Marija Ne{kovi}

Analiza pokretniharheolo{kih nalaza izcrkvenog kompleksa inekropole manastiraGra~anice kod Valjeva

Cilj analize pokretnog arheolo{kog materijala salokaliteta Gra~anica, kod Valjeva bio je uo~avanjesli~nosti i razlika, kao i nala`enje analogija sa ma-terijalom iz vremena 15-19. veka konstotovanim naprostoru Srbije. Ukupno je obra|eno 69 nalaza kojesmo podelili u dve grupe: nalaze konstatovane uokviru nekropole i nalaze prona|ene na ostalim lo-kacijama oko crkve. U prvoj grupi je konstatovanoukupno 15 nalaza koje ~ine dugmad, ekseri, novac,fragmenti keramike i stakla, epitrahilj, `ivotinjskekosti i kamene alatke – sileksi. Sude}i po osnovnimkarakteristikama, materijal sa lokaliteta Gra~anicauglavnom se ne razlikuje od nalaza sa ostalihlokaliteta iz srednjeg veka sa kojima su pore|eni.Nalazi potvr|uju vreme `ivota crkvenog kompleksakoje se vezuje za period od 15. do 19. veka.

Uvod

Crkva u Gra~anici (slika 1) posve}ena je Sv.Arhangelu Mihailu, nalazi se u selu Tubravi}, nau{}u reke Su{ice u Jablanicu, nedaleko od Valjeva.

Kao manastir, Gra~anica se pominje u turskimpopisima iz 1560. godine, ali pojedini grobovi idelovi konaka u neposrednoj blizini svedo~e dacrkva poti~e iz 15. veka. Arheolo{kim iskopavanji-ma koja su vr{ena samo u porti crkve otkriven jeve}i broj grobova i ostaci konaka iz 15. i 18. veka.Sada{nja crkva sagra|ena je nakon Drugog srpskogustanka. Pored crkve nalazi se srednjovekovna nek-ropola na kojoj su se, prema istorijskim izvorima,sahranjivanja odvijala u ~etiri faze: prva odgovara

vremenu izgradnje crkve, druga vremenu obnovePe}ke Patrijar{ije (XVI vek), tre}a vremenu austro-ugarske okupacije i ~etvrta obuhvata grobove 19-ogveka (\urii}-Sreji} et al. 1997).

Zbog izgradnje hidroakumukacije Stubo-Rovni,tokom 1987. godine sprovedena su arheolo{ka isko-pavanja lokaliteta u okviru projekta Za{titno istra`i-vanje Jablanice, Centra za arheolo{ka istra`ivanjaFilozofskog fakulteta u Beogradu i Zavoda za za{tituspomenika kulture u Valjevu. Istra`ivanje je obuhva-tilo prostor oko crkve uklju~uju}i i nekropolu (slika2). Na nekropoli je konstatovano 118 grobova, kojise datuju u period od 15. do 19. veka, od ~ega je 19imalo nadgrobne spomenike. Prona|eno je i 69pokretnih nalaza.

U ovom radu dat je detaljan opis pokretnih arhe-olo{kih nalaza na|enih prilikom za{titnih iskopava-nja nekropole 1987. godine i ura|ena kontekstualnaanaliza. Na osnovu dobijenih rezultata i analogija sanalazima sa obli`njih lokaliteta, kao i ostalih sred-njovekovnih lokaliteta tog tipa na podru~ju Srbije,razmotreno je datovanje crkve i nekropole sa arheo-lo{kog stajali{ta.

U istra`ivanju je kori{}ena originalna terenskadokumentacija koja je obuhvatala terenski dnevnik,grobne zapisnike i C kartone (kartone za posebnenalaze). Nakon prikupljanja podataka o konstatova-nim pokretnim nalazima, uzimaju}i u obzir njihovupreciznu lokalizaciju, materijal je upore|en najpre sasli~nim nalazima sa obli`njih lokaliteta, a potom i sanalazima sa ostalih lokaliteta na prostoru srednjove-kovne Srbije.

Opis nalaza

Grobovi u okviru nekropole raspore|eni su u se-ktoru 1 i 2 (slika 2), pa tako u sektru 1 imamo slabukoncentraciju grobova, svega 14 neravnomernoraspore|enih, dok u sektoru 2 nalazimo preostale,koncentrisane uz temelje crkve i kapele, kao i iznadovih objekata. Najvi{e grobova, njih 77, bele`imo

372 • PETNI^KE SVESKE 64 DEO III

Marija Ne{kovi} (1991), Zlatibor, ^olovi}a brdo38, u~enica 2. razreda U`i~ke gimnazije

MENTOR: Vladimir Pecikoza, ISP

jugozapadno od crkve, dok je 15 raspore|eno uztemelj kapele. Ukupno je obra|eno 69 nalaza kojesmo podelili u dve grupe: nalaze koji su konstatovaniu okviru nekropole i nalaze prona|ene na ostalimlokacijama oko crkve. U prvoj grupi je konstatovanoukupno 15 nalaza koje ~ine dugmad, ekseri, novac,fragmenti keramike i stakla, epitrahilj, `ivotinjskekosti i kamene alatke – sileksi. Prona|ena dugmad suloptastog oblika, na tankoj peteljci, pre~nika 1.5-2.8cm, izra|ena od razli~itog materijala (slika 3).Ukupno su na|ena tri dugmeta: pozla}eno dugme ugrobu 9, u predelu donjeg dela grudnog ko{a skeleta,srebrno dugme u grobu 7, u donjem delu lobanje saleve strane i bronzano dugme u grobu 113.

Konstatovani ekseri su ~etvorostrane profilacijesa iskucanom, plo~asto-pro{irenom glavom, du`ine6.5-8.9 cm (slika 4). Dva su prona|ena u grobovima27 i 67, dok je jedan na|en u grobu 25.

Od numizmati~kog materija u okviru nekropoleprona|ena su dva nalaza: srebrni ugarski nov~i} ivenecijanski zlatni dukat. Ugarski nov~i} je konstato-van u grobu 63 i na aversu je predstavljena Patrona, ana reversu se prepoznaju delovi grba, koji su usledo{te}enja ne~itki. Venecijanski dukat je na|en ugrobu 104. Na aversu je predstavljen du`d kako kle~ii dr`i krst ispred Svetog Marka koji stoji, dok nareversu prepoznajemo predstavu stoje}eg Hrista uMandorli. Na aversu dukata pi{e I. M.VENET ûDUX û LUDOV. MANIN, a na reversu SIT. T. XPE.DAT. Q. TV. RERGIS. ISTE DVCA (slika 5).

ZBORNIK RADOVA 2008 ARHEOLOGIJA • 373

Slika 2. Osnova crkve u Gra~anici

Figure 2. Base of church in Gra~anica

Slika 1.Crkva u Gra~anici(foto: Milan Markovi})

Figure 1.Church in Gra~anica(photo: Milan Markovi})

U okviru groba 105 na|eni su fragmenti kera-mike, a u grobu 97 fragmenti stakla. Konstantovanisu i dva sileksa u grobovima 4 i 60 i `ivotinjska kostu grobu broj 12. Ostaci zelene tkanine na|eni su ugrobu 104. Najvi{e pokretnih nalaza prona|eno je ugrobu 101. Tu su pored komada epitrahilja prona-|eni blokeji, ko{tice tre{nje i vlasi kose. U drugojgrupi nalaza konstatovanoj u okviru kompleksa cr-

kve i kapele, mo`emo izdvojiti nekoliko podgrupa:nakit, predmete za svakodnevnu upotrebu, predmetekoji su kori{}eni kao oru`je, predmete ku}ne arhite-kture, crkvene predmete, predmete posebne namene,novac, lule, fragmente kerami~kih i staklenih posu-da. U okviru metalnih nalaza, nakita, u blizini groba27 prona|eno je jedno, bronzano poluloptasto dug-me sa nejednakim u{icama (slika 6).

Od predmeta koji se koriste za svakodnevnuupotrebu prona|eni su: ~eki}, gvozdena alatka, me-talna traka, gvozdena alatka sa se~ivom, pre|ica,klin i svrdlo. ^eki} je pravougaonog oblika, blago sepro{iruje ka gornjem delu, dok se na jednoj njegovojstrani nalazi deo za se~enje (slika 7).

374 • PETNI^KE SVESKE 64 DEO III

Slika 4.Ekseri ~etvorostrane profilacije (crtao Milo{ Novakovi})

Figure 4. Nail (drawn by Milo{ Novakovi})

Slika 5. Venecijanski dukat i srebrni nov~i} (crtaoMilo{ Novakovi})

Figure 5. Venecian ducat and silver coin (drawn byMilo{ Novakovi})

Slika 6. Poluloptasto dugme (crtao Milo{ Novakovi})

Figure 6. Semi-round button (drawn by Milo{Novakovi})

Slika 3.Dugme loptastog oblika (crtao Milo{ Novakovi})

Figure 3. Round button (drawn by Milo{ Novkovi})

U grobnoj raci 26 prona|ena je gvozdena alatka,a ispod kamene konstrukcije uz isto~ni zid na|ena je{ira metalna traka od gvo`|a. Gvozdena alatka sase~ivom (srp) na|ena je uz zapadni profil, a gvozde-na dr{ka prona|ena je kod ostataka isto~nog zida uru{evinama. Pre|ica od gvo`|a, stilizovana u oblikulire konstantovana je uz same zidove crkve. Klin saukrasnom glavom (krin) napravljen je od bronze i ob-likom podse}a na trubu, dok mu je glava u oblikusidra (slika 8). Prona|eno svrdlo se sastoji iz dvadela, tela u vidu gvozdene {ipke i drvenog dela zaokretanje, koji kod ovog primerka nedostaje. Imao{tre, poluzabra`dene ivice i poligonalan presek.

Od predmeta koji su kori{}eni kao oru`je na|ena

je i gvozdena strelica sa vrhom listolikog oblika, ujami ispod grupe kamenja, dok je oroz pu{ke (?), tj.klin na|en iznad nivoa sa zape~enom zemljom. Upodgrupi nalaza koji se koriste kao delovi ku}nearhitekture razlikujemo eksere i {arke. Od tri prona-

|ena eksera, ekser sa T glavom, du`ine 3 cm, na|enje nedaleko od isto~nog profila. Jedan ekser, du`ine 9cm sa plo~asto-pro{irenom glavom, prona|en je ucrnoj zemlji sa lepom, iznad koje se nalazi nivo sazape~enom zemljom, dok je drugi du`ine 4 cmkonstantovan iznad groba 54, uz ivice kapele. Ko-nstantovane su ~etiri {arke, jedna sa rezom trakastogje oblika, zaobljenih krajeva, na jednoj strani malopro{irena i sa kru`nim otvorom (slika 9), na|ena je u{utu iznad isto~nog zida, druga je na|ena u crnojzemlji sa lepom iznad nivoa sa zape~enom zemljomuz ju`ni profil, tre}a ispod kamene konstrukcije, aposlednja je prona|ena u samoj crkvi.

Klju~ svrdlo se sastoji od petougaone glave, dokmu se telo pri kraju spiralno zavr{ava. Konstantovan

je oko zida prostorije (?). Aluminijumska ru~ica na-|ena je me|u grobovima, dok je gvozdeni predmetoblika slova 'T', du`ine 20 cm ~iji se jedan krajzavr{va tordiranim vrhom, a suprotan se ra~va takoda mu se kraci lu~no povijeni na dole, na|en je uzju`ni profil iznad nivoa sa zape~enom zemljom.

Od crkvenih predmeta konstantovani su kadio-nica, kandilo i petohlebnica koji su prona|eni uzseverni zid crkve. Kadionica je od mesinga, sa do-njim delom u obliku ~a{e sa kru`nom stopom ilanacem koji je u~vr{}en za sredi{nji deo kadione.Prona|ena je uz sam temelj crkve, uz njen severnizid. Kandilo je trapezastog oblika sa po ~etiri krsti}asa svake strane i lancem. Petohlebnica ima postolje jeu obliku tambura (slika 10) i zelenu glazuru spolja iiznutra.

U okviru predmeta posebne namene konstantova-ni su jedna ko{tana oplata, polulu~no savijena, sautisnutim ta~kama, i dva sileksa. Od numizmati~kogmaterijala prona|eno je 8 nov~i}a. Turski srebrninov~i} sa nejasnom predstavom konstantovan je uz

ZBORNIK RADOVA 2008 ARHEOLOGIJA • 375

Slika 8. Klin sa ukrasnom glavom

(crtao Milo{ Novakovi})

Figure 8. Wedge with ornamental head

(drawn by Milo{ Novakovi})

Slika 9. [arka sa rezom (crtao Milo{ Novakovi})

Figure 9. Door-hinge (drawn by Milo{ Novakovi})

Slika 7. ^eki} pravougaonog oblika (crtao Milo{Novakovi})

Figure 7. Hammer (drawn by Milo{ Novaovi})

zapadni zid objekta 1. Dve pare Kraljevine Srbije odbronze, koje poti~u iz 1904. godine, tako|e suna|ene u blizini objekta 1. Na aversu se nalazi ozna-ka apoena, a na reversu grb Srbije. Deset para Kra-ljevine Srbije iz 1884. od bronze prona|ene su uobjektu 1. Na aversu se nalazi oznaka za deset apo-ena, a na reversu grb Srbije. Jugoslovenski novac iz1945. godine, niklovan (?), tako|e je na|en uz obje-kat 1. Srednje je o~uvanosti. Na aversu se nalazi grbJugoslavije sa devet zvezdica oko njega, a na rever-su vrednost novca u sredini, dok je u dnu godinakovanja sa 15 zvezdica oko. Povr{ina mu je 2.2 cm2.Dva dinara iz 1942. godine spadaju u seriju kovani-ca izdatih tokom Drugog svetskog rata. Na aversu senalazi grb Srbije, a ispod natpis 'Srbija', dok je nareversu oznaka vrednosti, u sredini oznaka apoena iispod godina '1942'. Ma|arski novac iz 1901. godineod bronze (?), konstatovan je uz ju`ni deo rova. Pro-na|eni su i jo{ dva nov~i}a dosta lo{e o~uvanosti,nov~i} od dvadeset para i srebrni nov~i} koji je na-|en u izba~enoj zemlji kod ju`nih vrata crkve.

Prona|ene su dve lule. Prva ima poluloptastuosnovu, cilindri~ni recipijent, duga~ak vrat sa jedno-stavnom krunicom i nagla{enim dnom na|ena je napodu prostorije 3. Druga lula ima duga~ak vrat satrouglastom krunicom, izra`eno dno, sfernu osnovuu obliku cveta i zvonasti oblik prona|ena je na pro-{irenju uz zapadni profil. Gle|osana je i sa spoljne isa unutra{nje strane. Me|u pokretnim kerami~kimmaterijalom razlikujemo dva tipa lonca, od kojih je,kod prvog na|en samo fragment oboda na kome sevidi ornamenat u vidu trake sa utisnutim ta~kama.Na osnovu fragmenta mo`emo zaklju~iti da je lonac

bio pribli`no jajolike forme i sna`no izvijenog vrata.Na|en je uz isto~ni profil. Drugi lonac velikih jedimenzija, sa dr{kom i bez ukrasa (slika 11). Spoljaje `u}kasto-zelenkasta gle|. Prona|en je pe}njak,koji ima usko i ravno dno i {iri otvor, na podu pros-torije 3 i gle|osan je iznutra. Konstatovana zdela jekoni~nog i plitkog oblika sa ravnim i {irokim dnom,grube izrade.

Od staklenih nalaza na|ena su tri fragmenta zakoje se pretpostavlja da su delovi ~a{a. Prvi nalaz jedno ~a{e, na|eno uz prostoriju 3, za razliku oddrugog fragmenta, koji je na|en u jami i tre}eg, kojije od crvenog stakla i konstantovan je u rovu. Poredovih fragmenata uz kamenu konstrukciju u severois-

376 • PETNI^KE SVESKE 64 DEO III

Slika 10. Postolje petohlebnice sa osnovom u oblikutambura (crtao Milo{ Novakovi}).

Figure 10. Pedestal (drawn by Milo{ Novakovi})

Slika 11. Lonac bez dr{ke (crtao Milo{ Novakovi})

Figure 11. Pot without handle (drawn by Milo{Novakovi})

Slika 12. Potkovica (crtao Milo{ Novakovi})

Figure 12. Horseshoe (drawn by Milo{ Novakovi})

to~nom uglu, u jami, prona|en je grli} boce. Odnalaza su konstantovani jo{ i blokeja, metalna izbu{e-na plo~ica, koja se zakiva na vrhove obu}e i potpe-tice radi za{tite |onova od brzog habanja. U prostorukapele konstantovana je gvozdena mamuza.Prona|ene su i dve potkovice (slika 12). Konstatova-na je i pre|ica, uz severni zid kapele, za koju pretpo-stavljamo da je kori{}ena za vezivanje konjskeopreme. Me|utim mogu}e je i njeno kori{}enje zakop~anje pojasa i torbi. Predmet izliven u oblikurozete na|en je uz ju`ni deo rov, dok je kresivo saplo~astim telom, pravougaonog preseka i polulu~nosavijenog kraka, koji se spaja sa telom, sasvim slu~a-jno prona|eno na ju`noj strani crkve.

Analiza nalaza i njihove analogije

Od ukupno 118 konstatovanih grobova u samo 15grobova prona|eni su pokretni nalazi. Analogiju sanjima pronalazimo na nekropoli i crkvi u Slavkovicikod Ljiga. Na ovom lokalitetu konstatovano je 109grobova i samo u nekolicini od njih prona|en jepokretan materijal. Nekropola je ina~e formirana du`ivremenski period (Madas 1984: 21). Sli~nostnalazimo i sa nekroplom u Mirijevu, gde je otkriveno160 grobova, od ~ega ~ak 41 ima priloge (Bajalo-vi}-Birta{evi} 1960: 6).

Najvi{e priloga iz nekropole manastira Gra~anicaprona|eno je u grobu 101 koji je bio sme{ten ublizini severnog temelja crkve i koji je imao nadgrob-ni spomenik. U grobu su prona|eni epitrahilj, blokeji,vlasi kose, ko{tica tre{nje i ostaci drveta. Zbognerazlo`enog stanja u kome su ko{tice tre{nje i vlasikose, pretpostavljamo da se radi o mla|em grobu ve-rovatno sa kraja 19-og veka, {to ~ini najmla|u fazusahranjivanja u okviru nekropole manastira Gra~a-nica. Zbog ostataka epitrahilja mo`e se pretpostavitida je tu sahranjena crkvena li~nost. Sude}i i po osta-cima drveta konstatovanim u grobu da se prepostavitida je telo pohranjeno u drvenom sanduku. Sli~nusituaciju bele`imo i kod grobova 67 i 27 gde sukonasatovani samo ostatci po dva eksera, kao i ugrobu 104, gde su pored jednog eksera, konstatovanii drugi nalazi. U sva tri groba bele`imo lo{e o~uvaneostatke skeleta i odsustvo nadgorbnih spomenika. Potipu eksera sli~ne primere nalazimo na nekropolamau Mirijevu i Slavkovici. U Mirijevu je konstatovanekser u predelu karlice (Bajalovi}-Birta{evi} 1960:15), dok u Slavkovici imamo eksere sa ~etvorostra-nom profilacijom (Madas 1984: 150).

Prona|eni nakit ~ine tri dugmeta konstantovana upojedina~nim grobovima bez nadgrobnih spomenikanad njima. Grobovi u kojima je na|eno dugme sapozlatom, kao i srebrno dugme nalaze se daleko odzidina crkve, dok je bronzano dugme na|eno uz nje-ne temelje. Sli~na dugmad na|ena su i u okviru ne-kropole u Slavkovici. Tu su u grobovima 2, 25, 47,58 i 63 na|ena bronzana loptastolika dugmad natankoj peteljci (Madas 1984: 106). Isti tip dugmadinalazimo i na nekropolama u Mirijevu, Ritopeku ikod Novog Brda. Pretpostavlja se da ovakva dugmadpoti~u iz 17-og veka (Tomi} 1982: 51).

Me|u numizmati~kim materijalom konstatovanasu dva nov~i}a. Ugarski, poti~e iz 1638. godine,na|en u grobu 63, bez kamene konstrukcije i drugihpokretnih nalaza. Venecijanski dukat prona|en ugrobu 104, koji je imao nadgrobni spomenik, aliostali pokretni nalazi nisu zabele`eni. Dukat jekori{}en za vreme Ludovika Manina (1725-1802).

Prona|eni fragmenti keramike i stakla ne moguda pru`e odre|ene informacije o tipu i odlikamaposuda kojima pripadaju.

Kod tekstilnih nalaza, sli~ni tragovi tkanine (epit-rahilj i zelena, odevna tkanina) nalaze se i na nekro-poli u Slavkovici u grobovima 32, 96, 103, gde suprona|eni komadi tkanine izvezene srebrnastom ilizlatastom `icom, koje ukazuju da su pokojnici sahra-njivani u sve~anom ruhu (Madas 1984: 109).

U okviru nalaza koji su prona|eni u kompleksucrkve najvi{e je metalnih predmeta. Kadionica i ka-ndilo na|eni su na pribli`no istom mestu, uz temeljsevernog dela crkve. Sli~ni primerci, kadionica odmesinga koje su iz perioda oko 1830. godine i posre-breno, gravirano kandilo, iz 1870. godine, na|eni suu manastiru Stjenik (Raji} 1994: 15). Sli~no postoljepetohlebnice kao i ovo, samo izra|eno od srebra,na|eno je u manastiru Piva i poti~e iz 1617. godine(Vasili} 1989:105).

Od predmeta koji su kori{}eni kao alat, svrdlo jepo svom izgledu analogno sa primerkom prona|enimu Smederevskoj tvr|avi Veliki grad, a koji se datujeu vreme 16. ili 17. veka (Cunjak 1994: 105). Za~eki}, koji je prona|en uz ju`ni temelj crkve sarazvijenim krakovima, pretpostavlja se da je kori{}enza rad u gra|evinarstuvu. Sli~an je primerkukonstatovanom na Beogradskoj tvr|avi i sude}i potoj hronologiji pripada vremenu 16. ili 17. veka (Cu-njak 1994: 92). Tako|e, prona|ena alatka sa se~ivom(srp), koja se ~esto javlja na lokalitetima u srednjemveku, veoma je sli~na primeraku prona|enom u

ZBORNIK RADOVA 2008 ARHEOLOGIJA • 377

Smederevu koji poti~e iz 15. veka (1994: 99).Izuzev ~eki}a, svrdla i srpa konstantovano je i neko-liko predmeta, kao {to su aluminijumska ru~ica,gvozdena alatka, {ira metalna traka, dr{ka, predmetu obliku slova T, za koje se ne mo`e ta~no utvrditiza {ta su kori{}eni po{to su prona|eni samo fragme-nti nekarakteristi~nog izgleda.

Od predmeta ku}ne arhitekture konstantovane su{arke razli~itog oblika kao i ekseri i klju~-svrdlo.[arka sa rezom koja je prona|ena u prostoriji 3,analogna je onoj prona|enoj u Smederevu i datuje seu period od 16. do 17. veka (Cunjak 2001: 122). Zapreostala tri primerka nije bilo mogu}e na}i sli~neanalogije. U kompleksu crkve prona|eno je vi{eeksera analognih onima prona|enim u okviru nekro-pole, kao i klju~ svrdlo koje je prona|eno nedalekood isto~nog zida crkve za koje nije bilo mogu}e na}isli~ne primerke.

Od konjske opreme konstatovane su dve potko-vice. Sli~na potkovici koja je prona|ena u blizini, nalokalitetu Vignji{te (Pecikoza 2008: 193).

Od ostalih predmeta treba pomenuti blokeju, kaoi kresivo koje se re|e javlja u srednjem veku i pret-postavlja se da je iz 16. veka (Cunjak 1994: 101).

U okviru numizmati~kog materijala najvi{e jezastupljen srpski novac iz 19. i 20. veka. U prostoriji1, konstatovane su dve pare Kraljevine Srbije iz1904. godine i ne{to dalje od crkve 10 para Kra-ljevine Srbije iz 1884. godine i jugoslovenki novaciz 1945. godine. Dva dinara, ma|arski novac iz1901. godine i 20 para na|eni su otprilike na istommestu u dvori{tu crkve. Nov~i}i su uglavnom prona-la`eni zajedno, ili u neposrednoj blizini, pa mo`emogovoriti o njihovom namernom ostavljanju na tommestu.

U okviru pokretnih kerami~kih nalaza imamo~etiri fragmentisane posude koje se hronolo{kivezuju za vreme 14-15. vek (Bajalovi}-Had`i-Pe{i}1981), dok kerami~ke lule vezujemo za vreme od17-19. veka (Filipi}, \uki} 2007).

Zaklju~ak

Nalazi u okviru nekropole manastira Gra~anicanisu brojni, {to je slu~aj i kod drugih nekropola izsrednjeg veka na podru~ju Srbije. Datovanje nalazaukazuje da je nekropola nastajala du`e vreme, uperiodu od 15. do 19. veka. Nalazi su konstatovanina razli~itim mestima, kako u okviru grobova, tako injihovom polo`aju u odnosu na dvori{te crkve.

Sli~no nalazima iz grobova, i za nalaze prona|ene uokviru crkve ne uo~ava se nikakva pravilnost pomestu nala`enja.

Prisustvo pokretnog materijala koji poti~e iz 16.veka ne protivure~i istorijskim izvorima o periodunastanka crkve. Po prisutnom arheolo{kom materi-jalu nekropola u Gra~anici se ne izdvaja od drugihnekropola centralnog Balkana iz perioda od 16. do19. veka, {to proisti~e iz analogija sa nalazima sa tihlokaliteta.

Zahvalnost. Zahvaljujem se arheologu RadivojuArsi}u iz Zavoda za za{titu spomenika kulture izValjeva koji mi je ustupio arheolo{ku dokumentacijukoja je kori{}ena prilikom izrade ovog rada.

Literatura

Bajalovi}-Birta{evi} M. 1960. Srednjovekovnanekropola u Mirijevu. Beograd: Muzej gradaBeograda

Bajalovi}-Had`i-Pe{i} M.1981. Keramika usrednjovekovnoj Srbiji. Beograd: Muzej gradaBeograda

Cunjak M. 1994. Metalno oru|e iz smederevsketvr|ave. Viminacijum, 8/9: 87-119.

Cunjak M. 2001. Srednjovekovni predmeti odgvo`|a sa teritorije podunavskog i brani~evskogokruga. Smederevo: Regionalni zavod za za{tituspomenika kulure muzeja Smederevo.

Filipi} T., \uki} E. 2007. Srednjovekovne lule salokaliteta [aba~ka tvr|ava. Petni~ke sveske,63: 327

Madas D. 1984. Slavkovica. Kragujevac: Zavod zaza{titu spomenika kulture Kragujevac.

\uri}-Sreji}, M., Nikoli} V., Stefanovi} S.,Kele~evi} J. \oni} D. 1997. Antropolo{ka analizaskeletnih ostataka iz nekropole oko crkve uGra~anici kod Valjeva. Glasnik srpskogarheolo{kog dru{tva, 13: 233.

Pecikoza V. 2008. Srednjovekovna kova~karadionica na lokalitetu Vignji{te u Gra~anici.Glasnik srpskog arheolo{kog dru{tva, 23: 193.

Raji} D. 1994. Crkva Svetog Nikole u Je`evici(katalog izlo`be). ^a~ak: Narodni muzej.

Ranisavljevi} A. 2007. Ranosrednjovekovnanekropola kod Mokrina. Beograd: Srpskoarheolo{ko dru{tvo.

378 • PETNI^KE SVESKE 64 DEO III

Tomi} G. 1982. Nakit na tlu Srbijesrednjovekovnih nekropola od do veka. Beograd:Narodni muzej

Vasili} A. 1989. Dva sakralna predmeta gotskogstila, kadionica i petohlebnica iz manastiraStudenica. Glasnik dru{tva konzervatora Srbije,13: 105.

Marija Ne{kovi}

Analysis of Metal Founds fromNecropolis of Monastery Gra~anica

The aim of this paper was the analysis of mobilearcheological material from the locality of Gra~a-nica, near Valjevo. The purpose was the determina-tion of the similarities and differences with materialfound on localities of middle-age Serbia between the15th and 19th century, and also the confirmation ofsuspected dating of the necropolis and church com-plex. Analysis included 69 fragments of mobile ar-cheological material, 54 of which were determinedin the church complex and 15 in the necropolis. Re-sults show that the archeological material can be dif-ferentiated into metal and ceramic founds, fragmentsof glass, jewelry and money. Judging by the basiccharacteristics, materials from the locality ofGra~anica are not so different compared to foundsfrom similar localities from the middle-ages.

ZBORNIK RADOVA 2008 ARHEOLOGIJA • 379