2013.

W kategorii dostępności transportowej województwa Polski Wschodniej zajęły ostatnie miejsca. Cechuje je niski stopień rozwoju połączeń komunikacyjnych. Ponadto, oprócz dużej odległości dzielącej ten region od granicy zachodniej, dostępność do niego ogranicza mała liczba międzynarodowych połączeń lotniczych (z wyjątkiem podkarpackiego i lubelskiego) oraz słabo rozwinięty sektor transportu i logistyki. Największą atrakcyjnością w Polsce Wschodniej w zakresie zasobów i kosztów pracy odznacza się województwo podkarpackie. Ranking w tej kategorii zamykają cztery województwa, w tym trzy z Polski Wschodniej: lubelskie, warmińsko-mazurskie i podlaskie. Atutem tych obszarów są natomiast niskie koszty pracy. Wszystkie województwa Polski Wschodniej charakteryzuje mała chłonność rynku, spowodowana relatywnie małym zaludnieniem oraz niższą niż przeciętna w kraju siłą nabywczą gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Cztery województwa Polski Wschodniej (warmińsko-mazurskie, lubelskie, świętokrzyskie i podlaskie) odznaczają się niskim poziomem rozwoju infrastruktury gospodarczej. Na obszarach tych słabo rozwinięty jest sektor finansów, ubezpieczeń, doradztwa i obsługi nieruchomości (otoczenie biznesu) oraz infrastruktura badawczo-rozwojowa. Atutem jest wysoka pozycja województwa świętokrzyskiego w zakresie

78

działalności targowo-wystawienniczej. Nieco lepiej na tle regionu prezentuje się województwo podkarpackie, gdzie względnie dobrze jest rozwinięty sektor badawczo-rozwojowy. Ocena poziomu rozwoju infrastruktury społecznej objęła analizę intensywności działalności kulturalnej oraz stanu infrastruktury turystycznej i towarzyszącej. Województwa omawianego makroregionu cechują się przeciętnym bądź niższym niż przeciętny poziomem rozwoju infrastruktury społecznej. Dotyczy to zwłaszcza województw: podkarpackiego, świętokrzyskiego, podlaskiego i lubelskiego. W tych województwach zarówno poziom rozwoju infrastruktury kultury, jak i infrastruktury turystyki jest zdecydowanie niższy od przeciętnego. Szczególnie wyraźne jest to w przypadku województwa lubelskiego, zamykającego zestawienie. Cztery województwa Polski Wschodniej (podkarpackie, lubelskie, świętokrzyskie i podlaskie) odznaczają się najwyższym poziomem bezpieczeństwa powszechnego w kraju. Jest to efekt niskiego lub przeciętnego poziomu przestępczości, małej gęstości zaludnienia i ponadprzeciętnego wskaźnika wykrywalności przestępstw. Ranking aktywności województw wobec inwestorów zamykają trzy województwa z Polski Wschodniej – podkarpackie, świętokrzyskie i podlaskie. Wszystkie one cechują się niewielką liczbą atrakcyjnych ofert lokalizacyjnych oraz małą intensywnością działalności informacyjnej. Nieco lepiej na tle regionu prezentuje się województwo warmińsko-mazurskie, którego aktywność wobec inwestorów jest przeciętna w skali kraju. Podsumowując, pięć województw Polski Wschodniej należy do regionów o najmniejszej atrakcyjności inwestycyjnej. Zajmują one niskie lokaty ze względu na większość analizowanych czynników atrakcyjności. Wyjątkiem jest bezpieczeństwo powszechne, którego poziom w tych województwach jest wysoki. Jak słusznie zauważają autorzy raportu, mała atrakcyjność województw Makroregionu Polski Wschodniej nie oznacza, że nie mają one szans na przyciągnięcie dużych inwestorów, ale szanse te są mniejsze niż w innych regionach kraju. Szansą na osiągnięcie sukcesu w tym zakresie jest wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej, bazujące na unikatowych zasobach i atutach poszczególnych województw i poszukiwaniu inwestorów niekoniecznie dużych, ale takich którzy mogą efektywnie wykorzystać potencjał regionu

106.

6.1.1. Poziom napływu inwestycji do powiatu miasta Kielce

Z uwagi na brak bezpośrednich danych dotyczących skali napływu BIZ do powiatu miasta Kielce postanowiono wykorzystać dane z „Listy największych inwestorów zagranicznych w Polsce – grudzień 2013” publikowanej przez PAIiIZ. Na tej podstawie oszacowano poziom inwestycji bezpośrednich napływających do powiatu miasta Kielce na poziomie 0,46% ogólnego poziomu BIZ. Na koniec 2012 r., na terenie powiatu miasta Kielce w rejestrze REGON figurowało 48 podmiotów prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego

107. Do największych podmiotów z udziałem kapitału

zagranicznego, prowadzących działalność na tym obszarze należą:

NSK Bearings Polska S.A. w Kielcach (japońska grupa NSK Nichimen), produkująca łożyska kulkowe i wałeczkowe, koła i przekładnie zębate, porcelanowe świece zapłonowe;

Aebi Schmidt Polska Sp. z o.o. w Kielcach (niemiecki holding ASH Aebi Schmidt Holding AG), produkujący sprzęt do zimowego utrzymania dróg (lemieszowe pługi odśnieżające, części zamienne i podzespoły do zamiatarek i posypywarek);

CSZ PKS Beneparts Sp. z o.o. Kielce (belgijska grupa Beneparts B.V.B.A.), dystrybuujący akcesoria i części zamienne do autobusów, samochodów ciężarowych oraz przyczep i naczep;

„Stokota-Kamarg” Sp. z o.o. w Kielcach (belgijska grupa STOKOTA N.V.), zajmująca się produkcją i naprawą zbiorników, cystern, pojemników metalowych oraz przemysłowych;

DS. Smith Polska Zakład – Kielce (brytyjska grupa David Smith Plc), wytwarzający i dystrybuujący opakowania papierowe i tekturowe oraz materiały biurowe;

XL-TAPE International Sp. z o.o. w Kielcach (kapitał amerykański) – producent taśm klejących;

106

IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, Gdańsk, 2013, ss. 5. 107

Na podstawie GUS, Podmioty gospodarki narodowej w Rejestrze REGON w województwie świętokrzyskim. Stan na koniec 2012 r., Urząd Statystyczny w Kielcach, luty 2013.

79

Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Sp. z o.o. (francuska grupa kapitałowa Veolia Environmental Services VES, do 2009 r. ONYX Polska), zajmujące się gospodarką odpadów komunalnych

108.

Znaczna część dużych zagranicznych firm działających na terenie powiatu miasta Kielce należy równocześnie do największych eksporterów. W związku z tym w Tabelach 28. i 29. Zaprezentowano wartości eksportu podmiotów działających na terenie analizowanego powiatu, z uwzględnieniem form własności. Tabela 28. Eksport z powiatu miasta Kielce z podziałem na sekcje i formy własności, 2013 r. (w tys. EUR)

Sekcje

Własność zagraniczna

Własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą własności

zagranicznej

Własność krajowa lub z przewagą własności

krajowej

Nieokreślone Suma

I 5,6 - 33 510,8 - 33 516,4

II 3 102,4 - 44 566,1 - 47 668,5

III - - 23,8 - 23,8

IV 29 271,9 - 59 464,4 - 88 736,3

V 6 165,6 5 419,9 4 277,2 - 16 889,2

VI 1 316,5 58,0 8 776,3 - 10 150,8

VII 5 286,6 11 725,5 19 896,7 - 36 940,0

VIII - - 6 245,6 - 6 245,6

IX 4 925,9 1 638,7 138 954,3 - 145 523,8

X 37,1 26 431,8 15 858,9 - 42 338,4

XI 14 885,6 11,3 73 523,9 - 88 420,8

XII - - 2 973,6 - 2 973,6

XIII 149 221,1 1 080,8 158 222,1 - 308 524,0

XIV - - 19,0 - 19,0

XV 270 693,4 3 388,9 104 239,1 - 378 328,1

XVI 132 047,3 8 719,7 143 319,2 - 397 825,6

XVII 6 260,3 18 553,3 53 058,1 7,0 77 981,5

XVIII 107,4 11,7 3 552,8 - 3 671,9

XIX 0,1 - 3 028,4 - 3 028,5

XX 5 039,1 8,7 31 526,1 15,8 36 589,7

XXI - - 53,9 - 53,9

Suma 628 365,9 77 048,3 905 090,3 22,8 1 725 449,3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

Z zaprezentowanego zestawiania wynika, że przedsiębiorstwa będące własnością podmiotów zagranicznych i te o kapitale mieszanym z większościowym udziałem kapitału zagranicznego generują ok. 77% sprzedaży eksportowej podmiotów krajowych.

108

Na podstawie danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce.

80

Tabela 29. Eksport z powiatu miasta Kielce w ujęciu procentowym, z podziałem na sekcje i formy własności; 2013 r.

sekcje własność zagraniczna

własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą własności zagranicznej

własność krajowa lub z przewagą własności krajowej

nieokreślone suma

I 0,02% 0,00% 99,98% 0,00% 100,00%

II 6,51% 0,00% 93,49% 0,00% 100,00%

III 0,00% 0,00% 100,00% 0,00% 100,00%

IV 32,99% 0,00% 67,01% 0,00% 100,00%

V 36,51% 32,09% 25,32% 0,00% 100,00%

VI 12,97% 0,57% 86,46% 0,00% 100,00%

VII 14,31% 31,74% 53,86% 0,00% 100,00%

VIII 0,00% 0,00% 100,00% 0,00% 100,00%

IX 3,38% 1,13% 95,49% 0,00% 100,00%

X 0,09% 62,43% 37,46% 0,00% 100,00%

XI 16,83% 0,01% 83,15% 0,00% 100,00%

XII 0,00% 0,00% 100,00% 0,00% 100,00%

XIII 48,37% 0,35% 51,28% 0,00% 100,00%

XIV 0,00% 0,00% 100,00% 0,00% 100,00%

XV 71,55% 0,90% 27,55% 0,00% 100,00%

XVI 33,19% 2,19% 36,03% 0,00% 100,00%

XVII 8,03% 23,79% 68,04% 0,01% 100,00%

XVIII 2,92% 0,32% 96,76% 0,00% 100,00%

XIX 0,00% 0,00% 100,00% 0,00% 100,00%

XX 13,77% 0,02% 86,16% 0,04% 100,00%

XXI 0,00% 0,00% 100,00% 0,00% 100,00%

Suma 36,42% 4,47% 52,46% 0,00% 100,00%

Bardzo niski poziom

Średni poziom

Bardzo wysoki poziom

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

6.1.2. Poziom napływu inwestycji do powiatu miasta Białystok Aktualnie nie są dostępne bezpośrednie dane dotyczące skali napływu BIZ do powiatu miasta Białystok, dlatego wykorzystano dane z „Listy największych inwestorów zagranicznych w Polsce – grudzień 2013” publikowanej przez PAIiIZ. Na tej podstawie oszacowano poziom inwestycji bezpośrednich napływających do powiatu miasta Białystok na poziomie 0,25% ogólnego poziomu BIZ. Obliczeń tych nie udało się zweryfikować, ponieważ ani Departament Strategii i Rozwoju UM Białystok, ani COI województwa podlaskiego nie posiada danych w tym zakresie. Znaczna część dużych zagranicznych firm działających na terenie powiatu miasta Białystok należy równocześnie do największych eksporterów. W związku z tym w Tabelach 30. i 31. zaprezentowano wartości eksportu podmiotów działających na terenie analizowanego powiatu, z uwzględnieniem form własności.

81

Tabela 30. Eksport z powiatu miasta Białystok z podziałem na sekcje i formy własności, 2013 r. (w tys. EUR) Sekcje Własność

zagraniczna Własność mieszana

w sektorze prywatnym

z przewagą własności zagranicznej

Własność krajowa lub z przewagą

własności krajowej

Nieokreślone Suma

I 1 121,3 8 780,3 540 190,1 - 550 091,7

II 263,7 15 256,2 59 577,6 109,7 75 207,2

III 21,7 - 12 636,3 - 12 658,0

IV 2 774,4 971,2 111 193,0 - 114 938,6

V 26 751,4 10 202,7 14 561,2 - 51 515,4

VI 10 004,3 58,7 24 831,7 934,5 35 829,2

VII 27 293,2 9 986,2 75 319,2 - 112 598,6

VIII - 8,1 3 506,5 - 3 514,7

IX 7 351,9 44 749,3 100 549,1 0,3 152 650,5

X 11 177,1 17 805,5 13 298,8 - 42 281,3

XI 212,8 10,0 32 460,5 - 32 683,4

XII 43,1 0,3 7 578,9 - 7 622,4

XIII 143,2 10,1 21 614,7 - 21 768,0

XIV - - 922,8 - 922,8

XV 4 422,6 12 448,8 58 398,4 9,0 75 278,7

XVI 31 728,9 23 597,5 246 032,8 4 997,0 306 356,2

XVII 2 621,8 372,0 80 178,2 42,5 83 214,5

XVIII 87,6 178,9 11 963,0 - 12 229,5

XX 28,1 626,7 111 957,4 0,2 112 612,4

Suma 126 047,1 145 062,7 1 526 770,2 6 093,2 1 803 973,1

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

Z zaprezentowanego zestawiania wynika, że przedsiębiorstwa będące własnością podmiotów zagranicznych i te o kapitale mieszanym z większościowym udziałem kapitału zagranicznego generują ok. 18% sprzedaży eksportowej podmiotów krajowych. Tabela 31. Eksport z powiatu miasta Białystok w ujęciu procentowym, z podziałem na sekcje i formy własności; 2013 r.

sekcje własność zagraniczna

własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą własności zagranicznej

własność krajowa lub z przewagą własności krajowej nieokreślone Suma

I 0,20% 1,60% 98,20% 0,00% 100,00%

II 0,35% 20,29% 79,22% 0,15% 100,00%

III 0,17% 0,00% 99,83% 0,00% 100,00%

IV 2,41% 0,85% 96,74% 0,00% 100,00%

V 51,93% 19,81% 28,27% 0,00% 100,00%

VI 27,92% 0,16% 69,31% 2,61% 100,00%

VII 24,24% 8,87% 66,89% 0,00% 100,00%

VIII 0,00% 0,23% 99,77% 0,00% 100,00%

IX 4,82% 29,31% 65,87% 0,00% 100,00%

X 26,43% 42,11% 31,45% 0,00% 100,00%

XI 0,65% 0,03% 99,32% 0,00% 100,00%

82

sekcje własność zagraniczna

własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą własności zagranicznej

własność krajowa lub z przewagą własności krajowej nieokreślone Suma

XII 0,57% 0,00% 99,43% 0,00% 100,00%

XIII 0,66% 0,05% 99,30% 0,00% 100,00%

XIV 0,00% 0,00% 100,00% 0,00% 100,00%

XV 5,87% 16,54% 77,58% 0,01% 100,00%

XVI 10,36% 7,70% 80,31% 1,63% 100,00%

XVII 3,15% 0,45% 96,35% 0,05% 100,00%

XVIII 0,72% 1,46% 97,82% 0,00% 100,00%

XX 0,02% 0,56% 99,42% 0,00% 100,00%

Suma 6,99% 8,04% 84,63% 0,34% 100,00%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

W Tabeli 32. zaprezentowano najważniejsze kierunki eksportu z powiatu miasta Białystok. W tym przypadku również liderem zestawienia są Niemcy, z tym że już na dalszych miejscach plasują się państwa byłego ZSRR, co nie jest niespodzianką zważywszy na położenie analizowanego powiatu. Tabela 32. Kierunki eksportu z powiatu miasta Białystok – największe rynki docelowe w 2013 r. (w tys. EUR)

Państwa Eksport

Niemcy 378 171,7

Rosja 185 981,3

Holandia 92 884,1

Wielka Brytania 85 412,7

Republika Czeska 57 951,3

Białoruś 126 343,1

Litwa 115 066,2

Słowacja 46 572,5

Ukraina 36 990,2

Francja 56 926,1

Włochy 44 727,4

Szwecja 35 313,4

Austria 10 790,0

Węgry 30 791,0

Łotwa 50 068,6

Norwegia 36 548,9

Rumunia 14 136,0

Dania 17 403,1

Belgia 20 372,3

Estonia 24 269,3

Hiszpania 11 212,3

USA 19 267,3

Finlandia 9 103,4

Cypr 2 514,9

Bułgaria 12 710,8

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

Bardzo niski poziom

Średni poziom

Bardzo wysoki poziom

83

6.2. Najwięksi inwestorzy zagraniczni w Polsce Wschodniej

Spośród województw Makroregionu Polski Wschodniej, w kategorii działalności podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego zdecydowanym liderem jest województwo podkarpackie, w którym zarówno wartości inwestycji, jak i zróżnicowanie pochodzenia kapitału są największe. Podkarpackie jest również liderem wśród regionów Polski Wschodniej pod względem liczby podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. Szczegółowe zestawienie zawarto w Tabeli 33. Tabela 33. Struktura kapitału podstawowego podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego wg województw w 2012 r. Województwa

Wielkość przedsiębiorstwa

Liczba podmiotów

Ogółem Krajowy Zagraniczny Rozproszony Udział kap. zagranicznego

w mln PLN w %

POLSKA ogółem 25 914 206 992,3 20 973,7 179 372,3 6 646,3 86,7

do 9 pracowników 17 301 45 079,0 5 096,4 39 908,4 74,3 88,5

powyżej 10 pracowników

8 613 161 913,3 15 877,3 139 464,0 6 572,0 86,1

Lubelskie ogółem 384 1 526,0 227,1 1 252,2 46,7 82,1

do 9 pracowników 254 221,8 31,4 151,8 38,6 68,4

powyżej 10 pracowników

130 1 304,2 195,7 1 100,4 8,1 84,4

Podkarpackie ogółem 427 2 463,9 115,1 2 270,2 78,6 92,1

do 9 pracowników 267 122,4 14,3 108,1 - 88,3

powyżej 10 pracowników

160 2 341,5 100,8 2 162,1 78,6 92,3

Podlaskie ogółem 181 686,5 129,4 547,1 10,0 79,7

do 9 pracowników 124 47,7 7,4 40,3 - 84,5

powyżej 10 pracowników

57 638,8 122,1 506,8 10,0 79,3

Świętokrzyskie ogółem 182 2 925,8 261,9 2 576,7 87,2 88,1

do 9 pracowników 94 77,5 30,6 46,9 - 60,5

powyżej 10 pracowników

88 2 848,3 231,4 2 529,8 87,2 88,8

Warmińsko-Mazurskie

ogółem 318 1 666,2 83,1 1 562,9 20,2 93,8

do 9 pracowników 211 170,4 32,6 137,8 - 80,9

powyżej 10 pracowników

107 1 495,9 50,6 1 425,1 20,2 95,3

Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Działalność podmiotów… (op.cit.).

Na podstawie danych zaczerpniętych z „Listy największych inwestorów zagranicznych w Polsce – grudzień 2013” sporządzono zestawienie największych inwestycji w województwach Makroregionu Polski Wschodniej (Tabela 35). W Tabeli 34. zaprezentowano wybrane bezpośrednie inwestycje zagraniczne w omawianym makroregionie. Łącznie na liście największych inwestorów figuruje 109 pozycji z województw Polski Wschodniej. Tabela 34. Najwięksi inwestorzy zagraniczni w województwach Polski Wschodniej w 2013 r. Lp Nazwa inwestora Kraj

pochodzenia Firma

1 ISOROC Holding Austria ISOROC Polska Sp. z o.o. - Nidzica

2 KLEEN-TEX INDUSTRIES GMBH

Austria KLEEN-TEX POLSKA Sp. z o.o. - Suchedniów

3 Michael Leier Austria LEIER MARKOWICZE S.A. - Majdan Stary

4 Electrabel S.A. Belgia Elektrownia Połaniec SA-Grupa Electrabel Polska - Połaniec

5 Holdes NV Belgia Hollas Sp. z o. o. - Pasłęk

6 Patrick Willems Belgia Tarkon Sp. z o.o. - Tarnobrzeg

7 STOOP N.V. Belgia Fenix Metals Sp. z o. o. - Tarnobrzeg

8 Wentworth Tech INC. Kanada Wentworth Tech Sp. z o. o. - Poniatowa

84

Lp Nazwa inwestora Kraj pochodzenia

Firma

9 LiuGong Machinery Chiny Dressta Sp. z o.o. - Stalowa Wola; LiuGong Machinery (Poland) Sp. z o.o. - Stalowa Wola

10 Kronospan Holdings Ltd. Cyprus Kronospan Mielec Sp. z o. o. - Mielec; Kronoflooring Mielec Sp. z o. o. - Mielec

11 Dan Engineering AS Dania Fenix Metals Sp. z o. o. - Tarnobrzeg

12 Icopal A/S Dania Nova Dach Sp. z o.o. - Białystok - Białystok

13 MUNCK GRUPPEN AS Dania Tarcopol Sp. z o.o. - Starachowice

14 Tikkurila Oy Finlandia Tikkurila Polska S.A - Dębica

15 Biosyntec Francja Zakłady Tytoniowe w Lublinie S.A. - Lublin

16 Earlex Group Francja ELEKTROLAND Przedsiębiorstwo Wielobranżowe - Lublin

17 Inergy Automotive Systems Francja Inergy Automotive Systems Poland Sp. z o. o. - Lublin

18 Altrad-Baumann GmbH Niemcy ALTRAD PRYMAT Sp. z o.o. - Białystok; Altrad - Mostostal Montaż Sp. z o.o. - Białystok; ALTRAD BALLIAUW Sp. z o.o. - Białystok;

19 Lothar Thoni Niemcy Thoni Alutec Spółka z o.o. - STALOWA WOLA

20 Ltd.Uniwheels Investment GMBH

Niemcy Uniwheels Production Poland Sp. z o. o. - Stalowa Wola

21 Pass-Automotive East GmbH Niemcy PASS-POL Sp. z o.o. - Sanok

22 Prietzel Frank Uwe Niemcy MCS METAL CLEANING SERVICE Sp. z o.o. - Stalowa Wola

23 SFM Beteiligungen Niemcy Mazurskie Meble International Sp z o. o. - Olsztyn

24 C&M Włochy Greenfarm Sp. z o. o. - Olsztynek

25 Cellino Srl Włochy SHL Production Sp. z o.o. - Kielce

26 Gruppo CLN Włochy MW Poland Sp. z o.o. - Lublin

27 Maxima Grupe Litwa ALDIK NOVA Sp. z o.o. - Lublin

28 i4 ventures Luksembourg Nomi S.A. - Kielce

29 THE GOODYEAR TIRE & RUBBER COMPANY

Luksembourg Firma oponiarska Dębica S.A. - DĘBICA; Goodyear EEMEA Financial Services Center Sp. z o.o. - Dębica

30 Daewon Kang Up Co. Ltd, Korea Płd. D&D Resory Polska Sp. z o. o. - Lublin

31 Celsa Group Hiszpania Celsa Huta Ostrowiec Sp. z o.o - Ostrowiec Świętokrzyski

32 Conteur Poland Hiszpania Contenur Polska Sp. z o.o. - Mielec

33 Hispanica de aviation Hiszpania Lotnicze Przedsiębiorstwo Usługowe "Heliseco" sp. z o.o - Świdnik

34 EssMediTec AB Szwecja BiaMediTec Sp. z o. o. - Białystok - Białystok

35 Grupa Midroc Europe Szwecja Alucrom Kielce Sp. z o.o. - Morawica

36 Inver S.p.A. Szwecja Inver Polska Sp. z o.o. - Dębica

37 Swedfund International AB Szwecja Nordiska Ekofiber Polska - Kielce

38 Campagnie Financiere Michelin

Szwajcaria Michelin Polska S. A. - Olsztyn

39 Clondalkin Group Holdings BV Holandia Clondalkin Pharma and Healthcare Poland Sp. z o.o. - Lublin

40 DS. Smith PLC Holandia DS Smith Polska S.A. - Kielce

41 Mondi International Holdings B.V.

Holandia Mondi Bags Mielec Sp. z o.o. - Mielec

42 Nimbus hands-on investors Holandia Bianor Sp. z o. o. - Białystok

43 Same Deutz Fahr Holding and Finance BV

Holandia Same Deutz Fahr Polska Sp. z o. o. - Mełgiew

44 Schmidt Holland BV Holandia Schmidt Polska Sp. z o. o. - Kielce

45 SCHOENFABRIEK BECLERE B V Holandia Schoenfabriek Helioform International Sp. z o. o. - Rzeszów

46 Aerogistics Holding Ltd Wielka Brytania

King & Fowler Polska Sp. z o.o. - Mielec

85

Lp Nazwa inwestora Kraj pochodzenia

Firma

47 Enterprise Investors Wielka Brytania

Asseco Poland S.A. - Rzeszów; Zelmer S.A. - Rzeszów; Enterprise Investors - Warszawa

48 Goodrich Limited Wielka Brytania

Goodrich Aerospace Poland Sp. z o.o. - Krosno

49 NSK Europe Limited Wielka Brytania

NSK Bearings S.A. - Kielce

50 R&R Ice Cream Wielka Brytania

Zielona Budka Sp. z o.o. - Mielec

51 ATI-Allegheny Technologies Incorporated

USA ATI ZKM FORGING SP. Z O.O - Stalowa Wola

52 C+N Packaging Inc. USA C+N Polska Sp. z o.o. - Mielec

53 General Electric Corporation (GE)

USA GE Transportation - Rzeszów

54 Hamilton Sundstrand USA HAMILTON SUNDSTRAND POLAND Sp. z o. o. - Rzeszów

55 Masonite International Corporation

USA Masonite PL Sp. z o.o. - Jasło

56 Owens-Illinois Inc. USA O-I produkcja polska SA - Jarosław

57 Superior Die Set Corporation USA FCPK - Bytów Sp. z o. o. - Bytów; FCPK Bytów Sp. z o.o. OZ Kielce - Kielce

59 United Technologies Corporation

USA Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL Rzeszów S.A. - Rzeszów; POLSKIE ZAKŁADY LOTNICZE Sp. z o.o. - Mielec

Źródło: opracowanie własne na podst. PAIiZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce – grudzień 2013.

86

6.2.1. Najwięksi inwestorzy powiatu miasta Kielce

Na terenie powiatu miasta Kielce najbardziej dynamicznie działającymi podmiotami z udziałem kapitału zagranicznego są: NSK Bearings Polska, D.S. Smith Polska, Schmidt, Exbud Skanska, Vive Textile Recycling, SPS Construction, Alma Alpinex. W Tabelach 35. i 36. zaprezentowano dane dotyczące działalności podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w powiecie miasta Kielce w 20013 r. – zestawienie największych inwestorów zagranicznych i największych eksporterów, ze wskazaniem kierunku eksportu. Tabela 35. Najwięksi inwestorzy zagraniczni powiatu miasta Kielce w 2013 r. Lp Nazwa inwestora Kraj pochodzenia Firma

1 Cellino Srl Włochy SHL Production Sp. z o.o. – Kielce

2 i4 ventures Luksembourg Nomi S.A. – Kielce

3 Grupa Midroc Europe Szwecja Alucrom Kielce Sp. z o.o. – Morawica

4 Swedfund International AB Szwecja Nordiska Ekofiber Polska – Kielce

5 DS. Smith PLC Holandia DS Smith Polska S.A. – Kielce

6 Schmidt Holland BV Holandia Schmidt Polska Sp. z o.o. – Kielce

7 NSK Europe Limited Wielka Brytania NSK Bearings S.A. – Kielce

8 Superior Die Set Corporation USA FCPK Bytów Sp. z o.o. OZ Kielce – Kielce

Źródło: opracowanie własne na podst. PAIiZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce – grudzień 2013.

Tabela 36. Najwięksi eksporterzy powiatu miasta Kielce w 2013 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

87

6.2.2. Najwięksi inwestorzy powiatu miasta Białystok Według danych rejestru REGON, na koniec 2012 r. w Białymstoku było zarejestrowanych 32 410 podmiotów gospodarki narodowej (bez osób prowadzących gospodarstwa indywidualne w rolnictwie), w tym 31 823 podmiotów sektora prywatnego. Według stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. w mieście było zarejestrowanych 2 717 spółek handlowych, w tym 330 z udziałem kapitału zagranicznego, z czego 169 stanowiły spółki o jednorodnym rodzaju kapitału

109.

W Białymstoku kapitał zagraniczny reprezentują m.in. następujące firmy: Central European Distribution Corporation – CEDC International Sp. z o.o. Oddział Polmos Białystok, Standard Motor Products Inc – SMP Poland Sp. z o.o., ALTRAD – Altrad Poland S.A., Nordstjernan – Rosti Polska Sp. z o.o., NIBE AB – Nibe Biawar Sp. z o.o., Mecom Press AS – Media Regionalne Sp. z o.o., SABMiller Group – Zakład produkcyjny: Kompania Piwowarska S.A. Browar Białystok, ESSMeditec AB – BiaMediTek Sp. z o.o., BOOG B.V. – BANOR I Sp. z o.o., NSG Group – Pilkington Automative Poland Sp. z o.o. Oddział „Metal” w Białymstoku. Firmy zagraniczne o uznanej renomie, funkcjonujące z powodzeniem na terenie powiatu miasta Białystok, to również Bianor (Boog B.V.), Leroy Merlin (Groupe Adeo), Castorama (Grupa Kingfisher), Inditex (grupa z kapitałem hiszpańskim), Polpled, Phi-lips, Kompania Piwowarska czy Polmos. Bianor na przykład jest liderem na rynku przetwórstwa tworzyw sztucznych. Zatrudnia około 320 osób, organizując pracę w systemie 4-zmianowym, co zapewnia produkcję 24 h na dobę. Aktualnie inwestuje w budowę nowych hal produkcyjnych, a całkowite koszty tej inwestycji szacuje się na ponad 16 mln PLN. Z kolei firma Leroy Merlin, to drugi w Europie i czwarty na świecie dystrybutor w branży budowlanej. Swoją pozycję gospodarczą i renomę buduje od 1923 r. W Polsce firma Leroy Merlin rozpoczęła działalność w 1994 r. i w 2012 r. posiadała 43 sklepy o powierzchni handlowej od 6,0 do 18 tys. m

2, zlokalizowane

w dużych i średnich miastach. W projekty centrów handlowych

w Białymstoku zainwestowały takie podmioty, jak: JWK Group, Meinl European Land Group, Spirit International. Inwestorzy zagraniczni są obecni na terenie powiatu miasta Białystok również jako właściciele kapitału i zarządzający największymi galeriami handlowymi, np. Centrum Handlowe Atrium Biała należy do Spółki Atrium Poland Real Estate Management z kapitałem amerykańsko-izraelskim, która zarządza obecnie 20 centrami w Polsce. W Tabelach 37. i 38. zaprezentowano dane dotyczące działalności podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w powiecie miasta Białystok w 20013 r. – zestawienie największych inwestorów zagranicznych i największych eksporterów, ze wskazaniem kierunku eksportu. Tabela 37. Najwięksi inwestorzy zagraniczni powiatu miasta Białystok w 2013 r. Lp Nazwa inwestora Kraj pochodzenia Firma

1 Icopal A/S Dania Nova Dach Sp. z o.o. – Białystok

2 Altrad-Baumann GmbH Niemcy ALTRAD PRYMAT Sp. z o.o. – Białystok; ALTRAD - Mostostal Montaż Sp. z o.o. – Białystok; ALTRAD BALLIAUW Sp. z o.o. – Białystok;

3 EssMediTec AB Szwecja BiaMediTec Sp. z o.o. - Białystok – Białystok

4 Nimbus hands-on investors Holandia Bianor Sp. z o.o. – Białystok

Źródło: opracowanie własne na podst. PAIiZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce - grudzień 2013.

109

Baza REGON, dane GUS.

88

Tabela 38. Najwięksi eksporterzy powiatu miasta Białystok w 2013 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

89

7. Promocja inwestycyjna Polski Wschodniej 7.1. Najważniejsze obszary promocji na danych rynkach zagranicznych w zakresie pozyskania inwestorów

(macierz korelacji sektor – rynek) Jednym ze sposobów wyznaczenia potencjalnych obszarów promocji w zakresie przyciągania inwestorów jest analiza danych historycznych nt. dotychczasowej ich aktywności na terenie danego kraju bądź regionu. W przypadku niniejszej ekspertyzy przeanalizowano aktywność inwestorów na terenie Polski Wschodniej w latach 2007-2012, uwzględniając kraje ich pochodzenia

110. Na podstawie analizowanych danych, stworzono

macierz korelacji sektor – rynek, zawierającą obliczone wskaźniki, ilustrujące wspomnianą aktywność. Tabela 39. Macierz korelacji sektor – rynek w zakresie aktywności inwestorów (2007-2012).

Sektor inwestycji (wg klasyfikacji PKD) N

iem

cy

Stan

y Zj

ed

no

czo

ne

Ho

lan

dia

Fran

cja

Wło

chy

Szw

ecj

a

Wie

lka

Bry

tan

ia

Dan

ia

Au

stri

a

Jap

on

ia

Szw

ajca

ria

Be

lgia

Fin

lan

dia

His

zpan

ia

Po

łud

nio

wa

Ko

rea

No

rweg

ia

Luks

emb

urg

Kan

ada

Irla

nd

ia

Turc

ja

Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 84 158 61 51 21 30 57 11 39 22 11 12 7 5 11 11 35

Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle 158 57 73 74 10 36 31 19 24 24 22 15 16 11 5 14 13

1

Produkcja artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych 158 68 74 72 18 24 37 57 1 1 26 12 5 4

13 2 9

Produkcja metali i metalowych wyrobów gotowych 129 52 18 19 50 31 18 15 15 8 13 25 11 17 5 1 3 4

Pośrednictwo finansowe 106 62 39 39 16 16 22 24 38 10 23 6 7 1

8 Produkcja środków

transportu 121 73 16 21 31 27 30 4 4 37 12 5 1 9 5 9 4 10 Produkcja wyrobów z gumy

i tworzyw sztucznych 124 37 25 41 15 9 18 5 10 28 16 15 11 6 5 4

8 11 2

Produkcja urządzeń elektrycznych i elektronicznych 35 55 18 31 31 28 7 19 5 58 11 4 7 1 49 4 9

Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 91 29 40 32 19 34 31 10 10 1 10 10 1 3 8

5 6

Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 79 15 28 10 11 8 18 21 14 6 9 19 12 5 8 12 5 5 6 4

Transport, magazynowanie, działalność pocztowa i kurierska 44 32 28 37

8 28 16 13 17 5

3 10

5 2 10

Produkcja maszyn i urządzeń 59 50 30 7 29 23 1 18 8 24 1

1 6 4

1 1 5

Produkcja papieru i wyrobów z papieru, usługi wydruku 63 32 34 16 19 34 1 4 9

10 7 7 4

8 4

Budownictwo 39 19 25 33 9 14 2 16 19

1 3

15

8 5 5 Produkcja wyrobów

tekstylnych i odzieży 52 10 13 9 23 3 6 18

5 6

5

Produkcja mebli 63

16 10 10 11

10 4

5 4

12 Dostarczanie energii

elektrycznej, gazu i wody 49 7 5 9 7 9 5 14

5 5 1

110Inwestorzy zagraniczni w Polsce, PAIiZ, http://www.paiz.gov.pl/publikacje/inwestorzy_zagraniczni_w_polsce

90

Inna działalność społeczna i osobista 24 15 14 10 17

5

4 4

5

4

Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 9 28 4 18 5

10 5 7

5

6 5 5

Produkcja wyrobów z drewna 42 5 5

5 3 5

3

Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 9 20 9

5

Bardzo niski poziom

Średni poziom

Bardzo wysoki poziom

Źródło: Opracowanie własne na podstawie zestawień największych eksporterów publikowanych przez PAIiIZ.

Na podstawie danych zamieszczonych w Tabeli 40. można stwierdzić, że największą aktywność wykazują inwestorzy pochodzący z Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Holandii, Francji i Włoch. Sektory inwestycji, w których działają inwestorzy pochodzący z tych krajów są bardzo zróżnicowane. Na dobrą sprawę każdy z wymienionych krajów powinien być objęty działaniami promocyjnymi, mającymi na celu pozyskanie potencjalnych inwestorów. Ponadto można wyróżnić kraje pochodzenia inwestorów o dużej specjalizacji branżowej, np. produkcja urządzeń elektrycznych i elektronicznych (Japonia, Korea Południowa), produkcja metali i metalowych wyrobów gotowych (Włochy) czy też produkcja artykułów spożywczych (Dania, Szwajcaria). 7.2. Efektywność nośników i narzędzi promocji oferty inwestycyjnej Polski Wschodniej

W raporcie opracowanym przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową we współpracy z Fundacją Konrada Adenauera pt. „Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013”

111 wszystkie województwa

Polski Wschodniej (podkarpackie, warmińsko-mazurskie, świętokrzyskie, lubelskie i podlaskie) zostały uznane za regiony o małej atrakcyjności inwestycyjnej. Zdaniem autorów, ta pozycja jest przede wszystkim konsekwencją długofalowych procesów społeczno-gospodarczych. Mała intensywność urbanizacji i uprzemysłowienia w okresie, w którym procesy te dokonały głębokich przekształceń w wielu regionach europejskich i niektórych polskich, nie pozwoliła na wykształcenie się odpowiedniej „masy krytycznej" (korzyści skali i aglomeracji) w zakresie zasobów najistotniejszych dla dużych inwestorów. Mała atrakcyjność inwestycyjna tych województw nie oznacza, że nie mają one szans na przyciągnięcie dużych inwestorów – szanse te są, ale mniejsze niż w innych województwach. Można je zwiększyć, wzmacniając atrakcyjność inwestycyjną dla działalności bazujących na unikatowych zasobach i atutach tych regionów – siłą rzeczy nie ujętych w analizie porównawczej – i poszukując inwestorów niekoniecznie dużych, ale mogących efektywnie wykorzystać te atuty. Należy mieć świadomość, że instytucje publiczne w krótkim okresie (kilka lat) mogą wywierać istotny wpływ jedynie na niektóre aspekty atrakcyjności inwestycyjnej. W sferze materialnej chodzi przede wszystkim o rozwój infrastruktury komunikacyjnej oraz zapewnienie odpowiedniej podaży dobrze przygotowanych terenów inwestycyjnych. Bardzo ważne są również działania o charakterze informacyjno-promocyjnym i usługowym. Konieczne jest:

koordynowanie i koncentrowanie działań promocyjnych skierowanych do potencjalnych inwestorów (np. strony internetowe, oferty inwestycyjne, uczestnictwo w imprezach targowo-wystawienniczych, punkty kontaktowe dla inwestorów);

zwiększenie precyzji promocji inwestycyjnej – znajomość swoich atutów i słabości ułatwi dopasowanie oferty do oczekiwań konkretnych inwestorów;

oferowanie zachęt inwestycyjnych (np. udostępnienie lokalizacji w specjalnych strefach ekonomicznych, ulgi w podatkach lokalnych, informowanie o programach rządowych skierowanych do inwestorów);

zapewnienie sprawnej obsługi procesu inwestycyjnego (np. pomoc w kwestiach formalno-prawnych, wprowadzenie do środowiska gospodarczego regionu, pomoc w rekrutacji pracowników i szkoleniach);

zapewnienie sprawnej obsługi poinwestycyjnej (np. pomoc w rozwiązywaniu bieżących problemów inwestorów).

111

IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna… op.cit.

91

Wszystkie te działania wzmacniają regionalną i lokalną atrakcyjność inwestycyjną, zwiększając szansę na przyciągniecie nowych inwestorów lub na skłonienie już działających do reinwestycji. Należy nadmienić, że niektóre instrumenty mogące przyciągać inwestorów (np. związane z ulgami podatkowymi) są regulowane na poziomie krajowym, a organizacje na poziomie regionalnym i lokalnym nie mają większego wpływu w tym zakresie. Nie oznacza to, że organizacje te są całkiem pozbawione możliwości pozyskiwania inwestorów. Szczególnie samorządy mogą mieć realny wpływ na zainteresowanie ofertą inwestycyjną. W procesie inwestycyjnym bardzo ważne są elementy, takie jak

112:

Odpowiednio przygotowany teren – z uregulowanym statusem własnościowym i prawnym, wyposażony w media oraz sieć kanalizacyjno-wodociągową. Bardzo ważna jest lokalizacja w pobliżu znaczących szlaków komunikacyjnych (droga, kolej). Uzupełniającym elementem mogą być np. wyniki przeprowadzonych badań geotechnicznych gruntu.

Stworzenie profesjonalnej oferty inwestycyjnej. Standardem są wielojęzyczne foldery zawierające dokładny opis terenu, z jego danymi technicznymi i parametrami, zaopatrzone w kolorowe zdjęcia. Foldery w postaci elektronicznej (np. pliki PDF) mogą być umieszczane także na stronach jednostek samorządu terytorialnego. Warto zadbać o przygotowanie oferty w sposób nieszablonowy oraz wykorzystać zróżnicowane sposoby jej dystrybucji (np. spotkania, misje gospodarcze, konferencje prasowe dla inwestorów itp.).

Profesjonalne i kompetentne wsparcie pracowników urzędu na każdym etapie procesu inwestycyjnego, w tym także w działaniach zwykle pozostających po stronie inwestora (np. w zakresie pozyskania pracowników o określonym profilu kompetencji). Wiele gmin oferuje inwestorom wsparcie specjalnie wyznaczonego opiekuna, co – ze względu na zawiłości prawne i administracyjne funkcjonowania przedsiębiorstw w Polsce – jest świetnym rozwiązaniem. Rozwiązanie to jest stosowane m.in. przez PAIiIZ i powinno być rozpowszechnione na poziomie poszczególnych gmin. Pomocne dla inwestorów jest również przygotowanie dokumentu przedstawiającego schemat współpracy z urzędem i innymi podmiotami w procesie inwestycyjnym (m.in. wskazanie jednostek odpowiedzialnych za różne sfery współpracy wraz z ich danymi kontaktowymi).

W ramach jednego z paneli XXIII Forum Ekonomicznego w Krynicy odbyła się debata na temat sposobów przyciągania inwestorów z zewnątrz. Do najważniejszych wniosków z tej dyskusji należy zaliczyć:

Bardzo ważne jest zindywidualizowanie akcji promocyjnych (wyróżnianie się). Z analizy spotów reklamowych wielu gmin, mających na celu zainteresowanie potencjalnych inwestorów, wynika, że niemal wszystkie są takie same. Przyczyną jest tu brak odpowiedzi na podstawowe pytanie – w czym promujące się regiony mają się specjalizować i jak mają budować swój wizerunek

113.

Duży wpływ na atrakcyjność inwestycyjną danego regionu ma jakość życia na jego terenie. Dla inwestorów coraz większe znaczenie ma standard życia pracowników oraz możliwości, jakie oferuje otoczenie (dostęp do rozrywki, kultury, infrastruktury rekreacyjnej i sportowej), a także bezpieczeństwo.

Bardzo duże znaczenie mają transparentne przepisy, uczciwość, dyspozycyjność i zwyczajna życzliwość przy załatwianiu formalności. Są to cechy, które mogą wyróżnić szczególnie mniejsze miejscowości. Niewątpliwym atutem w przypadku takich lokalizacji jest bliskość dużej aglomeracji miejskiej

114.

Kluczową rolę odgrywają działania mające na celu skrócenie czasu realizacji inwestycji. Jest to przede wszystkim uzbrojenie terenu i uchwalanie planów zagospodarowania przestrzennego, szczególnie na terenach przeznaczonych do lokowania działalności gospodarczej. W przypadku mniejszych miejscowości duże znaczenie ma też możliwość stworzenia wspólnej oferty inwestycyjnej przez samorządy kilku sąsiadujących gmin

115.

Ważna jest również specjalizacja gmin chcących przyciągać inwestorów. Coraz częściej odchodzi się od modelu ogólnej oferty inwestycyjnej, na rzecz specjalistycznej, dla określonych branż. Pomocna

112

Cyraniewicz M., Pomysł na sprowadzenie przedsiębiorstw do gminy, dostępny na http://prawo.rp.pl/artykul/370368.html?print=tak&p=0 [dostęp 27.02.2014]. 113

Opinia Jacka Sadowskiego reprezentującego Demo Effective Launching, panelisty XXIII Forum Ekonomicznego w Krynicy. 114

W opinii Romana Ptaka, Burmistrza Niepołomic, panelisty XXIII Forum Ekonomicznego w Krynicy. 115

Grzegorz Wawryka, Burmistrz Brzeska, panelista XXIII Forum Ekonomicznego w Krynicy.

92

w identyfikacji potencjalnych branż, atrakcyjnych z punktu widzenia inwestorów, może być analiza funkcjonujących łańcuchów i sieci wartości w regionie oraz ocena dostępnego kapitału ludzkiego.

Środkiem bardzo powszechnie wykorzystywanym w polityce przemysłowej wielu krajów, promującym realizację nowych inwestycji, są ulgi podatkowe. Bardzo popularne są specjalne strefy ekonomiczne, w których obowiązują zwolnienia podatkowe dla przedsiębiorców. Efektywność SSE i ich wpływ na rozwój regionów można ocenić na podstawie danych opublikowanych w raporcie pt.: „Specjalne strefy ekonomiczne po 2020 r. Analiza dotychczasowej działalności oraz perspektywy funkcjonowania.”

116, opracowanym przez Ernest&Young.

Dane te pozwalają na stwierdzenie, że zwolnienie podatkowe w SSE jest stosunkowo efektywną formą pomocy, ponieważ przeciętny poziom wsparcia dla przedsiębiorstw wynosi w tym przypadku ok. 12% wartości poniesionych nakładów inwestycyjnych. Innymi słowy, każda złotówka zwolnienia podatkowego zaowocowała ponad 8 zł zainwestowanymi przez inwestorów w SSE. Również z punktu widzenia oddziaływania na budżet państwa i samorządów zwolnienie podatkowe w SSE wydaje się stanowić efektywne narzędzie. Badanie ankietowe przeprowadzone wśród inwestorów strefowych przez Ernst&Young na potrzeby ww. raportu wskazało następujące trendy: ponad połowa aktualnych inwestorów strefowych deklaruje, że nie planuje realizacji nowych projektów inwestycyjnych na terenach SSE w przypadku ich funkcjonowania tylko do 2020 r., ale aż 81% badanych deklaruje gotowość przeprowadzenia nowych inwestycji, jeśli strefy działałyby dłużej. Wydłużenie działalności SSE stanowi więc bezpośredni czynnik decydujący o ich atrakcyjności. Badanie wykazało również, że SSE stanowią dobre narzędzie do tworzenia współpracy w ramach sieci powiązań kooperacyjnych, które mogą być podstawą inicjowania struktur o charakterze klastrów. Klastry i strefy mają podobne cele i mogłyby wzmacniać efekty swojej działalności. Zapewnienie podmiotom zarządzającym strefami narzędzi do wspierania działalności klastrów przyczyniłoby się do ich przyspieszonego rozwoju, a w efekcie zwiększyłoby atrakcyjność stref dla inwestorów w kolejnych latach. Z drugiej strony narzędzia wspierania inwestycji, takie jak Specjalne Strefy Inwestycyjne są niekorzystne dla gospodarki, ponieważ hamują rozwój rynku. Przedsiębiorcy nie chcą działać inaczej niż w strefie – oczekują warunków specjalnych. Wielką niewiadomą jest też dalsza działalność czy to przedsiębiorstw, czy też całych branż po zakończeniu działalności na warunkach specjalnych. Promocja wizerunkowa makroregionu oraz bezpośrednia promocja potencjału gospodarczego wschodnich województw wśród potencjalnych inwestorów polskich i zagranicznych oraz firm zainteresowanych intensyfikacją współpracy gospodarczej jest celem Projektu Promocji Gospodarczej Polski Wschodniej. Projekt jest realizowany we współpracy z pięcioma województwami: lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim. Promuje przede wszystkim strategiczne dla regionu branże, m.in. spożywczą, drzewną i meblarską, lotniczą, chemiczną, OZE i turystykę biznesową. Realizacja projektu obejmuje lata 2009-2015 i została poprzedzona analizą, która wyłoniła priorytetowe dla działań promocyjnych sektory i rynki, zarówno pod kątem przyciągania inwestycji, jak i promocji eksportu z uwzględnieniem obecnej sytuacji gospodarczej. Równolegle przeprowadzono badania ewaluacyjne ex-ante, pozwalające na ustalenie obecnego wizerunku Polski Wschodniej. W celu zapewnienia skuteczności podejmowanych działań, badania ewaluacyjne będą prowadzone również w trakcie i na zakończenie realizacji projektu. Pozwolą one na zweryfikowanie skuteczności działań promocyjnych.

Działania przewidziane w projekcie to:

przedsięwzięcia z zakresu public relations o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym, w tym wizyty studyjne dziennikarzy zagranicznych, konferencje prasowe, seminaria oraz fora ekonomiczne, których zadaniem jest przedstawienie projektu, efektów jego realizacji oraz przekazanie informacji o możliwościach współpracy gospodarczej z Polską Wschodnią – będą one kierowane na obszary zidentyfikowane w analizach i badaniach;

kampania promocyjna w mediach krajowych i zagranicznych, wykorzystująca media drukowane i audiowizualne, miejsca publiczne i materiały reklamowe;

konferencje, seminaria oraz fora gospodarcze organizowane przez cały okres realizacji projektu;

116

Tynel P., (red.), Specjalne Strefy Ekonomiczne po 2020 roku. Analiza dotychczasowej działalności oraz perspektywy funkcjonowania dostępny na http://www.ey.com/PL/pl/Services/Tax/SSE-po-2020-roku

93

publikacja wydawnictw i materiałów informacyjnych;

internetowy portal gospodarczy Polski Wschodniej wraz z bazą danych przedsiębiorców;

wyjazdowe misje gospodarczo-handlowe i inwestycyjne, mające na celu bezpośrednie dotarcie z ofertą gospodarczą Polski Wschodniej do potencjalnych inwestorów, importerów i innych partnerów biznesowych;

przyjazdowe misje gospodarcze, umożliwiające bezpośrednią prezentację Polski Wschodniej przedsiębiorcom zagranicznym zainteresowanym nawiązaniem kontaktów handlowych oraz inwestycjami w makroregionie;

targi i wystawy, które ułatwią bezpośrednie dotarcie do grupy docelowej – przedsiębiorców i inwestorów działających w branżach stanowiących najbardziej rozwinięte sektory w Polsce Wschodniej.

wizyty studyjne przedstawicieli Polski Wschodniej, realizujących działania z zakresu promocji gospodarczej, mające na celu obserwację najlepszych praktyk stosowanych w kraju i za granicą przez instytucje odpowiedzialne za marketing narodowy, miast i regionów.

117

Na podstawie raportu z badania ewaluacyjnego można dokonać oceny efektywności opisanego projektu. Skuteczność działań promocyjnych była analizowana w odniesieniu do celu ogólnego PPGPW oraz założonych celów szczegółowych. Do października 2012 r., przedstawiciele pięciu województw Polski Wschodniej, zarówno przedsiębiorcy, jak i reprezentanci jednostek samorządu terytorialnego, wzięli udział w 88 wydarzeniach promocyjnych o charakterze międzynarodowym (1 133 przedsiębiorców oraz 338 przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego). Podmioty te wzięły łącznie udział m.in. w 39 targach, 34 misjach wyjazdowych, 4 misjach przyjazdowych oraz 3 wizytach studyjnych dla przedstawicieli JST. Jednocześnie przedsiębiorstwa, które skorzystały ze wskazanych form promocji, zadeklarowały zawarcie ogółem 264 kontraktów na łączną kwotę 78 888 250,32 PLN. Przedsiębiorcy zadeklarowali również średnie zwiększenie: eksportu – o 54%, sprzedaży – o 17% oraz produkcji – o 14%. Ponadto podmioty, które odpowiedziały na ankietę ewaluacyjną w ww. badaniach wskazały na dokonanie inwestycji w nowy sprzęt do realizacji pozyskanych kontraktów na kwotę 12 326 081,65 PLN, jak również podjęcie inwestycji w postaci budowy nowej fabryki (10 800 000,00 PLN), a także inwestycje w rozwój zakładu (budowa nowych linii, hal produkcyjnych) na kwotę 6 332 400,00 PLN. W badaniach jakościowych przeprowadzonych w ramach omawianej ewaluacji beneficjenci potwierdzają występowanie bezpośredniego związku między udziałem w wydarzeniach promocyjnych a nawiązywaniem kontaktów handlowych z podmiotami z zagranicy. Uczestnicy misji i targów deklarowali, że nawiązanie tego typu kontaktów bez uczestnictwa w targach byłoby niemożliwe. Jednocześnie – podsumowując dalej skuteczność promocji gospodarczej w PO RPW – możemy mówić o ograniczonym na tę chwilę oddziaływaniu PPGPW w odniesieniu do przyciągania inwestorów w rozumieniu BIZ (nowe inwestycje, inwestycje w polskie firmy już ulokowane w PW). Co prawda dane udostępniane przez PAIiIZ świadczą o zwiększeniu zainteresowania terenami inwestycyjnymi mieszczącymi się na terenie Polski Wschodniej, można jednak ostrożnie stwierdzić, że aktualny potencjał nie jest jeszcze w pełni wykorzystywany. Liczba różnych lokalizacji przeznaczonych pod inwestycje na obszarze Polski Wschodniej i będących w ofercie PAIiIZ zwiększyła się z 236 w 2009 r. do 428 w czerwcu 2012 r., jednak w tym samym czasie inwestorom zagranicznym przekazano tylko od 58 do 121 propozycji miejsc na lokalizację inwestycji (w zależności od roku), co świadczy o tym, że aktualny potencjał omawianego obszaru jest wykorzystywany co najwyżej w 1/3. Obraz zmian zachodzących w obszarze atrakcyjności inwestycyjnej PW jest obecnie niejednoznaczny. Wiele wskazuje, że w tej chwili trudno mówić o oddziaływaniu PPGPW w skali makro, ze względu na szersze bariery, specyficzne dla regionów PW, których nie da się zniwelować za pomocą działań promocyjnych

118.

Trzeba pamiętać, że przedsiębiorstwa z Polski Wschodniej mogą także korzystać z oferty przygotowanej dla przedsiębiorców z całej Polski, np. ze środków dostępnych w ramach działania 6.1. PO IG („Paszport do eksportu”). Efektywność tych narzędzi jest przedmiotem ewaluacji programów, w ramach których zostały zaprojektowane. I tak np. na podstawie Barometru Innowacyjności, Ewaluacji on-going działania 6.1. PO IG można stwierdzić, że 10% firm rezygnowało ze składania wniosku o dofinansowanie w jego II etapie, co było skutkiem doświadczeń z I etapu projektu, zniechęcających do dalszego korzystania z tego działania

119.

117

http://www.paiz.gov.pl/polska_wschodnia/dzialania 118

Raport z badania ewaluacyjnego. Ocena pierwszych efektów projektów z działania I.4.1 i I.4.2 PO RPW związanych z pozyskaniem inwestorów do Polski Wschodniej, Warszawa, 2013. 119

Prezentacja pn. Ewaluacja działania 6.1 PO IG pt. "Plany i potrzeby przedsiębiorców sektora MŚP w zakresie rozwoju eksportu i powiązań z zagranicznymi rynkami i partnerami handlowymi, w kontekście uruchomienia działania 6.1 PO IG

94

Wartościowe badania ewaluacyjne w zakresie kształtowania promocji na potrzeby przyciągania inwestorów, pn. TOP PROMOCJI polskich miast, powiatów i regionów 2013

120, zostały przeprowadzone przez Best Place –

Europejski Instytut Marketingu Miejsc. Badania objęły kierowników i dyrektorów biur promocji urzędów marszałkowskich, urzędów miast i gmin oraz starostw powiatowych. Na podstawie tych badań stwierdzono m.in., że:

W zakresie działań promocyjnych skierowanych do biznesu warto wykorzystać doświadczenia liderów w tej dziedzinie, tj. miast: Poznania, Wrocławia, Krakowa, Warszawy i Gdańska, a także województw: śląskiego i dolnośląskiego. Poznań od lat podejmuje zróżnicowane działania, mające na celu promocję gospodarczą miasta i regionu. Przykładem jednego z nich jest kampania promocyjna „Poznań daje pracę”, której celem było z jednej strony ułatwienie przedsiębiorstwom rekrutacji kompetentnych kadr, a z drugiej – pomoc osobom poszukującym pracy w znalezieniu zatrudnienia. Miasto wyznaczyło najważniejsze dziedziny, w zakresie których przyciąga inwestorów i konsekwentnie realizuje działania promocyjne w ich obrębie. Są to np. badania i rozwój, analizy, reklama, bankowość, konsulting, usługi kreatywne. W efekcie tych działań Poznań może się pochwalić jedną z najniższych stóp bezrobocia w kraju.

Do najbardziej efektywnych narzędzi promocji, zdaniem respondentów uczestniczących w badaniu, należą: reklama w TV (średnia ocena 4,35), reklama w Internecie (4,30), public relations (4,24), organizacja wydarzeń – eventów (4,20), wykorzystanie serwisów społecznościowych (4,09). Zaskakuje stosunkowo niska ocena takich działań, jak udział w targach (3,52), ulotki i foldery (3,56) czy też gadżety reklamowe (3,56). Wysoka pozycja PR oznacza, że jednostki samorządu cenią budowanie wizerunku i utrwalanie długookresowych relacji. Z kolei reklama z wykorzystaniem serwisów społecznościowych niesie ze sobą duże wyzwania i możliwe pułapki, dlatego powinna być realizowana przez kompetentne i doświadczone osoby/firmy reklamowe.

Warto zwrócić uwagę na dodatkowe zestawienie, w którym efektywność była rozumiana jako relacja nakładów do efektów. W tym przypadku reklama w mediach (TV, radio, prasa) spadła na dalsze miejsce. Jako najbardziej efektywne wskazano: organizację wydarzeń promocyjnych, promocję w Internecie (aplikacje, serwisy społecznościowe, blogi, portale) czy też marketing szeptany/wirusowy (który jednak jest mniej skuteczny w przypadku inwestorów, a bardziej dla turystów indywidualnych).

Ostatnie zestawienie w analizowanym raporcie dotyczyło preferencji jednostek samorządu w zakresie narzędzi promocji, przy założeniu większych funduszy na działania promocyjne. W pierwszej kolejności urzędy wskazywały szeroko zakrojone kampanie promocyjne (związane z reklamą w mediach), tworzenie/zakup materiałów promocyjnych (filmy, foldery, ulotki), tworzenie i rozwój wydarzeń promocyjnych (tzw. eventów flagowych i ich cykli), promocję w mediach elektronicznych oraz – co wydaje się być ważne z punktu widzenia inwestorów – tworzenie/rozwój strategicznych podstaw promocji (budowania strategii, systemu identyfikacji wizualnej ,realizacja analiz i badań, rozwój komunikacji wewnętrznej).

7.3. Dobre praktyki w zakresie pozyskania inwestorów

Decyzja o lokalizacji inwestycji bezpośrednich jest zwykle poprzedzona badaniami marketingowymi, analizą sytuacji politycznej i wnikliwą oceną perspektyw długofalowego rozwoju ekonomicznego kraju goszczącego. Jest przy tym oczywiste, że inwestorów przyciągają chłonne i stabilne politycznie rynki, o taniej sile roboczej, zasobne w surowce, na których można bez większych trudności realizować rentę monopolową. Zdolność skłonienia inwestorów do wyboru danego miejsca lokalizacji BIZ, określana mianem jego atrakcyjności inwestycyjnej, jest kombinacją korzyści, które inwestor może osiągnąć w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej w tym miejscu, wynikających z jego specyficznych cech. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są plasowane przede wszystkim w krajach, które spełniają przynajmniej kilka spośród następujących warunków:

mają rozbudowaną infrastrukturę produkcyjną i społeczną, a w szczególności dostęp do morza, porty lotnicze, sprawny system łączności i transportu wewnętrznego;

Paszport do eksportu". Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego PARP, Warszawa 2009, dostępny na: http://www.parp.gov.pl/index/more/11186 [dostęp 27.02.2014]. 120

http://bestplaceinstytut.org/top-promocji-polskich-miast-powiatow-i-regionow-2013-%E2%80%93-raportodzew-medialnystyczen-luty-2013 [dostęp 20.03.2014].

95

potrafią mobilizować wewnętrzne zasoby ludzkie i materialne w realizacji inwestycji towarzyszących przemieszczaniu zdolności produkcyjnych;

ich gospodarki są powiązane z głównymi centrami przemysłowymi świata (USA, Japonią i Unią Europejską);

dysponują tanią siłą roboczą o pożądanych kwalifikacjach;

związki zawodowe nie istnieją, są biernym wykonawcą decyzji władz, ich rola jest marginalna;

posiadają względnie dobrze rozwiniętą sieć usług handlowych i finansowych;

osiągnęły stosunkowo wysoki stopień urbanizacji;

stworzyły dostatecznie duże i chłonne rynki wewnętrzne. Państwa importujące kapitał są tego świadome, dlatego nie pozostają bierne, lecz – w miarę swoich możliwości – na różne sposoby starają się zachęcać potencjalnych inwestorów. Cierpiąc na niedobór rodzimego kapitału, rzadko występują w roli współinwestora, jeszcze rzadziej oferują wsparcie finansowe w innej formie (granty, subsydiowanie kredytów i pożyczek, gwarancje ubezpieczeniowe). Intratne kontrakty na zamówienia rządowe i władz terenowych są łączone z inwestycjami typu offset i offshore, a tam gdzie istnieją specjalne strefy ekonomiczne – inwestorzy mogą liczyć na ulgi podatkowe i celne oraz możliwość przeprowadzania rozliczeń w obcych walutach. Przynosi to jednak większości krajów – za wyjątkiem państw azjatyckich w strefie Pacyfiku – skromne rezultaty, ze względu na bardzo wysoką koncentrację inwestycji bezpośrednich w regionach świata, które mają szczególne znaczenie militarne oraz posiadają złoża ropy naftowej lub innych poszukiwanych surowców. Polska ma większość pożądanych cech kraju goszczącego inwestorów zagranicznych, lecz ze względu na swe geopolityczne położenie oraz dużą rolę związków zawodowych w życiu społecznym jest uważana za kraj peryferyjny o podwyższonym ryzyku

121. W celu zwiększenia zainteresowania inwestorów lokalnymi rynkami,

niezbędne są między innymi działania, takie jak:

rozwój kadry eksperckiej przez udział w tematycznych szkoleniach krajowych i zagranicznych oraz czerpanie z dobrych praktyk wypracowanych w innych krajach;

świadczenie przez ekspertów COIE usługi doradczej, a nie wyłącznie informacyjnej, zapewniające tym samym wsparcie firm „szyte na miarę” MŚP;

rozwój infrastruktury transportowej, uruchamianie przejść granicznych i bezpośrednich połączeń komunikacyjnych między takimi krajami, jak chociażby Polska – Chiny;

uproszczenie procedur urzędniczych i regulacji prawnych, przygotowanie pełnej dokumentacji w języku angielskim;

poprawa znajomości języków obcych wśród urzędników administracji publicznej;

skrócenie okresu zwrotu podatku VAT niekorzystnie wpływającego na płynność finansową przedsiębiorców;

zwiększenie działalności promocyjnej o Polsce w Chinach122

. Obecnie inwestorami działającymi w skali globalnej są nie tylko amerykańskie, japońskie i zachodnioeuropejskie koncerny, oferujące markowe produkty, ale także enigmatyczne firmy z egzotycznych krajów arabskich i azjatyckich, z których większość powstała w wyniku procesów przemieszczania aparatu wytwórczego (redeployment) wielkich korporacji

123.

Przykłady najlepszych praktyk promocji gospodarczej wskazano m.in. w ramach „Badania wizerunkowego Polski i polskiej gospodarki w krajach głównych partnerów gospodarczych. Raport z analizy dobrych praktyk promocji gospodarczej w innych krajach”

124 (Tabela 40).

Tabela 40. Wybrane przykłady najlepszych praktyk promocji gospodarczej

121

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/pgw_wplyw_bezp_inwest_zagr_na_wzrost_pol_gosp.pdf 122

Piotrowski J., Bariery i możliwości wzrostu polskiego eksportu do Chin Kontynentalnych i chińskich inwestycji bezpośrednich w Polsce, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktury, Warszawa, 2011. 123

Omachel R., Siedem tłustych lat. Prognoza Newsweeka – Polska 2015, Newsweek-Polska 24 maja 2009. 124

Badanie wizerunkowe Polski i polskiej gospodarki w krajach głównych partnerów gospodarczych. Raport z analizy dobrych praktyk promocji gospodarczej w innych krajach, Warszawa, 2012.

96

Kraj Dobra praktyka Uzasadnienie

Chiny Działania Chin na terenie kraju w zakresie promocji eksportu i przyciągania inwestycji zagranicznych przez organizację międzynarodowych imprez targowych i zapraszanie zagranicznych uczestników do wzięcia w nich udziału

Targi Kantońskie to jednocześnie punkt spotkań producentów i poszukujących dostawców z różnych branż - Targi Kantońskie są podzielone na sekcje wg branż. Na targach są świadczone usługi kojarzenia partnerów biznesowych. Wszyscy uczestnicy, po zarejestrowaniu się jako odwiedzający targi, mają możliwość skorzystania z aplikacji na stornie internetowej targów, za pomocą której mogą zorganizować spotkania z wybranymi potencjalnymi partnerami handlowymi. System ten pozwala na lepsze przygotowanie wizyty na targach. Targi CIFIT oferują fora i seminaria związane z najnowszymi wydarzeniami inwestycyjnymi. W targach biorą udział delegacje władz krajowych i zagranicznych, w tym osoby odpowiedzialne za gospodarczą współpracę zagraniczną. Inwestorzy zagraniczni biorący udział w targach mają możliwość spotkania z poszczególnymi delegacjami w ramach organizowanych spotkań biznesowych i tematycznych seminariów. CIFIT oferuje również możliwość kojarzenia partnerów odwiedzającym targi instytucjom i przedsiębiorstwom. Ponadto co roku jeden z krajów jest wybierany na kraj partnerski targów. Dzięki temu statusowi dane państwo ma możliwość szerszego zaprezentowania swojej oferty, przygotowania seminariów, szerszego udziału w targach firm z danego kraju.

Czechy Sieć Czeskich Centrów –

kompleksowe działania i zintegrowane podejście do kwestii promocji kultury czeskiej w kontekście promocji również innych obszarów, takich jak turystyka czy biznes

Uzyskiwanie synergii działań promocyjnych. Realizowane przez czeskie centra działania w zakresie promocji kultury uwzględniają często aspekt jednoczesnej promocji czeskich produktów i czeskich firm. Do osób zainteresowanych czeską kulturą dociera informacja o tym, czym może się pochwalić czeski biznes. Spotkania biznesowe są wykorzystywane do promowania kultury, a spotkania kulturalne – do łączenia i nawiązywania kontaktów biznesowych.

Francja Ustanawianie dorocznego kraju docelowego programu „Eksport Francji”

Corocznie wybierany jest kraj, na którym skupiają się działania z zakresu promocji gospodarczej Francji. Założeniem strategii „jednego zaproszonego kraju” jest dotarcie z konkretnymi działaniami promocyjnymi do wszystkich ogniw łańcucha produkcji w danym kraju w ciągu jednego roku. W ciągu tego roku realizowana jest bardzo duża liczba różnorodnych działań, dzięki czemu osiąga się wyższy stopień rozpoznawalności kraju i przygotowuje grunt pod dalsze działania sektorowe i indywidualne poszczególnych firm w danym kraju.

Hiszpania Strategia ICEX na lata 2009-2012 W zakresie hiszpańskich działań promocyjnych pozytywne rezultaty przynoszą przede wszystkim takie elementy systemu promocji gospodarczej jak: - opracowywanie kilkuletnich strategii przez Instytut Promocji Handlu Zagranicznego (ICEX), które szczegółowo określają rynki i sektory docelowe promocji, co pozwala na koncentrację zasobów i realizację działań w obszarach o największym potencjale; - realizacja wspólnych programów nakierowanych na skonkretyzowane cele promocyjne, np. w zakresie promocji na konkretnym rynku geograficznym, przez kilka niezależnych instytucji łączących wysiłki; - stworzenie klarownych strategii przyciągania inwestycji uwzględniających priorytetowe sektory oraz kraje docelowe, w których przede wszystkim prowadzone są działania promocyjne; - rozbudowany zestaw działań promocyjnych, np. przyjazdowe misje handlowe, fora inwestycyjne na najbardziej interesujących rynkach zagranicznych.

Holandia Sieciowy charakter systemu promocji gospodarczej

Cechą charakterystyczną holenderskiej promocji gospodarczej jest istnienie dużej liczby podmiotów zaangażowanych do realizacji tego celu. Dzięki zdecentralizowanemu systemowi promocji i niezależności poszczególnych jednostek możliwe jest wypracowywanie

97

Kraj Dobra praktyka Uzasadnienie

własnych, oryginalnych sposobów promocji. Wzrost efektywności promocji jest osiągany dzięki wyspecjalizowaniu poszczególnych instytucji w zadaniach, którymi się zajmują. Dzięki możliwości współpracy z różnymi jednostkami w sieci i realizacji komplementarnych projektów jest osiągany efekt synergii. Uniknięcie problemu zbyt scentralizowanej i skostniałej struktury, ciągły przepływ informacji między poszczególnymi instytucjami. Ich współpraca różnych instytucji w różnych konfiguracjach, pozwalająca na wprowadzanie nowych pomysłów i rozwiązań.

Hongkong System koordynacji między rządem Hongkongu a instytucjami odpowiedzialnymi za działania promocyjne

Kompleksowa i dobrze przygotowana strategia, która uruchamia różne sektory administracyjne i społeczne. Strategia, przygotowywana zarówno we współpracy z władzami w Pekinie, jak i mieszkańcami wyznacza ambitne cele, wokół których jest następnie budowany program promocji. Odpowiednie rozdzielenie kompetencji w zakresie działań promocyjnych, bez zbytniej ich centralizacji, ale z założeniem, że realizowane przez poszczególne instytucje inicjatywy wzmacniają się wzajemnie, ponieważ są oparte na ogólnorządowych programach.

Niemcy Inicjatywa „Niemcy – kraj pomysłów” jako przykład udanej promocji wewnętrznej marki kraju

Włączanie do działań społeczeństwa. Jedną z podstawowych potrzeb społeczeństwa jest bycie słuchanym. Mieszkańcy Niemiec mogą zobaczyć, jak ich pomysły, propozycje i usprawnienia

są wysłuchiwane, a następnie wdrażane.

Promocja „od środka na zewnątrz”. Strategią tej dobrej praktyki jest fakt, że promocja jest tworzona bezpośrednio przez mieszkańców Niemiec, że to mieszkańcy promują swój kraj i dobrze o nim mówią na zewnątrz, sprawiając że obcokrajowcy, firmy i zwykli ludzie, przejmują ten pozytywny wizerunek. Akceptacja ze strony sektora przedsiębiorstw. Ta inicjatywa nabiera wagi od momentu, kiedy przedsiębiorcy zaczynają ją wspierać i decydują, że chcą ją wykorzystywać oraz włączać do swoich produktów i usług, zwiększając w ten sposób jej efekt. Fakt uzyskania wsparcia nie tylko ze strony instytucji, ale i ze strony środowiska biznesowego sprawia, że można mówić o sukcesie wdrażania marki.

Rosja Platforma wymiany doświadczeń między rządem a największymi inwestorami zagranicznymi

Platforma bezpośredniego dialogu między inwestorami/przedsiębiorcami i rządem. Stworzenie ciała doradczego przy rządzie, za pomocą którego głos inwestorów może być bezpośrednio słyszalny przez rząd. Pozwala to na skrócenie obiegu informacji i wzrost szans na wprowadzanie rozwiązań pozwalających na zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej kraju. W przypadku polskich realiów należałoby uwzględnić w tego rodzaju platformie udział zarówno koncernów międzynarodowych, jak i dużych polskich firm. Utrzymywany bezpośredni kontakt z międzynarodowymi koncernami pozwala na lepsze zapoznanie się z zachętami i metodami przyciągania inwestycji, jakie stosują inne kraje w stosunku do międzynarodowych korporacji. Dłuższy czas na reakcję w przypadku pojawienia się zjawiska odpływu inwestorów z kraju. Przy bliższym bezpośrednim kontakcie inwestorów z rządem negatywne tendencje odpływu inwestorów z kraju są wcześniej wykrywalne, a w konsekwencji wydłuża się czas na możliwą reakcję i ewentualne wprowadzanie środków zaradczych.

USA Działania USTDA w zakresie wsparcia ekspansji amerykańskich firm na rynkach zagranicznych

Wykorzystywanie turystyki biznesowej, aby przyciągnąć do kraju odwiedzających, którzy następnie stają się partnerami biznesowymi Stanów. Wykorzystywanie firm dla zewnętrznej promocji. Stany Zjednoczone koncentrują się na rozwoju strategicznych sektorów

98

Kraj Dobra praktyka Uzasadnienie

w celu promowania innych branży i atrakcyjności inwestycyjnej kraju. Koncentrując się na promowaniu wiodących sektorów przyciąga się klientów i, pokazując zalety tych sektorów, pobudza zainteresowanie innymi branżami. Przyciąganie fachowców z zagranicy. Prowadzenie seminariów, warsztatów i innych podobnych działań sprawia, że Stany Zjednoczone stają się punktem odniesienia w obszarze wiedzy technologicznej i eksperckiej. Znaczny poziom inwestycji w badania i rozwój, może stać się czynnikiem przyciągającym. Dzięki seminariom i stypendiom oraz misjom handlowym i prezentacji swoich projektów USA przyciąga najlepiej przygotowanych fachowców, a zarazem rozwija swój system edukacji i badań.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Badanie wizerunkowe Polski i polskiej gospodarki w krajach głównych partnerów

gospodarczych. Raport z analizy dobrych praktyk promocji gospodarczej w innych krajach, Warszawa, 2012. W nawiązaniu do powyższego zestawienia, omawiając postawę władz w procesie pozyskiwania inwestorów, trzeba zaznaczyć, że wspieranie rozwoju lokalnego nie zawsze musi wiązać się z przyciąganiem nowych firm, lecz może rozwijać się na wiele różnych sposobów. Trzeba także mieć świadomość zagrożeń związanych z przyciąganiem zagranicznych inwestorów. Zagrożenie takie może wystąpić np. wówczas, gdy do regionu o niskim poziomie rozwoju wchodzi z nową inwestycją kapitał zagraniczny, dysponujący nowoczesnym parkiem maszynowo-technologicznym, a co za tym idzie dużo większą produktywnością. Korzystając z taniej siły roboczej regionu przyjmującego, bardzo mocno zaburza konkurencję i staje się dominującym, bezkonkurencyjnym graczem. W porównaniu z nim większość lokalnych konkurentów jest bez szans. Trzeba jeszcze uwzględnić stosowane przez część inwestorów zagranicznych tzw. ceny transferowe, tj. preferencyjny sposób księgowania przepływu kosztów między spółkami córkami globalnej firmy. Wszystko to ma decydujący wpływ na konkurencyjność międzynarodowej grupy wobec innych przedsiębiorstw działających lokalnie. Bywa, że firma zagraniczna omija z ich pomocą zobowiązania wobec lokalnego fiskusa. Przekłada się to na uzyskiwanie dominującej pozycji na najbardziej intratnych rynkach regionów o słabszym potencjale ekonomicznym.

99

8. Potencjał eksportowy Polski Wschodniej na tle kraju 8.1. Wartość eksportu

Wartość eksportu województw Makroregionu Polski Wschodniej, łącznie z podziałem na sekcje i formy własności, zaprezentowano w Tabeli 41. (w ujęciu wartościowym) i Tabeli 42. (w ujęciu procentowym). Najważniejszymi pozycjami eksportowymi tego makroregionu są wyroby z sekcji: tworzywa sztuczne, metale nieszlachetne i artykuły z metali nieszlachetnych, maszyny i urządzenia oraz pojazdy. Tabela 41. Eksport z województw Polski Wschodniej, z podziałem na sekcje i formy własności, 2013 r. (w tys. EUR) Nazwa sekcji Własność

zagraniczna Własność

mieszana A125 Własność

Mieszana B126 Własność krajowa127

Nie-określone

Łącznie

I zwierzęta żywe; produkty pochodzenia zwierzęcego

26 808,8 10 433,5 - 939 658,4 3,8 976 904,4

II produkty pochodzenia roślinnego

58 876,0 47 904,4 - 388 147,0 3 890,2 498 817,7

III tłuszcze i oleje pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego oraz produkty ich rozkładu; gotowe tłuszcze jadalne; woski pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego

63,3 113,5 - 24 355,0 - 24 531,7

IV gotowe artykuły spożywcze; napoje bezalkoholowe, alkoholowe i ocet; tytoń i przemysłowe namiastki tytoniu

128 043,6 14 325,4 872,4 401 494,5 - 544 735,9

V produkty mineralne 33 432,6 19 812,9 1 076,5 84 790,9 - 139 112,9

VI produkty przemysłu chemicznego lub przemysłów pokrewnych

140 075,4 26 104,3 19,5 717 503,4 934,8 884 637,4

VII tworzywa sztuczne i artykuły z nich; kauczuk i artykuły z kauczuku

1 053 122,9 80 152,1 1 906,7 585 066,3 52,9 1 720 300,9

VIII skóry i skórki surowe, skóry wyprawione, skóry futerkowe i artykuły z nich; wyroby siodlarskie i rymarskie; artykuły podróżne, torebki i podobne pojemniki; artykuły z jelit zwierzęcych (innych niż z jelit jedwabników)

134,5 56,4 0,1 18 039,1 22,0 18 252,1

IX drewno i artykuły z drewna; węgiel drzewny; korek i artykuły z korka; wyroby ze słomy,

81 653,2 50 236,8 97,8 519 113,8 3,5 651 105,1

125

Własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą własności zagranicznej. 126

Własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora prywatnego, w tym z przewagą własności zagranicznej. 127

Własność krajowa lub z przewagą własności krajowej.

100

Nazwa sekcji Własność zagraniczna

Własność mieszana A125

Własność Mieszana B126

Własność krajowa127

Nie-określone

Łącznie

z esparto lub pozostałych materiałów do wyplatania; wyroby koszykarskie i wyroby z wikliny

X ścier z drewna lub z pozostałego włóknistego materiału celulozowego; papier lub tektura, z odzysku (makulatura i odpady); papier i tektura oraz artykuły z nich

138 588,7 44 424,3 2 281,2 70 750,7 0,1 256 045,0

XI materiały i artykuły włókiennicze

149 250,9 1 497,4 - 202 768,5 20,0 353 536,9

XII obuwie, nakrycia głowy, parasole, parasole przeciwsłoneczne, laski, stołki myśliwskie, bicze, szpicruty i ich części; pióra preparowane i rtykuły z nich; kwiaty sztuczne; artykuły z włosów ludzkich

2 161,9 1 283,2 - 56 435,8 - 59 880,9

XIII artykuły z kamienia, gipsu, cementu, azbestu, miki lub podobnych materiałów; wyroby ceramiczne; szkło i wyroby ze szkła

157 172,5 26 755,7 30,5 306 484,7 57,1 490 500,4

XIV perły naturalne lub hodowlane, kamienie szlachetne lub półszlachetne, metale szlachetne, metale platerowane metalem szlachetnym i artykuły z nich; sztuczna biżuteria; monety

30,3 - 1,9 44 076,5 - 44 108,7

XV metale nieszlachetne i artykuły z metali nieszlachetnych

503 680,9 93 205,5 21 901,2 608 411,5 800,6 1 227 999,7

XVI maszyny i urządzenia mechaniczne; sprzęt elektryczny; ich części; urządzenia do rejestracji i odtwarzania dźwięku, urządzenia telewizyjne do rejestracji i odtwarzania obrazu i dźwięku oraz części i wyposażenie dodatkowe do tych artykułów

1 109 337,4 322 050,0 344 654,3 960 332,8 145 452,0 2 881 826,5

XVII pojazdy, statki powietrzne, jednostki pływające oraz współdziałające urządzenia transportowe

919 283,2 86 069,9 103 351,5 412 187,3 4 120,2 1 525 012,2

XVIII przyrządy i aparatura, optyczne,

6 963,5 1 723,5 1 702,5 25 827,8 81,9 36 299,2

101

Nazwa sekcji Własność zagraniczna

Własność mieszana A125

Własność Mieszana B126

Własność krajowa127

Nie-określone

Łącznie

fotograficzne, kinematograficzne, pomiarowe, kontrolne, precyzyjne, medyczne lub chirurgiczne; zegary i zegarki; instrumenty muzyczne; ich części i akcesoria

XIX broń i amunicja; ich części i akcesoria

0,1 - 0,1 3 794,9 - 3 795,2

XX artykuły przemysłowe różne

174 222,3 28 671,7 1 970,9 735 999,8 7 911,1 948 775,8

XXI dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki

- - - 348,3 - 348,3

Suma 4 682 901 909 4 682 901,9 854 820,5 479 867,2 7 105 587,0 163 350,3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

Tabela 42. Eksport z województw Polski Wschodniej w ujęciu procentowym, z podziałem na sekcje i formy własności; 2013 r.

Nazwa sekcji

Własność zagraniczna

Własność mieszana A128

Własność mieszana

B129 Własność krajowa130

Nie- określone Łącznie

I zwierzęta żywe; produkty pochodzenia zwierzęcego 2,74% 1,07% 0,00% 96,19% 0,00% 100,00%

II produkty pochodzenia roślinnego 11,80% 9,60% 0,00% 77,81% 0,78% 100,00%

III

tłuszcze i oleje pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego oraz produkty ich rozkładu; gotowe tłuszcze jadalne; woski pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego 0,26% 0,46% 0,00% 99,28% 0,00% 100,00%

IV

gotowe artykuły spożywcze; napoje bezalkoholowe, alkoholowe i ocet; tytoń i przemysłowe namiastki tytoniu 23,51% 2,63% 0,16% 73,70% 0,00% 100,00%

V produkty mineralne 24,03% 14,24% 0,77% 60,95% 0,00% 100,00%

VI produkty przemysłu chemicznego lub przemysłów pokrewnych 15,83% 2,95% 0,00% 81,11% 0,11% 100,00%

VII

tworzywa sztuczne i artykuły z nich; kauczuk i artykuły z kauczuku 61,22% 4,66% 0,11% 34,01% 0,00% 100,00%

VIII

skóry i skórki surowe, skóry wyprawione, skóry futerkowe i artykuły z nich; wyroby siodlarskie i rymarskie; artykuły podróżne, torebki i podobne pojemniki; artykuły z jelit zwierzęcych (innych niż z jelit jedwabników) 0,74% 0,31% 0,00% 98,83% 0,12% 100,00%

IX

drewno i artykuły z drewna; węgiel drzewny; korek i artykuły z korka; wyroby ze słomy, z esparto lub pozostałych materiałów do wyplatania; wyroby koszykarskie i wyroby z wikliny 12,54% 7,72% 0,02% 79,73% 0,00% 100,00%

X ścier z drewna lub z pozostałego włóknistego materiału 54,13% 17,35% 0,89% 27,63% 0,00% 100,00%

128

Z przewagą kapitału zagranicznego. 129

Bez wyraźniej przewagi kapitału zagranicznego. 130

Z wyraźną przewagą kapitału krajowego.

102

Nazwa sekcji

Własność zagraniczna

Własność mieszana A128

Własność mieszana

B129 Własność krajowa130

Nie- określone Łącznie

celulozowego; papier lub tektura, z odzysku (makulatura i odpady); papier i tektura oraz artykuły z nich

XI materiały i artykuły włókiennicze 42,22% 0,42% 0,00% 57,35% 0,01% 100,00%

XII

obuwie, nakrycia głowy, parasole, parasole przeciwsłoneczne, laski, stołki myśliwskie, bicze, szpicruty i ich części; pióra preparowane i artykuły z nich; kwiaty sztuczne; artykuły z włosów ludzkich 3,61% 2,14% 0,00% 94,25% 0,00% 100,00%

XIII

artykuły z kamienia, gipsu, cementu, azbestu, miki lub podobnych materiałów; wyroby ceramiczne; szkło i wyroby ze szkła 32,04% 5,45% 0,01% 62,48% 0,01% 100,00%

XIV

perły naturalne lub hodowlane, kamienie szlachetne lub półszlachetne, metale szlachetne, metale platerowane metalem szlachetnym i artykuły z nich; sztuczna biżuteria; monety 0,07% 0,00% 0,00% 99,93% 0,00% 100,00%

XV metale nieszlachetne i artykuły z metali nieszlachetnych 41,02% 7,59% 1,78% 49,54% 0,07% 100,00%

XVI

maszyny i urządzenia mechaniczne; sprzęt elektryczny; ich części; urządzenia do rejestracji i odtwarzania dźwięku, urządzenia telewizyjne do rejestracji i odtwarzania obrazu i dźwięku oraz części i wyposażenie dodatkowe do tych artykułów 38,49% 11,18% 11,96% 33,32% 5,05% 100,00%

XVII

pojazdy, statki powietrzne, jednostki pływające oraz współdziałające urządzenia transportowe 60,28% 5,64% 6,78% 27,03% 0,27% 100,00%

XVIII

przyrządy i aparatura, optyczne, fotograficzne, kinematograficzne, pomiarowe, kontrolne, precyzyjne, medyczne lub chirurgiczne; zegary i zegarki; instrumenty muzyczne; ich części i akcesoria 19,18% 4,75% 4,69% 71,15% 0,23% 100,00%

XIX broń i amunicja; ich części i akcesoria 0,00% 0,00% 0,00% 99,99% 0,00% 100,00%

XX artykuły przemysłowe różne 18,36% 3,02% 0,21% 77,57% 0,83% 100,00%

XXI dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki 0,00% 0,00% 0,00% 100,00% 0,00% 100,00%

Suma 35,25% 6,43% 3,61% 53,48% 1,23% 100,00%

Bardzo niski poziom

Średni poziom

Bardzo wysoki poziom

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

8.2. Bilans handlowy województw z uwzględnieniem struktury towarowej eksportu

Saldo bilansu handlowego poszczególnych województw Makroregionu Polski Wschodniej na 2012 r. zaprezentowano w Tabeli 43. Jak wynika z tego zestawiania, dodatnie saldo charakteryzuje województwa lubelskie, podkarpackie i świętokrzyskie, natomiast ujemne jest udziałem województw podlaskiego i warmińsko-mazurskiego. Deficyt eksportu jest szczególnie wyraźny w tym ostatnim przypadku – wynosi prawie 578 mln PLN, co stanowi wartość ponad 6-krotnie większą niż w województwie podlaskim (w pewnej mierze jest to uzasadnione poziomem obrotu handlu zagranicznego, który w przypadku województwa warmińsko-mazurskiego jest 3-krotnie niższy).

103

Tabela 43. Bilans handlowy województw Polski Wschodniej w 2012 r. Województwa

Wielkość przedsiębiorstwa

Import Eksport Saldo

liczba podmiotów

importujących

wartość importu ogółem

liczba podmiotów

eksportujących

wartość eksportu

wartość

w mln PLN w mln PLN w mln PLN

Polska

ogółem 11 740 377 188,7 10 494 358 626,6 -18 562,1

do 9 pracowników 5 226 21 240,2 4 382 10 236,9 -11 003,3

powyżej 10 pracowników 6 514 355 948,5 6 112 348 389,6 -7 558,9

Lubelskie

ogółem 150 2 660,6 174 3 962,3 1 301,7

do 9 pracowników 63 249,4 80 199,6 -49,8

powyżej 10 pracowników 87 2 411,2 94 3 762,7 1 351,5

Podkarpackie

ogółem 189 7 896,3 191 11 201,7 3 305,4

do 9 pracowników 60 68,5 66 106,3 37,8

powyżej 10 pracowników 129 7 827,9 125 11 095,4 3 267,5

Podlaskie

ogółem 74 2 771,1 82 2 683,3 -87,8

do 9 pracowników 31 868,8 40 138,9 -729,9

powyżej 10 pracowników 43 1 902,3 42 2 544,4 642,1

Świętokrzyskie

ogółem 87 2 120,1 89 3 494,5 1 374,4

do 9 pracowników 24 57,9 22 17,1 -40,8

powyżej 10 pracowników 63 2 062,1 67 3 477,4 1 415,3

Warmińsko-Mazurskie

ogółem 106 6 104,6 112 5 526,7 -577,9

do 9 pracowników 38 57,2 44 38,4 -18,8

powyżej 10 pracowników 68 6 047,4 68 5 488,3 -559,1

Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, Działalność gospodarcza… (op.cit.).

8.3. Relacja obrotów handlu zagranicznego do PKB województw

Wartości wskaźników odzwierciedlających relacje obrotów handlu zagranicznego do PKB w województwach Makroregionu Polski Wschodniej są niskie na tle kraju. Dysproporcje są szczególnie widoczne w przypadku importu, co należy uznać za aspekt pozytywny. W przypadku eksportu wartości tych wskaźników są korzystniejsze, ale i tak znacznie mniejsze od przeciętnej krajowej. Jedynie w przypadku województwa podkarpackiego wartości wskaźników (zawłaszcza eksportu) zbliżają się do średniej krajowej. W pozostałych województwach relacja ta kształtuje się znacznie gorzej. Szczegółowe zestawienie wartości omawianych wskaźników zaprezentowano w Tabeli 44. Tabela 44. Relacja importu i eksportu województw Polski Wschodniej do ich PKB w 2012 r. PKB (ceny

bieżące) w mln PLN

IMPORT EKSPORT Saldo bilansu handlowego

relacja importu do PKB (w %)

w mln PLN relacja eksportu do PKB (w %)

w mln PLN w mln PLN

Polska 1 595 225 23,6 377 188,7 22,5 358 626,6 -18 562,1

Lubelskie 61 180 4,3 2 660,6 6,5 3 962,3 1 301,7

Podkarpackie 59 011 13,4 7 896,3 19,0 11 201,7 3 305,4

Podlaskie 35 219 7,9 2 771,1 7,6 2 683,3 -87,8

Świętokrzyskie 38 969 5,4 2 120,1 9,0 3 494,5 1 374,4

Warmińsko-Mazurskie

43 090 14,2 6 104,6 12,8 5 526,7 -577,9

Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, Działalność gospodarcza… (op.cit.), GUS, Urząd Statystyczny w Katowicach, Wstępne szacunki produktu krajowego brutto według województw w 2012 r. dostępny na http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/RN_Wstepne_szacunki_produktu_krajowego_brutto_wedlug_wojewodztw_w_2012.pdf [dostęp 27.02.2014].

104

8.4. Udział spółek z kapitałem zagranicznym w eksporcie

Podmioty z udziałem kapitału zagranicznego mają bardzo duży wpływ na potencjał eksportowy Makroregionu Polski Wschodniej. Łączna wartość eksportu wygenerowana przez podmioty z zagraniczną własnością kapitału oraz struktury mieszane kapitałowo sięga ok. 45% całkowitej wartości eksportu w regionie. Podmioty o stricte zagranicznej strukturze kapitału eksportują towary i usługi na poziomie 35% zagregowanej sprzedaży eksportowej. Szczegółowe zestawienie tych wartości zaprezentowano w Tabeli 45. Tabela 45. Eksport z województw Polski Wschodniej w 2013 r., z podziałem na formy własności (w tys. EUR) Rodzaj Własności Zagraniczna Mieszana

A131

Mieszana

B132

Krajowa

133 Nieokreślona Łącznie

Suma w tys. EUR

4 682 902 854 821 479 867 7 105 587 163 350 13 286 527

Udział w %

35,25 6,43 3,61 53,48 1,23 100,00

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

8.5. Dynamika wzrostu eksportu i obrotów towarowych dla województw

Przeanalizowano wyniki sprzedaży eksportowej w latach 2009-2013. Największą dynamikę wzrostu zanotowano w przypadku sekcji II, w ramach której w ciągu analizowanego okresu nastąpiło ponad 12-krotne zwiększenie wartości sprzedaży, oraz sekcji XIV, w której przyrost był jeszcze większy – niemal 20-krotny. W Tabeli 46. zaprezentowano dynamikę zmian eksportu z podziałem na sekcje w ujęciu wartościowym, a w Tabeli 47. – w relacji do roku poprzedniego (rok poprzedni = 100). Analogicznej analizie poddano też dynamikę zmian eksportu do poszczególnych krajów (Tabele 48. i 49.). Największy przyrost sprzedaży eksportowej w ciągu lat 2009-2013 odnotowano w przypadku handlu z Indiami (359%), na kolejnych lokatach uplasowały się Stany Zjednoczone z dynamiką eksportu na poziomie 286% i Arabia Saudyjska z przyrostem sprzedaży eksportowej sięgającym 220%. Tabela 46. Dynamika eksportu województw Polski Wschodniej wg sekcji (w tys. EUR) Nr sekcji

Nazwa sekcji 2009 2010 2011 2012 2013

I zwierzęta żywe; produkty pochodzenia zwierzęcego

558 001,2 682 533,8 768 310,8 899 201,5 976 904,4

II produkty pochodzenia roślinnego

326 759,9 340 094,9 362 846,8 472 822,0 498 817,7

III tłuszcze i oleje pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego oraz produkty ich rozkładu; gotowe tłuszcze jadalne; woski pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego

2 010,8 3 041,7 3 141,5 7 349,4 24 531,7

IV gotowe artykuły spożywcze; napoje bezalkoholowe, alkoholowe i ocet; tytoń i przemysłowe namiastki tytoniu

273 969,3 309 471,7 367 707,1 451 796,2 544 735,9

V produkty mineralne 42 655,3 70 946,4 131 993,9 111 319,8 139 112,9

VI produkty przemysłu chemicznego lub przemysłów pokrewnych

410 284,7 610 764,9 828 638,0 824 404,6 884 637,4

VII tworzywa sztuczne i artykuły z nich; kauczuk i artykuły z kauczuku

1 169 823,0 1 495 085,3 1 870 320,4 1 608 086,0 1 720 300,9

VIII skóry i skórki surowe, skóry wyprawione, skóry

7 093,8 9 930,0 16 236,6 19 024,2 22 231,2

131

Własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą własności zagranicznej. 132

Własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora prywatnego, w tym z przewagą własności zagranicznej. 133

Własność krajowa lub z przewagą własności krajowej.

105

Nr sekcji

Nazwa sekcji 2009 2010 2011 2012 2013

futerkowe i artykuły z nich; wyroby siodlarskie i rymarskie; artykuły podróżne, torebki i podobne pojemniki; artykuły z jelit zwierzęcych (innych niż z jelit jedwabników)

IX drewno i artykuły z drewna; węgiel drzewny; korek i artykuły z korka; wyroby ze słomy, z esparto lub pozostałych materiałów do wyplatania; wyroby koszykarskie i wyroby z wikliny

425 884,8 486 317,3 547 659,0 575 278,9 647 126,0

X ścier z drewna lub z pozostałego włóknistego materiału celulozowego; papier lub tektura, z odzysku (makulatura i odpady); papier i tektura oraz artykuły z nich

176 782,5 204 357,5 218 266,4 228 961,9 256 045,0

XI materiały i artykuły włókiennicze

235 173,4 274 309,4 308 488,5 318 030,5 353 536,9

XII obuwie, nakrycia głowy, parasole, parasole przeciwsłoneczne, laski, stołki myśliwskie, bicze, szpicruty i ich części; pióra preparowane i artykuły z nich; kwiaty sztuczne; artykuły z włosów ludzkich

36 451,4 42 683,6 45 829,6 54 392,1 59 880,9

XIII artykuły z kamienia, gipsu, cementu, azbestu, miki lub podobnych materiałów; wyroby ceramiczne; szkło i wyroby ze szkła

280 105,7 342 449,6 387 424,5 401 357,0 490 500,4

XIV perły naturalne lub hodowlane, kamienie szlachetne lub półszlachetne, metale szlachetne, metale platerowane metalem szlachetnym i artykuły z nich; sztuczna biżuteria; monety

2 681,9 5 184,4 12 572,6 34 342,6 44 108,7

XV metale nieszlachetne i artykuły z metali nieszlachetnych

733 022,1 919 243,7 1 141 032,4 1 228 962,1 1 227 999,7

XVI maszyny i urządzenia mechaniczne; sprzęt elektryczny; ich części; urządzenia do rejestracji i odtwarzania dźwięku, urządzenia telewizyjne do rejestracji i odtwarzania obrazu i dźwięku oraz części i wyposażenie dodatkowe do tych artykułów

1 355 709,7 1 836 842,2 2 209 412,3 2 596 464,9 2 881 826,5

XVII pojazdy, statki powietrzne, jednostki pływające oraz współdziałające urządzenia transportowe

676 295,5 961 122,0 1 238 210,2 1 470 574,0 1 525 012,2

XVIII przyrządy i aparatura, optyczne, fotograficzne, kinematograficzne,

17 164,8 24 987,8 23 486,6 33 782,3 36 299,2

106

Nr sekcji

Nazwa sekcji 2009 2010 2011 2012 2013

pomiarowe, kontrolne, precyzyjne, medyczne lub chirurgiczne; zegary i zegarki; instrumenty muzyczne; ich części i akcesoria

XIX broń i amunicja; ich części i akcesoria

1 625,7 4 588,7 2 697,2 5 867,1 3 795,2

XX artykuły przemysłowe różne

760 157,0 757 882,3 835 038,6 864 458,9 948 775,8

XXI dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki

76,5 180,7 131,6 395,5 348,3

Łącznie 7 491 729

7 491 728,9 9 382 018,0 11 319 444,7 12 206 871,6

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

Tabela 47. Dynamika eksportu województw Polski Wschodniej wg sekcji (rok poprzedni = 100) Nr sekcji Nazwa sekcji 2009 2010 2011 2012 2013

I zwierzęta żywe; produkty pochodzenia zwierzęcego 122 113 117 109

II produkty pochodzenia roślinnego 104 107 130 105

III tłuszcze i oleje pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego oraz produkty ich rozkładu; gotowe tłuszcze jadalne; woski pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego

151 103 234 334

IV gotowe artykuły spożywcze; napoje bezalkoholowe, alkoholowe i ocet; tytoń i przemysłowe namiastki tytoniu

113 119 123 121

V produkty mineralne 166 186 84 125

VI produkty przemysłu chemicznego lub przemysłów pokrewnych

149 136 99 107

VII tworzywa sztuczne i artykuły z nich; kauczuki artykuły z kauczuku

128 125 86 107

VIII skóry i skórki surowe, skóry wyprawione, skóry futerkowe i artykuły z nich; wyroby siodlarskie i rymarskie; artykuły podróżne, torebki i podobne pojemniki; artykuły z jelit zwierzęcych (innych niż z jelit jedwabników)

140 164 117 117

IX drewno i artykuły z drewna; węgiel drzewny; korek i artykuły z korka; wyroby ze słomy, z esparto lub pozostałych materiałów do wyplatania; wyroby koszykarskie i wyroby z wikliny

114 113 105 112

X ścier z drewna lub z pozostałego włóknistego materiału celulozowego; papier lub tektura, z odzysku (makulatura i odpady); papier i tektura oraz artykuły z nich

116 107 105 112

XI materiały i artykuły włókiennicze 117 112 103 111

XII obuwie, nakrycia głowy, parasole, parasole przeciwsłoneczne, laski, stołki myśliwskie, bicze, szpicruty i ich części; pióra preparowane i artykuły z nich; kwiaty sztuczne; artykuły z włosów ludzkich

117 107 119 110

XIII artykuły z kamienia, gipsu, cementu, azbestu, miki lub podobnych materiałów; wyroby ceramiczne; szkło i wyroby ze szkła

122 113 104 122

XIV perły naturalne lub hodowlane, kamienie szlachetne lub półszlachetne, metale szlachetne, metale platerowane metalem szlachetnym i artykuły z nich; sztuczna biżuteria; monety

193 243 273 128

XV metale nieszlachetne i artykuły z metali nieszlachetnych

125 124 108 100

107

Nr sekcji Nazwa sekcji 2009 2010 2011 2012 2013

XVI maszyny i urządzenia mechaniczne; sprzęt elektryczny; ich części; urządzenia do rejestracji i odtwarzania dźwięku, urządzenia telewizyjne do rejestracji i odtwarzania obrazu i dźwięku oraz części i wyposażenie dodatkowe do tych artykułów

135 120 118 111

XVII pojazdy, statki powietrzne, jednostki pływające oraz współdziałające urządzenia transportowe

142 129 119 104

XVIII przyrządy i aparatura, optyczne, fotograficzne, kinematograficzne, pomiarowe, kontrolne, precyzyjne, medyczne lub chirurgiczne; zegary i zegarki; instrumenty muzyczne; ich części i akcesoria

146 94 144 107

XIX broń i amunicja; ich części i akcesoria 282 59 218 65

XX artykuły przemysłowe różne 100 110 104 110

XXI dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki 236 73 300 88

Łącznie 125 121 108 109

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

Tabela 48. Dynamika eksportu z podziałem na kraje docelowe (w tys. EUR)

Kraj 2009 2010 2011 2012 2013 przyrost w % od 2009

Niemcy 1 733 211,7 2 179 354,7 2 736 938,7 2 726 078,4 3 002 742,0 73

Francja 467 946,6 585 492,5 730 956,8 759 949,2 801 300,3 71

Rosja 346 145,2 473 731,4 560 462,3 652 715,7 765 419,8 121

Ukraina 468 290,8 505 316,5 527 566,5 634 903,1 622 936,9 33

Wielka Brytania

294 836,8 394 482,7 526 868,2 634 070,3 760 530,4 158

USA 206 471,8 386 866,0 491 290,8 649 582,6 796 268,9 286

Włochy 434 445,6 457 616,6 503 739,0 521 549,0 534 216,6 23

Holandia 340 190,4 417 248,4 586 570,1 533 791,3 539 177,4 58

Republika Czeska

282 721,7 315 826,8 424 299,5 478 045,7 492 881,5 74

Słowacja 218 539,5 304 566,3 354 629,1 386 503,4 432 025,9 98

Białoruś 201 303,6 287 209,7 279 954,3 367 854,5 394 284,3 96

Belgia 211 180,0 253 624,4 299 948,6 295 447,1 288 487,2 37

Węgry 213 933,5 220 016,4 266 604,2 276 771,7 300 144,0 40

Litwa 174 410,2 200 369,0 256 745,6 296 941,9 319 379,2 83

Kanada 184 641,2 213 405,1 227 275,4 301 836,7 261 373,3 42

Hiszpania 161 689,1 189 664,3 208 889,5 240 254,9 264 925,3 64

Szwecja 149 415,0 201 814,9 224 743,2 208 351,5 239 301,3 60

Austria 122 161,2 149 534,9 206 951,6 244 440,0 250 864,2 105

Rumunia 116 724,2 159 152,4 212 923,4 215 559,2 235 561,8 102

Dania 143 346,5 129 087,6 159 905,7 146 078,2 143 653,2 0

Chiny 85 504,1 106 944,7 110 824,3 116 261,8 108 120,1 26

Łotwa 55 831,4 67 051,5 91 926,4 122 652,7 139 547,5 150

Norwegia 59 129,2 63 935,0 85 272,4 108 560,4 125 083,9 112

Szwajcaria 66 174,2 86 499,3 93 366,7 91 710,3 98 937,1 50

Turcja 52 303,3 69 974,0 108 292,6 95 792,6 66 983,4 28

Słowenia 54 694,0 83 109,2 83 986,3 55 281,3 49 582,3 -9

Estonia 35 816,3 45 883,6 59 859,6 73 166,8 94 734,8 165

Finlandia 34 380,5 48 836,4 67 874,7 66 460,1 70 178,5 104

Bułgaria 31 478,3 39 853,3 40 945,8 51 573,1 76 322,3 142

Tajwan 18 279,2 37 778,7 50 719,6 50 679,1 48 111,1 163

Chorwacja 32 770,1 32 878,9 37 839,2 32 443,8 30 596,1 -7

Kazachstan 19 112,2 23 765,6 32 158,8 36 600,8 47 627,5 149

Grecja 30 638,4 32 979,8 29 080,7 31 009,3 34 240,8 12

Arabia 11 937,3 18 553,0 54 223,5 32 260,9 38 158,6 220

108

Saudyjska

Indie 11 040,8 20 874,6 29 261,9 36 794,8 50 685,1 359

Irlandia 16 916,8 28 097,6 29 509,1 33 530,3 36 603,9 116

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

Tabela 49. Dynamika eksportu z podziałem na kraje docelowe (rok poprzedni = 100)

Kraj 2010 2011 2012 2013

Niemcy 125,74 125,58 99,60 110,15

Francja 125,12 124,84 103,97 105,44

Rosja 136,86 118,31 116,46 117,27

Ukraina 107,91 104,40 120,35 98,12

Wielka Brytania 133,80 133,56 120,35 119,94

Stany Zjednoczone Ameryki 187,37 126,99 132,22 122,58

Włochy 105,33 110,08 103,54 102,43

Niderlandy 122,65 140,58 91,00 101,01

Republika Czeska 111,71 134,35 112,67 103,10

Słowacja 139,36 116,44 108,99 111,78

Białoruś 142,67 97,47 131,40 107,18

Belgia 120,10 118,26 98,50 97,64

Węgry 102,84 121,17 103,81 108,44

Litwa 114,88 128,14 115,66 107,56

Kanada 115,58 106,50 132,81 86,59

Hiszpania 117,30 110,14 115,02 110,27

Szwecja 135,07 111,36 92,71 114,85

Austria 122,41 138,40 118,11 102,63

Rumunia 136,35 133,79 101,24 109,28

Dania 90,05 123,87 91,35 98,34

Chiny 125,08 103,63 104,91 93,00

Łotwa 120,10 137,10 133,42 113,77

Norwegia 108,13 133,37 127,31 115,22

Szwajcaria 130,71 107,94 98,23 107,88

Turcja 133,79 154,76 88,46 69,93

Słowenia 151,95 101,06 65,82 89,69

Estonia 128,11 130,46 122,23 129,48

Finlandia 142,05 138,98 97,92 105,59

Bułgaria 126,61 102,74 125,95 147,99

Tajwan 206,68 134,25 99,92 94,93

Chorwacja 100,33 115,09 85,74 94,30

Kazachstan 124,35 135,32 113,81 130,13

Grecja 107,64 88,18 106,63 110,42

Arabia Saudyjska 155,42 292,26 59,50 118,28

Indie 189,07 140,18 125,74 137,75

Irlandia 166,09 105,02 113,63 109,17

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

8.6. Sektory, branże i produkty eksportowe

W ujęciu wartościowym zdecydowanym liderem rankingu hitów eksportowych Makroregionu Polski Wschodniej jest sekcja XVI: Części silników turboodrzutowych i turbośmigłowych. Na kolejnych miejscach uplasowały się sekcje związane z sektorem spożywczym i przemysłu maszynowego. Szczegółowe zestawienie poszczególnych sekcji, uszeregowanych malejąco, z podziałem na województwa zaprezentowano w Tabeli 50.

109

Tabela 50. Pięćdziesiąt najważniejszych produktów eksportowych województw Polski Wschodniej, z uwzględnieniem kraju przeznaczenia, 2013 r. (w tys. EUR) Województwo Sekcja Opis towaru Kraj

przeznaczenia Wartość

Podkarpackie XVI Części silników turboodrzutowych i turbośmigłowych USA 280 366,3

Podlaskie I Łososie pacyf., łososie atlant., głowacica, wędz., włącz. z filetami, inne niż jadalne odpadki rybne

Niemcy 161 847,3

Podkarpackie XVI Części silników turboodrzutowych i turbośmigłowych Kanada 153 669,6

Podkarpackie XVII Koła jezdne oraz ich części i akcesoria, do pojazdów samochodowych objętych pozycjami od 8701do 8705:

Niemcy 135 027,0

Podkarpackie XVI Części nadające się do stosowania wyłącznie lub głównie do silników objętych pozycją 8407 lub 8408; inne niż do silników lotniczych, bez tych z poz. 84099100

Niemcy 132 745,9

Podkarpackie XVII Śmigłowce o masie własnej > 2000 kg Stany Zjednoczone Ameryki

104 862,9

Warmińsko- Mazurskie

XX Meble drewniane, pozostałe Niemcy 91 008,1

Podkarpackie XVI Pompy powietrzne lub próżniowe, sprężarki i wentylatory; okapy wentylacyjne lub recyrkulacyjne z wentylatorem, nawet z filtrami

Wielka Brytania 89 703,8

Warmińsko - Mazurskie

VII Opony pneumatyczne, nowe, gumowe w rodzaju stosowanych w autobusach lub samochodach ciężarowych

Francja 89 176,2

Świętokrzyskie XVI Łożyska toczne kulkowe Niderlandy 83 649,1

Podkarpackie XVII Części i akcesoria nadwozi (włączając kabiny) do pojazdów samochodowych objętych poz. od 8701 do 8705, z wyłączeniem zderzaków i ich części oraz pasów bezpieczeństwa

Niemcy 73 198,4

Podkarpackie XVI Pompy powietrzne lub próżniowe, sprężarki i wentylatory; okapy wentylacyjne lub recyrkulacyjne z wentylatorem, nawet z filtrami

Hiszpania 72 279,3

Podkarpackie XVII Części do samolotów lub śmigłowców USA 59 704,0

Warmińsko - Mazurskie

VII Opony pneumatyczne, nowe, gumowe w rodzaju stosowanych w pojazdach samochodowych (włączając osobowo-towarowe i wyścigowe)

Francja 56 463,1

Podlaskie I Sery Rosja 52 517,8

Lubelskie XX Meble do siedzenia przekształcalne w miejsca do spania, z wyjątkiem ogrodowych lub kempingowych

Niemcy 47 592,4

Warmińsko - Mazurskie

VII Opony pneumatyczne, nowe, gumowe w rodzaju stosowanych w autobusach lub samochodach ciężarowych

Niemcy 47 478,0

Lubelskie VI Węgiel Niemcy 47 322,2

Podkarpackie VII Przewody, rury, węże, z gumy innej niż ebonit, z wyposażeniem, wzmocnione lub inaczej połączone tylko z materiałami włókienniczymi

Niemcy 46 974,9

Świętokrzyskie XIII Szkło bezpieczne wielowarstwowe, o wymiarach i kształtach odpowiednich do wbudowania w pojazdach, statkach powietrznych, kosmicznych lub wodnych

Wielka Brytania 46 741,4

Warmińsko - Mazurskie

VII Opony pneumatyczne, nowe, gumowe w rodzaju stosowanych w autobusach lub samochodach ciężarowych

Włochy 46 247,0

Warmińsko - Mazurskie

XX Meble do siedzenia z drewnianą ramą, tapicerowane Niemcy 44 593,7

Lubelskie VI 6-Heksanolaktam Tajwan 43 095,9

Lubelskie VI 6-Heksanolaktam Chiny 42 431,7

110

Województwo Sekcja Opis towaru Kraj przeznaczenia

Wartość

Warmińsko - Mazurskie

VII Opony pneumatyczne, nowe, gumowe, z bieżnikiem daszkowym lub podobnym, w rodzaju stosowanych w pojazdach lub maszynach używanych w rolnictwie i leśnictwie

Francja 41 410,8

Warmińsko - Mazurskie

XX Meble do siedzenia, z drewnianą ramą, tapicerowane Niderlandy 40 500,5

Świętokrzyskie XVI Wiązki przewodów zapłonowych i innych przewodów, w rodzaju stosowanych w pojazdach, statkach powietrznych lub pływających

Niemcy 40 233,2

Lubelskie XVII Części do samolotów lub śmigłowców Włochy 39 069,0

Warmińsko - Mazurskie

VII Opony pneumatyczne, nowe, gumowe w rodzaju stosowanych w pojazdach samochodowych

Włochy 38 997,3

Warmińsko - Mazurskie

VII Mieszanki kauczukowe (gumowe) napełnione sadzą lub krzemionką, niewulkanizowane, w formach podstawowych lub w płytach, arkuszach lub taśmach

Węgry 38 728,0

Warmińsko - Mazurskie

VII Opony pneumatyczne, nowe, gumowe w rodzaju stosowanych w pojazdach samochodowych (włączając osobowo-towarowe i wyścigowe)

Niemcy 37 819,4

Podkarpackie XVII Podwozia i ich części Kanada 36 160,7

Świętokrzyskie XIII Szkło bezpieczne wielowarstwowe, o wymiarach i kształtach odpowiednich do wbudowania w pojazdach, statkach powietrznych, kosmicznych lub wodnych

Niemcy 34 291,3

Świętokrzyskie XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc

Słowacja 34 167,9

Podkarpackie XV Artykuły z aluminium Niemcy 33 920,8

Podlaskie XVI Ekspresy do parzenia kawy lub herbaty Niderlandy 33 783,4

Podlaskie I Mięso ze świń zamrożone, bez tusz i półtusz, szynek, łopatek i ich kawałków z kośćmi

Białoruś 33 573,1

Świętokrzyskie XVI Aparaty telefoniczne dla sieci komórkowych lub dla innych sieci bezprzewodowych

Austria 33 252,4

Podkarpackie XVI Mech. i przekładnie zębate; mech. śrubowo-kulkowe lub śrubowo-wałeczkowe; skrzynie przekładniowe

Kanada 31 303,4

Świętokrzyskie XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc

Republika Czeska 31 123,4

Warmińsko - Mazurskie

XX Meble do siedzenia przekształcalne w miejsca do spania, z wyjątkiem ogrodowych lub kempingowych

Niemcy 29 729,2

Lubelskie VI Azotan amonu, nawet w roztworze wodnym Wielka Brytania 29 310,0

Podkarpackie XVI Turbiny gazowe inne niż silniki turboodrzutowe i turbośmigłowe, o mocy ≤ 5000 kW

Stany Zjednoczone Ameryki

28 836,3

Lubelskie IV Sok z dowolnego pojedynczego owocu lub warzywa, inny niż w poz. 200911 do 20098199, niesfermentowany i niezawierający alkoholu, nawet z dodatkiem cukru

Niderlandy 28 613,6

Podkarpackie XVII Podwozia i ich części, do towarów objętych pozycją 8801 lub 8802

Stany Zjednoczone Ameryki

28 384,2

Świętokrzyskie XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc

Niemcy 26 502,4

Podkarpackie XVII Samoloty i pozostałe statki powietrzne, bez Stany 26 497,9

111

Województwo Sekcja Opis towaru Kraj przeznaczenia

Wartość

śmigłowców, o masie własnej > 2000 kg ale ≤ 15000 kg Zjednoczone Ameryki

Podlaskie XVI Ekspresy do parzenia kawy lub herbaty Francja 26 382,3

Podkarpackie XVII Pojazdy z silnikami tłokowymi wewnętrznego spalania o zapłonie iskrowym, o pojemności > 1000 cm

3

i ≤ 1500 cm3

Niemcy 26 074,9

Podkarpackie XVI Części nadające się do stosowania wyłącznie lub głównie do silników

Belgia 25 915,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

8.7. Kierunki eksportu

We wszystkich województwach Makroregionu Polski Wschodniej najważniejszym partnerem handlowym są Niemcy, a kolejne miejsca zajmują: Francja, Rosja i Ukraina. Województwa Polski Wschodniej charakteryzują się na tle kraju dużym udziałem obrotów handlowych z krajami byłego ZSRR, co jest zrozumiale z uwagi na ich położenie geograficzne. Szczegółowe zestawienie najbardziej popularnych kierunków eksportu, uszeregowanych malejąco według obrotu handlowego, zaprezentowano w Tabeli 51. Tabela 51. Eksport do największych rynków docelowych, uszeregowanych malejąco wg wartości łącznego eksportu z podziałem na województwa, 2013 r. (w tys. EUR) Lubelskie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie Warmińsko -

Mazurskie Suma

Niemcy 1 974 473,0 4 921 181,2 1 357 533,8 1 478 578,8 2 646 558,7 12 378 325,5 Francja 553 602,2 929 144,3 241 420,7 225 691,5 1 395 786,7 3 345 645,4 Rosja 379 553,3 755 636,8 709 223,9 323 565,2 630 495,2 2 798 474,5 Ukraina 803 302,3 1 322 862,5 149 081,2 351 576,1 132 191,5 2 759 013,7 Wielka Brytania

563 165,1 757 201,9 334 515,1 499 286,2 456 620,2 2 610 788,4

USA 116 445,0 2 015 618,0 83 073,1 68 613,4 246 730,5 2 530 480,1 Włochy 658 878,5 550 942,2 254 481,6 279 672,6 707 591,9 2 451 566,8 Niderlandy 626 489,0 315 490,7 364 443,5 554 978,3 555 575,9 2 416 977,5 Republika Czeska

399 562,3 667 187,9 186 856,0 476 159,4 264 009,6 1 993 775,2

Słowacja 393 967,7 631 793,0 173 574,6 355 980,1 140 948,8 1 696 264,3 Białoruś 339 919,6 237 788,0 707 916,8 117 499,1 127 483,0 1 530 606,4 Belgia 448 120,0 475 711,9 91 479,4 88 999,8 244 376,3 1 348 687,4 Węgry 186 767,7 396 574,5 165 535,0 187 413,5 341 179,2 1 277 469,8 Litwa 121 859,4 112 538,9 515 204,8 140 777,5 357 465,4 1 247 846,0 Kanada 76 772,9 1 037 052,8 23 309,7 11 052,9 40 343,5 1 188 531,7 Hiszpania 113 551,8 364 935,9 47 669,7 111 772,4 427 493,2 1 065 423,1 Szwecja 101 423,2 289 537,5 130 595,5 188 626,1 313 443,7 1 023 625,9 Austria 180 448,3 311 649,9 39 725,8 253 377,7 188 750,1 973 951,9 Rumunia 120 577,6 315 893,2 58 918,0 199 190,6 245 341,7 939 921,0 Dania 99 075,6 147 330,9 74 115,8 218 942,4 182 606,6 722 071,3 Chiny 292 088,3 54 994,9 36 803,4 60 406,0 83 362,3 527 654,9 Łotwa 62 526,0 62 540,5 171 570,9 66 822,2 113 549,8 477 009,4 Norwegia 51 421,5 68 005,4 121 148,9 115 165,2 86 239,9 441 980,9 Szwajcaria 40 303,9 169 178,6 27 738,2 52 113,2 147 353,9 436 687,7 Turcja 58 196,7 101 996,0 78 348,4 47 143,3 107 661,5 393 345,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

112

8.8. Liderzy eksportu

Najwięksi eksporterzy w 2013 r., w podziale na poszczególne województwa, zostali zaprezentowani w Tabelach 52 -56 (dla każdej firmy wskazano 5 najważniejszych rynków docelowych). Tabela 52. Liderzy eksportu województwa lubelskiego w 2013 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

Tabela 53. Liderzy eksportu województwa podkarpackiego w 2013 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

113

Tabela 54. Liderzy eksportu województwa podlaskiego w 2013 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

Tabela 55. Liderzy eksportu województwa świętokrzyskiego w 2013 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

114

Tabela 56. Liderzy eksportu województwa warmińsko-mazurskiego w 2013 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej.

115

9. Determinanty rozwoju eksportu 9.1. Bariery rozwoju eksportu We współczesnej gospodarce światowej, charakteryzującej się m.in. intensyfikacją międzynarodowej integracji, rośnie znaczenie umiędzynarodowienia działalności firm. Globalizacja, a wraz z nią globalna konkurencja, koncentracja własności i kapitału, wzrost znaczenia gospodarki opartej na kapitale intelektualnym oraz szybki rozwój technologii informatycznych i telekomunikacji powodują, że współczesne przedsiębiorstwo musi podjąć wyzwanie dostosowania się do nowych wymagań globalnego rynku

134. Przedsiębiorstwo, decydując się

na uczestnictwo w wymianie międzynarodowej, zyskuje szansę poprawy swojej efektywności i konkurencyjności. Zwiększenie skali eksportu jest jednym z ważniejszych wyzwań makroregionalnej gospodarki.

135 Decydując się na podbijanie zagranicznych rynków firma musi też zaakceptować ryzyko jakie się

z tym wiąże i zmierzyć się z różnego rodzaju barierami. Za cenne źródło informacji w tym zakresie można uznać Strategię proeksportowego rozwoju gospodarki polskiej opracowaną przez Stowarzyszenie Eksporterów Polskich

136. Istotna dla rozpoznania barier rozwoju eksportu jest identyfikacja, w ramach badań prowadzonych

przez ekspertów Stowarzyszenia, słabych stron polskiego sektora eksportowego oraz rysujących się zagrożeń. Najistotniejsze tezy wynikające z tej analizy przedstawiono w Tabeli 57.

Tabela 57. Analiza SWOT polskiego sektora eksportowego

Słabe strony

Zagrożenia

Niezadowalający stopień internacjonalizacji gospodarki Polski.

Mała skłonność do eksportu firm z sektora MŚP.

Niekorzystna tendencja w zakresie opłacalności eksportu.

Mały udział krajów pozaeuropejskich w polskim eksporcie.

Mały udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie.

Ograniczenie polityki proeksportowej do wykorzystania bezpośrednich instrumentów wsparcia finansowego i promocyjnego.

Słaba ocena skuteczności wsparcia promocyjnego.

Słabości struktury organizacyjnej wspierania eksportu: rozproszenie systemu, brak jednostki koordynującej oraz ośrodków zapewniających eksporterom kompleksową obsługę i pełny dostęp do oferowanych instrumentów wsparcia.

Słabość powiązań między sferą B+R i sektorem przedsiębiorstw oraz mała innowacyjność, utrudniające poprawę międzynarodowej konkurencyjności.

Wejście gospodarki światowej i europejskiej w fazę długotrwałego osłabienia wzrostu, lokalnych kryzysów i narastającej niepewności.

Utrzymująca się słabość gospodarki europejskiej, pogłębienie kryzysu (i ewentualnie rozpad) strefy euro.

Osłabienie napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski.

Narastanie dysproporcji w efektywności firm z kapitałem zagranicznym i wyłącznie polskim, malejąca skłonność tych ostatnich do eksportu.

Utrzymująca się niesprawność polityki proeksportowej: brak nowych rozwiązań organizacyjnych, narastająca atomizacja systemu wspierania eksportu, niewielka popularność instrumentów wsparcia finansowego i promocyjnego oraz ich mała skuteczność.

Petryfikacja europocentrycznej orientacji polskiego eksportu i narastający deficyt w obrotach z pozostałymi krajami.

Dalsza stagnacja sfery B+R i utrzymująca się słabość jej powiązań z sektorem przedsiębiorstw oraz brak zasadniczej poprawy innowacyjności polskich przedsiębiorstw, a w konsekwencji pogarszająca się konkurencyjność oferty eksportowej, mały udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie oraz ciągły brak rozpoznawalnych w świecie polskich marek.

Brak znaczących efektów działań na rzecz poprawy otoczenia biznesowego w Polsce.

Źródło: Stowarzyszenie Eksporterów Polskich, Strategia proeksportowego rozwoju gospodarki polskiej, Warszawa, 2012, s. 25-26.

134

Czaja-Cieszyńska H., Internacjonalizacja jako szansa rozwoju dla małych i średnich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, 2009. 135

http://www.polskawschodnia.gov.pl/2014_2020/Documents/2013_09_20_Projekt_PO_PW_2014_2020.pdf 136

Stowarzyszenie Eksporterów Polskich, Strategia proeksportowego rozwoju gospodarki polskiej, Warszawa, 2012.

116

Wszystkie zidentyfikowane słabe strony (mogące jednocześnie stanowić barierę w internacjonalizacji działalności) i zagrożenia polskiego sektora eksportowego należy uznać za jak najbardziej aktualne w odniesieniu do działalności eksportowej przedsiębiorstw Polski Wschodniej. W literaturze przedmiotu proponuje się podział barier ekspansji eksportowej na zewnętrzne i wewnętrzne

137.

Spośród barier zewnętrznych można wskazać:

Liczne formalności i konieczność gromadzenia obszernej dokumentacji związanej z rozpoczęciem działalności eksportowej, co generuje wysokie koszty (finanse i czas) związane z dopełnieniem formalności oraz procedur związanych z prowadzeniem działalności za granicą.

Rozdrobnienie sektora rolnego (przeciętna wielkość gospodarstwa mniejsza niż średnia w Polsce), a także producentów (np. branża mleczarska), co powoduje kłopoty np. z zapewnieniem stałych dostaw towarów do sieci handlowych.

Braki na lokalnym rynku pracy: specjalistów z wykształceniem technicznym, specjalistów od spedycji i eksportu, kadry menedżerskiej ze znajomością języków obcych.

Zły stan infrastruktury komunikacyjnej.

Utrudniony dostęp do kapitału niezbędnego do internacjonalizacji działalności (kredyty, pożyczki).

Brak odpowiedniej informacji o rynkach zagranicznych oraz publicznego wsparcia.

Braki w koordynacji działań poszczególnych instytucji zaangażowanych we wspieranie polskiego eksportu, w tym brak koordynacji działań promocyjnych i proeksportowych między ministerstwami a agendami rządowymi oraz dublowanie się programów promocyjnych misji gospodarczych, prowadzące do rozproszenia środków budżetowych przeznaczonych na promocję gospodarczą, a w wielu wypadkach do ich marnotrawstwa

138.

Słaba pozycja polskich produktów za granicą i słaba marka Polski w części krajów – dużą słabością polskiego eksportu jest ciągły brak utrwalonych, powszechnie kojarzonych w świecie z Polską, marek towarowych, zwłaszcza w grupie wyrobów wysoko przetworzonych, o wysokim poziomie zaawansowania technologicznego. Większość polskiego eksportu trafia na rynki zagraniczne anonimowo lub ze znakami firmowymi zamawiającego

139.

Przeszkody tkwiące m.in. w strukturze rynku europejskiego, a ściślej w jego "niepełnym otwarciu". Przedstawiciele branży środków transportu podkreślali brak pełnej swobody przepływu produktów (i usług) w obrębie UE (brak tzw. interoperacyjności). Każdy rynek krajowy w Europie nadal ma swoje normy i przepisy, nawiązujące do dyrektyw UE, w związku z czym pojazdy kolejowe (lokomotywy, wagony) muszą przechodzić dodatkową procedurę dopuszczenia do rynku zewnętrznego (poza procedurą dopuszczenia w kraju)

140.

Brak wsparcia w zakresie ochrony prawnej i politycznej.

Bariery prawne rynków zagranicznych.

Zbyt mała liczba programów ukierunkowanych na wsparcie za granicą konkretnych branż.

Brak dostępu do wiarygodnej informacji w zakresie analizy rynkowej (ekonomiczno-politycznej) przygotowanej specjalnie dla poszczególnych branż.

Różnice kulturowe, inne wzorce zachowań.

Rozproszenie obowiązujących regulacji w różnych źródłach, znacznie utrudniające dotarcie do nich.

Tak zwany „czarny PR”.

Struktura przedsiębiorstw z dominacją najmniejszych podmiotów, stanowiąca istotną przeszkodę w wykorzystaniu szans, jakie niesie proces globalizacji. Dotychczasowy udział Polski w tym procesie sprowadzał się w gruncie rzeczy do udziału w integracji europejskiej, ponieważ niewielkie przeciętnie rozmiary firm i ich doświadczenie w eksporcie utrudniały aktywność na odległych rynkach pozaeuropejskich

141.

137

Taki podział przyjęto m.in. w Raporcie Komisji Europejskiej: Internationalisation of European SMEs , UE, 2010. 138

Grupa PTWP S.A., Raport: Polski eksport, polska ekspansja. Oceny, bariery, oczekiwania, 2013. 139

Stowarzyszenie Eksporterów Polskich, Strategia proeksportowego rozwoju gospodarki polskiej, Warszawa, 2012. 140

Grupa PTWP S.A.: Raport: Polski eksport… op.cit 141

http://www.eksporterzy.org/documents/2012-08-22_strategia/Strategia_proeksportowego_rozwoju_gospodarki_ polskiej . pdf [dostęp 27.02.2014].

117

Niewielka rola wyrobów wysokiej techniki w polskim eksporcie, związana z małym udziałem tych wyrobów w produkcji sprzedanej polskiego przemysłu przetwórczego, co odzwierciedla słabość sfery badawczo-rozwojowej w Polsce i jej powiązań z sektorem przedsiębiorstw. Znajduje to potwierdzenie w małym udziale w PKB Polski nakładów na badania i rozwój i niskiej, na tle europejskim, aktywności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw.

Przeszkody związane z przeregulowaniem gospodarki oraz niesprawnością administracji publicznej i sądownictwa, które dla działalności eksportowej są niejednokrotnie utrudnieniem większym niż specyficzne problemy, wynikające z niedoskonałości prowadzonej w Polsce polityki proeksportowej. Pozycja Polski w międzynarodowych rankingach łatwości prowadzenia biznesu pozostaje odległa. W niektórych segmentach otoczenia biznesowego, jak uzyskiwanie pozwoleń budowlanych, płacenie podatków czy warunki rozpoczęcia działalności gospodarczej, oceny Polski należały do najniższych w świecie

142.

Stosunkowo niski poziom koncentracji produkcji rolniczej i przetwórstwa żywności, mała wydajność pracy w przemyśle spożywczym oraz mało aktywny marketing i promocja polskich produktów rolno-spożywczych, co – mimo obserwowanych pozytywnych przeobrażeń – nadal utrudnia skuteczne konkurowanie z pozostałymi państwami Wspólnoty

143.

Spośród barier wewnętrznych (wynikających z charakterystyki danego przedsiębiorstwa) można wyróżnić:

Problemy z podjęciem decyzji o potrzebie i chęci ekspansji na nowe rynki.

Wysokie ceny produktów i usług oferowanych przez firmy. Ma to związek z ogólnym poziomem cen na rynku macierzystym i z efektywnością procesów w firmie. Przekłada się to na słabszą pozycję konkurencyjną na rynku zagranicznym.

Wysokie koszty związane z nawiązaniem i prowadzeniem zagranicznych operacji biznesowych.

Niski poziom wiedzy na temat dostępnych instrumentów wsparcia internacjonalizacji działalności.

Jakość kapitału ludzkiego i związane z tym trudności w znalezieniu pracowników o kluczowym znaczeniu.

Bariery kompetencyjne, dotyczące przygotowania, a następnie negocjacji bardziej złożonych, kontraktowych form internacjonalizacji. Z tym wiąże się kwestia umiejętności doboru, a następnie korzystania z usług konsultantów, doradców, prawników itp.

W niektórych dziedzinach, jak np. międzynarodowej ochronie patentowej czy udziale w branżowych konferencjach oraz targach, istotną barierą są wysokie koszty z tym związane

144.

Bariera językowa, która przekłada się m.in. na brak rozumienia przepisów i zasad funkcjonowania. Problem ten występuje np. w przypadku przetargów publicznych, gdzie niemożność zapoznania się ze szczegółowymi warunkami uczestnictwa praktycznie eliminuje firmy z udziału w nich.

Brak wymaganych certyfikatów – np. bez uzyskania certyfikatu CCC produkty nie mogą być wprowadzane na rynek chiński (ani importowane)

145.

Brak środków na unowocześnienie produkcji146

. Jeszcze inną kwestią są bariery związane z wykorzystaniem instrumentów wspierania eksportu. Można wśród nich wyróżnić:

Niedostosowanie instrumentów wsparcia do potrzeb eksporterów.

Nadmiernie skomplikowane rozwiązania, trudności związane ze spełnieniem przez przedsiębiorców kryteriów uzyskania wsparcia, zbyt wysokie koszty. Bariera trudności ze spełnieniem przez firmę

142

Doing Business 2014. Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enterprises. Washington, DC: World Bank Group. 143

A. Hałasiewicz, Rozwój obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych w Polsce i budowania spójności terytorialnej kraju, ss. 34 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu https://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Ewaluacja_i_analizy/Raporty_o_rozwoju/ Raporty_krajowe/Documents/Ekspertyza_Rozwoj_%20obszarow_wiejskich_09082011.pdf [Data wejścia 01-10-2012]. 144

http://www.pi.gov.pl/PARPFiles/file/Internacjonalizacja_mlodych_innowacyjnych_firm.pdf 145

Piotrowski J., Bariery i możliwości wzrostu polskiego eksportu do Chin Kontynentalnych i chińskich inwestycji bezpośrednich w Polsce, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktury, Warszawa, 2011. 146

Karasek A., Czynniki decydujące o podjęciu działalności eksportowej na przykładzie województwa lubelskiego, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, 2013.

118

kryteriów uzyskania wsparcia pojawiała się najczęściej w odniesieniu do uczestnictwa w programie „Paszport do eksportu” oraz dofinansowania kosztów udziału w targach i wystawach.

Zbyt skomplikowane warunki uzyskania poręczeń i gwarancji z Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych na realizację kontraktów eksportowych oraz warunki dofinansowania kosztów uzyskania międzynarodowego certyfikatu wyrobu, stanowiące przeszkodę w korzystaniu z tych instrumentów dla 13% eksporterów.

Instytucjonalno-organizacyjny system wsparcia, którego podstawową słabością jest pogłębiająca się atomizacja (za działania wspierające eksport odpowiadają coraz liczniejsze instytucje) przy jednoczesnym braku instytucji, która koordynowałaby całość działań. Funkcjonowanie tego rodzaju instytucji jest powszechnie przyjęte zarówno w krajach o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego, jak i tych, które dopiero budują swą pozycję na rynkach międzynarodowych. Nie doszły do skutku, podejmowane kilkakrotnie, próby utworzenia jednostki odpowiedzialnej za całość polityki promocyjnej, natomiast zmiany instrumentarium promocyjnego wspierania eksportu, dokonane przy okazji wdrażania finansowania ze środków unijnych na lata 2007-2013, doprowadziły do dalszego rozproszenia struktur organizacyjnych. O ile uprzednio za poszczególne segmenty polityki eksportowej i instrumenty wspierania eksportu odpowiadały i tak już liczne podmioty (resorty: gospodarki, finansów, spraw zagranicznych, rolnictwa, rozwoju regionalnego oraz instytucje publiczne i agencje, jak NBP, PAIiIZ, KUKE S.A czy BGK), o tyle obecnie istotne uprawnienia w tym względzie zyskały również urzędy marszałkowskie i PARP. Brak instytucji koordynującej powoduje powielanie działań, rozpraszanie środków finansowych, a w konsekwencji ich nieefektywne wydatkowanie, a także znacznie utrudnia formułowanie i wdrażanie priorytetów polityki proeksportowej w układzie geograficznym, towarowym i podmiotowym.

Brak instytucji zajmującej się kompleksową obsługą finansową eksportu na wzór funkcjonujących w wielu krajach instytucji typu Eximbank. W świetle sygnalizowanych ostatnio przez eksporterów głównych barier wzrostu eksportu, jakimi stały się dostęp do kredytu i jego koszt, potrzeba intensyfikacji działań w tym obszarze staje się coraz bardziej odczuwalna

147.

Dyskusyjnym zagadnieniem pozostaje ewentualne wsparcie eksportu z regionów o ogólnie słabym potencjale ekonomicznym. Brak potencjału może oznaczać, że ewentualne działania proeksportowe okażą się na takich obszarach całkowicie nieefektywne. Kierunkiem działania polityki regionalnej na takich obszarach może być ewentualne wsparcie rozwoju sektora produkcyjnego, a dopiero w drugim etapie – eksportu. Należy też pamiętać, że na poziomie lokalnym nie wszystkie jednostki mogą i powinny pełnić funkcje tak produkcyjne, jak i handlowe. Część z oczywistych względów pozostanie obszarami rolniczymi, regionami turystycznymi, względnie strefami ochrony przyrody. Na wybranych obszarach o małym znaczeniu eksportu i niskim potencjale przemysłowym, najważniejsze wydaje się zatem wzmocnienie bazy produkcyjnej, m.in. przez wprowadzenie zachęt do podejmowania działalności gospodarczej

148.

147

http://www.eksporterzy.org/documents/2012-08-22_strategia/Strategia_proeksportowego_rozwoju_gospodarki_polskiej.pdf 148

http://www.mir.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_regionalna/Strategia_rozwoju_polski_wschodniej_do_2020/Dokumenty/Documents/Ekspertyza_Handel_zagraniczny_2810.pdf

119

9.2. Wybrane instrumenty wsparcia eksportu

9.2.1. Klasyfikacja instrumentów

Za główne bodźce aktywizujące ekspansję międzynarodową przedsiębiorstw uważa się czynniki wewnętrzne danej firmy (potencjał, doświadczenia, orientację proeksportową właścicieli i menedżerów)

149, 150, 151,

nie sposób jednak pominąć znaczenia instrumentów wsparcia eksportu, które wywierają pozytywny wpływ na internacjonalizację działalności podmiotów gospodarczych, szczególnie w początkowej fazie prowadzenia międzynarodowej wymiany handlowej. Na podstawie wyników badań zrealizowanych przez The European Competitiveness and Sustainable Industrial Policy Consortium nt. liczby organizacji oferujących wsparcie działalności międzynarodowej oraz liczby instrumentów wsparcia w różnych krajach Europy i świata

152 można

stwierdzić, że: 1) Na poziomie unii europejskiej funkcjonują co najmniej 993 instrumenty wsparcia działalności

międzynarodowej, których obsługą zajmuje się 658 organizacji. 2) Występuje duże zróżnicowanie liczebności różnego rodzaju typów organizacji wspierających działalność

międzynarodową w poszczególnych krajach. W Polsce spośród instytucji finansowych można wskazać jeden podmiot (Bank Gospodarstwa Krajowego), podczas gdy w EU-27 funkcjonuje średnio 5 takich instytucji. Duże zróżnicowanie dotyczy także stopnia zaangażowania instytucji rządowych, w niektórych krajach mocno scentralizowanego (np. w Republice Czeskiej, Belgii i Włoszech, gdzie został wskazany tylko jeden taki podmiot). W Polsce zidentyfikowano najwięcej takich instytucji w skali całej Unii Europejskiej (22).

3) Na poziomie ogólnoeuropejskim najważniejsze programy wsparcia są związane z funkcjonowaniem portali Your Europe Business Portal

153 i European Small Business Portal

154 oraz sieci Enterprise Europe

Network. 4) Unia Europejska odgrywa aktywną rolę w tworzeniu pozaeuropejskich centrów biznesowych, szczególnie

na terenie krajów azjatyckich. Centra te dostarczają informacji biznesowych, kojarzą partnerów, organizują seminaria, spotkania informacyjne oraz misje gospodarcze.

5) Unia Europejska angażuje się finansowo także za pośrednictwem instytucji, takich jak Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Europejski Bank Inwestycyjny (m.in. program JEREMIE, oferujący wsparcie na poziomie krajowym i regionalnym w zakresie gwarancji, mikropożyczek czy też ubezpieczenia kredytów

155).

Głównym celem funkcjonowania systemu wspierania internacjonalizacji działalności przedsiębiorstw jest zwiększenie znaczenia kraju w gospodarce międzynarodowej. Jest to realizowane przez procesy umiędzynarodowienia przedsiębiorstw, zarówno czynne, jak i bierne. Pierwsze z nich obejmują stopniowy wzrost zaangażowania przedsiębiorców w działalność na rynkach zagranicznych, od eksportu przez sieć handlową, aż do produkcji za granicą (zgodnie z sekwencyjnym modelem umiędzynarodowienia), a drugie – zawieranie różnorakich związków gospodarczych z firmami zagranicznymi, bez wychodzenia z działalnością gospodarczą poza granice kraju lokalizacji danej firmy

156. Polski system wspierania eksportu opiera się głównie

na instrumentach o charakterze ogólnym, w sensie zarówno geograficznym, jak i branżowym. Wsparcie działalności międzynarodowej można pogrupować wg różnych kryteriów, np. ze względu na jego formę, zakres tematyczny i zasięg oddziaływania:

149

Welch L.S., Luostarinen R., Internationalization: evolution of a concept, Journal of General Management, vol. 14, no. 2, s. 34-35. 150

Micromultinational research project, Report for Scottish Enterprise, Glasgow, May 2003. 151

Andersson S., Gabrielsson J., Wictor I., International activitites in small firms: examining factors influencing the internationalization and export growth of small firms, Canadian Journal of Administrative Sciences, 2004.

152 Wymenga P., Plaisier N., Vermeulen J., Study on Support Services for SMEs in International Business, ECSIP Consortium, Rotterdam, 2013.

153 http://europa.eu/youreurope/business/

154 http://ec.europa.eu/small-business/

155 http://www.eif.org/what_we_do/jeremie/index.htm

156 Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”, Ministerstwo Gospodarki,

Warszawa, 2013.

120

1) forma wsparcia: a) instrumenty bezpośrednie (np. pomoc finansowa), b) instrumenty pośrednie (np. wsparcie informacyjne i eksperckie), c) instrumenty mieszane;

2) obszary tematyczne

157:

a) podnoszenie świadomości, b) informacja, c) programy rozwoju zasobów ludzkich, d) wspieranie potrzeb finansowych związanych z umiędzynarodowieniem, e) promocja sieci, f) wspieranie umiędzynarodowienia usług, g) wykorzystanie umiędzynarodowienia w celu poprawy konkurencyjności, h) strefy przygraniczne i współpraca transgraniczna;

3) zasięg oddziaływania:

a) instrumenty ponadnarodowe, b) instrumenty krajowe, c) instrumenty regionalne.

9.2.2. Instrumenty ponadnarodowe

Sieć Enterprise Europe Network (EEN), działa od 2008 r. i jest koordynowana przez Komisję Europejską i podległe jej organy. Od 2014 r. działalność sieci będzie finansowana ze środków programu COSME (ang. Competitiveness of Enterprises and Small and Medium-sized Enterprises). Wsparcie działalności międzynarodowej będzie się odbywać w ramach jednego z celów pn. Improving Access to markets, który obejmuje trzy działania

158:

Enterprise Europen Network (424 mln EUR);

wsparcie MŚP za granicą poprzez badania, centra informacyjne, platformy współpracy, organizację wydarzeń i działania promocyjne (99,2 mln EUR);

wsparcie międzynarodowej współpracy przemysłowej w formie organizacji warsztatów i spotkań (12,4 mln EUR).

Ośrodki sieci znajdują się we wszystkich krajach UE oraz w 21 (liczba ta stale wzrasta) innych krajach europejskich i pozaeuropejskich. Sieć oferuje małym i średnim przedsiębiorstwom kompleksowe usługi, które mają im pomóc w pełni rozwinąć ich potencjał i zdolności innowacyjne. Usługi te obejmują dostarczanie informacji nt. rynków zagranicznych i zagadnień prawnych oraz wsparcie w nawiązywaniu zagranicznej współpracy biznesowej i technologicznej. W ramach działalności informacyjnej, EEN dostarcza również publikacje, newslettery, organizuje seminaria i stoiska informacyjne, zapewnia promocję w mediach oraz konsultacje w ramach zapytań firm krajowych i ośrodków zagranicznych. Celem usług kooperacyjnych jest ułatwienie firmom nawiązywania kontaktów biznesowych, także o charakterze innym niż handel bezpośredni (np. umowa dystrybucji, franszyza, podwykonawstwo, sprzedaż lub wymiana udziałów). Sieć promuje również idee innowacyjności oraz konkurencyjności, jako dodatkowy efekt działalności zagranicznej dostosowanej do potrzeb i możliwości przedsiębiorstw

159. Wszystkie usługi oferowane przez EEN są bezpłatne

dla przedsiębiorstw.

157

Podział zaproponowany w raporcie pn. Wspieranie umiędzynarodowienia małych i średnich przedsiębiorstw. Przewodnik po dobrych praktykach, Komisja Europejska, Bruksela, 2008.

158 Differences and similarietes between CIP and COSME, Directorate General for Internal Policies, European Union,

Bruksela, 2012. 159

http://www.een.org.pl

121

Internetowe bazy danych Europa.eu (http://europa.eu) – oficjalny portal Unii Europejskiej. Można tam znaleźć podstawowe informacje, m.in. na temat prowadzenia przedsiębiorstwa w Europie. W dziale poświęconym przedsiębiorstwom można znaleźć informacje dotyczące podatków, importu i eksportu towarów, wsparcia finansowego oraz tematów, takich jak:

normy europejskie,

zatrudnianie i sprawy socjalne pracowników,

przepisy dotyczące ochrony środowiska,

zamówienia publiczne w UE – zasady i wskazówki.

Market Access Database (http://madb.europa.eu) – darmowa unijna baza danych, zawierająca informacje dotyczące warunków dostępu do ponad 100 rynków państw trzecich. Baza zawiera informacje o stawkach i procedurach celnych, formalnościach importowych, dane statystyczne umożliwiające przeprowadzenie analizy rynkowej na szczeblu unijnym i krajowym czy opis barier napotykanych przez unijnych eksporterów. Zamieszczono tam również przeznaczone dla przedsiębiorców narzędzie do zgłaszania barier handlowych, co pozwala Komisji Europejskiej śledzić uwagi i skargi dotyczące ograniczeń w handlu z państwami trzecimi. Export Helpdesk (http://exporthelp.europa.eu) – unijna baza danych dla eksporterów z krajów rozwijających się, pozwalająca na wyszukiwanie szczegółowych informacji o konkretnych produktach, które przedsiębiorca chce wyeksportować na teren UE. Można tam ponadto znaleźć informacje i dane na temat:

unijnych i krajowych przepisów podatkowych,

wymogów importowych,

taryf importowych,

danych statystycznych obrazujących obroty handlowe wewnątrz Unii i poza Unią.

Portal Komisji Europejskiej YourEurope (http://europa.eu/youreurope/business) – unijne biuro porad dla obywateli, świadczące usługi we wszystkich językach urzędowych UE, działające na podstawie umowy zawartej z Komisją Europejską. W jego skład wchodzą eksperci prawni European Citizen Action Service (ECAS), specjalizujący się w prawie UE oraz przepisach prawnych państw członkowskich. Serwis odpowiada nie tylko na pytania osób fizycznych, ale także firm posiadających siedzibę w UE. Można tam uzyskać wyjaśnienie przepisów unijnych, które mają zastosowanie w konkretnym przypadku, w tym np. co do transgranicznego przepływu pracowników, bądź np. dowiedzieć się jak dochodzić swoich praw w UE. Ponadto w części dla przedsiębiorców są zamieszczone informacje co do zasad prowadzenia przedsiębiorstwa w Europie, w tym porady jak założyć firmę, wymagania dotyczące produktów, informacje na temat importu, eksportu bądź świadczenia usług za granicę. 9.2.3. Instrumenty krajowe

Instrumenty te zostaną poddane analizie z uwzględnieniem podziału na: 1) Instrumenty bezpośrednie, wśród których można wymienić narzędzia oferujące dofinansowanie:

organizacji różnego rodzaju branżowych przedsięwzięć promocyjnych (wystaw, szkoleń warsztatów itp.), uzyskiwania certyfikatów, świadectw oraz atestów niezbędnych na rynkach zagranicznych, organizacji konferencji i seminariów.

2) Instrumenty pośrednie, takie jak:

sieci i portale internetowe będące źródłem informacji na temat warunków i możliwości eksportu, warunków prowadzenia działalności gospodarczej za granicą czy ofert współpracy zagranicznych przedsiębiorców – do kluczowych źródeł informacji należą: Portal Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji, Portal Promocji Eksportu, Portal Informacyjny Twoja Europa, strona ośrodków Enterprise Europe Network;

instytucje otoczenia biznesu i pośrednicy prowadzący działalność informacyjno-doradczą, którzy świadczą usługi z zakresu organizacji giełd kooperacyjnych, targów wystawienniczych, misji handlowych, a także realizują szereg przedsięwzięć o charakterze promocyjnym – są to: ośrodki Enterprise Europe

122

Network, wydziały promocji handlu i inwestycji ambasad i konsulatów RP, izby bilateralne, izby branżowe, izby przemysłowo-handlowe, Centrum Promocji Krajowej Izby Gospodarczej, Centra Obsługi Inwestorów i Eksporterów;

ośrodki innowacji, istotne dla powstawania nowych przedsiębiorstw innowacyjnych oraz wspierające już istniejące firmy – edukują przedsiębiorców przez doradztwo i szkolenia, a także asystę w transferze technologii, udzielają wsparcia finansowego na tworzenie klastrów i sieci współpracy, kreują innowacyjne środowisko przez łączenie usług biznesowych i różnych form pomocy technologicznej w ramach parków technologicznych, naukowych i przemysłowo-technologicznych; do kluczowych podmiotów w tym obszarze należą: inkubatory technologiczne, parki technologiczne, parki przemysłowe, akademickie inkubatory przedsiębiorczości, klastry, Punkt Kontaktowy ds. Produktów, Krajowy System Usług i Krajowa Sieć Innowacji.

9.2.4. Instrumenty bezpośrednie wsparcia działalności międzynarodowej

Rządowy Program Wspierania Eksportu

Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) zarządza środkami kilku funduszy celowych oraz wieloma programami rządowymi. Na podstawie Rządowego Programu Wspierania Eksportu, Bank Gospodarstwa Krajowego udziela zagranicznym nabywcom (bezpośrednio lub przez bank nabywcy) kredytów finansujących kontrakty eksportowe na zakup polskich towarów i usług. Środki z kredytów są wypłacane bezpośrednio krajowym eksporterom, a zagraniczni nabywcy, po dostawie towaru/usługi, dokonują spłaty kredytów

160. BGK ubezpiecza

również kredyty udzielane w ramach Rządowego Programu Wspierania Eksportu w Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych, dokonując przy tym wszystkich wymaganych formalności. Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Spółka Akcyjna (KUKE) jest firmą ubezpieczającą transakcje handlowe polskich przedsiębiorców. Od 1991 r. korporacja oferuje usługi zapewniające bezpieczną wymianę handlową, zarówno w kraju, jak i za granicą. Działalność KUKE skupia się na ubezpieczaniu należności z tytułu sprzedaży towarów i usług z odroczonym terminem płatności, a także na udzielaniu gwarancji ubezpieczeniowych

161. Misją KUKE jest tworzenie warunków sprzyjających promocji polskiego eksportu

na warunkach kredytowych i wzmacnianie pozycji eksporterów oraz ich towarów i usług na rynku międzynarodowym. Oferowane przez KUKE ubezpieczenia kontraktów eksportowych stanowią także ochronę przed tzw. ryzykiem pozarynkowym związanym z działalnością na rynkach o niestabilnym prawodawstwie – w czołówce ubezpieczanych kontraktów znajdują się kontrakty eksportowe do wschodnich sąsiadów Polski – Rosji i Ukrainy. KUKE, jako jedyna instytucja w Polsce, prowadzi ubezpieczenia eksportowe gwarantowane przez Skarb Państwa, zapewniając bezpieczeństwo w handlu na rynkach podwyższonego ryzyka. Dzięki ubezpieczeniom gwarantowanym przez Skarb Państwa polscy eksporterzy mogą bezpiecznie prowadzić wymianę handlową z partnerami z odległych, często egzotycznych krajów. KUKE jest także jedyną instytucją ubezpieczającą długoterminowe projekty eksportowe finansowane kredytem o okresie spłaty dwóch i więcej lat. Rządowy Program Wspierania Eksportu przewiduje następujące instrumenty finansowania polskiego eksportu: 1) Finansowanie średnio- i długoterminowe (okres kredytowania powyżej 2 lat):

a) kredyt dla nabywcy (importera) udzielany za pośrednictwem banku nabywcy – przeznaczony na finansowanie zakupu polskich towarów i usług inwestycyjnych, dokonywanego na podstawie kontraktów eksportowych zawieranych przez polskich eksporterów z importerami ze 190 krajów świata;

b) kredyt dla nabywcy (importera) udzielany bezpośrednio – przeznaczony na finansowanie zakupu polskich towarów i usług inwestycyjnych dokonywanego na podstawie kontraktów eksportowych zawieranych przez polskich eksporterów – w ramach tego instrumentu kredytobiorcą jest bezpośrednio importer polskich towarów lub usług, a podstawowe zabezpieczenie kredytu

160

http://www.bgk.com.pl 161

http://www.kuke.com.pl

123

stanowi ubezpieczenie należności z tytułu kredytu w Korporacji Ubezpieczeń Kontraktów Eksportowych S.A. (KUKE).

2) Finansowanie krótkoterminowe (okres kredytowania do 2 lat): a) postfinansowanie akredytyw dokumentowych, które stanowi krótkoterminowy kredyt udzielany

przez BGK bankowi otwierającemu akredytywę na rzecz polskiego eksportera; środki z kredytu są przekazywane polskiemu eksporterowi (beneficjentowi akredytywy) jako zapłata za dokumenty zaprezentowane przez niego w ramach akredytywy; zabezpieczeniem kredytu jest gwarancja ubezpieczeniowa Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. (KUKE);

b) dyskontowanie należności z akredytyw dokumentowych, które jest formą finansowania beneficjenta akredytywy (eksportera), polegającą na wypłacie eksporterowi należności za dokumenty złożone w ramach akredytywy (niepotwierdzonej lub potwierdzonej), przed terminem płatności w niej określonym, po potrąceniu z góry odsetek dyskontowych; zabezpieczeniem dyskonta jest gwarancja ubezpieczeniowa Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. (KUKE); dyskonto może być dokonywane tylko w przypadku akredytyw z odroczonym terminem płatności.

Instrumenty finansowania krótkoterminowego są stosowane w transakcjach z odbiorcami z krajów ryzyka nierynkowego. Zgodnie z przewidywaniami, do końca 2015 r. BGK, w ramach programu, udzieli kredytów eksportowych o wartości 5,7 mld PLN

162.

Paszport do eksportu W ramach programu (działanie 6.1. PO IG) możliwe jest uzyskanie wsparcia na dwa typy projektów realizowanych kolejno po sobie:

w pierwszej kolejności przedsiębiorca może się ubiegać o wsparcie na usługi doradcze, których celem jest przygotowanie planu rozwoju działalności eksportowej na wybranych rynkach;

w drugim etapie przedsiębiorca może się ubiegać o wsparcie na wdrożenie tego planu – w tym celu ma do dyspozycji wiele instrumentów pomocowych, zarówno doradczych, jak i np. związanych z dofinansowaniem udziału w targach czy misjach zagranicznych.

Przedsiębiorca musi ubiegać się o dofinansowanie na każdy z projektów osobno, przy czym warunkiem realizacji projektu drugiego, jest realizacja projektu pierwszego. Jednocześnie możliwa będzie realizacja tylko projektu pierwszego typu. Na etapie pierwszym firmy mogą pozyskać do 10 tys. PLN (80% dofinansowania) na zakup zewnętrznej usługi doradczej w zakresie opracowania planu rozwoju eksportu. Na realizację tego planu (etap drugi) maksymalne dofinansowanie wynosi 75% i nie może przekroczyć kwoty 400 tys. PLN. Zainteresowanie udziałem w programie wśród badanych przedsiębiorstw Polski Wschodniej było umiarkowanie pozytywne (Tabela 58). Program zdecydowanie największą popularnością cieszył się w województwie podkarpackim, co może świadczyć o tym że znajduje się tam najwięcej firm zainteresowanych internacjonalizacją swojej działalności, ale równie dobrze może to być rezultat najsprawniejszego funkcjonowania firm doradczych, które czerpią dochody z pozyskania dla swoich klientów tego typu dotacji. Tabela 58. Zainteresowanie programem „Paszport do eksportu” w województwach Polski Wschodniej

Województwo Liczba projektów Łączna wartość projektów ( tys. PLN)

Łączna kwota dofinansowania z UE

(tys. PLN)

Podkarpackie 199 23 427,0 10 334,3

Lubelskie 65 6 098,2 2 743,4

Świętokrzyskie 64 9 745,7 4 266,1

Podlaskie 50 6 574,6 2 849,1

Warmińsko-Mazurskie 50 5 178,1 2 306,5

Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane z Mapy Dotacji EU, http://www.mapadotacji.gov.pl

162 Rządowy Program Wspierania Eksportu. Informacje dla Eksportera, Warszawa, 2011.

http://www.eksporter.gov.pl/Informacja/Informacja.aspx?Id=40093

124

9.2.5. Instrumenty pośrednie wsparcia działalności międzynarodowej

Sieci i portale internetowe Portal Promocji Eksportu Ministerstwa Gospodarki (http://www.eksporter.gov.pl). Portal wspiera działalność eksportową i inwestycyjną polskich przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych. Strona zawiera obszerną bazę wiedzy nt. prowadzenia międzynarodowej wymiany handlowej (w tym informacje ekonomiczne, prawne, przewodniki, dane statystyczne, dane teleadresowe placówek dyplomatycznych oraz instytucji wspierających handel). Dzięki portalowi przedsiębiorstwa mają dostęp do zapytań ofertowych z zagranicy na dostawy różnych towarów. Polscy producenci mają również możliwość prezentacji swojej oferty na stronach portalu, przez definiowanie m.in. przedmiotów oraz rynków docelowych. Serwis Internetowy Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji Ambasad i Konsulatów RP (WPHI) (http://www.trade.gov.pl). Na stronach internetowych poszczególnych placówek są zamieszczane informacje nt. prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce i za granicą, w tym porady nt. zasad zakładania firm w krajach urzędowania polskich placówek zagranicznych, przewodniki po rynkach zawierające podstawowe informacje o uregulowaniach prawnych prowadzenia działalności, zachętach inwestycyjnych, regulacjach w eksporcie i imporcie, zapytania ofertowe, działania promocyjne, informacje o targach i wystawach w kraju urzędowania oraz imprezach organizowanych przez WPHI. Portal Enterprise Europe Network (http://www.een.org.pl). Portal zawiera informacje na temat finansowania eksportu, przepisów prawnych i wchodzenia na rynki zagraniczne. Ponadto można tam znaleźć materiały szkoleniowe, w tym cykl filmów z serii „Szkoła dla eksportera”. Wykłady dotyczą zasadniczych dla eksporterów kwestii, takich jak np.: finansowanie działalności eksportowej, dostępne źródła finansowania (publiczne i komercyjne), dokumentacja w obrocie międzynarodowym, zasady zawierania bezpiecznych transakcji w handlu zagranicznym czy zagadnienia ryzyka i ubezpieczenia transakcji eksportowych z punktu widzenia obowiązującego prawa i konstrukcji zapisów umownych. Enterprise Europe Network oferuje także osobiste wsparcie przez sieć lokalnych punktów kontaktowych. Internetowa baza danych udostępnia również kontakty B2B (Business to Business). Portal Go China (http://www.gochina.gov.pl). Jest to kompendium wiedzy o rynku chińskim. Portal Go China stanowi część strategii, mając na celu zebranie i uporządkowanie informacji dla przedsiębiorców na temat możliwości zaistnienia i współpracy na rynku chińskim. Można tam znaleźć informacje, takie jak: adresy chińskich instytucji, informacje na temat regulacji celnych, zasad rozliczenia w juanie, możliwości eksportowych branż i towarów czy np. szczegółowych wymagań dla poszczególnych produktów. Portal Go Africa (http://www.goafrica.gov.pl/). Jest to baza informacji dla polskich przedsiębiorców planujących inwestycje na kontynencie afrykańskim. Można tam znaleźć informacje dotyczące prowadzenia działalności w państwach afrykańskich (na chwilę obecną scharakteryzowanych jest jedynie sześć państw: Algieria, Nigeria, Angola, Kenia, Mozambik i Republika Południowej Afryki), a także kalendarium wydarzeń branżowych, takich jak targi, wystawy czy konferencje oraz informacje na ich temat. Strona nadal jest rozbudowywana. Strona WhyesternEurope (http://whyeasternpoland.eu/). Jest to portal promujący Polskę Wschodnią w aspekcie jej potencjału gospodarczego. Można w nim znaleźć m.in. informacje na temat zachęt inwestycyjnych, nowych terenów inwestycyjnych, dane makroekonomiczne nt. regionu czy poradnik na temat tego jak prowadzić działalność gospodarczą w województwach Makroregionu Polski Wschodniej. Utrzymanie portalu gospodarczego www.whyeasternpoland.eu jest współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013, osi priorytetowej I Nowoczesna Gospodarka, działania I.4. Promocja i współpraca, projekt pn. Program Promocji Gospodarczej Polski Wschodniej. Sieć Centrów Obsługi Inwestorów i Eksporterów (COIE)

Sieć Centrów Obsługi Inwestorów i Eksporterów (COIE) to projekt systemowy, realizowany przez Departament Instrumentów Wsparcia w Ministerstwie Gospodarki w ramach działania 6.2. Rozwój Sieci Centrów Obsługi Inwestorów i Eksporterów oraz powstawanie nowych terenów inwestycyjnych, poddziałanie 6.2.1. Wsparcie

125

dla Sieci Centrów Obsługi Inwestorów i Eksporterów163

. Celem projektu jest wzrost poziomu umiędzynarodowienia polskich firm, przez ułatwienie przedsiębiorcom, a także organizacjom zrzeszającym przedsiębiorców, dostępu do kompleksowych, wysokiej jakości nieodpłatnych usług informacyjnych w zakresie niezbędnym do planowania, organizowania i realizacji eksportu i/lub inwestycji poza granicami Polski. Cel obejmuje również działanie na rzecz zwiększania poziomu inwestycji zagranicznych w Polsce, przez ułatwienie potencjalnym inwestorom zagranicznym dostępu do informacji o warunkach podejmowania działalności gospodarczej w Polsce i instrumentach wsparcia rozwoju przedsiębiorczości, w tym zachętach inwestycyjnych. Działania wdrażane przez COIE to przede wszystkim usługi informacyjne dla polskich firm, zainteresowanych eksportem i/lub inwestowaniem za granicą, oraz zagranicznych podmiotów zainteresowanych inwestowaniem w Polsce. Merytoryczne wsparcie dla COIE stanowią wydziały promocji handlu i inwestycji ambasad i konsulatów RP (WPHI), posiadające aktualną i obszerną wiedzę o warunkach dostępu do wybranych rynków zagranicznych i funkcjonowania na nich

164.

W każdym z miast wojewódzkich powstała sieć punktów informacyjnych, których celem jest udrożnienie przepływu informacji między przedsiębiorcami, samorządem województwa a Ministerstwem Gospodarki. Punkty te świadczą m.in. usługi, takie jak:

usługa „pro-eksport”, obejmująca m.in. identyfikację rynku dla danego produktu i inwestycji poza granicami Polski oraz wyszukiwanie w dostępnych bazach danych (w kraju i za granicą) informacji nt. potencjalnych partnerów gospodarczych w eksporcie/sprzedaży lub w podejmowaniu inwestycji na wybranym rynku zagranicznym; usługa jest dostępna dla przedsiębiorstw posiadających siedzibę na terenie RP, a w przypadku osób fizycznych – miejsce zamieszkania na terenie RP;

usługa „pro-biz”, skierowana do inwestorów zagranicznych zainteresowanych prowadzeniem działalności w Polsce; celem usługi jest dostarczenie zainteresowanym podmiotom informacji gospodarczych o regionie, jak również organizacja, aktualizacja i udostępnianie baz gromadzących te informacje;

organizowanie różnego rodzaju spotkań, seminariów oraz szkoleń dla przedsiębiorców w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej; do tej kategorii można także zaliczyć m.in. organizację misji przyjazdowych inwestorów zagranicznych do danego regionu;

organizowanie specjalistycznych analiz w ramach poddziałania 6.2.1.; analizy mogą dotyczyć wybranej branży, segmentu, produktu/produktów lub inaczej zdefiniowanego otoczenia konkurencyjnego gospodarki jednego kraju i mają na celu ułatwienie przedsiębiorstwom rozpoczęcia i/lub rozwoju działalności eksportowej w krajach, w których działają wydziały promocji handlu i inwestycji ambasad i konsulatów RP (WPHI); aktualnie analiza może dotyczyć 43 krajów

165.

Wydziały promocji handlu i inwestycji ambasad i konsulatów RP (WPHI)

Celem działalności wydziałów promocji handlu i inwestycji ambasad i konsulatów RP jest wsparcie polskich firm, w szczególności małych i średnich przedsiębiorstw, w procesie ich internacjonalizacji. Misją WPHI jest nie tylko udzielanie pomocy polskim firmom, ale także wspieranie firm zagranicznych, zainteresowanych importem polskich towarów i usług, jak również inwestycjami w naszym kraju

166. Wydziały promocji handlu

i inwestycji są zagranicznymi placówkami Ministra Gospodarki, działającymi w ramach ambasad i konsulatów RP (WPHI). Aktualnie w świecie funkcjonuje 48 placówek (w 43 krajach świata), które ściśle współpracują z Polską Agencją Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., Polską Organizacją Turystyczną oraz organizacjami samorządu gospodarczego. Zbiorcza informacja nt. działalności WPHI oraz ich oferty znajduje się w serwisie internetowym (http://www.trade.gov.pl). Sieć WPHI pomaga firmom pokonać utrudnienia i bariery prawne hamujące ekspansję na rynki zagraniczne. Zwiększa ich wiedzę nt. warunków prowadzenia działalności gospodarczej na rynkach zewnętrznych, zamówień publicznych oraz dostępnych w Polsce i za granicą narzędzi zwiększających ich możliwości eksportowe. Efektem tych działań jest wzrost gotowości firm do nawiązywania zagranicznych kontaktów biznesowych i większe

163 http://www.mapadotacji.gov.pl/projekt/1182009 164 http://coie.gov.pl/pl 165 Informacja dotycząca procedury zgłaszania przez przedsiębiorców w Centrum Obsługi Inwestorów i Eksporterów zapotrzebowania

na zakup specjalistycznej analizy rynkowej. http://coie.gov.pl/pl/dla-eksporterow/a,16,zakup-analiz-i-badan-rynkowych.html 166 http://www.trade.gov.pl

126

prawdopodobieństwo udanej współpracy. WPHI monitoruje również potencjalne obszary zagrożeń związanych z działalnością gospodarczą w określonych krajach lub dziedzinach, co pozwala na minimalizację ryzyka firm. WPHI opublikował szereg przewodników skierowanych do przedsiębiorców w zakresie prowadzenia międzynarodowej działalności handlowej: • Przewodnik eksportera po 44 rynkach

167,

• Przewodnik prowadzenia i rejestracji działalności gospodarczej na 44 rynkach168

, • Przewodnik ambasad RP po wybranych krajach

169.

Usługi realizowane przez WPHI, w tym misje gospodarcze połączone z udostępnianiem stoisk na najważniejszych imprezach wystawienniczych, pomagają polskim firmom w nawiązaniu pierwszych kontaktów także w trudnych gospodarczo krajach. Ranga placówek dyplomatycznych, jaką mogą się pochwalić wydziały, zwiększa prestiż organizowanych przez nie przedsięwzięć oraz zaufanie zagranicznych przedsiębiorców i prawdopodobieństwo udziału w tych przedsięwzięciach najważniejszych podmiotów gospodarczych. Ma to zasadnicze znaczenie, zwłaszcza w regionach o kulturze biznesowej znacznie różniącej się od polskiej, przede wszystkim w Azji. Promocja polskiej gospodarki w ramach PO IG 6.5.1. i 6.5.2. W ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, oprócz wcześniej omówionego „Paszportu do eksportu” (PO IG 6.1.), należy także wskazać działania o charakterze mieszanym, mające na celu poprawę wizerunku Polski i polskich przedsiębiorców na rynkach zagranicznych. Należą do nich: • PO IG 6.5.1. – Promocja Polskiej Gospodarki na Rynkach Międzynarodowych, • PO IG 6.5.2. – Wsparcie Udziału Przedsiębiorców w Programach Promocji. Projekt systemowy Ministerstwa Gospodarki pn. Promocja Polskiej Gospodarki na Rynkach Międzynarodowych obejmuje prowadzenie kompleksowej kampanii promocyjnej marki Polski oraz polskich przedsiębiorców, poprzedzonej badaniami mającymi na celu wypracowanie najskuteczniejszej formy tej promocji oraz jej narzędzi, a także realizację programów promocyjnych o charakterze branżowym, obejmujących strategiczne branże o wysokim potencjale eksportowym. Projekt ma także na celu: • poprawę wizerunku Polski i polskiej gospodarki wśród zagranicznych partnerów gospodarczych; • poprawę dostępu do informacji o Polsce jako partnerze gospodarczym oraz o warunkach prowadzenia

działalności gospodarczej na rynkach zagranicznych; • wzrost inwestycji polskich przedsiębiorców na rynkach zagranicznych; • wsparcie i pomoc w rozwoju eksportu w branżach gospodarki objętych projektem.

W ramach projektu są realizowane dwa rodzaje programów. Główna część to programy promocji o charakterze ogólnym, realizowane na 5 rynkach wytypowanych przez Ministerstwo Gospodarki, określonych jako perspektywiczne. Są to: Algieria, Brazylia, Kanada, Kazachstan i Turcja. Promocja polskiej oferty eksportowej na tych rynkach odbywa się podczas dużych przedsięwzięć promocyjnych, takich jak: targi, wystawy czy misje gospodarcze. Przedsiębiorcy mogą również skorzystać z usług doradczych w zakresie pozyskania specjalistycznych opracowań, analiz, opinii prawnych, ekspertyz rynkowych itp. dotyczących np. rynków, branż, potencjalnych kontrahentów oraz warunków prawnych funkcjonowania. Program promocji o charakterze ogólnym składa się z dwóch części:

komponentu A, do którego należy udział przedsiębiorców w wybranych, prestiżowych imprezach targowo-wystawienniczych w danym kraju, przygotowanie materiałów promocyjnych przedsiębiorstw na te targi oraz udział przedsiębiorców w misjach gospodarczych;

komponentu B, obejmującego zorganizowanie w każdym kraju konferencji promujących polską gospodarkę oraz wybrane branże, zorganizowanie wizyt studyjnych w Polsce dziennikarzy branżowych z poszczególnych krajów, zorganizowanie podobnych wizyt dla zagranicznych kontrahentów i sieci kupieckich, prowadzenie kampanii promującej polską gospodarkę oraz markę wybranych branż w każdym kraju oraz podczas imprez targowo-wystawienniczych, łącznie z przygotowaniem odpowiednich materiałów promocyjnych z wizualizacją marki polskiej gospodarki.

167 http://polska.trade.gov.pl/pl/przewodniki/article/detail,5062,PRZEWODNIK_EKSPORTERA_PO_44_RYNKACH.html 168http://polska.trade.gov.pl/pl/przewodniki/article/detail,302,PRZEWODNIK_PROWADZENIA_I_REJESTRACJI_DZIALALNOSCI_GOSPODARC

ZEJ_NA_44_RYNKACH.html 169http://polska.trade.gov.pl/pl/przewodniki/article/detail,7002,PRZEWODNIK_AMBASAD_RP_PO_WYBRANYCH_KRAJACH.html

127

Drugi typ programów to branżowe programy promocji. Dla każdej branży, w konsultacji z organizacjami przedsiębiorców, opracowano koncepcję programu promocji na 3 kolejne lata. W każdym z tych programów określono kilka rynków docelowych, na których odbywa się promocja branży. Podobnie jak w programach promocji o charakterze ogólnym, programy branżowe składają się z dwóch komponentów: komponentu A – skierowanego do przedsiębiorców i komponentu B – koncentrującego się na promocji branży jako całości. Lista 15 branż/grup produktowych/usługowych, które mają potencjał kreowania polskich specjalności eksportowych, przedstawia się następująco:

branża meblarska,

branża jubilersko-bursztynicza,

usługi IT i ITC,

produkcja jachtów i łodzi rekreacyjnych,

przemysł biotechnologiczny i farmaceutyczny,

produkcja sprzętu medycznego i aparatury pomiarowej,

branża stolarki okiennej i drzwiowej,

budownictwo,

branża ochrony i zachowania zabytków,

kosmetyki,

maszyny i urządzenia górnicze,

odzież, dodatki, galanteria skórzana,

turystyka medyczna,

przemysł obronny,

polskie specjalności żywnościowe.

Projekt przewiduje także utworzenie portalu internetowego, przeznaczonego dla krajowych i zagranicznych eksporterów, który będzie konsolidować dotychczasowe źródła informacji dotyczących Polski oraz rynków zagranicznych. Portal internetowy będzie pełnić funkcję platformy nawiązywania kontaktów biznesowych z kontrahentami zagranicznymi, a także bazy umożliwiającej składanie ofert kupna i sprzedaży. Z działaniem 6.5.1. jest związana realizacja działania 6.5.2. „Wsparcie udziału przedsiębiorców w programach promocji”, w ramach którego jest udzielane wsparcie przedsiębiorcom uczestniczącym w branżowych programach promocji oraz programach o charakterze ogólnym, określonych w ramach działania 6.5.1. Działanie zarządzane przez Ministerstwo Gospodarki utworzono w sierpniu 2010 r. jako odpowiedź na potrzeby polskich firm w obszarze promocji na rynkach europejskich i światowych

170. Służy ono w szczególności przełamywaniu

bariery braku znajomości marki Polski za granicą oraz rozpoznawalności czy też świadomości istnienia polskich marek, a także zmianę wyobrażenia o jakości produktów z Polski, będącego wynikiem niedostatecznych działań w zakresie promocji i budowania wizerunku kraju i wytwarzanych w nim produktów. Najważniejsze cele tego działania to poprawa wizerunku polskiej gospodarki za granicą, nawiązywanie nowych kontaktów międzynarodowych przez przedsiębiorców oraz wypromowanie polskich specjalności eksportowych. Wsparcie dotyczy branżowych programów promocji oraz programów promocji o charakterze ogólnym. Te pierwsze to trwające do 3 lat programy promocji danego sektora gospodarki, z kolei programy o charakterze ogólnym to jednorazowe imprezy, w rodzaju targów i misji gospodarczych – na wyjazd na nie przedsiębiorca może otrzymać dotację

171.

Wsparcie polskich firm za granicą przez Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych

Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ), zgodnie z umową zawartą z Ministrem Gospodarki, realizuje zadanie pod nazwą: „Wspieranie Polskich Przedsiębiorstw na Wybranych Rynkach”

172.

Wydział Wspierania Polskich Inwestycji jest odpowiedzialny za udzielanie wsparcia polskim firmom

170 http://www.pi.gov.pl/Finanse/chapter_95098.asp 171 Możliwości wsparcia przedsiębiorstw w ramach poddziałania 6.5.1. Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych,

Warszawa, 2011. http://www.mg.gov.pl/files/upload/12120/n12120_d03_06-06-2011.pdf 172 http://www.paiz.gov.pl/wsparcie_polskich_firm

128

zainteresowanym inwestowaniem za granicą w formie bezpośrednich inwestycji bądź fuzji i przejęć. PAIiIZ udziela firmom zainteresowanym inwestowaniem za granicą merytorycznej pomocy, polegającej między innymi na doradztwie w zakresie wyboru lokalizacji projektu oraz na wsparciu starań o uzyskanie pomocy rządowej dostępnej w wybranym kraju. PAIiIZ współpracuje z kluczowymi instytucjami wspierającymi napływ inwestycji do danych krajów, tzw. IPA’s - Investment Promotion Agencies (Agencjami Promocji Inwestycji), sektorem publicznym oraz prywatnym, mającym czynny udział we wspieraniu inwestycji zagranicznych. Niektóre z działań PAIiIZ są ściśle powiązane z określonymi rynkami docelowymi, np. program misji gospodarczych i imprez targowych polskich firm w Turcji

173.

PAIiIZ realizuje również Projekt Promocji Gospodarczej Polski Wschodniej, w ramach działania 1.4. Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej. Przewiduje on promocję pięciu województw Polski Wschodniej: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego i jest pierwszym tego typu projektem, który obejmuje jednocześnie wszystkie województwa makroregionu. Głównym celem programu jest wzrost zainteresowania ofertą gospodarczą regionu, a tym samym przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, co stanowi cel strategiczny Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej. Główne założenia projektu obejmują:

zwiększenie napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do makroregionu;

zainteresowanie polskich firm inwestycjami w Polsce Wschodniej;

pobudzenie eksportu produktów oraz usług z Polski Wschodniej;

rozwój turystyki biznesowej w makroregionie.

Program wpisuje się w statutową działalność PAIiIZ, jaką jest promocja gospodarcza Polski i regionów, w tym województw Polski Wschodniej. Odbiorcami komunikatów promocyjnych są środowiska okołobiznesowe i opiniotwórcze, a w szczególności:

potencjalni inwestorzy zagraniczni – międzynarodowe przedsiębiorstwa inwestujące w regionach europejskich o podobnym charakterze geograficznym, gospodarczym, kadrowym;

inwestorzy zagraniczni obecni w Polsce;

przedsiębiorstwa krajowe z rozwiniętą siecią przedstawicielstw regionalnych;

międzynarodowi liderzy opinii, w tym ekonomiści, eksperci w zakresie inwestycji zagranicznych, specjaliści ds. marketingu miejsc;

zagraniczne izby, organizacje i stowarzyszenia gospodarcze, bilateralne izby handlowe;

liderzy biznesowi organizacji polonijnych;

międzynarodowa i krajowa opinia publiczna;

potencjalni importerzy;

media lokalne, krajowe, zagraniczne oraz globalne;

kadra zarządzająca, decision makers oraz prezesi zarządów korporacji i instytucji międzynarodowych;

Polacy pełniący funkcje kierownicze w międzynarodowych koncernach;

międzynarodowe firmy konsultingowe obecne w Polsce, obsługujące inwestorów zagranicznych;

turyści biznesowi. Programy „Go China” i „Go Africa”

„Go China” to inicjatywa Ministerstwa Gospodarki, które we współpracy z Wydziałami Promocji, Handlu i Inwestycji w Szanghaju i Pekinie, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwem Sportu i Turystyki, Polską Agencją Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości oraz Agencją Rynku Rolnego podjęło się wypracowania i realizacji spójnej strategii rozwoju współpracy z Chinami. Celem strategii „Go China” jest zarówno rozwijanie aktywności w tradycyjnych dziedzinach współpracy, jak i promowanie nowych sektorów. „Go China” to instrument służący zachęceniu polskich podmiotów do większej aktywności i jednocześnie potwierdzenie zaangażowania administracji gospodarczej kraju we wspieranie działalności przedsiębiorców na szczególnie ważnych i perspektywicznych rynkach. Zadaniem programu jest

173 http://www.paiz.gov.pl/turcja

129

zwiększenie wymiany handlowej, promowanie inwestycji w Chinach i rozszerzenie współpracy między przedsiębiorcami. Inicjatywa „Go Africa” jest zbliżona w formie do strategii „Go China”. Projekt obejmuje wsparcie polskich przedsiębiorców, którzy chcą nawiązać współpracę handlową z takimi krajami Afryki, jak: Algieria, Nigeria, Angola, Kenia, Mozambik oraz Republika Południowej Afryki

174.

Program „Made in Poland”

Celem programu „Made in Poland“, koordynowanego przez Ministerstwo Gospodarki, jest wzmocnienie wizerunku Polski wśród zagranicznych inwestorów. Program jest realizowany m.in. przez zamieszczanie reklam w prasie, Internecie, outdoor, a także działania PR. Krajami docelowymi są Czechy, Niemcy, Ukraina, Chiny i Rosja

175. Program skupia się na działaniach promocyjnych zidentyfikowanych 15 branż o szczególnym

potencjale eksportowym. W realizację kampanii promocyjnej „Made in Poland” zaangażowane będą podległe ministerstwu wydziały promocji handlu i inwestycji ambasad i konsulatów RP, które mają swoje siedziby w krajach objętych kampanią, co umożliwia szerokie dotarcie z przekazem bezpośrednio do przedstawicieli biznesu i inwestorów, którzy mogliby być zainteresowani współpracą z polskimi przedsiębiorcami. Działania podejmowane przez bilateralne izby gospodarcze Celem działania bilateralnych izb gospodarczych jest przede wszystkim promocja i doradztwo na rzecz stowarzyszonych firm. Zadaniem izb bilateralnych jest ułatwianie kontaktów gospodarczych między polskimi przedsiębiorstwami a przedsiębiorstwami z drugiego kraju. Izby bilateralne, na zasadach dobrowolności, skupiają firmy zainteresowane nawiązaniem lub rozwijaniem kontaktów gospodarczych z partnerami z konkretnego państwa. Istnienie izb krajów pozaeuropejskich pozwala polskim firmom na wymianę doświadczeń oraz nawiązanie bliskich kontaktów gospodarczych z przedsiębiorcami z obszarów o innej kulturze biznesowej i specyfice prowadzenia działalności. Przykład: Działalność Polsko-Niemieckiej Izby Przemysłowo-Handlowej (AHK Polska) Izba wspiera polsko-niemieckie stosunki gospodarcze oraz reprezentuje i chroni interesy polskich i niemieckich firm w obu krajach. AHK Polska jest uznana przez Krajową Izbę Gospodarczą za bilateralną izbę gospodarczą oraz przez Zrzeszenie Niemieckich Izb Przemysłowo-Handlowych za zagraniczną izbę gospodarczą. O skali działania AHK Polska może świadczyć znaczna liczba firm członkowskich (około 1000) oraz liczba organizowanych imprez, promujących Polskę jako solidnego partnera gospodarczego (kilkadziesiąt rocznie)

176.

Izba oferuje m.in. usługi, takie jak: doradztwo rynkowe, doradztwo personalne, konsultacje inwestycyjne, pomoc w uzyskaniu zwrotu podatku VAT w Niemczech, usługi księgowe, mediacje, a także stały Sąd Arbitrażowy (funkcjonujący jako jednostka organizacyjna AHK Polska). Usługi informacyjne i kooperacyjne izb branżowych Kolejnym istotnym rodzajem instytucji działających na rzecz wsparcia firm z sektora MŚP w zakresie działalności informacyjno-szkoleniowej oraz organizacji przedsięwzięć o charakterze międzynarodowym są izby branżowe zrzeszone w Krajowej Izbie Gospodarczej (KIG). W Polsce działa ponad 70 izb i organizacji branżowych

177. Celem

ich funkcjonowania jest poprawa warunków gospodarczych oraz konkurencyjności przedsiębiorstw reprezentujących daną branżę, integracja środowiska branżowego i jego pozycji w rozmowach z rządem. Dodatkowo, izby branżowe prowadzą działania w kierunku uświadamiania polskim przedsiębiorcom znaczenia współpracy z przedsiębiorstwami z rynków zagranicznych i wynikających z tego korzyści, m.in. przez zwiększanie aktywności firm na arenie międzynarodowej dzięki ich udziałowi w targach wystawienniczych organizowanych przez izby.

174

http://www.goafrica.gov.pl 175

http://www.mg.gov.pl/node/19252 176

http://ahk.pl/pl/o-nas/o-nas/ 177

http://www.kig.pl/o-nas/czlonkowie.html/

130

Działania izb przemysłowo-handlowych Przedsiębiorcy z sektora MŚP mogą też korzystać z oferty ponad 50 izb przemysłowo-handlowych, również będących członkami KIG. Przedsiębiorcy zgłaszający się do izb przemysłowo-handlowych mogą korzystać z nieodpłatnego doradztwa prawnego, udziału w seminariach, konferencjach i szkoleniach, zyskując w ten sposób cenną wiedzę m.in. na temat instrumentów wsparcia działalności eksportowej, zagranicznych rynków oraz rodzaju i poziomu konkurencji, czy regulacji formalno-prawnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Izby przemysłowo-handlowe oferują przedsiębiorcom również pomoc w poszukiwaniu nowych partnerów handlowych, między innymi przez uczestnictwo w organizowanych misjach gospodarczych. Działając na rzecz wzmacniania potencjału firm i ich pozycji konkurencyjnej na rynku, izby przemysłowo-handlowe wpływają w znacznym stopniu na zwiększenie rozpoznawalności polskich marek oraz pozytywnego wizerunku Polski na rynkach zagranicznych. Bon na innowacje Celem programu Bon na Innowacje nie jest bezpośrednie wsparcie działań eksportowych, lecz zainicjowanie kontaktów przedsiębiorców ze sferą naukową. Przy czym efektem nawiązania tego typu współpracy może być np. analiza barier wejścia firmy na dany rynek zagraniczny. Mogą z niego skorzystać mikro i mali przedsiębiorcy, którzy w roku złożenia wniosku oraz w ciągu 3 lat kalendarzowych poprzedzających rok złożenia wniosku, nie korzystali z usług żadnej jednostki naukowej w zakresie prac badawczo-rozwojowych. Wsparciem w ramach tego programu są objęte usługi w zakresie innowacji, dotyczące wdrożenia lub rozwoju produktu lub technologii. Przedsiębiorca może uzyskać wsparcie w maksymalnej wysokości 15 tys. PLN.

131

10. Instrumenty wspierające rozwój eksportu w okresie 2014-2020 10.1. Wprowadzenie

W ramach nowej perspektywy finansowej na lata 2014-2020 przewidziano szereg programów, których celem jest wsparcie eksportu przedsiębiorstw. Działania w tym zakresie zostały przewidziane w programach operacyjnych, zatem z perspektywy rozwoju Polski Wschodniej należy przyjrzeć się zapisom takich dokumentów jak:

Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020,

Program Polska Wschodnia 2014-2020,

Regionalny Program Województwa Lubelskiego 2014-2020,

Regionalny Program Województwa Podkarpackiego 2014-2020,

Regionalny Program Województwa Podlaskiego 2014-2020,

Regionalny Program Województwa Świętokrzyskiego 2014-2020,

Regionalny Program Warmia i Mazury 2014-2020. Istotne zapisy znalazły się już w Programie Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 r. (PRP), który jest programem wykonawczym do Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (SIEG). Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, finansując działania mające na celu zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw oraz wzrost potencjału sektora nauki i instytucji otoczenia biznesu, będzie się przyczyniał do realizacji celów SIEG oraz PRP. W ramach wskazanych programów operacyjnych przewiduje się następujące działania:

Wsparcie internacjonalizacji innowacyjnych przedsiębiorstw.

Wsparcie internacjonalizacji MŚP.

Wsparcie promocji przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych.

Dofinansowanie udziału w targach zagranicznych.

Dofinansowanie udziału w misjach zagranicznych.

Opracowywanie i wdrażanie nowych modeli biznesowych dla MŚP, w szczególności w celu internacjonalizacji.

Zwiększenie aktywności firm na rynkach międzynarodowych.

Rozwój i promocja eksportu.

Dotacje na udział w przedsięwzięciach w zakresie międzynarodowej współpracy gospodarczej.

Promocja MŚP za granicą.

Wsparcia w internacjonalizacji działalności MŚP.

Pomocy w wypracowaniu strategii eksportowych MŚP.

Promocja przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych.

Finansowanie udziału przedsiębiorstw w wystawach, targach, itp.

Wsparcie międzynarodowej współpracy gospodarczej przedsiębiorstw (finansowanie misji gospodarczych, wizyt studyjnych, itp.).

Udział w targach i misjach, w tym zagranicznych. W Programie Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 r. przewidziano działanie mające na celu wsparcie przedsiębiorstw w wychodzeniu na rynki międzynarodowe:

Wspieranie internacjonalizacji przedsiębiorstw. Celem wsparcia internacjonalizacji przedsiębiorstw jest wzrost konkurencyjności polskiej gospodarki, w oparciu o innowacyjne produkty i usługi, zacieśnienie współpracy gospodarczej z krajami docelowymi objętymi programami, zwiększenie świadomości konsumentów i producentów nt. polskiej oferty eksportowej w wyniku akcji promocyjnej na rynkach krajów objętych promocją. Działania na rzecz internacjonalizacji obejmą: o Wsparcie przedsiębiorców w formule branżowych programów promocji, w ramach których

kilka/kilkanaście sektorów polskiej gospodarki, wyselekcjonowanych na podstawie ich potencjału eksportowego, jest promowanych na wybranych rynkach docelowych, wsparcie działalności eksportowej przedsiębiorców w formule programów promocji ogólnej na wybranych rynkach perspektywicznych, promocja sektorów polskiej gospodarki objętych programami promocji

132

branżowych oraz ogólnych na rynkach UE i perspektywicznych, w celu wzmocnienia efektu promocyjnego wsparcia działalności przedsiębiorców na tych rynkach.

o Nowy paszport do eksportu. Projekt doradczy i obejmujący wsparcie finansowe dla firm z sektora MŚP zainteresowanych wejściem na rynki zagraniczne. W odróżnieniu od działania 6.1. PO IG „Paszport do eksportu” działanie ma skupiać się przede wszystkim na fazie wdrożenia strategii eksportowej. Grupą docelową są MŚP zainteresowane umiędzynarodowieniem działalności gospodarczej – podczas formułowania kryteriów będzie brana pod uwagę specyfika danej branży.

Proponuje się powtórzenie katalogu działań przewidzianych w fazie II działania 6.1. PO IG, rozszerzonego o działania najczęściej wskazywane przez firmy jako elementy, których brakuje w programie. Szczegółowe założenia do instrumentu zostaną przedstawione po zakończeniu ewaluacji działania 6.1. pt. „Identyfikacja barier wsparcia proeksportowego przedsiębiorstw”, realizowanej na zlecenie PARP.

o Wiza na eksport178

. Ryzyko występowania oszustw w transakcjach gospodarczych to zjawisko niemalże powszechne w niektórych częściach świata. Firmy zainteresowane eksportem częstokroć nie dysponują odpowiednią wiedzą nt. potencjalnych kontrahentów. Celem instrumentu jest ograniczenie ryzyka w eksporcie do państw pozaunijnych oraz zwiększenie wiedzy przedsiębiorców zainteresowanych eksportem nt. potencjalnych kontrahentów w państwach spoza UE. Instrument umożliwi zakup usługi doradczej, która będzie polegać na sprawdzaniu firm na rynkach „trudnych”. Docelowo sprawdzani kontrahenci będą umieszczani w bazie danych, udostępnianej innym przedsiębiorcom.

Wsparcie innowacyjnych start-upów na drodze po międzynarodowy sukces. Badania wskazują, że młode, innowacyjne firmy mają największą szansę na sukces w eksporcie, potrzebują jednak merytorycznego wsparcia już od samego początku prowadzenia działalności gospodarczej. Proponowane działanie będzie się składać z dwóch modułów. Pierwsza faza będzie polegać na zapewnieniu wsparcia inkubatorów oraz parków technologicznych przez wyszkolenie oraz wyspecjalizowanie pracowników IOB w zakresie wsparcia procesów internacjonalizacji. Kolejna faza będzie obejmować świadczenie usług doradczych w zakresie internacjonalizacji MŚP będących rezydentami parków i inkubatorów. Grupą docelową są innowacyjne przedsiębiorstwa z branży wysokich technologii, funkcjonujące na rynku do 3 lat – ulokowane w inkubatorach oraz parkach technologicznych. Działanie obejmuje wyposażenie inkubatorów oraz parków technologicznych w niezbędną wiedzę oraz inkubację firm z dużym potencjałem eksportowym – wsparcie dla eksportu przez pomoc w opracowaniu strategii eksportowej, wsparcie procesu kooperacji z partnerami zagranicznymi, szkolenia i doradztwo, upowszechnianie informacji, wymianę dobrych praktyk. Do rozważenia pozostaje wsparcie firm z branż innowacyjnych i wysokich technologii przez umożliwienie rozwoju projektu w wiodących międzynarodowych parkach i inkubatorach technologicznych za granicą (np. z wykorzystaniem ekosystemu Doliny Krzemowej i funkcjonujących w niej modeli akceleracyjno- mentoringowych).

Od pomysłu do eksportu. Celem instrumentu jest wzmocnienie zdolności do konkurowania na rynkach zagranicznych przedsiębiorców z sektora MŚP o wyróżniającym się, innowacyjnym produkcie. Grupą docelową są wszystkie MŚP, priorytetowo będą jednak traktowane te, które uczestniczyły w poddziałaniu 6.5.2. „Promocja polskiej gospodarki” oraz indywidualnym projekcie kluczowym o nazwie „Zaprojektuj swój zysk”. Projekt obejmuje usługi doradcze oraz wsparcie finansowe dla przedsiębiorców mających w swoim portfolio projekty produktów, które mogą się stać specjalnościami eksportowymi (doradztwo w zakresie badania zdolności do internacjonalizacji oraz przygotowania i rozwoju jej strategii, a także pomoc finansowa na wdrożenie strategii działania, w tym w zakresie zarządzania designem produktu).

178 Do dyskusji pozostaje komplementarność tego instrumentu wobec działań KUKE oraz firm komercyjnych takich jak np. Auler Hermes oraz Dun&Brandstreet.

133

10.2. Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014 – 2020

Wyboru tzw. celów tematycznych realizowanych w ramach PO IR dokonano z uwzględnieniem m.in. dokumentów strategicznych – Strategii Europa 2020, Strategii Rozwoju Kraju 2020, Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, projektu Programu Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 r., Krajowego Programu Reform oraz Krajowego Programu Badań. Działania ukierunkowane na wsparcie internacjonalizacji przedsiębiorstw: Cel tematyczny 3. Podnoszenie konkurencyjności MŚP, sektora rolnego oraz sektora rybołówstwa i akwakultury. Oś priorytetowa III. Wsparcie otoczenia i potencjału innowacyjnych przedsiębiorstw. Priorytet inwestycyjny 3.2. Opracowywanie i wdrażanie nowych modeli biznesowych dla MŚP, w szczególności w celu internacjonalizacji. Cel szczegółowy 5. Wzrost umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstw. Cel tematyczny 3. będzie realizowany w większości przez regionalne programy operacyjne na poziomie regionalnym, natomiast w ramach PO IR będą podejmowane głównie działania o charakterze systemowym i pilotażowym. Będą one skierowane m.in. na: rozwój internacjonalizacji przedsiębiorstw i promocję gospodarczą Polski, popularyzację nauki i innowacyjności w społeczeństwie, wsparcie współpracy przedsiębiorstw z sektorem nauki, a także przygotowanie polskich podmiotów do ubiegania się o wsparcie z programów międzynarodowych. Przewidziane działania:

Wsparcie internacjonalizacji przedsiębiorstw innowacyjnych

Finansowanie dotyczy projektów konkursowych i systemowych, obejmujących działania takie jak:

programy promocji, służące zwiększeniu dostępu przedsiębiorców do tradycyjnych oraz perspektywicznych rynków, ukierunkowane na sektory gospodarki o najwyższym potencjale eksportowym;

wsparcie instytucji otoczenia biznesu w zakresie internacjonalizacji ich działalności (np. przez tworzenie partnerstw między polskimi i zagranicznymi IOB, tworzenie narzędzi informatycznych promujących ofertę lokatorów IOB na rynkach międzynarodowych, udział IOB w imprezach o charakterze wystawienniczym i kooperacyjnym za granicą);

świadczenie na rzecz innowacyjnych przedsiębiorstw specjalistycznych usług doradczych z zakresu internacjonalizacji (w tym m.in. coaching, mentoring, wsparcie firm w rozwoju działalności w wiodących zagranicznych IOB, wsparcie przedsiębiorców w ubieganiu się o realizację zamówień publicznych za granicą oraz w poszukiwaniu zagranicznych inwestorów kapitałowych i kontrahentów);

prowadzenie kampanii informacyjnej, promującej podejmowanie działalności międzynarodowej przez MŚP;

zwiększenie dostępu do źródeł informacji na temat rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej za granicą oraz prowadzenie specjalistycznych szkoleń w formie e-learning’u;

prowadzenie badań wśród eksporterów i potencjalnych eksporterów oraz systematycznego monitoringu specjalizacji i trendów w działalności międzynarodowej przedsiębiorstw

179.

10.3. Program Operacyjny Polska Wschodnia

Działania ukierunkowane na wsparcie internacjonalizacji przedsiębiorstw: Oś priorytetowa II Przedsiębiorcza Polska Wschodnia. Priorytet inwestycyjny 3.2., którego celem szczegółowym jest: Wzrost internacjonalizacji MŚP z makroregionu Polski Wschodniej. Zakłada się, że zwiększenie skali eksportu jest jednym z ważniejszych wyzwań dla makroregionalnej gospodarki, dlatego konieczne jest skierowanie wsparcia stymulującego działalność przedsiębiorstw na rynkach

179 Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014 – 2020.

134

zagranicznych, którego celem będzie wzrost internacjonalizacji MŚP z makroregionu Polski Wschodniej. Oczekiwanym efektem wsparcia w ramach PI 3.2. będzie zwiększenie wartości eksportu z Polski Wschodniej. Przykładowe typy przedsięwzięć w ramach PI 3.2.:

Wsparcie internacjonalizacji MŚP Wsparcie zostanie skierowane na rzecz wzrostu internacjonalizacji MŚP z makroregionu Polski

Wschodniej, w szczególności w ramach kluczowych ponadregionalnych specjalizacji gospodarczych wskazanych w SRSGPW. Będzie ono obejmować kompleksowe, indywidualne, profilowane pod odbiorcę działania doradcze na rzecz zwiększenia zagranicznej (poza UE) wymiany handlowej sektora MŚP z Polski Wschodniej, m.in. w zakresie opracowania strategii wejścia na rynek zagraniczny i analizy rynku docelowego. Działania te będą miały na celu dostarczenie wiedzy niezbędnej do wejścia na rynek zagraniczny, przedstawienie możliwych i optymalnych kanałów dystrybucji, wyselekcjonowanie oraz nawiązanie kontaktów z partnerami zagranicznymi, jak również organizację spotkań bezpośrednich (z możliwą obsługą asysty oraz tłumacza). Istotnym aspektem działania jest wsparcie MŚP chcących rozpocząć lub rozszerzyć działalność eksportową przez doprowadzenie zainteresowanego podmiotu do etapu negocjacji handlowych, pomoc w ich przeprowadzeniu, jak również pomoc na późniejszym etapie związaną m.in. z usługami PR i marketingowymi, uzyskaniem certyfikatów, doradztwem prawnym i handlowym. Wsparcie w szczególności adresowane będzie do MŚP inicjujących działalność związaną z internacjonalizacją na danym rynku. W celu maksymalizacji efektów interwencji, działaniami doradczymi objęte zostaną również procesy dalszej ekspansji MŚP na rynkach zagranicznych. Dodatkowo, w ramach internacjonalizacji, będą wspierane działania, ogniskujące się wokół udziału przedsiębiorców w krajowych i międzynarodowych targach gospodarczych i branżowych.

Wsparcie internacjonalizacji klastrów w zakresie B+R+I W ramach działania wsparciem zostaną objęte działania związane z internacjonalizacją klastrów w zakresie B+R+I (m.in. tworzenie sieci międzynarodowych powiązań kooperacyjnych, wymiana specjalistów, udział w międzynarodowych zespołach badawczych, opracowanie międzynarodowych projektów, prowadzących do przygotowania i złożenia wspólnych wniosków do programów międzynarodowych, organizacja lub udział uczestników konsorcjum członków klastra w międzynarodowych seminariach, konferencjach, giełdach technologii lub warsztatach, związanych tematycznie z profilem działalności klastra) mające na celu wymianę doświadczeń, intensyfikację transferu technologii oraz przepływ wiedzy i informacji między ośrodkami przemysłowymi i naukowymi zlokalizowanymi w różnych krajach i regionach

180.

10.4. Regionalny Program Województwa Podlaskiego 2014-2020

Działania ukierunkowane na wsparcie internacjonalizacji przedsiębiorstw: Oś priorytetowa I Wzmocnienie potencjału i konkurencyjności gospodarki regionu. Cel tematyczny 3. Podnoszenie konkurencyjności MŚP, sektora rolnego oraz sektora rybołówstwa i akwakultury. Działanie 1.3. Wspieranie inwestycji w przedsiębiorstwach. Priorytet inwestycyjny 3.3. Wspieranie tworzenia i rozszerzania zaawansowanych zdolności w zakresie rozwoju produktów i usług. Przewidywane wsparcie będzie ukierunkowane na wzmocnienie potencjału innowacyjnego sektora MŚP przyczyniającego się do wprowadzania na rynek nowych produktów i usług. Realizowane będą działania wpierające rozwój mikro, małych oraz średnich przedsiębiorstw z regionu, przede wszystkim projekty koncentrujące się na pozyskaniu i wdrożeniu innowacji produktowych, procesowych, organizacyjnych i marketingowych. Podniesienie poziomu innowacyjności w działalności podlaskich przedsiębiorstw powinno się przyczynić do wzrostu ich konkurencyjności na rynkach zewnętrznych, a przez to do istotnego zwiększenia sprzedaży produktów i usług wytworzonych w regionie

181.

180 Program Operacyjny Polska Wschodnia 2014-2020 (projekt) grudzień 2013. 181

Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2014-2020, projekt, listopad 2013.

135

10.5. Regionalny Program Województwa Świętokrzyskiego 2014-2020

Działania ukierunkowane na wsparcie internacjonalizacji przedsiębiorstw: Oś priorytetowa II. Konkurencyjna gospodarka. Priorytet inwestycyjny 3.2. Opracowywanie i wdrażanie nowych modeli biznesowych dla MŚP, w szczególności w celu umiędzynarodowienia. Cel szczegółowy: Wzrost liczby przedsiębiorstw z województwa świętokrzyskiego oferujących swoje produkty lub usługi na rynkach międzynarodowych. W ramach priorytetu dofinansowanie zostanie przeznaczone na projekty, mające na celu:

promocję świętokrzyskich MŚP za granicą, wsparcie działalności przedsiębiorstw nastawionych na zwiększenie eksportu i zdobywanie nowych rynków zbytu;

wsparcie internacjonalizacji działalności świętokrzyskich MŚP, wsparcie międzynarodowej współpracy i kooperacji gospodarczej przedsiębiorstw (w tym producentów rolno-spożywczych);

promocję gospodarczą regionu (w wymiarze krajowym i międzynarodowym);

pomoc w wypracowaniu strategii eksportowych dla MŚP. Ponadto projekty będą dotyczyć wsparcia wyspecjalizowanych instytucji, wspomagających działalność eksportową świętokrzyskich mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, jak również zajmujących się promocją i świadczeniem kompleksowych informacji nt. możliwości lokowania zewnętrznych inwestycji na terenie województwa świętokrzyskiego

182.

10.6. Regionalny Program Województwa Lubelskiego 2014-2020

Działania ukierunkowane na wsparcie internacjonalizacji przedsiębiorstw: Oś priorytetowa III Konkurencyjność przedsiębiorstw. Priorytet inwestycyjny 3.2. Opracowywanie i wdrażanie nowych modeli biznesowych dla MŚP, w szczególności w celu umiędzynarodowienia. W ramach priorytetu zaplanowano wsparcie inwestycji związanych z promocją przedsiębiorstw, w tym podmiotów z branż rolno-spożywczych na rynkach krajowych i międzynarodowych. Interwencja będzie polegała w głównej mierze na współfinansowaniu kosztów udziału przedsiębiorstw z sektora MŚP w targach, wystawach, misjach itp. Dzięki zaplanowanym do realizacji działaniom w ramach priorytetu przedsiębiorstwa z Lubelszczyzny będą mogły zintensyfikować swój potencjał komplementarności i synergii, włączając się w skuteczną współpracę międzynarodową, mającą na celu zwiększenie wiedzy i doświadczenia w określonym sektorze gospodarki. W ramach priorytetu inwestycyjnego zostało również przewidziane wsparcie działań marketingowych, mających na celu kreowanie dobrego wizerunku regionu pod kątem potencjalnych inwestorów i kontrahentów. Preferencje uzyskają projekty wpisujące się w inteligentne specjalizacje zapisane/zawarte w „Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 r.”

183.

10.7. Regionalny Program Województwa Podkarpackiego 2014-2020

Działania ukierunkowane na wsparcie internacjonalizacji przedsiębiorstw: Oś priorytetowa I Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka. Cel tematyczny 3. Wzmacnianie konkurencyjności MŚP. Priorytet 3.2. Opracowywanie i wdrażanie nowych modeli biznesowych dla MŚP, w szczególności w celu umiędzynarodowienia. W priorytecie inwestycyjnym przewiduje się takie działania, które wypromują korzystny wizerunek regionu na arenie międzynarodowej, jak również umożliwią spójną promocję podkarpackich eksporterów w procesie ich umiędzynarodowienia.

Wsparcie kompleksowych projektów z zakresu promocji gospodarczej i turystycznej regionu, ze szczególnym uwzględnieniem smart specialisation (w tym misje gospodarcze);

182

Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014-2020, wersja 3.0, luty 2014. 183

Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020. Projekt, Lublin, 2014.

136

Wsparcie projektów polegających na stworzeniu kompleksowej oferty dla przedsiębiorców, grup branżowych i międzybranżowych nastawionych na zwiększenie eksportu i zdobywanie nowych rynków zbytu przez m.in. opracowywanie nowych modeli biznesowych, opracowanie i wdrożenie planów rozwoju eksportu, systemów produkcji i zarządzania zwiększających konkurencyjność i dostosowujących ofertę do wymagań rynków docelowych;

Wsparcie międzynarodowej współpracy gospodarczej przedsiębiorstw (w tym producentów rolno-spożywczych) oraz przedsięwzięć polegających na wspieraniu kooperacji i współpracy między firmami i pośrednikami handlowymi przez rozwijanie kontaktów handlowych

184.

10.8. Regionalny Program Warmia i Mazury 2014 - 2020

Działania ukierunkowane na wsparcie internacjonalizacji przedsiębiorstw: Oś priorytetowa I. Inteligentna gospodarka Warmii i Mazur. Cel tematyczny 3. Wzmacnianie konkurencyjności MŚP. Działanie 1.4. Internacjonalizacja i ekspansja. Priorytet inwestycyjny 3.2. Opracowywanie i wdrażanie nowych modeli biznesowych dla MŚP, w szczególności w celu umiędzynarodowienia. Cel szczegółowy to: Poprawa atrakcyjności gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego na rynkach krajowych i międzynarodowych. Przykładowe działania/typy przedsięwzięć: Wsparcie działalności przedsiębiorstw nastawionych na zwiększenie eksportu i zdobywanie nowych rynków zbytu – bon na usługi związane z internacjonalizacją MŚP, w tym:

pomoc w poszukiwaniu partnerów biznesowych na rynku europejskim i międzynarodowym;

dostarczanie informacji na temat dostępnych funduszy i instrumentów wsparcia dla przedsiębiorców w zakresie eksportu (kredyty i gwarancje rządowe, ubezpieczenia kredytów, programy skierowane na udział przedsiębiorców w targach i wystawach);

badania nowych rynków zbytu;

opracowywanie katalogów eksportowych, oferty biznesowej przedsiębiorstw województwa warmińsko-mazurskiego z uwzględnieniem branż i rynków docelowych;

badanie i weryfikacja wiarygodności biznesowych partnerów zagranicznych z rynków wschodnich (tworzenie bazy, uzyskanie dostępu do istniejących baz);

kompleksowe doradztwo w zakresie internacjonalizacji (ze szczególnym uwzględnieniem rynków pozaeuropejskich);

udział przedsiębiorstw w międzynarodowych (krajowych i zagranicznych) targach, wystawach branżowych, misjach gospodarczych, spotkaniach brokerskich, kooperacyjnych;

pomoc prawna związana z internacjonalizacją firm.

Promocja gospodarcza regionu (projekty sieciowe):

inwestycyjna,

oferty biznesowej regionu,

turystyczna wraz z profesjonalizacją obsługi

Działanie 1.6. Usługi dla biznesu. Priorytet inwestycyjny 3.4. Wspieranie zdolności MŚP do wzrostu na rynkach regionalnych, krajowych i międzynarodowych oraz do angażowania się w procesy innowacji. Cel szczegółowy: Wspieranie zdolności MŚP do udziału w procesach wzrostu i innowacji. Przykładowe działania/typy przedsięwzięć:

wsparcie doradcze i szkoleniowe podmiotów wspierających przedsiębiorczość, w tym zarządzających parkami przemysłowymi, naukowo-technologicznymi, inkubatorami przedsiębiorczości, ośrodków innowacji (w oparciu o zidentyfikowane potrzeby instytucji);

184

Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020. Projekt z dnia 27.01.2014r., Rzeszów, 2014.

137

bon na usługi doradcze i szkoleniowe zwiększające zdolność MŚP do budowania oraz wzrostu przewagi konkurencyjnej na rynku (szeroki, otwarty katalog możliwych usług dla biznesu, możliwość realizacji usługi na terenie całego kraju)

185.

185

Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2014-2020 (wersja do konsultacji), Olsztyn, styczeń 2014.

138

11. Priorytetowe sektory i rynki w zakresie promocji eksportu 11.1. Priorytetowe sektory w zakresie promocji eksportu Do priorytetowych branż Polski Wschodniej powinny zostać zaliczone te, które generują (lub mogą generować) wysoki eksport netto i wysoką wartość dodaną. Wytypowane przez Ministerstwo Gospodarki w 2010 r. grupy produktowe i usługowe, które są lub mogą się stać polskimi specjalnościami eksportowymi i są wspierane w ramach branżowych programów promocji obejmują takie branże, jak: meblarska; jubilersko-bursztynnicza; usługi IT i ITC; produkcja jachtów i łodzi rekreacyjnych; przemysł biotechnologiczny i farmaceutyczny; produkcja sprzętu medycznego i aparatury pomiarowej; branża stolarki okiennej i drzwiowej; budownictwo; branża ochrony i zachowania zabytków; kosmetyki; maszyny i urządzenia górnicze; odzież, dodatki, galanteria skórzana; turystyka medyczna; przemysł obronny oraz polskie specjalności żywnościowe. Lista ta mogłaby zostać uzupełniona o sektory traktowane jako priorytetowe w ramach obowiązującego systemu wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla gospodarki polskiej, jak: motoryzacyjny, elektroniczny, lotniczy i badawczo-rozwojowy

186. Na szczególne wsparcie, zasługują te spośród branż priorytetowych, które cechuje wysoki

poziom naukochłonności (branże wysokiej techniki), jak usługi IT i ICT, przemysł biotechnologiczny i farmaceutyczny czy produkcja sprzętu medycznego i aparatury pomiarowej

187.

Do najważniejszych grup towarowych będących przedmiotem eksportu z terenu Polski Wschodniej zaliczają się przede wszystkim:

kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne; ich części;

kauczuk i artykuły z kauczuku;

pojazdy nieszynowe oraz ich części i akcesoria;

meble; pościel, materace, stelaże pod materace, poduszki i podobne artykuły wypychane; lampy i oprawy oświetleniowe, gdzie indziej niewymienione;

drewno i artykuły z drewna; węgiel drzewny. Z prognoz zawartych w raporcie Oxford Economics wynika, że do 2030 r. towarowa struktura eksportu nie ulegnie poważniejszym zmianom. Jednocześnie zwraca się uwagę, że na wzrost polskiego eksportu wpływ będzie miała także zwiększająca się sprzedaż sprzętu ICT oraz AGD. Obserwacja dynamiki rynku kosmetycznego wskazuje, że ten sektor również ma szansę stać się polskim przebojem eksportowym w kolejnych latach

188.

Najprawdopodobniej kluczowymi produktami eksportowymi Polski pozostaną maszyny przemysłowe oraz sprzęt transportowy. Popyt na te towary o wysokiej wartości będzie zgłaszany zarówno przez rozwinięte rynki europejskie, jak i rynki wschodzące, potrzebujące zarówno dóbr inwestycyjnych w celu tworzenia własnych możliwości produkcyjnych, jak i sprzętu transportowego w związku z dynamicznym rozwojem infrastruktury. Te dwie grupy towarów odegrają decydującą rolę we wzroście polskiego eksportu w perspektywie kilkunastu lat. Przemysł spożywczy jest jednym z najważniejszych i najszybciej rozwijających się działów polskiej gospodarki. Konkurencyjność polskiego sektora rolno-spożywczego można dziś ocenić jako dość wysoką. Świadczą o tym wyniki handlu zagranicznego polskich producentów żywności. Wyniki te wskazują również, że oferta eksportowa jest zarówno bezpieczna i dobra jakościowo, jak i atrakcyjna cenowo dla zagranicznych konsumentów. Konkurencyjność polskich producentów żywności wynika przede wszystkim z posiadania przez nich przewag konkurencyjnych o charakterze kosztowo-cenowym. Mają oni wyraźną przewagę cenową (niższe

186

Program wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla gospodarki polskiej na lata 2011-2020, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, czerwiec 2011, Inne sektory wymieniane w programie, jak biotechnologie i nowoczesne usługi, znajdują się na liście wspieranych w ramach branżowych programów promocji. 187

http://www.eksporterzy.org/documents/2012-22_strategia/Strategia_proeksportowego_rozwoju_gospodarki_polskiej.pdf 188

Polski rynek kosmetyczny osiągnął w 2011 r. wartość 3,3 mld EUR, co plasuje go na 6. pozycji w Europie. Analitycy szacują, że pomimo spowolnienia na światowym rynku kosmetycznym w nadchodzących latach, polski rynek nadal będzie się rozwijał szybciej niż inne, czołowe rynki kosmetyczne, zaś jego wartość powinna przekroczyć odpowiednio: 3,4 mld EUR w 2015 r. i 3,5 mld EUR w 2016 r. Por. Euromonitor International, dostępny na http://www.euromonitor.com/beauty-and-personal-care-in-poland/report [dostęp 17.12.2013], Ministerstwo Gospodarki, 2012, op.cit.

139

ceny) na wielu rynkach podstawowych produktów rolnych.189

O konkurencyjności sektora żywnościowego świadczy również dość wysoki wskaźnik orientacji eksportowej niektórych działów tego sektora: wyrobów tytoniowych, przetwórstwa kawy i herbaty, przemysłu owocowo-warzywnego i cukierniczego

190.

Zaplecze rolnicze stanowi bardzo dobrą bazę dla rozwoju eksportu sektora żywności ekologicznej. Jest to branża przyszłościowa ze względu na rosnącą świadomość ekologiczną społeczeństwa i rozwijającą się „zieloną gospodarkę”, która czasem jest uważana za kolejną fazę rozwoju gospodarczego społeczeństw (po gospodarce agrarnej, przemysłowej oraz opartej o usługi i informację). Widoczny jest rozwój ilościowy branży, ponieważ powstaje wiele nowych podmiotów z nią związanych. W celu budowy konkurencyjności gospodarstw produkujących metodami ekologicznymi, niezbędne jest pogłębienie wiedzy rolników, zwiększenie nakładów inwestycyjnych i podjęcie odpowiednio skierowanych działań marketingowych.

191 Na arenie międzynarodowej wzrasta również znaczenie Polski w produkcji jabłek. Zwiększa się jej udział w handlu zagranicznym jako eksportera (zwłaszcza na rynki wschodniej Europy – Rosja, Ukraina, Białoruś) nie tylko jabłek świeżych, ale także koncentratu soku jabłkowego

192. Jednocześnie jabłka są najbardziej popularnym owocem

w konsumpcji w krajach UE193

.

11.2. Priorytetowe rynki w zakresie promocji eksportu

Wyznaczając priorytetowe rynki w zakresie promocji eksportu należy wyodrębnić:

Rynki o podstawowym znaczeniu, mające wysoki udział w eksporcie i dobrze już rozpoznane przez eksporterów z Polski Wschodniej, tj. jednolity rynek europejski oraz rynki wschodnie. Przemawiają za tym nie tylko wielkość i chłonność rynku unijnego, ale także zniesienie licznych barier w handlu międzynarodowym, jako efekt swobodnego przepływu usług i towarów. Należą do nich m.in.: Niemcy, Francja, Rosja, Ukraina, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone Ameryki, Włochy, Holandia, Republika Czeska, Słowacja, Białoruś, Belgia, Węgry, Litwa, Kanada, Hiszpania, Szwecja, Austria, Rumunia, Dania, Chiny, Łotwa, Norwegia, Szwajcaria, Turcja.

Rynki perspektywiczne, stwarzające szansę ekspansji eksportowej, tj. wybrane rynki krajów rozwijających się, jak: Indie, Indonezja, Malezja, Tajlandia, Iran, Kazachstan, Arabia Saudyjska, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Egipt, Algieria, Maroko, Republika Południowej Afryki, Brazylia, Argentyna, Chile, Kolumbia i Meksyk.

Zakłada się, że rynki wschodzące, z których największe są zlokalizowane poza Europą, będą się rozwijały szybciej niż rynki rozwinięte, co przekłada się na więcej możliwości rozwoju dla zagranicznych dostawców. Analitycy Oxford Economics przewidują, że w nadchodzących latach rynki wschodzące będą się rozwijały w tempie ok. 4,5% rocznie, podczas gdy gospodarki rozwinięte – w tempie nieco ponad 1%

194.

Przytoczona analiza przewiduje, że w nadchodzących kilkunastu latach struktura geograficzna eksportu ulegnie zmianie, ewoluując w kierunku większego udziału rynków spoza Unii Europejskiej. Silne powiązania biznesowe z dotychczasowymi głównymi partnerami handlowymi sprawią, że ścisła czołówka polskich rynków eksportowych nie zmieni się, jednak w perspektywie kilkunastu lat w pierwszej piątce zagranicznych odbiorców towarów z Polski mogą się znaleźć Chiny

195. Obecnie do Państwa Środka trafia ok. 1% eksportu z Polski, można

189

Hałasiewicz A., Rozwój obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych w Polsce i budowania spójności terytorialnej kraju, ss. 34 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu https://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Ewaluacja_i_analizy/Raporty_o_rozwoju/ Raporty_krajowe/Documents/Ekspertyza_Rozwoj_%20obszarow_wiejskich_09082011.pdf 190

Hałasiewicz A., Rozwój obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych …, op. cit. ss. 36. 191

Wojnicka-Sycz E., Piętka-Kosińska K., Sycz P., Mazowieckie badania regionalne, uwarunkowania konkurencyjności branż i system prognoz średniookresowych w oparciu o badania jakościowe – badania metodą Delphi, Warszawa, 2012. 192

Borowska A., Zmiany na rynku jabłek w Polsce z uwzględnieniem jabłek regionalnych, PAN, Warszawa, 2013. 193

http://www.portalspozywczy.pl/owoce-warzywa/wiadomosci/rekordowy-eksport-i-spozycie-wewnetrzne-polskich-jablek, 85813.html [dostęp 28.02.2014]. 194

http://www.portalspozywczy.pl/owoce-warzywa/wiadomosci/rekordowy-eksport-i-spozycie-wewnetrzne-polskich-jablek, 85813.html [dostęp 28.02.2014]. 195

Rynek chiński postrzegany jest jako kluczowy dla polskich eksporterów w przyszłości również przez innych autorów por. np. Gradziuk A., Szczudlik-Tatar J., Perspektywy rozwoju współpracy gospodarczej Polski z Chińską Republiką Ludową, Warszawa, 2012.

140

jednak zaobserwować dynamiczny rozwój współpracy handlowej z tym krajem. Z danych Ministerstwa Gospodarki wynika, że w pierwszym półroczu 2013 r. eksport z Polski do Chin wzrósł o 30%

196.

Celem Polski powinno być nie tyle ograniczanie importu z Chin, ile działanie zmierzające do zwiększenia polskiego eksportu na rynek chiński. Chińscy importerzy są zainteresowani towarami branży górniczej (urządzeniami zapewniającymi bezpieczeństwo pracy w kopalniach), przemysłu metalurgicznego (import miedzi), przemysłu lotniczego (samolotami rolniczymi, transportowymi i śmigłowcami), przemysłu chemicznego oraz energetycznego. Spośród branż, którymi w przyszłości mogą być zainteresowani chińscy importerzy, można wymienić przede wszystkim ochronę środowiska (technologie ochrony środowiska, oszczędzania energii) i branżę spożywczą (mleko w proszku, mięso, słodycze, wyroby piekarskie, żywność ekologiczna). Zaletą Polski w tej ostatniej dziedzinie jest stosowanie mniejszej ilości nawozów sztucznych niż w Chinach oraz opinia o polskiej żywności jako pochodzącej z kraju Unii Europejskiej, a więc wyróżniającej się wysoką jakością i uznawanej za zdrową i bezpieczną. Szansą jest również eksport luksusowego alkoholu, bursztynu, jego wyrobów i ekskluzywnej biżuterii oraz polskiego rękodzieła i wzornictwa. Należy jednak podkreślić, że sukces na rynku chińskim wiąże się z długookresowym utrwalaniem kontaktów biznesowych z chińskimi partnerami i często wymaga stałej obecności w Chinach, czyli założenia tam przedstawicielstwa polskiego przedsiębiorstwa

197. Uwzględniając potencjał gospodarek, odległość rynków i warunki obrotu handlowego,

można sądzić, że eksport z Polski do Chin, Japonii i USA zwiększy się około pięciokrotnie198

.

196

Ministerstwo Gospodarki 2013 (op.cit). 197

http://www.gochina.gov.pl/dla_eksporterow/eksport_z_Polski za Gradziuk A., Szczudlik-Tatar, J., Perspektywy rozwoju współpracy gospodarczej Polski z Chińską Republiką Ludową, PISM, 2012. 198

OECD Economic Surveys: Poland, Volume 2010/8, OECD, Paris, April 2010.

141

11.3. Najważniejsze obszary promocji na danych rynkach zagranicznych w zakresie rozwoju eksportu (macierz korelacji sektor rynek)

Niniejsza część zawiera zestawienie najważniejszych produktów eksportowych (sektor) oraz rynków docelowych. Powstała macierz została utworzona w oparciu o analizę danych historycznych dotyczących kształtowania się eksportu (zagregowane dane pozyskane z Centrum Analitycznego Administracji Celnej z okresu 2009-2013). Na podstawie analizowanych danych, stworzono macierz korelacji sektor – rynek (Tabela 59), zawierającą obliczone wskaźniki ilustrujące potencjał eksportowy danej grupy produktów na wskazany rynek. Im wyższa wartość wskaźnika, tym większe jest znaczenie gospodarcze danego kierunku eksportu. Zestawienie może być wykorzystane do kształtowania polityki promocji różnych grup produktów na określonych rynkach. Przykładowo żeliwo i stal stanowią ważny produkt eksportowy do wielu krajów Europy, poza Francją. Należałoby w związku z tym, projektując działania promocyjne, dokonać szczegółowej analizy przyczyn tego stanu i ewentualnie podjąć dalszą decyzję co do próby wejścia na ten rynek lub koncentracji na innych. Analiza macierzy pozwala na zidentyfikowanie krajów, w przypadku których eksport jest zdominowany przez wąskie grupy produktów (np. Kanada i USA – maszyny i urządzenia mechaniczne, Włochy, Rumunia, Francja – kauczuk i wyroby z kauczuku itd.). Warto zauważyć, że najważniejszym krajem docelowym eksportu z Polski Wschodniej są Niemcy. W eksporcie do tego kraju są w zasadzie reprezentowane wszystkie grupy produktów (poza zwierzętami żywymi). Warto zauważyć wysoką pozycję Rosji (3. miejsce) i Ukrainy (4. miejsce) wśród krajów docelowych eksportu. Z uwagi na niestabilną sytuację polityczną w chwili powstawania raportu, należy zwrócić uwagę na znaczne ryzyko oddziałujące na podmioty eksportujące do tych krajów (m.in. malejący ranking i wiarygodność gospodarki ukraińskiej i związane z tym większe ryzyko braku płatności lub ich opóźnień, zmniejszony popyt na produkty czy też zakazy wwozu towarów na teren Federacji Rosyjskiej, stosowane częściej jako narzędzie nacisków politycznych niż faktycznej kontroli jakości).

Tabela 59. Macierz korelacji sektor – rynek

Etykiety wierszy Nie

mcy

Fran

cja

Ro

sja

Ukr

ain

a

Wie

lka

Bry

tan

ia

Stan

y Zj

ed

no

czo

ne

Am

ery

ki

Wło

chy

Ho

lan

dia

Re

pu

blik

a C

zesk

a

Sło

wac

ja

Bia

łoru

ś

Be

lgia

Wę

gry

Litw

a

Kan

ada

His

zpan

ia

Szw

ecj

a

Au

stri

a

Ru

mu

nia

Dan

ia

Reaktory jądrowe, kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne; ich części 1431 426,6 352,3 221,8 466,6 1342 181,7 507,7 67,19 33,74 314,6 255 59,31 72,64 889 226,2 94,17 79,58 69,52 178

Kauczuk i artykuły z kauczuku 1165 841,3 252,5 96,65 228,9 63,13 595,6 153,3 140,5 97,42 53,54 58,59 300,3 68,13 12,2 303,4 154 50,77 249,6 4,696

Meble; pościel, materace, stelaże pod materace, poduszki i podobne artykuły wypychane; lampy i oprawy oświetleniowe, gdzie indziej niewymienione ani niewłączone; reklamy świetlne, podświetlane tablice i znaki informacyjne i podobne; budynki prefabrykowane 1635 209,9 99,64 71,39 201,9 140,5 102,7 255,5 160 99,68 33,57 117 47,66 49,24 17,73 38,72 119,4 120,3 34,08 70,64

Pojazdy nieszynowe oraz ich części i akcesoria 1514 198,3 132,1 155,8 125,7 24,9 289 60,98 155 109,8 107,5 235,3 155,3 73,22 0,63 120 93,39 52,07 33,43 22,43

142

Etykiety wierszy Nie

mcy

Fran

cja

Ro

sja

Ukr

ain

a

Wie

lka

Bry

tan

ia

Stan

y Zj

ed

no

czo

ne

Am

ery

ki

Wło

chy

Ho

lan

dia

Re

pu

blik

a C

zesk

a

Sło

wac

ja

Bia

łoru

ś

Be

lgia

Wę

gry

Litw

a

Kan

ada

His

zpan

ia

Szw

ecj

a

Au

stri

a

Ru

mu

nia

Dan

ia

Drewno i artykuły z drewna; węgiel drzewny 618,5 220,4 65,07 101,3 230 17,42 191,7 87,17 71,32 78,66 39,26 43,72 23,56 143,3 2,619 39,64 169,5 62,55 22,72 98,12

Maszyny i urządzenia elektryczne oraz ich części; rejestratory i odtwarzacze dźwięku, rejestratory i odtwarzacze obrazu i dźwięku oraz części i akcesoria do tych artykułów 621,7 141,2 191,5 262,6 61,82 22,22 51,42 205,6 56,67 53,18 70,97 22,5 44,9 37,95 1,28 16,58 51,24 132,9 19,06 22,33

Tworzywa sztuczne i artykuły z nich 553,2 55,37 147,2 225,4 44,96 10,12 39,97 31,36 154,6 136,4 101,4 52,07 89,76 102,5 4,798 18,38 27,15 27,28 43,04 8,121

Żeliwo i stal 486,4 5,083 47,37 152,9 40,87 1,563 36,11 25,23 378 237,9 27,03 11,42 107,8 85,58 0,065 10,53 8,27 29,79 75,17 8,843

Artykuły z żeliwa lub stali 554,7 95,25 52,12 74,53 68,63 43,25 23,36 121,6 103,3 87,86 38,56 32,9 26,15 26,61 7,425 10,92 59,21 37,25 37,08 70,04

Mięso i podroby jadalne 278,2 44,85 9,82 119,9 55,22 1,347 178,7 186,7 38,17 27,27 309,7 35,32 6,968 102,8 0 49,61 1,68 20,97 5,298 29,14

Statki powietrzne, statki kosmiczne i ich części 40,65 53,66 1,491 1,399 65,82 626,1 191,3 2,753 10,11 0,005 0,213 0,859 0 0 194,6 0,674 0,26 1,87 0,217 0,189

Produkty mleczarskie; jaja ptasie; miód naturalny; jadalne produkty pochodzenia zwierzęcego, gdzie indziej niewymienione ani niewłączone 161,3 15,03 278,3 36,7 80,47 3,202 49,87 75,47 67,02 106,4 3,303 20,76 102,4 35,17 7,684 6,585 1,304 1,984 17,48 7,156

Owoce i orzechy jadalne; skórki owoców cytrusowych lub melonów 290,2 79,82 115,7 278,9 35,14 2,566 7,946 111,1 8,55 2,364 29,52 82,32 3,08 4,54 3,22 4,474 30,16 21,86 9,041 19,19

Chemikalia organiczne 93,98 6,347 25,59 13,06 14,91 1,049 21,5 11,78 12,99 12,8 10,68 15,77 12,59 10,3 0,254 29,17 15,75 22,58 18,05 0,527

pPapier i tektura; artykuły z masy papierniczej, papieru lub tektury 174,4 5,899 204,3 98,6 29,22 4,979 6,064 11,65 63,02 48,53 39,31 7,713 7,501 38,47 0,352 12,81 4,471 17,83 46,42 3,386

Szkło i wyroby ze szkła 186,1 57,17 39,67 26,14 220,1 53 40,8 23,99 27,85 23,95 11,42 14,7 20,27 16,56 2,711 27,71 40,65 8,298 8,526 5,853

Nawozy 78,98 144 0,92 4,654 130,5 8,198 9,601 0,895 61,63 76,3 12,23 38,04 14,35 32,28 10,41 5,059 3,883 11,53 2,732 30,42

Wyroby ceramiczne 88,17 29,42 70,63 95,8 30,65 11,47 15,68 3,604 51,22 83,67 23,73 8,654 40,56 32,8 1,082 3,54 7,389 5,556 64,69 2,089

Aluminium i artykuły z aluminium 230,8 76,81 20,25 17,12 17,84 2,994 22,43 7,053 26,59 28,88 9,234 33,59 11,14 8,917 2,219 2,148 21,11 34,86 6,409 5,306

Przetwory z warzyw, owoców, orzechów lub pozostałych części roślin 175,9 8,262 17,63 6,057 33,83 3,777 7,099 198,5 10,7 5,455 7,948 29,53 5,195 4,613 0,82 2,587 5,625 82,91 2,663 1,513

Ryby i skorupiaki, mięczaki i pozostałe bezkręgowce wodne 514,1 8,828 0,041 0,057 1,096 2,18 1,725 5,448 1,29 0,069 0,087 0,248 0,402 1,228 1,446 0,006 1,021 2,913 0,743 9,22

Chemikalia nieorganiczne; organiczne lub 178,3 50,58 8,203 16,91 0,078 0,055 14,3 23,64 37,01 31,72 7,406 5,409 10,51 4,892 0,004 6,586 1,774 21,26 26,07 0,141

143

Etykiety wierszy Nie

mcy

Fran

cja

Ro

sja

Ukr

ain

a

Wie

lka

Bry

tan

ia

Stan

y Zj

ed

no

czo

ne

Am

ery

ki

Wło

chy

Ho

lan

dia

Re

pu

blik

a C

zesk

a

Sło

wac

ja

Bia

łoru

ś

Be

lgia

Wę

gry

Litw

a

Kan

ada

His

zpan

ia

Szw

ecj

a

Au

stri

a

Ru

mu

nia

Dan

ia

nieorganiczne związki metali szlachetnych, metali ziem rzadkich, pierwiastków promieniotwórczych lub izotopów

Warzywa oraz niektóre korzenie i bulwy, jadalne 118,8 10,05 76,76 70,26 43,44 0,836 9,898 25,19 16,85 6,704 24,05 15,29 7,266 2,618 0,559 7,362 14,05 2,82 10,88 4,494

Różne przetwory spożywcze 63,84 3,312 52,49 21,28 52,06 4,064 3,331 9,911 19,94 37,86 16,99 1,426 6,177 9,899 1,486 1,461 4,156 3,083 1,388 0,111

Odzież i dodatki odzieżowe, niedziane 120 46,7 21,66 13,69 5,02 1,707 65,88 2,431 2,986 2,672 3,983 31,3 0,843 1,834 0,16 0,034 2,221 0,218 0,134 20,24

Lokomotywy pojazdów szynowych, tabor szynowy i jego części; osprzęt i elementy torów kolejowych lub tramwajowych, i ich części; komunikacyjne urządzenia sygnalizacyjne wszelkich typów, mechaniczne (włączając elektromechaniczne) 109 7,611 37,29 41,86 8,939 1,064 6,04 2,494 10,27 48,33 1,35 21,08 0,102 0,088 0,013 0,601 6,405 4,647 1,963 9,039

Produkty chemiczne różne 45,1 4,858 19,44 23,65 0,297 1,321 4,405 127,6 6,446 4,36 8,055 18,41 1,416 7,096 0,02 0,406 1,465 32,52 1,269 0,065

Produkty farmaceutyczne 21,28 6,375 67,14 24,08 26,82 4,245 9,642 0,977 14,11 10,17 23,27 1,584 52,11 5,292 0,274 0,239 3,763 3,215 0,284 1,369

Pozostałe gotowe artykuły włókiennicze; zestawy; odzież używana i używane artykuły włókiennicze; szmaty 56,91 5,355 16,27 32,27 1,115 1,03 2,467 6,262 4,793 8,187 6,082 7,411 0,317 3,969 0,267 0,382 0,742 0,069 0,996 1,53

Paliwa mineralne, oleje mineralne i produkty ich destylacji; substancje bitumiczne; woski mineralne 103,3 0,963 0,053 5,795 7,256 0,061 6,181 11,15 33,81 38,46 6,596 0,253 3,925 15,1 0,025 0,281 0,087 0,285 10,47 0,017

Mydło, organiczne środki powierzchniowo czynne, preparaty piorące, preparaty smarowe, woski syntetyczne, woski preparowane, preparaty do czyszczenia lub szorowania, świece i artykuły podobne, pasty modelarskie, „woski dentystyczne” oraz preparaty dentystyczne produkowane na bazie gipsu 104,1 12,61 9,008 18,02 7,722 0,891 4,329 2,422 12,08 5,152 9,043 11,55 8,143 11,8 0,496 5,408 0,868 0,03 16,64 1,907

Zwierzęta żywe 1,448 0,362 32 13,16 1,749 0,789 84,94 0,496 0,795 0,421 1,005 0,674 8,514 54,45 0 1,509 0,028 0,03 0,32 0,021

Tekstylia impregnowane, pokryte, powleczone 50,1 60,86 21,5 5,854 0,179 4,548 35,79 8,665 1,354 1,684 3,116 0,218 17,22 2,41 3E- 52,98 0,202 1,177 21,26 0,299

144

Etykiety wierszy Nie

mcy

Fran

cja

Ro

sja

Ukr

ain

a

Wie

lka

Bry

tan

ia

Stan

y Zj

ed

no

czo

ne

Am

ery

ki

Wło

chy

Ho

lan

dia

Re

pu

blik

a C

zesk

a

Sło

wac

ja

Bia

łoru

ś

Be

lgia

Wę

gry

Litw

a

Kan

ada

His

zpan

ia

Szw

ecj

a

Au

stri

a

Ru

mu

nia

Dan

ia

lub laminowane; artykuły włókiennicze do celów technicznych

04

statki, łodzie oraz konstrukcje pływające 14,57 116,7 1,963 0,235 7,714 0,326 13,16 3,966 0,591 0,21 0,159 1,26 0,035 0,21 0,833 15,78 7,475 2,002 0,655 14,7

Źródło: opracowanie własne w oparciu o analizę danych statystycznych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej

145

11.4. Efektywność nośników i narzędzi promocji eksportu z Polski Wschodniej Celem efektywnych systemów wspierania działalności międzynarodowej przedsiębiorstw powinno być

199:

wsparcie istniejących przedsiębiorstw, m.in. w zakresie zwiększania świadomości, co do korzyści z umiędzynarodowienia działalności, eliminacji i łagodzenia barier w procesach umiędzynarodowienia oraz wzmacnianie potencjału eksportowego;

wsparcie tworzonych w przyszłości podmiotów gospodarczych, przez promocję przedsiębiorczości oraz działalności międzynarodowej, wzmacnianie umiejętności językowych czy też podnoszenie kompetencji związanych z działalnością międzynarodową w ramach systemu edukacji formalnej jak też nieformalnej.

Tworzenie efektywnych nośników i narzędzi promocji oferty inwestycyjnej Polski Wschodniej wymaga m.in.

200:

• uzyskania efektu synergii planowanych działań dzięki zaangażowaniu w proces wszystkich podmiotów związanych z internacjonalizacją działalności przedsiębiorstw (m.in. władz państwowych i samorządowych, zrzeszeń branżowych, instytucji otoczenia biznesu, instytucji finansowych);

• powiązania procesów umiędzynarodawiania ze wzrostem innowacyjności i konkurencyjności regionu; • eliminacji barier w rozwoju działalności międzynarodowej (wskazanych we wcześniejszej części

rozdziału); • podejmowania działań, których celem będzie zwiększenie liczby międzynarodowych przedsiębiorstw,

ale i wzmacnianie potencjału istniejących dużych przedsiębiorstw – eksporterów.

Doświadczenia z realizacji poddziałania 6.5.1. POIG „Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych” i towarzyszącej mu pomocy finansowej dla przedsiębiorców w ramach poddziałania 6.5.2. (VI. oś priorytetowa POIG „Polska gospodarka na rynku międzynarodowym”) wskazują, że branżowe i ogólne programy promocji cieszą się ogromnym zainteresowaniem przedsiębiorców. Eksporterom oferowane były, a w części nadal są, liczne instrumenty i formy wsparcia, o charakterze promocyjnym, takie jak:

dofinansowanie kosztów udziału w targach i wystawach za granicą;

dofinansowanie kosztów udziału w wyjazdowych misjach gospodarczych;

uczestnictwo w programie „Paszport do eksportu”;

dofinansowanie kosztów uzyskania międzynarodowego certyfikatu wyrobu;

dofinansowanie kosztów realizacji branżowych projektów promocyjnych;

działalność informacyjno-promocyjna polskich przedstawicielstw dyplomatycznych i handlowych;

działalność regionalnych ośrodków rozwoju i promocji eksportu;

funkcjonowanie internetowych portali promocji eksportu;

dofinansowanie kosztów wydawnictw promocyjnych;

dofinansowanie kosztów organizacji seminariów, konferencji, pokazów;

ubieganie się o Nagrody Ministra Gospodarki w konkursach dla eksporterów.

Zoptymalizowanie efektywności nośników promocji wymaga podjęcia działań, mających na celu przeciwdziałanie rozproszeniu funkcjonalności między różne serwisy przez integrację treści i funkcjonalności portali. Zamieszczenie wszystkich treści w obrębie jednego serwisu oraz obsługa przez jeden zespół redakcyjny umożliwiałby większą kontrolę nad publikowanym materiałem. Można wskazać w tym zakresie takie strony internetowe jak np.:

Portal Promocji Eksportu (http://www.exporter.gov.pl);

serwis informacyjny Sieci Centrów Obsługi Inwestorów i Eksporterów (http://coie.gov.pl);

serwis informacyjny wydziałów promocji handlu i inwestycji ambasad i konsulatów RP (http://www.trade.gov.pl);

bazy ofert publikowanych przez Enterprise Europe Network201

przy PARP, w oparciu o informacje przekazywane przez wydziały promocji handlu i inwestycji polskich placówek dyplomatycznych.

199

Supporting the internationalisation of SMEs. Final Report of the Expert Group, Komisja Europejska, Bruksela, 2007. 200

Ibidem. 201

http://www.een.org.pl/index.php/wyszukiwanie-ofert.html

146

Rozproszenie informacji skutkuje brakiem ich czytelności ze względu na:

powielanie niektórych treści (np. baza wiedzy zawierająca m.in. przepisy prawne, raporty, przewodniki);

archaiczną strukturę i layout serwisu, brak informacji wprowadzających oraz mało czytelny interfejs wyszukiwania na stronie Portalu Promocji Eksportu (http://www.eksporter.gov.pl);

zdezaktualizowane niektóre dane i linki (np. niedziałający link i nieaktywna baza ofert eksportowych i inwestycyjnych prowadzona przez BMB Promotion Sp. z o.o.).

Tworząc tego typu serwis warto czerpać z dobrych praktyk wypracowanych w innych krajach i wziąć pod uwagę porównywalne pod względem funkcjonalności oraz zasobów treści portale zagraniczne (np. www.gtai.de, www.finpro.fi, www.czechtradeoffices.com). Rozproszenie informacji dotyczących promocji na rynkach zagranicznych i wsparcia działań eksportowych jest także efektem braku skoordynowania działań prowadzonych przez różne organizacje, takie jak:

Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A.;

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości;

wydziały promocji handlu i inwestycji współpracujące z innymi krajowymi i zagranicznymi podmiotami wsparcia przedsiębiorczości i internacjonalizacji biznesu;

ośrodki Enterprise Europe Network;

niezależne ośrodki informacyjne i doradcze (np. Stowarzyszenie Eksporterów Polskich, Instytut Promocji Eksportu i Kooperacji w Warszawie, BiznesPolsska.pl, Poland-Export.com).

Firmy, które sprzedają swoje wyroby za granicę są świadome, że o pozycji firmy na rynkach zagranicznych decyduje między innymi jej wizerunek. W związku z tym za bardzo dobre narzędzie promocji można uznać posiadanie certyfikatów jakościowych. Firmy pozyskując certyfikaty jednocześnie podnoszą prestiż przedsiębiorstwa na rynku krajowym oraz zagranicznym. Poprawę ograniczonej efektywności instrumentów pobudzania eksportu, ze szczególnym uwzględnieniem promocji i wydawania środków finansowych, mogłaby zapewnić koncentracja zasobów na rynkach priorytetowych, identyfikacja nisz rynkowych dla dominujących branż Polski Wschodniej z dużym potencjałem eksportowym, jak również skierowanie instrumentów do podmiotów faktycznie nimi zainteresowanych. Wykorzystanie instrumentów wspierania eksportu jest wyraźnie zróżnicowane w zależności od cech przedsiębiorstw eksportujących, takich jak: wielkość przedsiębiorstwa, udział eksportu w sprzedaży, główny kierunek eksportu, forma własności przedsiębiorstwa, poziom techniki czy podstawowa forma konkurowania na rynkach zagranicznych. Zainteresowanie internacjonalizacją działalności rośnie wraz z wielkością przedsiębiorstwa. Po instrumenty wsparcia zdecydowanie najczęściej sięgają przedsiębiorstwa o średnim stopniu specjalizacji eksportowej (udział eksportu w sprzedaży 11-50%). Podobnie jak przedsiębiorstwa słabo wyspecjalizowane w eksporcie (udział eksportu w sprzedaży do 10%), są one bardziej zainteresowane instrumentami promocyjnymi niż finansowymi. Eksporterzy o wysokim stopniu specjalizacji eksportowej (udział eksportu w sprzedaży ponad 50%) znacznie częściej korzystają z instrumentów wsparcia finansowego niż promocyjnego. Wykorzystanie instrumentów wsparcia na ogół częściej deklarują eksportujący na trudniejsze rynki (Rosja, Ukraina, Białoruś) niż głównie na rynek unijny. Zainteresowanie jest znacznie większe w przypadku przedsiębiorstw bez kapitału zagranicznego niż z kapitałem zagranicznym. Dotyczy to w szczególności instrumentów promocyjnych. Ze wsparcia korzystają stosunkowo intensywniej eksporterzy wyrobów o średnim poziomie techniki niż zaliczanych do działów techniki wysokiej i niskiej. Dla eksporterów reprezentujących wyższy poziom zaawansowania technologicznego (wysokiej i średnio wysokiej techniki) problemem jest często dostęp do rynku, o czym świadczy ich większe zainteresowanie instrumentami promocyjnymi niż finansowymi, natomiast dla eksporterów wyrobów tradycyjnych (niskiej i średnio niskiej techniki), częściej sięgających po instrumenty finansowe, podstawowe znaczenie mają warunki dostaw eksportowych. Odsetek korzystających z instrumentów wspierania eksportu jest wyraźnie wyższy wśród firm konkurujących cenami niż konkurujących jakością. Prawidłowość ta występuje w przypadku obu grup instrumentów – finansowych i promocyjnych

202.

202

http://www.eksporterzy.org/documents/2012-08-22_strategia/Strategia_proeksportowego_rozwoju_gospodarki_ polskiej.pdf

147

Zakres wsparcia promocyjnego na rynkach o podstawowym znaczeniu powinien zapewniać utrzymanie i systematyczne wzmacnianie pozycji polskich eksporterów, główny wysiłek promocyjny należałoby jednak skoncentrować na trudniejszych i słabiej przez eksporterów rozpoznanych rynkach perspektywicznych. Umożliwiłoby to uruchomienie nowych, ważnych kierunków eksportu, a w konsekwencji – zdynamizowanie jego ogólnej wielkości. W tym kontekście na pozytywne odnotowanie zasługuje uruchomienie przy współpracy kilku ministerstw i agencji rządowych programu „Go China”. W okresie objętym horyzontem czasowym strategii podobne programy powinny zostać podjęte także na innych wybranych rynkach perspektywicznych

203.

Do polskiego systemu promocji eksportu powinny być inkorporowane informacje na temat instrumentów i form wsparcia oferowanych na poziomie unijnym. Należą do nich rozwiązania, takie jak:

programy wspierające internacjonalizację firm i ich współpracę z krajami pozaeuropejskimi (jak Al.-Invest IV, ProInvest, EU Gateway programme, The Executive Training Programme);

przetargi ogłaszane przez Komisję Europejską, kompleksowa informacja na temat warunków dostępu do rynków zagranicznych (internetowa baza danych Market Access Database);

możliwość eliminowania przeszkód w eksporcie do krajów pozaunijnych, jaką stwarza rozporządzenie w sprawie przeszkód w handlu (Trade Barriers Regulation – TBR).

Instrumentów promocji nie należy jednak przeceniać jeśli chodzi o efektywność wspierania eksportu. Na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 2011 r. przez Instytut Badań Rynku, Konsumpcji Koniunktur można oszacować, że wykorzystanie tych instrumentów przyczyniło się jedynie w 5,8% do zwiększenia eksportu badanej grupy przedsiębiorstw. Oznacza to, że instrumenty wsparcia finansowego i promocyjnego były najmniej ważnym spośród badanych czynników pobudzania eksportu. W opinii respondentów podstawowe znaczenie miały w tym zakresie własne działania firm eksportujących. Stosunkowo duży był także wkład czynników koniunkturalnych, jak również polityki makroekonomicznej państwa (tj. polityki kursu walutowego, stopy procentowej. obciążeń fiskalnych itp.)

204.

203

http://www.eksporterzy.org/documents/2012-08-22_strategia/Strategia_proeksportowego_rozwoju_gospodarki_ polskiej.pdf 204

Ibidem.

148

12. Bibliografia 1. Andersson S., Gabrielsson J., Wictor I., International activitites in small firms: examining factors

influencing the internationalization and export growth of small firms, Canadian Journal of Administrative Sciences, 2004.

2. Badanie wizerunkowe Polski i polskiej gospodarki w krajach głównych partnerów gospodarczych. Raport z analizy dobrych praktyk promocji gospodarczej w innych krajach, Warszawa, 2012.

3. Beim M., Modelowanie procesu suburbanizacji w aglomeracji poznańskiej z wykorzystaniem sztucznych sieci neuronowych i automatów komórkowych, Poznań, 2007.

4. Biuletyn Statystyczny Województwa Podlaskiego IV kwartał 2013 r., Urząd Statystyczny w Białymstoku. 5. Borowska A., Zmiany na rynku jabłek w Polsce z uwzględnieniem jabłek regionalnych, PAN, Warszawa,

2013. 6. Bukowski M. (red.), Zatrudnienie w Polsce w 2009 r., Warszawa, 2010. 7. Celińska-Janowicz D., Herbst M., Płoszaj A., Smętkowski M., Zmiany sytuacji społeczno-gospodarczej

obszaru wsparcia Programu Sąsiedztwa Polska – Białoruś – Ukraina INTERREG IIIA/TACIS CBC 2004-2006 w latach 2004-2008/2009. EUROREG, Warszawa, 2010.

8. Colliers International, Rising Stars 2013: 10 upcoming BPO/SSC locations, 2013. 9. Colliers International, Rising Stars 2013: 10 upcoming BPO/SSC locations, 2013. 10. Cyraniewicz M., Pomysł na sprowadzenie przedsiębiorstw do gminy, dostępny na

http://prawo.rp.pl/artykul/370368.html?print=tak&p=0 11. Czaja-Cieszyńska H., Internacjonalizacja jako szansa rozwoju dla małych i średnich przedsiębiorstw,

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, 2009. 12. Czapiewska G., Lokalne Grupy. Działania a kreowanie rozwoju regionalnego w województwach

pomorskim i zachodniopomorskim, dostępny na www.ur.edu.pl/file/30083/26.pdf 13. Dej M., Domański B., Działek J., Gwosdz K., Sobala-Gwosdz A., Znaczenie przemysłu dla „inteligentnego

i trwałego” rozwoju regionu Polski Wschodniej oraz podejmowanych działań dotyczących jego restrukturyzacji i modernizacji. Ekspertyza na zlecenie MRR, Kraków, 2011.

14. Doing Business 2014, Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enterprises, Washington, DC: World Bank Group.

15. Duda J. Szymański Z., Od centrum do peryferii. Gospodarka Lubelszczyzny na przestrzeni dziejów Polski [w:] Stefański M. (red.) Strategiczna problematyka rozwoju regionu lubelskiego, Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie, Lublin, 2011.

16. Estrin S., Meyer K.E., 2010, Brownfield Acquisitions: A Reconceptualization and Extension, Working Paper dostępny na http://klausmeyer.co.uk/publications/WIP_Estrin_Meyer_Brownfield_2009.pdf

17. Euromonitor International, dostępny na http://www.euromonitor.com/beauty-and-personal-care-in-poland/report

18. Federowicz M., Sitek M., Społeczeństwo w drodze do wiedzy. Raport o stanie edukacji, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa, 2011.

19. Godlewska-Majkowska H., Komor A., Zarębski P., Typa M., Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2013, Centrum Analiz Regionalnych i Lokalnych, Warszawa, 2013.

20. Gorzelak G., Jałowiecki B., Europejskie granice: jedność czy podziały kontynentu? Studia Regionalne i Lokalne, 2-3(6)/2001.

21. Gradziuk A., Szczudlik-Tatar J., Perspektywy rozwoju współpracy gospodarczej Polski z Chińską Republiką Ludową, Warszawa, 2012.

22. Grupa PTWP S.A.,Raport: Polski eksport, polska ekspansja. Oceny, bariery, oczekiwania, 2013. 23. GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2012 roku, Warszawa, 2013. 24. GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym, Warszawa, 2013. 25. GUS, Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym, Warszawa, 2013. 26. GUS, Podmioty gospodarki narodowej w Rejestrze REGON w województwie świętokrzyskim. Stan

na koniec 2012 r., Kielce, luty 2013. 27. GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Warszawa, 2013. 28. GUS, Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych według województw I-VI 2013 r., Warszawa,

2013. 29. Hałasiewicz A., Rozwój obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych w Polsce

i budowania spójności terytorialnej kraju, ss. 34.

149

30. Hałasiewicz A., Rozwój obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych w Polsce i budowania spójności terytorialnej kraju, dostępny na https://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Ewaluacja_i_analizy/Raporty_o_rozwoju/

31. Heckman J., Invest in the Very Young, Chicago: Ounce of Prevention Fund, 2002. 32. Herbst M., Tworzenie i absorpcja kapitału ludzkiego w polskich miastach akademickich. Studia

Regionalne i Lokalne, nr 4 (38), 2009. 33. Hryniewicz J., Polityczny i kulturowy kontekst rozwoju gospodarczego, Wydawnictwo Naukowe Scholar,

Warszawa, 2004. 34. http://bestplaceinstytut.org/top-promocji-polskich-miast-powiatow-i-regionow-2013-%E2%80%93-

raportodzew-medialnystyczen-luty-2013. [dostęp 20.03.2014]. 35. IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, Gdańsk, 2013. 36. IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2006, Gdańsk, 2006. 37. Karasek A., Czynniki decydujące o podjęciu działalności eksportowej na przykładzie województwa

lubelskiego, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej z. 64, 2013. 38. Ketels Ch., The Development of the cluster concept –present experiences and further developments,

2003. 39. Kołodziejczak A., Lokalne Grupy Działania jako czynnik rozwoju wiejskich obszarów peryferyjnych

w województwach lubelskim i podlaskim[w:] Wiejskie obszary peryferyjne – uwarunkowania i czynniki aktywizacji, red. M. Wesołowska, „Studia Obszarów Wiejskich”, 2011.

40. Komisja Europejska, Differences and similarietes between CIP and COSME, Directorate General for Internal Policies, Bruksela, 2012.

41. Komisja Europejska, Przewodnik po dobrych praktykach, Bruksela, 2008. 42. Komisja Europejska, Supporting the internationalisation of SMEs. Final Report of the Expert Group,

Bruksela, 2007. 43. Komornicki T., Miszczuk A., Transgraniczne powiązania województw Polski wschodniej. MRR, Warszawa,

2011. 44. Komornicki T., Rosik P., Stępniak M., Dostępność transportowa w Polsce Wschodniej, MRR, Warszawa,

2011. 45. Kozak M., Turystyka jako czynnik rozwoju regionów Polski Wschodniej. Ekspertyza wykonana na zlecenie

Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, MRR, Warszawa, 2011. 46. Krok K., Smętkowski M. (red.), Cross-Border Co-operation of Poland after EU Enlargement. Focus

on Eastern Border, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2006. 47. Krugman P., Obstfeld M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, tom I, Wyd. PWN, Warszawa, 2003. 48. Matusiak K. (red.), Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2010, PARP, Warszawa,

2010. 49. Micromultinational research project. Report for Scottish Enterprise, Glasgow, May 2003. 50. Mikołajek-Gocejna M., Wybrane teorie wyjaśniające powstawanie i funkcjonowanie organizacji

sieciowych, Zeszyty Naukowe Kolegium Gospodarki Światowej, tom 32/2011. 51. Ministerstwo Gospodarki, Kierunki i polityka rozwoju klastrów w Polsce, Warszawa, 2009. 52. Ministerstwo Gospodarki: Krajowy Program Reform Europa 2020. Klastry. Polityka rozwoju

gospodarczego oparta na klastrach, dostępny na: http://www.mg.gov.pl/files/upload/11783/KLASTRY_PL_press.pdf

53. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Oś IV PROW 2007-2013 – Lokalne grupy działania i lokalne strategie rozwoju, Warszawa, 2009.

54. Miszczuk A., Smętkowski M., Płoszaj A., Celińska‐Janowicz D., Aktualne problemy demograficzne regionu Polski Wschodniej, EUROREG 5/2010.

55. OECD Benchmarking Definition of Foreign Direct Investment, Third Edition, OECD, Paris, 1996. 56. OECD Economic Surveys: Poland, Volume 2010/8, OECD, Paris, April 2010. 57. Olsztyn A City Friendly to Live and Invest in, III Kwartał 2012, dostępny na

http://www.bazabiur.pl/raport-olsztyn-a-city-friendly-to-live-in-and-invest-in.html 58. Omachel R., Siedem tłustych lat. Prognoza Newsweeka – Polska 2015, Newsweek-Polska 24 maja 2009. 59. PAIiIZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce - grudzień 2013. 60. Pastuszka S., Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w regionie świętokrzyskim, Gospodarka Narodowa

Nr 10/2013. 61. Paszport do eksportu. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego

Funduszu Rozwoju Regionalnego, PARP, Warszawa, 2009, dostępny na http://www.parp.gov.pl/index/more/11186 [dostęp 27.02.2014].

150

62. Pilecki M., Dolina Lotnicza, Innowacyjny klaster przemysłowy (prezentacja), Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa, 2007.

63. Piotrowski J., Bariery i możliwości wzrostu polskiego eksportu do Chin Kontynentalnych i chińskich inwestycji bezpośrednich w Polsce, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktury, Warszawa, 2011.

64. Piotrowski J., Bariery i możliwości wzrostu polskiego eksportu do Chin Kontynentalnych i chińskich inwestycji bezpośrednich w Polsce, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktury, Warszawa, 2011.

65. Płoszaj A., Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej wraz z analizą SWOT dla Programu Operacyjnego Polska Wschodnia, MRR, Warszawa, 2013.

66. Prezentacja pn. Ewaluacja działania 6.1 POIG pt. "Plany i potrzeby przedsiębiorców sektora MŚP w zakresie rozwoju eksportu i powiązań z zagranicznymi rynkami i partnerami handlowymi, w kontekście uruchomienia działania 6.1 P IG.

67. Program Operacyjny Polska Wschodnia 2014-2020 (projekt), grudzień 2013. 68. Projekt Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 z 5 kwietnia 2013 r. 69. Projekt Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 z 5 kwietnia 2013 r. 70. Radomska E., Ocena funkcjonowania klastra Dolina Lotnicza, Zarządzanie Zmianami 1/2011,

www.dolinalotnicza.pl 71. Raport Komisji Europejskiej: Internationalisation of European SMEs , UE, 2010. 72. Raport z badania ewaluacyjnego. Ocena pierwszych efektów projektów z działania I.4.1 i I.4.2 PO RPW

związanych z pozyskaniem inwestorów do Polski Wschodniej, Warszawa, 2013. 73. Raport, Onshore, Nearshore, Offshore: Unsure? A 2013 Polish Perspective, Warszawa, 2013, dostępny

na http://www.paiz.gov.pl/publikacje/opracowania_sektorowe 74. Raporty_krajowe/Documents/Ekspertyza_Rozwoj_%20obszarow_wiejskich_09082011.pdf 75. Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2014-2020 (wersja do konsultacji), Olsztyn,

styczeń 2014. 76. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020. Projekt, Lublin, 2014. 77. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020. Projekt z dnia

27.01.2014r., Rzeszów 2014. 78. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2014-2020. Projekt, listopad, 2013. 79. Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014-2020, wersja 3.0, luty

2014. 80. Rosik P., Komornicki T., Stępniak M., Pomianowski W., Ocena wpływu projektów drogowych

realizowanych w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych na zwiększenie dostępności transportowej województw, MRR, Warszawa, 2012.

81. Rządowy Program Wspierania Eksportu. Informacje dla Eksportera, Warszawa, 2011. 82. Stowarzyszenie Eksporterów Polskich, Strategia proeksportowego rozwoju gospodarki polskiej,

Warszawa, czerwiec 2012. 83. Stowarzyszenie Eksporterów Polskich, Strategia proeksportowego rozwoju gospodarki polskiej,

Warszawa, 2012. 84. Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”, Ministerstwo

Gospodarki, Warszawa, 2013. 85. Studenckie Koło Naukowe Przedsiębiorczości i Analiz Regionalnych (SKN PAR) przy Instytucie

Przedsiębiorstwa Szkoły Głównej Handlowej , Raport „Gmina na 5”, Warszawa, 2013. 86. Susmarski P., Atrakcyjność inwestycyjna województwa lubelskiego, dostępny na

http://inframedia.pl/article_advances/category/samorzady/1/atrakcyjnosc_inwestycyjna_wojewodztwa_lubelskiego/1

87. Sytuacja społeczno-gospodarcza Białegostoku w 2012 r., Urząd Statystyczny w Białymstoku. 88. Thlon M. (red.), Raport desk research – internacjonalizacja przedsiębiorstw, PARP, Warszawa, 2014. 89. Thlon, M., Marciniak-Piotrowska M., Analiza lokalnych obszarów wzrostu i stagnacji w województwie

lubelskim – wsparcie lokalnych sieci innowacji w województwie lubelskim. Ekspertyza naukowa w ramach projektu „Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny, 2013, Kraków, 2013.

90. Trammer K., Dostępność komunikacyjna i mobilność w polskich regionach. Infos, nr 6(120), 29 marca 2012. Biuro Analiz Sejmowych, 2012.

91. Tynel P. (red.), Specjalne strefy ekonomiczne po 2020 roku. Analiza dotychczasowej działalności oraz perspektywy funkcjonowania, dostępny na http://www.ey.com/PL/pl/Services/Tax/SSE-po-2020-roku

92. Urząd Statystyczny w Białymstoku, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie podlaskim, 2012 r., Białystok, 2013.

151

93. Urząd Statystyczny w Lublinie, Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie lubelskim stan na koniec 2013 r., Lublin, 2014.

94. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 1221 poz. 591 z późn. zm. 95. Welch L.S., Luostarinen R., Internationalization: evolution of a concept, Journal of General

Management, vol. 14, no. 2. 96. Wojnicka-Sycz E., Piętka-Kosińska K., Sycz P., Mazowieckie badania regionalne, uwarunkowania

konkurencyjności branż i system prognoz średniookresowych w oparciu o badania jakościowe – badania metodą Delphi, Warszawa, 2012.

97. www.aeropolis.com.pl 98. www.bgk.com.pl 99. www.ec.europa.eu/small-business/ 100. www.een.org.pl 101. www.eif.org/what_we_do/jeremie/index.htm 102. www.eksporterzy.org/documents/2012-08-

22_strategia/Strategia_proeksportowego_rozwoju_gospodarki _polskiej.pdf 103. www.eksporterzy.org/documents/2012-08-

22_strategia/Strategia_proeksportowego_rozwoju_gospodarki_ polskiej.pdf 104. www.europa.eu/youreurope/business/ 105. www.goafrica.gov.pl 106. www.gochina.gov.pl/dla_eksporterow/eksport_z_Polski 107. www.kig.pl/o-nas/czlonkowie.html/ 108. www.kuke.com.pl 109. www.mg.gov.pl/node/19252 110. www.paiz.gov.pl 111. www.paiz.gov.pl/publications/eastern_poland 112. www.paiz.gov.pl/turcja 113. www.pi.gov.pl/PARPFiles/file/Internacjonalizacja_mlodych_innowacyjnych_firm.pdf 114. www.polska.trade.gov.pl/pl/przewodniki/article/detail,302,PRZEWODNIK_PROWADZENIA_I_REJESTRAC

JI_DZIALALNOSCI_GOSPODARCZEJ_NA_44_RYNKACH.html 115. www.polskawschodnia.gov.pl/2014_2020/Documents/2013_09_20_Projekt_PO_PW_2014_2020.pdf 116. www.portalspozywczy.pl/owoce-warzywa/wiadomosci/rekordowy-eksport-i-spozycie-wewnetrzne-

polskich-jablek, 85813.html 117. www.przeglad-techniczny.pl 118. www.rzeczpospolita.pl 119. Wymenga P., Plaisier N., Vermeulen J., Study on Support Services for SMEs in International Business,

ECSIP Consortium, Rotterdam, 2013. 120. Zdrojewski E.Z., Guzińska M., Regionalne zróżnicowanie sald migracji w Polsce (1999–2009) [w:]

Kaczmarczyk P., Lesińska M. (red.) Krajobrazy migracyjne Polski. Ośrodek Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2012.

121. Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL), Sektor Nowoczesnych Usług Biznesowych w Polsce 2012, Warszawa, 2012.

122. Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych w Polsce (ABSL), Jones Lang LaSalle, HAYS Poland, Nowoczesne usługi biznesowe oraz sektor ICT w Lublinie 2014, Lublin. 2014.

152

13. Spisy

13.1. Spis tabel

Tabela 1. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych oraz stopa bezrobocia na koniec stycznia 2014 r. .................. 17 Tabela 2. Struktura ludności Makroregionu Polski Wschodniej z uwzględnieniem płci i miejsca zamieszkania w 2013 r. (w tys.) ................................................................................................................................................... 17 Tabela 3. Struktura demograficzna – ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w 2013 r. (w tys.) ................................................................................................................................................... 19 Tabela 4. Wybrane dane dotyczące struktury wiekowej populacji Makroregionu Polski Wschodniej w 2013 r. . 20 Tabela 5. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w poszczególnych sekcjach gospodarki w 2013 r. ........ 23 Tabela 6. Przeciętny koszt własny sprzedanych produktów w przeliczeniu na 1 podmiot gospodarczy .............. 24 Tabela 7. Klastry w Polsce Wschodniej znajdujące się w fazie ustabilizowanego rozwoju ................................... 27 Tabela 8. Klaster Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza”.................... 27 Tabela 9. Wschodni Klaster Informatyczny ........................................................................................................... 29 Tabela 10. Charakterystyka kluczowych branż Makroregionu Polska Wschodnia ................................................ 35 Tabela 11. Czynniki decydujące o potencjale rozwoju sektora BPO w głównych miastach Polski Wschodniej.... 41 Tabela 12. Pięćdziesiąt najważniejszych produktów eksportowych z powiatu miasta Kielce w 2013 r., z uwzględnieniem kraju przeznaczenia (w tys. EUR) ............................................................................................. 42 Tabela 13. Pięćdziesiąt najważniejszych produktów eksportowych z powiatu miasta Białystok w 2013 r., z uwzględnieniem kraju przeznaczenia (w tys. EUR) ............................................................................................. 48 Tabela 14. Przykładowe stawki czynszu za wynajem powierzchni na terenie Kieleckiego Parku Technologicznego; stan na marzec 2014 r. ........................................................................................................... 54 Tabela 15. Kwoty wsparcia w poszczególnych kategoriach usług ujętych w ofercie MUP w Kielcach; stan na marzec 2014 r. .................................................................................................................................................. 55 Tabela 16. Wsparcie z tytułu kosztów tworzenia nowych miejsc pracy (grant na zatrudnienie) ......................... 56 Tabela 17. Wsparcie z tytułu kosztów kwalifikowanych nowej inwestycji (grant inwestycyjny) .......................... 56 Tabela 18. Projekty wsparcia przedsiębiorczości .................................................................................................. 58 Tabela 19. Ocena jakości obsługi inwestora w stolicach Makroregionu Polski Wschodniej ................................. 61 Tabela 20. Gminy województw Polski Wschodniej wyróżnione tytułem „Gmina na 5” w 2012 i 2013 r. ............ 61 Tabela 21. Aktywność województw Polski Wschodniej wobec inwestorów w 2013 r. ........................................ 62 Tabela 22. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie na koniec 2012 r. w podziale na rodzaje działalności gospodarczej podmiotów bezpośredniego inwestowania .................................................................................... 68 Tabela 23. Inwestorzy zagraniczni w województwach Wschodniej Polski ........................................................... 69 Tabela 24. Kapitał zagraniczny w województwach Makroregionu według kraju pochodzenia w mln PLN .......... 70 Tabela 25. Spółki handlowe województwa podlaskiego z udziałem kapitału zagranicznego ............................... 72 Tabela 26. Zbiorcze zestawienie atrakcyjności inwestycyjnej województw (liczby oznaczają miejsce) ............... 74 Tabela 27. Atrakcyjność inwestycyjna województw Polski Wschodniej w 2013 r. ............................................... 77 Tabela 28. Eksport z powiatu miasta Kielce z podziałem na sekcje i formy własności, 2013 r. (w tys. EUR) ....... 79 Tabela 29. Eksport z powiatu miasta Kielce w ujęciu procentowym, z podziałem na sekcje i formy własności; 2013 r. ................................................................................................................................................................... 80 Tabela 30. Eksport z powiatu miasta Białystok z podziałem na sekcje i formy własności, 2013 r. (w tys. EUR) ... 81 Tabela 31. Eksport z powiatu miasta Białystok w ujęciu procentowym, z podziałem na sekcje i formy własności; 2013 r. ................................................................................................................................................................... 81 Tabela 32. Kierunki eksportu z powiatu miasta Białystok – największe rynki docelowe w 2013 r. (w tys. EUR) . 82 Tabela 33. Struktura kapitału podstawowego podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego wg województw w 2012 r. ............................................................................................................................................................... 83 Tabela 34. Najwięksi inwestorzy zagraniczni w województwach Polski Wschodniej w 2013 r. ........................... 83 Tabela 35. Najwięksi inwestorzy zagraniczni powiatu miasta Kielce w 2013 r. .................................................... 86 Tabela 36. Najwięksi eksporterzy powiatu miasta Kielce w 2013 r. ..................................................................... 86 Tabela 37. Najwięksi inwestorzy zagraniczni powiatu miasta Białystok w 2013 r. ............................................... 87 Tabela 38. Najwięksi eksporterzy powiatu miasta Białystok w 2013 r. ................................................................ 88 Tabela 39. Macierz korelacji sektor – rynek w zakresie aktywności inwestorów (2007-2012)............................. 89 Tabela 40. Wybrane przykłady najlepszych praktyk promocji gospodarczej ........................................................ 95 Tabela 41. Eksport z województw Polski Wschodniej, z podziałem na sekcje i formy własności, 2013 r. (w tys. EUR)....................................................................................................................................................................... 99

153

Tabela 42. Eksport z województw Polski Wschodniej w ujęciu procentowym, z podziałem na sekcje i formy własności; 2013 r................................................................................................................................................. 101 Tabela 43. Bilans handlowy województw Polski Wschodniej w 2012 r. ............................................................. 103 Tabela 44. Relacja importu i eksportu województw Polski Wschodniej do ich PKB w 2012 r. ........................... 103 Tabela 45. Eksport z województw Polski Wschodniej w 2013 r., z podziałem na formy własności (w tys. EUR) 104 Tabela 46. Dynamika eksportu województw Polski Wschodniej wg sekcji (w tys. EUR) .................................... 104 Tabela 47. Dynamika eksportu województw Polski Wschodniej wg sekcji (rok poprzedni = 100) ..................... 106 Tabela 48. Dynamika eksportu z podziałem na kraje docelowe (w tys. EUR) ..................................................... 107 Tabela 49. Dynamika eksportu z podziałem na kraje docelowe (rok poprzedni = 100) ...................................... 108 Tabela 50. Pięćdziesiąt najważniejszych produktów eksportowych województw Polski Wschodniej, z uwzględnieniem kraju przeznaczenia, 2013 r. (w tys. EUR) ............................................................................. 109 Tabela 51. Eksport do największych rynków docelowych, uszeregowanych malejąco wg wartości łącznego eksportu z podziałem na województwa, 2013 r. (w tys. EUR) ............................................................................ 111 Tabela 52. Liderzy eksportu województwa lubelskiego w 2013 r. ...................................................................... 112 Tabela 53. Liderzy eksportu województwa podkarpackiego w 2013 r. .............................................................. 112 Tabela 54. Liderzy eksportu województwa podlaskiego w 2013 r. ..................................................................... 113 Tabela 55. Liderzy eksportu województwa świętokrzyskiego w 2013 r. ............................................................. 113 Tabela 56. Liderzy eksportu województwa warmińsko-mazurskiego w 2013 r. ................................................. 114 Tabela 57. Analiza SWOT polskiego sektora eksportowego ............................................................................... 115 Tabela 58. Zainteresowanie programem „Paszport do eksportu” w województwach Polski Wschodniej ......... 123 Tabela 59. Macierz korelacji sektor – rynek ........................................................................................................ 141

13.2. Spis rysunków

Rysunek 1. Dostępność drogowa potencjałowa Polski. Stan w 2012 r. ................................................................ 14 Rysunek 2. Zmiany zaludnienia powiatów Polski wschodniej w latach 2002‐2012 [%] ........................................ 18 Rysunek 3. Odsetek osób z wyższym wykształceniem w 2011 r. .......................................................................... 21 Rysunek 4. Napływ inwestycji zagranicznych do Polski w latach 2002-2012 (mln EUR) ....................................... 69 Rysunek 5. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów kolejno dla sektora przemysłu, usług i wysokich technologii (im ciemniejszy kolor, tym wyższy poziom atrakcyjności) .................................................................................... 75 Rysunek 6. Rzeczywista atrakcyjność inwestycyjna województw z uwzględnieniem sekcji PKD (im ciemniejszy kolor, tym wyższy poziom atrakcyjności); sekcje: C – przetwórstwo przemysłowe, G – handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów, I – zakwaterowanie i gastronomia, M – działalność profesjonalna naukowa i techniczna ........................................................................................................................................................... 76