1

Qendra e Shërbimeve dhe Praktikave Ligjore të Integruara

Center of Integrated Legal Services and Practices

Adresa : Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5,

Ap.50, Tiranë

Tel/fax : ++355 4223880

Email:legalclinic@albaniaonline.net

STUDIM-ANALIZË MBI VLERËSIMIN E SITUATËS

SË NDIHMËS LIGJORE FALAS NË SHQIPËRI

(Korrik 2006 – Mars 2007)

Ky studim eshte pergatitur nga Qendra e Shërbimeve dhe Praktikave

Ligjore të Integruara mbeshtetur nga program i perbashket i Bashkimit

Europian, UNICEF and Sida

2

PËRMBLEDHJE…………………………………………………………3

PJESA I – HYRJE ……………………………………………………… 5

Koncepti i ndihmës ligjore dhe përse shtrohet nevoja e ndihmës ligjore në

shoqëri.

PJESA II- SITUATA E NDIHMËS LIGJORE NË SHQIPËRI........................... 8

II.1. Situata e ndihmës ligjore në fushën penale

II.2. Zbatimi në praktikë i ndihmës ligjore falas në fushën penale (ndihma që

ofrohet nga shteti dhe ndihma që ofrohet nga OJF-të)

II.3. Situata e ndihmës ligjore në fushat e tjera, administrative, civile (në

kuptimin e gjerë)

PJESA III- ORGANIZATAT JOFITIMPRURËSE TË ANGAZHUARA NË PROCESIN

E NDIHMËS LIGJORE NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË ........................... 19

PJESA IV- KONKLUZIONE................................................................ 25

NEVOJAT E NDËRHYRJEVE NË LEGJISLACION DHE NË STRUKTURAT

ORGANIZATIVE

ANEKS 1

SKEMA E PROPOZUAR PËR NDIHMËN LIGJORE

3

PËRMBLEDHJE

Kryerja e Studim-Analizës së shërbimit ligjor falas në Shqipëri është një

inisiativë e Qendrës së Shërbimeve dhe Praktikave Ligjore të Integruara në

bashkëpunim me Ministrinë e Drejtësisë, Dhomën Kombëtare të

Avokatisë, Prokurorisë së Rrethit Tiranë, organizatat që ofrojnë shërbim

ligjor falas dhe UNICEF, i cili e ka mbështetur këtë aktivitet në kuadër të

Programit të Drejtësisë për të Mitur, i miratuar ndërmjet Ministrisë së

Drejtësisë dhe UNICEF, financuar nga Komisioni Europian dhe SIDA.

Për këtë qëllim u ngrit një grup pune me përfaqësues të institucioneve të

mësipërme, i cili në bashkëpunim me ekpertin përzgjedhur, Av.Vangjel

Kosta, kontribuan në proçesin e kryerjes së studim-analizës dhe përpilimin

e rekomandimeve përkatëse.

Qëllimi i kryerjes së këtij studimi ka qenë njohja dhe analizimi i kuadrit

ligjor që parashikon dhënien e ndihmës ligjore falas, fushat dhe individët

që mund të përfitojnë, proçedurat për caktimin e avokatit falas, rolet e

ndryshme që kanë institucionet e përfshira. Një aspekt i rëndësishëm i

studimit ka qenë edhe ekzaminimi i zbatimit të kuadrit ligjor dhe i

praktikës në përgjithësi në këtë drejtim në disa qytete të Shqipërisë.

Nga gjetjet ka rezultuar se sistemi i ndihmës ligjore falas në Shqipëri ka

mangësi në kuadrin ligjor, i cili rezulton të jetë tepër i copëzuar dhe që

nuk garanton përgjegjësi për ofrimin e shërbimit dhe kualitetit të tij.

Gjithashtu, pothuajse mungojnë mekanizmat monitorues, si të tillë të

përcaktuar nga ligji dhe për rrjedhojë të munguara në praktikë.

Nga ana tjetër, pozicioni i institucioneve të përfshira është shpeshsherë në

konflikt inetersi, p.sh prokurori që cakton avokatin nga lista e përpiluar

nga Dhoma e Avokatisë së Rrethit. Në vazhdim të kësaj, Dhoma e

Avokatisë përcakton vërtet listën e avokatëve të përzgjedhur për ndihmë

ligjore falas, por nuk aplikon asnjë lloj kontrolli mbi shërbimet e kryera

nga ta. Një problem tjetër i rëndësishëm, është fakti i kufizimit të fushës së

ndihmës ligjore, duke e lidhur atë kryesisht me proçedurat penale kur

personi vendoset nën akuzë (i mitur, kur nuk ka avokat privat në çdo rast, i

rritur, kur nuk ka mundësi të paguajë). Megjithatë, në ligje të ndryshme, si

në Ligjin për Azilin në R.Sh. dhe në Ligjin për Dhunën në Familje,

rezultojnë parashikime për ofrimin e ndihmës ligjore falas, të cilat nuk

janë mbuluar nga asnjë mekanizëm shtetëror deri më tani, për të cilat,

shteti shqiptar duhet të marrë masat përkatëse për të zbatuar detyrimet

4

ligjore të vendosura nga vetë ai. Gjithashtu, fusha të rëndësishme, si

marrëdhëniet civile dhe administrative të rëndësishme për qytetarët e

varfër, nuk janë të mbuluara nga shërbime ligjore, çka rezulton në aksesin

në drejtësi të këtyre qytetarëve, një e drejtë kushtetuese kjo, të cilët për

shkak të gjendjes së tyre ekonomike nuk sigurojnë dot të drejtat e tyre.

Në këtë situatë disa OJF kanë ngritur shërbime ligjore për target grupe të

ndryshme, duke dashur të mbushin boshllëqet e sipërpërmendura dhe të

sigurojnë mekanizma funksionalë që mund të merren si shembuj e

praktika të mira për përmirësimin e sistemit të ndihmës ligjore falas.

Është për të theksuar së megjithë problematikat në ofrimin e shërbimit

ligjor falas, ky shërbim i ka kushtuar buxhetit të shtetit për vitin 2006

afërsisht 22,000.000 lekë, përkatësisht 17.000.000 lekë peër shërbim ligjor

të paguar nga gjykatat dhe 5.000.000 lekë të paguara nga organi i

prokurorisë.

Bazuar në gjetjet e mësipërme, eksperti në bashkëpunim me grupin e

punës ka përpunuar një sërë rekomandimesh të cilat mund të përmblidhen

në:

Nevojën e një ligji specifik për ndihmën ligjore

Ky ligj do të rregullonte në mënyrë të veçantë probleme që lidhen me,

përfituesit e ndihmës ligjore ( kriteret e konsiderimit të “personave në

nevojë”, fushën në të cilën shtrihet ndihma ligjore, gjerësinë e shtrirjes së saj

sipas fushave, si psh, njohje e ligjit, konsulencë, përfaqësim në gjykatë, etj).

Ligji do të bënte të mundur ngritjen e strukturave përgjegjëse dhe

monitoruese të sistemit të ndihmës ligjore në Shqipëri. Aktualisht nuk ka një

strukturë referuese si përgjegjëse për këtë shërbim. Në kushtet që aktorët, të

interesuar për këtë shërbim janë të ndryshëm, organet shtetërore, Ministria e

Drejtësisë, Prokuroria e Përgjithshme, gjykatat ( KLD) si dhe ofruesit e

shërbimit, Dhoma Kombëtare e Avokatisë, është e domosdoshme ngritja ose

funksionimi i një strukture koordinuese.

Ligji do të bënte të mundur efektivitetin e fondeve që përdoren aktualisht,

por edhe mundësi më të gjera financimi. Kështu, sistemi i fondeve të DHKA

sipas të cilit, çdo avokat përzgjedh individualisht raste (pa kritere) për

ndihmë ligjore është jofunksionues. Për rrjedhojë, ky sistem duhet ndryshuar

dhe DHKA duhet të jetë financuese e drejtëpërdrejtë e sistemit të ndihmës

ligjore.

Ligji do të krijonte më shumë hapësira edhe për donatorët të cilët, deri tani e

kanë vetë-konsideruar si domosdoshmëri këtë shërbim. Për më tepër, krijimi

5

i strukturave përgjegjëse do të lejonte koordinimin e financimeve,

përzgjedhjen mbi baza konkurimi të operatorëve të ofrimit të shërbimit si

dhe monitorim të cilësisë së shërbimit të ofruar si një standart kushtetues.

Ekzistenca e akteve normative të shpërndara dhe mungesa e një organizmi

përgjegjës të drejtëpërdrejtë për sistemin e ndihmës ligjore, përfaqëson një

sistem jofunksionues të ndihmës ligjore.

Në mbyllje do të parashtronim se, ngritja e një sistemi të ndihmës ligjore jo

vetëm që ndikon në ngritjen e standarteve të respektimit të të drejtave

themelore të njeriut, por ndikon gjithashtu në zgjerimin e aksesit në drejtësi,

në qeverisjen më demokratike të vendit, por në të njëjtën kohë përafron

sistemin shqiptar të legjislacionit me atë të EU si një proçes i cili, tanimë ka

filluar.

Grupi i Punës:

Enriketa Korini – Ministria e Drejtësisë/Sektori i të miturve

Bojana Hajdini- Ministria e Drejtësisë/Drejtoria e Kodifikimit

Vitore Tusha- Dhoma Kombëtare e Avokatisë

Adriatik Llalla – Prokuroria e Rrethit Tiranë

Av.Holta Kotherja – QSHPLI/Klinika Ligjore për të Mitur

Rajmonda Bozgo – TLAS

Av.Besa Saraci - Qendra për Nisma Ligjore Qytetare

Etilda Saliu – Komiteti Shqiptar i Helsinkit

6

PJESA I – HYRJE

Koncepti i ndihmës ligjore dhe përse shtrohet nevoja e ndihmës ligjore

në shoqëri.

Gjykatat përfaqësojnë organet shtetërore të caktuara nga Kushtetuta dhe

ligjet për t’u shërbyer shtetasve, kryesisht për zgjidhjen e mosmarëveshjeve

që ato kanë me njëri-tjetrin apo me organet e ndryshme shtetërore, përfshirë

natyrisht mosmarëveshjet në çështjet penale.

Gjykatat duhet të jenë të hapura dhe të aksesueshme. Vendndodhja, struktura

fizike, proçedurat, si dhe gatishmëria e personelit ndikojnë në

aksesueshmëri. Në përputhje me këtë, i takon gjykatës të eleminojë pengesat

e panevojshme në shërbimet e tij. Këto pengesa mund të jenë gjeografike,

ekonomike, dhe proçeduriale. Ato mund të shkaktohen nga mangësitë në

gjuhën dhe njohuritë e individëve që marrin pjesë në proçedurat gjyqësore.

Për më tepër, pengesat psikologjike mund të krijohen nga proçedurat

gjyqësore të panjohura, të paarritshme, padrejtësisht të komplikuara dhe që e

bëjnë popullatën të tërhiqet.

Një tjetër pengesë ekonomike, mund të jetë pajtimi i një avokati.

Në qoftë se një person nuk mund të përballojë kostot e një avokati, atëhere

atij duhet t’i sigurohet mundësia që të ketë akses në shërbimin gjyqësor

pavarësisht nga mundësitë e tij financiare.

Parakushti për përfitim nga ndihma ligjore është që çdokush, para se t’i

ofrohet shërbimi i ndihmës ligjore, duhet që të jetë realisht në kushtet e

nevojës për të përfituar këtë ndihmë ligjore.

Kostot për një palë të përfshirë në një çështje gjyqësore civile përfshijnë

pagesat e avokatëve, pagesat për ekspertë, humbjet financiare që rrjedhin

nga koha dhe kostot e palës përkatëse si dhe dëshmitarët e kostot e vetë

gjykatës ( p.sh. taksat e depozitimit të padisë).

Aksesimi kërkohet jo vetëm për ata që drejtohen nga avokati, por gjithashtu

edhe për të gjithë palët në proçeset gjyqësore, dëshmitarët, viktimat, dhe të

afërmit e palëve në proçes. Aksesi në gjyqësor kërkohet edhe nga shumë

individë në çështjet gjyqësore me natyrë “shërbimi”, si dëshmitë e

trashëgimisë, regjistrimet në regjistrat që mbahen nga gjykata si aktivitet

tregëtar apo organizatat jofimprurëse, etj.

Drejtësia e vonuar është drejtësi e mohuar. Vonesat mund të jenë shumë të

kushtueshme për palët në kuptimin e kohës dhe në atë monetar. Njerëzit

7

duan të merren me jetën e tyre dhe kjo nuk është e mundur kur ata janë të

përfshirë në proçese gjyqësore të cilat vazhdojnë për një kohë mjaft të gjatë.

Njerëzit e përfshirë në proçese gjyqësore nuk mund të lëvizin përpara, ata

presin për rezultatin, pavarësisht nëse ai është proçes gjyqësor civil apo

penal. Vonesat në proçedurat gjyqësore sigurojnë që personat e përfshirë në

proçes të jenë në harresë – kjo për të parë nëse ata do të dënohen me heqje

lirie ose në qoftë se ata duhet të paguajnë për një vendim ose do të përfitojnë

nga ai vendim.

Proçedurat komplekse dhe të ngurta mund të jenë pengesa për drejtësinë.

Nganjëherë, këto proçedura rezultojnë në kosto më të mëdha për palët si dhe

në vonesa. Për më tepër, palët të cilët përfaqësojnë vetveten në gjykatë,

mund të mos jenë në gjendje të kuptojnë proçedurat dhe përdorimin efektiv

të sistemit gjyqësor. Kjo mungesë kuptimi mund të ulë besimin e publikut në

sistemin gjyqësor.

Po kështu, personat të cilët dëgjojnë me vështirësi, apo të cilët nuk flasin

gjuhën e shumicës së popullsisë së një vendi, përjetojnë pengesa. Personat a

paaftë fizikisht apo mendërisht shpesh janë në disavantazh, sepse mundësirat

që ofrojnë gjykatat shpeshherë nuk janë hartuar duke patur parasysh nevoja

të veçanta.

Po kështu, personeli që ka të bëjë me publikun është shumë i rëndësishëm në

ofrimin e shërbimit për publikun. Është shumë e rëndësishme që personeli të

jetë i trainuar nga ana teknike, por është po kaq e rëndësishme që ata të

trajnohen se si duhet të sigurojnë shërbim shumë të mirë për klientët. Për të

nxitur aksesin në drejtësi dhe për të rritur besimin e shtetasve tek gjykata,

personelit të gjykatës i kërkohet të ofrojnë respekt, kortezi, dhe dinjitet për

këdo me të cilin kanë të bëjnë. Duhet të jetë e qartë për publikun, nëpërmjet

shenjave dhe\apo publikimeve, se me cilët ata duhet të flasin nëse ata kanë

shqetësime të caktuara rreth proçesit gjyqësor. Në godinat e gjykatave duhet

të ketë tregues (shenja) të tilla që publiku të lëvizë lehtësisht nëpër ndërtesë

dhe të arrijë në vendin e duhur me lehtësinë që nevojitet.

Palët dhe të tjerët të cilët përdorin shërbimet e gjykatës (p.sh. të tjerë përveç

palëve, të cilët kërkojnë dokumente të cilat mbahen nga gjykata), përballen

me tre pengesa kryesore financiare të aksesit efektiv në gjykatë: pagesat e

gjykatës, shpenzimet e palëve të treta (p.sh. kostot e depozitimit dhe

shpenzimet e dëshmitarëve, ekspertëve) dhe pagesat e avokatëve. Politika e

organizimit dhe funksionimit të gjykatave duhet të synojë minimizimin e

8

tarifave e saj për akses dhe pjesëmarrje në proçedurat gjyqësore dhe aty ku

është e mundur, të shkallëzojë proçedurat e saj dhe ato të intitucioneve të

tjera në bazë të ndikimit dhe kontrollit të kërkesave të arsyeshme të

çështjeve para gjykatës.

Si rregull i përgjithshëm, mosmarrëveshjet e thjeshta duhet të zgjidhen me

kosto shumë të ulëta dhe nëpërmjet proçedurave të pandërlikuara. Aksesimi

proçedural duhet të përmirësohet nëpërmjet gjuhës së qartë, të përmbledhur

dhe të kuptueshme kur udhëzohen palët, dëshmitarët mbi të drejtat,

përgjegjësitë, formularët e nevojshëm, lehtësirat dëgjuese dhe lehtësirat e

gjykatës si dhe burimet.

Është e rëndësishme të kujtojmë se çështja : se çfarë përfshin ndihma ligjore

shqetëson jo vetëm punonjësit e gjykatës. I gjithë personeli i gjykatës është

në kontakt me njerëzit që pyesin rreth sistemit gjyqësor. Sekretarët

gjyqësorë, sekretarët e seancave, nëpunësit gjyqësorë, ftuesit duhet të dinë t’i

përgjigjen pyetjeve rreth gjykatave.

Në përmbledhje të kësaj hyrjeje mund të themi se nuk ka një përkufizim të

ngurtë të konceptit të ndihmës ligjore. Ajo duhet kuptuar si një tërësi

rrethanash të cilat realizojnë qëllimin e shfrytëzimit të shërbimit gjyqësor në

mënyrë sa më të plotë nga çdo shtetas pavarësisht nga gjendja e tij sociale,

ekonomike, kulturore arsimore, etj.

Rëndësia e ndihmës ligjore duhet konsideruar në shumë plane. Promovimi

me sukses i nje sistemi të tillë ndikon në thelb në pjesëmarrjen e cdo individi

më aktivisht në qeverisje, në kuptimin e gjerë të këtij termi. Efikasiteti i

ndihmës ligjore ndikon në zhvillimin e shoqërisë në përgjithësi, zhvillimin e

demokracisë, mbrojtjen e të drejtave të njeriut, etj.

Lidhjen ndërmjet “aksesit” dhe ndihmës ligjore e gjejmë të sqaruar edhe në

Vendimin e 21 Shkurtit 1975 të Gjykatës EDNJ, në çështjen Golder kundër

Mbretërisë së Bashkuar në të cilën gjykata shprehet se … “Neni 6&1,

megjithëse nuk shpall në terma të shprehur një të drejtë për t‟iu drejtuar

gjykatave ( acess to justice), e nënkupton të drejtën për t‟iu drejtuar një

gjykate në lidhje me çështje civile, e cila përbën një aspekt të asaj që quhet

„e drejta për proçes të rregullt‟. Ajo e mbështet këtë përfundim, të motivuar

gjerësisht, në tekstin dhe në kontekstin e nenit 6&1, „në qëllimin dhe në

objektin e Konventës dhe në disa parime të përgjithshme të së drejtës‟.

9

PJESA II- SITUATA E NDIHMËS LIGJORE NË SHQIPËRI

II-1. Situata e ndihmës ligjore në fushën penale

- Legjislacioni aktual

Neni 6 i Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut.

Çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht, publikisht dhe

brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e

krijuar ligjërisht, e cila do të vendosë qoftë për konfliktet mbi të drejtat dhe

detyrimet e tij me karakter civil, qoftë për bazueshmërinë e çdo akuze të

natyrës penale të drejtuar kundër tij…

Çdo i akuzuar ka të drejtë që…

Të mbrohet vetë ose të ketë ndihmën e një mbrojtësi të zgjedhur prej tij dhe

në qoftë se ai nuk ka mjete për të shpërblyer një mbrojtës, të mund të

ndihmohet falas nga një avokat i caktuar zyrtarisht, kur e kërkojnë interesat e

drejtësisë.

Të ndihmohet falas nga një përkthyes, në qoftë se nuk kupton ose nuk flet

gjuhën e përdorur në gjyq.

Sipas nenit 31 të Kushtetutës së Rep. së Shqipërisë “Gjatë proçesit penal

kushdo ka të drejtë:

ç) Të mbrohet vetë ose me ndihmën e një mbrojtësi ligjor të zgjedhur prej

tij; të komunikojë lirisht dhe privatisht me të si dhe t'i sigurohet mbrojtja

falas, kur nuk ka mjete të mjaftueshme”

Neni 42 i Kushtetutës:

1. “Liria, prona dhe të drejtat e njohura me Kushtetutë dhe me ligj nuk mund

të cënohen pa një proces të rregullt ligjor.

2. Kushdo, për mbrojtjen e të drejtave, të lirive dhe të interesave të tij

kushtetues dhe ligjorë, ose në rastin e akuzave të ngritura kundër tij, ka të

drejtën e një gjykimi të drejtë dhe publik brenda një afati të arsyeshëm nga

një gjykatë e pavarur dhe e paanshme e caktuar me ligj”.

10

Neni 49 “7”, i Kodit të Proçedurës Penale: “Kur i pandehuri nuk ka mjete të

mjaftueshme, shpenzimet e bëra për mbrojtjen paguhen nga shteti”.

Neni 49 “2”, i KPrP: “Kur i pandehuri është nën moshën tetëmbëdhjetë vjeç

ose me të meta fizike a psikike që e pengojnë për të realizuar vetë të drejtën

e mbrojtjes, ndihma nga një mbrojtës është e detyrueshme”.

Neni 11, Ligjit nr.9109, datë 17.07.2003, “Për profesionin e avokatit në

Rep.e Shqipërisë”,

“Shpërblimi i avokatit për punën e kryer caktohet në një nga mënyrat e

mëposhtme:

b) nga gjykata ose prokuroria, kur ai është caktuar kryesisht ose kur personi

i mbrojtur ose i përfaqësuar nuk ka mundësi financiare dhe ndihma ligjore

për të është falas.

Masa e shpërblimit për këto raste përcaktohet me vendim të përbashkët të

Ministrit të Drejtësisë dhe Këshillit Drejtues të Dhomës Kombëtare të

Avokatisë”

Neni 22, Ligjit nr.9109, datë 17.07.2003, “Për profesionin e avokatit në

Rep.e Shqipërisë”;

Këshilli Drejtues i dhomës së avokatisë ushtron këto kompetenca:

dh) cakton avokat për të ndjekur çështjet gjyqësore, kur i kërkohet nga

gjykata;

e) cakton një avokat, që të marrë përsipër çështje, të cilat janë braktisur nga

një avokat i mëparshëm dhe klienti nuk ka mundur të gjejë një tjetër;

Neni 2 i Statutit të Dhomës Kombëtare të Avokatisë, “Objektivat e

veprimtarisë së Dh.K.A, “të nxisë dhënien e ndihmës juridike falas për ata

që nuk kanë të ardhura të mjaftueshme për të pajtuar avokat”.

Urdhër “Për miratimin e tarifave të shpërblimit të avokatëve për dhënien e

ndihmës juridike”, Nr.1284/3 Prot. Datë 16.05.2005, Ministrisë së Drejtësisë

dhe Nr.212 Prot. Datë 16.05.2005, Dhomës Kombëtare të Avokatisë.

Ky Urdhër i Përbashkët parashikon tarifa sipas një tabele të miratuar

paraprakisht, e cila parashikon tarifat e shpërblimit të shërbimeve

11

juridiavokatëve në rast të mungesës së marrëveshjes ndërmjet palëve

(avokat-klient).

Gjithashtu ky akt parashikon se, për çështjet penale “shërbimi për të miturit

do të jetë sa gjysma e tarifave të mësipërme”, ndërsa “shërbimi për njerëzit

në nevojë do të jetë 80% më e ulët se tarifa e mësipërme”.

Ky Urdhër kushtëzon hyrjen në fuqi me “botimin në Fletoren Zyrtare”,

botim i cili ende nuk është realizuar. Ky akt ka zëvëndësuar (ndonëse nuk

shprehet drejtpërdrejt për këtë zëvëndësim), Rregulloren nr.2 datë

21.03.1996, “Për caktimin e tarifave të shpërblimit tavan për ndihmën

juridike që japin avokatët e Ministrisë së Drejtësisë. Edhe në këtë akt,

parashikohet mundësia e caktimit të shpërblimit me marrëveshje të palëve si

dhe tabelë përkatëse me çmime të lidhura me llojin e shërbimit dhe organin

në raport me të cilin kërkohet shërbimi.

Sipas nenit 3 të kësaj Rregullore, “Në rastet kur avokati ngarkohet kryesisht,

shpërblimi caktohet nga gjykata dhe nuk mund të jetë më i madh se 60% e

tarifave të mësipërme”.

II.2. Zbatimi në praktikë i ndihmës ligjore falas në fushen penale (ndihma

që ofrohet nga shteti dhe ndihma që ofrohet nga OJF-të)

Për shkak të detyrimit kushtetues, ekziston një rregullim i pjesshëm ligjor i

ndihmës ligjore për personat që ndiqen penalisht.

Nga verifikimi i kryer pranë zyrave përkatëse të buxhetit të Prokurorisë së

Përgjithshme dhe të Zyrës së Administrimit të Buxhetit Gjyqësor, rezulton

se për vitin 2006 është planifikuar (dhe ekzekutuar) një fond prej rreth 5

milion lekë nga Prokuroria e Përgjithshme dhe rreth 12 milion lekë nga

ZABGJ (për të gjitha gjykatat e shkallës së parë dhe të Apelit). Nga

intervista rezulton se kjo shumë ka qenë e pamjaftueshme. ZABGJ deklaron

se për këtë vit nga gjykatat u janë “premtuar” avokatëve rreth 17 milion lekë

nga të cilat, diferenca prej 5 milion lekë është shlyer me fondet buxhetore të

vitit pasardhës.

- Problemet që ndeshen në zbatimin praktik

a - sipas fazave;

- Në fazën e ndalimit dhe të shoqërimit;

12

Ndonëse Kushtetuta, garanton një të drejtë të tillë për personat të cilët i

nënshtrohen një kufizimi të tillë, situata faktike dhe ligjore nuk duket se e

përmbush një detyrim të tillë. Nga analiza e akteve të mësipërme rezulton se

nuk ka një rregullim specifik ligjor apo nënligjor që të bëjë efektive

mbrojtjen e personave me ndihmën e avokatit në këtë fazë.

- Në fazën e hetimeve paraprake;

Në këtë fazë përgjithësisht funksionon mundësia e personave në pamundësi

ekonomike për të përfituar ndihmën e avokatit pa pagesë.

Nga aktet ligjore të sipërcituara, rezulton se në këto raste organi i hetimeve

paraprake [Prokuroria pranë gjykatës së shkallës së parë (rrethit gjyqësor) ka

detyrim ligjor të përballojë shpërblimin e avokatëve të caktuar kryesisht për

rastet e mbrojtjes së detyrueshme apo në rastet e avokatëve të caktuar nga

vetë të pandehurit, por që janë në pamundësi për të përballuar vetë kostot e

këtij shërbimi.

Sipas nenit 49 të K.Pr.Penale, organi proçedues, ka kompetencën që të

caktojë mbrojtësin e të pandehurit që ka mbetur pa të.

Kjo proçedurë caktimi mendoj se përmban në vetvete konflikt interesi.

Ndonëse prokurori është funksionar publik, i cili gjatë kryerjes së detyrës

përfaqëson interesa publike, ai nuk mund të mos ketë “interes” në çështjen

që heton përderisa rezultatet e hetimeve konsiderohen si tregues i rezultateve

të punës së tyre në pikëpamjen profesionale. Është i njohur fakti se

proçedimi penal sipas K.Pr.Penale, ndonëse ka karakter “mix”, në thelb

përfaqëson një sistem “akuzator”. Në thelb të proçedurës, qëndron pikërisht

parimi i kontradiktoritetit, pra i konsiderimit të prokurorit dhe të pandehurit

si “palë kundërshtare” përballë një gjykate të pavarur dhe të paanshme, si

elementët thelbësorë të kërkesës kushtetuese për një “proçes të rregullt ligjor

(gjyqësor)”.

Nëse rregulli i mësipërm vlerësohet nga kjo përplasje e interesave të

prokurorit me të pandehurin, caktimi nga njëra palë i mbrojtësit të palës

tjetër, krijon imazhin e “zgjedhjes së kundërshtarit”. Është e kuptueshme që,

ndërmjet organit proçedues dhe të pandehurit të ketë interesa konfliktuale.

Pasi ka krijuar dyshimin për kryerjen e veprës penale nga i pandehuri,

prokurori është e vështirë të konceptohet si person që nuk ndikohet nga ky

fakt në vazhdimin e proçedimit.

Në këtë fazë të proçedimit, në Prokuroritë e rretheve të ndryshme

konstatohen probleme të natyrave të ndryshme.

13

Cilësia e mbrojtjes. Nuk ka një opinion unik për këtë çëshjte. Është e

vështirë që të kryesh kërkime të hollësishme nëpër aktet e prodhuara nga

mbrojtësit për këto raste.

Opinionet ndryshojnë kryesisht sipas madhësisë së rrethit gjyqësor në të

cilin ushtrohet aktiviteti i organeve proçeduese apo avokatëve, si mbrojtës të

të pandehurve.

Në rrethet gjyqësore, në të cilat ushtrojnë aktivitetin një numër i kufizuar

avokatësh, mbizotëron opinioni sipas të cilit nuk ka diferencim ndërmjet

nivelit profesional të mbrojtjeve të shpërblyera nga vetë të pandehurit ose

familjarët dhe mbrojtjeve në të cilat avokatët janë caktuar nga organet

proçeduese. Kjo mungesë diferencimi është rrjedhojë e faktit se janë të

njëjtët avokatë që realizojnë mbrojtjen në të dyja rastet.

Opinioni ndryshon në rrethet gjyqësore me një numër më të madh

avokatësh. Në këto rrethe gjyqësore, mbizotëron opinioni se ndërmjet

avokatëve është krijuar një diferencë relativisht e madhe në drejtim të

profesionalizmit. Një grup avokatësh profesionalë dhe të suksesshëm në

treg, për shkak të ngarkesës së punës nuk përfshihen në proçeset e mbrojtjes

në të cilat avokati caktohet kryesisht nga organi proçedues. Një pjesë tjetër e

tyre, kryesisht ata që nuk kanë ngarkesë pune si avokat, tregojnë gatishmëri

më të madhe duke u përfshirë vullnetarisht në listat e avokatëve, nga të cilat

organi proçedues përzgjedh për çdo rast mbrojtësin. Por, në këto rrethe

gjyqësore mbizotëron opinioni sipas të cilit, në këto lista nuk përfshihen

avokatët më profesionalë. Për më tepër, edhe avokatët që përfshihen,

pavarësisht nga niveli i tyre profesional, nuk tregojnë kujdes të mjaftueshëm

për cilësinë e mbrojtjes së tyre.

Duhet mbajtur në konsideratë mendimi sipas të cilit, këta avokatë e shohin

pjesëmarrjen e tyre në këto çështje si një pjesëmarrje “për të mbuluar”

nevojat proçeduriale të organit proçedues që i ka zgjedhur, i cili e ka të

pamundur të zhvillojë veprime të caktuara proçeduriale pa praninë e

mbrojtësit.

Një fenomen tjetër që ndeshet me këtë fazë të mbrojtjes, është ai që ka të

bëjë me faktin se ndodhemi vetëm para rasteve të caktimit të mbrojtësit nga

organi proçedues për shkak të karakterit të detyrueshëm të mbrojtjes në

rastet e përcaktuara nga K.Pr.Penale. Janë të rralla rastet që avokati të jetë

caktuar “për shkak të kërkesës së të pandehurit për pamundësi ekonomike

për të shpërblyer vetë ai avokatin”.

Nga referimi i akteve që rregullojnë këtë fushë dhe nga intervistat e

zhvilluara nëpër gjykata dhe prokurori rezulton se nuk ka një kriter

përcaktues të konceptit “mungesë e mjeteve të mjaftueshme për të

14

shpërblyer avokatin”. Nga ana e organeve proçeduese, në këto raste operohet

thjesht mbi deklarimin dhe kërkesën e personave të interesuar.

Problem i rëndësishëm në këtë fazë të mbrojtjes është ai që lidhet me

shpërblimin e avokatëve.

Nga aktet e referuara rezulton se, pas vitit 2005, megjithë miratimin e

Urdhërit “Për miratimin e tarifave të shpërblimit të avokatëve për dhënien e

ndihmës juridike”, Nr.1284/3 Prot. Datë 16.05.2005 i Ministrisë së

Drejtësisë dhe Nr.212 Prot. Datë 16.05.2005 i Dhomës Kombëtare të

Avokatisë”, përsëri vazhdon të zbatohet), Rregullorja nr.2 datë 21.03.1996 e

Ministrit të Drejtësisë me tarifat përkatëse.

Analiza e këtyre akteve tregon për problemet që rezultojnë në mënyrën e

shpërblimit.

Rregullorja që vazhdon të zbatohet, konsiderohet nga avokatët si një

qëndrim diskriminues në shpërblim, për shkak të tarifave të vogla në raport

me tregun ekzistues të shpërblimit të avokatëve apo edhe për shkak të

parashikimit të diferencimit të shpërblimit “tavan”.

Urdhëri i Përbashkët, ndonëse ka përqasur ndryshimet e përgjithshme të

çmimeve të shërbimeve duke rritur edhe masën e shpërblimit standart të

avokatëve (përjashto marrëveshjen e lirë), përsëri ka pranuar

“diskriminimin” e avokatëve që u shërbejnë “njerëzve në nevojë”. Duke mos

saktësuar këtë rregullim (pra pa përcaktuar se kush është kontribuesi i

diferencës së krijuar), kjo mënyrë shprehjeje krijon diferencim çmimi, i cili

nënkupton drejtpërdrejtë diferencim edhe në cilësinë e shërbimit.

Për më tepër, ky Urdhër e lidh “fuqinë e tij juridike” me botimin në Fletoren

Zyrtare, botim i cili ende nuk është realizuar. Pikërisht ky, është edhe

momenti ligjor që e ka bërë të pamundur zbatimin e këtij akti normativ dhe

vazhdimin e shpërblimit të avokatëve të caktuar kryesisht sipas Rregullores

nr.2 të vitit 1996.

Nga intervistat rezultoi, se ka shumë probleme edhe me vetë realizimin e

pagesave. Nga intervistat me titullarë të prokurorive rezulton se fondet për

këtë zë të shpenzimeve janë të kufizuara, të pamjaftueshme për të përballuar

realisht nevojat. Për rrjedhojë pagesat realizohen me shumë vonesë,

kryesisht për të gjithë vitin në fillim të buxhetit të vitit pasardhës.

Këto probleme të shpërblimit të avokatëve, që angazhohen në këtë kategori

mbrojtjesh, krijon edhe diferencimin e nivelit të shërbimit, pasi kjo lloj

mbrojtjeje konsiderohet si “fushë veprimi” vetëm për avokatët e

pasuksesshëm në treg.

“Cilësia” e mbrojtjes nuk përbën vetëm thjesht çështje etike, por në të

njëjtën kohë përfaqëson edhe një problem të rëndësishëm kushtetues në

15

mbrojtje të të drejtave themelore të njeriut. Këtë qëndrim e ka shprehur mjaft

qartë edhe Gjykata Kushtetuese e Rep.së Shqipërisë në vendimin e saj,

nr.222, datë 04.11.2002, në të cilin shprehet se “Sipas parimeve të

rëndësishme kushtetuese e proçedurale dhe jurisprudencës së Gjykatës

Kushtetuese, në një proçes gjyqësor avokati mbrojtës duhet të veprojë në

përputhje me ligjin, standartet dhe etikën e njohur profesionale për të

mbrojtur të drejtat e klientit të tij. Kur avokati vepron në kundërshtim me

përmbushjen e rregullt të detyrimeve të tij, në mbrojtje të të drejtave të

klientit, ai shkel njëkohësisht edhe të drejtën e individit për t‟u mbrojtur me

avokat.

Nisur nga qëndrimet e mbajtura nga avokati mbrojtës, të cilat nuk mund t‟i

përkasin funksionit të mbrojtjes në një proçes penal si dhe duke patur

parasysh se pohime të tilla janë mbajtur parasysh edhe nga gjykata në

arsyetimin e vendimit, Gjykata Kushtetuese arrin në përfundimin se

kërkuesit Agim Çerma nuk i është krijuar mundësia për një mbrojtje të

ligjshme në proçesin gjyqësor duke iu shkelur në këtë mënyrë e drejta për

një mbrojtje të përshtatshme e të efektshme, e cila përbën një cënim të së

drejtës për një proçes të rregullt ligjor, në kuptim të nenit 42 të Kushtetutës

së Republikës së Shqipërisë, të nenit 6 të Konventës Europiane për të Drejtat

e Njeriut si dhe të jurisprudencës kushtetuese në këtë drejtim.

- Në fazën e gjykimit në shkallë të parë;

Në këtë fazë, problemet janë pothuaj të njëjta me ato të fazës së proçedimit.

Ndryshimi kryesor është ai i ndryshimit të kompetencës së caktimit të

avokatit, pasi në këtë fazë ky proçes kryhet nga gjyqtari. Për rrjedhojë, nuk

ekziston më shqetësimi i “konfliktit të interesave” me prokurorin.

Në gjykata të ndryshme konstatohen praktika të ndryshme në mënyrën e

caktimit të avokatëve.

Ekzistojnë modele funksionuese, por edhe modele që krijojnë shqetësime në

praktikë. Kryesisht shqetësimet rrjedhin nga mënyra e funksionimit të

dhomave përkatëse të avokatisë.

Shqetësimet ekzistojnë kryesisht në rrethet gjyqësore “të mëdha”.

Në disa prej tyre Dhoma e Avokatisë, nuk merr pjesë në përcaktimin e

kritereve mbi të cilat gjykata do të përzgjedhë avokatin e caktuar kryesisht.

Në këto praktika ka krijuar një grup avokatësh të “të gatshëm” nga të cilët,

gjyqtarët përzgjedhin avokatin duke u nisur nga mundësitë kohore të

komunikimit.

16

Në disa të tjera, Dhoma e Avokatisë ka depozituar lista avokatësh dhe

mundësitë e kontaktit me ta. Në këto raste, janë gjyqtarët që realizojnë

drejtëpërdrejtë kontaktin dhe përzgjedhjen.

Në disa Dhoma Avokatie, janë përcaktuar avokatë “të gatshëm” sipas një

grafiku. Në këto raste, mbi bazën e grafikut të caktuar nga Dhoma, gjyqtari

cakton avokatin që do të realizojë mbrojtjen.

- Në fazën pas shpalljes së vendimit [ankim (apelim), rekurs, kërkesë,

rishikim]

Në këtë fazë të shqyrtimit, mendoj se ekzistojnë edhe problemet më të

mëdha në praktikë. Nëse për gjykimin fillestar, përfshirë edhe shqyrtimin e

çështjes nga gjykata e Apelit, ekziston një praktikë pothuaj e konsoliduar për

të siguruar mbrojtjen me avokat qoftë kryesisht në rastet e përcaktuara nga

K.Pr.Penale, qoftë edhe mbi kërkesën e të pandehurit “me mungesë mjetesh

të mjaftueshme”, në fazat e tjera të gjykimit, si shqyrtimi i Rekursit në

Gjykatën e Lartë, apo shqyrtimi i Kërkesës “për rishikimin e vendimit” në

Gjykatën e Lartë, një praktikë e tillë që nuk ekziston.

Situata mendoj se bëhet më shqetësuese, pas qëndrimit të Gjykatës

Kushtetuese sipas të cilës edhe në këto faza gjykimi, mbrojtja me avokat

është e domosdoshme në kushte të caktuara. Kështu, në Vendimin e saj

nr.23, datë 13.10.2005, Gjykata Kushtetuese e Rep. së Shqipërisë shprehet

se:

“Dispozitat e Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë dhe të Konventës

Evropiane për të Drejtat e Njeriut mbrojnë interesat e të pandehurit në një

proçes, pasi është ai që do të preket drejtpërdrejtë nga pasojat e një proçesi

të zhvilluar pa pjesëmarrjen e tij dhe të avokatit.

Nisur nga specifika e rastit në shqyrtim, kur çështja shqyrtohej mbi bazën e

rekursit të paraqitur nga prokurori, i cili ka kërkuar rëndimin e pozitës së të

pandehurit dhe faktit, që as i pandehuri dhe as avokati nuk ishin të

pranishëm në gjykim, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë nuk duhej të

zhvillonte gjykimin pa u garantuar për arsyet e mosparaqitjes së tyre dhe pa

i dhënë mundësi palës së akuzuar për të realizuar mbrojtjen ligjore. Në

aspektin e garantimit të proçesit të rregullt ligjor, për Kolegjin Penal të

Gjykatës së Lartë, dilte e domosdoshme marrja e masave në mënyrë që të

mos lejonte zhvillimin e seancës në mungesë të përfaqësuesit të interesave të

të pandehurit, pasi kjo ishte e vetmja mënyrë që i pandehuri përmes figurës

përfaqësuese të avokatit të merrte pjesë në debatet e mundshme.”

17

Në këto rrethana Gjykata e Lartë dhe Dhoma Kombëtare e Avokatisë, duhet

të përcaktojnë modalitetet e bashkëpunimit për të bërë të realizueshme

efektivisht këtë detyrim kushtetues të përcaktuar nga Gjykata Kushtetuese.

Për më tepër, ky detyrim vjen edhe si një detyrim i respektimit të KEDNJ.

Kjo del qartë në vendimin e Gjykatës EDNJ, në çështjen Artico kundër

Italisë datë 13 Maj 1984, në të cilën Gjykata shprehet se: “…Duke kaluar në

shqyrtimin e themelit të çështjes, Gjykata hodhi poshtë tezën e qeverisë

italiane sipas së cilës, thjesht caktimi i një avokati kryesisht i përgjigjej

kërkesave të Konventës. Ajo ishte e mendimit se detyrimi që iu përket

shteteve anëtare, nuk mund të kufizohet thjesht tek caktimi i një avokati

kryesisht pasi ky mund të vdesë, të sëmuret rëndë, të mos mund të ofrojë

përfaqëimin për një kohë të gjatë ose thjesht të heqë dorë prej tij. Në kushte

të tilla shtetet duhet të bëjnë plotësisht të mundshme që ai të përmbushë

funksionet e veta ose ta zëvëndësojnë atë. Duke mos e bërë një gjë të tillë në

rastin në fjalë, kërkuesi nuk kishte pasur ndihmë ligjore adekuate përpara

Gjykatës së Kasacionit.”

- Në fazën e ekzekutimit të vendimit

Edhe në këtë fazë, konstatohet se mungon praktika apo një rregullim

normativ që do të bënte të efektshme realizimin e ndihmës ligjore.

Ndonëse nevojat për ndihmë ligjore edhe në këtë fazë të proçesit janë shumë

të mëdha, përsëri për këtë lloj ndihme nuk ekziston një situatë normative e

shfrytëzueshme. Është e qartë se, jurisprudenca e Gjykatës së Strasburgut e

ka evidentuar qartë faktin se “faza e ekzekutimit të vendimeve gjyqësore

është pjesë e proçesit gjyqësor”. Për rrjedhojë, kërkesat e nenit 6 të

Konventës veprojnë edhe për këtë fazë. Ky koncept shtron nevojën për

realizimin e kushteve konkrete për të mbrojtur të drejtat e individit edhe në

këtë fazë të proçesit.

b) sipas subjekteve përfituese;

- Të pandehur - Të gjykuar të mitur

Kjo kategori e personave të cilët kanë nevojë për ndihmë ligjore trajtohet në

mënyrë të veçantë për shkak të specifikave që reflekton kjo kategori.

Republika e Shqipërisë ka aderuar në një sërë Konventash dhe aktesh të tjera

ndërkombëtare që passjellin drejtpërdrejtë detyrime ndaj saj lidhur me

mbrojtjen e të drejtave të të miturve. Përderisa ligji penal pranon

18

përgjegjësinë penale të tyre (në moshën 14-18 vjeç), ata mund të jenë

subjekte të proçedimit penal. Mbrojtja e posaçme që i siguron legjislacioni

penal shqiptar, shprehet edhe në praktikën e Gjykatës Kushtetuese. Në

Vendimin e saj nr.13, datë 10.06.2005 kjo gjykatë shprehet se “ Sipas

dispozitave të përmendura del qartë, se në gjykimin e të miturve mbrojtja

është e detyrueshme dhe se mungesa e saj, në bazë të nenit 128 të Kodit të

Procedurës Penale, i bën aktet proçedurale absolutisht të pavlefshëm e për

pasojë, gjykimin antikushtetues. Dispozitat e Kodit të Proçedurës Penale të

përmendura më lart, përbëjnë garanci për zbatimin në këtë fushë të nenit 54

të Kushtetutës, i cili parashikon për fëmijët një mbrojtje të veçantë nga

shteti, krahas disa subjekteve të tjera.

Për çështjen në shqyrtim, rëndësi të veçantë merr diskutimi dhe

zgjidhja e problemit nëse dispozitat e mësipërme proçeduriale do të

zbatohen në shqyrtimin e çështjeve në Gjykatën e Lartë. Në lidhje me këtë,

përfaqësuesi i Subjektit të Interesuar, Prokurorisë së Përgjithshme, shfaqi

mendimin kategorik se këto dispozita nuk zbatohen në Gjykatën e Lartë, si

një Gjykatë që merret me kontrollin e zbatimit të ligjit.

Gjykata Kushtetuese ka arritur në përfundim se, Gjykata e Lartë,

krahas parimeve të tjera, është e detyruar të respektojë kontradiktoritetin e

barazinë e palëve në gjykim. Zbatimi i këtyre parimeve në gjykimin penal

kërkon që, i pandehuri, i mitur, nëpërmjet mbrojtësit të tij, të paraqitet e të

dëgjohet njëlloj si prokurori. Zbatimi me korrektësi i këtyre parimeve, do të

përjashtonte dizavantazhin e një pale ndaj tjetrës. Në çështjen konkrete,

Gjykata e Lartë, i ka shkelur këto parime edhe pse shqyrtohej një rekurs që

nëpërmjet ndryshimit të vendimeve të shkallëve të tjera të gjykimit rëndonte

pozitën e të pandehurit të mitur.”

Nga studimet e kryera sidomos nga organizata jofimprurëse që kanë në

fokusin e tyre mbrojtjen e intersave të të miturve ka rezultuar një mungesë e

plotë kujdesi për të mbajtur në konsideratë specifikat që kërkon mbrojtja e

tyre.

Mungon në mënyrë të plotë grup i veçantë i avokatëve të cilët duhet të

marrin përsipër mbrojtjen e kësaj kategorie të të pandehurve. Për rrjedhojë,

mungesa e specializimit a kualifikimit specifik passjell edhe mungesën e

nivelit profesional në këtë mbrojtje me kushte specifike.

Për rrjedhojë, në vend të detyrimit që rrjedh nga neni 37 i Konventës “ mbi

të drejtat e fëmijës” e OKB së vitit 1989 për “arrestim, ndalim apo burgim të

fëmijëve, vetëm si masë e fundit dhe për një kohë sa më të shkurtër”,

praktika gjyqësore është e mbushur me paradokset e arrestimit dhe burgimit

të fëmijëve edhe për vepra penale jo të rënda. Natyrisht që, ekzistenca e

19

prokurorëve a gjyqtarëve të specializuar ka ndikimin e vet negativ në këto

tregues, por nga ana tjetër nuk mund të mos ketë një ndikim negativ edhe

mungesa e një ndihme ligjore nga avokatë të specializuar dhe të trajnuar në

mënyrë të posaçme.

Një fenomen që nuk i përket vetëm mbrojtjes së kësaj kategorie personash

është edhe monitorimi i punës së avokatëve që realizojnë ndihmën ligjore.

Është fakt i njohur që Dhoma Kombëtare e Avokatisë nuk realizon

mbikqyrjen e cilësisë së dhënies së ndihmës ligjore. Këtë mbikqyrje nuk

rezultojnë ta realizojnë as mekanizma të tjerë shtetërorë ose joshtetërorë. Në

këto kushte për cilësinë flitet vetëm mbi opinionet e grumbulluara nëpërmjet

takimeve me persona pjesmarrës në proçes, gjyqtarë, prokurorë, oficerë të

policisë gjyqësore, avokatë, etj. Por, ky opinion është i pranishëm edhe në

tryeza bashkëbisedimi të organizuara nga OJF të fushës së ndihmës ligjore.

Për më tepër nuk rezulton një kuadër normativ që të tregojë se cili e

organizon mbikqyrjen dhe mënyrën se si realizohet ajo.

- Të dëmtuar nga vepra penale

Kjo kategori personash, ndonëse ka lidhje të drejtëpërdrejtë me veprat

penale, nuk merret në konsideratë për mënyrën se si do t’i realizojë të drejtat

e ligjshme në një proçes gjyqësor. Për këtë kategori, nuk parashikohet

ndonjë mundësi ligjore për të siguruar ndihmë ligjore në kushtet kur nuk

mund të përballojë kostot e shërbimit ligjor me shpërblim.

II.3. Situata e ndihmës ligjore në fushat e tjera, administrative, civile

( në kuptimin e gjerë)

Nga analiza e legjislacionit dhe akteve të tjera normative që lidhen me

ndihmën ligjore rezulton, se shteti shqiptar nuk e sheh veten të lidhur me

detyrime të drejtpërdrejta me këtë proçes.

Ligji “Për Avokatinë”, bën përpjekje që të krijojë një fillesë normative e cila

mund të plotësojë këtë boshllëk. Por, edhe ky rregullim kaq i zbehtë nuk

mund të ketë impakt në praktikë. Për më tepër, mungesa e kriterizimit dhe

lënia në vlerësimin individual të avokatëve të kushteve dhe rasteve se kur do

të mund të aplikojnë tarifa të reduktuara për shkak të vështirësive ekonomike

të përfituesve nuk mund të konsiderohet një rregullim efektiv për ndihmën

ligjore. Për më tepër, në kushtet e një mbikqyrjeje difektoze, ky rregullim

mund të keqpërdoret si një mënyrë e evazionit fiskal. Në një rast të tillë,

20

qëllimit të mirë të Dhomës Kombëtare të Avokatisë për të realizuar dhënien

e ndihmës ligjore për njerëzit në nevojë, do t’i kundërpërgjigjej një situatë e

pakëndshme sipas së cilës ky mekanizëm nuk funksionon.

Problemi kryesor është këndvështrimi shtetëror mbi këtë aspekt. Parë nga

këndvështrimi i angazhimeve ndërkombëtare të Rep.së Shqipërisë, ky aspekt

duhet të konsiderohet si nevojë për ndërhyrje shtetërore në legjislacion.

Praktika e Gjykatës EDNJ, në këndvështrimin e interpretimit të nevojës së

ndërhyrjes së shteteve në ofrimin e ndihmës ligjore në fushën civile është

shumë e gjerë. Siç shprehet Gjykata në vendimin e saj datë 17.12.2002 A

kundër Mbretërisë së Bashkuar rikonfirmon këtë detyrim. Siç shprehet autori

(shih Ledio Bianku “Jurisprudenca e Gjykatës së Strasburgut”), “Gjykata

gjithmonë ka pranuar se ndihma ligjore mund të kërkohet në proçeset me

karakter civil, si pjesë e aspektit të nenit 6&1 “barazi e përgjithshme”. Të

vetmet çështje me karakter civil, në të cilat gjykata deri tani ka gjykuar se

interesat e drejtësisë e kërkojnë dhënien e kësaj ndihme ligjore kanë qenë

mosmarrëveshje martesore, kujdestari fëmijësh dhe hetime për vdekjen e

personave.

Ky detyrim, duhet parë edhe në këndvështrimin e proçesit të bashkimit të

Rep.së Shqipërisë me Bashkimin Europian. Edhe pse për momentin,

direktivat e KE nuk janë me karakter detyrues ato duhet të konsiderohen si

akte të cilave duhet t’i paraprihet në proçesin e përafrimit.

Në këtë këndvështrim, duhet vlerësuar me rëndësi të veçantë Direktiva

2002/8/EC e datës 27 Janar 2003. Kjo direktivë, në terma të hollësishëm

rregullon detyrimet e shteteve palë, për të siguruar ndihmë ligjore në fushën

civile. Njohja e këtij akti tregon minimalisht nevojën e pjesëmarrjes së

shtetit shqiptar në ndihmën ligjore në fushën civile.

Nga këndvështrimi i detyrimeve të mësipërme ndërkombëtare, Rep.e

Shqipërisë ka të rregulluar paraprakisht të paktën, bazën kushtetuese të këtij

detyrimi. Nga trajtimi i ndihmës ligjore në pjesën e përgjithshme rezulton, se

parimet kryesore të përgjithshme të cilat, kushtëzojnë pjesëmarrjen e shtetit

në proçesin e ndihmës ligjore në fushën civile, i gjejmë të vendosura në

Kushtetutën e Rep.së Shqipërisë.

21

NENI 3

Pavarësia e shtetit dhe tërësia e territorit të tij, dinjiteti i njeriut, të drejtat dhe

liritë e tij, drejtësia shoqërore, rendi kushtetues, pluralizmi, identiteti

kombëtar dhe trashëgimia kombëtare, bashkëjetesa fetare, si dhe

bashkëjetesa dhe mirëkuptimi i shqiptarëve me pakicat janë baza e këtij

shteti, i cili ka për detyrë t'i respektojë dhe t'i mbrojë.

NENI 16

1. Të drejtat e liritë themelore, si dhe detyrimet e parashikuara në Kushtetutë

për shtetasit shqiptarë, vlejnë njëlloj edhe për të huajt e për personat pa

shtetësi në territorin e Republikës së Shqipërisë, me përjashtim të rasteve kur

Kushtetuta e lidh në mënyrë të posaçme me shtetësinë shqiptare ushtrimin e

të drejtave e të lirive të caktuara.

NENI 18

1. Të gjithë janë të barabartë përpara ligjit.

NENI 42

2. Kushdo, për mbrojtjen e të drejtave, të lirive dhe të interesave të tij

kushtetues dhe ligjorë, ose në rastin e akuzave të ngritura kundër tij, ka të

drejtën e një gjykimi të drejtë dhe publik brenda një afati të arsyeshëm nga

një gjykatë e pavarur dhe e paanshme e caktuar me ligj.

22

PJESA III- ORGANIZATAT JOFITIMPRURËSE TË ANGAZHUARA NË PROÇESIN

E NDIHMËS LIGJORE NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË

Mungesa e organizimit nga shteti apo DHKA për ndihmën ligjore, sidomos

për kategoritë e pambuluara si, të dëmtuar nga veprat penale, apo persona që

kërkojnë ndihmë ligjore në fushën jopenale, civile etj, është kompensuar

pjesërisht nga veprimtaria e organizatave jofitimprurëse të cilat kanë patur si

qëllim të krijimit të tyre edhe dhënien e ndihmës ligjore.

Megjithatë, duhet të bëjmë dallimin e shkallës së nevojës për ndihmë ligjore.

Një nga fushat prioritare të nevojës për ndihmë ligjore është “ndihma për t’u

këshilluar me njohjen e ligjit”. Duhet pranuar se, në këtë drejtim shteti

shqiptar, nëpërmjet instrumentave të tij ka bërë përpjekje të lavdërueshme

për të përmbushur detyrimet e tij në informimin e publikut. Ndjehet një

përpjekje e vazhdueshme e institucioneve të ndryshme shtetërore për të

organizuar gjithnjë e më mirë komunikimin me publikun në funksion të

informimit të njohjes së ligjit në mënyrë që ai të shfrytëzohet në dobi të

përfituesve.

QSHPLI - QENDRA PËR SHËRBIME DHE PRAKTIKA LIGJORE TË

INTEGRUARA, ka zyrën qendrore në Tiranë dhe është hapur në gusht të vitit

2000. Kjo qendër ka dy degë, në rrethet Korçë dhe Shkodër.

Misioni i QSHPLI-së është promovimi dhe mbrojtja e të drejtave të

fëmijëve në mënyrë më aktive duke u ofruar atyre ndihmë ligjore dhe

psikologjike FALAS.

QSHPLI, që nga koha e krjimit të saj ka ofruar ndihmë ligjore FALAS

nëpërmjet implementimit të disa projekteve si:

- Klinika Ligjore për të Miturit (KLM)

- Klinika ligjore për Refugjatët (KLR)

- Zyra e Avokatit të Qytetit (ZAQ)

Ndihma ligjore (avokati) falas në secilin prej projekteve të sipër përmendura

ka konsistuar në:

1. KLM

23

- këshillim, ndihmë ligjore për të miturit, prindërit dhe kujdestarët e tyre;

- përgatitjen e dokumentacionit përkatës;

- përfaqësim i interesave të të miturve në organet e administratës

shtetërore, të prokurorisë dhe gjykatës;

Të gjitha këto shërbime i përfitojnë të gjithë ata të mitur (deri 18 vjeç) të

cilët i janë drejtuar qendrës për ndihmë dhe kanë qenë:

1. Subjekt i një proçesi civil ose penal

2. I dëmtuar ose viktimë e një veprimi të kundraligjshëm;

3. Person i cili preket direkt nga mënyra e zgjidhjes së një konflikti civil

apo administrativ;

4. Prindërit e fëmijëve për çështje civlie, kur përfaqësojnë fëmijët e tyre,

ose kur nga çështja civile preken drejtëpërsëdrejti interesat e fëmijëve

të tyre.

Shpjegim mbi shërbimin ligjor falas, ofruar në kuadër të projektit të

Klinikës Ligjore për të Mitur të QSHPLI-së.

Ku konsiton shërbimi ligjor i ofruar në çështjet penale:

Ofrimi i ndihmës ligjore falas që në momentin, kur i mituri

ndodhet në Komisariatin e Policisë, me qëllim mbrojtjen e

interesit te tij;

Asistimi i të miturit gjatë proçedurave penale të kryera nga

organi i Prokurorisë, përfshi këtu të gjithë veprimet ligjore

si: takimi me të miturin në ambjentet e paraburgimit,

kontaktimi me anëtarët e familjes, shokët e të miturit,

garantimi i prezencës së avokatit, gjatë sencave të marrjes në

pyetje, marrja e të dhënave mbi provat që paraqet prokurori

për çështjen;

Kryerja e investigimeve të pavaruara të çdo çështjeje me

dinjitet, me qëllim formimin e evidentimit të hollësishëm

dhe zbulimin e dëshmive, si dhe gjetje të reja, për të siguruar

mbrojtje profesionale dhe dhënie e të gjithë ndihmës;

Përfaqësimi i të miturve në të gjitha nivelet e gjykimit;

Përfaqësimi i të dënuarve të mitur, me qëllim përfitimin nga

e drejta që garanton legjislacioni Shqiptar, siç është përfitimi

i uljes së dënimit dhënë nga gjykata, ose lirimi me kusht;

24

Këshillimi dhe përfaqësimi i të miturve në gjykatë, viktima

të krimeve të tilla si viktimë e trafikimit, në proçesin e

gjykimit penal dhe në mënyrë më specifike, në marrjen në

pyetje nga organi i prokurorisë dhe gjykatës për të siguruar

prova.

Shërbimi ligjor në çështjet civile

Çështjet më të shumta civile, ku KLM ofron shërbim ligjor, janë ato të

konfirmimit të lindjes së fëmijëve, zgjidhjes së martesës dhe përcaktimi i

detyrimit ushqimor për fëmijët, vendosja në kujdestari, njohje atësie dhe

amësie, heqje e përgjegjësisë prindërore. Në të gjitha këto çështje, fëmija

vjen si i përfaqësuar nga avokati i KLM-së, drejtëpërsëdrejti ose së bashku

me prindin, i cili mbron interesat e fëmijës dhe e përfaqëson atë në bazë të

ligjit.

Në proçedurat e mësipërme, shërbimi ligjor konsiston në:

Këshillim të prindërve apo fëmijëve për hapat e proçedurës

përkatëse dhe dokumentacionin e nevojshëm;

Ndihmëse për marrjen e dokumentacionit të nevojshëm dhe

pagimin e shpenzimeve përkatëse;

Përfaqësimin e fëmijës apo prindit në proçedurat gjyqësore;

Asistimin e fëmijës apo prindit në ekzekutimin e vendimit;

Pagimin e gjobave në rastet e regjistrimit të lindjeve për

personat më vulnerabël;

Shërbime psikologjike

KLM ofron edhe shërbime psikologjike, për shkak të grupit të synuar, të

cilët janë të miturit. Për këtë grup edhe vetë ligji parashikon asistencë

psikologjike gjatë proçedurave ligjore penale dhe të së drejtës familjare.

Në çështjet penale, ky shërbim nga njëra anë i vjen në ndihmë të miturve që

përballen me drejtësinë dhe nga ana tjetër ndihmon avokatët e Klinikes në

pregatitjen e mbrojtjeve të kualifikuara duke ekzaminuar personalitetin e të

miturit, kontekstin e tij familjar, social, edukativ, shkallën e njohjes dhe

dëshirimit të pasojës së krimit, mundësinë e rehabilitimit, duke marrë

25

parsysh sjelljen dhe përgjegjësinë e treguar nga prindërit. KLM ka përdorur

për herë të parë raporte psikologjike gjatë mbrojtjes së kryer pranë gjykatës.

Në çështjet familjare, KLM ka ofruar ndihmë psikologjike për rastet e

fëmijëve vulnerabël dhe që vijnë nga familje të varfra, të cilët nuk mund të

paguajnë dot këtë shërbim gjatë proçedurave gjyqësore, por edhe jashtë tyre.

Këshillimi psikologjik është ofruar edhe për prindërit në përgjithësi, gjatë

proçedurave të sipërpërmendura për të ndihmuar ata të kuptojnë gjendjen e

fëmijëve të tyre, të përfshirë në proçedura ligjore dhe për të lehtësuar

komunikimin dhe sjelljen mes tyre dhe fëmijëve të tyre.

2. KLR

- Këshillim ligjor, përpilimi i dokumentave ligjore, mbrojtjen e të

drejtave të azilantëve, përfaqësimi në gjykatë për problemet ligjore,

bashkëpunimi me institucionet e tjera për të garantuar respektimin sa

më të mirë të të drejtave të azilantëve;

Të gjitha këto shërbime, i kanë përfituar të gjithë azilkërkuesit ose personat

që kanë marrë statusin e refugjatit ose personave nën mbrojtje të

përkohshme.

3. ZAQ

- Këshillim dhe ndihmë ligjore falas për të gjithë ata qytetarë që

pretendonin se u ishte shkelur një e drejtë nga Bashkia e Tiranës;

- Ndërmjetësim pranë strukturave të Bashkisë Tiranë, për një zgjidhje

sa më të drejtë të problemeve;

- rekomandime për Bashkinë Tiranë, me qëllim njësimin e praktikave

administrative në zgjidhjen e problemeve të ngjashme.

Sa më sipër mund të përmendim:

Nevojën për zgjerimin e fushave të dhënies së advokacisë falas;

Çështjet e minorenëve që kanë probleme me drejtësinë duhet të

konsiderohen si çështje të rëndësisë së veçantë;

26

Në praktikë, janë vënë re mangësi në kuadrin ligjor të fushës dhe

moszbatimin e kuadrit ligjor ekzistues;

Domosdoshmëria e krijimit të një grupi avokatësh të specializuar për

minorenët.

Shërbimi Ligjor Falas Tiranë (TLAS)

Shërbimi Ligjor Falas Tiranë (TLAS), ka nisur aktivitetin në janar të vitit

1999. Misioni i TLAS ka qenë dhe është ofrimi i shërbimit ligjor falas për

individë dhe grupe në nevojë, sensibilizimi i shoqërisë shqiptare mbi shtetin

e së drejtës dhe të drejtat e njeriut si dhe nxitja e përmirësimeve në sistemin

ligjor.

TLAS ofron disa shërbime të plota ligjore vetëm për çështjet e së drejtës

civile, administrative, familjare, të punës si dhe raste të shkeljes së të

drejtave të njeriut.

Grupet e synuara të TLAS janë individë ose grupe në nevojë si:

-Të papunët dhe ata që jetojnë vetëm me ndihmë ekonomike;

- Jetimët dhe të moshuarit pa ose me të ardhura të pamjaftueshme;

- Të paaftët për punë dhe invalidët;

- Pensionistët pa të ardhura të tjera shtesë;

- Familjet e mëdha në numër me të ardhura të pamjaftueshme.

Ofrimi i Shërbimit ligjor falas nga stafi i TLAS bazohet në këto metodologji:

1. Intervistimi i çdo aplikanti të paraqitur në TLAS, regjistrimi i të

dhënave në Data Base-in specifik për Shërbimet Ligjore Falas, aksesi në

këtë informacion i gjithë stafit të trajnuar nga ekspertë ndërkombëtarë për

përdorimin e rubrikave dhe për pasqyrimin hap pas hapi të trajtimit të

çështjes së klientit.

Rezultati: Numri total i çështjeve dhe i të dhënave personale të aplikantëve

të regjistruar në Data Base-in e TLAS, dhe i klientëve të trajtuar gjatë

periudhës 1999-2006, ka arritur numrin 6785 klientë.

2. Shërbimi “paraligjor”, që konsiston në gjetjen e zgjidhjeve të çështjeve

ligjore të klientit me rrugë administrative, përmes hartimit dhe plotësimit të

kërkesave, dokumentave dhe proçedurave të nevojshme, këshillimit për

27

zgjidhje me rrugë administrative, referimit dhe përfaqësimit në organet e

administratës shtetërore, apo pushtetin vendor dhe qendror.

Numri i klientëve të trajtuar me shërbime “paralegale” gjatë periudhës 1999-

2006 është 3828 dhe 78 % e rasteve të ndjekura me rrugë administrative

rezultojnë të zgjidhura në favor të klientit të TLAS.

3. Shërbimi ligjor, që konsiston në gjetjen e zgjidhjeve të çështjeve ligjore

me rrugë gjyqësore përmes këshillimit ligjor, përpilimit të dokumenteve

përkatëse, përfaqësimit në gjykatë (Gjykata e rrethit gjyqësor Tiranë,

Gjykata e Apelit Tiranë, Gjykata e Lartë).

Numri i klientëve të TLAS, të trajtuar me shërbime ligjore gjatë periudhës

1999-2006 ka rritur 2957 klientë, nga të cilët 1162 raste janë përfaqësuar në

Gjykatë dhe 80 % e tyre zgjidhur në favor të klientit të TLAS.

832 raste janë trajtuar me shërbimin “Clinics”. Shërbime “clinics” janë

ato që ofrohen nga avokati i TLAS për rastet kur klientët e përzgjedhur

janë të aftë intelektualisht dhe kanë kulturën e mjaftueshme për të ndjekur

vetë çështjet e tyre si në nivelet përkatëse administrative dhe në ato

gjyqësore, sigurisht duke u orientuar, këshilluar dhe përdorur dokumentet e

përgatitura nga avokati i TLAS.

Shumë klientë të TLAS kanë nevojë vetëm për t’u orientuar qartë në

legjislacionin ekzistues, këshilluar dhe për të përpiluar dokumenta të

domosdoshme bazuar në akte të veçanta ligjore.

4. Shërbimi hotline or lawline që do të thotë se çdo individ pa dallim mund

të përfitojë përmes telefonit këshillimet ligjore të kërkuara dhe nëse plotëson

kriteret e përzgjedhshmërisë, mund të vazhdojë çështjen me avokatët e

TLAS duke u konsideruar klient i rregullt.

Ky shërbim, filloi të aplikohej në vitin 2003 deri në dhjetor 2006, kanë

telefonuar respektivisht 345, 379, 422 dhe 589 qytetarë për të pyetur dhe

kërkuar këshilla direkte. Dhe repektivisht 51, 88, 64 dhe 96 prej tyre kanë

qenë të ligjshëm për të aplikuar për përfitimin e shërbimit falas dhe për të

vazhduar çështjen e tyre si klientë të TLAS.

5. Shërbime ligjore mobile, ofrohen nga grupet e TLAS për t’iu shërbyer

klientëve të zonave informale, klientëve që nuk janë në gjendje të udhëtojnë

apo të kenë akses në shërbime të tilla. Makina e TLAS, me grupin e punës së

përbërë nga avokati dhe studentë interns, e pajisur me bazën e nevojshme

logjistike për të punuar si laptop, printer, publikime, kanceleri fokusohet në

qendrat e banuara rurale, interviston dhe punon në terren me klientë të

përzgjedhur në përputhje me kriteret.

28

Shërbimet mobile të TLAS lindën si nevojë në fillimin e vitit 2005, mbasi u

zbulua se një kategori shumë vulnerabël nuk është në gjendje të kërkojë

shërbim. Në këto raste Shërbimi duhet të shkojë te qytetari.

QENDRA PËR NISMA LIGJORE QYTETARE

“Qendra për Nisma Ligjore Qytetare” (QNL), është krijuar në vitin 1997, në

Tiranë, fillimisht si, “Qendra Avokatore për Gratë”. Me rritjen e aktivitetit

të saj, Qendra zgjeroi misionin dhe qëllimin duke u mbiquajtur “Qendra për

nisma ligjore qytetare”.

Gjatë gjithë ekzistencës, QNL ka ofruar shërbime ligjore e ndihmë psiko-

sociale, falas, ndaj grave të dhunuara, si dhe grave të varfra të cilat nuk kanë

pasur mundësi të kërkojnë ndihmën e një avokati. Në të njëjtën kohë, mbi

bazën e problemeve të evidentuara, Qendra ka ndërmarrë nisma ligjore për

rritjen e aksesit të qytetarëve në sistemin e drejtësisë, si dhe për

përmirësimin e legjislacionit, informimin dhe edukimin ligjor të publikut,

ndërgjegjësimin e tij për të drejtat dhe liritë e njohura nga Kushtetuta e

ligjet, duke i ndihmuar qytetarët t’i përdorin ato me frytshmëri në interes të

tyre.

Në këtë kuadër, një nga problemet më të rëndësishme që ka evidentuar

Qendra jonë, është ai i ndihmës ligjore në çështjet civile, pasi për çështjet

penale, ka parashikime të posaçme dhe një ndihmë efektive, pavarësisht nga

fakti se cilësia e këtij shërbimi duhet të përmirësohet. Numri më i madh i

grave të dhunuara ose të varfra, duan të zgjidhin çështje civile dhe janë të

pakta rastet kur kërkohen zgjidhje përmes proçesit penal.

P.sh., gratë e dhunuara në familje kërkojnë ndihmë për të realizuar divorcin,

dhe jo për të ndjekur çështjen penale kundër dhunuesit. Ndihmë e tillë

kërkohet çdo ditë, për çështje jetësore si, e drejta për të pasur një shtëpi dhe

për ta gëzuar atë, rritja e kontributit ushqimor për fëmijët, kërkesa për

njohjen e atësisë të fëmijëve të lindur jashtë martesës, etj.

Ne vlerësojmë parashikimin në ligjin e ri “Për masa kundër dhunës në

marrëdhëniet familjare” (i miratuar nga Parlamenti në fund të vitit 2006, në

pritje për të hyrë në fuqi më 1 Qershor 2007), për mbështetjen me ndihmë

ligjore falas, të viktimave të dhunës në familje, gjatë proçedurave për

lëshimin dhe kërkimin e urdhrave të mbrojtjes. Sidoqoftë, ky rast, nuk mund

29

të ezaurojë të gjitha problemet që hasin qytetarët, të cilët për arsye

ekonomike nuk kanë mundësi të mbështeten nga një avokat me pagesë.

Prandaj ne propozojmë, që kryesisht, të krijohen mundësi për këtë kategori

shoqërore, përmes një pune "pro bono", e cila mund të sigurohet në dy

mënyra:

Së pari, nëpërmjet marrëveshjeve për punë falas të studentëve të

fakultetit të drejtësisë dhe atij të shkencave sociale. Kualifikimi i tyre mund

të arrihet përmes krijimit të skuadrave të vullnetarëve me studentë të viteve

të larta të studimit e sidomos të masterit, të cilët duhet të trajnohen

periodikisht për këtë qëllim.

Së dyti, nëpërmjet mundësisë që Dhoma Kombëtare e Avokatisë do të

krijojë me avokatët, anëtarë të saj. Ajo mund të parashikojë një rregullore

për mundësinë faktike dhe orë ekstra shërbimesh për të gjithë avokatët që do

te aplikojnë për liçencat e avokatëve. Ngritja e një iniciative të tillë dhe

sanksionimi i saj me rregullore apo akte të tjera do të garantonte mjaft për

këtë kategori individësh.

30

PJESA IV - KONKLUZIONE. NEVOJAT E NDËRHYRJEVE NË LEGJISLACION

DHE NË STRUKTURA ORGANIZATIVE

1. Ndihma ligjore përfaqëson një sistem mekanizmash të cilat synojnë të

realizojnë aksesimin sa më të gjerë të sistemit të drejtësisë, si një

shërbim që shteti ofron për çdo individ pavarësisht, nga gjendja e tij

pasurore;

2. Rëndësia e një sistemi efikas të ndihmës ligjore ndikon drejtëpërdrejtë

në mbrojtjen e të drejtave themelore të njeriut, në përmirësimin e

sistemit demokratik të qeverisjes, në zhvillimin më të shpejtë të

shoqërisë;

3. Ofrimi i ndihmës ligjore për personat të cilët nuk mund të përballojnë

ekonomikisht kostot e shërbimit avokator para gjykatës, përfaqëson

detyrim kushtetues për shtetin shqiptar. Në pjesën më sipër janë

trajtuar gjerësisht argumentat përse ku detyrim duhet konsideruar i

tillë;

4. Analiza e sistemit të ndihmës ligjore në Shqipëri tregon se ky sistem

funksionon me shumë mangësi;

4.a - në fushën penale,

- Mungon mekanizmi monitorues i cilësisë dhe efektivitetit të ndihmës

Ligjore;

- Mungon shtrirja e ndihmës ligjore në të gjitha fazat e proçesit penal.

Veçojmë mungesën e këtij sistemi pas marrjes së vendimit “formë

të prerë”, pra në fazën e ekzekutimit të vendimeve penale;

- Mungojnë kriteret e përcaktimit të “personave në nevojë”. Kjo sjell

mungesën e efektivitetit të fondeve në dispozicion të ndihmës ligjore;

- Cilësia e ndihmës ligjore është e dobët.

Shkaqet janë disa, por natyrisht ndër më të rëndësishmit janë: mungesa e

mekanizmave monitorues të cilësisë, mungesa e mekanizmave që nxisin

përkushtimin e avokatëve që shërbejnë (pagesat relativisht të ulëta), etj.

Në mënyrë të veçantë, duhet theksuar mungesa e specializimit të

avokatëve sipas llojit të çështjeve apo cilësisë së subjektit në proçedim (i

mitur, grua, etj).

31

- Ka “konflikt interesi” gjatë fazës së hetimeve paraprake, pasi organi

proçedues (prokurori) gëzon të drejtën e “zgjedhjes së kundërshtarit”,

pasi cakton ai avokatin kryesisht.

NEVOJAT E NDËRHYRJES NË LEGJISLACION DHE

INSTITUCIONE

Problemet e trajtuara më lart, tregojnë qartë nevojën për një ligj të

posaçëm për ndihmën ligjore.

Ky ligj duhet të rregullojë në mënyrë të unifikuar problemet e ndihmës

ligjore lidhur me:

Institucionet që administrojnë sot fondet shtetërore të ndihmës ligjore

janë të decentralizuara, pasi administrimi bëhet nga çdo prokuror ose

gjyqtar që cakton avokatin për personin në nevojë.

Këta, duke mos patur ndonjë interes të drejtëpërdrejtë (për më tepër

prokurori ka edhe “konfliktin e interesit”), nuk mund të tregojnë kujdesin

e duhur për efektivitetin e përdorimit te fondit apo cilësinë e shërbimit që

i ofrohet shtetasit.

Për rrjedhojë shihet si domosdoshmëri, centralizimi i administrimit të

ndihmës ligjore. Kjo gjë do të rriste përgjegjshmërinë e administrimit si

dhe përfitimet që pason kjo përgjegjshmëri.

NJË MODEL I MUNDSHËM do të ishte krijimi i një Institucioni të

NDIHMËS LIGJORE.

Ky Institucion mund të ngrihej sipas modeleve të tjera që ekzistojnë në

Shqipëri në formën e një Institucioni (ad hoc), me përfaqësim nga të

gjithë grupet e interesuara. Këto grupe interesi janë dukshëm, qeveria

(nëpërmjet Ministrisë së Drejtësisë, Prokuroria e Përgjithshme, Gjyqësori

(nëpërmjet KLD-së), Dhoma Kombëtare e Avokatisë, përfaqësues të

Organizatave JoFitimprurëse që operojnë në fushën e ndihmës ligjore.

Ky Institucion mund të ketë një nivel ekzekutues në formën e

Inspektoriatit të ndihmës ligjore.

32

Në këtë mënyrë, realizohet centralizimi si dhe efektiviteti i administrimit

të fondeve ekzistuese apo edhe atyre që mund të mblidhen në mënyra të

tjera të ligjshme.

Krijimi i këtyre strukturave do të ndryshonte në mënyrë rrënjësore

situatën e ndihmës ligjore në Shqipëri. Nga njëra anë, do të kishim një

organ politik vendimmarrës për çështjet më të rëndësishme, që lidhen me

krijimin e mundësive reale për funksionimin e ligjit përkatës, ndërsa nga

ana tjetër, një organ ekzekutiv i cili do të mbikqyrte në vazhdimësi

zbatimin e ligjit.

Ekzistenca e një organi të tillë ekzekutues, do të ndikonte drejtëpërdrejtë

në efektivitetin e përdorimit të fondeve (qoftë edhe ato të kufizuara që

përdoren aktualisht), por nga ana tjetër ky organ do të mbikqyrte në

mënyrë të veçantë cilësinë e shërbimit. Duke qenë edhe organ përgjegjës

për zgjidhjen e ofruesve të shërbimit të ndihmës ligjore, ky organ do të

shmangte në të njëjtën kohë edhe “konfliktin e interesit” për rastin e

caktimit të avokatit nga prokurori.

Modelet e përzgjedhjes së ofruesve të shërbimit do të mund të

përcaktohen në mënyrë të përgjithshme nga ligji, por mund të plotësohen

edhe nga organi politik vendimmarrës.

E rëndësishme për cilësinë e shërbimit, është krijimi i kushteve reale të

konkurencës ndërmjet ofruesve të shërbimit, si një element bazë për të

rritur cilësinë e shërbimit dhe për të ulur kostot e tij.

Natyrisht që kjo gjë nuk mund të bëhet me një sistem të decentralizuar,

por vetëm nëse ky sistem është i përqëndruar.

Ligji përkatës specifik i ndihmës ligjore, veç strukturës së mësipërme

organizative do të rregullonte në mënyrë të plotë problemet e ndihmës

ligjore.

Në mënyrë më të drejtëpërdrejtë, një ligj i tillë do të rregullonte probleme

të;

Përfituesve të ndihmës ligjore (kriteret e konsiderimit të “personave në

nevojë”, fushën në të cilën shtrihet ndihma ligjore, gjerësinë e shtrirjes së

saj sipas fushave, si psh, njohje e ligjit, konsulencë, përfaqësim në

gjykatë, etj).

Financimi i ndihmës ligjore - Nënvizojmë faktin se, ngritja e një

strukture të posaçme centralizuese, do të siguronte veç fondeve shtetërore

(të cilat përdoren aktualisht) edhe rregullim real të kontributit të DhKA

33

(siç kemi sqaruar, sistemi aktual sipas të cilit, vetë avokatët zgjedhin

rastet e ndihmës ligjore, nuk mund të konsiderohet efikas) në ndihmën

ligjore nëpërmjet fondeve të veçanta për këtë qëllim, rimbursim të

kuotave nga personat që mund t’a përfitojnë, në kundërshtim me kriteret

ligjore, për shkak të deklarimeve të pavërteta dhe në mënyrë të veçantë

promovimi i sistemeve që tërheqin donatorë të huaj apo vendas në këtë

aktivitet.

Rregullimin e problemeve të tjera që lidhen tërthorazi me ndihmën

ligjore por më drejtëpërdrejtë me aksesin në drejtësi si, ndihmë

psikologjike gjatë proçeseve gjyqësore, ndihmë për kostot e ekspertëve,

rishikim të pagesave për taksat gjyqësore, etj.

Një strukturë e posaçme e ndihmës ligjore, do të zgjidhte shumë nga

problemet ekzistuese të evidentuara në këtë material.

Kështu, do të zgjidhej problemi i rëndësishëm i mungesës së monitorimit

të përdorimit të fondeve, i monitorimit të cilësisë së shërbimit.

Pa marrë përsipër që me këtë Raport të zgjidhen elementët e plotë të

rregullimit ligjor të synuar, shpresoj që të qartësojë idenë e hedhur për

domosdoshmërinë e ndërhyrjes ligjore si dhe për dobinë e

pashmangshme të kësaj ndërhyrjeje.

Modeli i propozuar më sipër, nuk mund të konsiderohet si i vetmi.

E rëndësishme është që ky model zgjidh një çështje të rëndësishme, që ka

të bëjë me mungesën e plotë të një institucioni përgjegjës për

administrimin e ndihmës ligjore apo monitorimin e mënyrës si

funksionon ajo.

Ndërkohë, rregullime mund të sugjerohen edhe me këtë sistem që kemi

sot.

Por, nëse mendohet të kryhen rregullime në sistemin ekzistues, kërkohet

që të ndryshohet në mënyrë rrënjësore mënyra e organizimit.

Është e domosdoshme që të ndërhyhet në Kodin e Proçedurës Penale për

të shmangur Prokurorin nga e drejta e caktimit të avokatit “kryesisht”.

Nga ana tjetër, është i domosdoshëm një ndërgjegjësim i DHKA për rolin

shumë të rëndësishëm të saj në këtë proçes.

Nga ana tjetër, Ministria e Drejtësisë duhet të jetë shumë më aktive në

monitorimin e cilësisë së shërbimit dhe problemeve të tjera të ndihmës

ligjore.

Por, edhe nëse nuk konsiderohet riorganizimi institucional, përsëri nevoja

e Ligjit specifik për ndihmën ligjore është imediate.

Problemet që do të synohen të zgjidhen me këtë ligj nuk janë vetëm

organizative. Ngritja e strukturave konsiderohet, vetëm si rrugë për të

34

bërë të mundur realizimin efektiv të problemeve të rëndësishme të

ndihmës ligjore, shërbim cilësor, mundësi reale shërbimi duke

bashkërenduar mundësitë financiare të shtetit me ato të kontribuesve të

detyruar (DHKA) apo vullnetarë (donatorët).

Në këtë vlerësim, nuk mund të injorohet realiteti. Gjatë viteve të fundit,

nëpërmjet ndihmës pothuaj spontane të donatorëve është krijuar një rrjet

organizatash jofitimprurëse që kanë operuar me sukses në shërbimin e

ndihmës ligjore. Por ky aktivitet nuk mund t’i lihet spontanitetit.

Përderisa këto shërbime kanë operuar në fusha shërbimi për të cilat

qeveria ka detyrim kushtetues për t’u përfshirë, duhet të merret në

konsideratë ndërhyrja me anë të ligjit për të siguruar vazhdimësinë e tyre.

Duhet mbajtur në konsideratë që shumë donatorë ndjehen në vështirësi

nëse konstatojnë që qeveria në shërbime në të cilat duhet të jetë e

përfshirë, qëndron indiferente.

Prandaj, miratimi i një ligji specifik do të tregonte angazhimin qeveritar

si premisë për tërheqjen e vëmendjes së donatorëve për vazhdimësi në

këtë aktivitet.

- Reformimi i sistemit gjyqësor në proçedura të thjeshtëzuara për

çështje të thjeshta është një domosdoshmëri tjetër reformimi, që lidhet

me aksesin në përgjithësi, por edhe me zgjerimin e ndihmës ligjore në

veçanti.

Në shumicën e vendeve të tjera europiane, organizimi gjyqësor

përfshin gjykata të cilat gjykojnë çështjet më pak të rëndësishme

(bëhet fjalë për çështje civile që i përkasin kërkimeve me shuma të

vogla). Këto gjykata gjykojnë me proçedura më të thjeshtëzuara dhe

për pasojë edhe me kosto më të vogla të proçesit. Për rrjedhojë, të

paktën për këtë kategori çështjesh zgjerohet në mënyrë të dukshme

aksesi në gjykata pavarësisht nga gjendja pasurore apo kulturore e

arsimore (për qytetarët të cilët mund t’i drejtohen vetë gjykatës pa

nevojën e përfaqësimit me avokat).

Në mënyrë të veçantë këto proçedura të thjeshtëzuara, do të

ndihmonin konsumatorët të cilët aktualisht e kanë të pamundur t’i

drejtohen gjykatës për mosmarrëveshje, të cilat i përkasin mallrave

apo shërbimeve me vlerë relativisht të vogël.

- Rregullim më i mirë për përjashtim nga taksat gjyqësore dhe

shpenzimet e tjera gjyqësore për personat që plotësojnë kriteret e

përfitimit nga skema e ndihmës ligjore.