Analiza sytuacji zdrowotnej, potrzeb infrastrukturalnych w

ITTI Sp. z o.o. ul. Rubież 46 61-612 Poznao tel. 61 622 69 85 fax. 61 622 69 73 Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego

na lata 2014-2020

Poznań, grudzień 2015

ANALIZA SYTUACJI ZDROWOTNEJ, POTRZEB

INFRASTRUKTURALNYCH W WOJEWÓDZTWIE

ŚLĄSKIM ORAZ ZAŁOŻEŃ WDRAŻANIA I WYBORU

PROJEKTÓW Z OBSZARU ZDROWIA W RAMACH

REGIONALNEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO

WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NA LATA 2014-2020

Raport końcowy

Strona 2 © ITTI Sp. z o. o.

Raport koocowy Badanie ewaluacyjne pt. Analiza sytuacji zdrowotnej, potrzeb infrastrukturalnych w województwie śląskim oraz założeo wdrażania i wyboru projektów

z obszaru zdrowia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020

Spis treści

1. Streszczenie w języku polskim i angielskim 3

1.1. Streszczenie 3

1.2. Summary 6

2. Wprowadzenie 9

3. Opis metodologii oraz źródła informacji wykorzystane w badaniu 10

4. Opis wyników badania 10

4.1. Analiza sytuacji demograficznej w województwie śląskim 10

4.2. Analiza sytuacji epidemiologicznej w województwie śląskim 25

4.3. Sytuacja zdrowotna mieszkaoców województwa śląskiego w odniesieniu do problemów

wykluczających z rynku pracy 48

4.4. Sytuacja szpitali powiatowych i wojewódzkich na Śląsku 57

4.5. Sytuacja w ramach podstawowej opieki zdrowotnej oraz ambulatoryjnej opieki specjalistycznej w

województwie śląskim 78

4.6. Sytuacja w zakresie kształcenia studentów na kierunkach medycznych w województwie śląskim 92

4.7. Potrzeby regionalne w obszarze zdrowia w województwie śląskim 96

5. Zaprojektowanie systemu wdrażania w ramach PI 9a RPO WSL 2014-2020 106

5.1. Wsparcie w ramach RPO WSL 2007-2013 106

5.2. Rozwiązania w ramach systemu oceny i wyboru oraz wdrażania projektów w ramach PI 9a RPO

WSL 2014-2020 108

6. Wnioski i rekomendacje 118

7. Załączniki – wzory narzędzi badawczych oraz źródła informacji wykorzystane w badaniu 120

© ITTI Sp. z o. o. Strona 3

Najczęściej stosowane skróty AOS Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna

CATI Wywiady telefoniczne ze wspomaganiem komputerowym

CAWI Wywiady internetowe

DiLO Karta Diagnostyki i Leczenia Onkologicznego

EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

EFS Europejski Fundusz Społeczny

GUS Główny Urząd Statystyczny

IDI Indywidualne wywiady pogłębione

IZ Instytucja Zarządzająca

MZ Ministerstwo Zdrowia

NFZ Narodowy Fundusz Zdrowia

PI Priorytet Inwestycyjny

POIG Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka

POIŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

POWER Program Operacyjny Wiedza – Edukacja – Rozwój

POZ Podstawowa Opieka Zdrowotna

RPO WSL Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego

SP ZOZ Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej

ŚUW Śląski Urząd Wojewódzki

UM WSL Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego

WHO World Health Organization

ZUS Zakład Ubezpieczeo Społecznych

1. STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM I ANGIELSKIM

1.1. Streszczenie

Raport stanowi analizę sytuacji zdrowotnej w województwie śląskim (z uwzględnieniem sytuacji demograficznej i epidemiologicznej w regionie), potrzeb infrastrukturalnych placówek medycznych w województwie śląskim, założeo wdrażania i wyboru projektów z obszaru zdrowia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020. Wyniki tej analizy posłużyły do opracowania wniosków i rekomendacji, odnoszących się do optymalnego zaprojektowania wsparcia w ramach Priorytetu Inwestycyjnego 9a, przedstawionych w ostatniej części raportu. W raporcie analizie poddano również sytuację zdrowotną mieszkaoców województwa śląskiego w odniesieniu do problemów wykluczających z rynku pracy, a więc zapadalnośd na choroby zawodowe ze względu na strukturę zatrudnienia w regionie, czynniki ryzyka występujące w miejscu pracy w sekcjach gospodarki, w których odnotowuje się największy odsetek zatrudnienia w województwie oraz wpływ innych czynników wykluczających z rynku pracy. Zdiagnozowano specyfikę potrzeb regionalnych w obszarze zdrowia w kontekście możliwości wsparcia ze środków RPO WSL 2014-2020 przedsięwzięd mających na celu zwiększenie jakości specjalistycznych usług medycznych, odnoszących się do zidentyfikowanych obszarów deficytowych i służących dostosowaniu systemu ochrony zdrowia do zmieniających się trendów demograficznych. Przedstawiono także najważniejsze potrzeby placówek POZ, AOS oraz szpitali powiatowych i wojewódzkich w zakresie leczenia chorób stanowiących najistotniejsze problemy zdrowotne mieszkaoców regionu oraz sformułowano rekomendacje co do rozwiązao służących poprawie dostępności i efektywnośd systemu ochrony zdrowia z wykorzystaniem środków RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia.

Na podstawie przeprowadzonej analizy za jednostki chorobowe, stanowiące poważny problem zdrowotny mieszkaoców województwa śląskiego, uznano (w kolejności od najpoważniejszych, wymagających podjęcia działao w pierwszej kolejności, do problemów mniejszej wagi):

nowotwory złośliwe - u kobiet na terenie województwa - rak piersi i szyjki macicy, u mężczyzn – nowotwory tchawicy, płuc i oskrzeli oraz żołądka, okrężnicy, odbytu, złącza jelit i odbytu (w związku z najwyższymi w kraju wskaźnikami umieralności z powodu nowotworów złośliwych, w tym - najczęściej rejestrowanym jeśli chodzi o wskaźnik zapadalności nowotworem złośliwym u kobiet na terenie województwa - rakiem piersi i szyjki macicy, wśród mężczyzn w ostatnich latach – nowotworów tchawicy, płuc i oskrzeli oraz żołądka, okrężnicy, odbytu, złącza jelit i odbytu),

chorobę niedokrwienną serca, należącą do schorzeo układu krążenia (przede wszystkim w związku ze wzrastającą w województwie zapadalnością i najwyższym w kraju współczynnikiem umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca),




gruźlicę oraz pylicę płuc, należące do chorób układu oddechowego (w tej grupie chorób z punktu widzenia systemu opieki zdrowotnej, sytuuje się gruźlica, dotykająca w 87% przypadków płuc

1, co do której w 2013 roku odnotowano w

województwie śląskim najwyższy wskaźnik zapadalności w kraju, a na przestrzeni ostatnich 10 lat – najwyższe wskaźniki umieralności; przesłanką do wskazania tej grupy chorób jako szczególnie istotnych w regionie jest także najwyższa w kraju zachorowalnośd mieszkaoców województwa śląskiego na choroby zawodowe, a zwłaszcza pylice płuc, jedyne jednostki chorobowe w tej grupie, co do których występuje silne uwarunkowanie regionalne

2),

schorzenia układu ruchu na skutek urazów i wypadków przy pracy, należące do chorób układu kostno-mięśniowo-szkieletowego (z punktu widzenia systemu opieki zdrowotnej w województwie wyzwaniem jest leczenie i rehabilitacja schorzeo układu ruchu na skutek urazów i wypadków przy pracy, których skala występowania – jeśli chodzi o liczbę i śmiertelnośd jest w województwie śląskim najwyższa w kraju

3),

cukrzycę, należącą do chorób układu wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych układu wydzielniczego, dla której w latach 2005-2014 odnotowano w województwie śląskim najwyższy w kraju współczynnik umieralności, wraz ze wzrastającą w województwie zapadalnością na tę chorobę,

zaburzenia lękowe i depresje u dzieci i młodzieży (ze względu na wysoką zapadalnośd na depresje i zaburzenia lękowe mieszkaoców województwa śląskiego w wieku 15-29 lat oraz zarejestrowaną w latach 2009-2011 najwyższą w kraju umieralnośd z powodu wystąpienia chorób z tej grupy).

Jako dodatkowe wyzwania w obszarze zdrowia w regionie, wskazano także zapewnienie opieki dla najstarszej grupy mieszkaoców województwa śląskiego, wobec dynamiki procesu starzenia się społeczeostwa w regionie oraz wzrastającej liczby osób w wieku 65+ i 80+ w regionie

4; zapewnienie właściwej opieki zdrowotnej tym osobom z kompleksowymi schorzeniami,

typowymi dla tej grupy wiekowej oraz chorobami przewlekłymi, będzie stanowiło jedno z największych wyzwao w perspektywie najbliższych 20 lat dla województwa śląskiego. W związku z obecnymi trendami demograficznymi, osoby aktywne zawodowo będą w przyszłości w regionie stanowid grupę mniej liczną i bardziej zaawansowaną wiekowo, a z powodu występowania zjawiska starzenia się społeczeostwa zwiększy się odsetek osób potrzebujących opieki zdrowotnej

5, zwłaszcza w ramach różnych

form dziennej i ambulatoryjnej opieki środowiskowej, dla której wsparcie jest przewidziane w RPO WSL 2014-2020 w ramach PI 9a. Ponadto, jak świadczą wyniki przeprowadzonego badania, osób w tej grupie wiekowej w największym stopniu dotykają wszystkie wymienione powyżej grupy schorzeo, co według opinii ekspertów, wymagad będzie w odniesieniu do najstarszej grupy mieszkaoców województwa śląskiego w najbliższych latach zapewnienia systemowych rozwiązao w zakresie fachowej i kompleksowej opieki specjalistów różnych dziedzin medycyny w opiece zdrowotnej, niezbędnej w ich stanie zdrowia. Stanowi to więc dodatkowe uzasadnienie dla interwencji środków RPO WSL 2014-2020 w tym zakresie.

Drugim tego typu wyzwaniem dla systemu opieki zdrowotnej w województwie śląskim, jest odnotowywana w latach 2005-2014 jedna z najwyższych w kraju umieralnośd niemowląt, której przyczynami są stany okresu okołoporodowego, wady rozwojowe wrodzone, wcześniactwo oraz niska waga urodzeniowa. Powyższe dane stanowią przesłankę do skierowania szczególnej uwagi w ramach interwencji w obszarze zdrowia w województwie śląskim na opiekę nad matką i dzieckiem, zapewnienie dostępności do badao prenatalnych oraz zabezpieczenia opieki zdrowotnej w zakresie wyposażenia i infrastruktury oddziałów neonatologii szpitali w województwie śląskim.

Jak świadczą wyniki badania, leczenie chorób układu krążenia w województwie śląskim stoi na bardzo wysokim poziomie, niemniej wobec wzrastającego współczynnika zapadalności na choroby z tej grupy oraz najwyższą w kraju umieralnośd z powodu choroby niedokrwiennej serca w województwie śląskim, wskazane jest prowadzenie działao z zakresu profilaktyki (badania profilaktyczne realizowane w POZ, edukacja młodzieży). Do poprawy sytuacji w tym zakresie przyczynid się może realizacja projektów szeroko rozumianej telemedycyny (np. tworzenie rozwiązao telekonsultacji pomiędzy POZ, poradniami specjalistycznymi, jak również pomiędzy oddziałami internistycznymi a oddziałami kardiologii

6). Ponadto nacisk w zakresie

profilaktyki powinien zostad położony na wspólnie realizowane (przez oddziały, poradnie specjalistyczne i POZ) programy profilaktyczne i prewencji pierwotnej oraz wtórnej.

Ze względu na wzrastające współczynniki zapadalności i umieralności na choroby nowotworowe, zarówno w Polsce, jak i w województwie śląskim, leczenie tych chorób jest jednym z największych wyzwao dla systemu opieki zdrowotnej. Jeśli chodzi o specyfikę regionu, u kobiet na terenie województwa najwyższa umieralnośd oraz wysoka zapadalnośd dotyczy raka piersi i szyjki macicy, a u mężczyzn – nowotworów tchawicy, płuc i oskrzeli oraz żołądka, okrężnicy, odbytu, złącza jelit i odbytu. W związku z nasilonym w ostatnich latach występowaniem w województwie śląskim nowotworów, dla poprawy sytuacji w tym zakresie ważne będzie uzupełnianie i odnawianie (w związku z amortyzacją i zużyciem obecnie funkcjonujących) zasobów specjalistycznego sprzętu i aparatury medycznej, wykorzystywanego do ich diagnostyki i leczenia.

1 na podstawie Zachorowania i zgony na gruźlicę – wybrane dane, Śląski Urząd Wojewódzki WNSOZ 2014. 2 Sytuację województwa w odniesieniu do problemów zdrowotnych wykluczających z rynku pracy oraz chorób zawodowych mieszkaoców Śląska omówiono szczegółowo w rozdz. 4.3) 3 Sytuację województwa w odniesieniu do problemów zdrowotnych wykluczających z rynku pracy oraz chorób zawodowych mieszkaoców Śląska omówiono szczegółowo w rozdz. 4.3); dodatkowo, takie ujęcie kwestii zaliczenia wypadków i urazów w miejscu pracy do grupy chorób związanych z układem kostno-mięśniowo-szkieletowym, zostało wskazane przez biorących udział w badaniu pogłębionym ekspertów z dziedziny epidemiologii, Instytutu Medycyny Pracy w Sosnowcu oraz konsultantów wojewódzkich ds. ortopedii i traumato logii narządu ruchu oraz reumatologii. 4 Liczebnośd osób w tej grupie wiekowej wg prognoz przedstawionych w rozdziale 4.1 w perspektywie roku 2050 wzrośnie w województwie śląskim niemal czterokrotnie. 5 Por. Policy paper dla ochrony zdrowia na lata 2014–2020. Krajowe Ramy strategiczne. Ministerstwo Zdrowia. Warszawa 2014. 6 Działania tego typu będą wspierane w ramach Osi II RPO WSL 2014-2020 Cyfrowe Śląskie.


Ze względu na dużą dynamikę zachorowao na cukrzycę w ostatnich latach w regionie, a także wysoki współczynnik śmiertelności z tej przyczyny mieszkaoców województwa śląskiego, jako jeden z istotnych problemów zdrowotnych regionu, analizowano także świadczenie usług medycznych w zakresie diabetologii. Z punktu widzenia zabezpieczenia systemu opieki zdrowotnej, ważnym problemem w kontekście leczenia chorób stanowiących poważny problem zdrowotny w regionie, jest niewystarczający stan zabezpieczenia miejsc na szpitalnych oddziałach diabetologicznych

7, co stanowi istotny czynnik ryzyka dla zapewnienia

opieki wzrastającej grupie osób chorujących na cukrzycę w województwie śląskim, a także przyczyniad się może do wysokiego współczynnika śmiertelności z powodu cukrzycy w regionie. Ze względu na specyfikę tej choroby, należy także, zdaniem ekspertów z tej dziedziny, dążyd do podnoszenia świadomości społeczeostwa na temat problematyki cukrzycowej, gdyż ze względów finansowych poradnie diabetologiczne nie zatrudniają personelu wspomagającego leczenie, tj. dietetyk, psycholog, edukator w cukrzycy. Ważne byłoby też wsparcie w ramach środków PI 9a RPO WSL 2014-2020 tych placówek, które planują poszerzenie działalności o świadczenie ambulatoryjnego leczenia diabetologicznego, zwłaszcza połączonego z realizacją programu profilaktyki tej choroby.

Jak wskazują wyniki badania, niewystarczający stan zabezpieczenia opieki zdrowotnej w województwie śląskim dotyczy również najmłodszej i najstarszej grupy pacjentów, co w obydwu przypadkach jest związane z niewystarczającą liczbą placówek, udzielających świadczeo NFZ z zakresu medycyny paliatywnej, leczenia chorób przewlekłych, psychogeriatrii, oddziałów szpitalnych zakaźnych i diabetologicznych dla dzieci. W ostatnich latach w szpitalach województwa śląskiego odnotowano spadek liczby oddziałów pediatrii, neonatologii, gruźlicy i chorób płuc oraz oddziałów rehabilitacyjnych, co wymaga z jednej strony - podjęcia działao w celu zapewnienia opieki zdrowotnej dla najmłodszej grupy pacjentów (w tym – doposażenia oddziałów noworodków z niską wagą urodzeniową i wadami rozwojowymi - co jest problemem specyficznym w regionie i wymaga dodatkowych interwencji, w związku z najwyższą w kraju umieralnością niemowląt, której przyczynami są stany okresu okołoporodowego, wady rozwojowe wrodzone, wcześniactwo oraz niska masa urodzeniowa), z drugiej strony - także w celu zapewnienia pełnej dostępności leczenia szpitalnego dorosłym pacjentom cierpiącym na choroby zakaźne, takie jak gruźlica (zwłaszcza w kontekście odnotowanej ostatnio wzrastającej zapadalności na to schorzenie w regionie) oraz pacjentom wymagającym rehabilitacji po poważnych zabiegach chirurgicznych i urazach (wypadkach przy pracy) oraz schorzeniach związanych z układem ruchu, jak i w obrębie klatki piersiowej (operacje kardiochirurgiczne, torakochirurgiczne)

8. Stanowi to

przesłankę do położenia nacisku na tworzenie oddziałów dziennych i opieki środowiskowej dla pacjentów opuszczających placówki szpitalne, wymagających dalszej, specjalistycznej opieki w celu odzyskania sprawności i możliwości powrotu na rynek pracy, która może byd świadczona poza oddziałami szpitalnymi pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej infrastruktury lokalowej, kadry i sprzętu medycznego (rehabilitacyjnego). Tworzenie takich placówek leży w obszarze polityki zdrowotnej regionu, w obszarze interwencji środków RPO WSL 2014-2020 mieści się natomiast priorytetowe (preferencyjne) traktowanie w konkursach dotyczących zakupu sprzętu i inwestycji w infrastrukturę tych placówek specjalistycznej opieki ambulatoryjnej, które już prowadzą lub zamierzają poszerzyd działalnośd o rehabilitację leczniczą.

Ponadto, jak świadczą wyniki analizy, chorobami zawodowymi, co do których występuje silne uwarunkowanie regionalne i co do których w ostatnich 10 latach odnotowuje się najwyższe wskaźniki zapadalności w województwie śląskim, są: pylica płuc, obustronny trwały ubytek słuchu, zespół wibracyjny oraz choroby układu ruchu. Przyczynami wystąpienia chorób zawodowych w województwie śląskim są często czynniki szkodliwe związane ze środowiskiem pracy (pył kopalniany, wdychanie krzemionki krystalicznej, ponadnormatywny poziom hałasu w środowisku pracy). Wobec tego oraz stwierdzonych w województwie śląskim najwyższych w kraju wskaźników występowania wypadków przy pracy jako istotny obszar wskazad można kwestię bezpieczeostwa i higieny pracy, jak również niezbędne zabezpieczenie systemu opieki zdrowotnej w zakresie leczenia schorzeo układu oddechowego i układu ruchu.

Jak świadczą wyniki przeprowadzonego badania, stan zdrowia mieszkaoców województwa śląskiego uległ w ostatnich latach pogorszeniu, jeśli chodzi o wskaźniki umieralności i zapadalności na istotne jednostki i grupy chorób, stanowiące specyficzne problemy zdrowotne w regionie. Kompleksowa analiza sytuacji zdrowotnej w województwie śląskim pozwoliła na opracowanie wniosków i rekomendacji do wdrażania i wyboru projektów z zakresu zdrowia w ramach RPO WSL 2014-2020, które zostały dopasowane do sytuacji regionu i mają na celu poprawę sytuacji w tym zakresie.

Na podstawnie niniejszej analizy, wskazano następujące wnioski i rekomendacje dotyczące wsparcia ze środków RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia, związanych ze zidentyfikowanymi w ramach niniejszego badania ewaluacyjnego potrzebami regionalnymi w obszarze zdrowia w kontekście możliwości wsparcia ze środków Programu w ramach PI 9a przedsięwzięd mających na celu zwiększenie jakości specjalistycznych usług medycznych, odnoszących się do zidentyfikowanych obszarów deficytowych i służących dostosowaniu systemu ochrony zdrowia do zmieniających się trendów demograficznych:

W kontekście potrzeb regionu w zakresie zapewnienia opieki środowiskowej w formie otwartych placówek dziennych dla osób starszych i niepełnosprawnych, zwłaszcza z kompleksowymi i przewlekłymi schorzeniami, pożądanym kierunkiem wsparcia ze środków RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia jest deinstytucjonalizacja świadczeo opiekuoczych i pielęgnacyjnych świadczonych obecnie w formie długoterminowej stacjonarnej zakładów opiekuoczo-leczniczych oraz opiekuoczo-pielęgnacyjnych. Usługi te mogłyby byd realizowane w formie placówek lub oddziałów pobytu dziennego poprzez

7 „Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie województwa śląskim 2014”, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2015. 8 Por. opinie eksperckie konsultantów ds. chorób płuc i gruźlicy, epidemiologii, ortopedii i traumatologii narządu ruchu, kardiologii i zdrowia publicznego.




poszerzenie działalności ZOL i ZOP oraz przeniesienie na rzecz przyszpitalnych POZ i AOS części usług medycznych realizowanych na oddziałach geriatrycznych szpitali.

Ze względu na wskazanie niewystarczającego poziomu zabezpieczenia opieki zdrowotnej w regionie z zakresu rehabilitacji kardiologicznej, pulmonologicznej oraz układu kostno-mięśniowo-stawowego, ważne będzie w ramach wsparcia w obszarze zdrowia ze środków RPO WSL 2014-2020 tych placówek opieki zdrowotnej, które zadeklarują realizację kompleksowych projektów, obejmujących równoległe działania w zakresie poprawy infrastruktury, zakupu sprzętu i poszerzenia zakresu świadczeo o usługi dotyczące obszaru rehabilitacji medycznej (zwłaszcza kardiologicznej, układu kostno-szkieletowego, przewlekłych chorób układu oddechowego), ze względu na niewystarczającą obecnie dostępnośd tych świadczeo.

Ze względu na wysokie współczynniki zapadalności oraz umieralności w regionie na nowotwory złośliwe, ważną potrzebą zdrowotną mieszkaoców regionu jest zapewnienie dostępności do wczesnej diagnostyki onkologicznej oraz terapii specjalistycznym sprzętem; jest to istotne ze względu na wciąż występujące długie kolejki oczekujących na radioterapię, co przyczyniad się może do wysokiego współczynnika śmiertelności z powodu nowotworów złośliwych w województwie śląskim.

Ze względu na wysokie współczynniki zapadalności oraz umieralności w województwie śląskim, ważnym problemem zdrowotnym w regionie, jest także brak wystarczającej liczby miejsc w województwie na oddziałach diabetologicznych dla dorosłych oraz brak oddziału diabetologicznego dla dzieci, co stanowi istotny czynnik ryzyka dla zapewnienia opieki wzrastającej grupie osób chorujących na cukrzycę w województwie śląskim, a także przyczynia się do wysokiego współczynnika śmiertelności z powodu cukrzycy w regionie.

Jak wskazują wyniki badania, w ostatnich latach w szpitalach w województwie śląskim spadła liczba m.in. oddziałów pediatrii oraz neonatologii, co należy ocenid jako zagrożenie dla zapewnienia właściwej opieki zdrowotnej najmłodszej grupie pacjentów (np. noworodkom z niską wagą urodzeniową i wadami rozwojowymi), co jest problemem specyficznym w regionie i wymagającym dodatkowych interwencji, w związku z najwyższą w kraju umieralnością niemowląt, której przyczynami są stany okresu okołoporodowego, wady rozwojowe wrodzone, wcześniactwo oraz niska masa urodzeniowa.

Ponadto, rekomendowano, by w ramach procedury wyboru projektów w obszarze zdrowia ze środków RPO WSL 2014-2020 premiowane było realizowanie kompleksowych projektów, obejmujących łącznie zmiany infrastrukturalne, zakup sprzętu oraz realizację programu zdrowotnego i/lub profilaktycznego przez beneficjenta.

Za efektywne w obszarze zdrowia uznano także realizowanie projektów w formule partnerskiej, co sprzyjad będzie deinstytucjonalizacji i przygotowaniu systemu opieki zdrowotnej do działao z zakresu opieki koordynowanej, a także przysłuży się do optymalizacji wykorzystania posiadanych zasobów infrastrukturalnych i sprzętowych śląskich placówek opieki zdrowotnej.

1.2. Summary

This report constitutes a comprehensive analysis of the health situation in the Silesia Voivodship (taking account of the demographic and epidemiological situation in the region) and infrastructure needs of medical facilities in Silesia. Furthermore, the report consider the system of selection and implementation of the projects in the field of health under the 2014-2020 Regional Operational Programme of the Silesia Voivodship. The results of the analysis were used to develop proposals and recommendations regarding the process of designing the support system for projects funded under Priority 9a. The above-mentioned recommendations are included in the last part of this report. Moreover, the report consider also analysis of the health situation of the Silesia region with regard to the problems which are causing the labour market exclusion. This analysis includes the examinations of the occupational diseases morbidity (taking into account the employment structure in the region), the risk factors in the workplace (in those sections of economy in which the highest employment was recorded in Silesia region), and the examinations of the other factors which can lead to the labour market exclusion. The regional needs in the field of health have been diagnosed in order to identify the possibilities of support the projects under the RPO WSL 2014-2020

9, which

would be aimed to improve the quality of specialized medical services related to the identified deficit areas and which would help to adapt healthcare system to changing demographic trends. The report presents also the basic needs of the POZ

10, AOS

11

and poviat and province hospitals in terms of treatment of diseases, which poses a particular problem in Silesia voivodship. Recommendations were formulated in order to improve the accessibility and efficiency of the health system with the use of RPO WSL 2014-2020 funds.

On the basis of analysis, the following group of diseases, and diseases entities were identified as a major health problem in the Silesia Voivodship:

malignant tumours (by virtue of the highest level of mortality caused by malignant tumours in Silesia, out of which the most frequently diagnosed among women is breast and cervical cancer, and among men the cancer of the respiratory system – trachea, bronchus and lungs cancer, and cancer of the gastrointestinal system).

9 2014-2020 Regional Operational Programme of the Silesia Voivodship 10 Primary healthcare 11

Specialized outpatient healthcare


coronary artery disease in the group of cardiovascular diseases (by virtue of the increasing morbidity and the highest mortality rate from coronary artery in the Silesia province).

tuberculosis and pneumoconiosis in the group of respiratory diseases (in this group one of the most important entity is tuberculosis which in 87% of cases attacks the lungs; in 2013 Silesia voivodship was characterized by the highest morbidity in Poland, and by the highest mortality over the last 10 years; moreover Silesia region is characterized by the highest rate of occupational diseases morbidity, especially pneumoconiosis, for which the strong regional conditionality is noted).

muscular and osteoarticular system diseases caused by injuries and accidents at work (includes the treatment and rehabilitation of damages caused by injuries and accidents at work; the Silesia voivodship is characterized by the biggest

number of the injuries and accidents at work, and the highest mortality rate12).

diabetes in the group of endocrine, nutritional and metabolic diseases (by virtue of the increasing morbidity and the highest rate of mortality from diabetes in Silesia Voivodship in 2005-2014).

depression and anxiety disorders among the children and younger inhabitants of Silesia (due to the high morbidity related to depression and anxiety disorders among the inhabitants of Silesia, and by virtue of the highest in Poland rate of mortality caused by mental disorders over the period 2009-2011)

As additional challenges in the area of health in the region, identified as providing care for the oldest group of inhabitants of the province of Silesia, to the dynamics of an aging population in the region and increasing the number of people aged 65+ and 80+ in the region, providing adequate health care to those persons with complex diseases, typical for this age group as well as chronic diseases; it would constitute one of the biggest challenges in the next 20 years for the Silesian province. In view of the current demographic trends, active people will be in the near future in the region constitute a less numerous and more advanced in age, and because of the phenomenon of population aging will increase the percentage of people in need of health care, particularly in the context of various forms of living and outpatient care in the community for which support is provided in the RPO 2014-2020 in the framework of the PI 9a. In addition, as evidenced by the results of a study of people in this age group most affected by all the above mentioned group of diseases, which according to experts, will require in relation to the oldest group of residents of the Silesian province in the coming years to provide system solutions for professional and comprehensive care specialists in various fields of medicine in healthcare, which is necessary in their state of health. So it is additional justification for intervention measures RPO 2014-2020 in this regard. The second such challenge to the health care system in the Silesian province, is recorded in the years 2005-2014 one of the highest infant mortality rate in the country, whose causes are perinatal conditions, congenital birth defects, prematurity and low birth weight. The above figures are indicative to direct special attention for intervention in the area of health in the Silesian province to care for mother and child, providing access to prenatal testing and to safeguard health care in terms of equipment and infrastructure neonatology hospitals in Silesia.

The results of the studies proved, that the treatment of the cardiovascular diseases in Silesia region is on the high level. However, with respect to the increasing morbidity rate, it is recommended to undertake prevention activities (prophylactic tests in POZ, youth education). The implementation of the projects concerning the broadly defined telemedicine (teleconsultations between POZ and specialist clinics, as well as between internal and cardiologic ward) can help to shorten the waiting lists

13.

Furthermore, the main focus should be on jointly implemented (by wars, specialist clinics and POZ) prophylactic and primary and secondary prevention programmes.

Due to the increasing morbidity and mortality from cancers, both in Poland as well as in the Silesia Voivodship, treatment of cancer diseases is currently one of the greatest challenges for the healthcare system. As for the specifics of the region, women in the region the highest mortality and high incidence of cancer of the breast and cervical cancer in men - cancer of the trachea, bronchi and lungs and stomach, colon, rectum, intestines and rectum connector. In connection with increased in recent years, their occurrence in the Silesian province cancers, to improve the situation in this respect will be important replenishment and renewal (due to depreciation and consumption of currently existing) resources specialist medical equipment and apparatus, used for their diagnosis and treatment.

Recognising diabetes as an essential health problem in the region, due to the increasing number of new cases and high mortality rate from diabetes among the inhabitants of the Silesia Voivodship, provision of services regarding the diabetology was also analysed within the frame of this studies. One of the most significant problem for healthcare system in context of treatment of the most vital diseases in the region, is existence of just one diabetology ward in the Silesia, and lack of the child diabetology department. For this reason, the health assistance provided to the increasing group of people suffering from diabetes is not sufficient, what may contributes to the high mortality from diabetes in Silesia voivodship. According to the experts, taking into account the specific character of this disease, it is highly recommended to raise the public awareness of the diabetes, especially

12

The occupational diseases, and diseases which are causing the labour market exclusion in Silesia Voivodship were discussed in detail in chapter 4.3; Furthermore, placing injuries and accidents at the workplace in the group of the muscular and osteoarticular diseases was suggested by the experts in the field of epidemiology, experts from the Occupational Medical Institute in Sosnowiec, and Voivodship Consultant in orthopaedics, traumatology of the locomotor system, and rheumatology. 13

such type of the projects will be supported under II priority of RPO WSL 2014-2020 Digital Silesia




by virtue of the fact, that diabetology clinics do not employ therapy supporting personnel like dietitian, nutrition assistant, psychologist or educator, due to financial reasons. Experts agreed, that under the RPO WSL 2014-2020 funds it would be advisable to promote the healthy lifestyle, regular physical activity, prevention in the area of obesity.

According to the results of the studies, the most significant deficits in the field of the healthcare system in Silesia voivodship concern the youngest and the oldest group of patients. This is reflected in the insufficient number of medical institutions under contract with the NFZ which provide the services in the area of palliative medicine, chronic diseases, geriatric psychiatry, child and adolescent psychiatry. The lack of the child toxicological and diabetological departments is also very significant. The number of almost all wards in Silesian hospitals increased in recent years, especially in case of surgical, cardiac, oncological and psychiatric departments. Taking into account the diseases which are believed to be the most significant problem in the Silesia Voivodship, increasing of the abovementioned departments is a positive aspect of functioning of the Silesian hospitals. On the other hand, the number of the pediatric, tuberculosis and pulmonary diseases and rehabilitation ward decreased in the last two years. This constitutes a threat to the provision of healthcare to the youngest group of patients (including the low-birthweight babies and newborns with malformations). According to the results of the studies, the specific problem of the Silesian region is the highest in Poland infant mortality rate which is caused by perinatal period states, congenital malformations, prematurity and low birth weight. Therefore the actions targeted to the youngest group of the patients should be undertaken in Silesia Voivodship. The decrease of the number of abovementioned departments constitutes also a threat to the provision of healthcare to adult patients, who suffer from infectious diseases such as tuberculosis (especially taking into account the fact, that the Silesia voivodship is characterized by the increasing morbidity rate), to the patients who require particular care after surgeries and injuries, to the patients who suffer from diseases of the motor organs (including the rehabilitation after arthroplasty), as well as to the patients who require the special care after the cardiac, thoracic and transplant surgeries

14.

Despite the relatively large amount of rehabilitation wards, and medium use of beds (77%), as regards to the working age patients, lengthy waiting times for treatment on the rehabilitation wards was noted. This is the basis for placing special emphasis on the establishment of day care departments and community-based care for the patients who leave the hospital wards, but still require the specialised care to regain full mobility and to be able to re-enter the labour market. This form of community-based care can be provide outside the hospital, if the suitable infrastructure, staff, and the rehabilitation equipment can be assured. Establishment of this kind of medical institutions is the part of the regional healthcare policy, but the RPO WSL 2014-2020 envisages the projects concerning the purchase of the new equipment and investment in infrastructure of those specialized outpatient medical institutions, which already carrying out, or which wish to extend its operations and start to carry out the therapeutic rehabilitation.

Improvement of health situation in terms of mental disorders under the RPO WSL 2014-2020 funds, could consist firstly in financing currently functioning hospitals buildings renovation in Silesia Voivodship, as well as supporting prevention of psychoactive substances consumption among the kids and adolescents. This recommendation is based on the recently identified dangerous phenomenon, such as using by adolescent the designer drugs (so-called ‘legal-highs’) of unknown origin, whose consumption can quickly lead to the serious health problems or even to death (fatal cases were noted in Silesia Voivodship). Due to the identified health problems in Silesia, it is worth noticing that in the survey performed among the Silesian outpatient medical institutions, participants of the survey very often indicated the establishment of the day care institution connected with rehabilitation, child and adolescent psychiatry, and geriatric psychiatry as a possible area of extending their activity.

The implementation of the programme to promote healthy lifestyle, physical activity and the fight against obesity could have a positive impact on morbidity and mortality from cardiovascular disease, respiratory diseases and diabetes in Silesia voivodship. The programme should contribute to reduce the new cases and the risk of medical complications in terms of diseases which were identified as the most significant in Silesia. For instance the obesity prevention is helpful in terms of cardiovascular diseases (especially after underwent cardiac procedures and surgeries), respiratory diseases (especially in case of asthma and chronic obstructive pulmonary disease) as well as diseases of the muscular and osteoarticular system. Furthermore, this programme as well as promotion of healthy nutrition in schools and kindergartens, could reduce the risk of diabetes and its complications. Due to the increasing number of people suffer from diabetes among the working and post-working age population, prevention of the diabetes should be also targeted to this age group. It could have an impact on prolongation of professional and social activity among the inhabitants of Silesia voivodship.

Moreover, according to the results of the analysis, the main causes of the occupational diseases in Silesian Voivodship are harmful environmental factors at the workplace (impossible to eliminate) such as mining dust (composed of, inter alia, coal dust, silica and aluminosilicates), crystalline silica (inhaled by the workers in the ceramic and stone industry, quarry workers, and partly by the miners and metallurgists), asbestos fibres, and excessive noise level at the workplace. Insufficient health and safety care in the small workplaces also contribute to occurrence of occupational diseases. Another problems in Silesia Voivodship are long-term professional incapacity and premature retirement from the labour market. Therefore the acitivities

14 cf. opinions of Voivodship Consultants in pulmonary diseases and tuberculosis, orthopaedics and traumatology of the locomotor system, cardiology, public health and opinions of experts in the field of epidemiology.


aimed at health prevention and promotion of health assistance of workers should be undertaken. Actions taken in advance, preferably in a partnership between family doctor, specialized doctors, patient and their employers, can help those with various diseases to maintain employment and to keep the balance between the individual need for respite and their need to work.

This report shows, that the average level of health among the inhabitants of Silesia Voivodship deteriorated in recent years, as regards the morbidity and mortality from the groups of diseases and the disease entities, which were identified as the most significant problem in the region. Comprehensive analysis of the health situation in Silesia Voivodship allowed to develop proposals and recommendations regarding the choosing and implementation of the projects under the RPO WSL 2014-2020. The proposal and recommendations were tailored to the regional situation and are aimed to improve the healthcare system in Silesia Voivodship.

Within the evaluation study, we have identified regional needs in the area of health and on the basis of this analysis, in the context of the possibility of support from from the RPO 2014-2020 within the framework of PI 9a projects, aimed to improve the quality of specialized medical services relating to the identified deficit areas and for adaptation of the healthcare system to changing demographic trends, we pointed out the following conclusions and recommendations for suport;

In the context of the needs of the region for the provision of community daily open care facilities for the elderly and disabled, especially with complex and chronic conditions, the appropriate direction of support from the ROP 2014-2020 area is the de-institutionalization of health and nursing care services, which are currently provided in the form of long-term fixed-line care and treatment and care treatments. These services could be implemented in the form of a branch of day care by expanding the activities of ZOL and ZOP, transferring them to AOS and POZ or as a part of the medical services performed on geriatric wards of hospitals.

Due to identified insufficient level of of health care provision in the region in the field of cardiac, pulmonary, and the muscle and osteoarticular system rehabilitation, it will be important to orientate the support of health assistance area from the ROP 2014-2020 to those healthcare institutions which declare the implementation of comprehensive projects, including parallel efforts to improve the infrastructure, purchase equipment and expand the range of services with services in the area of medical rehabilitation (especially cardiac, musculo-skeletal disorders, chronic respiratory diseases), due to the current insufficient availability of these health services.

Due to high rates of incidence and mortality in the region for cancer, an important need for the health of inhabitants of the region is to ensure access to early diagnosis of cancer and treatment using specialized equipment, because of the still existing long waiting lists for radiotherapy, which could contribute perhaps to the high rate mortality from malignant neoplasms in Silesia region.

Due to high rates of incidence and mortality in the region, an important health problem in the region is the lack of a sufficient number of places in the hospital wards for diabetes for adults and the lack of branch diabetes care for children, which is an important risk factor for the provision of care growing group of people suffering diabetes in the Silesian province and contributes to high rates of mortality from diabetes in the region.

As the results of the survey have showed, in hospitals in Silesin region recently has fallen the numer of departments of pediatrics and neonatology, which should be considered as a threat to ensure proper care of the youngest group of patients (eg. newborn babies with low birth weight and malformations), which is a problem specific and requiring additional intervention in relation to the highest in the country infant mortality, which causes are perinatal conditions, congenital birth defects, prematurity and low birth weight.

It is further recommended that, in the selection procedure of projects in the area of health from the ROP 2014-2020, should be rewarded complex projects, involving a change in infrastructure, purchase of equipment and the implementation of the health and / or prophylactic programmes by the beneficiary.

In the area of health the most efficient would be implementation of partnership projects, which will promote de-institutionalization and to prepare the health system to provide coordinated care activities; it would also be efficent to optimize the utilization of infrastructure and hardware Silesian health care facilities.

2. WPROWADZENIE

Cele, zakres i kontekst badania

Przedmiotem niniejszego badania ewaluacyjnego jest „Analiza sytuacji zdrowotnej, potrzeb infrastrukturalnych w województwie śląskim oraz założeo wdrażania i wyboru projektów z obszaru zdrowia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020".

Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 (RPO WSL 2014-2020) zakłada wsparcie działao z zakresu ochrony zdrowia m.in. w ramach PI 9a, którego celem jest lepsza dostępnośd i efektywnośd systemu ochrony zdrowia. W ramach tego priorytetu realizowane mają byd kompleksowe przedsięwzięcia, mające na celu zwiększenie jakości specjalistycznych usług medycznych w ośrodkach regionalnych, odnoszące się do zidentyfikowanych obszarów deficytowych




bądź odzwierciedlające zdiagnozowane specyficzne potrzeby regionalne, dotyczące dostosowania systemu ochrony zdrowia do trendów demograficznych. Wsparcie ukierunkowane będzie na inwestycje odpowiadające na wszystkie problemy zdrowotne dorosłych i dzieci, realizowane przez placówki podstawowej opieki zdrowotnej oraz ambulatoryjnej opieki specjalistycznej. Preferencyjnie traktowane będą projekty wspierające przeniesienie akcentów z usług wymagających hospitalizacji na rzecz POZ i AOS, z uwzględnieniem opieki koordynowanej i zintegrowanych form opieki środowiskowej. Rezultatem niniejszego badania ewaluacyjnego są wnioski i rekomendacje do wdrażania i wyboru projektów z zakresu zdrowia w ramach RPO WSL 2014-2020.

Badanie koncentrowało się na udzieleniu odpowiedzi na następujące problemy badawcze:

I. Analiza sytuacji zdrowotnej w województwie śląskim.

Jak przedstawia się sytuacja demograficzna i epidemiologiczna w województwie śląskim? problem badawczy sformułowany przez Wykonawcę: Jak przedstawia się sytuacja w zakresie kształcenia studentów na kierunkach medycznych w województwie śląskim?

Jak przedstawia się sytuacja zdrowotna w odniesieniu do problemów wykluczających z rynku pracy?

Jak przedstawia się sytuacja szpitali powiatowych i wojewódzkich w województwie śląskim?

Jak przedstawia się sytuacja w ramach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) oraz ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS) w województwie śląskim?

Jakie są deficytowe obszary i specyficzne potrzeby regionalne w obszarze zdrowia w województwie śląskim?

Jak przedstawia się sytuacja w zakresie sieciowej współpracy podmiotów w sektorze usług zdrowotnych?

II. Zaprojektowanie systemu wdrażania w ramach RPO WSL 2014-2020, który umożliwi wsparcie najbardziej pożądanych inwestycji w ramach PI 9a

Jakie rozwiązania powinny zostad zapewnione w ramach systemu oceny i wyboru oraz wdrażania projektów?

Czy powinna zostad zapewniona komplementarnośd ze wsparciem EFS?

problem badawczy sformułowany przez Wykonawcę: Jak przedstawia się sytuacja w zakresie skuteczności środków w ramach RPO WSL na lata 2007-2013 w obszarze zdrowia?

3. OPIS METODOLOGII ORAZ ŹRÓDŁA INFORMACJI WYKORZYSTANE W BADANIU Do realizacji celu głównego i celów szczegółowych badania oraz w celu uzyskania odpowiedzi na wszystkie pytania badawcze, Wykonawca zastosował triangulację metod badawczych.

W ramach badania wykorzystano następujące metody i techniki badawcze oraz źródła danych:

analiza danych zastanych – zgodnie z listą źródeł badawczych zamieszczoną na koocu raportu;

jakościowa analiza wniosków o dofinansowanie oraz koocowych wniosków o płatnośd projektów w ramach RPO WSL 2007-2013 w zakresie obszaru zdrowia w ramach Priorytetu IX „Zdrowie i rekreacja”;

wywiady z ekspertami z zakresu epidemiologii i kontraktowania, mającymi doświadczenie w przedmiotowej tematyce w odniesieniu do województwa śląskiego,

wywiady z pracownikami Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego zajmującymi się problematyką zdrowia (w tym w ramach RPO WSL 2014-2020) w województwie śląskim;

wywiady z ekspertami ds. dziedzin powiązanych z chorobami będącymi problemem w województwie śląskim - konsultantami regionalnymi ds. poszczególnych dziedzin;

ankieta CAWI z wojewódzkimi jednostkami ochrony zdrowia – szpitalami;

ankiety CATI z placówkami POZ i AOS udzielającymi świadczeo finansowanych ze środków publicznych na terenie województwa śląskiego;

grupa fokusowa z przedstawicielami placówek ochrony zdrowia i przedstawicielami Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego zajmującymi się problematyką zdrowia.

Szczegółowy opis zastosowanej metodologii badania wraz ze wzorami narzędzi badawczych oraz lista źródeł informacji wykorzystanych w badaniu został zamieszczony w załączniku nr 1 do niniejszego raportu.

4. OPIS WYNIKÓW BADANIA

4.1. Analiza sytuacji demograficznej w województwie śląskim

Analiza sytuacji demograficznej jest kluczowym elementem planowania jakichkolwiek działao w zakresie ochrony zdrowia, ze względu na zmiennośd sytuacji demograficznej Polski, jak i województwa śląskiego. Analiza sytuacji demograficznej będzie służyd zidentyfikowaniu potencjalnych potrzeb zdrowotnych, ze względu na fakt, że planowanie zabezpieczenia medycznego powinno


byd dostosowane do struktury demograficznej społeczeostwa w danym regionie. Mieszkaocy województwa śląskiego żyją dłużej, starzeje się społeczeostwo, co tym samym ma wpływa na proces zmiany struktury chorób przewlekłych. Prognozy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zakładają pogłębienie się zmian demograficzno-zdrowotnych polskiego społeczeostwa. Sytuacja zdrowotna mieszkaoców Polski, jak i mieszkaoców Śląska determinowania będzie takimi zjawiskami jak: urbanizacja, starzenie się społeczeostwa, siedzący tryb życia, wzrost uzależnieo oraz zagrażającymi chorobami. Dlatego punktem wyjścia dla analizy sytuacji zdrowotnej i potrzeb w zakresie ochron y zdrowia w województwie śląskim jest ustalenie liczby i struktury ludności na tym obszarze. Dla wskazania specyficznych potrzeb dla regionu niezbędne jest zestawienie danych dotyczących województwa śląskiego z danymi z całej Polski, aczkolwiek opracowania graficzne przedstawiane będą wyłącznie dla województwa śląskiego. Wszystkie dane dotyczące demografii Polski oraz województw, w tym województwa śląskiego pochodzą z Banku Danych Lokalnych

15.

Liczba ludności i gęstość zaludnienia Polski i województwa śląskiego w latach 2005-2014

Według danych GUS w 2005 roku liczba ludności Polski wynosiła 38 157 055 osób, natomiast w 2014 roku – 38 478 602. Obserwuje się zatem wzrost liczby ludności o 300 000 osób na przestrzeni ostatnich 10 lat. Zmiana liczby ludności w województwie śląskim charakteryzuje się tendencją odwrotną w stosunku do całego kraju. W 2014 roku liczba ludności wynosiła 4 585 924, co stanowiło 11,92% ludności całego kraju. Jest to niemalże 100 000 mniej niż w roku 2005, gdzie wynosiła 4 685 775 osób. Należy zaznaczyd, iż województwo śląskie jest drugim co do liczby mieszkaoców województwem w Polsce.

Dane statystyczne wskazują także na duże dysproporcje w liczebności kobiet i mężczyzn. W 2014 roku żyło w Polsce aż o 1 238 984 więcej kobiet niż mężczyzn. Analogiczne dysproporcje w liczbie kobiet i mężczyzn obserwuje się w województwie śląskim, gdzie w 2014 roku kobiety stanowiły 51,7% całej populacji, było ich zatem o 160 490 więcej niż mężczyzn.

Rys 1 Ludnośd w Polsce w województwach w latach 2005-2014 *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

Województwo śląskie charakteryzuje się największą gęstością zaludnienia w Polsce, która w 2014 roku wynosiła 372 os./km

2.

Drugie co do gęstości zaludnienia województwo to małopolskie (221 os. km2). Można zatem zauważyd, że pomiędzy

województwem śląskim a innymi województwami występuje znacząca różnica w liczbie ludności na km2 . Warto dodad, że

średnia gęstośd zaludnienia w całej Polsce wynosiła w 2014 roku 123 os./km2. W związku ze zmniejszeniem liczby ludności w

województwie śląskim na przestrzeni ostatnich 10 lat, nastąpił także nieznaczny spadek gęstości zaludnienia, która w 2005 roku wynosiła 380 os./km

2.

Duże dysproporcje w rozmieszczeniu ludności obserwuje się także na obszarze samego województwa śląskiego. Zdecydowana większośd zamieszkuje centralny obszar województwa, gdzie średnia gęstośd zaludnienia wynosi ponad 1000 os./ km

2. Wynika to

z dużego skupiska sąsiadujących ze sobą dużych miast na prawach powiatu, które tworzą tzw. konurbację górnośląską. Tam położone jest m.in. miasto na prawach powiatu – Katowice, które zamieszkuje obecnie największa liczba ludności w województwie śląskim (301 834 osób), jednak gęstośd zaludnienia nie przekracza tam 2000 os./ km

2. Największe zagęszczenie

ludności występuje w natomiast w położonych nieopodal Świętochłowicach, gdzie na 1 km2 przypada aż 3894 osób. Jest to

trzecie pod względem gęstości zaludnienia miasto w Polsce, zaraz po Legionowie i Piastowie w województwie mazowieckim.

15 Bank Danych Lokalnych, http://www.stat.gov.pl.




Ponadto w regionie centralnym województwa śląskiego znajdują się inne miasta na prawach powiatu o dużej gęstości zaludnienia, m.in. Chorzów – 3319os./ km

2, czy Siemianowice Śląskie – 2692os./ km

2.

Ludność Polski i województwa śląskiego według wieku w latach 2005-2015

Analiza danych GUS pozwoliła dostrzec zmiany w liczbie ludności, w latach 2005 – 2014, poszczególnych kategorii wiekowych w Polsce oraz w województwie śląskim.

Rys 2 Struktura ludności w województwie śląskim roku latach 2005 i 2014 *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

Wyraźnie zauważalna jest zmiana struktury ludności w kierunku społeczeostwa starzejącego się. Rosnąca liczba osób starszych w województwie śląskim jest związana z ogólnopolskim trendem, który sygnalizuje zjawisko starzenia się populacji. Problem starzejącego się społeczeostwa to wyzwanie nie tylko dla kraju, ale przede wszystkim wyzwanie na poziomie lokalnym i regionalnym. Należy podjąd działania adaptacyjne przy współpracy samorządów terytorialnych, podmiotów gospodarczych i organizacji pozarządowych. Z tego względu należy podjąd takie działania regionalne, które pozwolą kształtowad region przyjazny osobom starszym, a co za tym idzie objąd ich wsparciem medycznym, ponieważ wzrost liczby osób starszych w województwie śląskim to wzrost zapotrzebowania na usługi społeczne i sektora zdrowia.

Biorąc pod uwagę pozostałe przedziały, porównanie wykresów również obrazuje pewne tendencje, a mianowicie zmianę dominujących grup wiekowych. Przed dekadą w województwie śląskim żyło najwięcej osób pomiędzy 15 a 34 rokiem życia, następnie pomiędzy 45 a 54. W skali całego kraju kształtowało się to na bardzo podobnym poziomie. W 2014 roku, naczelne grupy wiekowe to osoby pomiędzy 25 a 44, oraz 50 a 64 rokiem życia. Ta samo zjawisko występuję w skali całej Polski.

Jeśli chodzi o sytuację w poszczególnych powiatach województwa śląskiego, obecnie najniższy przyrost naturalny odnotowują: Sosnowiec, Chorzów, Katowice, Częstochowa, powiat zawierciaoski, myszkowski, będzioski oraz częstochowski (a wiec przede wszystkim północny subregion województwa). W tych rejonach również w kolejnych latach postępowad będzie więc w największym stopniu proces starzenia się populacji.


Rys 3 Wskaźnik przyrostu naturalnego w powiatach województwa śląskiego *Źródło: opracowane na podstawie danych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego (WNSOZ)+

Dzięki przedstawionym danym zaobserwowad można zjawisko transformacji demograficznej, której podstawową cechą jest zmiana struktury wieku ludności, polegająca na narastaniu liczby osób w podeszłym wieku w społeczeostwie. Proces starzenia demograficznego zauważalny jest w województwie śląskim, jak i w całym kraju, wynika to z wydłużania się życia i tym samych liczby ludności 60+ przy jednoczesnym zmniejszaniu się w strukturze demograficznej udziału osób młodych. Zmniejszenie się liczby młodszej generacji w populacji spowodowane jest głównie spadkiem liczby urodzeo, niskiej dzietności. Zauważyd należy, że zmiany w zakresie struktur demograficznej populacji w województwie śląskim w konsekwencjach prowadzą do zmian w obszarze sytuacji zdrowotnej. W 2005 roku osoby po 65 r.ż. stanowiły 21,9% ludności województwa, natomiast w 2014 r. osoby te stanowiły już 26,9% ogółu ludności regionu

16.

Liczba osób w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym i ich udział w ogólnej populacji w Polsce i w województwie śląskim w latach 2005-2014.

Istotne z punktu widzenia analizy demograficznej oraz wniosków dotyczących wdrażania programów społecznych jest kształtowanie się struktury ludności w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym oraz poprodukcyjnym. Biorąc pod uwagę dane statystyczne z ostatnich 10 lat, wyraźnie można zauważyd pewne tendencje, zarówno w skali województwa jak i całego kraju.

Odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym w Polsce w roku 2005 wynosił 20,6% populacji Polski, natomiast w 2014 było to 18%. Tendencję spadkową obserwuje się także w województwie śląskim, gdzie udział osób w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej populacji Polski wynosił w 2005 roku 19%, natomiast w 2014 roku spadł do 16,8%. Niepokojący może byd stały spadek liczby

16 Bank Danych Lokalnych, http://www.stat.gov.pl.




ludności w wieku przedprodukcyjnym, w obliczu zbliżającego się wzrostu liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. Tym bardziej, że województwo śląskie charakteryzuje bardzo niski udział osób w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej populacji w porównaniu do innych województw.

Spadek wskaźnika może byd efektem tendencji do opóźniania założenia rodziny, a także ograniczania liczby dzieci. Obecnie standardem jest jedno lub maksymalnie dwójka dzieci. Ponadto notowany od dłuższego czasu w województwie śląskim spadek wartości wskaźników dzietności, nie zapewnia utrzymania prostej zastępowalności pokoleo, czego konsekwencją będzie coraz większa liczba osób starszych przy spadającej populacji ludności. Współczynnik płodności w województwie śląskim na przestrzeni 10 lat zmalał i w 2014 roku, według danych GUS, wynosił 1,264. Na rysunku 5. przedstawiono dane dotyczące ludności w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w województwie śląskim w latach 2005 i 2014.

Rys 4 Ludnośd w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w mln *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

Podobną tendencję można zauważyd w przypadku osób w wieku produkcyjnym, których liczba systematycznie spadała na przestrzeni ostatnich 10 lat, zarówno w Polsce jak i w województwie śląskim. W 2005 roku osoby w wieku produkcyjnym stanowiły 64% ogólnej populacji Polski, a w 2014 roku udział tej grupy wiekowej spadł do 63%. W województwie śląskim zanotowano również większy spadek udziału osób wieku produkcyjnym w ogóle ludności, z 65,3% w 2005 roku do 63,2% w 2014 roku. Wiązad się to może nie tylko z odejściem na emeryturę, ale także z występowaniem chorób zawodowych, jak i wzrostem zapadalności na nie w województwie śląskim, o czym będzie mowa w rozdziale dotyczącym zapadalności na choroby zawodowe w województwie śląskim. Zarówno w województwie śląskim jak i w całej Polsce obserwuje się znaczny wzrost udziału grupy w wieku poprodukcyjnym. W Polsce w ciągu ostatnich 10 lat liczba osób w wieku poprodukcyjnym wzrosła z 5 888 222 w 2005 roku (ok. 15,4% populacji Polski), do 7 305 444 (ok. 19% populacji Polski) w 2014 roku. W województwie śląskim zmiana ta jest jeszcze bardziej znamienna, nastąpił bowiem wzrost udziału tej grupy wiekowej w ogólnej populacji województwa aż o ponad 4%. W 2005r. było 737492 osób w wieku poprodukcyjnym, co stanowiło ok. 15,7%, natomiast w 2014 roku liczba ta wzrosła aż do 916673 osób, co stanowiło niemalże 20% ogólnej populacji województwa. Obecnie województwo śląskie jest trzecim województwem w Polsce pod względem udziału osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej populacji.

Najbardziej optymalną sytuacją demograficzną jest utrzymywanie równomiernego udziału liczby ludności w wieku przed- i poprodukcyjnym. Dane statystyczne wskazują, że równowaga w przypadku województwa śląskiego została w ostatnich latach zachwiana. Ponadto utrzymująca się tendencja spadkowa w przypadku liczby osób poniżej 18 roku życia i systematyczny wzrost liczby osób w wieku powyżej 65 lat nie daje optymistycznych perspektyw na przyszłośd. Bez wątpienia mamy do czynienia ze zjawiskiem dynamicznego starzenia się społeczeostwa. Jednym z głównych niebezpieczeostw wynikających z takiej sytuacji demograficznej jest zachwianie funkcjonowania systemu zabezpieczenia emerytalnego, finansowanego w większości metodą repartycyjną, który stoi przed ogromnym wyzwaniem uporania się z problemem niewystarczających środków przeznaczanych na redystrybucję. Jednak w kontekście niniejszej analizy należy zauważyd, że zwiększający się odsetek osób w wieku poprodukcyjnym stanowi spore zagrożenie dla utrzymania sprawnego systemu finansowania opieki zdrowotnej. Zwiększone zapotrzebowanie na opiekę długoterminową, zwiększający się problem kolejek do specjalistów oraz brak wystarczającej ilości miejsc w placówkach całodobowej opieki zdrowotnej, to kwestie stanowiące ważny element dla rekomendacji wdrażania projektów z zakresu zdrowia RPO WSL 2014-2020.

Struktura ludności Polski i województwa śląskiego z podziałem na płeć i wiek w 2005, 2010 i 2014 roku

Według danych GUS z 2014 roku w Polsce jest obecnie o 1 238 984 więcej kobiet niż mężczyzn. W ramach niniejszego badania analizie poddano także dysproporcje między liczbą kobiet i mężczyzn w ekonomicznych grupach wiekowych. Przewagę liczebną kobiet można zauważyd przede wszystkim w grupie poprodukcyjnej, gdzie liczba kobiet jest ponad dwukrotnie większa niż liczba mężczyzn – kobiet w tej grupie jest aż o 2 758 602 więcej. Dzieje się tak ze względu na to, że kobiety generalnie żyją dłużej. W pozostałych grupach wiekowych zależnośd jest odwrotna – zarówno w grupie przedprodukcyjnej jak i produkcyjnej obserwuje się przewagę mężczyzn nad kobietami. Należy więc zauważyd, że płed męska przeważa w rocznikach młodszych, jak wynika ze statystyk GUS, na każde 100 urodzonych dziewczynek rodzi się średnio 106 chłopców. Województwo śląskie nie odbiega znacznie od statystyk krajowych. W województwie śląskim mężczyzn w grupie przedprodukcyjnej jest 394 766, natomiast kobiet - 376 435, czyli o 18 331 mniej. Różnice widoczne są w liczebności kobiet w wieku poprodukcyjnym, gdzie dominują kobiety. Jest ich o 334 461 więcej niż mężczyzn i stanowią one 68,24% wszystkich osób w wieku poprodukcyjnym w tym województwie.

Największa dysproporcja w udziale kobiet i mężczyzn w przedprodukcyjnej grupie wiekowej występuje w powiecie gliwickim, gdzie mężczyźni stanowią 52,2% wszystkich osób w wieku przedprodukcyjnym. Podobna sytuacja, według danych GUS, w 2014 roku była w powiecie bieruosko-lędzioskim, gdzie mężczyzn w wieku przedprodukcyjnym było o 1 187 więcej niż kobiet i stanowili oni 51,76% wszystkich osób w tej grupie wiekowej. Analizując stan ludności w wieku produkcyjnym można zauważyd,


że w każdym powiecie województwa śląskiego występuje przewaga mężczyzn nad kobietami, a największa dysproporcja w populacji w wieku produkcyjnym występuje w powiecie kłobuckim, gdzie mężczyźni stanowią 53,8% wszystkich osób w wieku produkcyjnym, natomiast najmniejsza - w Bielsko-Białej, gdzie mężczyźni stanowią 51,91%.

Rys 5 Liczba ludności w Polsce i województwach według płci i grup ekonomicznych w roku 2014 *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS]

Zauważyd należy, że wdrożenie reformy emerytalnej wydłuży wiek aktywności zawodowej, a tym samym przyczyni się do zmniejszenia tempa wzrostu liczby osób w wieku poprodukcyjnym, jednakże nie zdoła zmniejszyd zapotrzebowania na opiekę zdrowotną ludzi starszych, których z roku na rok przybywa. W 2014 roku, według danych GUS, województwo śląskie uplasowało się na drugim miejscu pod względem liczby osób 65+, z czego kobiety stanowiły aż 60,5% ogółu tej grupy wiekowej. W starszych grupach wieku maleje liczba mężczyzn i tym samym zwiększa się procentowy udział kobiet. Wynika to z utrzymującej się nadal tendencji nadumieralności mężczyzn zwłaszcza w grupach wieku powyżej 60 roku życia. W województwie śląskim w tej grupie wiekowej największe dysproporcje występują w mieście na prawach powiatu – Częstochowie – gdzie kobiety w wieku poprodukcyjnym stanowią aż 70,57% (to o 21 478 więcej niż mężczyzn). Najmniejsza różnica występuje w mieście Jastrzębie-Zdrój, gdzie kobiety w wieku poprodukcyjnym stanowią 55,24% populacji grupy po 60 r.ż.




Rys 6 Odsetek osób w wieku produkcyjnym oraz w podziale na płed w powiatach województwa śląskiego w 2014 roku *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

Liczba osób w wieku 75+ i 85+ w latach 2005-2014

Ze względu na zaobserwowany w ostatnich latach znaczny wzrost liczby osób starszych, analizie poddano także zmiany jakie zaszły od 2005 roku w liczbie osób w przedziale wiekowym powyżej 75 lat i powyżej 85 lat, ponieważ gwałtowny wzrost liczby osób w wieku podeszłym zmusza niejako do szerszego spojrzenia w obszarze zdrowia na problemy geriatryczne.

W ciągu ostatnich 10 lat obserwuje się systematyczny wzrost liczby ludności w wieku 75+. W Polsce liczba ta wzrosła w tym czasie o 536 559 osób z 2 139 652 w 2005 roku do 2 676 211 w roku 2014. W ostatniej dekadzie wzrost procentowy liczby osób w grupie wiekowej 75+ wynosił w całej Polsce 25,07%, w województwie śląskim był natomiast wyższy i wynosił 35,08%. To właśnie w województwie śląskim zaobserwowano największy wzrost liczbowy osób powyżej 75 roku życia, których w ciągu 10 lat przybyło aż o 83 279 osób. Tym samym zwiększa się udział tej grupy wiekowej w ogóle populacji w skali kraju oraz w skali województwa śląskiego. W województwie śląskim w 2014 roku, udział tej grupy wiekowej był wyższy niż średnia krajowa (6,96%) i wynosił 6,99%. Od 2005 roku województwo śląskie zajmuje drugie miejsce w kraju co do liczby osób powyżej 75 roku życia.

Tab 1 Liczba osób powyżej 75 roku życia w podregionach województwa śląskiego w 2014 roku *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS]

podregion ogółem kobiety mężczyźni

tyski 22 366 14 433 7 933

sosnowiecki 51 011 33 858 17 153

rybnicki 38 717 24 551 14 166

katowicki 54 915 35 392 19 523

gliwicki 35 412 22 320 13 092

częstochowski 40 774 27 529 13 245

bytomski 32 072 20 737 11 335

bielski 45 397 29 878 15 519


województwo śląskie 320 664 208 698 111 966

Jak wspomniano wcześniej, wśród osób starszych jest więcej kobiet niż mężczyzn, zaobserwowad można to także zestawiając ze sobą dane na temat tej grupy wiekowej w odniesieniu do podregionów województwa śląskiego. Osoby 75+ najliczniej zamieszkują podregiony: katowicki (54915), sosnowiecki (51011) oraz bielski (45397). Najmniej osób 75+ zamieszkiwało w 2014 roku tereny podregionów takich jak: tyski (22366) oraz bytomski (32072). Niezmiennie w każdym podregionie przeważały kobiety w tej grupie wiekowej, w podregionie częstochowskim udział kobiet w grupie osób 75+ wynosił aż 67,5%. W pozostałych regionach udział kobiet utrzymywał się powyżej 60%.

Wg danych GUS, ciągu ostatnich 10 lat wciąż wzrasta liczba osób po 85 roku życia w Polsce, jak i w województwie śląskim. W Polsce od 2005r. liczba osób w wieku powyżej 85 roku życia wzrosła o 87,8%. W województwie śląskim przybyło w tym czasie aż o 30 548 osób w tej grupie wiekowej, a procentowy wzrost liczby osób w wieku 85+ był nieco niższy niż średnia krajowa i wyniósł 77,1% co oznaczało zwiększenie liczby osób powyżej 85 roku życia z 39 604 w 2005 roku do 70 152 w 2014 roku.

Tab 2 Liczba osób powyżej 85 roku życia w podregionach województwa śląskiego w 2014 roku *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS]

podregion ogółem mężczyźni kobiety

tyski 4 582 1 237 3 345

bytomski 6 715 1 776 4 939

rybnicki 7 236 1 853 5 383

gliwicki 7 630 2 274 5 356

częstochowski 9 942 2 644 7 298

bielski 10 694 2 859 7 835

sosnowiecki 11 675 3 016 8 659

katowicki 11 678 3 123 8 555

województwo śląskie 70 152 18 782 51 370

W grupie wiekowej 85+ w podregionach województwa śląskiego również widoczna jest znacząca przewaga liczbowa kobiet, ich udział w tej grupie wyniósł w 2014 roku aż 73,2%. Najwięcej osób 85+ zanotowano w podregionie katowickim (11678), sosnowieckim (11675) oraz bielskim (10694). Najmniej osób po 85 roku życia zamieszkiwało podregion tyski (4582) oraz bytomski (6715).

Ze względu na niepokojące dane dotyczące coraz to większego wzrostu liczby osób starszych, także w województwie śląskim, należy wziąd pod uwagę ten aspekt w planowaniu działao związanych z opieką zdrowotną. Stanowi to przesłankę do zwiększenia dostępności usług medycznych i opiekuoczych oraz podniesienia ich jakości zgodnie ze specyfiką potrzeb ludzi starszych. Analiza liczby osób w podeszłym wieku oraz analiza zapotrzebowania na opiekę medyczną tej grupy wiekowej wykazała, że tak naprawdę nie ma systemu opieki nad pacjentami starszymi. Liczba specjalistycznych poradni nie jest proporcjonalna do liczby geriatrów. Analiza NIK

17 pozwoliła dostrzec ważny problem, mianowicie „główną barierą jest metoda rozliczania świadczeo

medycznych przez NFZ, która zakłada finansowanie tylko jednej choroby, chod ludzie starsi z reguły cierpią na kilka schorzeo jednocześnie”

18. Tymczasem, gdyby pacjent w podeszłym wieku był prowadzony kompleksowo przez geriatrę, leczenie

kosztowałoby mniej i byłoby skuteczniejsze. Należałoby zadbad o wsparcie systemu kształcenia ustawicznego personelu medycznego w zakresie opieki geriatrycznej, ponieważ osoba starsza w pierwszej kolejności trafia do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), który to często nie posiada przygotowania w zakresie geriatrii (nie jest to obowiązkowa dziedzina medycyny, znajdująca się w programie kształcenia uczelni medycznych). Jak wskazuje powyższa analiza demograficzna, kompleksowa opieka ludzi starszych jest palącym problemem dla Polski, jak i dla województwa śląskiego.

Przeciętna długość życia w latach 2005-2014

Według danych statystycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), średnia długośd trwania życia na świecie wynosiła w 2013 roku 71 lat. W Europie była ona wówczas nieco wyższa niż średnia ogólnoświatowa i wynosiła 76 lat. Według rankingu opublikowanego przez CIA

19, w którym uwzględniono 224 kraje, Polska zajmowała w 2014 roku 77 miejsce na świecie pod

względem średniej długości trwania życia, która wynosiła wówczas w naszym kraju 76,7 lat. Jest to poniżej średniej dla krajów Unii Europejskiej, która wyniosła 80 lat.

W ostatnim stuleciu dokonał się znaczny wzrost w zakresie średniej długości trwania życia na całym świecie, co jest rezultatem m.in. rozwoju medycyny, a także poprawy warunków bytowych i higienicznych. Największy wzrost dokonał się w krajach bogatych i wysoko rozwiniętych. Dysproporcje w zaawansowaniu cywilizacyjnym Paostw rzutują na duże zróżnicowanie w zakresie długości życia na świecie, co może byd spowodowane nierównym dostępem do opieki zdrowotnej czy do żywności, a także różnymi warunkami bytowymi i higienicznymi, w których żyją populacje różnych krajów.

17 NIK, Opieka medyczna nad osobami w podeszłym wieku. Informacja o wynikach kontroli, Warszawa 2015, dostępny: https://www.nik.gov.pl/plik/id,8319,vp,10379.pdf. 18 Tamże, s. 12. 19 Central Intelligence Agency, dostępny: https://www.cia.gov/, data dostępu: 24.11.2015.




Analizie poddano długośd trwania życia kobiet i mężczyzn w Polsce według województw w latach 2005-2014. Według danych GUS z 2014 roku, ogólnopolska średnia oczekiwana długośd życia kobiet jest o 7,8 lat wyższa niż mężczyzn i wynosi 81,6 lat, podczas gdy mężczyźni żyją średnio 73,8 lat. Jedną z najniższych średni długości życia w 2014 roku zanotowana została w województwie śląskim. Dla kobiet wyniosła ona 80,4 lata a dla mężczyzn 73,2 lata.

Rys 7 Oczekiwana średnia długośd życia kobiet i mężczyzn (w latach) w Polsce i w województwach *źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS]

Różnice w średniej długości życia występują także pomiędzy poszczególnymi grupami w obrębie pojedynczego kraju, na co wpływ mogą mied czynniki środowiskowe czy wykonywany zawód, a także trudniejsza sytuacja ekonomiczna mieszkaoców niektórych regionów. We wszystkich społeczeostwach występuje również zależnośd, zgodnie z którą średnia długośd trwania życia kobiet przyjmuje wyższą wartośd niż średnia długośd życia mężczyzn. Wiele czynników może wpływad na to zjawisko, m.in. większa zapadalnośd mężczyzn na niektóre choroby czy też cięższy przebieg niektórych chorób, co zostanie częściowo przeanalizowane w rozdziale dotyczącym sytuacji epidemiologicznej.

Wydłużający się średni czas trwania życia tłumaczy wzrost udziału osób starszych, w tym osób powyżej 75 i 85 roku życia w ogóle populacji, czynnikiem, który ma wpływ na starzenie się społeczeostwa jest również ujemny przyrost naturalny.

Liczba urodzeń żywych i zgonów oraz przyrost naturalny w Polsce i w województwie śląskim w latach 2005-2015.

W ramach niniejszego raportu, w pierwszej kolejności analizie poddano liczbę urodzeo żywych i zgonów ogółem od 2005 do 2014 roku. W całej Polsce zaobserwowano systematyczny wzrost liczby urodzeo żywych z 366 095 w 2005 roku do 376 501 w roku 2014. Jeśli zaś chodzi o liczbę zgonów to w roku 2005 była ona nieco wyższa niż liczba urodzeo żywych i wynosiła 368 285. Od 2005 roku obserwuje się wzrost liczby zgonów, w 2014 roku liczba zgonów wynosiła 376 467.

W województwie śląskim sytuacja wyglądała nieco inaczej, ale niektóre tendencje zostały zachowane – między 2005 a 2009 rokiem obserwowano wzrost z 40 980 do 48 071 urodzeo żywych, później natomiast liczba ta systematycznie spadała osiągając w 2014 roku wartośd 42 905. To, co odróżnia województwo śląskie od sytuacji w całej Polsce, to dośd znaczna przewaga liczby zgonów nad liczbą urodzeo żywych przez prawie całą ostatnią dekadę. Obecnie w województwie śląskim obserwuje się znaczną przewagę liczby zgonów – w 2014 zarejestrowano 47 831 zgonów czyli aż o 4926 więcej niż urodzeo żywych.


Rys 8 Urodzenia żywe i zgony w Polsce w latach 2004-2014 w tys. *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

Ze względu na zróżnicowaną wielkośd populacji w każdym z województw, same dane liczbowe dotyczące liczby zgonów i urodzeo żywych nie pozwalają na dokładne odniesienie sytuacji lokalnej do sytuacji w kraju. Aby możliwe było porównanie ruchu naturalnego w zakresie urodzeo żywych i zgonów w województwie śląskim z resztą kraju, należy wziąd pod uwagę także liczbę urodzeo żywych, zgonów i przyrost naturalny na 1000 mieszkaoców we wszystkich województwach w Polsce.

W 2014 roku w Polsce na 1000 mieszkaoców przypadało 9,7 urodzeo żywych i niewiele więcej, bo 9,8 zgonów. W województwie śląskim w 2014 roku przypadło 10,4 zgonów i 9,3 urodzenia żywe na 1000 mieszkaoców.

Rys 9 Liczba urodzeo i zgonów na 1000 mieszkaoców w Polsce i w województwach w 2014 roku *źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS]

Analizując powyższe dane statystyczne, podkreślid należy, że rozwój przemysłu jest jednym z czynników, który powoduje rozpowszechnianie się chorób nowotworowych i chorób układu krążenia, wpływając w największym stopniu na liczbę zgonów - w województwie śląskim są one najczęstszą przyczyną zgonów. W Polsce choroby układu krążenia stanowiły w 2013 roku aż 46,6% ogółu zgonów, również liczba zgonów z powodu nowotworów niepokojąco wzrasta, w 2005 roku nowotwór przyczynił się do śmierci 11900 osób, w 2013 r. liczba ta osiągnęła znacznie większy rozmiar (13172)

20.

Ze względu na zróżnicowaną wielkośd populacji w każdym z województw, same dane liczbowe dotyczące liczby zgonów i urodzeo żywych nie pozwalają na dokładne odniesienie sytuacji lokalnej do sytuacji w kraju. Aby możliwe było porównanie ruchu naturalnego w zakresie urodzeo żywych i zgonów w województwie śląskim z resztą kraju, w ramach niniejszego raportu analizie

20 Szczegółowe dane na temat najistotniejszych grup chorób i jednostek chorobowych, stanowiących problem zdrowotny w województwie śląskim zamieszczono w kolejnym rozdziale.




poddano także liczbę urodzeo żywych, zgonów i przyrost naturalny na 1000 mieszkaoców we wszystkich województwach w Polsce.

W 2014 roku w Polsce na 1000 mieszkaoców przypadało 9,7 urodzeo żywych i niewiele więcej, bo 9,78 zgonów. W województwie śląskim w 2014 roku przypadło 10,41 zgonów i 9,3 urodzenia żywe na 1000 mieszkaoców. Z kolei w województwie śląskim w 2014 roku zanotowano ujemny przyrost naturalny i wyniósł on -1,1. Podobnie było w roku 2005, kiedy odnotowano przyrost naturalny na 1000 mieszkaoców w wysokości -1,2. W 2009 i 2010 roku przyrost naturalny zbliżył się do wartości 0, osiągając dokładnie -0,2.

Rys 10 Przyrost naturalny na 1000 mieszkaoców w Polsce i w województwach *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

Współczynnik płodności w latach 2005, 2009 i 2014 w Polsce i w województwie śląskim.

Według danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego, całkowity współczynnik płodności21

w Polsce wynosił w 2005 roku 1,243, po czym wzrósł do wartości 1,398 w roku 2010, a następnie obniżył się do wartości 1,290 w roku 2014. We wszystkich województwach sytuacja wyglądała analogicznie. Całkowity współczynnik płodności w województwie śląskim nie wyróżniał się wyraźnie na tle innych województw, jednak we wszystkich analizowanych latach wartośd współczynnika była nieznacznie niższa od średniej ogólnopolskiej. W 2005 roku współczynnik ten w województwie śląskim wynosił 1,130, następnie wzrósł do 1,326 w roku 2010, a w 2014 r. obniżył się do wartości 1,264.

21 Termin „płodnośd całkowita” używany jest w demografii zamiennie z terminem „dzietnośd”. Płodnośd całkowita jest rozumiana jako informacja o ostatecznych efektach skumulowanej płodności odnoszącej się do typowej kobiety – por. Szukalski P. Przestrzenne zróżnicowanie dzietności w Polsce *w:+ „Wiadomości statystyczne – GUS”. Warszawa 2015.


Rys 11 Całkowity współczynnik płodności w Polsce i w województwach *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

Na początku lat 90 współczynnik płodności całkowitej był znacznie wyższy i wynosił 1,99; 5 lat później wynosił już jedynie 1,55, a w roku 2000 zaledwie 1,37. Zapoczątkowane w latach 90. ubiegłego wieku przemiany demograficzne są przede wszystkim efektem wyborów, jakich dokonywali ludzie młodzi decydując się najpierw na osiągnięcie określonego poziomu wykształcenia oraz stabilizacji ekonomicznej, a dopiero potem (około 30-tki) na założenie rodziny oraz jej powiększenie.

Umieralność niemowląt w Polsce i w województwie śląskim

W ramach niniejszego raportu współczynnikiem umieralności niemowląt określa się liczbę zgonów niemowląt (dzieci, które nie ukooczyły 1 roku życia) przypadającą w danym roku na 1000 urodzeo żywych. W ciągu ostatniego dziesięciolecia w całej Polsce obserwuje się spadek umieralności niemowląt. Jeszcze w 2005 roku wartośd współczynnika wynosiła 6,5, podczas gdy w 2014 roku liczba zgonów na 1000 urodzeo wynosiła już tylko 4,2. W 2005 i 2009 roku współczynnik umieralności w województwie śląskim był najwyższy w całej Polsce i wynosił odpowiednio 7,4 oraz 7,2. W 2014 roku współczynnik umieralności niemowląt osiągnął w województwie śląskim wartośd 4,9 co w dalszym ciągu było wartością wysoką w porównaniu do innych województw (3 lokata w kraju).

Rys 12 Wskaźnik umieralności niemowląt w Polsce i w województwach *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+




Analizując zgony niemowląt można wyróżnid umieralnośd wczesną niemowląt (do 27 dnia życia), oraz umieralnośd późną (od 28 dnia życia do 11 miesiąca). Jak wskazują dane Głównego Urzędu Statystycznego, zdecydowana większośd zgonów następuje w okresie do 27 dnia życia.

Analizie poddano także umieralnośd okołoporodową, która wskazuje liczbę martwych urodzeo lub zgonów noworodków w czasie ciąży i porodu od 0-6 dni po porodzie. Wskaźnik ten oblicza się obecnie w stosunku do noworodków urodzonych z masą ciała od 500 g lub od 22 tyg. ciąży.

Na przestrzeni ostatnich 10 lat obserwuje się systematyczny spadek współczynnika umieralności okołoporodowej w skali całego kraju - w Polsce jego wartośd spadła z 8 w roku 2005 do 5,6 w roku 2014. W województwie śląskim zarówno w 2005, w 2009 jak i w 2014 roku jego wartośd była wyższa od średniej ogólnopolskiej. W 2014 roku współczynnik umieralności okołoporodowej w województwie śląskim wynosił 6,5 co dało województwu drugą lokatę w kraju. Pomimo ogólnej tendencji spadkowej liczby zgonów w okresie okołoporodowym, dane te świadczą, iż wciąż stanowi to istotny problem w regionie.

Rys 13 Wskaźnik umieralności okołoporodowej w Polsce i w województwach *źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

Analiza przeprowadzona przez Instytut Matki i Dziecka wskazuje, że umieralnośd okołoporodowa lub martwe urodzenia noworodków są ściśle związane z niską lub bardzo niską wagą urodzeniową. Dlatego w ramach niniejszego raportu przeprowadzoną analizę liczby urodzeo z niską wagą urodzeniową.

Wagę noworodka determinuje wiele czynników, m.in. przebieg ciąży i występowanie pewnych dolegliwości ciążowych. Jak pokazują dane statystyczne, większośd urodzonych o czasie noworodków waży od 2800 do 4000 g. Niską wagą urodzeniową określa się wagę noworodka poniżej 2500 g. Niektóre dzieci rodzą się z bardzo niską wagą urodzeniową (poniżej 1500 g), ekstremalnie niską wagą urodzeniową (poniżej 1000 g), lub niewiarygodnie niską wagą urodzeniową (poniżej 750 g). W ramach niniejszego raportu analizie poddano dane statystyczne dotyczące liczby urodzeo z niską wagą urodzeniową we wszystkich województwach w Polsce w latach od 2006 do 2015r. Według danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego, liczba urodzeo z niską wagą urodzeniową poniżej 2500 g w Polsce dośd znacznie spadła z 23 506 w 2010 roku do 22 211 w 2014 roku. Największy wzrost liczby urodzeo z ekstremalnie niską wagą urodzeniową nastąpił w województwie śląskim – w roku 2014 urodziło się o 14 więcej noworodków o wadze poniżej 1000 g niż w roku 2010. Pomimo ogólnopolskiej nieznacznej tendencji do spadku liczby urodzeo noworodków ważących poniżej 1000 g, w województwie śląskim problem urodzeo z ekstremalnie niską wagą urodzeniową nie zmniejsza się.


Rys 14 Wskaźnik niemowląt z niską wagą urodzeniową w Polsce i w województwach *źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

Prognozy liczby i struktury ludności w Polsce i w województwie śląskim do roku 2030

Na podstawie prognoz przygotowanych przez GUS i publikowanych w raporcie pn.: Prognoza ludności na lata 2014-2050, opracowano poniższa prognozę co do liczby ludności zarówno w kontekście kraju, jak i regionu. Prognozy te mają charakter szacunkowy, a liczebnośd i struktura ludności może ulec znacznym zmianom, co może wynikad z wdrażanych polityk regionalnych, ogólnopolskich, czy też międzynarodowych.

Zgodnie z wszelkimi prognozami liczba ludności Polski ulega zmniejszeniu, a sytuacja demograficzna jest niekorzystna. Główny Urząd Statystyczny przewiduje, że w roku 2050 w kraju będzie 33,951 mln mieszkaoców. Podobna sytuacja będzie miała miejsce w województwie śląskim. Z zamieszkujących dziś 4,6 milionów mieszkaoców liczba w roku 2050 ma zmniejszyd się do 3,7 miliona (zmianę liczby ludności w województwie śląskim pokazuje wykres poniżej).

Rys 15 Prognozowana liczba ludności w województwie śląskim (w tys. osób) *Źródło: opracowanie własne na podstawie prognoz GUS+

Zestawiając ze sobą prognozy dla kraju i województwa, okazuje się, że w województwie śląskim przyszła sytuacja demograficzna jest gorsza niż sytuacja w całym kraju. Zgodnie z przewidywaniami, do roku 2050 ubędzie 20% mieszkaoców regionu (w porównaniu do 12% w skali kraju). Liczba ludności w województwie śląskim na najbliższych dziesięcioleciach będzie zmniejszała się szybciej niż w pozostałych regionach kraju. Ze względu na zmniejszenie się roli górnictwa i przemysłu ciężkiego oraz procesu reurbanizacji, może nastąpid stopniowe równoważenie się poziomów gęstości zaludnienia w województwie śląskim i w innych regionach.

Prognozowana struktura populacji

Województwo śląskie jest regionem o największej gęstości zaludnienia (372 osoby na km2, podczas gdy w skali kraju gęstośd

zaludnienia wynosi 123 osoby na km2) oraz najwyższym współczynniku urbanizacji (77%, podczas gdy w skali kraju współczynnik

ten wynosi 60%). Przewiduje się, że w województwie śląskim, w ciągu najbliższych dekad zmniejszeniu ulegnie przede wszystkim liczba ludności miejskiej, podczas gdy liczba mieszkaoców wsi w województwie pozostanie na podobnym poziomie. Współczynnik urbanizacji stanowi odsetek mieszkaoców, zamieszkujących tereny miejskie. Województwo śląskie jest regionem o charakterze górniczym i przemysłowym. Ta specyfika województwa ukształtowała sposób osiedlania się mieszkaoców – przy




kopalniach i fabrykach powstawały duże ośrodki miejskie, dostępnośd pracy w przemyśle nie stymulowała rozwoju rolnictwa. Cały region charakteryzuje się bardzo dużą gęstością zaludnienia oraz bardzo wysokim współczynnikiem urbanizacji w skali kraju.

Prognozy demograficzne wskazują na zmniejszenie się zarówno liczby kobiet, jak i mężczyzn w województwie śląskim. Przewiduje się także, że ich liczba będzie stopniowo zbliżad się do siebie, co wynika przede wszystkim ze zwiększenia się przewidywanej długości życia mężczyzn.

Rys 16 Prognozowane liczba kobiet i mężczyzn w województwie śląskim w tys. osób *Źródło: opracowanie własne na podstawie prognoz GUS+

Ludność w grupach ekonomicznych i wiekowych

Negatywne prognozy demograficzne oraz zmniejszanie się liczby ludności wpływa w szczególności na strukturę w kontekście grup ekonomicznych. Poniższy wykres pokazuje jak w ciągu najbliższych dekad zmieni się liczba osób w wieku produkcyjnym w województwie śląskim w stosunku do liczby osób w wieku nieprodukcyjnym.

Rys 17 Prognoza liczby ludności w województwie śląskim w grupach ekonomicznych w tys. osób *Źródło: opracowanie własne na podstawie prognoz GUS]

Ta tendencja występuje również w innych regionach. Poniżej pokazano jak do roku 2050, według prognoz GUS będzie zmieniał się współczynnik całkowitego obciążenia demograficznego w Polsce oraz w województwie śląskim.

Zgodnie z definicjami stosowanymi przez Główny Urząd Statystyczny, współczynnik całkowitego obciążenia demograficznego stanowi łączną liczbę dzieci (osób do 14 roku życia) oraz osób w wieku poprodukcyjnym (powyżej 65 roku życia), przypadających na 100 osób w wieku 15-64 lata. Oryginalnie współczynnik składa się z dwóch mierników (współczynnika obciążenia demograficznego dziedmi oraz współczynnika obciążenia demograficznego osobami starszymi), jednak na potrzeby niniejszego opracowania posłużono się wskaźnikiem skumulowanym

22.

22

Współczynnik obciążenia demograficznego (ang. Age dependency ratio) - Stosunek liczby osób w wieku, gdy są one nieaktywne lub bierne zawodowo, czyli w wieku nieprodukcyjnym (liczba dzieci w wieku 0-14 lat, liczba osób w wieku 60 lub 65 lat i więcej) do liczby osób będących w wieku produkcyjnym (liczba osób w wieku 15 - 59 lub 64 lata). Stosunek ten obrazuje obciążenie ekonomiczne (np. z tytułu ponoszenia przez grupę osób pracujących kosztów utrzymania osób w wieku nieprodukcyjnym) na 100 osób pracujących; im wyższy wskaźnik, tym trudniejsza sytuacja w systemie zabezpieczenia społecznego. Dla porównania współczynnik ten wynosił w Polsce w 2010 r. 55 (tj. 55 osób w wieku nieprodukcyjnym przypadało na 100 osób w wieku produkcyjnym), podczas gdy w 2000 r. wynosił on 64.


Rys 18 Prognozowany współczynnik całkowitego obciążenia demograficznego *Źródło: opracowanie własne na podstawie prognoz GUS]

Obecnie współczynnik całkowitego obciążenia demograficznego w województwie śląskim, wynosi 56 i tylko nieznacznie różni się od wartości dla Polski (57). Zgodnie z przewidywaniami, wskaźnik ma rosnąd i dla regionu utrzymywad podobne wartości, jak dla kraju. Przewiduje się, że w Polsce, w roku 2050 na 100 osób w wieku produkcyjnym będzie przypadad 78 osób w wieku nieprodukcyjnym, w województwie śląskim współczynnik ten wyniesie 81, sytuacja w regionie w tym zakresie będzie więc bardziej niekorzystna niż w innych częściach kraju.

Wynikiem tej niekorzystnej sytuacji jest zwiększenie się udziału osób po 65 i po 80 roku życia. Obecnie w województwie śląskim mieszka mniej niż 800 tysięcy osób powyżej 65 roku życia, w tym, prawie 200 tysięcy osób mających co najmniej 80 lat. W roku 2025 osób powyżej 65 lat będzie ponad milion (prognozę w tym zakresie pokazano poniżej).

Rys 19 Prognozowana liczba ludności w wieku 65+ i 80+ w województwie śląskim w tys. osób *Źródło: opracowanie własne na podstawie prognoz GUS]

Zgodnie z przedstawionymi powyżej danymi, do roku 2050 liczba osób w wieku poprodukcyjnym (65+) podwoi się i będą oni stanowid 33% wszystkich Polaków oraz 34% mieszkaoców województwa śląskiego. Jeszcze gwałtowniejsze zmiany przewiduje się dla grupy wiekowej 80+, liczba osób w tej grupie w roku 2050 będzie prawie trzykrotnie wyższa niż obecnie, będą stanowid odpowiednio 10% i 11% mieszkaoców Polski i województwa śląskiego.

Przedstawione powyżej prognozy demograficzne wskazują, że dynamika starzenia się populacji województwa śląskiego stawia przed regionem poważne wyzwanie w związku z zapewnieniem odpowiedniej opieki instytucjonalnej dla dynamicznie powiększającej się w perspektywie 2030 i 2050 roku grup osób powyżej 65 i 80 roku życia. W kontekście sytuacji epidemiologicznej i problemów zdrowotnych najstarszej części społeczeostwa

23, konieczne jest zabezpieczenie odpowiedniej

infrastruktury w zakresie opieki stacjonarnej i dziennej w regionie, w związku ze spodziewanym w kolejnych latach znacznym przyrostem liczby mieszkaoców województwa śląskiego po 65 i po 80 r.ż., o jest obecnie przewidziane do objęcia wsparciem ze środków RPO WSL 2014-2020 w ramach PI 9a.

4.2. Analiza sytuacji epidemiologicznej w województwie śląskim

W poniższym rozdziale dokonano wielowymiarowej analizy dostępnych danych statystycznych (na temat zapadalności i umieralności na poszczególne jednostki chorobowe i grupy chorób) dotyczących stanu zdrowia ludności w celu wskazania najpoważniejszych problemów zdrowotnych mieszkaoców województwa śląskiego w regionie na tle kraju oraz w stosunku do innych województw kraju. W ten sposób zweryfikowano jednostki chorobowe i dziedziny wskazane w RPO WSL 2014-2020 i zidentyfikowano istotne potrzeby i problemy regionalne w obszarze zdrowia w województwie śląskim.

23 Sytuacja epidemiologiczna i najważniejsze problemy zdrowotne mieszkaoców Śląska zostały opisane w kolejnym rozdziale.




Głównym źródłem danych statystycznych przywołanych w poniższej części, są dane dotyczące stanu zdrowia mieszkaoców Polski i dane demograficzne publikowane przez Główny Urząd Statystyczny

24 (opracowania Departamentu Badao Społecznych

dotyczące oceny sytuacji zdrowotnej Polaków25

) a także dane z raportów dotyczących stanu zdrowia województwa śląskiego opracowywanych przez Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego

26. Uzupełnieniem

danych dotyczących zapadalności na niektóre choroby, m.in. na nowotwory złośliwe były raporty GUS „Zdrowie i ochrona zdrowia” w 2010, 2011, 2012 i 2013 roku

27. Ze względu na ograniczoną objętośd niniejszego opracowania szczegółowe dane na

temat zapadalności i umieralności na wskazane w tym rozdziale jednostki chorobowe i grupy chorób w poszczególnych powiatach województwa śląskiego w latach 2005-2014 w podziale na płed zamieszczono w zestawieniach tabelarycznych, stanowiących załącznik nr 4 do niniejszego raportu, w tym miejscu natomiast przywołuje się te dane w formie wniosków do obszarów (powiatów i subregionów województwa śląskiego) dla których odnotowano najwyższe wskaźniki.

O ile poziom zachorowalności na poszczególne choroby jest kwestią etiologii ich powstawania i wypadkową wielu czynników zarówno wewnętrznych (takich jak indywidualna podatnośd, uwarunkowania genetyczne, warunki bytowe, dieta i styl życia itp.) oraz zewnętrznych (takich jak zanieczyszczenie środowiska, kontakt z czynnikami szkodliwymi i/lub źródłem zakażenia) i działania w tym zakresie odnoszą się przede wszystkim do profilaktyki i promocji zdrowia, o tyle o jakości systemu opieki zdrowotnej świadczyd może przede wszystkim umieralnośd (liczba zgonów) na daną jednostkę chorobową; w tym zakresie decydująca jest dostępnośd i jakośd diagnostyki oraz leczenia. Z tego względu dla wskazania najistotniejszych jednostek i grup chorób w województwie śląskim, przyjęto, że dla wskazania najpoważniejszych problemów zdrowotnych województwa śląskiego, co do których wskazane jest szczególne ukierunkowanie środków RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia, decydujące znaczenie powinny mied dane na temat umieralności

28 (wskaźnik w przeliczeniu na 100 tys. osób) mieszkaoców województwa śląskiego na

przestrzeni ostatnich 10 lat, uzupełnione o wskaźniki zapadalności na te jednostki chorobowe; zgodnie z założeniami badania, w analizie skoncentrowano się na tych jednostkach chorobowych, dla których współczynniki te sytuują województwo na trzech pierwszych miejscach w kraju lub też innych, jednak wysokich miejscach, uzasadniających również istotnośd tej jednostki chorobowej dla województwa (por. zestawienie tabelaryczne poniżej).

Takie ujęcie jest zgodne z przyjętymi standardami oceny funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej, m.in. Krajowego indeksu sprawności ochrony zdrowia

29, który powstał w celu zbadania rzeczywistej skuteczności polskiego systemu ochrony zdrowia oraz

pozyskania mierzalnych i porównywalnych wskaźników, umożliwiających dokonywanie porównao międzywojewódzkich w tym zakresie. Na wskaźnik ten składają się przede wszystkim wskaźniki pogrupowane w kategorie takie jak: (1) zapobieganie zgonom (np. odsetek żyjących co najmniej 5 lat od rozpoznania raka jelita grubego czy raka piersi jako jednych z najczęściej występujących nowotworów), (2) zapobieganie zaostrzeniom stanu zdrowia (np. wskaźnik hospitalizacji z powodu niewydolności serca, wskaźnik hospitalizacji chorujących na przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych, hospitalizacja cukrzyków) oraz (3) prewencja chorób (w tym uczestnictwo w badaniach mamograficznych, cytologicznych, szczepieniach)

30. W ocenie tego aspektu

w roku 2014 województwo śląskie uplasował się na dalekiej 11 pozycji w rankingu województw, co świadczy o tym, że uzasadnione jest podjęcie dodatkowych działao w ramach RPO WSL 2014-2020 w celu poprawy tej sytuacji, tzn. zmniejszenia śmiertelności mieszkaoców województwa w związku z występowaniem najpowszechniejszych chorób o wysokim wskaźniku umieralności.

Na podstawie przedstawionej powyżej analizy oraz przeprowadzonego badania pogłębionego z ekspertami z zakresu poszczególnych dziedzin lekarskich, związanych z omówionymi wyżej schorzeniami, za takie grupy chorób i jednostki chorobowe uznano (w kolejności od najpoważniejszych, wymagających podjęcia działao w pierwszej kolejności do problemów mniejszej wagi):

choroby nowotworowe (w związku z najwyższymi w kraju wskaźnikami umieralności z powodu nowotworów złośliwych, w tym – najczęściej rejestrowanym jeśli chodzi o wskaźnik zapadalności nowotworem złośliwym u kobiet na terenie

24

Obecnie jednym z najrzetelniejszych ogólnodostępnych źródeł danych dotyczących występowania najistotniejszych chorób przewlekłych wśród mieszkaoców Polski jest opracowanie GUS „Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r.” z 2011r., w którym zaprezentowano wyniki badania ankietowego EHIS (European health interview survey), czyli Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia, zrealizowanego zgodnie z zaleceniami Eurostatu, dotyczącymi zakresu tematycznego oraz zastosowanych narzędzi badawczych. 25 Dostępne dane dotyczą jedynie 2009r. Brak danych dla pozostałych lat. Informacje na temat epidemiologii chorób zakaźnych opracowane zostały na podstawie danych Śląskiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej i Biuletynów Paostwowego Zakładu Higieny Pracy „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” dla poszczególnych lat. Analizy umieralności dokonano na podstawie danych dotyczących przyczyn zgonów, które publikowane są co roku przez Główny Urząd Statystycznym w Roczniku Demograficznym. Do pozyskania niektórych danych (m. in. zgony wg przyczyny) wykorzystano także Bank Danych Lokalnych dostępny na stronie http://stat.gov.pl. 26

„Raport o stanie zdrowia mieszkaoców województwa Śląskiego”, „Ochrona zdrowia w województwie śląskim”, a także okresowe raporty dotyczące nowotworów złośliwych, gruźlicy, zaburzeo psychicznych, chorób układu krążenia oraz cukrzycy w województwie śląskim w latach 2005-2014 (brak dostępnych danych za rok 2015). 27 W poniższym rozdziale przywoływane są dane z tych raportów w zakresie zapadalności oraz umieralności w poszczególnych grupach chorób i jednostek – w każdym miejscu o ile nie wskazano inaczej. 28

Wskaźniki umieralności z powodu poszczególnych jednostek chorobowych przytaczane w niniejszej analizie pochodzą z danych GUS – są one systematycznie rejestrowane w okresie objętym niniejszym badaniem ewaluacyjnym wg tej samej metodologii dla wszystkich lat i województw w Polsce, dlatego należy uznad je za bardziej wiarygodne i rzetelne dla oceny sytuacji zdrowotnej mieszkaoców Śląska niż wskaźniki zapadalności w poszczególnych grupach chorób, co do których w dostępnej statystyce publicznej istnieją braki danych oraz są one różnych regionach kraju badane wg różnych metodologii, co powoduje, że wnioskowanie na tej podstawie jest obciążone błędem metodologicznym. 29 http://www.pwc.pl/pl/media/2014/2014-01-23-krajowy-indeks-sprawnosci-ochrony-zdrowia-2014.html *data dostępu: 12.11.2015] 30

http://www.pwc.pl/pl/media/2014/2014-01-23-krajowy-indeks-sprawnosci-ochrony-zdrowia-2014.html *data dostępu: 12.11.2015+

http://stat.gov.pl/

http://www.pwc.pl/pl/media/2014/2014-01-23-krajowy-indeks-sprawnosci-ochrony-zdrowia-2014.html



województwa - rakiem piersi i szyjki macicy31

, wśród mężczyzn w ostatnich latach – nowotworów tchawicy, płuc i oskrzeli oraz żołądka, okrężnicy, odbytu, jelit i odbytu

32),

choroby układu krążenia (przede wszystkim w związku ze wzrastającą w województwie zapadalnością i najwyższym w kraju współczynnikiem umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca),

choroby układu oddechowego (mimo wskaźników dotyczących umieralności i zapadalności w tej grupie chorób, sytuujących obecnie województwo śląskie poza czołowymi trzema miejscami w kraju, w tej grupie chorób z punktu widzenia systemu opieki zdrowotnej, sytuuje się jednak gruźlica, dotykającą w 87% przypadków płuc

33, co do której w 2013 roku odnotowano

w województwie śląskim najwyższy wskaźnik zapadalności w kraju, a na przestrzeni ostatnich 10 lat – najwyższe wskaźniki umieralności; przesłanką do wskazania tej grupy chorób jako szczególnie istotnych w regionie jest także najwyższa w kraju zachorowalnośd mieszkaoców województwa śląskiego na choroby zawodowe, a zwłaszcza pylicę płuc oraz trwały ubytek słuchu, jedyne jednostki chorobowe w tej grupie, co do których występuje silne uwarunkowanie regionalne

34),

choroby układu kostno-mięśniowo-szkieletowego (mimo wskaźników dotyczących umieralności i zapadalności w tej grupie chorób, sytuujących obecnie województwo śląskie poza czołowymi trzema miejscami w kraju, w tej grupie chorób z punktu widzenia systemu opieki zdrowotnej, sytuuje się jednak leczenie i rehabilitacja chorób zawodowych dotyczących układu ruchu oraz schorzeo na skutek wypadków przy pracy, których skala występowania – jeśli chodzi o liczbę i śmiertelnośd jest w województwie śląskim najwyższa w kraju

35),

choroby układu wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych układu wydzielniczego (przede wszystkim w związku ze wzrastającą w województwie zapadalnością i najwyższym w kraju współczynnikiem umieralności z powodu cukrzycy),

choroby (zaburzenia) psychiczne (ze względu na wysoką zapadalnośd na depresje i zaburzenia lękowe młodych mieszkaoców województwa śląskiego oraz zarejestrowaną w latach 2009-2011 najwyższą w kraju umieralnośd z powodu wystąpienia chorób z tej grupy).

Zbiorcze zestawienie wskaźników umieralności spowodowanej powyższymi jednostkami chorobowymi i grupami chorób w województwie śląskim (w porównaniu ze wskaźnikiem dla kraju) przedstawiono w tabeli poniżej.

31 W zestawieniu tabelarycznym poniżej ze względu na koniecznośd dokonywania porównao międzywojewódzkich, zastosowano dane GUS wg których dane dla tych nowotworów przedstawiane są łącznie. 32

W zestawieniu tabelarycznym poniżej ze względu na koniecznośd dokonywania porównao międzywojewódzkich, zastosowano dane GUS wg których dane dla tych nowotworów przedstawiane są bez podziału na płed. 33 na podstawie Zachorowania i zgony na gruźlicę – wybrane dane, Śląski Urząd Wojewódzki WNSOZ 2014. 34 Sytuację województwa w odniesieniu do problemów zdrowotnych wykluczających z rynku pracy oraz chorób zawodowych mieszkaoców Śląska omówiono szczegółowo w rozdz. 4.3) 35

Sytuację województwa w odniesieniu do problemów zdrowotnych wykluczających z rynku pracy oraz chorób zawodowych mieszkaoców Śląska omówiono szczegółowo w rozdz. 4.3); dodatkowo, takie ujęcie kwestii zaliczenia wypadków i urazów w miejscu pracy do grupy chorób związanych z układem kostno-mięśniowo-szkieletowym, zostało wskazane przez biorących udział w badaniu pogłębionym ekspertów z dziedziny epidemiologii, Instytutu Medycyny Pracy w Sosnowcu oraz konsultantów wojewódzkich ds. ortopedii i traumato logii narządu ruchu oraz reumatologii.


Raport koocowy Badanie ewaluacyjne pt. Analiza sytuacji zdrowotnej, potrzeb infrastrukturalnych w województwie śląskim oraz założeo wdrażania i wyboru projektów z obszaru zdrowia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego

Województwa Śląskiego na lata 2014-2020

Tab 3 Zestawienie wskaźników zapadalności36

i umieralności z powodu chorób stanowiących istotne problemy zdrowotne województwa śląskiego37

.*Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://stat.gov.pl/ oraz danych WNSOZ ŚUW+

Choroba 2005 2007 2009 2011 2013

Polska Śląsk Polska Śląsk Polska Śląsk Polska Śląsk Polska Śląsk

Układu krążenia38

Umieralnośd w liczbach bezwzgl. 168227 21901 171372 22085 177965 21769 169872 21714 177433 22930

Umieralnośd na 100 tys. 441,3 469,2 (IV) 449,6 473,7 (IV) 466,4 468,7 (IV) 440,9 469,0 (V) 460,8 497,8 (IV)39

Choroba niedokrwienna

serca


Umieralnośd na 100 tys. 130,4 184,0 (I) 126,6 187,4 (I) 125,2 179,2 (I) 120,3 175,0 (I) 115,9 130,3 (I)

Zapadalnośd na 100 tys. W województwie śląskim chorobowośd wynosi 8 278 osób na 100 tys. ludności, co sytuuje region na 5 pozycji w Polsce.

Choroby nowotworowe

41


Umieralnośd na 100 tys. 242,1 254,0 (III) 251,4 265,9 (III) 252,0 271,7 (III) 249,2 271,0 (II) 256,9 286,0 (II)

Nowotwory złośliwe


Umieralnośd na 100 tys. 236,9 248,0 (IV) 243,8 258,2 (IV) 244,5 257,4 (IV) 239,3 251,5 (III) 244,4 267,8 (II)

Zapadalnośd na 100 tys. W województwie śląskim wynosi 378,4 osób na 100 tys. ludności, co sytuuje region na 7 pozycji w Polsce.

Nowotwory żołądka, okrężnicy, odbytu,

złącza jelit



Zapadalnośd na 100 tys. W województwie śląskim wynosi 82,4 osób na 100 tys. ludności, co sytuuje region na 4 pozycji w Polsce.

Nowotwory tchawicy, płuc i

oskrzeli

Umieralnośd na 100 tys. 54,3 56,2 (IV) 54,7 55,1 (IV) 58,8 60,2 (IV) 57,7 58,3 (IV) 58,8 59,5 (VII)

Zapadalnośd na 100 tys. W województwie śląskim wynosi 63,9 na 100 tys. ludności, co sytuuje region na 7 pozycji w Polsce.

Nowotwory - rak szyjki macicy i rak

piersi


Umieralnośd na 100 tys. 60,9 64,5 (IV) 62,1 64,7 (IV) 61,1 63,1 (III) 61,0 63,4 (III) 62,5 64,9 (II)

Zapadalnośd na 100 tys.

Pod względem zapadalności na nowotwory narządów płciowych województwie śląskim wynosi 64,9 na 100 tys. ludności, co sytuuje region na 4 pozycji w Polsce.

Pod względem zapadalności na nowotwór sutka w województwie śląskim wynosi 46,0 na 100 tys. ludności, co sytuuje region na 5 pozycji w Polsce.

Zaburzenia Umieralnośd w liczbach bezwzgl. 1811 238 2156 310 1859 441 1859 442 1546 352

36 Ze względu na ograniczoną dostępnośd danych w tabeli posłużono się danymi GUS z Raportu „Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r.” z 2011r. 37 Ze względu na koniecznośd dokonywania porównao między wojewódzkich (w celu wskazania miejsca województwa śląskiego na tle innych regionów kraju), posłużono się danymi Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), w pozostałych przypadkach (jednostki chorobowe specyficzne dla województwa śląskiego o najwyższej umieralności w skali kraju) – posłużono się, danymi Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, co zaznaczono w przypis ie). 38 W poniższym zestawieniu w tym miejscu przedstawiono dane zbiorcze, ze względu na wyniki analizy przedstawione poniżej, w tym zakresie najistotniejszą jednostka chorobową w województwie śląskim jest choroba niedokrwienna serca, stąd przedstawiono dane dot. umieralności i zapadalności na tę jednostkę chorobową. 39 Cyfra rzymska podana w nawiasie oznacza miejsce województwa w stosunku do pozostałych w kraju, jeśli chodzi o najwyższe wartości wskaźnika. 40 Dane na rok 2012, brak dostępnych danych za rok 2013-2015, na podstawie Zachorowania i zgony na gruźlicę – wybrane dane, Śląski Urząd Wojewódzki WNSOZ 2014. 41 Ze względu na dostępnośd danych i w celach poglądowych w odniesieniu do umieralności w poniższym zestawieniu w tym miejscu przedstawiono dane zbiorcze dla grupy chorób nowotworowych, a następnie przedstawiono umieralnośd i zapadalnośd w odniesieniu do nowotworów złośliwych.

http://stat.gov.pl/


psychiczne42

Umieralnośd na 100 tys. 4,7 7,2 (II) 5,7 6,7 (VII) 4,9 9,5 (I) 4,8 9,5 (II) 4,0 7,6 (V)

Zapadalnośd na 100 tys. W województwie śląskim dla depresji i zaburzeo lękowych wynosi 63,9 na 100 tys. ludności, co sytuuje region na 7 pozycji w Polsce (w grupie pomiędzy 15 a 29 r.ż., chorobowośd wynosi 969,4 osób na 100 tys. osób w tym wieku, co daje 3 miejsce w

Polsce).

Układu kostno-szkieletowo-

mięśniowego43


Umieralnośd na 100 tys. 1,4 1,5 (V) 1,4 0,7 (XI) 1,4 1,6 (IV) 1,4 1,5 (IV) 1,6 1,5 (VI)

Zapadalnośd na 100 tys.

W województwie śląskim chorobowośd jeśli chodzi o reumatoidalne zapalenie stawów wynosi 7246,7 osób na 100 tys. ludności, co sytuuje region na 5 pozycji w Polsce.

W województwie śląskim współczynnik zapadalności na choroby układu ruchu w zakresie chorób zawodowych (współczynnik 22 na 100 tys. pracujących – 1 miejsce w kraju)

W województwie śląskim współczynnik występowania wypadków w miejscu pracy wynosi 78, 1 osób na 100 tys. pracujących, co sytuuje region na 1 pozycji w Polsce.

Układu oddechowego

44


Umieralnośd na 100 tys. 49,5 49,8 (VIII) 51,0 52,4 (VI) 54,1 49,8 (IX) 51,9 42,8 (IX) 59,6 46,2 (VIII)

Zapadalnośd na 100 tys. W województwie śląskim chorobowośd pod względem występowania astmy wynosi 3557,6 osób na 100 tys. ludności, co

sytuuje region na 3 pozycji w Polsce.

Gruźlica



Zapadalnośd na 100 tys. W województwie śląskim w roku 2013 wyniosła 25,1 na 100 tys. ludności, co sytuuje region na 3 pozycji w Polsce.

Choroby układu wydzielniczego

46


Umieralnośd na 100 tys. b.d. b.d. 17,7 20,2 (IV) 18,7 25,1 (III) 18,5 26,1 (I) 20,3 28,9 (II)

Cukrzyca

Umieralnośd w liczbach bezwzgl. 6014 823 6359 889 6761 1098 6512 1062 b.d. b.d.

Umieralnośd na 100 tys. 16 17,6 17 19,1 18 23,6 18 22,9 b.d. b.d.

Zapadalnośd na 100 tys. W woj. śląskim chorobowośd wynosi 5781 osób na 100 tys. ludności, co sytuuje region na 1 pozycji w Polsce.

42 Ze względu na dostępnośd danych w odniesieniu do umieralności w poniższym zestawieniu w tym miejscu przedstawiono dane zbiorcze dla grupy chorób, jeśli zaś chodzi o zapadalnośd ze względu na wyniki analizy przedstawione poniżej, w tym zakresie najistotniejszą jednostką chorobową w województwie śląskim są depresja i zaburzenia lękowe, stąd przedstawiono dane dot. tych jednostek chorobowych. 43

Ze względu na dostępnośd danych w odniesieniu do umieralności w poniższym zestawieniu w tym miejscu przedstawiono dane zbiorcze dla grupy chorób, jeśli zaś chodzi o zapadalnośd ze względu na wyniki analizy przedstawione poniżej, w tym zakresie najistotniejszym problemem zdrowotnym w województwie śląskim są urazy i wypadki w miejscu pracy, stąd w zakresie zapadalności przedstawiono dane dot. tych jednostek chorobowych w odniesieniu do 100 tys. pracujących. 44 Ze względu na dostępnośd danych w odniesieniu do umieralności w poniższym zestawieniu w tym miejscu przedstawiono dane zbiorcze dla grupy chorób, jeśli zaś chodzi o zapadalnośd ze względu na wyniki analizy przedstawione poniżej, w tym zakresie najistotniejszą jednostką chorobową w województwie śląskim jest astma, stąd przedstawiono dane dot. zapadalności na tę jednostkę chorobową. 45 Dane na rok 2012, brak dostępnych danych za rok 2013-2015, na podstawie Zachorowania i zgony na gruźlicę – wybrane dane, Śląski Urząd Wojewódzki WNSOZ 2014. 46 W poniższym zestawieniu w tym miejscu przedstawiono dane zbiorcze, ze względu na wyniki analizy przedstawione poniżej, w tym zakresie najistotniejszą jednostka chorobową w województwie śląskim jest cukrzyca, stad przedstawiono dane dot. umieralności i zapadalności na tę jednostkę chorobową.




Należy podkreślid, że tak określony powyżej zakres grup chorób i jednostek chorobowych stanowiących istotny problem zdrowotny mieszkaoców regionu, został zweryfikowany i poparty rekomendacjami w tym zakresie ze strony ekspertów w dziedzinie zdrowia w województwie śląskim, biorącymi udział w niniejszym badaniu, tj. konsultantów wojewódzkich ds. epidemiologii, zdrowia publicznego, psychiatrii, psychiatrii dzieci i młodzieży, ortopedii i traumatologii narządu ruchu, reumatologii, diabetologii, kardiologii, chorób płuc i gruźlicy oraz ginekologii onkologicznej.

Jednocześnie na podstawie przedstawionej w poprzednim rozdziale analizy sytuacji demograficznej w regionie, wskazano jako istotny obszar wymagający wsparcia ze środków RPO WSL 20141-2020 w zakresie zdrowia, problemy najstarszej i najmłodszej grupy mieszkaoców województwa śląskiego. Zgodnie z danymi przedstawionymi w poprzednim rozdziale, w województwie śląskim występuje jedna z najwyższych w kraju umieralnośd niemowląt, której przyczynami są stany okresu okołoporodowego, wady rozwojowe wrodzone, wcześniactwo oraz niska masa urodzeniowa, co wskazuje na koniecznośd interwencji w zakresie zapewnienia okołoporodowej opieki nad matką i dzieckiem oraz dostępności badao prenatalnych. Jeśli natomiast chodzi o najstarszą grupę mieszkaoców Śląska, wobec dynamiki procesu starzenia się społeczeostwa w regionie oraz wzrastającej liczby osób w wieku 65+ i 80+ w regionie

47, wyzwaniem dla systemu opieki zdrowotnej w perspektywie najbliższych 20 lat na Śląsku

będzie zapewnienie właściwej opieki tym osobom z chorobami przewlekłymi oraz kompleksowymi schorzeniami, typowymi dla tej grupy wiekowej.

Szczegółowy opis wraz z danymi statystycznymi na temat zapadalności i umieralności na wymienione powyżej jednostki chorobowe (przedstawione w kontekście grup chorób), stanowiące istotny problem zdrowotny w regionie, przedstawiono poniżej.

Jednostki chorobowe specyficzne dla województwa śląskiego w grupie chorób układu krążenia

Do najczęściej występujących jednostek chorobowych w tej grupie zaliczyd należy, zarówno w skali Polski, jak i województwa śląskiego: nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca oraz choroba naczyo mózgowych. Jak wynika z badania EHIS przeprowadzonego przez GUS w 2009r., drugim co do częstości występowania przewlekłym problemem zdrowotnym w Polsce w 2009r. była jedna z chorób układu krążenia – nadciśnienie tętnicze. Wg danych EHIS w Polsce z nadciśnieniem tętniczym zmaga się ponad 6,5 mln dorosłych (w tym 18% mężczyzn i 21% kobiet). W województwie śląskim odnotowano wówczas występowanie nadciśnienia u ok. 18 501,1 na 100 tys. mieszkaoców. W 2009 roku województwo śląskie zajmowało tym samym 5 lokatę w kraju pod względem częstości występowania choroby nadciśnieniowej. Widoczna jest tendencja do przewagi występowania choroby nadciśnieniowej u kobiet, przy odnotowano ją u niespełna 19% ankietowanych dorosłych kobiet, oraz nieco ponad 17% mężczyzn w województwie śląskim. Można także zauważyd, że pod względem zapadalności na chorobę nadciśnieniową u mężczyzn województwo śląskie zajęło II miejsce w kraju (17 111,2 chorych na 100 tys. ludności) a w przypadku kobiet – IV miejsce w kraju.

Także u kobiet odnotowano częstsze niż u mężczyzn występowanie choroby niedokrwiennej serca (choroby wieocowej) – w skali kraju choroba ta dotyczyła 11,2% dorosłych kobiet i 7,9% dorosłych mężczyzn. W całej Polsce wg badania EHIS na 100 tys. osób 8 055,5 zadeklarowało występowanie choroby wieocowej, przy czym wśród kobiet współczynnik ten był wyższy i wyniósł 9 481,4, a u mężczyzn 6 528,3. W województwie śląskim współczynnik zapadalności

48 jeśli chodzi o wystąpienie choroby niedokrwiennej

serca wyniósł 8 278,8 osób na 100 tys. ludności, co usytuowało województwo na 5 miejscu w Polsce, przy czym w regionie 6 816,7 na 100 tys. mężczyzn i 9 639,7 kobiet na 100 tys. zgłosiło wystąpienie tej choroby. Tym samym województwo śląskie znalazło się na 8 miejscu w kraju pod względem chorobowości choroby wieocowej wśród kobiet.

W województwie śląskim, podobnie jak w całym kraju, największą liczbę nowych przypadków rejestruje się właśnie w grupie chorób układu krążenia. Najczęściej diagnozowane są one u osób w przedziale wiekowym: 55-64 oraz 65 lat i więcej, ale w ostatnich latach niemal równie często u osób między 35 a 54 rokiem życia, a więc problemy te coraz silniej zaznaczają się u coraz młodszych osób. W województwie śląskim od 2008 do 2013 roku

49 nastąpił znaczny wzrost liczby osób powyżej 19 roku życia

będących pod opieką lekarza POZ ze stwierdzoną chorobą układu krążenia. Według danych statystycznych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, podobnie jak w całej Polsce, także w województwie śląskim choroby te dotykają częściej kobiet niż mężczyzn. W 2008 r. w regionie na 10 tys. ludności było 1 278,2 osób ze stwierdzoną chorobą z tej grupy, natomiast w 2013 r. już 1 525,3 osób. Liczby osób na 10 tys. ludności ze stwierdzonymi chorobami układu krążenia różnią się w zależności od powiatu. Największą liczbę osób na 10 tys. ludności, u których stwierdzono te choroby zarejestrowano w miastach na prawach powiatu, m. in. w Sosnowcu, Bytomiu i Jaworznie, w 2013r. było tam odpowiednio 2 095,8, 2 085,2 i 2 015,4 chorych na 10 tys. ludności. W 2008 r. w całym województwie, na 10 tys. ludności chorobę układu krążenia rozpoznano po raz pierwszy u 94,1 osób, w 2009 r. u 114,8 osób, w 2010 r. u 121,2 osób, w 2011 r. u 134,3, w 2012 r. u 169,4 osób, a w 2013 r. u 167,2. Najwyższy współczynn ik zapadalności na 10 tys. ludności odnotowano w 2013 r. w miastach na prawach powiatu, m. in. w Katowicach – 321,1, w Bytomiu – 294,1 i w Sosnowcu – 249,2, ale także w powiecie cieszyoskim – 253. Można ponadto zauważyd, że w Katowicach nastąpił największy wzrost zapadalności na choroby układu krążenia – w 2008 r. zanotowano tam 90,2 nowe rozpoznania na 10 tys. ludności, podczas gdy w 2013 r. było ich aż o 230,9 więcej. Najbardziej znaczący wzrost nastąpił w powiecie cieszyoskim – z

47

Liczebnośd osób w tej grupie wiekowej wg prognoz przedstawionych w rozdziale 4.1 w perspektywie roku 2050 wzrośnie w województwie śląskim niemal czterokrotnie. 48 W tym miejscu ze względu na dostępnośd jedynie takich danych jako współczynnik zapadalności potraktowano chorobowośd, czyli wystąpienie danej choroby na 100 tys. osób. 49 Analizie poddano tyko te lata, dla których dostępne były dane statystyczne.


92,3 w 2008r. do 278,8 w 2012r., chod w następnym roku nastąpił tam nieznaczny spadek zapadalności do 253 na 10 tys. ludności.

Rys 20 Choroby układu krążenia – liczba zachorowao na 10 tysięcy mieszkaoców w powiatach województwa śląskiego w 2013 roku *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WNSOZ ŚUW+

Choroby układu krążenia pozostają niezmiennie od ponad 50 lat najważniejszą przyczyną umieralności mieszkaoców Polski. W roku 2009 ok. 45% zgonów spowodowanych było chorobami układu krążenia. W 2013 roku z powodu chorób serca i naczyo zmarło prawie 178 tys. Polaków, w tym 83 613 mężczyzn i 94 352 kobiet i było to aż o ok. 10 tys. zgonów więcej niż w roku 2005. Współczynnik umieralności na 100 tys. ludności wyniósł wówczas 460 tys. ludności. W województwie śląskim na przestrzeni analizowanych 8 lat współczynnik był nieznacznie wyższy niż średnia ogólnopolska, i wynosił w 2005 r. – 467,4, w 2007 r. – 473,7, w 2009r. – 468,7, w 2011 r. 469,0. W ciągu następnych 2 lat w województwie śląskim nastąpił największy wzrost liczby zgonów na 100 tys. ludności i w 2013 r. wynosił on 497,8, co dało województwu śląskiemu 4 lokatę w Polsce pod względem najwyższego współczynnika umieralności z powodu chorób układu krążenia.

Jeśli chodzi o odnotowywane najwyższe wskaźniki umieralności na choroby układu krążenia w województwie, wg danych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego (WNSOZ)

50 najtrudniejsza sytuacja pod tym względem występuje w subregionie centralnym i

zachodnim województwa (powiaty zawierciaoski, będzioski i Katowice).

50 Choroby układu krążenia w województwie śląskim Śląski Urząd Wojewódzki (WNSOZ), Katowice 2014.




Rys 21 Wskaźniki umieralności na 100 tys. osób na choroby układu krążenia (mapa w podziale na powiaty województwa śląskiego) Źródło: wg danych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego – WNSOZ]

Najważniejszymi przyczynami umieralności spośród chorób układu krążenia w Polsce pozostaje niezmiennie choroba niedokrwienna serca i choroby naczyo mózgowych. Zgony z powodu tych dwóch grup chorób stanowiły w roku 2013 ponad 40% zgonów z powodu chorób układu krążenia. Te grupy chorób dominują także jako przyczyny umieralności przedwczesnej (w wieku 25-64) z powodu chorób układu krążenia zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet. Należy jednak zauważyd, że od 2005 r. liczba zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca oraz z powodu choroby naczyo mózgowych systematycznie spadała. Jeszcze w 2005 choroby z powodu tych dwóch grup chorób stanowiły ponad 50% wszystkich zgonów z powodu chorób układu krążenia.

Najczęstszą przyczyną zgonów w powodu chorób krążenia zarówno w Polsce jak i w większości paostw zachodnich jest choroba niedokrwienna serca, która polega na ostrym lub długotrwałym pogorszeniu czynności serca spowodowanym niedostatecznym zaopatrzeniem mięśnia sercowego w tlen i substancje odżywcze. Choroba niedokrwienna serca w konsekwencji często prowadzi do zawału mięśnia sercowego. Najczęstszą przyczyną choroby niedokrwiennej serca jest choroba naczyo wieocowych. W województwie śląskim współczynnik umieralności na tę jednostkę chorobową w latach 2005, 2007, 2009 i 2011 był najwyższy w Polsce i wynosił odpowiednio 184, 187,4, 179,3, 175,9. W ciągu następnych 2 lat w województwie śląskim nastąpił natomiast bardzo duży spadek liczby zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca. W 2013 r. zanotowano aż o 2559 zgonów mniej z tej przyczyny, a współczynnik umieralności obniżył się do 121,3. W ten sposób w 2013 r. pod względem współczynnika umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca, województwo śląskie zostało wyprzedzone przez 4 inne województwa – małopolskie, podlaskie, pomorskie i mazowieckie.


Rys 22 Umieralnośd z powodu choroby niedokrwiennej w Polsce i w województwach na 100 tysięcy mieszkaoców*Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS]

Choroby naczyo mózgowych są drugą, po chorobie niedokrwiennej serca, najczęstszą przyczyną zgonów z powodu chorób układu krążenia. Chorobami naczyniowymi mózgu określa się grupę schorzeo, w przebiegu których dochodzi do trwałego lub przejściowego uszkodzenia mózgu spowodowanego krwawieniem lub niedokrwieniem.

Podobnie jak to miało miejsce w przypadku zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca, tak i w przypadku zgonów z powodu chorób naczyo mózgowych na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się tendencję spadkową. W 2005 r. w Polsce zanotowano 39 012 zgonów z powodu chorób naczyo mózgowych, współczynnik umieralności wynosił wówczas 102,2, natomiast w 2013r. liczba zgonów była o 6250 mniejsza, a współczynnik obniżył się do 85,1 zgonów na 100 tys. ludności. W 2013 roku województwo śląskie zajęło natomiast czwarte miejsce pod względem liczby zgonów na 100 tys. ludności z powodu chorób naczyo mózgowych – współczynnik umieralności przyjął wówczas wartośd 95,8, Wśród innych najbardziej rozpowszechnionych przyczyn umieralności z powodu chorób układu krążenia należy wymienid miażdżycę. W przypadku tej choroby, w stosunku do roku 2005 nastąpił dośd znaczny wzrost liczby zgonów. W 2013 r. w całej Polsce miało miejsce 36 228 zgonów z powodu miażdżycy, czyli o 4 561 więcej niż 8 lat wcześniej. W skali całego kraju liczba zgonów z powodu miażdżycy na 100 tys. ludności wzrosła z 83 w 2005 r. do 94,1 w 2013 r. W województwie śląskim współczynnik umieralności w 2013 r. był nieco wyższy niż średnia ogólnopolska i wynosił 114 zgonów na 100 tys. ludności, co daje województwu 7 pozycję jeśli chodzi o najwyższe wskaźniki umieralności w tym zakresie.

Choroby układu krążenia określa się mianem chorób cywilizacyjnych, których profilaktyka oraz leczenie jest procesem długotrwałym. Istnieje wiele czynników ryzyka, do których należą między innymi nieprawidłowa dieta, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu czy mała aktywnośd fizyczna. Według ekspertów WHO, ok. 80% przypadków chorób serca można uniknąd poprzez wyeliminowania najważniejszych czynników ryzyka. Dlatego bardzo ważne są działania w zakresie profilaktyki i promocji zdrowego trybu życia i powinny by prowadzone działania informacyjno-edukacyjne, w celu zwiększenia zainteresowania społeczeostwa możliwością unikania czynników ryzyka chorób układu krążenia.

Jednostki chorobowe specyficzne dla województwa śląskiego w grupie chorób nowotworowych

Na przestrzeni ostatnich kilku lat, zarówno w Polsce, jak i w województwie śląskim obserwuje się tendencję wzrostową zachorowao na nowotwory złośliwe. Z danych z lat 2008-2011 opublikowanych w raporcie o stanie zdrowia mieszkaoców Polski przez GUS wynika, że we wskazanych latach następował systematyczny wzrost zapadalności na nowotwory złośliwe. W 2008 roku na 100 tys. ludności stwierdzono 339 nowych przypadków, w 2009 roku – 355,9, w 2010 roku – 358,9, natomiast w 2011 roku aż 368,1.

Obserwowana w skali ogólnopolskiej tendencja wzrostowa zachorowao na nowotwory złośliwe dotyczy również województwa śląskiego, gdzie nastąpił wzrost liczby zachorowao na przestrzeni analizowanych lat – współczynnik zapadalności na nowotwory złośliwe na 100 tys. ludności wynosił w 2008 roku – 324,3, w 2009 roku – 371,5, w następnym roku spadł do 359,6 a w 2011 ponownie wzrósł do 378,4. Pomimo zaobserwowanego wzrostu, zapadalnośd na nowotwory złośliwe była w wielu województwach wyższa niż w województwie śląskim. W 2011 roku liczba zachorowao na 100 tys. ludności była najwyższa w województwie dolnośląskim, pomorskim, łódzkim i kujawsko-pomorskim i przekraczała tam 400 nowych przypadków. Województwo śląskie, ze wskaźnikiem zapadalności 378,4 na 100 tys. uplasowało się na 7 pozycji w Polsce. Najczęściej nowotwory złośliwe lokalizują się w narządach trawiennych, oddechowych i klatki piersiowej, a także w narządach płciowych – w 2011 r. stanowiły one blisko 55% wszystkich wykrytych nowotworów.




Najwyższym współczynnikiem zapadalności w latach 2008-201151

charakteryzowały się nowotwory złośliwe narządów trawiennych. W całej Polsce w 2011 roku odnotowano 76,7 nowych przypadków na 100 tys. ludności, dla porównania w 2008 roku współczynnik wynosił ten 72,1 na 100 tys. ludności. W województwie śląskim nastąpił wzrost zapadalności w roku 2011 o 12,2 nowe przypadki 100 tys. ludności w stosunku do roku 2008. W 2011 roku odnotowano w regionie 82,4 nowe przypadki, tym samym województwo śląskie uplasowało się na 4 miejscu w Polsce pod względem zapadalności na nowotwory złośliwe narządów trawiennych, a wyższa zapadalnośd wystąpiła jedynie w województwie dolnośląskim, świętokrzyskim i wielkopolskim.

Pod względem liczby nowych zachorowao na nowotwory złośliwe w kraju, 2 miejsce zajmują nowotwory narządów oddechowych i klatki piersiowej. W 2011 roku w Polsce wykryto 61,1 nowych przypadków na 100 tys. ludności (w roku 2008 było ich niewiele mniej – 58,6). W województwie śląskim nastąpił znaczny wzrost zapadalności na nowotwory narządów oddechowych, z 52,5 nowych przypadków na 100 tys. ludności w 2008 roku do 63,9 w 2011 roku. Mimo tak znacznego wzrostu, wskaźniki zapadalności w województwie śląskim są niższe niż w wielu województwach. Najwyższą zachorowalnością charakteryzują się województwa warmiosko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, łódzkie, gdzie liczba nowych przypadków na 100 tys. ludności przekroczyła w 2011 roku 70 nowych przypadków. Województwo śląskie ze wskaźnikiem 63,9 na 100 tys. ludności w 2011 roku zajęło 7 pozycję w kraju pod względem zapadalności na nowotwory złośliwe narządów oddechowych i klatki piersiowej.

Często występującą grupą nowotworów złośliwych są także nowotwory narządów płciowych. Od 2008 odnotowuje się systematyczny wzrost liczby zachorowao na tego typu nowotwory. W 2008 roku w Polsce na 100 tys. ludności miało miejsce 56,6 nowych przypadków zachorowao, w 2009 – 59,8, w 2010 – 60,2, a w 2011 już 62,5. We wszystkich województwach z wyjątkiem kujawsko-pomorskiego, opolskiego i wielkopolskiego nastąpił wzrost zapadalności. W województwie śląskim na w 2011 roku nastąpił wzrost w stosunku do roku 2008 o 6 nowych przypadków zachorowao na 100 tys. ludności. Pomimo tego, że województwo śląskie we wszystkich analizowanych latach znajdowało się nieco powyżej średniej zapadalności na nowotwory złośliwe narządów płciowych w Polsce, to zostało wyprzedzone przez województwo pomorskie (75,7), łódzkie (75,5) i podlaskie (65,1). Województwo śląskie z liczbą 64,9 nowych przypadków zachorowao na 100 tys. ludności zajęło w 2011 roku 4 lokatę w kraju pod względem zapadalności na nowotwory narządów płciowych.

Bardzo dużo nowych przypadków rejestruje się także rokrocznie w grupie nowotworów złośliwych sutka. Także w tej grupie nowotworów zapadalnośd cechuje się tendencją wzrostową. W 2008 roku odnotowano w Polsce 38,6 nowych przypadków na 100 tys. ludności, natomiast w 2011 roku 43,2. Zapadalnośd w województwie śląskim była w latach 2008-2011 nieco wyższa niż w Polsce ogółem. Ponadto w województwie śląskim nastąpił znaczny wzrost z 35,3 w 2008 do 46 w 2011 roku. Z tą liczbą województwo śląskie uplasowało się w 2011 roku na 5 miejscu w Polsce pod względem zapadalności na nowotwory złośliwe sutka. Wyższa zapadalnośd wystąpiła w województwie kujawsko-pomorskim (50,5), dolnośląskim (49,9), zachodniopomorskim (47,4) i łódzkim (47,1).

Najczęściej rejestrowanym nowotworem złośliwym u kobiet na terenie województwa śląskiego był, podobnie jak w Polsce, rak sutka *rak piersi+ (21,9%), następnie nowotwór oskrzeli i płuc (9,2%), inny nowotwór skóry (6,9%), nowotwór trzonu macicy (6,8%), jelita grubego (6,0%), jajnika (5,1%), oraz szyjki macicy (4,4%). Wśród mężczyzn, najwięcej nowych zachorowao zanotowano na nowotwór oskrzeli i płuc (20,8%), gruczołu krokowego (14,2%), jelita grubego (7,1%), inny nowotwór skóry (6,4%), pęcherza moczowego (6,1%), oraz żołądka (4,8%). W układzie według powiatów i miast na prawach powiatów województwa śląskiego w 2010 r. najniższy wskaźnik zachorowalności ogółem na nowotwory złośliwe był w powiecie bieruosko-lędzioskim – 225,8, a najwyższy w m. Chorzów – 476,3 na 100 tys. ludności (województwo śląskie – 364,7).

Choroby nowotworowe są drugą, po chorobach układu krążenia, przyczyną zgonów w Polsce. W ciągu ostatniego dziesięciolecia umieralnośd na nowotwory wzrastała. W roku 2005 liczba zgonów z powodu nowotworów ogółem wynosiła 92 365, współczynnik umieralności na 100 tys. ludności wynosił wówczas 242,1. W następnych latach liczba zgonów zaczęła stopniowo rosnąd w całej Polsce, osiągając liczbę 98 931 w roku 2013 (256,9 zgonów na 100 tys. ludności). We wszystkich analizowanych latach (2005, 2007, 2009, 2011, 2013) najwyższy współczynnik umieralności z powodu chorób nowotworowych w całej Polsce występował w województwie łódzkim i wahał się pomiędzy 270,8 w 2005 r., a 289,8 w 2013 r. Jeszcze w 2005 r. województwo śląskie nie wyróżniało się znacząco na tle innych województw pod względem umieralności na nowotwory, chociaż już wówczas współczynnik umieralności był wyższy od średniej ogólnopolskiej i wynosił 254. W ciągu następnych 8 lat to właśnie w województwie śląskim nastąpił największy wzrost liczby zgonów z powodu nowotworów – liczba zgonów na 100 tys. ludności wzrosła aż o 32, na skutek czego w roku 2013 współczynnik umieralności wynosił 286. Województwo śląskie stało się wówczas drugim pod względem największej liczby zgonów na 100 tys. ludności województwem w Polsce, zaraz po łódzkim.

Przyczyną zdecydowanej większości zgonów z powodu choroby nowotworowej są nowotwory złośliwe. Współczynnik umieralności na nowotwory złośliwe ogółem na przestrzeni ostatnich lat, analogicznie do wzrostu umieralności na nowotwory ogółem wykazuje tendencję wzrostową i tak: w Polsce na 100 tys. ludności, w 2005 r. – 236,9, w 2007 r. – 243,8, w 2009r – 244,5, w 2011 r. – 239.3, w 2013 r. – 244,4 i odpowiednio w woj. śląskim: 248,0, 258,2, 257,4, 251,5 267,8 na 100 tys. ludności. Podobnie jak to miało miejsce w przypadku umieralności na nowotwory ogółem, analogicznie w województwie śląskim nastąpił wzrost umieralności na nowotwory złośliwe. Jeszcze w 2005 roku województwo śląskie było czwartym województwem w Polsce pod względem współczynnika umieralności na nowotwory złośliwe, natomiast w 2013 r. zajmowało już 2 miejsce, zaraz po

51 brak dostępnych danych dotyczących zapadalności w pozostałych latach wg województw.


województwie łódzkim, w którym podobnie jak w przypadku nowotworów ogółem, współczynnik umieralności we wszystkich analizowanych latach był najwyższy.

Rys 23 Umieralnośd z powodu nowotworów złośliwych w Polsce i w województwach na 100 tys. mieszkaoców *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS]

Struktura zgonów na nowotwory złośliwe w województwie śląskim jest podobna jak w kraju. U kobiet największy odsetek zgonów w 2010 roku stanowiły zgony na nowotwór złośliwy oskrzeli i płuc – 15,1% następnie sutka – 12,8% oraz okrężnicy– 8,1%. Wśród mężczyzn pierwsze miejsce stanowiły zgony z powodu nowotworów złośliwych oskrzeli i płuc – 31,2%, gruczołu krokowego – 7,6%, następnie okrężnicy – 7,3% oraz żołądka – 6,7%.

Niemal 50% wszystkich zgonów z powodu nowotworów złośliwych stanowią zgony spowodowane nowotworami złośliwymi układu trawiennego (żołądka, okrężnicy, odbytnicy, złącza jelit i odbytu), układu oddechowego (tchawicy, oskrzeli i płuc), oraz nowotworami kobiecych piersi i szyjki macicy.




Rys 24 Wskaźniki umieralności na nowotwory złośliwe na 100 tys. mieszkaoców w powiatach województwa śląskiego *Źródło: na podstawie danych WNSOZ ŚUW w: Nowotwory złośliwe w województwie śląskim – 2014]

Biorąc pod uwagę obie płci, najwięcej zgonów stwierdza się z powodu nowotworów złośliwych układu oddechowego. W 2013 r. z powodu nowotworu złośliwego tchawicy, oskrzela i płuc zmarło w całej Polsce 22 655 osób, współczynnik umieralności na 100 tys. ludności wynosił wówczas 58,9. Ponadto na przestrzeni ostatnich lat systematycznie wzrasta liczba zgonów spowodowana nowotworami złośliwymi tchawicy, oskrzela i płuc. W 2005 r. w całej Polsce zarejestrowano 21 515 zgonów, w 2007 r. – 22 148, w 2009 r. – 22 348, w 2011 r. – 22 251, a w 2013 r. – 22 655. Współczynnik umieralności na 100 tys. ludności w analizowanych latach wynosił odpowiednio 56,4, 58,1, 58,6, 57,7 i 58,9. W województwie śląskim w 2013 r. miało miejsce 59,5 zgonów na 100 tys. ludności, czyli o 3,7 więcej niż w 2005 r. Obserwuje się jednak nieznaczny spadek w stosunku do roku 2009, kiedy współczynnik umieralności wynosił 60,2. W 2013 r. województwo śląskie było siódmym województwem w kraju pod względem liczby zgonów z powodu nowotworów złośliwych tchawicy, oskrzeli i płuc na 100 tys. ludności, a współczynnik umieralności był nieznacznie wyższy (o 0,6) od współczynnika umieralności w Polsce.

Częstą przyczyną zgonów są także nowotwory złośliwe żołądka, okrężnicy, odbytnicy, złącza jelit i odbytu. W tej grupie nowotworów złośliwych także obserwuje się wzrost umieralności na przestrzeni ostatnich lat. W 2013r. zgonów z powodu tej grupy nowotworów było 577 więcej niż w roku 2005, współczynnik umieralności wzrósł z 39,2 w 2005 r. do 42,9 w 2013r. Różnice między umieralnością na nowotwory złośliwe tego układu pomiędzy różnymi regionami Polski nie są znaczne, ale najwyższy współczynnik w 2013 r. zanotowano w województwie śląskim, gdzie z powodu nowotworów złośliwych żołądka, okrężnicy, odbytnicy, złącza jelit i odbytu zmarły wówczas 49,4 osoby na 100 tys. ludności. Województwo śląskie na przestrzen i prawie wszystkich analizowanych lat charakteryzowało się najwyższym współczynnikiem umieralności z powodu nowotworów złośliwych żołądka, okrężnicy, odbytnicy, złącza jelit i odbytu (I miejsce w skali kraju jeśli chodzi o najwyższe wskaźniki w kraju), z


wyjątkiem roku 2011, kiedy nieznacznie wyprzedziło je województwo opolskie (o 0,3) oraz roku 2005, kiedy wyższy o 0,5 współczynnik odnotowano w województwie łódzkim.

Rys 25 Umieralnośd z powodu nowotworów żołądka, okrężnicy, odbytnicy, złącza jelit i odbytu w Polsce i w województwach na 100 tysięcy mieszkaoców *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

W grupie kobiet bardzo częstą przyczyną zgonów są nowotwory złośliwe piersi i szyjki macicy. W tej grupie chorób także obserwuje się tendencję wzrostową w zakresie umieralności. Jeszcze w 2005 r. w całej Polsce z powodu nowotworów piersi i macicy zmarło 34,8 na 100 tys. kobiet, a w roku 2013 współczynnik ten wzrósł do 37,6. Na przestrzeni wszystkich analizowanych lat najwyższy współczynnik umieralności z powodu nowotworów złośliwych piersi i szyjki macicy odnotowano w województwie śląskim, gdzie na 100 tys. w 2005 r. wyniósł on 44,2, w 2007 r. – 44, w 2009 r. – 39,4, w 2011 r. – 41 i w 2013 r. – 44,9. Podobnie jak miało to miejsce w całej Polsce, także w województwie śląskim obserwuje się tendencję spadkową pomiędzy rokiem 2007 i 2009, oraz tendencję wzrostową w latach 2009-2013. Należy jednak zauważyd, że województwo śląskie, pomimo iż charakteryzuje się najwyższym współczynnikiem umieralności z powodu nowotworów złośliwych piersi i szyjki macicy, to na przestrzeni analizowanych lat nastąpił tam niemalże najniższy wzrost w kraju – o 0,6 zgonu na 100 tys. kobiet.

Rys 26 Umieralnośd z powodu nowotworów kobiecych piersi i macicy w Polsce i w województwach na 100 tysięcy mieszkaoców *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+




Jednostki chorobowe specyficzne dla województwa śląskiego w grupie chorób układu oddechowego

Choroby układu oddechowego są jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych o tendencji wzrostowej. Przewlekłe choroby układu oddechowego, do których zalicza się m.in. astmę oraz przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), stanowią obecnie duże wyzwanie dla medycyny XXI w. Choroby zakaźne układu oddechowego, w tym np. gruźlica także stanowią w dalszym ciągu istotny problem zdrowotny wśród mieszkaoców Polski. Jedną z najczęściej występujących chorób układu oddechowego jest astma. W badaniu EHIS przeprowadzonym przez GUS w 2009 r., 3,7% dorosłych (powyżej 15 roku życia) zadeklarowało występowanie choroby w momencie badania, a 0,6 % zgłosiło występowanie choroby w przeszłości. Na tej podstawie oszacowano, że w 2009 r. na astmę chorowad mogło w Polsce nawet 1 171 700 dorosłych osób. Według badania EHIS astma występowała najczęściej w województwie małopolskim (u 3847,5 osób na 100 tys. ludności). Województwo śląskie uplasowało się na 3 pozycji w kraju pod względem występowania astmy u ogółu społeczeostwa z liczbą 3557,6 chorych na 100 tys. ludności. Do odnotowania tego wysokiego współczynnika zapadalności na astmę, przyczyniad się może w dużej mierze najwyższa w Polsce zapadalnośd na pylicę płuc

52, której astma jest powikłaniem (podobnie jak przewlekła obturacyjna choroba

płuc - POChP). Występowanie astmy w całej Polsce częściej deklarowały kobiety (3283,4 na 100 tys. ludności), niż mężczyźni (2840,7 na 100 tys. ludności). W przypadku kobiet województwo śląskie uplasowało się na 2 miejscu z liczbą 4181,2 chorych na 100 tys. ludności, zaraz po województwie lubelskim (4233,3). W przypadku mężczyzn liczba osób na 100 tys. ludności deklarująca występowanie choroby była w województwie śląskim niższa niż w 6 innych województwach i wynosiła 2887,6. Województwo śląskie zajęło zatem 7 pozycję w kraju pod względem występowania astmy wśród mężczyzn w województwie śląskim.

Pomimo spadku zapadalności na przestrzeni ostatnich lat, w dalszym ciągu bardzo istotnym problemem wśród chorób układu oddechowego jest gruźlica. Gruźlica jest chorobą zakaźną i zajmuje niekiedy inne narządy innych układów takich jak moczowo-płciowy czy kostny i zaliczana jest na ogół do chorób zakaźnych, jednak ze względu na to, że w niemal 90% przypadków dotyczy układu oddechowego, została zaliczona do jednostek chorobowych w tej grupie. W latach 2008 – 2014 w województwie śląskim współczynnik zapadalności na gruźlicę wynosił odpowiednio: 22,2; 24,1; 25,5; 28 (najwyższy współczynnik w analizowanych latach); 25,6; 23,9 i 25,1 na 100 tys. ludności. Są to współczynniki znacząco wyższe od analogicznych w kraju, które wynosiły w tych latach: 21,2; 21,6; 19,7; 22,2; 19,6; 18,8 i 17,4 na 100 tys. ludności. Województwo śląskie we wszystkich analizowanych latach charakteryzowało się wyższym współczynnikiem zapadalności niż średnia ogólnopolska. Ponadto na przestrzeni analizowanych lat zaobserwowano wzrost nowych przypadków zachorowao w tym województwie. Współczynnik zapadalności w 2014 r. wyniósł tam 25,1 na 100 tys. ludności, czyli o 2,9 więcej niż w roku 2008. Najwyższy współczynnik zapadalności (28) zanotowano w województwie śląskim w 2011, a w 2013 roku województwo śląskie uplasowało się na III miejscu w kraju pod względem zapadalności na gruźlicę.

Rys 27 Zachorowania na gruźlicę w Polsce i w województwach *źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS]

Jak świadczą wyniki analiz na poziomie regionalnym

53, najtrudniejsza sytuacja w województwie, jeśli chodzi i zapadalnośd na

gruźlicę występuje obecnie w subregionie północnym (powiaty kłobucki i lubliniecki) i centralnym (Bytom, Chorzów), jak wynika

52

Ze względu na to, iż jest to choroba zawodowa, szczegółowe dane na temat zapadalności w województwie śląskim zostały przedstawione w kolejnym rozdziale, poświęconym w całości problemom zdrowotnym mieszkaoców regionu w odniesieniu do przyczyn wykluczenia z rynku pracy. 53 Na podstawie Zachorowania i zgony na gruźlicę – wybrane dane, Śląski Urząd Wojewódzki WNSOZ 2014.


z etiologii choroby obszary te należy uznad za potencjalne ogniska zakaźne, co nakazuje objęcie tych rejonów szczególnie działaniami profilaktycznymi w celu zahamowania dalszego rozprzestrzeniania się tej choroby.

Rys 28 Wskaźnik zapadalności na gruźlicę na 100 tys. osób w powiatach województwa śląskiego w 2013 roku *Źródło: opracowanie na podstawie danych ŚUW WNSOZ]

Jak wspomniano wyżej, województwo śląskie w ostatnich latach cechował spadek zapadalności na te chorobę, jednak odnotowany w roku 2013 roku

54 ponowny wzrost zachorowao oraz zagrożenie zwiększaniem się liczny chorych ze względu na

zakaźny charakter tego schorzenia stanowi ponownie wyzwanie dla opieki zdrowotnej w regionie. Sytuację w tym zakresie pogarsza fakt, iż na przestrzeni wszystkich analizowanych lat, wskaźniki umieralności z powodu gruźlicy były w województwie śląskim najwyższe w Polsce. Wynika to z długiego okresu trwania tej choroby, która w ciągu kilkunastu lat prowadzi do śmierci, a więc obecne przypadki śmiertelne to efekt wysokiej zapadalności na gruźlicę w województwie śląskim w latach 1990-2000

55,

której rozprzestrzenianie się – wg opinii ekspertów56

– zostało obecnie zahamowane (o czym świadczą również przytoczone wyżej dane statystyczne dotyczące zmniejszającego się odsetka zapadalności na tę chorobę w województwie śląskim). Jednocześnie należy podkreślid, że na przestrzeni ostatnich 10 lat województwo śląskie cechował najwyższy w kraju współczynnik umieralności z powodu gruźlicy, wynoszący w 2005 roku 3,7 (I miejsce w kraju), w 2007, 2009 i 2011- 3,9

54 Najnowsze dostępne dane dotyczą roku 2013, brak dostępnych danych za rok 2014-2015, na podstawie Zachorowania i zgony na gruźlicę – wybrane dane, Śląski Urząd Wojewódzki WNSOZ 2014. 55

Na podstawie: Gruźlica – ciągle groźna. Śląski Urząd Wojewódzki WNSOZ 2013. 56 Por. wywiady pogłębione z ekspertami (konsultantami wojewódzkimi) ds. chorób płuc i gruźlicy, ds. epidemiologii, zdrowia publicznego oraz ds. kontraktowania NFZ w ramach niniejszego badania.




(współczynnik na tym samym poziomie - I miejsce w kraju w tych latach) oraz 2,9 w 2013 roku (ponownie I miejsce w kraju). Powyższe dane na temat wysokiego współczynnika umieralności w połączeniu z wzrastającym ponownie w ostatnich latach współczynnikiem zapadalności na tę chorobę w regionie, nakazuje wskazanie jej jako jednostki chorobowej stanowiącej (w grupie chorób zakaźnych) istotny problem zdrowotny w regionie, stanowiący przesłankę do ukierunkowania środków RPO WSL w obszarze zdrowia na zapobieganie jej rozprzestrzenianiu, zmniejszenie umieralności i poprawę stanu opieki zdrowotnej w odniesieniu do pacjentów cierpiących na te chorobę.

W skali Polski obecnie choroby układu oddechowego są czwartą w kolejności, po chorobach układu krążenia, nowotworach, wypadkach i zatruciach, najczęstszą przyczyną zgonów. Do najczęstszych przyczyn zgonu w grupie chorób układu oddechowego zalicza się między innymi zapalenie płuc, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, astmę oskrzelową i inne przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych, w tym: gruźlicę.

W ostatnich latach obserwuje się w kraju wzrost liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego. W 2005 r. z powodu tej grupy chorób zmarło 18 547 osób, współczynnik umieralności na 100 tys. ludności wynosił wówczas 48,7. W 2013 r. liczba zgonów z powodu chorób układu oddechowego była o 4 400 większa niż w 2005 r. i wynosiła 22 947, współczynnik umieralności osiągnął wówczas wartośd 59,6. W województwie śląskim współczynnik umieralności w analizowanych latach nie był wysoki w porównaniu do innych województw i w 2005 r. wynosił 49,8, w 2007r. – 52,4, w 2009 r. – 55,6, w 2011 r. 42,8, a w 2013 r. – 49,8. Pomimo nieznacznego wzrostu umieralności w województwie śląskim pomiędzy rokiem 2011 i 2013 należy zauważyd, że w ostatnich latach jest to jeden z niższych współczynników w Polsce (VIII miejsce w kraju w 2014 roku).

Rys 29 Umieralnośd z powodu chorób układu oddechowego w Polsce i w województwach na 100 tysięcy mieszkaoców *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

Jednostki chorobowe specyficzne dla województwa śląskiego w grupie chorób zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych

Do grupy zaburzeo wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych zalicza się m.in. cukrzycę i inne zaburzenia regulacji glukozy, choroby tarczycy (niedoczynnośd, nadczynnośd, choroba Hashimoto), niedobory pokarmowe, niedożywienie, otyłośd. Nie wszystkie choroby zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych prowadzą bezpośrednio do zgonu, ale na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się tendencję wzrostową w zakresie umieralności z powodu tej grupy chorób, przy czym zdecydowaną większośd zgonów w tej grupie stanowią zgony z powodu cukrzycy. W 2005 r. z powodu zaburzeo wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych w całej Polsce zmarło 5 950 osób, natomiast ciągu następnych 8 lat liczba ta zwiększyła się aż o 1 879 zgonów (w 2013 r. zanotowano ich 7 829). Współczynnik umieralności z powodu tych zaburzeo w skali kraju wzrósł z 15,6 w 2005 r. do 20,3 w 2013r. W województwie śląskim na przestrzeni ostatnich lat następował systematyczny wzrost liczby zgonów spowodowanych zaburzeniami wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych. W 2005 r. województwo śląskie było 6 województwem w Polsce pod względem liczby zgonów na 100 tys. ludności. Następnie współczynnik umieralności wzrastał i w 2007 r. wynosił 20,2, w 2009r. –25,1, w 2011r. – 26,1, a w 2013r. – 28,9. Na skutek tego wzrostu śląskie stało się drugim, po warmiosko-mazurskim, województwem z największą liczbą zgonów z powodu chorób układu wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych. Zaburzenia stanowią zatem istotny problem w tym regionie Polski.


Rys 30 Zgony z powodu zaburzeo wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych w Polsce i w województwach na 100 tysięcy mieszkaoców *Źródło: opracowanie własne na podstawie prognoz GUS+

Przesłanką do wskazania tej grupy chorób jako istotnej (specyficznej) dla województwa śląskiego jest zajmowanie przez region w ostatnich latach III (w 2009 - współczynnik umieralności dla województwa śląskiego wynosił 25,1 wobec 18,7 w skali kraju), I (w 2011 współczynnik umieralności dla województwa śląskiego wynosił 26,1 wobec 18,5 w skali kraju) i II (w 2013r. współczynnik umieralności dla województwa śląskiego wynosił 28,9 wobec 20,3 w skali kraju) miejsca w kraju, jeśli chodzi o umieralnośd osób cierpiących na te schorzenia. Do śmiertelności w tej grupie chorób przyczyniają się przede wszystkim cukrzyca i choroby tarczycy. Na podstawie badania ankietowego EHIS oszacowano, że w 2009 r. na choroby tarczycy w Polsce chorowało blisko 1 475 900 Polaków, a dodatkowo niespełna 370 tys. doświadczyło tych chorób w przeszłości. Z kolei według raportu Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego z 2013 r. na temat stanu zdrowia mieszkaoców województwa, w 2011 r. liczba osób ze stwierdzonymi chorobami tarczycy na 100 tys. ludności wynosiła w województwie śląskim 1 653, a w roku 2012 – 1 469, w ostatnim okresie więc spadała, podobnie jak wskaźnik zapadalności na tę chorobę, który w województwie śląskim w 2011r. wynosił 23,3, a w 2012 r. obniżył się do 22,1. Należy więc przyjąd, iż w grupie chorób wydzielania wewnętrznego i metabolicznych do zajmowania pierwszych trzech miejsc w kraju (w porównaniu do współczynnika umieralności w innych regionach), przyczynia się przede wszystkim najczęściej występujące w tej grupie chorób schorzenie, jakim jest cukrzyca.

Jak wynika z raportu o stanie zdrowia mieszkaoców Polski z 2009 roku, w Polsce cukrzyca występowała wówczas u 4445,6 osób na 100 tys. ludności, częściej jednak dotykała kobiety (5128,5 chorych na 100 tys. kobiet) niż mężczyzn (3714,3 na 100 tys. mężczyzn). Z raportu wynika także, że województwo śląskie zajęło I miejsce w rankingu najwyższej zapadalności

57 na cukrzycę z

liczbą 5781,4 na 100 tys. ludności. Pomiędzy pozostałymi województwami w rankingu występują znaczące różnica – II miejsce w rankingu zajmuje województwo dolnośląskie, gdzie liczba osób deklarujących występowanie choroby na 100 tys. ludności była znacznie niższa niż w województwie śląskim i wynosiła 4898. Biorąc pod uwagę poszczególne grupy płci województwo śląskie zajmuje także I miejsce w Polsce pod względem chorobowości cukrzycy zarówno wśród mężczyzn i kobiet. Ponadto występuje bardzo duża różnica pomiędzy chorobowością w województwie śląskim a w pozostałej części kraju – w pozostałych województwach jest ona znacząco niższa. W 2009 roku na 100 tys. kobiet u 6407 stwierdzono występowanie tej choroby (jedyne województwo w kraju, w którym współczynnik przekroczył wartośd 6 tys.), natomiast na 100 tys. mężczyzn - u 5109 z nich.

Jeśli chodzi o różnice w zakresie współczynnika zapadalności na cukrzycę w poszczególnych powiatach województwa śląskiego, najwyższy współczynnik zachorowalności odnotowuje się w powiecie myszkowskim (wskaźnik zachorowao 118 na 10 tys. mieszkaoców), dalej Bytomiu, powiecie mikołowskim i cieszyoskim (pomiędzy 62,2 a 118 na 10 tys. mieszkaoców).

57 W tym miejscu ze względu na dostępnośd jedynie takich danych jako współczynnik zapadalności potraktowano chorobowośd, czyli wystąpienie danej choroby na 100 tys. osób.




Rys 31 Wskaźniki zapadalności na cukrzycę na 10 tys. osób w powiatach województwa śląskiego w 2013 roku *Źródło: na podstawie danych WNSOZ ŚUW+

Cukrzyca jest przyczyną 95% zgonów spowodowanych zaburzeniami wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych. Ze względu na tak duży udział zgonów z powodu cukrzycy w ogólnej liczbie zgonów spowodowanych omawianą grupą chorób, sytuacja w zakresie umieralności z powodu cukrzycy jest bardzo podobna do umieralności z powodu wszystkich zaburzeo wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemian metabolicznych. W obu przypadkach na przestrzeni ostatniej dekady odnotowuje się wzrost liczby zgonów. W przypadku cukrzycy, w 2013 r. było ich niemalże 2000 więcej niż w 2005 r. a współczynnik umieralności na 100 tys. ludności wzrósł z 14,3 w 2005 r. do 19,3 w 2013 r. Województwo śląskie wyróżnia się na tle innych województw bardzo dużą liczbą zgonów z powodu cukrzycy – w 2013 r. odnotowano ich w województwie śląskim 1299, co stanowi 17,4% zgonów z tej przyczyny w całej Polsce. Współczynnik umieralności z powodu cukrzycy na 100 tys. ludności był tam we wszystkich analizowanych latach wyższy od średniej ogólnopolskiej, w 2005 r. wynosił 16,4, w 2007 r. – 19,1, w 2009 r. – 23,7, w 2011 r. 25,3 i 28,2 w 2013 r. – nastąpił zatem znaczny wzrost na przestrzeni analizowanych lat. Jeszcze w 2005 i 2007 roku województwo plasowało się na V miejscu pod względem umieralności z powodu cukrzycy w Polsce, w 2009 wskoczyło na miejsce III, natomiast w 2011 roku województwo śląskie zajmowało już I miejsce w rankingu umieralności w Polsce. W 2013r. współczynnik umieralności był wyższy jedynie w województwie warmiosko-mazurskim i wynosił 30, województwo śląskie zajmowało zatem II miejsce w kraju pod względem liczby zgonów na 100 tys. mieszkaoców z powodu cukrzycy. Można zatem stwierdzid, że cukrzyca ze względu na dużą chorobowośd i śmiertelnośd w województwie śląskim stanowi istotny problem w tym regionie, co należałoby uwzględnid podczas planowania polityki zdrowotnej województwa w perspektywie finansowej 2014-2020.


Rys 32 Zgony spowodowane cukrzycą w Polsce i w województwach na 100 tysięcy mieszkaoców *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS]

Jednostki chorobowe specyficzne dla województwa śląskiego w grupie chorób (zaburzeń) psychicznych

Większośd najczęściej występujących zaburzeo psychicznych, czyli różnych postaci depresji oraz zaburzeo lękowych, które - według ekspertów - stanowią obecnie grupę najbardziej rozpowszechnionych schorzeo psychicznych

58, nie wpływa na

funkcjonowanie chorego w takim stopniu jak ma to miejsce w najpoważniejszych w tej grupie chorobach, czyli psychozach (zalicza się do nich: schizofrenię, psychozę maniakalno-depresyjną - zaburzenie afektywne dwubiegunowe). Najczęściej objawiają się one znacznym poczuciem cierpienia i obniżają jakośd życia, są także przyczyną wyłączenia z aktywności zawodowej, jak również społecznej i rodzinnej

59.

W badaniu EHIS przeprowadzonym w 2009 roku przez GUS, 2,5% osób w Polsce powyżej 15 roku życia zadeklarowało występowanie przewlekłej depresji, a 0,5% zgłosiło jej wystąpienie w przeszłości. Na tej podstawie oszacowano, że w 2009 roku na przewlekłą depresję cierpied mogło blisko 800 tys. dorosłych Polaków, natomiast w ponad 150 tys. doświadczyło tej choroby w przeszłości. Do przewlekłych stanów lękowych przyznało się 2% dorosłych, natomiast 0,3% badanych miało do czynienia z tą chorobą w przeszłości. Wynika z tego, że w 2009 roku przewlekłe stany lękowe mogły dotyczyd nawet 650 tys. mieszkaoców Polski.

Podczas zrealizowanego w ramach niniejszego badania wywiadu indywidualnego, konsultant regionalny województwa śląskiego ds. psychiatrii wskazywał na znaczny wzrost w ostatnich latach liczby osób cierpiących na zaburzenia nerwicowe spowodowane stresem lub pod postacią somatyczną, w tym - przede wszystkim - na zaburzenia lękowe. Podobnie poważnym problemem zdrowotnym mieszkaoców województwa śląskiego są przewlekłe depresje. Potwierdzają to dane statystyczne - wg danych GUS (badanie EHIS) województwo śląskie na tle innych pod tym względem wyróżnia wysoki współczynnik zapadalności

60 na

zaburzenia lękowe i depresje w grupie 15-29 lat, w której występują one u 1182 kobiet i 747,1 mężczyzn na 100 tys. mieszkaoców województwa śląskiego w tej grupie wiekowej, co daje łącznie współczynnik 969,4 na 100 tys. mieszkaoców województwa śląskiego w tej grupie wiekowej i III miejsce w kraju jeśli chodzi o zapadalnośd na te jednostki chorobowe. Co ważne, podobnie wysokich współczynników zapadalności nie odnotowano w regionie w odniesieniu do innych grup wiekowych (województwo zajmuje w tym zakresie VII miejsce w kraju), co w zestawieniu z przytoczonymi poniżej danymi na temat umieralności na choroby psychiczne nakazuje przypuszczad, iż są one w pewnej mierze wynikiem nie zdiagnozowanych i nie leczonych zaburzeo, które w przypadku nie podjęcia terapii, mogą zwiększad ryzyko występowania innych chorób, w tym chorób układu krążenia, a także prowadzid do stanów zagrożenia życia; z tego powodu w danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego wyróżnia się zaburzenia psychiczne i zachowania jako jedną z przyczyn zgonów.

W ramach niniejszego raportu analizie poddano liczbę zgonów z powodu zaburzeo psychicznych i zachowania we wszystkich województwach w Polsce w latach 2005 – 2013. W 2013 roku z powodu zaburzeo psychicznych zmarło 1 546 osób, czyli o 265 mniej niż w roku 2005. Współczynnik umieralności na 100 tys. ludności wynosił odpowiednio 4 w 2013 roku i 4,7 w 2005 roku. Największy współczynnik umieralności (5,7) odnotowano w 2009 roku, kiedy z powodu zaburzeo psychicznych zmarło w Polsce 2

58

Wg badania EHIS z 2009 roku, realizowanego przez GUS, może na nie cierpied ok. 10% populacji w kraju. 59 Por. szczegółowa analiza w rozdz. 4.3. poniżej. 60 W tym miejscu ze względu na dostępnośd jedynie takich danych jako współczynnik zapadalności potraktowano chorobowośd, czyli wystąpienie danej choroby na 100 tys. osób.




156 osób. W województwie śląskim na przestrzeni wszystkich analizowanych lat umieralnośd z powodu zaburzeo psychicznych była wyższa niż w Polsce, współczynnik na 100 tys. ludności wynosił w 2005 roku 5,1, w 2007 – 6,7, w 2009 i 2011 – 9,5 (II miejsce w Polsce jeśli chodzi o najwyższy współczynnik umieralności), a w 2013 roku spadł do 7,6. W 2009 roku, umieralnośd z powodu zaburzeo psychicznych w województwie śląskim był najwyższa w Polsce (I miejsce wśród innych województw), a w 2011 wyższą odnotowano jedynie w województwie warmiosko mazurskim (10,5).

Rys 33 Zgony z powodu zaburzeo psychicznych w Polsce i w województwach na 100 tysięcy mieszkaoców *Źródło: opracowanie własne na podstawie prognoz GUS]

Można również przypuszczad, że niektóre z samobójstw mogą wynikad z chorób psychicznych, chod nie wszystkie samobójstwa popełniane są na skutek występowania przewlekłych zaburzeo psychicznych, mogą byd natomiast rezultatem tragicznego wydarzenia i mogą byd popełniane pod wpływem nagłego impulsu. Przypuszcza się jednak, że u podstaw części z nich leżą tłumione i nieleczone zaburzenia psychiczne, takie jak np. depresja.

Przyjmuje się, że występują dwa czynniki, które mogą pełnid istotną rolę w wystąpieniu choroby psychicznej, a mianowicie biologicznie uwarunkowana predyspozycja do zachorowania (tzw. wrażliwośd lub podatnośd na zranienie) oraz obciążenia społeczno-psychologiczne. Pośród czynników biologicznych można wyróżnid takie przyczyny zachorowao na choroby psychiczne jak: uwarunkowania genetyczne, nieprawidłowy rozwój mózgu w okresie płodowym, urazy okołoporodowe, schorzenia mózgu, uszkodzenia spowodowane przez toksyczne działanie substancji psychoaktywnych i alkoholu oraz niektórych leków, jak również choroby somatyczne, w tym choroby endokrynologiczne czy guzy mózgu. Obciążenia społeczne często mają charakter długotrwały i zalicza się do nich: niekorzystne systemy wychowawcze, patologie w rodzinie, narażenie na trudne sytuacje psychologiczne i fizyczne w okresie dorastania, brak miłości ze strony rodziców. Najczęściej choroby psychiczne dotykają osób, u których występują jednocześnie obciążenia biologiczne oraz psychologiczno-społeczne.

W skali województwa śląskiego na przestrzeni ostatnich lat zauważalne jest duże zróżnicowanie, jeśli chodzi o wystąpienie chorób z tej grupy wśród mieszkaoców poszczególnych powiatów; wg ostatnich danych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego

61, najczęściej

leczonymi po raz pierwszy z tej przyczyny byli mieszkaocy powiatów: lublinieckiego, mikołowskiego, Gliwic, Rybnika i Katowic.

61 Raport 2013. Śląski Urząd Wojewódzki (WNSOZ), Katowice 2014.


Rys 34 Wskaźniki zapadalności na choroby (zaburzenia) psychiczne na 10 tys. osób wg powiatów województwie śląskim w 2013 roku *Źródło: wg danych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego WNSOZ+

Obserwowany w województwie śląskim spadek liczby zgonów z powodu w latach 2011-2013 nie oznacza, że problem zaburzeo psychicznych przestał byd istotnym problemem w regionie, tym bardziej, że najwyższe współczynniki zapadalności na te choroby odnotowuje się w regionie w młodszej grupie osób (między 15 a 29 r.ż.), co oznacza, iż w kolejnych latach, na skutek nie podjęcia leczenia, wskaźniki umieralności w województwie mogą ponownie wzrosnąd.

Jednostki chorobowe specyficzne dla województwa śląskiego w grupie chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

Do najbardziej rozpowszechnionych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej zalicza się choroby reumatyczne takie jak m.in. reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeo rumieniowaty układowy. Choroby te zalicza się do chorób przewlekłych, które z czasem mogą doprowadzid do zgonu.

Najbardziej powszechnie występującą wśród Polaków chorobą z tej grupy jest reumatoidalne zapalenie stawów. Z badania EHIS przeprowadzonego w 2009 r. wynika, że reumatoidalne zapalenie stawów dotyczyło wówczas 8% ankietowanych osób powyżej 15 roku, a dodatkowe 0,8% badanych zgłosiło wystąpienie choroby w przeszłości. Na tej podstawie szacuje się, że choroba ta w 2009 r. dotyczyd mogła nawet ok. 2 571 700 osób. Z raportu GUS wynika także, że w 2009 roku na 100 tys. ludności reumatoidalne zapalenie stawów chorowało nawet 6 737,7 osób. Zdecydowanie częściej występowanie tej choroby deklarowały kobiety (9 148 na 100 tys.), niż mężczyźni (4 156 na 100 tys.). Zdecydowanie najczęściej występowanie tej choroby deklarowali mieszkaocy województwa opolskiego (aż 9 261,9 na 100 tys. ludności). Województwo śląskie zajęło 5 miejsce pod względem częstości występowania reumatoidalnego zapalenia stawów – na 100 tys. mieszkaoców chorobę deklarowało 7 246,7 osób. Pod względem zapadalności w grupie kobiet województwo śląskie zajmuje 6 miejsce w kraju – choroba występuje u ok. 9 681,3 na




100 tys. kobiet. W województwie śląskim 4 630,9 na 100 tys. mężczyzn przyznało się do tej choroby, co usytuowało województwo śląskie na 7 miejscu w Polsce pod względem występowania reumatoidalnego zapalenia stawów wśród mężczyzn.

W ostatnich latach obserwuje się systematyczny wzrost umieralności z powodu chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej. Współczynnik umieralności z powodu chorób tego układu w latach 2005, 2007, 2009, 2011 i 2013 wynosił odpowiednio 1,5; 1,4; 1,4; 1,4;1,6. W 2013 r. najwyższy współczynnik umieralności zarejestrowano w województwie warmiosko-mazurskim – na 100 tys. ludności z powodu chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej miało miejsce 2,5 zgonów. Województwo śląskie w analizowanych latach charakteryzowało się współczynnikiem niższym lub zbliżonym do średniej ogólnopolskiej – w 2005r. wyniósł on 1,3, w 2007r. – 0,7, w 2009 r. – 1,6, w 2011 r. – 1,5 i w 2013 r. także 1,5, co w analizowanym okresie sytuowało województwo odpowiednio na VI, XI, IV i VI miejscu w Polsce.

Rys 35 Zgony z powodu chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej w Polsce i w województwach na 100 tysięcy mieszkaoców *Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS+

Przesłanką do zaliczenia chorób z tej grupy do specyficznych dla regionu nie są jednak współczynniki zapadalności i umieralności (sytuują one województwo śląskie na odległych miejscach w stosunku do innych województw), lecz najwyższe w kraju współczynniki zapadalności na choroby układu ruchu w zakresie chorób zawodowych (współczynnik 22 na 100 tys. pracujących – 1 miejsce w kraju) oraz występowania wypadków

62 w miejscu pracy (współczynnik występowania wypadków w miejscu pracy

wynosi 78, 1 osób na 100 tys. pracujących, co sytuuje region na 1 pozycji w Polsce), jak również najwyższe współczynniki śmiertelności wskutek wypadków w miejscu pracy

63. Jak świadczą dane epidemiologiczne, wypadki w miejscu pracy w

przeważającej większości dotyczą układu kostno-mięśniowo-szkieletowego (złamania, skręcenia i inne poważne urazy układu ruchu

64), stąd z punktu widzenia zabezpieczenia systemu opieki zdrowotnej stanowią one poważny problem zdrowotny w

regionie.

Inne problemy zdrowotne specyficzne w regionie

Jednocześnie na podstawie przedstawionej w poprzednim rozdziale analizy sytuacji demograficznej w regionie, należy wskazad jako istotny obszar wymagający wsparcia ze środków RPO WSL 2014-2020 w zakresie zdrowia, problemy najstarszej i najmłodszej grupy mieszkaoców województwa śląskiego.

W województwie śląskim występuje jedna z najwyższych w kraju umieralnośd niemowląt, której przyczynami są stany okresu okołoporodowego, wady rozwojowe wrodzone, wcześniactwo oraz niska masa urodzeniowa. W ramach niniejszego raportu współczynnikiem umieralności niemowląt określa się liczbę zgonów niemowląt (dzieci, które nie ukooczyły 1 roku życia) przypadającą w danym roku na 1000 urodzeo żywych. W 2005 i 2009 roku współczynnik umieralności niemowląt był w województwie śląskim najwyższy w całej Polsce i wynosił odpowiednio 7,4 oraz 7,2. W 2014 roku współczynnik umieralności niemowląt osiągnął w województwie śląskim wartośd 4,9 co w dalszym ciągu było wartością wysoką w porównaniu do innych

62 Szczegółowe dane na temat zapadalności i umieralności w województwie śląskim zostały przedstawione w kolejnym rozdziale, poświęconym w całości problemom zdrowotnym mieszkaoców regionu w odniesieniu do przyczyn wykluczenia z rynku pracy. 63 Szczegółowe dane na temat zapadalności i umieralności w województwie śląskim zostały przedstawione w kolejnym rozdziale, poświęconym w całości problemom zdrowotnym mieszkaoców regionu w odniesieniu do przyczyn wykluczenia z rynku pracy. 64 Szczegółowe dane na temat zapadalności w województwie śląskim zostały przedstawione w kolejnym rozdziale, poświęconym w całości problemom zdrowotnym mieszkaoców regionu w odniesieniu do przyczyn wykluczenia z rynku pracy.


województw (3 lokata w kraju). Ponadto w regionie stwierdzono najwyższy w kraju wskaźnik urodzeo żywych o niskiej masie (poniżej 2500 g) wynoszący 6,5%. Powyższe dane stanowią przesłankę do skierowania szczególnej uwagi w ramach interwencji w obszarze zdrowia w województwie śląskim na opiekę nad matką i dzieckiem, zapewnienie dostępności do badao prenatalnych oraz zabezpieczenia opieki zdrowotnej w zakresie wyposażenia i infrastruktury oddziałów neonatologii śląskich szpitali.

Rys 36 Wskaźnik umieralności niemowląt wg powiatów na 1000 urodzeo żywych w województwie śląskim w 2013 roku *Źródło: na podstawie danych ŚUW - WNSOZ]

Jak pokazano na mapie województwa powyżej, najwyższe współczynniki jeśli chodzi o umieralnośd (na 1000 urodzeo żywych) niemowląt w regionie odnotowuje się w ostatnich latach w powiecie wodzisławskim, bieruosko-lędzioskim oraz Chorzowie. Według danych Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW, w największym stopniu miały na to wypływ niektóre stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym (wg danych było to odpowiednio 146 i 113 przypadków w roku 2011 i 2012, co daje współczynnik umieralności odpowiednio 3,2 oraz 3,4 na 100 tys. ludności) i w tym zakresie sytuacja uległa poprawie (w stosunku do roku 2005, kiedy to współczynnik ten wynosił 4,2). Ze względu na złożonośd przyczyn warunkujących tak wysoką umieralnośd noworodków w województwie (w etiologii wyróżnia się tu zarówno stan zdrowia matki, w tym – wystąpienie u niej ciężkich schorzeo układu wydzielniczego i chorób metabolicznych, takich jak choroby tarczycy i cukrzyca, wystąpienie konfliktu serologicznego, warunki życia, dieta, używanie przez przyszłe matki substancji psychoaktywnych, a także czynniki leżące po stronie systemu ochrony zdrowia, takich jak terminowe przeprowadzanie przez kobiety w okresie ciąży pełnego katalogu zalecanych badao diagnostycznych, opieka zdrowotna w okresie połogu

65), brak jest obecnie kompletnych i

65 Ewa Wójtowicz E., Duda-Biernacka B. Czynniki ryzyka wystąpienia niskiej urodzeniowej masy ciała (LBW) dziecka – regresja logistyczna. *w:+ Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 3, 244–249.




porównywalnych w skali kraju danych na temat zapadalności w tym zakresie. Z tego względu obszar ten wskazano jako dodatkowy opierając się na wskaźniku umieralności noworodków. Jednocześnie stan zabezpieczenia opieki zdrowotnej (zasoby sprzętowe i dostępnośd) pod tym względem był przedmiotem analizy w dalszych częściach niniejszego raportu.

Jeśli natomiast chodzi o najstarszą grupę mieszkaoców województwa śląskiego, wobec dynamiki procesu starzenia się społeczeostwa w regionie oraz wzrastającej liczby osób w wieku 65+ i 80+ w regionie

66, zapewnienie właściwej opieki zdrowotnej

tym osobom z kompleksowymi schorzeniami, typowymi dla tej grupy wiekowej oraz chorobami przewlekłymi, będzie stanowiła jedno z największych wyzwao w perspektywie najbliższych 20 lat w województwie śląskim. W związku z prognozowanymi trendami osoby aktywne zawodowo będą w najbliższej przyszłości w regionie stanowid grupę mniej liczną i bardziej zaawansowaną wiekowo, a z powodu występowania zjawiska starzenia się społeczeostwa zwiększy się odsetek osób potrzebujących opieki zdrowotnej

67, zwłaszcza w ramach różnych form dziennej i ambulatoryjnej opieki środowiskowej, dla

której wsparcie jest przewidziane w RPO WSL 20142-2020 w ramach PI 9a. Ponadto, jak świadczą wyniki przeprowadzonego badania

68, osób w tej grupie wiekowej w największym stopniu dotykają wszystkie wymienione powyżej grupy schorzeo, co

według opinii ekspertów, wymagad będzie w odniesieniu do najstarszej grupy mieszkaoców województwa śląskiego w najbliższych latach zapewnienia systemowych rozwiązao w zakresie fachowej i kompleksowej opieki specjalistów różnych dziedzin medycyny w opiece zdrowotnej, niezbędnej w ich stanie zdrowia. Stanowi to więc dodatkowe uzasadnienie dla interwencji środków RPO WSL 2014-2020 w tym zakresie.

4.3. Sytuacja zdrowotna mieszkańców województwa śląskiego w odniesieniu do

problemów wykluczających z rynku pracy

W tej części omówiono sytuację zdrowotną mieszkaoców województwa śląskiego w odniesieniu do problemów wykluczających z rynku pracy, przede wszystkim: zapadalności na choroby zawodowe ze względu na strukturę zatrudnienia w regionie, czynniki ryzyka występujące w miejscu pracy w sekcjach gospodarki, w których odnotowuje się największy odsetek zatrudnienia w województwie oraz wpływ innych czynników wykluczających z rynku pracy. W koocowej części rozdziału przedstawiono także podstawowe potrzeby placówek POZ, AOS oraz szpitali powiatowych i wojewódzkich w zakresie leczenia chorób powodujących wykluczenie z rynku pracy w województwie śląskim, a także rekomendacje co do programów profilaktycznych, jakie mogą wpłynąd na zmniejszenie zapadalności na choroby zawodowe w województwie śląskim.

Struktura zatrudnienia w województwie śląskim

W strukturze zatrudnienia w województwie śląskim, szczególnie należy zwrócid uwagę na największe (jeśli chodzi o udział procentowy i liczby bezwzględne) zatrudnienie ludności w tych sekcjach PKD, w których występuje wysoka zapadalnośd na choroby zawodowe

69, tj.:

wydobywanie węgla kamiennego i brunatnego;

produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych;

produkcja metali;

produkcja z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych;

przetwórstwo przemysłowe70

.

W latach 2010 – 2013, zatrudnienie to oscylowało wokół 30% ogółu pracujących (wynosiło w tych latach odpowiednio: 29,8%, 29,9%, 29,7% i 29,3%) i chod zauważalny jest nieznaczny spadek tej liczby, nadal odsetek ten jest najwyższy w Polsce. Poniższy rysunek pokazuje procentowy udział zatrudnionych w poszczególnych sekcjach PKD w województwie śląskim:

Rys 37 Struktura zatrudnienia w województwie śląskim w roku 2013 wg klasyfikacji PKD*Źródło: opracowanie własne po podst. GUS+

66 Liczebnośd osób w tej grupie wiekowej wg prognoz przedstawionych w rozdziale 4.1 w perspektywie roku 2050 wzrośnie w województwie śląskim niemal czterokrotnie. 67 Por. Policy paper dla ochrony zdrowia na lata 2014–2020. Krajowe Ramy strategiczne. Ministerstwo Zdrowia. Warszawa 2014. 68 Por. wyniki badania metodą wywiadów pogłębionych z ekspertami z zakresu poszczególnych dziedzin lekarskich, związanych z omówionymi wyżej schorzeniami oraz wyniki zrealizowanego badania ankietowego z przedstawicielami POZ i AOS w regionie. 69

Por. dane Instytutu Medycyny Pracy im. J. Nofera w Łodzi http://www.imp.lodz.pl/home_pl/o_instytucie/reg_and_databases/work_dissises1/dane_o_zapadalnosci *data dostępu: 23.09.2015r] 70 Na podstawie danych GUS – „Pracujący w gospodarce narodowej” w okresie 2010-2014.

http://www.imp.lodz.pl/home_pl/o_instytucie/reg_and_databases/work_dissises1/dane_o_zapadalnosci


W związku z obecnymi zmianami gospodarczymi, należy się spodziewad jednak, że w kolejnych latach zatrudnienie w regionie w branżach, w których występuje największe narażenie na działanie czynników szkodliwych

71, takich jak górnictwo i wydobywanie

węgla kamiennego i brunatnego oraz działalnośd wspomagająca górnictwo, będzie w dalszym ciągu spadała.

Sytuacja na rynku pracy w województwie śląskim nie należy do łatwych, aczkolwiek w ostatnich latach (2010-2015) stopa bezrobocia

72 pozostawała na względnie stabilnym poziomie między 10 -8,1%. W październiku 2015 roku stopa bezrobocia

wynosiła 8,1%, tym samym dało to województwu śląskiemu drugie miejsce z najniższą stopą bezrobocia73

.

Istnieje wiele czynników oddalenia się od rynku pracy, co czyni trudniejszym powrót do pracy. Są to czynniki szkodliwe lub uciążliwe występujące w miejscy pracy, ale można wyróżnid inne, m.in.: wiek, płed, poziom wykształcenia, umiejętności, doświadczenie zawodowe, miejsce zamieszkania. Zmiennośd zasad panujących na rynku pracy doprowadzid może do wykluczenia społecznego. Istnieje wiele grup, które narażone są na wykluczenie z rynku pracy, są to przede wszystkim osoby niepełnosprawne, osoby pracujące w zakładach wysokiego ryzyka, a także ludzie starsi. Ważnym czynnikiem wykluczających z rynku pracy może byd także choroba zawodowa. W dzisiejszym systemie zabezpieczenia socjalnego łatwiej jest uzyskad niezdolnośd do pracy i przejśd na rentę niż pozostad na rynku pracy. Niestety duża częśd pacjentów, u których stwierdzono niezdolnośd do pracy ma możliwośd ubiegania się o rentę stałą, czy też na czas określony. Decyzję o jej przyznaniu, orzeka lekarz orzecznik ZUS, który bierze pod uwagę stopieo niezdolności do pracy oraz czas trwania tejże niezdolności. Często fakt przyznania renty sprawia, że pracownik zostaje odsunięty z rynku pracy, przez co staje się bierny zawodowo. Należy wziąd pod uwagę przypadki, gdzie ocena niezdolności do pracy, jej stopieo, nie muszą od razu przesądzad o całkowitym zaprzestaniu aktywności zawodowej. Zaznaczyd należy, że wiele z tych osób przy odpowiednim wsparciu mogłaby nadal pracowad i generowad dochód narodowy. Opieka zdrowotna, podejście rehabilitacyjne oraz nowoczesna farmakologia mogłyby zminimalizowad konsekwencje wykluczenia tych osób, u których stwierdzono chorobę zawodową. Co więcej, oprócz opieki zdrowotnej, skupid się trzeba na podtrzymywaniu chorych w rolach społecznych, a tym samym umożliwid im dalszą edukację i utrzymanie na rynku pracy.

Choroby zawodowe w województwie śląskim

Występowanie chorób zawodowych związane jest z czynnikami szkodliwymi lub uciążliwymi występującymi w środowisku pracy. Według informacji BHP czynniki szkodliwe to takie, które powodują urazy. Czynniki niebezpieczne dzieli się w zależności od charakteru działania, można wymienid więc takie: fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychofizyczne. Ponadto innymi czynnikami niebezpiecznymi w środowisku pracy mogą byd: maszyny i urządzenia, narzędzia, spadające przedmioty, ostre elementy, substancje i materiały wybuchowe i łatwopalne, promieniowanie, hałas, pyły przemysłowe

74. Jest więc potrzeba monitorowania

zapadalności na choroby zawodowe ze względu na identyfikację miejsc pracy, sektorów gospodarki narodowej, które sprzyjają zapadalności na wielorakie choroby zawodowe w województwie śląskim. Pomimo postępu technologicznego w zakresie medycyny choroby zawodowe nadal stanowią poważny problem. Analizując zachorowalnośd na choroby zawodowe i oceniając jej poziom, należy pamiętad, że wiele z aktualnie stwierdzanych chorób jest skutkiem wieloletniego działania czynników szkodliwych.

Analiza zapadalności na choroby zawodowe w województwie śląskim pozwoli na postawienie odpowiednio wczesnej diagnozy i przeprowadzenie rehabilitacji zawodowej, co będzie skutkowało zminimalizowaniem wpływu chorób zawodowych na wydajnośd w pracy oraz na stopieo wykluczenia społecznego. Z tego względu „istnieje koniecznośd dokonania fundamentalnej zmiany w sposobie traktowania problemu schorzeo przewlekłych przez decydentów, specjalistów ochrony zdrowia, pracodawców a nawet samych pacjentów. Praca musi stad się pierwszoplanowym efektem leczenia, ponieważ kontynuacja zatrudnienia lub powrót do pracy pozytywnie wpływa na somatyczny i psychiczny stan osób przewlekle chorych i zmniejsza społeczny ciężar chorób w Polsce”

75.

W niniejszej części raportu przeanalizowano zapadalnośd na choroby zawodowe w województwie śląskim. Pod pojęciem choroby zawodowej rozumie się patologię wywołaną czynnikami szkodliwymi występującymi w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy i jednocześnie znajdująca się w urzędowym wykazie chorób zawodowych, jako pojęcie medyczno-prawne

76.

Dane analizowane pokazują, że województwo śląskie na tle całego kraju wyróżnia wysoka zapadalnośd na choroby zawodowe, co jest bezpośrednio związane ze strukturą zatrudnienia w regionie (osiągające najwyższe wartości odsetki zatrudnienia w branżach, w których ryzyko wystąpienia chorób zawodowych jest największe, tj. górnictwo i wydobywanie oraz przetwórstwo przemysłowe, szczególnie: produkcja metali i metalowych wyrobów gotowych, produkcji maszyn i urządzeo oraz produkcja wyrobów gumowych).

Porównując województwo śląskie z innymi województwami w Polsce stwierdzid należy, że zapadalnośd na choroby zawodowe jest zdecydowanie wyższa niż w innych regionach.

71

Por. niżej. 72 Stopa bezrobocia to miara opisująca jego stan, będąca stosunkiem osób bezrobotnych do aktywnych zawodowo 73 WUP w Katowicach, Bezrobocie w województwach w 2015r., 10.2015. 74 R. Majer, Czynniki niebezpieczne w środowisku pracy mogą prowadzid do powstania urazu, dostępny: http://www.bhp.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/czynniki-niebezpieczne-w-srodowisku-pracy-moga-prowadzic-do-powstania-urazu, dn. 24.11.2015. 75 K. Zhelthoukhova, S.Bevan, A.Reich, Zdolni do pracy? Choroby układu mięśniowo-szkieletowego a rynek pracy w Polsce, s. 12, 2011. 76 N.Szeszenia-Dąbrowska, U.Wilczyoska, Choroby zawodowe w Polsce. Statystyka i epidemiologia, Łódź 2007, s.11.

http://www.bhp.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/czynniki-niebezpieczne-w-srodowisku-pracy-moga-prowadzic-do-powstania-urazu

http://www.bhp.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/czynniki-niebezpieczne-w-srodowisku-pracy-moga-prowadzic-do-powstania-urazu




Rys 38 Liczba osób, u których stwierdzono choroby zawodowe w latach 2012 – 2014 w województwach w Polsce *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS - www.stat.gov.pl]

W 2014 roku w województwie śląskim aż u 649 osób stwierdzono chorobę zawodową. Fakt ten plasuje województwo na pierwszym miejscu w kwestii związanej z zapadalnością na choroby zawodowe. W porównaniu do lat wcześniejszych zauważyd można, że liczba zachorowao maleje, co nie zmienia faktu, że w innych województwach sytuacja jest lepsza. Aczkolwiek tak wysoka liczba osób zapadających na choroby zawodowe w województwie śląskim związana jest z liczbą osób pracujących w województwie śląskim. Województwo śląskie zajmuje drugie miejsce, jeśli chodzi o liczbę osób zatrudnionych (1 638 657 osób zatrudnionych w 2014 roku).

Co do chorób zawodowych, na które w sposób szczególny narażeni są pracownicy rynku pracy w województwie śląskim stwierdzid należy, że w latach 2005 – 2014 dominowały niezmiennie zachorowania na pylice płuc. Choroba ta wyraźnie dominuje w województwie śląskim, gdzie orzeka się zdecydowaną większośd (ok. 2/3 w skali kraju) jednostek chorobowych tego typu; jest to jedyna choroba zawodowa, w przypadku której występuje tak silnie uwarunkowanie regionalne. Podobny trend widoczny jest jeśli chodzi o obustronny trwały ubytek słuchu – w przypadku tej jednostki chorobowej występuje również relatywnie silnie uwarunkowanie regionalnie – występuje ona wyraźnie najczęściej w województwie śląskim.

Jeśli chodzi o przewlekłe choroby narządu głosu – tę jednostkę chorobową cechuje wyraźnie większe zróżnicowanie międzywojewódzkie, przy czym w analizowanych latach regionami, w których liczba orzeczonych chorób zawodowych zaklasyfikowanych do tej kategorii kształtowania się na najwyższym poziomie były województwa: wielkopolskie, lubelskie, małopolskie i pomorskie, a w ostatnich latach także śląskie.

W skali kraju największa częśd stwierdzonych chorób zawodowych dotyczy osób powyżej 45. roku życia, (86,9%), zaś druga, co do liczebnośd grupa to osoby w wieku emerytalnym, które stanowią 13,9%. Jest to związane z podstawowym czynnikiem wystąpienia tych chorób, jakim jest okres narażania– dla 76,3% stwierdzonych chorób zawodowych wynosił on ponad 20 lat. Czynnikami wpływającymi na tak dużą zapadalnośd na choroby zawodowe w województwie śląskim są m.in. czynniki szkodliwe w środowisku pracy, tym bardziej że zapadalnośd na choroby zawodowe w największym stopniu dotyczy takich działalności, które dominują w gospodarce województwa śląskiego.

Ponadto na zapadalnośd na wiele chorób wpływ mają także czynniki związane z zanieczyszczeniem powietrza. Województwo śląskie cechuje się wysokim poziomem zanieczyszczenia powietrza. Do atmosfery emitowane są substancje wpływające ujemnie na zdrowie człowieka oraz pyły ze spalania paliw, materiałów ogniotrwałych, krzemowych, nawozów sztucznych. Według danych GUS stwierdzid można, że województwo śląskie zajmuje czołowe miejsce pod względem emitowanych do atmosfery pyłów i gazów. W 2013 roku emisja pyłów z zakładów zlokalizowanych na terenie województwa stanowiła 21% emisji krajowej, natomiast gazów -29%. Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza koncentrowały się w 9 miastach województwa śląskiego.

W poniższej tabeli zestawiono współczynniki zapadalności na 100 tys. pracujących dla 4 najczęściej stwierdzanych chorób zawodowych w województwie śląskim, tj. pylicy płuc, obustronnego trwałego ubytku słuchu, zespołu wibracyjnego oraz chorób układu ruchu:

http://www.stat.gov.pl/


Tab 4 Zapadalnośd na choroby zawodowe w województwie śląskim w latach 2005-2014 w przeliczeniu na 100 000 pracujących w województwie śląskim i w Polsce *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS - www.stat.gov.pl oraz danych Instytutu Medycyny Pracy im. J.

Nofera w Łodzi+

Nazwa jednostki chorobowej

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Pylica płuc

Woj. śląskie 36,17 37,47 39,58 37,14 33,43 47,82 42,19 31,13 30,17 35,12

Polska 6,79 6,61 6,72 6,52 6,01 7,23 6,43 5,22 5,23 5,44

Obustronny trwały ubytek słuchu

Woj. śląskie 10,71 9,24 6,28 8,24 8,22 10,11 5,75 4,99 3,73 2,79

Polska 3,42 2,92 2,42 2,25 2,47 3,03 2,35 2,00 1,70 1,51

Zespół wibracyjny

Woj. śląskie 3,77 3,53 4,00 2,93 3,79 2,72 3,89 4,29 2,02 1,32

Polska 0,99 0,79 0,90 0,79 0,81 0,53 0,71 0,74 0,33 0,33

Choroby układu ruchu Woj. śląskie 1,11 2,27 2,45 1,43 2,66 2,41 2,18 2,34 1,17 1,70 Polska 0,79 0,84 0,94 1,12 1,04 1,20 0,92 1,08 0,78 0,87

Dla wszystkich wymienionych powyżej chorób współczynniki te w latach 2005-2014 sytuowały województwo śląskie na I i II miejscu w kraju, przy czym dla pylic płuc i obustronnego trwałego ubytku słuchu w całym tym okresie jest to I miejsce w kraju, dla zespołu wibracyjnego i chorób układu ruchu – I miejsce w ostatnich 5 latach (w okresie wcześniejszym I lub II) .

Jeśli chodzi o najczęściej występującą w województwie chorobę zawodową - o wiele częściej na pylicę płuc chorują mężczyźni. Na przestrzeni lat 2012 – 2014, 94,5% zachorowao dotyczy mężczyzn, odpowiednio 377, 367 i 429 mężczyzn oraz 22, 21 i 25 kobiet zachorowało na wskazane schorzenie. Obustronny trwały ubytek słuchu również jest chorobą, która częściej dotyka mężczyzn (97,6%) niż kobiety – średnio na przestrzeni lat 2012 - 2014 zachorowało odpowiednio 62, 47 i 35 mężczyzn oraz 2, 1 i 1 kobiet. Niezmienna sytuacja ma miejsce także w odsetku zachorowao na zespół wibracyjny - 93,6% zachorowao dotyczy mężczyzn, a zatem średnio na przestrzeni lat 2012-2014 odpowiednio 51, 24 i 16 mężczyzn oraz 3, 2 i 1 kobieta zachorowała na wskazane schorzenie. Podobnie kształtują się te współczynniki jeśli chodzi o choroby układu ruchu. Inaczej sytuacja wygląda jeśli chodzi o zapadalnośd na choroby zawodowe związane z układem nerwowym, częściej chorują kobiety niż mężczyźni. W latach 2012 – 2014 zanotowano odpowiednio 44,37 i 22 kobiet, które zachorowały na wskazane schorzenie oraz 10, 9 i 5 mężczyzn. W związku z tym aż 81,2% zachorowao dotyczyło kobiet.

W tabeli poniżej zestawiono czynniki szkodliwe występujące w miejscu pracy, które stanowią przyczynę wystąpienia chorób zawodowych, dla których współczynnik zapadalności na 100 tys. pracujących jest dla województwa śląskiego najwyższa w kraju

77. Jak świadczą dane przedstawione w Tab.5 (poniżej), najczęstszą przyczyną chorób zawodowych w skali kraju było

narażenie na stycznośd z różnego rodzaju pyłami (35,2% ogółu przypadków). Ze względu na rodzaj wykonywanej pracy i dominację niektórych branż na terenie województwa śląskiego, można stwierdzid, że w regionie właśnie ta choroba również jest najczęstszą przyczyną zapadalności na choroby zawodowe. Osoby pracujące w dominujących branżach województwa śląskiego są narażone przede wszystkim na pyły nieorganiczne, wśród których wyróżnia się: pyły węgla, pył azbestu i pyły przemysłowe z zawartością wolnej krystalicznej krzemionki, przy czym praca narażająca na stycznośd z azbestem stanowi najczęściej wymieniany czynnik przyczynowy nowotworów złośliwych wśród stwierdzonych chorób zawodowych (ponad 71% wszystkich stwierdzonych przypadków). Ponad 1/3 przypadków wystąpienia choroby zawodowej w kraju przypisano działaniu czynników fizycznych, głównie sposobowi wykonywania pracy, wysiłkowi głosowemu i hałasowi. Do innych, wyróżniających się jeśli chodzi o częstośd występowania czynników przyczynowych, zaliczono: promieniowanie jonizujące (przyczyna nowotworu złośliwego płuc w 6 przypadkach) oraz pyły organiczne (tu przede wszystkim: pyły mąki i pyły roślinne, stanowiące przyczynę alergii skórnych i wziewnych).

Tab 5 Podział chorób i czynników szkodliwych ze względu na branże/ sekcję PKD *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS - www.stat.gov.pl]

Choroba Czynnik szkodliwy Branża (sekcja PKD)

Pylica płuc

Pył kopalniany, w skład którego wchodzą m.in.: pył węglowy, krzemionka, czy glinokrzemiany

Wdychanie krzemionki krystalicznej (pracownicy przemysłu ceramicznego, kamieniarskiego, pracownicy kamieniołomów, a częściowo także górnicy i hutnicy;

Wdychanie azbestu (włókien azbestowych) (94,5% zachorowao dotyczy mężczyzn)

wydobywanie węgla kamiennego i brunatnego; produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych; produkcja metali; produkcja z pozostałych mineralnych surowców

niemetalicznych; budownictwo.

Ubytek słuchu ponadnormatywny poziom hałasu w środowisku

pracy górnictwo i wydobywanie; przetwórstwie przemysłowe (szczególnie: produkcja metali i

77 W tabeli uwzględniono także przewlekłe choroby układu nerwowego ze względu na to, iż jest to choroba dla której wysoki współczynnik zapadalności w województwie śląskim (II i III miejsce w kraju w latach 2009 i 2013) dotyczył wyłącznie grupy kobiet.

http://www.stat.gov.pl/




(97,6% zachorowao dotyczy mężczyzn) metalowych wyrobów gotowych, produkcji maszyn i urządzeo oraz środków transportowych);

budownictwo; transport.

Zespół wibracyjny

Oddziaływanie na organizm ludzki drgao mechanicznych (wibracji)

(93,6% zachorowao dotyczy mężczyzn)

górnictwo i wydobywanie; przetwórstwie przemysłowe; budownictwo.

Przewlekłe choroby układu

nerwowego

nadmierne obciążenia statyczno-dynamiczne, pozostawanie przez długi okres czasu w

wymuszonej pozycji (przewaga kobiet – 81,2% zachorowao na te

choroby w skali kraju)

przetwórstwo przemysłowe; opieka zdrowotna; handel hurtowy i detaliczny.

Przewlekłe choroby układu

ruchu

nadmierne obciążenia statyczno-dynamiczne, pozostawanie przez długi okres czasu w

wymuszonej pozycji (przewaga mężczyzn– 61,2% zachorowao na te

choroby w skali kraju)

przetwórstwo przemysłowe; opieka zdrowotna; budownictwo.

Jeśli chodzi o zapadalnośd na choroby zawodowe w poszczególnych sekcjach gospodarki w Polsce, wynika ona ze specyfiki przedsiębiorstw, a w tym zakresie różni się przede wszystkim rodzajem lub poziomem ekspozycji na czynniki szkodliwe oraz liczebnością pracowników na nie narażonych. W górnictwie i wydobywaniu, czyli sekcji w której występuje największa zapadalnośd na choroby zawodowe, dotyczy ona w głównej mierze pylic płuc . Kolejną pod tym względem sekcję gospodarki - przetwórstwo przemysłowe, z uwagi na znaczną różnorodnośd typów i branż zakładów pracy w tej sekcji, cechuje znacznie większe zróżnicowanie – w 2014 roku w tej sekcji PKD dominowały również pylice płuc (19,6%), na drugim miejscu – przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego (18,9%) i ubytki słuchu (17,7%)

78.

Według badania na reprezentatywnej próbie placówek podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej w województwie śląskim, najczęstszą przyczynę wystawiania zwolnieo lekarskich są: choroby układu krążenia (choroby kardiologiczne i naczyniowe – 14,6%), choroby układu kostno-mięśniowo-szkieletowego (wśród których również najczęściej wskazywano na bóle kręgosłupa – łącznie 14%), choroby układu oddechowego (w tym – choroba obturacyjna płuc i gruźlica – 9% wskazao) oraz zwolnienia lekarskie z przyczyn związanych z układem rozrodczym (ginekologiczne, wśród których najczęściej jest to ciąża i schorzenia onkologiczne – łącznie – 9,8%). Wśród innych chorób najczęściej wymieniano: choroby endokrynologiczne i urologiczne – po 3,5%) oraz zaburzenia psychiczne i leczenie poszpitalne.

Rys 39 Przyczyny absencji w pracy mieszkaoców województwa śląskiego – cz.2 (jednostki chorobowe) *Źródło: opracowanie własne na podstawie badania placówek opieki medycznej – POZ i AOS, N=600]

Należy zwrócid uwagę na fakt, iż powyższy rozkład w placówkach opieki specjalistycznej jest związany ze specyfiką leczonych w nich chorób, a więc częściej wystawiane są tam zwolnienia lekarskie (będące przyczyną absencji w pracy) w przypadku chorób przewlekłych i nie wymagających hospitalizacji, co wyjaśnia mały odsetek ich wskazao jako przyczyny wystawiania zwolnieo lekarskich (w stosunku do skali występowania chorób onkologicznych i chorób układu krążenia) - pacjenci ci najczęściej trafiają do szpitali, a więc nie figurują w zestawieniach placówek opieki ambulatoryjnej.

Dane dotyczące wykluczenia z rynku pracy ze względu na zapadalnośd na choroby przewlekłe nie są optymistyczne, ze względu na to, iż ograniczają zdolnośd do pracy populacji regionu. Jednak na wykluczenie z rynku pracy mają wpływ także wypadki w miejscach pracy. W tej kwestii, województwo śląskie na tle innych województw w Polsce nie wypada optymistycznie. W województwie śląskim w 2013 roku, podobnie jak w latach ubiegłych, odnotowano największą liczbę osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Największy odsetek poszkodowanych w wypadkach przy pracy przypadł na 2011 rok i stanowił aż 14,4% ogółu poszkodowanych, którzy ulegli wypadkom zarejestrowanym w Polsce.

78 „Warunki pracy w 2014 r.”, GUS, Warszawa, 2015.


Rys 40 Poszkodowani w wypadkach przy pracy w latach 2009-2013 w Polsce i w województwie śląskim *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS - www.stat.gov.pl]

Pomimo tego, że liczba wypadków przy pracy w 2013 roku, w porównaniu z wcześniejszymi latami, zmniejszyła się, to jednak nadal sytuacja w województwie śląskim nie wygląda zadowalająco. W województwie śląskim w 2013 roku było aż 12051 osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy, jest to 13,7% udziału w ogóle poszkodowanych w całej Polsce.

Jednakże należy pamiętad o tym, że województwo śląskie jest jednocześnie drugie w Polsce co do liczby pracujących.

Jeśli chodzi o podział na podregiony województwa, daje się zauważyd w województwie zróżnicowanie pod tym względem. Najwięcej osób poszkodowanych odnotowano w 2008 roku w podregionie katowickim, w którym zauważyd można tendencję spadkową, aczkolwiek region ten od lat pozostaje regionem w województwie śląskim, w którym dochodzi do największej liczby wypadków. W pozostałych podregionach liczba wypadków wyglądała następująco: na drugim miejscu plasował się podregion bielski (1642), następnie sosnowiecki (1586), rybnicki (1540), gliwicki (1482), tyski (1344), bytomski (961). Najmniejszą liczbę osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy w 2013 roku odnotowano w podregionie częstochowskim.

Tab 6 Poszkodowani w wypadkach przy pracy w 2013 roku w podregionach województwa śląskiego *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS]

Jednostka terytorialna wypadki ogółem *osoby+

2008 2009 2010 2011 2012 2013

podregion bielski 2054 1636 1799 1827 1636 1642

podregion bytomski 1121 1029 1021 991 957 961

podregion częstochowski 845 772 752 932 887 697

podregion gliwicki 1819 1625 1672 1659 1552 1482

podregion katowicki 3397 3255 3242 3276 2845 2799

podregion rybnicki 2050 1866 1959 1763 1783 1540

Jak wskazują dane w tabeli powyżej w 2013 roku nieznacznie zmniejszyła się liczba osób poszkodowanych w wypadkach w województwie śląskim. W porównaniu z rokiem poprzednim liczba wypadków zmniejszyła się o 800 osób. Największą liczbę osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy w 2013 roku w województwie śląskim odnotowano w sekcjach: przetwórstwo przemysłowe (31,7%), górnictwo i wydobywanie (12,5%), handel i naprawy (11,1%), budownictwo (8,6%), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (8,2%), transport i gospodarka magazynowa (6,5%), edukacja (5,1%), rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (1,2%). Dane statystyczne wskazują ponadto, że liczba osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy w województwie śląskim, w okresie 2009 - 2013 nie uległa zasadniczym zmianom. W roku 2011 w województwie śląskim zarejestrowano aż 13987 wypadków przy pracy. Zauważalny jest trend spadkowy, jednakże związany on jest ze spadkiem osób poszkodowanych przy pracy w Polsce. Nie zmienia to faktu, że województwo śląskie nadal pozostaje w sferze wysokiego ryzyka wypadków przy pracy. Na wypadki przy pracy niezmiennie bardziej narażeni są mężczyźni niż kobiety. Wskaźnik wypadków przy pracy (na 1000 pracujących) w województwie śląskim, podobnie jak liczba wypadków w latach 2009-2013, ulegał niewielkim zmianom, jednakże nie zarejestrowano wyraźnych tendencji malejących, czy też rosnących.

Dane dotyczące liczby wypadków ciężkich oraz śmiertelnych w latach 2009 – 2013 wskazują na tendencję spadkową. Najwięcej wypadków ciężkich miało miejsce w 2009 roku, jednakże cztery lata później liczba wypadków zmalała aż o 39. Widoczne zmiany są także w liczbie wypadków śmiertelnych w latach 2009 – 2013. Liczba wypadków śmiertelnych zmniejszyła się prawie o połowę




jeśli porównamy liczbę wypadków z 2009 roku z liczbą wypadków w 2013 roku. W 2009 roku wypadkom śmiertelnym uległy aż 72 osoby, cztery lata później tych osób było 39.

Główną przyczyną wypadków w Polsce, jak i w województwie śląskim, niezmiennie są nieprawidłowe zachowanie pracownika, często spowodowane niedostateczną znajomością zagrożenia, lekceważeniem poleceo kadry zarządzającej, czy też niski stopieo koncentracji uwagi nad wykonywaną czynnością. Wśród innych częstych przyczyn wypadku można wymienid także niewłaściwy stan czynnika materialnego, brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym, niewłaściwe samowolne zachowanie pracownika bądź niewłaściwa organizacja pracy.

Sytuacja ekonomiczna w Polsce nie polepsza się ze względu na rosnącą liczbę osób, które straciły pracę ze względu na liczne czynniki wykluczające z rynku pracy. Utrata pracy spowodowana np. wypadkiem niesie za sobą ryzyko pogorszenia kondycji fizycznej i umysłowej, a w konsekwencji poważne skutki finansowe i zdrowotne. Ponadto niepokojące zjawisko starzejącego się społeczeostwa wymusza niejako, aby nie tylko tworzyd coraz więcej miejsc pracy, ale – co najbardziej istotne – upewnid się, czy miejsca pracy są bezpieczne dla pracownika, czy nie jest on narażony na liczne wypadki, ponieważ z występowania chorób przewlekłych, które są skutkiem pracy w złych warunkach, wynikają ogromne obciążenia społeczne. Kluczowym problemem jest zapobiec sytuacji, w której utrata pracy dotyka przede wszystkim grupy najbardziej narażone na wykluczenie z rynku pracy, czyli przede wszystkim niepełnosprawnych i tych mających przewlekłe problemy zdrowotne. Zauważyd należy, że te osoby są w szczególnej sytuacji, ponieważ po wyjściu takich osób z rynku pracy ich szanse na powrót do pracy są bardzo małe.

Według danych ZUS zebranych w 2013 roku przez Departament Statystyki Prognoz Aktuarialnych, lekarze orzecznicy ZUS wydali 1 384,9 orzeczeo, tj. o 1,5% więcej niż w roku poprzednim

79. Na rys. 47 przedstawiono odsetek orzeczeo pierwszorazowych dla

celów rentowych, w których ustalono stopieo niezdolności do pracy w 2013 roku, z porównaniem do roku 2012. Ponad połowa orzeczeo dotyczyła częściowej niezdolności do pracy. W 2013 roku ZUS przyznał aż 55,9% orzeczeo dotyczących częściowej niezdolności do pracy, a więc o 0,9% więcej niż w roku poprzednim. Jeśli chodzi o orzecznictwo całkowitej niezdolności do pracy to takich wydano 33,6% w 2013 roku, czyli mniej niż w 2012 roku (35%). Według raportu ZUS nastąpił wzrost orzeczeo dotyczących całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji, w roku 2013 odsetek przyznanych orzeczeo wyniósł 10,5%.

W województwie śląskim, według danych Departamentu Statystyki i Prognoz Aktuarialnych ZUS, w 2014 roku wydano 1447 pierwszorazowych orzeczeo o całkowitej niezdolności do pracy, z czego aż 62,4% wydano mężczyznom. Całkowitą niezdolnośd do pracy najczęściej orzekano w grupie wiekowej 55-59, było to aż 480 orzeczeo pierwszorazowych. W porównaniu z rokiem wcześniejszym stwierdzid należy, że nastąpił wzrost stwierdzonych orzeczeo pierwszorazowych o całkowitej niezdolności do pracy, w roku 2013 takie orzeczenie otrzymało 1127 osób.

Jeśli chodzi o przestrzenne zróżnicowanie orzeczeo pierwszorazowych z ustalonym stopniem niezdolności do pracy wydanych w 2013 roku przez lekarzy orzeczników ZUS, z danych wynika, że najwięcej orzeczeo wydano w województwach: mazowieckim (14,4%), śląskim (13,1%) i wielkopolskim (10,4%), ze względu na to, że w tych województwach zanotowano w 2013 roku najwięcej osób pracujących. Orzeczenia o niezdolności do pracy przyznawane są ze względu na różne okoliczności powstania niezdolności. Orzecznicy ZUS dokonali rozróżnienia na trzy rodzaje okoliczności: ogólny stan zdrowia, wypadki przy pracy, choroby zawodowe.

W 2013 roku niezdolnośd do pracy (częściowa oraz całkowita) najczęściej związana była z ogólnym stanem zdrowia, następnie niezdolnośd do pracy powodowały choroby zawodowe, a w najmniejszym stopniu orzekano niezdolnośd do pracy z powodu wypadku. Z powodu ogólnego stanu zdrowia, 55% osób otrzymało orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy, a 34,2% otrzymało orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy. Z powodu chorób zawodowych aż 92,6% osób uzyskało orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy, a całkowitą niezdolnośd do pracy orzeczono u 6,1% osób. Wśród osób, które uległy wypadkom w miejscu pracy 80,6% stanowiły osoby, które uzyskały orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy, a orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy otrzymało 15,4% badanych.

Wielu pracowników województwa śląskiego zbyt wcześnie opuszcza rynek pracy ze względu na problemy zdrowotne. Około 10% ludności w wieku produkcyjnym nie pracuje z powodu całkowitej, bądź częściowej niepełnosprawności. Należy podjąd działania mające na celu inwestowanie w dobre praktyki profilaktyki zdrowotnej i promocję ochrony zdrowia pracowników. Podjąd należy także działania długoterminowego rozwiązania problemu niezdolności do pracy i przedwczesnego opuszczania rynku pracy. Dokonad tego można poprzez podjęcie działao zmierzających do zatrzymania większej liczby pracowników na rynku pracy (lub ich powrotu na rynek pracy), niezależnie od problemów zdrowotnych ograniczających zdolnośd do pracy, z jakimi się borykają. Długotrwała nieobecnośd w pracy niesie za sobą zazwyczaj negatywne skutki, im dłużej nie pracują, tym trudniejszy psychicznie jest dla nich powrót do pracy. Działania podjęte z odpowiednim wyprzedzeniem, najlepiej wspólnie przez lekarzy pierwszego kontaktu, lekarzy specjalistów, pacjenta i jego pracodawcę, mogą umożliwid osobom cierpiącym na różne choroby utrzymanie zatrudnienia i ułatwid im zachowanie równowagi pomiędzy odczuwaną potrzebą odpoczynku i pracy.

Według analiz orzeczeo pierwszorazowych wydanych przez lekarzy orzeczników ZUS dla celów rentowych w 2013 roku najczęstszymi chorobami, które powodowały niezdolności do pracy były choroby nowotworowe (22,3%), choroby układu krążenia (21,3%), choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego (12,9%), zaburzenia psychiczne (10,8%), urazy kości, stawów i tkanek miękkich (7,5%) oraz choroby układu nerwowego (7,4%).

79 ZUS, Departament Statystyki Prognoz Aktuarialnych, Orzeczenia lekarzy orzeczników ZUS o niezdolności do pracy wydane w 2013 roku, Warszawa 2014.


Analiza sytuacji dotyczącej orzeczeo pierwszorazowych wydanych przez lekarzy orzeczników ZUS w województwie śląskim nie odbiegają znacznie od danych ogólnopolskich. W 2014 roku orzeczeo pierwszorazowych orzekających o całkowitej niezdolności do pracy wydano z powodu zachorowao na nowotwory złośliwe, aż 54,5% przypadków dotyczyło właśnie tej choroby. Drugą, należącą do najczęstszych przyczyn orzekania o całkowitej niezdolności do pracy w województwie śląskim były choroby układu krążenia (23,4%). W dalszej kolejności orzeczenia wydano z powodu chorób układu pokarmowego (5,9%), chorób układu nerwowego (4,6%), chorób układy mięśniowo-szkieletowego (4,6%) oraz z powodu zaburzeo psychicznych (2,9%).

Analizując strukturę grup chorobowych zauważalne jest zróżnicowanie ze względu na płed osób, które uzyskały orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy. U mężczyzn niezdolnośd do pracy powstawała najczęściej na skutek chorób układu krążenia (26,9%), nowotworów (16,8%) i chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego (11,3%). U kobiet całkowitą niezdolnośd do pracy najczęściej spowodowana była w 28,3% przypadków chorobami nowotworowymi, w 16,7% przypadków chorobami układu kostno-stawowego, mięśniowego oraz zaburzeniami psychicznymi (15,1%).

Rys 41 Orzeczenia pierwszorazowe dla celów rentowych, w których ustalono stopieo niezdolności do pracy według grup chorobowych i płci w 2013 roku w Polsce *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ZUS, Orzeczenia lekarzy orzeczników ZUS o niezdolności do pracy

wydane w 2013 roku]

Niezdolności do pracy u osób z chorobami nowotworowymi powodowane były głównie przez nowotwory złośliwe sutka (16,1%) oraz nowotwory złośliwe oskrzela i płuca (15,4%). W przypadku zaburzeo psychicznych była to schizofrenia – 24,7% przypadków, a wśród osób z chorobami układu nerwowego, główną chorobą było stwardnienie rozsiane (14%). Wśród osób z chorobami układu krążenia najczęściej wydawano orzeczenia o niezdolności do pracy na skutek przewlekłej choroby niedokrwiennej serca – 31,1% przypadków oraz następstw chorób naczyo mózgowych – 17,7% przypadków. W przypadku chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej były to choroby krążka międzykręgowego (25%) i choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych (18,1%), a w związku z urazami kości stawów i tkanek miękkich były to następstwa urazów kooczyny dolnej – 28,6% oraz kooczyny górnej – 18,%

80.

Według danych GUS, w 2014 roku, w Polsce, stwierdzono 2351 chorób zawodowych, w tym 1518 przypadków dotyczyło mężczyzn, a 833 kobiet. W przypadku najczęściej występujących jednostek chorobowych wymienionych w wykazie chorób zawodowych, od lat można stwierdzid prawidłowości dotyczące zróżnicowania terytorialnego (wojewódzkiego), które jest bezpośrednio związane z dominującymi w regionie sekcjami gospodarki i strukturą zatrudnienia. Na tle innych regionów, w województwie śląskim odnotowuje się niezmiennie od kilku lat dużą liczbę osób, które zapadają na choroby zawodowe.

Diagnostyka najczęściej występujących w województwie śląskim chorób zawodowych, w większości przypadków wymaga sprzętu, który standardowo znajduje się na wyposażeniu placówek POZ i AOS: w przypadku pylicy podstawą rozpoznania jest zdjęcie radiologiczne płuc, obustronnej utraty słychu – badanie audiometryczne, zespołu wibracyjnego – badanie radiologiczne zmian kostno-stawowych

81, a w przypadku przewlekłych chorób obwodowego układu nerwowego – badanie neurofizjologiczne

(badanie pobudliwości elektrycznej mięśni i nerwów)82

. Zapotrzebowanie na sprzęt, umożliwiający przeprowadzenie tego typu diagnostyki, w ramach badania ankietowego placówek AOS/POZ, zadeklarowało odpowiednio: 55,4% AOS (sprzęt do RTG, USG) i 77,3% POZ (przede wszystkim w zakresie sprzętu RTG i RM oraz spirometrii), umożliwiający przeprowadzenie tego typu diagnostyki.

80

ZUS, Departament Statystyki Prognoz Aktuarialnych, Orzeczenia lekarzy orzeczników ZUS o niezdolności do pracy wydane w 2013 roku, Warszawa 2014. 81 Stasiów B. Problemy diagnostyczne postaci kostno-stawowej zespołu wibracyjnego. [w:] Medycyna pracy (2) 2001. 82 Kwolek A., Snela S. Rehabilitacja w chorobach i uszkodzeniach obwodowego układu nerwowego Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008.




Jeśli chodzi o rehabilitację, niezbędną przy leczeniu najczęściej występujących chorób zawodowych w województwie śląskim, stosuje się przede wszystkim: w przypadku pylicy - dwiczenia oddechowe i prewencja otyłości oraz dalszych powikłao (takich choroby krążenia, POCHP, rozedma, nowotwór płuca); w przypadku zespołu wibracyjnego - fizykoterapia, kinezyterapia, masaż leczniczy; a w przypadku przewlekłych chorób obwodowego układu nerwowego - kinezyterapia, w niektórych przypadkach połączona z jonoforezą lignokainową, prądami interferencyjnymi, diadynamicznymi, jak również stosowanie obok magnetoterapii - laseroterapii. Podobnie jak w przypadku sprzętu diagnostycznego, w większości przypadków rehabilitacja pacjentów z tym typem schorzeo wymaga sprzętu, który standardowo znajduje się na wyposażeniu placówek prowadzących rehabilitację, a w objętej badaniem ankietowym reprezentatywnej próbie placówek, zaledwie 1% z nich deklarowało zapotrzebowanie na sprzęt, umożliwiający przeprowadzenie tego typu rehabilitacji (przede wszystkim – zakup bieżni). Jednocześnie wiele placówek AOS i POZ zgłaszało chęd poszerzenia w przyszłości profilu o działalnośd rehabilitacyjną w obydwu tych grupach odpowiednio 13,8% AOS i 14,5% POZ chciałoby realizowad w ramach RPO WSL 2014-2020 działania związane z wdrażaniem programów zdrowotnych dot. rehabilitacji leczniczej.

Programy profilaktyczne

Analizując zachorowalnośd na choroby zawodowe i oceniając jej poziom, należy wziąd pod uwagę fakt, iż wiele z aktualnie stwierdzanych patologii jest skutkiem wieloletniego działania czynników szkodliwych w warunkach narażenia sprzed kilkudziesięciu lat. Z kolei zmiany struktury chorób i natężenia zapadalności w czasie są odzwierciedleniem czynników pozamedycznych, m.in. sytuacji na rynku pracy i obowiązujących regulacji prawnych.

Jak świadczą wyniki badao przekrojowych, prowadzonych m.in. przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi, na przestrzeni ostatnich 15 lat obserwuje się spadek występowania przypadków „klasycznych” chorób zawodowych. Wyniki analizy zapadalności w 2013 r.

83 świadczą o kolei zmianach w tym zakresie, wynikających ze zmian w strukturze gospodarki) we

wszystkich krajach wysokorozwiniętych, także w Polsce, widoczne jest przeniesienie większości stanowisk pracy do sektora usług. Nakłada się na to postępująca mechanizacja i robotyzacja stanowisk pracy, na których wykorzystywane są w coraz większym stopniu nowoczesne technologie informatyczne. W tych warunkach dominującym czynnikiem, wpływającym na powstawanie chorób związanych ze środowiskiem pracy, staje się stres psychiczny, związany m.in. z koniecznością opanowania nowych zadao, nowoczesną organizacją pracy i presją czasu. W danych z lat 2012-2013 ujawniają się problemy zdrowotne dotyczące zwiększającej się liczby osób pracujących na stanowiskach biurowych, z przewagą wysiłku statycznego w stosunku do wysiłku dynamicznego

84, co w najbliższych latach skutkowad będzie dalszym zwiększeniem odsetka chorób spowodowanych

stresem zawodowym, a także chorób narządu ruchu (przede wszystkim - choroby kręgosłupa).

Zmiany w strukturze zatrudnienia, powodują zmiany w strukturze patologii związanych z wykonywaniem pracy, przy czym większośd chorób, które są w ostatnich latach przyczyną wykluczenia z rynku pracy, ma wieloczynnikową etiologię (m.in. stres i jego konsekwencje zdrowotne, choroby układu krążenia, nerwice, choroby narządu ruchu) i brakuje w tym zakresie jednoznacznej i powszechnie uznanej metodologii oceny udziału czynników zawodowych w ich powstawaniu (w szczególności jeśli chodzi o tzw. choroby cywilizacyjne, do jakich zalicza się choroby układu krążenia, zaburzenia lękowe, depresje i nerwice, cukrzycę). Z tego względu w obszarze działao profilaktycznych - jak świadczą wyniki przeprowadzonych badao pierwotnych oraz analizy źródeł naukowych, konieczne jest przede wszystkim podniesienie poziomu wiedzy wśród pracodawców i pracowników na temat, czynników wywołujących choroby zawodowe oraz na temat skutecznych działao prewencyjnych. W chwili obecnej brak jest kompleksowego źródła informacji na temat chorób zawodowych, chod istnieje w tym zakresie ogromny dorobek naukowy; w wielu przypadkach – ze względu na stosowane kanały informacji (literatura naukowa, publikacje w czasopismach uniwersyteckich). Kluczowym obszarem działalności profilaktycznej, dotyczącej chorób zawodowych powinna byd działalnośd informacyjna przy czym należy dążyd do jej profilowania (np. poprzez przygotowanie odrębnych pakietów informacyjnych, dotyczących poszczególnych jednostek chorobowych, które mogą byd dystrybuowane zarówno poprzez internet (witryn internetowych ZUS, IMP, inspektorów sanitarnych) – jako kanału, za pośrednictwem którego możliwe jest łatwe pozyskania użytecznych materiałów informacyjnych z witryn internetowych ZUS, IMP, inspektorów sanitarnych (na wszystkich szczeblach krajowego systemu inspekcji sanitarnej). Ważna byłaby także dystrybucja materiałów informacyjnych wśród instytucji samorządu gospodarczego (izby, cechy, zrzeszenia, związki pracodawców), ze szczególnym uwzględnieniem samorządów branżowych, które dysponują środkami do ich dalszego kolportażu wśród zrzeszonych w nich firm, a nawet - wśród konkretnych przedsiębiorstw – w branżach szczególnie wysoko plasujących się w statystykach dotyczących zapadalności na choroby wykluczające z rynku pracy.

Istotne jest to, by podejmowane działania informacyjne odpowiadały specyfice regionu, jeśli chodzi o rodzaj najczęściej występujących chorób zawodowych, a także występowanie czynników je powodujących. Szczególnie istotne byłoby różnicowanie przekazu ze względu na rodzaj wykonywanej pracy oraz obszar działalności przedsiębiorstwa, szczególnie w branżach, w których w województwie śląskim występują najwyższe współczynniki zapadalności na choroby zawodowe, a także zwiększone ryzyko zachorowao na choroby nowotworowe (ze względu na występowanie czynników ryzyka) rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, górnictwo i wydobywanie (w tym: wydobywanie węgla kamiennego i brunatnego) , przetwórstwo przemysłowe (w tym: produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych; produkcja metali) i

83

Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyoska U., Choroby zawodowe w Polsce. Statystyka i epidemiologia. Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Łódź 2007. 84 Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyoska U., Sobala W. „Choroby zawodowe w Polsce w 2013 r. i ich czynniki przyczynowe” *w:+ Medycyna Pracy 2014 nr 65(4), Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź 2014.


budownictwo. W tych branżach szczególnie istotne jest tez uczulanie pracodawców na koniecznośd kierowania pracowników na obowiązkowe badania z zakresu medycyny pracy, a także informowanie o korzyściach zdrowotnych dla zatrudnionych na stanowiskach szczególnie narażających na ekspozycję czynników niebezpiecznych dla zdrowia, wynikających z rotowania stanowisk pracy. Jest to szczególnie istotne, gdyż okres narażenia na czynnik szkodliwy stanowi główny czynnik ryzyka wystąpienia większości chorób zawodowych i powinna byd szczególnie akcentowana w przypadku działao prewencyjnych i informacyjnych, adresowanych do pracodawców - miarę możliwości mogą oni stopniowo odciążad lub modyfikowad zadao pracowników, w przypadku których okres narażenia na czynnik szkodliwy jest na tyle długi, że w sposób realny zwiększa ryzyko wystąpienia choroby. Biorąc pod uwagę specyfikę województwa, jeśli chodzi o zapadalnośd na choroby zawodowe, uzasadnione jest w województwie śląskim szczególnie intensywnych działao prewencyjnych i informacyjnych dla pylic płuc.

4.4. Sytuacja szpitali powiatowych i wojewódzkich85 na Śląsku

Poniższy rozdział prezentuje przekrojowo obecną sytuację szpitali powiatowych i wojewódzkich w województwie śląskim w odniesieniu do jednostek chorobowych i dziedzin wskazanych w rozdziale 4.2 jako stanowiące istotny i specyficzny problem zdrowotny mieszkaoców regionu, tj. w grupie chorób układu krążenia – choroba niedokrwienna serca, w grupie chorób układu oddechowego - gruźlica, pylica płuc (jak również będąca jej częstym powikłaniem – choroba obturacyjna płuc - POChP) w grupie chorób psychicznych – zaburzenia lękowe i depresje dzieci i młodzieży, w grupie chorób układu kostno-szkieletowo-mięśniowego – urazy układu ruchu, w grupie chorób nowotworowych w szczególności: rak żołądka, okrężnicy, jelita grubego, płuc i tchawicy, szyjki macicy i piersi, a w grupie chorób układu wydzielania wewnętrznego – cukrzyca. Pod uwagę wzięto także inne regionalne problemy i potrzeby zdrowotne (wskazano tu opiekę nad matką i dzieckiem jeśli chodzi o stany okołoporodowe i niską wagę urodzeniową niemowląt, przyczyniające się do wysokiej śmiertelności noworodków w regionie oraz opiekę geriatryczną i paliatywną nad osobami starszymi, w szczególności z chorobami przewlekłymi); problemy te zostały szczegółowo omówione w analizie sytuacji demograficznej i epidemiologicznej w poprzedniej części raportu (rozdziały 4.1. oraz 4.2).

Zasoby szpitali województwa śląskiego w odniesieniu do regionalnych problemów i potrzeb zdrowotnych

W ramach badania analizą objęto zarówno szpitale specjalistyczne, jak i ogólne, w których mogą byd diagnozowane i leczone choroby zidentyfikowane jako stanowiące istotny problem zdrowotny, specyficzny dla województwa śląskiego.

Wg danych wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW86

w województwie śląskim działa łącznie 186 szpitali ogólnych

87, w których łącznie dostępnych jest 25 620 łóżek, co daje wskaźnik 55,9 łóżka szpitalnego na 10 tys. mieszkaoców

województwa. Wg danych za 2014r. liczba leczonych osób w tych szpitalach wyniosła 92 5667 pacjentów, wskaźnik leczonych na 1 łóżko szpitalne wyniósł 36 osób (co sytuuje województwo śląskie na ostatnim, 16 miejscu w kraju), a wskaźnik wykorzystania łóżka szpitalnego w skali roku wyniósł w tych szpitalach 66,7%. Przeciętny czas pobytu chorego w 2014 roku wynosił 6,6 dnia. Wg danych Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego

88 w szpitalach ogólnych

zlokalizowanych na terenie województwa śląskiego działało w roku 2014 roku łącznie 1027 oddziałów z 25 620 łóżkami, z czego największa liczba łóżek znajdowała się w oddziałach: chirurgicznych (różnych specjalności), chorób wewnętrznych, rehabilitacyjnych i ginekologiczno-położniczych. W ogólnej strukturze łóżek w szpitalach, łóżka chirurgiczne stanowiły 19,3%, łóżka na oddziałach chorób wewnętrznych -13,6%, na oddziałach rehabilitacyjnych – 13,5%, ginekologiczno-położniczych –7,9%, w dalszej kolejności największy odsetek łóżek szpitalnych znajdował się na oddziałach: neurologicznych, neonatologicznych, gruźlicy i chorób płuc, kardiologicznych, pediatrycznych, onkologicznych, psychiatrycznych, otolaryngologicznych

89. Należy

podkreślid, że struktura dostępności miejsc w szpitalach ogólnych jest więc adekwatna do głównych grup chorób, stanowiących problem zdrowotny mieszkaoców województwa śląskiego (opisanych w rozdziale 4.2)

90, co więcej województwo śląskie

wyróżnia na tle innych najniższa w Polsce liczba pacjentów hospitalizowanych w ciągu roku na jedno łóżko oraz kształtująca się na poziomie 65% średnia procentowego wykorzystania łóżek na wszystkich oddziałach szpitalnych

91.

Świadczenia hospitalizacji w odniesieniu do grup chorób, stanowiących poważny problem zdrowotny w regionie, omówionych powyżej w rozdziale 4.2, odbywa się w ramach następujących oddziałów w szpitalach województwa śląskiego

92:

1. Grupa I (choroby układu krążenia, w tym choroby niedokrwiennej serca, miażdżycy naczyo mózgowych) a. Kardiochirurgiczne 7 b. Kardiologiczne 48 c. Neurologiczne 10 d. Neurochirurgiczne 10

85 W tym rozdziale pod pojęciem „szpitale wojewódzkie” mieszczą się SPZOZ, posiadające oddziały szpitalne, dla których organem tworzącym jest Województwo Śląskie – wg listy zamieszczonej na: https://bip.slaskie.pl/index.php?grupa=4&dzi=3&id_menu=139. 86

Por: Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie województwa śląskiego 2014 – cz. I, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW, Katowice 2015. 87 W tym, 28 jednostek dla których organem tworzącym jest jednostka samorządu wojewódzkiego (tzw. szpitale wojewódzkie), w których znajdują się oddziały leczenia szpitalnego (stacjonarnego) oraz jednostki, dla których podmiotem tworzącym jest Śląski Uniwersytet Medyczny, Minister Zdrowia, Minister Obrony Narodowej i in. urząd centralny – por. Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie województwa śląskiego 2014 – cz. I, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW, Katowice 2015. str. 16. W tym miejscu – poza podmiotami prowadzącymi leczenie psychiatryczne i zakłady opiekuoczo-lecznicze i hospicja. 88 Por: Raport 2014. Śląski Urząd Wojewódzki, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2014. 89 Por: Raport 2014. Śląski Urząd Wojewódzki, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2014. 90 Por. opinie eksperckie konsultantów wojewódzkich ds. chorób płuc i gruźlicy, epidemiologii, ortopedii i traumatologii narządu ruchu, ginekologii onkologicznej, kardiologii i zdrowia publicznego. 91 Zdrowie i ochrona zdrowia w 2013. Raport GUS, Warszawa 2014. 92 Obok nazwy specjalności podano liczbę oddziałów w śląskich szpitalach.




2. Grupa II (choroby układu oddechowego, w tym – gruźlica, oraz choroby zawodowe: pylica płuc, obustronny trwały ubytek słuchu)

a. Gruźlicy i chorób płuc 26 b. Otolaryngologiczne 46

3. Grupa III (choroby układu kostno-szkieletowo-mięśniowego, w tym – choroby układu ruchu i skutki wypadków przy pracy)

a. Rehabilitacyjne 74 b. Chirurgii urazowo-ortopedycznej 63 c. Chirurgiczne ogólne 102 d. Chirurgiczne dla dzieci 17 e. Reumatologiczne 12

4. Grupa IV (choroby nowotworowe, w tym – rak piersi i szyjki macicy, rak tchawicy, płuc i oskrzeli, rak żołądka, okrężnicy, odbytu oraz złącza jelit i odbytu)

a. Onkologiczne 23 b. Hematologiczne 6

5. Grupa V (zaburzenia psychiczne, w tym – zaburzenia lękowe i depresje młodzieży i dzieci) a. Psychiatryczne 17 b. Odwykowe 1

6. Grupa VI (dodatkowo wskazane: choroby układu wydzielniczego – cukrzyca, obszar opieki nad matką i dzieckiem oraz schorzenia osób w wieku 65+)

a. Pediatryczne 32 b. Diabetologiczne 1 c. Neonatologiczne 25 d. Ginekologiczno - położnicze 54 e. Geriatryczne 11

f. Toksykologiczne 193

Zmianę liczby oddziałów w szpitalach ogólnych województwa śląskiego w latach 2005-2013 (na bazie danych GUS94

przedstawiono poniżej:

Rys 42 Liczba oddziałów w śląskich szpitalach ogólnych w latach 2005-2013 *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Odd

ział

y

Chirurgiczny dla dzieci

Chirurgii szczękowo-twarzowej

Chirurgii urazowo-ortop.

Geriatryczny

Ginekologiczno-położniczy

Gruźlicy i chorób płuc

Hematologiczny

Kardiochirurgiczny

Kardiologiczny

Neonatologiczny

Odwykowy

Onkologiczny

Pediatryczny

Psychiatryczny

Rehabilitacyjny

Reumatologiczny

[

Jak pokazuje powyższy wykres, w ostatnich latach w szpitalach w województwie śląskim wzrosła liczba niemal wszystkich oddziałów, w tym w największym stopniu – oddziałów chirurgicznych, kardiologicznych, onkologicznych i psychiatrycznych, co stanowi pozytywny aspekt funkcjonowania szpitali województwa śląskiego w odniesieniu do opisanych w rozdziale 4.2 chorób stanowiących poważny problem zdrowotny w regionie, niemniej – jak pokazuje powyższy wykres - spadła natomiast liczba oddziałów pediatrii, neonatologii, gruźlicy i chorób płuc oraz oddziałów rehabilitacyjnych. Jeśli chodzi o zapewnienie opieki zdrowotnej najmłodszej grupie pacjentów (np. noworodkom z niską wagą urodzeniową i wadami rozwojowymi), mimo

93 http://katowice.stat.gov.pl/dane-o-wojewodztwie/wojewodztwo-1071/warunki-zycia/ 94 Zdrowie i ochrona zdrowia w 2013. Raport GUS, Warszawa 2014.


obserwowanego w ostatnich latach i spodziewanego dalszego spadku wskaźnika przyrostu naturalnego, ich mniejsza niż dotąd liczba stanowid może zagrożenia w ramach systemu opieki zdrowotnej w regionie dla najmłodszych pacjentów; ponadto postęp medycyny w tym zakresie sprawia, że możliwy jest zakup bardziej zaawansowanej technologicznie aparatury i wyposażenia tych oddziałów w celu zapewnienia lepszej opieki noworodkom z niską wagą urodzeniową i wadami rozwojowymi - co jest problemem specyficznym i wymagającym dodatkowych interwencji, w związku z najwyższą w kraju umieralnością niemowląt, której przyczynami są stany okresu okołoporodowego, wady rozwojowe wrodzone, wcześniactwo oraz niska masa urodzeniowa. Jednak malejąca liczba oddziałów gruźlicy i chorób płuc oraz rehabilitacji (w tym – rehabilitacji pulmonologicznej), stanowi zagrożenie dla zapewnienia pełnej dostępności leczenia szpitalnego dorosłym pacjentom cierpiącym na choroby zakaźne, do których należy gruźlica (zwłaszcza w kontekście odnotowanej ostatnio wzrastającej zapadalności na to schorzenie w regionie); podobnie – jeśli chodzi o zapewnienie właściwej rehabilitacji pacjentom wymagającymi opieki po poważnych zabiegach chirurgicznych i urazach (wypadkach przy pracy) oraz schorzeniach związanymi z układem ruchu (w tym – rehabilitacja po endoprotezoplastyce), jak i w obrębie klatki piersiowej (operacje kardiochirurgiczne, torakochirurgiczne, transplantologiczne)

95.

Jednocześnie biorąc pod uwagę niewielkie w skali regionu wykorzystanie łóżek na wszystkich oddziałach (kształtujące się średnio na poziomie 63-64% rocznie), regionalny zasięg dużych szpitali wojewódzkich wielospecjalistycznych (z dostępnością wszystkich wymienionych tu oddziałów) i zmiany w tym zakresie wynikające z restrukturyzacji i zmian organizacyjnych w szpitalach w województwie śląskim, spadająca liczba oddziałów rehabilitacyjnych w szpitalach może byd w wystarczający sposób zrekompensowana zwiększeniem dostępności tego typu świadczeo w formie ambulatoryjnej (w ramach AOS).

Z kolei ważnym problemem z punktu widzenia opisanych w rozdziale 4.2 chorób stanowiących poważny problem zdrowotny w regionie, jest brak w województwie oddziału leczenia chorób metabolicznych, diabetologicznego dla dzieci i dostępnośd zaledwie jednego oddziału diabetologicznego dla dorosłych (z dostępnością 4 łóżek)

96, co wg opinii ekspertów, biorących udział w badaniu

pogłębionym, stanowi istotny czynnik ryzyka dla zapewnienia opieki wzrastającej grupie osób chorujących na cukrzycę w województwie śląskim, a także przyczynia się do wysokiego współczynnika śmiertelności z powodu cukrzycy w regionie.

Ponadto, w zakresie chorób zakaźnych w województwie, najtrudniejsza sytuacja dotyczy braku możliwości hospitalizacji dzieci z podejrzeniem choroby zakaźnej/chorobą zakaźną na oddziałach zakaźnych na terenie województwa śląskiego

97. W szpitalach w

województwie śląskim na 9 oddziałach tego typu, według stanu z 2013 i 2014r., dostępnych było w sumie 205 łóżek, przy czym stan zaopatrzenia w łóżka szpitalne na oddziałach zakaźnych w wartościach bezwzględnych był najwyższy w Bytomiu (60) i Chorzowie (50), kolejno Częstochowa (26), Racibórz (25), Cieszyn (19) oraz Tychy (15), najniższy stan zanotowano w Zawierciu (10)

98; są to jednak oddziały dla osób dorosłych. Skutkiem tego jest koniecznośd zorganizowania transportu chorych do

podmiotu leczniczego, znajdującego się na terenie innego województwa. Bardzo istotnym problemem jest także bardzo długi średni czas oczekiwania na wizytę w podmiotach leczniczych udzielających świadczeo zdrowotnych w kierunku chorób zakaźnych oraz pochodzenia tropikalnego w regionie (nawet do 3 lat w przypadku boreliozy). W przypadku zachorowao w tej grupie schorzeo, utrudniony dostęp do świadczeo może bardzo istotnie wpływad na pogorszenie stanu zdrowia pacjenta

99.

Jeśli chodzi o rozmieszczenie wszystkich łóżek szpitalnych (ogółem) w powiatach i miastach na prawach powiatu w województwie śląskim jest zróżnicowane – według stanu w 2014 roku wskaźnik zaopatrzenia ludności w łóżka szpitalne liczony na 10 000 ludności był najwyższy w Katowicach (115,0), powiecie cieszyoskim (99,5), Chorzowie (82,7), powiecie tarnogórskim (81,4), a więc przede wszystkim w subregionie centralnym województwa. Z kolei najniższe wartości wskaźnika zaopatrzenia ludności w łóżka szpitalne odnotowano w powiecie bieruosko - lędzioskim (6,8), powiecie częstochowskim (10,8), natomiast w powiecie rybnickim nie odnotowano działalności w zakresie opieki stacjonarnej. W odniesieniu do niskiej dostępności leczenia szpitalnego w tych powiatach należy przypuszczad, że mieszkaocy tych powiatów korzystają również z łóżek szpitalnych zlokalizowanych w sąsiednich miastach na prawach powiatu, gdzie są rozmieszczone wielospecjalistyczne szpitale wojewódzkie (powiat częstochowski – Częstochowa, powiat bieruosko - lędzioski – Tychy, powiat rybnicki – Rybnik, Gliwice)

100.

Szczegółowe dane na temat zmian liczby dostępnych miejsc (łóżek) w szpitalach ogólnych i specjalistycznych w województwie śląskim w odniesieniu do diagnostyki i leczenia chorób stanowiących istotny i specyficzny problem zdrowotny w regionie (wskazanych w rozdz. 4.2) w latach 2005-2013 przedstawiono na wykresie poniżej.

95

Por. opinie eksperckie konsultantów ds. chorób płuc i gruźlicy, epidemiologii, ortopedii i traumatologii narządu ruchu, kardiologii i zdrowia publicznego. 96

„Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie województwa śląskim 2014”, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2015 97 Por. opinie eksperckie przedstawicieli Wojewódzkiej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej w Katowicach 98 www.katowice.uw.gov.pl *dostęp w dn.08.12.2015+ 99

Por. opinie ekspertów ds. epidemiologii w województwie śląskim 100 „Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie województwa śląskim 2014”, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2015.

http://www.katowice.uw.gov.pl/




Rys 43 Liczba łóżek w szpitalach województwa śląskiego wg GUS *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS+

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Łó

żka




Geriatryczny



Kardiochirurgiczny

Kardiologiczny

Neonatologiczny

Odwykowy

Onkologiczny

Pediatryczny

Psychiatryczny

Rehabilitacyjny

Reumatologiczny

Hematologiczny

Jak pokazuje powyższy wykres, w ostatnich latach w szpitalach w województwie śląskim wzrost liczby łóżek szpitalnych nie był analogiczny do wzrostu liczby oddziałów, w tym wypadku w największym stopniu wzrosła liczba łóżek na oddziałach chirurgicznych dla dzieci i onkologicznych, spadła natomiast – na oddziałach chirurgii urazowo-ortopedycznej, reumatologicznych, ginekologiczno-położniczych oraz gruźlicy i chorób płuc. Świadczy to ponownie o dokonywaniu przede wszystkim zmian restrukturyzacyjnych w szpitalach (zmiana liczby oddziałów nie pociągała za sobą analogicznych zmian w licznie łóżek szpitalnych), które tylko częściowo odpowiadają na główne potrzeby zdrowotne mieszkaoców województwa śląskiego – o ile w kontekście wskazanych najpoważniejszych jednostek i grup chorobowych odpowiednie jest zwiększenie dostępności (liczby) łóżek szpitalnych na oddziałach onkologicznych, o tyle zmniejszenie tej liczby dla pacjentów ze schorzeniami układu kostno-mięśniowo-szkieletowego jest tendencją niekorzystną, co widoczne jest w zwiększającym się czasie oczekiwania pacjentów na leczenie na tych oddziałach

101. Podobnie w zakresie chorób płuc i gruźlicy, zdaniem konsultanta wojewódzkiego ds.

chorób płuc i gruźlicy, zobrazowana powyższymi danymi sytuacja zmniejszenia liczby łóżek na oddziałach pulmonologicznych i gruźlicy skutkuje brakiem w województwie miejsc szpitalnych dla pacjentów z przewlekłymi schorzeniami tego typu, zwłaszcza w wieku starszym, kiedy schorzeniom tym towarzyszą współwystępujące choroby układu krążenia. Ponadto, wg danych ŚUW

102, w

84 funkcjonujących w województwie śląskim zakładach pielęgnacyjno – opiekuoczych, opiekuoczo – leczniczych, hospicjach stacjonarnych i oddziałach medycyny paliatywnej, było dostępnych łącznie 4843 łóżek

103 (wskaźnik 10,6 na 10 tys. mieszkaoców).

W 2014 roku leczonych w tych placówkach było 11 845 osób, co daje wysoki wskaźnik 25,8 leczonych na 10 tys. osób – w tym zakresie nastąpił w ostatnich latach znaczący wzrost liczny chorych - w stosunku do roku 2010, kiedy pacjentów tych placówek było 7 375 (18,6 leczonych na 10 tys. osób). Co więcej średnia długośd pobytu chorego w tych placówkach jest bardzo długa - w 2014 roku wynosiła 123,6 dni; dane te świadczą o niewystarczającej dostępności tego typu świadczeo medycznych dla osób starszych i przewlekle chorych, zwłaszcza w kontekście prognozowanego wzrostu liczby osób po 65 i 80 roku życia w najbliższych 20 latach w województwie śląskim

104. Powyższe stanowią więc przesłankę do wspierania w ramach interwencji RPO WSL 2014-

2020 w obszarze zdrowia tych przedsięwzięd i inicjatyw, które przyczynią się do zwiększenia dostępności leczenia w tych obszarach, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które przyczynią się do zwiększenia dostępności opieki nad osobami starszymi z kompleksowymi i przewlekłymi schorzeniami, występującymi najczęściej u osób po 65 i 80 r.ż., z uwzględnieniem różnego typu form pobytu dziennego i opieki ambulatoryjnej.

Jeśli natomiast chodzi o leczenie szpitalne schorzeo z grupy zaburzeo psychicznych, wg danych ŚUW105

, w roku 2014 w województwie śląskim funkcjonowały 23 podmioty stacjonarnej opieki psychiatrycznej (w tym: szpitale i oddziały dla nerwowo i psychicznie chorych, stacjonarne ośrodki leczenia odwykowego, stacjonarne ośrodki rehabilitacyjne dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych, stacjonarne ośrodki rehabilitacyjne dla dzieci i młodzieży uzależnionej), w których w 2014 roku

101 Na podst. danych www.kolejki.nfz.gov.pl *data dostępu: 21 października 2015] – szczegółowe zestawienie zamieszczono w załączniku nr 3 do niniejszego raportu. 102 „Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie województwa śląskim 2014”, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2015. 103

Miejsca te nie są uwzględniane w liczbie łóżek w szpitalach ogólnych powyżej. 104 Por. prognozy demograficzne przedstawione w rozdz. 4.1. 105 Por: Raport 2014. Śląski Urząd Wojewódzki, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2014.

http://www.kolejki.nfz.gov.pl/


znajdowało się 2914 łóżek (nieznaczny spadek w stosunku do roku 2013 – dostępne wówczas były 2873 łóżka)106

. Wskaźnik zaopatrzenia ludności w łóżka w podmiotach stacjonarnej opieki psychiatrycznej na 10 tys. ludności wynosił 6,4 (w stosunku do 6,2 w 2013 r.). Co istotne w latach 2000-2014 utrzymuje się na względnie stałym poziomie liczba leczonych w nich pacjentów – bez ruchu międzyoddziałowego – w 2014 roku wynosiła ona 25982 osób (wzrost o 726 leczonych w stosunku do roku 2013), natomiast liczba leczonych w przeliczeniu na 1 łóżko rzeczywiste wynosiła 8,9 (w 2013 r. – 8,8). W kontekście zdiagnozowanego w rozdziale 4.2 problemu zdrowotnego, dotyczącego dużej zapadalności na zaburzenia lękowe i depresje młodzieży w województwie śląskim oraz wspomniane wcześniej potrzeby zapewnienia opieki osobom starszych z kompleksowymi schorzeniami, w tym – psychogeriatrycznymi, niepokojące w tym zakresie są dane dotyczące tylko jednego funkcjonującego w tych placówkach oddziału psychiatrycznego dla dzieci (z 24 łóżkami), jednego oddziału leczenia zaburzeo nerwicowych dla dziec i i młodzieży (w którym dostępnych w 2014 r. było 40 łóżek), jednego oddziału psychiatrycznego dla chorych somatycznie (z dostępnością 30 łóżek oraz 4 oddziałów rehabilitacji psychiatrycznej (z 125 łóżkami w 2014 roku). Według opinii konsultantów wojewódzkich ds. psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży, biorących udział w badaniu pogłębionym

107 w obydwu

przypadkach ten niewystarczający stan zabezpieczenia opieki zdrowotnej mógłby byd w sposób właściwy uzupełniony poprzez zwiększenie dostępności miejsc pobytu dziennego w placówkach, świadczących usługi medyczne w podobnym zakresie co wspomniane wyżej oddziały szpitalne (z założeniem kontynuacji leczenia ich pacjentów w celu skrócenia pobytu na oddziale i/lub uniknięcia stanów zaostrzenia, powodujących zagrożenie życia pacjentów tych placówek).

Jednocześnie wg aktualnych danych Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW średnia długośd pobytu pacjentów w szpitalach ogólnych w województwie śląskim ulega systematycznemu skracaniu - w roku 2010 wynosiła 6,9 dnia, a w roku 2014 zmniejszyła się do poziomu 6,6 dnia. Średnio najdłużej pacjenci pozostawali w szpitalach wojewódzkich - średnio przebywali 7,9 dnia, jednak w tego typu jednostkach średnia długośd pobytu pacjenta również uległa zmniejszeniu w stosunku do roku 2011, kiedy to wynosiła 8,7 dnia

108. Należy jednocześnie zauważyd, iż średnia długośd pobytu chorego w szpitalach

uwarunkowana jest profilem danego oddziału (oddziały typu zabiegowego, oddziały typu zachowawczego), stąd najdłużej pacjenci przebywali na oddziałach psychiatrycznych i rehabilitacyjnych – szczegółowo dane te przedstawiono na wykresie poniżej. Wykres ten ilustruje jednocześnie zmiany jeśli chodzi o średni czas pobytu chorego na oddziałach szpitali ogólnych w województwie śląskim w okresie 2005-2013 (por. wykres poniżej):

Rys 44 Średni czas pobytu chorego na oddziale specjalistycznym w szpitalach województwa śląskiego wg GUS *Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów GUS „Zdrowie i ochrona zdrowia w Polsce” 2009 i 2013]

0

5

10

15

20

25

30

35

40

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Śre

dn

i po

byt

ch

ore

go w

dn

iach




Geriatryczny



Hematologiczny

Kardiochirurgiczny

Kardiologiczny

Neonatologiczny

Odwykowy

Onkologiczny

Pediatryczny

Psychiatryczny

Rehabilitacyjny

Reumatologiczny

Widoczna tendencja do skracania czasu pobytu chorych na wszystkich oddziałach szpitalnych w województwie śląskim jest spowodowana przede wszystkim dążeniem do ograniczenia kosztów ponoszonych przez szpitale

109, ponownie stanowi

przesłankę do wspierania ze środków RPO WSL 2014-2020 przedsięwzięd służących zapewnieniu opieki poszpitalnej pacjentom opuszczającym te placówki, którzy w przypadku chorób przewlekłych i związanych z zabiegami chirurgicznymi, wymagają dalszej

106 Por: Raport 2014. Śląski Urząd Wojewódzki, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2014. 107 Por. wywiady IDI z konsultantami wojewódzkimi ds. psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży na potrzeby niniejszego badania. 108

„Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie województwa śląskim 2014”, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2015 109 Por. wywiady pogłębione z ekspertami ds. kontraktowania w województwie śląskim.




opieki medycznej, na przykład w formie oddziałów dziennych, do których mogłaby zostad przeniesiona częśd świadczeo medycznych, podlegających obecnie hospitalizacji, przede wszystkim z zakresu rehabilitacji.

W 2013 i 2014 roku w szpitalach ogólnych w województwie śląskim objęto hospitalizacją odpowiednio: 7670 w 2013 r., oraz 8992 w 2014 r. pacjentów innych województw (płatnikiem świadczenia były oddziały NFZ innych województw) w stosunku do ogólnej liczby pacjentów: 977 481 w 2013 i 1 005 857 w 2014 roku, co stanowi 0,8 % w 2013 roku i 0,9 % w 2014 roku

110.

Obrazuje to niewielkie zainteresowanie pacjentów z innych województw leczeniem w szpitalach w województwie śląskim, co powoduje, że ich zasięg, mimo zatrudniania wysokiej klasy kadry specjalistycznej i coraz lepszego wyposażenia szpitali w sprzęt medyczny, należy określid jako przede wszystkim regionalny.

Zmiany w zakresie liczby osób leczonych na oddziałach szpitalnych (w podziale na grupy chorób, stanowiących istotny problem zdrowotny mieszkaoców regionu) w latach 2005-2013, przedstawiono poniżej na rysunku:

Rys 45 Liczba leczonych osób (łącznie z ruchem międzyoddziałowym) w województwie śląskim w okresie 2005-2013 wg GUS *Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów GUS „Zdrowie i ochrona zdrowia w Polsce” 2009 i 2013+

0

20

40

60

80

100

120

140

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Le

cze

ni (

łącz

nie

z r

uch

em

mię

dzy

od

dzi

ało

wym

) (t

ys.)




Geriatryczny



Hematologiczny

Kardiochirurgiczny

Kardiologiczny

Neonatologiczny

Odwykowy

Onkologiczny

Pediatryczny

Psychiatryczny

Rehabilitacyjny

Reumatologiczny

Z kolei na wykresie poniżej pokazano liczbę osobodni leczenia dla różnych specjalizacji oddziałowych w latach 2005-2013. Widocznie najbardziej wzrastająca w tych latach krzywa, jeśli chodzi o hospitalizację na oddziałach ginekologiczno-położniczych, odzwierciedla m.in. wyższy współczynnik przyrostu naturalnego (wyż demograficzny) w ostatnich 10 latach w regionie, jednak – jak wskazują poniższe dane – nie towarzyszy mu wyraźny wzrost osobodni leczenia na oddziałach neonatologii, co w kontekście stwierdzonej w regionie wysokiej umieralności noworodków z powodu stanów występujących w okresie okołoporodowym (m.in. z powodu niskiej wagi urodzeniowej noworodków), można uznad za negatywne zjawisko, wynikające z niedostatecznego zabezpieczenia stacjonarnej opieki zdrowotnej w województwie śląskim.

110 Na podstawie http://www.katowice.uw.gov.pl/wdznnsoz/Zdrowie_mieszkancow_w_liczbach.html


Rys 46 Osobodni leczenia pacjentów w szpitalach województwa śląskiego w okresie 2005-2013 wg GUS *Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów GUS „Zdrowie i ochrona zdrowia w Polsce” 2009 i 2013]

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Oso

bo

dn

i le

cze

nia

(tys

.)




Geriatryczny



Hematologiczny

Kardiochirurgiczny

Kardiologiczny

Neonatologiczny

Odwykowy

Onkologiczny

Pediatryczny

Psychiatryczny

Rehabilitacyjny

Reumatologiczny

Z punktu widzenia potrzeb zdrowotnych mieszkaoców województwa śląskiego, szczególnie istotnym aspektem jest czas oczekiwania na świadczenia związane z leczeniem schorzeo zaliczanych do grup chorób, stanowiących poważny problem zdrowotny w regionie, wskazanych w RPO WSL 2014-2020, wskazanych powyżej. Z tego względu w ramach niniejszej analizy porównano także średni czas oczekiwania na świadczenia w ramach poszczególnych usług medycznych, świadczonych przez szpitale w województwie śląskim w ramach NFZ (w podziale na grupy chorób – analogicznie jak powyżej)

111; zebrane w ramach

niniejszego badania ewaluacyjnego dane obrazują braki w zakresie dostępności usług we wszystkich grupach schorzeo, wskazanych jako stanowiące poważny problem zdrowotny regionu, przede wszystkim jeśli chodzi o:

w grupie chorób układu krążenia – najdłuższy czas oczekiwania dotyczy zabiegów koronarografii (średnio - 266 dni), leczenia na oddziale kardiologicznym (78 dni) i kardiologiczny dla dzieci (100 dni), leczenia na oddziale neurologicznym dla dzieci (142 dni), rehabilitacji neurologicznej (125 dni) oraz rehabilitacji neurologicznej dla dzieci (95 dni);

w grupie chorób układu oddechowego - najdłuższy czas oczekiwania dotyczy leczenia na oddziałach rehabilitacji pulmonologicznej (106 dni), otolaryngologii (136 dni), otolaryngologii dla dzieci (178 dni) oraz chorób płuc dla dzieci (76 dni);

w grupie chorób układu kostno-mięśniowo-szkieletowego - najdłuższy czas oczekiwania dotyczy leczenia na oddziałach: chirurgii urazowo-ortopedycznej (w zależności od placówki od 0 do powyżej roku), rehabilitacji i rehabilitacji narządu ruchu (powyżej roku), rewizji po endoprotezoplastyce (powyżej roku);

w grupie chorób onkologicznych – najdłuższy czas oczekiwania dotyczy zabiegów teleradioterapii (107 dni), leczenia na oddziałach chirurgii onkologicznej dla dorosłych i dzieci (odpowiednio: 52 i 65 dni);

w odniesieniu do chorób układu wydzielniczego (cukrzycy) najdłuższy czas oczekiwania dotyczył przyjęcia na oddział diabetologiczny i wynosił 58 dni;

w grupie chorób (zaburzeo) psychicznych najdłuższy czas oczekiwania dotyczy leczenia na oddziałach: leczenia zaburzeo nerwicowych (163 dni), psychiatrii dla dzieci (119 dni), rehabilitacji psychiatrycznej dla dorosłych i dzieci (odpowiednio: 71 dni i powyżej roku)

w odniesieniu do leczenia najmłodszej i najstarszej grupy pacjentów, najdłuższy czas oczekiwania dotyczył przyjęcia na oddział geriatrii (37 dni) oraz oddział niemowlęcy (11 dni).

Jak wskazują powyższe dane, wprowadzenie od stycznia bieżącego roku tzw. pakietu onkologicznego112

spowodowało, że obecnie czas oczekiwania pacjentów na leczenie onkologiczne w większości przypadków wynosi 0 dni. Jednak opinie przedstawicieli środowiska medycznego (dyrektorów placówek – szpitali oraz konsultantów w dziedzinie onkologii), uzyskane w

111 wg www.kolejki.nfz.gov.pl *dostęp - listopad 2015 (dla przypadków stabilnych)+ 112 Por. www.nfz-katowice.pl





ramach wywiadów pogłębionych, sugerują, że obszar ten wymaga dalszych uregulowao na poziomie polityki zdrowotnej paostwa. Ich zdaniem de facto utrudnił on pacjentom onkologicznym drogę leczenia, ze względu na znaczne skomplikowanie procedur w ramach tzw. karty DiLO

113, wystawianej pacjentom z podejrzeniem nowotworu przez lekarzy rodzinnych,

przekazywanych do szybkiej diagnozy i leczenia w ramach procedur pakietu. Jak jednak pokazują dane przytoczone powyżej, na oddziałach świadczących leczenie onkologiczne chirurgiczne i radioterapię, niezbędne w przypadku nowotworów jelita grubego, płuc, szyjki macicy i piersi (najczęściej występujące jednostki w województwie śląskim w grupie chorób onkologicznych), czas oczekiwania nadal jest na tyle długi, iż realnie obniża skutecznośd leczenia.

Jednocześnie – jak świadczą wyniki badania jakościowego - wywiadów pogłębionych, przede wszystkim z konsultantami wojewódzkimi w zakresie tych grup chorób, o wystąpieniu tych problemów decyduje przede wszystkim niedostateczny poziom kontraktowania z NFZ powyższych usług i zabiegów, w znacznie mniejszym stopniu zaś - braki kadrowe czy infrastrukturalne w szpitalach w województwie śląskim. Szczególnie zabiegi z zakresu kardiologii (koronarografia, wszczepienie rozruszników serca) oraz ortopedii (zabiegi endoprotezoplastyki) mogłyby byd - zdaniem konsultantów wojewódzkich i dyrektorów placówek wykonywane w znacznie większej liczbie. Z kolei braki infrastrukturalne jako przyczynę niedostatecznej dostępności do leczenia wskazywano w obszarze psychiatrii, szczególnie dzieci i młodzieży (niewystarczająca liczba placówek w regionie w stosunku do skali zachorowao z tej grupy wśród dzieci i młodzieży, jeden z najwyższych wskaźników wykorzystania łóżka na oddziale, wynoszący 87,3% w skali roku) i geriatrii (podobnie, mimo stosunkowo krótkiego średniego czasu oczekiwania na przyjęcie na oddział i niewielkiego wykorzystania rocznego łóżek na oddziałach geriatrycznych – 62,7%, zdaniem większości ekspertów, biorących udział w wywiadach pogłębionych, ze względu na niewystarczającą dostępnośd geograficzną oraz złe rozpoznania pacjentów geriatrycznych, obecnie pacjenci ci w większości przypadków trafiają na oddziały wewnętrzne szpitali, gdzie nie można zapewnid im fachowej opieki, co wynika z kompleksowego charakteru ich schorzeo i niewystarczających programów lekowych w szpitalach ogólnych dla grup pacjentów ze schorzeniami psychogeriatrycznymi).

Jak wskazują powyższe dane statystyczne, niewystarczający stan zabezpieczenia opieki zdrowotnej na w województwie śląskim dotyczy przede wszystkim najmłodszej i najstarszej grupy pacjentów, co w obydwu przypadkach jest związane z niewystarczającą liczbą placówek, udzielających świadczeo NFZ z zakresu psychogeriatrii, psychiatrii dzieci i młodzieży, oddziałów szpitalnych z zakresu chorób układu krążenia dla dzieci. Jeśli chodzi o pacjentów w wieku produkcyjnym, podobne przyczyny warunkują długi czas oczekiwania na leczenie na oddziałach rehabilitacji (mimo stosunkowo dużej liczby tych oddziałów i średniego wykorzystania łóżek na tych oddziałach w 77,7%), co stanowi przesłankę do położenia nacisku na tworzenie oddziałów dziennych i opieki środowiskowej dla pacjentów opuszczających placówki szpitalne, wymagających dalszej, specjalistycznej opieki w celu odzyskania sprawności i możliwości powrotu na rynek pracy, która może byd świadczona poza oddziałami szpitalnymi pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej infrastruktury lokalowej, kadry i sprzętu medycznego (rehabilitacyjnego). Tworzenie takich placówek należy w obszarze polityki zdrowotnej regionu, w obszarze interwencji środków RPO WSL 2014-2020 mieści się jedynie priorytetowe (preferencyjne) traktowanie w konkursach dotyczących zakupu sprzętu i inwestycji w infrastrukturę tych placówek specjalistycznej opieki ambulatoryjnej, które już prowadzą lub zamierzają poszerzyd działalnośd o rehabilitację leczniczą.

Kontrakty NFZ szpitali w województwie śląskim

W ramach niniejszego badania ewaluacyjnego analizowano także wysokośd kontraktów dla poszczególnych oddziałów i szpitali w województwie śląskim.

Ogółem, finansowanie ze środków NFZ szpitali w województwie śląskim w latach 2015 i 2016 (plan finansowy) kształtuje się następująco:

Tab 7 Koszty Śląskiego Oddziału NFZ w podziale na kategorie wydatków *Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.mz.gov.pl]

Pozycja Koszt Śląskiego Oddziału NFZ w 2015

(w mln zł) Koszt Śląskiego Oddziału NFZ w 2016

(plan finansowy – w mln)

Leczenie szpitalne 3 791 539 3 707 702

W tym chemioterapia 227 638 232 745

Opieka psychiatryczna i leczenie uzależnieo 299 359 287 438

Rehabilitacja lecznicza 122 738114

240 068115

Opieka paliatywna i hospicyjna 47 026 49 820

Jeśli chodzi o szpitale, w których kontrakty te miały najwyższą wartośd, listę przedstawiono w tabeli poniżej:

Tab 8 Lista śląskich szpitali o najwyższej wartości kontraktów z NFZ za rok 2015*źródło: opracowanie własne na podst. Danych Śląskiego Oddziału NFZ+

Nazwa szpitala Wysokośd kontraktu z

NFZ

Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie 249 694 346, 00

113 Karta Diagnostyki i Leczenia Onkologicznego. 114 Kwota dotyczy wyłącznie oddziałów rehabilitacji stacjonarnej w warunkach szpitalnych (przede wszystkim: rehabilitacja kardiologiczna i neurologiczna) wg www.aplikacje.nfz.gov.pl *data dostępu 25.11.2015+ 115 Dotyczy łącznie rehabilitacji ambulatoryjnej i oddziałów rehabilitacji stacjonarnej w warunkach szpitalnych (przede wszystkim: rehabilitacja kardiologiczna i neurologiczna) wg www.aplikacje.nfz.gov.pl - kwota dotyczy planu finansowego w momencie opracowania analizy – brak informacji nt. wysokości podpisanych umów na 2016 *data dostępu 25.11.2015+

http://www.aplikacje.nfz.gov.pl/



SP Szpital Kliniczny Nr 7 SUM w Katowicach Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. L. Gieca 247 212 008,30

Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu 180 751 100, 40

Wojewódzki Szpital specjalistyczny im. NMP 161 700 004,30

SP Szpital Kliniczny im. A. Mielęckiego SUM w Katowicach 149 193 418,60

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Nr 5 im. Św. Barbary w Sosnowcu 127 124 315,62

Beskidzkie Centrum Onkologii – Szpital Miejski im. Jana Pawła II w Bielsku-Białej 101 612 744,35

American Heart of Poland Spółka Akcyjna 97 601 952,00

SP ZOZ Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Nr 3 w Rybniku 92 488 848,81

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 6 SUM w Katowicach Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka 90 672 793,91

Jak wskazuje porównanie wysokości nakładów NFZ na świadczenia w ramach hospitalizacji poszczególnych jednostek chorobowych (i grup chorób), wskazanych w rozdziale 4.2 jako stanowiące istotny problem zdrowotny w regionie, przedstawione na powyższych wykresach, największe kwoty kontraktów 10 wymienionych wyżej szpitali, dotyczą chorób układu krążenia, chorób onkologicznych oraz opieki nad matką i dzieckiem. Zdaniem ekspertów, biorących udział w badaniu pogłębionym

116, wynika to z bardzo wysokiej renomy i wyposażenia w wysokospecjalistyczny sprzęt śląskich szpitali

specjalistycznych o zasięgu ponadregionalnym, takich jak: Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie, Beskidzkiego Centrum Onkologii – Szpitala Miejskiego im. Jana Pawła II w Bielsku-Białej, Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu oraz Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 6 SUM w Katowicach - Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka. Jednocześnie zwraca uwagę fakt, iż w 10 największych śląskich szpitalach najmniejsze kontrakty dotyczą grupy zaburzeo układu wydzielania wewnętrznego (w tym – cukrzycy) oraz opieki geriatrycznej, co jest bezpośrednio związane ze wspomnianą wyżej małą liczbą dostępnych łóżek szpitalnych, a co za tym idzie – niską dostępnością usług medycznych wysokiej jakości, jakiś mogą byd świadczone w tym zakresie przez śląskie szpitale specjalistyczne.

Z kolei poniżej – w tabeli 9 poniżej przedstawiono dane na temat wysokości wydatków według kontraktów NFZ w województwie śląskim z podziałem na grupy chorób, biorąc pod uwagę szpitale świadczące usługi ze środków publicznych (podpisane kontrakty z NFZ na określone świadczenie) w województwie śląskim.

Tab 9 Koszty/wysokośd kontraktów NFZ dla poszczególnych grup schorzeo *źródło: opracowanie własne na podstawie danych NFZ za rok 2015]

Grupa Działy medycyny Łącznie

Grupa I’ - Choroby układu krążenia Operacje serca, Kardiochirurgia, Kardiologia, Hipertensjologia Neurochirurgia,

Neurologia, Rehabilitacja neurologiczna, Leczenie udarów, rehabilitacja kardiologiczna

1 087 259 234,00 zł

Grupa II’ - Choroby układu oddechowego

Choroby płuc, Leczenie gruźlicy, Pulmonologia, Rehabilitacja pulmologiczna, Otorynolaryngologia

112 308 848,00 zł

Grupa III’ - Choroby układu kostno-szkieletowo-mięśniowego

Ortopedia i traumatologia narządu ruchu, Rehabilitacja medyczna, Chirurgia urazowo-ortopedyczna, Reumatologia

363 336 946,00 zł

Grupa IV’ - Choroby onkologiczne Chirurgia onkologiczna, Ginekologia onkologiczna, Hematologia, Onkologia i

hematologia dziecięca, Onkologia kliniczna, Patomorfologia, Radiologia i diagnostyka obrazowa, Radioterapia onkologiczna, Chemioterapia

946 099 697,00 zł

Grupa V’ - Choroby (zaburzenia) psychiczne

Psychiatria, Leczenie uzależnieo, Leczenie odwykowe 126 561 932,00 zł

Grupa VI’ - Opieka geriatryczna Geriatria 25 120 371,00 zł

Grupa VII’ - Opieka nad matką i dzieckiem

Neonatologia, Pediatria, Pediatria metaboliczna, Perinatologia, Położnictwo i ginekologia, Ginekologia położnicza, Chirurgia dzieci

551 289 981,00 zł

Grupa VIII’ Inne, specyficzne w regionie

Diabetologia 2 164 812,00 zł

Przedstawione w powyższej tabeli wysokości kwot kontraktów NFZ na świadczenia w ramach hospitalizacji poszczególnych jednostek chorobowych (i grup chorób), wskazanych w rozdziale 4.2 jako stanowiące istotny problem zdrowotny w regionie, pokazują, że największe nakłady środków NFZ dotyczą leczenia chorób układu krążenia, chorób onkologicznych oraz opieki nad matką i dzieckiem, w dalszej kolejności – leczenia i diagnostyki chorób układu oddechowego. W stosunku do tych grup chorób wysokie nakłady NFZ dotyczą także rehabilitacji leczniczej, przy czym należy zwrócid uwagę, że w warunkach szpitalnych realizowana jest przede wszystkim rehabilitacja kardiologiczna i neurologiczna, która ze swej specyfiki wymaga bieżącego monitorowania stanu pacjenta i nie może odbywad się w warunkach ambulatoryjnych (w przeciwieostwie do niezbędnej rehabilitacji w przypadku chorób układu kostno-mięśniowo-szkieletowego i oddechowego). Podobnie jak w przypadku 10 śląskich szpitali o największych kontraktach z NFZ, najmniejsze nakłady środków w skali wszystkich szpitali w województwie, świadczących usługi medyczne finansowane ze środków publicznych (NFZ), dotyczą grupy zaburzeo psychicznych, leczenia geriatrycznego oraz cukrzycy (diabetologia), co w przypadku dwóch ostatnich jest związane z małą liczbą miejsc (łóżek) na oddziałach szpitalnych w województwie śląskim

117. Opieka nad najstarszą grupą pacjentów, w przypadku osób ze schorzeniami

przewlekłymi, zwłaszcza onkologicznymi, częściowo realizowana jest w ramach oddziałów medycyny paliatywnej i hospicjów, jednak wysokośd tych środków jest zbyt niska w stosunku do obecnego (a zwłaszcza spodziewanego wzrostu) zapotrzebowania

116 Por. wywiady IDI z konsultantami wojewódzkimi ds. poszczególnych grup chorób, zrealizowane na potrzeby niniejszego badania. 117 Por. dane na temat liczby oddziałów i łóżek szpitalnych na początku rozdziału.




na te usługi118

. Jednocześnie należy zauważyd, że wydatki na programy lekowe w szpitalach i leczenie szpitalne stanowią łącznie ok. 70% wydatków NFZ na świadczenia zdrowotne ogółem (w stosunku do ok. 12% wydatków NFZ ogółem w przypadku AOS i ok. 14% w przypadku POZ)

119, a wysokośd finansowania szpitali przez NFZ w województwie śląskim w kolejnym roku zmniejszy się o

około 84 mln. zł, co oznacza, że postulowana w dokumentach krajowych120

oraz RPO WSL 2014-2020 deinstytucjonalizacja usług medycznych, mogłaby w znacznym stopniu poprawid efektywnośd finansowania tych świadczeo, w przypadku świadczenia części usług medycznych przez placówki ambulatoryjne, przy jednoczesnym podniesieniu ich dostępności dla pacjentów.

Wyniki badania ankietowego śląskich szpitali powiatowych i wojewódzkich121

W ramach niniejszego badania przeprowadzono także badanie ankietowe techniką CAWI (wywiad przez Internet, prowadzony za pomocą udostępnienia respondentom kwestionariusza internetowego) szpitali w województwie śląskim, których organem założycielskim jest Marszałek Województwa Śląskiego

122 oraz szpitali powiatowych

123, będących potencjalnymi beneficjentami

Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020. Badanie to miało na celu rozpoznanie najpoważniejszych potrzeb infrastrukturalnych i sprzętowych w szpitalach w województwie śląskim, związanych z jednostkami i grupami chorób, stanowiących istotny problem zdrowotny w regionie (wskazane w rozdziale 4.2 niniejszego raportu), które mogłyby zostad sfinansowane ze środków RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia.

Jednym z obszarów badania CAWI szpitali w województwie śląskim, było rozpoznanie ich obecnego potencjału i doświadczenia w zakresie realizacji projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej; z deklaracji respondentów wynika, że 68% placówek w przeszłości realizowało tego typu projekty, przy czym największa liczba placówek otrzymała dofinansowanie w ramach RPO WSL 2007-2013, Działania 9.1. oraz 2.1 i 2.2. Pozostałe programy, w ramach których uczestniczące w badanu podmioty otrzymały dofinansowanie w poprzedniej perspektywie środków UE, to Program Infrastruktura i Środowisko (Działania 12.1 i 12.2 - 11% placówek) oraz ZPORR (Działanie 1.3 Regionalna Infrastruktura Społeczna – 14% placówek). Jeśli chodzi o rozkład terytorialny placówek, które do tej pory korzystały ze środków UE w ramach zrealizowanych projektów, najwięcej, bo aż 100% badanych placówek zlokalizowanych w subregionie północnym województwa, najmniej zaś – 73% – w subregionie centralnym, posiadało doświadczenie w pozyskiwaniu środków UE, co pokazano na mapie poniżej.

118 Por. opinie przedstawicieli śląskich placówek AOS i POZ oraz szpitali podczas spotkania fokusowego, zrealizowanego w ramach n iniejszego badania ewaluacyjnego. 119 Por. www.nfz-katowice.pl 120 Policy Paper dla ochrony zdrowia na lata 2014-2020. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2014. 121 W tym rozdziale pod pojęciem „szpitale wojewódzkie” mieszczą się SPZOZ, posiadające oddziały szpitalne, dla których organem założycielskim jest Marszałek Województwa Śląskiego – wg listy zamieszczonej na: https://bip.slaskie.pl/index.php?grupa=4&dzi=3&id_menu=139. 122

l W tym rozdziale pod pojęciem „szpitale wojewódzkie” mieszczą się SPZOZ, posiadające oddziały szpitalne, dla których organem założycielskim jest Marszałek Województwa Śląskiego – wg listy zamieszczonej na: https://bip.slaskie.pl/index.php?grupa=4&dzi=3&id_menu=139. 123 Wg bazy Narodowego Funduszu Zdrowia www.katowice-nfz.pl *data dostępu 5.09.2015+

http://www.nfz-katowice.pl/

http://www.katowice-nfz.pl/


Rys 47 Odsetek badanych szpitali wojewódzkich i powiatowych, które uzyskały dofinansowanie ze środków UE w latach 2007-2013 w podziale na subregiony województwa śląskiego *Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników ankietyzacji CAWI, N=23+

Najczęstszymi działaniami realizowanymi przez placówki w ramach otrzymanego dofinansowania była informatyzacja obiektu, której przeprowadzenie zrealizowało 83,3% badanych placówek, następnie wskazywano na zakup nowego sprzętu medycznego, który zdeklarowało 55,6% jednostek. W dalszej kolejności 38,9% szpitali przebudowało, rozbudowało lub wyremontowało swoje obiekty oraz pomieszczenia infrastruktury.

Respondenci badania poproszeni byli o wskazanie wymiernych korzyści, które przyniosła realizacja tych projektów. Najczęściej pojawiającą się odpowiedzią było podniesienie jakości świadczonych usług, zgodnie ze specyfiką działalności szpitala, dostosowanie infrastruktury do wymogów ministerialnych, w zakresie budynków i prowadzenia elektronicznej dokumentacji medycznej. Ponadto badane jednostki wskazały jako efekty zrealizowanych przedsięwzięd: unowocześnienie infrastruktury, poprawę jakości pracy, a także efekty ekonomiczne – oszczędności. Żadna z badanych placówek nie wskazała na wymierne korzyści związane z określonym obszarem zdrowotnym czy grupą chorób, co wynika przede wszystkim z wielospecjalistycznego charakteru większości tych placówek oraz kompleksowości zrealizowanych projektów, obejmujących najczęściej zarówno remont/przebudowę budynków, wprowadzenie rozwiązao informatycznych i zakup sprzętu, wykorzystywanego do leczenia i diagnostyki co najmniej kilku schorzeo. Należy więc uznad, że zrealizowane do tej pory przez szpitale powiatowe i wojewódzkie w województwie śląskim działania współfinansowane ze środków UE były najczęściej związane z całościowym usprawnieniem funkcjonowania placówki.

Według opinii przedstawicieli badanych podmiotów, nie ulega wątpliwości, iż korzyści płynące z realizacji projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej występują na wielu płaszczyznach funkcjonowania jednostek, jednak zaledwie 38% z nich przyznało, iż na skutek realizacji projektu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej zmniejszył się czas oczekiwania na świadczenie usług i/lub zwiększyła się liczba i zakres usług świadczonych w placówce. Jest to prawdopodobnie bezpośrednio związane z wspomnianym kompleksowym i przekrojowym charakterem zrealizowanych przez szpitale projektów (np. informatyzacja, remont budynku), które chod podniosły standard świadczonych usług, nie przełożyły się bezpośrednio na




skrócenie czasu oczekiwania na świadczenia zdrowotne związane z diagnostyką i leczeniem schorzeo w obrębie grup chorób wskazanych jako stanowiące istotny problem zdrowotny mieszkaoców województwa śląskiego

124. Skłania to do wniosku, że w

ramach wsparcia udzielanego placówkom szpitalnym ze środków RPO WSL 2014-2020 w ramach oceny w konkursach wniosków o dofinansowanie projektów należy w szczególności brad pod uwagę wskazanie w nich przez wnioskodawców konkretnych usług/świadczeo, związanych z diagnostyką i leczeniem schorzeo w obrębie tych grup chorób wskazanych w Programie, których usprawnienie (np. skrócenie czasu oczekiwania pacjentów) stanowid będzie jeden z efektów realizacji projektu. W tym zakresie należy jednak zwrócid uwagę na fakt, iż jak wynika z doświadczeo placówek z perspektywy środków UE 2007-2013 związanych z wykorzystywaniem specjalistycznej aparatury zakupionej m.in. ze środków RPO WSL 2007-2013, istotnym ograniczeniem w zakresie skrócenia czasu oczekiwania pacjentów na usługi świadczone zakupionym sprzętem, jest poziom ich kontraktowania z NFZ, na co wnioskodawcy nie mają wpływu (jak świadczą wyniki kontroli NIK w tym zakresie niewystarczający poziom kontraktowania prowadzi do sytuacji, w której potencjał ludzki oraz sprzęt, zakupiony m.in. ze środków RPO WSL 2007-2013 nie jest w pełni wykorzystywany

125).

Jednocześnie te placówki, które wskazały na efekty w postaci wzrostu liczby i zakresu świadczonych usług, najczęściej wymieniali następujące: uruchomienie pracowni Rezonansu Magnetycznego, zwiększenie kontraktu ogółem o 25%, uruchomienie diagnostyki w zakresie TK (SOR) i angiografii, wzrost liczby przyjęd pacjentów do Szpitalnego Oddziału Ratunkowego.

Powyższe odpowiedzi wskazują na wymierne wyznaczniki rozszerzenia zakresu realizowanych usług, które stanowią korzyśd dla funkcjonowania placówek, co w kontekście takiego celu działao w obszarze zdrowia w ramach RPO WSL 2007-2013 i największego odsetka szpitali wojewódzkich, które korzystały ze środków Programu wskazuje, że wsparcie cechowała skutecznośd. Podobne wnioski płyną ze zrealizowanego w 2010 roku badania ewaluacyjnego Wpływ inwestycji w sprzęt medyczny w ramach RPO WSL na poprawę jakości i zwiększenie dostępności świadczeo zdrowotnych na terenie województwa śląskiego

126.

Sytuacja w szpitalach w zakresie obciążenia oddziałów i zapotrzebowania na usługi medyczne

W celu rozpoznania sytuacji w szpitalach województwa śląskiego respondenci badania ankietowego CAWI wskazywali na najbardziej obciążone oddziały szpitalne oraz zabiegi, które wykonuje się najczęściej, a także określali, na które z nich występuje najdłuższy czas oczekiwania. Jeśli chodzi o choroby wskazane w rozdziale 4.2 jako stanowiące poważny problem zdrowotny mieszkaoców regionu, bez względu na specjalizację szpitala, w objętych badaniem placówkach największe problemy związane z długim czasem oczekiwania dotyczy przyjęd na oddziały rehabilitacyjne (wskazywane przez 43% szpitali) oraz na oddziały urazowo-ortopedyczne i chirurgii ogólnej (wskazywane przez 37% placówek, przede wszystkim wojewódzkich, specjalizujących się w ortopedii i traumatologii narządu ruchu). Potwierdza to wcześniejszy wniosek płynący z analizy danych zastanych, iż w województwie śląskim ze względu na wysoką zapadalnośd na choroby zawodowe związane z układem ruchu oraz urazy i wypadki w miejscu pracy, wynikające z charakteru zatrudnienia dominującej części mieszkaoców województwa śląskiego

127 stanowi

ważny obszar deficytowy zabezpieczenia opieki zdrowotnej mieszkaoców regionu.

Według wyników badania128

w szpitalach chirurgicznych i wielospecjalistycznych najczęściej przeprowadzanym zabiegiem okazuje się byd usunięcie wyrostka, przepukliny, a także zabiegi dotyczące jelit oraz żołądka, operacja zadmy, a w dalszej kolejności są to: endoprotezoplastyka stawu biodrowego i kolanowego, zabiegi urologiczne, laryngologiczne i przeszczepy skóry. Według respondentów najdłużej trwa oczekiwanie na zabieg endoprotezoplastyki stawu kolanowego, w dalszej kolejności wskazano endoprotezy stawu biodrowego, a pojedyncze jednostki wskazały na operacje onkologiczne, zabiegi kardiochirurgiczne (wszczepienie rozrusznika serca, zabieg koronarografii), a jeśli chodzi o przyjęcie na oddziały – najdłuższy czas oczekiwania dotyczy wszystkich oddziałów rehabilitacji, oddziału diabetologicznego, oddziałów otolaryngologicznych i psychiatrycznych dla dzieci

129. Jak wskazują odpowiedzi przedstawicieli placówek, najdłuższy czas oczekiwania dotyczy tych schorzeo i jednostek

chorobowych, których - jak świadczą wypowiedzi konsultantów wojewódzkich do spraw poszczególnych chorób, stanowiących problem zdrowotny województwa śląskiego oraz dyrektorów szpitali (będących respondentami wywiadów pogłębionych, zrealizowanych w ramach niniejszego badania), dotyczy problem niedostatecznego poziomu kontraktowania tych świadczeo.

Najczęściej wskazywanym świadczeniem medycznym realizowanym w placówkach było szeroko rozumiane leczenie szpitalne - takiej odpowiedzi udzieliło 30,4% jednostek. W dalszej kolejności według respondentów pacjenci najczęściej korzystają z rehabilitacji leczniczej (26%), na zabiegi chirurgiczne (w tym – onkologiczne i ortopedyczne) oraz leczenie zaburzeo psychicznych wskazało 17,4% jednostek, na badania diagnostyczne (w tym – diagnostykę nowotworów) - 13%, a najmniej (4,3%) badanych placówek zdeklarowało medycynę paliatywną jako świadczenie, z których pacjenci korzystają najczęściej. Taki rozkład odpowiedzi potwierdza, że schorzenia, wskazane w rozdz. 4.2. jako stanowiące istotny problem zdrowotny w regionie, są jednocześnie tymi, które najczęściej dotyczy leczenie szpitalne w placówkach opieki stacjonarnej w województwie śląskim.

124 Wskazane w rozdziale 4.2 niniejszego raportu 125 Por. Raport NIK Zakup i wykorzystywanie aparatury medycznej współfinansowanej ze środków regionalnych programów operacyjnych. Informacja o wynikach kontroli, NIK, 2012. 126 Wpływ inwestycji w sprzęt medyczny w ramach RPO WSL na poprawę jakości i zwiększenie dostępności świadczeo zdrowotnych na terenie województwa śląskiego. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Katowice 2010. 127 Por, dane na ten temat w rozdz. 4.3. niniejszego raportu. 128

Po uwzględnieniu ważenia poststratyfikacyjnego, uwzględniającego specyfikę placówek. 129 Powyższe odpowiedzi przedstawicieli śląskich szpitali potwierdzają wyniki badania danych zastanych wg www.kolejki.nfz.gov stan na listopad 2015 (dla przypadków stabilnych) – szczegółowa lista świadczeo, wraz z czasem oczekiwania znajduje się w załączniku 3 niniejszego raportu.

http://www.kolejki.nfz.gov/


Przedstawiciele szpitali wojewódzkich i powiatowych w województwie śląskim, będący respondentami badania poproszeni zostali o wskazanie czy liczba i zakres świadczeo medycznych realizowanych w placówce jest według nich wystarczająca. Zdecydowana większośd, bo aż 83% przedstawicieli szpitali było przekonanych o zbyt małej ilości i zakresie udzielanych świadczeo w stosunku do potrzeb; 70% placówek zadeklarowało, iż liczba i zakres świadczeo medycznych w nich realizowanych jest zdecydowanie niewystarczający, a 13%, ze „raczej niewystarczający”; żadna z placówek nie udzieliła odpowiedzi jednoznacznie twierdzącej („zdecydowanie tak”), a jedynie 17% uznało, ze jest on „raczej wystarczający”. Ponownie potwierdza więc to wspomniane wcześniej ograniczenia w zakresie niewystarczającego poziomu kontraktowania świadczeo NFZ w związku z jednostkami i grupami chorób, stanowiącymi najpoważniejsze problemy zdrowotne w regionie – zdaniem przedstawicieli badanych placówek, możliwe byłoby zwiększenie liczby świadczonych w nich usług medycznych pod warunkiem zwiększenia kontraktów z NFZ.

W związku z tym w dalszej części ankiety, zapytano o liczbę i zakres świadczeo, które mogłyby zostad poszerzone w działalności placówki. Badane placówki wskazały najczęściej:

świadczenia dzienne psychiatryczne, rehabilitacyjne dla dzieci i młodzieży, świadczenia psychiatryczne ambulatoryjne dla dzieci i młodzieży leczenie uzależnieo - poradnia dla młodzieży, leczenie z zakresu psychogeriatrii;

hospitalizacje w oddziałach pulmonologicznych i chorób płuc, badania z zakresu diagnostyki zaburzeo oddychania, a także leczenie z zakresu otolaryngologii i chirurgii szczękowo-twarzowej;

operacje (zabiegi chirurgiczne) onkologiczne;

świadczenia z zakresu leczenia chirurgicznego klatki piersiowej/ kardiologia (hospitalizacja, zabiegi wszczepiania rozruszników) chirurgia naczyo w tym Q01, rehabilitacja neurologiczna i kardiologiczna;

hospitalizacja z zakresu diabetologii;

świadczenia z zakresu ortopedii (endoprotezoplastyka stawu biodrowego i kolanowego, artroskopia stawów), świadczenia w zakresie poradni rehabilitacyjnej, fizjoterapii ambulatoryjnej, uruchomienie ośrodka rehabilitacji dziennej.

Jak świadczą te odpowiedzi, obecnie istnieje w regionie potencjał do rozszerzenia działalności i zwiększenia liczby świadczeo z zakresu chorób, stanowiących istotny problem zdrowotny mieszkaoców województwa śląskiego, co więcej zrealizowanie tego typu działao przyczyniłoby się do poprawy dostępności opieki zdrowotnej w regionie, gdyż są to jednocześnie świadczenia, których obecnie dotyczy najdłuższy czas oczekiwania (wg danych NFZ). Spośród wszystkich na uwagę zasługuje wskazywanie przez placówki, jako możliwy obszar poszerzenia działalności, prowadzenie ośrodków dziennych z zakresu psychiatrii dzieci i młodzieży oraz psychogeriatrii, które były wskazane jako szczególnie istotne z punktu widzenia potrzeb zdrowotnych mieszkaoców województwa śląskiego przez respondentów wywiadów pogłębionych zrealizowanych w ramach niniejszego badania ewaluacyjnego (konsultantów wojewódzkich do spraw poszczególnych chorób, stanowiących problem zdrowotny na województwa śląskiego oraz dyrektorów szpitali).

Ocena stanu infrastruktury placówek

W celu oceny potencjalnego zainteresowania szpitali powiatowych i wojewódzkich województwa śląskiego pozyskaniem środków RPO WSL 2014-2020 w ramach PI 9a na modernizację i/lub przebudowę placówek, w dalszej części badania respondenci zostali poproszeni o ocenę obecnego stanu infrastruktury w zakresie budynków. Najwięcej respondentów ocenia stan infrastruktury swoich placówek jako przeciętny. W ten sposób odpowiedziało 39% osób, reprezentujących badane jednostki, 35% oceniło stan placówek jako dobry, a 26% jako zły.

Jak wskazują więc wyniki badania ankietowego szpitali w województwie śląskim, pomimo wielu inwestycji w tym zakresie, również współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, nadal występuje bardzo duże zapotrzebowanie na prace remontowo-budowlane. Jedynie nieco ponad jedna trzecia badanych placówek (34,7%) ocenia stan infrastruktury w zakresie budynków jako dobry, przy czym oceny pozytywne najczęściej formułowały w tym badaniu placówki działające w subregionie centralnym województwa śląskiego (40% badanych), przy czym takiej oceny dokonały wyłącznie szpitale wojewódzkie. Żaden z respondentów nie ocenił budynków bardzo dobrze, jednak - co jest w pewien sposób pozytywne - żaden również nie udzielił odpowiedzi bardzo źle. Natomiast 26,1% oceniających wskazało iż stan infrastruktury w zakresie budynków jest zły - wszystkie placówki, które udzieliły tej odpowiedzi działają w subregionie północnym województwa.

Wśród potrzeb inwestycyjnych najczęściej wymienianą była modernizacja instalacji - wskazało ją aż 87% badanych placówek, dalej rozbudowa i przebudowa (blisko 62% wskazao, w większości deklarowane przez szpitale powiatowe w subregionie północnym i południowym, podobnie jak termomodernizacja – 52% odpowiedzi), dalej także dostosowanie pomieszczeo do użytkowania aparatury medycznej (30% odpowiedzi). Z wymienionych ostatnia była wskazywana najczęściej przez przedstawicieli szpitali wojewódzkich w województwie śląskim (równomierny rozkład odpowiedzi jeśli chodzi o subregiony województwa), przy czym określone w ten sposób potrzeby szpitali wojewódzkich województwa śląskiego są o tyle istotne, że nadal zdarzają się sytuacje, w których szpital nabywa nowoczesny specjalistyczny sprzęt medyczny, jednak nie jest on wykorzystywany, ze względu na niedostosowania infrastrukturalne. Jest to zjawisko bardzo niekorzystne, ponieważ taki zakup nie przynosi wymiernych korzyści dla szpitala w postaci poprawy jakości leczenia pacjentów, stąd w kolejnej perspektywie programowania środków RPO WSL w obszarze zdrowia, warto byłoby położyd szczególny nacisk na realizacje przedsięwzięd kompleksowych, obejmujących jednocześnie zakup sprzętu oraz dostosowania infrastrukturalne w zakresie instalacji i budynków.




W zakresie szacowanych kosztów realizacji potrzeb w zakresie infrastruktury budynków, większośd jednostek określiła potrzeby na kwotę ponad 30 mln złotych. Rozkład odpowiedzi na to zagadnienie zaprezentowany został poniżej na wykresie i mapie obrazującej zróżnicowanie regionalne w tym zakresie:

Rys 48 Szacunkowe koszty realizacji potrzeb inwestycyjnych w zakresie budynków *Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI, N=23]

Rys 49 Szacunkowe koszty realizacji potrzeb inwestycyjnych w zakresie budynków – rozkład terytorialny*Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników ankietyzacji CAWI, N=23+

Jak wskazuje rozkład odpowiedzi na powyższej mapie, zapotrzebowanie na środki służące poprawie infrastruktury szpitali jest bardzo zróżnicowane, nie występuje tu charakterystyczna tendencja oraz wyraźny i ujednolicony zakres potrzeb, jednak ponownie największe potrzeby (wielkośd nakładów finansowych na modernizacje i remonty placówek), wskazały podmioty w subregionie północnym województwa.


W kontekście rozpoznania najważniejszych potrzeb związanych z leczeniem i diagnostyką chorób, stanowiących istotny problem zdrowotny w regionie

130, przedstawicieli szpitali województwa śląskiego zapytano także w ramach ankietyzacji o opinię

dotyczącą obecnego stanu infrastruktury placówki w zakresie wyposażenia w sprzęt i aparaturę medyczną. Ponad połowa badanych jednostek oceniła to wyposażenie dobrze (52% badanych placówek, przy czym ponownie pozytywne oceny były najczęściej formułowane przez placówki wojewódzkie, działające w subregionie centralnym), a jedynie 4,3% wskazało na zły stan infrastruktury w tym zakresie (złe oceny przedstawiły placówki powiatowe działające w subregionie centralnym i zachodnim). Pozostałe 39% określiło jego stan jako przeciętny, wielu respondentów zaznaczało również potrzebę nie tyle braku, co modernizacji lub wymiany na nowocześniejszy sprzęt i aparaturę medyczną.

Satysfakcjonujacy poziom wyposażenienia ślaskich szpitali w wysokospecjalistyczny sprzęt i aparaturę medyczną, jeśli chodzi o choroby wskazane jako istotny problem zdrowotny w regionie, potwierdzają także dane statystyczne; według danych Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW w 2014 roku w ślaskich placówkach leczenia stacjonarnego dostępnych było: 9 gammakamer i 22 akceleratory liniowe (obydwa rodzaje wykorzystywane w diagnostyce nowotworów, w tym: raka żołądka, okrężnicy, jelit i odbytu, raka szyjki macicy), 28 mammografów (wykorzystywane w diagnostyce nowotworów piersi i sutka), 3 aparaty do naświetlania kobaltem (wykorzystywane w leczeniu - radioterapii nowotworów różnego typu, w tym w ginekologii onkologicznej) i 1 aparat do naświetleo cezem (wykorzystywane w leczeniu – radioterapii, w tym - raka piersi i raka sutka), 54 tomografy komputerowe (wykorzystywane zarówno w diagnostyce nowotworów złośliwych, jak i choroby niedokrwiennej serca), 6 tomografów pozytronowych (wszechstronnie wykorzystywane w diagnostyce nowotworów i chorób układu krążenia), 25 rezonansów magnetycznych (wszechstronnie wykorzystywane w diagnostyce nowotworów, schorzeo psychicznych i psychogeriatrycznych, chorób układu mięśniowo-szkieletowego i chorób układu krążenia), 53 urządzenia angiograficzne (wykorzystywane w diagnostyce chorób układu krążenia, w tym – choroby niedokrwiennej serca), 54 echokardiografy (mające zastosowanie w diagnostyce schorzeo kardiologicznych), 19 RTG z opcją naczyniową i obróbką cyfrową oraz 153 RTG z torem wizyjnym (wszechstronnie wykorzystywane w diagnostyce chorób układu oddechowego, układu mięśniowo-szkieletowego)

131.

Jeśli chodzi o opiekę nad noworodkami (w tym – z niską wagą urodzeniową) i zabezpieczenie podstawowej aparatury ratującej życie, w wojewó dztwie śląskim w 2012 roku dostępne były 472 inkubatory (druga co do ilości największa ich liczba w Polsce, po województwie mazowieckim).

Jednocześnie w przeprowadzonym na potrzeby niniejszej ewaluacji badaniu ankietowym łącznie aż 96% przedstawicieli szpitali zadeklarowało potrzeby inwestycyjne w zakresie wyposażenia w sprzęt i aparaturę medyczną.. Jeśli chodzi o wskazanie konkretnych potrzeb w zakresie sprzętu i aparatury medycznej, wykorzystywanego do diagnostyki i leczenia chorób stanowiących poważy problem zdrowotny mieszkaoców województwa śląskiego, ponad połowa jednostek (52%) wskazała na zapotrzebowanie na aparaty USG (wykorzystywane w diagnostyce chorób układu trawiennego oraz w ginekologii), w tym kardiograficzne (echokardiograf, aparat UKG), defibrylator oraz kardiomonitor (wykorzystywane w diagnostyce chorób układu krążenia). Nieco mniejsze potrzeby (48%) dotyczą aparatu EKG typu Holter, czy Holter ciśnieniowy (wykorzystywane w diagnostyce chorób układu krążenia, w tym – choroby niedokrwiennej serca), spirometr (wykorzystywane w diagnostyce chorób układu oddechowego, w tym – astmy i gruźlicy), a także puls oksymetr. Szczegółowo odpowiedzi respondentów w tym zakresie przedstawia poniższy wykres:

130

zidentyfikowanych w rozdz. 4.2. niniejszego raportu. 131 Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie województwa śląskiego 2014 – cz. I, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW, Katowice 2015, str. 30 Wymieniony sprzęt medyczny w znaczącej części zlokalizowany jest w szpitalach wojewódzkich, a także niepublicznych oraz klinicznych.




Rys 50 Potrzeby śląskich szpitali powiatowych i wojewódzkich w zakresie wyposażenia w aparaturę i sprzęt medyczny wykorzystywane do diagnostyki i leczenia chorób stanowiących poważy problem zdrowotny regionu *Źródło: opracowanie

własne na podstawie wyników ankietyzacji CAWI, N=23]

22%

52%

17%

9%

39%

30%

35%

13%

17%

13%13%

13%

39%

4%

26%48%

48%

43%

39%

17%

52%

48%

26%

17%

48%

52%

22%22%

13%

26%

30%

26%

17%

26%

17%

17%17%

13%

22%

26%26%

35%

22%

30%

17%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

aparaty USG, w tym:

kardiograficzne, w tym echokardiograf, aparat UKG

ginekologiczne

aparaty RTG, w tym:

aparaty RTG z opcją naczyniową i obróbką cyfrową

aparaty RTG z torem wizyjnym

aparaty RTG z ramieniem C

mammografy

densytometry

tomograf komputerowy

rezonans magnetyczny

angiograf

respiratory

medycyna nuklearna, w tym gammakamera, scyntygraf

EKG, w tym

Holter

Holter ciśnieniowy

aparat EEG

pompa infuzyjna

inkubator niemowlęcy

defibrylator

spirometr

aparat do gazometrii

aparat KTG

puls oksymetr

kardiomonitor

kardiosymulator

aparat do elektrokoagulacji

resektoskop

endoskop/aparatura endoskopowa, w tym:

gastroskop

kolonoskop

bronchoskop

wideo bronchoskop

bronchofiberoskop

laparoskop

laryngoskop

rektoskop

aparat EMG

analizator biochemiczny wieloparametrowy

aparat do znieczulenia ogólnego

stół operacyjny

łóżko pooperacyjne

urządzenia do sterylizacji

specjalistyczny sprzęt ratunkowy

Jak pokazują powyższe dane, zapotrzebowanie szpitali województwa śląskiego na sprzęt i aparaturę medyczną, dotyczy przekrojowo wszystkich grup chorób, stanowiących istotny problem zdrowotny mieszkaoców województwa śląskiego; przy czym najpoważniejsze (jeśli chodzi o nakłady finansowe potrzeby, sytuowały się w grupie chorób nowotworowych, chorób układu krążenia oraz chorób układu kostno-mięśniowo-szkieletowego). Uwagę zwracano także na koniecznośd zakupu sprzętu wykorzystywanego w położnictwie i neonatologii (inkubatory, aparaty KTG, USG ginekologiczne), co jest istotne ze względu na odnotowywany w województwie śląskim wysoki wskaźnik umieralności okołoporodowej noworodków

132. Rozkład

deklarowanych przez placówki kosztów realizacji takich potrzeb w zakresie wyposażenia i sprzętu (ogółem) prezentuje poniższy wykres.

132 Por. dane na ten temat w rozdziale 4.2.


Rys 51 Szacunkowe koszty realizacji potrzeb inwestycyjnych w zakresie wyposażenia w sprzęt i aparaturę medyczną *Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników ankietyzacji CAWI, N=23]

Jeśli chodzi o rozkład terytorialny zapotrzebowania na środki w tym zakresie, największa częśd badanych placówek deklarująca najwyższe kwoty zapotrzebowania na środki finansowe, to szpitale wojewódzkie, działające w subregionie centralnym i zachodnim województwa śląskiego.

Jeśli chodzi o inne potrzeby (poza sprzętem rehabilitacyjnym i medycznym) w zakresie wyposażenia wyraziło 78,3% badanych jednostek, do najczęściej wymienianych należały: zapotrzebowanie na nowe łóżka i materace, wyposażenie sal pacjentów i gabinetów, zakupu ambulansu sanitarnego oraz wyposażenie meblowe pokoi dla rodzin pacjentów.

Ze względu na potrzeby pacjentów wynikające z konieczności rehabilitacji po przebytych zabiegach chirurgicznych, wypadkach i urazach oraz z powodu schorzeo mieszczących się w grupie chorób układu kostno-mięśniowo-szkieletowego, w ramach ankietyzacji weryfikowano także wyposażenie szpitali w zakresie sprzętu rehabilitacyjnego. W grupie szpitali objętych badaniem ankietowym 82% ich przedstawicieli zadeklarowało, iż dysponują one sprzętem rehabilitacyjnym. Wśród badanych jednostek deklarujących dysponowanie sprzętem rehabilitacyjnym, aż 67% z nich określa jego obecny stan jako niewystarczający. W związku z tym respondenci poproszeni zostali o wskazanie jakie są potrzeby jednostki w zakresie sprzętu rehabilitacyjnego. Do najczęściej wymienianych należały:

zestawy do wykonywania prób spiroergometrycznych, zestaw do spiroergometrii z bieżnią133

,

bieżnia ruchoma z oprzyrządowaniem, urządzenia do treningu siłowego, rotory elektryczne z biofeedbackiem, specjalistyczne rowery treningowe, sprzęt do rehabilitacji wirtualnej, aparat kombajn do fizykoterapii

134,

egzoszkielety, parapiony elektryczne, parapiony z biofeedbackiem, cykloergometry i krążki sensomotoryczne135

,

aparaty do stymulacji kawitarnej i głębokiej, aparaty do laseroterapii, biostymulacji laserowej, magnetoterapii, elektroterapii, ultradźwięków, aquawibrony z ekopompą, aparaty do terapii falami uderzeniowymi, zestaw do dwiczeo ręki neurologicznej ARMEO BOOM

136,

wanny do masażu podwodnego, łóżka do hydromasażu bez kontaktu z wodą, aparaty do masażu podciśnieniowego137

.

Doposażenie placówek w tego rodzaju sprzęt może w bardzo istotny sposób ograniczyd istniejące braki w dostępnie do świadczeo rehabilitacyjnych, mieszczących się w obrębie chorób układu kostno-mięśniowo-szkieletowego oraz chorób zawodowych

138, stanowiących istotne problemy regionu w obszarze zdrowia.

Jednocześnie według ocen samych przedstawicieli szpitali powiatowych i wojewódzkich, ich obecny stan infrastruktury, czyli budynki oraz sprzęt i aparatura medyczna, sprzyja świadczeniu usług wysokiej jakości; jedynie 9% z nich zadeklarowało, że obecny stan placówki „zdecydowanie nie sprzyja” świadczeniu usług wysokiej jakości (takie oceny formułowały wyłącznie szpitale powiatowe). Zestawiając te odpowiedzi z wcześniejszymi, dotyczącymi zapotrzebowania zarówno na inwestycje w zakresie remontu i rozbudowy infrastruktur, jak i modernizacji i/lub zakupu nowego sprzętu medycznego, można przypuszczad, że respondenci w powyższych opiniach nieco zawyżyli swoja ocenę, obawiając się negatywnego postrzegania swoich placówek jako świadczących złej jakości usługi medyczne. Z kolei wskazując jakie bariery uniemożliwiające dostęp pacjentów ich placówek do usług medycznych wysokiej jakości, badane jednostki deklarowały przede wszystkim niedostateczny poziom kontraktowania z NFZ, co zostało podkreślone przez 87% respondentów. W dalszej kolejności wymieniano braki w zakresie infrastruktury budynków (35% odpowiedzi), wyposażenia w sprzęt medyczny (30% odpowiedzi), braki kadrowe (39% odpowiedzi), a także inne przyczyny, wśród których najczęściej wymieniano odmowę z NFZ na zawieranie nowych kontraktów na kolejne usługi medyczne, a także niedoszacowanie procedur NFZ (17% odpowiedzi).

133

Wg obecnych cen rynkowych, koszt tego typu sprzętu waha się od 200 do 500 tys. zł. 134 Wg obecnych cen rynkowych, koszt tego typu sprzętu waha się od 500 do 700 tys. zł. 135 Wg obecnych cen rynkowych, koszt tego typu sprzętu kształtuje się na poziomie 800 tys. zł. 136 Wg obecnych cen rynkowych, koszt tego typu sprzętu kształtuje się na poziomie 1 mln zł. 137

Wg obecnych cen rynkowych, koszt tego typu sprzętu waha się od 500 tys. zł. do 1 mln zł. 138 Na tego rodzaju problemy w ramach przeprowadzonych wywiadów indywidualnych wskazywali konsultanci wojewódzcy w dziedzinach ortopedii i traumatologii narządu ruchu oraz epidemiologii.




Ponadto na podstawie badania ankietowego można wnioskowad o niewielkim wykorzystywaniu istniejących zasobów szpitali w województwie śląskim. Według deklaracji respondentów, jedynie 54,5% tych jednostek wykorzystuje infrastrukturę budynków w 100% (były to przede wszystkim szpitale powiatowe), natomiast 45,5% jednostek zdeklarowało w tym miejscu poziom 75% (przede wszystkim były szpitale wojewódzkie). Analogicznie – wykorzystanie sprzętu medycznego w 100% zadeklarowała tylko połowa badanych szpitali, 41% placówek wykorzystuje sprzęt medyczny w 75%, natomiast 9% w placówek - w 50%. Niemal identycznie rozkładały się odpowiedzi na temat wykorzystania łóżek szpitalnych w tych placówkach, co potwierdza dane statystyczne, wg których średnie roczne wykorzystanie łóżka na wszystkich oddziałach szpitali województwa śląskiego kształtuje się na poziomie 63%-67%

139. Wskazuje to na właściwy kierunek interwencji RPO WSL 2014-2020 w zakresie przeniesienia

akcentów z usług medycznych wymagających hospitalizacji na rzecz POZ i AOS; jest to rozwiązanie pozytywnie wpływające na podniesienie efektywności systemu opieki zdrowotnej ze względu na niewystarczające środki NFZ na hospitalizację (która jest kosztowna i wymaga dodatkowych nakładów na utrzymanie rozbudowanej i często przestarzałej infrastruktury budynków szpitali, zwłaszcza małych, powiatowych) przy jednocześnie wystarczających zasobach szpitali w odniesieniu do usług wymagających leczenia stacjonarnego (całodobowego).

Deinstytucjonalizacja (opieka środowiskowa, Dzienne Domy Opieki Medycznej)

Wśród założeo nowej perspektywy unijnej na lata 2014-2020 jest utworzenie w placówkach Dziennych Domów Opieki Medycznej, będących konsekwencją zapotrzebowania na takie jednostki, wynikającego ze zmieniającej się struktury społeczeostwa, a także potrzeby zmniejszenia obciążenia opiekunów osób niesamodzielnych. Zgodnie z założeniami, standard dziennego domu opieki medycznej zostanie pilotażowo przetestowany w ramach PO WER, a następnie upowszechniony z wykorzystaniem środków Regionalnych Programów Operacyjnych w ramach perspektywy finansowej na lata 2014-2020. Świadczeniami opieki zdrowotnej realizowanymi w ramach dziennego domu opieki medycznej będą objęte osoby mające prawo do świadczeo opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.).

140

Realizacja projektów dotyczących zapewnienia opieki osobom starszym, niepełnosprawnym i niesamodzielnym, będzie stanowiła ważne działanie w obszarze zdrowia, służące zaspokojeniu potrzeb dynamicznie rosnącej licznie najstarszych mieszkaoców regionu

141. Jest to szczególnie istotne w kontekście niewystarczającej obecnie liczby miejsc w placówkach opieki paliatywnej,

hospicjach i zakładach opiekuoczych, funkcjonujących na terenie województwa śląskiego; jak świadczą opinie ekspertów, zebrane w ramach niniejszego badania, w kontekście wzrastających z roku na rok potrzeb, zabezpieczenie opieki dla osób starszych, zwłaszcza przewlekle chorych, jest w regionie zdecydowanie nieadekwatne.

Według aktualnych danych obecnie funkcjonuje w województwie śląskim tylko jedna tego typu placówka stacjonarna (Gościna Serca Św. Teresy od Dzieciątka Jezus W Katowicach), w której w latach 2010-2014 liczna miejsc zmniejszyła się z 85 do 38, a liczba leczonych z 1255 (w 2010r.) do 293 (w 2014r.)

142. Podobnie niepokojąca sytuacja dotyczy 13 oddziałów medycyny

paliatywnej w szpitalach w województwie śląskim, w których w ciągu ostatnich trzech lat liczba leczonych osób zwiększyła się o ok. 47% ( z liczby 2446 leczonych w 2012 roku do 3597 w 2014r., podczas gdy liczba dostępnych miejsc wzrosła o ok. 32% (ze 168 miejsc dostępnych w 2012r do 222 w 2014). Oddziały zlokalizowane są w następujących miastach: Bielsko Biała – 20 miejsc, Chorzów – 11 miejsc, Czeladź - 16, Częstochowa – 37 miejsc w dwóch placówkach, Gliwice - 24 miejsca, Jaworzno – 18 miejsc, Katowice – 18 miejsc, Orzesze – 15 miejsc, Tarnowskie Góry – 18 miejsc, Wilkowice – 10 miejsc, Zawiercie – 20 miejsc, Żory – 15 miejsc, co jest liczba niewystarczająca w kontekście wzrastającej liczby osób po 85 r.ż. Biorąc pod uwagę powyższe, wraz z liczbą dostępnych miejsc w zakładach opiekuoczych, opiekuoczo-leczniczych, w regionie jest łącznie 4843 miejsc

143 dla osób starszych,

przewlekle chorych, co daje współczynnik 10,6 na 10 tys. ludności, zdecydowanie zbyt niskim poziomie, by było możliwe w perspektywie następnych 20 lat zabezpieczenie na odpowiednim poziomie opieki dla osób starszych i przewlekle chorych w regionie.

Ze względu na przedstawioną powyżej sytuację epidemiologiczną (rozdz. 4.2) i wyzwania związane z zapewnieniem opieki dla osób po 65 r.ż. w regionie, w ramach ankietyzacji szpitali powiatowych i wojewódzkich, zapytano ich przedstawicieli, czy w ich placówkach byłoby możliwe poszerzenie zakresu świadczeo, związanych z opieką nad osobami starszymi, niepełnosprawnymi i niesamodzielnymi.

Jedynie 34,8% badanych placówek (w grupie szpitali powiatowych i wojewódzkich) jest zainteresowanych utworzeniem w swoich strukturach jednostki DDOM

144 i/lub podobnej placówki. Jako bariery uniemożliwiające ich utworzenie wskazują

najczęściej kwestie finansowe, zbyt niskie koszty dofinansowania w przypadku konieczności remontu, czy przewidywany obecnymi regulacjami ograniczony czas opieki nad pacjentem (np. tylko pobyt dzienny). Aby utworzyd w strukturach jednostki zapewniające specjalistyczną i kompleksową opiekę osobom starszym, w szczególności z chorobami geriatrycznymi, psychogeriatrycznymi i spektrum chorób występujących w tym wieku, wymagana jest specjalistyczna kadra medyczna w ściśle określonych dziedzinach. Przedstawiciele szpitali w województwie śląskim proszeni byli o wskazanie czy personel medyczny,

139 Wg danych ŚUW WNSOZ – Raport 2013. 140 https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/6854/Zalacznik_1_Dzienny_dom_opieki_med.pdf 141 Por. dane demograficzne przedstawione w rozdz. 4.1 142

Stan na 31.12.2014r. - dane wg sprawozdania Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW za rok 2015. 143 Wszystkie dane wg stanu na 31.12.2014r, wg sprawozdania Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW za rok 2015. 144 Dzienny Dom Opieki Medycznej


zapewniający świadczenie wysokiej jakości usług medycznych w tym zakresie, jest zatrudniony w obrębie placówki. Rozkład odpowiedzi przedstawia wykres poniżej:

Rys 52 Personel medyczny zatrudniony w placówkach *Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników ankietyzacji CAWI, N=23+

W 100% badanych jednostek zatrudnione są pielęgniarki, w większości placówek (90,9%) pracują także psychologowie lub psychoterapeuci. Podobnie wśród zasobów kadrowych znacznej części placówek (blisko 87%) znajduje się osoba prowadząca fizjoterapię. Niepokojący jest fakt bardzo niewielkiego udziału lekarzy specjalistów w dziedzinie geriatrii wśród kadry medycznej badanych placówek – zaledwie 9% z nich zadeklarowało jego zatrudnianie. Zważywszy na problem starzejącego się społeczeostwa brak lekarzy geriatrów w szpitalach jest najistotniejszym brakiem kadrowym, a także przeszkodą dla możliwości utworzenia w nich różnych form opieki środowiskowej.

Respondenci biorący udział w badaniu poproszeni zostali również o ogólną ocenę, czy obecny stan infrastruktury, czyli budynki oraz sprzęt i aparatura medyczna, sprzyja świadczeniu usług wysokiej jakości. Pozytywnej odpowiedzi udzieliło większośd respondentów, jedynie 9% z nich zadeklarowało, że obecny stan infrastruktury zdecydowanie nie sprzyja świadczeniu usług wysokiej jakości. Biorąc pod uwagę wskazane opinie można wnioskowad o dobrej jakości infrastruktury szpitali w zakresie jakości i dostępności do usług medycznych. Jednocześnie zestawiając te odpowiedzi z wcześniejszymi, dotyczącymi zapotrzebowania zarówno na inwestycje w zakresie remontu i rozbudowy infrastruktur, jak i modernizacji i/lub zakupu nowego sprzętu medycznego, można przypuszczad, że respondenci w powyższych dwóch pytaniach nieco zawyżyli swoja ocenę, obawiając się negatywnego postrzegania swoich placówek jako świadczących złej jakości usługi medyczne.

Z kolei wskazując jakie bariery uniemożliwiające dostęp do usług medycznych wysokiej jakości, badane jednostki deklarowały przede wszystkim niedostateczny poziom kontraktowania z NFZ, co zostało podkreślone przez 87% respondentów. W dalszej kolejności wymieniano braki w zakresie infrastruktury budynków (35% odpowiedzi), wyposażenia w sprzęt medyczny (30% odpowiedzi), braki kadrowe (39% odpowiedzi), a także inne przyczyny, wśród których najczęściej wymieniano odmowę z NFZ na zawieranie nowych kontraktów na nowe usługi medyczne, a także niedoszacowanie procedur NFZ (17% odpowiedzi)

Badanie obejmowało również pytanie o wykorzystywanie zasobów jednostki. Placówki wskazywały w jakim stopniu wykorzystywana jest infrastruktura budynków, sprzęt medyczny oraz łóżka szpitalne. Wykorzystywanie infrastruktury budynków w 100% wskazało 54,5% badanych placówek (przede wszystkim – szpitale powiatowe), natomiast 45,5% jednostek zdeklarowało wykorzystanie w 75% (przede wszystkim – szpitale wojewódzkie). W zakresie sprzętu medycznego 50% badanych szpitali wykorzystuje te zasoby w 100%, 40,9% wykorzystuje sprzęt medyczny w 75%, natomiast 9,1% placówek w 50%. Biorąc pod uwagę wykorzystanie łóżek szpitalnych 54,5% badanych jednostek wykorzystuje je w 100%. W 75% wykorzystuje je 40,9% placówek, natomiast w 50% jedynie 4,5%.

Potencjał do realizacji projektów współfinansowanych ze środków unijnych w ramach RPO WSL 2014-2020

Ostatnią częścią badania było zebranie informacji dotyczących chęci ubiegania się placówek o dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020. Zdecydowana większośd badanych jednostek, ponieważ aż 91,3%, wyraziła chęd uczestnictwa w programach współfinansowanych we środków unijnych. Jedynie niewielka częśd (8,7%) nie planuje lub nie wie, czy placówka którą reprezentuje zamierza ubiegad się o dofinansowanie.

Placówki, które wyrazily zamiar składania wniosów o dofinansowanie poproszone zostały o uszczegółowienie, jakie projekty chciałyby realizowad w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego WSL na najbliższe lata. Aż 87% jednostek wyraziło chęd przeznaczenia środków na infrastrukturę w zakresie budynków, a 69,6% na modernizację lub zakup nowego sprzętu medycznego (najczęściej wskazywane odpowiedzi). Wdrażanie programów zdrowotnych i profilaktycznych okazało się byd dla badanych jednostek najmniej interesującym działaniem w ramach programu. Rys 53 przedstawia rozkład wszystkich odpowiedzi badanych szpitali.




Rys 53 Projekty, które placówki chciałyby realizowad w ramach dofinansowania ze środków RPO WSL 2014-2020 *Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników ankietyzacji CAWI, N=23+

Podsumowanie

Obecny stan zabezpieczenia opieki w szpitalach województwa śląskiego z punktu widzenia chorób stanowiących istotny problem zdrowotny w regionie należy ocenid jako przeciętny. Pozytywnym aspektem jest dostępnośd dużej liczby łóżek na oddziałach szpitali powiatowych i wojewódzkich w województwie śląskim, chod w tym zakresie istnieją tez obszary deficytowe, związane z leczeniem pacjentów z przewlekłymi chorobami płuc (w tym – gruźlicy), pacjentów diabetologicznych i osób starszych, cierpiących na kompleksowe schorzenia, w tym - psychogeriatryczne (deficyty te są znaczące ze względu na wskazanie tych chorób jako stanowiących istotne problemy zdrowotne w regionie). Do tej pory, m.in. dzięki środkom UE i działaniom w ramach RPO WSL 2007-2013 stan infrastruktury dużych szpitali i przychodni przyszpitalnych w województwie śląskim znacznie się poprawił, nie tylko pod względem stanu budynków (przeprowadzono liczne remonty i dostosowano placówki do potrzeb osób niepełnosprawnych), ale także jeśli chodzi o wyposażenie w sprzęt medyczny, również wysokospecjalistyczny sprzęt diagnostyczny w szpitalach. Jak świadczą wyniki kontroli NIK

145, problemem jest zapewnienie wykorzystania tego sprzętu przez

szpitale w ramach kontraktów NFZ (wymagania RPO WSL 2014-2020 wprowadzają takie zapisy w związku z zapewnieniem trwałości projektu) – kontrakty te są - zdaniem przedstawicieli badanych szpitali i ekspertów, biorących udział w badaniu pogłębionym

146 - zbyt niskie, by sprzęt ten był w pełni efektywnie wykorzystywany.

Stan szpitali powiatowych, zwłaszcza leżących na obszarach peryferyjnych, jest znacznie gorszy niż szpitali wojewódzkich147

, zwłaszcza mieszczących się w subregionie centralnym województwa. Małe szpitale powiatowe, zwłaszcza w subregionie północnym mają zdecydowanie większe potrzeby: często placówki te nie spełniają wymagao Ministerstwa Zdrowia, najczęściej również nie są w pełni dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Należy jednak zwrócid uwagę, że prowadzenie w nich prac remontowych jest utrudnione m.in. z powodu wielkości placówek, niemożności świadczenia w czasie remontu opieki dla pacjentów, wysokich kosztów spowodowanych koniecznością kompleksowych prac. Problemy w tym zakresie stwarza także struktura własności tych placówek, często budynki szpitali (w szczególności - powiatowych) należą do JST, co wymaga zaangażowania władz samorządowych do ubiegania się o środki na prace remontowe np. w ramach projektów w obszarze zdrowia w PI 9a RPO WSL 2014-2020. Ponadto, jak wynika z analizy kontraktowania NFZ

148 w ambulatoryjnej opiece

specjalistycznej, wiele śląskich szpitali udziela licznych usług medycznych w ramach AOS, prowadzonych przy tych szpitalach. Dlatego wartościowym rozwiązaniem, sprzyjającym podniesieniu jakości usług zdrowotnych, świadczonych poza szpitalami (zgodnie z postulatem deinstytucjonalizacji) z wykorzystaniem środków RPO WSL 2014-2020, byłoby realizowanie projektów służących podniesieniu dostępności usług zdrowotnych (zwłaszcza w przypadku zakupu sprzętu specjalistycznego i/lub prac remontowych, przebudowy/ modernizacji infrastruktury), przede wszystkim przez tego typu placówki ambulatoryjne, z uwagi na ich duży potencjał organizacyjny i kadrowy. Jak świadczą wypowiedzi ekspertów, uzyskane w ramach niniejszego badania ewaluacyjnego, istniejące w tych placówkach powiązania organizacyjne i infrastrukturalne, pozwalają przypuszczad, że mogą one bardziej efektywnie poszerzad zakres i liczbę udzielanych świadczeo, przede wszystkim w obszarze diagnostyki onkologicznej, rehabilitacji układu kostno-mięśniowo-szkieletowego i leczenia kardiologicznego

149.

145 Zakup i wykorzystanie aparatury medycznej współfinansowanych ze środków Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2007–2013. NIK, 2012. 146 Por. wywiady IDI z ekspertami ds. kontraktowania w województwie śląskim, konsultantami ds. poszczególnych grup chorób, a także przedstawione w tym rozdziale dane nt. wysokości kontraktów w ramach umów placówek opieki stacjonarnej z NFZ. 147 W tym rozdziale pod pojęciem „szpitale wojewódzkie” mieszczą się SPZOZ, posiadające oddziały szpitalne, dla których organem założycielskim jest Marszałek Województwa Śląskiego – wg listy zamieszczonej na: https://bip.slaskie.pl/index.php?grupa=4&dzi=3&id_menu=139. 148 Por. www.aplikacje.nfz.gov.pl *data dostępu 23.10.2015+ 149 Por. wywiady IDI z konsultantami ds. poszczególnych grup chorób, a także przedstawicielami śląskich POZ, AOS i szpitali w ramach wywiadu fokusowego.


Ze względu na zdiagnozowane na podstawie danych epidemiologicznych zapotrzebowanie w województwie śląskim na leczenie związane z wysokim wskaźnikiem zapadalności na depresję i zaburzenia lękowe w młodszej grupie mieszkaoców województwa śląskiego

150, z punktu widzenia problemów zdrowotnych mieszkaoców regionu istotny jest fakt, iż stosunkowo najgorzej

oceniany jest stan placówek stacjonarnej opieki psychiatrycznej, z uwagi na niewielkie nakłady ze środków NFZ151

, a także małą liczbę oddziałów psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży w śląskich szpitalach. Tymczasem stan istniejących placówek (zniszczenia, brak unowocześnieo, braki w podstawowym wyposażeniu), decydują o tym, że wiele osób (które wymagają hospitalizacji) nie podejmuje leczenia lub skraca pobyt w placówce przed czasem. Przekłada się to na zmniejszenie efektywności leczenia, przede wszystkim w wyniku braku podjęcia interwencji na wczesnym etapie choroby (pacjenci rezygnują z leczenia z powodu złego stanu placówek), co może skutkowad w kolejnych latach podniesieniem się poziomu wskaźnika umieralności z powodu tych zaburzeo w grupie dzieci i młodzieży w województwie śląskim

152.

Jednocześnie w zakresie wszystkich chorób przewlekłych, sytuujących się w grupach chorób wskazanych jako istotny problem zdrowotny w regionie (choroby układu oddechowego – gruźlica, astma, POChP, choroby układu kostno-mięśniowo-szkieletowego w wyniku urazów układu ruchu oraz depresji, zaburzeo lękowych i schorzeo psychogeriatrycznych), brakuje w województwie śląskim oddziałów dziennych i rehabilitacyjnych, które odciążyłyby szpitale i zmniejszyły koszty leczenia, w tym - dla najstarszej grupy pacjentów

153.

W zakresie opieki nad osobami starszymi, w tym - cierpiącymi na choroby przewlekłe – dla podniesienia jakości opieki zdrowotnej w regionie wskazane byłoby zwiększenie dostępności do tego typu placówek. Jest to rozwiązanie bardzo pożądane nie tylko z przyczyn ekonomicznych, ale także zgodne z punktu widzenia przedłużenia okresu aktywności osób starszych, zwłaszcza po 80 r.ż. Zapotrzebowanie to potwierdzają przedstawione w rozdziale 4.1, dane demograficzne, według których województwo śląskie jest jednym z najbardziej dynamicznie starzejących się regionów w Polsce, w związku z czym zapewnienie opieki dla osób starszych jest problemem, który w najbliższych latach będzie stanowił poważne wyzwanie. Z jednej strony można uznad, że region jest w lepszej sytuacji niż inne w Polsce ze względu na to, że istnieją w województwie placówki specjalizujące się w opiece dla osób starszych i oddziały geriatryczne, niemniej jest ich zbyt mała liczba, by zaspokoid potrzeby leczenia najstarszego pokolenia pacjentów, u których występują na ogół cały zespół chorób i osoby te wymagają wykwalifikowanej opieki wielu specjalistów

154. Co więcej, mimo średniego wykorzystania łóżka na oddziale geriatrycznym na poziomie 65% rocznie

155,

obecnie czas oczekiwania na przyjęcie na oddział geriatrii wynosi ponad miesiąc (37 dni), co związane jest przede wszystkim z niską wysokością kontraktów NFZ dla tych oddziałów szpitali. Zgodnie z zaleceniami formułowanymi m.in. w Policy paper dla obszaru zdrowia, pobyt pacjenta na tego typu oddziale powinien byd krótki i służyd przede wszystkim sformułowaniu właściwych zaleceo do dalszego leczenia ambulatoryjnego, które powinno mied również charakter kompleksowy, np. w formule placówek dziennego pobytu, takiego jak opisane wyżej DDOM. O potrzebie zwiększenia liczby tego typu placówek świadczą przedstawione w rozdziale 4.1 dane demograficzne – należy się spodziewad, że w województwie w perspektywie 10 i 20 lat znaczne wzrośnie zapotrzebowanie na szpitalne oddziały geriatryczne (w tym – dla osób ze schorzeniami przewlekłymi, takimi jak gruźlica) oraz placówki dziennego pobytu dla osób po 65 r.ż. z kompleksowymi schorzeniami, występującymi u tej grupy wiekowej pacjentów (zaliczyd tu należy zarówno chorobę niedokrwienną serca, cukrzycę, zaburzenia psychiczne, choroby układu ruchu). Istniejące w regionie placówki tego typu deklarują, że chciałaby tworzyd tego typu oddziały i szkolid kadrę, by podejśd kompleksowo do takich pacjentów, z tego względu uzasadnione byłoby wsparcie w ramach środków RPO WSL 2014-2020 tych placówek, które planują poszerzenie zakresu swoich świadczeo o usługi rehabilitacyjne i związane z kompleksową opieką nad osobami starszymi

156.

Ponadto, jak wynika z analizy planu finansowego kontraktowania NFZ na 2016r.157

, w kolejnym roku wzrosną nakłady Funduszu na świadczenia związane z rehabilitacją leczniczą. Jak wspomniano wyżej, obecnie odbywa się ona w warunkach szpitalnych przede wszystkim w przypadku rehabilitacji kardiologicznej i neurologicznej, niemniej niezbędna w przypadku chorób układu kostno-mięśniowo-szkieletowego i układu oddechowego rehabilitacja odbywa się w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej. Jak świadczą wypowiedzi ekspertów, uzyskane w ramach niniejszego badania ewaluacyjnego, skuteczne leczenie chorób stanowiących istotny problem zdrowotny regionu, wymaga poszerzenia zakresu i liczby świadczeo rehabilitacji związanej z tymi jednostkami chorobowymi

158. Jak wspomniano wcześniej, jeśli chodzi o te usługi z zakresu rehabilitacji, które

mogą byd świadczone poza szpitalami (deinstytucjonalizacja) najdłuższy czas oczekiwania dotyczy: rehabilitacji pulmonologicznej (106 dni); rehabilitacji narządu ruchu (powyżej roku) i rewizji po endoprotezoplastyce (powyżej roku); rehabilitacji psychiatrycznej dla dorosłych i dzieci (odpowiednio: 71 dni i powyżej roku) – należy uznad, że są to priorytetowe potrzeby w tym zakresie. Podobnie, jeśli chodzi o choroby stanowiące problem zdrowotny w regionie, długi czas oczekiwania na świadczenia z zakresu radioterapii (ponad trzy miesiące dla przypadku stabilnego) i diagnostyki onkologicznej oraz przyjęcia na oddział diabetologiczny (58 dni), świadczą o tym, że usługi te nie są wystarczająco dostępne w śląskich szpitalach.

150

Por. dane epidemiologiczne, przedstawione w rozdz. 4.2. 151 Por. informacje zebrane w ramach wywiadów pogłębionych z konsultantami wojewódzkimi ds. psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży na potrzeby niniejszego badania. 152Por. rozdz. 4.2. 153

Por. informacje zebrane w ramach wywiadów pogłębionych z konsultantami ds. psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży, a także przedstawione w tym rozdziale dane nt. wysokości kontraktów na leczenie psychiatryczne w ramach umów placówek opieki stacjonarnej z NFZ. 154 Por. informacje zebrane w ramach wywiadów pogłębionych z konsultantami ds. tych grup chorób. 155 Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie województwa śląskiego 2014 – cz. I, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW, Katowice 2015. Str. 30 Wymieniony sprzęt medyczny w znaczącej części zlokalizowany jest w szpitalach wojewódzkich, a także niepublicznych oraz klinicznych. 156

Por. informacje zebrane w ramach wywiadów pogłębionych z konsultantami ds. tych grup chorób. 157 Por. www.aplikacje.nfz.gov.pl [data dostępu 23.10.2015+ 158 Por. wywiady IDI z konsultantami ds. poszczególnych grup chorób, a także przedstawicielami śląskich POZ, AOS i szpitali w ramach wywiadu fokusowego.




Z tego względu wskazane byłoby wsparcie w kierunku deinstytucjonalizacji i przeniesienia większej liczby usług rehabilitacyjnych, diagnostyki i terapii onkologicznej oraz leczenia z zakresu diabetologii ze szpitali do placówek ambulatoryjnych

159, co jest

również zgodne z oczekiwaniami i możliwościami ich realizacji przez śląskie placówki POZ i AOS, zamieszczonymi w kolejnym rozdziale.

4.5. Sytuacja w ramach podstawowej opieki zdrowotnej oraz ambulatoryjnej

opieki specjalistycznej w województwie śląskim

W województwie śląskim, według aktualnych danych Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW działa 876 placówek Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ) i 858 – Ambulatoryjnej Opieki Specjalistycznej (AOS)

160. Największe

zagęszczenie tych placówek, a co za tym idzie – największa dostępnośd usług medycznych dla pacjentów, występuje w subregionie centralnym (o czym decyduje przede wszystkim obszar aglomeracji katowickiej), najmniejsza zaś – w subregionie północnym i zachodnim

161; przy czym również na tych obszarach, największa liczba placówek funkcjonuje w dużych miastach:

Częstochowie, Raciborzu i Rybniku – rozkład tych placówek z podziałem na powiaty województwa śląskiego przedstawia mapa poniżej.

Rys 54 Dostępnośd placówek POZ i AOS w województwie śląskim w podziale na powiaty w 2015 roku *Źródło: opracowanie własne na podstawie danych wydziału nadzoru nad systemem opieki zdrowotnej ŚUW+

Najczęściej świadczone usługi medyczne

Wg danych GUS na terenie województwa śląskiego w ramach Podstawowej Opieki Zdrowotnej w ostatnim roku udzielono łącznie 19211,9 porad lekarskich, z czego większośd udzielona została mieszkaocom miast województwa śląskiego (co wynika z

159

Por. wywiady IDI z konsultantami ds. poszczególnych grup chorób, a także przedstawicielami śląskich POZ, AOS i szpitali w ramach wywiadu fokusowego. 160 Raport „Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna w województwie śląskim”, WNSOZ ŚUW, Katowice 2015. 161 Por. mapa poniżej.


aglomeracyjnego charakteru województwa) w wieku produkcyjnym, co nie odbiega od tendencji ogólnopolskich. W związku jednak z prognozami demograficznymi należy spodziewad się, że zarówno w kraju, jak i w województwie, struktura wiekowa pacjentów POZ będzie przesuwała się w stronę coraz liczniejszego udziału osób po 65 r.ż., co w związku z kompleksowym charakterem schorzeo osób w tej grupie wiekowej będzie wymagało coraz lepszego zabezpieczenia infrastrukturalnego i wyposażenia w sprzęt medyczny służący do diagnostyki najstarszej grupy pacjentów (jak świadczą dane statystyczne w tej grupie wiekowej najczęściej odnotowuje się chorobę niedokrwienną serca, cukrzycę, chorobę miażdżycową, zaburzenia psychiczne, choroby układu ruchu) tych placówek. Wczesne zdiagnozowanie tych chorób oraz pozostawanie pod opieką lekarza POZ stanowi dla tych osób czynnik sprzyjający przedłużeniu okresu aktywności społecznej, pod warunkiem odpowiedniej dostępności tych placówek (w tym – w zakresie ich dostosowania lokalowego do potrzeb osób o ograniczonej mobilności) oraz właściwej koordynacji leczenia ze specjalistami takimi jak diabetyk, fizjoterapeuta, psycholog, opiekun medyczny.

Tab 10 Porady lekarskie w POZ w Polsce i województwie śląskim *Źródło: „Zdrowie i ochrona zdrowia 2013”, GUS 2014+

Porady lekarskie w podstawowej opiece zdrowotnej w tysiącach162

Polska Województwo śląskie

miasta wieś miasto wieś

Ogółem

Razem 119 011,2 38 957,7 15 660,8 3 551,1

Dzieciom i młodzieży do lat 18 (pediatria) 27 981,1 8 166,8 3 685,5 822,8

Osobom w wieku 65 i więcej 36 587,0 12 456,4 5 124,3 1 139,8

Kobietom Razem 67 265,1 21 777,3 8 664,6 1 955,3

W tym kobietom w ciąży w zakresie opieki profilaktycznej (położne) 22,5 7,0 4,2 1,4

Jeśli natomiast chodzi o ambulatoryjną opiekę specjalistyczną w regionie, wg danych GUS największa liczba świadczeo w ramach grup chorób wskazanych jako istotny problem zdrowotny w regionie, udzielana jest w zakresie poradni chirurgicznych, dalej otolaryngologicznych, kardiologicznych, gruźlicy i chorób płuc, zdrowia psychicznego oraz diabetologii (zestawienie w tabeli poniżej).

Tab 11 Specjalistyczne porady w województwie śląskim w odniesieniu do chorób, stanowiących problem zdrowotny regionu *Źródło: „Zdrowie i ochrona zdrowia 2013”, GUS 2014 oraz danych Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW – sprawozdania 2014]

Nazwa Liczba porad w tysiącach

Choroby wewnętrzne 194,8

Neurologiczne 101,9

Neonatologiczne 12,8

Ginekologiczno-położnicze 1780,0

Onkologiczne 327,9

Chirurgiczne 2836,9

Urazowo-ortopedyczne 1194,3

Gruźlicy i chorób płuc 380,7

Kardiologiczne 989,2

Diabetologiczne 371,9

Rehabilitacyjne 350,0

Otolaryngologiczne 951,7

Zdrowia psychicznego 565,2

Ogółem 10057,3

Zwraca uwagę w powyższej tabeli stosunkowo niska (w stosunku do opisanej w rozdziale 4.2 zapadalności na choroby nowotworowe w regionie) liczba porad ambulatoryjnych w zakresie onkologii, co wyjaśnid można specyfiką chorób nowotworowych, wymagających na ogół hospitalizacji. Jak jednak świadczą opinie przedstawicieli placówek specjalistycznych w województwie śląskim, zebrane w ramach niniejszego badania, znaczna częśd usług medycznych dla pacjentów onkologicznych (przede wszystkim biopsje, diagnostyka z wykorzystaniem tomografów komputerowych oraz mammografów, radioterapia i chemioterapia), wykonywanych obecnie w warunkach szpitalnych, mogłaby byd również świadczona w poradniach specjalistycznych, pod warunkiem zapewnienie odpowiedniej infrastruktury i specjalistycznego sprzętu medycznego. Należy jednak podkreślid, że tego typu działania, chod służące odciążeniu placówek szpitalnych, spotykają z się z krytycznymi opiniami ekspertów

163, przede wszystkim ze względu na niedostateczny poziom kontroli jakości wykonywanych w tym zakresie badao

diagnostycznych w poradniach i brak możliwości kontroli zewnętrznej; z tego powodu trudno rekomendowad udzielenie wsparcia ze środków RPO WSL 2014-2020 na przeniesienie tych usług do AOS (w ramach działao służących deinstytucjonalizacji opieki zdrowotnej).

162 Wg danych GUS z raportu „Zdrowie i ochrona zdrowia 2013” – GUS 2014. Zgodnie z przepisami Ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych POZ świadczą usługi zdrowotne profilaktyczne, diagnostyczne, lecznicze, rehabilitacyjne oraz pielęgnacyjne z zakresu medycyny ogólnej, rodzinnej i pediatrii, udzielane przez lekarzy, pielęgniarki i położne POZ w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej. Wg dostępnych danych GUS, są one objęte jedna kategorią – świadczenia podstawowej opieki zdrowotnej, z zróżnicowaniem jedynie grup odbiorców świadczeo na dzieci i młodzież (pediatria), kobiety w ciąży (położnictwo) oraz pozostałych (medycyna rodzinna i ogólna). 163 Por. informacje z przeprowadzonych w ramach niniejszego badania wywiadów pogłębionych z konsultantem wojewódzkim ds. ginekologii onkologicznej, ds. zdrowia publicznego oraz wyniki wywiadu FGI z przedstawicielami placówek opieki zdrowotnej oraz UM WSL.




Jeśli natomiast chodzi o drugą najliczniej występującą w regionie grupę schorzeo – choroby układu krążenia (w tym związane z najczęstszą – chorobą niedokrwienną serca) - jak świadczą przedstawione powyżej dane w znacznym stopniu ich leczenie (poza stanami zaostrzenia) odbywa się w warunkach ambulatoryjnych. W województwie śląskim rocznie udziela się ponad 989000 porad kardiologicznych, co w przeliczeniu na 100 mieszkaoców regionu wynosi ponad 19,5 porady rocznie (jest to około dwukrotnie więcej niż np. w województwie warmiosko - mazurskim, wielkopolskim czy dolnośląskim), co stanowi pozytywny przejaw dużej dostępności tych świadczeo, co potwierdziły opinie ekspertów z tej dziedziny, biorących udział w badaniu pogłębionym zrealizowanym na potrzeby opracowania niniejszego raportu. Z kolei wskazywanym przez nich obszarem w grupie tych chorób, który mógłby zostad obecnie obsługiwany w większej mierze przez placówki ambulatoryjne, są świadczenia z zakresu rehabilitacji kardiologicznej. Podobne opinie dotyczyły grup chorób układu kostno-mięśniowo-szkieletowego i układu oddechowego, przy czym w odniesieniu do tych drugich wskazywano na koniecznośd zapewnienia w AOS w województwie śląskim większej dostępności leczenia chorób przewlekłych w trybie placówek dziennego pobytu. Tego typu projekty, realizowane przez placówki ambulatoryjne mieszczą się w ramach interwencji środków RPO WSL 2014-2020 i ich realizacja może przyczynid się do podniesienie efektywności i dostępności leczenia w tych grupach schorzeo w regionie.

Ze względu na potrzebę zweryfikowania obecnej dostępności świadczeo w placówkach POZ i AOS w związku z grupami chorób, stanowiących istotny problem zdrowotny w regionie, w ramach zrealizowanego badania ankietowego z ich przedstawicielami, uzyskano informacje co do największego obciążenia tych placówek w ramach poszczególnych świadczeo. Jak wynika z przeprowadzonych badao CATI, co potwierdzają przytoczone na początku rozdziału dane statystyczne, największą grupę pacjentów poradni podstawowej opieki zdrowotnej, podobnie jak w przypadku poradni specjalistycznych i szpitali, stanowią osoby w wieku od 35 do 64 roku życia (wg wskazao respondentów – stanowią oni 44% pacjentów), w dalszej kolejności najliczniejszą grupę stanowią osoby po 64 r.ż. (33%), następnie osoby pomiędzy 18 a 35 r.ż., najmniej liczna jest najmłodsza grupa pacjentów (0 - 17 r.ż.), stanowiąca zdaniem przedstawicieli placówek tylko 7% pacjentów.

Według informacji zebranych w ramach badania ankietowego na reprezentatywnej próbie śląskich placówek POZ i AOS, dzieci (tj. osoby od 0 do 17 roku życia) to najczęstsi pacjenci poradni: alergologicznych, neonatologicznych, preluksacyjnych oraz laryngologicznych. Osoby w wieku 18-35 lat ogółem najrzadziej korzystają z usług specjalistów, wyjątkiem są poradnie ginekologiczne, gdzie ta grupa stanowi największą cześd pacjentów. W przypadku placówek specjalistycznej opieki medycznej, grupa wiekowa 35-64 stanowi najczęstszych klientów specjalistycznej opieki medycznej w ramach usług poradni: dermatologicznych, endokrynologicznych, gastrologicznych i proktologicznych, psychiatrycznych, urologicznych oraz leczenia bólu. Osoby po 64 roku życia są najczęstszymi pacjentami poradni kardiologicznych oraz chorób płuc.

Rys 55 Grupy wiekowe pacjentów różnych poradni specjalistycznych AOS *Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI+

Z badania ankietowego CATI, przeprowadzonego wśród przedstawicieli AOS wynika także, iż najistotniejszym problemem zdrowotnym wśród dzieci (0-17 lat) w województwie śląskim są choroby układu oddechowego, szkieletowo-mięśniowego, infekcje, alergie, choroby oczu oraz zaburzenia psychiczne. Z kolei osoby w wieku produkcyjnym (od 18 do 64 roku życia) najczęściej cierpią na choroby układu krążenia, szkieletowo-mięśniowego i oddechowego oraz zaburzenia psychiczne. Najistotniejszymi schorzeniami wieku poprodukcyjnego (powyżej 64 lata) są - zdaniem przedstawicieli placówek ochrony zdrowia w województwie śląskim - choroby układu krążenia, nowotwory oraz choroby układu szkieletowo-mięśniowego. Porównanie najczęściej wskazywanych przez przedstawicieli placówek AOS schorzeo w poszczególnych grupach wiekowych mieszkaoców województwa śląskiego zamieszczono poniżej (Rys 56).


Rys 56 Najczęstsze problemy zdrowotne pacjentów w poszczególnych grupach wiekowych*Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z AOS, N=394]

Z kolei zdaniem przedstawicieli placówek POZ, najczęstszym problemem zdrowotnym wieku przedprodukcyjnego są infekcje, znacznie rzadziej choroby układu oddechowego oraz układu krążenia. Wśród osób pomiędzy 18, a 64 rokiem życia najczęstszy problem stanowią ich zdaniem choroby układu krążenia, choroby układu mięśniowo-szkieletowego, infekcje, cukrzyca oraz problemy neurologiczne. Wiek poprodukcyjny, zdaniem respondentów charakteryzuje się dużą zachorowalnością na choroby układu krążenia, choroby układu mięśniowo-szkieletowego, cukrzycę, choroby nowotworowe (rozkład tych odpowiedzi przedstawia wykres poniżej).

Rys 57 Najczęstsze problemy zdrowotne pacjentów w poszczególnych grupach wiekowych *źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z POZ, N=206]

Widoczne na powyższych wykresach różnice w obszarach najczęstszych schorzeo dla poszczególnych grup wiekowych, wskazywanych przez przedstawicieli POZ i AOS, biorących udział w badaniu wynikad może przede wszystkim ze specyfiki ich działalności (pracownicy POZ najczęściej nie stykają się z pacjentami będącymi pod opieką poradni AOS po zdiagnozowaniu konkretnych schorzeo), w odniesieniu jednak do najważniejszych chorób, wskazanych jako stanowiących problem zdrowotny w skali regionu, z poziomu codziennej praktyki lekarskiej potwierdzali oni omówione we wcześniejszych rozdziałach dane statystyczne, podkreślając, że każda z wymienionych jednostek chorobowych występuje szczególnie często u najstarszych pacjentów (powyżej 65 r.ż. – w odniesieniu do każdej z tych chorób wraz z wiekiem wzrasta prawdopodobieostwo ich wystąpienia, co szczególnie widoczne jest w przypadku cukrzycy, chorób układu krążenia, w tym – choroby niedokrwiennej serca, hipertensji i miażdżycy oraz zaburzeo o podłożu psychicznym), co ponownie potwierdza opinie ekspertów biorących udział w badaniu pogłębionym, na temat konieczności skierowania do tej grupy mieszkaoców województwa śląskiego kompleksowej oferty leczenia ambulatoryjnego, umożliwiającego jak najdłuższe pozostawanie tych pacjentów w ich lokalnym środowisku, sprzyjającym podtrzymaniu ich aktywności rodzinnej i społecznej.

Deinstytucjonalizacja w kontekście możliwości świadczenia usług przez POZ i AOS w województwie śląskim

W kontekście zbadania możliwości deinstytucjonalizacji opieki zdrowotnej w regionie oraz w celu określenia obecnego stanu placówek w zakresie infrastruktury i sprzętu, mających wpływ na dostępnośd i efektywnośd leczenia w związku z grupami chorób, wskazanymi w RPO WSL 2014-2020 jako stanowiących istotny problem zdrowotny regionu

164, w ramach badania

ankietowego placówek POZ i AOS, ich przedstawiciele zostali poproszeni o wskazanie barier dla świadczenia w

164 Por. rozdz. 4.2 dotyczący sytuacji epidemiologicznej w województwie śląskim.




reprezentowanych przez nich podmiotach usług medycznych wysokiej jakości. Jak wynika z przeprowadzonego badania ankietowego, w opinii przedstawicieli placówek ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, najistotniejszą barierą w dostępności do usług medycznych wysokiej jakości jest niedostateczny poziom kontraktowania z NFZ, znacznie rzadziej respondenci wskazywali na braki kadrowe, czy stan budynku lub brak sprzętu. Rozkład odpowiedzi przedstawia wykres poniżej.

Rys 58 Największe bariery w dostępności do usług medycznych wysokiej jakości *Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z AOS i POZ, N=600]

Opinie ankietowanych znalazły pełne potwierdzenie w wypowiedziach kadry zarządzającej placówek oraz ekspertów do spraw kontraktowania świadczeo NFZ

165, biorących udział w badaniu pogłębionym z przedstawicielami śląskich placówek POZ i AOS,

przy czym – jak podkreślali oni – problemy dotyczące niewystarczającego poziomu kontraktowania w większej mierze dotykają placówki AOS niż POZ, co wynika z odmiennych rozwiązao systemowych – środki NFZ dla POZ w ramach umów finansowane są per capita

166. Z analizy odpowiedzi w poszczególnych grupach respondentów wynika, że jeśli chodzi o niewystarczający poziom

kontraktowania problem w podobnym stopniu dotyczy całego obszaru województwa, z kolei braki w zakresie infrastruktury budynków częściej wskazywali przedstawiciele placówek znajdujących się w subregionie północnym, braki kadrowe – w subregionie południowym i zachodnim, natomiast braki w zakresie sprzętu – w subregionie południowym województwa.

Jednocześnie należy podkreślid, że w zakresie kontraktowania z NFZ problemem placówek jest nie tylko jego niewystarczający poziom w stosunku do potrzeb zdrowotnych mieszkaoców województwa śląskiego, ale także sytuacje niewypłacenia pełnej kwoty lub zerwania kontraktów na usługi medyczne w ramach umów z NFZ. W placówkach objętych badaniem ankietowym, taka sytuacja miała miejsce w 23% POZ (zmniejszenie kontraktu, dotyczyło przede wszystkim długoterminowej opieki pielęgniarskiej oraz opieki nocnej i świątecznej, a także było spowodowane błędami w dokumentacji przedłożonej NFZ) oraz 21% AOS (zmniejszenie kontraktu na świadczenia z zakresu rehabilitacji, leczenia dermatologicznego i ginekologicznego). Jednocześnie należy podkreślid, iż wg źródeł statystycznych środki na świadczenia POZ i AOS to druga co do wielkości pozycja budżetu NFZ (poprzedza ją jedynie najpoważniejszy koszt związany z leczeniem szpitalnym oraz programami leczniczymi i lekowymi), na poziomie 12-14% ogólnych wydatków NFZ

167, stąd wykorzystanie ich potencjału i istniejącej infrastruktury do świadczenia

szerszego zakresu usług zdrowotnych, jest rozwiązaniem korzystnym ekonomicznie. Według obecnego planu finansowego Śląskiego Oddziału NFZ w stosunku do 2015, w kolejnym roku wzrosną nakłady na POZ, przy zmniejszeniu ogólnej wartości kontraktów dla AOS o ok. 10 mln. zł, na podobnym poziomie pozostanie kwota kontraktowania świadczeo pielęgnacyjnych i opiekuoczych w ramach opieki długoterminowej, natomiast w stosunku do roku bieżącego wzrosną nakłady na rehabilitację leczniczą

168.

Tab 12 Koszty Śląskiego Oddziału NFZ w podziale na kategorie wydatków *Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.mz.gov.pl]

Pozycja Koszt Śląskiego Oddziału NFZ w

2015 (w mln zł) Koszt Śląskiego Oddziału NFZ w

2016 (plan finansowy w mln)

Podstawowa Opieka Zdrowotna 923 414 1 135 000

Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna 738 269 721 938

Rehabilitacja lecznicza 128 909169

240 068170

Świadczenia pielęgnacyjne i opiekuocze w ramach opieki długoterminowej

189 060 189 400

Różnice systemowe w zakresie kontraktowania POZ (ze względu na płatności per capita, poza wspomnianymi wcześniej problemami dotyczącymi płatności za tzw. nadwykonania) i AOS powodują, iż kontrakty w ramach POZ utrzymują się co roku na stałym poziomie), natomiast jeśli chodzi o poszczególne grupy chorób i rodzaje świadczeo w AOS, należy zwrócid uwagę, że wydatki NFZ w tym zakresie co roku się znacznie różnią nie tylko ze względu na liczbę udzielanych przez nie porad, ale także ze

165

Por. wywiad FGI oraz IDI z ekspertami ds. kontraktowania NFZ. 166 Policy Paper dla ochrony zdrowia na lata 2014-2020. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2014. 167 Policy Paper dla ochrony zdrowia na lata 2014-2020. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2014. 168 Należy zwrócid uwagę, że kwota w tab.12 w odniesieniu do rehabilitacji leczniczej obejmuje zarówno ich realizację (kontrakty) dla szpitali, jak i AOS,a ich dokładny podział nie jest znany przed podpisaniem umów w 2016r. Założyd jednak można, ze podział tych środków utrzyma się na tym samym poziomie, co w 2015 roku. 169 Kwota obejmuje wyłącznie rehabilitacje świadczona w AOS, nie dotyczy oddziałów rehabilitacji stacjonarnej w warunkach szpitalnych (przede wszystkim: rehabilitacja kardiologiczna i neurologiczna) wg www.aplikacje.nfz.gov.pl [data dostępu 25.11.2015+ 170 Dotyczy łącznie rehabilitacji ambulatoryjnej i oddziałów rehabilitacji stacjonarnej w warunkach szpitalnych (przede wszystkim: rehabilitacja kardiologiczna i neurologiczna) wg www.aplikacje.nfz.gov.pl - kwota dotyczy planu finansowego w momencie opracowania analizy – brak informacji nt. wysokości podpisanych umów na 2016 *data dostępu 25.11.2015+

http://www.mz.gov.pl/




względu na wycenę tzw. punktu kontraktowego. I tak, jeśli chodzi o jednostki chorobowe i grupy chorób, stanowiące problem zdrowotny w regionie, w województwie śląskim największa częśd środków NFZ w zakresie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej w 2015 r. była związana z leczeniem kardiologicznym (ponad 35 882 mln zł.), leczeniem z zakresu ortopedii i traumatologii ruchu (37 404 mln zł. – bez świadczeo z zakresu chirurgii ogólnej), dalej – leczeniem i diagnostyką onkologiczną (27 339 mln zł.), leczeniem gruźlicy i chorób płuc (15 396 mln zł), w znacznie mniejszym stopniu – z leczeniem psychiatrycznym (6 221 mln zł.) i z zakresu diabetologii (6 846 mln zł oraz 2 786 mln w ramach koordynowanej ambulatoryjnej opieki specjalistycznej z zakresu diabetologii). Jeśli chodzi o dodatkowe problemy związane z wyzwaniami w obszarze zdrowia dla regionu, tj. opieką nad matką i dzieckiem w związku z wysoką umieralnością okołoporodową noworodków, świadczenia z zakresu ginekologii i położnictwa w AOS stanowiły w 2015r. niemal 10% ogólnej kwoty kontraktowania (71 285 mln zł.), znacznie mniej – z zakresu neonatologii (790 tys. zł.); z kolei jeśli chodzi o opiekę nad osobami starszymi z kompleksowymi schorzeniami specyficznymi dla tej grupy wiekowej, koszt ambulatoryjnej opieki specjalistycznej z zakresu geriatrii to koszt 970.000 tys. zł., jak również znaczna większośd świadczeo pielęgnacyjnych i opiekuoczych w ramach opieki długoterminowej (koszt NFZ w 2015r. 189 060 mln zł.). Świadczenia pielęgnacyjne i opiekuocze w ramach opieki długoterminowej udzielane są w warunkach stacjonarnej opieki długoterminowej i w warunkach domowych. Stacjonarne placówki opieki długoterminowej obejmują zakłady opiekuoczo-lecznicze (ZOL) i zakłady pielęgnacyjno-opiekuocze (ZPO). NFZ finansuje koszty świadczeo opieki zdrowotnej udzielanych w ZOL i ZPO, tj. świadczenia udzielane przez lekarza, pielęgniarkę, badania diagnostyczne, rehabilitację ogólną w podstawowym zakresie prowadzoną w celu zmniejszenia skutków upośledzenia ruchowego oraz usprawnienia ruchowego, świadczenia psychologa, terapię zajęciową, leczenie farmakologiczne, leczenie dietetyczne, zaopatrzenie w wyroby medyczne, w tym wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi stosowane przy udzielaniu świadczeo, edukację zdrowotną polegającą na przygotowaniu świadczeniobiorcy i jego rodziny lub opiekuna do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych. Co warte podkreślenia, koszty wyżywienia i zakwaterowania w ZOL i ZPO są pokrywane przez pacjenta

171. Jest to więc obszar, w którym sytuuje się

możliwośd tworzenia większej liczby miejsc, w których możliwe będzie zwiększenie dostępności usług zdrowotnych dla osób starszych, w związku z dynamiką starzenia się populacji województwa śląskiego i wzrastającym zapotrzebowaniem na te świadczenia.

Jak wynika z przeprowadzonych w ramach niniejszego badania ankiet z POZ i AOS w województwie śląskim172

, wiele usług obecnie wymagających hospitalizacji mogłoby byd realizowane w tych placówkach. Łącznie 21% respondentów wskazało, że istnieją takie usługi medyczne, których świadczenie byłoby możliwe w ich placówkach; wśród nich przedstawiciele AOS najczęściej wymieniali rehabilitację, znacznie rzadziej: zabiegi chirurgiczne, diagnostykę, zabiegi ginekologiczne, terapię onkologiczną, czy diagnostykę nowotworów (wykonywanie biopsji) oraz ich leczenie (chemioterapia, radioterapia). Podobne były również opinie na ten temat kadry zarządzającej placówek oraz ekspertów ds. epidemiologii

173, biorących udział w badaniu

pogłębionym z przedstawicielami śląskich placówek POZ i AOS. Poniżej przedstawiono wyniki ankiety z AOS w postaci schematu częstościowego (Rys 59).

Rys 59 Usługi wymagające hospitalizacji, które mogłyby byd realizowane przez AOS *Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z AOS, N=394]

Z kolei badane placówki POZ najczęściej deklarowały możliwośd przeniesienia do nich świadczeo z zakresu chirurgii jednego dnia, opieki nad osobami starszymi, przeprowadzania diagnostyki onkologicznej (biopsje) i leczenia chemioterapią, świadczeo z zakresu rehabilitacji medycznej i leczenia psychiatrycznego. Według opinii ekspertów

174, świadczy to o istniejącym obecnie w

171 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie świadczeo gwarantowanych z zakresu świadczeo pielęgnacyjnych i opiekuoczych w ramach opieki długoterminowej (Dz.U. 2013, poz. 1480) 172

Por. badanie ilościowe na próbie 600 POZ i AOS zrealizowane na potrzeby niniejszego badania. 173 Por. wywiad FGI oraz IDI z ekspertami ds. epidemiologii. 174 Por. wywiad FGI oraz IDI z ekspertami ds. epidemiologii.




tych placówkach potencjale do świadczenia usług w kierunku deinstytucjonalizacji opieki zdrowotnej w zakresie leczenia i diagnostyki chorób stanowiących istotny problem zdrowotny w regionie, co jest wskazywanym w dokumentach regionalnych i krajowych pożądanym kierunkiem rozwoju systemu opieki zdrowotnej w celu zwiększenia jego dostępności i efektywności, zwłaszcza z powodu występowania zjawiska starzenia się społeczeostwa zwiększy się odsetek osób potrzebujących opieki zdrowotnej w trybie ambulatoryjnym

175.

Deficytowe obszary i potrzeby placówek POZ i AOS w kontekście specyfiki regionu

Stan infrastruktury budynków placówek ambulatoryjnej opieki specjalistycznej i podstawowej opieki zdrowotnej przez przedstawicieli tychże oceniany jest zazwyczaj dobrze lub bardzo dobrze – jedynie 2% respondentów badania CATI oceniło stan obiektu, w którym pracują, źle – wyniki przedstawiono na wykresie (Rys 60).

Rys 60 Ocena stanu infrastruktury placówek AOS i POZ w zakresie budynków*Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z AOS i POZ, N=600]

Należy w tym miejscu podkreślid, że przeciętne i złe oceny w tym zakresie były formułowane przede wszystkim przez przedstawicieli placówek POZ (średnio gorsze o ok. 40% oceny niż w przypadku AOS), zwłaszcza tych znajdujących się w północnym i południowym subregionie województwa. Stanowi to prawdopodobnie przyczynę bardzo niskiego zainteresowania placówek z tych subregionów utworzeniem w swoich strukturach placówek pobytu dziennego i/lub świadczenia opieki dla osób starszych, niepełnosprawnych i niesamodzielnych (np. w formie DDOM) - deklaracje takie zgłosiło zaledwie 3% placówek POZ z subregionu północnego, 40% placówek w subregionie południowym wobec 100% działających w subregionie zachodnim i 57% - w centralnym.

Pomimo tak dobrej oceny stanu infrastruktury, w aż 75% placówek POZ I AOS dostrzeżono potrzebę w zakresie inwestycji remontowych lub wyposażenia, przy czym największe zainteresowanie pozyskaniem środków RPO WSL 2014-2020 na inwestycje w infrastrukturę zadeklarowały placówki znajdujące się w subregionie centralnym województwa (por. poniżej mapa z rozkładem procentowym wskazao respondentów co do planów w zakresie pozyskania środków RPO WSL 2014-2020 na określone przedsięwzięcia):

175 Policy paper dla ochrony zdrowia na lata 2014–2020. Krajowe Ramy strategiczne. Ministerstwo Zdrowia. Warszawa 2014.


Rys 61 Mapa z rozkładem procentowym wskazao respondentów co do planów w zakresie pozyskania środków RPO WSL 2014-2020 na określone przedsięwzięcia w podziale na subregiony*Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z AOS i POZ, N=600]

Powyższy rozkład odpowiedzi wskazuje, że największe zainteresowanie pozyskaniem środków na inwestycje w infrastrukturę budynków występuje w subregionie północnym i centralnym województwa, a więc tych rejonach, gdzie formułowano odpowiednio: najgorsze i najlepsze oceny dotychczasowego stanu w tym zakresie. W badaniu pogłębionym przedstawiciele tych placówek wyjaśniali to faktem, że największe potrzeby dostrzegane są tam, gdzie obecny stan jest zupełnie niewystarczający do potrzeb i konieczne są nakłady na zapewnienie bieżącego funkcjonowania tych placówek oraz w przypadku bardzo dobrego funkcjonowania placówki (również – finansowego), co wiąże się z planami poszerzenia zakresu udzielanych świadczeo

176.

Jak świadczą wyniki badania ankietowego i pogłębionego FGI, znacznie większym potencjałem, jeśli chodzi o możliwośd deinstytucjonalizacji usług medycznych (tzn. świadczenia przez placówki ambulatoryjne usług obecnie podlegających hospitalizacji), dysponują szczególnie placówki ambulatoryjnej opieki medycznej w województwie śląskim. Są one wyposażone dosyd dobrze w niezbędną infrastrukturę i sprzęt

177, większośd z nich posiada oddzielne pomieszczenia przystosowane do

realizacji różnych funkcji (np. łazienka z prysznicem, pomieszczenie do przechowywania sprzętu), w prawie co trzecim obiekcie znajduje się podstawowy sprzęt rehabilitacyjny. W przeprowadzonym badaniu ankietowym placówek AOS w województwie śląskim

178, ich poziom wyposażenia został przez samych respondentów oceniony w przeważającej mierze jako dobry i bardzo

dobry (78% odpowiedzi), również jeśli chodzi o infrastrukturę i sprzęt, który mógłby zostad wykorzystany do świadczenia w tych placówkach usług z zakresu rehabilitacji i opieki nad osobami starszymi, które zostały wskazane w diagnozie w rozdziale 4.2. jako stanowiące ważną potrzebę zdrowotną mieszkaoców regionu – dane na ten temat przedstawia poniższy wykres:

176

Por. wywiad FGI z udziałem przedstawicieli śląskich placówek POZ i AOS w ramach niniejszego badania. 177 Policy Paper dla ochrony zdrowia na lata 2014-2020. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2014, str. 153. 178 Por. badanie ilościowe na próbie 600 POZ i AOS zrealizowane na potrzeby niniejszego badania.




Rys 62 Wyposażenie AOS w infrastrukturę medyczną *źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z AOS, N=394]

Jest to ważna przesłanka do wniosku, iż w zakresie deinstytucjonalizacji wartościowym rozwiązaniem byłoby świadczenie usług medycznych w zakresie rehabilitacji i opieki nad osobami starszymi przez POZ we współpracy z AOS (np. w partnerstwie w ramach projektu RPO WSL 2014-2020), gdyż obecny stan wyposażenia i infrastruktury POZ (jako samodzielnych placówek) jest w większości niewystarczający do zaspokojenia wzrastających potrzeb mieszkaoców regionu w tym zakresie. Tego typu rekomendacje zgłaszali również sami przedstawiciele placówek POZ i AOS w ramach badania FGI

179.

Oprócz tych w większości pozytywnych ocen stanu budynków i infrastruktury placówek, zwrócid uwagę należy na fakt, iż wg danych Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej ŚUW

180, w placówkach AOS w województwie śląskim dostępna jest

dla pacjentów, m.in. na skutek dużej liczby zrealizowanych projektów RPO WSL 2007-2013 w ramach Działania 9.2., znaczna liczba specjalistycznego sprzętu i aparatury medycznej, wykorzystywana w diagnostyce i leczeniu chorób, wskazanych jak specyficzne w regionie: 1 gammakamera (używana w diagnostyce nowotworów, w tym: raka żołądka, okrężnicy, jelit i odbytu, raka szyjki macicy), 35 mammografów (wykorzystywane w diagnostyce nowotworów piersi i sutka), 22 tomografy komputerowe (wykorzystywane zarówno w diagnostyce nowotworów złośliwych, jak i choroby niedokrwiennej serca), 17 urządzeo angiograficznych (wykorzystywane w diagnostyce chorób układu krążenia, w tym – choroby niedokrwiennej serca), 180 echokardiografów (mające zastosowanie w diagnostyce schorzeo kardiologicznych), 14 RTG z opcją naczyniową i obróbką cyfrową oraz 77 RTG z torem wizyjnym (wszechstronnie wykorzystywane w diagnostyce chorób układu oddechowego, układu mięśniowo-szkieletowego). Nie ma natomiast w tych placówkach dostępnego żadnego aparatu do naświetlania kobaltem (wykorzystywane w leczeniu - radioterapii nowotworów różnego typu, w tym w ginekologii onkologicznej) i aparatu do

179 Por. badanie jakościowe FGI z przedstawicielami POZ i AOS zrealizowane na potrzeby niniejszego badania. 180 Raport „Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna w województwie śląskim”, WNSOZ ŚUW, Katowice 2015.


naświetleo cezem (wykorzystywane w leczeniu – radioterapii, w tym - raka piersi i raka sutka), ani też rezonansu magnetycznego (wszechstronnie wykorzystywane w diagnostyce nowotworów, schorzeo psychicznych i psychogeriatrycznych, chorób układu mięśniowo-szkieletowego i chorób układu krążenia)

181. Jeśli chodzi o te ostatnie, ich brak w placówkach ambulatoryjnych nie

ogranicza w istotny sposób ich dostępności dla pacjentów, ponieważ należy zauważyd, że jest on dostępny w szpitalach w województwie śląskim, gdzie ze względu na niewystarczający poziom kontraktowania usług nie jest on w 100% wykorzystywany

182, stąd jego zakup w placówkach ambulatoryjnych byłby nieefektywny ekonomicznie. Ponadto wymaga on

zapewnienia odpowiednio wykwalifikowanego personelu do obsługi oraz ponoszenia kosztów amortyzacji, przekraczających – zdaniem większości przedstawicieli POZ i AOS

183 – ich możliwości finansowe. Jednocześnie należy podkreślid, iż stan wyposażenia

w specjalistyczny sprzęt medyczny w województwie śląskim należy do najlepszych w kraju (I lub II miejsce w stosunku do innych województw w liczbie dostępnego sprzętu poszczególnych typów w przeliczeniu na 100tys. mieszkaoców)

184. Również w

przeprowadzonym na potrzeby niniejszej analizy badaniu ankietowym185

, poziom wyposażenia placówek specjalistycznej i podstawowej opieki zdrowotnej w sprzęt medyczny oceniony został przez ich przedstawicieli w większości dobrze lub bardzo dobrze (niemal 79% wskazao), oceną przeciętną wybrało 21% respondentów, a złą - zalewie jeden (0,49%).

Jednocześnie przedstawiciele większości przychodni POZ i AOS, które wzięły udział w badaniu, zadeklarowało jednocześnie plany pozyskania środków RPO WSL 2014-2020 na zakup sprzętu medycznego. Najczęściej poradnie POZ wymagają zakupu sprzętu EKG i USG, rzadziej RTG, sprzętu laboratoryjnego, spirometrów, mammografów, sprzętu do rehabilitacji, czy holterów. Niepomijalny odsetek instytucji zgłasza także potrzebę w zakresie sprzętu do badao endoskopowych, lamp bakteriobójczych oraz tomografów komputerowych. Przedstawiciele niektórych placówek zwracali również uwagę na potrzebę w zakresie sprzętu IT oraz informatyzacji placówki. Braki i zapotrzebowanie na sprzęt przedstawiono poniżej w postaci schematu częstościowego (Rys 63).

Rys 63 Potrzeby inwestycyjne w zakresie sprzętu medycznego placówek POZ *źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z POZ, N=206]

Z kolei, poradnie AOS najczęściej wskazują na potrzebę zakupu sprzętu RTG i USG, nieco rzadziej EKG (w tym EKG wysiłkowe), tomografów komputerowych, mammografów, czy sprzętu rehabilitacyjnego. Występuje także niepomijalne zapotrzebowanie na RM, gastroskopy (i inne urządzenia endoskopowe), holtery ciśnieniowe, spirometry, sprzęt do biopsji, rhinomanometry, sprzęt do diagnostyki okulistycznej oraz urografy. Przedstawiciele niektórych placówek zwracali również uwagę na potrzebę w zakresie sprzętu IT oraz informatyzacji placówki. Braki i zapotrzebowanie na sprzęt przedstawiono poniżej w postaci schematu częstościowego (Rys 64).

181 Ibidem. 182 Na podstawie informacji uzyskanych w ramach wywiadów IDI z ekspertami z zakresu kontraktowania. 183 Por. badanie jakościowe FGI z przedstawicielami POZ i AOS zrealizowane na potrzeby niniejszego badania. 184

Wpływ inwestycji w sprzęt medyczny w ramach RPO WSL na poprawę jakości i zwiększenie dostępności świadczeo zdrowotnych na terenie województwa śląskiego. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Katowice 2010. 185 Por. badanie ilościowe na próbie 600 POZ i AOS zrealizowane na potrzeby niniejszego badania.




Rys 64 Potrzeby inwestycyjne w zakresie sprzętu medycznego placówek AOS [Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z AOS, N=394]

Jak wynika z powyższego, istnieją nadal w śląskich POZ i AOS potrzeby zakupu sprzętu medycznego, związanego z najliczniej udzielanymi w województwie świadczeniami – z zakresu chirurgii (w tym w obrębie układu kostno-mięśniowo-szkieletowego) i kardiologii, a także opieki nad ciężarnymi, co jednocześnie wpisuje się w leczenie i diagnostykę chorób, wskazanych w rozdziale 4.2. jako stanowiących istotny problem zdrowotny w regionie. Podobnie często wskazywany jest obszar diagnostyki nowotworów (TK, mammografy) oraz chorób układu oddechowego (spirometry, RTG) oraz rehabilitacji medycznej, również odpowiadających największym problemom zdrowotnym mieszkaoców województwa, opisanym w rozdz. 4.2.

Szacunkowy koszt tych inwestycji, według deklaracji przedstawicieli placówek POZ i AOS186

, w podziale na subregiony województwa zaprezentowano na mapie poniżej:

186

Na podstawie wyników badania ankietowego na próbie 600 POZ i AOS przeprowadzonego na potrzeby niniejszej analizy.


Rys 65 Koszt inwestycji w zakresie zapotrzebowania na aparaturę i sprzęt medyczny według deklaracji przedstawicieli placówek POZ i AOS, w podziale na subregiony województwa *Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji CATI z placówkami POZ i AOS w województwie

śląskim, N=600+

Jak wynika z ilustracji na mapie powyżej, pozyskaniem największej puli środków na inwestycje w sprzęt medyczny, zainteresowane są przede wszystkim placówki zlokalizowane w subregionie centralnym, w którym jednocześnie deklarowano najczęściej zadowalający stan infrastruktury i wyposażenia w sprzęt medyczny. Zgłaszane przez respondentów potrzeby w tym zakresie wynikają więc – jak świadczą wypowiedzi ich przedstawicieli w badaniu pogłębionym FGI

187 z ich znacznego obciążenia

dużą liczbą pacjentów i związanym z tym zwiększeniem potrzeb, co wynika również z wysokiej gęstości zaludnienia w tym subregionie

188.

Oprócz zdiagnozowania powyższych potrzeb inwestycyjnych w infrastrukturę i sprzęt medyczny, w ramach badania ankietowego w grupie badanych placówek POZ i AOS w województwie śląskim, poproszono także przedstawicieli tych placówek o deklarację co do planów ubiegania się o dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 w ramach poszczególnych Działao i typów operacji w PI 9a. Łącznie 67% badanych POZ i 88% badanych AOS zadeklarowano ubieganie się o te środki z przeznaczeniem na:

przebudowę, rozbudowę i remont obiektów oraz pomieszczeo infrastruktury – 42% AOS i 67% POZ,

modernizację/zakup nowego sprzętu medycznego - 39% AOS i 59% POZ,

wdrażanie programów zdrowotnych dotyczących chorób, będących istotnym problemem zdrowotnym regionu - 25% AOS i 20% POZ,

187 Por. wyniki badania FGI z przedstawicielami placówek AOS i POZ w ramach niniejszego badania. 188 Por. dane demograficzne przedstawione w rozdz. 4.1. powyżej.




wdrażanie programów profilaktycznych i programów dotyczących wczesnego wykrywania chorób nowotworowych 5% AOS i 18% POZ,

wdrażanie programów zdrowotnych dot. rehabilitacji leczniczej 12% AOS i 15% POZ,

poszerzanie zakresu i liczby świadczeo adekwatnie do potrzeb zdrowotnych ludności regionu 29% AOS i 4% POZ,

wdrażanie programów związanych ze środowiskowymi formami opieki 8% AOS i 25% POZ,

Aż 24% POZ (i tylko 2% AOS) udzieliło na to pytanie odpowiedzi „nie wiem”.

Możliwości współpracy sieciowej

Biorący udział w badaniu pogłębionym eksperci z zakresu dziedzin lekarskich powiązanych z grupami chorób, stanowiących istotny problem zdrowotny mieszkaoców województwa śląskiego, wskazywali na fakt, iż do poprawy sytuacji w zakresie wsparcia procesu deinstytucjonalizacji usług medycznych, przyczynid się może realizacja projektów szeroko rozumianej telemedycyny (tworzenie rozwiązao telekonsultacji pomiędzy POZ a poradniami specjalistycznymi, jak również pomiędzy nimi a oddziałami szpitalnymi). Należy podkreślid, że realizacja tego typu projektów jest możliwa w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa oraz RPO WSL 2014-2020 w ramach Osi 2 Cyfrowe Śląskie i jako działanie służące podniesieniu jakości i efektywności leczenia ambulatoryjnego, powinna byd upowszechniana i promowana. Bazą dla wdrażania tego typu rozwiązao mogą byd nie tylko zrealizowane do tej pory projekty informatyzacji placówek (m.in. ze środków RPO WSL 2007-2013

189), ale także istniejące

pomiędzy placówkami powiązania organizacyjne, których wykorzystanie może - dzięki usprawnieniom z zakresu telemedycyny - przyczynid się do poprawy dostępności i jakości opieki zdrowotnej dla mieszkaoców województwa śląskiego. Z tego względu warte promowania byłoby zacieśnianie współpracy placówek POZ i AOS poprzez realizowanie przez nie projektów partnerskich, również w ramach ubiegania się przez nie o dofinansowanie ze środków RPO WSL 2014-2020.

Zgodnie z wynikami badania ankietowego CATI z placówkami podstawowej i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej190

, większośd tych jednostek już obecnie współpracuje z innymi podmiotami w zakresie świadczenia usług medycznych. Taka współpraca najczęściej dotyczy diagnostyki oraz konsultacji medycznych, rzadziej transportu oraz nocnej opieki medycznej. Poradnie specjalistyczne (AOS) najczęściej współdziałają ze szpitalami, niektóre również z uczelniami medycznymi. Jeśli chodzi o podział na subregiony województwa śląskiego, na podstawie analizy wyników badania CATI należy zauważyd, że szczególnie intensywna współpraca dotyczy placówek AOS działających w subregionie zachodnim i centralnym, słabiej natomiast jest rozwinięta na południu województwa. Z kolei placówki podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), w większości współpracują z innymi podmiotami w zakresie diagnostyki oraz konsultacji medycznych, przy czym przychodnie POZ najczęściej utrzymują kontakt ze szpitalami. Podobnie jak w przypadku AOS, współpraca ta jest najbardziej rozwinięta w subregionie zachodnim, a najsłabiej – w subregionie południowym województwa. Na wykresie poniżej pokazano jaki odsetek placówek POZ i AOS w poszczególnych subregionach województwa śląskiego współpracuje z innymi podmiotami.

Rys 66 Odsetek placówek POZ i AOS, które współpracują z innymi jednostkami w sektorze zdrowia w podziale na subregiony województwa śląskiego *Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z POZ i AOS, N=600]

Jak należy na tej podstawie przypuszczad, zacieśnieniu współpracy placówek sprzyja przede wszystkim bliskośd geograficzna, co tłumaczy mniejsze jej nasilenie w subregionie południowym, gdzie sied placówek cechuje większe rozproszenie.

Podsumowanie

Ze względu na liczbę mieszkaoców województwa śląskiego oraz przedstawione w rozdziale 4.2 dane epidemiologiczne należy stwierdzid, że zapotrzebowanie na usługi medyczne świadczone w placówkach POZ i AOS jest w regionie jest bardzo duże i mimo bardzo korzystnych w skali kraju wskaźników dotyczących nakładów finansowych (najwyższa w kraju wartośd kontraktów z NFZ jeśli chodzi o placówki AOS

191), infrastruktury (liczby podmiotów, aparatury i sprzętu medycznego) i kadr medycznych (lekarze

189 Wpływ inwestycji w sprzęt medyczny w ramach RPO WSL na poprawę jakości i zwiększenie dostępności świadczeo zdrowotnych na terenie województwa śląskiego. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Katowice 2010. 190 na podstawie ankietyzacji śląskich POZ i AOS, N=600, przeprowadzonej na potrzeby niniejszej analizy. 191 Na podstawie danych www.nfz.gov.pl *data dostępu: 13 listopada 2015+

http://www.nfz.gov.pl/


specjaliści wielu dziedzin, pielęgniarki)192

, potrzeby w obszarze zdrowia mieszkaoców regionu nie zawsze są zaspokajane. I tak, mimo dużej liczby udzielanych porad i wystarczającej liczby poradni kardiologicznych (wskaźnik 2,4 na 10 tys. ludności

193), okres

oczekiwania na konsultację kardiologiczną jest jednym z najdłuższych w kraju (średnio wynosi 48 dni dla przypadku stabilnego

194). Jednocześnie umieralnośd osób w wieku produkcyjnym z powodu jednej z chorób układu krążenia – choroby

niedokrwiennej serca (jednostka chorobowa wskazana jako specyficzny poważny problem zdrowotny w regionie) jest w ostatnich latach jedną z najwyższych w Polsce. Według wyników badania, w obszarze kardiologii obecne problemy zdrowotne mieszkaoców województwa

195 (związane z wysoką skalą zapadalności na te choroby w województwie i najwyższym w Polsce

wskaźnikiem śmiertelności z powodu choroby niedokrwiennej serca), wymagają nakładów finansowych w celu lepszego zabezpieczenia w systemie opieki zdrowotnej, co jest związane przede wszystkim z dużą liczbą chorych (w ostatnich latach zauważana jest także wzrastająca liczba porad kardiologicznych pierwszorazowych dla osób przed 35 r.ż.)

196 i jest

prawdopodobnie związane z wysokim tempem życia i poziomem stresu wynikających z aglomeracyjnego charakteru regionu197

. Z tego względu uzasadnione są inwestycje (ze środków RPO WSL 2014-2020) w sprzęt medyczny wykorzystywany w diagnostyce tych chorób (przede wszystkim - EKG) w śląskich POZ i AOS, przede wszystkim jeśli chodzi o odtworzenie i unowocześnienie obecnych ich zasobów w tych placówkach, gdyż przy dużej liczbie udzielanych świadczeo z zakresu kardiologii, sprzęt ten ulega szybkiemu zużyciu, co może powodowad obniżenie efektywności diagnostyki chorób układu krążenia (w tym – najczęściej występującej w regionie – choroby niedokrwiennej serca). Ponadto w obszarze kardiologii szczególnie pożądane, zdaniem ekspertów

198, jest wykorzystanie rozwiązao telemedycyny, umożliwiającej bieżące monitorowanie stanu pacjenta bez

konieczności jego wizyty w poradni, co jest szczególnie istotne w przypadku nagłych stanów zaostrzenia choroby, specyficznych dla schorzeo układu krążenia

199.

Problem stanowi również dostęp do diagnostyki nowotworów oraz leczenia onkologicznego (chemioterapia, radioterapia), czas oczekiwania na wizytę w poradni specjalistycznej tego typu w województwie śląskim należą do najdłuższych w Polsce

200. Mimo

dużej liczby tomografów, zakupionych m.in. ze środków RPO WSL 2007-2013, kolejki do wykonania badania są najdłuższe w kraju, a okres oczekiwania (57 dni) jest znacznie dłuższy niż przeciętnie w Polsce (46 dni)

201. Trudna sytuacja zdrowotna

mieszkaoców województwa wymaga podjęcia wszechstronnych działao zarówno organizacyjnych w celu optymalnego wykorzystania posiadanych zasobów (m.in. wysokospecjalistycznego sprzętu medycznego wykorzystywanego w diagnostyce i leczeniu onkologicznym), jak i edukacyjno-profilaktycznych, ukierunkowanych na stopniowe zmniejszenie rozmiaru potrzeb

202.

Podsumowując wyniki badania wśród przedstawicieli placówek ochrony zdrowia i opinii ekspertów203

należy uznad, że w województwie śląskim nadal istnieje zapotrzebowanie na inwestycje związane z zakupem sprzętu oraz modernizacją pomieszczeo, w szczególności w celu podniesienia dostępności wysokiej jakości usług medycznych związanych z opisanymi w rozdz. 4.2. poważnymi problemami zdrowotnymi mieszkaoców regionu, w szczególności dla pacjentów ze specyficznymi potrzebami (np. schorzeniami narządu ruchu, niepełnosprawnością) dostosowania ich do panującego ustawodawstwa (Rozporządzenie MZ z 2012 roku) oraz wymogów przepisów przeciwpożarowych. Realizacja dotychczasowych projektów współfinansowanych ze środków UE w opinii przedstawicieli tych placówek zabezpieczyła częściowo ich potrzeby w zakresie sprzętu i aparatury medycznej niezbędnej do diagnostyki i leczenia chorób stanowiących istotny problem zdrowotny regionu

204,

natomiast przychodnie POZ i AOS deklarują w dalszym ciągu zapotrzebowanie na tego typu inwestycje. Jeśli chodzi natomiast o zakupy sprzętu i wyposażenia, związanego z najistotniejszymi problemami zdrowotnymi mieszkaoców województwa śląskiego, istotne potrzeby sytuują się w grupie sprzętu onkologicznego (mammografy, tomografy komputerowe, sprzęt do biopsji wykorzystywany w diagnostyce raka płuc i oskrzeli, raka żołądka, okrężnicy, jelit i odbytu, raka piersi i sutka, raka szyjki macicy), rehabilitacyjnego oraz służącego diagnostyce chorób układu oddechowego (spirometry, wykorzystywane w diagnostyce gruźlicy, pylicy płuc oraz astmie), kostno-mięśniowo- szkieletowego (RTG – wykorzystywanego m.in. w diagnostyce urazów układu ruchu oraz chorób płuc), chorób układu krążenia (EKG, niezbędne do diagnostyki choroby w niedokrwiennej serca) oraz opieki nad matką i dzieckiem (USG ginekologiczne, wykorzystywane m.in. w diagnostyce ciąży zagrożonej, a także stanów okołoporodowych, mogących skutkowad niska wagą urodzeniową noworodków). W badaniu ankietowym placówki nie wskazywały potrzeb w zakresie sprzętu medycznego wykorzystywanego do diagnostyki chorób psychicznych i geriatrycznych (np. aparat EEG), jednak w związku z tym, iż jest to jeden z deklarowanych przez AOS i POZ obszarów poszerzenia działalności o

192 Sytuacja zdrowotna ludności polski i jej uwarunkowania (Wojtyniak B., Goryoski P., Moskalewicz B. – red.). Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -Paostwowy Zakład Higieny. Warszawa 2012. 193

Zdrowie i ochrona zdrowia w 2013. Raport GUS, Warszawa 2014. 194 Por. czas oczekiwania na świadczenie wg informatora www.kolejki.nfz.gov.pl *data dostępu; 15.10.2015] 195

Por. choroby stanowiące poważny problem zdrowotny w regionie – rozdz. 4.2. 196 Por. Raport „Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna w województwie śląskim”, WNSOZ ŚUW, Katowice 2015. 197 Por. wywiady pogłębione z konsultantem wojewódzkim ds. kardiologii oraz ds. zdrowia publicznego zrealizowane na potrzeby niniejszego badania. 198

Por. wywiady pogłębione z konsultantem wojewódzkim ds. kardiologii oraz ds. zdrowia publicznego zrealizowane na potrzeby niniejszego badania. 199 Sytuacja zdrowotna ludności polski i jej uwarunkowania (Wojtyniak B., Goryoski P., Moskalewicz B. – red.). Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -Paostwowy Zakład Higieny. Warszawa 2012. 200

Por. czas oczekiwania na świadczenie wg informatora www.kolejki.nfz.gov.pl *data dostępu; 15.10.2015+ 201

Por. czas oczekiwania na świadczenie wg informatora www.kolejki.nfz.gov.pl *data dostępu; 15.10.2015+ 202 Sytuacja zdrowotna ludności polski i jej uwarunkowania (Wojtyniak B., Goryoski P., Moskalewicz B. – red.). Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -Paostwowy Zakład Higieny. Warszawa 2012. 203 Por. ankiety CATI z 600 placówkami POZ I AOS, wywiad FGI z przedstawicielami kadry zarządzającej placówek oraz wywiady pogłęb ione z konsultantami wojewódzkimi ds. kardiologii, onkologii, chorób płuc i gruźlicy, diabetologii, psychiatrii, ortopedii i traumatologii narządu ruchu oraz ds. zdrowia publicznego zrealizowane na potrzeby niniejszego badania. 204 Por. wyżej - rozdz. 4.2, w którym wskazano choroby stanowiące specyficzny problem zdrowotny w regionie.







nowe usługi medyczne, potrzeby w tym zakresie mogą pojawid się w przypadku ubiegania się przez nie o dofinansowanie projektów w ramach RPO WSL 2014-2020. Jest to szczególnie rekomendowany kierunek wsparcia, gdyż problem województwa stanowi także niewystarczający dostęp do leczenia geriatrycznego i poradni medycyny paliatywnej, czas oczekiwania na wizytę w poradni specjalistycznej tego typu w województwie śląskim należą do najdłuższych w Polsce

205.

W opinii przedstawicieli placówek ochrony zdrowia i ekspertów206

, biorących udział w niniejszym badaniu, bardzo ważne w przyszłości jest wsparcie placówek ambulatoryjnych w regionie w zakresie świadczeo z dziedzin takich jak: onkologia, rozwój opieki nad osobami starszymi w tym środowiskowej i stacjonarnej (geriatria), kardiologia i rehabilitacja schorzeo z grupy chorób układu krążenia, kostno-mięśniowo-szkieletowych (w tym urazów w miejscu pracy, wypadków komunikacyjnych i ich powikłao) oraz układu oddechowego (w tym chorób zawodowych mieszczących się w tej grupie, takich jak pylice płuc i będącej jej częstym powikłaniem POCHP), a także opieki długoterminowej nad osobami ze schorzeniami pulmonologicznymi (tu przede wszystkim związanymi z efektami dużej liczby przypadków zachorowao na gruźlicę w latach 1990-2000 i związanym z tym obecnym zapotrzebowaniem na leczenie przewlekle chorych pacjentów z gruźlicą, wymagających specjalistycznej opieki w związku z możliwym rozprzestrzenianiem się tej choroby zakaźnej

207). Należy podkreślid, że te obszary usług medycznych były wskazywane

przez 21% placówek ambulatoryjnych w województwie, jako takie, które mogłyby byd do nich przeniesione z obecnie świadczonych w szpitalach (deinstytucjonalizacja): badane placówki POZ najczęściej deklarowały możliwośd przeniesienia do nich świadczeo z zakresu chirurgii jednego dnia, opieki nad osobami starszymi, z kolei AOS - świadczeo z zakresu rehabilitacji medycznej (kardiologicznej, układu ruchu, układu oddechowego) i ambulatoryjnego leczenia psychiatrycznego oraz chorób przewlekłych (w trybie placówek pobytu dziennego) oraz usług medycznych dla pacjentów onkologicznych (przede wszystkim: biopsje, diagnostyka z wykorzystaniem tomografów komputerowych oraz mammografów, radioterapia i chemioterapia - pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej infrastruktury i specjalistycznego sprzętu medycznego oraz kontroli jakości prowadzonej diagnostyki).

Należy tu podkreślid, iż zdiagnozowany w badaniu ankietowym śląskich POZ i AOS208

, potencjał infrastrukturalny placówek w zakresie deinstytucjonalizacji i świadczenia usług medycznych w zakresie rehabilitacji medycznej i opieki nad osobami starszymi jest w większości POZ niewystarczający samodzielnej realizacji tego typu działao; pożądana byłaby w tym zakresie współpraca POZ z AOS (np. w partnerstwie w ramach projektu RPO WSL 2014-2020). Potwierdza to fakt, iż aż 42% badanych AOS i 67% POZ planuje aplikowanie o środki RPO WSL na przebudowę, rozbudowę i remont obiektów oraz pomieszczeo infrastruktury, a 39% badanych AOS i 59% POZ – na modernizację/zakup nowego sprzętu medycznego

209.

W związku z odnotowywaną na przestrzeni ostatnich lat w województwie śląskim wysoką śmiertelnością niemowląt210

, bardzo istotne będą też inwestycje w nowoczesny sprzęt i wyposażenie placówek o specjalności ginekologiczno-położniczej, a także prowadzenie działao promujących wczesne wykrywanie wad rozwojowych oraz badania prenatalne kobiet w ciąży

211. Jak

świadczą przestawione na początku rozdziału dane statystyczne, duża liczba porad udzielanych kobietom w ciąży oraz dostępnośd placówek o specjalności ginekologiczno – położniczej w całym województwie, stanowi potencjał, który może zostad właściwie wykorzystany do zniwelowania tego problemu zdrowotnego, m.in. poprzez inwestycje w sprzęt wykorzystywany w diagnostyce wczesnego wykrywania wad rozwojowych oraz badao prenatalnych.

Jeśli natomiast chodzi o cukrzycę, wskazaną również jako jednostka chorobowa, stanowiąca istotny problem w regionie212

, istniejące zabezpieczenie, jeśli chodzi o liczbę specjalistów diabetologii i łóżek na oddziałach diabetologicznych należy ocenid jako obecnie niewystarczające

213, co więcej specyfika tej choroby wymaga przede wszystkim monitorowania stanu zdrowia i

leczenia na poziomie opieki ambulatoryjnej, stąd warto rozważyd udzielanie szczególnego wsparcia podmiotom planującym poszerzenie zasobów kadrowych i zakresu świadczonych usług o usługi skierowane do pacjentów z cukrzycą (np. konsultacje dietetyka, realizacja programów profilaktycznych cukrzycy). Działania tego typu mogłyby byd kompleksowe i np. powiązane, dla większej skuteczności i efektywności z wdrażaniem przez POZ i AOS ze środków RPO WSL 2014-2020 programów zdrowotnych dotyczących chorób, będących istotnym problemem zdrowotnym regionu - zainteresowanie prowadzeniem takich działao zadeklarowało 25% AOS i 20% POZ

214.

4.6. Sytuacja w zakresie kształcenia studentów na kierunkach medycznych w

województwie śląskim

W ramach niniejszego badania ewaluacyjnego przeanalizowano również sytuację w zakresie kształcenia studentów na kierunkach medycznych w województwie śląskim. Mając na uwadze jeden z celów szczegółowych badania, jakim jest analiza sytuacji zdrowotnej w województwie śląskim, wskazano na ścieżki kariery lekarzy w województwie śląskim - biorąc pod uwagę

205

Por. czas oczekiwania na świadczenie wg informatora www.kolejki.nfz.gov.pl *data dostępu; 15.10.2015+ 206 Por. wywiady pogłębione z konsultantem wojewódzkim ds. kardiologii oraz ds. zdrowia publicznego zrealizowane na potrzeby niniejszego badania. 207

Por. wywiad z konsultantem wojewódzkim ds. chorób płuc i gruźlicy, wywiady z przedstawicielami wydziału zdrowia UM WSL oraz ekspertami ds. epidemiologii. 208 na podstawie ankietyzacji śląskich POZ i AOS, N=600, przeprowadzonej na potrzeby niniejszej analizy. 209 na podstawie ankietyzacji śląskich POZ i AOS, N=600, przeprowadzonej na potrzeby niniejszej analizy. 210 Por. wyżej - rozdz. 4.2, w którym wskazano choroby stanowiące specyficzny problem zdrowotny w regionie. 211 Na podstawie wywiadów z przedstawicielami wydziału zdrowia UM WSL, działania takie są planowane do realizacji na poziomie regionalnym w najbliższym czasie. 212 Por. wskaźniki umieralności i zapadalności dla województwa śląskiego w rozdz. 4.2. 213

Por. wywiad z konsultantem wojewódzkim ds. diabetologii, epidemiologii, zdrowia publicznego oraz wnioski ze spotkania fokusowego z przedstawicielami placówek opieki zdrowotnej oraz przedstawicielami UM WSL. 214 na podstawie ankietyzacji śląskich POZ i AOS, N=600, przeprowadzonej na potrzeby niniejszej analizy.



zapotrzebowanie na konkretnych specjalistów. Omówione wcześniej zagadnienia: analiza sytuacji demograficznej i epidemiologicznej w województwie śląskim, sytuacji placówek podstawowej opieki zdrowotnej i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej oraz sytuacji szpitali powiatowych i wojewódzkich w regionie, uzupełniono poniżej o przedstawienie sytuacji w zakresie kształcenia studentów na kierunkach medycznych w województwie śląskim. Kształcenie młodych kadr lekarzy dopełnia obraz możliwości zapewnienia specjalistycznej i podstawowej opieki zdrowotnej dla mieszkaoców województwa śląskiego w związku z grupami chorób wskazanych jako stanowiące poważny problem zdrowotny w skali województwa; jak wspomniano wyżej – zalicza się do nich: w grupie chorób układu krążenia – chorobę niedokrwienną serca, w grupie chorób układu oddechowego – gruźlicę oraz omawianą jako choroba zawodowa – pylicę płuc (której powikłaniem są astma oraz przewlekła obturacyjna choroba płuc), w grupie chorób psychicznych – zaburzenia lękowe oraz nerwice dzieci i młodzieży w grupie chorób układu kostno-szkieletowo-mięśniowego – choroby układu ruchu będące m.in. wynikiem wypadków w miejscu pracy oraz choroby nowotworowe, w szczególności rak jelita grubego, płuc, szyjki macicy oraz rak piersi, w grupie chorób zaburzenia wydzielania wewnętrznego – cukrzyca) oraz wyzwania związane z zapewnieniem opieki zdrowotnej osobom starszym i zapobieganie zgonom noworodków z przyczyn związanych z niską wagą urodzeniową i stanami okołoporodowymi. Z tego względu obecne zainteresowanie młodych lekarzy realizacją specjalizacji w tych dziedzinach lekarskich warunkuje możliwości zapewnienia właściwej opieki zdrowotnej mieszkaoców województwa śląskiego w perspektywie najbliższych lat.

Specjalizacje lekarskie realizowane przez młodych lekarzy w województwie śląskim

Ministerstwo Zdrowia określa limit miejsc dla studentów na kierunkach medycznych, biorąc pod uwagę możliwości dydaktyczne uczelni oraz zapotrzebowanie na absolwentów poszczególnych kierunków. Na rok akademicki 2015/2016 dla województwa śląskiego wskazano 937 miejsc na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. W skali kraju stanowi to aż 15%, ponieważ dla całego paostwa przewidziano 6188 miejsc dla przyszłych studentów kierunków lekarskich

215. Jest to więc stosunkowo duży

odsetek, uzasadniony relatywnie gorszą sytuacją zdrowotną mieszkaoców regionu (wg ocen sytuacji zdrowotnej mieszkaoców podszczególnych regionów

216 oraz Krajowego indeksu sprawności ochrony zdrowia

217) i związanymi z nią większymi potrzebami

opieki zdrowotnej w województwie śląskim. Możliwośd realizacji danej specjalności przez młodych lekarzy określa się odgórnie (przez Ministerstwo Zdrowia), mają oni możliwośd wyboru spośród 77 specjalizacji, na których przyznano miejsca rezydenckie na określony rok według zapotrzebowania i możliwości województwa

218.

W województwie śląskim najwieksza liczba młodych lekarzy specjalizuje się w chorobach wewnętrznych, tylko 30% liczby osób, które zdecydowały się na wybór specjalizacji chorób wewnętrznych decyduje się na chirurgię ogólną. W dalszej kolejności najwiecej osób dokonujących wyboru specjalizacji wybiera anestezjologię i intensywną terapię, a takżę rehabilitację medyczną i pediatrię. Szóstą z kolei specjalizacją pod względem liczebności osób, które kształcą się w tym kierunku jest położnictwo i ginekologia, na kolejnych miejscach są neurologia oraz onkologia, jak również medycyna sądowa, okulistyka, kardiologia i psychiatria. Dośd duża liczba młodych lekarzy decyduje się także na podjęcie dalszego kształcenia na specjalizacji ortopedia i traumatologia narządu ruchu, a także neonatologia. Ponadto kilka osób rocznie podejmuje specjalizację: choroby zakaźne, medycyna ratunkowa, radiologia i diagnostyka obrazowa, hematologia, onkologia i hematologia dziecięca, choroby płuc, geriatria, medycyna paliatywna, patomorfologia, kardiochirurgia, nefrologia, radioterapia onkologiczna, dermatologia i wenerologia, gastroenterologia, gastroenterologia dziecięca, medycyna pracy, transfuzjologia kliniczna, zdrowie publiczne, diabetologia, neurochirurgia, reumatologia, alergologia, chirurgia dziecięca, chirurgia klatki piersiowej, choroby płuc dzieci, endokrynologia i diabetologia dziecięca, farmakologia dziecięca, nefrologia dziecięca, neurologia dziecięca, otorynolaryngologia, psychiatria dzieci i młodzieży, toksykologia kliniczna, urologia. W województwie śląskim pojedyncze osoby kooczą również każdego roku następujące specjalizacje: angiologia, audiologia i foniatria, balneologia i medycyna fizykalna, chirurgia naczyniowa, chirurgia onkologiczna, genetyka kliniczna, medycyna nuklearna, medycyna sądowa, mikrobiologia lekarska, otorynolaryngologia dziecięca

219.

Tab 13 Liczba miejsc rezydenckich w województwie śląskim na specjalizacjach dla lekarzy w roku 2015 z podziałem na określone grupy chorób *Źródło: opracowanie własne na podstawie: Liczba przyznanych miejsc rezydenckich dla lekarzy i lekarzy dentystów, którzy rozpoczną

specjalizację na podstawie postępowania kwalifikacyjnego przeprowadzonego w terminie 1-31 października 2015+

Choroby układu krążenia Choroby układu oddechowego Choroby układu kostno-szkieletowo-mięśniowego

Chirurgia klatki piersiowej (2) Chirurgia naczyniowa (1) Hipertensjologia (0) Kardiochirurgia (5) Kardiologia (18)

Kardiologia dziecięca (7) Neurochirurgia (3) Neurologia (23) Neurologia dziecięca (2)

Choroby płuc (6) Choroby płuc dzieci (2) Otorynolaryngologia (2) Otorynolaryngologia

dziecięca (1)

Balneologia i medycyna fizykalna (1) Medycyna sportowa (0)

Ortopedia i traumatologia narządu ruchu (15) Rehabilitacja medyczna (29)

215

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 lipca 2015 w sprawie limitu przyjęd na kierunki lekarski i lekarsko-dentystyczny, Dz.U. 2015 poz. 1119. 216

Sytuacja zdrowotna ludności polski i jej uwarunkowania (Wojtyniak B., Goryoski P., Moskalewicz B. – red.). Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -Paostwowy Zakład Higieny. Warszawa 2012. 217 http://www.pwc.pl/pl/media/2014/2014-01-23-krajowy-indeks-sprawnosci-ochrony-zdrowia-2014.html *data dostępu: 12.11.2015+ 218 z czego 41 specjalizacji jest dwumodułowych, co oznacza, że w pierwszej kolejności kandydaci mają wybrad jedną spośród pięciu modułów podstawowych: chirurgia ogólna, choroby wewnętrzne, otorynolaryngologia, patomorfologia, pediatria. Pozostałe 37 to specjalizacje jednomodułowe. 219 Liczba przyznanych miejsc rezydenckich dla lekarzy i lekarzy dentystów , którzy rozpoczną specjalizację na podstawie postępowania kwalifikacyjnego przeprowadzonego w terminie 1-31 października 2015,





Neuropatologia (0)

Choroby onkologiczne Choroby (zaburzenia) psychiczne Inne grupy chorób220

Chirurgia onkologiczna (1), Ginekologia onkologiczna (0), Hematologia (9), Onkologia

i hematologia dziecięca (9), Onkologia kliniczna (23), Patomorfologia (6), Radiologia

i diagnostyka obrazowa (10), Radioterapia onkologiczna (5)

Psychiatria (18) Psychiatria dzieci i młodzieży (2)

Diabetologia (3), Geriatria (6), Medycyna paliatywna (6), Medycyna pracy (4),

Medycyna rodzinna (23), Neonatologia (12), Pediatria (26), Pediatria metaboliczna (0),

Perinatologia (0), Położnictwo i ginekologia (26)

Ze względu na choroby, stanowiące (zgodnie z danymi epidemiologicznymi przedstawionymi w rozdziale 4.2) poważny problem zdrowotny, zainteresowanie kształceniem młodych lekarzy w województwie śląskim należy przeanalizowad w podziale na specjalistów, zajmujących się leczeniem określonych grup chorób. I tak rokrocznie 59 młodych lekarzy podejmuje kształcenie na specjalizacjach odnoszących się do chorób układu krążenia, w przypadku chorób układu oddechowego liczba ta oscyluje około 11 każdego roku, a 45 młodych lekarzy specjalizuje się w chorobach układu kostno-szkieletowo-mięśniowego. Grupę chorób onkologicznych wybiera i podejmuje w niej specjalizację 63 lekarzy rocznie, a w zakresie chorób psychicznych - około 20 każdego roku. Rozkład tych specjalizacji jest wiec adekwatny do sytuacji epidemiologicznej w regionie, chod jeśli chodzi o specyficzne jednostki chorobowe w regionie zbyt mała liczba młodych lekarzy kształci się na specjalizacji geriatria (6), diabetologia (3), a bardzo niepokojący jest brak rezydentów na specjalnościach ginekologia onkologiczna oraz perinatologia. Jednocześnie na podstawie opinii konsultantów wojewódzkich w poszczególnych dziedzinach lekarskich, związanych z tymi chorobami, należy podkreślid, że dostępnośd miejsc rezydenckich nie stanowi problemu wobec możliwości zapewnienia właściwej obsady kadry medycznej w placówkach w województwie śląskim, kwestią najbardziej problematyczną jest natomiast odpływ wykształconych specjalistów za granicę w związku z nieatrakcyjnymi dla młodych polskich lekarzy wynagrodzeniami.

Województwo śląskie, jako region powiązany historycznie z krajami ościennymi, jest potencjalnie bardziej zagrożony odpływem młodych, już wykształconych w placówkach województwa śląskiego lekarzy i idącymi za tym lukami pokoleniowymi wśród lekarskiej kadry specjalistycznej. Obecna sytuacja (ograniczony dostęp do etatów rezydenckich) może dodatkowo nasilad to zjawisko – łatwośd przepływu obywateli między poszczególnymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej, niskie zarobki młodej kadry lekarzy wraz z brakiem zobowiązao do przepracowania określonej liczby lat w kraju, w połączeniu z niewystarczającym wykorzystaniem zasobów – to połączenie czynników sprzyjających emigracji.

Jak zwracali uwagę przedstawiciele wysoko wykwalifikowanej kadry medycznej, biorący udział w badaniu pogłębionym221

, zjawisko to można byłoby w pewnym zakresie ograniczyd poprzez zakupy najnowocześniejszego sprzętu medycznego, przede wszystkim wykorzystywanego podczas zabiegów operacyjnych w placówkach szkoleniowych lekarzy rezydentów w województwie szkolnym. Możliwośd korzystania z najnowszych rozwiązao technologicznych i aparatury medycznej, stanowi - zdaniem ekspertów – czynnik sprzyjający zainteresowaniu młodych lekarzy realizacją specjalizacji w danej placówce (mogłaby również przyciągad absolwentów studiów medycznych z innych województw), co potencjalnie zwiększyłoby zasoby kadrowe placówek opieki zdrowotnej w województwie śląskim w przyszłości.

Ponadto, jak świadczą opinie ekspertów, uzyskane w ramach niniejszego badania, wysokiej klasy specjaliści lekarze w dziedzinach kardiologii, ortopedii i traumatologii ruchu, onkologii i chorób płuc, stanowią niewykorzystany potencjał województwa śląskiego, gdyż mogliby oni kształcid znacznie liczniejszą grupę absolwentów medycyny w tych kierunkach, jednak ogranicza ich w tym zakresie niewielka liczba przyznawanych miejsc rezydenckich. Dostępnośd bazy szkoleniowej w przypadku województwa śląskiego jest wysoka – kierujący placówkami medycznymi jasno deklarują szeroki dostęp zarówno do kadry szkolącej, jak i do specjalistycznego sprzętu medycznego. Jedynym ograniczeniem są tu jedynie niskie limity, przyznane przez Ministerstwo Zdrowia. Zwiększenie ich – zarówno w zakresie limitu przyjęd na studia medyczne, jak i w przypadku etatów rezydenckich pozwoliłoby w stosunkowo krótkim czasie wypełnid braki w wielu dziedzinach.

Jak świadczą dane na temat wskaźników epidemiologicznych w województwie śląskim oraz przeprowadzone badania z przedstawicielami placówek POZ i AOS, niska dostępnośd kadry specjalistycznej negatywnie wpływa na sytuacje w zakresie medycyny rodzinnej, medycyny pracy oraz geriatrii. Wywiady z ekspertami z zakresu epidemiologii i zdrowia publicznego wskazały na również na istotne w kontekście potrzeb regionu braki kadrowe. Zdaniem ekspertów, biorących udział w badaniu pogłębionym

222, stan kadry specjalistycznej instytucji ochrony zdrowia w województwie śląskim w odniesieniu do potrzeb

zdrowotnych regionu jest niewystarczający, a do najbardziej istotnych problemów zaliczyli oni:

starzenie się kadry medycznej (lekarze, pielęgniarki);

zmniejszającą się liczbę zatrudnionych w wielu specjalizacjach lekarskich (m.in. pediatria, chirurgia ogólna);

niewystarczającą liczbę specjalistów w zakresie endokrynologii, geriatrii, onkologii, neurologii dziecięcej, kardiologii dziecięcej (zwłaszcza w rejonie Sosnowca, Będzina, Dąbrowy Górniczej), alergologii.

Braki kadrowe w tych specjalnościach lekarskich uznali oni za podstawowe – obok niedostatecznego poziomu kontraktowania usług medycznych - bariery w zapewnieniu dostępności do usług wysokiej jakości w województwie śląskim.

220 Ważne z punktu widzenia epidemiologii w regionie: medycyna rodzinna, opieka nad matką i dzieckiem, diabetologia, geriatria i medycyna pracy 221

Por. informacje pozyskane w ramach badania od konsultantów wojewódzkich w poszczególnych dziedzinach lekarskich powiązanych z grupami chorób stanowiącymi problem

zdrowotny mieszkaoców regionu oraz: Raport 2013. Śląski Urząd Wojewódzki, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2014. 222 Por. wywiady z ekspertami (konsultantami wojewódzkimi) z zakresu dziedzin lekarskich powiązanych z istotnymi problemami zdrowotnymi mieszkaoców regionu.


Z kolei badanie ankietowe placówek POZ i AOS w zakresie ich bieżących potrzeb kadrowych wykazało deficyt zarówno lekarzy specjalistów, jak i lekarzy pierwszego kontaktu. Szczególnie częsty był zgłaszany przez respondentów (byli nimi właściciele, przedstawiciele kierownictwa i administracji POZ i AOS, którzy w ramach ankietyzacji CATI mieli możliwośd przekazania swoich uwag i opinii w formie odpowiedzi na pytania otwarte) problem z pozyskaniem lekarzy medycyny rodzinnej i pediatrów – wskazywali oni na stosunkowo niskie wynagrodzenia lekarzy tych specjalności w POZ, szczególnie w odniesieniu do ich dużego obciążenia nie tylko pracą związaną bezpośrednio z leczeniem pacjentów, ale także obowiązkami administracyjnymi i sprawozdawczością do NFZ. W ciągu ostatnich 10 lat, to właśnie liczba uzyskujących specjalizację z medycyny rodzinnej zmniejszyła się najbardziej (średnio o 79 osób rocznie) - jest to niebezpieczna tendencja jeśli chodzi o zapewnienie podstawowej opieki zdrowotnej mieszkaocom województwa śląskiego, także w związku ze wzrastającym obciążeniem lekarzy rodzinnych po wprowadzeniu tzw. pakietu onkologicznego.

Należy jednak podkreślid, iż działania związane ze zwiększeniem limitów przyjęd na studia i miejsc rezydenckich dla młodych lekarzy, finansowaniem zatrudnienia lekarzy i pielęgniarek oraz leczenia pacjentów, należą do polityki zdrowotnej paostwa i nie leżą w obszarze interwencji środków RPO WSL 2014-2020. Pewnie działania w tym zakresie będą podejmowane w ramach Programu Operacyjnego Wiedza-Edukacja-Rozwój w Osi Priorytetowej V Wsparcie dla obszaru zdrowia, działanie 5.3 Wysoka jakośd kształcenia na kierunkach medycznych, przewidziano: realizację programów rozwojowych dla uczelni medycznych uczestniczących w procesie praktycznego kształcenia studentów, w tym tworzenie centrów symulacji medycznej oraz realizację programów rozwojowych dla uczelni medycznych uczestniczących w procesie kształcenia pielęgniarek i położnych ukierunkowanych na zwiększenie liczby absolwentów tych kierunków. Beneficjentami projektów w tym zakresie maja byd m.in. uczelnie wyższe, a biorąc pod uwagę wysoką jakośd kształcenia ośrodków w województwie śląskim oraz wysokiej klasy kadrę specjalistów różnych dziedzin lekarskich, należy się spodziewad, że wykorzystanie środków PO WER w ramach tych działao, będzie miało pozytywny wpływ na zabezpieczenie odpowiedniej kadry lekarzy i pielęgniarek, umożliwiającej zabezpieczenie kluczowych potrzeb regionu w zakresie zdrowia.

Stan kadry medycznej wobec możliwości deinstytucjonalizacji usług opiekuńczych i medycznych, dla osób starszych, niepełnosprawnych i niesamodzielnych

Ze względu na obszar interwencji środków RPO WSL 2014-2020 w kontekście stanu kadry medycznej należy skupid się przede wszystkim na kwestii możliwości zapewnienia opieki nad osobami zależnymi, starszymi i w kontekście przesuwania niektórych świadczeo z poziomu hospitalizacji na poziomy POZ i AOS i związanego z tym zapotrzebowania na kadrę specjalistyczną do tego rodzaju usług medycznych.

W zakresie deinstytucjonalizacji świadczenia usług opiekuoczych i medycznych dla osób starszych, niepełnosprawnych i innych osób niesamodzielnych szczególny nacisk w ostatnim czasie ze strony Ministerstwa Zdrowia został położony na tworzenie Dziennych Domów Opieki Medycznej (DDOM

223). Dzienne domy opieki medycznej (DDOM) to nowy rodzaj placówek

medycznych, które Ministerstwo Zdrowia zamierza pilotażowo uruchomid w ramach projektu współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego - Programu Operacyjnego Wiedza-Edukacja-Rozwój. Według przyjętej definicji: Dzienny dom opieki medycznej (DDOM) nad osobami niesamodzielnymi może byd wyodrębnioną strukturalnie częścią placówki podstawowej opieki zdrowotnej, kompleksu szpitalnego, poradni geriatrycznej lub odrębnym podmiotem leczniczym, posiadającym pełne zabezpieczenie do prowadzenia diagnostyki, leczenia i rehabilitacji medycznej osób niesamodzielnych, w szczególności osób starszych (powyżej 65 r.ż. ). Poza tym personel DDOM przygotowany ma byd do prowadzenia niezbędnych szkoleo dla członków rodzin w zakresie prawidłowej opieki nad osobą zależną. Zarówno wymagania kadrowe, jak i wymagania lokalowe gwarantowad mają najwyższą jakośd opieki dla pacjentów. W szczególności zasoby kadrowe DDOM opierad się mają na wyspecjalizowanej kadrze medycznej. Wśród pracowników DDOM mają się znajdowad: lekarz specjalista w dziedzinie rehabilitacji medycznej, lekarz specjalista w dziedzinie geriatrii, w dziedzinie neurologii, w dziedzinie kardiologii, w dziedzinie psychiatrii, pielęgniarka, osoba prowadząca fizjoterapię, opiekun medyczny, terapeuta zajęciowy, psycholog lub psychoterapeuta, logopeda, dietetyk.

Ze względu na przewidziane w perspektywie programowania 2014 - 2020 wsparcie ze środków UE dla tworzenia tego typu placówek

224, objęte badaniem ankietowym placówki POZ w województwie śląskim, udzieliły także informacji na temat

dostępności w nich kadry specjalistycznej, która umożliwiałaby utworzenie DDOM. W grupie badanych POZ stwierdzono znaczne braki w zakresie zatrudnienia (oraz potencjalnej dostępności) wymaganej kadry: tylko niespełna 4% placówek zadeklarowało, że dysponuje lekarzem geriatrą, 6% – neurologiem oraz tyle samo - lekarzem specjalistą w dziedzinie kardiologii, niespełna 5% - lekarzem specjalistą w dziedzinie rehabilitacji leczniczej oraz lekarzem specjalistą w dziedzinie psychiatrii, psychologiem lub psychoterapeutą, blisko 9% -osobą prowadzącą fizjoterapię, opiekunem medycznym i dietetykiem a zaledwie 0,5% - terapeutą zajęciowym i 2% – logopedą. We wszystkich badanych placówkach zatrudnione są pielęgniarki. Ze względu na fakt, ze badanie dotyczyło reprezentatywnej próby placówek POZ, należy przyjąd, ze podobnie kształtują się te wskaźniki w całym województwie, a tym samym – stan kadry specjalistycznej umożliwiającej w chwili obecnej utworzenie w strukturach jednostki Dziennego Domu Opieki Medycznej (DDOM) i/lub dziennych domów opiekuoczo-rehabilitacyjnych w celu świadczenia środowiskowej formy opieki osobom starszym i niesamodzielnym. W związku z powyższym, podobny wniosek dotyczący braku możliwości deinstytucjonalizacji w zakresie świadczenia usług opiekuoczych i medycznych dla osób starszych, niepełnosprawnych i innych

223 Program pilotażowy Ministerstwa Zdrowia, www.mz.gov.pl/aktualnosci/ministerstwo-zdrowia-oglasza-konkurs-na-tworzenie-i-prowadzenie-dziennych-domow-opieki-medycznej. 224 Deinstytucjonalizacja usług społecznych i zdrowotnych z wykorzystaniem środków EFS i EFRR na lata 2014-2020,




osób niesamodzielnych ze względu na braki kadry specjalistycznej w POZ w województwie śląskim. Jest to szczególnie istotne w związku z tym, że wsparcie ze środków POWER na utworzenie DDOM, będzie przeznaczone właśnie dla placówek podstawowej opieki zdrowotnej.

Ze względu na potencjalną możliwośd utworzenia podobnych placówek ze środków własnych lub we współpracy z POZ, w ramach ankietyzacji placówek ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS), respondentom zadano analogiczne pytanie na temat dostępności w nich kadry specjalistycznej, która umożliwiałaby utworzenie DDOM lub podobnego typu ośrodka. W grupie badanych AOS stwierdzono, podobnie jak w POZ, znaczne braki w zakresie zatrudnienia (oraz potencjalnej dostępności) wymaganej kadry jedynie jeśli chodzi o lekarzy geriatrów - tylko nieco ponad 2% placówek zadeklarowało, że dysponuje lekarzem tej specjalności, z kolei w pozostałych specjalnościach występowało wystarczające zabezpieczenie, jeśli chodzi o zasoby kadrowe. 42% placówek AOS dysponuje neurologiem, 29% - lekarzem specjalistą w dziedzinie rehabilitacji leczniczej, blisko 36% - lekarzem specjalistą w dziedzinie kardiologii, 21% - lekarzem specjalistą w dziedzinie psychiatrii, blisko 35% - osobą prowadzącą fizjoterapię, niemal 14%- opiekunem medycznym, 16%- terapeutą zajęciowym, 38% - psychologiem lub psychoterapeutą, 11% – logopedą, a 37% - dietetykiem. We wszystkich badanych placówkach zatrudnione są pielęgniarki. Powyższe dane należy jednak interpretowad w kontekście innej niż w przypadku POZ specyfiki działalności AOS – przychodnie te często są ze sobą powiązane (np. osobą właściciela, lokalizacją w kompleksie budynków), a ich personel zatrudniony na częśd etatu (lub inną formę umowy cywilnoprawnej), dlatego należy przyjąd, że powyższe dane nie odzwierciedlają w pełni dostępności powyższych specjalistów w przypadku konieczności ich zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy w danej placówce. Podobna sytuacja dotyczy kadry pielęgniarskiej – mimo ich obecnego zatrudnienia we wszystkich badanych placówkach POZ i AOS, świadczenie przez nie dodatkowych usług w ramach DDOM lub podobnego typu ośrodka, wymagałoby zwiększenia zasobów kadrowych w tym zakresie, co napotkad może bardzo poważne ograniczenia w związku z dotykającym cały kraj problemem braku pielęgniarek

225.

Problem ten będzie wzrastał, w związku nie tylko z niskimi wskaźnikami jeśli chodzi o liczbę absolwentów kierunków pielęgniarskich na 100 000 mieszkaoców oraz na 1000 zatrudnionych pielęgniarek (a więc starzeniem się tej grupy zawodowej)

226, ale także w związku z obserwowanym odpływem kadr pielęgniarskich do innych krajów (migracje zarobkowe);

trend ten może się pogłębiad, ze względu na fakt starzenia się tej grupy zawodowej w większości krajów Europy, a także niskie wynagrodzenia średniego personelu medycznego w kraju. Z tego względu nie można więc wprost wnosid, iż w przypadku planów utworzenia w ich strukturach dziennych domów opiekuoczo-rehabilitacyjnych w celu świadczenia środowiskowej formy opieki osobom starszym, niepełnosprawnym i niesamodzielnym, ich obecny stan zatrudnienia stan kadry specjalistycznej nie zabezpieczyłby w pełni świadczenia przez nie usług opiekuoczych i medycznych dla osób starszych i innych osób niesamodzielnych.

W zakresie zatrudnienia lekarzy specjalistów i wymaganego w ramach placówek pobytu dziennego dla osób starszych i niesamodzielnych, personelu medycznego znacznie lepiej kształtują się dane dotyczące ich zatrudnienia w szpitalach województwa śląskiego

227, ze względu jednak na wskazane w RPO WSL 2014-2020 grupy beneficjentów, mogących ubiegad się o

dofinansowanie projektów dotyczących przeniesienia usług wymagających obecnie hospitalizacji do leczenia ambulatoryjnego, jak również wsparcia dla zwiększenia dostępności placówek dziennych dla osób niesamodzielnych, starszych i niepełnosprawnych, szpitale nie będą mogły ubiegad się o tego typu środki. Biorąc więc pod uwagę dostępnośd personelu medycznego, niezbędnego dla świadczenia kompleksowych i specjalistycznych usług medycznych dla osób starszych, niesamodzielnych i niepełnosprawnych w ramach ośrodków o podobnym przeznaczeniu jak DDOM, wskazane byłoby udzielanie w pierwszej kolejności wsparcia wnioskodawcom, których placówki mieszczą się w kompleksie poradni (np. POZ powiązane strukturą organizacyjną i własności z AOS i/lub szpitalem), co przyczyniłoby się do zapewnienia fachowej opieki niezbędnej dla potencjalnych podopiecznych.

4.7. Potrzeby regionalne w obszarze zdrowia w województwie śląskim

Na podstawie przeprowadzonych badao pierwotnych i analizy danych zastanych z zakresu demografii i epidemiologii w województwie śląskim, w rozdziale 4.2. wskazano jednostki chorobowe, stanowiące poważny problem zdrowotny w skali województwa; jak wspomniano wyżej - zalicza się do nich: w grupie chorób układu krążenia – choroba niedokrwienne serca, w grupie chorób układu oddechowego – gruźlica oraz omawianą jako choroba zawodowa – pylicę płuc (której powikłaniem są astma oraz przewlekła obturacyjna choroba płuc), w grupie chorób psychicznych – zaburzenia lękowe i depresje dzieci i młodzieży, w grupie chorób układu kostno-szkieletowo-mięśniowego – schorzenia (w tym – wskutek urazów i wypadków w miejscu pracy) układu ruchu, w grupie chorób nowotworowych w szczególności: rak jelita grubego, płuc szyjki macicy i piersi, w grupie chorób układu wydzielania wewnętrznego - cukrzyca oraz innych regionalnych problemów i potrzeb zdrowotnych omówionych (wskazano tu opiekę nad matką i dzieckiem jeśli chodzi o stany okołoporodowe i niską wagę urodzeniową noworodków, przyczyniające się do wysokiej śmiertelności noworodków w regionie oraz opiekę geriatryczną i paliatywną nad osobami starszymi, w szczególności z chorobami przewlekłymi). Opisane w rozdziałach 4.3 - 4.6 wyniki badania zostały poniżej odniesione do tychże chorób w celu wskazania deficytowych obszarów i potrzeb regionalnych w województwie śląskim.

225

Por. OECD Health Statistics http://dx.doi.org/10.1787/health-data-en. *data dostępu 15.10.2015+ 226 J.w. 227 Omówiono w rozdz. 4.4.

http://dx.doi.org/10.1787/health-data-en


Po pierwsze należy uznad, że obecny stan szpitali powiatowych oraz opieki świadczonej w ramach szpitali wojewódzkich i powiatowych oraz w ramach POZ i AOS należy ocenid jako niewystarczający w niektórych obszarach, związanych z chorobami wskazanymi jako poważne problemy zdrowotne mieszkaoców regionu, wskazanymi w RPO WSL 2014-2020.

Liczbę obecnie dostępnych placówek (szpitali, POZ i AOS), świadczących usługi medyczne ogólnie można ocenid jako wystarczającą w stosunku do liczby mieszkaoców regionu, niemniej ich rozkład geograficzny (rozmieszczenie w województwie decydujące o dostępności świadczeo dla pacjentów) jest nierównomierny i gorsza sytuacja w tym zakresie dotyczy subregionu północnego i południowego województwa

228.

Tab 14 Liczba świadczeniodawców poszczególnych usług medycznych na terenie województwa śląskiego w 2015 roku *Źródło: Dane Śląskiego Oddziału NFZ w Katowicach+

Nazwa świadczenia229

Liczba świadczeniodawców w

poszczególnych rodzajach świadczeo

Podstawowa Opieka Zdrowotna 998

Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna 978

Leczenie Szpitalne 157

Lecznictwo Uzdrowiskowe 8

Opieka Paliatywna i Hospicyjna 52

Opieka Psychiatryczna i Leczenie Uzależnieo 185

Leczenie stomatologiczne 1115

Pomoc Doraźna i Transport Sanitarny 4

Profilaktyczne Programy Zdrowotne 133

Ratownictwo Medyczne 4

Rehabilitacja Lecznicza 355

Świadczenia Pielęgnacyjne i Opiekuocze 273

Świadczenia Zdrowotne kontraktowane odrębnie 37

Zaopatrzenie w wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi oraz środkami pomocniczymi

590

Razem: 4889

Celem realizacji PI 9a RPO WSL 20142-2020 jest poprawa dostępności i efektywności systemu ochrony zdrowia. Kompleksowe przedsięwzięcia realizowane w ramach tego priorytetu mają mied na celu zwiększenie jakości usług specjalistycznych w ośrodkach regionalnych, odnoszące się do zidentyfikowanych obszarów deficytowych bądź odzwierciedlające zdiagnozowane specyficzne potrzeby regionalne, w szczególności dotyczące dostosowania systemu ochrony zdrowia do zmieniających się trendów demograficznych. W ramach tego Priorytetu wsparcie inwestycji ma byd również ukierunkowane na wszystkie problemy zdrowotne dorosłych i dzieci, realizowane przez placówki podstawowej opieki zdrowotnej oraz ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, przy czym preferencyjnie traktowane będą projekty wspierające przeniesienie akcentów z usług wymagających hospitalizacji na rzecz POZ i AOS, z uwzględnieniem opieki koordynowanej i zintegrowanych form opieki środowiskowej.

Biorąc pod uwagę powyższe założenia RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia w pierwszej kolejności należy zwrócid uwagę na zasadniczy czynnik warunkujący dostępnośd i efektywności systemu ochrony zdrowia w odniesieniu do zidentyfikowanych problemów zdrowotnych mieszkaoców województwa śląskiego, jakim jest poziom kontraktowania NFZ poszczególnych świadczeo medycznych. Zgodnie z zapisami Programu, wspierane bowiem z jego środków mogą byd tylko te świadczenia, które finansowane są ze środków publicznych, stąd ograniczenie co do wysokości kontraktów na poszczególne świadczenia, zarówno w podstawowej, jaki i ambulatoryjnej opiece zdrowotnej, mają bezpośredni wpływ na efektywnośd interwencji RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia. Jednocześnie opinie wszystkich grup respondentów (reprezentujących placówki POZ, AOS, szpitale wojewódzkie i powiatowe oraz konsultantów wojewódzkich ds. poszczególnych dziedzin medycyny, związanych z najistotniejszymi problemami zdrowotnymi mieszkaoców województwa śląskiego), były zgodne w zakresie wskazywania niewystarczającego poziomu kontraktowania z NFZ jako podstawowego braku, jeśli chodzi o zabezpieczenie opieki zdrowotnej w regionie. Niewystarczający poziom kontraktowania prowadzi do sytuacji, w której potencjał ludzki oraz sprzęt, zakupiony m.in. ze środków RPO WSL 2007-2013 nie jest w pełni wykorzystywany

230. Dużym problemem dla podmiotów prowadzących działalnośd

leczniczą jest brak refundacji przez NFZ świadczeo medycznych udzielanych już po wyczerpaniu kontraktu lub wypłaty z bardzo dużym opóźnieniem. Wiele oddziałów szpitalnych oraz poradni w województwie śląskim ogranicza w czwartym kwartale roku (a często nawet w trzecim), przyjmowanie chorych ze względu na przekroczenie limitów, a taka sytuacja może stanowid zagrożenie dla życia lub zdrowia pacjentów. Dodatkowo w opinii środowiska medycznego usługi medyczne są niedoszacowane w ramach umów z NFZ, co powoduje ciągłe straty i zadłużanie się szpitali. Należy podkreślid, że obszar ten jest niezależny od interwencji środków RPO WSL 2014-2020, w związku z czym efektywnośd realizacji projektów i działao z tych środków jest w dużej mierze uzależniona od przyczyn niezależnych zarówno od Instytucji Zarządzającej Programem, jak i od przyszłych beneficjentów.

228 Por. wyniki badania ankietowego na reprezentatywnej próbie 600 POZ i AOS oraz badania CAWI z przedstawicielami śląskich szpitali powiatowych i wojewódzkich, zrealizowane na potrzeby niniejszej analizy. 229 Świadczenia dla których Śląski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia zawarł umowę w 2014 roku - wg stanu na 21.01.2015 r. 230 Por. Zakup i wykorzystanie aparatury medycznej współfinansowanej ze środków regionalnych programów operacyjnych. Informacja o wynikach kontroli, NIK 2012.




Jednocześnie należy zauważyd, że w województwie śląskim kontraktowanie usług ambulatoryjnej opieki specjalistycznej z NFZ osiąga drugą najwyższą wartośd w kraju (po województwie mazowieckim, co wynika z liczby ludności tych województw

231), co

stanowi znaczący czynnik sprzyjający osiągnięciu wskaźnika rezultatu bezpośredniego dla PI 9a RPO WSL 2014-2020, jakim jest liczba ludności objętej ulepszonymi usługami zdrowotnymi, a tym samym - efektywności wydatkowania środków Programu. Skierowanie interwencji na przeniesienie usług podlegających obecnie hospitalizacji (w tym w zakresie - zakupu specjalistycznego sprzętu i modernizacji infrastruktury placówek) na AOS w województwie śląskim, może więc przynieśd lepsze rezultaty jeśli chodzi o dostępnośd i jakośd usług medycznych w odniesieniu do chorób stanowiących istotny problem zdrowotny w regionie. Należy w tym miejscu także zauważyd, że zrealizowane do tej pory projekty dotyczące zakupu specjalistycznego sprzętu, służącego do diagnozowania i leczenia tych chorób, m.in. ze środków RPO WSL 2007-2013

232 powodują, iż realizacja

analogicznych działao w RPO WSL 2014-2020 (co jest przewidziane alokacją Programu) może doprowadzid do sytuacji, iż w bezpośredniej bliskości (na małym obszarze) znajdowad się będzie wysokospecjalistyczny sprzęt o tym samym lub podobnym przeznaczeniu, który w tej sytuacji nie będzie wykorzystywany. W tym zakresie jednak nie jest konieczne wprowadzanie dodatkowych regulacji zapobiegających ich wystąpieniu, gdyż na zlecenie MZ opracowywane są obecnie tzw. mapy potrzeb zdrowotnych (obejmujące m.in. informacje na temat dostępnego w województwie sprzętu diagnostycznego i aparatury medycznej, jego lokalizacji wraz z poziomem wykorzystania

233), których wykorzystanie w procedurze wyboru projektów PI 9a,

zminimalizuje ryzyko wystąpienia sytuacji dublowania się tego typu inwestycji na małym terenie.

Z kolei biorąc pod uwagę wskazywaną przez przedstawicieli placówek POZ i AOS oraz szpitali powiatowych i wojewódzkich w województwie śląskim w ramach ich ankietyzacji potrzebę pozyskania środków RPO 2014-2020 w obszarze zdrowia na dostosowanie pomieszczeo i instalacji do użytkowania zakupionej specjalistycznej aparatury medycznej, należy przyjąd, że w przypadku realizacji analogicznych projektów przez tego typu placówki w bieżącej perspektywie programowania, niezbędne byłoby wymaganie od wnioskodawców, by planowali realizacje kompleksowych przedsięwzięd, obejmujących zarówno zakup sprzętu, dostosowanie infrastruktury placówki do jego potrzeb (co jest zgodnie z zapisami Szczegółowego Opisu Priorytetów dla RPO WSL 2014-2020); efektywnośd takich projektów podnieśd mogłoby także jednoczesne wdrażanie przez beneficjenta programów zdrowotnych dotyczących chorób będących istotnym problemem zdrowotnym regionu, wdrażanie programów profilaktycznych i programów dotyczących wczesnego wykrywania chorób nowotworowych i/lub wdrażanie programów zdrowotnych dotyczących rehabilitacji leczniczej, bezpośrednio związanych z pozyskanym w ramach projektu sprzętem.

Z kolei, jeśli chodzi o poziom kontraktowania z NFZ poszczególnych świadczeo, związanych z leczeniem i diagnostyką chorób, stanowiących problem zdrowotny mieszkaoców województwa śląskiego

234, najwyższe kwoty kontraktów dotyczą usług

medycznych związanych ze schorzeniami kardiologicznymi, onkologicznymi i z zakresu schorzeo układu kostno-mięśniowo-szkieletowego (w obszarze ortopedii i traumatologii układu ruchu)

235. Z uwagi na przyjęte wskaźniki rezultatu i produktu w RPO

WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia, tj. „Liczba porad udzielonych w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej” oraz „Ludnośd objęta ulepszonymi usługami zdrowotnymi” oraz „Liczba wspartych podmiotów leczniczych” i koniecznośd ich osiągnięcia na zakładanym poziomie w ramach usług finansowanych ze środków publicznych (w tym przypadku – z NFZ), ukierunkowanie wsparcia na te świadczenia, które są najliczniej udzielane w AOS

236 oraz których dotyczą najwyższe kwoty kontraktów z NFZ,

powinno w największym stopniu przyczynid się do osiągnięcia zakładanych wskaźników.

Jak świadczą wyniki niniejszego badania, deficytowym obszarem, jeśli chodzi o dostępnośd świadczeo w województwie śląskim jest rehabilitacja lecznicza. Jak świadczą wypowiedzi ekspertów, uzyskane w ramach niniejszego badania ewaluacyjnego, skuteczne leczenie chorób stanowiących istotny problem zdrowotny regionu, wymaga poszerzenia zakresu i liczby świadczeo rehabilitacji związanej z tymi jednostkami chorobowymi

237, przy czym jeśli chodzi o dostępnośd leczenia szpitalnego najdłuższy

czas oczekiwania dotyczy rehabilitacji pulmonologicznej (106 dni); rehabilitacji narządu ruchu (powyżej roku) i rewizji po endoprotezoplastyce (powyżej roku); rehabilitacji psychiatrycznej dla dorosłych i dzieci (odpowiednio: 71 dni i powyżej roku) – należy uznad, że są to priorytetowe potrzeby w tym zakresie. Jak wynika z planu finansowego kontraktowania NFZ, w 2016r.

238

wzrosną nakłady Funduszu na świadczenia związane z rehabilitacją leczniczą. Jak wspomniano wyżej, obecnie odbywa się ona w warunkach szpitalnych przede wszystkim w przypadku rehabilitacji kardiologicznej i neurologicznej, niemniej niezbędna w przypadku chorób układu kostno-mięśniowo-szkieletowego i układu oddechowego rehabilitacja odbywa się w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej. Jak świadczą wyniki badania ankietowego z placówkami ambulatoryjnymi działającymi w województwie śląskim, dysponują one potencjałem organizacyjnym do świadczenia tego typu usług (deinstytucjonalizacja opieki zdrowotnej), przy czym większośd z nich w celu poszerzenia usług w zakresie rehabilitacji układu ruchu, ma znaczne potrzeby inwestycyjne, jeśli chodzi o sprzęt wykorzystywany w fizykoterapii, kinezyterapii i fizjoterapii. Ze względu na jednostki chorobowe, wskazane w rozdziale 4.2. jako istotne i specyficzne problemy zdrowotne w regionie, w zakresie schorzeo układu ruchu na skutek urazów, przede wszystkim – wypadków w miejscu pracy oraz z uwagi na wzrost długości życia mieszkaoców województwa śląskiego, zauważalny jest w ostatnich latach wzrost liczby operacji rekonstrukcyjnych i endoprotezoplastyk

231 Na podstawie danych NFZ www.nfz-katowice.pl [data dostępu 13.11.2015+ 232 Por. wyniki przeprowadzonej analizy jakościowej wniosków o dofinansowanie i o płatnośd Działania 9.1 i 9.2 RPO WSL 2007-2013 w złączniku nr 2 do niniejszego raportu. 233 Por wywiady z przedstawicielami UM WSL w ramach niniejszego badania. 234 Opisane szczegółowo w rozdz. 4.2. 235 Por. wysokośd kontraktów dla poszczególnych oddziałów szpitalnych – rozdz. 4.4 i AOS – rozdz. 4.5., na podstawie www.aplikacje.nfz.gov.pl *data dostępu 25.11.2015+ 236

Por. liczba świadczeo w województwie śląskim w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej – rozdz. 4.5. 237 Por. wywiady IDI z konsultantami ds. poszczególnych grup chorób, a także przedstawicielami śląskich POZ, AOS i szpitali w ramach wywiadu fokusowego. 238 Por. www.aplikacje.nfz.gov.pl *data dostępu 25.10.2015+

http://www.nfz-katowice.pl/



stawów, co znajduje odzwierciedlenie w bardzo długim, bo wynoszącym ponad rok okresie oczekiwania na te zabiegi w regionie

239. W zakresie rehabilitacji chorób układu ruchu, należy przyjąd, że w związku z dynamicznie starzejącą się populacją

mieszkaoców województwa śląskiego, w kolejnych latach nastąpi duży wzrost zapotrzebowania na usługi fizjoterapeutyczne oraz zakresu balneologii i medycyny fizykalnej; w tym zakresie problem w pewniej mierze – zdaniem ekspertów – rozwiązałoby zwiększenie środków NFZ na wyjazdową fizjoterapię domową. Możliwym obszarem wsparcia dostępności tych świadczeo w ramach interwencji RPO WSL PI 9a, byłoby więc priorytetowe przeznaczenie puli środków na zakup sprzętu rehabilitacyjnego dla placówek ambulatoryjnych, które zamierzają poszerzyd działalnośd o świadczenia z zakresu rehabilitacji układu kostno-stawowego, jak również wsparcie zakupu najpowszechniej wykorzystywanego w diagnostyce tych chorób sprzętu, czyli aparatów RTG. Ze względu na potrzebę osiągnięcia zakładanego poziomu wskaźnika RPO WSL 2014-2020: „Liczba wspartych podmiotów leczniczych” oraz „Nakłady inwestycyjne na zakup aparatury medycznej (obligatoryjny), znaczne zapotrzebowanie w regionie na świadczenia z zakresu rehabilitacji, związana z tym znacząca pula zaplanowanych środków NFZ w 2016r.

240, duża liczba (Obecnie

w województwie śląskim istnieje ok. 65 czynnych oddziałów urazowo - ortopedycznych publicznych i niepublicznych, które zapewniają odpowiednią dostępnośd chorych do świadczeo medycznych. 224 poradnie rehabilitacyjne, w tym 206 poradni dla dorosłych oraz 18 poradni dla dzieci blisko 150) placówek świadczących te usługi oraz wysokie ceny rynkowe sprzętu rehabilitacyjnego

241, ukierunkowanie środków RPO WSL 2014-2020 na te działania w obszarze zdrowia jest uzasadnionym

kierunkiem wsparcia. Wyniki niniejszego badania stanowią również przesłankę do położenia nacisku na tworzenie oddziałów dziennych i opieki środowiskowej dla pacjentów opuszczających placówki szpitalne, wymagających dalszej, specjalistycznej opieki w celu odzyskania sprawności i możliwości powrotu na rynek pracy, która może byd świadczona poza oddziałami szpitalnymi pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej infrastruktury lokalowej, kadry i sprzętu medycznego (rehabilitacyjnego). Tworzenie takich placówek leży w obszarze polityki zdrowotnej regionu, w obszarze interwencji środków RPO WSL 2014-2020 mieści się jedynie priorytetowe (preferencyjne) traktowanie w konkursach dotyczących zakupu sprzętu i inwestycji w infrastrukturę tych placówek specjalistycznej opieki ambulatoryjnej, które już prowadzą lub zamierzają poszerzyd działalnośd o rehabilitację leczniczą, warunkiem niezbędnym jest jednak deklaracja beneficjenta takiego projektu, iż będzie realizował je ze środków publicznych (kontrakt z NFZ), niemniej wysokie nakłady finansowe Funduszu związana z tym obszarem usług medycznych pozwalają przypuszczad, iż beneficjenci będą w stanie spełnid ten wymóg.

Z kolei, jeśli chodzi o rehabilitację psychiatryczną, w związku ze wskazanym wcześniej długim czasem oczekiwania na świadczenie i stosunkowo najgorzej ocenianym stanem infrastrukturalnym placówek stacjonarnych o specjalności psychiatrycznej, obszar ten również należy uznad za deficytowy. Biorąc jednak pod uwagę najmniejszą skalę występowania tego problemu zdrowotnego w regionie

242 i fakt, iż roczna liczba tych świadczeo oraz kwota kontraktowania NFZ

243 jest znacząco

niższa niż w przypadku wymienionych wcześniej, wsparcie ich deinstytucjonalizacji w kierunku rehabilitacji psychiatrycznej (ambulatoryjnej) może w bardzo małym stopniu przyczynid się do osiągnięcia zakładanych wskaźników RPO WSL 2014-2020.

Kolejnym problemem, przekrojowo dotyczącym dostępności i efektywności systemu opieki zdrowotnej w regionie, którego dotyczy interwencja RPO WSL 2014-2020 PI 9a, a który wskazywany był przez kadrę zarządzającą placówek POZ i AOS oraz szpitali powiatowych i wojewódzkich w województwie śląskim, są braki infrastrukturalne w zakresie budynków, infrastruktury i sprzętu, dostępnego w placówkach opieki zdrowotnej. Na podstawie wyników badania ewaluacyjnego należy jednak stwierdzid, że problem ten dotyczy w największej mierze szpitali powiatowych oraz placówek POZ, mieszczących się w starych budynkach, a więc wymagających znacznych nakładów finansowych jeśli chodzi zarówno o dostosowanie ich do potrzeb pacjentów, jak i do instalacji i wykorzystywania w nich nowoczesnej aparatury medycznej i diagnostycznej. Jeśli chodzi o strukturę własności tych placówek, w dużej mierze mieszczą się one w budynkach należących do władz gminy lub powiatu, a więc realizacja działao związanych z inwestycjami w infrastrukturę tych placówek musi odbywad się z udziałem tych JST. Projekty RPO WSL 2014-2020 dotyczące inwestycji w infrastrukturę (remonty, przebudowa, termomodernizacja, wymiana instalacji) tych placówek mogłyby byd wiec realizowane w formule partnerskiej (podmiot opieki zdrowotnej oraz JST, będący właścicielem bądź zarządcą budynków). Takie rozwiązanie przyczyniłoby się prawdopodobnie do zwiększenia odsetka placówek podstawowej opieki zdrowotnej, korzystających ze środków RPO WSL 2014-2020, bowiem partner JST zapewniałby większy potencjał kadrowy i finansowy, niezbędny POZ w procedurze aplikowania i realizacji tego typu projektów. Jest to istotne, gdyż w poprzedniej perspektywie programowania Programu (jak świadczą wyniki przeprowadzonej analizy wniosków o dofinansowanie działania 9.2 RPO WSL 2007-2013), placówki te stanowiły bowiem jedynie 11% wnioskodawców, co wydaje się niewystarczające w kontekście wzrastającej roli POZ w diagnostyce chorób nowotworowych, stanowiących jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych w regionie (po wprowadzeniu tzw. pakietu onkologicznego) oraz w kontekście ich kluczowej roli dla zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych najstarszej grupy mieszkaoców województwa śląskiego; jak świadczą przeanalizowane dane statystyczne, u osób po 65 r.ż. w największym stopniu występują wszystkie jednostki chorobowe, omówione wyżej w rozdziale 4.2., stanowiące specyficzny problem zdrowotny regionu, a ich wczesna diagnostyka, przede wszystkim w odniesieniu do choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy, schorzeo układu ruchu i zaburzeo psychicznych – depresyjnych, może i powinna byd prowadzona właśnie w POZ.

239 Na post. www.kolejki.nfz.gov.pl – por. zał. Nr 3 niniejszego raportu. 240 Por. www.aplikacje.nfz.gov.pl *data dostępu 25.10.2015+ 241

Por. koszt sprzętu rehabilitacyjnego, którego potrzebę zakupu wskazywały placówki objęte ankietyzacją CAWI – rozdz. 4.4. 242 Por. rozdz. 4.2. 243 Por. www.aplikacje.nfz.gov.pl *data dostępu 25.10.2015+





Jak świadczą wyniki badania ilościowego z placówkami POZ i AOS w regionie, jak również wyniki badania jakościowego (wywiad FGI z przedstawicielami kadry zarządzającej szpitali wojewódzkich, placówek ambulatoryjnej i podstawowej opieki zdrowotnej w województwie śląskim), w zakresie infrastruktury budynków i pomieszczeo (w tym – pracowni diagnostycznych) gorsza sytuacja, jeśli chodzi o infrastrukturę budynków, najczęściej dotyczy placówek POZ i szpitali powiatowych. W przypadku dużego zainteresowania placówek ubieganiem się o środki PI 9a, , można byłoby rozważyd zastosowanie preferencyjnej metody wyboru projektów dotyczących inwestycji w infrastrukturę budynków w ramach konkursów PI 9a RPO WSL 2014-2020, ukierunkowanie tam środków mogłoby więc w znaczący sposób poprawid dostępnośd placówek dla pacjentów, zwłaszcza tych z niepełnosprawnością i ograniczeniami motoryki.

Jeśli zaś chodzi o liczbę i zakres innych niż rehabilitacja usług medycznych, dotyczących chorób stanowiących poważny problem zdrowotny województwa śląskiego, o które mogłyby zostad poszerzone świadczenia placówek ambulatoryjnych w związku z przewidywanym w RPO WSL 2014-2020 wsparciem dla przeniesienia akcentów z usług wymagających obecnie hospitalizacji na rzecz POZ i AOS, na podstawie analizy epidemiologii w regionie, aktualnych trendów demograficznych oraz zidentyfikowanych zasobów infrastrukturalnych (sprzętowych, kadrowych i budynków placówek opieki zdrowotnej w województwie śląskim , należy wskazad:

badania z zakresu diagnostyki zaburzeo oddychania (spirometria), w kierunku wykrywania wczesnych stadiów astmy i choroby obturacyjnej płuc (będących powikłaniami pylicy płuc), a także wykrywania gruźlicy;

diagnostyka onkologiczna (biopsje) w zakresie raka piersi i sutka, raka żołądka, okrężnicy, jelit i odbytu, raka szyjki macicy;

leczenie i diagnostyka z zakresu diabetologii;

świadczenia z zakresu psychogeriatrii, prowadzenie ośrodka pobytu dziennego dla osób starszych z chorobami przewlekłymi.

Jak świadczą wyniki badania, obecnie istnieje w regionie potencjał do rozszerzenia działalności i zwiększenia liczby świadczeo z zakresu chorób, stanowiących istotny problem zdrowotny mieszkaoców województwa śląskiego, co więcej zrealizowanie tego typu działao przyczyniłoby się do poprawy dostępności opieki zdrowotnej w regionie, gdyż są to jednocześnie świadczenia, których obecnie dotyczy najdłuższy czas oczekiwania (wg danych NFZ). Jednocześnie, jak świadczą wyniki przeprowadzonego badania, zarówno na podstawie analizy danych zastanych, jak i opinii eksperckich, nadal występują trudności w prowadzen iu przypadków przewlekłych schorzeo układu oddechowego, do jakich należy gruźlica – w regionie brak miejsc tego rodzaju w domach opieki, zintegrowanej opieki paliatywnej i oddziałach dla przewlekle chorych oraz niewystarczająco liczna jest dostępnośd miejsc na oddziałach geriatrycznych dla osób z gruźlicą. Zabezpieczenie w regionie tego rodzaju placówek jest niezwykle istotne ze względu na możliwośd rozprzestrzeniania się tej choroby w regionie i związaną z tym koniecznośd zapewnienia właściwej opieki specjalistycznej dla zdiagnozowanych pacjentów z gruźlicą. Należy podkreślid, iż ryzyko zachorowania na gruźlicę wzrasta wraz z wiekiem, kiedy to dodatkowo prowadzi ona do wielu powikłao, skutkujących wysoką śmiertelnością w tej grupie wiekowej. Ponadto deinstytucjonalizacja usług medycznych z zakresu psychogeriatrii, była wskazana przez ekspertów, biorących udział w niniejszym badaniu ewaluacyjnym (konsultantów wojewódzkich do spraw poszczególnych chorób, stanowiących problem zdrowotny w województwie śląskim oraz dyrektorów szpitali) jako szczególnie istotna z punktu widzenia potrzeb zdrowotnych mieszkaoców województwa śląskiego. W tym zakresie jednak istnieją obawy związane z niska kwota kontraktowania NFZ w tym obszarze (zarówno w przypadku AOS, jak i szpitali – por, rozdz. 4.4 i 4.5), stąd biorąc pod uwagę możliwośd osiągnięcia wskaźników Programu, wydaje się bardziej uzasadnione wspieranie tego obszaru w ramach podniesienia dostępności ośrodków dziennych, świadczących usługi dla osób starszych, z udziałem lekarzy specjalistów w ramach kontraktowania AOS), w formie placówek podobnych do opisanych wyżej DDOM

244.

Jeśli chodzi o będącą przyczyną największej liczby zgonów w województwie śląskim chorobę układu krążenia – chorobę niedokrwienną serca, na podstawie analizy stanu zabezpieczenia opieki zdrowotnej w regionie

245 oraz opinii respondentów

badania należy uznad, iż kształtuje się on na bardzo dobrym poziomie, rozmieszczenie poradni specjalistycznych kardiologicznych na terenie województwa jest równomierne, a w szpitalach w województwie śląskim znajduje się łącznie 36 oddziałów kardiologicznych lub o profilu kardiologicznym, wyposażonych w wystarczającym stopniu w specjalistyczną aparaturę diagnostyczną i zabiegową (angiograf, echokardiograf). Problemem, podobnie jak w odniesieniu do innych jednostek chorobowych, stanowiących problem zdrowotny w regionie, jest niedostateczny poziom kontraktowania z NFZ, przede wszystkim jeśli chodzi o zapewnienie leczenia operacyjnego pacjentom z chorobą niedokrwienną serca, podobnie jak brak powszechnej dostępności do rehabilitacji kardiologicznej. Jeżeli chodzi o dostępnośd do procedur kardiologicznych, zdaniem specjalistów w tej dziedzinie (co potwierdza bardzo krótki, bo wynoszący nawet 0 dni czas oczekiwania na te świadczenia), w zakresie choroby niedokrwiennej serca w województwie jest pełna dostępnośd do zabiegów interwencyjnych (angioplastyka, stenty) oraz zabiegów operacyjnych w wadach zastawkowych. Niewystarczająca natomiast jest dostępnośd do: implantacji kardiowerterów-defibrylatorów oraz układów resynchronizujących, wszczepiania systemów wspomagania lewokomorowego (LVAD) lub lewo i prawokomorowego (BiVAD) u chorych ze skrajnie ciężką niewydolnością serca jako pomost do transplantacji lub jako leczenie do wyzdrowienia lub jako leczenie ostateczne, przezskórnych systemów wspomagania lewokomorowego do leczenia najcięższych chorych ze skrajnie ciężką zdekompensowaną niewydolnością serca. Ze względu na możliwośd sfinansowania ze środków RPO WSL 2014-2020 zakupu sprzętu, służącego do wykonywania tych zabiegów, zdaniem biorących w

244 Por. niżej – opis rozwiązao w zakresie deinstytucjonalizacji. 245 Raport 2013 – dane WNSOZ ŚUW.


badaniu pogłębionym przedstawicieli placówek w województwie śląskim o specjalizacji kardiologicznej i kardiochirurgicznej, stanowi szansę na poprawę dostępności tych usług w regionie. Co więcej – największe (w stosunku do pozostałych grup chorób, wskazanych jako problem zdrowotny regionu) wartości kontraktów tych usług z NFZ oraz skala występowania schorzeo kardiologicznych i duża liczba placówek ambulatoryjnych, świadczących te usługi w województwie śląskim (174 AOS) pozwalają przypuszczad, że wsparcie tego obszaru przyczyni się w bardzo dużym stopniu do osiągnięcia wskaźników dla Programu, tj. „Liczba porad udzielonych w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej”, „Ludnośd objęta ulepszonymi usługami zdrowotnymi”, „Liczba wspartych podmiotów leczniczych” i „Nakłady inwestycyjne na zakup aparatury medycznej”.

Jednocześnie należy podkreślid, iż chorobę niedokrwienna serca zalicza się do chorób cywilizacyjnych, a więc do poprawy sytuacji w regionie jeśli chodzi o wysoką zapadalnośd i umieralnośd na tę jednostkę chorobową przyczynid się może wdrożenie programów profilaktycznych w tym zakresie. Podobne działania były realizowane na przestrzeni ostatnich lat w ramach programów profilaktycznych konstruowanych w oparciu o strategiczne cele wieloletnich programów polityki zdrowotnej paostwa, takich jak Narodowy program zapobiegania nadwadze i otyłości oraz przewlekłym chorobom niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i aktywności fizycznej, Narodowy program profilaktyki i leczenia chorób układu sercowo-naczyniowego, Program prewencji i leczenia cukrzycy w Polsce, niemniej występująca w dalszym ciągu duża skala zachorowao na choroby, do których wystąpienia przyczynia się otyłośd, uzasadni podjęcie działao na poziomie regionu. Tego typu działania są objęte środkami RPO WSL 2014-2020 w ramach PI 8vi i będą również realizowane na poziomie centralnym przez MZ ze środków POWER w zakresie profilaktyki nadciśnienia tętniczego oraz chorób układu sercowo – naczyniowego. W tym zakresie wsparcie ze środków RPO WSL 2014-2020 w ramach PI 9a dla zakupu sprzętu i medycznego i prac infrastrukturalnych (środki EFRR) w placówkach świadczących leczenie i rehabilitacją kardiologiczną może byd komplementarnie uzupełniane przez działania w ramach PI 8vi RPO WSL 2014-2020 oraz POWER (środki EFS) w ten sposób, iż szczególnie wspierane powinno byd realizowanie projektów kompleksowych, obejmujących zarówno działania infrastrukturalne (np. zakup sprzętu), jak i obszar w profilaktyki m.in. choroby niedokrwiennej serca poprzez prowadzenie w danej placówce (beneficjenta) programu profilaktyki w tym zakresie.

Do poprawy sytuacji w zakresie dostępności do wysokiej jakości świadczeo z zakresu leczenia choroby niedokrwiennej serca, przyczynid się może realizacja projektów szeroko rozumianej telemedycyny (tworzenie rozwiązao telekonsultacji pomiędzy POZ a poradniami specjalistycznymi - kardiologicznymi, jak również pomiędzy nimi a oddziałami szpitalnymi). Należy podkreślid, że realizacja tego typu projektów jest możliwa w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa oraz w ramach Osi 2 RPO WSL 2014-2020 Cyfrowe Śląskie i w ten sposób stanowid może również obszar komplementarności środków EFRR i EFS oraz kompleksowości projektów realizowanych w ramach PI 9a RPO WSL 2014-2020. Realizowanie projektów kompleksowych, obejmujących zarówno działania infrastrukturalne (np. zakup sprzętu, remont placówki), jak i obszar telemedycyny, przyczynid się powinno do podniesieniu jakości i efektywności leczenia ambulatoryjnego i rehabilitacji kardiologicznej. Bazą dla wdrażania tego typu rozwiązao mogą byd nie tylko zrealizowane do tej pory projekty informatyzacji placówek (m.in. ze środków RPO WSL 2007-2013), ale także istniejące pomiędzy placówkami powiązania organizacyjne, których wykorzystanie może zostad dzięki usprawnieniom z zakresu telemedycyny przyczynid się do poprawy dostępności i jakości opieki zdrowotnej dla mieszkaoców województwa śląskiego. Z tego względu warte promowania byłoby zacieśnianie współpracy placówek POZ i AOS poprzez realizowanie przez nie projektów partnerskich również w ramach ubiegania się przez nie o dofinansowanie ze środków RPO WSL 2014-2020 w ramach PI 9a.

Jeśli chodzi o zapadalnośd na choroby płuc oraz gruźlicę w regionie – jak świadczy analiza danych zastanych oraz wypowiedzi ekspertów

246 - sytuacja w województwie śląskim się stabilizuje, chod w ostatnich latach ponownie wzrosła w regionie liczba

chorych na te chorobę zakaźną, co w związku z możliwym ponownym rozprzestrzenieniem się tej choroby nakazuje prowadzenia działao służących monitorowaniu istniejących ognisk zakaźnych, a także zapewnieniu skierowania rozpoznanych przypadków na dalszą drogę leczenia. Na podstawie przeprowadzonej analizy dostępności placówek leczenia gruźlicy oraz w oparciu o opinie ekspertów, biorących udział w niniejszym badaniu ewaluacyjnym, stan zabezpieczenia opieki medycznej, zarówno jeśli chodzi o szpitale, jak i poradnie specjalistyczne chorób płuc i gruźlicy jest wystarczające na terenie województwa, podobnie jak poziom kontraktowania tych świadczeo z NFZ. Zdaniem przedstawicieli placówek świadczących leczenie w tym zakresie konieczne jest doposażenie oddziałów pulmonologicznych w sprzęt diagnostyczny, przede wszystkim służący do wczesnej diagnostyki POCHP, astmy oraz nowotworów płuc, które stanowią powikłanie najczęściej występującej w regionie choroby zawodowej, jaką jest pylica płuc (przede wszystkim byłyby to spirometry, a także aparaty RTG). W ramach analizy danych zastanych, co do wyposażenia placówek województwa śląskiego w tego rodzaju sprzęt, zauważyd należy, iż jest on powszechnie dostępny w placówkach specjalistycznych i o charakterze ogólnym, niemniej jego znaczne zużycie (jest stosowany także do diagnostyki innych chorób) powoduje, że znaczna jego częśd, m.in. zakupiona w ramach projektów dofinansowanych ze środków UE, uległa obecnie całkowitej amortyzacji i niezbędna jest jego wymiana. Obecne wartości kontraktów tych usług z NFZ oraz skala występowania schorzeo układu oddechowego i duża liczba placówek ambulatoryjnych, świadczących te usługi w województwie śląskim (129 AOS) pozwalają przypuszczad, że beneficjenci będą w stanie zapewnid świadczenie usług medycznych w tym obszarze ze środków publicznych, co umożliwi osiągnięcie wskaźników dla Programu, tj. „Liczba porad udzielonych w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej”, „Ludnośd objęta ulepszonymi usługami zdrowotnymi”, „Liczba wspartych podmiotów leczniczych” i „Nakłady inwestycyjne na zakup aparatury medycznej”.

246 Por. wywiady IDI z konsultantem wojewódzkim ds. zdrowia publicznego oraz chorób płuc i gruźlicy.




Ze względu na duża dynamikę zachorowao na cukrzycę w ostatnich latach w województwie śląskim, a także wysoki odsetek śmiertelności z tej przyczyny mieszkaoców województwa śląskiego, jako jeden z istotnych problemów zdrowotnych regionu, analizowano powyżej także świadczenie usług medycznych w zakresie diabetologii. Jak świadczą wypowiedzi ekspertów, w związku ze społecznym charakterem zachorowao na cukrzycę, zaliczaną do chorób cywilizacyjnych, potrzeby zdrowotne są znacznie wyższe i o szerszym zakresie niż obecnie istniejące w regionie i należy dążyd do poprawy dostępu do świadczeo i jakości opieki diabetologicznej. W ramach analizy dostępności świadczeo, zidentyfikowano w regionie tylko jeden oddział diabetologiczny (z dostępnością 4 łóżek szpitalnych), ważnym problemem w odniesieniu do tej jednostki chorobowej, jest również brak w województwie oddziału leczenia chorób metabolicznych i diabetologicznego dla dzieci

247, co wg opinii

ekspertów, biorących udział w badaniu pogłębionym, stanowi istotny czynnik ryzyka dla zapewnienia opieki wzrastającej grupie osób chorujących na cukrzycę w województwie śląskim, a także przyczynia się do wysokiego współczynnika śmiertelności z powodu cukrzycy w regionie. Ze względu na istniejące braki w tym zakresie, wobec wzrastającego współczynnika zapadalności na cukrzycę, należy zwiększyd liczbę wysokospecjalistycznych ośrodków diabetologicznych, przede wszystkim jeśli chodzi o poradnie diabetologiczne (wg aktualnych danych ŚUW działa ich w regionie tylko 4); jest to obszar poszerzenia działalności, często deklarowany przez placówki w zrealizowanym badaniu ankietowym POZ i AOS w województwie śląskim, co do którego również istnieje wystarczający obecnie poziom kontraktowania porad diabetologicznych ambulatoryjnych z NFZ

248. Co więcej, ze

względu na specyfikę tej choroby, w większości przypadków prawidłowo prowadzonego leczenia ambulatoryjnego cukrzycy, nie następują zaostrzenia i powikłania tej choroby, wymagające hospitalizacji (co jest zgodne z kierunkiem interwencji RPO WSL 20142-2020 w obszarze zdrowia), a poradnictwem ambulatoryjnym można objąd szeroka grupę mieszkaoców regionu. Obecne wartości kontraktów tych usług z NFZ oraz skala występowania cukrzycy w regionie pozwalają przypuszczad, że beneficjenci będą w stanie zapewnid świadczenie usług medycznych w tym obszarze ze środków publicznych, co umożliwi osiągnięcie wskaźników dla Programu, tj. „Liczba porad udzielonych w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej”, „Ludnośd objęta ulepszonymi usługami zdrowotnymi” i „Liczba wspartych podmiotów leczniczych”. Wskazane byłoby więc priorytetowe traktowanie w ramach konkursów o środki Programu tych placówek, które planują poszerzenie zakresu świadczeo o diagnostykę i leczenie cukrzycy, zwłaszcza takich, które zatrudniają personel wspomagający jej leczenie tj. dietetyk, psycholog, edukator w cukrzycy; jednocześnie specyfika tego schorzenia nie wymaga zastosowania w leczeniu i diagnostyce specjalistycznego sprzętu, dlatego w związku z niewielką obecną liczbą placówek AOS świadczących te usługi, nakłady w tym zakresie dotyczyd będą przede wszystkim infrastruktury budynków (np. przebudowa, modernizacja pomieszczeo w związku ze zwiększeniem liczby pacjentów). Ponadto, w ramach interwencji środków RPO WSL 2014-2020 w tym obszarze problemów zdrowotnych mieszkaoców województwa śląskiego, zdaniem ekspertów wskazane byłoby prowadzenia działao służących popularyzacji zdrowego trybu życia, aktywności fizycznej i profilaktyki otyłości (w ramach PI 8vi RPO WSL 2014-2020), jako zmniejszających zarówno ryzyko wystąpienia cukrzycy, jak i ryzyko wystąpienia jej powikłao w osób już chorujących (podobnie jak w przypadku opisanej powyżej profilaktyki choroby niedokrwiennej serca w ramach programu profilaktyki otyłości i promocji zdrowego stylu życia). W tym zakresie wsparcie ze środków RPO WSL 20142-2020 w ramach PI 9a dla zakupu sprzętu i medycznego i prac infrastrukturalnych (środki EFRR) w placówkach świadczących poradnictwo diabetologiczne może byd komplementarnie uzupełniane przez działania w ramach PI 8vi RPO WSL 2014-2020 oraz POWER (środki EFS) w ten sposób, iż szczególnie wspierane powinno byd realizowanie projektów kompleksowych, obejmujących zarówno działania infrastrukturalne, jak i obszar profilaktyki cukrzycowej poprzez prowadzenie w danej placówce (beneficjenta) programu zdrowotnego w tym zakresie.

Biorąc pod uwagę z kolei nowotwory piersi i sutka, szyjki macicy oraz żołądka, okrężnicy, jelit i odbytu (tj. najczęściej występujące w województwie śląskim choroby nowotworowe), rozmieszczenie specjalistów w dziedzinie onkologii i chirurgii onkologicznej, podobnie jak baza szpitalna, są - jak świadczą wyniki analizy danych zastanych – wystarczające. Jednakże – jak świadczą wypowiedzi ekspertów - w procesie diagnostycznym, zwłaszcza w związku z wprowadzeniem tzw. pakietu onkologicznego – coraz istotniejszą rolę odgrywad będą lekarze pierwszego kontaktu, stąd dla skuteczności rozpoznania i leczenia nowotworów – ważna jest także dostępnośd do badao z wykorzystaniem RTG i USG w podstawowej opieki zdrowotnej, gdyż wczesne rozpoznanie nowotworu przyczynia się do zwiększenia szansy na wyleczenie choroby, przede wszystkim poprzez skierowanie na odpowiednie wysokospecjalistyczne badania diagnostyczne (z wykorzystaniem RM i tomografii komputerowej), a w dalszej kolejności - na wcześnie podjęte leczenie chirurgiczne. Jeśli chodzi o ginekologię onkologiczną - liczba i rozmieszczenie oddziałów szpitalnych oraz placówek opieki specjalistycznej jest niewystarczający - w województwie śląskim tylko 5 oddziałów spełnia warunki do prowadzenia leczenia chirurgicznego onkologicznego, a jednostki te wykonują jedynie 60% ze wszystkich wykonywanych procedur chirurgicznych nowotworów szyjki macicy, endometrium, jajnika i sromu; jeśli chodzi o placówki ambulatoryjne w całym województwie działa ich tylko 10. Zdaniem konsultanta w zakresie tej dziedziny, wobec znaczącego wzrostu zachorowalności na nowotwory narządów płciowych kobiet (ok. 4 % rocznie) należałoby utworzyd dodatkowe oddziały ginekologii onkologicznej w województwie. Tego typu działania nie mieszczą się w obszarze interwencji środków RPO WSL 2014-2020, jednak ze względu na wysokie współczynniki umieralności kobiet w regionie z powodu raka piersi i nowotworów narządów rodnych, ważne byłoby podniesienie dostępności w regionie placówek prowadzących wczesną diagnostykę oraz leczenie radiologiczne i chemioterapię w trybie ambulatoryjnym. Podobnie, jeśli chodzi o choroby stanowiące problem zdrowotny w regionie, długi czas oczekiwania na świadczenia radioterapii (ponad trzy miesiące dla przypadku stabilnego) i wzrastające

247

„Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej na terenie województwa śląskim 2014”, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2015 248 Por. dane nt. wysokości kontraktów w poszczególnych grupach chorób w rozdz. 4.5.


potrzeby (w związku z rosnącą zapadalnością na choroby nowotworowe) w zakresie diagnostyki onkologicznej, wskazują, iż w dalszym ciągu istotne jest uzupełnianie zasobów placówek, jeśli chodzi o sprzęt wykorzystywany do diagnostyki onkologicznej (tomografy komputerowe, rezonans magnetyczny, mammografy) oraz do radioterapii. Jak świadczą wyniki badania ankietowego z placówkami POZ i AOS w województwie śląskim, jest to również obszar, w którym placówki te mogłyby świadczyd usługi medyczne wymagające obecnie hospitalizacji (przede wszystkim w zakresie przeprowadzania biopsji oraz radioterapii). Byłoby to możliwe jedynie pod warunkiem zapewnienia odpowiednich warunków lokalowych i zakupu specjalistycznego sprzętu (do wykonywania biopsji, gammakamer i akceleratorów liniowych, mammografów, aparatów do naświetlania kobaltem i cezem). Wysoki koszt tego rodzaju sprzętu, wraz z koniecznością dostosowania infrastruktury placówki do jego stosowania, sprawia, że projekty miałyby wysoka wartośd, jednak z uwagi na fakt, iż wymienione jednostki chorobowe stanowią łącznie najpoważniejszą przyczynę zgonów mieszkaoców regonu, ich realizacja ze środków RPO WSL 2014-2020 PI 9a w bardzo istotny sposób przyczyniłaby się do podniesienia jakości i efektywności systemu opieki zdrowotnej województwa. Co istotne wysokie (w stosunku do pozostałych grup chorób, wskazanych jako problem zdrowotny regionu) wartości kontraktów NFZ dla diagnostyki i leczenia nowotworów

249 oraz skala ich występowania w regionie, pozwalają przypuszczad, że wsparcie tego obszaru przyczyni się

w bardzo dużym stopniu do osiągnięcia wskaźników dla Programu, tj. „Liczba porad udzielonych w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej”, „Ludnośd objęta ulepszonymi usługami zdrowotnymi”, „Liczba wspartych podmiotów leczniczych” i „Nakłady inwestycyjne na zakup aparatury medycznej”.

Jednocześnie w zakresie diagnostyki chorób nowotworowych - jak podkreślali eksperci biorący udział w badaniu pogłębionym250

widoczny jest znaczny wzrost zapotrzebowania na usługi patomorfologiczne oraz specjalistów patomorfologii, których liczba w regionie jest nadal niewystarczająca w stosunku do potrzeb województwa śląskiego. Ze względu na wskazywaną przez specjalistów różnych dziedzin niską jakośd niektórych badao z tego zakresu, istnieje koniecznośd wzięcia pod uwagę, iż w przypadku placówek, planujących rozszerzenie zakresu działalności o świadczenie diagnostyki onkologicznej w projektach w ramach PI 9a, ważne będzie wprowadzenie dodatkowych wymogów dotyczących jakości świadczonych usług, na przykład w formie wprowadzenia dodatkowych punktów dla wnioskodawców posiadających certyfikat zarządzania jakością w sektorze ochrony zdrowia zgodny z ISO 9001

251; posiadanie tego certyfikatu jest również dodatkowo punktowane przez NFZ, w ramach

procesu ofertowania i kontraktowania, przez co uwzględnienie tego wymogu powinno przełożyd się na zapewnienie przez te placówki finansowania świadczeo ze środków publicznych.

Z kolei w odniesieniu do specyficznego problemu zdrowotnego regionu, związanego z wysokim współczynnikiem umieralności noworodków (z powodu niskiej wagi urodzeniowej oraz stanów okołoporodowych), dane na temat dostępności hospitalizacji w regionie, przedstawione w rozdziale 4.4 wskazują, że dostępnośd leczenia w zakresie tego problemu zdrowotnego mieszkaoców województwa śląskiego w regionie jest na wystarczającym poziomie; województwo w pełni zabezpiecza potrzeby populacji noworodków w zakresie podmiotów leczniczych podstawowej oraz wysokospecjalistycznej opieki - jak świadczą dane ŚUW w regionie działa 25 oddziałów neonatologii (z dostępnością 496 inkubatorów) oraz 15 ambulatoryjnych poradni neonatologicznych, w których lekarze neonatolodzy i pediatrzy dokonują okresowych kontroli stanu zdrowia i oceniają postępy rozwojowe noworodków do 12 miesiąca życia (w tym noworodków z niską wagą urodzeniową) monitorują i rejestrują na bieżąco parametry rozwoju dziecka oraz kierują do lekarzy specjalistów. Jest to szczególnie istotne, gdyż noworodki te po wypisie ze szpitala wymagają szczególnej specjalistycznej opieki, gdyż są bardziej narażone na choroby układu oddechowego, ośrodkowego układu nerwowego, chorób serca i oczu, a także wymagają konsultacji psychologa, neurologopedy czy fizjoterapeuty. Poszerzanie przez placówki POZ i AOS zakresu świadczeo o tego typu usługi medyczne, powinno w kontekście danych na temat umieralności noworodków w województwie śląskim byd wspierane w ramach np. systemu wyboru projektów dofinansowanych w ramach PI 9a. Analiza danych epidemiologicznych wskazuje, że współczynnik umieralności okołoporodowej, mimo, że nadal najwyższy w Polsce, to w ostatnich latach nieco się obniża. Kontraktowanie świadczeo zdrowotnych z zakresu położnictwa jest wystarczające, ponieważ nie ma limitu przyjęd na trakt porodowy. Limitowane są natomiast przyjęcia na oddziały noworodkowe i patologii ciąży, co stanowid może zagrożenie dla pacjentek, w przypadku odnotowanego obecnie 13 dniowego okresu oczekiwania na to świadczenie w szpitalach w województwie śląskim. Z tego względu zalecane jest wykonywanie u wszystkich kobiet w okresie ciąży pełnego katalogu zalecanych badao diagnostycznych, zgodnie z normą ustaloną w części II załącznika do rozporządzenia w sprawie opieki okołoporodowej. W tym zakresie ważne jest zapewnienie odpowiedniej bazy lokalowej poradni ginekologiczno - położniczych, ich odpowiednie wyposażenie w sprzęt i aparaturę medyczną, umożliwiające wykonanie badao diagnostycznych, w tym - w celu identyfikacji ciąż wysokiego ryzyka, co powinno ograniczyd wysoki wskaźnik umieralności noworodków w regionie z przyczyny stanów zaczynających się w okresie okołoporodowym i niskiej wagi urodzeniowej. Jednocześnie jak świadczą wyniki przeprowadzonego w ramach niniejszej ewaluacji badania ankietowego placówek AOS w województwie śląskim, w blisko 97% poradni występuje zapotrzebowanie na podstawowy wykorzystywany w tym celu sprzęt diagnostyczny, jakim jest aparat USG. Należy wziąd pod uwagę, że wszystkie działające w tej specjalności placówki dysponują już takim sprzętem, jednak wyniki badania ankietowego świadczą o tym, że sprzęt ten bardzo często jest wyeksploatowany i/lub niskiej jakości, przez co nie spełnia on właściwie swoich funkcji. Ponadto dla poprawienia jakości i dostępności leczenia noworodków wskazane byłoby wspieranie doposażenia poradni perinatologicznych w sprzęt KTG. Podobnie jeśli chodzi o zapotrzebowanie oddziałów neonatologii szpitali w zakresie opieki nad noworodkami z niską wagą urodzeniową (i problemami

249

Por. dane na temat wysokości kontraktów NFZ w poszczególnych grupach chorób w rozdz. 4.4 i 4.5. 250 Por. wywiady z konsultantami wojewódzkimi ds. ginekologii onkologicznej i zdrowia publicznego oraz ekspertami z zakresu kontraktowania NFZ w ramach niniejszego badania. 251 http://www.isodlamedycyny.pl/news.html *data dostępu: 01.12.2015+

http://www.isodlamedycyny.pl/news.html




zdrowotnymi związanymi ze stanami okołoporodowymi), ważne byłoby ich doposażenie w bardziej nowoczesny sprzęt (inkubatory zamknięte, stanowiska do resuscytacji noworodków, nagrzewacze, lampy ledowe do fototerapii), który zapewnid powinien lepszą jakośd opieki, a przez to – zmniejszyd umieralnośd wcześniaków i noworodków problemami zdrowotnymi związanymi ze stanami okołoporodowymi.

Deinstytucjonalizacja i sytuacja w zakresie współpracy sieciowej podmiotów w sektorze usług zdrowotnych w województwie śląskim

Jeśli natomiast chodzi o wyzwania stojące przed systemem opieki zdrowotnej w związku z silną tendencją starzenia się populacji województwa śląskiego, na jaką wskazują dane i prognozy demograficzne, w zakresie zabezpieczenia opieki zdrowotnej problemem staje się w perspektywie 10-20 lat zapewnienie osobom starszym oraz przewlekle chorym kompleksowej opieki specjalistycznej, w tym specjalistycznej w zakładach pielęgnacyjno-opiekuoczych i zakładach opiekuoczo-leczniczych. W związku z wydłużeniem średniej długości życia mieszkaoców województwa śląskiego oraz ciągłym postępem medycyny należy przyjąd, iż wystąpią bardzo duże braki miejsc w nielicznie obecnie funkcjonujących oddziałach geriatrycznych oraz w placówkach opiekuoczo-leczniczych. Jak pokazują zamieszczone w rozdziale 4.5. dane statystyczne dotyczące opieki w zakresie geriatrii w województwie śląskim wg danych za 2014r. funkcjonowało 256 łóżek w oddziałach geriatrycznych oraz 22 poradnie (z dostępnością 287 łóżek), przy czym odnotowano brak oddziałów geriatrycznych na terenie Bielska-Białej, Żywca, Gliwic, Myszkowa, Zawiercia, Kłobucka, Lublioca oraz Jastrzębia Zdrój. Jak wskazują prognozy, w ciągu najbliższych 20 lat zapotrzebowanie na świadczenia z zakresu geriatrii wzrośnie 4-krotnie, a w związku z tym - również zapotrzebowanie na lekarzy specjalistów oraz ilośd oddziałów geriatrycznych i poradni. Problem braku miejsc na oddziałach geriatrycznych jest obecnie rozwiązywany poprzez przyjmowanie pacjentów geriatrycznych na oddziały wewnętrzne szpitali ogólnych lub na pododdziały geriatryczne w strukturach oddziałów internistycznych, które jednak najczęściej nie dysponują wykwalifikowaną kadrą lekarzy geriatrów, a przede wszystkim – posiadają w tym bardzo poważne ograniczenie w zakresie kontraktowania tych świadczeo z NFZ. Podobnie jak w obszarze geriatrii, liczba podmiotów świadczących usługi z zakresu medycyny paliatywnej oraz poradni specjalistycznych w tym zakresie jest obecnie w województwie śląskim, zdaniem ekspertów, niewystarczająca, występują także znaczne braki lekarzy specjalistów, pielęgniarek posiadających specjalizację z pielęgniarstwa opieki paliatywnej oraz psychologów i fizjoterapeutów. Z tego względu obszar usług w zakresie geriatrii i medycyny paliatywnej, należy również zaliczyd do istotnych problemów z zakresu zdrowia w regionie, również jako obszar w którym pożądana jest deinstytucjonalizacja usług medycznych i świadczeo związanych z świadczeniami pielęgnacyjnymi i opiekuoczymi.

W RPO WSL 2014-2020 PI 9a, przewidziano działania służące wsparciu deinsytucjonalizacji systemu ochrony zdrowia z uwzględnieniem kierunków takich jak: realizacja kompleksowych przedsięwzięd, które podniosą jakośd specjalistycznych usług medycznych w ośrodkach regionalnych, preferencyjne traktowanie projektów wspierających przeniesienie akcentów z usług wymagających hospitalizacji na rzecz POZ i AOS, z uwzględnieniem opieki koordynowanej i zintegrowanych form opieki środowiskowej. Deinstytucjonalizacja to działania podejmowane na rzecz tworzenia różnych form usług w środowisku (w tym usług zdrowotnych), mających na celu zapewnienie właściwej opieki oraz wydłużenie okresu sprawności psychofizycznej i możliwości pełnienia ról społecznych i zawodowych osobom z chorobami przewlekłymi, niepełnosprawnym, osobom w podeszłym wieku, dzieciom i młodzieży, osobom zagrożonym ubóstwem i wykluczeniem społecznym.

Celem tych działao jest rozwój usług medycznych o charakterze zapobiegającym (profilaktycznym) umieszczeniu osoby podopiecznej w systemie opieki instytucjonalnej oraz przeniesienie zasobów ze stacjonarnych zakładów opieki długoterminowej w celu świadczenia nowych usług w środowisku lokalnym. Działania takie mogą byd realizowane w różnej formie, na przykład przez:

podmioty lecznicze obecnie udzielające gwarantowanych świadczeo zdrowotnych w ramach opieki długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej w formie świadczeo całodobowych, podejmując działania w ramach dezinstytucjonalizacji usług medycznych mogą one poszerzad zakres swoich usług o usługi realizowane w środowisku pacjenta, i świadczyd je we współpracy z innymi podmiotami w środowisku (organizacje pozarządowe statutowo zajmujące się opieką nad osobą zależną).

szpitale/oddziały szpitalne, mogą rozwijad alternatywne formy opieki pozaszpitalnej takie jak tworzenie dziennych domów opieki medycznej/dzienne domy opiekuoczo - rehabilitacyjne, w tym również dla osób starszych

środowiskowe praktyki pielęgniarskie (pielęgniarka/położna POZ, pielęgniarka długoterminowej opieki domowej), w ramach których mogą byd dofinansowane koszty usług pielęgniarskich, będących uzupełnieniem świadczeo realizowanych w ramach kontraktu z NFZ lub wykraczających poza katalog świadczeo opieki zdrowotnej finansowanych ze środków NFZ.

W zakres opieki środowiskowej wchodzą przede wszystkim podstawowe i specjalistyczne świadczenia pielęgniarskie, opiekuocze, rehabilitacyjne i terapeutyczne oraz wsparcie i koordynacja opieki. Opieka środowiskowa może zawierad także różne formy opieki i terapii, w tym ośrodki dzienne, ośrodki opieki zastępczej oraz świadczenia realizowane z wykorzystaniem najnowszych technologii medycznych i informatycznych, takich jak na przykład: tlenoterapia, żywienie dojelitowe, rehabilitacja domowa, leczenie ran, dializoterapia w warunkach domowych. Obecnie proponuje się prowadzenie opieki deinstytucjonalizacji w różnych formach, takich jak: lokalne centra opieki domowej, interdyscyplinarny zespół opieki środowiskowej, zakład opiekuoczo-leczniczy czy zakład pielęgnacyjno-opiekuoczy.

Jednocześnie zapis programowy RPO WSL 2014-2020, dotyczący możliwości uzyskania dofinansowania jedynie przez te przedsięwzięcia z zakresu zintegrowanych form opieki środowiskowej, które opierają się na istniejącej infrastrukturze z


wykorzystaniem bazy łóżkowej danej jednostki (przy czym podmiot realizujący projekt dofinansowany ze środków unijnych powinien zagwarantowad finansowanie świadczonych usług w ramach interwencji w publicznym systemie ochrony zdrowia), oznacza, że beneficjentami mogą zostad przede wszystkim szpitale (ze względu na koniecznośd zapewnienia niezbędnej kadry – przede wszystkim te, które prowadzą oddziały geriatryczne) oraz jednostki już świadczące opiekę i świadczenia medyczne dla osób starszych i niepełnosprawnych, takie jak zakłady opiekuoczo-lecznicze (ZOL) i zakłady pielęgnacyjno-opiekuocze (ZPO). Realizowane w nich usługi pielęgnacyjne i opiekuocze są finansowane z NFZ w zakresie: świadczeo udzielanych przez lekarza, pielęgniarkę, badao diagnostycznych, rehabilitacji ogólnej (w podstawowym zakresie prowadzoną w celu zmniejszenia skutków upośledzenia ruchowego oraz usprawnienia ruchowego), świadczeo psychologa, terapii zajęciowej, leczenia farmakologicznego, leczenia dietetycznego, zaopatrzenia w wyroby medyczne, edukację zdrowotną polegającą na przygotowaniu pacjenta i jego rodziny do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych. Jest to więc zbieżne z działaniami rekomendowanymi do realizacji w ramach opieki koordynowanej, wymienionymi powyżej. Warunkiem niezbędnym w ramach realizacji tego typu projektów ze środków RPO WSL 2014-2020 (ze względu na wyłączenie z zakresu wsparcia opieki stacjonarnej długoterminowej) jest tu jednak poszerzenie zakresu działalności tych placówek o oddziały opieki dziennej, przewidujące również działania na rzecz wspomagania przejścia podopiecznych do samodzielności (np. w formie udzielenie specjalistycznej diagnostyki i poradnictwa geriatrycznego, którego zalecenia mogłyby byd realizowane dalej w ramach opieki w domu pacjenta). Zgodnie z wynikami niniejszego badania

252, jest to więc obszar, w którym sytuuje się możliwośd tworzenia większej liczby miejsc, w których możliwe

będzie zwiększenie dostępności usług zdrowotnych dla osób starszych, w związku z dynamiką starzenia się populacji województwa śląskiego i wzrastającym zapotrzebowaniem na te świadczenia. Ze względu na warunek niezbędny do realizacji projektów z obszaru zdrowia w ramach RPO WSL 2014-2020, jakim jest udzielanie tych świadczeo ze środków publicznych (kontrakt z NFZ), placówki ubiegające się o realizacje tego typu projektów, powinny zagwarantowad już na etapie aplikowania o środki Programu podpisanie kontraktu z NFZ na realizację tych świadczeo, z uwzględnieniem niezbędnego zwiększenia tych kwot w związku z przewidywanym projektem zwiększeniem ich liczby.

Jednocześnie ze względu na wysokie wymagania co do budynków, pomieszczeo i zatrudnionej kadry, jakie spełniad muszą te placówki w celu świadczenia kompleksowej opieki, ze względu na opisane we wcześniejszych rozdziałach obecne braki infrastrukturalne i kadrowe szpitali powiatowych, a także POZ i AOS, wskazane byłoby więc udzielanie wsparcia na inwestycje w modernizację infrastruktury i zakup specjalistycznego sprzętu medycznego tym placówkom, które zadeklarowałyby utworzenie w ich strukturach tego typu ośrodków. Ze względu na braki kadrowe w zakresie lekarzy specjalistów, niezbędnych w przypadku osób z kompleksowymi schorzeniami, placówki takie mogłyby byd powoływane w partnerstwie (na przykład szpitala oraz POZ i AOS), co jest na terenie województwa śląskiego ułatwione istniejącymi powiązaniami w zakresie współpracy w ramach diagnostyki i leczenia pacjentów (opisana wyżej współpraca sieciowa), jak również działalnością we wspólnej lokalizacji (wspólne budynki) lub powiązania strukturą własności i administrowania tymi placówkami. Jednocześnie należy podkreślid, że realizacja projektów obejmujących kompleksowe działania dotyczące deinstytucjonalizacji i opieki koordynowanej, wskazane w dokumencie Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w celu przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności – zestaw narzędzi

253 leży poza możliwościami i kompetencjami samych podmiotów sektora

zdrowia i wymaga zaangażowania zarówno systemu opieki społecznej (pracowników socjalnych, MOPS/GOPS), jak i jednostek samorządu terytorialnego w zakresie opracowywania (lokalnych) planów działania związanych z przejściem do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności oraz prowadzenie działao mających ułatwid koordynację między sektorami i stworzenie zintegrowanej sieci usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności (w tym usług profilaktycznych i wsparcia dla rodzin). Zaangażowanie to mogłoby mied formę wspólnej realizacji projektów tego typu ze środków RPO WSL w formule partnerskiej, gdzie liderem (ze względu na koniecznośd zapewnienia niezbędnej infrastruktury i kadry medycznej) byłby podmiot sektora zdrowia (szpital, ZOL, ZPO, ewentualnie – POZ), wspierany w zakresie możliwości objęcia opieka osób starszych i niesamodzielnych przez JST, która dysponuje możliwościami zorganizowania sieci przekazywania informacji o potencjalnych podopiecznych (np. osób korzystających ze świadczeo opieki społecznej lub nieskutecznie ubiegających się o dofinansowanie pobytu w placówce stacjonarnej typu ZOL, ZOP, DPS) i możliwościami w zakresie skoordynowania współpracy pomiędzy sektorami zdrowia i opieki społecznej. Tego typu rozwiązanie (tj. realizacja projektów tego typu w partnerstwie), powinna byd premiowana w konkursach RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia w celu zwiększenia dostępności usług zdrowotnych dla osób starszych z kompleksowymi schorzeniami specyficznymi dla ich wieku.

Współpraca sieciowa placówek ochrony zdrowia254

W związku z założeniami dotyczącymi deinstytucjonalizacji opieki zdrowotnej, zwłaszcza w kontekście potrzeb regionu w zakresie zapewnienia opieki poszpitalnej pacjentom wymagającym rehabilitacji medycznej, środowiskowej opieki dla osób z zaburzeniami psychicznymi (zwłaszcza młodzieży i dzieci), a przede wszystkim wyzwao związanych z zapewnieniem opieki osobom starszym w kontekście dynamicznie rosnącej liczby osób po 65 r.ż. w regionie, tworzenie różnego typu form opieki środowiskowej jest

252

Przede wszystkim jeśli chodzi o zidentyfikowane w badaniu ankietowym szpitali wojewódzkich i powiatowych zainteresowanie realizacja takich działao, jak również w związku z przedstawionymi w rodz. 4.4. danymi statystycznymi na temat niecałkowitego wykorzystania istniejących zasobów łóżek w szpitalach ogólnych oraz kwot dofinansowania NFZ świadczeo pielęgnacyjnych i opiekuoczych. 253 „Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w celu przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności – zestaw narzędzi”, Europejska Grupa Ekspertów ds. Przejścia od Opieki Instytucjonalnej do Opieki Świadczonej na Poziomie Lokalnych Społeczności, listopad 2012 r., http://deinstitutionalisationguide.eu/wp-content/uploads/2013/05/Toolkit_Polish-version.pdf 254 Ze względu na ograniczoną liczbę stron raportu koocowego w tym miejscu przytoczono jedynie główne ustalenia z analizy możliwości współpracy sieciowej placówek ochrony zdrowia w województwie śląskim, całośd analizy przeniesiono do Załącznika nr 5 niniejszego raportu.

http://deinstitutionalisationguide.eu/wp-content/uploads/2013/05/Toolkit_Polish-version.pdf





uzasadnionym kierunkiem wsparcia w ramach PI 9a RPO WSL 2014-2020. Placówki i inne ośrodki tego typu, w szczególny sposób wymagają działao skoordynowanych, przede wszystkim – współpracy różnego typu placówek działających w sektorze zdrowia.

Współpraca jednostek systemu opieki zdrowotnej i wykorzystanie w tym zakresie istniejących powiązao sieciowych jest zgodne z wizją systemu ochrony zdrowia w 2020

255 formułowaną w dokumentach krajowych; wizja ta przewiduje nie tylko jego

utrzymanie w dotychczasowym kształcie, ale również wzmocnienie roli lekarza POZ jako kierującego (tzw. gatekeeper) procesem leczenia i opieki nad pacjentem, ale przewiduje również - tworzenie większych struktur świadczeniodawców stopniowo integrujących POZ i AOS z leczeniem szpitalnym (opieka koordynowana); zgodnie z tą wizją system ten powinien posiadad nowoczesną infrastrukturę dostosowaną do rzeczywistych potrzeb zdrowotnych na poziomie kraju i regionu oraz wykorzystywad innowacyjne rozwiązania i technologie medyczne. W związku z obecnymi brakami rozwiązao prawnych, instytucjonalnych i scentralizowanym systemem finansowania opieki zdrowotnej w Polsce, pełne wykorzystanie rozwiązao opieki koordynowanej, stosowanych w innych krajach (Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Irlandia) nie jest obecnie możliwe

256, lecz jako pożądany

kierunek zmian wymaga wzmacniania istniejących powiązao między poszczególnymi elementami systemu ochrony zdrowia (POZ, AOS, szpitale, dostawcy usług, ubezpieczyciele). Jak świadczą wyniki dotychczasowych analiz na temat systemu opieki koordynowanej

257, w największej mierze do jej rozwoju przyczynia się gromadzenie kompleksowej informacji o pacjentach i

dostawcach usług medycznych (w formie informatyzacji placówek i tworzenia rozwiązao z zakresu telemedycyny) oraz przestrzenna bliskośd i dostępnośd specjalistycznych usług medycznych; w tym zakresie szczególnie należy podkreślid rolę współpracy sieciowej podmiotów sektora medycznego, przy czym – jak świadczą wyniki niniejszej analizy

258, województwo

śląskie dysponuje potencjałem w tym zakresie, ze względu na już istniejącą sied powiązao nieformalnych pomiędzy POZ, AOS, szpitalami i jednostkami badawczo-rozwojowymi (przede wszystkim – ośrodkami akademickimi). Ich wykorzystanie będzie możliwe w zakresie tworzenia podstaw organizacji opieki koordynowanej do polepszenia jakości i efektywności dostawy publicznych usług zdrowotnych

259 – w ramach RPO WSL 2014-2020 możliwe byłoby wzmacnianie istniejących sieci współpracy,

przede wszystkim poprzez premiowanie w ogłaszanych konkursach na realizację projektów w obszarze zdrowia projektów realizowanych w formule partnerskiej – w badaniu ankietowym przedstawicieli placówek opieki zdrowotnej w województwie śląskim możliwości pozyskiwania środków w ramach RPO WSL 2014-2020 w partnerstwie z innymi jednostkami aż 39% badanych jednostek pozytywnie oceniło propozycję. Jest to obszar swoistej wartości dodanej – realizacja kompleksowych projektów w partnerstwie (np. POZ i AOS, AOS i szpitala), przewidujących zarówno realizację wspólnych działao infrastrukturalnych (np. informatyzacja), prowadzenia programu zdrowotnego w powiązaniu z poszerzeniem liczby i zakresu usług (np. z wykorzystaniem wspólnie zakupionego sprzętu medycznego) Należy wiec przypuszczad, iż na bazie istniejących powiązao sieciowych pomiędzy tymi podmiotami, możliwe byłoby zarówno podejmowanie przez nie działao związanych z deinstytucjonalizacją opieki zdrowotnej, jaki i wspólne pozyskiwanie środków na ten cel w ramach projektów RPO WSL 2014-2020.

5. ZAPROJEKTOWANIE SYSTEMU WDRAŻANIA W RAMACH PI 9A RPO WSL 2014-2020

W poniższym rozdziale zaproponowano rozwiązania, które powinny zostad zapewnione w ramach systemu oceny i wyboru oraz wdrażania projektów w obszarze zdrowia ze środków RPO WSL 2014-2020 w ramach PI 9a oraz zweryfikowano ewentualne potrzeby zapewnienia komplementarności ze wsparciem EFS w tym zakresie. Do opracowania tych zagadnieo wykorzystano również wnioski z doświadczeo z realizacji projektów Osi Priorytetowej IX Zdrowie i rekreacja Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 obejmujące działania zmierzające do poprawy stanu zdrowia mieszkaoców regionu.

5.1. Wsparcie w ramach RPO WSL 2007-2013

W ramach Osi Priorytetowej IX Zdrowie i rekreacja Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 realizowane były działania zmierzające do poprawy stanu zdrowia mieszkaoców regionu, m.in. poprzez podnoszenie jakości infrastruktury lecznictwa zamkniętego i otwartego obejmujące modernizację obiektów związanych z infrastrukturą ochrony zdrowia, dostosowanie ich do wymogów i regulacji krajowych oraz wyposażenie ich w odpowiedni sprzęt. Ponadto dofinansowywane były także projekty związane z informatyzacją obiektów dotyczące budowy kompleksowych systemów zarządzania. Celem inwestycji w obszarze ochrony zdrowie była między innymi poprawa jakości i dostępności świadczeo zdrowotnych, a nie powiększanie zasobów strukturalnych sektora. Zakup nowego sprzętu w ramach jednostki miał na celu poprawę jakości i/lub dostępności usług medycznych poprzez umożliwienie obsługi większej ilości pacjentów w krótszym czasie. Wzrost jakości badao medycznych mógł byd zapewniony dzięki wymianie sprzętu na nowy.

255 Policy Paper dla ochrony zdrowia na lata 2014-2020. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2014. 256Por. Kowalska K., Kalbarczyk W. P. Koordynowana opieka zdrowotna. Doświadczenia międzynarodowe, propozycje dla Polski. Wyd. Ernst&Young, Warszawa 2013. 257 Ibidem. 258 W ramach badania ankietowego szpitali powiatowych i wojewódzkich w województwie śląskim, aż 91% z nich zadeklarowało, iż współpracuje z innymi jednostkami z sektora ochrony zdrowia, przede wszystkim z innymi, podobnymi palcówkami, oraz z ośrodkami akademickimi i naukowo-badawczymi (przede wszystkim - Śląskim Uniwersytetem Medycznym), por. wyniki badania ankietowego CATI z 600 POZ i AOS oraz CAWI ze szpitalami wojewódzkimi i powiatowymi. 259 pilotaż różnego typu rozwiązao i innowacji organizacyjnych, procesowych i technologicznych jest przewidziany w dokumentach krajowych dla obszaru zdrowia (przede wszystkim w Policy paper dla ochrony zdrowia na lata 2014-2020) do realizacji na poziomie centralnym (krajowym).


W ramach Działania 9.1 Infrastruktura lecznictwa zamkniętego i Działania 9.2 Infrastruktura lecznictwa otwartego dofinansowane były projekty dotyczące m.in.:

przebudowy, rozbudowy i remontu obiektów oraz pomieszczeo infrastruktury ochrony zdrowia (sale i bloki operacyjne oraz sale i bloki diagnostyczne, pracownie i gabinety lekarskie w przypadku lecznictwa zamkniętego oraz gabinety diagnostyczne, diagnostyczno-zabiegowe, gabinety lekarskie i pielęgniarskie, pracownie, punkty ambulatoryjne w przypadku lecznictwa otwartego) wraz z zakupem niezbędnego wyposażenia, oraz dostosowanie ich do wymogów prawnych, przede wszystkim Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagao, jakim powinny odpowiadad pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej;

modernizacji sprzętu medycznego, zakupu nowej aparatury medycznej oraz prac remontowych wynikających z konieczności dostosowania pomieszczeo do użytkowania zakupionego sprzętu;

informatyzacji ZOZ-ów, polegające na zakupie i wdrożeniu systemów poprawiających zarządzanie ochroną zdrowia i jakośd usług medycznych.

W ramach działania 9.1 oraz 9.2 warunkowo dopuszczono dofinansowanie takich inwestycji jak wymiana instalacji grzewczej i źródła ciepła oraz termomodernizacja i termoizolacją budynku dostosowanie obiektu do przepisów przeciwpożarowych, dostosowanie obiektu do potrzeb osób niepełnosprawnych, wymiana lub remont dźwigów osobowych i towarowych W ramach działania 9.1 i 9.2 możliwa była także rozbudowa budynku jednostki ochrony zdrowia pod warunkiem, że nie prowadziło to do rozbudowy sektora tj. sytuacji wiązałoby się to ze stworzeniem nowych miejsc (łóżek), oddziałów, itp.

Minimalny udział środków UE w wydatkach kwalifikowalnych na poziomie projektu wynosił 20%. W przypadku działania 9.2 maksymalna wysokośd dofinansowania została określona na wysokośd 3 000 000 zł.

Projekty i rezultaty Działania 9.1 i 9.2 RPO WSL 2007-2013

W ramach Działania 9.1 Infrastruktura lecznictwa zamkniętego RPO WSL 2007-2013 przeprowadzono 3 konkursy, w których wsparcie otrzymały placówki należące w 91% do grupy publicznych ośrodków opieki zdrowotnej, natomiast pozostałe to spółki prawa handlowego (np. cywilne, z ograniczoną odpowiedzialnością, jawne). Głównymi beneficjentami w ramach Działania 9.1 były szpitale (powiatowe, wojewódzkie, miejskie i rejonowe), a w jednym konkursie - placówki lecznictwa uzdrowiskowego. W ramach osi priorytetowej ok. 87% inwestycji dotyczyło zakupu nowego sprzętu, 41% wymiany zużytego sprzętu.

W ramach Działania 9.2 Infrastruktura lecznictwa otwartego RPO WSL 2007-2013 wsparcie otrzymały publiczne i niepubliczne ośrodki pomocy zdrowotnej (ok. 50%), głównymi beneficjentami w ramach Działania 9.2 były przychodnie, a także ośrodki zdrowia, zakłady stomatologiczne i ambulatoria. W ramach tego Działania ok. 91% inwestycji dotyczyło zakupu nowego sprzętu, a 46% wymiany zużytego sprzętu.

Analizując łącznie działania 9.1 i 9.2, 61% inwestycji zostało zrealizowanych przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej, natomiast 36% przez niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej. Biorąc pod uwagę działania realizowane w ramach osi priorytetowych zarówno 9.1 i 9.2, 1/3 ośrodków, które uzyskały dofinansowanie stanowiły szpitale (w tym szpitale powiatowe stanowiły 18%, szpitale wojewódzkie 8%, a szpitale miejskie 5%). Drugą najliczniejszą grupą były przychodnie, które stanowiły ponad 11% beneficjentów, następnie ośrodki zdrowia (10%), zakłady stomatologiczne (9%) i ambulatoria (blisko 5%). Ogółem 89% inwestycji w ramach obu działao łącznie dotyczyły inwestycji związanych z zakupem nowego sprzętu, a 45% wymiany zużytego sprzętu.

Podczas programowania finansowania w ramach RPO na lata 2007-2013 zidentyfikowano priorytetowe potrzeby zdrowotne populacji województwa śląskiego. Dotyczyły one 3 grup chorób, a mianowicie: chorób układu krążenia, nowotworów oraz chorób cywilizacyjnych. Podczas realizacji projektów w ramach RPO WSL 2007-2013 zakupiono różnego rodzaju aparaturę medyczną, związaną z tak określonymi priorytetowymi potrzebami (grupami chorób) mieszkaoców województwa, wśród których wyróżnid należy przede wszystkim:

aparaturę związaną z kardiologią (szczególnie kardiologią inwazyjną): specjalistyczna aparatura USG do diagnostyki serca, respiratory, aparaty Holtera i EKG, pompy infuzyjne, defibrylatory, kardiostymulatory;

aparaturę związaną z leczeniem i diagnostyką chorób nowotworowych: aparaty RTG, CT, MRI, mammografy, kolposkopy, endoskopy, gamma kamery oraz aparaturę laboratoryjną, anestezjologiczną i chirurgiczną;

aparaturę związaną z leczeniem i diagnostyką chorób cywilizacyjnych (do których zalicza się szeroką grupę schorzeo): aparaturę do diagnostyki obrazowej i aparaturę endoskopową oraz inkubatory niemowlęce, respiratory dla dzieci, litotryptor, densytometr, różnego typu sprzęt rehabilitacyjny.

Spośród wyżej wymienionych, dominującą grupą wśród aparatury zakupionej w ramach RPO WSL 2007-2013 stanowiła aparatura diagnostyczna, która ma kluczowe znaczenie dla profilaktyki i diagnozowania chorób układu krążenia, nowotworów, chorób układu oddechowego i chorób zawodowych. Jednocześnie należy podkreślid, iż zakupiona ze środków RPO WSL 2007-2013 aparatura diagnostyczna, może byd wykorzystywana w różnorodnym spektrum chorób i w ten sposób odpowiada na potrzeby szerokiego grona pacjentów.

Analiza rozmieszczenia realizacji projektów RPO WSL 2007-2013 prowadzi do wniosków, że inwestycje w sprzęt medyczny miały miejsce praktycznie na terenie całego województwa śląskiego. Największą liczbę inwestycji odnotowano w Częstochowie i Bielsko-Białej. Najbardziej równomiernie rozłożyły się zakupy sprzętu diagnostycznego, a także sprzętu noworodkowego, do ratowania życia i operacyjnego. Natomiast jeśli chodzi o sprzęt okulistyczny i rehabilitacyjny obserwuje się wyraźną koncentrację inwestycji we wschodniej i północno-wschodniej części województwa. Nierównomierne było także rozłożenie inwestycji




dotyczących zakupu sprzętu stomatologicznego – jedynie 1 projekt został zrealizowany w tym zakresie w południowej części województwa. Generalnie, większośd projektów Działania 9.1 i 9.2 została zrealizowana w subregionie centralnym, co wynika zarówno z dużego nasycenia ludności (aż 61% populacji województwa) jak i największej liczby instytucji ochrony zdrowia zlokalizowanych na tym terenie, a więc było dostosowane w zakresie rozkładu terytorialnego (subregionów województwa śląskiego) do istniejących w regionie potrzeb i potencjału placówek.

Badanie ewaluacyjne tych projektów260

, dotyczące wpływu zakupu sprzętu medycznego w ramach zrealizowanych projektów RPO WSL 2007-2013 na zwiększenie dostępności i poprawę jakości usług medycznych w województwie śląskim wskazują, że aż 70% inwestycji w całkowitym stopniu zwiększyło liczbę zrealizowanych badao i terapii, poszerzając tym samym katalog realizowanych świadczeo, a 25% inwestycji osiągnęła taki efekt jedynie częściowo. Katalog usług został poszerzony szczególnie w przypadku takich placówek jak: szpitale (głównie rejonowe i powiatowe), ambulatoria i zakłady stomatologiczne oraz przychodnie i ośrodki zdrowia. Ze względu na to, że wspomniane wyżej badanie zostało zrealizowane przed zakooczeniem perspektywy programowania środków 2007-2013, w ramach niniejszego badania ewaluacyjnego ponownie przeanalizowano skutecznośd i efektywnośd tych projektów wraz z efektem trwałości działao (szczegółowe wyniki analizy zamieszczono w załączniku nr 2 do niniejszego raportu). Zrealizowana na potrzeby niniejszego badania analiza skuteczności, efektywności i trwałości projektów, zrealizowanych w ramach Działania 9.1 oraz 9.2 RPO WSL 2007-2013 (w ramach priorytetu „Zdrowie i rekreacja”, którego celem była poprawa stanu zdrowia mieszkaoców regionu), została przeprowadzona na podstawie wniosków o dofinansowanie i o płatnośd i pozwoliła na wnioskowanie co do poprawności i skuteczności systemu wdrażania w ramach RPO WSL 2007-2013, stanowiąc przesłankę do zaprojektowania systemu wdrażania w ramach RPO WSL 2014-2020 w tym zakresie.

5.2. Rozwiązania w ramach systemu oceny i wyboru oraz wdrażania projektów w

ramach PI 9a RPO WSL 2014-2020

Wsparcie w ramach RPO WSL 2014-2020

Działania realizowane w ramach Osi Priorytetowej X Rewitalizacja oraz infrastruktura społeczna i zdrowotna ukierunkowane są na ułatwienie dostępu do usług społecznych i zdrowotnych. Celem szczegółowym działao realizowanych w ramach tej Osi Priorytetowej RPO WSL 2014-2020, Priorytet Inwestycyjny 9a Infrastruktura ochrony zdrowia jest zwiększenie dostępności i jakości świadczeo medycznych. Wskaźnikiem rezultatu bezpośredniego jest liczba ludności objętej ulepszonymi usługami zdrowotnymi, natomiast do wskaźników produktu zalicza się: liczbę wspartych podmiotów leczniczych (obligatoryjny) oraz nakłady inwestycyjne na zakup aparatury medycznej (obligatoryjny).

W ramach działania 10.1 RPO WSL 2014-2020261

, dofinansowane mogą zostad projekty inwestycyjne ukierunkowane na poprawę jakości i dostępności do świadczeo ochrony zdrowia

262, polegające na przeprowadzaniu prac remontowo – budowlanych

niezbędnych z punktu widzenia udzielania świadczeo zdrowotnych (wraz z dostosowaniem infrastruktury do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych, zakupie aparatury, sprzętu medycznego i wyposażenia, w tym także oprogramowania i sprzętu IT (jako element projektu nie przekraczający 10% kosztów kwalifikowanych). Ponadto zgodnie ze wskazaniami zawartymi w Policy Paper, projekty dofinansowane w ramach działania 10.1 mają dotyczyd wyłącznie:

grup chorób, które zostały zidentyfikowane jako istotne przyczyny dezaktywizacji zawodowej (choroby układu krążenia, nowotworowe, układu kostno-stawowo-mięśniowego, układu oddechowego, choroby psychiczne);

obszaru świadczeo opieki geriatrycznej;

dziedzin medycyny, ukierunkowanych na opiekę nad matką i dzieckiem (położnictwo i ginekologia, neonatologia, pediatria, kardiologia i kardiochirurgia dziecięca, chirurgia dziecięca, neurologia dziecięca, psychiatria dziecięca, hematologia i onkologia dziecięca);

specyficznych grup chorobowych istotnych dla regionu, wynikających z przeprowadzonej diagnozy sytuacji demograficzno-epidemiologicznej.

Charakter usług świadczonych przez POZ pozwala na dofinansowanie projektów inwestycyjnych tego świadczeniodawcy w zakresie wszystkich problemów zdrowotnych dorosłych i dzieci rozwiązywanych w ramach świadczeo gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, przy czym powinny one przyczyniad się do rozwoju opieki koordynowanej, z uwzględnieniem zintegrowanych form opieki środowiskowej

263. W pierwszej kolejności dofinansowane zostaną te projekty, dzięki którym

możliwe jest przeniesienie usług wymagających hospitalizacji na rzecz podstawowej opieki zdrowotnej i ambulatoryjnej opieki zdrowotnej, jak również te, które wspierają rozwój opieki skoordynowanej.

O dofinansowanie w ramach Osi Priorytetowej 10.1 mogą ubiegad się:

260 Badanie ewaluacyjne pt. Wpływ inwestycji w sprzęt medyczny w ramach RPO WSL na poprawę jakości i zwiększenie dostępności świadczeo zdrowotnych na terenie województwa śląskiego. CASE-Doradcy na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego. Katowice 2010. 261 zgodnie z Krajowymi strategicznymi ramami polityki w obszarze ochrony zdrowia Policy Paper – Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2014. 262 Dofinansowane mogą zostad jedynie te przedsięwzięcia, które opierają się na istniejącej infrastrukturze z wykorzystaniem bazy łóżkowej danej jednostki. Podmiot realizujący projekt dofinansowany ze środków unijnych powinien zagwarantowad finansowanie świadczonych usług w ramach interwencji w publicznym systemie ochrony zdrowia. 263 Ponadto dopuszczenie projektu uwarunkowane jest dostosowaniem inwestycji do deficytów i potrzeb z uwzględnieniem sytuacji demograficznej i epidemiologicznej i do faktycznego zapotrzebowania i dostępności infrastruktury ochrony zdrowia na danym obszarze z wykorzystaniem map potrzeb zdrowotnych.


podmioty wykonujące działalnośd leczniczą w rozumieniu ustawy o działalności leczniczej, posiadające osobowośd prawną lub zdolnośd prawną, udzielające świadczeo opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych;

jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia.

W przypadku podmiotów nadzorowanych przez jednostki sektora finansów publicznych aplikowad mogą jedynie te podmioty lecznicze, których podmiotem tworzącym są jednostki samorządu terytorialnego, z wyłączeniem Paostwowego Ratownictwa Medycznego (wyłączenie to nie dotyczy szpitali ponadregionalnych posiadających w swoich strukturach oddziały geriatryczne).

Maksymalna wartośd wydatków kwalifikowalnych projektu złożonego do dofinansowania nie może przekroczyd 50 mln EUR. Maksymalny poziom dofinansowania UE wydatków kwalifikowanych na poziomie projektu oraz maksymalny poziom dofinansowania całkowitego wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu paostwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję) wynosi 85%.

Alokacja finansowa PI 9a

W osi priorytetowej X „Rewitalizacja oraz infrastruktura społeczna i zdrowotna” w obszarze zdrowia zdefiniowano dwa działania: 10.1 „Infrastruktura ochrony zdrowia”, 10.2 „Rozwój mieszkalnictwa socjalnego, wspomaganego i chronionego oraz infrastruktury usług społecznych”, które należą do priorytetu inwestycyjnego (PI) 9a, tzn. „inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych, oraz przejścia z usług instytucjonalnych kulturalnych i rekreacyjnych na usługi poziomie społeczności lokalnych”, posiadającego dwa cele szczegółowe:

1. lepsza dostępnośd i efektywnośd systemu ochrony zdrowia,

2. lepszy dostęp do usług społecznych dla osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem.

W obszarze zdrowia mieszczą się projekty inwestycyjne ukierunkowane na poprawę jakości i dostępności do świadczeo ochrony zdrowia, polegające na pracach remontowo – budowlanych, zakupie aparatury, sprzętu medycznego i wyposażenia. Wskaźniki Działania 10.1, w którym mieszczą się te inicjatywy zebrano w tabeli (poniżej):

Tab 15 Wskaźniki PI 9a i Działania 10.1 *źródło: opracowanie własne na podstawie SZOOP RPO WSL 2014-2020]

Lp Dział

anie

Cel

szczegó

łowy

Typ wskaźnika Wskaźnik

Wartośd

bazowa

2013

Wartośd

docelowa

2023

1 1

rezultat

bezpośredni

Liczba porad udzielonych w ramach

ambulatoryjnej opieki zdrowotnej 3,391×10

7 4,232×10

7

2 1 produkt

Ludnośd objęta ulepszonymi usługami

zdrowotnymi 736400

3 10.1 1 produkt Liczba wspartych podmiotów leczniczych 78

4 10.1 produkt

Nakłady inwestycyjne na zakup aparatury

medycznej (obligatoryjny)

98 594 997,20

zł

Z kolei kwoty alokacji środków pieniężnych z dofinansowania UE w ramach Działania 10.1 RPO 2014-2020 w obszarze zdrowia w

PI 9a zestawiono w tabeli poniżej:

Tab 16 Alokacja środków w PI 9a w obszarze zdrowia *źródło: opracowanie własne na podstawie SZOOP RPO WSL 2014-2020]

Działanie Kwota UE [euro] Oszacowanie kwoty UE

*zł+ Minimalny wkład własny *zł+ Razem *zł+

10.1 63610853 254443412 38166511,80 292609923,80

Jeśli chodzi o Działanie 10.1. odnośnie wskaźnika Liczba porad udzielonych w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej zakłada się, że wzrost liczby porad udzielonych w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej wyniesie 8410000, czyli 841000 rocznie. Ten wynik może byd trudno do osiągnięcia, gdyż w okresie 2007-2013 w ramach programu RPO 2007-2013 wzrósł jedynie o 205700, czyli o 34283 rocznie, tzn. o ponad rząd razy mniej niż planuje się w programie RPO 2014-2020. W obu programach przeznaczono na tego typu działania kwotę tego samego rzędu (w RPO 2007-2013 – Działanie 9.1 i 9.2: 57759000 euro i więcej o 10,13% w RPO 2014-2020 - Działanie 10.1: 63610853 euro). Trudno więc oczekiwad tak znaczącego wzrostu liczby porad ambulatoryjnych, zakładając nawet efekt kumulacji możliwości oferowania porad ambulatoryjnych z wykorzystaniem potencjału uzyskane w programie RPO 2007-2013. Potwierdza to wykres poniżej, na którym zaznaczono liczbę porad ambulatoryjnych według GUS, prognozy ich liczby na bazie tych danych historycznych oraz docelową liczbę porad ambulatoryjnych, która ma zostad uzyskana w ramach programu RPO 2014-2020. Widad, że w roku 2023 można nie uzyskad zakładanego celu. Z drugiej strony zgodnie z prognozami GUS

264 będzie rosła liczba osób w wieku poprodukcyjnym, co oznacza, że będzie rósł popyt na

usługi medyczne. Może to zatem prowadzid do zintensyfikowania się liczby osób z problemami zdrowotnymi w porównaniu z

264 „Prognoza ludności na lata 2014-2050”, GUS 2014 („Ludnośd według płci i funkcjonalnych grup wieku, stan w dniu 31.XII”)




programem RPO w poprzednim horyzoncie czasowym. Warto jednak dodad, że przy tak dużym wzroście liczby świadczeo w postaci porad ambulatoryjnych proponowany przydział funduszu jest dużo mniejszy niż w poprzednim horyzoncie czasowym w programie RPO 2007-2013, gdyż wtedy na jedno świadczenie przypadało 1123,17 zł, zaś w obecnym programie RPO 2014-2020 — jedynie 43,22 zł. Wzrost liczby świadczeo może więc odbid się na ich jakości.

Rys 67 Prognoza wzrostu liczby porad ambulatoryjnych oraz liczby ludności w wieku poprodukcyjnym oraz docelowa liczba porad ambulatoryjnych w ramach programu RPO 2014-2020 *Źródło: opracowanie własne na podst. ”Prognoza ludności na lata 2014-

2050”, GUS 2014+

y = 277222x - 5E+08

3,50E+07

3,60E+07

3,70E+07

3,80E+07

3,90E+07

4,00E+07

4,10E+07

4,20E+07

4,30E+07

2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024

po

rad

y a

mb

ula

tory

jne

800 000

850 000

900 000

950 000

1 000 000

1 050 000

1 100 000

1 150 000

1 200 000

os

zaco

wa

nie

lic

zby

lu

dn

oś

ci

po

pro

dy

kc

yjn

ej

porady ambulatoryjne wg GUS

cel RPO 2014-2020

ludność poprodukcyjna

Liniowy (porady ambulatoryjne wg GUS)

W programie RPO 2007-2013 udało się wesprzed 150 i 170 ośrodków (odpowiednio w 2013 i 2015r.), w których przeprowadzono prace remontowe/ modernizacyjne lub zakupiono/ zmodernizowano sprzęt medyczny. Analogiczny wskaźnik – Liczba wspartych podmiotów, w programie RPO 2014-2020 do osiągnięcia jest na ponad dwukrotnie mniejszy przy porównywanym budżecie. Uzyskanie tej liczby podmiotów leczniczych, którym udzielono wsparcia z tego programu RPO, jest więc realne.

W ramach programu RPO 2007-2013 pozyskano 1842 szt. sprzętu medycznego za średnią cenę 347790 zł/szt. Wydano na ten cel ok. 104635133 zł. Jest to więc kwota, która nawet powiększona o 20% (tzn. 125562159,60) ze względu na wzrost cen i kupowanie nowocześniejszego i bardziej specjalistycznego sprzętu, mieści się w przyjętym budżecie. Jest więc szansa uzyskad wskaźnik Nakłady inwestycyjne na zakup aparatury medycznej (obligatoryjny) na podobnym poziomie jak w programie RPO 2007-2013.

Z kolei odnośnie wskaźnika Ludnośd objęta ulepszonymi usługami zdrowotnymi, to:

a) skupiając się tylko na korzyściach wynikających z zakupionego sprzętu medycznego (pomija się projekty remontowo-budowlane),

b) zakładając pesymistycznie, że uda się zakupid jedynie połowę sprzętu medycznego w stosunku do analogicznej liczby sztuk sprzętu medycznego w RPO 2007-2013 — tzn. tylko 921 szt.,

c) przyjmując możliwośd zrealizowania na tym sprzęcie czterech badao dziennie (liczba ta zależy znacząco od warunków kontraktów z NFZ),

d) licząc każde badanie jako odrębną poradę ambulatoryjną (dla jednego pacjenta),

to w okresie 2014-2023 udałoby się udzielid porad (diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych) dla 8104800 osób, zatem więcej niż wartośd omawianego wskaźnika przyjęta w RPO 2014-2020. Podsumowując powyższe, można obecnie uznad, iż alokacja RPO WSL w PI 9a w obszarze zdrowia jest adekwatna do osiągnięcia wskaźników na założonym poziomie.

System wyboru projektów w ramach RPO WSL 2014-2020

Zgodnie z założeniami sytemu wdrażania RPO WSL 2014-2020, ocena złożonych wniosków o dofinansowanie przebiega w sposób dwuetapowy: ocenę formalną (w ramach oceny formalnej weryfikowane jest w sposób 0/1 spełnianie przez wnioskodawców kryteriów dostępu zgodnie z Załącznikiem nr 3 do SzOOP RPO WSL 2014-2020 dla projektów wdrażanych przez Wydział FR UM WSL) oraz ocenę merytoryczną, uwzględniającą poniższe kryteria, rekomendowane przez Komitet Sterujący. Ponadto należy podkreślid, że dla zapewnienia efektywnego wyboru przedsięwzięd najbardziej skutecznych w odniesieniu do zidentyfikowanych


w regionie istotnych problemów zdrowotnych, stosowanie wskazanych przez Komitet Sterujący kryteriów w procedurze wyboru i oceny projektów RPO WSL 2014-2020 powinno byd zgodne z podejściem analizy wielokryterialnej

265. Przyjęte w tym zakresie

kryteria ponadto powinna cechowad rozłącznośd, precyzyjnośd, obiektywnośd, mierzalnośd, spójnośd i brak sprzeczności. W tym celu przede wszystkim do każdego kryterium powinien przypisany zostad przedział punktowy, a w przypadku kryteriów jednoznacznie rozłącznych – punkty 0/1 (tak/nie). Przyjęte może również zostad (np. w przypadku dużego zainteresowania wnioskodawców tym samym konkursem/działaniem) stosowanie zbliżonej skali punktowej dla różnych kryteriów, gdzie istotnośd poszczególnych z nich jest podkreślana wagą, co stanowi dodatkowo o przejrzystości wszystkich kryteriów. Dla kryteriów merytorycznych może to się odbywad za pomocą stałej skali punktowej (np. 1-5), gdzie każdy punkt jest opisany i opatrzony waga (np. również w skali 1-5).

Komitet Sterujący przedstawił rekomendowane kryteria wyboru projektów dla Instytucji Zarządzających i Pośredniczących, realizujących wsparcie w obszarze zdrowia. Kryteria te są zgodne z tzw. Giuding principles tj. kierunkowymi zasadami wyboru projektów, uzgodnionymi z Komisją Europejską, mają więc charakter wiążący, chod każda Instytucja Zarządzająca dla Programu, będzie miała możliwośd ich doprecyzowania w oparciu o własne potrzeby i doświadczenia. IZ oraz IP będą mogły również wybrad sposób opisu danego kryterium oraz przypisad różne wartości punktowe do poszczególnych części opisujących kryterium w celu różnicowania złożonych wniosków o dofinansowanie. Do decyzji IZ/IP należy również stwierdzenie czy dane kryterium będzie traktowane jako kryterium obligatoryjne lub fakultatywne oraz czy oceniane będą zerojedynkowo czy punktowo. Ponadto instytucje mogą dodad swój opis do podanych niżej kryteriów oraz mogą dodawad swoje kryteria (np. specyficzne dla poszczególnych Działao Programu). Poniższa tabela prezentuje zbiorczo rekomendowane kryteria, wraz z propozycjami odpowiadających im wskaźników.

265

Skulimowski A. (red.) Metody wielokryterialnego wyboru i konstrukcji rankingów uwzględniających cele regionalne związane z realizacją

Narodowej Strategii Spójności, MRR, 2009.




Tab 17 Rekomendowane kryteria *Źródło: materiały przekazane przez UM WSL+

Kryterium Opis kryterium

Preferowane będą projekty promujące przejście od opieki instytucjonalnej do środowiskowej zgodnie z „Ogólnoeuropejskimi wytycznymi dotyczącymi przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności” oraz z „Programem Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020” Zgodnie dokumentem „Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w celu przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności – zestaw narzędzi”

266:

Wstępna lista działao w ramach programów operacyjnych EFS (wybrane działania dot. obszaru zdrowia) - działania dotyczące wszystkich grup użytkowników: - ocena potrzeb, w tym indywidualna ocena potrzeb i życzeo każdego dziecka lub osoby dorosłej uwzględnionej w planach przejścia; - opracowanie (lokalnych) planów działania związanych z przejściem do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności, w tym planów indywidualnej opieki/wsparcia i przygotowania dla każdego dziecka lub osoby dorosłej uwzględnionej w planach; - działania mające ułatwid koordynację między sektorami oraz zarządzanie procesem przejścia do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności; - stworzenie zintegrowanej sieci usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności (w tym usług profilaktycznych i wsparcia dla rodzin); - poprawa jakości istniejących usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności i zwiększenie ich wydajności; - poprawa dostępu do podstawowych usług (w szczególności opieki zdrowotnej itp.); - szkolenie personelu i opracowywanie programów szkoleo dla pracowników świadczących usługi podstawowe na poziomie lokalnych społeczności; - opracowanie strategii komunikacyjnej służącej podniesieniu społecznej świadomości w zakresie prawa do niezależnego życia w społeczeostwie; - działania podnoszące świadomośd skierowane do osób potrzebujących wsparcia i zagrożonych wykluczeniem społecznym lub dotkniętych wykluczeniem społecznym, służące informowaniu o przysługujących im prawach (przy zapewnieniu przystępnej formy dostarczanych informacji); - działania służące ułatwieniu zaangażowania ze strony użytkowników. Wstępna lista działao w ramach programów operacyjnych EFRR

267 Działania dotyczące

wszystkich grup użytkowników: - rozwój i adaptacja infrastruktury zdrowotnej służącej świadczeniu usług na poziomie lokalnych społeczności; - poprawa jakości i wydajności istniejącej infrastruktury świadczenia usług na poziomie

W celu wypełnienia tego kryterium wniosek o dofinansowanie musi zawierad co najmniej jeden wskaźnik z wymienionych poniżej (Zgodnie dokumentem „Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w celu przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności – zestaw narzędzi”

268):

Przykładowe wskaźniki produktu EFS: - liczba przeprowadzonych ocen indywidualnych; - liczba opracowanych i wdrożonych indywidualnych planów opieki/wsparcia; - liczba opracowanych i wdrożonych indywidualnych programów przygotowawczych wspierających przejście; - liczba osób, które opuściły zakłady opieki; - liczba osób korzystających z usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności; - liczba nowo powstałych usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności; - liczba nowych dostępnych podstawowych usług; - liczba wspieranych dotychczasowych usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności; - liczba zakładów opieki długoterminowej, które zamknięto; - liczba pracowników, których przeszkolono lub przekwalifikowano do świadczenia usług na poziomie lokalnych społeczności bądź podstawowych; - liczba działao ułatwiających zaangażowanie użytkowników usług w ich planowanie, świadczenie i ocenę; - liczba działao podnoszących świadomośd, które służą zaradzeniu stygmatyzacji i uprzedzeniom; Przykładowe wskaźniki rezultatu EFS: - wzrost zasięgu usług w społeczności; - wzrost odsetka osób opuszczających zakłady opieki; - spadek odsetka nowych przyjęd do zakładów; - wzrost odsetka osób potrzebujących wsparcia, które mają dostęp do podstawowych usług; - wzrost poziomu regulacji jakości usług; -wzrost odsetka personelu przeszkolonego w świadczeniu usług na poziomie lokalnych społeczności i

podstawowych; - wzrost odsetka użytkowników usług aktywnie zaangażowanych w planowanie, świadczenie i ocenę usług; - wzrost odsetka ludzi świadomych swoich praw, w tym prawa do życia w społeczeostwie; Wskaźniki produktu EFRR: - liczba lokali przeznaczonych do niezależnego życia w społeczności; - liczba lokali przeznaczonych do życia wspieranego w społeczności; - liczba nowych lub zaadaptowanych budynków przeznaczonych na cele usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności; - spadek liczby miejsc w zakładach; - liczba zakładów opieki długoterminowej, które zamknięto; - liczba zaadaptowanych podstawowych usług;

266 „Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w celu przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności – zestaw narzędzi”, Europejska Grupa Ekspertów ds. Przejścia od Opieki Instytucjonalnej do Opieki Świadczonej na Poziomie Lokalnych Społeczności, listopad 2012 r., http://deinstitutionalisationguide.eu/wp-content/uploads/2013/05/Toolkit_Polish-version.pdf, s. 31-35; 267 „Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w celu przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności – zestaw narzędzi”, Europejska Grupa Ekspertów ds. Przejścia od Opieki Instytucjonalnej do Opieki Świadczonej na Poziomie Lokalnych Społeczności, listopad 2012 r., http://deinstitutionalisationguide.eu/wp-content/uploads/2013/05/Toolkit_Polish-version.pdf 268 „Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w celu przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności – zestaw narzędzi”, Europejska Grupa Ekspertów ds. Przejścia od Opieki Instytucjonalnej do Opieki Świadczonej na Poziomie Lokalnych Społeczności, listopad 2012 r., http://deinstitutionalisationguide.eu/wp-content/uploads/2013/05/Toolkit_Polish-version.pdf, s. 31-35;





lokalnych społeczności; - plany dotyczące przyszłości infrastruktury zakładów (budynków i zasobów materialnych), pod warunkiem, że zostanie ona wykorzystana do innych celów niezwiązanych ze stacjonarną opieką nad jakąkolwiek grupą; - plany powinny przewidywad realny i logiczny sposób wykorzystania budynków i nie powinny zostad zatwierdzone, jeżeli koszty inwestycji w budynki przewyższają korzyści; - budowa mieszkao dostępnych dla osób niepełnosprawnych w obrębie społeczności; - budowa wspieranych mieszkao zintegrowanych ze społecznością; - adaptacje mieszkao.

- liczba zaadaptowanych mieszkao. Wskaźniki rezultatu EFRR: - wzrost odsetka osób potrzebujących wsparcia, aby żyd w społeczeostwie, które mają dostęp do zwykłych mieszkao w obrębie społeczności (życie niezależne lub wspierane); - wzrost odsetka osób potrzebujących wsparcia, które mają dostęp do podstawowych usług; - spadek odsetka miejsc w zakładach; - spadek odsetka przyjęd do zakładów; - wzrost odsetka osób niepełnosprawnych lub zagrożonych niepełnosprawnością, które mają dostęp do powszechnych systemów opieki zdrowotnej, w tym: - wzrost odsetka dzieci niepełnosprawnych lub zagrożonych niepełnosprawnością, które mają dostęp do powszechnych systemów opieki zdrowotnej dla matki i dziecka; - spadek wskaźników zachorowalności i umieralności osób (w szczególności dzieci) niepełnosprawnych w systemie.

Preferencyjnie traktowane będą projekty wspierające przeniesienie akcentów z usług wymagających hospitalizacji na rzecz POZ i AOS, jak również wspierające rozwój opieki koordynowanej, z uwzględnieniem środowiskowych form opieki

2.1 Projekt zakłada osiągnięcie co najmniej jednego wskaźnika odnoszącego się do przeniesienia usług wymagających hospitalizacji do POZ i AOS. 2.2 Projekt zakłada osiągnięcie co najmniej jednego wskaźnika odnoszącego się do wsparcia opieki koordynowanej z uwzględnieniem środowiskowej form opieki.

Promowane będą projekty efektywne kosztowo i realizowane przez podmioty, które wykazują największą efektywnośd finansową

3.1 Ocena efektywności finansowej podmiotu269

3.2 Efektywnośd kosztowa

270.

Promowane będą projekty przewidujące działania konsolidacyjne i inne formy współpracy podmiotów leczniczych

4.1 Projekt zakłada osiągnięcie co najmniej jednego wskaźnika odnoszącego się do działao konsolidacyjnych. 4.2 Projekt zakłada osiągnięcie co najmniej jednego wskaźnika odnoszącego się do współpracy podmiotów leczniczych (oprócz konsolidacji)

Promowane będą projekty a także działania w zakresie reorganizacji i restrukturyzacji wewnątrz podmiotów leczniczych, w celu maksymalizacji wykorzystania infrastruktury, w tym sąsiadującej, oraz stopnia jej dostosowania do istniejących deficytów

5.1 Restrukturyzacja przedmiotowa - dotyczy zmian w obszarze techniczno - technologicznym i asortymentowym 5.2 Dotychczasowa restrukturyzacja szpitala

Promowane będą projekty, które są komplementarne do innych projektów (również realizowanych we wcześniejszych okresach programowania)

6.1 Projekt wykazuje komplementarnośd co najmniej z jednym innym projektem. 6.2 Projekt wykazuje komplementarnośd z dwoma lub więcej innymi projektami.

Preferowane będą projekty realizujące bezpośrednio i w największym stopniu wskaźniki przyjęte dla ram i rezerwy wykonania.

7.1 Projekt zakłada osiągnięcie co najmniej jednego wskaźnika przyjętego dla ram i rezerwy wykonania. 7.2 Projekt zakłada osiągnięcie dwóch lub więcej wskaźników przyjętych dla ram i rezerwy wykonania.

Udzielanie świadczeo opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Podmiot leczniczy udziela (w określonych przypadkach: będzie udzielad) świadczeo opieki zdrowotnej na podstawie umowy zawartej z Dyrektorem oddziału wojewódzkiego NFZ o udzielanie świadczeo opieki zdrowotnej w adekwatnym dla projektu zakresie.

Projekt musi uwzględniad zasady horyzontalne wskazane w Umowie Partnerstwa. Zgodnie z rozdziałem 1.5 Umowy Partnerstwa.

270 Zgodnie z projektem Wytycznych w zakresie zagadnieo związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód i projektów hybrydowych na lata 2014-2020 – s. 45.




W ramach oceny formalnej, oprócz wspomnianych wyżej kryteriów dostępu (zgodnie z Załącznikiem nr 3 do SzOOP RPO WSL 2014-2020) dla wszystkich projektów wdrażanych przez Wydział FR UM WSL weryfikowane jest spełnianie Kryterium nr 9 z powyższej tabeli - Projekt musi uwzględniad zasady horyzontalne wskazane w Umowie Partnerstwa (podobnie jak w przypadku wszystkich kryteriów dostępu, niespełnienie tego warunku powoduje odrzucenie wniosku na etapie oceny formalnej). Ponadto w ramach oceny formalnej weryfikowane jest spełnianie kryterium: Koszty i korzyści – wnioskodawca zobowiązany jest dokonad wiarygodnej analizy kosztów i korzyści wynikających z realizacji projektu. Jeśli chodzi o wybór projektów z obszaru zdrowia, proponuje się by w tym zakresie przeformułowad opis tego kryterium, wprowadzając Regulaminem konkursu zobowiązanie wnioskodawców do przedstawienia: a. oceny efektywności finansowej podmiotu; b. oceny efektywności kosztowej oraz c. wskaźnika realizacji popytu na świadczenia zdrowotne (tj. przedstawienia przez wnioskodawcę wskaźnika określającego wkład jednostki w zapewnienie wystarczającej ochrony zdrowia w ramach prowadzonej działalności operacyjnej – wskaźnik obrazujący faktyczne wykorzystanie zasobów jednostki określony w % jako stosunek: nadlimitów + przychody ze sprzedaży usług medycznych sfinansowanych przez NFZ/ Aktywa całkowite) – co odpowiada kryterium 3 - Promowane będą projekty efektywne kosztowo i realizowane przez podmioty, które wykazują największą efektywnośd finansową w powyższej tabeli; w tym wypadku uwzględnienie tego kryterium już na etapie oceny formalnej zminimalizuje ryzyko realizacji projektów niepopartych wnikliwą analizą finansową. Analiza kosztów i korzyści obejmująca powyższe, następnie powinna byd weryfikowana na etapie oceny merytorycznej przez powołanych ekspertów. Proponuje się, by dla każdego projektu inwestycyjnego wnioskodawca, ubiegający się o wsparcie z funduszy unijnych, zobowiązany był również przygotowad i przedstawid wraz z wnioskiem o dofinansowanie studium wykonalności, umożliwiające przeprowadzenie analizy i oceny projektu przez IZ RPO WSL oraz dokonanie identyfikacji, czy projekt jest projektem generującym dochód w myśl art. 61 rozporządzenia ogólnego, jak również określenie wysokości dofinansowania z EFRR. Metodologia opracowania studium wykonalności, zawierająca jego strukturę, zakres, a także sposób przeprowadzania analizy finansowo-ekonomicznej powinna zostad szczegółowo opisana w Wytycznych do Studiów Wykonalności stanowiących załącznik do wniosku o dofinansowanie realizacji projektu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego WSL na lata 2014-2020, stanowiących element udostępnianych wnioskodawcom dokumentacji konkursowych naboru projektów w obszarze zdrowia w ramach PI 9a.

Ponadto, ze względu na przyjęte założenia programowe, w systemie wyboru i oceny projektów w ramach RPO WSL 2014-2020, powinny byd uwzględnione jako kryteria dostępu (ocenianie 0/1) kryterium 7 - Preferowane będą projekty realizujące bezpośrednio i w największym stopniu wskaźniki przyjęte dla ram i rezerwy wykonania, (poprzez weryfikację czy projekt zakłada osiągnięcie dwóch lub więcej wskaźników przyjętych dla ram i rezerwy wykonania) oraz Kryterium 8 z powyższej tabeli, tj. Udzielanie świadczeo opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Jeśli chodzi spełnianie Kryterium 8, ocena formalna opierad się będzie na weryfikacji przedstawienia na wraz z wnioskiem o dofinansowanie umowy z Wojewódzkim Oddziałem NFZ na realizację świadczeo, których dotyczy projekt, w ramach kontraktu wnioskodawcy. W tym zakresie źródłem danych może byd wysokośd podpisanego przez beneficjenta kontraktu z NFZ. Nieuwzględnienie tych kryteriów powinno skutkowad odrzuceniem wniosku o dofinansowanie na etapie oceny formalnej.

Pozostałe kryteria, wymienione w powyższej tabeli powinny wchodzid w skład oceny merytorycznej projektów z obszaru zdrowia wdrażanych przez Wydział FR i byd oceniane w sposób przedstawiony poniżej.

Ze względu na odmienną specyfikę projektów w obszarze zdrowia, związanych ze zidentyfikowanymi w ramach niniejszego badania ewaluacyjnego potrzebami regionalnymi w obszarze zdrowia w kontekście możliwości wsparcia ze środków RPO WSL 2014-2020 w ramach PI 9a przedsięwzięd mających na celu zwiększenie jakości specjalistycznych usług medycznych, odnoszących się do zidentyfikowanych obszarów deficytowych i służących dostosowaniu systemu ochrony zdrowia do zmieniających się trendów demograficznych, proponuje się przeprowadzenie naboru wniosków w ramach odrębnych konkursów dla projektów związanych z:

a. deinstytucjonalizacją w obszarze opieki dla osób starszych, niepełnosprawnych i niesamodzielnych w formie poszerzenia oferty ZOL i ZOP, obecnie realizujących świadczenia opiekuocze i pielęgnacyjne oraz szpitali posiadających oddziały geriatryczne, o oddziały opieki dziennej. Zgodnie z założeniami RPO WSL 2014-2020, dofinansowane w tym zakresie mogą zostad jedynie te przedsięwzięcia, które opierają się na istniejącej infrastrukturze z wykorzystaniem bazy łóżkowej danej jednostki. Ponadto podmiot realizujący projekt dofinansowany ze środków unijnych powinien zagwarantowad finansowanie świadczonych usług w ramach interwencji w publicznym systemie ochrony zdrowia (kontrakt z NFZ na świadczenia opiekuocze i pielęgnacyjne i/lub leczenie geriatryczne);

b. działaniami wspierającymi przeniesienie akcentów z usług medycznych podlegających obecnie hospitalizacji na rzecz świadczeo ambulatoryjnych, związanych z leczeniem i diagnostyką chorób stanowiących poważny problem zdrowotny w regionie, przede wszystkim ze względu na zidentyfikowany w niniejszym badaniu ewaluacyjnym potencjał placówek POZ i AOS w zakresie udzielania poza warunkami szpitalnymi usług medycznych z zakresu rehabilitacji leczniczej (kardiologicznej, układu ruchu, układu oddechowego), leczenia cukrzycy oraz usług medycznych dla pacjentów onkologicznych (przede wszystkim: biopsje, diagnostyka z wykorzystaniem tomografów komputerowych oraz mammografów, radioterapia i chemioterapia - pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej infrastruktury i specjalistycznego sprzętu medycznego oraz kontroli jakości prowadzonej diagnostyki).


Wydzielenie odrębnej puli środków finansowych w ramach oddzielnego konkursu na projekty związane z deinstytucjonalizacją opieki nad osobami starszymi, zwłaszcza z kompleksowymi schorzeniami typowymi dla tej grupy wiekowej oraz z chorobami przewlekłymi (prowadzącymi często do niepełnosprawności), powinno przyczynid się do osiągnięcia wskaźników Programu przede wszystkim jeśli chodzi o liczbę wspartych podmiotów leczniczych z uwagi na zdiagnozowane w ramach niniejszego badania zainteresowanie śląskich placówek realizacją tego typu projektów. Przeprowadzenie odrębnego naboru na tego typu projekty, umożliwi zróżnicowanie opisu sposobu spełniania (zgodnie z proponowanym opisem poniżej) Kryterium 1 z powyższej tabeli, tj. Preferencyjnie traktowane będą projekty wspierające przeniesienie akcentów z usług wymagających hospitalizacji na rzecz POZ i AOS, jak również wspierające rozwój opieki koordynowanej, z uwzględnieniem środowiskowych form opieki. Jak zakłada się w powyższych rekomendacjach do kryteriów wyboru projektów, w celu wypełnienia tego kryterium wniosek o dofinansowanie musi zawierad co najmniej jeden wskaźnik z wymienionych w dokumencie Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w celu przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności – zestaw narzędzi

271. Proponuje się ocenę spełniania tego kryterium w sposób punktowy w skali 1-3, gdyż ze względu na specyfikę tak

określonych projektów, ukierunkowanych na opiekę ambulatoryjną osób starszych, w sposób zależny od beneficjenta możliwa będzie realizacja jedynie następujących wskaźników produktu i rezultatu EFRR: - liczba nowych lub zaadaptowanych budynków przeznaczonych na cele usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności (deklaracja wnioskodawcy co najmniej 1 takiego budynku); - wzrost zasięgu usług w społeczności (deklaracja wnioskodawcy objęcia usługami opiekuoczymi osób starszych w ramach więcej niż jednej gminy);- wzrost odsetka osób potrzebujących wsparcia, które mają dostęp do podstawowych usług (deklaracja wnioskodawcy objęcia usługami co najmniej 10 osób ponad obecną liczbę pacjentów/podopiecznych); - wzrost poziomu regulacji jakości usług (deklaracja wnioskodawcy co do prowadzenia monitorowania jakości poprzez ankietyzację zadowolenia pacjentów i członków ich rodzin); - spadek odsetka przyjęd do zakładów (deklaracja wnioskodawcy co do 10% spadku przyjęd pacjentów, którym świadczona jest opieka w formie długoterminowej stacjonarnej, o ile była świadczona przed rozpoczęciem realizacji projektu). W ramach oceny źródłem informacji na temat osiągnięcia zakładanego wskaźnika będzie baza KSI, a w ramach procedury oceny i wyboru projektów - deklaracja wnioskodawcy, gdzie: realizacja jednego z tych wskaźników odpowiada 1 punktowi, 2 – wskaźników – 2 punktom, 3 i więcej wskaźników – 3 punktom.

W przypadku deinstytucjonalizacji pozostałych usług medycznych (drugi z proponowanych typów projektów), proponuje się ocenę spełniania tego kryterium w sposób 0/1, gdyż ze względu na specyfikę tak określonych projektów, ukierunkowanych na opiekę ambulatoryjną osób starszych, w sposób zależny od beneficjenta możliwa będzie realizacja jedynie następujących wskaźników produktu i rezultatu EFRR: - liczba nowych lub zaadaptowanych budynków przeznaczonych na cele usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności (deklaracja wnioskodawcy co najmniej 1 takiego budynku); - wzrost zasięgu usług w społeczności (deklaracja wnioskodawcy objęcia usługami medycznymi w ramach więcej niż jednej gminy); - wzrost poziomu regulacji jakości usług (deklaracja wnioskodawcy co do wprowadzenia w placówce certyfikatu zarządzania jakością w sektorze ochrony zdrowia zgodny z ISO 9001

272; posiadanie tego certyfikatu jest również dodatkowo punktowane przez NFZ, w

ramach procesu ofertowania i kontraktowania, przez co uwzględnienie tego wymogu powinno przełożyd się na zapewnienie przez te placówki finansowania świadczeo ze środków publicznych). W ramach oceny źródłem informacji na temat osiągnięcia zakładanego wskaźnika będzie baza KSI, a w ramach procedury oceny i wyboru projektów - deklaracja wnioskodawcy co do liczby i sposobu zagwarantowania ww. wskaźników EFR i EFS.

Jeśli chodzi o proponowaną procedurę wyboru obydwu typów projektów w ramach odrębnych konkursów, możliwe będzie także zróżnicowanie sposobu spełniania Kryterium 2 Preferencyjnie traktowane będą projekty wspierające przeniesienie akcentów z usług wymagających hospitalizacji na rzecz POZ i AOS, jak również wspierające rozwój opieki koordynowanej, z uwzględnieniem środowiskowych form opieki. Jeśli chodzi o wybór projektów dotyczących deinstytucjonalizacji opieki dla osób starszych, niesamodzielnych i niepełnosprawnych, w ramach oceny merytorycznej weryfikowane powinno byd wskazanie przez wnioskodawcę, iż Projekt zakłada osiągnięcie co najmniej jednego wskaźnika odnoszącego się do wsparcia opieki koordynowanej z uwzględnieniem środowiskowej form opieki. ze względu na fakt, iż ze specyfiki tych projektów wynika, ze wskaźniki wsparcia dla opieki koordynowanej byłyby takie same jak w przypadku spełniania kryterium 1, w tym miejscu należałoby zastosowad ocenę 0/1 przeprowadzaną (przez ekspertów, dokonujących oceny merytorycznej wniosków) przed oceną spełniania Kryterium 1. Oznacza to, że w przypadku nieuwzględnienia przez wnioskodawcę żadnego z ww. wskaźników, wniosek zarówno w Kryterium 1 i 2 otrzymałby 0 pkt.

Z kolei, jeśli chodzi o wybór projektów dotyczących deinstytucjonalizacji pozostałych usług zdrowotnych, proponuje się ocenę spełniania Kryterium 2 poprzez ocenę czy Projekt zakłada osiągnięcie co najmniej jednego wskaźnika odnoszącego się do przeniesienia usług wymagających hospitalizacji do POZ i AOS. W tym zakresie proponuje się wykorzystanie wyników niniejszego badania ewaluacyjnego i dostosowanie sposobu oceny tego kryterium do specyficznych jednostek chorobowych, wskazanych w

271 „Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w celu przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności – zestaw narzędzi”, Europejska Grupa Ekspertów ds. Przejścia od Opieki Instytucjonalnej do Opieki Świadczonej na Poziomie Lokalnych Społeczności, listopad 2012 r., http://deinstitutionalisationguide.eu/wp-content/uploads/2013/05/Toolkit_Polish-version.pdf, s. 31-35; 272

http://www.isodlamedycyny.pl/news.html *data dostępu: 01.12.2015+



http://www.isodlamedycyny.pl/news.html




rozdz. 4.2 jako stanowiące poważny problem zdrowotny w regionie. Ocena ta miałaby charakter punktowy w skali 1-5, gdyż ze względu na specyfikę tak określonych projektów, możliwa będzie realizacja oprócz wskaźników produktu i rezultatu EFRR: - liczba nowych lub zaadaptowanych budynków przeznaczonych na cele usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności (deklaracja wnioskodawcy co najmniej 1 takiego budynku); - wzrostu poziomu regulacji jakości usług (zobowiązanie wnioskodawcy co do wdrożenia w placówce co najmniej certyfikatu zarządzania jakością w sektorze ochrony zdrowia zgodny z ISO 9001), także dodatkowych wskaźników ukierunkowujących podniesienie jakości i liczby udzielanych świadczeo na istotne problemy zdrowotne mieszkaoców regionu. I tak, premiowane dodatkowymi punktami mogłoby byd zaplanowanie w projekcie zwiększenia liczby świadczeo (kontraktowanych ze środków publicznych NFZ) z obszaru: diagnostyki i leczenia nowotworów złośliwych - raka piersi i szyjki macicy, nowotworów tchawicy, płuc i oskrzeli oraz żołądka, okrężnicy, odbytu, złącza jelit i odbytu (zwłaszcza - poszerzenie zakresu świadczeo ambulatoryjnych o usługi z obszaru diagnostyki onkologicznej oraz wsparcie inwestycji w modernizację infrastruktury placówek i zakupu sprzętu wykorzystywanego w radioterapii); leczenia diabetologicznego; opieki nad matką i dzieckiem w zakresie przeprowadzania badao prenatalnych (w związku z wysoka umieralnością noworodków ze względu na niską wagę urodzeniową oraz stany okołoporodowe) i opieki ambulatoryjnej z zakresu neonatologii i perinatologii; leczenie i rehabilitację medyczną z zakresu pulmonologii (szczególnie przewlekłych chorób płuc i gruźlicy), schorzeo układu ruchu na skutek urazów i wypadków przy pracy oraz choroby niedokrwiennej serca. W ramach oceny źródłem informacji na temat osiągnięcia zakładanego wskaźnika będzie baza KSI oraz umowa z Wojewódzkim Oddziałem NFZ na realizację tych świadczeo w ramach kontraktu wnioskodawcy, a w ramach procedury oceny i wyboru projektów zaplanowanie poprawy jakości i dostępności usług medycznych w każdym z tych obszarów –premiowanie uzyskaniem dodatkowo 1 punktu. Uzyskanie dodatkowych punktów w tym kryterium możliwe powinno byd także dla projektów przewidujących jednoczesne wdrażanie programów wczesnej profilaktyki i programów zdrowotnych ukierunkowanych na każdy z tych obszarów (po 1 dodatkowym punkcie – wg deklaracji wnioskodawcy weryfikowanej w ramach bazy KSI poprzez liczbę osób, które zostały objęte tymi programami).

Jak świadczą wyniki badania, przeprowadzone z placówkami POZ i AOS, istnieje po stronie tych podmiotów potencjał do realizacji działao służących deinstytucjonalizacji i przeniesieniu usług wymagających obecnie hospitalizacji do POZ i AOS, jednak zapewnienie optymalnego wykorzystania wspartej w ramach projektów infrastruktury i sprzętu medycznego, wymagało będzie zaangażowania kilku takich podmiotów, a sprzyjad temu może przede wszystkim realizowanie projektów w partnerstwie tych placówek. Z tego względu spełnianie Kryterium 4, dotyczącego: Promowania projektów przewidujących działania konsolidacyjne i inne formy współpracy podmiotów leczniczych, powinno odpowiadad wymogowi realizacji projektów w partnerstwie (w ten sposób projekty powinny zakładad osiągnięcie co najmniej jednego wskaźnika odnoszącego się do współpracy podmiotów leczniczych oprócz konsolidacji). Kryterium to oceniane powinno byd zarówno na etapie oceny formalnej (w sposób zero-jedynkowy, w którym utworzenie tego typu partnerstwa stanowid będzie kryterium dostępu, oceniane już na etapie formalnej oceny wniosków o dofinansowanie i konieczne będzie załączenie do niego umowy, porozumienia lub innego dokumentu, zawartego między liderem i partnerami), ale także na etapie oceny merytorycznej, podczas której oceniane będzie dodatkowo czy umowa ta/porozumienie dotyczące partnerstwa została zawarta przez podmioty, których udział jest uzasadniony z punktu widzenia efektów projektu i przewiduje co najmniej: udostępnienie przez inny podmiot zasobów ludzkich, technicznych i organizacyjnych do realizacji projektu; zaangażowaniu kapitału prywatnego w realizację projektu; współpracy opartej na porozumieniu/umowie przewidującej oddanie infrastruktury powstałej w wyniku realizacji projektu w zarządzanie jednej ze stron; wspólnego zakupu towarów lub usług od innych podmiotów. Uwzględnienie co najmniej jednego z powyższych zapisów w załączonej umowie/porozumieniu o partnerstwie powinny byd dodatkowo premiowane 1 punktem, gdyż dodatkowo sprzyjad będzie optymalizacji wykorzystania zasobów infrastrukturalnych i sprzętowych placówek opieki zdrowotnej.

Ze względu natomiast na zidentyfikowane w ramach badania znaczne potrzeby inwestycyjne w zakresie budynków i sprzętu szpitali powiatowych i wojewódzkich, stanowią przesłankę do premiowania ich w procedurze ubiegania się o środki RPO WSL 2014-2020 pod warunkiem realizacji przez nie projektów dotyczących deinsytytucjonalizacji opieki nad osobami starszymi, jak również przeniesienia części usług związanych z istotnymi problemami zdrowotnymi regionu (zgodnie z opisem dotyczącym spełniania Kryterium 2 powyżej), świadczonych w warunkach hospitalizacji do prowadzonych przez nie poradni przyszpitalnych (POZ i AOS). W tym zakresie procedura wyboru projektów powinna odnosid się do kryterium 5, tj. Promowane będą projekty, a także działania w zakresie reorganizacji i restrukturyzacji wewnątrz podmiotów leczniczych, w celu maksymalizacji wykorzystan ia infrastruktury, w tym sąsiadującej, oraz stopnia jej dostosowania do istniejących deficytów. Spełnianie tego kryterium powinno byd oceniane w sposób 0/1 poprzez weryfikację ekspercką dokumentów potwierdzających przeprowadzenie w placówce restrukturyzacji, w tym: restrukturyzacji przedmiotowej dotyczącej zmian w obszarze techniczno - technologicznym i asortymentowym. Przedstawienie tego typu dokumentacji, powinno skutkowad uzyskaniem dodatkowego punktu w ocenie merytorycznej wniosku o dofinansowanie, niemniej ze względu na koniecznośd zapewnia szerokiego dostępu do możliwości ubiegania się o środki RPO WSL 2014-2020 i możliwośd występowania znacznych potrzeb w szpitalach, które nie zostały objęte restrukturyzacją, kryterium temu powinna zostad przypisana mniejsza waga punktowa (3).


Wnioski z kontroli NIK273

dotyczące wystąpienia sytuacji, w której potencjał ludzki oraz sprzęt, zakupiony m.in. ze środków RPO WSL 2007-2013 nie jest w pełni wykorzystywany

274, zwracają uwagę na celowośd uwzględnienia w procedurze oceny i wyboru

projektów z obszaru zdrowia w ramach PI 9a także Kryterium 6, tj. Komplementarności z innymi, wcześniej zrealizowanymi projektami wnioskodawcy, co umożliwiłyby optymalizację wykorzystania już posiadanej infrastruktury i sprzętu. Komplementarnośd ta w ramach oceny merytorycznej projektów powinna byd oceniana jako jego powiązanie z projektami już zrealizowanymi, będącymi w trakcie realizacji lub zaakceptowanymi do realizacji, gdzie punkty powinny byd przyznawane wg podziału: 2 pkt. – jeśli projekt wykorzystuje w całości rozwiązanie (np. wyremontowane pomieszczenia, budynki, zakupiony sprzęt, służący do świadczenia usług medycznych), 1 pkt. – jeśli wnioskodawca zadeklaruje komplementarnośd z projektami zrealizowanymi w ciągu ostatnich 5 lat poprzedzających rok złożenia wniosku i 1 pkt. - – jeśli wnioskodawca zadeklaruje komplementarnośd z równolegle realizowanymi projektami/z projektami zaakceptowanymi do realizacji, tj. mającymi zapewnione finansowanie. Przykładem takich komplementarnych powiązao, byłaby równoległa lub poprzedzająca w czasie realizacja przez projektodawcę programu zdrowotnego i/lub profilaktycznego dotyczącego podobnego obszaru problemów zdrowotnych mieszkaoców regionu (np. w ramach Osi VII RPO WSL - Rynek pracy, PI 8vi). Realizacja tego typu programów przez wnioskodawców projektów w ramach PI 9a, mogłaby przyczynid się do zapewnienia komplementarności wewnętrznej projektów w ramach PI 9a, jako działao uzupełniających dla modernizacji infrastruktury i/lub zakupu sprzętu, wykorzystywanego do leczenia i/lub diagnostyki chorób stanowiących problem zdrowotny w regionie, zwłaszcza w przypadku: choroby niedokrwiennej serca, gruźlicy, cukrzycy czy schorzeo układu ruchu. Programy te ponadto uzupełnią działania w zakresie programów profilaktycznych, realizowanych na poziomie centralnym, w ramach środków EFS w Programie POWER, będą więc w stosunku do niego komplementarne. Podobnie komplementarna wobec projektów w obszarze zdrowia w ramach PI 9a, byłaby jednoczesna lub poprzedzająca w czasie realizacja projektu z zakresu e-zdrowia (w ramach Osi 2 RPO WSL – Cyfrowe Śląskie) – jak świadczą wyniki niniejszego badania tego typu kompleksowe działania będą szczególnie efektywne w odniesieniu do usług medycznych z zakresu kardiologii oraz diabetologii.

Jako dodatkowe kryterium merytoryczne w odniesieniu do RPO WSL 2014-2020 i POWER 2014-2020 w obszarze komplementarności za środkami EFS na poziomie krajowym, jest kształcenie kadr medycznych. Ze względu na obszar interwencji obydwu tych Programów oraz wskazaną pomiędzy nimi linię demarkacyjną nie jest możliwe współfinansowanie przedsięwzięd w tym obszarze, ze względu jednak na wskazane braki kadrowe lekarzy specjalistów w województwie śląskim

275, warto byłoby

rozważyd priorytetowe wsparcie zakupu specjalistycznego sprzętu medycznego w ramach konkursów na realizację projektów (dotyczących m.in. modernizacji placówek, zakupu specjalistycznego sprzętu) w ramach PI 9a dla placówek prowadzących w województwie śląskim szkolenie młodych kadr lekarskich (tzw. rezydentury) w zakresie dziedzin lekarskich związanych z leczeniem i diagnostyką chorób, stanowiących problem zdrowotny w regionie. Ze względu jednak na fakt, że trudno określid spodziewaną efektywnośd tego typu działao dla zainteresowania młodych lekarzy podjęciem specjalizacji w tych dziedzinach w regionie, wprowadzenie kryterium tego typu powinno mied charakter dodatkowy i byd stosowane jedynie w przypadku dużego zainteresowania placówek podobnego typu (specjalności) realizacja działao o analogicznym zakresie. W takim przypadku (np. ubiegania się wnioskodawców o zakup wysokospecjalistycznej aparatury lub sprzętu tego samego przeznaczenia (w odniesieniu do chorób stanowiących istotny problem zdrowotny w regionie), ocena wniosku o dofinansowanie powinna obejmowad kryterium dodatkowe „Jednostka prowadząca szkolenie lekarzy specjalistów”, ocenianego w formie punktowej (zero-jedynkowej), gdzie prowadzenie przez Wnioskodawcę szkolenia na miejscach rezydenckich powinno byd premiowane 1 punktem za każde miejsce rezydenckie co powinno byd deklarowane przez beneficjenta we wniosku i potwierdzone aktualnym wpisem do rejestru jednostek prowadzących szkolenie.

Pozostałe kryteria, rekomendowane przez Komitet Sterujący wymienione w tabeli umieszczonej na początku tego podrozdziału (tj. Kryterium 3, 7, 8 i 9) powinny zostad uwzględnione na etapie oceny formalnej wniosku o dofinansowanie.

Biorąc pod uwagę tak określone kryteria wyboru projektów w obszarze zdrowia w ramach PI 9a RPO WSL 2014-2020 oraz możliwośd osiągnięcia założonych wskaźników produktu i rezultatu, na podstawie wyników przeprowadzonego badania ewaluacyjnego należy uznad, że planowane w ramach PI 9a wsparcie w obszarze zdrowia w ramach RPO WSL 2014-2020 jest dobrze dostosowane do potrzeb zdrowotnych regionu, a planowane działania współfinansowane funduszami EFRR i EFS są wobec siebie komplementarne i nie istnieje dodatkowa potrzeba zapewnienia komplementarności pomiędzy poszczególnymi działaniami w ramach EFRR i EFS.

273 Por. Raport NIK Zakup i wykorzystywanie aparatury medycznej współfinansowanej ze środków regionalnych programów operacyjnych. Informacja o wynikach kontroli, NIK, 2012. 274 Por. Raport NIK Zakup i wykorzystywanie aparatury medycznej współfinansowanej ze środków regionalnych programów operacyjnych. Informacja o wynikach kontroli, NIK, 2012. 275 Por. informacje pozyskane w ramach badania od konsultantów wojewódzkich w poszczególnych dziedzinach lekarskich powiązanych z grupami chorób stanowiącymi problem zdrowotny mieszkaoców regionu oraz: Raport 2013. Śląski Urząd Wojewódzki, Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej, Katowice 2014.




6. WNIOSKI I REKOMENDACJE Poniżej przedstawiono podsumowanie badania w formie tabeli wniosków i rekomendacji.

Tab 18 Tabela wniosków i rekomendacji

Lp. Wniosek Rekomendacja powiązana z

wnioskiem Adresat rekomendacji Sposób wdrożenia Termin realizacji

Rekomendacje horyzontalne – nie wskazano rekomendacji horyzontalnych

Rekomendacje kluczowe

1.

W kontekście potrzeb regionu w zakresie zapewnienia opieki środowiskowej w formie otwartych placówek dziennych dla osób starszych i niepełnosprawnych, zwłaszcza z kompleksowymi i przewlekłymi schorzeniami, pożądanym kierunkiem wsparcia ze środków RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia jest deinstytucjonalizacja świadczeo opiekuoczych i pielęgnacyjnych świadczonych obecnie w formie długoterminowej stacjonarnej zakładów opiekuoczo-leczniczych oraz opiekuoczo-pielęgnacyjnych. Usługi te mogłyby byd realizowane w formie placówek lub oddziałów pobytu dziennego poprzez poszerzenie działalności ZOL i ZOP oraz przeniesienie na rzecz przyszpitalnych POZ i AOS części usług medycznych realizowanych na oddziałach geriatrycznych szpitali. (str. 104-105)

Przeznaczenie środków na wsparcie tych placówek, które w ramach aplikowania o środki RPO WSL 2014-2020 w różnych działaniach, przewidują jako cel główny lub dodatkowy utworzenie różnego typu form opieki środowiskowej dla osób starszych i niepełnosprawnych, zwłaszcza z kompleksowymi i przewlekłymi schorzeniami w formie placówek lub oddziałów pobytu dziennego.

UM WSL jako IZ dla RPO WSL 2014-

2020

Przeznaczenie w ramach konkursów RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia odrębnej puli środków i ogłoszenie odrębnego konkursu na realizację projektów, które przewidują jako cel główny lub dodatkowy utworzenie różnego typu form opieki środowiskowej w formie placówek lub oddziałów pobytu dziennego dla osób starszych i niepełnosprawnych, zwłaszcza z kompleksowymi i przewlekłymi schorzeniami.

Okres programowania RPO WSL 2014-

2020

2.

W ostatnich latach w szpitalach w województwie śląskim spadła liczba m.in. oddziałów pediatrii i neonatologii, co należy ocenid jako zagrożenie dla zapewnienia właściwej opieki zdrowotnej najmłodszej grupie pacjentów (np. noworodkom z niską wagą urodzeniową i wadami rozwojowymi), co jest problemem specyficznym i wymagającym dodatkowych interwencji, w związku z notowaną w regionie najwyższą w kraju umieralnością niemowląt, której przyczynami są stany okresu okołoporodowego, wady rozwojowe wrodzone, wcześniactwo oraz niska waga urodzeniowa. (str. 47, 58-59)

Uwzględnienie w kryteriach konkursowych w ramach wsparcia dla placówek opieki zdrowotnej preferencyjnego traktowania projektów dotyczących poszerzenia zakresu świadczeo ambulatoryjnych o usługi z obszaru perinatologii, neonatologii oraz diagnostyki wad rozwojowych wrodzonych, stanów okresu okołoporodowego oraz niskiej wagi urodzeniowej noworodków.


2020

Przyznawanie dodatkowych punktów w ramach procedury wyboru i oceny projektów z obszaru zdrowia dla wnioskodawców, którzy zadeklarują, jako cel główny lub dodatkowy, poszerzenie zakresu świadczeo ambulatoryjnych o usługi z obszaru perinatologii, neonatologii oraz diagnostyki wad rozwojowych wrodzonych, stanów okresu okołoporodowego oraz niskiej wagi urodzeniowej noworodków, a także służących podniesieniu dostępności badao prenatalnych - zgodnie z propozycją punktacji przedstawioną w rozdz. 5.2 (Kryterium przeniesienia usług wymagających hospitalizacji do POZ i AOS)


2020

3.

Ze względu na wskazanie niewystarczającego poziomu zabezpieczenia opieki zdrowotnej w regionie z zakresu rehabilitacji kardiologicznej, pulmonologicznej oraz układu kostno-mięśniowo- stawowego, ważne będzie uwzględnienie w kryteriach konkursowych w ramach wsparcia dla placówek opieki zdrowotnej dodatkowych punktów dla placówek, które zadeklarują realizację kompleksowych projektów, obejmujących równoległe działania w zakresie poprawy infrastruktury, zakupu sprzętu i poszerzenia zakresu świadczeo o usługi dotyczące obszaru rehabilitacji medycznej (zwłaszcza kardiologicznej, układu kostno-szkieletowego, przewlekłych

Uwzględnienie w kryteriach konkursowych w ramach wsparcia dla placówek opieki zdrowotnej preferencyjnego traktowania projektów dotyczących poszerzenia zakresu świadczeo ambulatoryjnych o usługi z obszaru z zakresu rehabilitacji kardiologicznej, pulmonologicznej oraz układu kostno-mięśniowo- stawowego.


2020

Przyznawanie dodatkowych punktów w ramach procedury wyboru i oceny projektów z obszaru zdrowia dla wnioskodawców, którzy zadeklarują, jako cel główny lub dodatkowy, poszerzenie zakresu świadczeo ambulatoryjnych o usługi z obszaru rehabilitacji kardiologicznej, pulmonologicznej i układu kostno-mięśniowo-szkieletowego, zgodnie z propozycją punktacji przedstawioną w rozdz. 5.2 (Kryterium przeniesienia usług wymagających hospitalizacji do POZ i AOS)


2020


chorób układu oddechowego). (str. 58,77)

4.

Ze względu na wysokie współczynniki zapadalności oraz umieralności w regionie, ważnym problemem zdrowotnym w regionie, jest brak wystarczającej liczby miejsc na oddziałach diabetologicznych dla dorosłych, oraz brak oddziału diabetologicznego dla dzieci, co stanowi istotny czynnik ryzyka dla zapewnienia opieki wzrastającej grupie osób chorujących na cukrzycę w województwie śląskim, a także przyczynia się do wysokiego współczynnika śmiertelności z powodu cukrzycy w regionie. (str. 59)

Uwzględnienie w kryteriach konkursowych w ramach wsparcia dla placówek opieki zdrowotnej preferencyjnego traktowania projektów dotyczących poszerzenia zakresu świadczeo ambulatoryjnych o usługi z obszaru diabetologii dla dzieci, wsparcie inwestycji w modernizację infrastruktury placówek i zakupu sprzętu wykorzystywanego w leczeniu i diagnostyce diabetologicznej.


2020

Przyznawanie dodatkowych punktów w ramach procedury wyboru i oceny projektów z obszaru zdrowia dla wnioskodawców, którzy zadeklarują, jako cel główny lub dodatkowy, poszerzenie zakresu świadczeo ambulatoryjnych o usługi z obszaru diabetologii dla dorosłych i dzieci; wsparcie inwestycji w modernizację infrastruktury tych placówek, zgodnie z propozycją punktacji przedstawioną w rozdz. 5.2 (Kryterium kompleksowości projektu i przeniesienia usług wymagających hospitalizacji do POZ i AOS).


2020

5.

Ze względu na wysokie współczynniki zapadalności oraz umieralności w regionie na nowotwory złośliwe, ważną potrzebą zdrowotną mieszkaoców regionu jest zapewnienie dostępności do wczesnej diagnostyki onkologicznej oraz terapii specjalistycznym sprzętem; jest to istotne ze względu na wciąż występujące długie kolejki oczekujących na radioterapię, co przyczyniad się może do wysokiego współczynnika śmiertelności z powodu nowotworów złośliwych w regionie. (str. 102)

Uwzględnienie w kryteriach konkursowych preferencyjnego traktowania projektów obejmujących poszerzenie zakresu świadczeo ambulatoryjnych o usługi z obszaru diagnostyki onkologicznej oraz wsparcie inwestycji w modernizację infrastruktury placówek i zakupu sprzętu wykorzystywanego w radioterapii onkologicznej.


2020

Przyznawanie dodatkowych punktów w ramach procedury wyboru i oceny projektów z obszaru zdrowia dla wnioskodawców, którzy zadeklarują, jako cel główny lub dodatkowy, poszerzenie zakresu świadczeo ambulatoryjnych o usługi z obszaru diagnostyki onkologicznej oraz wsparcie inwestycji w modernizację infrastruktury placówek i zakupu sprzętu wykorzystywanego w radioterapii onkologicznej, zgodnie z propozycją punktacji przedstawioną w rozdz. 5.2 (Kryterium przeniesienia usług wymagających hospitalizacji do POZ i AOS).


2020

6.

Najbardziej efektywne w obszarze zdrowia byłoby realizowanie kompleksowych (komplementarnych) projektów, obejmujących łącznie zmiany infrastrukturalne, zakup sprzętu oraz realizację programu zdrowotnego i/lub profilaktycznego przez beneficjenta. (str. 105, 115)

Uwzględnienie w kryteriach konkursowych w ramach wsparcia dla placówek opieki zdrowotnej preferencyjnego traktowania projektów o charakterze kompleksowym.


2020

Przyznawanie dodatkowych punktów w ramach procedury wyboru i oceny projektów z obszaru zdrowia dla wnioskodawców, którzy zadeklarują realizację kilku typów operacji, które są powiązane z innymi, realizowanymi obecnie lub w poprzedniej perspektywie programowania projektami ze środków UE, zgodnie z propozycją punktacji przedstawioną w rozdz. 5.2 (kryterium kompleksowości projektu).


2020

7.

Efektywne w obszarze zdrowia byłoby realizowanie projektów w formule partnerskiej, co sprzyjad będzie deinstytucjonalizacji i przygotowaniu systemu opieki zdrowotnej do działao z zakresu opieki koordynowanej, a także przysłuży się do optymalizacji wykorzystania posiadanych zasobów infrastrukturalnych i sprzętowych. (str. 105, 116)

Uwzględnienie w kryteriach konkursowych w ramach wsparcia dla placówek opieki zdrowotnej preferencyjnego traktowania projektów o charakterze partnerskim.


2020

Przyznawanie dodatkowych punktów w ramach procedury oceny merytorycznej w ramach wyboru projektów z obszaru zdrowia dla wnioskodawców, którzy zadeklarują w umowach/porozumieniach dotyczących partnerstwa co najmniej: udostępnienie przez inny podmiot zasobów ludzkich, technicznych i organizacyjnych do realizacji projektu; zaangażowanie kapitału prywatnego w realizację projektu; współpracę opartej na porozumieniu/umowie przewidującej oddanie infrastruktury powstałej w wyniku realizacji projektu w zarządzanie jednej ze stron; wspólnego zakupu towarów lub usług od innych podmiotów - zgodnie z propozycją punktacji przedstawioną w rozdz. 5.2 (Kryterium partnerstwa)


2020

Rekomendacje operacyjne (dotyczące kwestii bieżącej realizacji Programu oraz usprawnieo w jego obrębie, o charakterze technicznym) – ze względu na stan zaawansowania realizacji RPO WSL 2014-2020 w obszarze zdrowia PI 9a – nie wskazano rekomendacji operacyjnych


Raport koocowy Badanie ewaluacyjne pt. Analiza sytuacji zdrowotnej, potrzeb infrastrukturalnych w województwie śląskim oraz założeo wdrażania i wyboru projektów z obszaru zdrowia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020

7. ZAŁĄCZNIKI – WZORY NARZĘDZI BADAWCZYCH ORAZ ŹRÓDŁA

INFORMACJI WYKORZYSTANE W BADANIU Ze względu na ograniczenia co do liczby stron niniejszego raportu, wzory narzędzi badawczych (kwestionariuszy ankiet, scenariuszy wywiadów indywidualnych i fokusowych) wraz ze szczegółowym opisem metodologii badania oraz lista źródeł informacji wykorzystanych w badaniu, znajdują się w Załączniku nr 1 do raportu. Podobnie - w Załączniku 2 zamieszczono wyniki jakościowej analizy wniosków o dofinansowanie i o płatnośd projektów Działania 9.1 i 9.2 RPO WSL 2007-2013 (metoda dodatkowa wykorzystana w badaniu), natomiast w Załączniku nr 3 przedstawiono szczegółowe dane dotyczące sytuacji oraz stanu zabezpieczenia opieki zdrowotnej w szpitalach specjalistycznych i ogólnych w województwie śląskim w zakresie diagnostyki i leczenia chorób, stanowiących specyficzny problem zdrowotny w regionie, wykorzystane w badaniu. W Załączniku nr 4 zamieszczono szczegółowe dane dotyczące zapadalności i umieralności mieszkaoców na choroby, stanowiące specyficzny problem zdrowotny w regionie w powiatach województwa śląskiego (z uwzględnieniem kategorii płci). Ze względu na ograniczenia co do liczby stron części głównej niniejszego raportu do Załącznika nr 5 przeniesiono całośd rozdziału dot. Analizy możliwości współpracy sieciowej placówek ochrony zdrowia w województwie śląskim, (dodatkowy obszar badawczy, zaproponowany przez Wykonawcę), w treści raportu pozostawiając jedynie główne wnioski z tej analizy (w rozdz. 4.4., 4.5. oraz 4.7.).

Documents

Analiza sytuacji zdrowotnej, potrzeb infrastrukturalnych w