Embed Size (px)
Citation preview
UNIVERSITETI I TIRANËSINSTITUTI PËR STUDIME EVROPIANE
DEPARTAMENTI “POLITIKA DHE QEVERISJE NË EVROPË”
DISERTACION
PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE“DOKTOR”
“ANALIZË E POLITIKËS SË KONKURRENCËSNË BASHKIMIN EVROPIAN”
Kandidati: Udhëheqës shkencor:Vaeld ZHEZHA Prof. Dr. Eriona KATRO
Tiranë, Tetor 2016
I
DISERTACION
PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE“DOKTOR”
“ANALIZË E POLITIKËS SË KONKURRENCËSNË BASHKIMIN EVROPIAN”
Kandidati: Udhëheqës shkencor:Vaeld ZHEZHA Prof. Dr. Eriona KATRO
PËRBËRJA E KOMISIONIT
1. Prof. Dr. ZHAKLINA PETO (KRYETAR)2. Prof. Dr. SULO HADËRI (Oponent)3. Prof. Dr. SKËNDER KAÇUPI (Oponent)4. Prof.Asoc. Dr ILDA MELO (Anëtar)5. Prof.Asoc. Dr ANJEZA LICENJI (Anëtar)
II
Parathënie.
Rendi juridik i Bashkimit Evropian bazohet mbi parimin e një tregu dhe të njëkonkurrencë të lirë. Në mënyrë që ky parim të jetë konkret është e nevojshme që treguevropian të ketë rregulla që e mbrojnë atë nga shtrembërimi i konkurrencës.
Në nivel të Bashkimit Evropian konkurrenca mbrohet nga disa dispozita tëTraktatit për funksionimin e Bashkimit Evropian (101 - 109). Këto rregulla i gjejmënë titullin VII të emërtuar: “rregullat e përbashkëta për konkurrencën, tatimet dhepërafrimin e legjislacionit”, në kreun e parë që titullohet “rregullat përkonkurrencën” dhe seksioni përkatës titullohet “rregullat që zbatohen përndërmarrjet”.
Legjislacioni i Bashkimit Evropian në fushën e konkurrencës trajton dy çështje:legjislacionin anti-trust dhe politikat e ndihmës shtetërore. Ai përfshin rregulla qëndëshkojnë sjelljet që dëmtojnë konkurrencën e lirë si: abuzimi i pozitës dominuese,marrëveshjet për ndarje tregu apo vendosje çmimesh etj. Parashikohen gjithashturregulla parandaluese si ato që përcaktojnë kushtet në të cilat mund të bëhetpërqëndrimi i dy ose më shumë ndërmarrjeve si dhe rregulla mbi kushtet ku në të cilatshtetet anëtare mund t’u ofrojnë ndërmarrjeve të tyre ndihmë shtetërore, pa dëmtuarkonkurrencën në tregun e brendshëm.
Përveç rregullave parësore, të përcaktuara nga Traktatet, janë miratuargjithashtu disa rregullore nga Këshilli dhe Komisioni Evropian. Disa prej këtyrepërmbajnë rregulla të përgjithshme për zbatimin e dispozitave të Traktatit dukepërcaktuar gjithshtu edhe fuqitë hetimore të Komisionit.
Rregulloret e tjera merren ose me praktika të veçanta antikonkuruese ose mesektorë të veçantë. Të tilla janë psh. Rregullore e Këshillit (KE) Nr. 1/2003 dt.16.12.2002 mbi zbatimin e rregullave të hartuara në nenet 81 dhe 82 TKE, Rregulloree Këshillit (KE) Nr. 411/2004, dt. 26.02.2004 në lidhje me transportin ajror midisKomunitetit dhe vendeve të treta si dhe Rregullore e Komisionit nr. 1217/2010/BEdt.14.12. 2010 mbi zbatimin e nenit 101(3) të Traktatit mbi funksionimin e BashkimitEvropian mbi disa kategori marrëveshjesh kërkimi dhe zhvillimi, Rregullore eKomisionit nr. 1218/2010/BE dt. 14.12. 2010 mbi zbatimin e nenit 101(3) të Traktatitmbi funksionimin e Bashkimit Evropian për disa kategori marrëveshjesh specializimiapo Rregullore e Komisionit nr. 330/2010/UE dt. 20.04.2010 mbi zbatimin e nenit101(3) të Traktatit mbi funksionimin e Bashkimit Evropian për disa kategorimarrëveshjesh vertikale dhe praktika të bashkërenduara etj.
Më në fund, Komisioni ka miratuar dokumente të ndryshme jo-rregullatore, tëcilat mund të marrin forma të ndryshme (njoftime, udhëzime, etj). Dokumente të tillakanë për qëllim shpjegimin në detaje të politikës së Komisionit mbi çështje tëkonkurrencës ose lidhur me interpretimin e rregullave thelbësore antitrust ose meçështje procedurale. Të tilla janë udhëzimi mbi zbatimin e nenit 101 të Traktatit mbifunksionimin e Bashkimit Evropian për marrëveshjet horizontale të bashkëpunimitdhe udhëzimi mbi kufizimet vertikale etj.
Nëpërmjet këtyre rregullave mbrohet konkurrenca nga shtrembërimet nëbrendësi të tregut të brendshëm. Politika e konkurrencës është një ndër të paktatpolitika që zbatohen në mënyrë të drejtpërdrejtë në nivel evropian. Përbërësitkryesorë të politikës evropiane të konkurrencës janë: lufta kundër marrëveshjeve tëndaluara, lufta kundër abuzimeve me pozitën dominuese, rregullimi paraprak ipërqëndrimeve si dhe lufta kundër ndihmave që shteti u jep ndërrmarrjeve kur këtondihma kanë karakter mbrojtës dhe krijojnë një konkurrencë të pandershme në
III
brendësi të tregut të brendshëm. Është nëpërmjet përbërësve të mësipërm që BashkimiEvropian tenton të realizojë objektivat e politikës së konkurrencës.
Duhet të nënvizojmë se politika e konkurrencës në BE rregullohet nga dyjuridiksione dhe pikërisht nga ai në nivel kombëtar, që ka çdo shtet anëtar, dhe ainivel të Bashkimit, që ka Bashkimi Evropian.
Karakteristikë e shteteve anëtare është se një pjesë e konsiderueshme e tyre nukkanë një ligj specifik për konkurrencën, por vetëm një zgjerim dhe interpretim tëdispozitave të Traktatit për funksionimin e Bashkimit Evropian dhe më pas kanë bërëmodifikime të ndryshme duke pasqyruar kuadrin ligjor të Bashkimit. Politika eKonkurrencës konsiderohet si politika më e rëndësishme për rregullimin e tregut nëBashkimin Evropian.
Politika e konkurrencës në Evropë është një nga elementet thelbësorë që përbënbazat për krijimin e tregut të brendshëm. Ajo shihet si guri i katërt i themelit tëkuadrit të politikave ekonomike, së bashku me politikat monetare, fiskale dhe atotregtare. Në këtë këndvështrim, ajo është një nga elementët thelbësorë që përbëjnëthemelin për krijimin e tregut të brendshëm. Pa një sistem dhe një institucionpërkatës, i cili të sigurojë që konkurrenca në tregun e përbashkët nuk ështështrembëruar, tregu i brendshëm nuk do të mund të funksiononte.
Politika e konkurrencës është një element i rëndësishëm i aktivitetit të BashkimitEvropian që nga momenti i krijimit të Traktatit të Romës në 1957. Traktati krijontenjë regjim juridik për të garantuar që konkurrenca të mos shtrembërohej në një tregtë përbashkët. Ai vendoste rregulla të qarta në këtë drejtim. Këto rregulla, siçanalizohet më lart, janë plotësuar dhe shoqëruar ndër vite me një legjislacion dytësornë këtë fushë.
Politika e konkurrencës lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me zbatimin konkrettë këtyre rregullave me qëllimin që ndërmarrjet të bëjnë konkurrencë midis tyre nëmënyrë të ndershme. Kjo stimulon shpirtin dhe dobishmërinë e ndërmarrjes. Krijonnjë zgjedhje më të larmishme për konsumatorët dhe çmimet ulen duke përmirësuarcilësinë. Këto janë motivet pse Bashkimi Europian ndëshkon sjelljet antikonkurruese.
Rregullat e konkurrencës janë menduar për të garantuar kushte të njëjta dhe tëdrejta për të gjithë. Ekziston një lidhje e ngushtë ndërvarësie ndërmjet politikës sëkonkurrencës dhe politikës tregtare. Komisioni Europian është i vetëdijshëm për këtëraport dhe insiston në nevojën për të ruajtur një politikë tregtare gjërësisht të hapursi një mundësi për një politikë efikase të konkurrencës.
Lidhur me zbatimin e politikës së konkurrencës, organet që zbatojnë në mënyrëtë drejtpërdrejtë dispozitat e Traktatit për funksionimin e Bashkimit Evropian mbikonkurrencën janë Komisioni Evropian së bashku me Autoritetet kombëtare nëmbrojtje të konkurrencës të shteteve anëtare të cilat sigurojnë një konkurrencë tëndershme dhe në kushte barazie midis ndërrmarrjeve duke kontribuar në këtë mënyrënë një funksionim më të mirë të tregjeve në Bashkimin Evropian. Gjithashtu Traktati injeh të drejtën Këshillit që të nxjerrë rregulloret dhe direktivat për të vënë në jetëparimet e përcaktuara në nenet 101 dhe 102, me propozim të Komisionit dhe paskonsultimit me Parlamentin Evropian.
Në brendësi të Komisionit Evropian, është Drejtoria e përgjithshme eKonkurrencës organi përgjegjës për zbatimin e politikës së konkurrencës. Fuqitë ekësaj drejtorie janë të kufizuara: ajo mund të ndërhyjë vetëm në rast se ka prova tënjë dhunimi të rregullave të konkurrencës dhe vendimet e saj mund të ankimohen nëGjykatën e Drejtësisë. Drejtoria mbikëqyr tregjet dhe kryen hetime në sektorë tëndryshëm. Ajo mund të ndërhyjë në një sërë veprimtarish antikonkuruese në rast se
IV
këto paragjykojnë tregtinë midis shteteve anëtare. Drejtoria nxjerr akte dhedokumenta që saktësojnë zbatimin e dispozitave të Traktatit.
Ky punim ka për qëllim të analizojë politikën e konkurrencës në BashkiminEvropian duke ndaluar tek aspektet kryesore të saj si dhe tek zhvillimet më të fundit.
V
TABELA E PËRMBLEDHJES
KREU I PARË
HYRJE NË TË DREJTËN DHE POLITIKËN E KONKURRENCËS
1.1. Lindja dhe zhvillimi i konkurrencës dhe politikës së konkurrencës nëShtetet e Bashkuara të Amerikës.......................................................................1
1.2. Lindja dhe zhvillimi i konkurrencës dhe politikës së konkurrencës nëEvropë ...............................................................................................................3
1.3. Normativa evropiane në ditët e sotme...............................................................41.4. Themelimi i një tregu të brendshëm..................................................................81.5. Nevoja për një politikë të konkurrencës............................................................91.6. Kompetenca e Bashkimit Evropian në vendosjen e rregullave të
konkurrencës ...................................................................................................101.7. Objektivat e politikës së konkurrencës në Bashkimin Evropian.....................111.8. Konkurrenca e lirë dhe konkurrenca e pashtrembëruar ..................................131.9. Burimet e së drejtës së konkurrencës në Bashkimin Evropian .......................141.10. Marrëdhëniet e politikës së konkurrencës me politikën ekonomike dhe
atë tregtare .......................................................................................................161.11. Analiza ekonomike e konceptit të konkurrencës ............................................181.12. Tregu përkatës .................................................................................................25
KREU I DYTË
MARRËVESHJET DHE ABUZIMI ME POZITËN DOMINUESESEKSIONI I PARË
MARRËVESHJET E NDALUARA
2.1. Hyrje................................................................................................................302.2. Një vështrim i përgjithshëm mbi marrëveshjet e ndaluara..............................302.3. Një analizë e shkurtër e paragrafit të parë të nenit 101 të Traktatit të
Funksionimit të Bashkimit Evropian (TFBE) .................................................312.4. Marrëveshjet vertikale dhe ato horizontale .....................................................342.5. Figurat e analizuara nga neni 101, paragrafi i parë i Traktatit ........................352.6. Sanksioni i pavlefshmërisë së marrëveshjeve të ndaluara ..............................422.7. Faktorët ekonomikë që lehtësojnë marrëveshjet .............................................432.8. Analizë e paragrafit të tretë të nenit 101 TFBE ..............................................43
SEKSIONI I DYTË
ABUZIMI ME POZITËN DOMINUESE
2.9. Hyrje................................................................................................................542.10. Një vështrim i përgjithshëm mbi abuzimin me pozitën dominuese ................542.11. Modernizimi i abuzimit me pozitën dominuese..............................................552.12. Vlerësimi i sjelljeve përjashtuese në Komunikimin e Komisionit..................562.13. Nocioni i abuzimit...........................................................................................622.14. Forma të veçanta të abuzimit me pozitën dominuese .....................................64
VI
KREU I TRETË
PËRQËNDRIMET DHE NDIHMAT SHTETËRORESEKSIONI I PARË
PËRQËNDRIMET
3.1. Hyrje................................................................................................................723.2. Vështrim i përgjithshëm mbi përqëndrimet ....................................................723.3. Rregullorja e parë Europiane e Përqendrimeve nr. 4064/1989. ......................743.4. Sfidat parë nga këndvështrimi i vitit 2004. .....................................................773.5. Rregullorja e Përqendrimeve nr. 139/2004 dhe rezultate të zbatimit të
saj në vite.........................................................................................................773.6. Përmasa europiane e përqendrimeve...............................................................813.7. Ndikimi i përqëndrimeve mbi konkurrencën midis shteteve anëtare..............823.8. Disa raste konkrete ndalimi përqendrimi. .......................................................83
SEKSIONI I DYTË
NDIHMAT SHTETËRORE
3.9. Hyrje................................................................................................................873.10. Një vështrim i përgjithshëm mbi ndihmat shtetërore ......................................873.11. Koncepti i ndihmës shtetërore.........................................................................893.12. Arkitektura e kontrollit në fushën e ndihmave shtetërore ...............................913.13. Kriteret për zbatimin e normativës të ndihmave shtetërore ............................913.14. Rregullorja nr. 800/2008 .................................................................................933.15. Evoluimi i ndihmave shtetërore ......................................................................943.16. Modernizimi i ndihmës shtetërore ..................................................................953.17. Ndikimi i rregullave të reja .............................................................................963.18. Me më shumë fleksibilitet vjen më shumë përgjegjësi ...................................973.19. Ç’farë ndodh me ndihmat që akoma janë subjekt i njoftimit..........................973.20. Ndihma me rëndësi të vogël (de minimis) ......................................................983.21. Ndarja në nivel lokal dhe në nivel kombëtar ..................................................993.22. Çfarë e bën një masë jo të ndaluar në tregun e Bashkimit Europian ............1003.23. Prioritetet kombëtare dhe Europiane në fushën e ndihmave shtetërore ........1003.24. Rregullorja për përjashtimin në bllok të ndihmave shtetërore ......................101
KREU I KATËRT
ZBATIMI I POLITIKËS SË KONKURRENCËS NË BASHKIMIN EVROPIAN
4.1. Hyrje..............................................................................................................1054.2. Institucione që zbatojnë të drejtën e konkurrencës në Bashkimin
Evropian. .......................................................................................................1054.3. Zbatimi i neneve 101 dhe 102 TFBE në Bashkimin Evropian. ....................1074.4. Modernizimi i të drejtës së konkurrencës - Rregullorja nr.1/2003. ..............1084.5. Rrjeti evropian i konkurrencës. .....................................................................1154.6. Proçedurat për kontrollin e përqendrimeve në hapësirën Evropiane. ...........1164.7. Vlerësimi substancial i përqendrimeve. ........................................................1194.8. Ndarja e rasteve mes Komisionit dhe Shteteve Anëtare. ..............................1204.9. Rishikimi gjyqësor. .......................................................................................1214.10. Rezultatet e punës për vlerësimin e përqendrimeve të planifikuara në
vite.................................................................................................................121
VII
4.11. Proçedurat e ndihmave shtetërore. ................................................................1234.12. Zhvillime të politikës së konkurrencës në vitin 2015. ..................................128
PËRFUNDIME ............................................................................................................ 136
BIBLIOGRAFIA.......................................................................................................... 136
ABSTRAKT ................................................................................................................ 162
VIII
Hyrje
Ky punim analizon zhvillimin dhe risitë më të fundit në politikën ekonkurrencës në Bashkimin Evropian. Për realizimin e këtij punimi jemi nisur nga:
Identifikimi i problematikave të studimit. Në kushtet që Shqipëria gëzontashmë statusin e vendit kandidat për anëtarësim në Bashkimin Evropian, lind nevojae analizës së politikave të Bashkimit Evropian dhe midis tyre të politikës sëkonkurrencës.
Kjo tematikë merr shkas nga fakti që Shqipëria është përfshirë në Proçesin eStabilizim Asociimit. Vendi ynë ka firmosur Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit, ecila ka hyrë në fuqi më datë 1 prill 2009. Nëpërmjet kësaj marrëveshjeje Shqipëriaështë impenjuar të përafrojë në mënyrë progresive legjislacionin e saj antitrust me atëtë Bashkimit duke ndërmarrë të gjitha reformat e nevojshme për të arritur standartet eBashkimit. Synimi i këtij punimi është të ofrojë një analizë sa më të plotë të politikëssë konkurrencës dhe zbatimit të saj në hapësirën evropiane duke marrë parasysh dhefaktin që marrëveshja e lartpërmendur, në nenin 71 të saj vendos detyrimin erespektimit të parimeve komunitare në fushën e konkurrencës.
Për të përmbushur qëllimin e këtij kërkimi, është përzgjedhur një qasjemetodologjike mikse, ku përfshihen:
Kërkimi doktrinar. Ky hap konsiston në rishikimin e literaturës në lidhje meobjektin e studimit. Zgjedhja e literaturës është shtrirë mbi një numër relativisht tëkonsiderueshëm autorësh ndërkombëtarë që përbëjnë zërat më të shquar të doktrinësEvropiane në këtë fushë si edhe mbi disa autorë vendas.
Metoda e analizës së legjislacionit. Legjislacioni bazë ku është përqëndruarpunimi përbëhet nga dispozita të Traktatit të Lisbonës, akte të miratuara ngainstitucionet e Bashkimit, vendime të Gjykatave Evropiane si dhe raste të praktikavetë Komisionit Evropian.
Metoda e kërkimit ndërdisiplinor. Proçesit të interpretimit dhe analizës sëlegjislacionit, kryesisht në rastet e paqartësisë së normave, i vijnë në ndihmë faktorë tëtjerë të jashtëm si analizimi i aspektit historik, kontekstit social dhe konkretisht, nëkëtë fushë, vjen në ndihmë studimi i kontekstit ekonomik. Në këtë punim në kreun eparë është përdorur kryesisht kjo metodë.
Përmes ndërthurjes së metodave të lartpërmendura tentohet të jepet një analizësa më e plotë dhe gjithpërfshirëse e politikës së konkurrencës në Bashkimin Evropian.
Kështu, ky punim është i strukturuar në katër kapituj. Kapitulli i parë është njëkapitull prezantues i cili analizon lindjen dhe bazat e dispozitave që mbrojnëkonkurrencën në Bashkimin Evropian. Historia e konkurrencës dhe mbrojtja e sajështë një fenomen jo i ri, si në hapësirën evropiane ashtu dhe në atë amerikane, pororigjina e politikës moderne të konkurrencës gjendet në fund të shekullit të XIX nëkontinentin amerikan.
Të parat kanë lindur ligjet antitrust kombëtare, por efektet juridike të tyre ishintë kufizuara vetëm mbi tregtinë brenda shtetit në fjalë. Këto ligje kanë shërbyer simodele të ligjit federal. Në vitin 1890, u adoptua ligji federal, Sherman Act. Ky ligjpërbën masën e parë të ndërmarrë nga Senati amerikan për të luftuar fenomenin etrust-it në nivel ndërshtetëror. Objektivi i disiplinave të para ishte mbrojtja esipërmarrësve të vegjël ndaj industrisë së madhe dhe përqendrimit të pushtetitekonomik në dorën e një subjekti të vetëm. Ishte e drejta e iniciativës ekonomike tëlirë që ngrihej në kriter frymëzues të këtyre normativave.
IX
E drejta e konkurrencës në kontinentin evropian fillimet i ka më të vonshmesesa e drejta amerikane e konkurrencës. Vonesa ndikohej nga fakti që në hapësirënevropiane nuk ekzistonte, në fakt, një treg i vetëm europian, por kishte shumë tregjekombëtare.
Rregullat e para antikonkuruese i gjejmë në Traktatin e Komunitetit të çelikutdhe qymyrgurit. Këto dispozita ishin neni 65 dhe neni 66, të cilat rregullonin të trejapraktikat tipike antikonkurruese që janë: marrëveshjet e ndaluara, abuzimi me pozitëndominuese dhe përqëndrimet. Ky moment përbën momentin në të cilin lind e drejtaevropiane e konkurrencës, mbikëqyrja e së cilës ju la Komunitetit të krijuar. Pikërishtky Komunitet është dhe institucioni i parë i cili drejton politikën e konkurrencës nëhapësirën evropiane.
Më tej dispozitat për mbrojtjen e konkurrencës, me përjashtim të një normativembi përqëndrimet, nuk munguan as në Traktatet e tjera si Traktati i Romës e deri tekTraktati për funksionimin e Bashkimit Evropian. Rregullimi mbi përqëndrimet do tështyhet në kohë dhe do të realizohet vetëm me Rregulloren 4064/1989.. Ky kre do tëanalizojë çështjet e mësipërme si dhe të tjera lidhur me normativën e sotme evropiane,themelimin e një tregu të brendshëm, analizën e arsyeve pse kemi nevojë për njëpolitikë të konkurrencës, kompetencën e Bashkimit Evropian në vendosjen erregullave të konkurrencës ku theksohet se Bashkimi Europian nuk është subjektorigjinal i të drejtës ndërkombëtare, por një subjekt sui generis, i cili disponon vetëmato pushtete që Shtetet anëtare kanë vendosur t’i japin, duke hequr dorë shprehimishtprej sovranitetit të tyre në këto sektorë. Neni 2 i Traktatit për funksionimin eBashkimit Evropian përcakton se ”kur Traktatet i japin Bashkimit kompetencëekskluzive në një fushë të caktuar, vetëm Bashkimi mund të miratojë legjislacion dheakte me fuqi ligjore detyruese, ndërsa Shtetet Anëtare mund ta bëjnë një gjë të tillëvetëm nëse këtë të drejtë ia jep Bashkimi ose për zbatimin e akteve të Bashkimit”.Neni 3 përcakton më tej se Bashkimi ka kompetencë ekskluzive në fushat e bashkimitdoganor; vendosjes së rregullave të konkurrencës, të nevojshme për funksionimin etregut të brendshëm; politikës monetare për Shtetet Anëtare, monedha e të cilave ështëEuro; fushën e ruajtjes së burimeve biologjike detare në kuadër të politikës sëpërbashkët për peshkimin dhe në fushën e politikës së përbashkët tregtare. Pra,Bashkimi Evropian ja ka rezervuar vetes kompetencën eskluzive për të vendosurrregulla të konkurrencës, të nevojshme për funksionimin e tregut të brendshëm. Sirrjedhojë edhe zbatimi i politikës së konkurrencës bëhet në nivel qëndror të BashkimitEvropian. Analiza vijon me tej me analizën e objektivave të politikës së konkurrencësnë Bashkimin Evropian, konkurrencën e lirë dhe të pashtrembëruar, burimet e sëdrejtës së konkurrencës, të cilat ndahen në norma të drejtës primare, të përmbajtura nëTraktatet themeluese dhe në protokollet relative, si dhe norma të së drejtës sëprejardhur të cilat përmbahen nga akte të numërta, tipike dhe atipike, të dala ngaKëshilli dhe nga Komisioni. Atyre iu bashkëngjiten marrëveshjet e numërtandërkombëtare dhe gjykimet akoma më të shumta të Gjykatës së Drejtësisë.
Më tej analizohen marrëdhëniet e politikës së konkurrencës me politikënekonomike dhe atë tregtare, në mënyrë që të evidentohen lidhjet e ngushta ndërmjetpolitikës së konkurrencës dhe politikave të tjera. Nuk mundej të lihej jashtë analizësgjithashtu dhe analiza ekonomike e konceptit të konkurrencës, pasi interpretimi dhezbatimi i rregullave të konkurrencës kërkon gjithashtu dhe zhvillimin e analizaveekonomike për të përcaktuar pasojat e sjelljeve të ndërmarjeve në treg apo modifikimetë aseteve strukturore të tregut. Në fakt, duket e pamundur të kuptohen aspektetthelbësore të së drejtës antitrust, në mungesë të disa nocioneve ekonomike.Konkurrenca përbën një fenomen ekonomik të analizuar nga shumë autorë duke nisur
X
nga Adam Smith. Ajo konfigurohet nga ekonomistët si një e mirë kolektive, ndaj dhemerr vlerë ideja që ajo duhet të jetë juridikisht e mbrojtur ndaj karteleve. Ky krembyllet me analizën e tregut përkatës. Kjo analizë paraqet një rëndësi themelore pasiçdo kufizim konkurrence analizohet duke pasur parasysh një treg të caktuar që ështëtregu përkatës. Përcaktimi i tij përbën një instrument të domosdoshëm për tëidentifikuar kufijtë e konkurrencës ndërmjet ndërmarrjeve.
Kreu i dytë emërtohet ”Marrëveshjet dhe abuzimi me pozitën dominuese”. Kykre ndahet në sy seksione. Seksioni i parë i dedikohet analizës së marrëveshjeve tëndaluara që përbëjnë praktikën e parë antikonkuruese të ndaluar nga Traktati përFunksionimin e Bashkimit Evropian (TFBE). Bëhet fjalë për marrëveshje të lidhuramidis dy apo më shumë ndërmarrjeve, të cilat cënojnë konkurrencën midis shteteveanëtare. Kjo praktikë është rregulluar që në Traktatin e Komunitetit të Çelikut dheQymyrgurit dhe asnjëherë nuk ka patur mëdyshje për faktin që kjo lloj praktike krijondëme për konkurrencën në treg. Në këtë seksion do të analizohen marrëveshjet bazuarnë tekstin e nenit 101 të TFBE-së.
Neni 101 TFBE përcakton se janë të ndaluara si të papajtueshme me tregun ebrendshëm: të gjitha marrëveshjet midis ndërmarrjeve, vendimet e shoqatave tëndërmarrjeve dhe praktikat e bashkërenduara të cilat mund të prekin tregtinë midisShteteve Anëtare dhe të cilat kanë si objekt ose pasojë të tyre pengimin, kufizimin oseshtrembërimin e konkurrencës brenda tregut të brendshëm dhe, në veçanti, ato të cilat:(a) vendosin drejtpërdrejt ose tërthorazi çmimet e shitjes e të blerjes ose çdo kushttjetër tregtimi; (b) kufizojnë ose mbajnë në kontroll prodhimin, tregjet, zhvilliminteknik ose investimet; (c) ndajnë tregjet ose burimet e furnizimit; (d) zbatojnë kushtejo të njëjta për transaksione të barasvlefshme me palë të tjera tregtare, duke i vendosurato në pozitë të pafavorshme konkurruese; (e) lidhjen e kontratave e kushtëzojnë mepranimin nga ana e palëve të tjera e detyrimeve shtesë të cilat, për nga natyra ose përnga përdorimi tregtar, nuk kanë lidhje me objektin e kontratave të tilla.
Çdo marrëveshje apo vendim i cili është i ndaluar në zbatim të këtij neni, ështëautomatikisht pa vlerë ligjore.
Por dispozitat e paragrafit 1 mund të deklarohen si të pazbatueshme në rast të: –çdo marrëveshjeje ose kategorie marrëveshjesh midis ndërmarrjeve, – çdo vendimiose kategorie vendimesh të shoqatave të ndërmarrjeve, – çdo praktike tëbashkërenduar ose kategorie praktikash të bashkërenduara, që kontribuon nëpërmirësimin e prodhimit ose shpërndarjen e mallrave, ose në nxitjen e përparimitteknik, ose ekonomik, duke u lejuar konsumatorëve të kenë një pjesë të drejtë tëpërfitimit që rrjedh prej kësaj, dhe që: (a) nuk vendos mbi ndërmarrjet në fjalëkufizime që nuk janë të domosdoshme për arritjen e këtyre objektivave; (b) nuk u jepndërmarrjeve mundësinë për ta eliminuar konkurrencën në lidhje me një pjesë tëkonsiderueshme të produkteve në fjalë.
Kjo dispozitë i ndalon ndërmarrjeve të lidhin marrëveshje, të vënë në jetëpraktika të bashkërenduara si dhe të ndjekin vendimet e grupimeve të ndërmarjeve qëkanë për objekt ose për efekt të ndalojnë, kufizojnë apo të shtrembërojnë lojën ekonkurrencës në tregun e brendshëm. Identifikohet si ndikim i konkurrencës si aiaktual ashtu dhe ai potencial. Sipas Gjykatës së Drejtësisë për të përcaktuar nëse njëmarrëveshje është e përputhshme me nenin 101 duhet të konsiderohen të gjithëelementët që konkurrojnë në ndikimin e tregtisë midis shteteve anëtare, si faktorët anti- konkurrues, si ato pro - konkurrues. Pra, ndikimi nuk kërkon domosdoshmërisht njëpasojë anti – konkuruese në treg. Për të nxjerrë përfundimet do të krahasohen pasojatnë treg para marrëveshjes me pasojat pas lidhjes së saj.
XI
Do të jenë objekt analize marrëveshjet vertikale dhe ato horizontale. Analiza etyre do të pasohet nga përjashtimet nga ndalimi si dhe nga figurat e veçanta tëmarrëveshjeve të rradhitura nga legjislatori evropian në nenin 101(1). Ndërsa në lidhjeme përjashtimet nga ndalimi do të analizohen në këtë kre mënyrat sesi përcaktohenpërfitimet, në aspektin e konkurrencës, të krijuara nga marrëveshja në fjalë dhe do tëvlerësohet nëse këto pasoja pozitive janë më të mëdha se ndikimi negativ imarrëveshjes mbi konkurrencën në treg. Qëllimi i zbatimit të paragrafit të tretë tënenit 101 është që, të lejojë që marrëveshjet të cilat janë në kundërshtim mepërcaktimet e paragrafit të parë, të përjashtohen nga ndalimi nëse ato janë në gjendjetë gjenerojnë përfitime që mbizotërojnë mbi kufizimet e konkurrencës. Gjendemi paranjë peshoreje ku përfitimet e një marrëveshjeje balancohen nga pasojat kufizuese tësaj. Objekt analize në këtë kre do të jenë gjithashtu dhe disa vendime të KomisionitEvropian dhe të Gjykatës së Drejtësisë.
Seksioni i dytë do të analizojë “abuzimin me pozitën dominuese”. Traktati mbifunksionimin e Bashkimit Evropian përcakton në nenin 102 të tij se “Ndalohet çdoabuzim nga ana e një ose më shumë ndërmarrjeve i pozitës dominuese brenda treguttë brendshëm ose në një pjesë të konsiderueshme të tij si i papajtueshëm me tregun ebrendshëm, për aq sa mund të prekë tregtinë midis Shteteve Anëtare. Në veçanti, njëabuzim i tillë mund të konsistojë në: (a) vendosjen, drejtpërdrejt ose tërthorazi, tëçmimeve të padrejta të çmimeve të shit - blerjes ose të kushteve të tjera të padrejta tëtregtimit; (b) kufizimin e zhvillimit të prodhimit, tregjeve ose teknikës, në dëm tëkonsumatorëve; (c) zbatimin e kushteve jo të ngjashme për transaksione tëbarasvlefshme me palë të tjera tregtare, duke i vendosur ato në pozitë të pafavorshmekonkurruese; (d) kushtëzimin e lidhjes së kontratave me pranimin nga ana e palëve tëtjera e detyrimeve shtesë të cilat, për nga natyra ose për nga përdorimi tregtar, nukkanë lidhje me objektin e kontratave të tilla”. Abuzimi me pozitën dominuese përbënpraktikën e dytë antikonkuruese të rregulluar nga vetë Traktati. Në këtë seksion do tëtë zhvilloj një analizë sa më të plotë të kësaj sjellje antikonkurruese duke u ndalur nëanalizën e pozitës dominuese, rastet e abuzimit më pozitën dominuese si dheudhëzimin e Komisionit Evropian mbi zbatimin e nenit 102 ndaj sjelljeve abuzive mekarakter përjashtues.
Analiza do të nisë me konstatimin se nuk është e ndaluar mbajtja e një pozitedominuese apo dhe vetë krijimi i një monopoli, por ndalohen vetëm abuzimet me këtëpozitë të papajtueshëm me tregun e brendshmëm. Por, nuk mund të kemi abuzimnëqoftëse nuk kemi pozitë dominuese. Mbajtja e një pozite dominuese do të thotë qëndërmarrja përkatëse ka një përgjegjësi të veçantë, që duhet të konsiderohet rast pasrasti. Në këtë drejtim sjelljet e ndaluara që përmban neni 102 do të konsiderohen sipraktika antikonkurruese vetëm në rastet kur ato kryhen nga një ndërmarrje në pozitëdominuese. Do të analizohet përkufizimi i pozitës dominuese i përcaktuar nga Gjykatae Drejtësisë si dhe nga Komisioni Evropian.
Neni 102 i Traktatit përbën një dispozitë e cila është shoqëruar me jurisprudencëtë Gjykatës së Drejtësisë, por jo me një legjislacion të pasur dytësor, siç ka ndodhurme nenin 101. Në fakt gjithmonë ndërmarrjet për të kuptuar nëse sjellja e tyre mund tëpërbënte një abuzim me pozitën dominuese apo edhe për të kuptuar nëse fuqia e tregutqë ato mbanin ishte e tillë që ndërmarrja të cilësohej në pozitë dominuese dhe si e tillëtë ishte subjekt i përgjegjësisë së veçantë, duhet të orientoheshin midis vendimeve tëGjykatës së Drejtësisë. Në vitin 2008, Komisioni Evropian ndërmerr një iniciativë qëduhet përgëzuar. Vendos të përcaktojë në një udhëzim prioritetet e tij në zbatimin enenit 82 të Traktatit të Komunitetit Evropian ndaj sjelljeve abuzive të ndërmarrjevedominuese që kanë për qëllim përjashtimin e konkurrentëve nga tregu. Bëhet fjalë për
XII
një komunikim mbi kriteret thelbësore të zbatimit të normativës evropiane në mbrojtjetë konkurrencës. Do të analizohen arsyet që shtynë Komisionin të nxirrte udhëziminnë fjalë. Do të analizohet gjithashtu politika e re që ky udhëzim përcakton. Më tej kykre do të mbyllet me analizën e formave të veçanta të abuzimit me pozitën dominuese.
Kreu i tretë i dedikohet analizës së përqëndrimeve dhe ndihmave shtetërore.Edhe ky kre ndahet në dy seksione. Seksioni i parë analizon përqëndrimet. Me terminpërqëndrim kuptohet ai fenomen ekonomik në të cilin dy apo më shumë ndërmarrjeshkrihen mes tyre apo përthithen nga një ndërmarrje tjetër. Ky fenomen fiton rëndësipër të drejtën e konkurrencës në rastet kur proçesi i përqëndrimit çon në uljen esubjekteve ekonomikë të cilët janë aktivë në një sektor të caktuar, situatë që mund tëçojë në një shtrembërim të tregut.
Fenomeni i përqëndrimeve është një fenomen, i cili ka lindur si një nevojë endërmarrjeve për të gjetur një mënyrë për të shmangur ndalimet e përcaktuara ngarregullat e konkurrencës. Në këtë seksion analiza nis nga rregullorja e parë epërqëndrimeve nr. 4064, e cila u miratua vetëm në vitin 1989, më datë 21 dhjetor. Nëkëtë seksion analizohen arsyet që ndikuan në vonesën kaq të madhe në miratimin enjë normative kaq të rëndësishme, objektivat kryesore të rregullores si dheparashikimet që ajo përmban, ndryshimet në rregullore përmes rregullores nr.1310/97. Objekt analize do të jenë gjithashtu dhe mangësitë në këtë rregullore, të cilatpërbëjnë dhe arsyet kryesore që çuan në miratimin e rregullores nr.139/2004.
Qëllimi kryesor i kësaj të fundit ishte arritja e një “qasje më ekonomike” përkontrollin e përqendrimeve. Rregullorja e re e ka ndryshuar disiplinën epërqëndrimeve. Një përqëndrim do t’i nënshtrohet kontrollit nga ana e KomisionitEvropian vetëm nëse ai ka përmasë komunitare. Pra, kjo përmasë përbën kriterin përndarjen e kompetencave mes autoriteteve kombëtare dhe Komisionit. Kriterikuantifikohet duke përdorur një prag në funksion të xhiros, përtej së cilës përqendrimimund të konsiderohet se është me përmasë europiane. Rregullorja parashikon disapragje, të cilat lejojnë të bëhet dallimi nëse operacioni ka përmasë europiane. Tëgjitha këto çështje dhe të tjera do të analizohen në këtë seksion, i cili mbyllet meanalizën e disa rasteve konkrete ndalimi përqendrimi në hapësirën evropiane.
Seksioni i dytë i dedikohet ndihmave shtetërore. Traktati për funksionimin eBashkimit Evropian rregullon ndihmat shtetërore në Titullin VII të emërtuar“Rregullat e përbashkëta për konkurrencën, tatimet dhe përafrimin e legjislacionit”, nëseksionin e dytë të kreut të parë i emëruar ky i fundit “Rregullat për konkurrencën”.
Më konkretisht Traktati i dedikon ndihmave shtetërore 3 dispozita, të cilatpërmbajnë rregulla të cilat i drejtohen shteteve anëtare, ndryshe nga rregullat që kemianalizuar deri tani, të cilat i drejtohen ndërmarrjeve.
Rregullimi i ndihmave shtetërore plotëson normativën për mbrojtjen ekonkurrencës në treg. Siç pohon Neliee Kross, në mungesë të rregullave mbi ndihmatshtetërore, qeveritë do të ishin të tentuara që t’i jepnin ndihma ndërmarrjeve dheefekti do të ishte dobësimi i mëtejshëm i ekonomisë evropiane. Ndërmarrje shumë tëshëndetshme do të ishin të detyruara të dilnin nga tregu vetëm sepse konkurrentët etyre përfitojnë ndihma shtetërore të padrejta dhe kjo gjë nuk është e ndershme.
Rregullat e ndihmës shtetërore i drejtohen shteteve. Ato kufizojnë lirinë eqeverive, madje dhe të parlamenteve, për të dhënë përfitime financiare për sektorë tëcaktuar të ekonomisë së tyre, pavarësisht nga teknika që mund të përdoret, dukepërfshirë taksat dhe sigurimet shoqërore. Prandaj, kontrolli i ndihmës shtetërore ështënë ndërveprim dhe lidhje të ndjeshme me sovranitetin kombëtar. Kontrolli i ndihmësshtetërore është diçka Unike për Bashkimin.
XIII
Rregullat për ndihmën shtetërore lindin nga nevoja që në një sistem ekonomietregu loja e lirë e konkurrencës midis ndërmarrjeve në treg duhet të respektohet jovetëm nga ndërmarrjet private, por edhe nga pushteti publik, i cili nuk mundet nëparim që të ndërhyjë në këtë lojë duhe favorizuar apo paragjykuar një ndërmarrje nëdëm apo në përfitim të një tjetre.
Pikërisht ky është parimi i shprehur edhe nga neni 107 i TFBE-së, i cilipërcakton se në përgjithësi ndihmat shtetërore konsiderohen të papajtueshme metregun e brendshëm (dhe rrjedhimisht të ndaluara) duke përjashtuar nga kjopapajtueshmëri vetëm ndihmat e specifikuara në të njëjtën dispozitë. Pra, jo të gjithatipologjitë e ndihmave të shteteve konsiderohen të papajtueshme me tregun ebrendshëm. Traktati rradhit tipologji ndihmash që mund apo konsiderohen tëpajtueshme me tregun e brendshëm, të cilat janë objekt analize në këtë punim. Në këtëkre do të analizohet koncepti i ndihmës shtetërore, fakti që kjo ndihmë përbën njëtipar unik të Bashkimit Evropian. Ndihma shtetërore rregullohet nga KomisioniEuropian dhe në brendësi të tij nga Drejtoria e Përgjithshme e Konkurrencës. Janëvendet anëtare që kanë detyrimin të raportojnë të gjitha masat e ndërmarra pranëKomisionit dhe të presin më pas miratimin e këtij të fundit pasi masat mund tëimplementohen vetëm pas aprovimit në nivel të bashkimit Europian. Gjendemipërpara një monopoli të Komisionit në lidhje me ndihmat shtetërore. Do të jenë objektanalize kriteret për zbatimin e normativës të ndihmave shtetërore, rregullorja nr.800/2008 që përbën rregulloren e parë të përjashtimeve të ndihmave shtetërore si dheevoluimi i ndihmave shtetërore. Më tej punimi do të përqëndrohet në miratimin e njëpakete madhore reformash të quajtur Modernizimi i Ndihmës Shtetërore. Kjo reformëpërbën një ndryshim në mënyrën e menaxhimit dhe zbatimit të politikës së shteteveanëtare të Bashkimit. Një ndër gurët themelorë të reformës është “rregullorja përpërjashtim në bllok”, e cila thjeshtëzon proçedurat e dhënies së ndihmave nga Shtetetanëtare, duke i autorizuar disa kategori ndihmash pa qenë i nevojshëm një njoftim ityre në Komision. Kjo rregullore do të analizohet në mënyrë të detajuar në punim.
Kreu i katërt analizon mënyrën sesi zbatohet politika e konkurrencës nëBashkimin Evropian. Analiza do të nisë me një vështrim të institucioneve që kanë përdetyrë zbatimin e normativës antitrut ku rol dominues ka Komisioni Evropian dheGjykata Evropiane e Drejtësisë e më pas do të përqëndrohet në katër çështje kryesore.
E para lidhet më zbatimin e nenit 101 të Traktatit të Funksionimit të BashkimitEvropian. Lidhur më këtë pjesë do të analizohet rregullorja nr.17/62 që përbën dherregulloren e parë të zbatimit të neneve 85 dhe 86 të Traktatit të Komunitetitekonomik evropian, arsyet sesi u arrit në miratimin e kësaj rregullore, shkaqet që çuannë nevojën e rishikimit të saj. Më tej vijohet me analizën e rregullores nr. 1/2003 qëndryshon aspektet e zbatimit të politikës së Bashkimit. Kjo është dhe arsyeja që nëhapësirën e Bashkimit kjo rregullore identifikohet edhe si modernizim i të drejtës sëkonkurrencës. Ajo mbart disa risi, të cilat analizohen në punim. Meriton të përmendetmënyra sesi zbatohet normativa nga Komisioni Evropian, politika e gjobave dhe rrjetievropian i konkurrencës. Ky rrjet përbën një nga aspektet më të rëndësishme tëlegjislacionit të ri të Bashkimit dhe pikë referimi në përcaktimin e fushave tëbashkëpunimit dhe parimeve të funksionimit të rrjetit.
Çështja e dytë mbi të cilën përqëndrohet ky kre është proçedura e zbatimit tëpërqëndrimeve me përmasa komunitare. Nga viti 1990 deri në vitin 1999 Komisionika marrë rreth 1200 njoftime përqëndrimi, por vetëm në 11 prej tyre Komisioni kandaluar veprimet e përqëndrimit duke i konsideruar antikonkurruese. Këto raste do tëjenë objekt analize në këtë punim. Rregullorja nr. 139/2004 ka riorganizuar strukturëne propozuar në rregulloren e mëparshme si dhe ka sjellë risi në lidhur me veprimet e
XIV
kontrolleve të përqëndrimeve. Disiplina e re është objekt analize në këtë kapitull, i cilido të trajtojë krahas kompetencave të Komisionit evropian edhe mekanizmat ebashkëpunimit dhe të kontrollit midis Komisionit evropian dhe Autoritetevekombëtare.
Rregullorja e përqendrimeve parashikon një proçedurë kontrolli mjaft tëkomplikuar. Sistemi bëhet i dyfishtë në varësi të operacionit. Parashikohet njëproçedurë normale ose proçedurë e thjeshtuar. Eshtë për t’u theksuar që kur flitet përpërmirësime në këtë fushë, ato ndjekin logjikën e lehtësimit të detyrimeve që rrjedhinnga afatet, hetimi dhe nga dhënia e dënimit. Për vlerësimin e përqendrimeveKomisioni mban parasysh nevojën për të mbrojtur dhe zhvilluar konkurrencënefektive në tregun e brendshëm, duke pasur parasysh strukturën e të gjitha tregjeve tëinteresuara si dhe konkurrencën aktuale ose potenciale të ndërmarrjeve që veprojnëbrenda ose jashtë hapësirës së BE-së. Do të jenë objekt analize të dyja llojet eproçedurës si dhe rastet kur zbatohet njëra apo tjetra, mënyra sesi bëhet vlerësimisubstancial i përqëndrimit i bazuar mbi testin thelbësor, alokimin e rasteve mesKomisionit dhe Shteteve Anëtare, rishikimin gjyqësor si dhe rezultatet e punës përvlerësimin e përqendrimeve ndër vite.
Çështja e tretë mbi të cilën bazohet ky kre lidhet me proçedurat për ndihmatshtetërore, të cilat janë të rregulluara në mënyrë të detajuar në Traktatin përfunksionimin e Bashkimit Evropian dhe nga disa akte dytësore. Neni 108 përcakton seKomisioni, në bashkëpunim me Shtetet Anëtare, i mban në shqyrtim të vazhdueshëmtë gjitha sistemet e ndihmës që ekzistojnë në këto Shtete. Ai u propozon këtyre tëfundit masat e duhura që janë të nevojshme për zhvillimin progresiv ose funksionimine tregut të brendshëm.
Janë parashikuar dy mënyra zbatimi të dispozitës së mësipërme që janë:proçedura e thjeshtuar dhe ajo normale. Kjo e fundit ndahet në dy faza zbatimi. Do tëanalizohen të gjitha hapat e këtyre proçedurave si dhe çështje të tjera si kompetenca egjyqtarëve në lidhje me ndihmat shtetërore.
Çështja e fundit e cila mbyll këtë kre trajton zhvillimet e politikës sëkonkurrencës në vitin 2015. Evropa ka sfidat e saj dhe politika e konkurrencës luannjë rol të rëndësishëm në adresimin e këtyre sfidave. Veprimtaritë e realizuara në vitin2015 në sektorin e konkurrencës kanë kontribuar dukshëm në realizimin e një sërëprioritetesh kryesore politike të Komisionit Evropian të tilla si promuovimi ipunësimit, rritja dhe investimet, krijimi i një tregu të vetëm dixhital si dhe i njëBashkimi të energjisë. Politika e konkurrencës në BE është fokusuar gjatë vitit 2015kryesisht në disa prioritete të cilat janë objekt analize në punim.
Në mbyllje të punimit, parashtrohen përfundimet lidhur me çështjet e trajtuara.
1
KREU I PARË
1. HYRJE NË TË DREJTËN DHE POLITIKËN E KONKURRENCËS
1.1. Lindja dhe zhvillimi i konkurrencës dhe politikës së konkurrencës nëShtetet e Bashkuara të Amerikës
Historia e konkurrencës dhe mbrojtja e saj është një fenomen jo i ri, si nëhapësirën evropiane ashtu dhe në atë amerikane.
Origjina e politikës moderne të konkurrencës gjendet në fund të shekullit të XIXnë kontinentin amerikan. Ajo lind kryesisht si një reagim ndaj formimit të trusteve1.
Kjo periudhë kohore u karakterizua nga një paqëndrueshmëri çmimesh dherënie ekonomike, për arsye të faktorëve makroekonomik të cilat krijuan destabilitet nësektorin e shërbimeve. Për këtë arsye ndërmarrjet shpesh përpiqeshin që t’ikundërpërgjigjeshin luftës së çmimeve dhe destabilitetit të tregut duke lidhurmarrëveshje mbi çmimet të tilla si fiksim i çmimeve të larta, marrëveshje këto të cilati mundësonin ndërmarrjet të mbanin çmime të larta.
Trustet kontrollonin sektorë të tërë të ekonomisë, si hekurudhat, vajin, çelikundhe sheqerin. Dy nga trustet më të famshme ishin US steel dhe Standard Oil. Trustetkrijonin monopole që kontrollonin kërkesën e tregut lidhur me furnizimin e produkt-ittë tyre si dhe çmimin e tij.
Ekzistenca e një shoqërie të vetme që ka kontrollin e një industrie të tërë, bënteqë në këtë sektor të mos kishte konkurrencë dhe bizneset e vogla si dhe konsumatorëtnuk kishin zgjedhje mbi produktin që donin të blenin. Në këtë mënyrë çmimet u rritëntej mase dhe askush nuk mendonte më për cilësinë e produkteve, por vetëm përshitjen e tyre.
Duke mos patur konkurrentë dhe duke patur blerës të sigurt, ndërmarrja nukkishte asnjë shtysë për të investuar në sektorin në fjalë me qëllimin e rritjes së cilësisësë produktit.
Duhet të kemi të qartë që organizimi i karteleve dhe trusteve nëse nga njëra anëndikonin në forcimin e ekonomisë së ndërmarrjeve nënshkruese, nga ana tjetër atoçonin në krijimin e dëmeve jo vetëm për konsumatorin final, i cili është përfituesi iproduktit final, por gjithashtu të dëmtuar rezultonin dhe ndërmarrjet e vogla dhe tëmesme, të cilët përdornin produktet e sektorëve kartel si input të tyre.
Në këtë periudhë, si rrjedhojë e krijimit të trusteve, publiku u zemërua dhekërkoi që qeveria të vepronte për t’i dhënë drejtim situatës. Pikërisht reagimet ekonsumatorëve, fermerëve dhe bizneseve të vogla ndikuan në krijimin e ligjeveantitrust2.
1 Shih Pearce D. W., "Dictionary of modern economics", 1989, fq. 17, i cili jep këtë përkufizim:"Antitrusti është një term në legjislacionin amerikan që përdoret për të kontrolluar rritjen e pushtetit tëushtruar nga subjektet në treg. Termi lidhet jo vetëm me politikën antimonopol, por edhe me politikatshtrënguese që aplikohen nga subjekte apo grupe subjektesh që bashkëpunojnë. Në SHBA qëllimi përtë zotëruar pozitë monopol përmes blerjes apo bashkimit, dhe ushtrimi i aktivitetit përmes praktikavejonormale të sipërmarrjes, është deklaruar i paligjshëm. Kur thuhet politika apo praktika shtrënguesekemi parasysh sjellje të tilla si diskriminimi në çmim, çmimi udhëheqës, ekskluzivitet në tregti".2 Lador-Lederer J. J., Capitalismo mondiale e cartel tedeschi tra le due guerre, Firenze, Giulio Enaudieditore, 1959.
2
Qëllimet e këtyre ligjeve ishin mbrojtja e konsumatorëve dhe nxitja ekonkurrencës në treg3.
Të parat kanë lindur ligjet antitrust kombëtare, por efektet juridike të tyre ishintë kufizuara vetëm mbi tregtinë brenda shtetit në fjalë4. Këto ligje ka shërbyer simodele të ligjit federal.
Në vitin 1890, u adoptua ligji federal, Sherman Act5. Ky ligj përbën masën eparë të ndërmarrë nga Senati amerikan për të luftuar fenomenin e trust-it në nivelndërshtetëror.
Ligji mori emrin e kryetarit të komisionit financiar të senatit i cili ishte dheMinistër thesari.
Në Shtetet e Bashkuara, ishin formacionet monopoliste private ato qëpërfaqësuan armiqtë e deklaruar të konkurrencës së lirë, dhe ishte kundër tyre që ukundërvunë mbështetësit e parimit për një sipërmarrje të lirë në një treg të lirë.Objektivi i disiplinave të para ishte mbrojtja e sipërmarrësve të vegjël ndaj industrisësë madhe dhe përqendrimit të pushtetit ekonomik në dorën e një subjekti të vetëm.Ishte e drejta e iniciativës ekonomike të lirë që ngrihej në kriter frymëzues të këtyrenormativave6.
Sipas Sherman Act: “Çdo kontratë, kombinim i formës së trusteve ose më gjerë,konspiracion, kufizim në tregti ose treg ndërmjet disa shteteve ose me shtete të huaja,deklarohet i papajtueshëm më ligjin”. Kështu, firmat që donin të koordinonin çmimetkishin si opsion të bashkoheshin në një firmë të vetme duke mos u prekur kështu ngaSherman Act.
Sherman Act përbëhej nga dy pjesë. Pjesa e parë e këtij akti ndalon kontratatdhe kombinimet, të cilat kufizojnë tregtinë dhe përcakton masa për ata të cilët eshkelin ligjin. Pjesa e dytë ndalon monopolet dhe përpjekjet për të krijuar monopolbrenda Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe pjesës tjetër të botës.
Në ditët e sotme ligji antitrust ka ndryshuar shumë nga ai i shekullit të XIX. Atobashkime që atëherë konsideroheshin si të ligjshme dhe i përshtateshin kushteve tëtregut, duke filluar nga vitet ‘40 konsiderohen si të paligjshme. Ndryshimetpërforcuan idenë se tregu duhet të lihej i lirë dhe se duhej të ishte ai vetë që duhej tëzgjidhte firmat më të mira dhe të afta për të konkuruar.
Akti Clayton përbën një ligj tjetër, i cili shërbeu për të plotësuar normativënantitrust në SHBA. Ai u miratua në vitin 1914 dhe rregullonte fenomenin epërqëndrimeve midis ndërmarrjeve. Ky i fundit kishte filluar të përdorej ngandërmarrjet të cilat kishin kuptuar që përqëndrimi përbënte një mënyrë për tëkontrolluar çmimet dhe prodhimin. Kështu në vend që të formonin trust-in, i cilirezultonte tashmë i ndaluar, ndërmarrjet konkurrente zgjidhnin të bashkoheshin në njëndërmarrje të vetme7
Më tej normativa u plotësua me Federal Trade Commission (FTC) Act (1914), inxjerrë nga Kongresi Amerikan, përmes të cilit krijohej agjencia federalembikëqyrëse mbi praktikat e padrejta midis ndërmarrjeve. Kjo agjenci kishteautoritetin për të kryer hetime dhe për të ndaluar metodat e pandershme të
3 Shiko për më gjatë: https://www.consumer.ftc.gov/sites/default/files/games/off-site/youarehere/pages/pdf/FTC-Competition_Antitrust-Laws.pdf4 Shiko për më gjatë: https://www.ourdocuments.gov/doc.php?flash=true&doc=515http://www.antitrustupdate.com/statutes/shermanact/st-sherman1-4.html6 Katro E., “Lindja dhe rëndësia e rregullave të konkurrencës në Bashkimin Europian”, botuar nëRevistën e Fakultetit të Drejtësisë së Universitetit të Tiranës, Studime Juridike, nr. 2, 2010.7 Mbi tekstin e këtij akti shiko: https://archive.org/stream/jstor-74/74_djvu.txt dhehttp://gwclc.com/Library/America/USA/The%20Clayton%20Act.pdf
3
konkurrencës dhe praktikat mashtruese8. Do të jetë kjo agjenci e cila do të kujdesetpër zbatimin e politikës së konkurrencës në nivel federal. Me krijimin e kësaj agjencienis dhe zbatimi efektiv i politikës së konkurrencës në Shtetet e Bashkuara.
E drejta antitrust e Shteteve të bashkuara përmban disiplinën njëkohësisht më tëvjetër dhe më të zhvilluar të sistemeve juridike botërore9.
1.2. Lindja dhe zhvillimi i konkurrencës dhe politikës së konkurrencës nëEvropë
E drejta e konkurrencës, në kontinentin evropian, fillimet i ka më të vonshmesesa e drejta amerikane e konkurrencës. Vonesa ndikohej nga fakti që në hapësirënevropiane nuk ekzistonte, në fakt, një treg i vetëm europian10, por kishte shumë tregjekombëtare.
Qëllimi i shteteve, kryesisht i tri fuqive ekonomike europiane më të mëdha11
nuk ishte që të zhvillonin një treg europian. Ata, në të kundërt, kishin një objektiv tëvetëm që ishte arritja e kontrollit të tërë ekonomisë europiane, njëri kundër tjetrit.
Në këto kushte, rezultonte tejet e vështirë vendosja e rregullave mbikonkurrencën në nivel ndërshtetëror. Pra kusht i domosdoshëm ishte krijimi i njëtregu të përbashkët, në mbrojtje të së cilit do të krijoheshin rregullat.
Kjo situatë zgjati deri pas luftës së dytë botërore kur nisën zhvillimet e shumtanë shumë drejtime e sidomos në fushën e ekonomisë (industrisë së rëndë,hekurudhave, elektricitetit, ujit, shëndetit dhe të shumë sektorëve të tjerë – monopolenatyrore12).
Më konkretisht do të ishin zhvillimet në sektorin e çelikut që do të shpinin drejtdëshirës dhe këmbënguljes për të krijuar një sistem menaxhimi të këtij sektori delikat.
Qëllimi ishtë krijimi i një organizate ekonomike që do të administrohej nga njëorgan mbikombësh në mënyrë të pavarur nga Shtetet anëtare. Ky qëllim u realizua më18 prill 1951, me firmosjen në Paris të Traktatit13 të Komunitetit Europian të Karbonitdhe të Celikut, i cili hyri në fuqi më 23 korrik 1952 dhe ngeli në fuqi deri më 23korrik 2002 duke mos u rinovuar më pas, pasi normat e tij në përfundim të afatit upërthithën nga Traktati i Komunitetit Europian.
Ky traktat krijonte atë që kishte munguar deri në atë moment, tregun epërbashkët midis disa shteteve, edhe pse ky treg ishte i kufizuar në sektorin e çelikut.Kemi të bëjmë me një moment mjaft të rëndësishëm edhe nga pikëpamja politike pasime krijimin e këtij tregu vendet anëtare hiqnin dorë nga sovraniteti i tyre në sektorin eçelikut duke i kaluar këtë sovranitet Komunitetit të sapokrijuar.
Në Traktat, në mbrojtje të tregut të përbashkët, u parashikuan dy dispozitaantitrust, neni 65 dhe neni 66, të cilat rregullonin të treja praktikat tipike
8 Mbi tekstin e këtij akti shiko: https://www.ftc.gov/enforcement/statutes/federal-trade-commission-act9 Katro E., “Lindja dhe rëndësia e rregullave të konkurrencës në Bashkimin Europian”, cituar më lart.10 Ndërkohë që në Shtetet e Bashkuara, në kohën kur lind e drejta e konkurrencës, ekzistonte një treg ipërbashkët.11 Franca, Gjermania dhe Britania e Madhe.12 Shih 2Depoorter Ben W.F, "5400: Regulation of natural monopoly”, marrë nga BouckaertBoudewijn, De Gëst Gerrit, "Encyclopedia of Law and Economics", volume III "The Regulation ofContracts", Elgar E., 2000, Great Britain, fq. 498. Monopoli natyror, i cili ekziston në një industri kunjë subjekt i vetëm mund të prodhojë aq sa të furnizojë tregun me një kosto për njësi më të ulët se sa dobënin dy apo më shumë subjekte.13Ndërmjet Belgjikës, Italisë, Gjermanisë, Francës, Luksemburgut dhe Hollandës.
4
antikonkurruese që janë: marrëveshjet e ndaluara, abuzimi me pozitën dominuese dhepërqëndrimet.
Ky moment përbën momentin, në të cilin lind e drejta evropiane ekonkurrencës, mbikëqyrja e së cilës ju la Komunitetit të krijuar. Pikërisht kyKomunitet është dhe institucioni i parë, i cili drejton politikën e konkurrencës nëhapësirën evropiane.
Por politika e konkurrencës pati zhvillime të mëtejshme me firmosjen nga ana evendeve të Bashkësisë Ekonomike Evropiane në vitin 1957 (6 shtetet anëtare) tëTraktatit të Romës - Traktatit formues të Komunitetit Ekonomik Europian. Në këtëTraktat konkurrenca e shëndoshë është konsideruar si element esencial në krijimin etregut të lirë nga dëmtimet e tregut.
Qëllimet e Komunitetit të porsalindur ishin: 1) ruajtja e paqes; 2) zhvillimi iharmonizuar i veprimtarive ekonomike në bashkësinë e Komunitetit; 3) shtrirja evazhdueshme dhe e ekuilibruar; 4) qëndrueshmëria në rritje; 5) përmirësimi gjithnjë emë i shpejtë i standartit të jetesës dhe 6) marrëdhëniet më të ngushta ndërmjetshteteve anëtare. Traktati parashikonte mjetet për të arritur këto objektiva të cilatidentifikoheshin me krijimin e një tregu të përbashkët dhe me përafrimin e politikaveekonomike të Shteteve anëtare.
Lindja e një tregu të përbashkët kishte një rëndësi themelore, pasi shënontelindjen e një “të mire të përbashkët” për Shtetet europiane që nuk do të ishte më ikufizuar në një sektor të vetëm të industrisë dhe ku ndërmarrjet do të kishinmundësinë e kryerjes së veprimtarisë së tyre në konkurrencë të plotë, në kushtebarazie, pa qenë të diskriminuara mbi baza kombësie14.
Por edhe ky Traktat e kishte një të ”metë” se ndryshe nga pararendësi, ai nukrregullonte fenomenin e përqëndrimeve midis ndërmarrjeve. Ky rregullim do tështyhet në kohë dhe do të realizohet me Rregulloren 4064/198915.
Pas viteve 90, me ndryshimet që ndodhën në vendet e Evropës Lindore dheJuglindore dhe sidomos me kalimin e tyre në ekonominë e tregut, u bë edomosdoshme që edhe këto vende të përshtatnin dhe zbatonin rregullat ekonkurrencës, jo vetëm në sektorin privat të ekonomisë, që sapo kishte filluar tëkrijohej, por edhe në atë shtetëror që duhej të përshtatej me rregullat e reja tëekonomisë së tregut.
1.3. Normativa evropiane në ditët e sotme
Në nivel të Bashkimit Evropian konkurrenca mbrohet nga disa dispozita tëTraktatit për funksionimin e Bashkimit Evropian (101 - 109). Këto rregulla i gjejmënë titullin VII të emërtuar: “rregullat e përbashkëta për konkurrencën, tatimet dhepërafrimin e legjislacionit”, në kreun e parë që titullohet “rregullat për konkurrencën”dhe seksioni përkatës titullohet “rregullat që zbatohen për ndërmarrjet”.
Neni 101 përcakton se janë të ndaluara, si të papajtueshme me tregun ebrendshëm: të gjitha marrëveshjet midis ndërmarrjeve, vendimet e shoqatave tëndërmarrjeve dhe praktikat e bashkërenduara, të cilat mund të prekin tregtinë midisShteteve Anëtare dhe të cilat kanë si objekt ose pasojë të tyre pengimin, kufizimin oseshtrembërimin e konkurrencës brenda tregut të brendshëm dhe në veçanti ato të cilat:
14 Katro E., cituar më lart.15 Për tekstin e kësaj rregulloreje shiko: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31989R4064:EN:HTML
5
(a) vendosin drejtpërdrejt ose tërthorazi çmimet e shitjes e të blerjes ose çdo kushttjetër tregtimi; (b) kufizojnë ose mbajnë në kontroll prodhimin, tregjet, zhvilliminteknik ose investimet; (c) ndajnë tregjet ose burimet e furnizimit; (d) zbatojnë kushtejo të njëjta për transaksione të barasvlefshme me palë të tjera tregtare, duke i vendosurato në pozitë të pafavorshme konkurruese; (e) lidhjen e kontratave e kushtëzojnë mepranimin nga ana e palëve të tjera e detyrimeve shtesë, të cilat për nga natyra ose përnga përdorimi tregtar nuk kanë lidhje me objektin e kontratave të tilla.
Çdo marrëveshje apo vendim, i cili është i ndaluar në zbatim të këtij neni, ështëautomatikisht pa vlerë ligjore.
Më tej paragrafi i dytë përcakton se dispozitat e paragrafit 1 mund të deklarohensi të pazbatueshme në rast të: – çdo marrëveshjeje ose kategorie marrëveshjesh midisndërmarrjeve, – çdo vendimi ose kategorie vendimesh të shoqatave të ndërmarrjeve, –çdo praktike të bashkërenduar ose kategorie praktikash të bashkërenduara, qëkontribuon në përmirësimin e prodhimit ose shpërndarjen e mallrave, ose në nxitjen epërparimit teknik, ose ekonomik duke u lejuar konsumatorëve të kenë një pjesë tëdrejtë të përfitimit që rrjedh prej kësaj, dhe që: (a) nuk vendos mbi ndërmarrjet nëfjalë kufizime që nuk janë të domosdoshme për arritjen e këtyre objektivave; (b) nuku jep ndërmarrjeve mundësinë për ta eliminuar konkurrencën në lidhje me një pjesë tëkonsiderueshme të produkteve në fjalë.
Neni 102 përcakton se ndalohet çdo abuzim nga ana e një ose më shumëndërmarrjeve i pozitës dominuese brenda tregut të brendshëm ose në një pjesë tëkonsiderueshme të tij si i papajtueshëm me tregun e brendshëm, për aq sa mund tëprekë tregtinë midis Shteteve Anëtare. Në veçanti, një abuzim i tillë mund tëkonsistojë në: (a) vendosjen, drejtpërdrejt ose tërthorazi, të çmimeve të padrejta tëçmimeve të shit-blerjes ose të kushteve të tjera të padrejta të tregtimit; (b) kufizimin ezhvillimit të prodhimit, tregjeve ose teknikës, në dëm të konsumatorëve; (c) zbatimine kushteve jo të ngjashme për transaksione të barasvlefshme me palë të tjera tregtare,duke i vendosur ato në pozitë të pafavorshme konkurruese; (d) kushtëzimin e lidhjessë kontratave me pranimin nga ana e palëve të tjera e detyrimeve shtesë të cilat, përnga natyra ose për nga përdorimi tregtar, nuk kanë lidhje me objektin e kontratave tëtilla.
Neni 103 përcakton se rregulloret ose direktivat e duhura për të vënë në jetëparimet e parashikuara në nenet 101 dhe 102 përcaktohen nga Këshilli, me propozimtë Komisionit dhe pas konsultimit me Parlamentin Europian.
Këto rregullore ose direktiva hartohen në veçanti: (a) për të siguruar respektimine ndalimeve të parashikuara në nenin 101(1) dhe nenin 102 përmes vendosjes sëgjobave dhe sanksioneve periodike; (b) për të përcaktuar rregulla të hollësishme përzbatimin e nenit 101(3), duke marrë në konsideratë nevojën për të siguruarmbikëqyrjen e efektshme, nga njëra anë, dhe për të thjeshtuar sa më shumëadministrimin, nga ana tjetër; (c) për të përcaktuar nëse është nevoja në degët endryshme të ekonomisë, fushën e veprimit të dispozitave të neneve 101 dhe 102; (d)për të përcaktuar funksionet përkatëse të Komisionit dhe të Gjykatës së Drejtësisë tëBashkimit Europian lidhur me zbatimin e dispozitave të përcaktuara në këtë paragraf;(e) për të përcaktuar marrëdhënien ndërmjet legjislacionit kombëtare dhe dispozitaveqë përmban ky Seksion ose dispozitave të miratuara në zbatim të këtij neni.
Neni 105 përcakton se Komisioni siguron zbatimin e parimeve të parashikuaranë nenet 101 dhe 102. Me kërkesë të një Shteti Anëtar ose kryesisht dhe nëbashkëpunim me autoritetet kompetente të Shteteve Anëtare, të cilat i japinmbështetjen e tyre, Komisioni heton rastet kur dyshohet se janë shkelur këto parime.Nëse konstaton se ka pasur shkelje, ai propozon masat e duhura për t’i dhënë fund
6
atyre. Nëse shkeljes nuk i jepet fund Komisioni e regjistron një shkelje të tillë tëparimeve në një vendim të arsyetuar. Komisioni mund ta botojë këtë vendim dhe t’iautorizojë Shteteve Anëtare të marrin masa, kushtet dhe hollësitë e të cilave ipërcakton vetë, që janë të nevojshme për ta ndrequr situatën. Komisioni mund tëmiratojë rregullore, në lidhje me kategoritë e marrëveshjeve për të cilat Këshilli kamiratuar një rregullore ose direktivë, në zbatim të nenit 103(2)(b).
Pikërisht në zbatim të kësaj dispozite janë miratuar disa rregullore nga Këshillidhe Komisioni. Disa prej këtyre përmbajnë rregulla te përgjithshme për zbatimin edispozitave të Traktatit duke përcaktuar gjithashtu edhe fuqitë hetimore të Komisionit.
Rregulloret e tjera merren ose me praktika të veçanta antikonkuruese ose mesektorë të veçantë. Të tilla janë psh. Rregullore e Këshillit Nr. 1/2003, dt. 16.12.2002mbi zbatimin e rregullave të hartuara në nenet 81 dhe 82 TKE, Rregullore e KëshillitNr. 411/2004, dt. 26.02.2004 në lidhje me transportin ajror midis Komunitetit dhevendeve të treta16 si dhe Rregullore e Komisionit nr. 1217/2010 e dt. 14.12. 2010 mbizbatimin e nenit 101(3) të Traktatit për funksionimin e Bashkimit Evropian mbi disakategori marrëveshjesh kërkimi dhe zhvillimi17, Rregullore e Komisionit nr.1218/2010, dt. 14.12. 2010 mbi zbatimin e nenit 101(3) të Traktatit për funksionimine Bashkimit Evropian për disa kategori marrëveshjesh specializimi18 apo Rregullore eKomisionit nr. 330/2010 e dt. 20.04.2010 mbi zbatimin e nenit 101(3) të Traktatit përfunksionimin e Bashkimit Evropian për disa kategori marrëveshjesh vertikale dhepraktika të bashkërenduara19 etj.
Më në fund, Komisioni ka miratuar dokumente të ndryshme jo-rregullatore, tëcilat mund të marrin forma të ndryshme (njoftime, udhëzime, etj). Dokumente të tillakanë për qëllim për të shpjeguar në detaje politikën e Komisionit mbi çështje tëkonkurrencës ose lidhur me interpretimin e rregullave thelbësore antitrust ose meçështje procedurale20. Të tilla janë udhëzimi mbi zbatimin e nenit 101 të Traktatit përfunksionimin e Bashkimit Evropian për marrëveshjet horizontale të bashkëpunimit21
dhe udhëzimi mbi kufizimet vertikale etj22.Neni 106 i referohet ndërmarrjeve publike dhe atyre që kanë të drejta të veçanta
ose eskluzive dhe përcakton se në lidhje me to se shtetet Anëtare nuk miratojnë dhe asnuk mbajnë në fuqi masa që bien ndesh me rregullat që përmbajnë Traktatet, nëveçanti me ato rregulla që parashikohen në nenin 18 dhe nenet nga 101 deri në 109.Ndërmarrjet të cilave u është besuar kryerja e shërbimeve me interes të përgjithshëmekonomik ose që kanë një karakter monopoli fitimprurës u nënshtrohen rregullave qëpërmbajnë Traktatet, në veçanti rregullave për konkurrencën, për aq sa zbatimi ikëtyre rregullave nuk pengon kryerjen, de jure ose de facto, të detyrave të veçanta qëu janë ngarkuar. Zhvillimi i tregtisë nuk duhet të preket deri në atë shkallë, sa të bjerëndesh me interesat e Bashkimit. Komisioni siguron zbatimin e dispozitave të këtijneni dhe, kur është nevoja, u drejton Shteteve Anëtare direktivat ose vendimet eduhura.
16 Rregullore e Këshillit Nr. 1/2003 dt. 16.12.2002 mbi zbatimin e rregullave të hartuara në nenet 81dhe 82 TKE, Fletore zyrtare, L 1, 04.01.2003; Rregullore e Këshillit Nr. 411/2004, dt. 26.02.2004 nëlidhje me transportin ajror midis Komunitetit dhe vendeve të treta Fletore zyrtare L 68, 06.03.2004;Rregullore e Këshillit Nr. 1419/2006, dt. 25.09. 2006, Fletore zyrtare L 269, 28.9.2006.17 Fletore zyrtare L 335/36, 18.12.201018 Fletore zyrtare L 335/43, 18.12.2010.19 Fletore zyrtare L 102/1, 23.4.2010.20 Për një përmbledhje të plotë të këtyre rregullave shikohttp://ec.europa.eu/competition/antitrust/legislation/legislation.html21 Fletore zyrtare C 11/1, 14.1.2011.22 Fletore zyrtare C 130/1, 19.5.2010.
7
Nenet 107 – 109 i referohen ndihmave shtetërore. Kështu me përjashtim tërasteve kur Traktatet parashikojnë ndryshe, ndihma që jep një Shtet Anëtar ose qëjepet përmes burimeve shtetërore në çfarëdolloj forme, e cila e shtrembëron oserrezikon ta shtrembërojë konkurrencën duke favorizuar disa ndërmarrje të caktuaraose prodhimin e disa mallrave të caktuara, është e papajtueshme me tregun ebrendshëm, për aq kohë sa prek tregtinë midis Shteteve Anëtare.
Më tej përcaktohet se janë të pajtueshme me tregun e brendshëm: (a) ndihma mekarakter social, që u jepet konsumatorëve individualë, me kusht që kjo ndihmë tëjepet pa diskriminim lidhur me origjinën e produkteve që prek; (b) ndihma përshlyerjen e dëmit të shkaktuar nga fatkeqësitë natyrore ose ngjarjet ejashtëzakonshme; (c) ndihma që i jepet ekonomisë në disa zona të caktuara tëRepublikës Federale të Gjermanisë të prekura nga ndarja e Gjermanisë, për aq kohë sakjo ndihmë është e nevojshme për të kompensuar pozitën e pafavorshme ekonomikeqë ka shkaktuar kjo ndarje. Më tej mund të konsiderohen si të pajtueshme me tregun ebrendshëm: (a) ndihma për nxitjen e zhvillimin ekonomik të zonave ku standardi ijetesës është i ulët në mënyrë jo normale dhe ku ka papunësi të theksuar dhe, tërajoneve të përmendura në nenin 349, duke mbajtur parasysh situatën e tyrestrukturore, ekonomike dhe sociale; (b) ndihma për nxitjen e realizimit të një projektitë rëndësishëm me interes të përbashkët europian ose për ndreqjen e një çrregullimi tërëndë në ekonominë e një Shteti Anëtar; (c) ndihma për lehtësimin e zhvillimit të disaaktiviteteve të caktuara ekonomike ose të disa fushave të caktuara ekonomike, ku njëndihmë e tillë nuk i prek aq keq kushtet e tregtimit sa të bien ndesh me interesin epërbashkët; (d) ndihma për nxitjen e ruajtjes së kulturës dhe trashëgimisë, kur njëndihmë e tillë nuk i prek aq kushtet e tregtimit dhe konkurrencën në Bashkimin sa tëbien ndesh me interesin e përbashkët; (e) kategori të tjera të tilla ndihme të cilat mundtë përcaktohen në një vendim të Këshillit me propozim të Komisionit.
Neni 108 përcakton se Komisioni, në bashkëpunim me Shtetet Anëtare, i mbannë shqyrtim të vazhdueshëm të gjitha sistemet e ndihmës që ekzistojnë në këto Shtete.
Ai u propozon këtyre të fundit masat e duhura që janë të nevojshme përzhvillimin progresiv ose funksionimin e tregut të brendshëm. Nëse, pasi u jep njoftimpalëve në fjalë për të paraqitur komentet e tyre, Komisioni konstaton se ndihma edhënë nga një Shtet ose nëpërmjet burimeve shtetërore nuk është e pajtueshme metregun e brendshëm, duke pasur parasysh nenin 107 ose se një ndihmë e tillë ështëshpërdoruar, ai vendos që Shteti në fjalë ta ndalojë ose ta ndryshojë këtë ndihmëbrenda një afati të vendosur nga Komisioni. Nëse Shteti në fjalë nuk e zbaton këtëvendim brenda afatit të përcaktuar, Komisioni ose Shtetet e tjera të interesuara, dukeiu shmangur urdhërimeve të neneve 258 dhe 259, mund ta paraqesin çështjen përparaGjykatës së Drejtësisë të Bashkimit Europian.
Me kërkesë të një Shteti Anëtar, Këshilli, me unanimitet, mund të vendosë qëndihma që jep ose ka si qëllim të japë ky Shtet të konsiderohet si e pajtueshme metregun e brendshëm, duke iu shmangur urdhërimeve të nenit 107 ose të rregulloreve tëparashikuara në nenin 109, nëse një vendim i tillë justifikohet me rrethana tëjashtëzakonshme. Nëse lidhur me ndihmën në fjalë, Komisioni ka filluar më parëprocedurën e parashikuar në nënparagrafin e parë të këtij paragrafi, fakti që Shteti iinteresuar i ka paraqitur kërkesë Këshillit sjell për pasojë pezullimin e procedurësgjersa të jetë shprehur Këshilli. Por, nëse Këshilli nuk shprehet brenda tre muajve pasparaqitjes së kërkesës në fjalë, Komisioni jep vendimin e tij për çështjen. Komisioniinformohet në kohë të mjaftueshme, për t’i dhënë mundësi të paraqesë komentet e tijpër çdo plan që ka të bëjë me dhënien ose ndryshimin e një ndihme. Nëse gjykon senjë plan i tillë nuk pajtohet me tregun e brendshëm, sipas nenit 107, Komisioni fillon
8
pa vonesë procedurën e parashikuar në paragrafin 2. Shteti Anëtar në fjalë nuk izbaton masat e propozuara gjersa nga kjo procedurë të ketë dalë një vendimpërfundimtar. Komisioni mund të miratojë rregullore në lidhje me kategoritë endihmës shtetërore për të cilat Këshilli, në zbatim të nenit 109, ka vendosur se mundtë përjashtohen nga procedura e parashikuar në paragrafin 3 të këtij neni.
Neni 109 e mbyll këtë kre duke përcaktuar se Këshilli, me propozim tëKomisionit dhe pas konsultimit me Parlamentin Europian, mund të miratojërregulloret e duhura për zbatimin e neneve 107 dhe 108 dhe, në veçanti, mund tëcaktojë kushtet e zbatimit të nenit 108(3) dhe kategoritë e ndihmës të përjashtuara ngakjo procedurë.
Nëpërmjet këtyre rregullave mbrohet konkurrenca nga shtrembërimet nëbrendësi të tregut të brendshëm. Institucioni përgjegjës për garantimin e zbatimit tëlegjislacionit për mbrojtjen e konkurrencës në BE është Komisioni Evropian dheAutoritet kombëtare.
Përbërësit kryesorë të politikës evropiane të konkurrencës janë: lufta kundërmarrëveshjeve të ndaluara, lufta kundër abuzimeve me pozitën dominuese, rregullimiparaprak i përqëndrimeve dhe lufta kundër ndihmave që shteti u jep ndërrmarrjeve kurkëto ndihma kanë karakter mbrojtës dhe krijojnë një konkurrencë të pandershme nëbrendësi të tregut të brendshëm. Është nëpërmjet përbërësve të mësipërm që BashkimiEvropian tenton të realizojë objektivat e politikës së konkurrencës.
Duhet të nënvizojmë se politika e konkurrencës në BE rregullohet nga dyjuridiksione dhe pikërisht nga ai në nivel kombëtar që ka çdo shtet anëtar dhe nivel tëBashkimit që ka Bashkimi Evropian.
Karakteristikë e shteteve anëtare është se një pjesë e konsiderueshme e tyre nukkanë një ligj specifik për konkurrencën, por vetëm një zgjerim dhe interpretim tëdispozitave të TFBE-së dhe më pas kanë bërë modifikime të ndryshme dukepasqyruar kuadrin ligjor të BE-së. Politika e Konkurrencës konsiderohet si politika mëe rëndësishme për rregullimin e tregut në BE.
1.4. Themelimi i një tregu të brendshëm
Neni 3.3 i Traktatit të Bashkimit Evropian përcakton se “Bashkimi krijon njëtreg të brendshëm. Ai punon për zhvillimin e qëndrueshëm të Europës, mbështetur nërritjen e drejtpeshuar ekonomike dhe qëndrueshmërinë e çmimeve, një ekonomi tregusociale tejet konkurruese, duke synuar punësimin e plotë dhe përparimin shoqëror sidhe një nivel të lartë mbrojtjeje dhe përmirësimi të cilësisë së mjedisit. Ai nxitpërparimin shkencor dhe teknologjik”
Themelimi i një tregu të brendshëm përbën një objektiv autonom, krahasuar meobjektivat e tjerë të Bashkimit, të cilët që duhet të gjithë të udhëheqin në të njëjtinkohezion ekonomik ndërmjet shteteve, i arritshëm ndërmjet politikave tëpërbashkëta23. Besohet përgjithësisht që ky objektiv supozon krijimin e një hapësire tëpërbashkët ekonomike në shumë shtete, ku shkëmbimet të bëhen me të njëjtat kushte,e cila të përfshijë zhdukjen e të gjitha pengesave në lëvizjen e të mirave, personave,shërbimeve dhe kapitaleve, ashtu siç mund të jetë themelimi i një regjimi kukonkurrenca të mos jetë e shtrembëruar 24.
23 Shiko për më tej Russo, tek Curti G., Codice dell’Unione Europea, Napoli 2012, nën paragraf 3,65.24 Shiko Russo, cituar më lart.; Mortelmans, The Common Market, the Internal Market and the SingleMarket, what’s in a Market, në CMLR, 1998, fq. 101-136.
9
Megjithatë mekanizmat e vëna në jetë nga Traktati i Romës nuk janë dukur tëmjaftueshme për realizimin e një tregu të brendshëm brenda kohës së parashikuar,veçanërisht për shkak të proçesit vendimmarrës në Këshill i cili kërkonte votën nëunanimitet për të gjitha vendimet që lidhen me harmonizimin e legjislacioneve25.Vetëm mbas impulsit të mëtejshëm të dhënë nga ndërtimi komunitar i hyrë në fuqi nëvitin 1987 nga Akti Unik Europian, i cili parashikonte qartësisht realizimin e një“tregu unik”, duke filluar nga 1.1.1993, u arrit në një liberalizim gati të plotë tëshkëmbimeve të mallrave, të personave, të shërbimeve dhe të kapitaleve26. Aktualishtneni 3.3 i Traktatit të Bashkimit Evropian zhvendos të gjithë proçesin normativ dhejuridik të mëparshëm, duke e vendosur në një optikë të re.
Kështu objektivi i aktit unik është gjallërimi i proçesit të ndërtimit evropian meqëllim realizimin e tregut të brendshëm27.
Duke ekspozuar ndërmarrjet e secilit Shtet anëtar drejt konkurrencës së shtetevetë tjera, zgjerimi i shkëmbimeve ndërmjet Shteteve anëtare sjell një intensifikim tëkonkurrencës. Ndërmarrjet më pak efiçente, të cilat mund të ekzistojnë vetëm brendakufijve kombëtarë, janë të dënuara të zhduken, duke i dhënë kështu ndërmarrjeve mëmirë të përgatitura dhe të organizuara për të përballuar luftën konkurruese, mundësinëpër të rritur përmasat e tyre, për të rritur prodhimin dhe për të realizuar ekonomishkalle, ku do të përfitojë kolektiviteti në gjithësinë dhe bashkësinë e tij.
Themelimi i konkurrencës në nivel të Bashkimit detyron që në konkurrencë tëhyjnë njëra pas tjetrës ato ndërmarrje që në këndvështrimin e realizimit në shkallëkanë arritur në nivel kombëtar një pozicion monopoli ose gati monopolistik.
Zgjerimi i shkëmbimeve i lejon gjithashtu ekonomisë që në bashkësinë e saj tënxjerrë përfitime nga avantazhet e prodhimit në masë, pa pësuar nga pasojat emonopolit.
1.5. Nevoja për një politikë të konkurrencës
Politika e konkurrencës është një nga elementet thelbësorë që përbën bazat përkrijimin e tregut të brendshëm.
Politika e Konkurrencës në Evropë shihet si guri i katërt i themelit të kuadrit tëpolitikave ekonomike, së bashku me politikat monetare, fiskale dhe ato tregtare. Nëkëtë këndvështrim, ajo është një nga elementët thelbësorë që përbëjnë themelin përkrijimin e tregut të brendshëm. Pa një sistem dhe një institucion përkatës, i cili tësigurojë që konkurrenca në tregun e përbashkët nuk është shtrembëruar, tregu ibrendshëm nuk do të mund të funksiononte.
Politika e konkurrencës është një element i rëndësishëm i aktivitetit të BE-së qënga momenti i krijimit të Traktatit të Romës në 1957. Traktati krijonte një regjimjuridik për të garantuar që konkurrenca të mos shtrembërohej në një treg tëpërbashkët. Ai vendoste rregulla të qarta në këtë drejtim. Këto rregulla, siç analizohetmë lart, janë plotësuar dhe shoqëruar ndër vite me një legjislacion dytësor në këtëfushë.
25 Siç pohohet në http://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/ALL/?uri=uriserv%3Axy002726 Shiko nenin 8A te Traktatit (tashmë neni 7 mbas Traktatit të Mastriktit), i futur pas nenit 13 të AktitUnik Europian. Shiko edhe Raportin e III të Komisionit tek Këshilli i dt. 23.3.1988 mbi “realizimin etregut të brendshëm”, Doc. COM (88) 134 definitiv.27 Shiko http://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/ALL/?uri=uriserv%3Axy0027
10
Politika e konkurrencës lidhet pikërisht në mënyrë të drejtpërdrejtë me zbatiminkonkret të këtyre rregullave me qëllimin që ndërmarrjet të bëjnë konkurrencë midistyre në mënyrë të ndershme. Kjo stimulon shpirtin dhe dobishmërinë e ndërmarrjesdhe krijon një zgjedhje më të larmishme për konsumatorët. Çmimet ulen dukepërmirësuar cilësinë. Këto janë motivet pse Bashkimi Europian ndëshkon sjelljetantikonkurruese28.
Komisioni Evropian, në bashkëpunim me autoritetet kombëtare tëkonkurrencës, punon për të parandaluar apo ndaluar praktikat anti-konkurruese.Komisioni zbaton drejtpërsëdrejti rregullat e konkurrencës të BE-së, duke siguruarekzistencën e një konkurrence të drejtë të bazuar në meritë dhe në kushte të barabartapër të gjithë ndërmarrjet dhe duke kontribuar kështu në një funksionimin më të mirë tëtregjeve të BE-së.29
Rregullat e konkurrencës janë menduar për të garantuar kushte të njëjta dhe tëdrejta për të gjithë. Ekziston një lidhje e ngushtë ndërvarësie ndërmjet politikës sëkonkurrencës dhe politikës tregtare. Komisioni Europian është i vetëdijshëm për këtëraport dhe insiston në nevojën për të ruajtur një politikë tregtare gjërësisht të hapur sinjë mundësi për një politikë efikase të konkurrencës.
Midis mjeteve të politikës tregtare, masat antidumping karakterizohen përkarakterin e tyre selektiv. Ato i përmbahen vetëm shitjeve të realizuara me një çmimmë të ulët, sesa vlera normale dhe konsistojnë në imponimin e të drejtave tëllogaritura në funksion të ndryshimeve midis çmimit të eksportit dhe vlerës normale.
1.6. Kompetenca e Bashkimit Evropian në vendosjen e rregullave tëkonkurrencës
Bashkimi Europian nuk është subjekt origjinal i të drejtës ndërkombëtare, siçjanë Shtetet anëtare, por një subjekt sui generis, i cili disponon vetëm ato pushtete qëShtetet anëtare kanë vendosur t’i japin, duke hequr dorë shprehimisht prej sovranitetittë tyre në këto sektorë.
Problemi delikat dhe i vështirë i ndarjes së kompetencave ndërmjet BashkimitEuropian dhe i Shteteve anëtare është diskutuar gjithmonë, ndër vite. Traktati iLisbonës, më në fund, në lidhje me këto çështje, ka zgjedhur një rrugë të ndërmjetme.Kompetencat në këtë Traktat ndahen në tri kategori: 1) sektorët e kompetencaveekskluzive, 2) sektorët e kompetencave të përbashkëta dhe 3) ato të kompetencavekomplementare.30
28Siç pohohet në faqen zyrtare http://ec.europa.eu/competition/consumers/why_en.html29Shiko në këtë drejtim http://europa.eu/pol/pdf/flipbook/it/competition_it.pdf30 Neni 2, Traktati mbi Funksionimin e Bashkimit Europian. Kur Traktatet i japin Bashkimit njëkompetencë të përbashkët me Shtetet Anëtare në një fushë të caktuar, Bashkimi dhe Shtetet Anëtaremund të miratojnë legjislacion dhe akte me fuqi ligjore detyruese. Shtetet Anëtare e ushtrojnëkompetencën e tyre në masën dhe për aq sa Bashkimi nuk ka ushtruar kompetencën e tij. ShtetetAnëtare i bashkërendojnë politikat e tyre ekonomike dhe të punësimit brenda kuadrit të përcaktuar nëkëtë Traktat, të cilin Bashkimi ka kompetencë të parashikojë. Në disa fusha të caktuara dhe sipaskushteve të përcaktuara në Traktatet, Bashkimi ka kompetencën për të kryer veprime për të mbështetur,bashkërenduar ose plotësuar veprimet e Shteteve Anëtare, pa e kapërcyer përmes tyre kompetencën eShteteve Anëtare, në këto fusha. Aktet me fuqi ligjore detyruese të Bashkimit të miratuara në bazë tëdispozitave të Traktateve, lidhur me këto fusha, nuk kërkojnë harmonizim të akteve ligjore osenënligjore të Shteteve Anëtare. Fusha e veprimit dhe masat organizative për ushtrimin e kompetencavetë Bashkimit përcaktohen nga dispozitat e Traktateve, lidhur me secilën fushë.
11
Neni 2 i Traktatit për funksionimin e Bashkimit Evropian përcakton se ”kurTraktatet i japin Bashkimit kompetencë ekskluzive në një fushë të caktuar, vetëmBashkimi mund të miratojë legjislacion dhe akte me fuqi ligjore detyruese, ndërsaShtetet Anëtare mund ta bëjnë një gjë të tillë vetëm nëse këtë të drejtë ia jep Bashkimiose për zbatimin e akteve të Bashkimit”.
Neni 3 përcakton më tej se Bashkimi ka kompetencë ekskluzive në fushat ebashkimit doganor; vendosjes së rregullave të konkurrencës, të nevojshme përfunksionimin e tregut të brendshëm; politikës monetare për Shtetet Anëtare, monedhae të cilave është Euro; ruajtjes së burimeve biologjike detare në kuadër të politikës sëpërbashkët për peshkimin dhe në fushën e politikës së përbashkët tregtare.
Pra siç vëmë re Bashkimi Evropian ja ka rezervuar vetes kompetencën eskluzivepër të vendosur rregulla të konkurrencës, të nevojshme për funksionimin e tregut tëbrendshëm. Si rrjedhojë edhe zbatimi i politikës së konkurrencës bëhet në nivelqëndror të Bashkimit Evropian.
Ky fakt pohon sërish rëndësinë e rregullave të konkurrencës në hapësirënevropiane.
Duhet vënë në dukje se nga ana tjetër fusha e tregut të brendshëm përbën njëkompetencë të ndarë midis Bashkimit dhe Shteteve Anëtare. Në këtë rast si Bashkimiashtu dhe Shtetet Anëtare mund të miratojnë legjislacion dhe akte me fuqi ligjoredetyruese. Por përparësi në këtë rast i njihet Bashkimit pasi shtetet Anëtare eushtrojnë kompetencën e tyre në masën dhe për aq sa Bashkimi nuk ka ushtruarkompetencën e tij si dhe për aq sa dhe kur Bashkimi ka vendosur të pushojë sëushtruari kompetencën e tij31.
1.7. Objektivat e politikës së konkurrencës në Bashkimin Evropian
Politika e konkurrencës qëndron në zemër të integrimit europian. Detyrakryesore e saj është që të mbrojë dhe stimulojë konkurrencën e lirë në treg. Gjithashtuduhet të garantohet funksionimi i tregut të brendshëm dhe të sigurohet një shpërndarjeefiçente e burimeve. Pra, mund të pohojmë se objektivi i parë i politikës sëkonkurrencës është mbrojtja e konkurrencës e kuptuar si mbrojtje e eficiencës sëtregut dhe e garantimit të një shpërndarjeje më efikase të burimeve të prodhimit.
Shpeshherë e drejta e konkurrencës në BE ndjek edhe qëllime, të cilat nukqëndrojnë vetëm në interesin ekonomik të shteteve anëtare si psh.integrimi i tregut,mbrojtja e sipërmarrjeve të vogla e të mesme dhe mbrojtja e konsumatorit. Qëllimi iintegrimit të tregut ka ndikuar shumë në këtë të drejtë. Mund të pohojmë se objektivi idytë i politikës së konkurrencës lidhet me ndihmesën që ajo mund të japë përpërmirësimin e integrimit ekonomik duke përforcuar tregun e brendshëm, dukeevituar p.sh që ndërrmarrjet nëpërmjet marrëveshjeve me karakter ekskluziv territorialtë influencojnë shkëmbimet duke krijuar ndarje të tregut të brendshëm.
Rregullat e BE-së, në fushën e konkurrencës, plotësojnë në këtë mënyrë edheliritë themelore të BE-së. Një sistem që shtrembëron dhe zvogëlon konkurrencën nëBE nuk shtron vetëm problemin e një cënimi të konkurrencës nëpërmjetndërmarrjeve, por është e nevojshme që edhe ndikimet e shteteve në kuadër të forcëssë tregut të ndërlidhen dhe t’i nënshtrohen një kontrolli. Kjo përcakton qartë nëBashkim edhe arsyet, se përveç rregullave klasike të konkurrencës, ekzistojnë dhe
31 Siç përcakton neni 2 TFBE.
12
rregulla të tjera mbi ndërmarrjet publike, ndihmën shtetërore si dhe prokuriminpublik.
Ndarja e tregut të brendshëm mund të jetë ndarje me bazë territorin, ndarje mebazë tipologjinë e konsumatorit apo tipologjinë e produktit. Për këtë arsyelegjislacioni evropian i konkurrencës shkon përtej politikave antitrust kombëtare, nëtentativën për t’u integruar me politika të tjera evropiane të cilat kontribuojnë nëpërforcimin e tregut të brendshëm.
Krahas dy objektivave të mësipëm të cilët janë objektiva parësorë, politika ekonkurrencës përndjek edhe një objektiv tjetër, dytësor, që është “mbrojtja ekonkurrentëve”. Nëpërmjet këtij objektivi kërkohet të mbrohen ndërrmarrjet e vogladhe të mesme të cilat rrezikohen nga një përqëndrim i tejskajshëm i fuqisë ekonomikenë duart e pak ndërrmarrjeve të mëdha. Pjesëmarrja në treg e shumë ndërrmarrjeve tëvogla është shenjë që ekziston një nivel i mirë konkurrence në treg. Përfituesit janëkonsumatorët, ndërrmarrjet dhe ekonomia evropiane në përgjithësi.
Duhet të kuptojmë se mallrat dhe shërbimet do të prodhohen në mënyrë mëefiçente, atje ku konkurrenca është perfekte. Ekonomia e tregut mund të plotësojëfunksionet e saj, vetëm në ato raste kur konkurrenca është e drejtë (kjo nënkupton sesipërmarrja që ka performancën më të mirë do të mbizotërojë në treg dhe jo ajo qëmashtron klientët) dhe e mbrojtur nga ligji.
Zbatimi i parimeve të konkurrencës nuk është një fund në vetvete. Politika ekonkurrencës është një mjet, i cili mund të përdoret për të ndihmuar në arritjen eqëllimeve themelore të Bashkimit.
Politika e konkurrencës dhe Komisioni nuk do të veprojnë në një vakum.Politika duhet të marrë parasysh pasojat e saj në fushat e tjera të politikës sëKomisionit, të tilla si politika industriale, politika rajonale, politika sociale dhe emjedisit. Politika gjithashtu ka kontributin e saj në hartimin dhe zbatimin e politikavenë ato fusha. Kjo çështje është anashkaluar shpesh nga ata që kritikojnë kornizëninstitucionale të politikave të konkurrencës evropiane, të tilla si avokatët dhezyrtarët32.
Miratimi i Politikës së konkurrencës, më shumë se 40 vjet më parë, i njehTraktatit rolin themelor të garantimit të mirëqenies të konsumatorit, për të inkurajuarndarjen optimale të burimeve, si dhe stimulimin e duhur të agjentëve ekonomikë përtë ndjekur produktivitetin, efikasitetin, cilësinë dhe risinë.
Parimi i një ekonomie tregu të hapur nuk do të thotë besim i pakushtëzuar nëlidhje me funksionimin e mekanizmave të tregut.
Në të kundërt, ajo kërkon një angazhim serioz si dhe kufizim të ndërhyrjevepublike, që kanë për qëllim ruajtjen e këtyre mekanizmave. Politika e konkurrencësmbi rregullat antitrust, kontrollin e bashkimit dhe dispozitat për ndihmën shtetërorejanë mjete në dispozicion për të arritur një qëllim të vetëm që është mbajtja e njëekonomie të gjallë dhe konkurruese në Evropë.
Modernizimi i ekonomisë, siç është theksuar nga Kryetarët evropiane tështeteve dhe qeverive në Samitin e Lisbonës kërkon përshpejtimin e proçeseve tëliberalizimit dhe reformave strukturore me qëllim funksioninim pa probleme tëtregjeve.
Kombinimi i proçeseve të liberalizimit dhe zbatimit të rreptë të rregullave tëkonkurrencës është me të vërtetë përfitues për konsumatorët evropianë.
32 Karel van Miert, The Competition Policy of the New Commission, EGKartellrechtsforum derStudienvereinigung Kartellrecht Brussels 11/5/1995, available athttp://europa.eu.int/comm/competition/index_en.html.
13
Vetëm një shembull: në sajë të liberalizimit dhe zbatimit të rregullave tëkonkurrencës, tarifa telefonike rezidenciale për thirrjet ndërkombëtare ra mesatarisht,me 40% në mes të viteve 1997 dhe 1999 në shumicën e Shteteve Anëtare. Përveçtarifave më të ulta pati gjithashtu edhe një rritje të konsiderueshme të furnizimit tëshërbimeve të reja efikase. Këto zhvillime janë pasojë e natyrshme dhe epashmangshme e zhvillimit teknologjik.
1.8. Konkurrenca e lirë dhe konkurrenca e pashtrembëruar
Për të siguruar funksionimin e mirë të tregut të brendshëm, nuk mjafton vetëmsigurimi i lirisë së konkurrencës, por duhet gjithashtu edhe që të ruhet kjo liri, derisaefektet, të cilat normalisht duhet të rrjedhin nga liri të tilla, të mos jenë tështrembëruara nga masa – qofshin ato me origjinë publike ose private - dukefavorizuar ose penalizuar disa ndërmarrje në dëm të të tjerave.
Kjo rezulton dhe nga tekstet e tyre. Kështu, duke iu referuar “besnikërisë sëkonkurrencës” preambuli i Traktatit tregon që një nga objektivat e veprimeve tëBashkimit duhet të jetë ai i ndalimit të praktikave për të shtrembëruar lojën e lirë tëkonkurrencës33.
Gjithashtu, neni 101 ndalon marrëveshjet, vendimet dhe pratikat, të cilat kanëpër objekt ose per efekt, jo vetëm për të ndaluar ose të penguar, por dhe për të“shtrembëruar” konkurrencën. Neni 107, nga ana e saj, vendos nën kontrollin eKomisionit ndihmat shtetërore të cilat “shtrembërojnë ose kërcënojnë shtrembërimin ekonkurrencës”.
Siç u paraqit, Traktati nuk ka për qëllim vetëm “krijimin e një hapësireekonomike të lirë nga pengesa, të cilat pengojnë ose ndalojnë komunikimet dheshkëmbimet ndërmjet ekonomive kombëtare”, por gjithashtu tenton ta bëjë këtëhapësirë “ sa me homogjene të mundshme përmes barazimit të faktorëve që në çdoshtet anëtar, ndikojnë në funksionimin e tregut”.
Konkurrenca nuk përbën vetëm një mjet rregullues të hapjes së tregjeve. Si njëmjet i rëndësishëm i zhvillimit ekonomik ajo luan një rol të rëndësishëm edhe pasmomentit të formimit të një tregu të brendshëm.
Nxitja e konkurrencës stimulon shpirtin e iniciativës, të risisë, zhvillimin teknikdhe ekonomik. Ajo kontribuon në rritjen e efiçencës të proçesit ekonomik, dukesiguruar në një mënyrë sa më të drejtë shpërndarjen e faktorëve të prodhimit34. Lidhjandërmjet dy nocioneve është tashmë e dukshme në nenin 3.3 të TBE, i cili përdorshprehinë “zhvillim i qëndrueshëm”, duke theksuar në përbërësit e saj kryesor“ekonominë sociale të tregut fortësisht konkurruese”, duke njohur në këtë rast nëmënyrë të drejtpërdrejtë që nuk ka “zhvillim” pa “konkurrencë35”.
Për më shumë, dhe në kontekstin e Depresionit Ekonomik “ekziston...një lidhjerastësore e verifikueshme midis një kërkese eficiente të normativave antitrust dhe
33 Përfundimet e avokatit të përgjithshëm Mayras në çështjen 119/75, Terrapin – Terranova,Përmbledhja, 1976, fq. 1069.34 Siç ishte edhe i përmendur në Programin e parë të politikës ekonomike në afatin e mesëm (nënkujdesin e Komisionit), Fletore zyrtare, nr.75 dt. 25.4.1967, 1521.35 Bashkimi krijon një treg të brendshëm. Ai punon për zhvillimin e qëndrueshëm të Europës,mbështetur në rritjen e drejtpeshuar ekonomike dhe qëndrueshmërinë e çmimeve, një ekonomi tregusociale tejet konkurruese, duke synuar punësimin e plotë dhe përparimin shoqëror si dhe një nivel tëlartë mbrojtjeje dhe përmirësimi të cilësisë së mjedisit. Ai nxit përparimin shkencor dhe teknologjik.
14
rritjes së produktivitetit ekonomik dhe thjesht në virtytin e eficencës siguruese të sëparës ndër sjelljeve jo të ligjshme të sipërmarrësve”36.
Në sintezë, “konkurrenca është një stimul i fuqishëm drejt risisë, e cila ështëforca parësore e ekonomisë kapitaliste”.
1.9. Burimet e së drejtës së konkurrencës në Bashkimin Evropian
Sistemi i burimeve të së drejtës të Bashkimit Europian në lidhje mekonkurrencën është shumë i artikuluar37. Ai përfshin si normat e të drejtës primare, tëpërmbajtura në Traktatet themeluese dhe në protokollet relative, si dhe norma të sëdrejtës të prejardhur të cilat përmbahen në akte të numërta, tipike dhe atipike, tëKëshillit dhe Komisionit. Atyre iu bashkëngjiten marrëveshjet e numërtandërkombëtare dhe gjykimet akoma më të shumta të Gjykatës së Drejtësisë.
Në lidhje me burimet primare të së drejtës së konkurrencës duhet nënvizuar seTraktati i Komunitetit Evropian rradhiste në vend të parë mes qëllimeve tëKomunitetit “krijimin e një tregu të përbashkët”. Neni 3, gërma g), rregullonte nëparagrafin 1, ndër veprimet e Komunitetit “një regjim garantues që konkurrenca tëmos shtrembërohet në tregun e brendshëm”. Me fjalë të tjera, zbatimi i lirivekomunitare në logjikën e tregut të brendshëm duhej të realizohej me prioritet dhekryesisht me anë të krijimit të një sistemi të bazuar mbi parimet dhe rregullat ekonkurrencës së lirë. Teksti i kësaj dispozite është përfshirë në Protokollin mbi tregune brendshëm38 dhe konkurrencën, bashkëlidhur TFBE-së, ku përcaktohet se ”tregu ibrendshëm, bazuar në nenin 2 të TFBE-së, përfshin një sistem që siguron qëkonkurrenca të mos shtrembërohet”39.
Pas ndryshimeve të Traktatit të Lisbonës neni 3 i Traktatit të BashkimitEvropian (ish neni 2 i TBE-së) përcakton se: ”Bashkimi krijon një treg të brendshëm.Ai punon....për një ekonomi tregu sociale tejet konkuruese...”. Në TFBE parashikohetgjithashtu që kuadri i politikave në kompetencë ekskluzive të Bashkimit Evropianpërfshin ”vendosjen e rregullave të konkurrencës të nevojshme për funksionimin etregut të brendshëm”. Parathënia e Traktatit të Lisbonës përcakton gjithashtu, se përkufizimin e pengesave ekzistuese janë të nevojshme masa për të garantuar zgjeriminekonomik, qarkullimin tregtar dhe konkurrencën.
Këto dispozita përbëjnë burime primare të së drejtës së konkurrencës nëBashkimin Evropian.
Sipas Traktatit mbi Funksionimin e Bashkimit Europian, rregullat parësore tëkonkurrencës, sot përmbahen në Kapitullin I të Titullit të VII të Traktatit. Duhettheksuar se i vetmi ndryshim nga Traktati i Komunitetit Evropian është rinumërimi qëi është bërë këtyre dispozitave. Ato vazhdojnë të ndahen në rregulla që i zbatohenndërmarrjeve private dhe publike (nenet 101-106) dhe rregulla mbi ndihmat e lejuaranga Shteti (nenet 107-109). Pra, në thelb, bëhet fjalë për të njëjtat dispozita të cilatdisiplinojnë sektorin që nga hyrja në fuqi të Traktatit të KEE-së në vitin 1958.
36 Pitruzzella, Raporti vjetor i Autoritetit të Konkurrencës Itali, prezantuar në 26.6.2012, fq. 11.37 Në sistemin e burimeve të së drejtës së BE në përgjithesi, shiko Adam, Le fonti comunitarie, nëTizzano (nën përkujdesjen e) Il diritto privato dell’Unione Europea, Torino, 2000, I, fq. 43. Shiko edheTesauro, Diritto dell Unione Europea, 6° ed., Padova, fq. 85.38 Lidhur me vlerën e Protokollit në hierarkinë e burimeve neni 51 i TBE-së pohon se ”protokollet dheshtojcat e Traktateve përbëjnë pjesë integrale të tyre.”39 Shiko Versionin e konsoliduar të Traktateve në gjuhën shqipe në http://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf
15
Rregullat mbi kontrollin e përqëndrimeve nuk përmbahen në këtë Traktat, por në njërregullore të posaçme. Rregullorja e parë është miratuar vetëm në vitin 198940 dhe mëpas është modifikuar në vitin 199741. Ndërkohë normativa aktuale përmbahet nërregulloren e Këshillit nr.139 të vitit 200442.
Zbatimi i parimeve të përgjithshme të së drejtës në Bashkimin Evropian dhe nëlidhje me temën e konkurrencës u pranua nga Gjykata e drejtësisë në raste të shumta,mbi të gjitha mbi kufizimin e veprimeve të institucioneve dhe mbi parametrat elegjitimitetit të përgjithshëm të akteve dhe të sjelljes së institucioneve, veçanërisht tëKomisionit. Ndërmjet jurisprudencës së Gjykatës së Drejtësisë u ndërtua respektimi itë drejtave themelore të mbrojtjes në proçedura administrative, duke paraprirë efektete Kartës së të Drejtave Themelore. Ajo mbron në fakt sipas nenit 41 të drejtën e njëadministrimi të mirë dhe sipas nenit 42 të drejtën e aksesit në dokumenta, të cilatvishen nga një rëndësi e veçantë në proçedimet para Komisionit në këtë sektor, siedhe sipas nenit 47 mbron të drejtën e një apelimi efektiv tek një gjykatës i paanshëm.
Sipas nenit 103.1 “rregullat dhe direktivat e nevojshme me qëllim zbatimin eparimeve të caktuara në nenet 101 dhe 102 janë krijuar nga Këshilli, me propozim tëKomisionit dhe me këshillimin e Parlamentit Europian”. Pavarësisht se me Traktatin eLisbonës, Parlamenti pohoi një fuqi bashkë-reflektimi” me Këshillin (neni 289), mbiçështjen e konkurrencës neni 103 nuk ka ndryshuar ekuilibrat e mëparshëm dheParlamentit i lejohet vetëm nje rol këshillues. Komisioni nuk e ka fuqinë të rregullojënë terma të konkurrencës, por mund të autorizohet nga Këshilli për të shtuar rregullaekzekutive ose rregulla përjashtimi mbi kategori të ndryshme.
Rregullat e Këshillit dhe të Komisionit kanë si objekt zbatimin e parimeve tëpërmendura në Traktat. Ato formojnë shtyllën e disiplinës së konkurrencës.Rregulloret janë drejtpërdrejti të zbatueshme në të gjitha Shtetet anëtare, kumbizotërojnë edhe mbi normat e brendshme, si parësoret dhe dytësoret.
Dhe pse parashikohen në nenet 103 dhe 106.3, direktivat janë përdorur shumëpak. Këshilli dhe Komisioni, në fakt, kanë preferuar të përdorin rregullore dukegarantuar në këtë mënyrë uniformitetin e zbatimit të rregullave të konkurrencës nëShtetet Anëtare. Deri tani janë miratuar vetëm direktiva 2006/11 e Komisionit mbitransparencën e marrëdhënieve mes Shtetit dhe ndërmarrjeve publike, e bazuar mbinenin 106.3 TFBE, dhe direktiva 2002/77 e Komisionit mbi konkurrencën në tregun errjeteve të shërbimeve dhe telekomunikacionit.
Edhe pse e drejta e Bashkimit Europian injoronon sistemin e “stare decisis”,çështjet e Gjykatës kanë një autoritet të konsiderueshëm. Gjykata ka zhvilluar një roltë rëndësishëm në zhvillimin e politikës komunitare të konkurrencës. Çështje tëshumta kanë krijuar dhe ndërtuar bazën e fillesës së orientimeve të reja dhe rivishenakoma dhe sot me një rëndësi themelore. Kjo për faktin se Gjykata e Drejtësisëmbetet institucioni që ka kompetencën të interpretojë dispozitat e Traktatit.
40 Rregullorja (KEE) nr. 4064/89 e Këshillit, dt. 21.12.1989, mbi kontrollin e veprimeve tëpërqëndrimit midis ndërmarrjeve, Fletore zyrtare L 395 dt 30.12.1989.41 Rregullorja (KE) nr. 1310/97 e Këshillit, dt. 30.06.1997, Fletore zyrtare L 180 dt 09.07.1997.42 Rregullorja (KE) nr. 139/2004 e Këshillit, dt. 20.01.2004, mbi kontrollin e përqëndrimeve midisndërmarrjeve, Fletore zyrtare, L 024 dt. 29/01/2004.
16
1.10. Marrëdhëniet e politikës së konkurrencës me politikën ekonomike dheatë tregtare
Për të analizuar marrëdhëniet midis politikës së konkurrencës dhe asajekonomike duhet të nisemi nga konstatimi i faktit që nenet 101 dhe 102 TFBEpërmbajnë dispozita shumë të sakta dhe të detajuara krahasuar me dispozitat e tjera tëTraktatit të cilat shpallin objektivat tek të cilat duhet të bazohen politikat epërbashkëta43. Formulimi i tyre është i gjërë, i tillë, që u lejon institucioneve të BE-sëtë mbajnë në konsideratë, gjatë zbatimit të dispozitave, situatën ekonomike nëhapësirën evropiane.
Ato nuk janë thjesht norma statike, por ato janë shumë më tepër. Rregullat ekonkurrencës, me formulimin e tyre të gjërë, përbëjnë mjete të një politike aktive,përmes së cilës Bashkimi kërkon të influencojë hapsirën në të cilën zhvillohetaktiviteti ekonomik, me qëllim që të lejojë arritjen e objektivave të përmendur nënenin 3.
Ky karakter dinamik i rregullave të konkurrencës është nënvizuar dhe ngaGjykata në rastin e Wilheilm të datës 13.12.1969, në të cilën thuhet:“Traktati.....pohon dhe mbron unitetin e tregut si dhe i lejon gjithashtu autoritetetkomunitare të zhvillojnë një lloj veprimi pozitiv edhe pse jo në mënyrë të tërthortë, meqëllimin për të promuovuar një zhvillim harmonik të veprimtarive ekonomike në tëgjithë Komunitetin, sipas nenit 2“ [tashmë 3 TBE].
“Veprimi pozitiv” i autoriteteve europiane, shfaqet në forma të ndryshme, sipërmes vendimeve të shumta që ndalojnë praktikat antikonkuruese, apo nxjerrjes sërregulloreve të përjashtimit të kategorive të marrëveshjeve, apo përjashtimeveindividuale në kuadër të parashikimit të nenit 101.3, ose përmes akteve të ndryshmerregullatore ose thjesht udhëzuese. Pra kemi të bëjmë me një politikë aktive tëkonkurrencës, e cila është e lidhur në mënyrë të pazgjidhshme me politikënekonomike. Ajo është një instrument i kësaj politike. Në këtë drejtim përmendim se,në ndjekjen e një politike ekonomike të përbashkët të Shteteve anëtare, vetë shtetetkanë marrë impenjimin të respektojnë parimet, midis të cilave në vend të parë ndodhet“ekonomia e tregut të hapur dhe në një konkurrencë të lirë”, gjithashtu dhe “ndarjaefektive e burimeve”.
Po çfarë ndodh në periudha kur ndërmarrja është duke kaluar një krizëekonomike?
Edhe pse politika e konkurrencës u pohua se është një instrument i politikësekonomike, nga ana tjetër rregullat e konkurrencës nuk ia dalin të ndalojnë krizatekonomike, të cilat varen nga faktorë të tjerë. (kapacitet i ulët i parashikimeve,gjendja negative ndërkombëtare, konsumimi i shpejtë i konsumeve, spekulime tëekonomisë financiare, etj.)
Në periudha të tilla, politikat e furnizimeve energjitike, të rritjes së punësisë, tëmbajtjes së pozicionit të punës, të ristrukturimit mund të bazohen në nivelin ekonkurrencës, e cila është gjithmonë funksionale mbi politikën ekonomike.
Gjykata ka njohur që politika e konkurrencës duhet të përshtatet memodifikimet e situatës ekonomike, duke besuar se, për shembull, mbajtja e vendit të
43 Krahasoni me nenin 39 mbi politikat bujqësore, nenin 90 mbi politikat e transportit, nenin 206 mbipolitikën tregtare dhe nenin 151 mbi politikat sociale.
17
punës mund të konsiderohej, veçanërisht në periudha krizash, si një përparësi, e cilajustifikon lejimin e një përjashtimi në bazë të nenit 101.344.
Megjithatë, kjo nuk nënkupton që ndërmarrjet kanë të drejtën të mos zbatojnërregullat e konkurrencës, sepse justifikohen me ekzistencën e krizës që ato i kapërfshirë.
Me së shumti situata e vështire ekonomike në të cilën gjenden ndërmarrjet e njësektori mund të merret parasysh në fazën e zbatimit të gjobave me qëllim moszbatimin e tyre45 apo vendosjen e tyre në mënyrë të moderuar46.
Pyetja që lind është: Nëse një ndërmarrje kalon një krizë ekonomike, a ekzistonndonjë mundësi që ajo të përjashtohet nga zbatimi i rregullave të konkurrencës?
Për sa i përket karteleve të krizës, Komisioni tregohet i disponueshëm t’ipërjashtojë kur ato kanë për objekt të korrigjojnë një mbingarkesë strukturore, porvetëm kur ato nuk parashikojnë fiksimin e përbashkët të sasisë që do prodhojë secilandërmarrje apo që do të shesin apo të çmimeve të shitjes së prodhimeve të interesuara.
Për sa i përket ndihmave të dhëna nga shteti, Komisioni mbikqyr, nga njëra anë,që këto ndihma të mos përdoren për të lejuar që struktura industriale tëpapërshtatshme me kërkesat e reja të tregut, të vazhdojnë të qëndrojnë në treg.Komisioni gjithashtu nuk i kundërvihet ndihmave që ndihmojnë efektivisht dhe nëmënyrë afatgjatë në rimëkëmbjen e sektorëve të krizës.
Pas shqyrtimit të rasteve të krizave ekonomike nuk mund të lëmë pa analizuardhe raportet midis politikës së konkurrencës dhe politikës industriale. Në fakt duhet tëvëmë në dukje se ekziston një lloj kontrasti ndërmjet objektivit të rregullave tëkonkurrencës dhe politikës industriale. Në fakt e drejta e konkurrencës kërkon qëtregu të funksionojë sipas rregullave të tij, në mënyrë të lirë, pa ndërhyrje të jashtme.Kështu proçesi ekonomik do të orientohet më shumë në mënyrë natyrale drejt disasektorëve. Ky proçes zhvillohet, i tëri, sipas mekanizmave të brendshëm dhe tëjashtëm të tregut.
Ndërkohë politika industriale lëviz në tjetër drejtim. Ajo përpiqet të influencojëzhvillimin e proçesit ekonomik duke e orientuar atë drejt disa veprimtarive. Pikërishtky është kontrasti që u përmend më lart.
Traktati i vendos kufizime veprimtarisë së Shteteve Anëtare në lidhje mepolitikën industriale. Këto kufizime burojnë nga vetë thelbi garantues i Traktatit.Kështu psh. liria e shkëmbimeve në gjirin e Bashkimit, e garantuar nga pjesa e dytë eTraktatit, e vështirëson zbatimin e masave të ngurta të planifikimit si dhe zvogëlonefikasitetin e formave të ndryshme të programimit tregues.
Neni 4.3 nga ana tjetër i detyron shtetet anëtare të “sigurojnë ekzekutimin edetyrimeve të cilat rrjedhin nga traktatet”47.
Së fundmi, ekzistojnë lidhje të ngushta edhe ndërmjet politikës së konkurrencësdhe politikës tregtare. Kështu, një marrëveshje mbi ndarjen e tregjeve, e lidhurndërmjet grupeve të mëdha ndërkombëtare, mund të prodhojë të njëjtin rezultat që dotë prodhonte marrja e masave kufizuese nga ana e Shteteve të interesuara.
44 Vendimi Metro i dt. 25.10.1977 “Përpunimi i furnizimit për një periudhë të arsyeshme përfaqëson,për ruajtjen e vendit të punës, një faktor stabilizues promovimi i të cilit hynë në përmirësimin ekushteve të përgjithshme të prodhimit, veçanërisht, në rast të një rënie ekonomike, si pjesë e qëllimit tëatij neni që art. 101.3, lejon të parashikohet”.45 Vendimi Vetro greggio në Itali, dt. 17.12.1980.46 Vendimi Pergamena vegjetale, dt. 23.12.1977; Vetro piano Benelux, dt. 23.7.1984; Zainc ProducerGroup, dt. 6.8.1984.47 Këtu përfshihen edhe mos cënimi i efekteve që krijohen nga nenet 101 dhe 102.
18
Komisioni është i vetëdijshëm për këtë raport midis dy politikave. Kjo është dhearsyeja që në marrëdhëniet e politikës së konkurrencës, ai insiston në nevojën për tëruajtur një politikë tregtare gjerësisht të hapur e konceptuar kjo si një kusht përekzistencën e një politike efikase të konkurrencës48.
1.11. Analiza ekonomike e konceptit të konkurrencës
Interpretimi dhe zbatimi i rregullave të konkurrencës kërkon gjithashtu dhezhvillimin e analizave ekonomike për të përcaktuar pasojat e sjelljeve të ndërmarjevenë treg apo modifikimet e aseteve strukturore të tregut. Në fakt, duket e pamundur tëkuptohen aspektet thelbësore të së drejtës antitrust, në mungesë të disa nocioneveekonomike. Konkurrenca përbën një fenomen ekonomik i analizuar nga shumë autorëduke nisur nga Adam Smith.49
Konkurrenca perfekte ose e pastër
Adam Smith nisej nga hipoteza se operatori ekonomik, duke qenë natyrisht iprirur për maksimizimin e fitimit të tij, do t’i ngrinte çmimet përtej mase nëse, nëregjimin e konkurrencës, nuk do të pengohej nga prania e operatorëve të tjerë që ishintë aftë të plotësonin, me ofertën e tyre, për një çmim më të leverdishëm, kërkesën nëtreg.
Nga kjo rrjedh që konkurrenca sjell avantazhe për komunitetin50, pasi lejonshpërndarjen në mënyrë më të barabartë të pasurisë dhe favorizon rritjen e tërësistemit ekonomik, sepse sjell një shpërndarje efikase të burimeve. Pikërisht psekonkurrenca konfigurohet nga ekonomistët si një e mirë kolektive, merr vlerë ideja qëajo duhet të jetë juridikisht e mbrojtur ndaj karteleve51 dhe në të njëjtën kohë fillojnëtë marrin formë llojet e marrëveshjeve dëmtuese të konkurrencës dhe të abuzimeve tëpozitës dominuese që do të përbëjnë bërthamën thelbësore dhe të domosdoshme të tëgjitha legjislacioneve antitrust. Në të njëjtën kohë në të cilën shpallej Sherman Act,studimet ekonomike prodhuan “teorinë e çmimeve”, teori plotësisht teorike, pasi nukofronte një fotografi të realitetit ekonomik. Kjo teori e bazuar mbi një model tëqëndrueshëm të tregut solli me vete nocionin themelor të konkurrencës së pastër dhetë përkryer, akoma sot pikë referimi e detyrueshme për doktrinën ekonomike52. Nëfakt, ajo mësonte që në çdo sektor operon një llojshmëri ndërmarrjesh të vogla, asnjënga të cilat nuk është në gjendje të ndikojë kushtet e tregut53 dhe kështu kemi njëkonkurrencë të përkryer54.
48 Shiko në veçanti Raporti IX, 11-12 dhe Raporti XI, 11-12.49 Smith A., La ricchezza delle nazioni, 1776 (përkthyer nga UTET në italisht, 2006)50 Mbrojtja ose mirëqenia e konsumatorit (consumer welfare) është konsideruar, në formulimet e parateorike, kusht i efikasitetit të ekonomisë dhe në analizë të fundit, qëllim i ndjekur nga normativat mbikonkurrencën ose antimonopoliste (ligje antitrust) të përpunuara në Shtetet e Bashkuara në gjysmën edytë të shekullit të nëntëmbëdhjetë.51Ose marrëveshjet midis konkurrentëve mbi çmimin.52Van de Bergh R., L´analisi economica del diritto della concorrenza, në Diritto Antitrust Italiano, Vol.1, Bologna, 1993, fq 7 e vijuese.53 Sipas kësaj teorie sipërmarrësi që vepron në një treg me konkurrencë të përkryer, është një marrësçmimi, price-taker, pasi duhet t’i përmbahet çmimeve të tregut.54 Në lidhje me këtë shih Van de Bergh, L´analisi economica del diritto della concorrenza, cituar, fq 7e vijuese.
19
Konkurrenca perfekte është një formë tregu e cila merr një rëndësi të veçantënga pikëpamja teorike, por ka një vlerë të dobët për pikëpamjen reale pasi ajo nukpërshkruan një model funskionimi, i cili gjendet në botën aktuale. Disa autorë epërcaktojnë “tregun ekzemplar”, atë në të cilin ka një realizim të plotë, mendërmjetësimin e çmimit, me aspitatat e konsumatorit dhe nga ana tjetër, prodhuesitgjenden në kushtet më të mira për të kënaqur kriteret e eficencës si prodhues.
Të ndryshëm janë elementët bazë të këtij lloj tregu. Në rradhë të parë ekzistojnënjë numër i lartë ndërmarrjesh me përmasa të vogla, me karakteristika të njëjta, tëcilat prodhojnë të njëjtat të mira. Kjo gjendje merr një rëndësi të veçantë, sepsepërballë një të mire, jo të diferencuar (homogjene), konsumatori është i lirë të blejënga një ndërmarrje, ose nga një tjetër, gjithmonë nëse çmimi është i njëjtë. Prazgjedhja e tij do të jetë rastësore.
Më tej, çdo operator, si prodhues, si konsumator, ka një kuotë tregu aq të vogëlsa nuk i lejon të influencojë çmimin e të mirës dhe si rrjedhojë çmimi është i vendosurnga kërkesa dhe nga oferta në tërësi për atë produkt për të cilin flitet.
Ndërmarrja është pra price-taker, pra e merr si të dhënë çmimin e prodhuar dhepranon pasivisht çdo çmim që nxjerr tregu.
Më tej, në këtë formë tregu nuk ekzistojnë pengesa në hyrje. Pra çdo llojsipërmarrësi mund të hyjë dhe të operojë pa vështirësi të veçanta. Edhe informacioniështë perfekt dhe mund të merret lehtësisht nga çdo subjekt: prodhues apokonsumator.
Nga këto karakteristika del në pah që kurba e kërkesës për një ndërmarrje tëvetme, në një treg me një konkurrencë perfekte, do të jetë një linjë paralele në aksin esasisë, pra ndërmarrja mund të shesë të gjithë produktin e saj me çmimin e tregut dheasnjë sasi s’do t’i kërkohet me një çmim, qoftë dhe pak më të lartë. Do të thotë qëfitimi marzhinal, si pasojë e rritjes së volumit të shitjes me një sasi është konstant dhei barabartë me çmimin e një produkti të vetëm.
Në një periudhë afatgjatë fitimi maksimal përputhet me fitimin normal. Për tëshpjeguar këtë pohim duhet të kujtohet që shpërblimi normal i sipërmarrësit në tregune konkurrencës perfekte është i përfshirë në kostot e prodhimit: kjo bën që një shtojcëe mundshme e fitimeve mbi kostot totale, (një përfitim pozitiv) të sjellë, në periudhënafatagjatë, në hyrjen e ndërmarrjeve të reja në treg me një rritje të ofertës globale dhe,së fundmi, në anullimin e këtij fitimi.
Kritikat e teorisë së konkurrencës perfekte.
Konkurrenca perfekte bën fjalë për një model ideal të konkurrencës me anë të sëcilit arrihet një zvogëlim i kostove të prodhimit dhe si pasojë të çmimeve të shitjes,kjo formë tregu mbetet si më e favorshmja për konsumatorët. Është stimuluar progresiteknologjik dhe efiçienca prodhuese e ndërmarrjeve, pasi ato më pak konkurruesedalin nga tregu dhe ky përbën thjesht një rezultat normal të funksionimit të tregut.(bëhet fjalë për eliminimin natyral)
Nëse këto janë, përfitimet që vijnë nga ky lloj regjimi, realiteti “fatkeqësisht”është shumë më ndryshe. Konkurrenca perfekte është një model i pastër teorik dheideal. Kjo shkaktohet nga: ekzistenca e sektorëve strategjikë të prodhimit (lëndët epara, makineritë) që si pasojë e situatave që në fakt pengojnë iniciativën e lirëekonomike të çdo lloj subjekti, tentojnë drejt një regjimi tregu të ndryshëm ngakonkurrenca apo nga pamundësia e disa sektorëve për të prodhuar me çmimekonkurruese.
Këto dhe motive të tjera shkaktojnë kufizime të lirisë në hyrje të tregut dhe mëtej, çojnë ndërmarrjet të shtojnë përmasat e tyre, të përqëndrohen mes tyre. Është pra
20
e nevojshme të kërkohet një pikë ekuilibri ndërmjet modelit ideal dhe teorik tëkonkurrencës perfekte dhe të realitetit operativ.
Ky ekuilibër është arritur sot ndërmjet ndërhyrjeve normative që disiplinojnëdhe mbrojnë konkurrencën, ndërmjet parashikimit të ligjeve antimonopolistike.
Monopoli
Forma e tregut të monopolit është në anë të kundërt me atë të konkurrencësperfekte dhe ekziston kur vetëm një ndërmarrje gjendet përballë gjithë kërkesës nëtreg.
Në këto lloj tregu ekzistojnë pengesa të mëdha në hyrje dhe informacioni dhezgjedhja mbi prodhimin (sasi që do të prodhohen, cilësi prodhimi si dhe çmimi iproduktit) merren nga një ndërmarrje e vetme që ka, si limit të sjelljeve të saj, vetëmreagimet e konsumatorëve të saj.
Në një treg monopolist, duke parë ekzistencën e një ndërmarrjeje prodhuese tëmallit të ofruar në treg, kurba e kërkesës së tregut përputhet me kurbën e kërkesës sëvetë prodhuesit. Më tej elasticiteti i kërkesës së ndërmarrjes është i njëjtë meelasticitetin e kërkesës së tregut. Shtrirja e kurbës së kërkesës është zbritëse nga emajta në të djathtë. Akoma, kurba e përfitimeve marzhinale nuk përputhet me kurbëne përfitimeve mesatare, por i rri poshtë. Edhe për monopolin, si për konkurrencënperfekte, niveli i prodhimit, i cili siguron përfitimin maksimal identifikohet në pikën etakimit të xhiros marzhinale dhe kostos marzhinale.
Tendenca për të maksimizuar përfitimet mund të çojë monopolistin të praktikojënjë politikë diskriminimi të çmimeve, e cila e çon të shesë produktin e tij me çmimenë segmente të ndryshme të tregut që japin një vlerësim të ndryshëm.
Gjykoj se kushtet e nevojshme që monopolisti të mund të diskriminojë çmiminjanë: a) që blerësit t’i përkasin grupeve ose tregjeve të ndryshme, që të ketë çdo njëriprej tyre një elasticitet kërkesë dukshëm të ndryshëm nga të tjerat, si pasojë e pranisësë niveleve të të ardhurave të ndryshme ose të shijeve të ndryshme: b) që të jetë epamunduar që blerësit të blejnë të mirën me çmim më të ulët.
Diskriminimi mund të realizohet, si për shembull, atëherë kur konsumatorëtjanë të ndryshëm për vendin gjeografik të qëndrimit, për të ardhurat ose përpreferenca në konsum. Ajo ndodh dhe për segmente të tregut.
Monopoli dhe oligopoli
Nga ekzaminimi i karakteristikave të tipologjive të ndryshme të tregjeveekzistuese, konkurrenca perfekte prezantohet si forma e tregut më e favorshme përkonsumatorët. E kundërta ndodh me monopolin. Nga këto bindje, deri në fund tëshekullit të kaluar, ka lindur një lëvizje mendimesh për të vlerësuar konceptin ekonkurrencës dhe për të evituar që tregjet në një farë mënyre konkurruese (dhe pse joperfekte) të monopolizoheshin. Në vende të ndryshme, në fakt, kanë lindur nëmomente historike të ndryshme, legjislacione antimonopolistike që kishin për qëllimshkurajimin e formimit të monopolit në treg55.
Legjislacionet antitrust kanë, pikërisht, detyrën për të promuovuar dheintensifikuar konkurrencën duke e vështirësuar veprimin e fuqisë së monopolist, i cili
55 Marrim për bazë legjislacionin amerikan – normativat e para kishin pikërisht qëllimeantimonopoliste. Shiko në këtë drejtim Katro E., cituar më lart.
21
është fajtori për krijimin e një kostoje të përballuar nga shoqëria56 të cilës i përputhen,në fakt, ekstrapërfitimet të monopolistit.
Oligopoli përfaqëson një formë hibride të tregut, e vendosur në mes të rrugës sëkonkurrencës perfekte dhe monopolit. Oligopoli karakterizohet nga ekzistenca, në njësektor të caktuar, të një numri të kufizuar prodhuesish, me përmasa të mëdha, të aftëpër të kënaqur kuota të rëndësishme të kërkesës në treg. Në disa raste, prodhuesitreagojnë bashkarisht duke u sjellë sikur të ishin në fakt një ndërmarrje monopoli qëofron një të mirë homogjene me një strategji të vetme çmimi. Kjo situatë përbën njësituatë të ndaluar nga legjislacionet antitrust.
Pakti i jo agresionit që ndërmarrjet kontraktojnë me njëra tjetrën, krijonekuilibra tregu fortësisht të ngjashme me ato të monopolit, duke çuar në zgjedhjen enivelit prodhues optimal, në bashkimin e fitimeve dhe të kostove marzhinale.
Në rastin kur ndërmarrja oligopoliste, për të marrë një përfitim ose kuota tregumë të mëdha, përdor karakteristika fizike të të mirave të saj duke i ndarë ngakonkurrentët, flitet për oligopol të diferencuar.
“Konkurrenca e praktikueshme”
Risia e vërtetë në mënyrën e të konceptuarit të mbrojtjes së konkurrencës erdhivetëm në vitin 1940 me përpunimin nga ana e John.M.Clark të teorisë sëkonkurrencës së praktikueshme ose të mbështetshme (workable competition), e cila iamohoi plotësisht vlerën modelit të konkurrencës së përkryer57. Clark merrte shkas ngaekzistenca e elementëve të papërkryer të tregut dhe duke i vënë në diskutimdëmtueshmërinë, arrinte të pohonte që ekzistenca e tyre gjithsesi nuk prekte arritjen enjë konkurrence në fakt efikase në treg.
Tregu, në kundërshtim me sa pohohej nga teoria e çmimeve, nuk është njëparametër, të cilit duhet t’i përshtatesh në mënyrë pasive, por në të kundërt, përbënnjë realitet që duhet modeluar, në funksion me objektivat e fitimit, kuotat e tregut dhetë pushtetit, që ndërmarrjet kërkojnë të arrijnë nëpërmjet zbatimit të strategjive tëndryshme. Clark rradhiste midis kushteve për të pasur konkurrencë efikase: 1)pasigurinë që duhet të karakterizojë reagimet e konkurrentëve; 2) diferencimin eprodhimit, i mjaftueshëm për të kompensuar numrin e madh të konkurrentëve; 3)konkurrencën potenciale, e cila duhej të përbënte një kërcënim real58. Sipas kësajteorie, vetëm me realizimin e këtyre kushteve rivaliteti ndërmjet ndërmarrjeve do tëmundet të lejojë arritjen e rezultateve të favorshme për bashkësinë e ekonomisë, si nëterma kostoje dhe çmimi ashtu dhe në terma progresi teknik dhe përdorimi efikas tëburimeve. Sigurisht këto rezultate nuk do të jenë ato që do të rridhnin nga një regjimhipotetik i konkurrencës së pastër dhe të përkryer, por vetëm ato konkretisht tëmundshme në funksion të strukturave të tregjeve ekzistuese59.
Ndryshe nga teoria e konkurrencës perfekte, kjo teori aplikohet, jo vetëm nëtregjet, në cilën ka një shumëllojshmëri agjentësh ekonomikë, por shtrihet dhe nëregjime duopoli dhe monopoli. Në këto hipoteza një treg “i përmbajtur” në të cilinoperon një subjekt i vetëm ose maksimumi dy, mund, në kushte të veçanta, të sillet si
56 Bëhet fjalë për pasojat e monopolit mbi konsumatorët, gjithmonë duke ju referuar një situate kurmonopolisti abuzon me pozitën që ai mban në treg.57 E cila nuk rezultonte e dobishme për analizën ekonomike të disiplinës antitrust duke marrë nëkonsideratë abstraksionin e tepruar që e bënte të papërshtatshme si për të rindërtuar tregun në realitetine tij efektiv, ashtu edhe për të përcaktuar vetë qëllimet që legjislacioni antitrust duhej të kishte ndjekur.58 Clark J. M., Towards a Concept of workable competition, në American economic review, vol 30,1940, fq. 241 - 256.59 Pappalardo A., Il Diritto comunitario della concorrenza, 2007, Milano, Utet Giuridica, fq. 11.
22
një treg në konkurrencë perfekte, duke siguruar një ekuilibër optimal. Kjo për shkakse operatorët e tjerë mund të hyjnë në treg në çdo lloj momenti dhe në liri të plotë.
Sipas kësaj teorie, është e nevojshme një ndërhyrje e duhur dhe e kufizuar eshtetit, i cili favorizon krijimin e kushteve “contestable market”, dmth lirinë në hyrjedhe në dalje të ndërmarrjeve ndërmjet ndarjeve të ndryshme prodhuese.
Teoria e konkurrencës së praktikueshme rezulton e një rëndësie themelore edhenë terrenin e legjislacionit të BE-së, si model ekonomik për t’u zbatuar në funksion tëobjektivit të integrimit të tregut60. Ajo më pas është pasuruar dhe plotësuar falëkontributeve të ndryshme61, veçanërisht të shkollës së Chicago-s62, e cila propozontekritere të rinj zbatues të normativës për mbrojtjen e konkurrencës, duke influencuar sijurisprudencën amerikano-veriore63, ashtu edhe legjislacionin e Bashkimit Evropian64.
Konceptimi klasik i konkurrencës
Do të zhvillohet një analizë në lidhje me zhvillimin historik të konceptit klasiktë konkurrencës me qëllimin e përcaktimit të bazave të ligjit antitrust.
Në ekonominë klasike, e zhvilluar në shekullin e XVIII, konkurrencanënkuptonte përballjen ndërmjet operatorëve, e kuptuar si “rivalitet i ndërsjellë”, në tëcilin subjekti ekonomik, në zhvillimin e aktitivitetit të vet, duhet të konkurrojë me tëgjithë agjentët e tjerë që zhvillojnë të njëjtin aktivitet. Për klasikët, ama, konkurrencanënkupton dhe konkurrimin e lirë në kuptimin që çdo njëri duhet të jetë i aftë tëveprojë në bazën e interesave personale dhe për kërkesat e tyre.
Ky konceptim i konkurrencës është përgjithësisht i identifikuar në mendimin eAdam Smith që në tekstin “dora e padukshme” shkruan: “çdo individ vetëm nuktenton të promovojë interesin publik, nuk është as i vetëdijshëm sesa po e promovon....ai synon në fitimin e tij dhe kjo si në shumë raste të tjera është e drejtuar nga një dorëe padukshme, drejt një qëllimi të ndryshëm nga synimet e tij”. Adam Smith shprehbindjen se “pa asnjë ndërhyrje të ligjit njerëzit të shtyrë nga interesat e tyre privatedhe nga pasionet vetjake janë të drejtuar të ndajnë dhe të shpërndajnë kapitalin sipasproporcionit më të rregullt me interesin e shoqërisë, duke arritur rezultate optimalenga pikëpamja sociale”.
Teoria klasike është pra e kundërt me çdo lloj forme ndërhyrjeje normative nësferën ekonomike. Ekzistenca e konkurrencës do të vendosej nga mungesa ebarrierave.
60 Në zbatimin konkret kjo teori të çon në një vlerësim më të kujdesshëm midis kostos ekonomike dheshoqërore të disa kufizimeve të konkurrencës dhe përfitimeve që rrjedhin nga ajo.61 Mbi të gjitha, nga ana e të ashtëquajturës Shkolla Harvard – që të drejtonte drejt një zbatimiveçanërisht rigoroz të normave mbi mbrojtjen e konkurrencës. Shih Pappalardo A., cituar më lart.62 I duhet njohur merita e vlerësimit antikonkurues të kufizimeve vertikale (përsa i përketmarrëveshjeve) dhe të ashtëquajturave çmime grabiqare (përsa i përket abuzimit me pozitëndominuese).63 Përpunimet e Shkollës së Chicago-s kanë justifikuar, në çështjen Sylvania (shih çështjen KontinentalT.V., Inc. kundër GTE Sylvania Inc., 433 U.S., e vendosur nga Gjykata Supreme e Shteteve tëBashkuara në vitin 1977) një zbatim të kriterit të rregullit të arsyes - rule of reason - në fushën ekufizimeve vertikale për shpërndarjen në kontrast me sa ishte vendosur më parë në çështjet analoge. Kyzbatim i jep formave të kufizimeve vertikale, të ndryshme nga caktimi i çmimit të rishitjes, meritën erritjes së nivelit të eficiencës si në organizimin prodhues ashtu edhe atë shpërndarës. ShihHOVENKAMP H., Antitrust policy after Chicago, në Michigan Law Review, 1985, fq. 213.64 Duke iu referuar legjislacionit komunitar mjafton të analizohet rregullorja për përjashtimin emarrëveshjeve vertikale nr. 2790/99 datë 22 dhjetor 1999 që redukton në mënyrë drastike numrin emarrëveshjeve të ndaluara pikërisht në konsideratë të faktit të rritjes së eficiencës të tyre.
23
Sipas disa autorëve do të ishte e gabuar bindja që literatura ekonomike klasikedo të ishte totalisht besnike me parimin e “laissëz faire”65. Ky pranim është iargumentuar se Smith e shihte të domosdoshme, me qëllim garantimin e një regjimikonkurrues, një strukture juridike të aftë për të parandaluar përqëndrimet dheabuzimet me ndërmarrjet dominuese.
Mendimi klasik i Adam Smith mund të kritikohet, pasi ai pohonte që çdosubjekt ekonomik duhet të ishte i aftë të hynte dhe të dilte nga tregu pa asnjë kosto.Në të vërtetë, nuk mori në konsideratë ekzistencën e pengesave me natyrëinstitucionale dhe ekonomike. Ndërmjet pengesave me natyrë institucionale mund tëjenë konçesionet qeverisëse për të prodhuar në mënyrë eskluzive një të mirë tëcaktuar dhe ndërhyrjet administrative dhe ligjore që rregullojnë hyrjen dhe daljen nëkëto tregje.
Ndërmjet pengesave me natyrë ekonomike përfshihen: ekzistenca e ekonomivetë shkallës në prodhimin e një të mire të caktuar, prania e një faktori të dobët(kapitali), e cila prodhon pozita vjetore dhe informacione të blera nga ndërmarrjettashmë të pranishme në treg, jo të disponueshme për konkurrentët e jashtëm.
Konceptimi neoklasik i konkurrencës
Në periudhën neoklasike, e lindur rreth gjysmës së parë të Shekullit XX,koncepti kryesor në lidhje me konkurrencën, i njihet A. Cournot i cili pohonte qëkonkurrenca operon në mënyrë të plotë dhe komplete kur çdo operator, në çdo treg,trajton çmimin si një parametër që ai nuk është i aftë ta modifikojë me anë tëndryshimeve të sasive të ofruara ose të kërkuara. Me fjalë të tjera, konkurrencaperfekte përkufizohet si situata në të cilën agjentët ekonomikë, në bërjen e zgjedhjevetë tyre konsiderojnë çmimet si të dhëna (price-taking dhe duhet pra t’i përmbahençmimeve të dhëna nga tregu). Asaj i kundërvendihet monopolisti i cili në fakt ështënjë “price-maker”, i cili e vendos vetë çmimin e shitjes, duke shkaktuar kështu dëmepër konsumatorët. (si pasojë e rritjes së çmimit)
Që nga origjina e këtij mendimi, Cournot kishte konstatuar që sjellja price-taking përfaqësonte një lloj ndryshimi që varet nga numri i subjekteve ekonomike tëcilët operojnë në treg.
Shkolla e Chicagos
Shkolla e Chicagos filloi të përhapet në vitet 70 dhe arriti në një pikë maksimalenë vitet 80. Ndërmjet këtij mendimi zgjerohet hapësira e “laissez – faire”. Besohet, nëfakt, se ndërmjet kontraktimit të lirë ndërmjet operatorëve, zhvillohen kontesteinstitucionale eficiente që lejohen dhe favorizohen dhe nuk janë për t’u konsideruar simonopol për t’u luftuar.
Esponentët e kësaj shkolle kritikojnë ashpër tendencën nga njëra anë për tëmbrojtur ndërmarrjet e vogla individuale dhe nga ana tjetër për të penguar ndërmarrjetme përmasa më të mëdha. Dyshohet, në fakt, që nëse një ndërmarrje bëhet e madhe,është efikase.
Ndërmarrjet më efikase mund të kontrollojnë tregun duke zvogëluar, kështu,nivelin e konkurrencës. Kjo është lehtësisht e kuptueshme nga fakti që si pasojë e
65 Në të vërtetë, pjesa më e madhe e autorëve klasik ishte në kundërshtim me çdo lloj ndërhyrjejepublike të ekonomisë. Disa klasikë pohonin si të duhur një rregullim antitrust që përfshinte ndërhyrjenshtetërore të kufizuar me qëllimin e vetëm që t’i garantimit konkurrentëve hyrjen ose daljen nga tregupa asnjë pengesë, duke vazhduar në çdo rast inkurajimin e rivalitetit ndërmjet operatorëve.
24
shkrirjeve eliminohen ndërmarrjet e tjera në treg, por konkurrenca mund të rindërtohetnë çdo moment nga hyrja e ndërmarrjeve të tjera rivale të cilat vijnë, si për shembull,nga jashtë.
Nga këto parathënie, shkolla e Cikagos shton dhe nënvizon sesi një politikëantitrust që synon të godasë subjektet eonomike më të “forta” (duke vendosur, përshembull, pengesa që ndalojnë një rritje të përqendrimeve), do të vendoste efekteshkatërruese për ekonominë.
Nqs, në fakt, një ndërmarrje arrin një lloj përmase do të thotë që është eficente,me avantazhe të dukshme për të gjithë kolektivitetin. Në këtë pikë të trajtimit mund tënënvizojmë ideologjinë ekonomike që lind nga kjo shkollë: struktura e tregut optimalështë ajo që është e aftë për të provokuar shpërndarjen më efiçente të burimeve.
Në këtë mënyrë nuk do të merret në konsideratë profili shpërndarës. Në tëvërtetë ky aspekt nuk është indiferent me shkollën e Chicagos; sipas asaj, në fakt,përfitime më të mëdha të realizuara nga ndërmarrjet e mëdha në drejtim tëkonsumatorëve rikthehen në qarkullim ndërmjet rritjes së pagave, në favor tëkonsumatorëve të tjerë.
Ekonomistët kanë nga njëra anë të drejtë të konsiderojnë që, për pjesën më tëmadhe, tregjet tentojnë të korrigjojnë diskunksionet e tyre, por nga ana tjetër nukmarrin në konsideratë të dhënën pratike që korrigjimi kërkon shpesh një kohë më tëgjatë. Duhet, më tej, të vëzhgojmë që monopolet me kohë zgjatje të shkurtër mund tësjellin një kosto sociale të lartë të tillë që të kërkojë ndërhyrje nga e drejta antitrust,me qëllim eliminimin e efekteve negative që ndoshta janë realizuar.
Tradicionalisht të drejtës antitrust i është dhënë qëllimi i dyfishtë: për ndalimine efekteve rishpërndarëse dhe për të siguruar efiçencën maksimale të burimeve.
Efekte rishpërndarëse do të kemi kur një ndërmarrje që ka një fuqi të caktuar nëtreg është e aftë të praktikojë çmime më të larta në krahasim me ato që do tëpraktikoheshin në një regjim konkurres. Rritja e çmimeve do të vendoste njëtransferim të pasurisë nga konsumatorët tek ndërmarrja, me një zvogëlim pasues tëmirëqenies që konsumatorët do të nxirrnin nga një situatë konkurruese (mirëqënie equajtur si paga ose surplus i konsumatorit) ndërsa do të rritej, në mënyrë përkatëse,mirëqënia për ndërmarrjen.
Mungesa efiçente e burimeve verifikohet kur disa konsumatorë janë të detyruar,si pasojë e rritjes së çmimit sipër nivelit konkurrues, për të hequr dorë nga blerja easaj të mire dhe për të shkuar drejt të mirave të tjera për të kënaqur nevojat e veta. Kjosituatë do të vendoste një alterim të burimeve sociale.
Kuadri teorik i shkollës së Chicagos, në ndryshim nga ajo shkolla tradicionale,merr në konsideratë vetëm efektin e dytë, duke pohuar që objektivi i vetëm i të drejtësantitrust konsiston në sigurimin e efiçencës maksimale në përgjithësi për sistemin,duke lënë mbas dore, pra, çështjet shpërndarëse. Nga ky kuadër rrjedh që humbja eefiçencës së sistemit nuk është shkaktuar nga rritja e çmimit të së mirës, por nga njëprodhim i të mirës në sasi më të vogla në lidhje me atë që do të prodhohej në kushtekonkurruese.
Nga e gjitha kjo autorët e kësaj teze shtojnë që duhen konsideruar të ligjshme tëgjitha ato veprime në të cilat operatori eonomik i cili ka një fuqi të madhe në treg,kërkon të rrisë përfitimet e tij.
Sipas kriterit të Vilfredo Pareto (parimi i quajtur “ottimo paretiano”)66 arrihetnjë situatë optimale kur nuk është e mundur të përmirësohet mirëqënia i asnjë prejanëtarëve të shoqërisë pa, në të njëjtën kohë, përkeqësuar atë të tjerëve. Kur
66 Shiko http://www.treccani.it/enciclopedia/ottimo-di-pareto_(Dizionario-di-Economia-e-Finanza)/
25
verifikohet kjo situatë do të thotë që është arritur eficenca maksimale përmbledhësedhe shpërndarëse, situatë e sila përputhet me ekuilibrin që ka në një treg konkurruesnë mënyrë perfekte. E rëndësishme në të këtë rast është shprehia: çdo ekuilibërkonkurrues është një optimum di Pareto dhe çdo optimum është një optimumkonkurrues.
Objektivi i efiçencës, që të realizohet një situatë e ottimo paretiano, kërkon qëndërmarrjet të mos kenë përmasa të mëdha dhe të mos hyjnë në marrëveshje tëfshehta midis tyre. Efiçenca prodhuese është në fakt ngushtësisht e lidhur mekarakteristikat (në veçanti me përmasat) dhe sjelljet e çdo lloj ndërmarrjeje.
Duhet vënë në dukje se tezat e ekspozuara në paragrafët e mëparshëm kanë vënëdritë mbi faktin sesi konkurrenca garanton më mirë sistemin ekonomik për të arriturnjë ekuilibër optimal. Për të garantuar një regjim konkurrues është shpesh diskutuarnevoja për një ndërhyrje legjislative. Dhe gjatë periudhës klasike, periudhë në të cilënekzistonte idea e konkurrencës si një garë e lirë, u ngritën disa zëra që e bënin tënevojshme një strukturë juridike me qëllim parandalimin e shkrirjeve dhe abuzimit tëpozitës dominuese. Kjo nevojë u shtua gjithmonë më shumë në periudhat emëvonshme me evoluimin e mendimit ekonomik, për të arritur në 1890 në nxjerrjen enormativës së parë kombëtare për të ndaluar marrëveshjet penguese të konkurrencësdhe tentativës për të krijuar monopole (Sherman Act amerikan).
Debatet ekonomike mbi mbrojtjen e konkurrencës nuk ndaluan asnjëherë, pormund të pohojmë që janë akoma dhe sot aktive. Nuk diskutohet më për nevojën e njëdisipline antimonopoliste, por diskutohet gjithmonë e më shumë mbi cilat do të jenëndërhyrjet e nevojshme.
1.12. Tregu përkatës
Çdo kufizim konkurrence analizohet duke pasur parasysh një treg të caktuar qëquhet treg përkatës. Është pikërisht në bazë të këtij tregu që përcaktohen pjesët etregut që i takojnë çdo ndërmarrjeje. Përcaktimi i tregut përkatës është një instrumentpër të identifikuar kufijtë e konkurrencës ndërmjet ndërmarrjeve.
Objektivi i përcaktimit të tregut është të identifikojë konkurrentët aktualë dheato potencialë të ndërmarrjeve që janë të përfshirë në atë treg, sjelljen e këtyrendërmarrjeve, si dhe ndërmarrjet që kanë mundësinë të shmangin konkurrentëtnëpërmjet sjelljes së pavarur ndaj presionit konkurrues efektiv. Duhet të kemiparasysh që përcaktimi i tregut përkatës është hapi i parë në një proçedurë hetimore,pasi është pikërisht përcaktimi i tregut përkatës që mundëson llogaritjen e pjesëve tëtregut, përcaktimin e fuqisë së ndërmarrjes, strukturën e tregut me qëllim vlerësimin ekonkurrencës në këtë treg.
Modalitetet për përcaktimin e tregut përkatës gjenden në nivel të Bashkimit nënjë komunikim të Komisionit Evropian67, ku përcaktohen të gjitha hapat që Komisionindjek në përcaktimin e tregut përkatës rast pas rasti.
Ekzistojnë dy dimensione për përcaktimin e tregut: dimensioni i produktit dhedimensioni gjeografik.
Tregu përkatës i produktit përbëhet nga produktet dhe shërbimet që vlerësohensi të zëvendësueshme nga konsumatorët ose klientët e tjerë, përsa u përketkarakteristikave, çmimit dhe funksionit të tyre, ndërsa tregu përkatës gjeografik
67 Komunikimi mbi përkufizimin e tregut përkatës me qëllim zbatimin e të drejtës së konkurrencës nëfushë komunitare. Gazeta zyrtare C 372 datë 9.12.1997.
26
përfshin zonën në të cilën ndërmarrjet e interesuara ofrojnë apo blejnë produkte aposhërbime. Kjo zonë dallohet për kushte të njëjta68 konkurrence.
Produktet që duhet të përfshihen në tregun përkatës dhe kufijtë gjeografikë tëatij tregu, përcaktohen në varësi të hapësirës në të cilën klientët mund të zgjedhinshumë lehtë midis produkteve të zëvendësueshme, ose furnitorët mund të kenë më tëlehtë furnizimin e këtyre produkteve alternative.
Tregu përkatës i produkteve
Tregu i produkteve përfshin të gjithë mallrat ose shërbimet që konsiderohentë zëvendësueshme nga konsumatori në sajë të karakteristikave, të çmimit të
produkteve dhe të përdorimit që do i bëjnë. Identifikimi i tregut përkatës të produktitkërkon paraprakisht një analizë, e cila do të marrë në konsideratë faktorë të tillëthelbësore si: zëvendësueshmëria, konkurrenca, çmimet, elasticiteti i kërkesës sëmallit në varësi të çmimeve të prodhimeve të tjera, etj.
Që dy produkte të konsiderohen nga blerësit si të zëvendësueshëm, nuk ështëkusht që ata duhet të jenë të njëjtë nga pikëpamja e karakteristikave të tyre fizike dhefunksionale, çmimeve ose cilësisë. Përkundrazi përcaktuese në këtë rast është njëshkallë e mjaftueshme e zëvendësueshmërisë të tyre për të kënaqur nevojat dhedëshirat e blerësve, me synimin që secili nga këto produkte të mund të përbëjë njëalternativë reale ekonomike për prodhimin tjetër, e që konsumatori të mund të zgjedhëkur të vendosi për të blerë. Kriteret për përcaktimin e tregut përkatës janë:zëvendësueshmëria nga ana e kërkesës, zëvendësueshmëria nga ana e ofertës,konkurrenca potenciale dhe barrierat e hyrjes në treg.
Për të përcaktuar tregun përkatës analizohet në radhë të parë zëvendësueshmërianga ana e kërkesës. Çfarë duhët të kuptojmë me këtë term? Për ta kuptuar duhet tëvihemi në pozitën e konsumatorit (kërkesa) dhe të analizojmë sesa është i gatshëmkonsumatori që të kalojë nga një produkt A në një produkt B kur ndyshojnë kushtet eshitjes së produktit A (për shembull rritet çmimi i produktit A) duke e zëvëndësuarpra këtë të fundit me produktin B që shitet në treg pasi dhe ky i plotëson nevojat etyre.
Një rritje e çmimeve e bën një produkt më pak të pëlqyer nga konsumatorët, tëcilët vendosin të blejnë më pak nga ai dhe më shumë nga produktet alternativezëvëndësuese. Duhet të kemi parasysh se jo gjithnjë një rritje e çmimit përcaktonkalimin në një produkt tjetër pasi kemi dhe kategori klientësh të cilët janë të fiksuarpas produktit A dhe asnjë rritje çmimi nuk ndikon në preferencat e tyre siç ndodh memarkat e veshjeve.
Produkti B konsiderohet produkt zëvendësues dhe për të përcaktuar tregunpërkatës të produktit duhet të identifikojmë të gjitha mallrat e përafërta (zëvëndësues)me produktin që na intereson.
Tregu përkatës përbëhet nga produkte që janë të zëvendësueshme dhe duke qënëtë tilla ato konsiderohen në konkurrencë me njëri-tjetrin dhe si rrjedhojë do tëkonsiderohen ndërrmarrje konkurrente të gjitha ato ndërmarrje që prodhojnë produktetë zëvëndësueshme me njëra – tjetrën.
Sa më shumë produkte të ketë në tregun përkatës, aq më pak fuqi tregu do ketësecila nga ndërmarrjet që prodhojnë produktet e zëvëndësueshme. Për të caktuar cilatprodukte përfshihen në tregun përkatës dhe cilat jo, mund të përdorim një njësi matëseformale të zëvëndësueshmërisë nga ana e kërkesës, të njohur si elasticitet, e cilashikon sesi reagon kërkesa ndaj ndryshimit të çmimit, kur të gjithe faktorët e tjerë
68 Komunikimi i referohet “kushteve që janë mjaftueshëm homogjene”.
27
mbeten të pandryshuar. Vlerësimi i Elasticitetit të Çmimeve nga ana e kërkesës kryhetnëpërmjet testit SSNIP2 (Small But Not Significant Nontransitory Increase in Price)ose ndryshe Testi i Monopolistit Hipotetik.
Sipas këtij testi në fillim merret në konsideratë produkti i ndërmarrjes ndaj tëcilës kryhet hetimi (produkti A). Produktet e tjerë përfshihen ose përjashtohen ngatregu përkatës në bazë të kapacitetit të tyre për të konkurruar produktin A. Në bazë tëkëtij testi produkti B përfshihet në tregun përkatës nëse ngrihet hipoteza emëposhtme:
1. Çmimi i produktit A ngrihet prej 5-10%2. Kjo ngritje është permanente;3. Kjo ngritje bën që konsumatorët e produktit A të blejnë tashmë produktin
B në vend të A-së;4. Prodhuesi i produktit A del me humbje nga kjo ngritje e çmimit të A-së, si
rrjedhim i uljes së sasisë që nuk mund të shesë më.Në këtë rast tregu përbëhet nga produktet A dhe B. Për çdo produkt tjetër të
ngjashëm me produktin A kryhet i njëjti test. Për shembull, nëse produkti C ipërmbush pikat 3. dhe 4., atëherë produkti C përfshihet në tregun përkatës, i cilipërbëhet tashmë nga produktet A, B dhe C. Në të kundërt, nëse produkti D nukpërbush pikat 3. dhe 4., domethënë që konsumatorët nuk kthehen ndaj D-së në rast seçmimi i A-së ngrihet, ose nëse megjithë uljen e shitjeve të A-së, prodhuesi i A-së nukdel me humbje, produkti D nuk përfshihet në tregun përkatës.
Në radhë të dytë, analizohet zëvendësueshmëria nga ana e ofertës.Kur reagimi i firmave që duan të hyjnë në treg është relativisht i shpejtë, kemi të
bëjmë me zëvendësueshmëri nga ana e ofertës.Nëse plotësohen këto kushte, produkti shtesë që është vënë në treg do të
ushtrojë presion mbi sjelljen konkurruese të ndërmarrjeve të tjera të përfshira. Njëndikim i tillë është ekuivalent me efektin e zëvendësueshmërisë nga ana e kërkesës.
Analiza në këtë rast i përgjigjet pyetjes: a ka ofrues të tjerë që janë të gatshëm taorientojnë prodhimin e tyre dhe të tregtojnë një mall të ngjashëm në një kohë tëshkurtër, pa kosto shtesë, në përgjigje të ndryshimeve të vogla ose përhershme tëçmimeve? Ofruesit e tjerë mund të jenë:
- Ndërmarrje ekzistuese të cilat prodhojnë produkte konkurrente. Në këtë- Rast do të analizohet mundësia e këtyre ndërmarrjeve për të shtuar
prodhimin (nëse këto ndërmarrje kanë kapacitet të papërdorur);- Ndërmarrje ekzistuese të cilat prodhojnë produkte që kërkojnë të njëjtat- Paisje ose teknologji. Në këtë rast do të analizohet mundësia e këtyre
ndërmarrjeve për të prodhuar edhe produkte konkurruese me produktet emarra në shqyrtim;
- Ndërmarrje të cilat importojnë produkte në të njëjtin territor objektanalize. Në këtë rast shqyrtohet mundësia e këtyre ndërmarrjeve për tërritur sasinë e mallrave të importuara në atë territor.
Siç shihet, zakonisht merren parasysh ndërmarrje ekzistuese të cilat mund tëorientojnë prodhimin dhe të tregtojnë një mall të ngjashëm në një kohë të shkurtër.Ndërmarrje të tilla nuk kanë nevojë të bëjnë shpenzime ose investime të mëdha dhe tëpapërdorshme për aktivitete të tjera (sunk investments).
Një shembull praktik për analizën e zëvendësueshmërisë nga ana e ofertës kurpërcaktohet tregu i produktit konstatohet në rastin e letrës.
Letra zakonisht ofrohet në kategori të ndryshme cilësie, nga letra e shkruarstandarde, te letra e cilësisë së lartë që do të përdoret, p.sh, për publikimin e librave tëartit. Nga një këndvështrim i kërkesës, nuk mund të mos përfillen këto dallime cilësie
28
të letrës, pasi nuk mund të shtypet një libër arti ose një vepër letrare luksi dukepërdorur një letër me cilësi të zakonshme. Megjithatë, fabrikat e letrës mund tëprodhojnë letër me cilësi te ndryshme dhe në afate të shkurtra mund ta përshtatinprodhimin duke mesatarizuar shumë pak kostot e papërfillshme të përshtatjes. Kurnuk ka vështirësi të veçanta në shpërndarje, prodhuesit e letrës janë të aftë tëkonkurrojnë për porosi të cilësive të ndryshme, në veçanti n.q.s porositë janëshoqëruar me kohë të mjaftueshme që lejon modifikimin e planeve të prodhimit. Nëkëto rrethana, Komisioni nuk do të përcaktonte një treg të ndarë për secilën cilësi letredhe përdorimin e saj përkatës. Cilësitë e ndryshme të letrës janë përfshirë në tregunpërkatës dhe shitjet e tyre janë mbledhur me synim për të vlerësuar volumin dhevlerën e tregut69.
Tregu gjeografik.
Tregu gjeografik përfshin në radhë të parë hapësirën tokësore ku tregtohenmallrat që përbëjnë tregun e produkteve. Për përcaktimin e tij përdoret e njëjtametodologji si për përcaktimin e tregut të produkteve.
Elementi thelbësor në këtë rast është zëvëndësueshmëria nga ana e kërkesës.Pyetja për zëvëndësueshmërinë nga ana e kërkesës do të ishte: Sa janë të gatshëmkonsumatorët të spostohen nga një zonë në një zonë të përafërt kur ndryshojnë kushtete tregtimit në zonën e parë?
Pra tregu do të përfshijë hapësira të tjera nëse në këto zona tregtohen mallra tëngjashme dhe klientët mund të furnizohen pa vështirësi. Në të kundërt, për shembullnëse transporti i këtyre mallrave kushton shumë ose kur klientët nuk kanë zakon tëblejnë mallra në këto vende, këto zona tokësore nuk përfshihen në tregun e referencës.
Elementët, të cilët duhet të merren në konsideratë kur përcaktojmë tregungjeografik, përmbledhin:
- Natyrën dhe karakteristikat e prodhimeve përkatëse;- Ekzistencën e pengesave të hyrjes;- Parapëlqimet e konsumatorëve;- Dallimet ndërmjet pjesëve të tregut të ndërmarrjeve, në zonat gjeografike
fqinje;- Ndryshimet thelbësore ndërmjet çmimeve të ofruesve dhe nivelet e
kostove të transportit.
Konkurrenca potenciale
Flasim për konkurrencë potenciale kur kemi një reagim të mundshëm, por jo tëmenjëhershëm nga ana e disa ndërmarrjeve që veprojnë jashtë tregut përkatës.Ndërmarrjet konsiderohen si konkurrentë potenciale, por nuk futen në tregun përkatës.Konkurrenca potenciale, nuk merret në konsideratë kur përcaktohet tregu. Nësekërkohet, kjo analizë ndërmerret vetëm në një fazë vijuese, përgjithësisht sapopozicioni i ndërmarrjeve të përfshira në tregun përkatës të jetë siguruar tashmë, dhekur kjo pozitë ngre shqetësimet nga një këndvështrim i konkurrencës. (Sepse psh.mund të kemi vetëm dy ndërmarrje në treg dhe lind shqetësimi nëse ka apo jokonkurrentë të mundshëm që mund të hynë në treg). Vetë ekzistenca e konkurrentëvepotencialë ushtron trysni mbi dy ndërmarrjet ekzistuese të cilat e dinë se nëse i ngrenëcmimet tej mase atëherë konkurrentët potencialë mund të hynë në treg e t’i
69 Referuar në udhëzimin e Autoritetit shqiptar të konkurrencës, Nr. 76, dt. 07/04/2008 “Përpërcaktimin e tregut përkatës”, në www.caa.gov.al
29
konkurojnë ndërmarrjet ekzistuese me çmime më të ulta. Kjo situatë përkthehet nëhumbje të mundshme për ndërmarrjet ekzistuese.
Barrierat e hyrjes
Koncepti i konkurrentit potencial është i lidhur ngushtë me barrierat në hyrje tëtregut përkatës (në tregun e produktit ose tregut gjeografik) të cilat përfshijnë të gjithapengesat që kufizojnë hyrjen e lirë në treg të një konkurrenti potencial.
Barrierat e hyrjes përcaktohen në udhëzimin mbi tregun përkatës dhe janë si mëposhtë:
- Barriera ligjore, rregulla, licenca ose kritere specifike.- Barriera ekonomike, si psh barrierat strukturore (kapitali fillestar, kapitali
i investuar, patentat, knoë hoë70, ekonomitë e shkallës71, kostot etransportit, diferencimi i produkteve72, niveli i kërkesës dhe ofertës osebarriera të ngjashme).
- Barriera natyrore që vijnë si pasojë e kufizimeve të burimeve natyrore.- Barrierat strategjike, që krijohen nga konkurrentët ekzistues, sjellja dhe
aktiviteti i të cilëve pengon konkurrentët potencial të hyjnë në tregunpërkatës73.
70 Njohuri teknike.71 Shprehje e përdorur në ekonomi për të treguar marrëdhënien që ekziston midis një rritjeje të shkallëssë prodhimit dhe uljes së kostos unitare mesatare të prodhimit. Realizohen në përgjithësi në sektorë kupërdorën impiante fikse të dimensioneve të mëdha si prodhimi i energjisë elektrike apo celikut etj.72 Produkte që janë edhe të ngjashëm (mund të konsiderohen variante të njëjtit produkt ) edhe tëndryshëm si psh. kos i ëmbël dhe kos natyral, komputer me memorie me te madhe dhe një me memorienormale.73 Referuar udhëzimit të Autoritetit shqiptar të konkurrencës, cituar, www.caa.gov.al
30
KREU I DYTË
2. MARRËVESHJET DHE ABUZIMI ME POZITËN DOMINUESE
SEKSIONI I PARË
MARRËVESHJET E NDALUARA
2.1. Hyrje
Praktika e parë antikonkuruese e ndaluar nga Traktati për Funksionimin eBashkimit Evropian është marrëveshja e lidhur midis dy apo më shumë ndërmarrjeve,e cila cënon konkurrencën midis shteteve anëtare. Kjo praktikë është rregulluar që nëTraktatin e Komunitetit të Çelikut dhe Qymyrgurit dhe asnjëherë nuk ka paturmëdyshje për dëmet që mund t’i shkaktohen konkurrencës në treg nga marrëveshja.Në këtë seksion do të analizohen marrëveshjet bazuar në tekstin e nenit 101 të TFBE-së. Do të jenë objekt analize dhe përjashtimet nga ndalimi si dhe figurat e veçanta tëmarrëveshjeve të rradhitura nga legjislatori evropian në nenin 101. Objekt analize dotë jenë gjithashtu dhe disa vendime të Komisionit Evropian dhe të Gjykatës sëDrejtësisë.
2.2. Një vështrim i përgjithshëm mbi marrëveshjet e ndaluara
Neni 101 TFBE përcakton se janë të ndaluara si të papajtueshme me tregun ebrendshëm: të gjitha marrëveshjet midis ndërmarrjeve, vendimet e shoqatave tëndërmarrjeve dhe praktikat e bashkërenduara të cilat mund të prekin tregtinë midisShteteve Anëtare të cilat kanë si objekt ose pasojë të tyre pengimin, kufizimin oseshtrembërimin e konkurrencës brenda tregut të brendshëm dhe, në veçanti, ato të cilat:(a) vendosin drejtpërdrejt ose tërthorazi çmimet e shitjes e të blerjes ose çdo kushttjetër tregtimi; (b) kufizojnë ose mbajnë në kontroll prodhimin, tregjet, zhvilliminteknik ose investimet; (c) ndajnë tregjet ose burimet e furnizimit; (d) zbatojnë kushtejo të njëjta për transaksione të barasvlefshme me palë të tjera tregtare, duke i vendosurato në pozitë të pafavorshme konkurruese; (e) lidhjen e kontratave e kushtëzojnë mepranimin nga ana e palëve të tjera e detyrimeve shtesë të cilat, për nga natyra ose përnga përdorimi tregtar, nuk kanë lidhje me objektin e kontratave të tilla.
Çdo marrëveshje apo vendim, i cili është i ndaluar në zbatim të këtij neni, ështëautomatikisht pa vlerë ligjore.
Por dispozitat e paragrafit 1 mund të deklarohen si të pazbatueshme në rast të: –çdo marrëveshjeje ose kategorie marrëveshjesh midis ndërmarrjeve, – çdo vendimiose kategorie vendimesh të shoqatave të ndërmarrjeve, – çdo praktike tëbashkërenduar ose kategorie praktikash të bashkërenduara, që kontribuon nëpërmirësimin e prodhimit ose shpërndarjen e mallrave, ose në nxitjen e përparimitteknik, ose ekonomik, duke u lejuar konsumatorëve të kenë një pjesë të drejtë tëpërfitimit që rrjedh prej kësaj, dhe që: (a) nuk vendos mbi ndërmarrjet në fjalëkufizime që nuk janë të domosdoshme për arritjen e këtyre objektivave; (b) nuk u jep
31
ndërmarrjeve mundësinë për ta eliminuar konkurrencën në lidhje me një pjesë tëkonsiderueshme të produkteve në fjalë74.
Siç përcaktohet në dispozitë, neni 101 i Traktatit i ndalon ndërmarrjeve të lidhinmarrëveshje, të vënë në jetë praktika të bashkërenduara si dhe të ndjekin vendimet egrupimeve të ndërmmarjeve që kanë për objekt ose për efekt të ndalojnë, kufizojnëapo të shtrembërojnë lojën e konkurrencës në tregun e brendshëm.
Identifikohet si ndikim i konkurrencës si ai aktual ashtu dhe ai potencial75.Në lidhje me konkurrencën potenciale apo të mundshme Gjykata e Drejtësisë
përcakton që “marrëveshja të mund të konsiderohet që ka prekur tregtinë mes shteteveanëtare është e nevojshme që në bazë të një sërë elementesh objektivë të ligjit dhe tëfaktit, të mund të jetë e mundshme që kjo marrëveshje të mund të ndikojë, në mënyrëdirekte ose indirekte, aktuale ose të mundshme mbi tregtinë shteteve anëtare”76.
Çfarë do kuptohet me konkurrencë të mundshme? I referohemi atyre subjekteveekonomikë që nuk janë konkurrentë konkretë në një treg përkatës, por ata edhe psejanë jashtë tregut, kanë mundësitë që, me një ndryshim të kushteve të tregut, në favortë tyre, të mund të hynë në atë treg në një kohë mjaft të shkurtër77.
Kjo konkurrencë shërbën për të ushtruar presion mbi ndërmarrjet që janëkonkurrente konkrete në tregun përkatës që do të analizohet në rastin konkret.
Sipas Gjykatës së Drejtësisë për të përcaktuar nëse një marrëveshje është epërputhshme me nenin 101 duhet të konsiderohen të gjithë elementët që konkurrojnënë ndikimin e tregtisë midis shteteve anëtare, si faktorët anti - konkurrues, si ato pro-konkurrues. Pra ndikimi nuk kërkon domosdoshmërisht një pasojë anti – konkuruesenë treg. Për të nxjerrë përfundimet do të krahasohen pasojat në treg para marrëveshjesme pasojat pas lidhjes së saj.
Arsyeja e ndalimit të marrëveshjeve, të cilat mund të influencojnë, në mënyrë tëdrejtë apo jo, sjelljen e konkurrentëve ose të ndalojnë zhvillimin korrekt tëmekanizmave konkurrues është kryesisht ai i sigurimit që çdo ndërmarrje në treg tëvendosë në mënyrë të pavarur nga të tjerat, strategjitë dhe politikat e saj.
2.3. Një analizë e shkurtër e paragrafit të parë të nenit 101 të Traktatit tëFunksionimit të Bashkimit Evropian (TFBE)
Në praktikën e Komisionit dhe Gjykatës Evropiane nocioni i sjelljeve jokonkurruese është interpretuar në një mënyrë shumë të gjerë, me qëllimin që në këtëkoncept të futen të gjitha sjelljet e realizuara nga ndërmarrjet të cilat janë në gjendjepër të prodhuar efekte ndikuese të konkurrencës. Nuk janë të nevojshme, për të hyrënë zbatimin e nenit 101, kritere të veçanta. Mungesa e një kriteri formal është forcuarnga rrethanat e dizpozitës që ndalon dhe praktikat e bashkërenduara78.
74 Giz, Traktati i Lisbonës, Version i konsoliduar, http://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf75 Mbi konceptin e konkurrencës potenciale shiko vendimin e Komisionit në 14 korrik 1986, FibbreOttiche, në Fletore zyrtare, L 236/1986.76 Vendim i Gjykatësë së Drejtësisë, dt. 9.07.1969, Franz Völk kundër J. Vervaecke S.P.R.L, cështje5/69, Fletore zyrtare, 1969, fq. 295.77 Vendim i Komisionit dt. 23.12.1975, Kewa, Fletore zyrtare 77, L 327; Vendim i Komisionit dt.21.12.1994, Philips/Osram, Fletore zyrtare 94, L 378.78 Sipas përkufizimit klasik të Gjykatës së Drejtësisë, nocioni i praktikës së bashkërenduar konsiston në“një formë koordinimi të aktivitetit të ndërmarrjeve që, pa u shtyrë deri në vendosmërinë e njëmarrëveshjeje të vërtetë, ndërton në praktikë një bashkëpunim ndërmjet vetë ndërmarrjeve, në dëm tëkonkurrencës” (seanca e 14 korrikut 1972, çështja 48/69, ICI, Përmbledhja, 619 etj).
32
Neni 101 zbatohet ndaj çdo marrëveshjeje, qoftë ajo formale apo informale, eshprehur apo e heshtur, horizontale apo vertikale. Pra marrëveshja nuk ka një formëshfaqjeje të caktuar si element vlefshmërie të saj.
Marrëveshjet mund të jenë vertikale ose horizontale: janë horizontale kur lidhennga pjesëmarrës të së njëjtit nivel tregu (të gjithë prodhues apo të gjithë shpërndarës),ndërsa marrëveshjet vertikale i përkasin hapave të mëtejshme të prodhimit dhe tëshitjes së një produkti (njëri prodhues e tjetri shpërndarës me shumicë). Marrëveshjetvertikale janë shumë të përhapura, por duket më e komplikuar nga pikëpamja eantitrustit të vendoset nëse këto marrëveshje kanë një efekt apo një objektantikonkurrues.
Dispozita përcakton saktë që marrëveshjet mund të marrin formën emarrëveshjeve midis ndërmarrjeve, vendimeve të shoqatave të ndërmarrjeve dhepraktikave të bashkërenduara. Janë tre forma të ndryshme, përmes të cilave palëtdakortësohen mbi mënyrën sesi do të cënojnë konkurrencën. Të treja mënyrat janë tëndryshme edhe pse rezultatet e lidhura me cënimin e konkurrencës mbeten të njëjta nëtë treja rastet. Kështu në lidhje me marrëveshjet midis ndërmarrjeve, Gjykata edrejtësisë përcakton se për të patur këtë formë është i mjaftueshëm vullneti i palëvepër të cënuar konkurrencën79. Kemi të bëjmë me një koncept mjaft të gjërë të termit“marrëveshje”. Ka pra, një marrëveshje kur palët arrijnë një qëllim të përbashkëtsjelljeje në mënyrë të varur ndërmjet tyre, dhe përmes saj kufizojnë lirinë e tyre tëveprimit brenda tregut, si pasojë e ndjekjes së qëllimit të përbashkët, në dëm tëkonkurrencës.
Ndërkohë Gjykata e përgjithshme, për kategorinë e vendimit të grupimit tëshoqatave ka përcaktuar se do gjendemi para një vendimi të tillë kur ndërmarrjet nukmarrin pjesë direkt në marrjen e vendimit, por vendimi prodhon efekte edhe për ta.Vendimet dhe rekomandimet e grupimeve të ndërrmarrjeve kanë qëllim drejtimin apondikimin e veprimtarisë ekonomike të të gjithë anëtarëve në grupim.
Kështu bazuar në praktikën e Komisionit Evropian do quajmë të tilla nenet eStatutit80, rregullores81, apo vendime të organeve drejtuese82.
Në lidhje me përkufizimin e praktikës së bashkërenduar duhet të themi segjendemi përpara një praktike anti konkuruese shumë më të vështirë për t’u provuar.Përkufizimi i saj është akoma më i larmishëm, pasi e bën jo të nevojshme praninë e tëgjitha karakteristikave të një marrëveshjeje. Ekzistenca e praktikës bazohet nëekzistencën e një paralelizmi sjelljesh ndërmjet ndërmarrjeve të interesuara, pra nëformën e një koordinimi ose të bashkëpunimit të vetëdijshëm ndërmjet tyre, i cilireflektohet në dëm të konkurrencës, pasi ndikon në shkallën e pavarësisë ekonomikepër ndërmarrjet e përfshira83. Ndërmarrjet nuk arrinë në fazën e nënshkrimit të njëmarrëveshjeje zyrtare, por me dijeni, bashkëpunojnë në mënyrë praktike për tëshmangur konkurrencën. Praktika konsiston në një formë bashkëpunimi më pakintensive sesa marrëveshjet, e cila i lejon ndërmarrjeve të parashikojnë me një lloj
79 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë dt. 15.7.1970, ACF-Chemiefarma, çështja 41/69, në Përmbledhje661. Vendim i Komisionit dt. 29/11/1974, Intesa franco-giapponese per i cuscinetti a sfera, në Fletorezyrtare 74, L 343/19; Vendim i Gjykatës së Drejtësisë 17/12/1991, Herkules, në Përmbledhje. II-1711;Gjykata e përgjithshme 14/5/1998, Mayr-Melmhof kundër Komisionit, në Përmbledhje. II-1751.80 Vendim i Komisionit dt. 05/02/1992, Industria delle costruzioni Paesi Bassi, në Fletore zyrtare 92, L1/30.81 Vendim i Komisionit dt. 29/06/1970, ASBL, Fletore zyrtare 1970, L 153; Vendim i Komisionit dt.12/12/1988, Vendita di libri a prezzo netto, Fletore zyrtare 89, L 22.82 Vendim i Komisionit dt. 07/12/1984, Milchforderungsfonds, Fletore zyrtare 1985, L 35.83 Paralelismi i thjeshte nuk përbwn cënim të konkurrencës. Pardolesi në AA.VV., Diritto Antitrustitaliano, nën përkujdesjen e Frignani, Pardolesi, Patroni Griffi, Ubertazzi, Bologna, 1993, vol. I. p. 93.
33
marzhi sigurie sjelljen e konkurrentëve në treg, duke eliminuar apo pakësuar në këtëmënyrë elementin e pasigurisë, i cili është një element thelbësor që karakterizonprocesin konkurues84.
Një rast praktike të bashkërenduar në dëm të konkurrencës mund të verifikohetnë rastin kur paralelizmi i sjelljes ndërmjet ndërmarrjeve të interesuara për të mbajturçmimet e shitjes në një nivel të ndryshëm nga ato që do të ishin sipas regjimitkonkurrues dhe për të “kristalizuar” pozitat e fituara nuk është rezultat i rastësisë, porrezultat i bashkëpunimit midis ndërmarrjeve.
Si pasojë e ndalimit të një praktike të bashkërenduar, nuk është nevojshme tëketë gjurmë proçesverbalesh, takimesh, mbledhjesh, por mjafton të shikohet njësimetri e sjelljeve, që mund të marrin formën e ndryshimeve të njëkohshme oseafrimin e çmimeve të praktikuara në një hark kohor të shkurtër. Sipas Gjykatës sëDrejtësisë praktika përbën një koordinim sjelljesh nga ana e ndërmarrjevepjesëmarrëse85.
Ekzistenca e saj del në pah nga ky koordinim i sjelljes në treg. Ky do të jetëelementi që do të analizohet përt të dalë në përfundimin që kemi të bëjmë apo jo menjë praktikë të bashkërenduar.
Rasti TIM/Omnitel (Itali, 1999)86 i referohet ekzistencës së një praktike tëbashkërenduar në vendosjen e çmimeve të telefonatave nga telefoni fiks në telefonincelular. Autoriteti antitrust italian ka hapur një hetim për një praktikë të mundshme tëbashkërenduar, si shkak i një paralelizmi të sjelljeve ndërmjet dy operatorëve, pasitarifat e telefonatave nga telefoni fiks në telefoninë celularë ndryshojnë në të njëjtënkohë dhe në të njëjtën shumë, pas një periudhe shumë të gjatë në të cilën tarifat nukishin modifikuar fare. Ky paralelizëm sjelljesh shkoi në dëm të konsumatorëve, pasi –sipas Autoritetit – është bërë për të parashikuar një zvogëlim të tarifave si pasojë endryshueshmërisë të kuadrit të rregullimit të telekomunikacionit italian.
Rasti RC auto i referohet kompanive parësore të sigurimit në Itali. Objekti ihetimit nga ana e Autoritetit Antitrust është i dyfishtë. Nga njëra anë, i kontestohetndërmarrjeve të sigurimit ekzistenca e një shkëmbimi informacionesh mbi politikattarifore nga vetë ndërmarrjet, të bëra ndërmjet vëzhguesve të jashtëm, i cili do tëkishte si pasojë parësore për konsumatorët rritjen e pajustifikuar të tarifave nga ana etë gjitha kompanive të përfshira (paralelizmi i sjelljeve të vëzhguara i përketndryshueshmërisë së çmimit që i siguruari duhet të paguajë).
Nga ana tjetër, Autoriteti Antitrust ka kontestuar një tjetër rast marrëveshjeje, icili konsiston në refuzimin, nga ana e vetë Kompanive, për të nënshkruar polica përzjarrin dhe vjedhje veçmas nga policat për përgjegjësinë civile. Ky aspektkonfigurohet si një detyrim për të blerë njëkohësisht dy produkte ndërmjet tyre tëndryshme, që nuk paraqesin asnjë bërthamë lidhjeje funksionale (tying).
Rasti87 është zgjidhur me dënimin e Kompanive të sigurimeve, edhe pseAutoriteti italian nuk ka arritur të provojë efektin antikonkurrues të praktikës sëbashkërenduar, (të gjitha ndërmarrjet që ushtrojnë aktivitet për RC auto në Itali kanë
84 Shiko Katro E., “Cikël leksionesh në të drejtë konkurrence”, Departamenti i të drejtës civile,Fakulteti i Drejtësisë, UT, 2016.85 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, dt. 16.12. 1975, çështje të bashkuara 40/73 deri 48/73, 50/73, nga54/73 deri 56/73, 111/73, 113/73 dhe 114/73, Suiker Unie kundër Komisionit, Përmbledhje. 1663,Vendim i Gjykatës së Drejtësisë 31.03.1993, cështje të bashkuara C-89/85, C-104/85, C-114/85,C-116/85, C-117/85 dhe nga C-125/85 deri C-129/85, Ahlström Osakeyhtiö kundër Komisionit,Përmbledhje. I-1307, si dhe vendim 4.06.2008, c 8/08, T-mobile Netherlands., www.curia.europa.eu.86 Rasti TIM/Omnitel tarifa fikse celularë (Itali, 1999).87 Rasti RC Auto (Itali, 2000), Procedimi I 377.
34
buxhete negative) por ka vendosur në fakt një parim, sipas të cilit çdo shkëmbiminformacionesh në një treg oligopolist është antikonkurrues.
Neni 101 gjen zbatim vetëm nëqoftëse marrëveshja ka për objekt apo pasojëkufizimin, shtrembërimin apo eliminimin e konkurrencës në tregtinë midis shteteveanëtare. Dallimi midis kufizimit dhe pengimit është sasior i tipit që me pengim do tëkuptojmë eliminim në sensin që pas lidhjes së marrëveshjes në treg nuk do të mbetetkonkurrencë, kurse kufizimi do të thotë që do të mbetet konkurrencë, por kjo do tëjetë më e vogël sesa konkurrenca ekzistuese përpara lidhjes së marrëveshjes88.
Dallon shtrembërimi, pasi me të do të kuptojmë një ndryshim cilësor tëkonkurrencës, në sensin që konkurrenca në treg do të sillet ndryshe pas lidhjes sëmarrëveshjes. Ky është një term i paqartë edhe për vetë organet e Bashkimit89.
2.4. Marrëveshjet vertikale dhe ato horizontale
Kategoritë kryesore të marrëveshjeve në të drejtën e konkurrencës janëmarrëveshjet horizontale dhe ato vertikale. Marrëveshjet horizontale përkufizohen si:“marrëveshjet ose praktikat e bashkërenduara të lidhura ndërmjet dy ose më shumëndërmarrjeve që veprojnë në të njëjtin nivel të tregut për shembull, në të njëjtin nivelprodhimi ose shpërndarjeje”.
Marrëveshja (ose praktika e bashkërenduar) që lidhet midis ndërmarrjeve, kusecila vepron për qëllimet e marrëveshjes, në një nivel të ndryshëm të zinxhirit tëprodhimit ose të shpërndarjes është marrëveshje vertikale”. Kjo do të thotë që njëndërmarrje prodhon një produkt të papërpunuar që ndërmarrja tjetër e përdor si lëndëtë parë ose që i pari është një prodhues, i dyti një shitës shumice dhe i treti një shitëspakice.
Neni 101 i TFBE-së nuk i referohet karakterit vertikal apo horizontal të figuravetë marrëveshjeve që rradhiten në këto dispozita pasi ato mund të shfaqen në të dyjamënyrat si psh. fiksimi i çmimit mund të jetë objekt si i një marrëveshjeje horizontale(në rastin kur dy ndërmarrje binë dakort që të praktikojnë të njëjtin çmim shitjejekundrejt klientëve) ashtu dhe i një marrëveshjeje vertikale (në rastin kur prodhuesi meshpërndarësin lidhin një marrëveshje në të cilën përcaktohet se ky i fundit duhet tëshesë produktet me një çmim x).
Marrëveshjet vertikale janë më pak të dëmshme se marrëveshjet horizontale. Nëmarrëdhëniet vertikale, «output»-i i një ndërmarrjeje përbën «input»-in e palës tjetër.Kur njëra palë ushtron fuqinë që zotëron në treg, kjo mund të ndikojë në kërkesën epalës tjetër dhe të bjerë në kundërshtim me interesat e kësaj të fundit. Kjo ndërmarrjedo të bëjë përpjekje që të ndalojë palën tjetër të ushtrojë fuqinë në treg90.
Në hapësirën e Bashkimit Evropian rregullimi i përjashtimeve të marrëveshjevehorizontale dhe vertikale përfaqëson një pjesë të së drejtës së konkurrencës që ështëprekur nga ndryshime të thella në vitet e fundit.
Kështu në vitin 2010 Komisioni ka miratuar Rregulloren e Komisionit Nr461/2010 e datës 27 Maj 2010 “Mbi zbatimin e nenit 101/3 të Traktatit të BashkimitEvropian për kategoritë e marrëveshjeve vertikale dhe praktikave të bashkërenduara
88 Vendim i Komisionit dt. 24/11/1993, Auditel, Fletore zyrtare 93, L 350.89 Si psh. në rastin kur bashkëpunimi apo shkëmbimi i informacionit mes palëve bën që fluksi iprodhimit të marrë drejtim të ndryshëm nga ai që do të kishte në mungesë të marrëveshjes: Vendimi iKomisionit dt. 02.21.1994, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë, në Fletore zyrtare 94, L L68.90 Referuar Katro E., Cikël leksionesh në të Drejtë konkurrence, cituar.
35
në sektorin e mjeteve Motorike”; rregulloren nr.1218/2010 e datës 14 Dhjetor 2010“Mbi zbatimin e nenit 101/3 të Traktatit të Funksionimit të Bashkimit Europian përdisa kategori të marrëveshjeve të specializimit” dhe Rregulloren nr. 1217 /2010 edatës 14 Dhjetor 2010 “Mbi zbatimin e nenit 101/3 të Traktatit të Funksionimit tëBashkimit Evropian për disa kategori të marrëveshjeve të Kërkimit dhe Zhvillimit”.
2.5. Figurat e analizuara nga neni 101, paragrafi i parë i Traktatit
Neni 101, 1 vijon me një listë sjelljesh të cilat mund të përbëjnë marrëveshje tëndaluar në kuadër të nenit 101. Ato janë vendosja e drejtpërdrejtë ose e tërthortë eçmimeve të shitjes dhe të blerjes ose të çdo kushti tjetër tregtimi; kufizimi ose mbajtjanë kontroll e prodhimit, tregjeve, zhvillimit teknik ose investimeve; ndarja e tregjeveose e burimeve të furnizimit; (d) zbatimi i kushteve jo të njëjta për transaksione tëbarasvlefshme me palë të tjera tregtare, duke i vendosur ato në pozitë të pafavorshmekonkurruese si dhe lidhja e kontratave të kushtëzuara me pranimin nga ana e palëve tëtjera të detyrimeve shtesë të cilat, për nga natyra ose për nga përdorimi tregtar, nukkanë lidhje me objektin e kontratave të tilla.
Praktikat e lidhura me çmimet
Caktimi i lirë i çmimit jo vetëm që është një nga format thelbësore në të cilatkonkurrenca shprehet, por është forma më e dukshme dhe më e rëndësishme, edhe psenuk është e vetmja91. Në formën e saj thelbësore një marrëveshje për fiksimin eçmimeve mes konkurrentëve është një marrëveshje përmes të cilës ndërmarrjetcaktojnë çmimet e veta të shitjes, blerjes, ose rishitjes. Edhe pse dispozita vendos nëtë njëjtin plan çmimet e shitjes me ato të blerjes, në të vërtetë shkeljet më të rëndajanë pothuajse gjithmonë rezultat i marrëveshjeve mbi çmimet e shitjes, duke pasurparasysh rëndësinë strategjike që çmimi i shitjes mbulon në garën e konkurrencësekonomike.
Të gjithë jemi konsumatorë dhe pjesa më e madhe nga ne, kur gjendet para dyprodukteve të cilat kanë karakteristika të ngjashme, ndikohemi në zgjedhjen tonëkryesisht nga elementi i “çmimit”.
Kështu, zgjedhjet e blerësit janë të ndikuara nga çmimi në këmbim të mallraveose shërbimeve që ata kanë nevojë. Blerësi patjetër që do të vlerësojë, me kujdes,edhe të gjitha karakteristikat e sendit që kërkon të blejë dhe në prani të kushteve tëbarabarta, në lidhje me produktet e tjera të ofruara në të njëjtin treg përkatës, kriteribazë për përzgjedhjen, nga ana e blerësit (ana e kërkesë), do të jetë çmimi. Është kjoarsyeja pse çmimi konsiderohet një instrument thelbësor i konkurrencës për shitësit(ana e ofertës).
Çfarë do të ndodhë nëse liria individuale e prodhuesve për të caktuar në mënyrëtë pavarur çmimet nuk do të ekzistonte, por në vend të saj çmimet do tëpërcaktoheshin nga ndërmmarjet përmes marrëveshjeve që, në lidhje me produkte
91 Në vitin 2001 dhe 2002, prioritet i jepet aktivitetit të karteleve që kanë për objekt apo efekt fiksimine çmimeve. Të dhënat mbi aktivitetet represive të Komisionit në rastet kartel tregojnë se nga viti 2000deri në vitin 2005 ky institucion ka miratuar gjithsej 38 vendime për kartelet, pra më shumë se dyfishi imesatares vjetore të vendimeve të marra në 30 vitet e kaluara. Kroes N., Shpërndarja në mësymje:zhvillimet e fundit në fushatën e Komisionit Europian kundër karteleve, fjalim më 13.10.2006 nëKonferencën 10 vjetore të Institutit Evropian të Konkurrencës, Fiesole. Shih për këtë qëllim edheRaportin e 31-të mbi Politikën e konkurrencës.
36
identike ose të ngjashme, caktojnë ose çmime të njëjta ose reduktojnë diferencat midisçmimeve ose përcaktojnë të njëjtat kushte tregtimi.
Në të tilla situata ne konsumatorët privohemi nga çdo mundësi zgjedhjeje, pasiduke u gjendur përballë produkteve që kanë të njëjtin çmim, ne humbim mundësinëpër të përfituar nga loja konkurruese midis ndërmarrjeve në treg, dmth nga të paturitprodukte me çmime të ndryshme apo kushte të ndryshme tregtimi ku ne të mund tëzgjedhim produktin me cmimin më të lirë apo atë që na leverdis më shumë, bazuar nëkushtet në të cilat ai ofrohet92.
Përveç marrëveshjeve që caktojnë çmimin dispozitat e mësipërme dënojnë metë njëjtën ashpërsi edhe caktimin e çdo kushti tjetër tregtimi. Edhe këto lloj sjelljeshjanë po aq të dëmshme për tregun dhe për konkurrencën. Në fakt, njehsimi i termavetë kontratës, në lidhje për shembull me garancinë që shoqëron produktin apomundësinë e shitjes me këste apo në lidhjen me mënyrën e transportimit etj, çon nëmënyrë të pashmangshme në njehsimin e ofertës në treg duke sjellë si pasojëshkurajimin e konsumatorit / klientit i cili do të bëjë zgjedhjen e tij bazuar mbiekzistencën e kushteve të ndryshme të tregtimit. Psh. Kemi një konsumator i cili nukka makinë personale, ndaj ai do të blejë atë televizor që i dërgon produktin deri nështëpi. Në momentin që të gjithë televizorët e ofrojnë këtë shërbim, dhe të gjithëshiten me të njëjtin çmim, atëherë zgjedhja e tij se cilin produkt ai do të blejë, do tëjetë një zgjidhje tërësisht rastësore. Pikërisht këtë pasojë kërkon të shmangë neni 101përmes parashikimeve që ai përmban.
Gjykata e Drejtësisë është shprehur se “marrëveshjet për fiksimin në mënyrëdirekte ose indirekte të çmimeve të shitjes apo të blerjes në lidhje me një transaksiontë veçantë tregtar, në përputhje me nenin 85 (1) të Traktatit mund të kenë efekteliminimin plotësisht, për linjat të cilave ju referohen, të çdo forme konkurrence mbiçmimet midis kompanive të ndryshme të transportit ajror të pasagjerëve93.
Komisioni ka dënuar gjithashtu pjesëmarrjen në marrëveshje të tetë prodhuesvetë vitaminave që synonin fiksimin e çmimeve të produkteve të ndryshme“vitaminë”.94 Komisioni ka gjetur se tetë prodhuesit e vitaminës kishin marrë pjesë nëtetë kartele të veçanta në mënyrë që të binin dakord, mbi çmimet e synuara dheçmimet minimale95.
Ka shembuj të shumta të rasteve në të cilat Komisioni ka ndaluar shenjat nëlidhje me fiksimin e çmimeve dhe ka dënuar rëndë palët në kartelet e çmimeve. Përshembull, në rastin “raccordings”, janë gjobitur 30 kompani për pjesëmarrjen e tyre nënjë kartel të fiksimit të çmimeve në sektorin e pajisjeve prej bakrit. 96Një rast tjetër në
92 Shiko Katro E., Cikël leksionesh në të Drejtë konkurrence, cituar.93 Vendimi i Gjykatës i dt.11.04.1989, Ahmed Saeed GmbH kundër Zentrale zur Bekaempfungunlauteren Wettbewerbs, çwshtja 66/86, Përmbledhje, fq.809.94Vendimi i Komisionit i 21.11.2001, Vitamina, në Fletore zyrtare 03, L 6/1, në të cilën elementetkryesore të kartelit në fjalë ishin konsultimi lidhur me rritjen e çmimeve, fiksimi i çmimeve të synuarasi dhe caktimi i çmimeve minimale dhe zbatimi i koordinuar i rritjeve të çmimeve në tregje tëndryshme.95 Në apel përpara Gjykatës së Shkallës së Parë, Sumitomo Kimike dhe sumika Fine Chemicals Co LtdCo Ltd kundër Komisionit, 2005, Përmbledhje II-4065 (ka anulluar vendimin në lidhje me të dyaplikantët); Vendimi i Komisionit i 05.12.2001, Acid limoni, në Fletore zyrtare 02 L 239/18; Vendimi iKomisionit i 24.07.2002, Industriale dhe gazrave mjekësore, në 03 Fletore zyrtare L 84/1; Vendimi iKomisionit 02.04.2003 Lope franceze, në 03 Fletore zyrtare L 209/12.96 Komisioni Evropian ka gjobitur grupet e Otis, Kone, Schindler dhe ThyssenKrupp 992 milion € përkartelet operative për instalimin dhe mirëmbajtjen e ashensorëve dhe shkallëve në Belgjikë, Gjermani,Luksemburg dhe Hollandë, në shkelje të qartë të rregullave të Traktatit të KE-së lidhur me praktikatkufizuese (Neni 81). Vendimi cilësoi emrat e 17 degëve të grupeve të mësipërme, së bashku meMitsubishi Ashensor Evropës B.V. i cili ka marrë pjesë në kartelin holandez. Ashensorët dhe shkallët
37
të cilin Komisioni vendosi gjoba të rënda përbënte një kartel të aparateve tëkomandimit të gazit të izoluar, ku janë dënuar 11 grupe97për pjesëmarrjen e tyre tëgjatë në një kartel në sektorin e shitjes në industrinë e pajisjeve elektrike që përdorenpër rregullimin e rrjedhjeve të energjisë në rrjetet e shpërndarjes të energjisë elektrike.Praktikat antikonkurruese kishin të bënin me ndarjen e tregjeve dhe bashkërendimin eofertave të paraqitura. Por vendimi i Komisionit që meriton të përmendet pasi ështëdënuar me gjobë shumë të lartë është rasti i ashensorit dhe shkallëve të lëvizshme98 kujanë akuzuar, në mënyrë të veçantë për koordinimin e ofertave e tyre gjatë garave. Atakishin rënë dakord për çmimet. Rekordi i gjobës i vendosur nga Komisioni ishte rreth992 milion €99.
Komisioni ka deklaruar vazhdimisht se marrëveshjet sekrete, duke përfshirë atopër të caktuar direkt çmimet, janë ndër shkeljet më të rënda të ligjit të konkurrencës.Kështu, Komisioneri për konkurrencën Neelie Kroes ka thënë: "Ne nuk do tëtolerojmë kartelet dhe do të marrim të gjitha masat e nevojshme për t’i eliminuar ato.
luajnë një rol të madh në jetën moderne urbane. Otis vlerëson se ekuivalenti i udhëtimit të popullsisë tëtë gjithë botës vetëm për ashensorët e tyre, shkallë dhe walkways lëviz çdo 9 ditë. Midis të paktënviteve 1995 dhe 2004, këto kompani kanë manipuluar oferta për kontratat e prokurimit, çmimet fiksedhe projektet e caktuara për njëri-tjetrin, tregjet e përbashkëta dhe kanë shkëmbyr informacionetregtare të rëndësishme dhe konfidenciale. Efektet e këtij karteli mund të vazhdojnë për njëzet deri nëpesëdhjetë vjet. Filialet Kone përfituan imunitet të plotë nga gjobat sipas programit për lehtësim nëlidhje me kartelet në Belgjikë dhe Luksemburg, se ata ishin të parët për të dhënë informacion në lidhjeme këto kartele. Në mënyrë të ngjashme, Otis Netherlands ka marrë imunitet të plotë në lidhje mekartelin në Holandë. Gjobat e vendosura për kompanitë ThyssenKrupp u rritën me 50%, pasi bëhejfjalë për një shkelës të përsëritur. Këto përbëjnë gjoba shumë të rënda të vendosura nga Komisioni nëfushën e karteleve mbi çmimet. Vendimi i Komisionit i dt. 21 shkurt 2007, C (2007) 512 final., (RastiCOMP / E-1 / 38,823) është bërë ankesë para Gjykatës në çështjen T 141/07 Përgjithshme Technic-Otis / Komisionit, Fletore zyrtare C 140, 23/06/2007 dhe në çështjen T 145/07, dhe OTIS / Komisioni,Fletore zyrtare C 155, 07.07.2007.
98 Shembuj të tjerë të tendencës së Komisionit të vendosë gjoba të larta: Vendimi i Komisionit2004/337 karbon 20.12.2001 / KE, në të cilin Komisioni dënoi prodhuesit evropiane të letrës karbonpër një marrëveshje të fshehtë në shkallë evropiane që synonte të rriste fitimet e kompanivepjesëmarrëse nëpërmjet rritjes së çmimeve të përbashkëta, Fletore zyrtare 2004, L 115/1, në apelpërpara Gjykatës së Shkallës së parë BOLLORE SA dhe të tjerë kundër Komisionit, Rastet RegjistruarT-109/02, T-118/02, T-122/02, T-125/02, T-126/02, T-128/02, T-129/02, T-132 / 02 dhe T-136/022007. Përmbledhje II-947 (Vendimi i Komisionit u la në fuqi, por gjobat në lidhje me dy paditës janëulur. Vendimi u apelua para Gjykatës, në çështjen C-327/07 P, BOLLORE / Komisionit, çështja C-338/07, vizcaína Distribuidora de Papeles / Komisionit, çështja C-322/07 Papierfabrik gusht Koehler /Komisionit. www.curia.europa.eu; Vendimi i Komisionit Breweries belge, në Fletore zyrtare 2003, L200/1 (Komisioni ka vendosur sanksione ndaj INTERBREW, Danone, Alken-Maes, Haacht dheMartens për pjesëmarrjen e tyre në një kartel në tregun e birrës me pakicë në Belgjikë). Në apel përparaGjykatës së Shkallës së Parë: Groupe Danone kundër Komisionit 2005, Përmbledhje, II-4407 (gjobapak më pak të rënda nga aplikantet). Në apel para Gjykatës, Groupe Danone kundër Komisionit 2007Përmbledhja I-1331 (refuzuar); Vendimi i Komisionit Methionine, Fletore zyrtare 2003 L 255/1(çmimet fiksimin në tregun methionine): në apel para Gjykatës së Përgjithshme në rast T-279/02Degussa kundër Komisionit, gjykimi i 05.04.2006, Përmbledhje II-897 (gjoba u reduktua ngaaplikuesi). Ankesat para Gjykatës së Drejtësisë, Çështja C-266/06 Degussa kundër Komisionit, gjykimii 22.05.2008 (apel hedhur poshtë), www.curia.europa.eu; Vendimi i Komisionit Perokside organikedeklaratë për shtyp IP / 03/1700 i 10.12.20003, (Komisioni i gjobitur nga prodhuesit kryesorë në tregune peroksideve organike): një ankesë para Gjykatës së Shkallës së Parë në rastin T-120/04, PeróxidosOrganicos / Komisionit, gjykimi i 16.11.2006, (apel hedhur poshtë), Përmbledhje II-4441; Vendimi iKomisionit të acidit citric, 2001/12/05 2002/742 / EC, Fletore zyrtare, 2002 L 239/18 (Komisioni kasanksionuar një kartel në të gjithë botën sekret për fiksimin e çmimeve, duke përfshirë pesë prodhuesitacid limoni): vendimi u la në fuqi në apel para Gjykatës së Shkallës së pare, T-43/02, gjykimin e dt.27.09.2006, Jungbunzlauer AG kundër Komisionit, Përmbledhje C II-3435 www.curia.europa.eu.
38
Jo vetëm do sanksionojmë rreptësisht ndërmarrjet pjesëmarrëse në kartele, por edhedo të rrisim gjobat nëse sjellja vazhdon, përsëritet në mënyrë flagrante pas njëinspektimi të Komisionit dhe nëse ata kanë dhënë informacion të gabuar osemashtrues.100"
Theksojmë se marrëveshjet për objektivat e fiksimit çmimeve ose çmimetminimale ose maksimale që u mundësojnë palëve të parashikojne çmimet e ngarkuaranga konkurrentët janë konsideruar shumë kufizuese të konkurrencës101.
Marrëveshje që kufizojnë ose kontrollojnë prodhimin, tregjet, zhvillimin teknikose investimet
Pika b e nenit 101(1) të TFBE-së i referohet një grupi marrëveshjesh të llojevetë ndryshme, emëruesi i përbashkët i të cilave është kufizimi i ofertës. Duke gjykuarnga praktika e dobët mbi këto marrëveshje mund të themi që gjendemi para njëkategorie kufizimesh aksesore në kuadër të marrëveshjeve më komplekse102.
Kufizimi dhe kontrolli i referohen katër faktorëve të veçantë të veprimtarisëekonomike: prodhimit, tregjeve, zhvillimit teknik dhe investimeve. Dhe marrëveshjetqë kufizojnë ose kontrollojnë këta katër faktorë mund të çojnë në kufizime të rënda tëkonkurrencës.
Kufizimi i prodhimit ose shitjes, përveçse pengon disa stimuj konkurrues kyç,mund të prodhojë të njëjtin efekt të një praktike të bashkërenduar që synon rritjen enivelit të çmimeve në një sektor të caktuar. Këto marrëveshje mund të kenë për objektte drejtpërdrejtë kuotat e prodhimit për secilën palë të marrëveshjes103, kuotat e shitjesapo të tregut104, si dhe mekanizmat për kompensimin e tepricave të ofertës dhe tëkërkesës të vëna në jetë përmes një strukture të përbashkët.
Hynë në këtë kategori marrëveshjet që kufizojnë prodhimin nëpërmjet mbylljessë bashkërenduar të impianteve dhe në këtë sens nuk luan rol justifikues gjendja ekrizës apo nevoja e ristrukturimit të sektorit përkatës. Këta faktorë mund të merrenparasysh në përcaktimin e sanksionit apo gjatë vlerësimit të kushteve të përjashtimitnë të gjitha ato raste kur ulja e kapacitetit prodhues përfaqëson instrumentin nëpërmjettë cilit mund të arrihen përfitime që gjenerojnë ekonomitë e shkallës dhe kosto më tëulëta të prodhimit.
Nuk është e pazakontë që marrëveshje të konsideruara kufizuese në kuadër tëparashikimit të pikës b, të nenit 101(1) TFBE i lejojnë në të vërtetë ndërmarrjet tëarrinë qëllime të cilat janë të denja për mbrojtje: psh, është nëpërmjet kufizimit të
100 Njoftim për shtyp IP (06) 698 nga 20 shtator 2006.101Vendimi i Gjykatës së Drejtësisë së dt.10.17.1972, Vereeninging van Cementhandelaren kundërKomisionit, Rasti 8/72, Përmbledhje, 1972, fq. 977.102 Pappalardo A., Il Diritto comunitario della concorrenza, Milano, Utet Giuridica, 2007. fq. 155.103Vendimi i Komisionit, dt. 07.06.00, Lysine, në Fletore zyrtare 152/14 L. Vendimi i Komisionit PVC,në Fletore zyrtare L 239. Është theksuar se ky lloj kufizimi i kuotave të prodhimit ose shitjeve - paraqetngjashmëri të ngushtë me marrëveshjet për ndarjen e tregut. Në Lisina dy prodhues japonezë, pjesëtarëtë një karteli, u kishin propozuar prodhuesve Korean një ndarje të planit të vëllimit të shitjes për vitin1992 e cila i atribuonte kuota të veçanta atyre. Vendimi i Komisionit të 07.06.00, Lysine.104 Vendim i Komisionit dt. 20.12.2001, Carta autocompiante, Fletore zyrtare 04, L 115; Vendim iKomisionit AMCA, komunikim shtypi IP/05/61 dt. 19.01.2005. Në AMCA, Komisioni arriti nëpërfundimin se kompanitë kanë hyrë në marrëveshje që synojnë ndarjen e tregut, ndër të tjera,nëpërmjet stabilizimit të aksioneve të tregut dhe vëllimeve: Vendim i ankimuar në Gjykatën e Shkallëssë parë: çështja T-161/05, Hoechst / Komisionit, vendim i datës 30.09.2009 në Fletore zyrtare C 312,21.11.2009 (reduktuar gjoba për aplikuesit), çështja T-168/05, Arkema / Komisionit, vendim i datës30.09.2009 (apeli e hodhi poshtë) në Fletore zyrtare C 312, 21.11.2009; Rasti T- 174/05, Elf Aquitaine/ Komisionit, gjykimi i 30.09.2009, (apel i hedhur poshtë) në Fletore zyrtare C 312, 21.11.2009.
39
prodhimit që arrihet specializimi. Kufizimi i investimeve, në bazë të njëmarrëveshjeje midis kompanive të interesuara, mund të jetë i nevojshëm për tëkorrigjuar tejkalimin e kapacitetit të prodhimit në një sektor të industrisë në krizë, dhekështu me radhë.
Në fakt, disa prej këtyre marrëveshjeve ka shumë gjasa të plotësojnë kushtet eparashikuara nga neni 101 (3) TFBE.
Nocioni i kufizimit të prodhimit duhet të kuptohet jo vetëm në sens sasior poredhe cilësor. Kështu edhe marrëveshjet e standardizimit të produktit mund tëkufizojnë prodhimin, në ato raste kur pengojnë prodhimin e mallrave mekarakteristika të ndryshme nga ato të parashikuara në marrëveshje, duke kufizuar nëkëtë mënyrë lirinë e zgjedhjes së përdoruesit lidhur me shumëllojshmërinë eprodukteve.
Kufizon tregjet një marrëveshje midis shoqatave të ndërmarrjeve, të vendosuranë nivele të ndryshme të zinxhirit të prodhimit, e cila synon t’u ndalojë ndërrmarrjveqë veprojnë në tregje të tjera që të blejnë produktin nga ndërrmarrje jo-anëtare tëkartelit.
Vendimet mbi investimet janë nga vendimet strategjike më të ndjeshme dhe mëtë rëndësishme të një ndërmarrjeje. Çdo marrëveshje ndërmjet konkurrentëve qëkufizon ose përcakton kontrollin reciprok të këtyre aspekteve paraqet një kufizimserioz të konkurrencës.
Lidhur me zhvillimin teknik, ky mund të kufizohet nga marrëveshjet për kërkimdhe zhvillim, në ato raste kur marrëveshja përmban dispozita që i ndalojnë, de facto,palët të ndërmarrin projekte në mënyrë të pavarur, apo përmban kushte kufizuese përshfrytëzimin e projekteve, apo klauzola që u mohojnë palëve aksesin në rezultatet ekërkimit në mënyrë proporcionale me kontributet respektive105.
Ndarja e tregjeve ose e burimeve të furnizimit
Të ndaluara janë dhe marrëveshjet që ndajnë tregjet ose burimet e furnizimit.Këto dy hipoteza ndryshojnë në lidhje me marrëdhënien e ndryshme që krijohet midismarrëveshjes dhe hapësirës ku ajo prodhon pasojat e saj. Ndarja e tregut konsiston nënjë marrëveshje sipas të cilës çdo kompani kufizon shitjet e saj në mënyrë që të bëhete mundur që të gjithë të shesin pjesën që i caktohet. Ndërsa ndarja e një burimifurnizimi ka si qëllim të saj rënien dakort mbi blerjen e burimeve të caktuara, aksesinnë këto burime, në mënyrë që të parandalohet marrja e këtyre burimeve nga subjektetë tjerë. Në kontekstin e marrëveshjeve horizontale, marrëveshjet në fjalë lidhenzakonisht midis firmave oligopoliste, secila prej të cilave mban një pozitë dominuesenë një hapësirë gjeografike të dallueshme. Përmes marrëveshjes eliminohet çdo llojkonkurrence aktuale ose potenciale në zonën gjeografike në të cilën vepron secilandërrmarrje pjesëmarrëse. Praktikisht disa tregje izolohen nga konkurrenca. Do tëkemi një marrëveshje të këtij lloji kur disa ndërmarrje bien dakort që secila prej tyretë tregtojë në një territor të caktuar dhe impenjohen që asnjëra prej tyre të mosndërhyjë në territorin e tjetrës106.
Në brendësi të këtyre hapësirave ndërrmarrjet e mësipërme do të jetë në gjendjetë imponojnë çmimet monopol. Efekti i çmimeve monopol u analizua në kreunpararendës. Kjo është dhe një nga arsyet pse këto lloj marrëveshjesh konsiderohenveçanërisht të dëmshme për konkurrencën në treg. Duhet nënvizuar se rasti i ndarjessë tregut përbën një nga praktikat veçanërisht të dëmshme të konkurrencës, pasi ajo
105 Shiko Katro E., Cikël leksionesh, cituar106Vendimi i Komisionit i 07.06.2000, Aminoacidi, Fletore zyrtare 01, L 152.
40
mund të çojë edhe në një izolim të plotë të hapësirave në të cilat veprojnë konkurrentëtë ndryshëm.
Ndërhyrjet e para të Komisionit për lidhje me ndarjen e tregjeve në fjalë janerastet e ndarjes mbi baza gjeografike. Seria e gjatë e ndalimeve nisi në vitin 1969 mevendimin Intesa ndërkombëtare e Kininës107. Në këtë rast bëhej fjalë për njëmarrëveshje që fiksonte çmime si dhe ndante në mënyrë gjeografike tregjet brendaKomunitetit. Marrëveshja ishte lidhur për të mbrojtur tregun gjerman, francez dheholandez në dobi të prodhuesve të këtyre vendeve dhe ndërkohë ndalonte shtetet etjera për të eksportuar mallra në këto vende". Ky rast përbën, në jurisprudencën eKomunitetit, shembullin e parë të zbatimit të të ashtuquajturit "Parimi i tregut tëbrendshëm". Në zbatim të tij ndalohet një praktikë kufizuese e cila ka për qëllim tëkrijojnë barriera midis zonave të përzgjedhura, duke lejuar që çdo anëtar i kartelit tëoperojë në zonën që i është e rezervuar, pa pasur nevojë t’i frikësohet konkurrencësnga palët e tjera të marrëveshjes.
Ndarja e tregjeve është një nga format e marrëveshjeve të përndjekura ngaKomisioni me ashpërsinë më të madhe, sepse përveç dëmit që i shkaktonkonkurrencës kjo lloj sjelljeje pengon dhe realizimin e një tregu të vetëm të integruar.Nocioni i ndarjes së tregut nuk ka të bëjë vetëm me format e ndarjes territoriale, porpërfshin edhe ndarjen në brendësi të një ose më shumë tregjesh në drejtim të kuotavetë tregut të mbajtura nga secila prej ndërrmarrjet pjesëmarrëse në kartel apo sipasllojit të klientelës108.
Ne duam të theksojmë se dallimi midis pesë hipotezave të marrëveshjeve tëparashikuara nga neni 101 TFBE është në të vërtetë një dallim i domosdoshëm për tëvlerësuar në mënyrë të saktë çdo praktikë, por këtij dallimi nuk i përgjigjetdomosdoshmërisht një ndarje e prerë në botën praktike të biznesit: është me të vërtetëe rrallë që konkurrentët të vihen dakort vetëm për çmimet e shitjes së produkteve tëtyre dhe jo për hapësirat e tyre përkatëse të aktivitetit, ose mbi klientelën që secili prejtyre do të furnizojë dhe kështu me rradhë.
Kushtet diskriminuese
Një lloj tjetër marrëveshjesh që dënohen janë marrëveshjet që në marrëdhëniettregtare me palët e tjera, zbatojnë kushte të ndryshme për transaksione të njëjta, duke ivendosur ato në gjendje të pafavorshme konkurrence. Në hapësirën e Bashkimit rastete zbatimit të ndalimit janë të rralla. Ndoshta kjo mund të shpjegohet me arsyen se"kushtet e ndryshme" lidhen pothuajse gjithmonë, në praktikë, me çmimet apo measpekte të tjera tregtare të lidhura me çmimet dhe se kur dy ose më shumë ndërmarrjevihen dakort bashkarisht të zbatojnë kushte të tilla, kjo sjellje e tyre normalisht do tëndalohet, fillimisht si marrëveshje që cakton, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të
108Vendimi i Komisionit i 18.07.2001, SAS, Fletore zyrtare 01, L 265/15 që ka sanksionuar njëmarrëveshje për ndarjen midis dy linjave ajrore, e cila kishte menduar disa rrugë ndërkombëtare dhekishte nënshkruar një marrëveshje anti-konkurrencë në lidhje me rrugët e brendshme; në apel paraGjykatës skandinave Airlines kundër Komisionit 2005, koleks, II-2917 (aplikimi refuzohet). Vendimi iKomisionit i dt. 19.12.1990, sode-esh-Solvay, në Fletore zyrtare 91, L 152; Vendimi i Komisionit i dt.30.11.1994, Çimento, Fletore zyrtare 94, L 343; Vendimi i Komisionit i dt. 18.07.2001, elektrodagrafit, në 02 Fletore zyrtare L 100 (shih shënimin e mëparshëm); Vendimi i Komisionit i dt.05.12.2001, acid limoni, në Fletore zyrtare 01 L 239/18; Vendimi i Komisionit tuba seamless, Fletorezyrtare 2003 L 140/01 - gjobat reduktuar në apel nga Gjykata e Shkallës së Parë Dalmine S.p.A.kundër. Komisionit 2004, Koleks, II-2395:. Në apel në Gjykatë Dalmine S.p.A. kundër Komisionit2007, Koleks., I-829. (Apeli refuzuar nga Gjykata)
41
tërthortë, çmimet e blerjes ose të shitjes, apo çdo kusht tjetër tregtimi e më pas përpërmbajtjen diskriminuese109.
Duhet para së gjithash që për transaksione të njëjta të zbatohen kushte tëndryshme.
Në bazë të nenit. 101 diskriminimi nuk është i ndaluar në vetvete, por vetëm përshkak se ai është objekti ose efekti i një marrëveshje (ose në kuadër të nenit 102 tëabuzimit). Jashtë këtyre rasteve, çdo kompani është e lirë të veprojë sipaspreferencave të saj, nëse ato janë diktuar nga qëllime tregtare, doganore, zakonelehtësi në lidhje me afërsinë dhe lehtësinë e transportit, marrëdhëniet personale etj.Siç mund të kuptojmë, gjendemi në këto raste para një parimi tjetër, shumë tërëndësishëm, të së drejtës civile “parimi i autonomisë kontraktore”. Pikërisht nëzbatim të këtij parimi çdo ndërmarrje është e lirë të zgjedhë palën e saj kontraktore, tëpërcaktojë termat e kontraktimit etj. dhe shteti nuk mundet kurrsesi të ndërhyjë nëkëtë autonomi, përveç rastit kur këto praktika diskriminuese të vëna në jetë nga njëndërmarje dominuese janë rezultat i abuzimit nga ana e ndërmarrjes me këtë pozitë.
Pra, praktikat do të ndalohen vetëm kur janë rezultat i një marrëveshjeje midisdy apo më shumë ndërmarrjeje. Në këtë moment parimi i autonomisë kontraktore dotë sakrifikohet për të garantuar konkurrencën dhe tregun e lirë.
Marrëveshje të tjera të ndaluara janë dhe ato nëpërmjet të cilave pjesëmarrësitnë një shoqatë ndërrmarrjesh bëjnë një diskriminim kolektiv, psh praktikojnë të gjithëtë njëjtat ulje të veçanta ndaj shitësve që impenjohen për të blerë eskluzivisht ngandërrmarrjet anëtare të shoqatës110. Në këtë kuadër, forma më e dëmshme ediskriminimit111 përbëhet nga bojkoti112 i cili, duhet të jetë kolektiv113 dhe tëkonsistojë në marrjen e masave të bashkërenduara, nga dy ose më shumë ndërmarrjeose nga një shoqatë, me qëllim përjashtimin e një ose më shumë ndërmarrjeve të tjeranga kanalet tregtare. Mënyra e përjashtimit do të jetë përmes mohimit të furnizimit meprodukte, mohim i cili sjell më pas izolimin e ndërmarrjes në fjalë. Janë të rralla rastetkur bojkoti mund të sjellë aspekte pro - konkurruese të tilla që të meritojnë njëpërjashtim individual sipas nenit 101 (3). Kemi një rast bojkoti në praktikën esiguruesve holandeze, për shembull, një nga shoqatat më të mëdha të kompanive tësigurimit në sektorin e transportit kishte vendosur një rregull, që pengonte anëtarët esaj për të lidhur kontrata risigurimi me kompanitë jo anëtare. Komisioni kërkoi qëshoqata të ndryshonte këtë rregull duke e konsideruar një "kufizim të konkurrencës"(...) që ka për qëllim përforcimin e ndarjes ekzistuese të tregjeve kombëtare”114.
109 Shiko në këtë drejtim Katro E., “Cikël leksionësh në të Drejtë konkurrencë”, cituar.110Vendimi i Komisionit i 23.07.1974, Wallpaper, Belgjikë, 74 Fletore zyrtare, L 237. Komisioni dënoinjë sistem kumulativ zbritjesh zbatuar nga prodhuesit belgë të letrës së murit e cila përfshinte njësistem zbritje në faza, ku i është dhënë një përqindje në rritje, uljes së çmimit në varësi të vëllimit tëblerjeve të nevojshme të shoqatës. Shih edhe vendimin e Komisionit Industrieverband SolnhofenerNatursteinplattene dhe V, në Fletore zyrtare 1980 L 318.111 Bojkoti dallohet nga diskriminimi, pasi diskriminimi supozon një krahasim mes pjesës së favorizuardhe pjesës së diskriminuar, kurse bojkoti godet një subjekt të veçantë, pavarësisht nga pozita e tëtjerëve. Pappalardo A., Diritto Europeo di Concorrenza, cituar, fq.175.112Bojkoti është një formë kolektive dhe e organizuar e izolimit, e përdorur shpesh në të kaluarën nëfushat më të ndryshme, nga marrëdhëniet shoqërore në marrëdhëniet politike. Ajo është emëruar ngaCharles Bojkoti, një ushtarak britanik në pension, i cili kishte marrë përsipër menaxhimin e pronave tëmëdha bujqësore në Irlandë dhe se (1879), kishte refuzuar të japte produkte me kushte të favorshme.Në shenjë hakmarrjeje, organizatat e fermerëve irlandezë kishin vendosur për të ndaluar të gjithaformat e bashkëpunimit, duke i detyruar këto bojkote të punësonin punëtorë nga Irlanda e Veriut, siedhe për të kërkuar mbrojtjen e ushtrisë për t'i vënë ata ne punë.113Vendimi i Komisionit 21.10.1998, tuba para-izolues, Fletore zyrtare L 99, 24.114Siguruesit holandezë, Raporti i gjashtë mbi politikën e konkurrencës. (Pikat 120-121)
42
Dispozita kërkon gjithashtu që trajtimi i ndryshëm të sjellë për palën ediskriminuar një gjendje të pafavorshme konkurrence e cila nuk duhet të jetë rezultat injë aftësie të ndryshme kontraktore të ndërrmarrjeve. Midis marrëveshjeve të ndaluarahyn rasti i një prodhuesi që praktikon kushte të ndryshme për transaksione të njëjtame bazë kombëtare.
Në këtë rast marrëveshja mund të dënohet si për pasojën diskriminuese si përkonstrastin me objektivin e krijimit të një tregu të vetëm, objektiv ky që përndihet meforcë nga Autoritetet e Bashkimit.
Praktikat lidhëse
Lloji i fundit i marrëveshjeve të përmendura nga neni 101(1) TFBE ka të bëjëme të gjitha ato marrëveshje që kushtëzojnë lidhjen e kontratave me pranimin ngapalët e tjera kontraktuese të detyrimeve shtesë që, për nga natyra ose nga përdorimi ityre tregtar, nuk kanë lidhje me objektin e këtyre kontratave. Këto lloj sjelljesh quhenndryshe praktika lidhëse.
Nëpërmjet parashikimit të mësipërm kërkohet të parandalohet që, nëpërmjet njëmarrëveshjeje, një numër ndërmarrjesh të shfrytëzojnë fuqinë e tyre të përgjithshmeekonomike dhe kontraktore të mbajtur në një treg me qëllimin për të zgjeruar këtëfuqi edhe në tregjet e tjera, nëpërmjet lidhjes të një produkti apo shërbimi meproduktin kryesor që nuk ka asnjë lidhje me objektin e kontratës. Duam të nënvizojmëse është shumë e rrallë që një shitës të përpiqet të lidhë me produktin kryesor njëprodukt që nuk ka lidhje me të si psh. detyrimi për të blerë dhe një aparat rroje sëbashku me një televizor, ndërkohë që janë shumë të shpeshta praktikat e binjakëzuaraqë lidhin dy produkte ku njëri mund të konsiderohet kryesor dhe tjetri aksesor si psh.furça e dhëmbëve me pastën e dhëmbëve, ilaçi i rrobave me zbardhuesin e rrobave,televizori me lexuesin Dvd, etj. Praktika të tilla jo vetëm që janë të ligjshme, porpërbëjnë një nga mënyrat nëpërmjët të cilave ndërrmarrjet i bëjnë konkurrencë njëra -tjetrës në treg.
Duam të evidentojmë se edhe në hapësirën e Bashkimit parashikimi i mësipërmnuk ka gjetur zbatim. Gjykatësit e BE-së, të shqetësuar për të parandaluar zgjerimin epozitës dominuese të ndërrmarrjes në tregje të tjera, nuk ndalojnë në shqyrtimin efaktit nëse ekzistojnë arsye teknike apo përdorime tregtare që mund të justifikojnëpraktikën lidhëse.
2.6. Sanksioni i pavlefshmërisë së marrëveshjeve të ndaluara
Neni 101(2) përcakton pavlefshmërinë e marrëveshjeve të ndaluara në kuadër tëparagrafit të parë. Nuk kërkohet asnjë vendim paraprak për këtë qëllim. Tema epavlefshmërisë në bazë të nenit 101 është e një rëndësie të madhe praktike, porparimet e pavlefshmërisë nuk gjenden në Traktat, por gjenden në të drejtën civile tëçdo shteti anëtar.
Në fakt, zbatimi i nenit. 101 (2) është hequr tërësisht nga juridiksioni iKomisionit Evropian, duke u konsideruar jurisdiksion i gjykatave kombëtare. Nërastet e rralla kur Gjykata është shprehur ajo thjesht është kufizuar në sqarimin efushëa së zbatimit të dispozitës apo thiesht ka konfirmuar parime të njohura nga ligjete Shteteve Anëtare. Gjykata ka theksuar se "dispozita në fjalë, e hartuar për tësiguruar zbatimin e Traktatit, duhet të interpretohet vetëm në funksion të qëllimit të
43
saj komunitar ". Ndërsa, pavlefshmëria, të cilës i referohet dispozita, është njëpavlefshmëri absolute.
Si pasojë marrëveshja e ndaluar sipas kësaj dispozite nuk prodhon asnjë pasojëmidis palëve lidhëse dhe as nuk mund të përdoret kundrejt palëve të treta. Megjithatë,Gjykata ka deklaruar se "pavlefshmëria absolute në fjalë gjen zbatim vetëm përelementet e marrëveshjes të prekur nga ndalimi, përveç rasteve kur këto elementeshfaqen të pandashme nga marrëveshja. Në të tilla situara marrëveshja do tëkonsiderohet e tëra e pavlefshme.
Rrjedhimisht, çdo dispozitë kontraktore që nuk është prekur nga ndalimi, nukështë objekt i së drejtës së Bashkimit Evropian115.
2.7. Faktorët ekonomikë që lehtësojnë marrëveshjet
Nga pikëpamja ekonomike, ekzistojnë disa faktorë strukturorë që mund tëlehtësojnë fillimin e marrëveshjeve. Në përgjithësi, është me lehtë lidhja e njëmarrëveshjeje në qoftë se ajo ka kosto të ulta organizative dhe një nivel të ulëtndëshkimi. Kjo verifikohet më lehtë nëse marrëvshja përbëhet nga pak anëtarë, nëseindustria në të cilën gjendemi ka një nivel të konsiderueshëm përqëndrimi, nëse emira e ofruar është homogjene dhe nëse gjendemi në praninë e një shoqërie(partneriteti) që mund të zhvillojë funksionet e koordinimit të marrëveshjes.
Marrëveshja “perfekte” duhet të përbëhet nga një numër relativisht i ngushtëanëtarësh që bashkarisht përbëjnë 100% të prodhimit në një treg të përbashkët. Tëgjithë anëtarët e saj duhet të kenë të njëjta përmasa, të njëjtin nivel efiçence dhe duhettë ofrojnë produkte identike. Produkti duhet të shitet ndërmjet ofertave direkte tëmbyllura për shitësit e një tregu, në të cilën numri i blerësve të jetë i lartë, dhe ofertafituese duht të shpallet publikisht.
Nëse anëtarët e saj do të kontrollonin 100% të tregut, marrëveshja kaprobabilitet maksimal për sukses në ngritjen e çmimit me anë të zvogëlimit të output-it. Nëse të gjithë anëtarët e saj do të ishin efiçent në mënyrë të barabartë dhe tëprodhonin produkte identike, do të kishin të njëjtin qëllim për maksimizim tëpërfitimeve dhe do të akordoheshin lehtësisht mbi çmimin e kartelit. Nëse do të kishinpërmasa të njëjta, do të kishin pak vështirësi në ndarjen e output-it ndërmjetanëtarëve. Nëse karteli do të kishte një numër të vogël anëtarësh dhe të shistendërmjet ofertave direkte të mbyllura me rezultate publikisht të lajmëruara, për njënumër të madh blerësish të vegjël, do të kishin mundësi të vogla për të devijuar.Megjithatë, në realitet ekzistojnë pak tregje të këtij lloji.
2.8. Analizë e paragrafit të tretë të nenit 101 TFBE
Paragrafi i tretë i nenit 101 përcakton se dispozitat e paragrafit 1 mund tëdeklarohen si të pazbatueshme në rast të: – çdo marrëveshjeje ose kategoriemarrëveshjesh midis ndërmarrjeve, – çdo vendimi ose kategorie vendimesh tëshoqatave të ndërmarrjeve, – çdo praktike të bashkërenduar ose kategorie praktikash
115Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, dt. 30.6.1966, Société Technique Minière kundër MaschnenbauUlm GmbH, Rasti 56/65, Përmbledhje 1966, fq. 262; Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, dt. 13.7.1966,GmBH Etablissements Consten dhe Grundig kundër Komisionit, Rastet 56/64 dhe 58/64, Përmbledhje.1966.
44
të bashkërenduara, që kontribuon në përmirësimin e prodhimit ose shpërndarjen emallrave, ose në nxitjen e përparimit teknik, ose ekonomik, duke u lejuarkonsumatorëve të kenë një pjesë të drejtë të përfitimit që rrjedh prej kësaj, dhe që: (a)nuk vendos mbi ndërmarrjet në fjalë kufizime që nuk janë të domosdoshme përarritjen e këtyre objektivave; (b) nuk u jep ndërmarrjeve mundësinë për ta eliminuarkonkurrencën në lidhje me një pjesë të konsiderueshme të produkteve në fjalë.
Do të përcaktohen përfitimet, në aspektin e konkurrencës, të krijuara ngamarrëveshja në fjalë dhe do të vlerësohet nëse këto pasoja pozitive janë më të mëdhase ndikimi negativ i marrëveshjes mbi konkurrencën në treg.
Qëllimi i kësaj faze është që të lejojë që marrëveshjet të cilat janë nëkundërshtim me nenin 101 (1) TFBE të përjashtohen nga ndalimi nëse ato janë nëgjendje të gjenerojnë përfitime që mbizotërojë mbi kufizimet të konkurrencës.Gjendemi para një peshoreje ku pasojat kufizuese të një marrëveshjeje balancohennga përfitimet e saj.
Vlerësimi i marrëveshjeve kufizuese duhet të bazohet në kontekstin efektiv në tëcilin marrëveshjet janë lidhur dhe në elementët ekzistues në atë kohë. Përputhja mekërkesat që bëjnë të mundur përjashtimin nga ndalimi, dhe që rradhiten në nivel tëBE-së në nenin 101(3) TFBE duhet të vazhdojë gjatë gjithë kohës që marrëveshjaështë në fuqi.
Në rast se, pas lidhjes së marrëveshjes një ose më shumë kushte nuk do tëvazhdojnë të jenë më, atëherë përjashtimi nuk do të ketë më efekt. Siç u analizua nëkreun pararendës, hyrja në fuqi e Rregullores 1/2003 ha futur një sistem përjashtimiligjor, sipas të cilit, marrëveshjet, vendimet e grupimeve të ndërmarrjeve dhe praktikate bashkërenduara janë të vlefshme dhe të zbatueshme, pa qenë i nevojshëm njëvendim paraprak në këtë sens, nga momenti që kushtet e rradhitura në nenin 101(3)janë të plotësuara.
Kështu, nga muaji maj i vitit 2004, Komisioni evropian ka humbur pushtetin etij për të marrë vendime paraprake në zbatim të nenit 101(3) mbi bazën e një kërkesetë ndërmarrjeve të interesuara. Në mungesë të një sistemi të njoftimit paraprak tëmarrëveshjeve, gjykimi mbi përjashtimin mund të kërkohet në çështjet gjyqësore mbinenin 101(1).
Barra e provës mbi ekzistencën e kushteve të rradhitura në nenin 101(3) bie mbindërmarrjet që duan të përfitojnë përjashtimin. Që përjashtimi të jetë i mundur duhettë plotësohen të katërta kushtet, të cilat janë kushte shteruese, dhe në mungesë të njëritkusht përjashtimi nuk do të jetë i mundur116. Gjendemi para kushteve shteruese117.
Përjashtimet nga ndalimi mund të jenë dy llojesh: 1) përjashtime individuale, kuKomisioni gjatë një gjykimi për ekzistencën e një marrëveshje të ndaluar, analizondhe përmbushjen e kushteve të përjashtimit nga ana e ndërmarrjeve, të cilat epretendojnë përjashtimin dhe 2) përjashtime për kategori marrëveshjesh. Në këto tëfundit, Komisioni Evropian ka identifikuar kategori të ndryshme marrëveshjesh, nëbazë të karakteristikave që ato kanë dhe për to ka nxjerrë rregullore përjashtimi nëbazë të së cilave marrëveshjet do të konsiderohen të vlefshme nëse përmbushinkushtet sipas rregullores në fjalë. Pra disa kategori marrëveshjesh, në tërësinë e tyre,sjellin përfitime ekonomike më të mëdha në krahasim me disavantazhet që ato sillninpër zhvillimin korrekt të konkurrencës.
116 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë i dt. 13.07.1966, Consten dhe Grundig, Përmbledhje, 1966, fq. 457;Vendim i Gjykatës së Drejtësisë i dt. 17.01.1984, VBVB&VBBB kundër Komisionit, Përmbledhje. 84,fq. 19; Vendim i Gjykatës së shkallës së parë dt. 09.07.1992, Publishers Association, Përmbledhje. II-95; Vendim i Komisionit dt. 21.12.1988, Decca Navigator System, Fletore zyrtare 89, L 43/27.117 Vendim i Komisionit dt. 19.12.1990, ANSAC, Fletore zyrtare 91, L 152/54.
45
Shumë përjashtime vijnë si pasojë e marrëveshjeve ndërmjet prodhuesve dheshpërndarësve, që nëse nga njëra anë paraqesin një kufizim të konkurrencës, nga anatjetër ato mund të përdoren në mënyre pro-konkurruese, për të favorizuar integrimindhe harmonizimin ndërmjet tregjeve dhe një shpërndarje efikase të burimeve.
Një rast118 i veçantë përjashtimi në lidhje me marrëveshjet e shpërndarjeseskluzive është ai i lidhur me sektorin e makinave: janë konsideruar të ligjshmemarrëveshjet përmes të cilave konçensionarët mund të shpërndajnë makina të një llojmarke, të ofrojnë eskluzivitetin e disa shërbimeve post - shitjeje (asistencë teknike) sidhe ato që kanë një prirje të fortë për eskluzivitetin territorial (jo më shumë se njënumër konçensionarësh për një hapësirë të caktuar gjeografike).
Kufizimet e rënda të konkurrencës. Në parim nuk ekzistojnë formamarrëveshjesh të përjashtuara nga zbatimi i nenit 101/3.119 Por në praktikë ekzistojnëdisa lloje kufizimesh të konkurrencës të cilat në hapësirën e Bashkimit njihen si“kufizime të rënda të konkurrencës” të cilat mundet të përmbushin kushtet për t’upërjashtuar nga ndalimi vetëm në situata të jashtëzakonshme. Këto lloj kufizimeshzakonsiht përmbahen në listën e zezë të rregulloreve të përjashtimit për kategorimarrëveshjesh dhe prania e kaluzolave të tilla në brendësi të një marrëveshjeje epërjashton automatikisht marrëveshjen nga zbatimi i nenit 101/3 TFBE.
Raporti midis nenit 101/3 dhe nenit 102. Sipas praktikës së konsoliduar tëGjykatave të Bashkimit120 zbatimi i nenit 101/3 nuk e pengon zbatimin nga ana enenit 102. Hipoteza i referohet rasteve, në të cilat një marrëveshje, si rezultat i njëvlerësimi individual, i plotëson kërkesat e nenit 101(3) dhe rrjedhimisht përjashtohetnga ndalimi. Më pas gjatë një hetimi të filluar si rrjedhojë e një ankese të njëkonkurrenti mbi bazën e nenit 102 Komisioni duhet të marrë parasysh, pra të analizojëedhe përjashtimin e marrëveshjes. Kurse kur një marrëveshje kufizuese përbëngjithashtu edhe një rast abuzimi me pozitën dominuese sipas nenit 102 Komisionipërcakton se nuk zbatohet neni 101/3, por ai 102 dhe në këtë drejtim marrëveshja elidhur do të përbëjë një abuzim me pozitën dominuese121.
Kushti i parë i përjashtimit – Rritja e eficiencave: kontributi në prodhim, nëshpërndarje apo për progresin teknik apo ekonomik
Bëhet fjalë për një kusht mjaft të rëndësishëm, i cili udhëheq të tjerët. Mund tëkemi dy lloje rritjesh të efiçencave: në shpenzime apo në cilësi. Pikërisht këto llojpërfitimesh duhet përcaktuar cilët janë e më pas duhet verifikuar nëse ato janë të tillaqë të justifikojnë një përjashtim nga zbatimi i ndalimit. Efiçencat duhet të jenëobjektive, të prekshme dhe jo subjektive. Dmth nuk duhet thjesht të ekzistojnë nëmendjen e palëve, por të jenë të identifikueshme edhe nga Komisioni. Ato duhet tëmunden të kompensojnë efektet negative për konkurrencën në treg122.
118 Të shihet Rasti i Rregullores së përgjithshme të perjashtimeve për sektorin e automobilave dhereformën e saj. Rregullorja 123/85 dhe 1475/95 e Bashkimit Europian.119 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë i dt. 25/10/1977, Metro SB-Grobmäakte Gmbh & Co KG kundërKomisionit, Përmbledhje 77, 1875.120 Linja drejtuese mbi nenin 81(3) TKE, paragrafi 106 (që citon rastin Compagnie Maritime Belgekundër Komisionit, (2000), Përmbledhje 2000, fq.I-1365121 Në Linjat drejtuese mbi nenin 81(3) TKE, Marrëveshjet kufizuese të lidhura nga ndërmarrjetdominuese nuk mund të përjashtohen nga ndalimi.122 Kërkesa që efiçencat duhet të jenë objektive është analizuar nga Gjykata e Shkallës së Parë në rastinVan den Berg Fodds ku shoqëria HB Ice Cream i ka ofruar falas, ose me çmime shumë të ulëta,frigoriferë, tregtarëve të akullores për konsum të menjëhershëm me kusht që këto të përdoreshin për tëakomoduar vetëm akulloren e saj. Komisioni pranoi se, në këtë rast, klauzolat e ekskluzivitetit nëfurnizimin e kontratave të frigorifereve ngrirës mund, në fakt, të sjellin përfitime në aspektin e
46
Efiçencat duhet të jenë rrjedhojë e marrëveshjes që kërkon të përjashtohet dhejo të një marrëveshjeje tjetër të vënë në jetë nga të njëjtat ndërmarrje. Do të jenë këtotë fundit që duhet të llogarisin, të nxjerrin në pah këto efiçenca si dhe të llogarisinmënyrën sesi ato do të realizohen në treg si dhe kohën e realizimit123.
Sipas Komisionit kemi:1) Efiçenca të vlerësueshme ekonomikisht.124 Në lidhje me to Komisioni
merr në konsideratë:a) Efiçencat për progrese teknologjike. Në përgjithësi, mundësitë më të
mëdha për të realizuar kursime mbi kostot arrihen në rastin eprogreseve të mëdha teknologjike;
b) Efiçencat për sinergji midis ndërmarrjeve të cilat rrjedhin nga njëintegrim i tregjeve ekzistuese. Kur palët vënë bashkë mjetet eprodhimit ato mund të jenë në gjendje të arrinë në një konfigurimmjaft pozitiv të kostove për ta125. Edhe kombinimi i dy teknologjiveekzistuese ose komplementare mund të ulë kostot apo të lejojëprodhimin e një produkti mjaft cilësor.
c) Efiçencat për ekonomi shkalle. Rritjet e eficiencave mund të jenëedhe rezultat i uljes së kostos për njësi si rezultat i rritjes sëprodhimit.
d) Efiçencat për ekonomi të diversifikuara të cilat verifikohen kurndërmarrjet realizojnë produkte të tjera me të njëjtët faktorëprodhimi;
e) Efiçencat për marrëveshje që lejojnë një planifikim më të mirë tëprodhimit, i cili bën të mundur që të ulet nevoja e një drejtimi tëndershëm të burimeve të mbetura të prodhimit dhe lejon njëpërdorim më të mirë të kapaciteteve psh. Blerjet “just in time”.
Në praktikën e Komisionit efekte të tilla gjenden në marrëveshjet ebashkëpunimit për të racionalizuar aftësinë prodhuese126, të cilat sjellin
efikasitetit në aktivitetet e planifikimit, organizimit, dhe shpërndarjes së HB dhe shitësve të saj mepakicë. Gjithsesi, sipas Gjykatës, Komisioni vuri në dukje, me të drejtë, se forcimi i një ndërmarrje aqtë rëndësishme sa HB në tregun përkatës nuk ka nxitur konkurrencën, por e ka frenuar, sepse rrjeti imarrëveshjeve të kësaj ndërmarrjeje ka qenë një pengesë e madhe për hyrjen në treg dhe zgjerimin ekonkurrentëve ekzistues në të njëjtin treg. Gjykata, duke përsëritur parimin e shprehur nga Komisionipohoi se ky i fundit, në bazë të jurisprudencës mbi këtë temë, është i detyruar të verifikojë ekzistencëne avantazheve objektive, të ndjeshme, të afta për të kompensuar disavantazhet që kjo marrëveshjekrijon për konkurrencën. Në thelb, klauzola e ekskluzivitetit zvogëlon konkurrencën midis produktevetë markave të ndryshme dhe në këtë drejtim dëmton konkurruesit dhe tejkalon në fakt çdo avantazhekonomik që klauzola do të mund të prodhojë në drejtim të efikasitetit. Vendimi i Gjykatës së Shkallëssë Parë, 23.10.2003, rasti T-68/01, Vandenbergh Foods Ltd kundër Komisionit, Përmbledhje. II-4653.123 Janë kompanitë të cilat duhet të sigurojne prova të mjaftueshme për të vërtetuar sa më sipër.124 Në rastin e kursimeve të prezumuara mbi kostot, ndërmarrjet të cilat kërkojnë të përfitojnë ngapërjashtimi nga ndalimi sipas nenit 81, 3, duhet të llogarisin apo vlerësojnë, me saktësinë më të madheqë është e mundur, vlerën e rritjeve të efikasitetit si dhe duhet të përshkruajnë më hollësi metodën ellogaritjes së kësaj shume. Ata gjithashtu duhet të përshkruajnë metodën me të cilën janë arritur ose dotë arrihen efiçencat. Të dhënat e dorëzuara duhet të jenë të verifikueshme në mënyrë që të ekzistojë njëshkallë e mjaftueshme e sigurisë për faktin se efiçencat janë materializuar ose ka të ngjarë tëmaterializohen në të ardhmen.125 Vendim i Komisionit të dt. 23/12/1992; Ford Volkswagen, Fletore zyrtare 93, L 20/14126 Vendim i Komisionit të dt. 04/07/1984, Fibre sintetiche, Fletore zyrtare 1984, L 207/17; Vendim iKomisionit të dt. 19/07/1984, BPCL/ICI, Fletore zyrtare 1984, L 212/1; Vendim i Komisionit të dt.04/12/1986 ENI/Montedison, Fletore zyrtare 1987, L 5/13.
47
rrjedhimisht një ulje të kostos unitare të produktit127 apo të kostove tëmagazinës128 etj.
2) Rritjet e efiçencave në terma cilësie,129 në të cilat vlera e shtuar përbëhetnga produkte të reja apo më të mira si dhe nga varietete produktesh. Nëlidhje me to Komisioni merr në konsideratë.a) Progreset teknike dhe teknologjike të cilat përfaqësojnë një përbërës
kryesor dhe dinamik të veprimtarisë ekonomike, pasi gjenerojnëpërfitime të rëndësishme në forma të produkteve dhe shërbimeve mëtë reja dhe më të mira130. Këto benefite nuk do ishin të mundura nëmungesë të marrëveshjes kufizuese të konkurrencës. Midismarrëveshjeve të tilla hynë marrëveshjet e kërkim – zhvillimit.
b) Progreset teknike dhe marrëveshjet e prodhimit të përbashkët dhemarrëveshjet e liçencës. Këto lloj përfitimesh në efiçenca mund tërrjedhin nga marrëveshje liçense apo nga marrëveshje për prodhimine përbashkët të produkteve apo shërbimeve të reja apo më të mira.Marrëveshjet e liçencës mund të sigurojnë shpërndarjen më tëshpejtë të teknologjive të reja në hapësirën e bashkimit duke i lejuaratyre që kanë liçensë që të bëjnë të mundur produkte të reja apo tëpërdorin teknika të reja prodhimi që lejojnë përmirësime në termacilësie. Marrëveshjet e prodhimit të përbashkët mund të lejojnë, nëveçanti, futjen në treg të produkteve apo shërbimeve të reja apo mëtë mira në kohë më të shkurtra dhe me një kosto më të ulët131.
c) Progreset teknike dhe marrëveshjet e shpërndarjes. Edhemarrëveshjet e shpërndarjes mund të gjenerojnë rritje efiçencash nëterma cilësie. Shpërndarësit e specializuar mund të jenë në gjendjeqë të ofrojnë shërbime që i përgjigjen më mirë nevojave të klientëveapo mund të ofrojnë një shpërndarje më të shpejtë apo të garantojnënjë cilësi më të mirë në të gjitha nivelet e zinxhirit tëshpërndarjes132.
127 Vendim i Komisionit të dt 13/07/1983, Rockwell/Iveco, Fletore zyrtare 1983, L 224/19.128 Vendim i Komisionit të dt 06/12/1983, Schlegel/CPIO, Fletore zyrtare 1983, L 351/20; Vendim iKomisionit të dt 04/12/1986 ENI/Montedison, Fletore zyrtare 1987, L 5/13.129 Në rast se rritjet e pretenduara të efiçencës konsistojnë në produkte të reja ose të përmirësuara dherritje të tjera jo të lidhura me kostot, kompanitë që kërkojnë të përfitojnë nga përjashtimi në kuadër tënenit 81, paragrafi 3, duhet të përshkruajnë dhe shpjegojnë në mënyrë të detajuar natyrën e rritjeve tëefiçencës si dhe të shpjegojnë se si dhe pse ata përbëjnë një përfitim ekonomik objektiv.130 Vendim i Komisionit të dt 24/01/2000, CECED, Fletore zyrtare 2000, L 187/47 në lidhje memakinat pjatalarëse, të cilat me të njëjtin shërbim do të konsumojnë më pak energji.131 Shiko për shembull: Vendim i Komisionit të dt 14/09/1999, GEAE/P&W, Fletore zyrtare 00, L58/16.132 Shiko psh. Vendim i Komisionit të dt 20/05/1999, Cégétel + 4, Fletore zyrtare 1999, L 218/14. Nërastin Piau, Gjykata e shkallës së parë mbështeti pikëpamjen e Komisionit se detyrimi i liçencës përushtrimin e profesionit të agjentit të lojtarëve i sanksionuar nga rregulloret e FIFA-s do të mund tëmeritonte përjashtim nga ndalimi. Në këtë drejtim, Gjykata vërejti se ''nevoja për profesionalizëm dhemoral të veprimtarisë të agjentëve me qëllim që të mbrojë lojtarët karriera e të cilëve është e shkurtër,mungesa e organizmave kolektive të agjentëve të lojtarëve dhe mungesa pothuajse totale e rregullorevenë nivel kombëtar, si dhe për faktin se konkurrenca nuk është eliminuar nga sistemi i liçencës,justifikojnë hyrjen në rregulloren e profesionit. Vendim i Gjykatës së shkallës së parë dt. 26.01.2005,T-193/02, Piau kundër Komisionit, 2005, Përmbledhje. II-209.
48
Kushti i dytë – kriteri që një shpërndarje e drejtë e përfitimeve t’u shkojëpërdoruesve.
Për zbatimin e përjashtimit kërkohet, së dyti, që marrëveshja t’u rezervojëpërdoruesve një ndarje të drejtë të përfitimit që vjen nga rritjet e efiçencës tëpërfituara sipas kushtit të parë. Mirëqenia e konsumatorit është objektivi themelor irregullave antitrust të BE-së në lidhje me marrëveshjet dhe na tregon distancën e tëdrejtës së Bashkimit në krahasim me teorinë neoklasike që konsideron vetëmndikimin në mirëqenien e përgjithshme, pa e analizuar fare problemin e vlerësimit tëefekteve rishpërndarëse. Nocioni i përdoruesit dhe ai i përdorimit janë kuptuar nëterma shumë të gjërë, të cilat i lejojnë ato të ruajnë "qasje të ndryshme" dhe tëkonsiderojnë një "spektër të gjerë" përdorimesh që rrjedhin nga marrëveshja. Sipasinterpretimit të gjatë të miratuar në praktikë dhe në jurisprudencë, koncepti ipërdoruesit "përfshin të gjithë përdoruesit, qoftë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë, tëprodukteve të mbuluara nga marrëveshja, përfshirë edhe prodhuesit që përdorinproduktet si lëndë e parë, shpërndarësit me shumicë, shitësit me pakicë si edhepërdoruesit fundorë." Nocioni, pra, përfshin klientët e palëve të marrëveshjes dhekonsumatorë të mëvonshëm. Këto klientë mund të jenë ndërmarrjet si në rastin eblerësit të makinerive industriale apo të një faktori prodhimi të destinuar për njëtransformim të mëtejshëm ose konsumatorët fundore, si në rastin e blerësit tëakullores për konsum të menjëhershëm ose të biçikletës.
Konsiderohen "rezultat i dobishëm" të gjitha të mirat që marrëveshja prodhon,ose ato që mund të përcaktojë në mënyrë abstrakte133, si në periudhën afatshkurtërashtu dhe në atë afatgjatë134. Kërkohet që shoqëria të transferojë në një prej grupeve tësubjekteve të përfshira në këtë kategori të gjerë të përgjithshme, një "ndarje të drejtëtë së mirës që prodhon". Koncepti i "ndarjes së drejtë", sqaron Komisioni “do të thotëse transferimi i përfitimeve duhet të paktën të kompensojë konsumatorët për çdo efektnegativ aktual apo të mundshëm, që rezulton nga kufizimi i konkurrencës”. Nëpërputhje me objektivat e përgjithshme të nenit 101, efekti neto i marrëveshjes duhettë paktën të jetë neutral nga pikëpamja e atyre konsumatorëve, të cilët direkt apoindirekt janë të prekur nga pasojat e marrëveshjes. Si rrjedhojë, "në qoftë se, sirezultat i marrëveshjes, konsumatorët janë në një pozicion më negativ, kushti i dytënuk është i përmbushur." Që një pjesë e drejtë e produktit t’i kalojë përdoruesit nukështë e nevojshme që konsumatorët të marrin një pjesë të secilit produkt, por është emjaftueshme që përfitimet e realizuara të kompensojnë efektet negative të cilatrrejdhin nga marrëveshjet kufizuese. Çfarë është e rëndësishme është ndikimi mbikonsumatorët e produkteve në tregun përkatës në nivel global dhe jo ndikimi nëanëtarët individual të këtij grupi të përdoruesve. Efektet anti - konkurruese tëprodhuara në një treg të caktuar nuk mund të kompensohen nga krijimi i efekteve pro- konkurruese në një treg tjetër jo të lidhur. Megjithatë, në rastin e tregjeve të lidhurangushtë, nëse konsumatorët që përfitojnë nga efiçencat janë të njëjtë me ato të prekurnga pasojat anti-konkurruese të marrëveshjes, atëherë rritjet e efiçencës në tregjet eveçanta mund të vlerësohen së bashku, në mënyrë që marrëveshja të mund tëpërjashtohet nga ndalimi135.
Gjithashtu ekzistenca e një intervali kohor midis vënies në jetë të marrëveshjesdhe realizimit të efiçencave nuk përjashton, në vetvete, mundësine për të përfituar
133 Vendim i Komisionit të dt 23/09/1966, Consten/Grundig, Fletore zyrtare 1964, 2545.134 Vendim i Komisionit të dt 19/07/1984, BPCL/ICI, Fletore zyrtare 1984, L 212/1.135 Vendim i Gjykatës së shkallës së parë dt. 28.02.2002, T-86/95, Compagnie générale maritime dhe tëtjerë kundër Komisionit, Përmbledhje II-1011.
49
përjashtim. Komisioni pranon se ka raste kur kjo nuk është menjëherë e qartë nëseefektet negative mbi konkurrencën janë më të mëdha se përfitimet për përdoruesit dhepër këtë arsye është e nevojshme që të caktohen rregulla për vlerësimin e transferimittë rritjeve të efiçencës. Përshtatshmëria e transferimit të efiçencave për konsumatorëtështë vlerësuar duke iu referuar një shkalle progresive. Sa më i madh kufizimi ikonkurrencës, aq më të mëdha duhet të jenë rritjet e efiçencës që kalohen tekkonsumatorët.
Komisioni merr në konsideratë dy kategori rritjesh efiçence:1) Rritja e efiçencës në terma kostoje. Rritja e efiçencës në terma kostoje
mund të çojë ndonjëherë në rritjen e prodhimit dhe të uljes së çmimevepër konsumatorët e prekur. Nëqoftëse, për shkak të efiçencës në termakostoje, ndërmarrjet në fjalë mund të rrisin fitimet, duke zgjeruarprodhimin, ka mundësi të verifikohen transferimet e përfitimeve në favortë përdoruesve. Në vlerësimin e mundësisë që rritjet e efiçencës në termakostoje janë kaluar apo jo tek konsumatorët dhe gjatë analizës krahasuesemidis pasojave të ndryshme të marrëveshjes, duhet të merren nëkonsideratë këto katër faktorë:a. Karakteristikat dhe struktura e tregut. Duhet të merren parasysh,
para së gjithash, parametrat e konkurrencës136. Transferimi ipërfitimeve do të marrë më shumë kohë kur tregu ka karakteristikate një oligopoli të fshehtë. Në një treg të tillë, përpjekjet për të rritursasinë e prodhuar mund të shkurajohen fuqimisht nga kërcënimi ihakmarrjes nga oligopolistë të tjerë.
b. Natyra dhe sasia e efiçencave. Komisioni, beson se "si rregull ipërgjithshëm vendimet për prodhimin dhe çmimet e një kompanieqë punon për të maksimizuar fitimet nuk janë të përcaktuara ngakostot e saj fikse, por nga kostot e saj të ndryshueshme. Pasi të jenëpërballuar kostot fikse dhe pasi të jetë fiksuar kapaciteti prodhues,vendimet mbi çmimet dhe prodhimin do të përcaktohen nga "kosto endryshueshme dhe nga kushtet e kërkesës137
c. Elasticiteti i kërkesës. Elasticiteti i kërkesës mund të përbëjë njëfaktor që duhet të merret parasysh pasi nëse përdoruesit nuk janëmjaft të ndjeshëm ndaj ndryshimeve të çmimeve atëherë transferimii efiçencave në aspektin e kostos mund të jetë i kufizuar138.
d. Shkalla e kufizimit të konkurrencës. Në lidhje me shkallën ekufizimit të konkurrencës, Komisioni vëren se pasi të jenëidentifikuar përfitimet, ato duhet të krahasohen me rritjen e fuqisë sëtregut të shkaktuar nga marrëveshjet kufizuese139.
2) Llojet e tjera të përfitimeve në terma cilësie. Kalimi i efiçencave tekonsumatori mund të marrë formën e përfitimeve në terma cilësie të tilla
136 Nëqoftëse, për shembull ndërmarrjet konkurojnë kryesisht në terma çmimesh dhe nuk janë subjektetë kushtëzimeve në terma kapaciteti, atëherë është e mundur që transferimi i benefiteve përdoruesve tëkryhet në një periudhë mjaft të shkurtër.137 Për këto arsye Komisioni do të trajtojë me një sy favorizues në hapësirën, për shembull, të njëmarrëveshjeje specializimi, uljet e kostove të lidhura me nevojën e lëndëve të para sesa uljet e kostoveqë vinë nga shpërbërja e një linje prodhimi.138 Dmth, sasia e transferuar do të varet edhe nga struktura e kërkesës – reaksionet e konsumatorëvendaj ndryshimeve të çmimit.139 Nëqoftëse marrëveshja ul në mënyrë të ndjeshme presionet antikonkuruese ndaj të cilave janë tëekspozuara palët, pët të përfituar përjashtimin do të jetë e nevojshme të provohen rritjet e eficiencësshumë të larta.
50
si produkte të reja dhe të përmirësuara cilësisht, duke krijuar vlera tëmjaftueshme për konsumatorët në gjendje për të kompensuar pasojat anti-konkurruese të marrëveshjes. (përfshirë këtu edhe një rritje të çmimeve)Edhe në këtë rast, Komisioni pranon se ky vlerësim gjithmonë kërkongjykim në terma vlere. Është e vështirë që të përcaktohen vlerat e saktapër përfitime dinamike të kësaj natyre. Objektivi kryesor i këtij vlerësimimbetet i njëjtë, domethënë – konstatimi i impaktit të përgjithshëm tëmarrëveshjes mbi konsumatorët në tregun përkatës. Për këtë qëllim,kompanitë që mbështesin zbatimin e këtij kriteri duhet te vërtetojnë sekonsumatorët do të kenë përfitime kundërbalancuese të pasojave negative.Në veçanti, disponibiliteti i produkteve të reja dhe të përmirësuara përbënnjë burim të rëndësishëm të mirëqenies së konsumatorit.
Kushti i tretë – domosdoshmëria e kufizimeve
Përjashtimi nuk zbatohet nëse marrëveshja u imponon palëve kufizime jo tëdomosdoshme140 për arritjen e efiçencave të cilave u referohet kushti i parë. Në njëperspektivë më të gjerë mund të pohojmë se e njëjta kërkesë e domosdoshmërisërrjedh nga parimi më i përgjithshëm i proporcionalitetit të së drejtës së Bashkimit141
që luan një rol themelor në motivimet e shumta të vendimeve të jurisprudencësevropiane. Në vlerësimin nëse kushti i tretë është përmbushur apo jo faktorivendimtar është fakti nëse marrëveshja kufizuese dhe kufizimet individuale lejojnëose jo që veprimtaria në fjalë të realizohet në mënyrë më efikase sesa do të kishtendodhur në mungesë të marrëveshjes ose kufizimit në fjalë. Është e nevojshme tëmerret në konsideratë nëse kufizimet që përfshin marrëveshja janë ose jo tënevojshme për të arritur përfitimet sipas kushtit të parë. Do të zhvillohen dy llojvlerësimesh. Vlerësimi i parë ka lidhje me marrëveshjen në tërësi. Duhet parë nësepërfitimet mund të arrihen përmes marrëveshjeve më pak kufizuese të konkurrencës142
dhe nëse përgjigja është po, atëherë kushti nuk do të quhet i përmbushur. Në rast sepërgjigja është jo atëherë do të vijohet me vlerësimin e dytë. Duhet analizuar nësekufizimet individuale të konkurrencës janë objektivisht të domosdoshme për tëprodhuar përfitimet në fjalë.
Barra e provës bie mbi palët e marrëveshjes. Sipas Komisionit një kufizim ështëi domosdoshëm në qoftë se mungesa e tij do të eliminojë ose do të zvogëlojë nëmënyrë të konsiderueshme përfitimet që rrjedhin nga marrëveshja ose mungesa ekufizimit do ndikojë në sension që do të ulet probabiliteti që përfitimet të mund tërealizohen ndonjëherë. Domosdoshmëria e masave antikonkurruese nuk mund tëvlerësohet sipas mendimit subjektiv të palëve. Nuk mjaftojnë pohimet e palëve se nëmungesë të kufizimeve të mësipërme të konkurrencës ndërmarrjet në fjalë nuk do t’iishin bashkuar marrëveshjes143, por është e nevojshme një analizë objektive144 që i
140 Shiko në këtë sens vendimin e Gjykatës së Shkallës së parë dt. 15/09/1998, European Night Service,Përmbledhje 1998, II-3141.141 Vendimi i Gjykatës së Drejtësisë dt. 23/10/1997, Komisioni kundër Italisë, Përmbledhje 1997, I,5789. Gjithashtu shiko Ritter – Braun, European competition law: A practictioner´s Guide, AspenPublishers, 2005, fq. 153.142 Mungon në çdo rast kriteri i domosdoshmërisë në atë marrëveshje përfitimet e së cilës mund tëfitohen nga ndërmarrjet që bëjnë pjesë edhe veçmas dhe pasnje bashkëpunim - Vendim i Komisionit tëdt 11/05/1973, SPCA-Kali und Salz, Fletore zyrtare 73, L 217/3.143 Vendim i Gjykatës Consten kundër Grundig, dt 13/07//1966, Përmbledhje 1996, 259.144 Vendim i Komisionit të dt 17/01/1972, Man/Saviem, Fletore zyrtare 1972, L 31/29.
51
referohet tregjeve të interesuara145, e cila arrin në përfundimin se ekziston një lidhjeshkakësore dhe një marrëdhënie proporcionale midis masave anti-konkurruese dhepërfitimeve të pritshme. Në vlerësimin e kriterit të domosdoshmërisë duhet të merrenparasysh faktorët e mëposhtëm: a) struktura e tregut; b) rreziqet ekonomike që lidhenme marrëveshjen dhe c) stimulimet e mundshme të palëve.
Sa më shumë suksesi i produktit i mbuluar nga marrëveshja është i pasigurt, aqmë shumë një kufizim mund të jetë i nevojshëm për të siguruar që rritjet e efiçencësdo të realizohen. Duhet theksuar se përjashtimi nga ndalimi, i përmendur në nenin101(3), është i vlefshëm deri në momentin që kufizimi rezulton objektivisht idomosdoshëm. Gjatë këtij vlerësimi mund të jetë e nevojshme të merret parasysh,periudha e kohës së nevojshme që të realizohen efiçencat. Në rastet kur përfitimetmund të arrihen vetëm përmes investimeve masive, duhet të mbahet parasyshperiudha e kohës së nevojshme për të siguruar një rendiment të duhur të vetëinvestimeve.
Kushti i katërt – të shmanget eliminimini i konkurrencës
Neni 101 (3) kërkon dhe përmbushjen e një kushti të katërt. Duhet qëmarrëveshja të mos u japë palëve mundësinë e eliminimit të konkurrencës për njëpjesë të konsiderueshme të produkteve në fjalë. Analiza do të zhvillohet duke marrënë konsideratë gjendjen e tregut para realizimit marrëveshjes dhe pas saj. Si ështëgjendja e konkurrencës në këto dy momente? Ekziston një konkurrencë efikase pararealizimit të marrëveshjes? Nëqoftëse po, si reagon kjo konkurrencë pas realizimit tëmarrëveshjes? Nëqoftëse konkurrenca mbetet efikase edhe pas marrëveshjes do tëthotë që kushti përmbushet146. Në rastet ku pas marrëveshjes kemi një përqëndim tëofertës apo rast duopoli atëherë do të pohojmë se kushti i katërt nuk përmbushet dhesi rrjedhojë marrëveshja nuk do të përjashtohet nga ndalimi147. Gjendemi para njëkushti, i cili mbron ndërmarrjet e vogla dhe të mesme kundrejt atyre dominuese148. Kykusht mbron në mënyrë të drejtpërdrejtë konkurrencën në treg, pasi është kjo e funditqë përbën motorin e efiçencës ekonomike. Pra objektiv i këtij kushti është mbrojtja eproçesit konkurues. Kur konkurrenca eliminohet efiçencat e realizuara në përiudhënafat-shkurtër do t’i lënë vendin humbjeve në periudhën afatgjatë. Këto të funditrrjedhin ndër të tjera edhe nga shpenzimet e bëra nga operatori dominues në treg përtë mbajtur pozitën e tij, nga një ndarje e gabuar e burimeve, nga një reduktim i risivedhe nga çmimet më të larta. Eliminimi i konkurrencës sipas nenit 101 (3) kërkon njëanalizë të nivelit të konkurrencës në treg përpara marrëveshjes apo dhe të ndikimit tëmarrëveshjes kufizuese të konkurrencës në vetvete. Duhet të marrim në konsideratë sikonkurrencën e vërtetë si atë potenciale. Kushti i katërt është më i vështirë për t’upërmbushur në rastin kur konkurrenca rezulton e kufizuar edhe para realizimit tëmarrëveshjes, si rrjedhojë e shkallës së lartë të përqendrimit të ofertës apo ekzistencëssë pengesave të larta në hyrje. Gjithashtu kushti nuk mund të përmbushet kur pjesa etregut e mbajtur së bashku nga ndërmarrjet palë të marrëveshjes rezultonmbizotëruese. Në praktikë është konsideruar se eliminon konkurrencën njëmarrëveshje, në të cilën palët mbanin së bashku një pjesë tregu prej 90%149. Nga ana
145 Vendim i Komisionit të dt 15/07/1977, De Laval/Stork, Fletore zyrtare 1977, L 215/11.146 Vendim i Komisionit të dt 21/12/1993, Sistema di distribuzione Grundig nella CE, Fletore zyrtare94, L 20/15.147 Vendim i Komisionit të dt 10/11/1992, Warner/Lambert/Gilette, Fletore zyrtare 92, L 116/21.148 Van Bael-Bellis, Il diritto Comunitario della concorrenza. Con analisi della disciplina delprocedimento antitrust in Italia, Giappichelli editore, 2009, fq. 65149 Vendim i Komisionit të dt 13/07/1983, Vimpoltu, Fletore zyrtare 1983, L 200/44.
52
tjetër do të mbetet një mundësi e ekzistencës së konkurrencës efektive në qoftë sendërmarrjet e interesuara mbajnë së bashku një pjesë tregu deri në 30%150.
Presioni i mbetur konkurrues (konkurrenca që mbetet në treg pas marrëveshjes)i ushtruar mbi palët e marrëveshjes nga konkurrentët aktuale nuk mund të përcaktohetvetëm në lidhje me pjesët e tregut që gjithsecili prej tyre mban. Ekzistojnë disafaktorë, si sasiorë ashtu dhe cilësorë, që mund të merren në konsideratë për tëverifikuar nëse konkurrentët kanë aftësinë dhe nxitjen e duhur për të konkurruar nëtreg edhe pas realizimit të marrëveshjes. Midis këtyre faktorëve përmendim:
Sjellja konkrete e palëve pas marrëveshjes. Do të analizohet nëse, paspërfundimit të marrëveshjes, palët kanë aplikuar dhe ruajtur disa rritje tëndjeshme të çmimeve apo kanë mbajtur sjellje të tjera përmes të cilave kanëtreguar se mbajnë një nivel të konsiderueshëm të fuqisë së tregut. Do tëgjendemi në këtë rast para një treguesi se palët nuk janë subjekt i ndonjëpresioni të vërtetë konkurrues dhe do të dalim në përfundimin se konkurrencaështë eliminuar për një pjesë të rëndësishme të produkteve në fjalë;
Ndërveprimi konkurrues në të kaluarën mund të na ofrojë indicie të influencëssë marrëveshjes mbi ndërveprimin konkurues në të ardhmen. Një ndërmarrjemund të jetë në gjendje për të eliminuar konkurrencën sipas kuptimit të nenit101, paragrafi 3, në rastet kur lidh një marrëveshje me një konkurrent, i cili tëkaluarën ka qenë "problematik". Një marrëveshje e tillë mund të ndryshojëstimujt konkurrues dhe aftësitë e konkurrentëve, si dhe mund të eleminojëkështu një burim të rëndësishëm të konkurrencës në treg;
Produktet e diferencuara. Në rastet që përfshijnë produkte të diferencuara,dmth produktet që ndryshojnë në sytë e konsumatorëve, ndikimi imarrëveshjes mund të varet nga marrëdhëniet konkurruese midis produktevetë shitura nga palët. Kur ndërmarrjet ofrojnë produkte të diferencuara,konkurrenca që produktet individuale ushtrojnë në mënyrë reciproke mbiproduktet e tjera konkurruese ndryshon në varësi të shkallës sëzëvendësueshmërisë ekzistuese ndërmjet tyre;
Vlerësimi i konkurrencës potenciale dhe barrierave të hyrjes151. Edhe pse nganjëra anë burimet e konkurrencës efektive janë zakonisht më të rëndësishmet,
150 Vendim i Komisionit të dt 15/02/1975, Bayer/Gist-Brocades, Fletore zyrtare 1976, L 30/13.151 Në vlerësimin e barrierave të hyrjes dhe mundësisë reale për hyrje të re në një shkallë tëkonsiderueshme, është e rëndësishme të shqyrtohet, ndër të tjera: i) Korniza rregullative me qëllim qëtë përcaktohet ndikimi i kësaj kornize mbi operatorët e rinj; ii) Kostoja e hyrjes, duke përfshirëshpenzimet e parikuperueshme, kostot dmth që nuk mund të rikuperohen nëse pas hyrjes ndërmarrjadel nga tregu. Sa më të larta shpenzimet e parikuperueshme, akoma më të larta janë rreziqet për hyrje tëoperatorëve të mundshëm; iii) dimensioni minimal efikas i sektorit, dmth. sasia e prodhimit për të cilënkostot mesatare minimizohen. Nëse shkalla minimale efikase është më e madhe në krahasim memadhësinë e tregut, një hyrje efikase ka të ngjarë të jetë më e kushtueshme dhe më e rrezikshme; iv)forca konkuruese e operatorëve të mundshëm. Një hyrje efektive është më e mundshme kur operatorëte rinj të mundshëm kanë akses së paku në teknologji me një raport me kosto-efektive të barabartë meatë të teknologjive të përdorura nga operatorët ekzistues apo përparësi të tjera konkurruese që lejojnëpër të konkurruar në mënyrë efektive v) kur operatorët ekzistues gjenden në të njëjtin nivel teknologjikme operatorët ekzistues apo në një nivel më të ulët dhe nuk gëzojnë përfitime të tjera të ndjeshmekonkuruese hyrja është më e rrezikshme dhe më pak efikase; vi) Pozita e blerësit dhe aftësia e tyre përtë sjellë në treg burime të reja të konkurrencës. Fakti që disa blerës të fortë mund të jenë në gjendje përtë përfituar kushte më të favorshme nga palët e marrëveshjes sesa konkurrentët e tyre më të dobët ështënjë fakt i parëndësishëm. Prania e blerësit të fortë mund të shërbejë vetëm për të kundërshtuar një faktsipas të cilit konkurrenca është eliminuar, vetëm nëse është e mundshme që blerësit në fjalë do tëlehtësojnë aksesin efektiv të operatorëve të rinj; vii) reagimi i mundshëm i operatorëve ekzistues nëtreg për tentativat e hyrjeve të reja. Operatorët që janë në treg, për shembull, mund të kenë fituar me
53
pasi ato verifikohen më lehtë, nga ana tjetër nuk mund të harrojmë burimet ekonkurrencës potenciale. Vlerësimi i konkurrencës potenciale kërkon njëanalizë të pengesave në hyrje të tregut për të gjitha ato ndërmarrje që nuk janëtë pranishme në tregun përkatës. Palët duhet të provojnë pohimet e tyre nëlidhje me ekzistencën e pengesave të ulta në hyrje. Prova përbëhet nga tëdhënat që identifikojnë burimet e konkurrencës potenciale si dhe ngadokumentimi i arsyeve se përse këto burime përbëjnë një presion efektivkonkurrues mbi palët.
anë të sjelljes së tyre në të kaluarën një reputacion agresiv, që ka një ndikim të drejtpërdrejtë në drejtimtë operatorëve të rinj që dëshirojnë të hyjnë në treg; viii) perspektivat ekonomike për sektorin, të cilatmund të jenë një tregues i atraktivitetit të tij në periudhën afatgjatë. Industritë në rënie nuk janë njësojtërheqëse për hyrje të reja krahasuar me industritë e karakterizuara nga rritje ekonomike; vii) shumëhyrje të reja të operatorëve të rinj në të kaluarën apo mungesa e tyre.
54
SEKSIONI I DYTË
ABUZIMI ME POZITËN DOMINUESE
2.9. Hyrje
Traktati mbi funksionimin e Bashkimit Evropian përcakton në nenin 102 të tijse “Ndalohet çdo abuzim nga ana e një ose më shumë ndërmarrjeve i pozitësdominuese brenda tregut të brendshëm ose në një pjesë të konsiderueshme të tij si ipapajtueshëm me tregun e brendshëm, për aq sa mund të prekë tregtinë midis ShteteveAnëtare. Në veçanti, një abuzim i tillë mund të konsistojë në: (a) vendosjen,drejtpërdrejt ose tërthorazi, të çmimeve të padrejta të çmimeve të shit-blerjes ose tëkushteve të tjera të padrejta të tregtimit; (b) kufizimin e zhvillimit të prodhimit,tregjeve ose teknikës, në dëm të konsumatorëve; (c) zbatimin e kushteve jo tëngjashme për transaksione të barasvlefshme me palë të tjera tregtare, duke i vendosurato në pozitë të pafavorshme konkurruese; (d) kushtëzimin e lidhjes së kontratave mepranimin nga ana e palëve të tjera e detyrimeve shtesë të cilat, për nga natyra ose përnga përdorimi tregtar, nuk kanë lidhje me objektin e kontratave të tilla”. Abuzimi mepozitën dominuese përbën praktikën e dytë antikonkuruese të rregulluar nga vetëTraktati. Në këtë seksion do të mundohem të zhvilloj një analizë sa më të plotë tëkësaj sjellje antikonkuruese duke u ndalur në analizën e pozitës dominuese, rasteve tëabuzimit më pozitën dominuese si dhe udhëzimin e Komisionit Evropian mbizbatimin e nenit 102 ndaj sjelljeve abuzive me karakter përjashtues.
2.10. Një vështrim i përgjithshëm mbi abuzimin me pozitën dominuese
Nuk është e ndaluar mbajtja e një pozitë dominuese apo dhe krijimi i njëmonopoli, por ndalohen vetëm abuzimet me këtë pozitë të papajtueshme me tregun ebrendshmëm.
Por, nuk mund të kemi abuzim nëqoftëse nuk kemi pozitë dominuese. Mbajtja enjë pozite dominuese do të thotë që ndërmarrja përkatëse të ketë një përgjegjësi tëveçantë, që duhet të konsiderohet rast pas rasti152.
Në këtë drejtim sjelljet e ndaluara që përmban neni 102 do të konsiderohen sipraktika antikonkuruese vetëm në rastet kur ato kryhen nga një ndërmarrje në pozitëdominuese. Nëqoftëse ato kryhen nga një ndërmarrje që nuk është në pozitëdominuese, por është thjesht një ndërmarrje e vogël apo e mesme, atëherë sjelljet dotë jetë të ligjshme.
Kuptohet, që hapi i parë për të analizuar këtë dispozitë është të nisemi ngaanaliza e pozitës dominuese. Rasti Serena përfaqëson vendimin e parë në të cilinGjykata është përballur me përkufizimin e pozitës dominuese153.
Në rastin Serena ekzistenca e pozitës dominuese u var nga konstatimi i aftësisëapo jo për të penguar mbajtjen e konkurrencës efektive në një pjesë të
152 Gjykata e Drejtësisë Vendim 322/81, Nederlandsche Banden Industrie Michelin (Michelin kundërKomisionit, Përmbledhje 1983, fq. 3461. Gjykata, vendim T-83/91, Tetra Pak/ Komisionit (Tetra PakII), Përmbledhje 1993, fq. II-755.153 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë Rasti Serena, dt. 18.2.71, 40/70, Përmbledhje, 1971, 69.
55
konsiderueshme të tregut në fjalë, duke marrë parasysh ekzistencën dhe vendndodhjene prodhuesve apo shpërndarësve që tregtojnë mallra të ngjashme ose tëzëvendësueshme. Pra bëhej fjalë në këtë rast për kriterin e “aftësisë për të penguarkonkurrencës”.
Ndërsa rasti i parë ku Gjykata i referohet kriterit tjetër që ndërmarrja të jetë nëgjendje të mbajë sjellje të pavarura nga subjekte të treta është rasti Metro kundërKomisionit154.
Në vijim, në vendimin United Brands kundër Komisionit Gjykata e Drejtësisëarrin në përfundimin se pozita dominuese përbën "një situatë të fuqisë ekonomike falësë cilës ndërmarrja që e mban është në gjendje që të pengojë konkurrencën efektive nëtregun në fjalë si dhe ka mundësinë që të mbajë sjellje të pavarura ndaj konkurrentëvetë saj, të klientëve dhe, së fundi ndaj konsumatorëve155". Ky përbën dhe përkufizimine përqafuar dhe më pas nga Gjykata e Drejtësisë në vendime të tjera156.
Në çfarë konsiston një pozitë dominuese? Në një situatë ku presionetkonkurruese nuk janë mjaftueshëm efikase dhe që si rrjedhim ndërmarrja në fjalëgëzon një fuqi tregu të konsiderueshme, gjatë një periudhe të caktuar157. Vendimet endërmarrjes janë kryesisht të pandjeshme ndaj veprimeve dhe reagimeve tëkonkurrentëve, të konsumatorëve dhe të klientëve.
Në Hoffman La Roche, Gjykata e Drejtësisë vëren se pozita dominuese "nëkrahasim me një monopol ose thuajse monopol, nuk përjashton ekzistencën e njëkonkurrence, por mundëson ndërmarrjen që e mban, të jetë në gjendje për tëpërcaktuar apo të paktën për të ndikuar në masë të madhe në mënyrën në të cilënkonkurrenca do të zhvillohet dhe në çdo rast për të vepruar kryesisht në mospërfillje epa u ndikuar negativisht në sjelljen e saj158.
Pra siç doli në pah më lart, koncepti i pozitës dominuese bazohet mbi dy kritere,atë të “mundësisë për të penguar konkurrencën” dhe atë të “pavarësisë së sjelljeve nëtreg”.
2.11. Modernizimi i abuzimit me pozitën dominuese
Neni 102 i Traktatit përbën një dispozitë, e cila është shoqëruar mejurisprudencë të Gjykatës së Drejtësisë, por jo me një legjislacion të pasur dytësor, siçka ndodhur me nenin 101. Në fakt gjithmonë ndërmarrjet për të kuptuar nëse sjellja etyre mund të përbënte një abuzim me pozitën dominuese, apo edhe për të kuptuar nësefuqia e tregut që ato mbanin ishte e tillë që ndërmarrja të cilësohej në pozitëdominuese dhe si e tillë të ishte subjekte e përgjegjësisë së veçantë, duhet tëorientoheshin midis vendimeve të Gjykatës së Drejtësisë. Por natyrshëm kuptohet që
154 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë 25.10.77, 26/67, Metro/ Komisionit, Përmbledhje, 1977, 1985.155 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë United Brands/Komisionit, 27/76, Përmbledhje, 1978.156 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë dt. 9.11.83, 322/81, Michelin, Përmbledhje, 1983, 3461; Vendim iGjykatës së Drejtësisë dt. 3.10.85, 311/84, CBEM, Përmbledhje, 1985, 3261, Vendim i Gjykatës sëDrejtësisë dt. 24.6.85, 53/85, Akzo, Përmbledhje, 1986, 1965; Vendim i Gjykatës së Drejtësisë dt.4.5.88, 30/87, Bodson, Përmbledhje, 1988, 2479.157 Udhëzim i Komisionit, Orientimet mbi prioritetet e Komisionit në zbatimin e nenit 82 të TKE-sëndaj sjelljeve abuzive të ndërmarrjeve dominuese që kanë për qëllim përjashtimin e konkurrentëve,Fletore zyrtare, dt. 24.02.2009, C 45.158 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, dt. 13.02. 1979, Hoffman La Roche/ Komisionit, 85/76,Përmbledhje. 461; Shiko edhe vendim nr. 27/76, United Brands Company dhe United BrandsContinentaal/Komisionit, Përmbledhje. 1978, fq. 207. Vendim i Gjykatës së përgjithshme T-395/94,Atlantic Container Line dhe të tjerë / Komisionit, Përmbledhje. 2002, fq. II-875.
56
kjo lloj praktike nuk është e lehtë për subjektet ekonomike. Nuk kanë munguar ndërvite dhe manualë të ndryshëm të së drejtës së konkurrencës të cilët kujdeseshin për tëpërmbledhur orientimet kryesore të Gjykatës për pozitën dominuese dhe abuzimin mekëtë pozitë. Por, edhe kjo situatë nuk e lehtësonte situatën e ndërmarrjeve të cilatmbeteshin të paqarta për zbatimin e nenit 102.
Në vitin 2008, Komisioni Evropian ndërmerr një iniciativë që duhet përgëzuar.Vendos të përcaktojë në një udhëzim prioritetet e tij në zbatimin e nenit 82 të Traktatittë Komunitetit Evropian ndaj sjelljeve abuzive të ndërmarrjeve dominuese që kanëpër qëllim përjashtimin e konkurrentëve nga tregu159. Bëhet fjalë për një udhëzim mbikriteret thelbësore të zbatimit të normativës evropiane në mbrojtje të konkurrencës.
Arsyeja që shtyu Komisionin të nxirrte këtë udhëzim ishte nga njëra anë debatimbi saktësinë juridike dhe ekonomike të mënyrës në të cilën neni 102 ishte zbatuarnga ana e Komisionit Evropian deri në atë moment. Kritika kryesore lidhej meformalizmin e tejskajshëm dhe nënvleftësimin e impaktit efektiv të sjelljeve tëndaluara në treg. Pra mungonte një analizë ekonomike në zbatimin e nenit 102. Nëfakt mungesa e analizës ekonomike është vënë re gjatë viteve edhe për çështje të tjeratë së drejtës së konkurrencës. Duhet nënvizuar se në kuadër të një modernizimi tëpërgjithshëm të së drejtës së konkurrencës, Komisioni Evropian e ka orientuarpolitikën e tij në fushën e konkurrencës drejt impaktit ekonomik.
Në udhëzimin mbi nenin 102 gjendemi para një politikë të re e cila bazohet mbipasojat e sjelljeve në treg dhe mbi mirëqënien e konsumatorit.
Udhwzimi rishikon në mënyrë sistematike kriteret për zbatimin e nenit 102 tëTFBE-së duke e bërë të qartë dhe të parashikueshëm, për ndërrmarrjet, kuadrin epërgjithshëm të analizës së Komisionit evropian gjatë vlerësimit të një sjelljejeabuzive. Komisioni trajton në mënyrë uniforme sjellje formalisht të ndryshme, por qëprodhojnë pasoja të ngjashme në treg.
Një mangësi e këtij Komunikimi është fakti që ai trajton vetëm sjelljet abuzivepërjashtuese. Këto të fundit janë të gjitha ato sjellje, të cilat kanë si qëllimpërjashtimin e konkurrentëve nga tregu me qëllim monopolizimin e tregut dhenxjerrjen e përfitimeve monopolistike, në dëm të konsumatorit. Në fakt është e vërtetëse këto lloj sjelljesh janë dhe më të përhapurat në hapësirën e BE-së160.
2.12. Vlerësimi i sjelljeve përjashtuese në Komunikimin e Komisionit
Verifikimi i ekzistencës së një abuzimi me karakter përjashtues bëhet sipas njëproçesi të strukturuar në tre faza: 1) verifikimi i ekzistencës apo jo të pozitësdominuese 2) verifikimi i abuzimit apo jo me natyrë përjashtuese 3) verifikimi iekzistencës së justifikimeve objektive apo efiçencave të tilla që mund të përjashtojnëkarakterin abuziv të sjelljes.
159 Modernizimi i së drejtës komunitare të konkurrencës, i kuptuar si zbatim i dispozitave përkatëse nëTraktatin mbi funksionimin e BE-së duke u bazuar edhe mbi teorinë ekonomike neoklasike, ka nisur qënë vitet ’90 me Komunikimin e Komisionit Evropian mbi përcaktimin e tregut përkatës në vitin 1997,pasuar më pas me Rregulloren e përqëndrimeve të vitit 1998, Rregulloren e përjashtimit të disamarrëveshjeve vertikale të vitit 1999, Linjat drejtuese mbi marrëveshjet vertikale të vitit 2000,Rregulloren e përqëndrimeve të vitit 2004, udhëzimi mbi prioritetet e Komisionit në zbatimin e nenit102 të TFBE-së si dhe reforma me ndihmat shtetërore.160 Abuzimet me karakter shfrytëzues janë ato sjellje nëpërmjet të cilave ndërmarrja në pozitëdominuese shfytëzon fuqinë e saj të tregut, në marrëdhëniet me konsumatorët, me qëllimin për tënxjerrë përfitime sa më të mëdha.
57
Vlerësimi i pozitës dominuese
Mbajtja e një pozite dominuese e ngarkon ndërmarrjen në fjalë me njëpërgjegjësi të veçantë, e cila duhet analizuar sipas rrethanave të rastit konkret161. Nëpërgjithësi, një pozitë dominuese vjen si rrjedhojë e një kombinimi faktorësh tëndryshëm, sasiorë ( pjesët e tregut) apo cilësorë162. Ato i gjejmë nga një analizë nëpraktikën e Komisionit Evropian dhe e jurisprudencës evropiane.
Komisioni pohon se “Konsiderohet si ndërmarrje me pozitë dominuese njëndërmarrje, e cila ka mundësi të përfitojë nga rritja e çmimeve mbi nivelinkonkurrues. Me “rritje çmimesh” kuptohet fuqia për të mbajtur çmimet mbi nivelinkonkurrues. Kjo përdoret si një strategji në të cilën treguesit e konkurrencës – të tillësi çmimet, produktet, risitë, shumëllojshmëria ose cilësia e mallrave dhe shërbimeve –mund të ndikojnë në përfitimin e ndërmarrjes me pozitë dominuese.
Pra, shprehja “rritje e çmimeve” nënkupton kapacitetin e ndërrmarrjes për tëinfluencuar, në interes të saj dhe në dëm të konsumatorit, parametrat e konkurrencës.
Për vlerësimin e pozitës dominuese merren në konsideratë struktura e tregut,dhe në veçanti faktorët e mëposhtëm:
- kufizimet e vendosura nga furnizuesit ekzistues dhe pozita në treg ekonkurrentëve aktual; (pozita në treg e ndërmarrjeve me pozitë dominuesedhe konkurrentëve të saj)
- kufizimet e vendosura nga kërcënimet e zgjerimit në të ardhmen tëkonkurrentëve aktual ose hyrja e mundshme e konkurrentëve potencial;(zgjerimi dhe hyrja);
- kufizimet e vendosura për klientët e ndërmarrjes; (kundërveprimi i fuqisëblerëse)
Ndërsa lidhur me periudhën e nevojshme për të verifikuar ekzistencën e njëpozite dominuese ajo mund te variojë në varësi të produktit dhe tregut përkatës, porgjithsesi një periudhë dy - vjeçare konsiderohet e mjaftueshme.
Pjesët e tregut janë një tregues i rëndësishëm për Komisionin, në lidhje mestrukturën e tregut dhe rëndësinë e ndërmarrjeve të ndryshme në treg. Megjithatë, atonuk interpretohen veçmas, por në këndvështrimin e kushteve të tregut përkatës dhe nëveçanti të dinamikës së tregut dhe të diferencimit të produkteve.
Eksperienca e vendeve të Komitetit Evropian tregon se pozita dominuese nukështë e mundur nëse pjesa e tregut përkatës e ndërmarrjes është më e vogël se 40%.Sidoqoftë, ka shumë raste specifike poshtë këtij pragu ku konkurrentët nuk janë në njëpozicion të tillë që të kufizojnë sjelljen e një ndërmarrjeje me pozitë dominuese, përshembull kur ata përballen me kufizime të rëndësishme kapacitetesh. Këto raste janëobjekt shqyrtimi. Pra, gjendemi para një prezumimi relativ mbi ekzistencën e pozitësdominuese në prani të pjesëve të tregut të barabarta ose më të mëdha se 40%.
E rëndësishme është edhe periudha gjatë së cilës ndërmarrja zotëron një pjesë tëtillë tregu. Në fakt një ndërmarrje mund të konsiderohet dominuese vetëm nëse kaqenë në gjëndje në kohë që të fitojë një pjesë thelbësore të tregut përkatës163.Shpjegimi i rolit mbizotërues të kriterit të pjesës së tregut qëndron në lidhjen midis
161 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, 322/81, Nederlandsche Banden Industrie Michelin (Michelin I)/Komisionit, Përmbledhje. 1983; Vendim i Gjykatës së përgjithshme, T-111/96, ITTPromedia/Komisionit, Përmbledhje. 1998.162 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë 27/76, United Brands Company dhe United BrandsContinentaal/Komisionit, Përmbledhje. 1978.163United Brands Company dhe United Brands Continental BV kundër Komisionit, 27/76,Përmbledhje. 1978.
58
pjesës së tregut dhe fuqisë ekonomike që sjell të paturit e një pjese të rëndësishmetregu.
Mbi këtë bazë duhen konsideruar në pozitë dominuese së pari ndërmarrjet nëpozitë monopoli të cilat nuk jetojnë asnjë presion konkurues. Gjithsesi monopolet evërteta janë të rralla, por sipas orientimit të Gjykatës mund të ekzistojnë pjesë treguaq të larta që mund të përbëjnë në vetvete provë të mjaftueshme të ekzistencës të njëpozite dominuese si psh. në prani të pjesëve të tregut prej 90%164 dhe 70%-80%165.
Në prani të pjesëve të larta të tregut ndërrmarrja bëhet kontraktues idomosdoshëm dhe për këtë bëhet një konktraktues në pozitë dominuese166. Verifikimii pjesëve të tregut nuk bëhet në terma absolutë, por zhvillohet në kuadër të njëvlerësimi krahasues që mban në konsideratë edhe pozitën e konkurrentëve të tjerë nëtreg.
Komisioni përcakton se analiza e pjesëve të tregut përbën vetëm një indikim tëparë të vlefshëm, i cili duhet më pas të vlerësohet në dritën e karakteristikave të tregutpërkatës, midis të cilave dinamika e tregut dhe e diferencimit të produkteve167.
Në këtë drejtim duhet të përmendim vendimin AKZO, i cili përbën një vendimgur themel në disiplinën e abuzimit me pozitën dominuese. Në këtë vendim Gjykata eDrejtësisë përcakton një prezumim të ekzistencës së pozitës dominuese, në prani tëpjesëve të tregut të barabarta apo më të larta se 50%168. Në udhëzimin e Komisionitky i fundit edhe pse përcakton një pjesë tregu prej 40%, më poshtë së cilëskonsiderohet “jo e mundur” ekzistenca e një pozitë dominuese, nënvizon se ky nukështë një prezumim absolut pasi Komisioni do të interpretojë gjithsesi pjesët e tregutnë dritën e kushteve të tregut përkatës dhe, në vecanti të dinamikës së tregut dhegradës së diferencimit të produkteve 169.
Në lidhje me elementin e dytë të rëndësishëm që Komisioni merr në konsideratëpër analizën e ekzistencës së pozitës dominuese – “zgjerimi dhe hyrja në treg”,Komisioni pohon se pengesat e zgjerimit ose hyrjes mund të marrin forma tëndryshme. Ato mund të jenë barriera të ligjshme, si tarifat dhe kuotat, ose mund tëmarrim formën e avantazheve të zotëruara nga ndërmarrja me pozitë dominuese tëtilla si: ekonomitë e shkallës dhe qëllimi, pasja e aksesit të privilegjuar në inputetkryesore ose burimet natyrore, teknologji të rëndësishme, ose rrjete ekzistuese tëshpërndarjes dhe të shitjes. Barrierat mund të përfshijnë kosto dhe pengesa të tjera,p.sh kostot me të cilat përballen klientët kur ndërrojnë ofertues. Edhe vetë sjellja endërmarrjeve me pozitë dominuese mund të krijojë barriera në hyrje.
Siç del në pah, Komisioni pranon një nocion mjaft të gjerë të termit “pengesë nëhyrje”. Do të jetë e tillë çdo lloj pengese që vështirëson hyrjen apo zgjerimin në njëtreg përkatës.
164Vendim i Gjykatës së përgjithshme, dt. 6.10.1994, Tetra Pak kundër Komisionit, T-83/91,Përmbledhje. II-755.165 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë Hoffman La Roche/ Komisionit, cituar më lart. Vendim i Gjykatëssë përgjithshme dt. 12.12. 1991 Hilti/Komisionit, T-30/89, Përmbledhje. II-1439.166Vendim i Gjykatës së Drejtësisë Hoffman La Roche/ Komisionit, cituar më lart.167 Orientimet e Komisionit, paragrafi 13. Ky impostim i Komisionit largohet nga orientimi i Gjykatëssipas të cilit në prani të një pjese tregu shumë të lartë pozita dominuese mund të prezumohet. Ndërsa nëRegulloren komunitare mbi përqëndrimet nr.139/2004 përcaktohet një pjesë tregu prej 25%, poshtë sëcilës një veprim përqëndrimi konsiderohet i papajtueshëm me tregun e përbashkët. Ndaj dhe nëhapësirën e Bashkimit pjesa e tregut prej 25% mund të konsiderohet një pjesë – kufi më poshtë se cilëspozita dominuese përjashtohet. Shiko për këtë interpretim Katro E., Cikël leksionesh, cituar.168 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë AKZO/ Komisionit, 62/86, Përmbledhje. I-3359, Vendim i Gjykatëssë përgjithshme dt. 12.12.1991 Hilti/ Komisionit, T-30/89, Përmbledhje. II-1439.169Orientimet e Komisionit, cituar më lart. Shiko dhe Vendim i Komisionit, dt. 14.07.1999Virgin/British Airways, Fletore zyrtare 2000, L 30/1.
59
Në lidhje me elementin e tretë që Komisioni merr në konsideratë në analizën epozitës dominuese – “fuqia kundërvepruese e blerësit”, nënvizojmë se kufizimet ekonkurrencës mund të ushtrohen jo vetëm nga konkurrentet potencial apo aktual poredhe nga klientët. Madje një ndërmarrje me pjesë të madhe tregu nuk mund të veprojëe pavarur nga klientët që zotërojnë fuqi të mjaftueshme për marrëveshjet. Një fuqi etillë kundërvepruese blerëse mund të jetë rezultat i numrit të klientëve ose rëndësisësë tyre tregtare për ndërmarrjen me pozitë dominuese si dhe i aftësisë së tyre për tëkaluar drejt furnizuesve të tjerë konkurrent për promovimin e hyrjeve të reja ose tëintegruara vertikalisht, duke paraqitur risk me një sjellje të tillë170. Fuqiakundërvepruese e blerësve evidenton se presioni konkurues mund të ushtrohet jovetëm nga konkurentët efektiv apo potencial, por dhe nga klientët.
Nëqoftëse është në një nivel të përshtatshëm fuqia e blerësve mund tëshkurajojë apo të çojë në dështimin e tentativës së ndërrmarjes për të ngritur çmimetnë mënyrë përfituese. Faktorët të tjerë të përcaktuar nga jurisprudenca evropiane janëpsh: disponibiliteti i know how dhe i të drejtave të pronësisë intelektuale dheindustriale që i lejojnë të fitojë supremaci teknologjike171, reputacioni i konsoliduartek konsumatorët172, aftësia prodhuese për ti bërë ballë rritjes së kërkesës173,ekonomitë e shkallës174 etj.
Pozita dominuese kolektive
Neni 102 përcakton se “Ndalohet çdo abuzim nga ana e një ose më shumëndërmarrjeve i pozitës dominuese”……. Pra del qartë në pah fakti se pozitadominuese mund të mbahet nga më shumë se një ndërmarrje.
Por si dallojmë nëse gjendemi para një marrëveshjeje apo një pozite dominuesekolektive? Ekzistenca e një marrëveshjeje midis ndërmarrjeve të pavaruara, edhe psepërbën një tregues të rëndësishëm, nuk është kusht as i mjaftueshëm, as idomosdoshëm për vlerësimin e ekzistencës së një pozite dominuese kolektive.
Sipas Gjykatës duhen prova specifike dhe në veçanti nevojitet të verifikohet që“dy apo më shumë njësi ekonomike të pavaruara janë, mbi një treg specifik, tëbashkuara nga lidhje ekonomike të tilla që, për këtë motiv, ato mbajnë së bashku njëpozitë dominuese kundrejt operatorëve të tjerë në të njëjtin treg”.
Ky impostim i Gjykatës është konfirmuar në shumë vendime të mëpasshme175,edhe pse ka munguar një përpunim i mëtejshëm. Gjykata është kufizuar në pohimin sepër të supozuar ekzistencën e një pozite dominuese kolektive, ndërmarrjet duhet tërezultojnë mjaftueshëm të lidhura midis tyre në mënyrë që të jetë e mundur të mbajnëtë njëjtën linjë veprimi në treg.
Mbi natyrën e lidhjes, në vendimin “shoqëritë tregtare të Belgjikës176Gjykata eshkallës së parë pohonte se lidhjet strukturore midis ndërmarrjeve mund të krijojnë
170 Për më gjatë shiko Udhëzim mbi prioritetet zbatuese të Komisionit në zbatimin e nenit 82 tëTraktatit të BE-së për sjelljet abuzive nga ndërmarrjet dominuese (2009/C 45/02) (Fletore zyrtare C 45,24.2.2009) si dhe udhëzim “Mbi zbatueshmërinë e nenit 8 dhe 9 të Ligjit 9121 datë 23.07.2003 ‘PërMbrojtjen e Konkurrencës’, përshtatur me Udhëzimin e Komisionit Evropian, www.caa.gov.al171 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, 5.10. 1988, Volvo, cituar.172 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, United Brands, cituar.173 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, Hofman la Roche, cituar.174 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, United Brands, cituar.175 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, dt. 17.10.1995, C-140/94, C-141/94, C-142/94, Përmbledhje. 1995,3257 dhe Vendim dt. 5.10.1995, C-96-94, Përmbledhje. 1995 dhe Vendim dt. 27.4.1994, C-393/92,Përmbledhje, 1994, IV, 45.176Vendim i Gjykatës së Përgjithshme, dt. 08.10.1996, T-24/93, T-25/93, T-36/93, T-28/93,Përmbledhje, 1997.
60
një pozitë dominuese kolektive. Komisioni kishte pohuar se bashkimi detar që kishinkrijuar shoqëritë detare vepronte si një njësi e vetme kundrejt klientelës dhekonkurrentëve nëtreg. Ndaj dhe ndërmarrjet që e përbënin mbanin bashkarisht njëpozitë dominuese që ishte dicka tjetër, më shumë se marrëveshja që kishte cuar nëkrijimin e bashkimit.
Sipas Gjykatës “ekzistojnë midis ndërmarrjeve lidhje të tilla që i çojnë tëmbajnë një linjë veprimi të njëjtë në treg…pozita dominuese kolektive del nga fakti sebashkimi detar vepronte si një ndërmarrje e vetme dhe merrte vendime në mënyrë tëpavarur nga ndërrmarrjet që e përbënin”177.
Gjykata e Drejtësisë pohon178, se pozita dominuese kolektive kërkon qëndërmarrjet të sillen në treg si një njësi e vetme. Gjykata vë në dukje se “ ekzistenca enjë marrëveshjeje apo e lidhjeve të tjera juridike nuk është e domosdoshme për tëverifikuar ekzistencën e një pozite dominuese kolektive, verifikim që mund tërezultonte nga faktorë të tjerë dhe që varet nga një vlerësim i strukturës së tregutpërkatës179. Vlerësimi i mësipërm ka gjetur zbatim të gjërë në fushën epërqëndrimeve.
Faza e dytë: vlerësimi i karakterit përjashtues apo jo të sjelljes abuzive
Një nga risitë që sjell ky udhëzim është përkufizimi i përjashtimitantikonkurrues pasi përcakton një kriter vlerësimi për abuzimet me karakterpërjashtues i cili bazohet mbi pasojat e sjelljes në treg. Me “përjashtim anti-konkurrues" do të kuptojmë një situatë kur hyrja efektive e konkurrentëve aktuale osepotencial të ofertuesve ose tregjeve është penguar ose eliminuar si rezultat i sjelljes sëndërmarrjes me pozitë dominuese, nëpërmjet të cilës kjo ndërmarrje është në njëpozicion përfitues nga rritja e çmimeve në dëm të konsumatorëve. Identifikimi ikonsumatorëve të dëmtuar mund të mbështetet në cilësinë dhe kur është e mundur dhee përshtatshme dhe në evidenca sasiore.
Udhëzimi përmend shtatë faktorë për të verifikuar nëse do të ekzistojë ose jopërjashtimi antikonkurues. Faktorët janë:
1) Pozicioni i ndërmarrjes me pozitë dominuese. Në përgjithësi, sa më e fortëtë jetë pozita dominuese aq më e madhe është mundësia që sjellja qëmbron këtë pozicion të çojë në përjashtime anti-konkurruese;
2) Kushtet e tregut përkatës. Këtu përfshihen kushtet e hyrjes dhe zgjerimit,si ekzistenca e ekonomisë së shkallës dhe/ose qëllimit dhe efektet e rrjetit;
3) Pozicioni i konkurrentëve të ndërmarrjeve me pozitë dominuese. Kjopërfshin rëndësinë që kanë konkurrentët për mbajtjen e konkurrencësefektive;
4) Pozicioni i klientëve ose inputi i ofertuesit. Ndërmarrja me pozitëdominuese mund të zbatojë praktika të veçanta vetëm për klientët osefurnitorët e zgjedhur, të cilët mund të jenë të një rëndësie të veçantë përhyrjen ose zgjerimin e konkurrentëve, gjë e cila rrit mundësinë epërjashtimeve anti-konkurruese;
5) Evidencat e mundshme të përjashtimit aktual;6) Të dhëna direkte për një strategji përjashtuese. Këto përfshinë
dokumentet e brendshëm të cilët përmbajnë të dhëna direkte të strategjisëpër të përjashtuar konsumatorët, të tilla si një plan i detajuar për të
177 Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, Ndërmarrjet detare Belge, 16-3-2000, Përmbledhje. I, 1365.178Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, dt. 16.3.2000, C – 395/96P e C-396/96P.179 Vendim i Gjykatës së Përgjithshme, dt. 25.3.1999, Gencor, Përmbledhje, II, 753, Vendim i Gjykatëssë Përgjithshme, dt. 6-6-2002, Airtours, Përmbledhje, 2585.
61
përjashtuar një rival, parandalimin e hyrjeve ose të dhëna për rreziqetkonkrete të veprimeve përjashtuese;
7) Në një rast konkret hetimi, Komisioni, si rregull kryen analizat e faktorëvetë mësipërm së bashku me faktorë më specifik që përshkruhen nëudhëzim. Ky vlerësim do të bëhet nga krahasimi i situatës aktuale ose tëardhshme në tregun përkatës.
Faktorët e mësipërm nuk mund të konsiderohen në mënyrë të izoluar, por duhenanalizuar të gjithë së bashku edhe me faktorë të tjerë më specifikë që lidhen metipologji të veçanta sjelljesh me karakter përjashtues dhe me elementë të veçantë tënjë sjelljeje konkrete. Vlerësimi do të kryhet duke krahasuar situatën efektive në tregapo situatën që do të realizohej në të ardhmen në tregun përkatës në prani të sjelljes sëndërrmarrjes në pozitë dominuese me analizën e një skenari që do të kihej në mungesëtë sjelljes së mësipërme.
Faza e tretë e vlerësimit – Justifikimet me karakter objektiv dhe efficiencydefence
Neni 102 është i përbërë nga një pjesë e vetme që dënon abuzimet me pozitëndominuese, duke mos u parashikuar në mënyrë të shprehur asnjë mundësi përjashtiminga ndalimi, në dallim me parashikimin për marrëveshjet e ndaluara. Jurisprudenza eBE-së ka kohë që ka ndërhyrë në këtë fushë duke njohur se një sjellje mund tëkonsiderohet jo abuzive në qoftë se ajo ka një justifikim objektiv dhe kufizimi ikonkurrencës që vjen si pasojë e sjelljes të jetë një kufizim i nevojshëm dhe iproporcionuar180. Në udhëzim Komisioni deklaron disponibilitetin e tij për të marrë nëkonsideratë jo vetëm justifikimet objektive të sjelljes, por dhe justifikime që vinë sipasojë e rritjes së eficiencës në mënyrë të tillë që të mundet të kompensojë impaktinantikonkurues mbi konsumatorët.
Komisioni bazohet në të njëjtat kritere që ndiqen në zbatimin e nenit 101 tëTFBE-së. Në këtë kontekst ndërrmarrja në pozitë dominuese duhet të vërtetojëekzistencën e katër kritereve: a) përfitimet e efiçencës duhet të jenë pasojë e sjelljespërjashtuese – si psh. përmirësime teknike të cilësisë së të mirave apo ulje e kostovetë prodhimit apo të shpërndarjes; b) nuk duhet të ekzistojnë mënyra alternative mëpak antikonkurruese për të arritur efiçencat e mësipërme; c) efiçencat e prodhuara ngasjellja përjashtuese duhet të kapërcejnë pasojat negative mbi konkurrencën dhe mbikonsumatorët në tregjet e interesuara; d) sjellja përjashtuese nuk duhet të eliminojëkonkurrencën efektive, duke eliminuar të gjitha burimet ekzistente të konkurrencësefektive apo potenciale apo pjesën më të madhe të tyre.
Komisioni ripërsërit se në mungesë të konkurrencës ndërrmarrja nuk do të ishtee inçentivuar për të përmirësuar efiçencën dhe për t’u transferuar konsumatorëvebenefitetet që vinë nga konkurrenca.
Detyrimi për të provuar që sjellja është objektivisht e justifikuar dhe për tëkërkuar vlerësimin e efiçencave bie mbi ndërrmarrjen në pozitë dominuese. Në të dyjarastet: justifikim objektiv dhe efiçencë, Komisioni ka të drejtë që të vlerësojë nësesjellja është e domosdoshme dhe e proporcionuar për të përndjekur objektivat epërcaktuar nga ndërmarrja, duke mbajtur në konsideratë dhe faktorë të jashtëm181.
180Gjykata e Drejtësisë, dt. 15.03.2007, çështja 95/04P, vendim dt. 3.10.1985, çështja 311/84, vendimdt. 14.2.1978, çështja 27/76 dhe vendim i Gjykatës së shkallës së parë dt. 12.12.1991, çështja T-30/89.181Për shembull ndërrmarrja mund të pohojë se sjellja përjashtuese është objektivisht e nevojshme përarsye shëndetësore dhe sigurie të lidhura me natyrën e produktit. Komisioni pohon se “për të provuarqë një sjellje e këtij lloji është objektivisht e nevojshme duhet të konsiderojmë që i takon si rregull
62
Ky diskrecionalitet i Komisionit në vlerësimin e përjashtimit të sjelljes abuzivenga ndalimi, bazuar në justifikimin objektiv apo efiçencat e prodhuara ngandërrmarrja, bën që ndërrmarrjet të përdorin këtë lloj mbrojtjeje vetëm pasi të kenëprovuar të hedhin poshtë argumentat mbi ekzistencën e abuzimit përjashtues në dëmtë konsumatorit. Futja e efficiency defence, për sjelljet abuzive përbën një risi nëvlerësimin e sjelljeve të ndaluara nga ana e Komisionit, por mbetet për t’u parë sesi dotë vlerësohet kjo nga ana e jurisprudencës së Bashkimit Evropian.
2.13. Nocioni i abuzimit
Nocioni i abuzimit nuk përcaktohet nga Traktati për funksionimin e BE-së. Nëfakt gjendemi para një nocioni shumë të rëndësishëm pasi është nëpërmjet këtijnocioni që ndahen veprimtaritë e ligjshme të një ndërmarrjeje nga ato të paligjshme.
Në hapësirën e Bashkimit ka qenë Gjykata e Drejtësisë që ka përpunuar njënocion që e ka influencuar në mënyrë të thellë zbatimin e nenit 102 TFBE: “nocioni ishfrytëzimit abuziv është një nocion objektiv, që ka lidhje me sjelljen e ndërmarrjes nëpozitë dominuese që influencon strukturën e tregut në të cilin, pikërisht për faktin qëvepron ndërmarrja e mësipërme, shkalla e konkurrencës është e zvogëluar dhe që kasi rrjedhojë që të pengojë, nëpërmjet përdorimit të mjeteve të ndryshme nga ato mbitë cilat bazohet një konkurrencë normale midis produkteve dhe shërbimeve, mbajtjene shkallës së konkurrencës akoma ekzistuese në treg apo zhvillimin e kësajkonkurrence182.
Del në pah se dimensioni subjektiv nuk është i rëndësishëm për të cilësuar njësjellje si abuzive. Për të verifikuar një abuzim me pozitën dominuese duhen marrë nëkonsideratë pasojat e sjelljeve të ndërmarrjeve në pozitë dominuese mbikonsumatorët. Rëndësia që i është njohur kohët e fundit pasojave të sjelljes në tregështë koherente me jurisprudencën mbi përkufizimin e abuzimit. Nga karakteriobjektiv i nocionit të abuzimit rrjedh që prova e qëllimit për të abuzuar nuk kërkohetpër të verifikuar dhunimin e nenit 102 si dhe mungesa e qëllimit nuk mund të përdoretsi mbrojtje183.
Në udhëzimin e analizuar Komisioni pohon se qëllimi i palëve për të përjashtuarmund të konsiderohet për të interpretuar më mirë sjelljet e ndërmarrjes në pozitëdominuese, por qëllimi në vetvete nuk është i mjaftueshëm për të provuar ekzistencëne abuzimit. Natyrisht elementi subjektiv, i lidhur me qëllimin e sjelljes, mund të jetë irëndësishëm për të përcaktuar sanksionin.
autoriteteve publike që të përcaktojnë dhe të zbatojnë standartet e sigurisë dhe shëndetit publik. Nuk itakon ndërrmarrjes në pozitë dominuese që të marrë me inciativën e saj masa për të përjashtuarproduktet që konsideron të dëmshme”. Komisioni ripropozon në këtë mënyrë orientimin e ndjekur ngajurisprudenca komunitare në rastet Hilti e Tetrapak II (çështja T-30/89, Hilti/Komisionit, dhe cështja T-83/91, Tetra Pak II.), duke nënvizuar dhe diskrecionalitetin e gjerë nëpërmjet të cilit do të vlerësohenkërkesat e justifikimit objektiv të prezantuara nga ndërrmarrjet.182Vendim i Gjykatës së Drejtësisë Hoffman - La Roche, cituar, Vendim i Gjykatës së Drejtësisë11.12.80, 31/80, L´Oreal, Përmbledhje 1980, 3775, Vendim i Komisionit, 2.6.1971, GEMA, Fletorezyrtare, L134, 1971.183 Në disa raste jurisprudenca e ka konsideruar të rëndësishme provën e qëllimit për të përjashtuar nëproçesin e verifikimit të karakterit abuziv të sjelljes. Vendim i Gjykatës së Drejtësisë dt. 3.7.1991, C-62/86, Akzo kundër Komisionit, Përmbledhje, 1991, 3455.
63
Por në cfarë konsiston një sjellje abuzive? Neelie Kross pohon se, së paku nëteori, mirëqënia e konsumatorit është standarti ligjor përmes së cilit mund tëvlerësojmë ekzistencën e një abuzimi184.
Në orientimet e tij Komisioni zhvillon temën e objektivit të disiplinës dhe tëstandartit juridik për të verifikuar karakterin abuziv të sjelljes. Në zbatimin e nenit102 ndaj abuzimeve me karakter përjashtues, Komisioni ka si qëllim, në veçanti, “qëtë ruajë proçesin konkurrues në tregun e brendshëm dhe të garantojë që ndermarrjetqë mbajnë një pozitë force mos të përjashtojnë nga tregu konkurrentët e tyre dukepërdorur mjete të ndryshme nga konkurrenca e bazuar mbi meritat e produkteve apotë shërbimeve financiare që ofrojnë”. Theksohet gjithashtu që qëllimi i vërtetë ështëmbrojtja efikase e proçesit konkurrues dhe jo mbrojtja e thjeshtë e konkurrentëve.
Sipas Komisionit karakteri abuziv i sjelljes përjashtuese do të verifikohetnëpërmjet analizës së impaktit të sjelljes mbi mirëqënien e konsumatorit dhe sqaronme disa shembuj kuptimin e kësaj shprehjeje: “në lidhje me sjelljen me karakterpërjashtues, zbatimi i dispozitave ka si qëllim të garantojë që ndërmarrjet në pozitëdominuese mos të pengojnë zhvillimin e konkurrencës efektive duke i mbyllur tregunkonkurrentëve të tyre në mënyra antikonkuruese me pasoja negative për mirëqënien ekonsumatorëve, si në forma çmimesh më të larta sesa ato që do të ishin në fuqi nëprani të kushteve të ndryshme si në forma të ndryshme, psh. duke kufizuar cilësinëapo duke ulur mundësitë e zgjedhjeve për konsumatorët”185.
Në këtë kontekst, Komisioni propozon një nocion të përjashtimit përjashtues qëbazohet mbi dy elementë: 1) përjashtimi dhe 2) impakti antikonkurues. Komisioni nuke përcakton periudhën kohore brenda së cilës pasojat negative mbi mirëqënien ekonsumatorit duhet të realizohen apo se çfarë efektivisht duhet të kuptohet me ulje tëcilësisë apo nëpërmjet cilave kritere një ulje e mundësive të zgjedhjes tëkonsumatorëve do të konsiderohej abuzive.
Komisioni specifikon se verifikimi i dëmit të mundshëm për konsumatorët nukkërkon me domosdoshmëri prova të tipit sasior, por do të bazohet mbi prova cilësoredhe mbi prova sasiore kur të jetë e mundur dhe e përshtatshme. Me këto lloj pohimeshKomisioni bashkohet me ato lloj doktrinash që përcaktojnë standarte të ndryshme përtë verifikuar natyrën abuzive të sjelljes së ndërrmarrjes në pozitë dominuese:“standarti i sakrificës; ai i konkurrentit njësoj efiçent dhe standarti i dëmit tëkonsumatorit”.
Nëpërmjet testit të sakrifikimit të produkteve186 kërkohet të verifikohetnëqoftëse ndërmarrja dominuese zgjedh qëllimisht një strategji me pak fitimprurësesesa një tjetër, me qëllimin e vetëm për të përjashtuar konkurentët187. Sipas testit tëkonkurentit njësoj efiçent188, një sjellje duhet konsideruar abuzive vetëm nëqoftësepërjashton nga tregu një konkurent po aq efiçent sa operatori dominues në termakostoje.
184 Kroes N., Tackling Exclusionary Practices to avoid Exploitation of market power: some preliminarythoughts on the police review of article 82, në B. Hawk (nën kujdesin e), International Law and Policy:Fordham Corporate Law, 2005.185Orientimet, paragrafi 19, cituar.186 Vickers, Abuse of market power, in Economic Journal, 2005, 244.187 I përdorur për të verifikuar karakterin abuziv të sjelljes, ky test paraqet disa dobësi. Para së gjithashduhet përcaktuar një strategji riferimi kundrejt së cilës të përcaktohet ekzistenca e sakrificës. Dhe kjorezulton shumë e vështirë sepse një gjë janë qëllimet dhe një gjë janë pasojat.188 Posner, Antitrust law an economic perspective, Chicago – Londra, 1976, 194; Vickers, cituar.
64
Sipas testit të dëmit të konsumatorit189, përjashtimi i konkurentëve është abuzivvetëm nëqoftëse mund të verifikohet se mbajtja e konkurrentëve në treg rritmirëqënien e konsumatorëve.
Qëndrimi i Komisionit, edhe pse jo plotësisht i ndjekur nga Jurisprudenca egjykatave të Bashkimit, bazohet mbi testin e dytë dhe të tretë. Pas konfirmimit tënevojës për të verifikuar impaktin antikonkurues të sjelljes në treg, i kuptuar ky sidëm i mundshëm për konsumatorin, Komisioni specifikon se në vlerësimin e sjelljevetë çmimit ai do të ndërhyjë vetëm kur sjellja është e tillë që mund të pengojëkonkurrencën nga ana e konkurrentëve po aq efikas sa ndërmarrja në pozitëdominuese190.
2.14. Forma të veçanta të abuzimit me pozitën dominuese
Çmime dhe kushte të padrejta tregtimi
Neni 102 pika a, TFBE ndalon vendosjen, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose tëtërthortë, të çmimeve të padrejta të blerjes ose shitjes apo e kushteve të tjera tëpadrejta të tregtimit. Parashikimet e mësipërme bazohen mbi bindjen se nëqoftësendërmarrjet dominuese do të ishin të lira nga çdo lloj kontrolli, atëherë ato do tëshfrytëzonin fuqinë e tyre të tregut duke caktuar çmime shumë të larta dhe tëpajustifikueshme.
Sjellje të tilla hynë në kategorinë e abuzimeve me karakter shfrytëzues pasikryhen nga ndërmarrjet në pozitë dominuese kundrejt palëve kontraktore që nuk janëkonkurrentë (zakonisht klientë dhe në raste të jashtëzakonshme janë furnizues) me tëcilët ndërmarrja dominuese tenton të shfrytëzojë fuqinë e saj të tregut me qëllimin erealizimit të fitimeve shumë të larta.
Parashikimet krijojnë probleme nga ana praktike pasi kërkojnë nga njëra anësforcime hetimore veçanërisht të kushtueshme dhe nga ana tjetër kërkojnë ndërhyrjeme natyrë rregullatore nga ana e autoriteteve antitrust duke sjellë si pasojë rrezikun etrasformimit të Autoritetit antitrust në një lloj enti publik që ka për detyrë tëpërcaktojë se cilat janë çmimet e drejta. Në veçanti për të verifikuar padrejtësinë eçmimit duhet përcaktuar së pari një çmim i drejtë, përcaktim, i cili kërkon një analizëtë detajuar të kostove të prodhimit të produktit përkatës dhe të çmimit të shitjes.
Rasti i parë në të cilin Komisioni Evropian ka ekzaminuar problematika tëlidhura me kontrollin e çmimeve në kuadër të nenit 102 TFBE ka qenë rasti UnitedBrands dhe në fakt, për të verifikuar çfarë u tha për vështirësitë në praktike, Gjykata eDrejtësisë arriti në atë rast në përfundimin se Komisioni nuk kishte bërë një analizë tëplotë. Komisioni ka njohur vështirësitë në përcaktimin e çmimit të drejtë edhe nërelacionin e pestë mbi politikën të konkurrencës191.
Rasti United Brands192, paraqitet ndër rastet e para që Komisioni është gjendurpara vështirësisë për të përcaktuar padrejtësinë e çmimit. Gjykata e Drejtësisë ka
189Arreda - Hovenkamp, Antitrust Law, 651. Vickers, cit,.190Udhëzim, cituar, paragrafi. 23.191 “Kontrolli, për shembull i ndërmarrjeve në pozitë dominuese të dyshuara për abuzim nuk mund tëtrasformohet në një kontroll sistematik të çmimeve. Në proçedurat e abuzimit me çmime të padrejta,është e vështirë të përcaktosh nëqoftëse çmimi i caktuar në një rast paraqet apo jo karakter abuziv pasiobjektivisht një çmim që mbulon dhe që përfshin një marzh fitimi të arsyeshëm mund të përcaktohetvetëm me përafrim”. Relacioni i pestë i politikës së konkurrencës, pika 3.192 Vendimi Chiquita, në Fletore zyrtare, 1976, L 95/1.
65
njohur më tej se “praktikimi i një cmimi tejet të lartë, në mungesë të cdo raporti tëarsyeshëm me vlerën ekonomike të shërbimit të kryer” përbën një abuzim.
Gjykata ka shtuar se analiza duhet vlerësuar objektivisht në kuadër të krahasimitmidis çmimit të shitjes së produktit në fjalë dhe kostos së tij të prodhimit193.Metodologjia më e saktë dhe më pak e diskutuar për verifikimin e ekzistencës së njësituate të tillë qëndron në llogaritjen e xhiros dhe kostove të ndërmarrjes në pozitëdominuese mbi treg, përllogaritjen e fitimeve që ndërmarrja realizon mbi atë treg,krahasimin e fitimeve me ato që realizohen me të njëjtat të mira apo shërbime tëtregtuara në një treg konkurues, i cili ka, në kompleks, të njëjtat karakteristika tëtregut objekt analize.
Gjykata nuk ka ofruar asnjë kriter tjetër për të përcaktuar se cili është marzhi injë fitimi që mund të konsiderohet i padrejtë. Në raste të tjera të trajtuara nga Gjykatapadrejtësia është përcaktuar duke iu referuar lidhjeve kontraktore apo kufizimeve tëpadrejta që u janë vendosur konkurrentëve194 apo duke iu referuar diskriminimit tëçmimeve të praktikuara ndaj klientëve, në mungesë të një justifikimi objektiv195.
Çmimet grabitqare
Çmimet grabitqare përbëjnë një sjellje tipike abuzive me karakter përjashtues.Kjo sjellje futet në parashikimin e sjelljeve të përcaktuara në pikën b të nenit 102TFBE.
Çmimet grabitqare përbëjnë një strategji shitjeje të frymëzuar nga qëllimepërjashtimi, dmth të kryera në zbatim të një plani i cili kërkon të përjashtojëkonkurrentët e dobët nga tregu, ata pa burime të mjaftueshme financiare për tëpërballuar një luftë të zgjatur dhe të dëmshme të çmimeve, duke penguar në këtëmënyrë mbajtjen e nivelit të konkurrencës që ende ekziston në treg apo zhvillimin esaj. Pikërisht Komisioni do të ndërhyjë196 kur ka të dhëna që tregojnë se njëndërmarrje me pozitë dominuese kryen një sjellje grabitqare, dhe me paramendimshkakton humbje dhe jo fitime si më parë, në periudhën afat shkurtër (në vazhdimmund të përdoret me termin sakrificë), me qëllim që të përjashtojë një ose disakonkurrentë potencialë me synimin për të forcuar ose për të mbajtur fuqinë e tregutduke i shkaktuar dëm konsumatorit.
Natyra grabitqare gjendet në faktin se kompania që mban këtë sjelljesakrifikohet qëllimisht duke i shkaktuar vetes humbje afatshkurtra me synimin për tëeliminuar ose penalizuar konkurrentët e saj ose për të penguar hyrjen e tyre në treg nëmënyrë që të rrisë fuqinë e saj të tregut në dëm të konsumatorëve.
Një firmë do të sillet në mënyrë të tillë kur mendon se mund të rekuperojëhumbjet apo fitimet e humbura, në një kohë më të vonshme kur sjellja të ketëprodhuar pasojën e foreclosure. Në këtë mënyrë sjellja grabitqare duhet ta lejojëndërmarrjen që të vendose sërish, në një moment të dytë, çmime të larta. Komisionimerr një AAC si një pikë nisëse për të vlerësuar nëse një firmë dominuese pësonhumbje të shmangshme.
Nëse një firmë dominuese, vendos çmime nën AAC për të gjithë ose një pjesë tëoutputit të saj, duke mos mbuluar kostot që mund të ishin shmangur duke mos
193United Brands Company dhe United Brands Continentaal BV kundër Komisionit, 1978, Përmbl.207.Shiko dhe Relacionin mbi politikën e dhjetë të Konkurrencës.194Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, dt. 27.3.1974, Sabam, cituar.195Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, 13.7.1989, Sacem, Përmbledhje 2811; Vendim i Gjykatës sëDrejtësisë, dt. 13.7.1989, Tournier; Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, dt. 29.3.2001, Republicaportoghese kundër Komisionit, Përmbledhje. 1, 2613.196 Shiko udhëzimin e përmendur më lart, cituar.
66
prodhuar atë output: ajo po pëson një humbje që mund të shmangej. Çmimi nën AAC,në shumicën e rasteve mund të konsiderohet nga Komisioni si një tregues i qartë isakrificës. Por koncepti i sakrificës përfshin jo vetëm çmime nën AAC. Për të treguarnjë strategji grabitqare, Komisioni heton nëse sjellja grabitqare, në periudhën afatshkurtër, çon në të ardhura neto më të ulta sesa do të priteshin nga një sjellje earsyeshme alternative p.sh nëse një ndërmarrje me pozitë dominuese, pëson njëhumbje që mund të shmangej.
Në disa raste do të ishte e mundur t’i referoheshin të dhënave direkte qëkonsistojnë në dokumente nga një ndërmarrje me pozitë dominuese që tregonqartësisht një strategji grabitqare si p.sh një plan i detajuar për të sakrifikuar, meqëllim që të përjashtojë një rival, të pengojë hyrjen ose të përvetësojë një emergjencëtregu ose të dhëna të sfidave/kërcënimeve të veprimeve grabitqare197.
Në vendimin Akzo Gjykata ka sqaruar për herë të parë nocionin e çmimevegrabitqare, duke përcaktuar një prezumim të karakterit grabitqar në rastet kur çmimiështë më i ulët se kosto mesatare variabël e ndërmarrjes. Sipas Gjykatës së Drejtësisënjë firmë dominuese: 1) nëqoftëse përcakton çmimet nën koston mesatare variabël,prezumohet të jetë fajtore për abuzimin me karakter përjashtues, pasi një praktikë etillë nuk mund të shpjegohet ndryshe, përveçse me qëllimin për të eliminuarkonkurrentët, në mënyrë që të lejojë një rritje të mëvonshme të çmimeve që do isjellin ndërmarrjes fitime monopoli198 2) nëqoftëse përcakton çmimet në një nivelmidis kostove mesatare variabël dhe kostove mesatare totale, për të treguar se sjelljaështë abuzive është e nevojshme që të verifikohet edhe qëllimi antikonkurrues199.
Siç shihet Orientimi i Gjykatës bazohet mbi një standard të dyfishtë qëkonsideron analizën e kostove së bashku me praninë e elementit psikologjik, dukepërcaktuar se çmimet më të larta se kosto mesatare e ndryshueshme (variabël)200 pormë të ulta se kosto totale mund të konsiderohen si abuzive, vetëm në rast se provohet"qëllimi përjashtues i ndërmarrjes”201.
Në discussion paper të vitit 2005202dhe në orientimet e mëvonshme KomisioniEvropian tregon qëllimin e tij për t'iu referuar, në vlerësimin e sjelljeve me çmimet,disa treguesve të kostove të ndryshëm nga kostoja mesatare e ndryshueshme dhekostoja mesatare totale. Treguesit që Komisioni merr në konsideratë janë kostomesatare e shmangshme dhe kosto mesatare në rritje në periudhën afat-gjatë203.Ndërkohë që mungesa e mbulimit të kostos mesatare të shmangshme do të tregonte sendërmarrja dominuese po sakrifikon fitimet afatshkurtra, nga të cilat do të vinte sirrjedhojë një prezumim relativ i sjelljes grabiqare, prania e kostove më të larta sekostot mesatare të shmangshme, por më të ulta se kostot mesatare në rritje nëperiudhën afat-gjatë kërkon një analizë më të gjërë për të identifikuar prova shtesë nëmbështetje karakterit grabitqar, në veçanti duke kontrolluar nëse ka apo jo ndonjëqëllim grabitqar.
Komisioni pohon se është e mundshme që sjellja të pengojë ose të ngadalësojënjë rënie të çmimit, e cila në rast të kundërt mund të kishte ndodhur. Identifikimi i
197 Shiko udhëzimin më lart.198Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, C 62/86, AKZO Chemie/Komisioni Evropian, Përmbledhje 1991.199Vendim i Gjykatës së Drejtësisë Akzo, cituar.200 Shiko Katro E., “Cikël leksionesh në të Drejtë Konkurrence”, cituar.201Vendim i Gjykatës së Drejtësisë dt. 14.11.1996, Tetra Pak International SA/Komisionit, C - 333/94,Përmbledhje I-05951.202 DG Competition, Discussion paper on the application of article 82 of the treaty to exclusionaryabuses, Brussels, 2005, në http://ec.europa.eu/comm/competition/antitrust)203Shiko. Baumol, Predation and the logic of average variable cost test, në Journal of Law andEconomics, 1996.
67
dëmit të konsumatorit nuk është një llogaritje mekanike e fitimeve dhe humbjeve dheprova e fitimit të përgjithshëm nuk kërkohet. Dëmi i konsumatorit tregohet ngavlerësimi i efekteve përjashtuese të sjelljes, e kombinuar me elementë të faktorëve tëtjerë si p.sh barrierat e hyrjes. Në këtë kontekst, do të konsiderohen mundësitë e ri-hyrjes në treg.
Mund të jetë më e lehtë për një ndërmarrje me pozitë dominuese të përdorëçmime grabitqare nëse në mënyrë specifike ajo targeton klientë me çmime të ulta,meqë kjo do të kufizojë humbjet e shkaktuara nga ndërmarrja me pozitë dominuese.
Është më pak e mundshme që ndërmarrja të vendose çmime grabitqare nësesjellja që ka të bëje më një çmim të ulët, zbatohet për një periudhë të gjatë kohe204.
Në lidhje me mundësinë që çmimet grabitqare të mund të prodhojnë efiçenca tëtilla që të përjashtohen më pas nga ndalimi, Komisioni pohon në udhëzim se është evështirë që sjellja grabitqare të krijojë efiçenca të tilla.
Refuzimi për të kontraktuar
Në lidhje me refuzimin për të kontraktuar duhet vënë në dukje se një ngaparimet thelbësore të një sistemi ekonomie tregu është liria kontraktore. Pikënisja ejurisprudencës së BE-së në fushën e refuzimit për të kontraktuar është fakti ipamohueshëm që ndërmarrjet kanë gjithmonë shtysën pët të maksimizuar shitjet etyre, ndaj dhe çdo refuzim për të kontraktuar me një klient mund të ketë arsye nga mëtë ndryshmet si psh. ndërmarrja nuk është në gjëndje që të prodhojë apo klienti nukështë i besueshëm.
Është pikërisht kjo arsyeja pse refuzimi për të kontraktuar përbën një abuzimme pozitën dominuese vetëm në prani të kushteve të jashtëzakonshme. Në raste të tillasakrifikohet parimi i lirisë kontraktore pasi detyrimi për të kontraktuar rezultonfunksional ndaj një interesi publik superior që është mbrojtja e proçesit konkurrues icili nuk duhet të dëmtohet, pasi dëmi shkon tek konsumatorët. Në sistemet moderneantirust refuzimi për të kontraktuar konsiderohet antikonkurrues kur ka qëllimepërjashtuese.
Udhëzimi i Komisionit Evropian205 pohon qëllimin për të përndjekur kryesishtrastet e refuzimit për të kontraktuar që shtyhen nga qëllime përjashtuese.
Rasti i parë në të cilin Komisioni ka analizuar një refuzim furnizimi nga ana enjë ndërmarrjeje në pozitë dominuese është rasti Commercial Solvents (CSC)206.Commercial Solvents ishte furnizuesi i vetëm i lëndëve të para të nevojshme përprodhimin industrial të etambutolit, që është një produkt i përdorur në prodhimin edisa ilaçeve për turbekulozin. Deri në vitin 1970 një shoqëri italiane - Institutikemioterapeutik Italian – kishte vepruar si shitës i vetëm i këtyrë lëndëve të para përllogari të CSC dhe për disa vite kishte furnizuar Zojën, një prodhues italian tëetambutolit. Në vitin 1970, grupi CSC vendosi të ndalonte shitjen e lëndëve të parapër prodhimin e etambutolit, në brendësi të hapësirës komunitare, pasi vendosi taprodhonte vetë këtë produkt dhe disa specialitete mjekësore me bazë etambutolin.Komisioni gjykoi se refuzimi i CSC për të furnizuar Zojën përbënte një abuzim mepozitën dominuese207.
204 Shiko udhëzimin për më gjatë, cituar.205 Shiko dhe vendimin e Komisionit dt. 2.6.2004, PO/Clearstream, COMP/38.096.206Istituti Chemioterapeutico Italiano (ICI) dhe Commerciali Solvents Corporation kundër Komisionit,1974, Përmbledhje. 223.207 ZOJA/CSC-ICI, Fletore zyrtare, 1972, L299/51. Shiko dhe Istituto Chemioterapeutico Italiano eCommercial Solvents Corporation kundër Komisionit, cituar.
68
Komisioni e ka zbatuar nenin 102 TFBE edhe në raste refuzimi për të furnizuarklientë të rinj në kuadër të refuzimit për të lejuar hyrjen në infrastrukturat thelbësoreapo refuzimit për të dhënë liçenca.
Gjykata e Drejtësisë ka pohuar se “një refuzim për të kontraktuar ka më shumëmundësi të jetë abuziv kur refuzimi mund të eliminojë tërësisht konkurrencën nëtreg… dhe nuk është objektivisht i justifikueshëm, por edhe që shërbimi i refuzuar tejetë, në vetvete, i domosdoshëm për të ushtruar veprimtarinë ekonomike, në sensin qënuk ekziston asnjë alternativë tjetër…”208
Komisioni Evropian kërkon në udhëzim që refuzimi për të kontraktuar duhet tësjellë një dëm të mundshëm për konsumatorët.
Marrëdhëniet e eskluzivitetit
Në marrëdhëniet e eskluzivitetit (exclusive dealing) hynë sjelljet e çmimit dhejo të çmimit nëpërmjet të cilave klientët detyrohen apo inçentivohen që të furnizohenvetëm pranë ndërmarrjes në pozitë dominuese, apo furnizuesit e faktorëve prodhuesjanë të detyruar apo të inçentivuar që të shërbejnë vetëm ndërmarrjen në pozitëdominuese, në dëm të konkurrentëve.
Udhëzimi i Komisionit i dedikon sektorin V.A analizës së rrethanave në të cilatështë e mundur që marrëdhëniet e eskluzivitetit të çojnë në një ndërhyrje tëKomisionit, pasi sjellin një përjashtim antikonkurues. Në brendësi të këtij sektorigjendet një pjesë që i dedikohet blerjes ekskluzive dhe një pjesë që i dedikohet uljevetë kushtëzuara të monoproduktit.
Zgjedhja e trajtimit të të gjitha llojeve të marrëdhënieve të eskluzivitetit nëbrendësi të një sektori të vetëm përbën një zgjedhje metode që i përgjigjet asajdoktrine që nënvizon nevojën e një vizioni unitar dhe koherent në zbatimin e nenit102 TFBE ndaj sjelljeve formalisht të ndryshme, por me një impakt të krahasueshëmnë treg209.
Në këtë kategori hynë: uljet e besueshmërisë në të cilat furnizuesi, në pozitëdominuese, kushtëzon dhëniet e uljeve vetëm në prani të angazhimit nga ana e blerësitqë ky i fundit të mos furnizohet pranë ndërmarrjeve konkuruese210; forma të tjerauljesh selektive nëpërmjet të cilave ndërmarrja në pozitë dominuese tenton t’ipërcaktojë kushte veçanërisht të favorshme vetëm disa klientëve të cilët konsiderohenmë strategjikë dhe të ndjeshëm ndaj ofertave konkuruese, me qëllimin preçiz për tëdëmtuar konkurentët; marrëveshjet e eskluzivitetit, dhe së fundmi uljet e kushtëzuaraqë janë një nënkategori e uljeve të besueshmërisë të cilat i jepen klientit shpërndarësnga furnizuesi në bazë të volumit të blerjeve të klientit gjatë një periudhe referimi, nërastin kur blerjet arrinë objektivin e dakortësuar më parë me furnizuesin211.
208Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, Oscar Bronner GmbH & Co. KG kundër Mediaprint Zeitungs –und Zeitschriftenverlag GmbH & Co. KG dhe të tjerë 1998, Përmbledhje I-7791.209Shiko Economic Advisory group on competition policy. EAGCP.210Për precedent komunitar shiko Hofman la Roche, cituar; Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, dt.16.12.1975, Suiker, C-43-48/73, Përmbledhje. 1663. Uljet e besueshmërisë krijojnë të njëjtin efekt menjë marrëveshje që detyron blerësin që të furnizohet në mënyrë eskluzive nga një ndërmarrje në pozitëdominuese.211Rasti që e përfaqëson më mirë është rasti Michelin II, ku Gjykata e Shkallës së parë ka konfirmuarpaligjshmërinë e uljeve sasiore që Michelin i akordonte shitësve të tij. Edhe Komisioni kishte deklaruarpaligjshmërinë. Komisioni Evropian, dt. 20.6.2001, Michelin, Fletore zyrtare 2002, L 143/1.
69
Detyrimet e blerjes eskluzive
Detyrimet e blerjes eskluzive përcaktohen si sjellje në bazë të së cilave njëklient mbi një treg të caktuar është i detyruar që të blejë eksluzivisht apo në masën mëtë madhe nga ndërmarrja në pozitë dominuese.
Komisioni njeh që detyrime të tilla mund të jenë në interes të blerësve në atoraste kur këta fitojnë nga ndërmarrja dominuese një kompensim për uljen e lirisë sëtyre të zgjedhjes. Ky kompensim mund të marrë forma të ndryshme: jodomosdoshmërisht duhet të jetë një kompensim monetar.
Në vlerësimin e ligjshmërisë së marrëdhënieve të eskluzivitetit në kuadër tënenit 102 duhet të vendosemi në një perspektivë të ndryshme nga ajo e marrëdhëniessë dyanëshme: detyra është që të vlerësohet impakti i marrëveshjes së eskluzivitetitmbi funksionimin e tregut, dmth. mbi të gjithë klientët, përfshirë ata që në njëmoment të caktuar nuk blenë nga ndërmarrja dominuese dhe mbi konsumatorët.
Komisioni do të përqëndrohet mbi rastet në të cilat është e mundur qëkonsumatorët në tërësinë e tyre nuk kanë përfitime. Kjo ndodh në veçanti nëqoftëseekzistojnë shumë blerës dhe detyrimet e blerjes eskluzive të vendosura ngandërmarrja në pozitë dominuese, të konsideruara në kompleks, kanë efektin qëpengojnë hyrjen apo zgjerimin e ndërmarrjeve konkurrente.
Uljet e kushtëzuara të monoproduktit.
Në sektorin mbi marrëdhëniet e eskluzivitetit Komisioni vendos edhe vlerësimine uljeve që kushtëzohen me një blerje të një produkti të caktuar..
Në bazë të një skeme uljeje të kushtëzuar, normalisht një klient përfiton njëulje nëse blerjet e tij në një periudhë të caktuar kapërcejnë një kufi të përcaktuar.Kufiri mund të përcaktohet në mënyra të ndryshme.Ulja mund të jepet mbi të gjithablerjet në mënyrë prapavepruese apo vetëm mbi ato blerje që kapërcejnë kufirin.
Në udhëzim Komisioni përcakton se vlerësimi i uljeve të kushtëzuara do tëkryhet duke u bazuar jo në formën e uljes, por të impaktit të mundshëm të uljes nëtregun përkatës dhe se pasojat e përjashtimit efektiv apo potencial janë të ngjashmeme ato që krijohen nga detyrimet e blerjes eskluzive me klientët.
Praktikat diskriminuese
Praktikat diskriminuese konsistojnë në zbatimin e kushteve objektivisht tëpabarabarta për veprime tregtare të njëjta me palët, duke i vendosur palët në gjendje tëpafavorshme konkurrence.
Një praktike diskriminuese mund të ketë së pari qëllim të pastër shfrytëzimi tëfuqisë së tregut kur psh. ndërmarrja në pozitë dominuese i drejtohet dy kategoriveklientësh të karakterizuara nga shkallë preferencash të ndryshme lidhur me njëprodukt të caktuar212, në sensin që disa prej tyre shprehin kundrejt produktit njëpreferencë më të ngurtë.
Në rrethana të tilla, ndërmarrja që furnizon produktin mund të vendosë tëzbatojë çmime më të larta ndaj kërkesës të karakterizuar nga preferencë më e ngurtëdhe çmime më konkuruese ndaj kërkesës më elastike. Kjo situatë mund të ndodhëvetëm në rastin kur llojet e kërkesave ngelin të izoluara nga njëra tjetra dhe nukekziston mundësia nga ana e kërkesës së diskriminuar që të gjejë të njëjtin produkt menjë çmim konkurrues.
212 Gjykata e Drejtësisë, United Brands, cituar.
70
Gjatë verifikimit këto lloj praktikash krijojnë probleme pasi përcaktimi i natyrësdiskriminuese të një sjelljeje tregtare implikon, paraprakisht, që subjektet ediskriminuara të gjenden në të njëjtat kushte. Verifikimi i kësaj situate kërkon njësforcim hetimor shumë të kushtueshëm pasi është e nevojshme që të analizohet natyrae marrëdhënieve tregtare ekzistuese midis ndërmarrjes në pozitë dominuese dheklientelës së saj.
Në rradhë të dytë praktikat diskriminuese mund të kenë qëllime përjashtuese, nëato raste kur një ndërmarrje në pozitë dominuese mbi një treg mban një trajtim tëdiferencuar ndaj klientëve/konkurentëve që veprojnë në një treg tjetër, i cili varet ngatregu i parë, pasi favorizon një shoqëri të kontrolluar nga ajo vetë apo nga një palëkontraktore me të cilën mban marrëdhënie të privilegjuara (lidhje kontraktore shumëtë ngushta, lidhje strukturore që kthehen në lidhje kontrolli të vërtetë) me qëllimin përtë monopolizuar tregun e dytë213. Pratika të tilla diskriminuese me pasoja përjashtuesegjenden në rastet kur një titullar i një essential facility, diskriminon përdoruesit e sajpër të favorizuar një ndërmarrje që kontrollon vetëm me qëllimin final për tëmonopolizuar tregun që varet nga hyrja në infrastrukturën në fjalë.
Kusht thelbësor për të verifikuar natyrën abuzive të sjelljes që analizohet ështëqë sjellja të rezultojë pa një justifikim ekonomik objektiv dhe racional. Duhetgjithashtu që ndërmarrja të zbatojë çmime të ndryshme në prani të kushteve të tjera tëbarabarta, me pasojën që është e nevojshme që të analizohet natyra e marrëdhënievetregtare ekzistuese ndërmjet ndërmarrjes në pozitë dominuese dhe klientelës së saj.
Për shembull: ku nuk është e mundur që të furnizohen të gjithë klientët nëmënyrë të barabartë pasi oferta e mundshme nuk është e mjaftueshme, ndërmarrjadominuese duhet të ndajë në mënyrë të barabartë mallin që disponon midis klientëvetë saj të zakonshëm dhe mundet gjithashtu të ulë sasinë e mallit të destinuar për tëfurnizuar klientët jo të qëndrueshëm214.
Sipas të njëjtit parim nuk mund të konsiderohen diskriminuese diferencat eçmimit të justifikuara nga diferenca në volumet e blera nga klientë të ndryshëm.Mund të konsiderohen diskriminuese çmimet e praktikuara, pa justifikime objektive,mbi tregje të ndryshme gjeografike215 si dhe diskriminimet e bazuara mbi kombësinëe palëve kontraktore216 apo mbi hapësirat e ndryshme të destinimit të mallit217.
Fakti që Udhëzimi i Komisionit nuk i trajton praktikat diskriminuese na bën tëmendojmë se në të ardhmen Komisioni nuk do të ndërhyjë në mënyrë aktive për tësanksionuar raste diskriminimi të partnereve tregtarë jo konkurues, përveç rastit kurdiskriminimi do të jetë pasojë e një strategjie përjashtuese në sensin që investon nëmënyrë të drejtpërdrejtë klientë në tregun e shitjeve me shumicë që veprojnë edhe sikonkurrentë në tregje vertikalisht të lidhura218.
Shitjet e kushtëzuara
Shembulli i fundit i sjelljeve abuzive të rradhitura nga neni 102 janë shitjet ekushtëzuara të cilat konsistojnë në “vendosjen e kushteve për lidhjen e kontratave me
213Vendim i Gjykatës së Shkallës së parë, dt. 1.4.1994, BPB konfermuar nga Gjykata e Drejtësisë mevendim dt. 4.4.1995.214Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, BP, cituar.215Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, United Brands cituar. Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, Sacem,cituar.216Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, dt. 2.3.1983, GVL, Përmbledhje 84, IV, 287; Vendim i Komisionit,dt. 20.07.1999, Kupa e botës në futboll, Fletore zyrtare, 2000, L5.217Vendim i Komisionit, dt. 29-3-1994, HOV-SVZ, Përmbledhje. 95, 653.218Vendim i Komisionit, dt. 21-05-2003, Deutsche Telecom, Fletore zyrtare 03, L 263.
71
palët e tjera, që këto të fundit të pranojnë detyrime shtesë, të cilat, për vetë natyrën etyre ose sipas praktikave tregtare, nuk kanë lidhje me objektin e kontratave në fjalë”.
Shitja e kushtëzuar konfigurohet si një abuzim klasik përjashtues, pasinëpërmjet praktikave të tilla ndërmarrja në pozitë dominuese i detyron klientët që tëblejnë nga ajo disa produkte bashkë apo shërbime, të cilat nuk kanë asnjë justifikimobjektiv, duke ja hequr këto shitje konkurrentëve në tregjet e lidhura.
Në Udhëzim bëhet një ndarje midis shitjes së abinuar dhe asaj të agreguar. Do tëflitet për shitje të abinuar ose tying në rastet kur ndërmarrja në pozitë dominuesekushtëzon shitjen e një produkti (zakonisht të produktit për të cilin ajo ka pozitëndominuese) ndaj kushtit që blerësi të blejë një produkt tjetër apo shërbimekonomikisht të ndarë nga i pari, për të cilin nuk ekziston nevoja që të bëhet një shitjee përbashkët, pasi nuk ka një lidhje midis produkteve që shiten bashkë.
Shitja e agreguar apo bundling i referohet vetëm mënyrës në të cilën produktetofrohen nga ndërmarrja dominuese dhe mënyrës në të cilën ajo cakton cmimin.
Ekzistojnë dy lloje bundling: bundling i pastër në të cilin produktet shitenbashkë, në proporcione fikse dhe bundling misto, në të cilin produktet shiten edhe veçe veç, por në rastin e shitjes së bashku çmimi i agreguar është më i ulët se çmimikompleksiv i praktikuar kur produktet janë blerë veç e veç.
Në Udhëzim Komisioni njeh se tying dhe bundling janë praktika jo të rralla sipër ndërmarrjet jo dominuese, si për ato dominuese, të cilat kanë si qëllim që t’i japinklientëve produkte më të mira apo oferta më efikase në profilin e kostove.
Shqetësime konkuruese mund të lindin vetëm atëherë kur një ndërmarrjedominuese në një nga tregjet e interesuara (tregu i produktit kryesor), duke u bazuarnë pozitën që ka në këtë treg mbyll tregun e produktit të lidhur me pasoja të dëmshmepër konsumatorët.
Komisioni do të ndërhyjë vetëm kur një ndërmarrje është dominuese në tregun eproduktit kryesor dhe kur janë të kënaqura kushtet e mëposhtme: i) produktet kryesoredhe produktet e lidhura janë produkte të ndryshme dhe ii) është e mundur që praktikae shitjes së përbashkët të shkaktojë një përjashtim antikonkurues. Këto kritere janëkonfirmuar edhe nga jurisprudenca komunitare219.
Në praktikën e Komisionit evropian rastet e zbatimit të nenit 102 TFBE nukjanë të shumta. Në rastin Hilti Komisioni gjykoi se ndërmarrja mbante një pozitëdominuese në tregun e pistoletave për gozhda në Evropë, si dhe në tregun embushëseve dhe të gozhdave të përputhshme me pistoletat e mësipërme dhekonsideroi abuzive sjelljet që kushtëzonin në mënyrë të drejpërdrejtë apo nëpërmjetuljeve shitjen e mbushëseve së bashku me shitjen e gozhdave pasi sjellje të tillangushtonin konkurrencën në tregun e gozhdave të përputhshme me pistoletat220.
Në një rast tjetër Tetra Pak International, Komisioni ka konsideruar qëndërmarrja dominuese në tregun e makinave për paketim të ushqimit të lëngshëm dhegjysëm të lëngshëm në kuti abuzonte me pozitën e saj pasi i detyronte ndërmarrjetblerëse që të blenin edhe kartonët që prodhonte ndërmarrja së bashku me makinat221.
219Rasti Microsoft kundër Komisionit, 2007, Përmbledhje II-3601. Ky rast konfirmon vendimin eKomisionit në Microsoft, COMP/37.792, 24 mars 2004, paragraf.794.220Nuk u verifikuan argumentimet e Hiltit që justifikonin praktikën lidhëse me nevojën për të siguruarsigurinë dhe besueshmërinë e produkteve- Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, Hilti kundër Komisionit,dt. 2.3.1994, Fletore zyrtare C – 53/92P, Gjykata e Shkallës së parë Hilti kundër Komisionit 1991,Përmbledhje II - 1439; Vendim i Komisionit dt. 22.12.1987, n.88/138/CEE, IV/30.787 e 31.488221Edhe në këtë rast Komisioni vendosi që justifikimet teknike të lidhura me sigurinë e produktit nukishin të mjaftueshme për të justifikuar sjelljen e mbajtur, pasi ekzistonin sjellje më pak kufizuese. Nëapel në shkallë të parë Tetra Pak ka kundërshtuar konkluzionet e Komisionit sipas të cilave makinatdhe kartonët përbënin produkte të veçanta. Gjykata e shkallës së parë e hodhi poshtë argumentimin.
72
KREU I TRETË
3. PËRQËNDRIMET DHE NDIHMAT SHTETËRORE
SEKSIONI I PARË
PËRQËNDRIMET.
3.1. Hyrje
Me termin përqëndrim kuptohet ai fenomen ekonomik në të cilin dy apo mëshumë ndërmarrje shkrihen mes tyre apo përthithen nga një ndërmarrje tjetër. Kyfenomen fiton rëndësi për të drejtën e konkurrencës në rastet kur proçesi ipërqëndrimit çon në uljen e subjekteve ekonomikë, të cilët janë aktivë në një sektor tëcaktuar, situatë që mund të çojë në një shtrembërim të tregut.
Fenomeni i përqëndrimeve është një fenomen i cili ka lindur si një nevojë endërmarrjeve për të gjetur një mënyrë për të shmangur ndalimet e përcaktuara ngarregullat e konkurrencës. Kështu ndërmarrjet mund të arrinë në të njëjtat pasoja të njëmarrëveshjeje të ndaluar duke kryer një veprim përqëndrimi.
Në këtë seksion do të analizohet fenomeni i përqëndrimeve, duke nisur ngarregullorja e parë e përqëndrimeve e duke vijuar më pas me rregulloren aktuale.
3.2. Vështrim i përgjithshëm mbi përqëndrimet
Në Traktatin e Komunitetit të Çelikut dhe Qymyrgurit ekzistonte një dispozitë,neni 66, i cili disiplinonte kontrollin e përqëndrimeve vetëm në sektorin e qymyrguritdhe të çelikut.
Më tej, në Traktatin e Romës edhe pse u diskutua për mundësinë e futjes së njëdispozite analoge, kjo dispozitë nuk u bë pjesë e tekstit final të Traktatit.
Në vitin 1966 Komisioni Evropian nxorri merorandumin e parë mbipërqëndrimet222. Ky i fundit përbënte një dokument në të cilin vlerësohej mundësiapër të mbrojtur konkurrencën në treg nga fenomeni i përqëndrimeve, por kjo mbrojtjedo të bëhej përmes zbatimit të dispozitave antitrust, nenit 101 dhe 102 (TFBE),veçanërisht këtij të fundit. Sipas këtij orientimi do të konsideroheshin të ndaluara atooperacione përqëndrimi të cilat realizoheshin nga ndërmarrje në pozitë dominuese.Por, ky lloj kontrolli i përqëndrimeve paraqiste tre lloj problemesh. Së pari ai lejontekontrollin vetëm të atyre përqëndrimeve të cilat realizoheshin nga ndërmarrjet nëpozitë dominuese. Së dyti, kontrolli mund të bëhej vetëm në një moment të dytë (expost) pasi përqëndrimi ishte realizuar dhe së treti nuk ishte e mundur tëkontrolloheshin pasojat antikonkuruese të përqëndrimeve të realizuara në tregjeoligopoliste223.
Vendimi u konfirmua dhe nga Gjykata e Drejtësisë. Shiko Vendim të Komisionit, dt. 24.7.1991, n.92/163/CEE, IV, 31.043, Vendim të Gjykatës së shkallës së parë, Tetra Pak International SA kundërKomisionit, 1994, Përmbledhje II-755, Vendim i Gjykatës së Drejtësisë, Tetra Pak International SAkundër Komisionit, 1996, Përmbledhje. I-5951.222 Memorandum of the Commission to the Governments of the Member State, Concentrations ofenterprises in the Common Market, EEC Competition Series, Study no. 3, Brusssels, 1966.223 Pace L. F., Diritto Europeo della concorrenza, Milano, Cedam, 2007, fq. 379 e vijuese.
73
Propozimi i parë për një rregullore mbi përqëndrimet erdhi vetëm në vitin 1973,por edhe pse shtetet anëtare diskutuan në këtë drejtim, në të vërtetë nuk qe e mundurtë arrihej në një rregullore. Në mungesë të një disipline Komisioni zbatonte nenet 101dhe 102 duke deklaruar pavlefshmërinë absolute të marrëveshjes së shkrirjes apo dukegjetur në veorimin e përthithjes një situatë abuzimi me pozitën dominuese.
Rregullorja e parë e përqëndrimeve nr. 4064 u miratua në vitin 1989, më datë 21dhjetor224.
Lind natyrshëm pyetja se cilat ishin arsyet që ndikuan në vonesën kaq të madhenë miratimin e një normative kaq të rëndësishme.
Duhet të rradhisim si një prej arsyeve kryesore kundërshtimin nga ana e vetështeteve anëtare që autoritetet e BE-së të ndërhynin në mënyrë sistematike në jetënekonomiko – financiare të ndërmarrjeve kombëtare. Në veçanti, kundërshtohej fortdetyrimi i parashikuar për ndërmarrjet pjesëmarrëse në përqëndrim që të njoftoninparaprakisht Komisionin Evropian për qëllimin e krijimit të përqëndrimit të shoqëruarme të gjitha të dhënat e marrëveshjes midis palëve. Kjo situatë u zgjidh mepërcaktimin e pragut të interesit komunitar që përcaktonte nëse një përqëndrim kishtedimension komunitar apo thjesht kombëtar.
Kështu pragjet ishin: 1) xhiro totale e ndërmarrjeve pjesëmarrëse në përqëndrimkapërcen shifrën prej 5 miliard euro dhe 2) xhiro e realizuar nga së paku dyndërmarrje (në mënyrë individuale nga secila prej tyre) kapërcen shifrën prej 250milion euro dhe nuk është realizuar për më shumë se 2/3 në të njëjtin shtet anëtar225.
Në rastet kur këto pragje kapërceheshin atëherë përqëndimi kishte dimensionkomunitar dhe si i tillë njoftimi duhej të bëhej pranë Komisionit Evropian. Në rast sepragjet ishin më të ulta do të zbatohej normativa e brendshme e shteteve anëtare.
Arsyet se pse kompanitë priren drejt përqëndrimeve janë të ndryshme. Kështunjë arsye e parë mund të jetë efiçenca produktive (efektet e sinergjisë, ekonomitë eshkallës, ekonomitë e qëllimit) – e nënkuptuar si aftësia e kompanive që të arrijnënivelin më të lartë të prodhimit duke përdorur sasinë më të vogël të mundshme tëinputit. Një arsye tjetër mund të jetë efiçenca e transaksioneve e nënkuptuar si situatanë të cilën ndërmarrjet konsolidojnë veprimtarinë nën një drejtim të vetëm për të mosu varur nga kontrata tregu (duke shmangur kështu pasigurinë, frekuencën etransaksioneve dhe veçantësinë e aseteve). Një arsye tjetër mund të identifikohet meefiçencën shpërndarëse e nënkuptuar si ajo situatë kur proçeset e tregut bëjnë tëmundur që burimet e prodhimit të shpërndahen në mënyrën më të mirë të mundshme.Gjithashtu një faktor tjetër është efiçenca dinamike, e cila arrihet kur proçeset e tregutbëjnë të mundur që burimet që një shoqëri ka në dispozicion të shpërndahen në atolloj mënyra përdorimi që kanë vlerën më të madhe aktuale në mes të gjithë mënyraveekzistuese që kanë vlerë më të vogël aktuale (efiçenca dinamike në koncept është engjashme me efiçencën alokuese, me ndryshimin që ajo përfshin edhe përmasën kohë
224 Rregullore nr. 4064/1989, publikuar në Fletoren zyrtare të Komunitetit Evropian, dt. 30.12.1989, L395/1. Shiko për komente të kësaj rregulloreje Esposito G., La comunicazione delle operazioni diconcentrazione negli Stati Uniti e nella CE, un’analisi comparativa, në Revistën Diritto commercialeinternazionale, 1995, fq.775.225 Benacchio G., Diritto Privato dell’Unione Europea, botim i 4-t, Padova, Cedam. 2010, fq. 485.
74
duke qenë dinamike, jo statike).226 Në të vërtetë edhe sot trendet globale tregojnë përnjë prirje të kompanive drejt përqendrimeve.227
Gjithashtu, zgjerimi i mëtejshëm i Bashkimit Evropian, figurat e reja tëshoqërisë evropiane dhe të kooperativës evropiane, të cilat duhet të favorizojnëbashkëpunimin ndërkufitar midis ndërmarrjeve si dhe nevoja aktuale për të rriturkonkurrueshmërinë në tregun botëror përmes veprimeve të përqëndrimit, janë të gjithafaktorë që në të ardhmen do të çojnë në rritjen e numrit të përqëndrimeve nga ana endërmarrjeve evropiane228.
3.3. Rregullorja e parë Europiane e Përqendrimeve nr. 4064/1989.
Siç u nënvizua më lart, Shtetet anëtare e shtynë në kohë miratimin e njërregullore të fenomenit të përqëndrimeve. Kjo e fundit u realizua vetëm në vitin 1989.Ekzistenca e saj përbën një risi me rëndësi në aktivitetin e përqëndrimeve, kontrollin etyre dhe mbrojtjen e konkurrencës në nivel BE-je dhe duhet përgëzuar.
Përmes saj u njohën veprimet e përqëndrimeve si veprime me rëndësi për tëdrejtën e konkurrencës pasi ato janë në gjendje të ndikojnë në mënyrën sesi zhvillohetkonkurrenca në treg. Rregullorja përcaktoi, se cilat veprime konsiderohenpërqëndrime dhe i dha kompetencë ekskluzive Komisionit për t’i vlerësuar ato229.
Për një studjues të së drejtës, rezulton e lehtë të dalë në konkluzionin se nxjerrjae kësaj rregullore është ndikuar dhe nga nevoja e realizimit të tregut të brendshëm dhetë Bashkimit ekonomik dhe monetar, zgjerimit të Bashkimit Europian dhe pakësimittë barrierave ndërkombëtare për tregtinë dhe investimet230. Në vitin në të cilin umiratua kjo rregullore për Institucionet e Bashkimit ishte themelore çështja erealizimit të tregut të brendshëm dhe rregullorja i shërbente funksionimit sa më tëmirë të këtij tregu.
Gjithashtu, ka ndikuar dhe bindja se shkrirjet/bashkimet dhe lloje të tjerapërqëndrimesh duhet të mirëpriten, kur ato janë në linjë me kërkesat për konkurrencëdinamike dhe janë të afta për të rritur konkurrueshmërinë e Industrisë Europiane dukepërmirësuar kushtet e rritjes dhe duke rritur standardin e jetesës në Komunitet.
Nga ana tjetër këto fenomene duhen ndaluar kur ato janë në gjendje tëinfluencojnë konkurrencën në treg duke e kufizuar, shtrembëruar apo penguar atë.
Objektivat kryesore të rregullores kanë qenë që nga fillimi231:
226 Meijaard, Joris dhe Hans Schenk, Yvonne Prince. Dynamic efficiencies in mergers and acquisitions.Towards an Empirical Analysis. EIM, Zoetermeer, March 22, 2005. URL:http://www2.econ.uu.nl/users/schenk/Downloads_Articles/EC_2005_Meijaard-Schenk-Prince_Dynamic%20efficiencies%20in%20mergers_PreliminaryVersion.pdf fq.4-6.227 Studime të viteve 2013 dhe 2014 nga kompani të mëdha ndërkombëtare konsulence e konfirmojnëkëtë fakt. Shiko Baker & McKenzie. Opportunities Across High-Growth Markets: Trends in Cross-Border M&A. 2013.http://www.bakermckenzie.com/files/Uploads/Documents/Publications/FINALHGM_April22.pdf sidhe Deloitte. M&A trends report 2014. A comprehensive look at the M&A markethttp://www.deloitte.com/assets/Dcom-unitedStates/Local%20Assets/Documents/MA/us_ma_deloitte_ma_trends_full_report_2014_052814.pdf228 Benacchio G., Diritto Privato dell’Unione Europea, cituar, fq. 487.229 Shiko tekstin e Rregullores nr. 4064, cituar.230 Edhe vetë Rregullorja e pohon këtë në hyrje të saj.231 Përshtatur nga: Cleary, Gottlieb, Steen & Hamilton. Levy, Nicholas. EU Merger Control: A briefhistory. 3 shkurt 2004. http://www.cgsh.com/files/Publication/39346756-bc80-4fd2-9584-
75
- Objektivi 1: mbrojtja e konkurrencës;- Objektivi 2: mbrojtja e konsumatorëve nga efekti monopol.Rregullorja e përqëndrimeve parashikonte:- Detyrimin e njoftimit paraprak pranë Komisionit Evropian;- Pragjet e interesit komunitar;- Përqëndrimet do të konsideroheshin të ndaluara nëse ato krijonin apo
përforconin një pozitë dominuese;- Një proçedurë të zhvendosjes së proçedurës së përqëndrimit (midis
Komisionit dhe shteteve anëtare) në rastet kur selia ku nis vlerësimi nukështë ajo më e përshtatshmja.
Mund të përmenden katër faza kryesore lidhur me kontrollin e përqendrimevenga BE232. Në fazën e parë, në vitet 1990-1994 kemi hyrjen në fuqi të Rregullores ecila ngriti një sërë çështjesh ligjore dhe praktike, dhe në vitet që pasuan, vëmendje iukushtua eksplorimit, adresimit dhe zgjidhjes së këtyre çështjeve.
Në vitin 1991 Komisioni për herë të parë ndaloi një transaksion, blerjen epërbashkët të një divizioni të bazuar në Kanada të kompanisë Boeing ngaAerospatiale SNI (kompani franceze), dhe nga Alenia-Alitalia dhe Selenia Sha(kompani italiane). Komisioni përcaktoi që përqindja prej 64% e tregut që do tëmbetej në duart e këtyre kompanive në fushën e shitjeve të aeroplanëve tregtarërajonalë, do t’i jepte atyre një pozitë dominuese.
Faza e dytë mund të identifikohet në vitet 1995-1998. Gjatë këtyre viteveKomisioni adresoi disa nga çështjet e ngritura pas hyrjes në fuqi të Rregullores. Njëndër ndryshimet e realizuara ishte krijimi i një proçedure të formës së shkurtër (short-form procedure) për transaksionet jo-problematike. Gjatë kësaj periudhe Komisionindaloi 8 transaksione. Problematika e ngritur nga Komisioni bazohej më së shumti nëefektet vertikale të përqendrimeve.
Pragjet minimale sipas rregullores 4064 duhej të ishin riparë brenda katër vitevenga hyrja në fuqi e saj, por kjo nuk ndodhi si rrjedhojë e një mungese dakortësimimidis shteteve anëtare.
Kështu vetëm më 30 qershor 1997 Këshilli miraton Rregulloren 1310/97 e cilamodifikon rregulloren ekzistuese duke ulur vlerën e pragjeve komunitare si dhe futdisa elementë ponderimi të cilët e kufizojnë në mënyrë të konsiderueshme rritjen ekompetencës së Komisionit Evropian.233 Kjo lloj zgjidhje la të pazgjidhura rastet ekompetencës kombëtare pasi në shumë shtete mungonte një disiplinë përpërqëndrimet dhe në këtë sens këto përqëndrime në këto shtete nuk do mund tëkontrolloheshin234.
Ndryshimet e rregullores 1310/97:- Ndryshohen pragjet e interesit komunitar në sensin që tashmë rezultojnë
në kompetencë të Komisionit përqëndrime që më parë ishin me intereskombëtar;
- Ndryshohet proçedura e zhvendosjes së përqëndrimeve midis Komisionitdhe Shteteve, në përputhje me ndryshimet e mësipërme të pragjevekomunitare;
- Zgjerohet kontrolli duke përfshirë edhe rastet e krijimit të ndërmarrjeve tëpërbashkëta. Dmth parashikohej vlerësimi i përqëndrimeve sipas nenit
f358ffc72239/Presentation/PublicationAttachment/05b61f33-f646-4c9e-a7ec-f6b8b0bfce4f/CGSH_CGSH_Paper_IBC_Conference_EU_Merger_Control_-_A_Brief_History.pdf232 Përshtatur nga: Cleary, Gottlieb, Steen & Hamilton. Levy, Nicholas, cituar, fq.9-20.233 Shiko Rregulloren e publikuar në Fletoren zyrtare të Komunitetit Evropian, dt. 9.07.1997, L 180.234 Italia psh. e ka miratuar ligjin antitrust vetëm në vitin 1990.
76
101 TFBE për ato ndërmarrje të përbashkëta, shoqëritë mëmë të të cilave,duke qenë aktive në sektorin e veprimtarisë së ndërmarrjes së përbashkët,mundeshin të koordinonin sjelljen e tyre duke dhunuar kështu nenin 101TFBE.
Faza e tretë identifikohet me vitet 1999-2001. Përfshirja gjithmonë e më shumënë rritje e Komisionit në kontrollin e fenomenit të përqëndrimeve u shoqërua edhe mekritika, mes të tjerash ato që lidheshin me vendosjen e burimeve të Komisionit përshkak të angazhimit të ekipeve të punës në investigimet e Fazës II dhe përdorimin eproçedurave më burokratike, ndërkohë që më parë procedurat që përdoreshin ishin mëinformale dhe më fleksibël. Kritika më me rëndësi që erdhi në këtë kohë ishte e lidhurme rolin e Komisionit si hetues, prokuror dhe gjykatës në kontrollin e përqendrimeve,rol i cili u vu në pikëpyetje.
Kështu u vu në pah se të gjitha rolet përfshi atë vendimmarrës lidhur mepërqendrimet, luheshin nga Komisioni, ndërkohë që në SHBA pavarësia gjyqësoreishte ajo që sillte disiplinë në vendimmarrje. Gjithashtu një kritikë në rritje ishte ajo elidhur me mundësinë e kufizuar për shqyrtim juridik në kohën e duhur. Për shkak tëvonesave të krijuara me apelimet, kompanitë palë në raste përqëndrimesh të ndaluara,u bënë më skeptike lidhur me benefitet e apelimit të këtyre lloj vendimeve.
Faza e katër është në vitet 2002-2003. Në fund të vitit 2001, Komisioni nxorrinjë Green Paper për shqyrtimin e Rregullores235. Qëllimi i Komisionit ishte që tëndërmerrte një reformë të thellë të disiplinës komunitare të përqëndrimeve. Greenpaper u pasua nga një propozim rregullore për kontrollin e përqëndrimeve midisndërmarrjeve236. Qëllimi i këtij propozimi ishte dhënia përgjigje kritikave tëndërmarrjeve mbi zbatimin e Rreg. 4064 si dhe kritikave të njëpasnjëshme ndaj disaçështjeve të rëndësishme, të cilat vunë në vështirësi besueshmërinë e analizaveekonomike dhe ligjore të Komisionit në fushën e përqëndrimeve237.
Deri në vitin 2004 u morën 2400 vendime duke iu referuar Rregullores së vitit1989, nga të cilat 2050 (85%) kanë qenë miratime të pakushtëzuara; rreth 55 (2%) ugjetën që ishin të pazbatueshme dhe rreth 60 (2.5%) u referuan tek vendet anëtare.
Komisioni ka ndaluar 18 (1%) transaksione, megjithëse tre nga këto vendimejanë kthyer nga Gjykatat e Komunitetit në apel. Rreth 80 njoftime janë tërhequr, ngatë cilat rreth 20 (15) janë tërhequr mbas hapjes së investigimeve të Fazës II.
Pra rreth 1.5% e të gjitha transaksioneve të lajmëruara në kuadër të Rregulloressë Përqendrimeve ose janë ndaluar ose janë tërhequr në kuadër të Fazës II tëinvestigimit. Në këtë këndvështrim, “Challenge rate” e Komisionit është ekrahasueshme me atë të juridiksioneve të tjera madhore.
235 Fushat kryesore në të cilat u përqendrua ky dokument ishin: (1) pragjet për Rregulloren ePërqendrimeve. Kompetenca ekskluzive e Komisionit duhet të zgjerohej në mënyrë që të shqyrtontetransaksione nën nivelin e pragjeve që ekzistonin në atë kohë; (2) referimi tek autoritetet e vendeveanëtare, për të cilin Green Paper propozoi thjeshtimin e kushteve për kërkesat referuese të bëra ngaautoritetet kombëtare të konkurrencës; (3) testi substancial i parashikuar nga Rregullorja, për të cilinGreen Paper ftoi për një debat të gjerësishëm; (4) parashikime proçeduriale të ndryshme, për të marrëparasysh kritikën e ardhur që palët njoftuese munden të mos kenë mjaftueshëm mundësi për tëprezantuar korrigjime të mundshme. Green Paper propozoi një parashikim “stop-the-clock” për tëprezantuar më shumë fleksibilitet.236 Më 11.12.2002, publikuar në Fletoren zyrtare të Komunitetit C 20, dt. 28.01.2003.237 Referuar Nourissat C., E drejta e Biznesit e Bashkimit Evropian, cituar, fq. 343. Shiko në këtëdrejtim vendimin e Gjykatës së shkallës së parë, T – 310/01, dt. 22.10.2002, Schneider electric SA,Përmbledhja II - 4071.
77
Për krahasim: në SHBA mes viteve 1998 dhe 2002 janë bërë 17404 njoftime përtransaksione përqendrimesh. Në 455 raste u kërkua informacion shtesë. Për 330transaksione (rreth 2%) u detyruan aksione detyrimi.238
3.4. Sfidat parë nga këndvështrimi i vitit 2004.
Miratimi i rregullores së reformuar në vitin 2004 e cila zëvendësoi atë të vitit1989, në këndvështrimin e ekspertëve paraqiste sfida të cilat mund të grupoheshin nësfida të natyrës juridike, thelbësore dhe proçedurale239.
Nga ana juridike, vendimi i Komisionit për të mbajtur pragjet e shitjeve qëekzistonin edhe më parë, sidomos duke pasur parasysh hyrjen në BE të 10 shteteve tëtjera, pritej që të rezultonte në një rritje të numrit të rasteve që do të duhet tëshqyrtoheshin nga ana e Komisionit.
Nga ana substanciale, siç u përmend më lart, rishikimi i Rregullores sëPërqendrimeve rishikonte standartin e dominancës i cili deri në atë moment kishteqenë i vetmi standard për të vlerësuar përqëndrimin. Në vazhdim, përqendrimet do tëndaloheshin në rastet 1) kur krijonin apo forconin pozitën dominuese dhe 2) vetëmkur ata do të ndikonin në mënyrë domethënëse mbi konkurrencën efektive në treg.
Deri në atë kohë Komisioni kishte përdorur testin substancial të aplikuar në1989. Mbetej që të shihej nëse Komisioni do ta përdorte testin substancial të rishikuarpër të kundërshtuar transaksione që nuk krijonin pozitë dominnuese, por vetëm kishinndikim të ndjeshëm në tregjet e përqendruar.
Nga ana procedurale, zgjerimet e pragjeve aktuale bazuar në kërkesën e palëvenjoftuese, do të çonin në një zgjatje të afatit kohor për sqarimin e përqendrimeve, nëmë të shumtën e rasteve të Fazës II.
Në tërësi, sfidë me rëndësi në atë kohë mbetej që Komisioni të siguronte qëgabimet e bëra nga gjykatat e Komunitetit për rastet Airtours, Schneider dhe TetraLaval, të mos përsëriteshin dhe që vendimmarrja e ardhshme të ishte e bazuar në bazaligjore dhe ekonomike të shëndosha.
3.5. Rregullorja e Përqendrimeve nr. 139/2004 dhe rezultate të zbatimit të sajnë vite.
Në maj 2004 u rishikua baza për vlerësimin e përqendrimeve në BE.Legjislacioni i vjetër ishte bërë e qartë që kishte mangësi në disa drejtime. Vlerësimi ifuqisë së tregut bazohej në të ashtuquajturin test të dominancës – një kriter qëkërkonte “krijimin ose fuqizimin e një pozite dominuese” dhe që ishte ipapërshtatshëm për të nisur proçedura për përqendrime që çonin drejt një dominancekolektive ose në qëllim të rritur për koluzion në një oligopol. Për më tej, përqendrimetë cilat çonin në uljen efektive të konkurrencës, pa krijuar një pozitë dominuese, nukmund të proçesoheshin ligjërisht.
Gjithashtu kishte një kërkesë në rritje për të dhënë vendime të bazuara në njëarsyetim ekonomik. Kjo u bë veçanërisht e dukshme në vitin 2002, kur Gjykata eShkallës së parë identifikoi probleme lidhur me rigorozitetin e analizës ekonomike të
238 Statistikat në paragrafët e mësipërm janë përshtatur nga: Cleary, Gottlieb, Steen & Hamilton. Levy,Nicholas. cituar, fq. 5-6.239 Përshtatur nga Cleary, Gottlieb, Steen & Hamilton. Levy, Nicholas, cituar, fq. 29.
78
Komisionit në tre raste, të cilat fillimisht nga Komisioni u penguan, por që më pas ngaGjykata u lejuan.
Edhe arsye të tjera çuan në nevojën për ndryshim të rregulloreve. Futja e dhjetëvendeve të reja në BE në 2004 nënkuptonte një rritje domethënëse të rasteve, dukekërkuar burime të tjera dhe proçedura më eficiente. Gjithashtu raste si GE/Honeywellqë u lejua në SHBA, por u pengua nga Komisioni, duke krijuar probleme diplomatike,treguan nevojën për një juridiksion më koherent mes autoriteteve ndërkombëtare tëkonkurrencës.
Rregullorja 139/2004240 u hartua për të rregulluar këto dhe të tjera probleme.Qëllimi kryesor i reformës ishte arritja e asaj që ishte e njohur si “qasje mëekonomike” për kontrollin e përqendrimeve.241
Rregullorja e re e ka ndryshuar disiplinën e përqëndrimeve. Veçanërisht ajo:- Nga njëra anë ka riorganizuar strukturën e rregullores nr. 4064/1989 duke
mbajtur në konsideratë ndryshimet e rregullores nr. 1310/97;- Nga ana tjetër ka futur ndryshime në proçedurën e kontrollit të
përqëndrimeve si në lidhje me kriterin e përcaktimit të përqëndrimeve jotë pajtueshme me tregun e përbashkët dhe me proçedimet e zhvendosjessë përqëndrimeve midis Komisionit dhe Autoriteteve kombëtare242.
Rregullorja e Përqendrimeve e BE-së përbën një mekanizëm për kontrollin eçdo lloj “përqendrimi” i cili parashikohet që të ketë “përmasë BE-je”. Për të kuptuarmekanizmin në mënyrë sa më të plotë, është e nevojshme të paraqiten fillimishtpërkufizime që qëndrojnë në bazë të logjikës së punës të sistemit të ndërtuar dhe nëvijim të sillen gjithashtu edhe proçedurat që zbatohen nga Komisioni për të shqyrtuarrastet e veçanta.
Bazuar në nenin 3 mbi përkufizimin e përqëndrimeve dalim në konkluzionin sekemi dy kategori të përqendrimeve: ato që krijohen nga bashkimi ndërmjetndërmarrjeve të pavarura më parë dhe ato që krijohen nga përftimi/ ndryshimi ikontrollit.
Së pari duhet të saktësojmë që një përqendrim ndodh vetëm atëherë kur sirrjedhojë e fenomenit të bashkimit apo përftimit të kontrollit krijohet një ndryshimkontrolli në ndërmarrjen përkatëse dhe ky ndryshim kontrolli ndodh mbi baza tëqëndrueshme dhe zgjat në kohë. Në këtë grup nuk përfshihen transaksionet të cilatrezultojnë vetëm në një ndryshim të përkohshëm të kontrollit. Megjithatë, njëndryshim i kontrollit mbi baza të qëndrueshme nuk përjashtohet nga fakti semarrëveshjet në fjalë kanë hyrë në fuqi për një kohë të përcaktuar, kur këtomarrëveshje janë të përsëritshme/ rinovueshme.
Do të kemi një përqendrim edhe në rastet kur marrëveshja parashikon një datëpërfundimi, nëse periudha është mjaftueshmërisht e gjatë për të çuar në një ndryshimtë qëndrueshëm të kontrollit të ndërmarrjes në fjalë. Koncepti i përqendrimit lidhet metransaksionet, të cilat sjellin një ndryshim mbi baza të qëndrueshme në strukturën etregut. Marrja e kontrollit të një ose disa ndërmarrjeve është përcaktuese që fenomenitë cilësohet si përqendrim243.
240 Rregullore nr. 139/2004 e Këshillit, dt. 20.01.2004, mbi kontrollin e përqëndrimeve midisndërmarrjeve, publikuar në Fletore zyrtare të Komunitetit L 24, dt. 29.01.2004.241 Paragrafët e mësipërm janë përshtatur nga: Duso, Tomaso dhe Klaus Gugler, Florian Szücs.“European Merger Policy Reform”. 26 janar 2014. http://www.voxeu.org/article/european-merger-policy-reform.242 Shiko në këtë drejtim Pace L. F., Diritto Europeo della concorrenza, cituar, fq. 381.243 Sipas rregullores, kontroll nënkupton mundësinë e ushtrimit të një ndikimi përcaktues mbiaktivitetin e një ndërmarrjeje.
79
Ndalojmë pak në analizën e nenit 3, pika 1 të rregullores së përqëndrimeve.Kategoria e parë e përqëndrimit: në treg krijohet një ndryshim i qëndrueshëm
kontrolli si rrjedhojë e bashkimit të dy ose më shumë ndërmarrjeve më parë tëpavarura ose pjesë ndërmarrjesh më parë të pavarura nga njëra tjetra.
Kemi një fenomen ku ndërmarrjet bashkohen (shkrihen së bashku). Nëlegjislacionin europian shkrirja, si pjesë e operacionit të përqendrimit, mund të jetëshkrirje për krijim ose një shkrirje për bashkim.244
Kështu psh. Krijohet një ndërmarrje e re, ndërsa ndërmarrjet ekzistuesepushojnë së ushtruari aktivitetin si njësi të ndara ligjore (shkrirje për krijim). Njëpërqendrim mundet gjithashtu të ndodhë kur një ndërmarrje është përthithur nga njëtjetër, ku kjo e fundit mban identitetin ligjor ndërsa e para pushon së ekzistuari si njënjësi ligjore (shkrirje për bashkim). Një përqendrim mundet gjithashtu të ndodhë, nërastet kur në mungesë të një përqendrimi ligjor, kombinimi i aktiviteteve tëndërmarrjeve të pavarura më parë, çon në krijimin e një njësie ekonomike të vetme.
Kjo mund të ndodhë kur dy ose më shumë ndërmarrje, ndërsa ruajnëpersonalitetet e tyre individuale ligjore, themelojnë nëpërmjet kontratës një manaxhimtë përbashkët ekonomik, ose strukturën e një shoqërie të listuar si dyshe. Nëse kjo çonnë një bashkim de facto të ndërmarrjeve në fjalë, në një njësi të vetme ekonomike,transaksioni konsiderohet si një përqendrim. Një kërkesë për përcaktimin e njëpërqendrimi të tillë de facto është ekzistenca e një menaxhimi të përhershëm dhe tëvetëm ekonomik. Faktorë të tjerë të rëndësishëm janë përftimet e brendshme dhekompensimet nga humbjet ose një shpërndarje e të ardhurave si ndërmjet njësive tëndryshme brenda grupit, edhe përgjegjshmërisë së tyre të përbashkët ose ndarje tëriskut të jashtëm. Bashkimi de facto mundet vetëm të bazohet mbi marrëveshjekontraktuale, por mundet gjithashtu vetëm të ri-forcohet nëpërmjet aksioneve tëndërthurura (cross-shareholdings) ndërmjet ndërmarrjeve që formojnë njësinëekonomike.
Kategoria e dytë e përqëndrimit: në treg krijohet një ndryshim i qëndrueshëmkontrolli si rrjedhojë e përftimit të kontrollit të drejtëpërdrejtë apo të tërthortë tëtërësisë apo të pjesëve të një apo më shumë ndërmarrjeve të tjera 1) nga ana e një apomë shumë personave të cilët mbajnë (para veprimit të përqëndrimit) kontrollin e sëpaku një ndërmarrjeje tjetër, 2) nga ana e një apo më shumë ndërmarrjeve a) përmesblerjes së pjesëmarrjes në kapital apo elementëve të tjerë të pasurisë apo b) përmeskontratës apo çdo mënyre tjetër.
Sipas rregullores, kontroll nënkupton mundësinë e ushtrimit të një ndikimipërcaktues mbi aktivitetin e një ndërmarrjeje. Mundësia për të ushtruar këtë influencëduhet të jetë efektive. Mundësia për të ushtruar influence vendimtare mbi njëndërmarrje mund të ekzistojë mbi bazën e të drejtave, kontratave ose mjeteve të tjera,veçmas ose në kombinim dhe duke pasur parasysh faktet. Një përqendrim, i cilimundet gjithashtu të ndodhë mbi baza ligjore ose de facto, mund të marrë formën ekontrollit të vetëm ose të përbashkët dhe të shtrihet mbi të gjithë ose në një pjesë tënjë ose më shumë ndërmarrjeve.
Komisioni Evropian nxjerr një komunikim mbi nocionin e përqëndrimit245 kusqaron se marrja e kontrollit mund të marrë forma nga më të ndryshmet si kontroll i
244 Përshtatur nga: Nourissat C., cituar, fq.346.245 Komunikim i datës 02.03.1998, mbi nocionin e përqëndrimit sipas rregullores nr.4064/1989, botuarnë Fletore zyrtare C 66, dt. 02.03.1998.
80
vetëm, i përbashkët, nga një aksioner në bazë të së drejtës së vetos, ndryshim nëstrukturën e kontrollit246.
Marrja e kontrollit mund të bëhet në bashkëpunim dhe i përgjigjet nocionit tëndërmarrjes së përbashkët. Ndërmarrje të përbashkëta me funksion të plotë joint -venture do të konsiderohen kur dy ose më shumë ndërmarrje mëma do të ushtrojnëinfluencë vendimtare mbi sipërmarrjen joint-venture, përmes të drejtave të vetos mbiçështjet strategjike si: aplikimi i buxheteve vjetore ose caktimi i manaxhimit të lartë.Joint-venture duhet të ketë personel të mjaftueshëm, lehtësira dhe burime që t’ilejojnë asaj të performojë normalisht funksionet që kryhen nga sipërmarrje të tjera qëoperojnë në të njëjtin treg. Gjithashtu është e nevojshme që joint-venture duhet të jetëthemeluar mbi “baza afatgjata”.247
Joint-ventures me funksion jo të plotë si kufi për joint venture me funksion tëplotë: konsiderohen ato që fokusohen në një aktivitet specifik brenda aktiviteteve tëndërmarrjeve mëmë, pa akses direkt në treg. Ky është për shembull rasti i jointventures që kufizohen në Research & Development (kërkim e zhvillim) ose nëprodhim. Këto lloj ndërmarrjesh krijohen për të qenë ndihmë e shtojcë për aktivitetete biznesit të ndërmarrjeve mëmë.248
Kontrolli nga përftimi i aksioneve apo aseteve
Nëse nga një transaksion krijohet një përftim kontrolli ose jo, kjo varet nga njënumër elementësh ligjorë dhe/ose faktikë. Mjeti më i zakonshëm i përftimit tëkontrollit është përftimi i aksioneve, mundësisht kombinuar me marrëveshjen eaksionerëve në rastet e kontrollit të përbashkët, ose përftimit të aseteve.
Kontrolli mbi baza kontraktuale
Kontrolli mundet gjithashtu të përftohet mbi baza kontraktuale. Me synimin përtë marrë kontrollin, kontrata në këtë rast duhet të ketë për qëllim krijimin e kontrollittë menaxhimit dhe burimeve të ndërmarrjes tjetër si në rastin e përftimit të aksioneveapo aseteve. Në të kundërt të transferimit të kontrollit mbi menaxhimin dhe burimet,kontrata të tilla duhet të karakterizohen nga një kohëzgjatje shumë e gjatë. Vetëmkontrata të tilla mund të rezultojnë në një ndryshim strukturor në treg. Shembuj tëkontratave të tilla, janë kontratat organizative sipas ligjeve të shoqërive tregtare por qënuk janë të përhapura ose lloje të tjera kontratash p.sh në formën e marrëveshjeve tëhuadhënies së bizneseve, duke i dhënë kontrollin përftuesit mbi menaxhimin dheburimet pavarësisht faktit që të drejtat e pronës ose aksionet nuk transferohen. Këtojanë shembuj ku kontrolli mundet të krijohet si një e drejtë për të përdorur asetet e njëndërmarrjeje. Kontrata të tilla mund të çojnë në një situatë të kontrollit të përbashkët,nëse si zotëruesi i aseteve ashtu edhe ndërmarrja që kontrollon menaxhimin, gëzon tëdrejtat e vetos mbi vendimet strategjike të biznesit.
246 Kontrolli mund të sigurohet duke arritur në zotërimin e 50%, por edhe një aksioner me pakicën eaksioneve mund të konsiderohet se ka kontrollin ekskluziv de facto në rast se për shembull ai ështëpothuajse i sigurt se do të ketë shumicën në asamblenë e përgjithshme, sepse pjesa tjetër e aksionerëveështë shumë e shpërndarë. Nourissat, C., E drejta e biznesit e Bashkimit Evropian, cituar, fq. 346.247 Slaughter and May. An overview of the European merger control rules, Mars 2012.http://www.slaughterandmay.com/media/64572/the-eu-merger-regulation.pdf. fq.4.248 Commission Notice on the concept of full-function joint ventures under Council Regulation (EEC)No 4064/89 on the control of concentrations between undertakings. 2 mars 1998.
81
Kontrolli nëpërmjet mënyrave të tjera
Marrëveshjet franchising/ të ekskluzivitetit normalisht nuk çojnë në kontrollinmbi biznesin franchisee/ ekskluziv të francindhënësit/ të dhënësit të ekskluzivitetit.Franchinmarrësi/ Marrësi i ekskluzivitetit zakonisht shfrytëzon burimet e ndërmarrjespër llogari të tij edhe kur pjesë të rëndësishme të aseteve i takojnë francindhënësit/dhënësit të ekskluzivitetit. Për më tepër, marrëveshjet e pastra financiare, të tilla sitransaksionet e shitjes së një objekti ku më pas e jep me qera për të ri-blerë asetet nëfund të afatit, normalisht nuk përbëjnë një përqendrim, duke qenë se ato nukndryshojnë kontrollin mbi menaxhimin dhe burimet.
Kontrolli mund të krijohet edhe nëpërmjet mjeteve të tjera. Lidhjet ekonomikemund të luajnë një rol vendimtar për përftimin e kontrollit. Në raste të veçanta, situatae varësisë ekonomike mund të çojë në një kontroll mbi baza de facto, ku p.sh, luajnëinfluence vendimtare marrëveshjet shumë të rëndësishme afatgjata, të ofruar ngafurnizuesit ose klientët, të lidhur me rrjete strukturore. Në këtë rast duhet të analizohetme vëmendje nëse lidhje të tilla ekonomike, të kombinuara me lidhje të tjera, janë tëmjaftueshëm për të çuar në një ndryshim kontrolli mbi baza të qëndrueshme.
Mund të këtë një përftim kontrolli edhe nëse nuk ka një qëllim të deklaruar tëpalëve ose nëse përftuesi është vetëm pasiv dhe përftimi i kontrollit ndodh ngaveprimi i palëve të treta. Shembuj janë rastet ku ndryshimi i kontrollit vjen ngatrashëgimitë e aksionarëve ose ku largimi i aksionarëve çon në një ndryshim kontrolli,në veçanti një ndryshim nga një kontroll i përbashkët në një kontroll të vetëm.
3.6. Përmasa europiane e përqendrimeve.
Një përqëndrim do t’i nënshtrohet kontrollit nga ana e Komisionit Evropianvetëm nëse ai ka përmasë europiane. Pra, kjo përmasë përbën kriterin për ndarjen ekompetencave mes autoriteteve kombëtare dhe Komisionit. Kriteri kuantifikohet dukepërdorur një prag në funksion të xhiros, përtej së cilës përqendrimi mund tëkonsiderohet se është me përmasë europiane. Rregullorja parashikon disa pragje, tëcilët lejojnë të bëhet dallimi nëse operacioni ka përmasë europiane.
Pragu i parë: Sipas nenit 1 (par.2) të rregullores: një përqendrim ka një përmasëeuropiane kur xhiroja botërore e ndërmarrjeve të interesuara i tejkalon 5 miliardëeurot dhe xhiroja europiane individuale për të paktën dy prej ndërmarrjevepjesëmarrëse i tejkalon 250 milion eurot. Rregullorja bën gjithashtu një përjashtim,pasi kërkon që ndërmarrja veçmas të mos realizojë më shumë se 2/3 të xhiros totalenë Bashkimin Evropian në brendësi të një shteti të vetëm.
Pragu i dytë: Sipas nenit 1 (par.3) të rregullores: një përqendrim ka përmasëeuropiane dhe nëse xhiroja botërore e ndërmarrjeve të interesuara është më shumë se2.5 miliard euro apo kur xhiroja totale e ndërmarrjeve të interesuara në secilin prej treshteteve anëtare është mbi 100 milion euro si dhe kur xhiroja totale e realizuarindividualisht nga së paku dy prej ndërmarrjeve të interesuara në secilin prej treshteteve anëtare është më e lartë se 25 milion euro dhe xhiro totale indiviuduale erealizuar në BE nga së paku dy ndërmarrje të interesuara është më e lartë se 100milion euro. Rregullorja bën edhe në këtë rast një përjashtim, pasi kërkon qëndërmarrja veçmas të mos realizojë më shumë se 2/3 të xhiros totale në BE nëbrendësi të një shteti të vetëm.
Në pragjet e lartpërmendura legjislatori evropian i referohet termit “Xhiro endërmarrjes”. Por çfarë nënkuptohet me të?
82
Do i referohemi shumave të grumbulluara nga shitja e produkteve dheshërbimeve të vitit pararendës në ndërmarrjet e interesuara. Çfarë llogaritet ështëshuma neto që mbetet pas zbritjes së tatimeve dhe elementeve të tjera të përcaktuaranë rregullore, ndërsa “Ndërmarrje të interesuara” do të quhen aktorët e operacionit tëpërqendrimit. Për të arritur tek krahasimi i realitetit që paraqet operacioni i synuar ipërqendrimit mes ndërmarrjeve të interesuara dhe pragjeve të parashikuara nërregulloren e BE, duhet bërë llogaritja e xhiros së tyre.249
3.7. Ndikimi i përqëndrimeve mbi konkurrencën midis shteteve anëtare.
Qëllimi i hartimit të rregullores mbi përqëndrimet është të përcaktojë në mënyrësa më të saktë se në cilat raste dhe mbi çfarë bazash do të ndalohet një veprimpërqëndrimi pasi i konceptuar si i dëmshëm për konkurrencën midis shteteve anëtare.
Së pari një përqëndrim në nivel të BE-së duhet të jetë në përputhje me tregun epërbashkët. Komisioni do të ndalojë vetëm ato veprime përqëndrimi që pengojnë nëmënyrë të ndjeshme zhvillimin apo mbajtjen e një konkurrence efektive në tregun ebrendshëm apo në një pjesë thelbësore të tij, veçanërisht kur janë rrjedhojë e krijimitapo përforcimit të një pozite dominuese. Përqëndrime të tilla do të konsiderohen tëpapajtueshme me tregun e brendshëm.
Komisioni Evropian bazohet në disa elemente gjatë vlerësimit të tij si:a) Nevoja për të mbajtur dhe për të zhvilluar një konkurrencë efektive në
tregun e përbashkët, duke mbajtur në konsideratë strukturën e të gjithatregjeve të interesuara si dhe konkurrencën efektive apo atë potenciale tëndërmarrjeve me seli Brenda apo jashtë Komunitetit;
b) Pozitën në treg të ndërmarrjeve pjesëmarrëse, të fuqisë së tyre ekonomikedhe financiare, të mundësisë së zgjedhjes të furnizuesve dhe tëpërdoruesve, të aksesit të tyre në burimet e furnizimit apo në hapësirat eshitjes, të ekzistencës së pengesave të faktit apo ligjore në hyrje të tregut,të kurbës së kërkesës dhe ofertës së produkteve dhe shërbimeve në fjalë,të interesave të konsumatorëve të ndërmjetëm dhe final si dhe të zhvillimittë progresit teknik dhe ekonomik, me kusht që të jetë në përfitim tëkonsumatorit dhe mos të përbëjë një pengesë për konkurrencën250.
Janë objekt kontrolli nga ana e Komisionit të gjitha ato përqëndrime të cilat janënë gjendje të ndikojnë në mënyrë të ndjeshme mbi konkurrencën ndërmjet shteteveanëtare. Nuk ekziston asnjë mundësi përjashtimi nga kontrolli dhe më pas nga ndalimii mundshëm me arsyen se ky përqëndrim sjell efiçenca të tilla që janë në gjendje tëkompensojnë efektet negative mbi konkurrencën (siç parashikohet në paragrafin etretë të nenit 101 për marrëveshjet e ndaluara).
Ndikimi mbi konkurrencën duhet kuptuar nga bashkimi i dy elementëve tëcilëve i referohet neni 2 i Rregullores. Kështu për të patur papajtueshmëri me tregun ebrendshëm duhet 1) krijimi apo forcimi i një pozite dominuese ekzistuese dhe 2) ngaky krijim apo forcim pozite dominuese të jetë e mundur që të pengohet ndjeshëmzhvillimi apo mbajtja e një konkurrence efektive në tregun e brendshëm apo në njëpjesë thelbësore të tij. Gjendemi përpara një kriteri të ngjashëm me Slc (substantiallessening of competition) i cili gjen zbatim në sistemin amerikan. Në këtë lloj sistemi
249 Cyril N., E drejta e biznesit e Bashkimit Evropian, cituar. fq. 349.250 Shiko nenin 2 të Rregullores.
83
privilegjohet verifikimi i dëmit të mundshëm në treg, ndërsa verifikimi i pozitësdominuese është shndërruar në një kriter që specifikon kriterin e parë251.
Në fakt miratimi i rregullores i ka dhënë jetë një debati të gjërë midis atyre qëmbështesin teorinë e dominancës (të pohuar nga rregullorja e mëparshme) dhe atyreqë mbështesin teorinë e ndikimit të ndjeshëm. Faji është i Rregullores pasi ajo nuk jepasnjë sqarim se cili nga dy kriteret është primar. Në fakt një përqëndrim edhe pse nukkrijon apo forcon pozitën domininuese, mundet që të cënojë konkurrencën pasi mundtë shkaktojë nxjerrjen e një konkurrenti nga tregu apo sepse lehtëson bashkërendiminmidis ndërmarrjeve që veprojnë në treg252.
3.8. Disa raste konkrete ndalimi përqendrimi.
Mbi bazën e Rregullores së Përqendrimeve të BE, Komisioni Europian kandaluar blerjen e Aer Lingus nga linja e aviacionit me kosto të ulët Ryanair253. Blerjado të kishte kombinuar dy linja aviacioni kryesore që operojnë nga Irlanda.
Komisioni arriti në përfundimin që përqendrimi do të kishte dëmtuarkonsumatorët duke krijuar një monopol ose pozicion dominues në 46 drejtime linjash,ku aktualisht Aer Lingus dhe Ryainair konkurrojnë rreptësisht me njëra-tjetrën. Kjodo të kishte pakësuar zgjedhjen dhe me shumë gjasa do të kishte çuar në rritjeçmimesh për konsumatorët që udhëtojnë në këto drejtime. Gjatë këtij investigimi,Ryanair ofroi mundësi korrigjimi për të pakësuar dëmin.
Komisioni i vlerësoi me kujdes dhe zhvilloi teste të ndryshme tregu. Megjithatëkëto mundësi për pakësim dëmi të ofruara nga Ryanair nuk arritën të adresojnëshqetësimet e konkurrencës të ngritura nga Komisioni.
Komisioni mori parasysh ndryshimet në rrethanat e tregut që prej vitit 2007, përshembull faktin që pozicionet në treg të Ryanair dhe Aer Lingus, për udhëtimet medistancë të shkurtër që nisen nga Dublini, ishin bërë më të forta, me përqindjet e tyrenë treg që ishin rritur nga 80% në 2007 në 87% në 2012. Numri i drejtimeve tëfluturimit nga Irlanda të operuar në konkurrencë nga Ryanair dhe Aer Lingus ështëngritur nga 35 në vitin 2007 në 46 në vitin 2012.
Kombinimi i Ryanair dhe Aer Lingus do të kishte çuar në forcim shumë tëmadh të pozicionit në treg në 46 drejtime:
- Përqendrimi i propozuar do të kishte krijuar monopole në 28 drejtimeudhëtimi.
- Në 11 drejtime të tjera udhëtimi, kufizimi i vetëm për njësinë epërqendruar do të mundej të vinte vetëm nga linjat charter. Megjithatë, kykufizim do të kishte mbetur i dobët për shkak se linjat charter kanë njëmodel shumë të ndryshëm biznesi.
- Së fundmi, në 7 drejtime fluturimi Ryanair dhe Aer Lingus operojnëkrahas linjave të tjera të aviacionit. Përtej pozicioneve shumë të forta nëtreg, Ryanair dhe Aer Lingus janë konkurrentë shumë të afërt në këtodrejtime.
251 Shiko në këtë drejtim Benacchio G., Diritto private dell’Unione Europea, cituar më lart, fq. 487.252 Shiko në këtë drejtim Nourissat C., E drejta e biznesit e Bashkimit Evropian, cituar më lart, fq. 352.253 Paraqitja e këtij rasti është përshtatur me referencë nga: European Commission. Mergers:Commission prohibits Ryanair's proposed takeover of Aer Lingus. Press release. 27 Shkurt 2013. URL:http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-167_en.htm
84
Hetimi i Komisionit konfirmoi ekzistencën e barrierave të larta për të hyrë nëtreg, veçanërisht nga pozicionet e forta në treg të Ryanair dhe Aer Lingus në Irlandë.
Hetimi i tregut tregoi që nuk kishte perspektivë që një linjë e re aviacioni tëhynte në tregun irlandez pas përqendrimit, në veçanti pas krijimit të një baze nëaeroportet irlandeze dhe të sfidonte më tej njësinë e përqendruar Ryanair-Aer Lingusnë një shkallë të mjaftueshme.
Gjithashtu mundësitë e udhëtimit për klientët do të pakësoheshin në mënyrëdomethënëse dhe me shumë pak gjasa konkurrentët do të ishin në gjendje që tëndikonin njësinë e re të përqendruar në sjelljen e saj. Pasojë e kësaj do të ishte rritja eçmimeve për pasagjerët.
Në një rast tjetër Komisioni formalisht bllokoi ofertën për blerje nga ana eUnited Parcel Service Inc. (UPS) të TNT Express NV (TNTE), sepse UPS nuk arrititë gjente blerës për pjesë të TNT, për të mundur të siguronte që konkurrenca përshërbimet e shpërndarjes nuk do të rrënohej254.
UPS, kompania më e madhe në botë për shpërndarjen e paketave, synonte tëblinte TNT për të dyfishuar biznesin e vet në Europë dhe për të pasur ecje të njëjtë meDHL të Deutsche Post AG, e cila kishte pozicionin më të fortë si lidere në treg.
Pas vendimit të Komisionit, UPS e tërhoqi ofertën e bërë për TNT duke ushprehur si “e zhgënjyer”. Ajo duhej t’i paguante kompanisë TNT 200 milionë eurobrenda 10 ditësh nga përfundimi i marrëveshjes.
BE e bllokoi marrëveshjen, sepse kombinimi i UPS me TNT do të kishte rriturçmimet për shpërndarjen ekspres në 29 vende. Duke qenë se FedEx ka qasje tëkufizuar në tregun europian, kjo do të thoshte që klientët do të ishin të detyruar tëzgjidhnin mes UPS-TNT dhe DHL për shpërndarjet ekspres, për të cilat do të kishinnevojë.
BE u shpreh që FedEx Corp. ishte blerësi i vetëm i përshtatshëm për njësitë eTNT që do të duhej të shiteshin, sepse çdo ofertë që do të mund të bëhej nga DHL dotë çonte në shqetësime të ngjashme antitrust. Dhe duke iu referuar deklaratave tëzyrtarëve të BE, FedEx ktheu përgjigje tek BE që nuk ishte e interesuar të blinte asetetë TNT ose të bënte një ofertë alternative për gjithë kompaninë.
Në një rast tjetër u ndalua përqendrimi mes Deutsche Boerse AG dhe NYSEEuronext, për të krijuar bursën më të madhe të botës me arsyetimin, se ky përqendrimdo të dëmtonte konkurrencën255.
Komisioni Europian u shpreh se marrëveshja do të kishte krijuar një „gati-monopol“ në fushën e derivativeve europiane që tregtohen në bursë. Çfarëdollojkursimesh që do të mundësoheshin, nuk do të ishin të mjaftueshme për të balancuardëmin që ai do t’i shkaktonte konsumatorëve. Pas këtij vendimi, bursat u shprehën sedo të fokusohen në ndjekjen e strategjive individuale dhe po negocionin që tëndërprisnin përqendrimin, pa e apeluar çështjen në Gjykatë.
Deutche Boerse dhe NYSE Euronext apeluan tek Presidenti i KomisionitEuropian për të shpëtuar përqendrimin duke argumentuar se ndalimi do të dëmtontebursat europiane dhe do të nxiste bizneset të largoheshin për në vende të tjera të botës.
254 Paraqitja e këtij rasti është përshtatur me referencë nga: Bloomberg. UPS’s Dropped TNTAcquisition Is Formally Blocked by EU. 30 Janar 2013. URL: http://www.bloomberg.com/news/2013-01-30/ups-s-aborted-tnt-takeover-bid-formally-blocked-by-eu-regulators.html255 Paraqitja e këtij rasti është përshtatur me referencë nga: Bloomberg. Deutsche Boerse-NYSETakeover Veto ed by European Commission. 1 Shkurt 2012. URL:http://www.bloomberg.com/news/2012-02-01/european-commission-blocks-proposed-deutsche-boerse-nyse-euronext-merger.html
85
Komisioni u shpreh se marrëveshja u bllokua për të mbrojtur ekonominëeuropiane nga efektet perverse të një kombinimi i cili praktikisht do të kishteeliminuar konkurrencën efektive në treg. Shoqata e Tregjeve Financiare në Europë qëpërfaqëson huadhënësit dhe ndërmjetësit financiarë, duke përfshirë Goldman SachsGroup Inc., Bank of America Corp., Deutsche Bank AG dhe UBS AG, u shpreh serregullatorët euopianë morën vendimin e duhur, sepse shqetësimet për konkurrencënishin më të larta se benefitet potenciale që mund të lindnin nga përqendrimi. Në faktkishte probleme të rëndësishme antitrust lidhur me derivativë mbi normat e interesiteuropiane, mbi aksione europian dhe indekset e aksioneve europiane. CME GroupInc., pronar i bursës më të madhe të botës për futures, ofronte shumë pak rivalitet përDeutsche Boerse dhe NYSE konkretisht për këto derivativë. Blerja nga DeutscheBoerse e NYSE Euronext do të kishte vendosur 90% të tregut të derivativëve tëEuropës dhe rreth 30% të tregtimit të aksioneve në duart e një kompanie të vetme.
Edhe në një rast tjetër BE hodhi poshtë zyrtarisht blerjen e planifikuar për njëvlerë prej 42 miliardë USD te Honeywell International Inc. nga General Electric Co.,çka përbënte herën e parë që një përqendrim i propozuar mes dy kompaniveamerikane u bllokua vetëm prej rregullatorëve europianë256.
Zyrtarë të BE u shprehën, se përqendrimi mes GE dhe Honeywell do të kishtepakësuar në mënyrë drastike konkurrencën në industrinë e aviacionit dhe do të kishterezultuar përfundimisht në çmime më të larta për klientët, veçanërisht linjat eaviacionit. Më tej, kompanitë nuk i ndërmorën hapat e nevojshme për të adresuarçështjet e ngritura nga Komisioni. GE, konglomerati më i madh në botë, ofroi të shisteasete të veta me të ardhura vjetore në vlerë prej 2.2 miliardë dollarë në mënyrë që tësiguronte aprovimin nga BE dhe u shpreh se vendimi i BE ishte zhgënjyes. Sipas tyre,blerja do të kishte shkuar në të mirë të konsumatorëve, në terma të cilësisë, shërbimitdhe çmimeve.
Rregullatorët në SHBA nga ana e tyre, e kishin miratuar blerjen, me disa kushteme rëndësi të vogël. Por rregullatorët e BE ishin të shqetësuar që pushteti i GE nëtregun e produkteve aerospaciale dhe paisjeve do të ishte antikonkurrues.
Analistë nga bota e financës u shprehën, se ky rast i bllokuar nga BE tregontedallimin mes rregullatorëve në SHBA dhe BE dhe vendoste një preçedent interesant.Duket se për SHBA në trajtimin e rasteve më shumë rëndësi ka impakti i njëpërqendrimi tek konsumatorët, ndërkohë që BE duket se fokusohet më shumë nëshqetësimet e konkurrentëve.
Pati edhe reagime nga zyrtarë amerikanë dhe anëtarë të Kongresit, të cilëtkritikuan veprimet e BE lidhur me këtë rast dhe kërkuan dëgjime në Kongres e masapër t’u hakmarrë ndaj BE-ë.
Në një rast tjetër Komisioni pengoi blerjen nga Airtours plc të First ChoiceHolidays plc257. Përqendrimi i propozuar u konsiderua se ndikonte ofertën e paketavetë udhëtimeve jashtë të rezidentëve në Mbretërinë e Bashkuar dhe veçanërisht, ato llojpaketa udhëtimesh, të cilat bëhen në rrugë ajrore për në destinacione me distancë tëshkurtër, në zonën kontinentale ose ishullore në Europën Jugore dhe Afrikën Veriore.Struktura e tregut ishte që atëherë shumë e përqendruar, me katër kompani tëintegruara vertikalisht të cilat ndanin në mes tyre rreth 80% të tregut të operatorëveturistikë për destinacione me distancë të shkurtër. Pjesa tjetër e tregut ishte e
256 Paraqitja e këtij rasti është përshtatur me referencë nga: CNN. EU kills GE-Honeywell. 3 Korrik2001. URL: http://money.cnn.com/2001/07/03/europe/ge_eu/257 Paraqitja e këtij rasti është përshtatur me referencë nga: European Commission. Commissionprohibits Airtours’ takeover of First Choice in UK leisure travel sector. IP/99/695. Bruksel, 22 Shtator1999.
86
fragmentuar mes një numri të madh aktorësh më të vegjël në treg, asnjëri prej tyre iintegruar plotësisht dhe shumica me përqindje tregu më të vogël se 1%.
Blerja e First Choice do të krijonte një strukturë tregu në të cilin tre kompanitë embetura të integruara vertikalisht do të kishin bashkarisht një pozicion dominues,duke qenë se First Choice do të zhdukej qoftë si konkurrues me të drejtat e veta ashtuedhe si ofrues i vendeve në linjat e aviacionit charter dhe distribucion për agjenciudhëtimesh për tek operatorët e paintegruar.
Airtours dorëzoi një paketë të rishikuar të sipërmarrjeve tek Komisioni, por ajonuk u mor në konsideratë nga Komisioni, sepse u dorëzua jashtë afatit dhe duke pasurparasysh afatet ligjore për një vendim përfundimtar, koha për vlerësimin dhekonsultimin e paketës së re ishte e pamjaftueshme. Gjithashtu, nuk ishte e qartë nësesipërmarrjet e rishikuara do të parandalonin krijimin e një pozicioni dominues.Prandaj Komisioni vendosi që të mos e konsideronte paketën e rishikuar.
Gjithashtu BE ndaloi krijimin e një joint venture të planifikuar mes BertelsmannAG, Taurus Beteiligungs GmbH & Co. KG (Kirch-Group) dhe Deutsche BundespostTelekom258. Komisioni konsideroi që kompania që do të krijohej, Media ServiceGmbH (MSG), do të ishte një joint venture e përqendruar sipas nenit 3 të Rregulloressë Përqendrimeve të vitit 1989. Përqendrimi do të plotësonte kriterin e të pasurit të njëefekti në nivel europian dhe tejkalonte pragun e shitjeve prej më shumë se 5 miliardëECU. Kompania e planifikuar do të jepte shërbime administrative dhe teknike përprodhuesit e televizioneve dixhitale me pagesë. Komisioni u shpreh se përsa i përketlegjislacionit të konkurrencës, kompania do të merrte pozicion lideri në treg ose do tëforconte pozicionin e liderit në tre tregje.
Komisioni vendosi që kishte shumë pak gjasa që konkurrentë të rinj do ta kishintë mundur të hynin në treg për shkak të pozicionit dominues të Telekom në rrjetin etelevizioneve kabllore dhe përfshirjen e Bertelsmann dhe Kirch-Group në stacionin etelevizionit me pagesë Premiere dhe gjithashtu në burimet e tij të gjera.
Komisioni e konsideroi tregun e televizionit me pagesë si një treg autonom dhebesonte që kjo do të krijonte ose forconte gjithashtu pozicionin e liderit në treg tëBertelsmann dhe Kirch-Group. Më tej, Komisioni e konsideroi pozicionin easokohshëm të mbajtur nga dy kompanitë të cilat bashkë me Canal Plus mbaninstacionin e vetëm televiziv me pagesë dhe burime të kufizuara programesh, siavantazh konkurrues i konsiderueshëm në tregun në rritje të televizionit me pagesë.
Gjithashtu Komisioni besoi që përqendrimi gjithashtu do të përforcontepozicionin dominues të Telekomit në tregjet e televizioneve kabllore. Pritej që pasderregullimit të planifikuar të shërbimeve bazike të telefonisë në vitin 1998, edhetregu i televizioneve do të derregullohej. MSG do të mund të shërbente vetëm përpërforcimin e pozicionit të atëhershëm dominues në treg të Telekom. Komisioni edhenjëherë iu referua burimeve të programeve të kontrolluara nga Bertelsmann dhe Kirchdhe e pa këtë si një pengesë për konkurrencën e lirë në të ardhmen.
258 Paraqitja e këtij rasti është përshtatur me referencë nga: European Commission Decision in the MSGMedia Service Case. IRIS 1995-1:6/10. URL: http://merlin.obs.coe.int/iris/1995/1/article10.en.html
87
SEKSIONI I DYTË
NDIHMAT SHTETËRORE
3.9. Hyrje
Traktati për funksionimin e Bashkimit Evropian rregullon ndihmat shtetërore nëTitullin VII të emërtuar “Rregullat e përbashkëta për konkurrencën, tatimet dhepërafrimin e legjislacionit”, në seksionin e dytë të kreut të pare, i emëruar ky i fundit“Rregullat për konkurrencën”.
Më konkretisht Traktati i dedikon ndihmave shtetërore 3 dispozita, të cilatpërmbajnë rregulla, të cilat i drejtohen shteteve anëtare, ndryshe nga rregullat që kemianalizuar deri tani, të cilat i drejtohen ndërmarrjeve.
Rregullimi i ndihmave shtetërore plotëson normativën për mbrojtjen ekonkurrencës në treg. Siç pohon Neliee Kross, në mungesë të rregullave mbi ndihmatshtetërore, qeveritë do të ishin të tentuara që të jepnin ndihma ndërmarrjeve dhe efektido të ishte dobësimi i mëtejshëm i ekonomisë evropiane. Ndërmarrje shumë tëshëndetshme do të ishin të detyruara të dilnin nga tregu vetëm sepse konkurrentët etyre përfitojnë ndihma shtetërore të padrejta dhe kjo gjë nuk është e ndershme259.
3.10. Një vështrim i përgjithshëm mbi ndihmat shtetërore
Rregullat antitrust u drejtohen ndërmarrjeve, ndërsa gjendja e kontrollit tëndihmës shtetërore është krejtësisht e ndryshme pasi rregullat e ndihmës shtetërorenuk adresohen për ndërmarrjet, por i drejtohen shteteve. Ato kufizojnë lirinë eqeverive, madje dhe të parlamenteve, për të dhënë përfitime financiare për sektorë tëcaktuar të ekonomisë së tyre, pavarësisht nga teknika që mund të përdoret, dukepërfshirë taksat dhe sigurimet shoqërore. Prandaj, kontrolli i ndihmës shtetërore ështënë ndërveprim dhe lidhje të ndjeshme me sovranitetin kombëtar. Kontrolli i ndihësshtetërore është diçka Unike për BE.
Rregullat për ndihmën shtetërore lindin nga nevoja që në një sistem ekonomietregu loja e lirë e konkurrencës midis ndërmarrjeve në treg duhet të respektohet jovetëm nga ndërmarrjet private, por edhe nga pushteti publik i cili nuk mundet nëparim që të ndërhyjë në këtë lojë duhe favorizuar apo paragjykuar një ndërmarrje nëdëm apo në përfitim të një tjetre.260
Pikërisht ky është parimi i shprehur edhe nga neni 107 i TFBE-së, i cilipërcakton se në përgjithësi ndihmat shtetërore konsiderohen të papajtueshme metregun e brendshëm (dhe rrjedhimisht të ndaluara).
Gjendemi para një praktike, e cila mund të ketë karakter antikonkurrues261.Duhet nënvizuar se përdorimi i termit “mund të ketë” nuk është rastësor, por lidhet
259 Komisioni Evropian, “Interview with Neeliee Kroes, EU competition Commissioner”, nëCompetition Policy newsletter, special edition, ISSN 1025-2266, fq.1.260 Në këtë drejtim: Adam R., Tizzano A., Manuale di diritto dell’Unione Europea, GiappichelliEditore, Torino, 2014, fq. 633.261 Shiko analizën e bërë nga Tiraboschi M., “Incentivi all’occupazione, aiuti di stati, dirittocomunitario della concorrenza”, Giappichelli, 2002.
88
me faktin që ndihmat shtetërore jo gjithmonë janë të ndaluara. Kështu vetë Traktati,bën një ndarje midis ndihmave të ndaluara, ndihmave gjithmonë të pajtueshme metregun e brendshëm dhe atyre që mund të konsiderohen si të pajtueshme me tregun ebrendshëm.
Kështu në kategorinë e dytë do të futen (a) ndihma me karakter social, që ujepet konsumatorëve individualë, me kusht që kjo ndihmë të jepet pa diskriminimlidhur me origjinën e produkteve që prek; (b) ndihma për shlyerjen e dëmit tëshkaktuar nga fatkeqësitë natyrore ose ngjarjet e jashtëzakonshme; (c) ndihma që ijepet ekonomisë në disa zona të caktuara të Republikës Federale të Gjermanisë tëprekura nga ndarja e Gjermanisë, për aq kohë sa kjo ndihmë është e nevojshme për tëkompensuar pozitën e pafavorshme ekonomike që ka shkaktuar kjo ndarje262. Këtolloj ndihmash konsiderohen përjashtime automatike dhe nuk ekziston asnjë llojdiskrecionaliteti në vlerësimin e tyre nga ana e Komisionit. Ky i fundit kryen vetëmverifikimin e ekzistencës së kushteve të përcaktuara nga dispozita.
Ndihmat që mund të konsiderohen si të pajtueshme me tregun e brendshëmjanë:
a) ndihma për nxitjen e zhvillimin ekonomik të zonave ku standardi i jetesësështë i ulët në mënyrë jo normale dhe ku ka papunësi të theksuar dhe, tërajoneve të përmendura në nenin 349, duke mbajtur parasysh situatën etyre strukturore, ekonomike dhe sociale;
b) ndihma për nxitjen e realizimit të një projekti të rëndësishëm me interes tëpërbashkët europian ose për ndreqjen e një çrregullimi të rëndë nëekonominë e një Shteti Anëtar;
c) ndihma për lehtësimin e zhvillimit të disa aktiviteteve të caktuaraekonomike ose të disa fushave të caktuara ekonomike, ku një ndihmë etillë nuk i prek aq keq kushtet e tregtimit sa të bien ndesh me interesin epërbashkët;
d) ndihma për nxitjen e ruajtjes së kulturës dhe trashëgimisë, kur një ndihmëe tillë nuk i prek aq kushtet e tregtimit dhe konkurrencën në Bashkimin satë bien ndesh me interesin e përbashkët; si dhe
e) kategori të tjera të tilla ndihme, të cilat mund të përcaktohen në njëvendim të Këshillit me propozim të Komisionit. Për këtë pushtet të funditqë i njihet Këshillit, pa kërkuar miratimin e Parlamentit, duhet nënvvizuarqë është një pushtet i natyrës së jashtëzakonshme dhe se deri tani Këshillinuk e ka përdorur atë.
Për këto lloje ndihmash duhet sqaruar që ato nuk konsiderohen automatikisht tëpërjashtuara nga ndalimi, por ato duhet të deklarohen të pajtueshme me tregun ebrendshëm. Kemi të bëjmë me përjashtime diskrecionale, pasi lidhur me vlerësimin etyre pushteti i Komisionit Evropian është mjaft i gjërë dhe eskluziv263. Duhetnënvizuar që pikërisht kjo dispozitë është përdorur nga Komisioni Evropian vitet efundit, me qëllimin, për t’i bërë ballë krizës së rëndë ekonomiko - financiare që pokalon Bashkimi Evropian. Pikërisht për të evituar që kjo krizë të mund të prishteparimet thelbësore të sistemit, Komisioni ka nxjerrë një sërë komunikimesh me qëllim
262 Neni 107 TFBE. Parashikohet gjithashtu që “Pesë vjet pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës,Këshilli, me propozim të Komisionit, mund të miratojë një vendim që e shfuqizon këtë germë”.263 Vendimi i Gjykatës së Drejtësisë, dt. 18.07.2007, C-119/05, Lucchini, I-6199.
89
që t’u lejonte Shteteve anëtare që të merrnin masa për të favorizuar hyrjen endërmarrjeve në financim në tregun e kapitaleve dhe për të favorizuar investimet264.
Pra, nuk kemi të bëjmë me një ndalim absolut. Në fakt, duke patur parasyshdëmet që ndihmat shtetërore mund të krijojnë për konkurrencën, ndoshta mund tëmendohej për një ndalim absolut, por duhet nënvizur që ky ndalim nuk do të kishteqenë i mundur, por as i përshtatshëm dhe kjo pasi ndihmat shtetërore kanë qenë dhevazhdojnë të jenë një instrument i fuqishëm i politikës ekonomike.
Format e ndihmës shtetërore përfshijnë kryesisht: grantet dhe subvencionet;përjashtimin, uljen dhe diferencimin e taksave; faljen e pagesave të prapambetura dhegjobave; faljen e borxheve ose mbulimin e humbjeve; garancitë mbi kreditë osedhënien e kredive me norma interesi të ulta; uljen e detyrimeve të sigurimeveshoqërore; uljen e çmimit të produkteve të ofruara, ose shitjen e pronës shtetërore nënçmimin e tregut, ose blerjen e produkteve me çmim më të lartë se ai i tregut;zmadhimin e kapitalit shtetëror tek ndërmarrjet ose ndryshim të vlerës së tij nërrethana, të cilat nuk janë të pranueshme për një investitor privat që vepron në kushteekonomike normale265.
Ndihma shtetërore jepet nga Shteti anëtar, ndaj rezulton llogjike, që në rastndalimi, do të jetë pikërisht shteti që do të ngarkohet me sanksione në kuadër tëparashikimeve të nenit 108 TFBE dhe jo ndërmarrja përfituese e ndihmave. Në faktkjo situatë ngre një sërë debatesh përsa i përket ndihmave që tashmë janë përfituarnga ndërmarrja266.
Në këtë moment delikat të krizës financiare botërore, rregullat e ndihmësshtetërore kanë në fokus kapërcimin e krizës. Nërsa në një term afatgjatë, nuk do tëanashkalohen çështje të tilla si energjia dhe ndryshimet klimatike267.
3.11. Koncepti i ndihmës shtetërore
Të gjesh një përkufizim për ndihmën, i cili të mund të përfshijë larmishmërinë emasave të cilave i zbatohet neni 107 i Traktatit, nuk është e thjeshtë, pasi kriteret ekërkuara në mënyrë që një masë të mund të cilësohet si ndihmë shtetërore janë aq tëpërgjithshme sa që çdo përfitim/e mirë që i vjen ndërmarrjes ndërmjet burimeveshtetërore, mund të bjerë në parashikimet e normës268.
Në këtë rast nuk të vjen në ndihmë as legjislacioni dytësor, pasi Komisioni nukka bashkëpunuar asnjëherë për të nxjerrë një përkufizim mbi ndihmat Shtetërore, dukepreferuar, herë pas here, të gjejë në rastin konkret elementët për ta bërë pjesë atë tëzbatimit të nenit 107 TFBE. Në komunikimimet e Komisionit, pra, gjenden lehtësishtlista të rasteve të cilat integrojnë rastin e ndihmave, por që për këtë të fundit nuktheksohet asnjëherë përkufizimi.
264 Referoju Komunikimit të Komisionit, dt. 22.01.2009, botuar në Fletore Zyrtare të BashkimitEvropian C 16, 1. Shiko dhe vendimin e Gjykatës së Drejtësisë, dt.27.03.2014, C-224/12 P, Komisionikundër vendeve të ulta dhe të tjerë.265 Shiko për këtë specifikim: Ligj Nr. 9374 datë 21.4.2005, “Për ndihmën shtetërore”, neni 4,www.qpz.gov.al si dhe “Manuale sugli aiuti di Stato”,http://www.provincia.bz.it/europa/download/13039_manuale_sul_diritto_degli_aiuti_di_stato_it.pdf266 Të njëjtën pikëpyetje ngre dhe Benacchi G., cituar, fq.482.267 Komisioni Evropian, “Interview with Neeliee Kroes, EU competition Commissioner”, nëCompetition Policy newsletter, cituar, fq.1.268 Ref. Molina J., Le distinte nozioni comunitarie di pubblica amministrazione, në Rivista italiana didir. pubbl. com., 3-4, 1998, fq.561; Shiko edhe Caspari M., State aids in the EEC, në HAWK (ed.)Antitrust and Trade Policies of the EEC, Fordham Corporate Law Institute, New York, 1984.
90
Në këto kushte e vetmja mënyrë për të analizuar konceptin e ndihmës shtetëroreështë analiza e tekstit të nenit 107 (1). Ky i fundit, në mënyrë të përgjithshme, njeh sitë tillë çdo “ndihmë që jep një Shtet Anëtar ose që jepet përmes burimeve shtetërorenë çfarëdolloj forme, e cila e shtrembëron ose rrezikon ta shtrembërojë konkurrencënduke favorizuar disa ndërmarrje të caktuara ose prodhimin e disa mallrave tëcaktuara, është e papajtueshme me tregun e brendshëm, për aq kohë sa prek tregtinëmidis Shteteve anëtare”.
Nga përdorimi i shprehjes “në çfarëdolloj forme” del në pah se qëllimi ilegjislatorit ka qenë që t’i njohë konceptit të ndihmës shtetërore një kuptim sa më tëgjërë. Dhe në këtë drejtim është orientuar edhe Gjykata e Drejtësisë269.
Këshilli, nga ana tjetër, duke shfrytëzuar fuqinë e tij për të nxjerrë rregulloret enevojshme me qëllim zbatimin e nenit 107 vetëm në mars të 1999-ës, ka miratuarRregulloren në lidhje me njoftimin e ndihmave270. Neni 2 i kësaj Rregullorejepërcakton vetëm që “kuptohet për ndihmë shtetërore çdo lloj mase e cila i përgjigjetkritereve të vendosura nga neni 107, paragrafi 1, i Traktatit”, pa i shtuar pra, asgjëasaj që ishte thënë më parë.
Së fundmi, Komisioni ka nxjerrë një Komunikim ku sqaron zbatimin e neneve107, 108 ndaj ndihmave shtetërore271. Komunikimi i referohet nocionit të ndihmësshtetërore duke pohuar që në hapje se ky nocion është një koncept juridik objektiv ipërcaktuar drejtpërsëdrejti nga Traktati. Më tej sqaron kriteret për zbatimin e nenit107 ndaj masave të marra nga shtetet.
Kjo zgjidhje konfirmon politikën e ndjekur nga Komisioni, i orientuar, sicthamë, më tepër në kualifikimin e rasteve konkrete si të përputhshme ose jo me tregune përbashkët, sipas rrjedhjes së kushteve të vendosura në nenin 107 sesa në gjetjen enjë përkufizimi të ndihmës shtetërore.
Nga ana tjetër mund të pohohet se një përkufizim mbi konceptin e ndihmës nëTraktat “nuk do ishte as i mundur, por as i duhur, pasi përkufizime të sakta do tëçonin në një ngushtim të vetë nocionit ndihmë”. Ndërkohë, është e dobishme të jepetnjë përkufizim sa më i gjerë i konceptit për të bërë të mundur që neni 107 i Traktatit tëmund të kontribuojë në mënyrë sa më efikase në mbrojtjen e konkurrencës nëbrendësi të tregut të përbashkët272”.
Gjithashtu po nga analiza e formulimit të mësipërm del në pah se nuk është irëndësishëm motivi dhe qëllimi që e shtyn një shtet që të japë një ndihmë shtetërore.Në kuadër të zbatimit të nenit 107 TFBE të rëndësishme janë vetëm pasojat që masa(ndihma e dhënë) sjell mbi konkurrencën dhe mbi tregtinë midis shteteve anëtare.273
269 Për më gjatë shiko Vendimin e Gjykatës së drejtësisë dt. 15.03.1994, C – 387/92, Banco Exterior deespana, I – 877.270Rregullorja KE n.659/1999 dt. 22 Mars 1999, në Fletore zyrtare L 83/1 i 27/3/1999.271 Komunikim i Komisionit mbi nocionin e ndihmës shtetërore sipas nenit 107, paragrafi i parë iTraktatit mbi funksionimin e BE-së. (2016/C 262/01)272Kështu avokati i përjithshëm Lez në konkluzionet e seancës së 10 korrikut 1986, në cështjen 234/84.Schina D., State aids under the EEC Treaty Articles 92 to 94, ESC, Oxford, 1987, “tregon që Shtetetanëtare nëse do të ishin në dijeni të një nocioni të mirë kufizuar dhe të saktë të ndihmës, shpejt do tëishin të afta te sillnin masa me karakter të tillë që të shpëtonin nga ky nocion”.273 Në këtë drejtim: Adam R., Tizzano A, cituar, fq. 634 dhe vendimi i Gjykatës së drejtësisë, dt.29.02.1996, C-56/93, Belgjikë kundër Komisionit, I-723.
91
3.12. Arkitektura e kontrollit në fushën e ndihmave shtetërore
Siç u përmend dhe më lart, kontrolli i ndihmës shtetërore është një tipar unik iBashkimit Evropian. Ndihma shtetërore rregullohet nga Komisioni Europian dhe nëbrendësi të tij nga Drejtoria e Përgjithshme e Konkurrencës.
Janë vendet anëtare që kanë detyrimin të raportojnë të gjitha masat e ndërmarrapranë Komisionit dhe të presin më pas miratimin e këtij të fundit pasi masat mund tëimplementohen vetëm pas aprovimit në nivel të bashkimit Europian.
Gjendemi përpara një monopoli të Komisionit në lidhje me ndihmat, ndryshenga marrëveshjet apo abuzimi me pozitën dominuese ku kemi një decentralizim tëkompetencave përmes Rregullores nr.1/2003.
Përgjegjësia e Komisionit Evropian në lidhje me kontrollin e ndihmës shtetëroreështë një përgjegjësi krejtësisht e ndryshme nga pozicioni i tij në çështjet antitrust.
Ngritja e këtij modeli kontrolli u vonua në kohë dhe mund të rradhisim disa prejarsyeve. Së pari, shkak për vonesën është fakti që kontrolli i ndihmës shtetërorepërbën një çështje politikisht sensitive. Së dyti, nenet e Traktatit që rregullojnë këtësektor janë komplekse dhe kompleksiteti shtohet edhe për faktin se këto dispozita nukvendosin rregulla në nivel kombëtar. Së treti, një arsye tjetër përbëhet nga fakti qëvendet anëtare nuk ishin shumë të predispozuara që të bashkëpunonin me Komisioninme qëllim vënien në zbatim të neneve të Traktatit274.
Duhet të kemi parasysh që kontrolli i ndihmës shtetërore përbën një formëcënimi të sovranitetit për shtetet anëtare, pasi veprimet e tyre të politikës ekonomikenë këtë fushë janë subjekte të miratimit nga ana e Bashkimit Evropian.
Tashmë, edhe në konsideratë të planit të veprimit të ndihmës shtetërore që siqëllim ka275: dhënien më pak ndihmë shtetërore, por të targetuar në mënyrë më tëmirë, rregullat e kësaj politike janë bërë më transparente dhe më të lehta pët t’uzbatuar. Kështu, në pamje të parë, politika e ndihmës shtetërore e vendeve anëtarendodhet në një pozicion shumë më të mirë sesa ishte vite më parë.
3.13. Kriteret për zbatimin e normativës të ndihmave shtetërore
Që të mund të flasim për ndihmë shtetërore duhet së pari ta analizojmëpërkufizimin që na jep neni 107 dhe kriteret për zbatimin e ndalimit276.
Kështu një ndihmë shtetërore quhet e tillë kur ajo rëndon mbi buxhetin shtetëroredhe pse ajo mund të jepet nga një organ i ndërmjetëm, me karakter publik ose privat,i përcaktuar nga vetë shteti për këtë mision.
Më tej, ndihma shtetërore që të quhet e tillë duhet të jepet falas nga shteti277.Kjo ndihmë duhet të krijojë për ndërmarrjen që e përfiton një përfitim
ekonomik, të tillë që ajo e vetme me zhvillimin e veprimtarisë së saj normale në tregnuk do kishte qenë në gjendje që të arrinte të njëjtin përfitim. Karakteristika e
274 Çiğdem Börke Tunalı and Jan Fidrmuc, State Aid Policy in the European Union, shkurt, 2015,http://www.brunel.ac.uk/economics.275 Komisioni Evropian (2005). State Aid Action Plan, Less and better targeted state aid: A roadmapfor state aid reform 2005–2009. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52005DC0107:EN:NOT.276 Në këtë drejtim shiko Komunikim e ri mbi nocionin e ndihmës shtetërore, cituar.277 Të tillë e përcakton ndihmën shtetërore Gjykata e Drejtësisë në vendimin e saj C 78-76, Steikine dheWeinling, Përmbledhje e vitit 1997.
92
ndihmës është, pra, fakti që vendos ndërmarrjen në një pozitë më të mirë në krahasimme atë që ndodhej më parë sepse i jepet një kontribut që për atë ka një vlerëobjektive278.
Përfitimet që Shteti mund të japë për ndërmarrjet mund të jenë të tipeve tëndryshme: nga subvencionet direkte, domethënë nga kontributet në para të nxjerra sifond i humbur, tek aktivitetet e hua-së së garancive, huatë e mirëfillta, deri në formaindirekte të dhënies së përfitimeve, si psh, me anë të heqjes dorë të rendimentit tëkapitalit të investuar në një ndërmarrje279. Ndihmat që të konsiderohen të tilla duhentë konsistojnë në një “lehtësim diskriminues280” që paragjykon barazinë e trajtimitndërmjet ndërmarrjeve që veprojnë në tregun e përbashkët, duke përkeqësuar në këtëmënyrë zhvillimin normal të konkurrencës.
Ndihma duhet të ketë karakter selektiv dhe të ndikojë në ekuilibrin ekzistuesmidis ndërmarrjes në fjalë dhe konkurrentëve të saj. Karakter selektiv do të thotë qëndihma i referohet vetëm disa ndërmarrjeve apo prodhimeve duke i favorizuar ato, nëkrahasim me të tjerat. Pikërisht “karakteri selektiv” është ai që diferencon ndihmatshtetërore nga masat e tjera me karakter të përgjithshëm që i zbatohen të gjithësektorëve ekonomikë dhe të gjitha ndërmarrjeve281. Masat me karakter tëpërgjithshëm janë përkufizuar si “ndërhyrje me një frymëmarrje të larmishme tëfuqive publike që zbatohen në mënyrë uniforme në ekonominë e një Shtetit si një etërë” dhe janë të tilla ndërhyrjet e politikës monetare, ose të politikës fiskale282.
Në raportin e njëzetënjë - të mbi politikën e konkurrencës, Komisioni kanënvizuar që me qëllim zbatimin e nenit 107 është e nevojshme të identifikohet njëelement diskriminimi ose zgjedhjeje në lidhje dhe në favor të përfituesit.
Kjo lidhje nuk duhet të jetë patjetër e specifikuar në programin e ndihmave, asnuk duhet të jetë e identifikuar a priori, por është e mjaftueshme që nga ndihmat tëmund të përfitojnë disa ndërmarrje në veçanti, dhe që autoritetet të autorizuara ngashteti për dhënien e masave të kenë një lloj margjini diskrecional në zgjedhjen epërfituesve ose në vendosjen e nivelit të ndihmës283.
Kërkohet gjithashtu që ndihmat të ndikojnë mbi shkëmbimet midis shteteveanëtare. Duhet sqaruar se mund të kemi ndikim mbi tregtinë midis shteteve anëtareedhe kur ndërmarrja që përfiton ndihmën vepron vetëm në territorin kombëtar dhe jojashtë tij. Ndërmarrja mund të veprojë edhe vetëm në një treg lokal të përcaktuar.
278 Frignani - Waelbroeck, Disciplina della Concorrenza nella CEE, Utet, 1996, nënvizojnë qëndërmarrja si pasojë e ndihmës merr një avantazh/përfitim; Dony - Bartholme, La notion d’aide d’Etat,in Cahiers de driot europeen, 3-4, 1993, fq. 399.279 Ref. përgjigja e Komisionit në pyetësorin parlamentar të on.Burgbacher, në Fletore zyrtare n.125/Cnë 17 Agosto 1963, në të cilën Komisioni proçedon me një listim të masave që mund të konsiderohenndihma, ndër të cilat: subvencionet jo të rimbursueshme, përjashtimet nga taksat parafiskale, garancitëe hua-ve me kushte veçanërisht të favorshme, zgjatjet për pagesat e huave me siguri shoqërore, dhëniete ndërtesave ose të terreneve gratis ose me kushte të favorshme, furnizimet me të mira ose shërbime mekushte preferencuale, mbulimet e humbjeve, etj. Të shihen dhe Raportet e ndryshme mbi politikën ekonkurrencës, ndër të tjera e Dyta, referenca e 1972, pika 120; e Shtata, në 1977, pika 238; e Dhjeta, në1980, pika 221. Asnjë listë e dhënë nga Komisioni nuk ka pretenduar të marrë karakter shterues.280 De Vergottini, Sistema delle partecipazioni statali, cit.281 Shiko në këtë sens “Manuale sugli aiuti di Stato”, cituar. Shiko gjithashtu vendimin e Gjykatës sëdrejtësisë, dt.15.11.20111, C-106/09, Government of Gibraltar, I-11113.282 Milanesi M. E., Partecipazione dello Stato nelle imprese pubbliche e disciplina comunitaria degliaiuti di Stato, në Rivista di Diritto Europeo, n.3, 1990; Komisioni, në Raportin e parë mbi ndihmat eShtetit, ka përkufizuar masat e përgjithshe si “ndërhyrje shtetërore që aplikohen uniformisht tekekonomia dhe që nuk favorizojnë disa ndërmarre ose sektorë’.283 Komisioni i Komunitetit Europian, Relacioni i njëzetë i politikës së konkurrencës, 1992.
93
Për të identifikuar nëse kemi apo jo ndikim mbi tregtinë midis shteteve anëtarenë këtë rast duhet të analizojmë tregun ku ndërmarrja vepron. Në rastin kur ky përbënnjë treg që rezulton i pëlqyeshëm për ndërmarrjet e huaja, në sensin që rezulton emundur hyrja në treg edhe nga ana e ndërmarrjeve të huaja për të ofruar produktet aposhërbimet e tyre, atëherë mund të pohojmë që kemi të bëjmë me një rast ndikimi mbitregtinë midis shteteve anëtare.
Nënvizojmë se nuk kërkohet as që të ekzistojnë efektivisht ndërmarrje të huajaqë operojnë në atë treg. Mjafton vetëm ekzistenca e mundësisë që ndërmarrje të huajamund të hyjnë në atë treg284.
Duhet gjithashtu që ndihma të shtrembërojë apo të kërcënojë që të shtrembërojëkonkurrencën në treg.
Në përgjithësi kushti i fundit dhe i parafundit analizohen bashkë. Kështu ato dotë konsiderohen të plotësuar kur verifikohet që ndërmarrja, e cila ka përfituar ndihmënkonkurron me operatorët e tjerë në sektorin, të cilit analiza i referohet dhe se pozita ekësaj ndërmarrje rezulton e përforcuar krahasuar me konkurrentët e tjerë dhe se kypërforcim pozite është pasojë e ndihmës shtetërore të përfituar285.
Në seancën “Philip Morris” Gjykata e Drejtësisë pohoi që “atëherë kur njëndihmë financiare e dhënë nga Shteti forcon pozitën e një ndërmarrjeje kundrejtndërmarrjeve konkurrente në shkëmbimet ndërkomunitare, këto të fundit janë për t’ukonsideruar si të influencuara nga ndihma286”.
Arsyetimi i Gjykatës është i qartë: një ndihmë mund të rrisë kapitalin e njëndërmarrjeje, ose të kontribuojë në uljen e kostove të prodhimit, (për shembullndërmjet masave fiskale që ndikojnë në koston e punës), apo dhe përmes mënyrave tëtjera duke çuar në forcimin pozitiv të pozitës së përfituesit.
Në rastin konkret Gjykata hollandeze dëshironte të lejonte një subvencion përshoqërinë Philip Morris Holland, nën formën e “çmimit suplementar të projekteve tëmëdha”, që do ta kishte ndihmuar për të përqendruar dhe zhvilluar prodhimin ecigareve përmes mbylljes së një nga dy selive në Vendet e Ulëta (duke rritur aftësinëe prodhimit të së dytës).
Në fakt, duke rritur aftësinë prodhuese të shoqërisë, do të kontribuonte nëkrijimin e “një avantazhi konkurrues kundrejt atyre fabrikantëve që kanë marrë, osekanë për qëllim të arrijnë, me shpenzimet e tyre një rritje analoge të mundësive tërendimentit të impianteve të tyre”287.
Komisioni dhe Gjykata, për të verifikuar pranueshmërinë e ndihmës, morën sireferencë tregun përkatës për të verifikuar në qoftë se objektivat e parashikuara do tëmund të arriheshin dhe pa patur ndihmën në fjalë.
3.14. Rregullorja nr. 800/2008
Në vitin 2008 Komisioni ka miratuar një rregullore të përgjithshme përjashtimipër kategori ndihmash shtetërore288. Kjo është rregullorja e parë. Edhe pse tashmë, në
284 Benacchio G., Diritto privato dell’Unione Europea, cituar më lart, fq. 480285 Sipas analizës së bërë nga Adam R., Tizzano A., Manuale di diritto dell’Unione Europea, cituar,fq.637.286 Seanca “Philip Morris”, cituar.287 Seanca “Philip Morris”, cituar.288 Rregullore e Komunitetit Evropian, dt. 6.08.2008, nr. 800/2008, që deklaron disa kategori ndihmashtë pajtueshme me tregun e përbashkët në zbatim të nenit 87 dhe 88 të Traktatit, botuar në Fletorezyrtare, dt. 09.08.2008, nr. L 214.
94
kuadër të modernizimit, është miratuar një rregullore e re përjashtimi, rregullorjanr.800/2008 meriton të analizohet pasi ka përbërë një dokument mjaft të rëndësishëm.Shtetet anëtare duhej të analizonin dhe respektonin kushtet e përmbajtura në këtërregullore nëqoftëse donin t’i jepnin ndërmarrjeve ndihma shtetërore. Ndihmat qëpërmbushnin kushtet e Rregullores përjashtoheshin nga detyrimi i njoftimit pranëKomisionit Evropian dhe konsideroheshin të ligjshme dhe të pajtueshme me tregun ebrendshëm, pa qenë nevoja që Komisioni të shprehej në këtë drejtim.
Rregullorja përcaktonte vlerat maksimale të ndihmave individuale për çdokategori masash.
Para se Komisioni të miratonte këtë Rregullore ekzistonin disa rregullorepërjashtimi për kategori masash dhe normativa e re vuri rregull në këtë drejtim dukekrijuar një tekst unik i cili gjente zbatim në të gjithë sektorët e ekonomisë, dukepërjashtuar shprehazi vetëm disa sektorë si ai i peshkimit, mbjelljes në ujë,agrikulturës, karbonit, ndërtimeve të anijeve, fibrave sintetike si dhe ndihmave meqëllime rajonale në rastet kur janë të destinuara për sektorë specifikë të veprimtarisëekonomike ( me përjashtim të atyre në sektorin turistik).
Nuk zbatohej gjithashtu për veprimtaritë e lidhura me eksportin apo mepërdorimin preferencial të mallrave kombëtare mbi mallrat e importuara, as përndihmat ah hoc në përfitim të ndërmarrjeve të mëdha, me përjashtim të ndihmaverajonale për investimet dhe punësimin.
Kjo rregullore gjente zbatim vetëm për të ashtëquajturat ndihma “transparente”.Konsiderohen të tilla subvencionet, regjimet e garancisë, paradhëniet erimborshueshme në kushte të përcaktuara etj289.
Ndihmat shtetërore përjashtoheshin nga ndalimi vetëm në rastet kur atopërbënin një shtysë (inçentiv). Rregullorja përcaktonte disa kushte për të verifikuarefektin e mësipërm (inçentivin). Kështu, 1) për disa lloj masash efekti “inçentiv” ështëi prezumuar. Kemi të bëjmë në këtë rast me një prezumim absolut. Për ndërmarrjet evogla dhe të mesme do të konsiderohet që ndihma përbën një inçentiv vetëm në rastetkur kërkesa për ndihmën është bërë përpara setë fillonte projekti; 3) për ndërmarrjet emëdha, përveç të tjerave, Shteti duhet të verifikojë kushtet bazë të dokumentacionit290.
Siç u përmend më lart, kjo rregullore tashmë, në kuadër të modernizimit tëndihmave shtetërore, është ndryshuar duke u zëvendësuar më një rregullore të re, siçdo të analizohet më poshtë.
3.15. Evoluimi i ndihmave shtetërore
Në Bashkimin Europian, shpenzimet e ndihmës shtetërore ndahen në dykategori kryesore: shpenzime horizontale dhe shpenzime sektoriale.
Shpenzimet horizontale mbulojnë ndihmat e zhvillimit rajonal, ndihmaambjentale, (duke përfshirë dhe kursimin e energjisë) ndihma në291fushën e kërkimzhvillimit dhe inovacionit292, ndihma për sipërmarje të vogla dhe të mesme, (përfshirëdhe riskun e kapitalit).
289 Për më gjatë shiko tekstin e Rregullores.290 Sipas Frignani A., Bariatti S., Disciplina della concorrenza nella Unione Europea, Cedam, Padova,2012, fq. 410.291 Nenet 107-109 TFBE. Protocol (no 27) on the internal market and competition.
95
Shpenzimet sektoriale janë të përbëra nga ndihma shpëtimi dhe ristrukturimi,ndihma për transportin, peshkimin, agrokulturën, akuakulturën, qymyrin dhe çelikunsi dhe ndërtimin e mjeteve të transportit detar.
Statistikat tregojnë se në lidhje me evoluimin e ndihmës shtetërore (dukepërfshirë dhe nën komponentët për Bashkimin Europian gjatë dekadës të fundit)shpenzimet totale të ndihmës shtetërore kanë pësuar rënie nga 1.10% në vitin 1992 në0.51% në vitin 2011293. Gjithashtu, ndihma shtetërore në industri dhe shërbime si dhendihma shtetërore sektoriale ka pësuar të njëjtin trend si politika e ndihmës shtetërore,këtu duke përjashtuar ndihmën shtetërore që i përket shpenzimeve horizontale.
Shpenzimet horizontale shfaqin rritje gjatë viteve të fundit. Kështu rretha 80% endihmës shtetërore shkon për objektivat horizontalë294.
Ky zhvillim i përkon dhe reformës të ndërmarrë nga Komisioni Europian,reformë e cila fokusohet më tepër mbi ndihmën shtetërore në shpenzimet horizontale,për shkak se, ndihmat shtetërore në shpenzimet sektoriale krijojnë efekte që mund tëprishin konkurrencën.
Shpenzimet e ndihmës shtetërore kanë pësuar rënie që nga viti 1992, ndërsa tëdhënat ndryshojnë në vende të ndryshme të Bashkimit Europian. Përkatësisht Maltashpenzon (3.03%), Qipro (1.71%), Hungaria (1.71%), Portugalia (1.70%) Finlanda(1.68%) të GDP-së për ndihmën shtetërore. Në kontrast nga këto shtete shpenzimetpër ndihmën shtetërore arrijnë nën 0.50% të GDP-së përkatësisht në Hollandë(0.48%), Luksemburg (0.42%), Bullgari (0.41%), Mbretëria e Bashkuar (0.30%) dheEstonia (0.26%)295.
Në përmbledhje, është e rëndësishme të nënvizojmë se shuma e ndihmësshtetërore varion në çdo vend anëtar të Bashkimit Europian dhe se këto shpenzimekanë rënë në mënyrë të dukshme në nivel të Bashkimit Europian përgjatë dekadës sëfundit. Për më tepër, në harmoni me rregullimet e reja të Bashkimit Europian nëfushën e ndihmës shtetërore, kompozimi i ndihmës shtetërore ka ndryshuar ngadominimi i masave sektoriale duke i dhënë peshë më të madhe masave financiarehorizontale.
3.16. Modernizimi i ndihmës shtetërore
Duke filluar nga muaji maj i vitit 2012, Komisioni Europian ka nisur miratimine një pakete madhore reformash të quajtur Modernizimi i Ndihmës Shtetërore. (StateAid Modernization SAM). Kjo reformë përbën një ndryshim në mënyrën emanaxhimit dhe zbatimit të politikës së shteteve anëtare të BE-së. Ajo krijonmundësinë për një shpërndarje më të mirë të burimeve publike dhe promovonefiçencë më të lartë dhe cilësi më të mirë aty ku ndërhyhet me mekanizmat e kësajpolitike296.
293 “Referuar viteve 2005-2008: krahasuar me 2% apo më shumë të GDP-së lidhur me ndihmatshtetërore në vitin 1980, sot përqindja prej 0,6% duket e shëndetshme”, Komisioni Evropian,“Interview with Neeliee Kroes, EU competition Commissioner”, në Competition Policy newsletter,special edition, cituar më lart.294 Komisioni Evropian, “Interview with Philip Lowe, Director General for competition”, nëCompetition Policy newsletter, special edition, fq.3, issn 1025- 2266.SN 1025-2266.295 Referuar Çiğdem Börke Tunalı and Jan Fidrmuc, State Aid Policy in the European Union, shkurt,2015, http://www.brunel.ac.uk/economics296 Shiko Bruxelles, 8.5.2012 COM(2012) 209 final komunikim i Komisionit drejtuar ParlamentitEvropian, Këshillit, Komitetit ekonomik dhe social evropian dhe Komitetit të rajoneve, Modernizimi i
96
Në korrik të vitit 2014, disa ndryshime rregulloresh hynë në fuqi duke elehtësuar dhënien e ndihmës për projekte që promovojnë rritjen ekonomike dhe qëkanë efekte minimale të prishjes së tregut të brendshëm europian.
Këto ndryshime të reja janë mbështetur në marrëveshje mbi standarte të larta tëtransparencës dhe llogaridhënies së ndihmës shtetërore. Masat e përbashkëta do tëgarantohen nga shtetet anëtare të Bashkimit Europian në partneritet të afërt meKomisionin Europian. Komisioni nga ana e tij, në mënyrë proaktive do të udhëzojështetet anëtare në hartimin e planeve, të cilat janë të mirëdetajuara duke kontribuarkështu në arritjen e rezultateve të dëshiruara nga modernizimi i politikës të ndihmësshtetërore. Si pjesë të paketës Komisioni ka miratuar dhjetë udhëzime në fushën ekërkim zhvillimit dhe inovacionit, lidhjeve me rreze të gjërë, energjisë dhe mjedisit,finacimit të riskut të sipërmarrjeve të vogla dhe të mesme, ndihmave rajonale dhe tëtjera, të bazuara në parimet e përgjithshme. Gjithashtu Komisioni Europian kamiratuar pesë rregullore mbi instrumentet e kontrollit dhe proçedurat e ndihmësshtetërore më efiçente.
3.17. Ndikimi i rregullave të reja
Një ndër gurët themelorë të reformës është “rregullorja për përjashtim nëbllok”297, e cila thjeshtëzon proçedurat e dhënies së ndihmave nga Shtetet anëtare,duke i autorizuar ato pa patur nevojën e njoftimit, për një numër të gjerë masash meqëllim përmbushjen e objektivave në interesin e përbashkët. Në të ardhmen, tre tëkatërtat nga masat aktuale të ndihmës shtetërore dhe rreth dy e treta e shumës sëndihmës mund të mbulohen nga rregullorja e re. Kjo masë mund të shtrihet gati nëtërësi ose në shifra përqindjeje më të larta dhe ka gjasa të rritet deri në 90% endihmave shtetërore që shtetet anëtare përdorin. Kjo do të thotë, që vetëm rastet mepotencial për të prishur konkurrencën në tregun e vetëm në Bashkimin Europian do tëjenë subjekt i shqyrtimit ex ante (ushtrimin e proçedurës me njoftim paraprak).Aktualisht mundësia për përjashtim në bllok mbulon një numër të gjerë sektorësh dhemasa ndihmash:
- Kategori të reja për përjashtim nga njoftimi pas adoptimit të vendimit përzbatimin e rregullores: siç është ndihma në fushën e inovacionit deri nësipërmarrje të mëdha, transmetimi në rreze të gjerë dhe transmetimeaudio-vizive.
- Forma të reja përjashtimi në kategoritë ekzistuese sikundër është konceptimë i gjerë për ndihmat e riskut financiar, ndihma në investimin përinfrastrukturën e kërkimit, mundësi të reja për sektorin energjitik dhemjedisin.
- Pragje më të larta njoftimi dhe dendësi më të madhe ndihmash. Përshembull pragu i njoftimit në fushën e kërkim zhvillimit dhe ndihma nëinavocion është dyfishuar. Shtetet anëtare aktualisht mund të japin ndihmapër zhvillime eksperimentale deri në shifrën prej 15 milion euro përprojekte dhe përfitime në këtë fushë, pa ndërmarrë veprimin e njoftimit
ndihmave shtetërore në Bashkimin Evropian. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/TXT/PDF/?uri=CELEX:52012DC0209&from=EN297 Rregullore e Komisionit BE nr. 651/2014 dt. 17.06.2014, e cila deklaron të pajtueshme me tregun ebrendshmë disa kategori ndihmash në zbatim të neneve 107 dhe 108 të Traktatit. Fletore zyrtare L 187,26.6.2014, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/TXT/?uri=CELEX:32014R0651
97
dhe aprovimin e Komisionit, duke e krahasuar këtë me rregullat emëhershme që lejonin dhënien e ndihmës deri në shifrën prej 7.5 milioneuro. Për sipërmarjet e vogla dhe të mesme pragu i njoftimit është rriturpër ndihmat dhe shkon deri në 15 milion euro nga sa ishte më parë në 1.5milion euro.
- Rregullorja e re e Bashkimit Europian do të ketë një ndikim të fortë nëpërfitimet e ndihmave dhe autoriteteve që i lëshojnë këto ndihma. Kështudo të kemi akses më të shpejtë në ndihma sepse shmangim dukshëmproçedurën e njoftimit dhe reduktimin e barrierave administrative, përshkak se kushtet janë lehtësuar duke nxjerrë në pah efektet shtytëseekonomike.
3.18. Me më shumë fleksibilitet vjen më shumë përgjegjësi298
Me vendosjen e regullave të reja, autoritetet që japin ndihmat kanë mundësi mëtë mëdha për të dizenjuar dhe implementuar masat e ndihmës shtetërore. Në të njëjtënkohë, Komisioni duhet të luajë rolin e tij të plotë si ruajtës i mbrojtjes së konkurrencëssë ndershme në tregun e vetëm të Bashkimit Europian. Rregullat e reja të reformës sëndihmës shtetërore vendosin një balancë mes variablave për shtetet anëtare tëBashkimit nga njëra anë, ndërsa, nga ana tjetër vendosin rregulla që mbrojnë dhe janënë përputhje me konkurrencën e ndershme në tregun e vetëm. Një numër iniciativashkanë si qëllim të mbrojnë këtë balancë:
-Transparenca, dhënia e ndihmave do të jetë publike në nivel individual. Kjo dotë sigurojë verifikim mes partnerve, kontroll publik dhe llogaridhënie.
-Monitorimi përforcon kontrollin ex post dhe përputhshmërinë me kushtetformale për përjashtim nga njoftimi.
-Vlerësimi ex post i planeve të mëdhaja: Një metodë më e qëndrueshme dhemë efektive për të garantuar ndihmat me efekt shtytës. Gjithashtu do tëndihmojë në hartimin e planeve më të mira me impakt të kufizuar nëkonkurrencë dhe tregti.
3.19. Ç’farë ndodh me ndihmat që akoma janë subjekt i njoftimit
Nëpërmjet modernizimit të proçesit të ndihmës shtetërore, Komisioni Europian,ndoqi një linjë të re konsistente në nxjerrjen e udhëzimeve të reja me përmbajtjen ekritereve për të vlerësuar përputhshmërinë e ndihmës shtetërore me rregullat e tregut.Objektivi kyç është inkurajimi i vendeve anëtare të japin ndihma të cilat mund tëkontribuojnë në shtimin e rritjes ekonomike. Objektivi i dytë i Komisionit Europianështë garantimi që çdo masë ndihme e marrë, të jetë në përputhje me objektivat emoscënimit së konkurrencës në tregun e vetëm të Bashkimit Europian. Plani iKomisionit konsiston në këto pikpamje të përbashkëta:
Rrethi që mbledh rregullat e reja në menaxhimin e riskut financiar ështëzgjeruar në mënyrë dramatike, duke mbuluar sipërmarrje të vogla dhe të mesme,kompani me kapital mesatar dhe kompani inovative me kapital mesatar. Zbatimin e
298 Shiko edhe punimet e Kongresit Forum PA 2016, mbi modernizimin e ndihmës shtetërore, nëhttp://eventi.fpanet.it/it/event-details/?id=4935
98
gjejmë në shuma më të larta se 15 milion euro për kompani, kjo e krahasuar merregullat e mëparshme në të cilat proçedura e njoftimit zbatohej për shumën e 1.5milion eurove në vit dhe për kompani. Gjithashtu mbulon një rreth më të gjerë tëinstrumenteve financiarë mbështetur mbi barazinë financiare, ndershmërinë, huatë dhegarancitë me qëllim lehtësimin e aksesit në financa për sipërmarjet e vogla dhe tëmesme. Këto masa kontribuojnë në rritjen ekonomike duke i ndihmuar kompanitë tëtejkalojnë vështirësitë e investimeve në rastet më kritike të ciklit ekonomik të tyre.
Udhëzimet e reja rajonale e lehtësojnë proçesin në dhënjen e ndihmave me sasimë të vogël monetare për qëllime zhvillimore rajonale, duke rritur në tërësi shkallën erajoneve nga 46.1% në 47.2% të popullsisë Europiane ku ndihmat rajonale mund tëjepen dhe garantohen me adoptimin e hartës së re për ndihmat rajonale, që paratëpublike të adresohen aty ku nevojat janë më emergjente. Në vija paralele, udhëzimet ereja adoptojnë një qasje më strikte ndihmash për investime të bëra nga sipërmarrës tëmëdhenj në zona më shumë të zhvilluara. Kjo redukton riskun që ndihma të tillamund të trajtohen si “të holla të lira” nga firma të tilla duke shpenzuar paratë publikedhe duke prishur konkurrencën në tregun e vetëm të Bashkimit Europian. Udhëzimete reja për mjedisin dhe energjinë, mbështesin vendet anëtare në përpjekjet e tyre tëarrijnë qëllimet e vendosura klimatike në përputhje me strategjinë 2020.
Për shembull, disa teknologji për prodhimin e energjisë të rinovueshme kanëarritur maturitetin e tyre dhe kostot e tyre janë në ulje, kështu ato kompani mund tëekspozohen në konkurrencën e lirë të tregut pa patur nevojën e mbështetjes financiare.Udhëzimet e reja sjellin propozimin për vendosjen graduale në procesin lidhës tëkonkurrencës për të alokuar mbështetjen publike. Udhëzimet gjithashtu përmbajnëkritere për mbështetjen e infrastrukturës energjitike dhe lejojnë ndihmat për tësiguruar gjenerimin e elektricitetit të përshtatshëm atëherë kur ekziston rrezik real përkapacitet të pamjaftueshëm të gjenerimit të elektricitetit.
Udhëzimet e reja ristrukturuese dhe të shpëtimit financiar, të cilat mbulojnëkompani në vështirësi financiare, kanë si qëllim ruajtjen e balancës duke siguruarvendet e punës, mbrojtjen e investimeve know-how, ndërkohë në anën tjetërshmangin mbajtjen në nënyrë artificiale të firmave që jetojnë dhe përbëjnë barrë përtaksapaguesit, që kanë impakte negative në rritjen ekonomike dhe prishinkonkurrencën e lirë në tregun e Bashkimit Europian.299
3.20. Ndihma me rëndësi të vogël (de minimis)
Ndihma e dhënë, në mënyrë që të konsiderohet e ndaluar, duhet të jetë nëgjendje që të shtrembërojë ose të rrezikojë të shtrembërojë konkurrencën dukefavorizuar disa ndërmarrje të caktuara ose prodhimin e disa mallrave të caktuara. Përtë qenë e tillë ajo duhet të ketë një vlerë të caktuar.
Kështu Komisioni Evropian gjykon se disa lloj ndihmash 1) të cilat nuk ekapërcejnë shifrën prej 200.000 euro dhe 2) janë ndihma të dhëna në një hark kohorprej tre vitesh financiare ( të konceptuara në vazhdim të njëri tjetrit, pa ndërprerje)atëherë do të konsiderohet se ato nuk janë në gjendje që të shtrembërojnëkonkurrencën midis shteteve anëtare pasi ato kanë një vlerë aq të vogël sa që nukmundet të ndikojë në tregtinë midis shteteve anëtare (“rregulli de minimis”).
299 Shiko për më gjatë http://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/TXT/PDF/?uri=CELEX:52012DC0209&from=EN
99
Nëqoftëse ndërmarrja vepron në sektorin e transportit të mallrave në rrugë përllogari të të tjerëve, atëherë importi maksimal do të jetë 100 000 eur, përveç rastit kurkjo ndërmarrje ushtron dhe veprimari të tjera të cilave u zbatohet shifra maksimaleprej 200 000 eur. Në këto raste do të zbatohet kjo e fundit, por ndërmarrja duhet tëjapë prova që nuk do i destinojë transportit një shumë më të madhe.
Si rrjedhim këto lloj masash nuk përbëjnë ndihma shtetërore dhe nuk kërkohetqë ato të njoftohen në Komision. Këto përcaktime gjendeshin fillimisht nëRregulloren nr.1998/2006300 dhe që nga viti 2013, në kuadër të modernizimit tëndihmës shtetërore, rregullat gjenden në rregulloren e re301 për ndihmat de minimis.
Shifra e latpërmendur vlen për të gjitha llojet e ndihmave shtetërore pavarësishtnga forma apo objektivi i tyre. E vetmja lloj ndihme që përjashtohet nga zbatimi irregullit de minimis është ndihma për eksportin.
Rregullorja gjen zbatim për ndihmat që jepen në çdo sektor, me përjashtim të:a) Ndihmave të dhëna në sektorin e peshkimit dhe të akuakulturës në kuadër
të rregullores së Këshillit nr. 104/2000;b) Ndihmave që u jepen ndërmarrjeve që veprojnë në sektorin e prodhimit
primar të produkteve të agrikulturës;c) Ndihmave që u jepen ndërmarrjeve që veprojnë në sektorin e
transformimit dhe tregtimit të produkteve të agrikulturës në disa raste tëpërcaktuara nga rregullorja;
d) Ndihmave për veprimtarirë e lidhura me eksportimin kundrejt shteteve tëtreta apo shteteve anëtare, dmth ndihma të lidhura drejtpërsëdrejti mesasitë e eksportuara, me krijimin dhe drejtimin e një rrjeti shpërndarjejeapo me shpenzime të tjera të lidhura me veprimtarinë e eksportimit;
e) Ndihmave të kushtëzuara për përdorimin e produkteve kombëtare kundrejtatyre të importuara.302
3.21. Ndarja në nivel lokal dhe në nivel kombëtar
Shumica e rregullave të paketës së modernizimit hynë në fuqi në 1 Korrik tëvitit 2014, ndërsa benefitet që rrjedhin nga këto rregulla nuk do të jenë imediate, pordo të fillojnë materializimin e tyre në mënyrë graduale. Në të ardhmen, planetekzistuese kanë nevojë të përshtaten, dhe masat do të zbatohen nga vendet anëtare tëBE-së në kuadër të rregullave të reja. Në të njëjtën kohë, vendet anëtare duhet tëndërmarrin hapat e tyre për të garantuar transparencën dhe vlerësimin për zhvillim përvitet pasardhëse.
Shtetet anëtare do të kenë më shumë përgjegjësi për hartimin dheimplementimin e planeve pa patur nevojën e njoftimit paraprak dhe zbatimin ekontrolleve efiçente në nivel kombëtar (kontroll i cili mund të arrihet me ngritjen einstitucioneve përkatëse nga shtetet anëtare). Për këtë qëllim, është e domosdoshmedhënia e asistencës teknike nga ekspertë të fushës, trajnime dhe ndarja e njohurive ngaautoritetet europiane, kombëtare dhe lokale.
300 Rregullore e parë e Komisionit nr. 1998, dt. 15.12.2006, mbi zbatimin e neneve 87 dhe 88 ndajndihmave me rëndësi të vogël.301 Rregullorja BE e Komisionit nr. 1407/2013, dt. 18.12.2013, mbi zbatimin e neneve 107 dhetëTraktatit mbi funksionimin e Bashkimit Evropian ndaj ndihmave «de minimis» Fletore zyrtare L 352,24.12.2013.302 Për më gjatë shiko tekstin e rregullores.
100
3.22. Çfarë e bën një masë jo të ndaluar në tregun e Bashkimit Europian303
Në kuadër të modernizimit të ndihmës shtetërore mund të përmendim disakritere për përcaktimin se kur një ndihmë shtetërore është konkurruese dhe nëpërputhje me rregullat e tregut si dhe mënyrat se si miratohet ajo. Kështu:
- Masa e ndihmës shtetërore duhet të jetë e dhënë në përputhje meobjektivin e interesit të përbashkët;
- Duhet të adresohet ndaj një situate ku ndihma shtetërore sjell përmirësimmaterial, kur tregu vet nuk mund të zgjidhë problemin, si për shembullduke korrigjuar dështimet e tregut ose adresuar barazi në lidhje meshqetësimet e përafërta;304
- Duhet të jetë një instrument politik për zgjedhjen e objektivave në interestë përbashkët;
- Ndihma duhet të ndryshojë sjelljen e sipërmarrësve, në lidhje meshqetësimin për aktivitetet shtesë, të cilat nuk mund të korrin sukses pandihmë shtetërore, ose ja dalin mbanë në mënyrë të kufizuar;
- Sasia e ndihmës duhet të jetë e kufizuar në minimalen e nevojshme;- Efektet negative në konkurrencë dhe shkëmbime tregtare mes vendeve
duhet të qëndrojnë në nivelet më të limituara të mundshme.
3.23. Prioritetet kombëtare dhe Europiane në fushën e ndihmave shtetërore
Strategjia për modernizimin e politikës të ndihmave shtetërore përmban disaprioritete ku mes të cilave veçojmë si më të rëndësishëm:
- Një rritje më e madhe në një treg më të forcuar, dinamik dhe konkurrues;- Përqëndrimi në rastet me impaktin më të madh në tregun e brendshëm si
dhe vendime më të shpejta;- Thjeshtëzimin e rregullave për marrjen e vendimeve në mënyrë më të
shpejtë305.Projektimi i këtyre masave të njohura si “qëllime të mira’’ ka synim në vetvete
që të mirat publike të shpenzohen në mënyrë të drejtë dhe efektive. Moscënimi ikonkurrencës mbetet dhe bërthama e gjithçkaje në këtë politikë. Sikundër dheqëllimet e përcaktuara në strategjinë 2020, politika e ndihmave shtetërore është njëparalele për arritjen e një tregu më konkurrues, punësim më të madh, mbrojtjen emjedisit, stimulimin e investimeve në fushën e kërkim zhvillimit dhe zhvillim tëqëndrueshëm ekonomik.
Ndërhyrja nga shteti përmes ndihmave shtetërore shfaqet e detyrueshme përsipërmarrësit që gjenden në prag falimentimi ose në vështirësi financiare për tëmbrojtur investimet e tyre dhe që kanë ndikim në të mirën e përbashkët evropiane, kjoduke patur në fokus moscënimin e tregtisë mes vendeve anëtare të BashkimitEuropian. Garantimi i udhëzimeve që përcaktojnë rregullat se kur duhet të ndërhyjë
303 Për informacione më të gjëra mbi modernizimin e ndihmës shtetërore shiko:http://ec.europa.eu/competition/state_aid/modernisation/index_en.html304 Commission paper pdf ISBN 978-92-79-38773-9, ISSN: 2315-3113305 Komunikim i Komisionit Evropian mbi modernizimin e ndihmave shtetërore në BE drejtuarParlamentit Evropian, Këshillit, Komitetit Ekonomik dhe Social si dhe Komitetit të rajoneve./* com/2012/0209 final * http://eur-lex.europa.eu/legal-content/it/all/?uri=celex:52012dc0209
101
shteti anëtar si dhe kur duhet të njoftohet në nivel kombëtar ka lehtësuar kontrollin endimave dhe shmangjen e efektit negativ mbi konkurrencën.
3.24. Rregullorja për përjashtimin në bllok të ndihmave shtetërore
Rregullorja për përjashtimin në bllok ose e njohur ndryshe regullorja 651/2014ka hyrë në fuqi në vitin 2014306. Kjo rregullore është dhe baza e reformës përmodernizimin e ndihmës shtetërore. Në të vërtetë objektivi parësor i modernizimit tëkësaj politike është të shtyjë shtetet anëtare të zbatojnë rregulloren për një numër tëgjerë të masave të ndihmës shtetërore, të cilat kanë buxhet të vogël, punësojnë njerëzdhe zbatojnë instrumente politike të pajtueshme. Arsyetimi i Komisionit është seshtetet duhet të kufizojnë procedurën e njoftimit. Komisioni ka mbajtur masat rutinëtë shqyrtimit që marrin resurse madhore. Komisioni argumenton se: masat që duhenkontrolluar nga ana e tij janë ato me ndikim në konkurrencën e lirë të tregut të vetëmeuropian. Komisioni mund të ushtrojë kompetencën e kontrollit të ndihmaveshtetërore në shuma që kalojnë pragun e vendosur nga ky i fundit. Me qëllim qështetet anëtare të veprojnë në harmoni me rregulloren, Komisioni ka vendosurrregullat si vijon:
1. Zgjerimi i mbulimit të rregullave pasi tani mbulohen të gjitha kategoritë eparashikuara sipas nenit 107 të TFBE-së (2) dhe (3);
2. Shifra maksimale e lejuar për kategori të caktuara ndihme është ngritur;3. Shumë pragje për njoftim paraprak të ndihmës gjithashtu janë ngritur.Rregullorja e re nr. 651/2014 dhe pikat drejtuese për periudhën 2014-2020
mbulojnë një numër më të madh çështjesh në krahasim me periudhën 2007-2013.Nëse një masë e marrë nga një shtet anëtar nuk tejkalon pragun e parashikuar nërregullore, Komisioni ka të drejtën e refuzimit për vlerësimin e njoftimit paraprak.
Masat e reja janë më uniforme në krahasim me rregulloren e mëparshme. Këtomasa në mënyrë të qartë zbatohen mbi parime të përbashkëta vlerësimi në çështje dheprobleme të caktuara. Parimi i përbashkët i vlerësimit përpunon në mënyrë më striktemetodologjinë e “testit balancues” i cili së pari u prezantua në planin e veprimit gjatëvitit 2005307.
Parimi i vlerësimit të përbashkët dhe testi i balancës, kërkojnë analizë tregu dheprova që ndihma shtetërore është një ndërhyrje e përshtatshme, e domosdoshme dheproporcionale e cila mund të zgjidhë një problem të kësaj politike pa shkaktuar prishjetë tregut dhe të konkurrencës. Detyra e kryerjes së analizës të besueshme të tregut dheformulimit të masave të cilat përputhen me parimet është e vështirë për realizim.
Më tej, mund të pohojmë se politika e re e ndihmave shtetërore për periudhën2014-2020 do të ketë një përdorim të gjerë sepse nga njëra anë rregullorja mbulon mëshumë fusha dhe nga ana tjetër, pikat udhëzuese alternative të deritanishme kanë mëshumë kosto dhe vështirësi përputhjeje me legjislacionin parësor.
Përcaktimet e rregullores së re.
Një ndryshim i dukshëm mes regjimit të vjetër dhe rregullores së re ështëseksioni i gjatë i përcaktimeve dhe kjo është për arsye se rregullorja e re përmban një
306 Rregullore e Komisionit Evropian Nr. 651/2014, dt.17.06. 2014 e cila deklaton disa kategorindihmash të pajtueshme me tregun e brendshëm në zbatim të neneve 107 dhe 108 të Traktatit, Fletorezyrtare L 187, 26.6.2014.307 Cituar më lart.
102
numër më të gjerë kategorish dhe mënyra të dhënies së ndihmës. Rregullorja e regrupon në fillim përcaktime të ndryshme në krahasim me rregulloren e vjetër kurregullat dhe përcaktimet ishin të shpërndara në seksione të ndryshme.
Masat dhe mënyrat e ndihmave shtetërore që mbulon rregullorja e re:1. Ndihma rajonale;2. Ndihma për ndërmarrje të vogla dhe të mesme;3. Aksesi në financim për ndërmarrje të vogla dhe të mesme;4. Ndihma për mbrojtjen e mjedisit;5. Ndihma për kërkim zhvillimin dhe inovacionin;6. Ndihma për trajnime;7. Ndihma për punëtorë të margjinalizuar dhe me aftësi të kufizuara;8. Ndihma për dëmet e shkaktuara nga fatkeqësitë natyrore;9. Ndihma për transport për rajonet e shkëputura plus Qipron dhe Maltën;10. Ndihma për infrastrukturën me rreze të gjerë;11. Ndihma për mbrojtjen e trashëgimnisë kulturore;12. Ndihma për sportin dhe për infrastukturën rikrijuese multifunksionale;13. Ndihma për infrastrukturën lokale.
Përjashtime dhe mos - zbatime.
Rregullorja e re nuk zbatohet në masat dhe sektorët vijues:1. Plane me buxhet që tejkalon 150 milionë euro;2. Aktivitete të lidhura me eksportin;3. Kontigjente të ndihmës për përdorimin e produkteve vendore;4. Prodhime primare të agrokulturës dhe peshkimit;5. Mbylljen e minierave të qymyrit;6. Sipërmarrje me humbje të mëdha (përveçse kur humbja ka ardhur nga
fatkeqësia e natyrës);7. Në tastet e shkeljes të së drejtës së BE-së.Kur një sipërmarrje është aktive në një sektor i cili është i përfshirë në mbulimin
e ndihmës shtetërore dhe gjithashtu në një sektor të përjashtuar nga ndihma shtetëroreduhet të ketë llogari të veçanta të aktivitetit në këto dy sektorë.
Pragu i njoftimeve individuale.
Masat e marra mbi bazat e rregullores nuk janë subjekt njoftimi paraprak.Gjithsesi, kur shuma e caktuar i jepet një individi, kur kosto e një projekti tejkalonpragjet vijuese, njoftimi bëhet i detyrueshëm si më poshtë:
1. Investimet rajonale: 100 milion euro;2. Zhvillimi rajonal urban: 20 milion projekti;3. Investime të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme: 7.5 milion për projekt /
sipërmarrje;4. Konsultime të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme: 2 milion për projekt
konsultimi/sipërmarrje;5. Pjesëmarrja e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në aksione: 2 milion
për sipërmarrje/projekt;6. Ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në ETC: 2 milion për
sipërmarrje/projekt;7. Financimi i riskut: 15 milion euro sipërmarrje (total);8. Start-ups: 1-3 milion euro / sipërmarrje;9. Kërkime thelbësore: 40 milion euro në projekt;
103
10. Kërkim industrial: 20 milion euro në projekt;11. Zhvillime Eksperimentale: 15 milion euro në projekt;12. Studime fizibiliteti për aktivitete kërkimi: 7.5 milion euro studimi;13. Investime në infrastrukturën e kërkimit: 20 milion euro;14. Inovacion, kampione studimi: 7.5 milion euro;15. Ndihma inovacioni për ndërmarrje të vogla dhe të mesme: 5 milion euro
projekt/sipërmarrje;16. Inovacion proçesual dhe organizativ: 7.5 milion euro sipërmarrje/ projekt;17. Trajnime: 2 milion euro projekti;18. Punëtorët e margjinalizuar: 5 milion euro për vit;19. Punëtorët me aftësi të kufizuar: 10 milion euro për vit;20. Investime për mjedisin: 15 milion euro sipërmarrje / projekt;21. Efiçencë energjitike: 10 milion euro;22. Ndihma operative për energji të rinovueshme: 15 milion euro
projekt/sipërmarrje;23. Kujdesi ndaj ambjentit rajonal: 20 milion euro projekt/spërmarrje;24. Infrastrukturë energjetike 50 milion euro sipërmarrje /projekt;25. Infrastruktura me rreze të gjerë:70 milion euro sipërmarrje/projekt;26. Trashëgimni kulturore dhe kulturë: 100 milion euro projekt;27. Ndihma operative për kulturën dhe trashëgiminë kulturore: 50 milion euro
në vit;28. Veprat audio-vizive: 50 milion euro në vit;29. Sport dhe infrastrukturë multifunksionale: 15 milion euro;30. Ndihma operative për infrastrukturë sporti: 2 milion euro në vit;31. Infrastruktura lokale: 10 milion euro projekti.Ndihma duhet të jetë transparente në mënyrë që të jetë e lejueshme.
Transparenca e ndihmës shtetërore konsiston në:1. Grante dhe subvencione për përqindjet e interesit;2. Hua me përdorim reference të përqindjes relevante;3. Garanci që përdorin baza të sigurta apo metodologji të aprovuara;4. Avantazhe të mbuluara taksash;5. Zhvillim rajonal dhe urban;6. Riskun financiar dhe ndihma për fillestarët (start-ups);7. Efiçencë energjitike;8. Avantazhe të ripaguara.Ndihma duhet të ketë efektin shtytës. Ndihma nuk mund të jepet pasi një projekt
ka filluar. Edhe në rastin e sipërmarrjeve të mëdhaja, duhet të tregohet që ndihma ishtyn ata në ndryshimin e sjelljes së tyre, si për shembull i shtyn ata që të kryejnë mëshumë investime. Përfituesit duhet të dërgojnë aplikimet e tyre në formë të shkruajturpara se një projekt të fillojë ciklin e tij. Aplikimet duhet të jenë si vijon:
1. Emri dhe madhësia e sipërmarrjes;2. Përshkrimi i projektit dhe afati i fillimit dhe mbarimit;3. Vendzbatimi i projektit;4. Një listë e kostos së projektit;5. Lloji i ndihmës dhe shuma e fondit publik.Për të gjitha sipërmarrjet duhet të dërgohen fakte që projektet janë në përputhje
me kriteret e pragjeve etj. Për masat e mëposhtme, prezumohet se efektet shtytësejanë gjithmonë të pranueshme:
1. Avantazhe në taksa bazuar mbi kriteret objektive që janë adoptuar para setë nisë projekti;
104
2. Ndihma operative rajonale;3. Akses në financa për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme;4. Ndihma për punëtorët e margjinalizuar dhe punëtorët me aftësi të
kufizuara;5. Reduktim në taksa mjedisi;6. Ndihma për dëme të shkaktuara nga fatkeqësitë e natyrës;7. Transport për rajonet e shkëputura;8. Mbrojtja e trashëgimisë dhe kulturës.Të gjitha statistikat dhe shumat duhet të përllogariten para se të vendosen taksat.
Kosto e përzgjedhshmërisë duhet të shoqërohet me prova të dokumentuara. Ndihma tëcilat jepen me këste duhet të përllogariten me përqindjen e references relevante tëdatës së lëshuar.
Rregullorja e re në mënyrë të ndjeshme qartëson financimet e BE-së të cilatmenaxhohen në nivel BE-je dhe nuk janë subjekt kontrolli nga shtetet anëtare dhe nukkonsiderohen ndihma shtetërore.
Nëse financime të tilla të BE-së kombinohen me ndihmat shtetërore, kjo e funditqëndron vetëm për qëllime përputhshmërie me pragjet, proçedurat e njoftimitparaprak dhe për të respektuar dendësinë maksimale të shumave të ndihmës.
Ndihma me përzgjedhshmëri kostoje të identifikueshme mund të akumulohetme ndihma të tjera shtetërore nëse kostot e përzgjedhshmërisë janë të ndryshme, këtogjithashtu mund të akumulohen dhe me kosto më të vogla, gjithmonë pa kaluarshumën maksimale të lejuar.
Ndihma pa kosto të identifikueshme përzgjedhjeje (shembull risku financiar)mund të akumulohet me ndihma të tjera me kosto përzgjedhshmërie tëidentifikueshme. Gjithashtu lejohet akumulimi me ndihma të tjera me kostopërzgjedhjeje të pa identifikuar, nëqoftëse pragu financiar nuk tejkalohet. Ndihmashtetërore nuk mund të akumulohet as me ndihma minimale për të njëjtën kostopërzgjedhshmmërie nëse pragu i lejueshëm është tejkaluar.
Shtetet anëtare duhet të publikojnë informacionin në një faqe internet tëposaçme për ndihmat shtetërore si vijon:
- Një raport përmbledhës informacioni;- Tekstin e plotë të ç’do mase të ndihmës shtetërore;- Çdo grant apo ndihmë individuale, e cila tejkalon shumën e 500, 000 euro.Në lidhje me monitorimin nga ana e Komisonit: Komisioni mund të tërheqë
investimet, bazuar mbi rregulloren 651/2014, nëse një shtet anëtar nuk vepron nëpërputhje me kushtet e përgjithshme apo specifike. Komisioni mundet gjithashtu tëtërheqë përfitimet e alokuara duke marrë në konsideratë dhe format e lejuara tëndihmës për marrësin dhe dhënësin e ndihmës.
105
KREU I KATËRT
4. ZBATIMI I POLITIKËS SË KONKURRENCËS NË BASHKIMINEVROPIAN
4.1. Hyrje.
Në këtë kre do të analizohet mënyra sesi zbatohen rregullat e konkurrencës nëhapësirën Evropiane. Analiza do të nisë me një vështrim të institucioneve që kanë përdetyrë zbatimin e normativës antitrut ku rol dominues ka Komisioni Evropian dheGjykata Evropiane e Drejtësisë e më pas do të vijojë me proçedurat mbi zbatimin emarrëveshjeve, abuzimit me pozitën dominuese, përqëndrimeve, ndihmave shtetëroreduke u mbyllur me një vështrim të përgjithshëm mbi zhvillimet e politikës sëkonkurrencës në Bashkimin Evropian.
4.2. Institucione që zbatojnë të drejtën e konkurrencës në BashkiminEvropian.
Zbatimi i legjislacionit të Bashkimit për mbrojtjen e konkurrencës i është besuarkryesisht Komisionit që është organi ekzekutiv i Bashkimit, i cili punon ngushtë meKomitetin Këshillimor mbi Praktikat Kufizuese dhe pozitat dominuese dhe KomitetinKëshillimor në çështjet e përqendrimet, të dyja të përbëra nga përfaqësues të ShteteveAnëtare.
Komisioni garanton "funksionimin dhe zhvillimin e tregut të përbashkët", dhepër këtë qëllim, në mënyrë të veçantë, "mbikëqyr zbatimin e dispozitave të Traktatitdhe të dispozitave të miratuara nga institucionet duke u mbështetur tek Traktati,formulon rekomandimet dhe opinionet, disponon një fuqi vendimarrjeje dhe merrpjesë në formimin e akteve të Këshillit dhe të Parlamentit Evropian".
Komisioni luan një rol të madh në sigurimin e zhvillimit dhe të zbatimit të ligjittë konkurrencës në hapësirën e Bashkimit. Ai merr vendime mbi ndërprerjen esjelljeve që bien në kundërshtim me rregullat për mbrojtjen e konkurrencës.
Komisioni është gjithashtu përgjegjës për koordinimin dhe bashkëpuniminndërkombëtar për zbatimin e rregullave të konkurrencës dhe për këtë qëllimbashkëpunon rregullisht me autoritetet e huaja kompetente për mbrojtjen ekonkurrencës, madje edhe nga vendet jo anëtare të BE-së, të tilla si Shtetet eBashkuara, Kanadaja dhe Japonia. Ai gjithashtu mund të vendosë masa me natyrëlegjislative ose të zhvillojë një praktikë të veçantë përmes miratimit të komunikimeveose linjave udhëzuese lidhur me zbatimin e rregullave primare dhe atyre dytësore.
Komisioni, i përbërë nga persona të emëruar nga qeveritë e shteteve anëtare,është karakterizuar që nga fillimi nga një strukturë administrative e përbërë ngaDrejtori të përgjithshme përgjegjëse për çështje të ndryshme. Një prej këtyredrejtorive është Drejtoria e përgjithshme e konkurrencës.
Proçedurat që zhvillohen para Komisionit kanë natyrë administrative dhekryhen kryesisht në formë të shkruar. Komisioni luan rolin e prokurorit dhe tëgjyqtarit. Në brendësi të Komisionit Evropian, është Drejtoria e Përgjithshme eKonkurrencës organet përgjegjës për zbatimin e politikës së konkurrencës. Fuqitë ekësaj drejtorie janë të kufizuara, pasi ajo të ndërhyjë vetëm nëqoftëse ka dyshime qërregullat e konkurrencës janë shkelur. Vendimet ankimohen në Gjykatën e Drejtësisë.
106
Drejtoria mbikëqyr tregjet kryen hetime dhe në të sektorë ndryshëm. Ajo mund tëndërhyjë në një sërë veprimtarish antikonkuruese nëse ato paragjykojnë tregtinë midisshteteve anëtare. Drejtoria nxjerr akte dhe dokumenta që saktësojnë zbatimin edispozitave të Traktatit.
Në brendësi të Komisionit Evropian, është Drejtoria e përgjithshme eKonkurrencës organi përgjegjës për zbatimin e politikës së konkurrencës. Fuqitë ekësaj drejtorie janë të kufizuara pasi ajo mund të ndërhyjë vetëm në rast se ka prova tënjë dhunimi të rregullave të konkurrencës. Drejtoria mbikqyr tregjet dhe kryen hetimenë sektorë të ndryshëm. Ajo mund të ndërhyjë në një sërë veprimtarishantikonkuruese në rast se këto paragjykojnë tregtinë midis shteteve anëtare. Drejtorianxjerr akte dhe dokumenta që saktësojnë zbatimin e dispozitave të Traktatit.
Prej kohësh debatohet nëse fuqitë e Komisionit nuk janë shumë të zgjeruara,duke konsideruar që ai kryen funksionet normative, akuzuese dhe gjykuese. Në disavendime308, proçesi i vendimmarrjes ka qenë objekt i një vlerësimi rigoroz dhe tëkujdesshëm dhe gjykatat e Bashkimit, të cilat kanë vendosur kufizime tëkompetencave të Komisionit, duke e bërë të qartë se ai nuk gëzon një liri absolute nëmarrjen e vendimeve.
Veprimtaria e Komisionit zhvillohet brenda kornizës ligjore të përcaktuar ngaKëshilli, organi ligjvënës i Bashkimit, i cili është përgjegjës për të siguruar arritjen eobjektivave të Traktatit, si dhe për të siguruar koordinimin e politikave tëpërgjithshme ekonomike të Shteteve Anëtare.
Neni 103 TFBE i jep Këshillit fuqinë për të nxjerrë rregullore309 dhe udhëzimepër zbatimin e parimeve që përmbahen në nenet 101 dhe 102 TFBE. Në vitet e fundit,edhe Parlamenti ka treguar një interes në rritje për veprimtarinë e Komisionit nëçështjet e konkurrencës. Ai miraton çdo vit një raport vjetor mbi politikën ekonkurrencës së Komisionit dhe gjithashtu mund të ushtrojë një ndikim të caktuar nëpolitikën e konkurrencës nëpërmjet miratimit të rezolutave të veçanta dhe prezantimittë pyetjeve me shkrim dhe me gojë drejtuar Komisionit. Një rol këshillues i njihetedhe Komitetit Ekonomik dhe Social.
Gjykata e Përgjithshme e Bashkimit dhe Gjykata e Drejtësisë mbulojnë një rolkyç në interpretimin dhe zbatimin e rregullave të konkurrencës në hapësirënevropiane. Gjykata e Përgjithshme është qendra e proçesit të rishikimit gjyqësor tëvendimeve të Komisionit në lidhje me rregullat e konkurrencës. Futja e një shkalle tëparë gjykimi e ka lehtësuar shumë punën e Gjykatës së Drejtësisë, e cila është kthyernë një lloj gjykate apeli, me juridiksion të kufizuar tek motivet ligjore. Kjo Gjykatë kapatur dhe vazhdon të ketë kompetenca për të dhënë vendime paraprake mbi çështjet einterpretimit ose vlefshmërisë së dispozitave të Traktateve, duke përfshirë ato tëkonkurrencës, paraqitur për shqyrtim nga gjykatat kombëtare. Roli i gjyqtarëve tëBashkimit është thelbësor në interpretimin, zbatimin dhe evoluimin e të drejtës sëkonkurrencës të Bashkimit Evropian.
308Vendim i Gjykatës së Përgjithshme Tetra Laval. kundër Komisionit (2002) Përmbledhje II-4381: nëapel Komisioni kundër Tetra Laval, (2005), Përmbledhje 1-987; Vendim i Gjykatës së PërgjithshmeVolkswagen AG kundër Komisionit, 2003, Përmbledhje II-5141: në apel Komisioni kundër.Volkswagen AG, (2006) Përmbledhje I-6585.309Këshilli ka miratuar një sërë rregulloresh të cilat janë të një rëndësie themelore për të drejtën ekonkurrencës: si Rreg.17/62 për zbatimin e rregullave të konkurrencës në BE, Rreg. 19/65 mbizbatimin e nenit 81(3) për disa kategori marrëveshjesh dhe praktikash të bashkërenduara, Rreg.4064/89 dhe Rreg. 139/2004 për kontrollin e përqëndrimeve, Rreg.1/2003 për zbatimin e rregullave tëkonkurrencës në BE, të trajtuara në këtë punim.
107
4.3. Zbatimi i neneve 101 dhe 102 TFBE në Bashkimin Evropian.
Rregullorja e parë e zbatimit të neneve 85 dhe 86 TKEE (sot janë nenet 101 dhe102 të TFBE), ishte rregullorja 17/62310. Ajo rregullonte dhe kompetencat e sistemitantitrust KEE.
Kjo rregullore ka qenë objekt i diskutimeve të forta, të cilat zhvilloheshinkryesisht ndërmjet Francës dhe Gjermanisë. Nga njëra anë Franca mbështestezbatimin e nenit 85 (3) sipas parimit të abuzimit, sipas të cilit marrëveshjet do të ishintë vlefshme deri në momentin, në të cilin nuk vërtetohej shkelja e nenit 85 TKEE.
Ndërsa Gjermania, nga ana tjetër, propozonte zbatimin e nenit 85(3) sipasparimit të ndalimit, parim që ishte përthithur edhe nga legjislacioni kombëtar gjerman.
Kompromisi ishte i vështirë, por u zgjidh me parashikimin e një detyriminjoftimi të marrëveshjeve me qëllim marrjen e përjashtimit nga Komisioni, nëpërputhje me rregulla të sakta proçeduriale311.
Në mënyrë të veçantë, rregullorja 17/62 parashikonte që si marrëveshjetkufizuese të konkurrencës ashtu dhe abuzimi me pozitën dominuese ishin të ndaluarpa qenë i nevojshëm një vendim paraprak për këtë qëllim.
I vetmi kusht për të qenë të ndaluar ishte që këto praktika të kishin “ndikim tëkonsiderueshëm mbi tregtinë ndërmjet Shteteve Anëtare”.
Me kërkesë të ndërmarrjeve ose grupimeve të ndërmarrjeve pjesëmarrëse,Komisioni mund të lëshonte një leje përmes së cilës deklaronte se, duke marrëparasysh elementet e praktikës, nuk kishte asnjë arsye për të ndërmarrë veprime nëbazë të nenit 101, paragrafi 1 (ish-neni 85, paragrafi 1), në lidhje me një marrëveshje,vendim ose praktikë.
Nëqoftëse palët donin përjashtimin e marrëveshjes ato kishin detyrimin për tënjoftuar Komisionin. Në këtë rast ato përfitonin vlefshmërinë e përkohshme (elementky i vendosur nga përfaqësuesit francezë) të marrëveshjeve të njoftuara në Komisionderi në momentin në të cilin Komisioni, i cili ishte i vetmi Autoritet kompetent, do tëvërtetonte përmbushjen ose jo të kushteve të kërkuara për përjashtimin, duke ushprehur në lidhje me sa më sipër312. Efektet e vendimit, qoftë në rastin e refuzimitashtu edhe në atë të njohjes së përjashtimit prodhoheshin në mënyrë prapavepruese extunc (element i vendosur nga përfaqësuesit gjermanë). Në mungesë të njoftimit, ishteparashikuar paligjshmëria e vetë marrëveshjes me efekt prapaveprues pa mundësi tënjë vlerësimi tjetër në bazë të nenit 85(3).
Njoftimi i marrëveshjes bënte të mundur për Komisionin që ky të vlerësonteparaprakisht ex ante, në momentin e njoftimit, efektet e një marrëveshjeje mbi njëstrukturë të caktuar të tregut, para se ajo të kishte ndryshuar, në mënyrë thelbësore,vetë strukturën.
310 Rregullore e Këshillit (KEE) nr. 17 datë 6 shkurt 1962, Rregullorja e parë e zbatimit të neneve 85dhe 86 të Traktatit, në Fletore zyrtare, 013, 21. 2. 1962 dhe ka hyrë në fuqi më 13. 3. 1962.311 Shiko në këtë drejtim: Katro E. Leksione për të drejtën e konkurrencës, cituar më lart.312 Shiko Katro E., cituar më lart: Në atë kohë kishte dy mënyra për të interpretuar nenin 85 (3).Mënyra e parë, që pastaj ishte ajo që u zgjodh, ishte ajo e rezervës së autorizimit. Kjo edhe për vetëfaktin që Komisioni duke mos pasur përvojë në fushë, preferoi që të instauronte, ndaj marrëveshjeve tëprezumuara kufizuese, një kontroll paraprak ku vendimi i Autoritetit ka një peshë formuese, duke qenëse mund të heqë ndalimin e vendosur nga ligji, me pasojën që marrëveshjet janë absolutisht tëpavlefshme deri në momentin që nuk janë të autorizuara nga Komisioni. Mënyra e dytë ishte ajo epërjashtimit ligjor ku ndalimi ligjor për të nënshkruar marrëveshje kufizuese të konkurrencës nukzbatohet tek marrëveshjet që përmbushin kushtet e caktuara pa nevojën e autorizimeve paraprake:marrëveshjet janë të vlefshme nga përfundimi i tyre dhe deklarata e Komisionit kur shpallet, mund tëkonstatojë vetëm që marrëveshja përkon apo jo, që nga fillimi, me kushtet e kërkuara nga neni 85(3).
108
Ndër të tjera, të dhënat e njoftuara së bashku me marrëveshjen i jepninmundësinë Komisionit, gjithnjë sipas këtij qëndrimi, që të dispononte informacionetnë lidhje me tregjet. Këto do të kishin bërë të mundur që të kuptohej më lehtësishtekzistenca e marrëveshjeve ose praktikave kufizuese të konkurrencës.
Vendimi për përjashtim lëshohej për një periudhë të caktuar dhe mund të ishtesubjekt i kushteve. Mund të rinovohej në përfundim të afatit, por vetëm kur vazhdonintë ekzistonin, kushtet e përcaktuara sot në nenin 101, paragrafi 3 (ish neni 85,paragrafi 3) të TFBE-së.
Komisioni gjithashtu mund të shfuqizonte (në mënyrë prapavepruese) ose mundtë ndryshonte vendimin e saj ose të ndalonte veprimet e përcaktuara nga palët nërastet kur ndryshonin faktet që lidheshin me një element thelbësor të deklaratës.
Rregullorja përcaktonte se Komisioni ishte i vetmi institucion që kishtekompetencë për shpalljen të pazbatueshëm të ndalimit në kuadër të nenit 101paragrafi 1 (ish neni 85, paragrafi 1), dhe ndërkohë që Komisioni ende nuk kishtenisur proçedurën, shtetet anëtare mund të vepronin.
Rregullorja 17 e Këshillit, datë 6.2.1962 ishte një themel i disiplinës komunitarembi marrëveshjet dhe abuzimet e pozitës dominuese, për më tepër se dyzet vjet derinë shfuqizimin me anë të Rregullores nr 1/2003313, e cila nga ana e saj, ka përfaqësuarnjë etapë themelore të fenomenit të integrimit dhe modernizimit europian në sektorine të drejtës së konkurrencës314.
4.4. Modernizimi i të drejtës së konkurrencës - Rregullorja nr.1/2003.
Rregullorja nr. 17/62 pati si pasojë krijimin e një ngarkese pune shumë tëmadhe dhe të papërballueshme të lidhur si me njoftimet ashtu edhe me procedurat nëbazë të neneve 81 dhe 82 TKE (sot 101 dhe 102 TFBE).
Si pasojë lindte nevoja që të gjendej një zgjidhje sa më efikase e problemit.Dhe kjo zgjidhje do të konsistonte në miratimin e një rregulloreje të re nga ana e
Këshillit përmes së cilës do të zbatohen rregullat evropiane të konkurrencës, siçparashikohet në nenin 101 (praktikat e bashkërenduara që kufizojnë konkurrencën)dhe nenin 102 (abuzimi i pozitës dominuese) të Traktatit për Funksionimin e BE-së nëmënyrë të ndryshme nga rregullorja e mëparshme.
Siç përcaktohet në këtë rregullore qëllimi i saj ishte bërja të mundur krijimin enjë sistemi që ndalon shtrembërimet e konkurrencës në tregun e përbashkët dhe kyqëllim mund të përmbushej vetëm përmes sigurimit të zbatimit efektiv dhe uniform tëneneve 81 dhe 82 të Traktatit të Komunitetit. (101 dhe 102 TFBE). Ligjvënësievropian nga njëra anë nuk i hedh poshtë meritat e rregullores së parë të zbatimit tëdispozitave më lart, i cili padyshim ka kontribuar në zhvillimin e një culture mbikonkurrencën, por nga ana tjetër pranon se ka ardhur koha që të zëvëndësohet ajo me
313Rregullore (KE) nr. 1/2003 e Këshillit, datë 16 dhjetor 2002 mbi zbatimin e rregullave tëkonkurrencës – nenet 81 dhe 82 të Traktatit.314 Arsyeja e zgjedhjes së rregullores nr 17/62 konsistonte në një regjim autorizimi të përqendruarpranë Komisionit, përveç faktit që do të kishte qenë pothuajse e pamundur që të arrihej në një lloj tjetërkompromisi, lidhej me bindjen që një regjim kontrolli paraprak ex ante do të siguronte: 1)përmirësimin e instrumentave të informimit në dispozicion të Autoritetit garant, duke pasurpamjaftueshmëri të strukturës së tregjeve; 2) garancinë e një zbatimi mjaftueshmërisht homogjen tënenit 85 në vendet anëtare.
109
rregulla të reja, të tilla që të përballojnë sfidat e një tregu të integruar dhe një zgjerimitë Bashkimit Evropian315.
Pra përmes saj ndryshojnë aspektet e zbatimit të politikës së BE-së. Kjo ështëdhe arsyeja që në hapësirën e Bashkimit kjo rregullore identifikohet edhe simodernizim i të drejtës së konkurrencës. Ajo mbart disa risi, të cilat meritojnë tëanalizohen.
Një bosht të parë të reformës316, mund ta identifikojmë në kalimin nga regjimi iautorizimit në një sistem të përjashtimit ligjor. Ai vërtitet mbi eliminimin, në rregullatmbi zbatimin e nenit 101, të mekanizmit të përjashtimit nga ndalimi i bazuar mbigjykimin e Komisionit, që bazohej në njoftimin vullnetar të palëve. (pra eliminohetdetyrimi i njoftimit të marrëveshjes)
Sistemi i vjetër zëvendësohet nga një sistem i ri ku sipas nenit 1 të Rregullorespërcaktohet se marrëveshjet…të cilat nuk përmbushin kushtet e përjashtimit sipasnenit 101(3) do të konsiderohen të ndaluara pa qenë i nevojshëm një vendim në këtëdrejtim. Dispozita vijon duke përcaktuar se marrëveshjet që përmbushin kushtet epërcaktuara nga neni 101(3), konsiderohen të vlefshme që nga momenti i lidhjes, panevojën e ndonjë ndërhyrjeje317 - autorizim nga ana e një autoriteti publik kompetent.Gjithashtu edhe abuzimi me pozitën dominuese është i ndaluar pa qenë i nevojshëmqë të kemi një vendim të shprehur në këtë drejtim318. Barra e provës do të bjerë mbipalën që pohon se ka shkelje, ndërsa ndërmmarjet kanë detyrimin të paraqesin provaqë ato përmbushin kushtete e përjashtimit.
Kalimi në sistemin e ri ishte i mirëpritur, por jo i lehtë pasi sillte një përgjegjësimë të madhe për ndërmarrjet që duhet të vlerësojnë në mënyrë konkrete ligjshmërinëe marrëveshjeve që vënë në jetë, pa pasur mundësinë të bazohen mbi një deklaratëparaprake të Institucioneve319.
Risia e dytë është një politikë decentralizimi e së drejtës antitrust në nivel tëBashkimit. Qëllimet e saj ishin: 1) zvogëlimi i ngarkesës së punës së Komisionit, përt’i lejuar që Komisioni të përqendrohej tek ndalimi i shkeljeve më të rënda; 2)vendosja e detyrimit si për Autoritetet kombëtare ashtu edhe për juridiksionetkombëtare për të zbatuar nenet 81 dhe 82 KE për rastet me rëndësi komunitare, sëbashku me të drejtën antitrust të brendshme të Shteteve anëtare; 3) formimi iproçedurave të posaçme me qëllim që: a) të kontrollohej zbatimi i neneve 81 dhe 82
315 Preambul i Rregullores nr.1/2003, pika 1.316Floridia G., Catelli V., Diritto antitrust, Le intese restrittive della concorrenza e gli abusi diposizione dominante, Ipsoa 2003, fq 255.317Kontrolli do të jetë i mëpasshëm dhe vetëm në eventualitetin në të cilin Autoritetet antitrust ose një itretë, ose vetë palët kundërshtojnë vlefshmërinë.318 Monti, Competition law reform, diskutim i mbajtur në CBI conference mbi competition law reform,Londër 12 qershor 2000.319Ndërmarrjet tani janë drejtpërdrejt të veshura me pushtetin për të vlerësuar përputhshmërinë esjelljes së tyre konkuruese me disiplinën antitrust. Në këto proçedura vetëvlerësimi atyre do t’u duhettë udhëhiqen nga praktika jurisprudenciale e përpunuar nga Gjykata, nga burimet normative dytësore –si rregulloret e përjashtimit për kategori - dhe komunikimet që bëjnë pjesë tek “paketa e modernizimit”ose një paketë prej gjashtë komunikimesh të Komisionit. Këto akte kanë si qëllim të japin sqarime nëlidhje me një sërë çështjesh të zbatueshme që kanë lidhje me Rreg. 1/2003.-1) Linja drejtuese mbizbatimin e nenit 81 paragrafi 3 i Traktatit CE; 2) Komunikim në lidhje me kooperimin ndërmjetKomisionit dhe juridiksioneve të Shteteve anëtare të BE-së me qëllim zbatimin e neneve 81 dhe 82 tëTKE-së; 3) Komunikim mbi kooperimin në fushën e rrjetës së Autoriteteve Garantuese tëkonkurrencës; 4) Linja drejtuese mbi nocionin e cënimit të tregtisë ndërmjet Shteteve anëtare sipasneneve 81 dhe 82 TKE; 5) Komunikim mbi proçedurën e zbatueshme për kallëzimet e paraqitura tekKomisioni; 6) Komunikim mbi orientimin informal për problemet e reja, të publikuar në Fletore zyrtareC101 dt 27.04.2004.
110
TKE nga ana e Autoriteteve dhe jurisdiksioneve kombëtare sipas politikës sëkonkurrencës të përcaktuar nga Komisioni, b) të bashkëpunohej për zbatimin e tëdrejtës antitrust KE320 dhe 4) kompetenca eskluzive de facto e të drejtës antitrust BElidhur me marrëveshjet që hyjnë në fushën e zbatimit të nenit 81 TKE.
Këto qëllime dalin qartë në pah nga analiza e tekstit të dispozitave.Kështu, në lidhje me qëllimin e parë, reforma parashikon që Autoritetet dhe
gjyqtarët kombëtarë të jenë kompetent të zbatojnë nenin 81 në tërësinë e tij. Ata nukduhet të kufizohen vetëm në verifikimin e faktit nëse një marrëveshje hyn në grupin endalimeve, por munden të shkojnë më tej për të vlerësuar nëse kushtet e parashikuaranga neni 81(3) janë apo jo të përmbushura. Rregullorja në këtë mënyrë bëripërgatitjen për realizimin e decentralizimit dhe ndarjes së barabartë, ndërmjetKomisionit dhe Autoriteteve kombëtare, të detyrës për të zbatuar rregullat komunitaretë konkurrencës, objektiv ky që nuk mund të arrihej deri në momentin që nuk do t’ilejohej Autoriteteve kombëtare që të zbatonin nenin 81 në tërësinë e tij.
Në lidhje me qëllimin e dytë, duke konsideruar që një nga objektivat kryesorë tëmodernizimit është që të bëhet e mundur që nenet 81 dhe 82 TKE (101 dhe 102TFBE) të zbatohen në masë sa më të gjerë të mundur nga Autoritetet e Shteteveanëtare, ishte e nevojshme të shmangej që Autoritetet kombëtare të zgjidhnin rastet qëi nënshtroheshin shqyrtimit nga ana e tyre duke zbatuar kryesisht ose eskluzivishtdispozitat e konkurrencës të të drejtës së brendshme. Për këtë qëllim rregullorja kaparashikuar që kur këto Autoritete zbatojnë dispozitat e legjislacioneve të brendshmembi konkurrencën lidhur me marrëveshje që cënojnë konkurrencën midis shteteveanëtare, ato duhet të zbatojnë edhe nenin 81 (101 TFBE).
Një parashikim analog vlen edhe për rastin e zbatimit të nenit 82 (102 TFBE)321.Qëllimi i tretë del në pah nga neni 11 i Rregullores i cili përcakton që Komisioni
dhe Autoritetet kombëtare zbatojnë rregullat e konkurrencës në bashkëpunim tëngushtë ndërmjet tyre. Përmes këtij bashkëpunimi bëhet i mundur edhe kontrolli izbatimit të neneve 101 dhe 102 TFBE. Rregullorja përcakton dhe mënyrat specifike tëbashkëpunimit.
Në lidhje me qëllimin e katërt kjo rregullore konfirmon parësinë e të drejtës sëBashkimit si në rastin në të cilin marrëveshja është përjashtuar nga Komisioni, ashtuedhe kur e Drejta e BE-së thjesht nuk e ndalon atë marrëveshje. Shtetet anëtarembeten të lirë të përshtasin dhe zbatojnë në territorin e tyre norma kombëtare më tërrepta që ndalojnë ose sanksionojnë sjelljet e njëanëshme të ndërmarrjeve.
Neni 3 përcakton se zbatimi i legjislacionit kombëtar antitrust nuk mund tëprodhojë ndalime marrëveshjesh që mund të paragjykojnë tregtinë midis shteteveanëtare në rastet kur ato nuk përbëjnë kufizime të konkurrencës sipas nenit 81/1 TKE(101/1 TFBE), në rastet kur përmbushin kushtet e përjashtimit sipas nenit 81/3 (101/3TFBE) apo kur janë rregulluar nga një rregullore për zbatimin e nenit 81/3. Sirrjedhojë zbatimi i ndalimit të marrëveshjeve antikonkurruese i disiplinuar nga edrejta shtetërore duhej të arrinte tek të njëjtat përfundime tek të cilët do të çontezbatimi i nenit 81 TKE.
Neni 16 përcakton më tej se nëse gjyqtarët kombëtarë thirren të shprehen mbinjë çështje për marrëveshje apo abuzim me pozitën dominuese sipas neneve 81 dhe 82TKE, çështje të cilat janë trajtuar më parë nga Komisioni, atëherë ata nuk mund tëmarrin vendime që janë në kundërshtim me vendimin e marrë nga Komisioni.
320Neni 11 përcakton që Komisioni dhe Autoritetet kombëtare zbatojnë rregullat e konkurrencës nëbashkëpunim të ngushtë ndërmjet tyre.321Shiko nenin 3 të Rregullores në http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:001:0001:0025:IT:PDF
111
Sipas logjikës së reformës “decentralizimi” dhe “sistemi i përjashtimit ligjor”janë të lidhur ngushtë me njëri tjetrin duke përfaqësuar dy anë të së njëjtës medalje322.
Zbatimi i nenit 101 dhe 102 TFBE nga ana e Komisionit.
Deri më sot, Komisioni ka qenë zbatues kryesor i rregullave të konkurrencës(bazuar në përcaktimet e Nenit 103 TFBE (ish neni 83)) përmes Drejtorisë sëPërgjithshme për Konkurrencën e cila funksionon brenda Komisionit.
Komisioni mund të fillojë një hetim me nismën e vet, shkaktuar nga raportet eshtypit, ose mund të nisë hetimin e tij kryesisht sipas kompetencave të dhëna nëRregulloren 1/2003, neni 17.
Disa raste mund të nisin edhe nga ankesat e bëra nga palët private ose“rrëfimet” e bëra nga ndërmarrjet që kanë shkelur rregullat. Megjithatë, Komisioninuk ka asnjë detyrim për të arritur në një vendim për çdo ankesë apo rrëfim që merr.Ai mund t’i japi përparësi çështjeve në bazë të ekzistencës se një interesi tëBashkimit323.
Hetimi gjithashtu mund të hapet nga një autoritet kombëtar i konkurrencës.Pasojnë dy faza zbatimi324. Në fazën e parë, Komisioni mbledh prova për të
përcaktuar nëse ka pasur shkelje. Në fazën e dytë, i bëhet e ditur palëve shkelja dhebëhet hetimi, i cili përfundon me Komisionin që nxjerr një vendim325.
Në rregullore përcaktohet se hetimi në lidhje me marrëveshjet anti-konkurruesemund të fillojë dhe përmes një kërkese të bërë gjatë një programi të zbutjes së gjobave(në të cilën një pjesëmarrës në një kartel mund të shmangë një gjobë, ose mund tëpërfitojë ulje nëqoftëse i jep informacion në lidhje me kartelin në fjalë).
Nëse është Komisioni Evropian ai që hap hetimin, atëherë ai gëzon kompetencatë gjëra. Këto përfshijnë të drejtën për të kërkuar informacion nga kompanitë, poredhe për të hyrë në ambjentet e tyre, sekuestruar dokumentet dhe për të marrë nëpyetje përfaqësuesit e saj.
Në rastin e abuzimit me pozitën dominuese hapi i parë i rëndësishëm në raste tëtilla është përcaktimi nëse ndërmarrja është "në pozitë dominuese". Duhet tëpërcaktojmë tregun e saj si në drejtim të produkteve ashtu dhe të zonës gjeografike nëtë cilat produktet janë të shitur. Si rregull i përgjithshëm, nëse pjesa e tregut është nën40%, nuk ka gjasa të jemi në prani të një pozite dominuese. Do të merren nëkonsideratë faktorë të tjerë, si pengesa që pengojnë operatorët e ri të hyjnë në treg, oseshkalla në të cilën kompania e hetuar është e përfshirë në nivele të ndryshme tëzinxhirit të furnizimit (i njohur si 'integrimi vertikal "). Hapi tjetër është verifikiminëse ndërmarja ka abuzuar me këtë pozitë dominuese për shkak të praktikave tëçmimeve grabitqare apo praktikave të tjera.
Në qoftë se, në bazë të hetimit të tij fillestar, Komisioni vendos të zhvillojë njëhetim të plotë, ai ja bën të ditur ndërmarrjeve në fjalë. Kompanitë në hetim kanë aksesnë dokumentacion dhe i përgjigjen Komisionit. Ata gjithashtu mund të kërkojnë njëseancë dëgjimore.
322Shiko për këtë interpretim Katro E., Leksione të së drejtës së konkurrencës, cituar.323Çështja T-24/90 Automec Srl kundër Komisionit (Automec II) [1992] Përmbledhje II-2223.324 Shiko për më gjatë Kerse C. S., dhe Kahn N., EC Antitrust Procedure, 5th edn, London, Sweet &Maxwell 2005. Shiko dhe Rregulloren e Komisionit 773/2004/EC dt 07.04.2004 mbi proçedurat pranëKomisionit në zbatim të nenit 81 dhe 82 TKE, 2004, Fletore zyrtare L123/18.325Çështjet e bashkuara C-238/99 P, C-244/99 P, C-245/99 P, C-247/99 P, C-250/99 P, C-252/99 P dheC-254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij NV dhe të tjerë kundër Komisionit, 2002, ECR I-8375.
112
Neni 18 (1) i Rregullores 1/2003 autorizon Komisionin të kërkojë ngandërmarrjet informacion, por vetëm për atë që është e lidhur me shkeljen326.Komisioni mund të bëjë një kërkesë të thjeshtë apo të nxjerrë një vendim që kërkondhënien e informacionit. Informacioni normalisht përbëhet nga dokumente qëpërcaktojnë se si ka vepruar ndërmarrja. Komisioni gjithashtu ka filluar kohët e fundittë mbështetet edhe mbi deklaratat e bëra nga palët327. Rregullorja në nenin 19 (1), ijep të drejtë Komisionit të intervistojë çdo person që pranon të intervistohet.
Duhet nënvizuar se Komisioni ka të drejtë, të detyrojë një ndërmarrje që kjo tisigurojë Komisionit të gjithë informacionin e nevojshëm në lidhje me faktet qëprovojnë ekzistencën e sjelljes anti - konkurruese, por ai nuk mundet, të cënojë tëdrejtat e mbrojtjes së ndërmarrjes në fjalë. Kështu, Komisioni nuk mund të detyrojënjë ndërmarrje të pranojë një shkelje pasi është detyrë e Komisionit për ta provuar dhejo e ndërmarjes për ta pranuar328.
Është shumë interesante të vëmë në dukje se Gjykata329 shprehet se disa prejinformacioneve të kërkuara nga Komisioni kanë shkelur të drejtat e ankuesit pasi dukekërkuar zbulimin e "detajeve të çdo metode, që bëri të mundur arritjen e objektivitantikonkurrues.......Komisioni u përpoq të marrë nga aplikuesit një vërtetim tëpjesëmarrjes në një marrëveshje që kufizon ose kontrollon prodhimin e njësive osendarjen e tregjeve”. Komisioni gjithashtu nuk mund t’u kërkojë palëve se sa takimekanë pasur me konkurrentët e tyre dhe a e kanë shkelur apo jo nenin 101 TFBE.
Megjithatë, është e mundur marrja e informacionit të dokumentuar lidhur memarrëveshjen, ose informacion faktik, si për shembull informacion mbi faktin qëndërmarrjet kanë qenë të pranishme në mbledhje të caktuara330. Gjykata ështëshprehur se kërkesa për informacione nga ana e Komisionit përbën një shkelje të tëdrejtës për t’u mos vetë - fajësuar331.
Gjykata e Drejtësisë gjithashtu mbron privatësinë e komunikimeve midisndërmarrjeve dhe avokatëve të tyre.
Në lidhje me verifikimet, rregullorja në nenin 20 përcakton se në mënyrë që tëkryejë detyrat e caktuara me këtë Rregullore, Komisioni duhet të bëjë të gjithaverifikimet e nevojshme të ndërmarrjeve dhe shoqatave të ndërmarrjeve. Zyrtarët dhepersonat e tjerë shoqërues të autorizuar nga Komisioni për kryerjen e inspektimitmund të hyjnë në çdo objekt, tokë dhe në mjetet e transportit të ndërmarrjeve dheshoqatave të ndërmarrjeve për të shqyrtuar librat dhe regjistrimet e tjera të lidhura mebiznesin, pavarësisht nga mënyra sesi ata janë ruajtur, për të marrë në çdo formë kopjetë ekstrakteve nga librat ose regjistrimeve, për të shqyrtuar librat apo regjistrimet përperiudhën e nevojshme për inspektim, për të kërkuar ndonjë përfaqësues apo anëtar tëstafit të ndërmarrjes ose shoqatës së ndërmarrjeve për të dhënë shpjegime faktesh apodokumentash që kanë të bëjnë me objektin dhe qëllimin e inspektimit si dhe për tëregjistruar përgjigjet.
Pas informacionit të mbledhur Komisioni lëshon një deklaratë mbikundërshtimet dhe fton palët për të parë provat lidhur me akuzën. Palët gëzojnë tëdrejtën që t’u garantohet e drejta për të mbrojtur veten.
326Çështja C-36/92 P SEP kundër Komisionit, 1994, Përmbledhje I-1911.327Për shembull, Pre-Insulated Pipe Cartel, 1999, Fletore zyrtare L24/1 dhe Zinc Phosphate, 2003,Fletore zyrtare L153/1.328 Shiko çështja C-407/04 P Dalmine SpA kundër Komisionit, 2007, Përmbledhje I-835.329 Shiko çështja 374/87 Orkem kundër Komisionit, 1989, Përmbledhje 3283.330 Austrian Banks [2002] Fletore zyrtare L56/1.331 Shiko për shembull çështja T-112/98 Mannesmannröhren-Werke AG kundër Komisionit, 2001,Përmbledhje II-729.
113
Para se të marrë vendimin Komisioni do t’i japë ndërmarrjeve ose grupimeve tëndërmarrjeve, të cilat janë objekt i proçedurave të kryera nga Komisioni, mundësinëqë të dëgjohen në lidhje me çështjet për të cilat Komisioni ka patur vërejtje.Komisioni e bazon vendimin e tij edhe në kundërshtimet e palëve të interesuara.
Të drejtat e mbrojtjes për palët e interesuara, do të respektohen plotësisht nëlidhje me proçedurën. Një parim kyç i BE-së është "barazia e armëve" dhe në zbatimtë këtij parimi pala e akuzuar për një shkelje ka të drejtë të shqyrtojë dosjen e saj332 nëmënyrë që të ketë mundësinë të mbrohet.
Në lidhje me marrjen e vendimit, Komisioni ose Autoriteti i Konkurrencës qëshqyrton çështjen mund:
1) Të ndalojë praktikën antikonkurruese;2) Të vendosë masa konservative të kufizuara në kohë në rastet kur ekziston
rreziku i një dëmi të rëndë dhe të parikuperueshëm për konkurrencën;3) Të vendosë të miratojë një vendim angazhimi, pa vendosur gjobë. Në këtë
rast palët marrin përsipër angazhimin për të zgjidhur problemet mbicënimin e konkurrencës të ngritura nga ana e komisionit, zakonisht brendanjë periudhe të caktuar. Vetëm në rast të shkeljes së këtij angazhimi, atamund të gjobiten;
4) Të vendosë gjoba.Palët mund të ankohen kundër vendimeve të Komisionit para Gjykatës.Sipas Direktivës 2014/104 të BE-së, viktimat e karteleve apo të cënimeve të
konkurrencës mund të kompensohen për dëmet e shkaktuara.Duhet vënë në dukje se në lidhje me proçedurën mbi abuzimin me pozitën
dominuese autoritetet garante kanë të njëjtat fuqi në hetim siç u përmend më lart nëlidhje me nenin 101333.
Politika e gjobave.
Komisioni sanksionon ndërmarrjen që shkel ligjin e konkurrencës. Gjobat nukduhet të kalojnë masen prej 1% të xhiros totale të ndërmarrjes referuar vitit financiarpararendës në fazën e hetimeve, në rastet kur ndërmarrjet: a) i japin informacione tëpasakta, devijuese apo jashtë afatit Autoritetit apo Komisionit; b) paraqesin në mënyrëtë paplotë, gjatë verifikimeve, libra apo dokumenta të tjerë apo refuzojnë të lejojnëverifikimet etj334.
Gjobat që shoqërojnë vendimin përfundimtar nuk duhet të kalojnë masën prej10% të xhiros totale të ndërmarrjes referuar vitit financiar pararendës. Praktikaantikonkuruese mund të jetë kryer me qëllim apo për arsye neglizhence. I njëjtisanksion aplikohet dhe në rastet kur palët nuk zbatojnë një vendim që vendos masakonservative apo kur nuk respektojnë angazhimet e detyrueshme të përcaktuarapërmes një vendimi.
Në lidhje me politikën e gjobave nga ana e Komisionit, duhet të pohojmë se nëfillim gjobat kanë qenë mjaft të ulta, por janë rritur gradualisht. Kështu, në vitin 1980,Komisioni deklaroi se gjobat do të rriteshin dhe kjo rritje do të operonte si një mjetpër të frenuar ndërmarrjet nga kryerja e veprimeve antikonkuruese335 dhe më pas në
332Çështja T-30/91 Solvay SA kundër Komisionit, 1995, Përmbledhje II-1775.333 Shikon faqen zyrtare të Komisionit Evropian.334 Për një sqarim të plotë shiko nenin 23 të Rregullores.335Pioneer, 1980, Fletore zyrtare L60/21; U konfirmua në çështjet e bashkuara 100/80–103/80 Musiquediffusion française dhe të tjerë kundër Komisionit, 1983, Përmbledhje 1825.
114
vitin 1991, Komisioni bëri të ditur se në disa raste do të zbatojë sanksionin më tërëndë: 10 % të xhiros së ndërmarrjes336.
Janë kartelet ato që sanksionohen më ashpër. Midis vitit 2004 dhe janar 2009,gjobat e vendosura nga Komisioni për shkelje të nenit 101 TFBE kanë arritur vlerënmbi 8.5 miliardë €337 dhe gjoba më e lartë e vendosur deri më sot (1.383.896.000€)është vendosur në vitin 2008 në një rast ku ndërmarrjet kishin marrë pjesë në njëkartel në një treg makinash338.
Megjithatë, Komisioni është kritikuar shpesh për vendosjen e gjobave arbitrare.Neni 23 (3) i Rregullores 1/2003 parashikon: "gjoba duhet të jetë në proporcion meshkeljen".
Gjykata e Përgjithshme u shpreh se “Komisioni ka një masë diskrecioni nëvendosjen e gjobës339, por ndërmarrja ka të drejtë të informohet në mënyrë të detajuarpër llogaritjen e masës së gjobës të vendosur në rastin në fjalë340". Në përgjigje tëthirrjeve për transparencë, Komisioni ka miratuar udhëzime mbi metodat përpërcaktimin e gjobave341. Udhëzimi është reflektuar tek praktikat e Komisionit342, tëcilat kanë për qëllim parandalimin e karteleve në treg përmes vendosjes së gjobave tërënda.
Udhëzimi tregon se Komisioni do të përcaktojë masën e gjobës, e cila përshtatetsipas rrethanave rënduese apo lehtësuese. Shuma e gjobës përcaktohet duke iureferuar vlerës së shitjes së mallrave për të cilat është kryer shkelja duke pasurparasysh edhe rëndësinë e shkeljes. Për shkeljet shumë të rënda ( si fiksimi i çmimitdhe ndarja e tregut) shuma bazë do të jetë deri në 30 % e vlerës së shitjes. Sipasudhëzimeve të vitit 2006, kjo shifër shumëzohet më pas me numrin e viteve gjatë tëcilave ndërmarrja ka shkelur rregullat e konkurrencës343.
Në Bashkimin Evropian ekziston dhe një politikë lehtësimi nga gjobat, në bazëtë së cilës ndërmarrja e parë që informon Komisionin për ekzistencën e një praktikeanti – konkurruese, në të cilën ajo është anëtare, përfiton imunitet nga gjoba në rastetkur informacioni i dhënë i lejon Komisionit të kryejë një inspektim në lidhje me njëshkelje të Nenit 101. Nëse një ndërmarrje bashkëpunon me Komisionin apoAutoritetin gjatë hetimit duke siguruar prova të rëndësishme që ndihmojnëKomisionin për këtë rast ajo mund të përfitojë zvogëlim të gjobës në masën 20-50%.Politika e reduktimit të gjobës për ata që bashkëpunojnë me Komisionin344 ka përqëllim t’u japë anëtarëve të një karteli shtysë për të bashkëpunuar me Komisionin.
336Komisioni Evropian, Raporti i 21-të mbi politikën e konkurrencës.337Shiko http://ec.europa.eu/competition/cartels/statistics/statistics.pdf (para ankimit të palëve gjobaishte €8,860,794,200 dhe pas apelit u zvogëlua në €8,639,338,200).338 Komunikim shtypi IP 08/1685, 12 November 2008.339 Çështja T-150/89 Martinelli kundër Komisionit, 1995, Përmbledhje II-1165.340Çështja T-148/89 Tréfi lunion SA kundër Komisionit, 1995, Përmbledhje II-1063.341Udhëzimi mbi mënyrat e vendosjes së gjobave të vendosura në zbatim të nenit 23(2)(a) tëRregullores 1/2003 [2006] Fletore zyrtare C210/2.342 Shiko Manzini P., European Antitrust in Search of the Perfect Fine, 2008.343Udhëzimi, par. 19.344Komunikim mbi imunitetin nga gjobat dhe uljen e gjobave në rastin e karteleve. [2006] Fletorezyrtare C298/17. Për komente mbi drafte më të hershme të këtij dokumenti shiko Arp J. dhe Swaak C.,A Tempting Offer: Immunity from Fines for Cartel Conduct under the European Commission’s NewLeniency Notice ( 2003 ) Përmbledhje 9; Levy N., dhe O’Donoghue R., The EU Leniency ProgrammeComes of Age ( 2004 ) 27.
115
4.5. Rrjeti evropian i konkurrencës.
Rregullorja e Këshilllit nr. 1/2003 për zbatimin e rregullave të konkurrencës tëpërcaktuara në nenet 81 dhe 82 të Traktatit krijon një sistem kompetencash paralele,në të cilën Komisioni dhe autoritetet garante të konkurrencës të Shteteve Anëtaremund të zbatojnë nenin 101 dhe 102 të TFBE-së.
Komisioni dhe autoritetet garante të konkurrencës të Shteteve Anëtare sëbashku formojnë një rrjet të autoriteteve publike që quhet “rrjeti evropian ikonkurrencës”.
Rregullorja ofron një kornizë në të cilën realizohet bashkëpunimi ndërmjetAutoritetit Europian të Konkurrencës për rastet për të cilat zbatohen nenet 101 dhe102 të Traktatit dhe është bazë për krijimin dhe ruajtjen e një kulture të përbashkët nefushën e konkurrencës në Evropë.
Ky rrjet përbën një nga aspektet më të rëndësishme të legjislacionit të ri tëBashkimit dhe pikë referimi në përcaktimin e fushave të bashkëpunimit dhe parimet efunksionimit të rrjetit.
Gjithashtu është nxjerrë dhe një njoftim i posaçëm i Komisionit përbashkëpunim në kuadër të Rrjetit të Autoriteteve të Konkurrencës345
Bashkëpunimi brenda rrjetit krijon dy lloj marrëdhëniesh: marrëdhënie të tipitvertikal (autoritete garante - Komisioni) dhe horizontal (mes autoriteteve garante tështeteve të ndryshme anëtare). Bashkëpunimet duhet të kryhen në kushte barazie,respekti dhe solidariteti.
Ky rrjet mbledh dhe transmeton informacion mbi proçedurat për zbatimin eneneve 101 dhe 102 të Traktatit. Ky informacion shërben kryesisht për të zbuluarmundësinë e ekzistencës së proçedurave të shumta (të ndërmarra nga Autoritete tëndryshme) si dhe siguron që Autoriteti i konkurrencës që ka trajtuar rastin në fjalë tëjetë Autoriteti në pozitën më të mirë për ta trajtuar atë.
Si është mënyra e kalimit të këtij informacioni? Janë autoritetet kombëtare tëkonkurrencës që informojnë me shkrim Komisionin para ose menjëherë pas fillimit tëmasës së parë zyrtare hetimore. Informacioni i dërguar Komisionit mund të vihet nëdispozicion edhe të autoriteteve të konkurrencës të Shteteve të tjera Anëtare. EdheKomisioni ka pranuar një detyrim të njëjtë informacioni ndaj autoriteteve kombëtaretë konkurrencës në bazë të Nenit 11, paragrafi 2, të Rregullores së Këshillit.
Rregulli është që nëse ka nisur proçedurën Komisioni, atëherë kompetencatmbeten të këtij të fundit. Ndërsa nëse ka nisur proçedurën një Autoritet Kombëtar, sirregull ky do të vazhdojë, përveç rastit kur ai konsideron se nuk është "në pozicionin epërshtatshëm" për të vendosur ose kur merr dijeni se në bazë të informacionit tëshkëmbyer, ka një tjetër autoritet që konsiderohet "në pozicionin e përshtatshëm". Nëraste të tilla ka një rindarje të kompetencave. Në këtë kuadër, vihet re sesa irëndësishëm është informimi në kohë i të gjitha proçedurave të nisura nga Autoritetetapo Komisioni. Ky lloj bashkëpunimi edhe pse e rëndon nga njëra anë pozitën eKomisionit, pasi ai do të njoftohet për çdo proçedurë me interes komunitar, nga anatjetër bëhet e domosdoshme pasi siguron një zbatim më të mirë të politikës sëkonkurrencës në Bashkimin Evropian.
345 Komunikim i Komisionit mbi bashkëpunimin brenda Rrjetit Evropian të konkurrencës 27.04.2004,Fletore zyrtare 2004, C 101/03.
116
Kompetenca për të trajtuar rastin varet nga territori në të cilin prodhohen pasojate shkeljes; 2) aftësia e Autoritetit për t'i dhënë fund shkeljes346dhe 3) aftësia për tëmbledhur prova347.
Informacionet shkëmbehen dhe përdoren në rrjet si mjet prove. Ky shkëmbimështë një parakusht thelbësor për përcaktimin e autoritetit kompetent dhe trajtimin erasteve në mënyrë efektive dhe efikase.
Rrjeti nuk mjaftohet tek kalimi i informacioneve, por siguron ndihmë. Në çfarësensi? Përmes tre mënyrave: 1) nga zyrtarët e Autoritetit kombëtar të Konkurrencëspër agjentët e Komisionit gjatë seancave dhe inspektimeve të kryera nga Komisioni;2) përmes kryerjes së inspektimeve nga Autoriteti Kombëtar për llogari të Komisionit;dhe 3) përmes ndihmës reciproke ndërmjet autoriteteve kombëtare të konkurrencës.
Më tej duhet të nënvizojmë se Rregullorja parashikon që Autoritetet kurvendosin mbi praktikat antikonkuruese nuk mund të shprehen në kundërshtim mevendimin e adoptuar nga Komisioni në lidhje me të njëjtën marrëveshje apo praktikëdhe kjo me qëllim për të shmangur konfliktet dhe për të siguruar sigurinë dheuniformitetin në zbatimin e rregullave komunitare të konkurrencës.
Vihet re një përparësi e Komisionit lidhur me vendimmarrjen. Në thelb, kjorregullore kërkon që decentralizimi i të drejtës së konkurrencës të prodhojë të njëjtatpasoja si më parë, në sensin që vendimet e marra nga Autoritetet do të jenë si të ishinmarrë nga Komisioni. Dhe në këtë drejtim parashikohet dhe një sistem monitorimi.
Duhet specifikuar që vendimet e Komisionit nuk janë burime të së drejtës.Dispozita e mësipërme i referohet vetëm atyre rasteve në të cilat vendimet eAutoriteteve nga njëra anë dhe të Komisionit nga tjetra rrotullohen mbi të njëjtënçështje dhe jo edhe për raste dhe situata të ngjashme.
Nga njëra anë Komisioni vazhdon të mbajë një rol superioriteti në lidhje mefunksionin e vendimmarrjes, nga ana tjetër, vihet re se autoritetet e konkurrencës porrisin rolin e tyre në krahasim me të kaluarën348.
4.6. Proçedurat për kontrollin e përqendrimeve në hapësirën Evropiane.
Në hapësirën e BE-së proçedurat për kontrollin e përqëndrimeve gjenden nëRregulloren e Këshillit nr. 139 të vitit 2004349. Rregullorja e përqendrimeveparashikon një proçedurë kontrolli mjaft të komplikuar. Sistemi bëhet i dyfishtë nëvarësi të operacionit. Parashikohet një proçedurë normale ose proçedurë e thjeshtuar.Eshtë për t’u theksuar që kur flitet për përmirësime në këtë fushë, ato ndjekin logjikëne lehtësimit të detyrimeve që rrjedhin nga afatet, hetimi dhe nga dhënia e dënimit.
Për vlerësimin e përqendrimeve Komisioni mban parasysh nevojën për tëmbrojtur dhe zhvilluar konkurrencën efektive në tregun e brendshëm, duke pasurparasysh strukturën e të gjitha tregjeve të interesuara dhe konkurrencën aktuale osepotenciale të ndërmarrjeve që veprojnë brenda ose jashtë hapësirës së BE-së350.
346 Po aty.347 Po aty.348 D’Alberti M., La rete Europea delle Autorita” di concorrenza,http://www.learlab.it/Relazioni/D'Alberti.pdf349 Rregullorja, cituar.350 Sipas nenit 2 të Rregullores.
117
Proçedura normale.
Nëse arrihet pragu i parashikuar në nenin 1 të rregullores nr.139/2004,ndërmarrjet duhet patjetër të njoftojnë paraprakisht për operacionin e përqendrimit qëplanifikojnë të zhvillojnë. Njoftimi mund të bëhet që në momentin e hartimit të njëprojekti të thjeshtë dhe në këtë rast kemi të bëjmë me një projekt – përqëndrim, i cililejohet nëse palët i dëshmojnë Komisionit se në mirbesim duan të lidhin njëmarrëveshje, e cila mund të krijojë një përqëndrim me dimensione komunitare si dhenë rastin e një oferte publike kur palët kanë shpallur publikisht qëllimin e tyre për t’ubërë pjesë e ofertës në rastet kur mund të krijohet si pasojë e pjesëmarrjes në ofertënjë përqëndrim me dimensione komunitare351.
Neni 4 i rregullores përcakton se përqëndrimet duhen njoftuar para realizimit tëtyre dhe pas lidhjes së marrëveshjes, komunikimit të ofertës të shitjes, apo tëshkëmbimit apo të përfitimit të një pjesëmarrjeje në kontroll. Pra Komisioni duhet tëketë mundësinë që të ushtrojë një kontroll ex ante mbi përqëndrimin, pra para se ai tërealizohet. Njoftimi në kohë është shumë i rëndësishëm, sepse në mungesë të tijhumbet sensi i ekzistencës së proçedurës së kontrollit të përqëndrimeve që është iruajtjes së konkurrencës efektive në treg. Nëqoftëse përqëndrimi realizohet dhe është ipapajtueshëm më tregun e brendshëm atëherë ai prodhon pasoja antikonkuruese nëtreg. Pra nuk mbahet dhe nuk zhvillohet dot në këtë rast konkurrenca në treg. Ështëkjo arsyeja pse në mungesë të njoftimit në kohë, Komisioni mund t’i penalizojë rëndëndërmarrjet (me 10% të xhiros) siç përcaktohet nga neni 14 i rregullores.
Për ta shmangur këtë, shpeshherë ndërmarrjet vendosin kontakte jozyrtare meKomisionin shumë kohë më përpara, gjë që u mundëson atyre në planin praktik tëmarrin vesh nëse proçedura do të jetë normale apo e thjeshtuar. Njoftimi dërgohetduke përdorur Formularin CO dhe ka efekt të dyfishtë.
Nga njëra anë ai i detyron ndërmarrjet e përfshira që të pezullojnë operacioninnë pritje të vendimit, përveç rasteve të përjashtimeve të parashikuara në nenin 7 dhenga ana tjetër ai hap proçedurën e cila për shkak të karakterit të saj pezullues, duhet tëjetë e shpejtë ose të paktën të respektojë një afat shumë strikt. Proçedura normaleështë e përbërë nga dy faza352:
Faza I: faza e shqyrtimit paraprak zgjat në parim 25 ditë. Komisioni e nisshqyrtimin sapo merr dijeni për njoftimin e bërë. Gjatë kësaj faze Komisioni publikonprojektin e parashikuar (emrat e palëve, natyrën e operacionit, sektorët ekonomikë tëpërfshirë) dhe fton palët e interesuara që të paraqesin vërejtjet e tyre353.
Si përfundim Komisioni:1) Mund të vendosë që përqëndrimi në fjalë nuk hyn në fushën e zbatimit të
rregullores. Në këtë rast proçedura mbyllet me këtë fazë;2) Mund të shpallë pajtueshmërinë e rastit me rregulloren për shkak se
vlerësohet që operacioni i përqendrimit nuk krijon dyshime serioze lidhurme pajtueshmërinë me tregun e brendshëm. Në këtë rast proçedurambyllet me këtë fazë.
3) Vendimi i Komisionit mund t’u vendosë ndërmarrjeve kushte apodetyrime që kanë për qëllim të sigurojnë Komisionin se ndërmarrjet do tëpërmbushin detyrimin e tyre që mos të krijojnë një përqëndrim jo tëpajtueshëm me tregun e brendshëm;
351 Paragrafi i dytë i nenit 4 të Rregullores.352 Shiko Nourissat, C., E drejta e biznesit e Bashkimit Evropian, cituar, fq.353-355.353 Neni 4, pika 3. Komisioni kujdeset që mos të publikohen sekrete të ndërmarrjeve të lidhura meveprimtarinë e tyre ekonomike.
118
4) Komisioni mund të vendosë hapjen e hetimit të thelluar nëse përqëndrimikrijon dyshime serioze që nuk është i pajtueshëm me tregun e brendshëm.
Në rast papajtueshmërie të konstatuar në Fazën I, vijohet me Fazën II: kontrollii thelluar. Kjo fazë mund të zgjasë deri në 90 ditë. Në këtë fazë Komisioni shqyrtoninformacione që i janë komunikuar, të dhëna që mund të kërkojë, zhvillon seancadëgjimore dhe konsultime me palë të treta që mund të preken nga ky përqendrim.Komisioni drejtpërdrejt ose nëpërmjet autoriteteve të shteteve anëtare, mund të kryejëçdo verifikim të konsideruar të nevojshëm, me kusht që të respektohen të drejtat endërmarrjeve të interesuara. Në fund të kësaj faze, vendimi që mund të jepet është:
1) I papajtueshmërisë me tregun e brendshëm, vendim ndaj të cilit mund tëbëhet rekurs për anullim sipas rregullave të së drejtës në këtë fushë që dotë thotë se palët e treta duhet të provojnë që kanë cilësinë dhe interesin përtë bërë rekurs kundër vendimit.
2) I pajtueshmërisë me tregun e brendshëm. Vendimi i Komisionit mund t’uvendosë ndërmarrjeve kushte apo detyrime që kanë për qëllim të sigurojnëKomisionin se ndërmarrjet do të përmbushin detyrimin e tyre që mos tëkrijojnë një përqëndrim jo të pajtueshëm me tregun e brendshëm.
Proçedura e thjeshtuar e kontrollit të përqendrimeve.
Për të lehtësuar mekanizmin e kontrollit, Komisioni në korrik të vitit 2000hartoi një proçedurë të thjeshtuar kontrolli, e cila në formën më aktuale paraqitet nëKomunikimin e Komisionit në lidhje me një proçedurë të thjeshtuar për trajtimin edisa operacioneve përqendrimi në zbatim të rregullores KE nr.139/2004354.
Kjo proçedurë zbatohet mbi disa kategori të caktuara operacioneshpërqendrimi355:
Për ndërmarrjet e përbashkëta me xhiro dhe/ose me shumën e aktivitetevetë transferuara nën 100 milionë euro, ose kur vlera totale e aktiveve tëceduara është më e ulët se kjo shumë;
Nëse asnjëra nga ndërmarrjet e përfshira në përqendrim nuk ushtronaktivitet tregtar në të njëjtin treg produktesh dhe/ose të njëjtin treggjeografik apo një treg produktesh që gjendet para ose prapa një treguproduktesh, në të cilin operon njëra nga palët e tjera të përqendrimit;
Nëse ndërmarrjet e përfshira ushtrojnë aktivitete tregtare në të njëjtin tregproduktesh të njëjtë dhe/ose në të njëjtin treg gjeografik, kur pjesa e treguttë zotëruar nuk e arrin pragun prej 15% - marrëdhënie horizontale, oserangun prej 25% - marrëdhënie vertikale;
Nëse një ndërmarrje synon të marrë kontrollin ekskluziv të njëndërmarrjeje të cilën e kontrollon tashmë së bashku me palët e tjera.
Në rast se shfaqet një nga këto raste, atëherë Komisionit i dërgohet një njoftimjo i detajuar, i cili më pas publikohet në Fletoren Zyrtare të BE me shënimin se ky rastpërqendrimi mund të përfitojë nga një proçedurë e thjeshtuar. Afati për të dhënë njëvendim është në këtë rast 1 muaj dhe në rast se Komisioni konstaton papajtueshmëri,atëherë ai mund t’i kthehet proçedurës normale të përbërë nga Fazat I dhe II.
354 Botuar në Fletoren Zyrtare të BE-së, 5.03.2005.355 Përshtatur nga: Nourissat, C., E drejta e biznesit e Bashkimit Evropian, cituar, fq.355-356.
119
4.7. Vlerësimi substancial i përqendrimeve.
Për të vlerësuar pajtueshmërinë e përqendrimit me tregun e brendshëm nëkuadër të Rregullores së Përqendrimeve, sipas nenit 2 (par.2 dhe par.3), Komisioniduhet të bëjë një analizë nëse përqendrimi “do ta pengonte konkurrencën efektive, nëtregun e brendshëm ose në një pjesë substanciale të tij, në veçanti si rezultat i krijimitose forcimit të një pozite dominuese”.356
Testi thelbësor.
Testi “thelbësor” dallon nga testi i “dominancës” që ekzistonte në Rregulloren ePërqendrimeve të vitit 1989. Testi thelbësor synon të sigurojë që efektet jo tëkoordinuara të një përqendrimi në një treg oligopolist të mund të kapen.
Nocioni i pozitës dominuese përfshin dhe pozitën dominuese kolektive, dukepërfshirë në këtë mënyrë edhe bashkimet/përqendrimet në tregje oligopoliste të cilatshkakojnë “efekte të koordinuara”.
Gjithashtu, nëse përqendrimi përmban edhe krijimin e një sipërmarrjejebashkëpunuese joint venture, Komisioni duhet të përcaktojë nëse është i pajtueshëmme parashikimet në nenin 101 TFBE.357
Testi thelbësor në ndryshim nga testi i dominancës që zhvillohej nën rregullorene vitit 1989, nuk insiston që dominanca është e nevojshme ose e mjaftueshme për tëvlerësuar që një përqendrim dëmton konkurrencën. Një argument për këtë është qëtesti i vjetër nuk i kapte të gjitha rastet që vlenin të shqyrtoheshin.
Kjo është e lidhur me atë që një përqendrim mund të ketë efekte serioze mbikonkurrencën edhe në rast mungese të dominancës në treg. Nëse për shembull palëtqë do të përqendrohen, shesin produkte zëvendësues të njëri-tjetrit, atëherë ata parapërqendrimit i vendosin njëri-tjetrit kufizime të rëndësishme përmes konkurrencës.Nëse njëra nga kompanitë para përqendrimit ngren çmimin, atëherë konsumatorët dotë blejnë produktin tjetër.
Në rastin që këto kompani shkrihen me njëra-tjetrën, atëherë ato mund të ngrenëçmimin dhe konsumatorët nuk do të kenë ku të drejtohen. Ndaj për të krijuar këtë llojpushteti mbi tregun nuk ka nevojë që përqendrimi të ketë krijuar dominancë të njëkompanie të vetme. Duke qenë se testi i vjetër e bënte dominancën një kërkesë tënevojshme, ai nuk ofronte bazë ligjore për të sfiduar përqendrimet anti-konkurruesemes kompanive që prodhojnë produkte zëvendësuese të njëri-tjetrit. Kjo bënte që tëekzistonte një boshllëk, i cili mund të adresohej nga testi thelbësor.358
Cilat pritej të ishin benefitet e testit thelbësor?
Riformulimi i testit shërbeu për të sfiduar bindjen se për të ndaluar njëpërqendrim duhej të dëshmohej që do të krijohej një pozitë dominuese në treg. Metestin e ri vihet rëndësi e posaçme tek efektet e plota që përqendrimi do të shkaktojënë ekuilibrin në treg. Për këtë shfrytëzohet teoria e oligopolit sipas së cilës secila ngakompanitë në treg do të caktojë çmimin duke parë sesi veprojnë të tjerat. Në rastin e
356 Slaughter and May. The EU Merger Regulation. An overview of the European merger control rules,mars 2012. fq. 23.357 Përshtatur nga: Slaughter and May. The EU Merger Regulation. An overview of the Europeanmerger control rules, cituar, fq.23-24. Shiko për sa më lart, nenin 2, pika 4 e Rregullores, cituar.358 Përshtatur nga: Röller, L. H. dhe De la Mano M.,. The Impact of the New Substantive Test inEuropean Merger Control. European Commission. 22 janar 2006, fq.7. www.ec.europa.eu.
120
një përqendrimi, kompania e përqendruar edhe në rast se të tjerat nuk do tëndryshojnë çmimin, do të ngrejë çmimin nga ana e vet duke e parë këtë veprim sifitimprurës.
Niveli i ngritjes së çmimit do të varet nga një tërësi faktorësh që përfshijnë:numrin e kompanive në treg, eficiencën relative, elasticitetin e kërkesës,zëvendësueshmërinë e produkteve, etj. Implikimi i kësaj qasjeje ekonomike është qëefekti i përqendrimit mbi kompanitë ndikon edhe më tej se ç’mund të duket në pamjetë parë. Konkurrentët që nuk marrin pjesë në përqendrim do të reagojnë pas realizimittë tij dhe do të rrisin çmimet e tyre, duke mbërritur në një ekuilibër të ri. Kompanitënë këtë mënyrë, duke konkurruar me çmime, do të bëjnë që efekti i ekuilibritpërfundimtar të tejkalojë efektin direkt të përqendrimit.359
Testi i ri fokusohet në ndryshimet që përqendrimi shkakton mbi mjedisinkonkurrues, duke matur direkt delta - nivelin e ndryshimit në dinamikën ekonkurrencës të ndikuar nga një përqendrim, ndërkohë që kërkesa e dominancës nëtestin e vjetër maste sesa konkurrencë ka mbetur në kundërshtim me atë që duhet: sakonkurrencë ka humbur? Duke eliminuar dominancën si një kusht i nevojshëm, testifokusohet në mënyrë më direkte mbi pyetjen kryesore ekonomike të ngritur nëkuadrin e një përqendrimi e pikërisht: a mund të ndodhë që do të pakësohetkonkurrenca?360
4.8. Ndarja e rasteve mes Komisionit dhe Shteteve Anëtare.
Një temë me rëndësi në kuadër të rregullores së përqendrimeve është ajo endarjes së rasteve për shqyrtim mes Komisionit dhe Shteteve Anëtare.
Kur transaksioni krijon një përqendrim me përmasa europiane, në parim duhettë njoftohet tek Komisioni i cili ka juridiksion eksluziv për të hetuar, pa pasurmundësi Autoritetet Kombëtare të Konkurrencës që të aplikojnë rregullat e tyre tëkontrollit.
Për shkak të European Economic Area Agreement, juridiksioni ekskluziv iKomisionit përtej shteteve anëtare të BE zgjerohet edhe në tre vende të tjera anëtare tëEFTA, siç janë: Islanda, Lihtenshtejni dhe Norvegjia.
Ndërkohë Autoritetet Kombëtare të Konkurrencës janë në parim kompetente përtë hetuar rastet e përqendrimeve që nuk kanë dimension komunitar, pa pasurKomisioni juridiksion për të hetuar këto raste.
Kjo ndarje e thjeshtë e juridiksionit shoqërohet me përjashtime. Vlen tëdallohen:
Rialokimi para-njoftim i juridiksionit: Në 2004 u prezantuan proçedura tëcilat lejojnë mundësinë e rasteve që të alokohen me iniciativën e palëve(siç parashikohet në nenet 4(4) dhe 4(5) për proçedurat e referimeve).
Rialokimi pas-njoftim i juridiksionit: Rregullorja e Përqendrimeve kagjithashtu proçedura të cilat lejojnë që rastet e njoftuara të referohen nga
359 Përshtatur nga: Röller, L. H. dhe De la Mano M.,. The Impact of the New Substantive Test inEuropean Merger Control. European Commission, cituar, fq. 9-10.360 Röller, L. H. dhe De la Mano M.,. The Impact of the New Substantive Test in European MergerControl, cituar, fq.11-12.
121
Komisioni tek Autoritetet Kombëtare të Konkurrencës dhe anasjelltas. Përkëto proçedura referencë gjendet në nenet 9 dhe 22.361
4.9. Rishikimi gjyqësor.
Ndërkohë që Komisioni ka të drejtën të shqyrtojë e të marrë vendime lidhur mepajtueshmërinë e përqendrimeve të planifikuara me kuadrin ligjor të BE-së, janëGjykatat e Bashkimit institucionet tek të cilat mund të kërkohet rishikimi iligjshmërisë të të gjitha vendimeve të Komisionit.
Kjo gjë fillon në Gjykatën e Përgjithshme të BE-së362 (ish-Gjykata e Shkallës sëParë) e cila ka pushtetin që të rishikojë ligjshmërinë e të gjitha vendimeve tëKomisionit, duke përfshirë dhe vendimet që merren në zbatim të Rregullores sëPërqendrimeve. Apelimi i vendimeve të Gjykatës së Përgjithshme mund të bëhet nëGjykatën e Drejtësisë nga palët e interesuara që të përqendrohen, por edhe nga palë tëtreta, të përfshira direkt dhe në mënyrë individuale.
Prezantimi i rekursit pranë Gjykatës së Përgjithshme nuk pezullon zbatimin evendimit, por palët mund të dërgojnë një kërkese tek Gjykata e Përgjithshme dukekërkuar që kjo e fundit të shprehet me një vendim të ndërmjetëm që pezullon zbatimine vendimit të Komisionit. Gjykata e Përgjithshme ka gjithashtu juridiksion për tërishikuar vendime që caktojnë pagesë gjobash dhe, kur është e përshtatshme, ajomund të rrisë, të pakësojë ose të ndalojë një sanksion të tillë.
Apelimi i vendimit të Gjykatës së Përgjithshme në Gjykatën e Drejtësisë mundtë bëhet vetëm bazuar për arsyet e parashikuara në ligj. Mundësitë e vetme për apeljanë: mungesa e kompetencës së Gjykatës së Përgjithshme, shkelja e proçedurave tëGjykatës së Përgjithshme ose thyerja e ligjit të BE.363
4.10. Rezultatet e punës për vlerësimin e përqendrimeve të planifikuara në vite.
Një studim interesant i vitit 2014 bën një vlerësim empirik për suksesin ereformës së vitit 2004 në Rregulloren e Përqendrimeve, duke krijuar një databazë prej368 rastesh përqendrimi të kontrolluara nga Komisioni mes viteve 1990 dhe 2008 qëpërfshin edhe përqendrimet më të debatuara. Studiuesit në punën e tyre kanëmbledhur informacion të gjerësishëm mbi përqendrimet, vendimet e marra dhekompanitë e përfshira – qofshin këto palë që synojnë të përqendrohen ose konkurrentëkryesorë të tyre – për të parë sesi kontrolli i përqendrimeve në BE ndikon në sjelljendhe performancën e kompanisë. Legjislacioni i BE shqyrtohet në katër përmasakryesore, të cilat studiuesit i konsiderojnë me rëndësi për implementimin e politikëssë konkurrencës: (1) parashikueshmëria e vendimit, (2) mospërputhjet në vendime, (3)ndikimi mbi sjelljen në bursë dhe fitimet e lindura aty, (4) trembja 364:
361 Përshtatur nga: Slaughter and May. The EU Merger Regulation. An overview of the Europeanmerger control rules, mars 2012. fq.9.362 Emërtimi ndryshon me Traktatin e Lisbonës.363 Përshtatur nga: Slaughter and May. The EU Merger Regulation. An overview of the Europeanmerger control rules, mars 2012, cituar. fq.30.364 Përshtatur nga: Duso, Tomaso dhe Klaus Gugler, Florian Szücs. European Merger Policy Reform.26.01.2014, cituar.
122
1. Parashikueshmëria e vendimit (Transparency and predictability):Studiuesit janë të interesuar të njohin nivelin në të cilin kompanitë mundtë parashikojnë rezultatin e një hetimi dhe kjo përbën transparencë nëproçedurën e kontrollit të përqendrimeve për pjesëmarrësit në treg.Një proçes vendimmarrjeje transparent është vendimtar për vendime tëdrejta si dhe një përbërës i rëndësishëm për të patur siguri ligjore. Për këtëarsye studiuesit hetojnë sesa mirë rezultatet e hetimit nga ana eKomisionit mund të parashikohen paraprakisht (ex ante) duke përdorurinformacione të bëra publike.Rezultatet e këtij vlerësimi tregojnë për shembull që ndërhyrjet duket sejanë më pak të mundshme kur janë kompani amerikane të përfshira nëpërqendrim dhe më të mundshme kur ka përqendrime konglomerate.
2. Mospërputhja në vendime (Discrepancies in decisions): Studiuesitgjithashtu hetojnë frekuencën dhe përcaktuesit e mospërputhjeve mesvlerësimit që Komisioni dhe bursa i bëjnë një përqendrimi. Studiuesitkanë përdorur një skemë oligopoli që i lejon që të masin impaktinkonkurrues të një përqendrimi duke kontrolluar efektet që ka mbi fitimet ekonkurrentëve.Intuita është që një përqendrim që redukton mirëqënien e konsumatorëve,shkon në të mirë të rivalëve, ndërkohë që një përqendrim pro-konkurrencës i dëmton ato.Rezultate: për shembull përqendrimet pro-konkurrencës që përfshijnëkompani amerikane ose që janë mbikufitare në llojin e tyre ka më shumëshumë mundësi që të marrin vendim pozitiv.
3. Ndikimi mbi sjelljen në bursë dhe fitimet e lindura aty (Rent reversion):Studiuesit më tej investigojnë aftësinë e vendimeve të ndryshme për tëshpërndarë fitime antikonkurruese. Nëse tregjet financiare janë eficiente,atëherë reagimi i bursës për njoftimin e një përqendrimi duhet të reflektojëfitimet e ardhshme të pritura që do të vijnë si pasojë e përqendrimit. Këtofitime mund të vijnë ose nga efiçenca të pritura ose nga një rritje e priturnë fuqinë e tregut. Një regjim efiçent për konkurrencën duhet të jetë nëgjendje të bëjë dallim mes të dy mundësive dhe të marrë masa për tëvepruar kundër fitimeve të lidhura me pushtetin e shtuar të kompanisë sëpërqendruar në treg.
4. Trembja (Deterrence effects): Studiuesit adresojnë edhe një temë për tëcilën nuk ka shumë kërkim shkencor: në çfarë mase ekzistenca dhe sjella eautoritetit antitrust i nxit firmat të sillen në përputhje me rregullat epropozuara të sjelljes në treg?
Për periudhën e para-reformës, studiuesit gjejnë që ndalimet e përqendrimevepakësojnë në mënyrë të dukshme probabilitetin që përqendrimet të jenë anti-konkurrencë, ndërkohë që nuk ndikojnë negativisht tek përqendrimet pro-konkurrencë(pra ato që nuk e dëmtojnë konkurrencën). Pra pengimet (prohibitions) duket se kanëefekt të mirë trembjeje pa parandaluar në të njëjtën kohë përqendrimet e dëshiruaranga ana sociale.
Pas reformës studiuesit vërejnë shumë pak ndalime për analiza statistikore.Duke parë rastet që janë tërhequr (pra përqendrime të tërhequra) gjatë fazës së in-depth investigation, efekti i trembjes mund të quhet i pranishëm.
Vlerësimi i përgjithshëm është ai një pamjeje optimiste të impaktit që reforma evitit 2004 ka patur mbi Rregulloren e Përqendrimeve të BE. Ndonëse mbetet hapësirë
123
për përmirësim në aspekte të ndryshme, reforma duket se ka qenë e suksesshme pasi eka afruar të drejtën evropiane të konkurrencës me parimet ekonomike.
Ndërkohë statistikat mbi zhvillimin dhe mbylljen me vendime të proçeduravepër shqyrtimin e përqendrimeve në vite, tregojnë për një rritje të numrit të rasteve tëshqyrtuara e për të cilat është marrë vendim në periudhën 2005 – 2011 krahasuar me1990 – 2004.
Komisioni Europian ka bllokuar mjaft raste që kanë tërhequr vëmendjen endërmarrjeve në treg, ekspertëve të fushës, politikës dhe mediave. Më poshtë do tëparaqiten raste konkrete të ndalimit të përqendrimeve dhe reagimeve që mund të kenëshkaktuar ato.
4.11. Proçedurat e ndihmave shtetërore.
Proçedurat për ndihmat shtetërore janë të rregulluara në mënyrë të detajuar nëTraktatin për funksionimin e Bashkimit Evropian.
Neni 108 përcakton se Komisioni, në bashkëpunim me Shtetet Anëtare, i mbannë shqyrtim të vazhdueshëm të gjitha sistemet e ndihmës që ekzistojnë në këto Shtete.Ai u propozon këtyre të fundit masat e duhura që janë të nevojshme për zhvilliminprogresiv ose funksionimin e tregut të brendshëm.
Nëse, pasi u jep njoftim palëve në fjalë për të paraqitur komentet e tyre,Komisioni konstaton se ndihma e dhënë nga një Shtet ose nëpërmjet burimeveshtetërore nuk është e pajtueshme me tregun e brendshëm, duke pasur parasysh nenin107 ose se një ndihmë e tillë është shpërdoruar, ai vendos që Shteti në fjalë ta ndalojëose ta ndryshojë këtë ndihmë brenda një afati të vendosur nga Komisioni. Nëse Shtetinë fjalë nuk e zbaton këtë vendim brenda afatit të përcaktuar, Komisioni ose Shtetet etjera të interesuara, duke iu shmangur urdhërimeve të neneve 258 dhe 259, mund taparaqesin çështjen përpara Gjykatës së Drejtësisë të Bashkimit Europian. Me kërkesëtë një Shteti Anëtar, Këshilli, me unanimitet, mund të vendosë që ndihma që jep oseka si qëllim të japë ky Shtet të konsiderohet si e pajtueshme me tregun e brendshëm,duke iu shmangur urdhërimeve të nenit 107 ose të rregulloreve të parashikuara nënenin 109, nëse një vendim i tillë justifikohet me rrethana të jashtëzakonshme. Nëselidhur me ndihmën në fjalë, Komisioni ka filluar më parë proçedurën e parashikuar nënënparagrafin e parë të këtij paragrafi, fakti që Shteti i interesuar i ka paraqiturkërkesë Këshillit sjell për pasojë pezullimin e procedurës gjersa të jetë shprehurKëshilli. Por, nëse Këshilli nuk shprehet brenda tre muajve pas paraqitjes së kërkesësnë fjalë, Komisioni jep vendimin e tij për çështjen.
Komisioni informohet në kohë të mjaftueshme, për t’i dhënë mundësi tëparaqesë komentet e tij për çdo plan që ka të bëjë me dhënien ose ndryshimin e njëndihme. Nëse gjykon se një plan i tillë nuk pajtohet me tregun e brendshëm, sipasnenit 107, Komisioni fillon pa vonesë proçedurën e parashikuar në paragrafin
Shteti Anëtar në fjalë nuk i zbaton masat e propozuara gjersa nga kjo proçedurëtë ketë dalë një vendim përfundimtar.
Komisioni mund të miratojë rregullore në lidhje me kategoritë e ndihmësshtetërore për të cilat Këshilli, në zbatim të nenit 109, ka vendosur se mund tëpërjashtohen nga procedura e parashikuar në paragrafin 3 të këtij neni.
Ndërsa neni 109 përcakton se Këshilli, me propozim të Komisionit dhe paskonsultimit me Parlamentin Europian, mund të miratojë rregulloret e duhura përzbatimin e neneve 107 dhe 108 dhe, në veçanti, mund të caktojë kushtet e zbatimit tënenit 108(3) dhe kategoritë e ndihmës të përjashtuara nga kjo proçedurë.
124
Në zbatim të dispozitës së mësipërme Këshilli ka ndërhyrë duke miratuar njërregullore e cila gjen zbatim për ndihmat shtetërore në të gjithë sektorët. Kjorregullore përbën një domosdoshmëri me qëllim zbatimin efikas të proçedurave tëpërcaktuara në nenin 108. Ekzistenca e saj rrit trasparencën dhe sigurinë e sëdrejtës365.
Kjo rregullore i njeh Komisionit kompetencën specifike për të vendosur mbipajtueshmërinë e ndihmave shtetërore me tregun e brendshëm. Më tej është miratuaredhe një Rregullore tjetër e cila ka natyrë teknike dhe i referohet ekzekutimit tëRregullores nr.659/1999366.
Rregullorja e përmendur më lart është pasuar nga një komunikim për njënjoftim të thjeshtuar të ndihmës shtetërore.
Proçedura e thjeshtuar për ndihmat shtetërore.
Bazuar në komunikimin e lartpërmendur, Komisioni, në bashkëpunim tëngushtë më shtetin anëtar të interesuar, kërkon të thjeshtojë proçedurën dhe tëekzaminojë në një kohë të shkurtër disa lloj ndihmash për të cilat Komisioni duhetvetëm të verifikojë që masa është konform normave dhe praktikave ekzistuese367.
Në komunikim specifikohet se nga eksperienca e Komisionit Evropian ka dalënë pah se ekzistojnë disa lloj ndihmash që normalisht deklarohen të pajtueshme metregun e brendshëm pasi nuk krijojnë dyshime që mund të shtrembërojnëkonkurrencën në treg. Këto lloj ndihmash përshkruhen në Komunikim.
Kategoria e parë: masa që bëjnë pjesë në seksionet “Vlerësimi standard iorientimeve apo i disiplinave në fuqi”. Në këto raste proçedura e thjeshtuar do tëzbatohet vetëm kur Komisioni në përfundim të fazës së para – njoftimit do të ketëverifikuar respektimin e të gjitha kritereve thelbësore dhe proçedurale. Pra, faza eparanjoftimit konfermon që masa e njoftuar, në një ekzaminim të parë, përmbushkushtet e detajuara në lidhje me llojet e përfituesve, kostot e pranuara, intensitetin endihmave, llojin e ndihmës etj.
Në kategorinë e dytë bëjnë pjesë masat korresponduese me praktikënvendimmarrëse të konsoliduar të Komisionit.
Në kategorinë e tretë përfshihen: zgjatja apo zgjerimi i regjimeve të ndihmësekzistuese368.
Hapi i parë në proçedurë është e ashtuquajtura faza e para-njoftimit. Të gjithashtetet anëtare janë të ftuar të paraqesin një projekt-njoftimi të planeve të tyre përmasat e ndihmës shtetërore. Shteti duhet të plotësojë një modul njoftimi që përmbanskeda informacioni plotësuese bazuar në nenin 2 të Rregullores nr. 794/2004369.
Komisioni do t’i shqyrtojë ato dhe brenda dy javësh do t’i kthejë përgjigjeShteteve Anëtare. Nëpërmjet telekonferences, email-it dhe ndoshta edhe takimeve dotë analizohet nëse rasti kualifikohet prima facie për një proçedure të thjeshtuar370.Pesë ditë pas kontaktit të fundit në këtë fazë para - njoftimi, Komisioni do t’i
365 Rregullore e Këshillit nr. 659/1999, dt.22.03.1999 mbi mënyrat e zbatimit të nenit 93 të Traktatit tëKomunitetit Evropian. Fletore zyrtare L 83/1, dt. 27.03.1999.366 Rregullore nr. 794/2004, dt. 21.04.2004 mbi dispozitat e ekzekutimit të Rregullores nr.659/1999,fletore zyrtare L 140/1, dt. 30.04.2004.367 Neni 1, Komunikim i Komisionit në lidhje me një proçedurë ekzaminimi të thjeshtuar për disa llojndihmash shtetërore, Fletore zyrtare C 136/03, dt. 16.6.2009.368 Referoju Rregullores nr.659/1999 për specifikimin e ndihmave ekzistuese.369 Rregullore nr. 794/2004, dt. 21.04.2004 mbi dispozitat e ekzekutimit të Rregullores nr.659/1999,cituar.370 Pika 16 e Komunikimit, cituar.
125
komunikojë shtetit anëtar nëse një proçedurë e thjeshtuar mund të ndiqet apo rastikonkret duhet të kalojë në proçedurë normale.371
Në qoftë se Komisioni ka informuar Shtetin Anëtar që një proçedurë ethjeshtuar mund të ndiqet, atëherë jo më vonë se dy muaj Shteti Anëtar duhet tëparaqesë në Komision njoftimin zyrtar. Ky njoftim mund të bazohet në informacionine dërguar në fazën e para-njoftimit.
Komisioni do të publikojë një përmbledhje të njoftimit, duke përfshirë njëparalajmërim se masa mund të kalojë nëpër proçedurën e thjeshtuar dhe t’i kërkojëpalëve të interesuara komentet brenda dhjetë ditëve pune.
Nëse komentet tregojnë se çështja është më komplekse sesa ishte menduarfillimisht dhe për këtë arsye nuk i plotëson kushtet për proçedurë të thjeshtuar, atëherëmasa do të kalojë në proçedurë normale.
Nëse nga njoftimi dhe komentet, nuk ka arsye për të kaluar në proçedurënormale, do të vazhdojë proçedura e thjeshtuar.
Nëse Komisioni është i bindur se masa nuk përbën ndihmë apo se ndihma nëfjalë është në përputhje me tregun e brendshëm, një formë e shkurtër vendimi do tëlëshohet mundësisht brenda 20 ditëve punë.372 Vendimi do të publikohet në formë tëpërmbledhur në Fletore zyrtare373 si dhe në faqen e internetit të Komisionit.374
Proçedura normale e njoftimit.
Nëse rasti është shumë i ndërlikuar për proçedura të thjeshtuar, proçeduranormale do të ndiqet.
Rregullat proçedurale detyrojnë të gjithë dhënësit e ndihmës për të njoftuarpranë Komisionit Evropian planet e tyre të ndihmës. Proçedura e ndjekur nga zyravaret nga karakteristikat e planit të ndihmës së njoftuar.
Komisioni pas marrjes së njoftimit, i jep konfirmimin e tij shtetit njoftues. Nënjoftim palët duhet të specifikojnë të gjitha informacionet që mund të ndihmojnëKomisionin që të arrijë në një përfundim sa më të saktë.
Pas njoftimit, pason një proçedurë e ndarë në dy faza. Faza e parë përbëhet nganjë ekzaminim paraprak i njoftimit nga ana e Komisionit.
Në këtë fazë përfundon me marrjen e një vendimi brenda dy muajve. Periudhady muaj do të fillojë vetëm pas marrjes së njoftimit të plotë. Njoftimi konsiderohet itillë nëse Komisioni, brenda afatit dy - mujor, nuk kërkon ndonjë informacion tëmëtejshëm. Kur kërkohet informacion, Komisioni i vendos Shtetit Anëtar një afat përt'iu përgjigjur kërkesës dhe nëse përgjigjia nuk vjen në kohë, ai do t’i dërgojë njëkujtesë Shtetit. Komisioni nuk ka asnjë detyrim të konsultohet me Shtetet Anëtare,përfituesit e ndihmës ose ndonjë palë tjetër të interesuar gjatë hetimeve paraprake.375
Ai duhet të shqyrtojë faktet e sjella në vëmendje të tij.376
Vendimi i Komisionit në përfundim të fazës së parë mund të marrë tre forma.Në formën e parë Komisioni konstaton se gjendet para një mase që nuk përbën“ndihmë shtetërore”.
371 Pika 22 e Komunikimit, cituar.372 Komunikimi, pika 21, cituar.373 Komunikimi, pika 23, cituar.374 Për shembuj të ndryshëm, shih regjistrin e ndihmës shtetërorehttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/index.cfm?fuseaction=dsp_sa_by_date~~HEAD=dobj375 Psh Vendim i Gjykatës së drejtësisë, Regjistruar më Rastet 91/83 dhe 127/83 Heineken BrouwerijenBV v. Inspecteur der Vennootschapsbelasting ( Heineken ), 1984, Përmbledhje 3435, pika. 22.376 Shih vendimin e Gjykatës së Drejtësisë, çështja C - 204 / 97, Portugali kundër Komisionit, 2001,Përmbledhje I- 3175.
126
Në formën e dytë, pas ekzaminimit paraprak, Komisioni gjykon se nukekzistojnë dyshime mbi pajtueshmërinë me tregun e brendshëm dhe për këtë arsye edeklaron ndihmën të pajtueshme me tregun e brendshëm.
Ndërsa në formën e tretë, pas ekzaminimit paraprak, Komisioni gjykon seekzistojnë dyshime mbi pajtueshmërinë me tregun e brendshëm dhe për këtë arsyevendos të nisë proçedurën e një hetimi formal.
Në rast se brenda periudhës dy-mujore Komisioni nuk arrin në një formëvendimi, atëherë do të konsiderohet që Komisioni e ka miratuar ndihmën në fjalë.
Nëse Komisioni fillon një proçedurë hetimi formal, një vendim përfundimtarduhet të merret brenda 18 muajve nga nisja e proçedurës.377
Në fillim të proçedurës të hetimit formal dhe me publikimin e vendimit përfillimin e saj, Komisioni i kërkon Shtetit Anëtar dhe palëve të interesuara të shprehinkomentet e tyre brenda një afati dy – mujor.
Termi "palë e interesuar" në këtë drejtim do të kuptohet si “çdo shtet anëtar dheçdo person, ndërmarrje ose shoqatë e ndërmarrjeve interesat e të cilëve mund tëpreken nga dhënia e ndihmës, në veçanti përfituesit të ndihmës”.
Ankuesi në vetvete nuk do të konsiderohet si palë e interesuar, por do të provojëinteresin e tij legjitim në lidhje me vlerësimin e ndihmës, për shembull mbrojtjen epozitës së tij konkurruese në treg. Megjithatë, roli i palëve të interesuara është ikufizuar. Palët e interesuara kryesisht shërbejnë si burime informacioni përKomisionin dhe në përgjithësi, proçedura e hetimit është vetëm mes Komisionit dheShtetit Anëtar dhe mund të rezultojë në një vendim të drejtuar vetëm për atë ShtetAnëtar. Duke qenë i adresuari i vendimit, Shteti Anëtar do të ketë të drejta të caktuaratë mbrojtjes, ndër të cilat më e rëndësishmja është e drejta për t'u dëgjuar.
Në bazë të praktikës gjyqësore të Gjykatave të Bashkimit, Komisioni është idetyruar të nisë proçedurën e hetimit formal kur ka dyshime në lidhje mepërputhshmërinë e një ndihme, ose kur ai përjeton vështirësi në përcaktimin epërputhshmërisë së një ndihme. Hapja e proçedurës mundëson palët e treta tëinteresuara për të dhënë komentet e tyre. Kështu, Komisioni nuk ka të drejtë tëvazhdojë një dialog bilateral në kohë të pacaktuar me Shtetin Anëtar, duke përjashtuarmundësinë për palët e treta për ndërhyrje.378
Komisioni nuk mund të refuzojë të fillojë proçedurën formale hetimore duke umbështetur mbi rrethana të tjera, të tilla si interesat e palëve të treta, konsiderata tëekonomisë së proçedurës ose çfarëdo baze tjetër komoditeti administrativ ose politik.Qëllimi i hetimit formal është realizimi i një ekzaminimi të plotë të çështjes dukeeksploruar çështjet e dyshimta të lidhura me ndihmën në fjalë si dhe duke dëgjuarpikëpamjet e palëve të interesuara.
Proçedura e hetimit formal përfundon me një vendim i cili edhe në këtë rastmund të marrë tre forma.
Në formën e parë Komisioni mund të miratojë një vendim pozitiv përmes të cilitdeklaron se masa nuk përbën ndihmë shtetërore.
Në formën e dytë Komisioni mund të miratojë sërish një vendim pozitiv përmestë cilit deklaron se ndihma shtetërore është në përputhje me tregun e brendshëm. Nëkëtë rast vendim mund të jetë i kushtëzuar, dhe t’i imponojë Shtetit anëtar zbatimin e
377 Rregullorja e Këshillit 659/1999 që përcakton rregulla të hollësishme për zbatimin e nenit 93 tëTraktatit të KE-së, 1999, Fletore zyrtare L 83 / 1, neni 7 ( 6).378 Rregullorja e Komisionit (EC) Nr 794/2004 e 21 prillit 2004 për zbatimin e Rregullores së Këshillit(KE) Nr 659/1999 që përcakton rregulla të hollësishme për zbatimin e nenit 93 të Traktatit të KE,Fletore zyrtare L 140, 2004/04/30, fq. 1-134
127
kushteve të caktuara në mënyrë që masa të rezultojë në përputhje me tregun ebrendshëm.
Në formën e tretë Komisioni mund të miratojë një vendim negativ përmes tëcilit deklaron se masa është e papajtueshme me tregun e brendshëm dhe si e tillë ajonuk mund të vihet në zbatim.379
Komisioni mund të revokojë vendimin e tij në rastin kur zbulon seinformacionet mbi të cilat është bazuar vendimi kanë qenë të pasakta. Në këtë rast ainis një proçedurë hetimi formal380.
Në rast se ndihma nuk është njoftuar në Komision, atëherë Komisioni, nëmomentin që merr dijeni në mënyra të tjera, do të ndërmarrë të njëjtat hapa të njëproçedure njoftimi.
Abuzimi me ndihmat shtetërore.
Me termin ndihma të paligjshme do të kuptohen të gjitha ato ndihma të cilatjanë dhënë në mënyrë të paligjshme, në mungesë të një vendimi nga ana e Komisionitqë i deklaron ato të pajtueshme me tregun e brendshëm381.
Për ndihmën e paligjshme Komisioni mund të marrë një vendim të ndërmjetëmpërmes të cilit i urdhëron Shtetit anëtar që të pezullojë dhënien e ndihmës deri nëmomentin që Komisioni të shqyrtojë rastin në fjalë duke deklaruar pajtueshmërinë metregun e brendshëm. Gjithashtu Shtetit anëtar mund t’i urdhërohet përmes një vendimitë Komisionit që Shteti të rekuperojë përkohësisht të gjitha ndihmat e dhëna nëmënyrë të paligjshme, deri në momentin që Komisioni të shqyrtojë rastin në fjalëduke deklaruar pajtueshmërinë me tregun e brendshëm.
Shtetit Anëtar i kërkohet t’i japë Komisionit të gjithë dokumentacionin,informatat dhe të dhënat që janë të nevojshme për t’i mundësuar këtij të fundit tëvlerësojë ndihmën.
Kur Shteti Anëtar pretendon se masa e paligjshme është e mbuluar nga njëskeme ekzistuese, por nuk e furnizon Komisionin me informacion të mjaftueshëm përtë verifikuar pretendimin, Komisioni duhet të lëshojë një urdhër të informacionit përvendosjen e masës së ligjshmërisë: ekzistues apo i paligjshëm.382
Në rastet e ndihmave të paligjshme nis faza e parë e proçedurës normale e cilapërfundon me tre format e vendimeve të analizuara më lart.
Kur Komisioni konstaton se një masë e ndihmës nuk është e përputhshme metregun e brendshëm atëherë Komisioni do të vendosë se ndihma nuk mund të jepet osenë rast se ndihma tashmë është dhënë Shteti Anëtar duhet të marrë të gjitha masat enevojshme për të rekuperuar atë.383
Zbatimi i vendimit të Komisionit do të bëhet në përputhje me ligjin dheproçedurat kombëtare në Shtetin Anëtar dhënës të ndihmës.
379 Rregullorja e Këshillit 659/1999 që përcakton rregulla të hollësishme për zbatimin e nenit 93 tëTraktatit të KE-së, 1999, Fletore zyrtare L83 / 1, neni 7.380 Komunikimi, neni 9, cituar.381 Të gjitha ndihmat të dhëna në shkelje të nenit 108 (3).382 Para Rregullores së Proçedurës ky lloj urdhri është përmendur si urdhër Boussac 301/87 C-; 14shkurt 1990.383 Rregullorja e Këshillit 659/1999 që përcakton rregulla të hollësishme për zbatimin e nenit 93 tëTraktati i KE, 1999, Fletore zyrtare L83 / 1 Art.14 (1).
128
Kompetenca e gjykatave kombëtare.
Komisioni ka kompetencë ekskluzive mbi vendimin nëse ndihma është nëpërputhje me tregun e brendshëm ose jo384. Gjykatat kombëtare kanë detyrimin tëzbatojnë rregullat e ndihmës shtetërore. Përmes zbatimit të këtyre rregullave ato mundtë përcaktojnë nëse një masë përbën ndihmë dhe nëse ajo duhet të ishte njoftuar. Kurekzistojnë dyshime për kualifikimin e ndihmës shtetërore, gjykatat kombëtare mundtë kërkojnë një mendim të Komisionit ose të kërkojnë një vendim paraprak ngaGjykata Europiane e Drejtësisë, sipas proçedurës së parashikuar në nenin 267 tëTraktatit mbi funksionimin e Bashkimit Evropian385.
Gjykatat kombëtare gjithashtu, mund të urdhërojnë me mjete juridike (a)ndalimin e dhënies së ndihmës së paligjshme, (b) kthimin e ndihmës së paligjshme(pavarësisht nga përputhshmëria), (c) rekuperimin e interesit të paligjshmërisë, (d)dëmet për konkurrentët dhe palët e tjera të treta dhe (e) vendosjen e masave tëpërkohshme kundër ndihmës së paligjshme.386
Megjithatë gjykatat kombëtare nuk mund të vendosin për çështjen epërputhshmërisë.
4.12. Zhvillime të politikës së konkurrencës në vitin 2015.
Evropa ka sfidat e saj dhe politika e konkurrencës luan një rol të rëndësishëm nëadresimin e këtyre sfidave387. Veprimtaritë e realizuara në vitin 2015 në sektorin ekonkurrencës kanë kontribuar dukshëm në realizimin e një sërë prioritetesh kryesorepolitike të Komisionit Evropian të tilla si promuovimi i punësimit, rritja dheinvestimet, krijimi i një tregu të vetëm dixhital si dhe i një Bashkimi të energjisë.
Politika e konkurrencës në BE është fokusuar gjatë vitit 2015 kryesisht në disaprioritete. I pari ndër to identifikohet me nevojën për të nxitur inovacionin dheinvestimet në të gjithë hapësirën evropiane.
Në prani të një ekonomie që po del pak nga pak nga kriza ekonomike, nevojitetqë vëmendja të rikthehet tek investimet në sektorë strategjikë si kërkimi, zhvillimi dheinovacioni. Komisioni Evropian njeh që e ardhmja e Evropës duhet të bazohet mbirisitë dhe politika e konkurrencës mund të kontribuojë për këtë qëllim, duke krijuarnjë mjedis që nxit investimet dhe risitë.
Plani i investimeve për Europën388 ka nisur në nëntor të vitit 2014 me qëlliminpër të nxitur investimet. Një përbërës i rëndësishëm i këtij plani është Fondi Evropiani Investimeve strategjike389, i cili ka nisur të funksionojë në fund të vitit 2015. Mendihmën e Bankës Evropiane të Investimeve ky fond siguron financime dukemobilizuar një sërë investimesh strategjike të cilat tregu nuk ka qenë në gjendje për t’ifinancuar vetë. Ky plan mobilizon investime private. Nuk bëhet fjalë për ndihma
384 Për shembuj shiko vendimet e Gjykatës së drejtësisë çështja C - 354/90 Federation Nationale duCommerce Exterieur des Produits Alimentaires kundër Francës. Përmbledhje 1991.385 Vendimet e Gjykatës së drejtësisë çështja C -39 / 94, SFEI / La Poste, 1996. Përmbledhje I -3547/3592, pika 49.386 Njoftim i Komisionit për zbatimin e ligjit të ndihmës shtetërore nga ana e gjykatave kombëtare,2009, Fletore zyrtare C 85/1, pika 22.387 Presidenti i Komisionit Evropian, Jean-Claude Juncker, tha në fillim të mandatit të tij se Komisioniqë ai drejton do të fokusohet në sfidat kryesore me të cilat përballet shoqëria dhe ekonomia evropiane.Relacioni i politikës së konkurrencës për vitin 2015.388 Shih http://ec.europa.eu/priorities/jobs-growth-investment/plan/index_ro.htm.389 Shih http://ec.europa.eu/priorities/jobs-growth-and-investment/investment-plan_ro.
129
shtetërore, por të njëjtat projekte mund të përfitojnë nga mbështetja financiare ("bashkëfinancim") nga shtetet anëtare në formën e ndihmave shtetërore.
Për të realizuar prioritetin e mësipërm Komisioni Evropian përmesmodernizimit të ndihmës shtetërore ka adresuar masat e ndihmës drejt rritjesekonomike, punësimit dhe kohezionit social. Kështu normativa e re ndihmon qëfondet publike të mundësojnë mobilizimin e investimeve private në mbështetje tëobjektivave me interes të përbashkët, por gjithmonë pa shtrembëruar konkurrencën.Në këtë drejtim, shërbejnë Rregullorja e përgjithshme e përjashtimeve390, normativapër kërkimin shkencor, zhvillimin dhe inovacionin391, udhëzimet për ndihmënshtetërore për financimin e investimeve të riskut392 si dhe udhëzimet mbi rrezen egjërë393.
Prioriteti i dytë identifikohet me krijimin e një tregu të vetëm dixhital. Ky nukpërbën një objektiv vetëm aktual të Komisionit, por atë e gjejmë të përmendur nëshumë relacione të Komisionit Evropian ndër vite. Dhe kjo dëshmon pro rëndësisë sëkëtij prioriteti.
Të gjithë jemi të vetëdijshëm se jetojmë në një botë ku dixhitalizimi po arrinpërmasa të mëdha, duke u përhapur në aspekte të ndryshme të jetës. Përsa i përketekonomisë, Komisioni pohon se ekonomia digitale përbën një motor kryesor të rritjesekonomike.
Komisioni në maj të vitit 2015 ka miratuar strategjinë për tregun e vetëmdixhital394. Kjo strategji përfshin një grup prej 16 veprimesh të drejtpërdrejta dheështë e ndërtuar në bazë të tre shtyllave: (1) krijimi i një aksesi më të mirë në mallradhe shërbime dixhitale për konsumatorë dhe biznese në të gjithë Europën; (2) krijimi ikushteve të përshtatshme për një zhvillimin e një konkurrence të ndershme përzhvillimin e rrjeteve të reja dixhitale dhe shërbimeve inovative; (3) për tëmaksimizuar potencialin e rritjes së ekonomisë dixhitale.
Siç u përmend më lart, tregjet dixhitale përbëjnë gjithashtu një nga prioritetetkryesore të politikës së konkurrencës. Kjo pasi ekzistenca e tregjeve të hapura dhe tëndershme dixhitale do të stimulojë risitë dhe do të sjellë benefite për konsumatorëtdhe bizneset. Tregu i vetëm dixhital duhet të jetë një vend ku të gjithë aktorët, qofshintë mëdhenj apo të vegjël, mund të krijojnë produkte të reja dhe të konkurrojnë në bazëtë meritës.
Në këtë drejtim edhe instrumentat e politikës së konkurrencës po përshtaten mekarakteristikat e tregut dixhital. Një nga objektivat e rregullave të konkurrencës ështëtë nxisë të gjithë aktorët në këtë sektor që të zhvillohen, qofshin këta fillestare apo nëpozitë dominuese në treg. Qëllimi është për të siguruar që të vihen në dispozicion për
390 Rregullorja (BE) Nr. 651/2014 e Komisionit e datës 17 Qershor 2014 mbi shpalljen e kategorive tëcaktuara të ndihmës në përputhje me tregun e përbashkët, në zbatim të neneve 107 dhe 108 të Traktatit,Fletore zyrtare L 187, 26.06.2014, në dispozicion në http: //eur-lex.europa. I / juridiko-content / EN /TXT / uri = CELEX: 32014R0651391 Komunikimi nga Komisioni, Korniza për ndihmën shtetërore për kërkim, zhvillim dhe inovacion,Fletore zyrtare C 198, 06.27.2014, në dispozicion në http://eur-lex.europa.eu/legal-content/RO/TXT/?uri = CELEX: 52014XC0627 (01)392 Komunikim mbi Udhëzimet e Komisionit për ndihmën shtetërore për të promovuar financimin eriskut të investimeve, Fletore zyrtare C 19, 2014/01/22, në dispozicion në http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/RO/TXT/?uri= CELEX: 52014XC0122 (04).393 Komunikatë nga Komisioni, Udhëzimet për zbatimin e rregullave të BE-së për ndihmën shtetërorepër zhvillimin e shpejtë të rrjeteve broadband, Fletore zyrtare C 25, 2013/01/26, në dispozicion nëhttp://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do uri = OJ: C: 2013: 025: 0001: 0026: EN: PDF394 Një strategji për tregun dixhital të vetëm për Evropën, COM (2015) 192 final, në dispozicion nëhttp: //eur-lex.europa. I / juridiko-content / EN / TXT /? s = CELEX% 3A52015DC0192.
130
konsumatorët evropianë një shumëllojshmëri produktesh dhe si rrjedhim të ketë njësërë mundësish zgjedhjeje.
Komisioni Evropian është aktivizuar gjithashtu të garantojë konkurrencën edhenë sektorin e shpërndarësve televizivë.395 Një sektor tjetër me rëndësi të madhe për nekonsumatorët është sektori i telefonisë të lëvizshme. Edhe në këtë sektor Komisioniështë aktivizuar. Kështu ai ka hapur një hetim të thelluar për një shoqëri në pozitëdominuese e cila furnizon në nivel botëror me “baseband chipset”, pajisje tëdomosdoshme për smartphone, tablet dhe dispozitivë të tjerë. Komisioni po heton nëdy drejtime. Në drejtimin e parë ai po verifikon nëse shoqëria në fjalë ka abuzuar mepozitën e saj dominuese duke nxitur përmes inçentivave financiarë një prodhuesshumë të rëndësishëm të dispozitivëve elektronikë në mënyrë që ky të furnizohejvetëm tek shoqëria në fjalë. Në këtë mënyrë ai i ka mbyllur tregun konkurrentëve tëtij. Në drejtimin tjetër po hetohet nëse shoqëria ka praktikuar apo jo çmime grabitqareme qëllim për të përjashtuar konkurrentët e saj nga tregu.
Komisioni ka hapur gjithashtu edhe një hetim mbi praktikat e Google, pasidyshon se ky i fundit ka abuzuar me pozitën e tij dominuese lidhur me ofrimin eshërbimit android të ofruar në mënyrë eskluzive së bashku me një sërë shërbimesh tëtjera. Komisioni analizon nëse, duke hyrë në marrëveshje anti-konkurruese dhe / oseduke abuzuar me pozitën dominuese, Google ka ndaluar në mënyrë të paligjshmezhvillimin dhe hyrjen në tregun e sistemeve operative celulare, të aplikacioneve dheshërbimeve telefonike konkurrente në territorin ekonomik europian.
Një hetim tjetër në këtë sektor ka të bëjë me Amazon. Në qershor, Komisionihapi një hetim zyrtar në lidhje me disa nga praktikat tregtare të Amazon nëshpërndarjen e librave elektronikë396. Hetimi fokusohet në veçanti në klauzolat qëduket se mbrojnë Amazon nga konkurrenca nga shpërndarësit e tjerë të libraveelektronike, të tilla si klauzolat që i japin të drejtë kompanisë Amazon për t'uinformuar në lidhje me kushte më të favorshme apo alternativat e ofruara ngakonkurrentët e saj dhe / ose të drejtën për të gëzuar kushte të paktën po aq të mira sesa ato të ofruara nga konkurrentët e saj.
Në sektorin e telekomunikimeve Komisioni ka qenë aktiv edhe përmeskontrollit të përqëndrimeve.
Në maj, Komisioni miratoi blerjen e propozuar të Jazztel397 nga kompaniakonkurruese Orange398. Bëhet fjalë për një vendim të kushtëzuar në zbatimin e plotëtë një numri të angazhimeve që sigurojnë konkurrencën efektive në tregjet përkatësenga ndërmarrjet pjesëmarrëse në përqëndrim399.
Komisioni hapi edhe dy hetime të mëtejshme në drejtim të përqëndrimeve nësektorin e telekomunikacionit. Së pari, Komisioni ka analizuar blerjen e propozuar tëshoqërisë Telefonica UK400 nga kompania Hutchison për të vlerësuar nësetransaksioni do të dëmtonte konkurrencën. Komisioni është i shqetësuar sepërqëndrimi në fjalë mund të çojë në çmime më të larta, të zvogëlojë mundësitë për
395 Shiko rastin e përmendur nga Komisioni në Relacionin për Politikën e konkurrencës në vitin 2015.396 Cështja AT.40153. Klauzola e tipit CNF në libra elektronike dhe çështje të lidhura me, shih IP /15/5166 i 11 qershorit 2015, në dispozicion në http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-5166_en.htm.397 Kompani telefonike e regjistruar në Mbretërinë e Bashkuar, por që operon kryesisht në Spanjë.398 Rasti M.7421 - Orange / Jazztel Vendimi i Komisionit i datës 19 maj 2015 në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=2_M_7421.399 Komisioni shprehu shqetësimin se kjo blerje, siç njoftohet në fillim, do të kishte çuar në çmime mëtë larta për shërbimet e aksesit nw internet për konsumatorët në Spanjë.400 Rasti M.7612 - Hutchison 3G UK / Telefónica UK, në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=2_M_7612.
131
zgjedhje dhe të ulë risitë për konsumatorët e shërbimeve të telekomunikacionit celularnë Mbretërinë e Bashkuar. Komisioni ka kryer një hetim të plotë në lidhje me blerjene BASE të Belgjikës401 nga ana e kompanisë Liberty Global për të siguruar qëkonsumatorët në Belgjikë nuk përballen me çmime më të larta dhe me një ofertë tëreduktuar si pasojë e transaksionit të propozuar. Komisioni gjithashtu shqyrtoipropozimin e përqëndrimit mes Telenor dhe bizneseve daneze TeliaSonera402.Komisioni shprehu shqetësimin se përqëndrimi do të kishte krijuar operatorin më tëmadh të rrjetit celular në Danimarkë dhe do të kishte çuar në një strukturë tregu tejettë përqendruar, duke rezultuar në çmime më të larta për konsumatorët dhe stimuj mëtë ulët për investimet. 403
Prioriteti i tretë i politikës së konkurrencës është kontributi në ndërtimin e njëBashkimi Evropian për energjinë e integruar dhe në respekt të klimës.
Në vitin 2015, Komisioni ka filluar zbatimin e prioriteteve kyçe. Në shkurt,Komisioni paraqiti një strategji kuadër për Bashkimin Energjitik e cila përfshin edhenjë politikë mbi ndryshimet klimatike404. Strategjia ka përcaktuar, brenda pesëdimensioneve politike të ndërvarura405, synimet e këtij Bashkimi energjitik, si edhemasat që Komisioni do të marrë për të arritur këto qëllime.
Komisioni pohon në relacion se BE-ja duhet të heqë dorë nga modeli ekonomiki bazuar në lëndët djegëse fosile, i cili varet nga teknologji të vjetruara dhe modelet ebiznesit të tejkaluara. Ajo duhet të tejkalojë sistemin aktual të fragmentuar, tëkarakterizuar nga politikat e pakoordinuara kombëtare, pengesat për hyrjen në tregdhe në zonat e thella të izoluara në drejtim të energjisë. Është gjithashtu thelbësorepërgjegjësia e konsumatorëve duke u ofruar atyre informacionin dhe opsionet për tëzgjedhur.
Pikërisht, duke konsideruar rëndësinë e Bashkimit Energjitik, edhe politika ekonkurrencës është aktivizuar në nxitjen e integrimit të tregjeve të energjisë nëBashkimin Energjitik. Duhet të nënvizohet se përmes një politike të saktë luftohenshtrembërime të mundshme të këtij tregu, që rrjedhin nga sjellja e aktorëve në pozitëdominuese. Kështu, hetimi Antitrust në sjelljen e Gazprom në Evropën Qendrore dheLindore është një shembull domethënës në këtë sens406. Komisioni i ka dërguarkompanisë Gazprom nje komunikim me vërejtje duke deklaruar se është e mundur qëpraktika të caktuara të biznesit të saj mbi tregjet e gazit në Evropën Qendrore dheLindore përbëjnë një abuzimin me pozitën e tij dominuese në këtë treg, duke shkelurnë këtë mënyrë rregullat antitrust të BE-së. Gazi është një produkt thelbësor në jetën eshumicës së përditshme të qytetarëve evropianë dhe nga paraprakisht Komisionitgjykon se ekziston një mundësi që Gazprom të pengojnë konkurrencën në furniziminme gaz në tetë shtete anëtare (Bullgari, Republika Evropën Qendrore dhe Lindore
401 Rasti M.7637 - Liberty Global / BASE Belgium, në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=2_M_7637.402 Rasti M.7419 - TeliaSonera / Telenor / JV, në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=2_M_7419.403 Shiko rastet e analizuara në Relacionin për politikën e konkurrencës për vitin 2015.404 Komunikata e Komisionit e 25 shkurt 2015 Parlamenti Evropian, Këshilli, Komiteti EvropianEkonomik dhe Social, Komiteti i Rajoneve dhe Banka Europiane e Investimeve - Strategjia kuader përEU Politika e ardhshëm të energjisë me ndryshimet klimatike ", COM (2015) 080 final, në dispozicionnë http://eur-lex.europa.eu/legal-content/RO/TXT/?uri=COM:2015:80: FIN.405 Pesë dimensionet politike janë: siguria e energjisë, solidaritetit dhe besimit", "integrim i plotë itregut europian të energjisë", "efiçienca e energjisë për të moderuar kërkesën", "dekarbonizimi iekonomisë" dhe "kërkimi, inovacioni dhe konkurrueshmëria”.406Rasti AT.39816 - furnizimi me gaz në rrjedhën e sipërme në Evropën Qendrore dhe Lindore, shikoniIP / 15/4828, datë 22 prill 2015. Në dispozicion http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4828_rohtm.
132
Çeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Polonia dhe Sllovakia). Gazprom ka njëpozitë dominuese pasi është furnizues i gazit natyror në këto vende, me pjesë tregumbi 50% në shumicën e tyre dhe deri në 100% për disa prej tyre.
Gazprom zbaton një strategji gjithëpërfshirëse për ndarjen e tregjeve të gazit nëEvropën Qendrore dhe Lindore, për shembull, duke reduktuar aftësinë e klientëve tësaj për të rishitur gazin përtej kufijve. Është e mundur që kjo strategji i ka mundësuarGazprom-it të vendosë çmime të padrejta në disa shtete anëtare. Është gjithashtu emundur që Gazprom mund të ketë abuzuar me pozitën e saj duke vënë kushte përfurnizimin me gaz nga tregtarët me shumicë të cilët marrin disa angazhime që nukkanë lidhje me furnizimin me gaz dhe infrastrukturën që lidhet me transportin egazit407.
Për të shoqëruar tranzicionin drejt një ekonomie të gjelbër, një tjetër objektiv irëndësishëm i politikës së konkurrencës është të sigurojë, nga njëra anë, funksionimine duhur të tregjeve dhe, nga ana tjetër, mbështetja e shtetit për zhvillimin e energjisëse rinovueshme dhe të ripërtëritshme të mos krijojnë pabarazi në treg. Kontrolli indihmës shtetërore ndihmon për të krijuar tregjet e lidhura të energjisë, të integruaradhe të sigurta në Evropë, duke vlerësuar masat kombëtare të cilat nevojiten për tësiguruar furnizimin me energji elektrike (të ashtuquajturat "mekanizma për të siguruarkapacitetin").
Prioritet tjetër i politikës së konkurrencës në vitin 2015 ka qenë kontributi përnjë tregu të vetëm të BE-së më të plotë dhe më të drejtë.
Promovimi i integrimit të tregut të vetëm ka qenë dhe mbetet prioritet nëagjendën e Komisionit. Qëllimi i Komisionit është të krijojë mundësi të reja përqytetarët dhe bizneset, duke u lejuar njerëzve, mallrave, shërbimeve dhe kapitalit tëqarkullojnë lirshëm brenda kufijve të një tregu të vetëm. Forcimi i transparencësfiskale dhe sigurimit të detyrimeve tatimore vlen njësoj për të gjithë lojtarët e tregut.Prandaj, lufta e evazionit fiskal dhe mashtrimit tatimor është një nga prioritetetkryesore të Komisionit Junker dhe një nga nismat më të rëndësishme për progresin nëmënyrë të plotë të tregut të vetëm të BE-së.
Në mars, Komisioni njoftoi një paketë në lidhje me transparencen fiskale408,qëllimi i të cilës është të sigurojë që shtetet anëtare të kenë informacionin enevojshëm për të mbrojtur bazën e tyre tatimore dhe për të identifikuar biznesetefektive të cilët përpiqen të shmangin pagesën për pjesën e tyre të taksave. Nëqershor, paketa u pasua nga Plani i Veprimit të Komisionit mbi tatimet e drejta dheefiçente409. Ky plan i veprimit ofron një sëri iniciativash që synojnë luftimin eevazionit fiskal, duke siguruar të ardhura të qëndrueshme dhe fuqizimin e tregut tëpërbashkët për bizneset. Në përgjithësi, këto masa do të përmirësojnë ndjeshëmsistemin e tatimit të korporatave në BE, duke e bërë atë më të drejtë, më efikas dhemë të favorshëm për rritjen ekonomike. Politika e konkurrencës luan një rol kyç nëtrajtimin e kësaj sfide.
Politika e konkurrencës kontribuon në këtë qëllim përmes ndalimit të praktikaveantikonkuruese në treg. Kështu, pas hetimit të plotë të filluar në qershor të vitit 2014,Komisioni arriti në përfundimin se Luksemburgu dhe Holanda kanë dhënë ndihmatatimore në mënyrë selektive (të cilat, në përputhje me rregullat e BE-së për ndihmën
407 Të cilat konsistojnë në praktika lidhëse.408 Shih për më gjatë IP / 15/4610 e 18 marsit 2015 në dispozicion në http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15- 4610_ro.htm.409 Shih për më gjatë IP / 15/5188 të datës 17 qershor 2015, në dispozicion nëhttp://europa.eu/rapid/press-release_IP-15- 5188_ro.htm.
133
shtetërore janë të paligjshme) në favor të Fiat Finance & Trade410 dhe Starbucks411.Në secilin prej këtyre rasteve, me vendim të lëshuar nga autoriteti tatimor kombëtarartificialisht është reduktuar tatimi për t’u paguar nga ndërmarrjet në fjalë412 duke idhënë këtyre ndërmarrjeve një avantazh të padrejtë konkurrues mbi ndërmarrje tëtjera të cilat tatohen në bazë të fitimeve të tyre efektive. Rregullat e BE-së përndihmën shtetërore, kërkojnë kthimin e ndihmës së papajtueshme, për të reduktuarshtrembërimin e konkurrencës të shkaktuar nga ndihmat në fjalë. Në dy vendimet etij, Komisioni prezantoi metodologjinë për llogaritjen e avantazhit të padrejtë qëgëzonin Fiat dhe Starbucks.
Gjithashtu, Komisioni ka hapur dhe një hetim zyrtar në lidhje me trajtimintatimor në Luxembourg të kompanisë McDonald's413. Sipas mendimit paraprak tëKomisionit, është e mundur që një vendim mbi taksat i nxjerrë në Luxembourg të ketëlejuar përjashtim në mënyrë selektive nga dispozitat e legjislacionit kombëtar dheKonventës për shmangien e tatimit të dyfishtë lidhur ndërmjet Luksemburgut dheSHBA, të ndërmarrjes McDonald, një avantazh të cilin nuk e kanë ndërmarrjet e tjeraqë janë në një situatë të krahasueshme.
Komisioni ka shprehur gjithashtu shqetësim në lidhje me vendimet fiskale qëmund të përfshijë elemente të ndihmës shtetërore në raport me Apple në Irlandë414
dhe Amazon në Luksemburg415. Një hetim shtesë të plotë në sistemin e tatimit belgpër fitime të tepërta filloi në shkurt të vitit 2015416. Më 11 janar 2016, Komisionimiratoi një vendim negativ me rikthim të ndihmës dhe arriti në përfundimin seavantazhet e taksave selektive te dhëna nga Belgjika në kuader të sistemit financiar nëfuqi janë të paligjshme sipas rregullave të BE-së për ndihmën shtetërore dhe urdhëroikthimin e tyre417. Paralelisht, Komisioni po kryen hetime të mëtejshme ne praktikën evendimeve fiskale në të gjitha Shtetet Anëtare BE418.
Politika e konkurrencës kontribuon në objektivin e mësipërm edhe përmeszbatimit të njëjtë të rregullave të konkurrencës në të gjitha shtetet anëtare. Në këtëdrejtim, roli i autoriteteve kombëtare të konkurrencës është thelbësor. Kjo sigurohetpërmes rregullores nr.1/2003 të anallizuar në këtë punim. Komunikimi i Komisionitmbi dhjetë vjet të zbatimit të Rregullores nr. 1/2003419 ka identifikuar një numër tëfushave për veprim konkret për të rritur aftësitë në zbatimin e autoriteteve kombëtaretë konkurrencës dhe rritjen e konvergjencës midis sistemeve kombëtare. Në këtë
410 Shiko për më gjatë Vendimin e Komisionit i dt. 21 tetor 2015 në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=3_SA_38375.411 Shiko për më gjatë Vendimin e Komisionit i dt. 21 tetor 2015 në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=3_SA_38374.412 Shiko për më gjatë IP / 15/5880 të datës 21 tetor 2015 në dispozicion nëhttp://europa.eu/rapid/press-release_IP-15- 5880_ro.htm. 15413 Shiko për më gjatë IP / 15/6221, në dispozicion në http://europa.eu/rapid/press -release_IP-15-6221_ro.htm.414 Shiko për më gjatëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=3_SA_38373.415 Shiko për më gjatëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=3_SA_38944.416 Shiko për më gjatë IP / 15/4080, në dispozicion në http://europa.eu/rapid /press-release_IP-15-4080_en.htm.417 Shiko për më gjatë IP / 16/42 të dt.11 janarit 2016, në dispozicion në http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16418 Shiko IP / 14/2742 të dt. 17 dhjetor 2014, në dispozicion në http://europa.eu/rapid/press-release_IP-14- 2742_en.htm. 16419 Shiko për më gjatë: Komunikata e Komisionit dt. 9 korrik 2014 mbi Dhjetë vjet të zbatimit antitrustsipas Rregullores Nr. 1/2003: arritjet dhe perspektivat, COM (2014) 453, në dispozicion në: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/RO/TXT/?uri=CELEX%3A52014DC0453.
134
moment, Komisioni po shqyrton nëse instrumentat në dispozicion të autoritetevekombëtare të konkurrencës mund të përmirësohen. Për këtë qëllim Komisioni ka nisurnjë konsultim të veçantë publik, duke ftuar publikun e gjerë dhe palët e interesuarapër të ndarë përvojat dhe të sigurojnë reagime mbi veprimet e mundshme ligjore qëBE-ja mund të marrë për të përmirësuar më tej mjetet e sigurimit të pajtueshmërisëdhe sanksionet në dispozicion të autoriteteve kombëtare të konkurrencës.
Një tjetër objektiv i politikës së konkurrencës për vitin 2015 ka qenëpromuovimi i një bashkëpunimi të frytshëm ndërkombëtar dhe i një dialogundërinstitucional konstruktiv mbi konkurrencën.
Komisioni dhe, në veçanti, Komisioneri i konkurrencës Margrethe Vestager,është plotësisht i angazhuar për një shkëmbim të hapur dhe konstruktiv në çështjet ekonkurrencës, në nivel globale si dhe me institucionet e tjera të BE-së.
Në 25 vitet e fundit, numri i regjimeve të konkurrencës në botë është rriturndjeshëm, duke shkuar nga rreth 20 në fillim të viteve 1990 në rreth 130 në vitin2015, duke mbuluar 85% të popullsisë së botës. Edhe pse rritja e numrit të agjenciveantitrust është një shenjë e zhvillimit të vazhdueshëm të një kulture të konkurrencësnë mbarë botën, përpjekjet e Komisionit kanë për qëllim dhe sfidat që dalin nga kyzhvillim.
Për këtë qëllim, Komisioni merr pjesë aktivisht në bashkëpuniminndërkombëtar të konkurrencës, si në nivel bilateral dhe në nivel shumëpalësh nëkuader të forumeve në fushen e konkurrencës, të tilla si Komisioni Konkurrencës tëOECD, Konferencës së Kombeve të Bashkuara për Tregtinë dhe Zhvillimin(UNCTAD) dhe Rrjeti Ndërkombëtar i Konkurrencës.
Si bashkë-kryetar i Grupit Punues për bashkimet brenda ICN, Komisioni kandihmuar për të zhvilluar udhëzuesin praktik për bashkëpunim ndërkombëtar nëçështjet e zbatimit në fushën e bashkimeve ekonomike, miratuar në vitin 2015420. Nëtetor, Komisioni dhe Ministria e Tregtisë e Kinës (MOFCOM) kanë nënshkruar njëdokument bashkëpunimi për ekzaminimin e rasteve të përqëndrimeve. Këto udhëzimepraktike do të lejojnë një transparencë më të madhe në lidhje me kohën dhepërmbajtjen e diskutimeve midis Komisionit dhe MOFCOM, duke çuar në realizimine hetimeve më efikase, më koherente dhe më pak kontradiktore në rastet kur njëpërqendrim do duhet të vlerësohet nga të dyja autoritetet. Udhëzimet përfaqësojnë njëelement shtesë të bashkëpunimit ndërmjet BE-së dhe Kinës, i cili plotëson aktivitetete bashkëpunimit teknik që janë duke u zhvilluar në bazë të një programi të veçantë tëbashkëpunimit midis tyre(EUCTP II)421.
Komisioni vazhdon punën për të përfshirë dispozita për konkurrencën dhendihmën shtetërore në negociatat për marrëveshjet e tregtisë së lirë. Në vitin 2015, kapasur progres të rëndësishëm në përfshirjen e dispozitave të konkurrencës nëmarrëveshjet e tregtisë së lirë me Japoninë dhe Vietnamin. Komisioni ka bërë progresedhe në negociatat me Shtetet e Bashkuara mbi një marrëveshje transantlantike përTregtinë dhe Investimet, e cila do të përfshijë një kapitull mbi konkurrencën.
Në vitin 2015, Komisioni ka vazhduar me sukses edhe marrëdhëniet meParlamentin Evropian, veçanërisht me Komisionin për Çështjet Ekonomike dheMonetare.
420 Ky udhëzues praktik ju siguron anëtarëve të rrjetit udhëzime të drejtpërdrejta dhe të bazuara në rastekonkrete se si agjencitë mund të koordinojne kalendarët e tyre, mund të shkëmbejnë informacione dhetë bashkëpunojnë si në thelb ashtu edhe në lidhje me masat korrigjuese për të shmangur mospërputhjet.421 EU China Trade Project II.
135
Ka vijuar gjithashtu edhe përmirësimi më tej i komunikimit ndërmjet Drejtorisëe përgjithshme të Konkurrencës dhe Parlamentit Evropian si dhe midis kësaj drejtoriedhe Komitetit Europian Ekonomik dhe Social dhe Komitetit të Rajoneve.
136
Përfundime
Ky punim zhvillon një analizë të thelluar të politikës së konkurrencës dhepërfundimet në të cilat arrin në lidhje më çështjet e trajtuara janë disa dhe paraqiten simë poshtë.
Kështu, u analizua origjina e politikës moderne të konkurrencës në kontinentinamerikan e cila lindi si një reagim ndaj formimit të trusteve. Ishin formacionetmonopoliste private ato që përfaqësuan armiqtë e deklaruar të kokurrencës së lirë, dheishte kundër tyre që u kundërvunë mbështetësit e parimit për një sipërmarrje të lirë nënjë treg të lirë. Arrihet në përfundimin se objektivi i disiplinave të para ishte mbrojtjae sipërmarrësve të vegjël ndaj industrisë së madhe dhe përqendrimit të pushtetitekonomik në dorën e një subjekti të vetëm.
Më tej u analizua sesi disiplina e konkurrencës në Bashkimin Evropian lindivetëm në vitin 1951. Vonesa ndikohej nga fakti që në hapësirën evropiane nukekzistonte, në fakt, një treg i vetëm europian, por kishte shumë tregje kombëtare.Qëllimi i shteteve evropiane, kryesisht i tri fuqive ekonomike europiane më të mëdhanuk ishte ai që të zhvillonin një treg europian. Ata, në të kundërt, kishin një objektivtë vetëm që ishte arritja e kontrollit të tërë ekonomisë europiane, njëri kundër tjetrit. Uanalizuan zhvillimet e mëtejshme të politikës së konkurrencës dhe lidhja e saj metregun e brendshëm. U evidentua se politika e konkurrencës është një nga elementetesenciale që përbën bazat për krijimin e tregut të brendshëm. Ajo shihet si guri i katërti themelit të kuadrit të politikave ekonomike, së bashku me politikat monetare, fiskaledhe ato tregtare. Në këtë këndvështrim, ajo është një nga elementët thelbësorë qëpërbëjnë themelin për krijimin e tregut të brendshëm. Pa një sistem dhe një institucionpërkatës, i cili të sigurojë që konkurrenca në tregun e përbashkët nuk ështështrembëruar, tregu i brendshëm nuk do të mund të funksiononte.
Arrihet në përfundimin që ne kemi nevojë për një politikë të konkurrencës. Kjoe fundit lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me zbatimin konkret të rregullave tëkonkurrencës me qëllimin që ndërmarrjet të bëjnë konkurrencë midis tyre në mënyrëtë ndershme. Kjo stimulon shpirtin dhe dobishmërinë e ndërmarrjes. Krijon njëzgjedhje më të larmishme për konsumatorët, çmimet ulen duke përmirësuar cilësinë.Këto janë motivet pse Bashkimi Europian ndëshkon sjelljet antikonkurruese.
Më tej arrihet në përfundimin se ekziston një lidhje e ngushtë ndërvarësiendërmjet politikës së konkurrencës dhe politikës tregtare. Komisioni Europian është ivetëdijshëm për këtë raport dhe insiston në nevojën për të ruajtur një politikë tregtaregjërësisht të hapur si një mundësi për një politikë efikase të konkurrencës. Gjithashtuu arrit në përfundimin se një politikë aktive e konkurrencës është e lidhur në mënyrëtë pazgjidhshme me politikën ekonomike. Ajo është një instrument i kësaj politike.
U analizuan kompetencat e Bashkimit Evropian dhe u nënvizua fakti që ky ifundit i ka rezervuar vetes kompetencën eskluzive për të vendosur rregulla tëkonkurrencës, të nevojshme për funksionimin e tregut të brendshëm. Si rrjedhojë edhezbatimi i politikës së konkurrencës bëhet në nivel qëndror të Bashkimit Evropian.Duhet vënë në dukje se nga ana tjetër se fusha e tregut të brendshëm përbën njëkompetencë të ndarë midis Bashkimit dhe Shteteve Anëtare
Në punim u evidentuan disa objektiva të politikës së konkurrencës. Kështu,objektivi i parë është mbrojtja e konkurrencës e kuptuar si mbrojtje e eficiencës sëtregut dhe garantimit të një shpërndarjeje më efikase të burimeve të prodhimit.Objektivi i dytë lidhet me ndihmesën që politika e konkurrencës mund të japë përpërmirësimin e integrimit ekonomik duke përforcuar tregun e brendshëm dhe një
137
objektiv tjetër, dytësor, është “mbrojtja e konkurrentëve”, objektiv ky që kërkon tëmbrojë ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme të cilat rrezikohen nga një përqëndrim itejskajshëm i fuqisë ekonomike në duart e pak ndërrmarrjeve të mëdha.
Arrihet në përfundimin se rregullat e konkurrencës, me formulimin e tyre tëgjërë, përbëjnë mjete të një politike aktive, përmes së cilës Bashkimi kërkon tëinfluencojë hapsirën në të cilën zhvillohet aktiviteti ekonomik, me qëllim që të lejojëarritjen e objektivave të përmendur në artikullin
Lidhur me kreun e dytë u analizua sesi neni 101 zbatohet ndaj çdomarrëveshjeje, qoftë ajo formale apo informale, e shprehur apo e heshtur, horizontaleapo vertikale. Pra marrëveshja nuk ka një formë shfaqjeje të caktuar si elementvlefshmërie të saj. Marrëveshjet mund të jenë vertikale ose horizontale. Marrëveshjetvertikale janë shumë të përhapura, por duket më e komplikuar nga pikëpamja eantitrustit të vendoset nqs këto marrëveshje kanë një efekt apo një objektantikonkurrues. Ato shfaqen si më pak të dëmshme se marrëveshjet horizontale. Nëmarrëdhëniet vertikale, «output»-i i një ndërmarrjeje përbën «input»-in e palës tjetër
Në lidhje me praktikat e lidhura me çmimet u analizua fakti që caktimi i lirë içmimit jo vetëm që është një nga format thelbësore në të cilat konkurrenca shprehet,por është forma më e dukshme dhe më e rëndësishme. Përveç marrëveshjeve qëcaktojnë çmimin dënohet me të njëjtën ashpërsi edhe caktimi i çdo kushti tjetërtregtimi. Arrihet në përfundimin se marrëveshjet sekrete, duke përfshirë ato të për tëcaktuar direkt çmimet, janë ndër shkeljet më të rënda të ligjit të konkurrencës.
Në lidhje me marrëveshje që kufizojnë ose kontrollojnë prodhimin, tregjet,zhvillimin teknik ose investimet u evidentua se gjendemi para një kategoriekufizimesh aksesore në kuadër të marrëveshjeve më komplekse. Këto llojmarrëveshjesh janë pak të përhapura në hapësirën evropiane dhe nuk është epazakontë që marrëveshje të konsideruara kufizuese në kuadër të parashikimit të pikësb, të nenit 101(1) TFBE i lejojnë në të vërtetë ndërmarrjet të arrinë qëllime të cilatjanë të denja për mbrojtje.
Në lidhje me ndarjen e tregjeve ose të burimeve të furnizimit u analizua sesindarja e tregjeve një nga format e marrëveshjeve të përndjekura nga Komisioni meashpërsinë më të madhe, sepse përveç dëmit që i shkakton konkurrencës kjo llojsjelljeje pengon dhe realizimin e një tregu të vetëm të integruar.
Në lidhje me kushtet diskriminuese, u analizua se në hapësirën e Bashkimitrastet e zbatimit të ndalimit janë të rralla. Kjo mund të shpjegohet me arsyen se"kushtet e ndryshme" lidhen pothuajse gjithmonë, në praktikë, me çmimet apo measpekte të tjera tregtare të lidhura me çmimet dhe se kur dy ose më shumë ndërmarrjevihen dakort bashkarisht të zbatojnë kushte të tilla, kjo sjellje e tyre normalisht do tëndalohet, fillimisht si marrëveshje që cakton, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose tëtërthortë, çmimet e blerjes ose të shitjes, apo çdo kusht tjetër tregtimi e më pas përpërmbajtjen diskriminuese.
Arrihet në përfundimin se praktikat do të ndalohen vetëm kur janë rezultat i njëmarrëveshjeje midis dy apo më shumë ndërmarrjeje. Në këtë moment parimi iautonomisë kontraktore do të sakrifikohet për të garantuar konkurrencën dhe tregun elirë.
Në lidhje me praktikat lidhëse, në hapësirën e Bashkimit nuk kemi raste zbatimitë këtyre praktikave. Gjykatësit e BE-se, të shqetësuar për të parandaluar zgjerimin epozitës dominuese të ndërrmarrjes në tregje të tjera, nuk ndalojnë në shqyrtimin efaktit nëse ekzistojnë arsye teknike apo përdorime tregtare që mund të justifikojnëpraktikën lidhëse.
138
U nënvizua se dallimi midis pesë hipotezave të marrëveshjeve të parashikuaranga neni 101 TFBE është në të vërtetë një dallim i domosdoshëm për të vlerësuar nëmënyrë të saktë çdo praktikë, por këtij dallimi nuk i përgjigjet domosdoshmërisht njëndarje e prerë në botën praktike të biznesit: është me të vërtetë e rrallë qëkonkurrentët të vihen dakort vetëm për çmimet e shitjes së produkteve të tyre dhe jopër hapësirat e tyre përkatëse të aktivitetit, ose mbi klientelën që secili prej tyre do tëfurnizojë dhe kështu me rradhë
Në lidhje me përjashtimet nga ndalimi i përcaktuar në nenin 101, u analizua sesigjendemi para një peshoreje ku përfitimet e një marrëveshjeje balancohen nga pasojatkufizuese të saj. Në lidhje me kushtin e parë të përjashtimit - Rritja e efiçencave:kontributi në prodhim, në shpërndarje apo për progresin teknik apo ekonomik kemi dylloj efiçencash: efiçenca të vlerësueshme ekonomikisht dhe rritjet e efiçencave nëterma cilësie.
Në lidhje me kushtin e dytë – kriteri që një shpërndarje e drejtë e përfitimeve t’ushkojë përdoruesve arrihet në përfundimin se mirëqenia e konsumatorit ështëobjektivi themelor i rregullave antitrust të BE-së në lidhje me marrëveshjet dhe natregon distancën e normës së Bashkimit në krahasim me teorinë neoklasike qëkonsideron vetëm ndikimin në mirëqenien e përgjithshme, pa e analizuar fareproblemin e vlerësimit të efekteve rishpërndarëse. Kërkohet që transferimi ipërfitimeve duhet të paktën të kompensojë konsumatorët për çdo efekt negativ aktualapo të mundshëm, që rezulton nga kufizimi i konkurrencës. Që një pjesë e drejtë eproduktit t’i kalojë përdoruesit nuk është e nevojshme që konsumatorët të marrin njëpjesë të secilit produkt, por është e mjaftueshme që përfitimet e realizuara tëkompensojnë efektet negative të cilat rrjedhin nga marrëveshjet kufizuese.
Në lidhje me kushtin e tretë - domosdoshmëria e kufizimeve arrijmë nëpërfundimin se e njëjta kërkesë e domosdoshmërisë rrjedh nga parimi më ipërgjithshëm i proporcionalitetit të së drejtës së Bashkimit që luan një rol themelor nëmotivimet e shumta të vendimeve të jurisprudencës evropiane. Një kufizim është idomosdoshëm në qoftë se mungesa e tij do të eliminojë ose do të zvogëlojë në mënyrëtë konsiderueshme përfitimet që rrjedhin nga marrëveshja ose mungesa e kufizimit dondikojë që të ekzistojë një probabilitet i ulët që përfitimet të mund të realizohenndonjëherë.
Në lidhje me kushtin e katërt - të shmanget eliminimini i konkurrencës arrihetnë përfundimin që gjendemi para një kushti i cili mbron ndërmarrjet e vogla dhe tëmesme kundrejt atyre dominuese. Ky kusht mbron në mënyrë të drejpërdrejtëkonkurrencën në treg pasi është kjo e fundit që përbën motorin e eficiencësekonomike. Pra objektiv i këtij kushti është mbrojtja e proçesit konkurrues.
Në lidhje me abuzimin me pozitën dominuese u analizua fakti që nuk është endaluar mbajtja e një pozitë dominuese apo dhe vetë krijimi një monopoli, porndalohen vetëm abuzimet me këtë pozitë të papajtueshme me tregun e brendshëm.Por, nuk mund të kemi abuzim nëqoftëse nuk kemi pozitë dominuese. Mbajtja e njëpozite dominuese do të thotë që ndërmarrja përkatëse të ketë një përgjegjësi tëveçantë, që duhet të konsiderohet rast pas rasti. Dalim në përfundimin që sjelljet endaluara që përmban neni 102 do të konsiderohen si praktika antikonkuruese vetëmnë rastet kur ato kryhen nga një ndërmarrje në pozitë dominuese. Pozita dominuesepërbën "një situatë e fuqisë ekonomike falë së cilës ndërmarrja që e mban është nëgjendje që të pengojë konkurrencën efektive në tregun në fjalë si dhe ka mundësinë qëtë mbajë sjellje të pavarura ndaj konkurrentëve të saj, të klientëve dhe, së fundi ndajkonsumatorëve". Ky përbën dhe përkufizimin e përqafuar dhe më pas nga Gjykata eDrejtësisë.
139
U analizua se në vendimin Hoffman La Roche, Gjykata e Drejtësisë vëren sepozita dominuese "në krahasim me një monopol ose thuajse monopol afërt, nukpërjashton ekzistencën e një konkurrence, por mundëson ndërmarrjen që e mban, nësejo në gjendje për të përcaktuar atëherë të paktën për të ndikuar në masë të madhe nëmënyrën në të cilën se konkurrenca do të zhvillohet, dhe në çdo rast për të vepruarkryesisht në mospërfillje e pa duke ndikuar negativisht në sjelljen e saj.Arrihet në përfundimin se koncepti i pozitës dominuese bazohet mbi dy kritere, atë tëmundësisë për të penguar konkurrencën dhe atë të pavarësisë së sjelljeve në treg.Më tej u analizua udhëzimi i Komisionit mbi zbatimin e nenit 102 ndaj abuzimeve mekarakter përjashtues dhe arsyet që shtynë Komisionin të nxirrte këtë Komunikim.Kështu, nga njëra anë një arsye e fortë ishte debati mbi saktësinë juridike dheekonomike të mënyrës në të cilën neni 102 ishte zbatuar nga ana e KomisionitEvropian deri në atë moment. Kritika kryesore lidhej me formalizmin e tejskajshëmdhe nënvleftësimin e impaktit efektiv të sjelljeve të ndaluara në treg. Pra mungontenjë analizë ekonomike në zbatimin e nenit 102. Arrihet në përfundimin se në kuadërtë një modernizimi të përgjithshëm të së drejtës së konkurrencës, Komisioni Evropiane ka orientuar politikën e tij në fushën e konkurrencës drejt impaktit ekonomik. Nëudhëzimin mbi nenin 102 gjendemi para një politikë të re e cila bazohet mbi pasojat esjelljeve në treg dhe mbi mirëqënien e konsumatorit
Komunikimi rishikon në mënyrë sistematike kriteret për zbatimin e nenit 102 tëTFBE-së duke e bërë të qartë dhe të parashikueshëm, për ndërrmarrjet, kuadrin epërgjithshëm të analizës së Komisionit evropian gjatë vlerësimit të një sjelljejeabuzive. Komisioni trajton në mënyrë uniforme sjellje formalisht të ndryshme, por qëprodhojnë pasoja të ngjashme në treg. Një mangësi e këtij Komunikimi është fakti qëai trajton vetëm sjelljet abuzive përjashtuese. Këto të fundit janë të gjitha ato sjellje tëcilat kanë si qëllim përjashtimin e konkurrentëve nga tregu me qëllim monopolizimine tregut dhe nxjerrjen e përfitimeve monopolistike, në dëm të konsumatorit.
Verifikimi i ekzistencës së një abuzimi me karakter përjashtues bëhet sipas njëproçesi të strukturuar në tre faza:
1) verifikimi i ekzistencës apo jo të pozitës dominuese;2) verifikimi i abuzimit apo jo me natyrë përjashtuese;3) verifikimi i ekzistencës së justifikimeve objektive apo eficencave të tilla
që mund të përjashtojnë karakterin abuziv të sjelljes.Arrijmë në përfundimin se një nga risitë që sjell ky udhëzim është përkufizimi i
përjashtimit antikonkurues pasi përcakton një kriter vlerësimi për abuzimet mekarakter përjashtues, i cili bazohet mbi pasojat e sjelljes në treg. Me “përjashtim anti-konkurrues" do të kuptojmë një situatë kur hyrja efektive e konkurrentëve aktual osepotencial të ofertuesve ose tregjeve është penguar ose eliminuar si rezultat i sjelljes sëndërmarrjes me pozitë dominuese, nëpërmjet të cilës kjo ndërmarrje është në njëpozicion përfitues nga rritja e çmimeve në dëm të konsumatorëve. Risia e dytë lidhetme disponibilitetin e Komisionit për të marrë në konsideratë jo vetëm justifikimetobjektive të sjelljes, por dhe justifikime që vinë si pasojë e rritjes së efiçencës nëmënyrë të tillë që të mundet të kompensojë impaktin antikonkurues mbikonsumatorët. Bëhet fjalë për të ashtëquajturën “efficiency defence” për sjelljetabusive.
Në lidhje me çmimet dhe kushtet e padrejta të tregtimit arrihet në përfundiminqë kjo praktikë krijon probleme nga ana praktike pasi kërkon nga njëra anë sforcimehetimore vecanërisht të kushtueshme dhe nga ana tjetër kërkon ndërhyrje me natyrërregullatore nga ana e autoriteteve antitrust duke sjellë si pasojë rrezikun etrasformimit të Autoritetit antitrust në një lloj enti publik që ka për detyrë të
140
përcaktojë se cilat janë çmimet e drejta. Në veçanti për të verifikuar padrejtësinë eçmimit duhet përcaktuar së pari një çmim i drejtë, përcaktim i cili kërkon një analizëtë detajuar të kostove të prodhimit të produktit përkatës dhe të çmimit të shitjes.
Gjykata nuk ka ofruar asnjë kriter tjetër për të përcaktuar se cili është marzhi injë fitimi që mund të konsiderohet i padrejtë. Në raste të tjera të trajtuara nga Gjykatapadrejtësia është përcaktuar duke ju referuar lidhjeve kontraktore apo kufizimeve tëpadrejta që u janë vendosur konkurrentëve apo duke ju referuar diskriminimit tëcmimeve të praktikuara ndaj klientëve, në mungesë të një justifikimi objektiv.
Në lidhje me çmimet grabiqare arrihet në përfundimin se çmimet grabitqare meshumë vështirësi mund të prodhojnë efiçenca të tilla që të përjashtohen më pas ngandalimi.
Në lidhje me refuzimin për të kontraktuar arrihet në përfundimin se një ngaparimet thelbësore të një sistemi ekonomie tregu është liria kontraktore dhe ështëpikërisht kjo arsyeja pse refuzimi për të kontraktuar përbën një abuzim me pozitëndominuese vetëm në prani të kushteve të jashtëzakonshme. Në raste të tillasakrifikohet parimi i lirisë kontraktore pasi detyrimi për të kontraktuar rezultonfunksional ndaj një interesi publik më të lartë që është mbrojtja e proçesit konkurues icili nuk duhet të dëmtohet, pasi dëmi shkon tek konsumatorët.
Më tej arrihet në përfundimin se zgjedhja e Komisionit të trajtojë në udhëzim tëgjitha llojet e marrëdhënieve të eskluzivitetit në brendësi të një sektori të vetëmpërbën një zgjedhje metode që i përgjigjet asaj doktrine që nënvizon nevojën e njëvizioni unitar dhe koherent në zbatimin e nenit 102 TFBE ndaj sjelljeve formalisht tëndryshme, por me një impakt të krahasueshëm në treg.
Në lidhje me disiplinën e përqëndrimeve arrihet në përfundimin se pati disaarsye që ndikuan në vonesën e miratimit të disiplinës përkatëse. Rradhisim si një prejarsyeve kryesore kundërshtimin nga ana e vetë shteteve anëtare që autoritetet e BE-sëtë ndërhynin në mënyrë sistematike në jetën ekonomiko – financiare të ndërmarrjevekombëtare. Në veçanti, kundërshtohej fort detyrimi i parashikuar për ndërmarrjetpjesëmarrëse në përqëndrim që të njoftonin paraprakisht Komisionin Evropian përqëllimin e krijimit të përqëndrimit të shoqëruar me të gjitha të dhënat e marrëveshjesmidis palëve. Kjo situatë u zgjidh me përcaktimin e pragut të interesit komunitar qëpërcaktonte nëse një përqëndrim kishte dimension komunitar apo thjesht kombëtar.
Arrihet gjithashtu në përfundimin se zgjerimi i mëtejshëm i BashkimitEvropian, figurat e reja të shoqërisë evropiane dhe të kooperativës evropiane të cilatduhet të favorizojnë bashkëpunimin ndërkufitar midis ndërmarrjeve si dhe nevojaaktuale për të rritur konkurrueshmërinë në tregun botëror përmes veprimeve tëpërqëndrimit, janë të gjitha faktorë që në të ardhmen do të çojnë në rritjen e numrit tëpërqëndrimeve nga ana e ndërmarrjeve evropiane.
Në lidhje me arsyet që çuan në miratimin e rregullores nr.139/2004 në punim uanalizua se legjislacioni i vjetër ishte bërë e qartë që kishte mangësi në disa drejtime.Vlerësimi i fuqisë së tregut bazohej në të ashtuquajturin test të dominancës – një kriterqë kërkonte “krijimin ose fuqizimin e një pozite dominuese” dhe që ishte ipapërshtatshëm për të nisur proçedura për përqendrime që çonin drejt një dominancekolektive ose në qëllim të rritur për koluzion në një oligopol. Për më tej, përqendrimetë cilat çonin në uljen efektive të konkurrencës, pa krijuar një pozitë dominuese, nukmund të proçesoheshin ligjërisht.Gjithashtu kishte një kërkesë në rritje për të dhënëvendime të bazuara në një arsyetim ekonomik. Kjo u bë veçanërisht e dukshme nëvitin 2002, kur Gjykata e Shkallës së parë identifikoi probleme lidhur me rigorozitetine analizës ekonomike të Komisionit në tre raste, të cilat fillimisht nga Komisioni upenguan, por që më pas nga Gjykata u lejuan. Edhe futja e dhjetë vendeve të reja në
141
BE në 2004 nënkuptonte një rritje domethënëse të rasteve, duke kërkuar burime tëtjera dhe procedura më eficiente. Gjithashtu raste si GE/Honeywell që u lejua nëSHBA, por u pengua nga Komisioni, duke krijuar probleme diplomatike, treguannevojën për një juridiksion më koherent mes autoriteteve ndërkombëtare tëkonkurrencës.
Arrihet në përfundimin se qëllimi kryesor i reformës ishte arritja e asaj që ishtee njohur si “qasje më ekonomike” për kontrollin e përqendrimeve. Ndikimi mbikonkurrencën duhet kuptuar nga bashkimi i dy elementëve të cilëve i referohet neni 2i Rregullores. Kështu për të patur papajtueshmëri me tregun e brendshëm duhet 1)krijimi apo forcimi i një pozite dominuese ekzistuese dhe 2) nga ky krijim apo forcimpozite dominuese të jetë e mundur që të pengohet në mënyrë të ndjeshme zhvillimiapo mbajtja e një konkurrence efektive në tregun e brendshëm apo në një pjesëthelbësore të tij. Arrimë në përfundimin se gjendemi përpara një kriteri të ngjashëmme Slc (substantial lessening of competition) i cili gjen zbatim në sistemin amerikan.Në këtë lloj sistemi privilegjohet verifikimi i dëmit të mundshëm në treg, ndërsaverifikimi i pozitës dominuese është shndërruar si një kriter që specifikon kriterin epare.
Në lidhje me rregullat e ndihmës shtetërore të cilat i drejtohen shteteve arrihetnë një përfundim të parë se ato kufizojnë lirinë e qeverive, madje dhe të parlamenteve,për të dhënë përfitime financiare për sektorë të caktuar të ekonomisë së tyre,pavarësisht nga teknika që mund të përdoret, duke përfshirë taksat dhe sigurimetshoqërore. Prandaj, kontrolli i ndihmës shtetërore është në ndërveprim dhe lidhje tëndjeshme me sovranitetin kombëtar.
Më tej në lidhje me përkufizimin e ndihmës shtetërore, Komisioni nuk kabashkëpunuar asnjëherë për të nxjerrë një përkufizim mbi ndihmat Shtetërore, dukepreferuar, herë pas here, të gjejë në rastin konkret elementët për ta bërë pjesë atë tëzbatimit të nenit 107 TFBE. Në komunikimimet e Komisionit, pra, gjenden lehtësishtlista të rasteve të cilat integrojnë rastin e ndihmave, por që për këtë të fundit nuktheksohet asnjëherë përkufizimi.
Arrihet në përfundimin që qëllimi i legjislatorit ka qenë që t’i njohë konceptit tëndihmës shtetërore një kuptim sa më të gjërë. Kjo zgjidhje konfirmon politikën endjekur nga Komisioni, i orientuar, sic thamë, më tepër në kualifikimin e rastevekonkrete si të përputhshme ose jo me tregun e përbashkët, sipas rrjedhjes së kushtevetë vendosura në nenin 107 sesa në gjetjen e një përkufizimi të ndihmës shtetërore.Nga ana tjetër mund të pohohet se një përkufizim mbi konceptin e ndihmës në Traktat“nuk do ishte as i mundur, por as i duhur, pasi përkufizime të sakta do të çonin në njëngushtim të vetë nocionit ndihmë”. Ndërkohë, është e dobishme të jepet një përkufizimsa më i gjerë i konceptit për të bërë të mundur që neni 107 i Traktatit të mund tëkontribuojë në mënyrë sa më efikase në mbrojtjen e konkurrencës në brendësi tëtregut të përbashkët”.
Në lidhje me evoluimin e ndihmës shtetërore arrihet në përfundimin seshpenzimet totale të ndihmës shtetërore kanë pësuar rënie nga 1.10% në vitin 1992 në0.51% në vitin 2011. Gjithashtu, ndihma shtetërore në industri dhe shërbime si dhendihma shtetërore sektoriale ka pësuar të njëjtin trend si politika e ndihmës shtetërore,këtu duke përjashtuar ndihmën shtetërore që i përket shpenzimeve horizontale. Ndërsashpenzimet horizontale shfaqin rritje gjatë viteve të fundit. Kështu rreth 80% endihmës shtetërore shkon për objektivat horizontalë. Ky zhvillim i përkon dhereformës të ndërmarrë nga Komisioni Europian, reformë e cila fokusohet më tepërmbi ndihmën shtetërore në shpenzimet horizontale, për shkak se, ndihmat shtetërorenë shpenzimet sektoriale krijojnë efekte që mund të prishin konkurrencën. Është e
142
rëndësishme të nënvizojmë se shuma e ndihmës shtetërore varion në çdo vend anëtartë Bashkimit Europian dhe se këto shpenzime kanë rënë në mënyrë të dukshme nënivel të Bashkimit Europian përgjatë dekadës së fundit. Përkatësisht Malta shpenzon(3.03%), Qipro (1.71%), Hungaria (1.71%), Portugalia (1.70%) Finlanda (1.68%) tëGDP-së për ndihmën shtetërore. Në kontrast nga këto shtete shpenzimet për ndihmënshtetërore arrijnë nën 0.50% të GDP-së përkatësisht në Hollandë (0.48%),Luksemburg (0.42%), Bullgari (0.41%), Mbretëria e Bashkuar (0.30%) dhe Estonia(0.26%).
Duke filluar nga muaji maj i vitit 2012, Komisioni Europian ka nisur miratimine një pakete madhore reformash të quajtur Modernizimi i Ndihmës Shtetërore. (StateAid Modernization SAM). Kjo reformë përbën një ndryshim në mënyrën emanaxhimit dhe zbatimit të politikës së shteteve anëtare të BE-së. Ajo krijonmundësinë për një shpërndarje më të mirë të burimeve publike dhe promovonefiçencë më të lartë dhe cilësi më të mirë aty ku ndërhyhet me mekanizmat e kësajpolitike. Një ndër gurët themelorë të reformës është “rregullorja për përjashtim nëbllok” e cila thjeshtëzon proçedurat e dhënies së ndihmave nga Shtetet anëtare, duke iautorizuar ato pa patur nevojën e njoftimit për një numër të gjerë masash me qëllimpërmbushjen e objektivave në interesin e përbashkët. Arrihet në përfundimin se edhepse shumica e rregullave të paketës së modernizimit hynë në fuqi në 1 Korrik të vitit2014, benefitet që rrjedhin nga këto rregulla nuk do të jenë imediate, por do të fillojnëmaterializimin e tyre në mënyrë graduale. Në të ardhmen, planet ekzistuese kanënevojë të përshtaten, dhe masat do të zbatohen nga vendet anëtare të BE-së në kuadërtë rregullave të reja. Në të njëjtën kohë, vendet anëtare duhet të ndërmarrin hapat etyre për të garantuar transparencën dhe vlersimin për zhvillim për vitet pasardhëse.Shtetet anëtare do të kenë më shumë përgjegjësi për hartimin dhe implementimin eplaneve pa patur nevojën e njoftimit paraprak dhe zbatimin e kontrolleve efiçente nënivel kombëtar (kontroll i cili mund të arrihet me ngritjen e institucioneve përkatësenga shtetet anëtare). Për këtë qëllim, është e domosdoshme dhënia e asistencësteknike nga ekspertë të fushës, trajnime dhe ndarja e njohurive nga autoriteteteuropiane, kombëtare dhe lokale.
Në lidhje me zbatimin e neneve 101 dhe 102 të Traktatit për funksionimin eBashkimit Evropian arrihet në përfundimin se një bosht të parë të reformës, mund taidentifikojmë në kalimin nga regjimi i autorizimit në një sistem të përjashtimit ligjor.Ai vërtitet mbi eliminimin, në rregullat mbi zbatimin e nenit 101, e mekanizmit tëpërjashtimit nga ndalimi i bazuar mbi gjykimin e Komisionit, që bazohej në njoftiminvullnetar të palëve. Sistemi i vjetër zëvendësohet nga një sistem i ri ku sipas nenit 1 tëRregullores përcaktohet se marrëveshjet…të cilat nuk përmbushin kushtet epërjashtimit sipas nenit 101(3) do të konsiderohen të ndaluara pa qenë i nevojshëmnjë vendim në këtë drejtim. Gjithashtu edhe abuzimi me pozitën dominuese është indaluar pa qenë e nevojshme të kemi një vendim në këtë drejtim.
Risia e dytë është një politikë decentralizimi e së drejtës antitrust në nivel tëBashkimit. Sipas logjikës së reformës “decentralizimi” dhe “sistemi i përjashtimitligjor” janë të lidhura ngushtë me njëri tjetrin duke përfaqësuar dy anë të së njëjtësmedalje
Më tej në lidhje me hetimin arrihet në përfundimin se Komisioni ka të drejtë, tëdetyrojë një ndërmarrje që kjo t’i sigurojë Komisionit të gjithë informacionin enevojshëm në lidhje me faktet që provojnë ekzistencën e sjelljes anti - konkurruese,por ai nuk mundet, të cënojë të drejtat e mbrojtjes së ndërmarrjes në fjalë. Kështu,Komisioni nuk mund të detyrojë një ndërmarrje të pranojë një shkelje pasi ështëdetyrë e Komisionit për ta provuar dhe jo e ndërmmarjes për ta pranuar.
143
Në lidhje me politikën e gjobave nga ana e Komisionit, arrimë në përfundiminse në fillim gjobat kanë qenë mjaft të ulëta, por janë rritur gradualisht. Kështu, nëvitin 1980, Komisioni deklaroi se gjobat do të rriteshin dhe kjo rritje do të operonte sinjë mjet për të frenuar ndërmarrjet nga kryerja e veprimeve antikonkuruese dhe mëpas në vitin 1991, Komisioni bëri të ditur se në disa raste do të zbatojë sanksionin mëtë rëndë: 10 % të xhiros së ndërmarrjes. Janë kartelet ato që sanksionohen më ashpër.Midis vitit 2004 dhe janar 2009, gjobat e vendosura nga Komisioni për shkelje tënenit 101 TFBE kanë arritur vlerën mbi 8.5 miliardë € dhe gjoba më e lartë evendosur deri më sot (1.383.896.000€) është vendosur në vitin 2008 në një rast kundërmarrjet kishin marrë pjesë në një kartel në një treg makinash. Megjithatë,Komisioni është kritikuar shpesh për vendosjen e gjobave arbitrare. Neni 23 (3) iRregullores 1/2003 parashikon: "gjoba duhet të jetë në proporcion me shkeljen".
Në lidhje me zbatimin e rregullores së përqëndrimeve arrihet në përfundimin setesti substancial SIEC dallon nga testi i “dominancës”. Ai synon të sigurojë që efektetjo të koordinuara të një përqendrimi në një treg oligopolist të mund të kapen. TestiSIEC nuk insiston që dominanca është e nevojshme ose e mjaftueshme për tëvlerësuar që një përqendrim dëmton konkurrencën. Riformulimi i testit shërbeu për tëeliminuar kërkesën që për të sfiduar një përqendrim duhej të dëshmohej që do tëkrijohej dominancë në treg. Testi i ri fokusohet në ndryshimet që përqendrimishkakton mbi mjedisin konkurrues, duke matur direkt delta - nivelin e ndryshimit nëdinamikën e konkurrencës të ndikuar nga një përqendrim, ndërkohë që kërkesa edominancës në testin e vjetër maste sesa konkurrencë ka mbetur në kundërshtim meatë që duhet: sa konkurrencë ka humbur? Duke eliminuar dominancën si një kusht inevojshëm, testi fokusohet në mënyrë më direkte mbi pyetjen kryesore ekonomike tëngritur në kuadrin e një përqendrimi e pikërisht: a mund të ndodhë që do të pakësohetkonkurrenca
Arrihet në përfundimin se ndonëse mbetet hapësirë për përmirësim në aspekte tëndryshme, reforma duket se ka qenë e suksesshme në shtimin e një qasjejeekonomike. Edhe statistikat mbi zhvillimin dhe mbylljen me vendime të proçeduravepër shqyrtimin e përqendrimeve në vite, tregojnë për një rritje të numrit të rasteve tëshqyrtuara e për të cilat është marrë vendim në periudhën 2005 – 2011 krahasuar me1990 – 2004.
Në lidhje me proçedurat mbi ndihmat shtetërore arrihet në përfundimin seKomisioni ka kompetencë ekskluzive mbi vendimin nëse ndihma është në përputhjeme tregun e brendshëm ose jo. Gjykatat kombëtare kanë detyrimin të zbatojnërregullat e ndihmës shtetërore. Përmes zbatimit të këtyre rregullave ato mund tëpërcaktojnë nëse një masë përbën ndihmë dhe nëse ajo duhet të ishte njoftuar. Kurekzistojnë dyshime për kualifikimin e ndihmës shtetërore, gjykatat kombëtare mundtë kërkojnë një mendim të Komisionit ose të kërkojnë një vendim paraprak ngaGjykata Europiane e Drejtësisë, sipas proçedurës së parashikuar në nenin 267 tëTraktatit mbi funksionimin e Bashkimit Evropian. Gjykatat kombëtare gjithashtu,mund të urdhërojnë me mjete juridike (a) ndalimin e dhënies së ndihmës sëpaligjshme, (b) kthimin e ndihmës së paligjshme (pavarësisht nga përputhshmëria),(c) rekuperimin e Interesit të paligjshmërisë, (d) dëmet për konkurrentët dhe palët etjera të treta dhe (e) vendosjen e masave të përkohshme kundër ndihmës sëpaligjshme.
Në lidhje me zhvillimet e politikës së konkurrencës në BE arrihet nëpërfundimin se kjo e fundit është fokusuar gjatë vitit 2015 kryesisht në disa prioritete.I pari ndër to identifikohet me nevojën për të nxitur inovacionin dhe investimet në tëgjithë hapësirën evropiane.
144
Prioriteti i dytë identifikohet me krijimin e një tregu të vetëm dixhital. Ky nukpërbën një objektiv vetëm aktual të Komisionit, por atë e gjejmë të përmendur nëshumë relacione të Komisionit Evropian ndër vite.
Prioriteti i tretë i politikës së konkurrencës është kontributi në ndërtimin e njëBashkimi Evropian për energjinë e integruar dhe në respekt të klimës.
Prioritet tjetër i politikës së konkurrencës në vitin 2015 ka qenë kontributi përnjë tregu të vetëm të BE-së më të plotë dhe më të drejtë. Gjithashtu një tjetër objektivi politikës së konkurrencës për vitin 2015 ka qenë promuovimi i një bashkëpunimi tëfrytshëm ndërkombëtar dhe i një dialogu ndërinstitucional konstruktiv mbikonkurrencën.
145
Bibliografia
Tekste dhe artikuj.
Adam R., Le fonti comunitarie, në Tizzano (nën përkujdesjen e) Il dirittoprivato dell’Unione Europea, Torino, 2000, I.
Adam R., Tizzano A., Manuale di diritto dell’Unione Europea, GiappichelliEditore, Torino, 2014.
Albonetti, Preistoria degli Stati Uniti d´Europa, Milano, Giuffré, 1960.
Amato G., Il mercato nella costituzione, në Quaderni costituzionali, 1992.
Areeda P., - Hovenkamp H., Antitrust Law: An Analysis of Antitrust Principlesand their Application, 2th edition, voll. I-XVIII, Aspen Publishers, New York2004.
Areeda P., - Hovenkamp H., Fundamentals of Antitrust Law: 2003 Edition, voll.I-II, Aspen Publishers, New York, 2003.
Arp J. dhe Swaak C., A Tempting Offer: Immunity from Fines for CartelConduct under the European Commission’s New Leniency Notice ( 2003 )Përmbledhje 9.
Baker&McKenzie. Opportunities Across High-Growth Markets: Trends inCross-Border M&A. 2013. URL:http://www.bakermckenzie.com/files/Uploads/Documents/Publications/FINALHGM_April22.pdf
Bastianon S., Il diritto comunitario della concorrenza e l'integrazione deimercati, Giuffrè, 2005.
Baumol, Predation and the logic of average variable cost test, në Journal ofLaw and Economics, 1996.
Bellamy & Child, European Comunity law of competition, sixth edition, byPeter Roth CS, Oxford University Press, 2008.
Benacchio G., Diritto Privato dell’Unione Europea, botim i 4-t, Padova,Cedam. 2010.
Bloomberg. Deutsche Boerse-NYSE Takeover Veto ed by EuropeanCommission. 1 Shkurt 2012. URL:http://www.bloomberg.com/news/2012-02-01/european-commission-blocks-proposed-deutsche-boerse-nyse-euronext-merger.html
Bloomberg. UPS’s Dropped TNT Acquisition Is Formally Blocked by EU. 30Janar 2013. URL: http://www.bloomberg.com/news/2013-01-30/ups-s-aborted-tnt-takeover-bid-formally-blocked-by-eu-regulators.html
146
Calamia A., La nuova disciplina della concorrenza nel diritto comunitario,Milano, Giuffrè, 2004.
Caspari M., State aids in the EEC, në HAWK (ed.) Antitrust and Trade Policiesof the EEC, Fordham Corporate Law Institute, New York, 1984.
Çiğdem Börke Tunalı and Jan Fidrmuc, State Aid Policy in the EuropeanUnion, shkurt, 2015, http://www.brunel.ac.uk/economics
Clark J. M., Towards a Concept of workable competition, në Americaneconomic review, vol 30, 1940.
Cleary, Gottlieb, Steen & Hamilton. Levy, Nicholas. EU Merger Control: Abrief history. 3 shkurt 2004.http://www.cgsh.com/files/Publication/39346756-bc80-4fd2-9584-f358ffc72239/Presentation/PublicationAttachment/05b61f33-f646-4c9e-a7ec-f6b8b0bfce4f/CGSH_CGSH_Paper_IBC_Conference_EU_Merger_Control_-_A_Brief_History.pdf
CNN. EU kills GE-Honeywell. 3 Korrik 2001. URL:http://money.cnn.com/2001/07/03/europe/ge_eu/
Curti G., Codice dell’Unione Europea, Napoli 2012.
D’Alberti M., La rete Europea delle Autorita” di concorrenza,http://www.learlab.it/Relazioni/D'Alberti.pdf
De Novellis L., L´unificazione economica dell´Europa, Milano, Treves, 1931.
Depoorter Ben W.F, "5400: Regulation of natural monopoly”, marrë ngaBouckaert Boudewijn, De Gëst Gerrit , "Encyclopedia of Law and Economics",volume III "The Regulation of Contracts", Elgar E., 2000, Great Britain.
Dony - Bartholme, La notion d’aide d’Etat, në Cahiers de driot europeen, 3-4,1993.
Duso, Tomaso dhe Klaus Gugler, Florian Szücs. “European Merger PolicyReform”. 26 janar 2014. http://www.voxeu.org/article/european-merger-policy-reform.
Esposito G., La comunicazione delle operazioni di concentrazione negli StatiUniti e nella CE., un’analisi comparativa, në Revistën Diritto commercialeinternazionale, 1995.
Fjalor i ekonomisë, http://www.treccani.it/enciclopedia/ottimo-di-pareto_(Dizionario-di-Economia-e-Finanza)/
Floridia G., Catelli V., G., Diritto antitrust: Le intese restrittive dellaconcorrenza e gli abusi di posizione dominante, Milano 2003.
Frignani - Waelbroeck, Disciplina della concorrenza nella CEE, Napoli, Joveneeditore Santa Maria, 1990.
147
Frignani A., Bariatti S., Disciplina della concorrenza nella Unione Europea,Cedam, Padova, 2012.
Frignani A., Codice della concorrenza, Milano, Giuffrè, 2006.
Gavil A., I., Baker J., B., Kovacic W., E., Antitrust Law in Perspective: Cases,Concepts and Problems in Competition Policy, American casebook series,Thomson West, St. Paul, 2002.
Geradin D., Modernisation and Enlargement: Two Major Challenges for ECCompetition Law, Intersentia, Antwerp - Oxford, 2004.
Gerber D., J., Law and Competition in Twentieth Century Europe, Oxford,Clarendon Press, 1998.
Giz, Traktati i Lisbonës, Version i konsoliduar, http://www.mei-ks.net/repository/docs/Traktati_i_Lisbones_-_Verzioni_i_Konsoliduar.pdf
Gobbo F., Il mercato e la tutela della concorrenza: introduzione all'economia ealla politica della concorrenza, (Strumenti. Economia), Bologna, Il Mulino,2001.
Goyder D, EC Competition Law, 4th edition, Oxford-New York, OxfordUniversity Press, 2003.
Hovenkamp H., Antitrust policy after Chicago, në Michigan Law Review, 1985.
Karel van Miert, The Competition Policy of the New Commission,EGKartellrechtsforum der Studienvereinigung Kartellrecht Brussels 11/5/1995,available athttp://europa.eu.int/comm/competition/index_en.html
Katro E., Cikël leksionesh në të drejtë konkurrence, Departamenti i të drejtëscivile, Fakulteti i Drejtësisë, UT, 2016.
Katro E., Lindja dhe rëndësia e rregullave të konkurrencës në BashkiminEuropian, botuar në Revistën e Fakultetit të Drejtësisë së Universitetit tëTiranës, Studime Juridike, nr. 2, 2010.
Kerse C. S., dhe Kahn N., EC Antitrust Procedure, 5th edn, London , Sweet &Maxwell 2005.
Komisioni Evropian, “Interview with Neeliee Kroes, EU competitionCommissioner”, në Competition Policy newsletter, special edition, ISSN 1025-2266.
Komisioni Evropian, “Interview with Philip Lowe, Director General forcompetition”, në Competition Policy newsletter, special edition, ISSN 1025-2266.SN 1025-2266.
Korah V., An Introductory Guide to EC Competition Law and Practice, Oxford-Portland Oregon, Hart Publishing, 2000.
148
Korah V., Cases and Materials on EC Competition Law, Oxford - PortlandOregon, Hart Publishing, 2001.
Kroes N., Shpërndarja në mësymje: zhvillimet e fundit në fushatën e KomisionitEuropian kundër karteleve, fjalim më 13.10.2006 në Konferencën 10 vjetore tëInstitutit Evropian të Konkurrencës, Fiesole.
Kroes N., Tackling Exclusionary Practices to avoid Exploitation of marketpower: some preliminary thoughts on the police review of article 82, në B.Hawk (nën kujdesin e), International Law and Policy: Fordham Corporate Law,2005.
Lador - Lederer J. J., Capitalismo mondiale e cartel tedeschi tra le due guerre,Firenze, Giulio Enaudi editore, 1959.
Levy N., dhe O’Donoghue R. , The EU Leniency Programme Comes of Age (2004 ).
Mangini V. - Olivieri G., Diritto antitrust, Torino, Giappichelli, 2005.
Manuale sugli aiuti di Stato,http://www.provincia.bz.it/europa/download/13039_manuale_sul_diritto_degli_aiuti_di_stato_it.pdf
Manzini P., European Antitrust in Search of the Perfect Fine, 2008 .
Marchetti P. - Ubertazzi L. C., Commentario breve al Diritto dellaConcorrenza: marchi, brevetti, diritto d’autore, concorrenza sleale, pubblicità,consumatori, antitrust, Breviaria Iuris, vol. 25, Milano, CEDAM, 2004.
Mastronardi F., Storia dell´integrazione europea, Edizioni Simone, Milano,2006.
Meijaard, Joris dhe Hans Schenk, Yvonne Prince. Dynamic efficiencies inmergers and acquisitions. Towards an Empirical Analysis. EIM, Zoetermeer,March 22, 2005. URL:http://www2.econ.uu.nl/users/schenk/Downloads_Articles/EC_2005_Meijaard-Schenk-Prince_Dynamic%20efficiencies%20in%20mergers_PreliminaryVersion.pdffq.4-6.
Milanesi M. E., Partecipazione dello Stato nelle imprese pubbliche e disciplinacomunitaria degli aiuti di Stato, në Rivista di Diritto Europeo, n.3, 1990
Molina J., Le distinte nozioni comunitarie di pubblica amministrazione, nëRivista italiana di diritto pubblico com., 3-4, 1998.
Monti, Competition law reform, diskutim i mbajtur në CBI conference mbicompetition law reform, Londër 12 qershor 2000.
Mortelmans, The Common Market, the Internal Market and the Single Market,what’s in a Market, në CMLR, 1998.
149
Motta M., Competition Policy: Theory and Practice, Cambridge, CambridgeUniversity Press, 2004.
Pace L. F., Diritto Europeo della concorrenza, Milano, Cedam, 2007.
Pace L., F., I fondamenti del diritto antitrust europeo: norme di competenza esistema applicativo dalle origini alla costituzione europea, Giuffrè, Milano,2005.
Pappalardo A., Il Diritto comunitario della concorrenza, Milano, UtetGiuridica, 2007.
Pardolesi në AA.VV., Diritto Antitrust italiano, nën përkujdesjen e Frignani,Pardolesi, Patroni Griffi, Ubertazzi, Bologna, 1993, vol. I.
Pearce D. W., Dictionary of modern economics, 1989.
Posner, Antitrust law an economic perspective, Chicago – Londra, 1976.
Prosperetti L., Siragusa M., Beretta M., Merini M., Economia e diritto antitrust:un'introduzione, Roma, 2006.
Ritter – Braun, European competition law: A practictioner´s Guide, AspenPublishers, 2005.
Röller, L. H. dhe De la Mano M., The Impact of the New Substantive Test inEuropean Merger Control. European Commission. 22 janar 2006,www.ec.europa.eu.
Salerno M., Europeizzazione senza membership: Mercato e regole diconcorrenza nelle Costituzioni economiche balcano – occidentali në Rivista diDiritto Pubblico Europeo, n. 3. 2007.
Slaughter and May. An overview of the European merger control rules, Mars2012. http://www.slaughterandmay.com/media/64572/the-eu-merger-regulation.pdf.
Slaughter and May. The EU Merger Regulation. An overview of the Europeanmerger control rules, mars 2012.
Smith A., La ricchezza delle nazioni, 1776. (përkthyer nga UTET në italisht,2006)
Steiger J., D., Federal Trade Commission. The crucial role of competition lawand policy in the Europe, July. 2005.
Tesauro, Diritto dell Unione Europea, 6° ed., Padova.
Tiraboschi M., Incentivi all’occupazione, aiuti di stati, diritto comunitario dellaconcorrenza, Giappichelli, 2002.
150
Tosato G., L., Bellodi L., Codice del nuovo diritto europeo della concorrenza:norme di procedura, Giuffrè, Milano, 2005.
Ubertazzi L.C, Marchetti P. Commentario breve al diritto della concorrenza,Cedam, 2005.
Vagliasindi M – Campbell L., The EBRD - Promoting competition throughtransition. Law in transition, spring 2004.
Van Bael-Bellis, Il diritto Comunitario della concorrenza. Con analisi delladisciplina del procedimento antitrust in Italia, Giappichelli editore, 2009.
Van de Bergh R., L´analisi economica del diritto della concorrenza, në DirittoAntitrust Italiano, Vol. 1, Bologna, 1993.
Vaughan D., Lee S., Kennelly B., Riches P., EU Competition Law GeneralPrinciples, EU Competition Law Library, Edward Elgar, Richmond, 2006.
Vickers, Abuse of market power, në Economic Journal, 2005.
Werden G., J., Competition policy on exclusionary conduct: toward an effects -based analysis? në European Competition Journal, 2006.
Whish R.,Competition Law, London, Butt erworths, 2003.
Akte të miratuara nga Institucionet e Bashkimit Evropian.
Bruxelles, 8.5.2012 COM(2012) 209 final komunikim i Komisionit drejtuarParlamentit Evropian, Këshillit, Komitetit ekonomik dhe social evropian dheKomitetit të rajoneve, Modernizimi i ndihmave shtetërore në BashkiminEvropian.http://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/TXT/PDF/?uri=CELEX:52012DC0209&from=EN
Commission paper pdf ISBN 978-92-79-38773-9, ISSN: 2315-3113
DG Competition, Discussion paper on the application of article 82 of the treatyto exclusionary abuses, Brussels, 2005, nëhttp://ec.europa.eu/comm/competition/antitrust)
Komisioni Evropian (2005). State Aid Action Plan, Less and better targetedstate aid: A roadmap for state aid reform 2005–2009.http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52005DC0107:EN:NOT
Komisioni Evropian, Raporti i 21-të mbi politikën e konkurrencës.
151
Komunikata e Komisionit dt. 9 korrik 2014 mbi Dhjetë vjet të zbatimit antitrustsipas Rregullores Nr. 1/2003: arritjet dhe perspektivat, COM (2014) 453, nëdispozicion në:http://eur-lex.europa.eu/legal-content/RO/TXT/?uri=CELEX%3A52014DC0453.
Komunikata e Komisionit e 25 shkurt 2015 Parlamenti Evropian, Këshilli,Komiteti Evropian Ekonomik dhe Social, Komiteti i Rajoneve dhe BankaEuropiane e Investimeve - Strategjia kuader për EU Politika e ardhshëm tëenergjisë me ndryshimet klimatike ", COM (2015) 080 final, në dispozicion nëhttp://eur-lex.europa.eu/legal-content/RO/TXT/?uri=COM:2015:80: FIN.
Komunikatë nga Komisioni, Udhëzimet për zbatimin e rregullave të BE-së përndihmën shtetërore për zhvillimin e shpejtë të rrjeteve broadband, Fletorezyrtare C 25, 2013/01/26, në dispozicion nëhttp://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ .do uri = OJ: C: 2013: 025:0001: 0026: EN: PDF
Komunikim i datës 02.03.1998, mbi nocionin e përqëndrimit sipas rregulloresnr.4064/1989, botuar në Fletore zyrtare C 66, dt. 02.03.1998.
Komunikim i Komisionit Evropian mbi modernizimin e ndihmave shtetërore nëBE drejtuar Parlamentit Evropian, Këshillit, Komitetit Ekonomik dhe Social sidhe Komitetit të rajoneve./* com/2012/0209 final * http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/it/all/?uri=celex:52012dc0209
Komunikim i Komisionit mbi bashkëpunimin brenda Rrjetit Evropian tëkonkurrencës 27.04.2004, Fletore zyrtare 2004, C 101/03.
Komunikim i Komisionit mbi nocionin e ndihmës shtetërore sipas nenit 107,paragrafi i parë i Traktatit mbi funksionimin e BE-së. (2016/C 262/01)
Komunikim i Komisionit në lidhje me një proçedurë ekzaminimi të thjeshtuarpër disa lloj ndihmash shtetërore, Fletore zyrtare C 136/03, dt. 16.6.2009.
Komunikim i Komisionit, dt. 22.01.2009, botuar në Fletore Zyrtare tëBashkimit Evropian C 16, 1.
Komunikim mbi imunitetin nga gjobat dhe uljen e gjobave në rastin e karteleve.[2006] Fletore zyrtare C298/17.
Komunikim mbi Udhëzimet e Komisionit për ndihmën shtetërore për tëpromovuar financimin e riskut të investimeve, Fletore zyrtare C 19, 2014/01/22,në dispozicion në http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/RO/TXT/?uri= CELEX:52014XC0122 (04).
Komunikim shtypi IP 08/1685, 12 November 2008.
Komunikimi nga Komisioni, Korniza për ndihmën shtetërore për kërkim,zhvillim dhe inovacion, Fletore zyrtare C 198, 06.27.2014, në dispozicion në
152
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/RO/TXT/?uri = CELEX: 52014XC0627(01)
Linja drejtuese mbi nenin 81(3) TKE, Përmbledhje 2000.
Memorandum of the Commission to the Governments of the Member State,Concentrations of enterprises in the Common Market, EEC Competition Series,Study no. 3, Brusssels, 1966.
Një strategji për tregun dixhital të vetëm për Evropën, COM (2015) 192 final,në dispozicion në http: //eur-lex.europa. I / juridiko-content / EN / TXT /? s =CELEX% 3A52015DC0192.
Njoftim i Komisionit për zbatimin e ligjit të ndihmës shtetërore nga ana egjykatave kombëtare , 2009, Fletore zyrtare C 85/1 , pika 22.
Programi i parë të politikës ekonomike në afatin e mesëm (nën kujdesin eKomisionit), Fletore zyrtare, nr.75 dt. 25.4.1967, 1521.
Punimet e Kongresit Forum PA 2016, mbi modernizimin e ndihmës shtetërore,në http://eventi.fpanet.it/it/event-details/?id=493
Raporti i III të Komisionit tek Këshilli i dt. 23.3.1988 mbi “realizimin e tregut tëbrendshëm”, Doc. COM (88) 134 definitiv.
Regjistri i ndihmës shtetërorehttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/index.cfm?fuseaction=dsp_sa_by_date~~HEAD=dobj
Rregullore e Këshillit (KEE) nr. 17 datë 6 shkurt 1962, Rregullorja e parë ezbatimit të neneve 85 dhe 86 të Traktatit, në Fletore zyrtare, 013, 21. 2. 1962.
Rregullore e Këshillit Nr. 1/2003 dt. 16.12.2002 mbi zbatimin e rregullave tëhartuara në nenet 81 dhe 82 TKE, Fletore zyrtare, L 1, 04.01.2003.
Rregullore e Këshillit Nr. 1419/2006, dt. 25.09. 2006, Fletore zyrtare L 269,28.9.2006.
Rregullore e Këshillit Nr. 411/2004, dt. 26.02.2004 në lidhje me transportinajror midis Komunitetit dhe vendeve të treta Fletore zyrtare L 68, 06.03.2004.
Rregullore e Këshillit nr. 659/1999, dt.22.03.1999 mbi mënyrat e zbatimit tënenit 93 të Traktatit të Komunitetit Evropian. Fletore zyrtare L 83/1, dt.27.03.1999.
Rregullore e Komisionit 773/2004/EC dt 07.04.2004 mbi proçedurat pranëKomisionit në zbatim të nenit 81 dhe 82 TKE, 2004, Fletore zyrtare L123/18.
Rregullore e Komisionit BE nr. 651/2014 dt. 17.06.2014, e cila deklaron tëpajtueshme me tregun e brendshmë disa kategori ndihmash në zbatim të neneve107 dhe 108 të Traktatit. Fletore zyrtare L 187, 26.6.2014,
153
Rregullore e Komisionit Evropian Nr. 651/2014, dt.17.06. 2014 e cila deklatondisa kategori ndihmash të pajtueshme me tregun e brendshëm në zbatim tëneneve 107 dhe 108 të Traktatit, Fletore zyrtare L 187, 26.6.2014.
Rregullore e Komunitetit Evropian, dt. 6.08.2008, nr. 800/2008, që deklarondisa kategori ndihmash të pajtueshme me tregun e përbashkët në zbatim të nenit87 dhe 88 të Traktatit, botuar në Fletore zyrtare, dt. 09.08.2008, nr. L 214.
Rregullore nr. 139/2004 e Këshillit, dt. 20.01.2004, mbi kontrollin epërqëndrimeve midis ndërmarrjeve, publikuar në Fletore zyrtare të KomunitetitL 24, dt. 29.01.2004.
Rregullore nr. 4064/1989, publikuar në Fletoren zyrtare të KomunitetitEvropian, dt. 30.12.1989, L 395/1.
Rregullore nr. 794/2004, dt. 21.04.2004 mbi dispozitat e ekzekutimit tëRregullores nr.659/1999, fletore zyrtare L 140/1, dt. 30.04.2004.
Rregullorja (BE) Nr. 651/2014 e Komisionit e datës 17 Qershor 2014 mbishpalljen e kategorive të caktuara të ndihmës në përputhje me tregun epërbashkët, në zbatim të neneve 107 dhe 108 të Traktatit, Fletore zyrtare L 187,26.06.2014, në dispozicion në http: //eur-lex.europa. I / juridiko-content / EN /TXT / uri = CELEX: 32014R0651
Rregullorja (KE) nr. 1310/97 e Këshillit, dt. 30.06.1997, Fletore zyrtare L180 dt 09.07.1997.
Rregullorja (KE) nr. 139/2004 e Këshillit, dt. 20.01.2004, mbi kontrollin epërqëndrimeve midis ndërmarrjeve, Fletore zyrtare, L 024 dt. 29/01/2004.
Rregullorja (KEE) nr. 4064/89 e Këshillit, dt. 21.12.1989, mbi kontrollin eveprimeve të përqëndrimit midis ndërmarrjeve, Fletore zyrtare L 395 dt30.12.1989.
Rregullorja BE e Komisionit nr. 1407/2013, dt. 18.12.2013 , mbi zbatimin eneneve 107 dhetë Traktatit mbi funksionimin e Bashkimit Evropian ndajndihmave «de minimis» Fletore zyrtare L 352, 24.12.2013.
Rregullorja e Këshillit 659/1999 që përcakton rregulla të hollësishme përzbatimin e nenit 93 të Traktatit të KE-së , 1999 , Fletore zyrtare L 83 / 1.
Rregullorja e Komisionit (EC) Nr 794/2004 e 21 prillit 2004 për zbatimin eRregullores së Këshillit (KE) Nr 659/1999 që përcakton rregulla të hollësishmepër zbatimin e nenit 93 të Traktatit të KE, Fletore zyrtare L 140, 2004/04/30.
Rregullorja KE n.659/1999 dt. 22 Mars 1999, në Fletore zyrtare L 83/1 i27/3/1999.
Udhëzim i Komisionit, Orientimet mbi prioritetet e Komisionit në zbatimin enenit 82 të TKE-së ndaj sjelljeve abuzive të ndërmarrjeve dominuese që kanëpër qëllim përjashtimin e konkurrentëve, Fletore zyrtare, dt. 24.02.2009, C 45.
154
Udhëzimi mbi mënyrat e vendosjes së gjobave të vendosura në zbatim të nenit23(2)(a) të Rregullores 1/2003 [2006] Fletore zyrtare C210/2.
Akt i miratuar nga Autoriteti shqiptar i Konkurrencës.
Udhëzim “Mbi zbatueshmërinë e nenit 8 dhe 9 të Ligjit 9121 datë 23.07.2003‘Për Mbrojtjen e Konkurrencës’, përshtatur me Udhëzimin e KomisionitEvropian, www.caa.gov.al
Ligj shqiptar
Ligj Nr. 9374 datë 21.4.2005,“Për ndihmën shtetërore”, neni 4,www.qpz.gov.al
Vendime të Gjykatave të Bashkimit Evropian.
Vendime të Gjykatës së Përgjithshme.
Vendim Tetra Laval kundër Komisionit, 2002, në Përmbledhje. II-4381.
Vendim Volkswagen AG kundër Komisionit, 2003, në Përmbledhje II-5141.
Vendim Automec Srl kundër Komisionit (Automec II), T-24/90, 1992, nëPërmbledhje II-2223.
Vendim Mannesmannröhren-Werke AG kundër Komisionit, T-112/98, 2001, nëPërmbledhje II-729.
Vendim Solvay SA kundër Komisionit, T-30/91, 1995, në Përmbledhje II-1775.
Vendim Martinelli kundër Komisionit, T-150/89, 1995, në Përmbledhje II-1165.
Vendim Tréfi lunion SA kundër Komisionit, T-148/89, 1995, në Përmbledhje II-1063.
Vendim Sumitomo Kimike dhe sumika Fine Chemicals Co Ltd Co Ltd kundërKomisionit, 2005, në Përmbledhje II-4065.
Vendim Compagnie générale maritime dhe të tjerë kundër Komisionit, dt.28.02.2002, T-86/95, në Përmbledhje II-1011.
Vendim ITT Promedia/Komisionit, T-111/96, në Përmbledhje 1998.
155
Vendim Atlantic Container Line dhe të tjerë / Komisionit, T-395/94, nëPërmbledhje 2002.
Vendim Hilti/ Komisionit, dt. 12.12.1991, T-30/89, në Përmbledhje. II-1439.
Vendim Tetra Pak kundër Komisionit, dt. 6.10.1994, T-83/91, në Përmbledhje.II-755.
Vendim dt. 08.10.1996, T-24/93, T-25/93, T-36/93, T-28/93, në Përmbledhje,1997.
Vendim Mayr-Melmhof kundër Komisionit 14/5/1998, në Përmbledhje II-1751.
Vendim European Night Service, dt. 15/09/1998, në Përmbledhje 1998, II-3141.
Vendim Gencor, dt. 25.3.1999, në Përmbledhje, II.
Vendim Airtours, dt. 6-6-2002, në Përmbledhje, 2585.
Vendim Schneider electric SA, dt. 22.10.2002, T – 310/01, në Përmbledhje. II -4071.
Vendimi Vandenbergh Foods Ltd kundër Komisionit dt. 23.10.2003, rasti T-68/01, në Përmbledhje II-4653.
Vendim Piau kundër Komisionit, dt. 26.01.2005, T-193/02, 2005, nëPërmbledhje II-209.
Vendime të Gjykatës së Drejtësisë.
Vendimi Ahmed Saeed GmbH kundër Zentrale zur Bekaempfung unlauterenWettbewerbs, dt.11.04.1989, 66/86.
Vendimi Vereeninging van Cementhandelaren kundër Komisionit,dt.10.17.1972, 8/72, në Përmbledhje 1972.
Vendim Société Technique Minière kundër Maschnenbau Ulm GmbH, dt.30.6.1966, 56/65, në Përmbledhje 1966.
Vendim GmBH Etablissements Consten dhe Grundig kundër Komisionit, dt.13.7.1966, Rastet 56/64 dhe 58/64, në Përmbledhje 1966.
Vendim United Brands/Komisionit, 27/76, në Përmbledhje, 1978.
Vendim United Brands Company dhe United Brands Continentaal BV kundërKomisionit, 1978, në Përmbledhje 207.
Vendim Oscar Bronner GmbH & Co. KG kundër Mediaprint Zeitungs – undZeitschriftenverlag GmbH & Co. KG dhe të tjerë 1998, në Përmbledhje I-7791.
Vendim Steikine dhe Weinling, C 78-76, në Përmbledhje 1997.
156
Vendim Limburgse Vinyl Maatschappij NV dhe të tjerë kundër Komisionit,çështjet e bashkuara C-238/99 P, C-244/99 P, C-245/99 P, C-247/99 P, C-250/99 P, C-252/99 P dhe C-254/99 P, 2002, në Përmbledhje I-8375.
Vendim Musique diffusion française dhe të tjerë kundër Komisionit, çështjet ebashkuara 100/80–103/80, 1983, në Përmbledhje 1825.
Vendim SEP kundër Komisionit, C-36/92 P, 1994, në Përmbledhje I-1911.
Vendim Orkem kundër Komisionit, 374/87, 1989, në Përmbledhje 3283.
Vendim Heineken Brouwerijen BV v. Inspecteur der Vennootschapsbelasting(Heineken), 91/83 dhe 127/83, 1984, në Përmbledhje 3435.
Vendim Portugali kundër Komisionit, C - 204 / 97, 2001, në Përmbledhje I-3175.
Vendim Federation Nationale du Commerce Exterieur des ProduitsAlimentaires kundër Francës, C - 354/90. në Përmbledhje 1991.
Vendim SFEI / La Poste, C -39 / 94, 1996, në Përmbledhje I - 3547/3592.
Vendim Dalmine SpA kundër Komisionit, C-407/04 P, 2007, në Përmbledhje I-835.
Vendim Consten dhe Grundig, dt. 13.07.1966, në Përmbledhje 1966.
Vendim Franz Völk kundër J. Vervaecke S.P.R.L, dt. 9.07.1969, 5/69, Fletorezyrtare, 1969.
Vendim ACF-Chemiefarma, dt. 15.7.1970, 41/69, në Përmbledhje 661.
Vendim Serena, dt. 18.2.71, 40/70, në Përmbledhje, 1971.
Vendim ICI, dt. 14.07.1972, 48/69.
Vendim Suiker Unie kundër Komisionit, dt. 16.12. 1975, çështje të bashkuara40/73 deri 48/73, 50/73, nga 54/73 deri 56/73, 111/73, 113/73 dhe 114/73, nëPërmbledhje 1663.
Vendim Suiker, dt. 16.12.1975, C-43-48/73, në Përmbledhje. 1663.
Vendim Metro/ Komisionit, dt. 25.10.77, 26/67, në Përmbledhje, 1977.
Vendim Hoffman La Roche/ Komisionit, dt. 13.02. 1979, 85/76, nëPërmbledhje. 461.
Vendim L´Oreal, 11.12.80, 31/80, në Përmbledhje 1980, 3775.
Vendim GVL, dt. 2.3.1983, në Përmbledhje 84, IV.
Vendim Michelin I, dt. 9.11.83, 322/81, në Përmbledhje, 1983.
Vendim VBVB&VBBB kundër Komisionit, dt. 17.01.1984, në Përmbledhje 84.
Vendim Akzo, dt. 24.6.85, 53/85, në Përmbledhje, 1986.
Vendim CBEM, dt. 3.10.85, 311/84, në Përmbledhje, 1985.
Vendim Bodson, dt. 4.5.88, 30/87, në Përmbledhje, 1988.
Vendim Sacem, dt. 13.7.1989, në Përmbledhje 2811.
Vendim Akzo kundër Komisionit, dt. 3.7.1991, C-62/86, në Përmbledhje, I-3359.
157
Vendim Herkules, dt. 17/12/1991, në Përmbledhje II-1711.
Vendim Publishers Association, dt. 09.07.1992, në Përmbledhje II-95.
Vendim Ahlström Osakeyhtiö kundër Komisionit, dt. 31.03.1993, cështje tëbashkuara C-89/85, C-104/85, C-114/85, C-116/85, C-117/85 dhe nga C-125/85deri C-129/85, në Përmbledhje. I-1307
Vendim Hilti kundër Komisionit, dt. 2.3.1994, C – 53/92P.
Vendim Banco Exterior de espana, dt. 15.03.1994, C – 387/92, në PërmbledhjeI – 877.
Vendim dt. 27.4.1994, C-393/92, në Përmbledhje, 1994, IV.
Vendim dt. 5.10.1995, C-96-94, në Përmbledhje. 1995.
Vendim dt. 17.10.1995, C-140/94, C-141/94, C-142/94, në Përmbledhje, 1995.
Vendim Belgjikë kundër Komisionit, dt. 29.02.1996, C-56/93, në Përmbledhje I-723.
Vendim Tetra Pak International SA/Komisionit, dt. 14.11.1996, C - 333/94, nëPërmbledhje I-05951.
Vendim Komisioni kundër Italisë, dt. 23/10/1997, në Përmbledhje 1997, I.
Vendim Ndërmarrjet detare Belge, 16-3-2000, në Përmbledhje. I, 1365.
Vendim Republica portoghese kundër Komisionit, dt. 29.3.2001, nëPërmbledhje. 1, 2613.
Vendim Lucchini, dt. 18.07.2007, C-119/05, në Përmbledhje I-6199.
Vendim T-mobile Netherlands, dt. 4.06.2008, c 8/08. www.curia.europa.eu.
Vendim Government of Gibraltar, dt.15.11.20111, C-106/09, në Përmbledhje I-11113.
Vendim Komisioni kundër vendeve të ulta dhe të tjerë, dt.27.03.2014, C-224/12P.
Vendime të Komisionit Evropian.
Vendim AT.39816 - furnizimi me gaz në rrjedhën e sipërme në EvropënQendrore dhe Lindore, shikoni IP / 15/4828, datë 22 prill 2015. Në dispozicionhttp://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4828_ro htm.
Vendim, dt. 21 tetor 2015 në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=3_SA_38374.
Vendim, dt. 21 tetor 2015 në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=3_SA_38375.
Vendim Pioneer, 1980, Fletore zyrtare L60/21.
158
Vendim AT.40153. IP / 15/5166 i 11 qershorit 2015, në dispozicion nëhttp://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-5166_en. htm.
Vendim M.7421 - Orange / Jazztel i datës 19 maj 2015 në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=2_M_7421.
European Commission. Mergers: Commission prohibits Ryanair's proposedtakeover of Aer Lingus. Press release. 27 Shkurt 2013. URL:http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-167_en.htm
Vendim Istituti Chemioterapeutico Italiano (ICI) dhe Commerciali SolventsCorporation kundër Komisionit, 1974, Përmbledhje. 223.
Vendimi PVC, Fletore zyrtare L 239.
Vendimi tuba seamless, Fletore zyrtare 2003 L 140/0.
Vendimi Industrieverband Solnhofener Natursteinplattene dhe V, Fletorezyrtare 1980 L 318.
Vendim Microsoft, COMP/37.792, 24 mars 2004.
Vendim M.7612 - Hutchison 3G UK / Telefónica UK, në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=2_M_7612.
Vendim M.7637 - Liberty Global / BASE Belgium, në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=2_M_7637.
Vendim M.7419 - TeliaSonera / Telenor / JV, në dispozicion nëhttp://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/case_details.cfm?proc_code=2_M_7419.
European Commission. Commission prohibits Airtours’ takeover of FirstChoice in UK leisure travel sector. IP/99/695. Bruksel, 22 Shtator 1999.
European Commission Decision in the MSG Media Service Case. IRIS 1995-1:6/10. URL: http://merlin.obs.coe.int/iris/1995/1/article10.en.html
Vendimi i dt. 21 shkurt 2007, C (2007) 512 final., (Rasti COMP / E-1 / 38,823)
Vendim Intesa franco-giapponese per i cuscinetti a sfera, dt. 29/11/1974,Fletore zyrtare 74, L 343/19
Vendim Fibbre Ottiche, dt. 14 korrik 1986, Fletore zyrtare, L 236/1986.
Vendim Zinc Phosphate, 2003, Fletore zyrtare L153/1.
Vendim Breweries belge, Fletore zyrtare 2003, L 200/1.
159
Vendimi Methionine, Fletore zyrtare 2003 L 255/1.
Vendimi Perokside organike deklaratë për shtyp IP / 03/1700 i 10.12.20003.
Vendim Austrian Banks, 2002, Fletore zyrtare L56/1.
Vendim Consten/Grundig, dt 23/09/1966, Fletore zyrtare 1964, 2545.
Vendim ASBL, dt. 29/06/1970, Fletore zyrtare 1970, L 153;
Vendim Gema, dt. 2.6.1971, Fletore zyrtare, L134, 1971.
Vendim Man/Saviem, dt 17/01/1972, Fletore zyrtare 1972, L 31/29.
Vendim SPCA-Kali und Salz, dt 11/05/1973, Fletore zyrtare 73, L 217/3.
Vendimi Wallpaper Belgjikë, dt. 23.07.1974, Fletore zyrtare, L 237.
Vendim Bayer/Gist-Brocades, dt 15/02/1975, Fletore zyrtare 1976, L 30/13.
Vendim Kewa, dt. 23.12.1975, Fletore zyrtare 77, L 327.
Vendim De Laval/Stork dt 15/07/1977, Fletore zyrtare 1977, L 215/11.
Vendim Pergamena vegjetale, dt. 23.12.1977.
Vendim Vetro greggio në Itali, dt. 17.12.1980.
Vendim Vimpoltu, dt 13/07/1983, Fletore zyrtare 1983, L 200/44.
Vendim Rockwell/Iveco, dt 13/07/1983, Fletore zyrtare 1983, L 224/19.
Vendim Schlegel/CPIO, dt 06/12/1983, Fletore zyrtare 1983, L 351/20.
Vendim Fibre sintetiche, dt. 04/07/1984, Fletore zyrtare 1984, L 207/17.
Vendim BPCL/ICI, dt 19/07/1984, Fletore zyrtare 1984, L 212/1.
Vendim Vetro piano Benelux, dt. 23.7.1984.
Vendim Zainc Producer Group, dt. 6.8.1984.
Vendim Milchforderungsfonds, dt. 07/12/1984, Fletore zyrtare 1985, L 35.
Vendim ENI/Montedison, dt. 04/12/1986, Fletore zyrtare 1987, L 5/13.
Vendim dt. 22.12.1987, n.88/138/CEE, IV/30.787 e 31.488
Vendim Vendita di libri a prezzo netto, dt. 12/12/1988, Fletore zyrtare 89, L 22.
Vendim Decca Navigator System, dt. 21.12.1988, Fletore zyrtare 89, L 43/27.
Vendim ANSAC dt. 19.12.1990, Fletore zyrtare 91, L 152/54.
160
Vendimi sode-esh-Solvay, dt. 19.12.1990, Fletore zyrtare 91, L 152.
Vendim dt. 24.7.1991, n. 92/163/CEE, IV, 31.043,
Vendim Industria delle costruzioni Paesi Bassi, dt. 05/02/1992, Fletore zyrtare92, L 1/30.
Vendim Warner/Lambert/Gilette, dt 10/11/1992, Fletore zyrtare 92, L 116/21.
Vendim Ford Volkswagen, dt. 23/12/1992, Fletore zyrtare 93, L 20/14.
Vendim Auditel, dt. 24/11/1993, Fletore zyrtare 93, L 350.
Vendim Sistema di distribuzione Grundig nella CE, dt 21/12/1993, Fletorezyrtare 94, L 20/15.
Vendimi Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë, dt. 02.21.1994, Fletore zyrtare94, L L68.
Vendim HOV-SVZ, dt. 29-3-1994, Përmbledhje. 95, 653.
Vendimi Çimento, dt. 30.11.1994, Fletore zyrtare 94, L 343.
Vendim Philips/Osram, dt. 21.12.1994, Fletore zyrtare 94, L 378.
Vendimi Chiquita, Fletore zyrtare, 1976, L 95/1.
Vendimi tuba para-izolues, dt. 21.10.1998, Fletore zyrtare L 99, 24.
Vendim Cégétel + 4, dt 20/05/1999, Fletore zyrtare 1999, L 218/14.
Vendim Virgin/British Airways, dt. 14.07.1999, Fletore zyrtare 2000, L 30/1.
Vendim Kupa e botës në futboll, dt. 20.07.1999, Fletore zyrtare, 2000, L5.
Vendim GEAE/P&W, dt 14/09/1999, Fletore zyrtare 00, L 58/16.
Vendim CECED, dt 24/01/2000, Fletore zyrtare 2000, L 187/47
Vendimi Lysine, dt. 07.06.00, Fletore zyrtare 152/14 L.
Vendimi Aminoacidi, dt. 07.06.2000, Fletore zyrtare 01, L 152.
Vendim Michelin, dt. 20.6.2001, Fletore zyrtare 2002, L 143/1.
Vendimi SAS, dt.18.07.2001, Fletore zyrtare 01, L 265/15.
Vendimi elektroda grafit, dt. 18.07.2001, Fletore zyrtare 02 L 100.
Vendimi Vitamina, dt. 21.11.2001, Fletore zyrtare 03, L 6/1.
Vendimi acid limoni, dt. 05.12.2001, Fletore zyrtare 01 L 239/18.
161
Vendimi acidit citric, 2001/12/05 2002/742 / EC, Fletore zyrtare, 2002 L239/18.
Vendimi Acid limoni, dt. 05.12.2001, Fletore zyrtare 02 L 239/18.
Vendim Carta autocompiante, dt. 20.12.2001, Fletore zyrtare 04, L 115.
Vendimi 2004/337 karbon, dt. 20.12.2001 / KE, Fletore zyrtare 2004, L 115/1.
Vendimi Industriale dhe gazrave mjekësore, dt. 24.07.2002, Fletore zyrtare 03L 84/1;
Vendimi Lope franceze, dt. 02.04.2003, Fletore zyrtare 03 L 209/12.
Vendim Deutsche Telecom, dt. 21-05-2003, Fletore zyrtare 03, L 263.
Vendim PO/Clearstream, dt. 2.6.2004, COMP/38.096.
Vendim AMCA, komunikim shtypi IP/05/61 dt. 19.01.2005.
Vendim Pre-Insulated Pipe Cartel, 1999, Fletore zyrtare L24/1.
162
Abstrakt
Politika e konkurrencës në Evropë shihet si shtylla e katërt në themelin e politikave ekonomike, sëbashku me politikat monetare, fiskale dhe ato tregtare. Në këtë këndvështrim, ajo është një ngaelementët thelbësorë që përbëjnë themelin për krijimin e tregut të brendshëm. Pa një sistem dhe njëinstitucion përkatës, i cili të sigurojë që konkurrenca në tregun e përbashkët nuk është shtrembëruar,tregu i brendshëm nuk do të mund të funksiononte. Legjislacioni i Bashkimit Evropian në fushën ekonkurrencës trajton dy çështje: legjislacionin anti-trust dhe politikat e ndihmës shtetërore Politika ekonkurrencës lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me zbatimin konkret të këtyre rregullave me qëlliminqë ndërmarrjet të bëjnë konkurrencë midis tyre në mënyrë të ndershme. Përbërësit kryesorë të politikësevropiane të konkurrencës janë: lufta kundër marrëveshjeve të ndaluara, lufta kundër abuzimeve mepozitën dominuese, rregullimi paraprak i përqëndrimeve si dhe lufta kundër ndihmave që shteti u jepndërrmarrjeve kur këto ndihma kanë karakter mbrojtës dhe krijojnë një konkurrencë të pandershme nëbrendësi të tregut të brendshëm. Është nëpërmjet përbërësve të mësipërm që Bashkimi Evropian tentontë realizojë objektivat e politikës së konkurrencë. Ky punim ka për qëllim të analizojë politikën ekonkurrencës në Bashkimin Evropian duke ndaluar tek aspektet kryesore të saj si dhe tek zhvillimet mëtë fundit. Analizohet legjislacioni primar dhe dytësor i Bashkimit në lidhje me marrëveshjet e ndaluara,abuzimin me pozitën dominuese, përqendrimet dhe ndihmat shtetërore.
Fusha e studimit: E drejtë dhe politika Evropiane.
Fjalë kyçe: konkurrenca, politika e konkurrencës, tregu i brendshëm, ndihma shtetërore, antitrust
Abstract.
The policy of the competition in Europe is seen as the fourth pillar of the foundation of economicpolicies, altogether with monetary, fiscal and trade policies. From this point of view, it is one of theessential elements making of the establishment for the creation of internal market. If there was not arespective system and institution, which ensures that the concurrence in the common market does notdeviate, the internal market would not work. European Union Legislation in the field of the competitiondeals with two issues: anti-trust legislation and state aid policies. The competition policy is directlyrelated with the real application of these rules with the purpose of making enterprises to fairly competeamong them. The main components of the European competition policy are: fight against prohibitedagreements, fight against abuses of a dominant position, preliminary regulation of concentrations andfight against aids that the state allocates to their enterprises in a time when these aids have a protectivecharacter and create an unfair competition inside the internal market. European Union attempts toaccomplish all objectives of the policy of the competition by means of above mentioned elements. Thisresearch aims at analysing the competition policy in the European Union through its main aspects andlatest developments. Primary and secondary legislation of European Union will be analysed in regardwith the prohibited agreements, abuse of a dominant position, mergers and state aids.
Field of study: Europen law and policy
Key words: competition, policy of competition, internal market, state aid, antitrust
