M İ T H A T P E R İ N5AYÇIYLA SUNAK

SOVYETLER BİRLİĞİ 1984 Y IL IN A KADAR YAŞAYABİLECEK M İ?

SOVYETLER BÎRLİĞÎ 1984 YILINA KADAR YAŞAYABİLECEK Mİ?

A n d re i A m a lr ik

Ö nsöz — HENRY K A M M

Yorum — SIDNEY M O N A S

0 Ç A Ğ D A Ş Y A Y I N L A R 1 9 7 1

İ S T A N B U L

Bu eser ilk defa , Rusça o larak, Holanda'da A m ste l 268, A m sterdam — C, A lexanderHerzen vakfı tarafından yayım lanm ıştır.

Türk iye 'de yayın hakkı Ç A Ğ D A Ş Y A Y IN L A R ’a a ittir . İlk baskı: 1971 — İSTANBUL

Dizgi-Baskı : Y e lken M atbaası — İstanbul

İ Ç İ N D E K İ L E R :

Ö N S Ö Z: BİR M U H A LİF İN PORTRESİHenry KAMM

SOVYETLER BİRLİĞİ 1984 Y IL IN A K AD AR YAŞAYABİLECEK M İ?

Y O R U M : A M A L R İK ’İN GÖ RÜNEN ÂKIBETİ Sidney MONAS

Y A Y IN E V İN İN NOTU

ÖNSÖZ

B ir Muhalifin Portresi

Henry KAMM

A NDREİ A M A LR İK , h içb ir zam an arzu lam adı­ğı gibi eğer batıda yaşasaydı, herhalde bir ünivers itede tarih ve ed eb iyat öğretm eni

olup, aynı zam anda daha da esaslı b ir öğrenim yap­m ak üzere ça lışm alara devam ederken san ’a t ve po­litika kollarında da h iciv yazıları yazm akla ye tin ird i.

H içb ir s iyas î partiye bağlı o lm az, faka t sesi za­man zam an ahlâk düsturlarıy la ilg ili konularda ken­dini duyururdu. M eselâ ; W iet-N am harbi aleyh ine, Ç ekoslovakya problem ine, Y unan istan ’da dem okra­s iye yapılan baskıya ve Sovyet Rusya’daki dem okra­tik fik ir li k iş ile re karşı işlenen haksızlık lara isyan e t­tiğ i görü leb ilird i.

Güzel eşi Gyusel ile ferah ve rahat b ir apartm an­da oturur ve bunun daha çok sanatç ıların toplandığı sem tle rd e o lm asın ı is terd i.

G yusel'in geniş ve aydın lık b ir odası olur, ken­di tarzında noktalam alarla res im le r ç ize rd i... Evin sakin b ir köşesinde A ndrei'n in yazı m akine lerine yer V/erilirdi.

I

Okunan, ilgi ile izlenen k itap lar bu ta ra fta görü­lür, bunlar eşe dosta daim a, istenm eden verilird i. D ostların ın res im leri duvarları süsler, pikap devam lı surette ya çok eski parçaları veya en m odern m elod i­leri çalardı. Burası gece gündüz dostları ile dolar ta ­şar ve g e len le r yabancılık duym az, kendilerin i e v le ­rindeki gibi rahat h is s e d e rle rd i... Bu dostlar kadınlı erkekli c idd î m izaçlı insanlar olur, faka t A ndrei ve Gyusel gibi (kend ilerin i ciddiye alm ayan) tip lerden kurulu b ir top lu luk teşk il ederd i. En ciddî b ir konu dahi e le alınsa, h a fiflik ve neş'e içinde ta r tış ılır , ağ ır ve hüzünlü m ünakaşalardan kaçındırdı. A ktüel p o liti­kadan daha da derin ine in ilip , bu ara çaydanlığın so­ğum aya vakti o lm azd ı...

D ostların ın çocukları da onların ev le rin e g ire r çıkar, belki kendi ev lâ tla rı da olurdu. Çocuk seven bu ç ift, gençliğe önem li o lduklarını h isse ttirm e gücü­ne sah ip tirle r.

G e lge le lim A ndrei Rus’tu r ... Kısa kes ilm iş saç­lı, m iyop gözlü 31 yaşında b ir adam dır. M oskova'da yaşar... Bazen de hüküm et malı b ir ç iftlik te , birkaç R u b le y e satın a lm ış o ldukları barakada vaktin i g e­ç irir. Sanki hür b ir ü lkede yaşarm ış g ib i, v icdanının sesi ve özgürlüğünün inancını h isseder ve duyurur.

Durum u ve tu tum u, ö ze llik le ahlâk te m e lin e da­yanır. E n te lektüe llerin m uhalif am aç ve fik ir le r in i sem pati ile iz ler. A ncak h içb ir zaman itiraz ve d ilek ­çelerin i im zalam az. H ayatı, m uhalif o lm ak, h içbir

gruba dahil o lm am ak, b öy le lik le edindiği bu s is tem ­le ayakta kalıp kendi kendine henüz b ir yer edine- m em ekle geçer.

«Çocukluğum dan beri re jim in aleyh indeydim .» diyen A ndrei başım işare t ederek: «Benim itirazımburada» d em iş tir.

«S istem e itirazım âdeta bende organik bir tepki yaratır. O zaman e lle rim le bazı şey le r yapm ak ih ti­yacını duyarım . S is tem e ve re jim e m uhalif oluşum , onun ye ters iz liğ in e inandığım dan değil, h issiyatım ın âni ve kuvvetli bir değişikliğ i organik bir şekilde his­se ttirm e s id ir. M ese lâ Sovyet radyosunu d in leyem em . Pravda gazetesin i okuyam am . Pravda'yı yalan larla do­lu, çiğ ve yavan budala b ir gazete o larak görürüm .»

Doğru o lm adığına inandığı konular ve onlara gösterd iğ i te p k ile r, ayrıca h içbir şeye boyun eğm e­m esi, d irenm esi, A ndrei A m a lr ik ’in her hangi bir ü l­kede yaşam asını güç kılacak bir tu tum dur. Sovyet R usya’da ise toplum dışı ed ilm iş b ir kişi o larak yaşa­m ası norm aldir.

H akikate olan vazg eçirtilem ez inadı ve inancın­dan, onu h içb ir baskı, h içb ir ceza tu ttuğu yoldan ayı­ram az. Bünyesinin yapısı, inanm adığı şeyi âdeta bün­yesinden d ışarı atar.

Bu tu tum u, gizli polis te şk ilâ tı olan KGB’nin ona karşı ya ltaklanm asına rağm en onu h is lerine nüfuz ed i­lem eyen adam hâline koym uştur.

Bu nedenle d iğer b ir Rus yazarı olan ve şim di İn g ilte re ’ye sığ ınm ış bulunan A nato ly K uznetsov’un seçtiğ i yolu tu tm asına im kân yoktu. A m alrik , Kuz­netsov gibi yazılarına sansürü kabul e tm ez. Bir k ısm ı­nı neşretm eyip , d iğer kısm ını bastırm akla yetine­m ez. A n d re i’nin yazıları h içb ir v a k it kendi m em leke­tin d e basılacak şek ilde düzen lenm em iştir. Düşünce yolunda kes in tile re yer yoktur. O, Kuznetsov gibi KGB polis te şk ilâ tıy la işb irliğ i yapıp, ihbarlarda bu­lunarak, onların gözlerine g irm e yo llarına başvura- m am ıştır. Bu sebeple de h içb ir vak it yu rt d ışına yol­culuk sağlayıp, böy le lik le belki hürriyeti seçm e im ­kânlarını e lde e tm em iş tir.

Ill

Ona göre hürriyeti İn g ilte re 'd e «Kuznetsov» gibi aram aktansa, daha üstün b ir hürriyete kavuşm ak fo r­mülü vard ır. Bunu açık bir m ektup ile K uznetsov’a şöyle duyurm uştur:

«Eğer Rus yazarı Kuznetsov KGB ile işb irliğ i yap­masaydı ve dolayısıy la Rusya’dan ilk defa başka bir m em lekete g ideb ilm e iznini alam asaydı, onu Rusya'da ne gibi te h lik e le r bekliyordu. Belki Rusya’dan dışarı çıkam ıyacaktı, faka t nam uslu bir adam olarak kala­caktı. KGB ile suç ortak lığ ı e tm em ekle bazı kayıpları olacaktı be lk i. Fakat bu, ancak dış görünüşteki hürri­yetin i e tk iliyecek ti. Halbuki iç hürriyet â lem i çok da­ha zengin o lacaktı.

S izi, şim di hür bir m em lekette olduğunuz için bütün kalb im le te b rik ederken, v icdanî hürriyetin ize doğru önem li b ir adım atm ış olm anızı tem enni ede­rim .»

A ndrei «iç hürriyeti» d iye adlandırdığı hürriye­tin i h issederken R usya’da devam lı kalm ayı tasarla ­m aktadır. Bunun sebebi ise s is tem e ne fikrinden , ne de ruhundan b ir zerre feda e tm em esid ir. Bunalım için­de bulunan Rus e n te lek tü e lle r in e sem pati duym adık­ça, beraber yaşam ak için kendilerinden çok. şey ver­m elerine aklı erm ez. Zaten kendisi de bunu hiçbir vak it yapam az.

K uznetsov’a yazdığı bir m ektupta diyor ki «Bence, h içb ir baskı onun altında ezilm eğe ön­

ceden hazır o lm ayanlara te s ir edem ez. Bazen düşü­nüyorum da insanların b ir şeyi düşünüp, başka şeyi söyleyip b ir d iğer üçüncüsünü yaptık ların ı Sovyet Rusya’da görüyorum . Bu da, re jim in doğurup ş e k il­lendirdiği ta ts ız b ir ‘fen o m en ’ o larak ad land ırılab ilir.»

A n d re i’nin hür o lm ak veya olm am ak an lam ı, ge­rek batı dünyasında, gerekse M oskova’da küçük çap­

IV

tak i insan beyin lerin i şaşırtab ilen sebeb, onun sr ' ^ ' ve m etanetle Sovyet kanunlarına itaa t ederek yaşa­m asıd ır. H üküm et sesini susturm ak iç in h içb ir ç ıkar yol bu lam am ıştır. Bu durum bazı batılı kaynakların d ikkat nazarını çekm iş, hattâ A n d re i'y i g izli polisten san m ış lard ır. G erçekten aksini dünyaya inandırm ak çok zordur. M ese lâ bu kitap S ovyet Rusya'nın bütün iddia ve inançlarını kökünden söküp atan bir n ite lik taş ıyor.

A n d re i’nin bu tutum unu izleyen batılı k iş iler, onun po litik faa liye tten , yazıların ı sahtekârca neşret­m ekten niçin kaçındığını anlayam azlar. A ynı zam an­da A n d re i’nin m em leketinde insan haklarının ge liş ­m esi, g en e llik le kanuna tâbi veya İdarî ka ide lere da­yanm aktad ır.

Bu durum u batı basınına yazdığı im alı b ir «açık m ektup»la anlatm ağa ça lışm ış tır . Buna, hükümetinin» e serle rin in hakkı o larak d ışarı m em leketle rd en sağ­ladığı g e lirin e itiraz edip , el koym ağa kalkm ası sebep olm uştur.

Bu m ektup cesaretin i ve hüküm ete karşı olan tu ­tum unu b iz le re b ir kere daha g österm ekted ir.

A ndre i şöyle d iyor açık m ektubunda:«S talin sağ olsaydı e s e rle rim in yabancı ü lke ler­

de basılm ası sebebiy le belki de beni idam e ttir ird i. Onun se fil h a le fleri ise param ı dolandırm ağa kalkı­yo rlar. Bu durum da bana re jim in her geçen gün biraz daha küçüldüğünü ve alçald ığ ın ı öğretiyor.»

A ndrei'n in bu tu tum u, hayatı e lle rind e olan m üs­te b it b ir hüküm ete karşı ç ık ış ın ın cesur b ir örneği olarak g ö s te rileb ilir. Belki de S ovyet Rusya’da bu tarzda b ir tu tum a her zam an rastlam ak güçtür. Z ira hiç k im se, böyle inatçı b ir tu tu m la hayatın ı yüzde yüz te h lik e y e atm ak istem ez.

V

Daha m uhafazakâr, faka t Andrei gibi bir m uhalif olan V ik to r Krasin d iyor ki:

«Andrei yeni b ir neslin genç ka lem id ir. O to r ite ­lerle savaşa g eçm iş tir. O nlara doğrudan doğruya hü­cum etm ek cesare tin e sah ip tir. Onun ilik le rind e Sta- lin 'in kurduğu sürgün kam plarına g itm e korkusu asla yoktur.» V ik to r Krasin ise 1969 y ılın ın sonunda beş y ıllık sürgüne g ön d erilm iş tir.

A ndrei'n in bu dürüst tutum u kendinden b ir ön­ceki neslin üzerinde de e tk ile rin i g österm iştir. Hücum edici görünüşü ve tutum u ile h içb ir korku izi g öster­m eyen, d iğer bazı m uhaliflerin aksine, po litik b ir am aç için m ücadeleye g irişm em iş tir. O kendi hakikatin i, ruhunu, dik tu tm anın çabasında olup, İsrarla her fe r­din, şahsını ve ruhunu hakikate tes lim etm esi key fi­ye tine inanm aktad ır. H içb ir siyasî partiye bağlı o l­m am ış olan Lüther’in, m uhale fe tine engel o lanlara: «İşte karşınızda d im dik duruyorum , başka b irşey ya­pamam.» sözünü A ndrei'n in sürüp giden h areketleri ile hatırlıyoruz.

Sovyet H üküm eti, A n d re i’yi h içbir suçla s ind ire- m em esine rağm en, o anavatanında hür olm ayı o l­dukça pahalı ödem ekted ir. Bir tarihçi o larak y e tiş ti­rilm iş ve eğ itim görm üş olan A ndre i, ü n ivers ite m e­zunu değild ir. H içb ir yerde ö ğretm en lik yapm az. Eser­leri kendi m em leketind e basılıp okunm ayan b ir en­te lektüe ld ir.

Yazm ış olduğu beş piyes, Sovyet Rusya'da ne basılm ış, ne de oynanm ıştır. Buna rağm en 1965 y ıl­larında hapsedilm iş, sebep o larak da p iyeslerin in «re­jim e karşı ve m üstehcen» olduğu öne sürülm üştür. Bilâhare bu itham durm uş, hapisten ç ıkarılarak iki bu­çuk yıl S ib irya 'ya «parazit» dam gası ile sürülm üştür.

VI

Parazit deyim i Sovyet R usya’da devam lı b ir işi olm ayan, belli bir yerde çalışm ayan k iş ile re verilen lâkaptır. A ndrei herhangi b ir fabrikada çalışm aktansa serb est b ir tarihçi o larak yaşam ayı te rc ih e tm iş tir. Â licen ap lık (! ) gösteren hüküm et daha sonra onun sürgün süresin i k ısa ltm ış tır.

Tatar as ıllı Gyusel, a iles in in itirazların ı d in lem e­yerek , A ndrei ile S ib irya 'ya g itm iş tir. Ve iki genç ora­da ev len m iş le rd ir. Evlenm e lisansların ı a lab ilm ek için bir buçuk rub le leri olm adığından her ikisi de bir ç ift­lik te 2A saat çalışm ak su re tiy le iki ruble sahibi o l­duktan sonra ancak evlenm e lisansı ve düğün çayla­rına şeker a lab ilm iş le rd ir.

S ib irya ’da A ndrei çobanlık ve arabacılık , Gyusel ise resim yaparak günlerin i doldurm uştur.

A ndrei ve dostları, daim a S ovyet vatandaşların ın m u h ale fe t e tt ik le r i sebepleri ile yarg ılanm aları s ıra­sında m ahkem ede buluşur, (m ahkem eler umuma aç ık tır) bazen içeri a lınm adıkları o lur, o zam an da kapıda nöbet tu ta rak sessiz protestoya geçerler. Böy­le lik le hangi tara fı tu ttuk ların ı b e lir tir le r .

1968 y ılında, N ig eria ’ya, B ia fra ’ya karşı dövüşm e­si için silâh yard ım ında bulunan İn g iliz se fa reti önün­de sessiz d irenm e duruşu yapan A ndre i ve G yusel’in bu tu tum u Sovyet hüküm etini şaş ırtm ış tır .

Bu ç e ş it ânî g österile r, «Em peryalizm » aleyhine dahi olsa M oskova’da görülen şeylerden değild ir.

1963 y ılında M oskova ün ivers ites inden kovul­m asının sebebi ise, e tüd leri arasında 9. yüzyılda Kiev civarında çok m iktarda «N orsem en» ded ik le ri, o za­m anlar D anim arka'ya a it ileri ge lm iş b ir m eden iyetin iz le rin i bulm ası ve bunu D anim arka s e fa re tin e b ild ir­m iş o lm asıd ır. Oysa böyle büyük b ir hatâ onun m em ­

VII

leketinde asla iş len m em elid ir. Çünkü bütün Rusya'yı Ruslar yara tm ış tır.

Bu sebeple yüksek tahs ili böylece b irdenb ire durdurulm uştur.

A ndrei ve Gyusel a ltı odalı bir apartm anın ka­ranlık arka odalarından b irinde otururlar. O n larla be­raber aynı apartm anda oturan beş a ile , m utfağı, banyoyu ve tu va le ti o rtaklaşa ku llanırlar.

Bu ış ıksız dört duvar arasında oturm aya m ecbur kalm asaydılar, m uhakkak ki, biri daha fazla eser ya­zar, d iğeri ise resm e ça lışab ilird i.

A ndrei'n in odasında arzu ettiğ inden çok az ki­tap bulunur. Çünkü onun yaşadığı m em leke tte oku­mayı arzuladığı k itap ların büyük b ir çoğunluğu yasak­lanm ıştır. Edebî ve po litik eserle ri seçm e hakları son derece k ıs ıtlıd ır.

Son defa kendisin i z iyare te g ittiğ im de iri kıyım beş kişinin, odasını aram aya geld ik lerin i gördüm . O

günden sonra kütüphanesindeki, kitap sayısı daha da azaldı.

Yanım da onlara vedaa götürm üş olduğum 12 yaşındaki kızım ın da el çantasını karıştıran baş ara ­yıcı ancak b ir paket ç iko lata ile karş ılaştı. K ızım onu G yusel'e götürm üştü.

Gyusel ise, darm adağınık olan odanın içindeki eşyaların arasında bulduğu oyuncak b ir kediyi kızı­ma hediye e tm iş ti. Sonra da, yine peşinde b ir polis le b irlik te m utbağa g iderek bize veda çayı h azırlam ıştı.

A ndrei ve G yusel, arkadaş canlısı k im selerd i. Yabancı dostların ı karan lık odalarına davet e tm ekten çekinm ezlerd i. K end ilerine ve dostlarına karşı saygı duyan k iş ile rd i.

A ndrei, böylece yaln ız kalm anın bedelin i çok pa­halı ödem ekted ir. Karısı da sevgisinden ötürü bu be­

VIII

delin ağ ır şartların ı b irlik te paylaşıyordu. İstidadı ve zekâsı karşılığ ında h içb ir vazife bulam ıyacak, karısı ise « A rtis tle r Sendikasına» üye o lam ıyacak, dolayı- s iy le res im lerin i ne te ş h ir edeb ilecek , ne de satab i­lecektir.

A nd re i, ş im diye kadar postacılık , am ele lik , film stüdyosunda ış ık tekn isyen liğ i, te rcüm an lık , lâbora- tu ar yard ım cılığ ı, hususî hocalık gibi ç eş itli iş le r gör­m üştür. Kısa zam anda g azete lerde «zararsız» diye seçilen m aka le le r yazm ıştır. A ncak daha sonra polis te şk ilâ tı buna da engel o lm uştur.

M untazam ve devam lı b ir işi o lm am ası yüzünden A ndrei «Parazit» lik dam gasından kurtu lam am ış ve daim a sürgüne gönderilm e endişesi hayatını gö lgele­m iştir. A ndre i ve Gyusel'in çocukları yoktur. O nların çevresinde yaşıyan k im selere ve b enzerlerine bazı saad etle r uzak b ir hayâl g ib id ir. A ndrei bu kitabı yaz­dığı küçük barakasından başını ç ıkartarak: «Tekrarhapis oluncaya kadar k itabım ı yazm ak ve dom ates ye­tiş tirm e k le m eşgulüm .» d iyor. Sevdiği fakat, onu yal­nızlık uçurum una iten vatanında b ir nokta gibi yaşa­m aya mahkûm eden âkıbetin i bekliyor.

IX

BİR AJANS HABERİ

M oskova 14 ağustos (A .A .)

«S ovyetler B irliği 1984 y ılına kadar yaşayabilecek mi?» adlı eserin batıda yayın lanm asından sonra bü­yük üne ulaşan Sovyet ta rihç is i A ndre i A m alrik , be­yin verem ine yakalandıktan sonra, tedavi görm ekte olduğu N ovossib irsk cezaevi hastahanesinden tab u r­cu ed ilm iş tir . A m a lrik beyin verem in e 1 m artta ce­zasının geri kalan kısm ını çekm ek üzere Zverdlovs cezaevinden Kolym a kam pına nakled ilirken yakalan­m ıştı.

A m a lrik 1970 y ılı 12 kasım ında S ovyet Sosyalis t C um ­h uriye tle ri a leyh ine yalan haberler yayın lam ak suçuy­la 3 yıl hapse mahkûm ed ilm iş ti.

Daha önce de Sovyet a leyhtarı ve m üstehcen eserle r

kalem e aldığı iddiasıyle 4 yıl sü rey le S ib irya'da ika­m ete m ecbur ed ilen A ndrei A m alrik , buradan dönü­şünde «S ib irya'da m ecburi ikam et» adlı kitabın ı yaz­m ıştı.»

NOT — Bu tarihten sonra, Andrei Amalrik’ten hiç­bir haber alınamamıştır.

SOVYETLER BİRLİĞİ 1984 YILINA

KADAR YAŞAYABİLECEK Mİ?

S o v /e t le r Birliği 1984 Y ı l ına

Kadar Yaşayabilecek mi?

1 966 Y IL IN IN sonbaharında S ib irya ’daki sür­günden döndüğüm zam an S ovyetle r B irliğ i’nin çok yakında geçireceğ i bu krizli devreyi gör­

müş ve fik ir le rim i ifade e tm eğe baş lam ıştım . İlk ön­ce yaln ız çevrem deki yakın k iş ile re fik ir le rim i açık­lam ış, sonra 1967 y ılın ın Kasım ayında «L iteraturn ia Gazeta» adlı gazeteye yo lladığ ım b ir m ektupla görüş­lerim i b ild irm iş tim . G erek «L iteraturn ia G azeta», ge­rekse « İzvestia» is im li gaze te le re gönderdiğ im açık m ektupları bunların yö netic ile ri yayın lam ayı kibarca reddederlerken , sebep o larak, prensip itib ariy le hem f ik ir o lm ad ık ların ı ile ri sürdüler.

H erşeye rağm en kendi ü lkem de olsun, batı ü lke­lerinde olsun, bu tü r durum lara sık sık rastlandığ ına kaani bulunduğum için, fik ir le r i m akale şeklinde yayın­lam ayı uygun buldum.

İlk önce isim olarak «S ovyetler B irliğ i 1980 y ılı­na kadar dayanabilir mi?» is im li m akaleyi tasarlarken , «W ashington Post» gazetesin in M oskova m uhabiri, dostum A natoly Shub b ir yazısında benden «Rus A r­kadaşım » diye bahsedince, kendisine olan hayranlı- ğim , tavs iyes in i tu tm am ı sağ lad ı...

1

YIL 1969 olduğundan 1984 yılına a tlam akla 15 y ıllık b ir istikbal göz önüne alın ıyordu. Bu yuvarlak rakam bana daha cazip geldi.

1969 M ayıs ayı içinde evim de yapılan b ir aram a taram a sırasında m aa lese f faydalı bazı kitap ve yaz ıla ­rım m üsadere ed ild i. Bu sebepten çalışm am zorlaştı, biraz da e rte len d i.

Y ine de, KGB «Rus g izli polis teşk ilâ tı» a jan la rı­na teşekkürü borç b ilirim . A ram a esnasında el ya­z ım la hazırlanm ış ve bu kitabın tam ı olan kâğ ıtlarım a dokunm am ışlardı. B öyle lik le eserim i m u vaffak iyetle b itirm iş oldum . K itabım okunduktan sonra herhangi bir ta rtışm a ve k ritik konusu olacağından şüphem

yo k ... İlg ilenen okuyucularım daim a fik ir le rin i b izzat şahsım a, aşağıdaki adrese yazarak b ild ireb ilirle r...

Vakhtangov Sokağı, No. 5 D aire 5, M oskova G-2

U.S.S.R.ANDREİ AMALRİK

2

BU ESERİ yazm ağa, beni zorlayan üç sebepten ötürü başladım .

B irincisi Rus tarih in e aşırı derecede olan il- g im dir. On yıl önce «K ievli RUS» adlı b ir kitap yaz­m ıştım . E lim de ve kontro lüm de olm ayan sebeplerden, Rus İm paratorluğu devletin in kaynakların ı ve esas­ların ı kapsayan bu eseri yarıda kesm ek m ecburiye­tind e kalm ıştım . Ş im di ise bir ta rih ç i o larak aynı dev­letin sonunu yazm akla m ânen bir nev'i m ükâfatlandı­rılıyorum .

İk incis i, bağım sız sosyal davran ış ların doğması için g iriş ilen çabaları, şahsen m üşahede etm ekte oluşum dur. Bu gelişm e çok ilg in ç tir ve k ıym et v e ril­m eğe ve konu olm aya değer.

Üçüncüsü ise, Sovyet toplum unun gûya «Liberal - Hür» oluşuna dair pek çok kitap okum uş, b ir hayli de lâ f d in lem iş olm am dır.

BU FİKİR şöylece fo rm ü lle ş tir ile b ilir:«Bugünkü durum on yıl evve lin e göre çok daha

iy id ir. B inaenaleyh, önüm üzdeki on yıl iç inde bugün­den de iyi o lacaktır.»

Ben bu fik ird e o lm adığım ı an latm ağa çalışaca­ğım . B ilhassa eh em m iyetle b e lirtm ek is terim ki, ya­z ıla rım ın ana fik ri h içb ir a raştırm a ve etüd neticesi değil, sadece gördüklerim le düşündüklerim in ifade­s id ir.

A kadem ik yönden değeri belki de «Boş bir konuş­ma» kadardır. Fakat S ovyetler B irliğ i’nin batıda oku-

3

Sovyctler B irliği 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek m i?

yan aydın gençleri için bu görüşler, aynen b ir balık uzm anının d enem eleri sırasında balığı konuşurken duyacağı ilgi ve şaşkın lığa benzer te p k ile r doğura­caktır.

1 — 1952 ile 1957 y ılla rı arasında, ü lkem izde beş yıl süren b ir «yö netic ile r ih tilâ li» oldu. Bu ih tilâ l çok gergin bir hava yarattı ve vahim an lar g e ç irtti. C e ­reyan eden o layların arasında, S ta lin ’in esrarlı b ir şe ­kilde ölüm ü, S ovyetle r B irliği K om ünist Partisi Pre- zidium u ile M erkez kom itesin i kökünden sarsan ve g e­n iş ledikçe geniş leyen , sonunda da dev le t güvenlik ör­gütlerine kadar sıçrayan tem iz lik hareketi var. En önem lisi de, S ta lin ’e karşı açık suçlam alara g ir iş il­m iş olm ası ve s iyas î m ahkûm larla, gözden düşm üş olanların itibarların ın iadesid ir. Rusya'dan başka hiç­bir yerde görülm em iş «D ev le t İdare H eyeti» adındaki bir kudret te bu arada sökülüp a tılm ış , ama hem en ardından gelen M acaris tan ve Polonya ayaklanm aları yum uşam aya yüz tu tan re jim i yine ka tılaş tırm ış tır.

Beş y ıllık bir buhran K ruşçev'in kesin za fe riy le sonuçlanm ıştır.

Bu süre içinde m em leke t pasif b ir tu tum la ses­sizce kaderin i bekled i. Partinin en yüksek kadem ele­rinde am ansız b ir m ücadele cereyan ederken, a lt ka­dem elerden h içb ir ses duyulm am ış, üs ttek ile rin e m ir ve se rt kanunları m utlak b ir itaatla yerine g e tir ilm iş ­tir .

Fakat bütün bunlar olup b iterken , aslında m uha­le fe t, yera ltı grupları hâlinde örgütlen iyor ve a leyh te fik ir ve düşünceler g ittikçe b illûrlaşıyordu. Bu g e liş ­m elere örnek o larak K nasnopertsev grubunu gös­te re b ilir iz . Bu örgütün m ensupları, tıpkı bütün Sov-

4

Sovyetlcr B irliğ i 19S-1 Yılına Kadar Yaşayabilecek mi?

y e tle r B irliği halkları gibi her tü rlü f ik ir ve düşünce özgürlüğünden m ahrum , dayanaksız olduklarından, 1956 yılında tu tukland ılar. O ysa bütün yaptık ları an­cak kendi küçük çevre le rin d ek ile re duyurabild ik leri itiraz ve tenk id lerd i.

S ta lin 'in yaratıc ıs ı olduğu «Taş gibi» katı yönet­m e s is tem in in yerin i alan «Z irvedeki ih tilâ l» ne de olsa baskıyı b iraz gevşetm iş olduğundan S ovyetler B irliğ inde s ın ırlı bir hareket serb estliğ i g e tirm iş ti. Bu devre sona erm eden önce yeni b ir kuvvet hükü­m etin karşısında yer alm aya başlam ıştı.

Bunu, «A ydınların m uhale fe ti» d iye adlandırab i­

liriz .O güne kadar h içbir ves iley le sesi çıkm am ış

olan, ya da suya sabuna dokunm am aya gayret eden bazı yazarların yeni yeni ses le rle ortaya atıld ık ları ve bazıların ın eserle ri basılırken , ö tek ile rink î e lyazısıy le

ço ğaltılm ış o larak yayılıyor, e lden e le dolaşm aya başlıyordu.

B irden, ortaya bir takım genç şa irle r, m üzisyen­ler ve yazdıkları h ic iv leri b es te leyerek , bunları b izzat okuyan, söyleyen a rtis tle r ve yazarlar ç ık ıverm iş ti.

D aktilo ile yazılıp düzenlenm iş yeni yeni derg i­ler, kanuna uydurulm aya çalış ılan sanat serg ile riy le bu çevrede a lış ılm am ış y e n ilik le r gözükm eye baş­ladı.

H areke tle rin hedefi aslında re jim e karşı koymak değild i de, kültür alanında b ir başkalık aram aydı. Gel- g e le lim , re jim kü ltür alanındaki bu oluşum a da karı­şıyor ve her fırsa tta onlarla beraber olduğunu ileri sürüyordu.

Bu g e lişm e le r sırasında «A ydın lar m uhalefeti»

5

Sovyetler Birliği 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek mi?

ne savaş açan re jim , her olayda ağ ırlığ ın ı koyarak d i­lediği sonuçları alıyordu. N itek im , kısa zam anda, ye­ni seslerin sah ip le riy le bunların eserlerin i basanlar, yera ltı d erg ile rin i yayanlar tu tuklan ıp , sanat g a le rile ri kapatılıyor, şa ir le r şuraya buraya dağıtılıyordu. Bütün bu baskılara rağm en, «A ydınlar m uhale fe ti» bu sa­vaştan m ağlûp o larak çıkm adı. A ksine, m u h a le fe t b e l­li bir süreye kadar resm î sanat şeklin i aldı ve bu es­nada benliğ inde h a fif d eğ iş tirm e le r yapm ak zorunda kaldı. Bu oluşum ise karşım ıza kültürel b ir fenom en olarak ç ıkm ış tır. H em resm î sanat hâline gelm ek, hem

de özelliğ in i korum ak doğrusu ustaca b ir m aharetti. Bu sıra larda, «A ydınlar m uhalefeti»n in içinden yeni bir kuvvet doğdu. Bu kuvvet sadece, yaln ız resm î sa­nat ve kü ltüre karşı değil, aynı zam anda re jim in ideo­lojik ta tb ikatın a da m uhalifti. Bu, âdeta iki z ıt ucun

bir noktada b irleşm esi gibi idi. Toplum un sosyal ve politik b ilg ile re susam ış o lm asını nazara a lan lar, re ­jim tarafından halka verilen yanlış b ilg ile re karşı ç ık ­tıla r , dev le tin haberleşm edeki kontrol ve yön verm e çabalarıy la çarpışm aya başladılar. Bu yeni kuvvete «Sam izdat» adı v e rild i.

Sam izdat; rom an, hikâye, piyes, hâtıra lar, yazı­lar, açık m ektup lar, resm î top lan tıla rın stenoyla tu ­tu lm uş notları, duruşm alar sırasında din lenen san ık­ların , tan ık ların ortaya a ttık la rı konuları, b in lerce, on bin lerce fotokopi hâlinde bütün ü lkeye yayan ve e l­den e le dolaşm asını sağlayan gizli örgütün adıd ır.

Beş y ıllık b ir süre sonunda, Sam izdat'ın edebi­y a t alanından, top lum sal ve po litik alana kaydığını gördük. Bu süre içinde re jim S am izdat’ın ey lem lerin i sıkı sıkı iz liyor ve onun varlığ ın ı ayd ın lar m u h a le fe ti’n-

6

Sovyetler B ir l 'f i 198-1 Yılına Kudar Yaşayabilecek mİ?

den daha sakıncalı bulduğu için, h ırslı ve çetin bir savaş açm ış bulunuyordu...

Bu m ücadelenin örnekleri arasında «Siniavsky ve D a n ie l’in» yed işer yıla mahkûm e d iliş le ri, özel ceza­evlerinden iş kam plarına sü rü lm eleri, bu sırada da batılı ü lke lerde kitapların ın yayın lanm ası vardır. (1965)

U krayna’da 1967 yılında, po litik m ahkem eleri iz­lem ek ve dosyalam ak suçundan üç y ıla mahkûm olan V iacheslov C hornivil de ö rn ek le r arasındadır. Bunlar gibi Yuri Galanskov yedi y ıla , A lexan der G insburg, Si­niavsky ve D an ie l’in 1968 yılındaki duruşm aların ı iz­lem ekten ve belge toplam aktan ötürü beş yıla mah­kûm ed ilm iş le rd ir.

A nato ly M archenko ise S ta lin sonrası te c r it kam pların ı izah eden kitabı yüzünden 1968 yılında bir yıla mahkûm edild i.

H erşeye rağm en Sam izdat da aynen, ayd ın lar m u­h a le fe ti gibi b ir kuvvetin doğm asına sebep oldu. Bu, ilk defa re jim e baş kaldıran, hiç olm azsa buna çaba­layan b ir çekirdeğin ortaya ç ıkm asıyd ı. Bu davranış­lar g e lişerek , kendine dem okratik ey lem adını verd i.

R ejim e karşı yeni b ir aşam a olan bu po litik baş­k a ld ır ı la r ın sebepleri şunlardır:

İlk başta k a t’i b ir organizasyon şek linde olm ayan, kendini bir ey lem addeden bu h areketin , faal üyeleri, lid erle ri vard ır ve en m ühim i, sem patizan ların ehem ­m iyetli b ir rakam da oluşudur. İk incis i, ka t’i am açlar ve kendilerine has tak tik le ri ku llan ış larıd ır. Üçüncüsü ise, kanunî statüko ile fa a liy e tle rin i duyurm a ihtiyacı ve bunu e lde etm e çabalarıd ır.

Bunlar, dem okratik ey le m le ri lâ le ttay in yera ltı

7

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a Kadar Yaşayabilecek m i?

gruplarından ayrı tu tacak seviye ve n ite lik te oluşunu gösterm ekted ir. D em okratik eylem i incelerken , onun açık gayeleri göz önünde tu tu lacak, başarı şansları ta rtış ılacak tır . A ncak buna başlam adan evvel S ovyet­ler B irliğ inin herhangi bir m uhale fe te karşı ideolo jik tutum unu incelem ek gerek ir.

Yazarın çok iyi hatırlad ığ ı g ib i, 1952-1956 y ılla ­rında re jim den m em nun olm ayan ve ona karşı büyük sayıda vatandaş m evcuttu . Bu huzursuzluk sadece ev­lerde odalarda bahis konusu oluyor, ama sadece o ra ­da kalm ayacak n ite lik taşıyordu.

İdeo lo jiye m enfi anlam da b ir konu ise «R ejim şunu yapıyor, şu sırada neden bunu yapm ıyor?» ka­b ilinden idi. A sıl arzulanan ise söylenm iyor, sorul­muyordu.

R ejim , ideo lo jis ine vaad ettiğ i gibi sadık ka lm ı­yor veya sanki o ideolo ji tam am en unutulm uş, gölge­lenm iş gibi görünüyordu.

M ü sb et b ir ideo lo ji, m uhalifle re kuvvetle karşı koyabilecek resm î b ir ideo lo ji, bu devrenin ancak son zam anlarında vücut buldu. Bu, son derece ilg inç prob­lem in d e lille rin i, ye teri kadar b ilem em ekten ötürü

hiçb ir zam an çözem iyeceğ im . M alûm sebeplerden do­layı gerçekleri tam olarak öğrenm ek zaten im kânsız olduğundan, ancak belki bunları bir gün KGB'nin sa­vaş sonrası yayın lanacak arş iv lerinden ö ğreneb ilece­ğiz. M uhakkak olan, fe r tle r ve bazı ufak gruplar, k a f i ve kesin b ir ideoloji sahibi id ile r ...

İzah ed ilem eyen , o zam anki, fik ir le rin kapanık halleri m üsbet b ir ideo lo jin in hakikaten başlayıp, baş­lam am ış olduğunu dahi be lirtem iyecek karan lık lar

8

Sovyctler B irliği 1984 Yılm a K adar Yasayabilecek mi?

iç inde bulunuşuydu... Belki f ik ir le r , doğarken imha ed iliyo rla rd ı.

Son onbeş yıl içinde en aşağı üç ayrı ideolojik görüş kayded ileb ilir. Bunlar m uhale fe tin tohum unu attığ ı ideolo jin in k ris ta lleşm iş ilk ş e k ille r id ir. Şöyle ki: «G erçek M arxizm - Leninizm .»

«H ristiyan ideo lo jis i» , «H ür ideo lo ji» , «G erçek M arx izm - Leninizm » doktrin i re jim in «M arx is t - Leninist» ideo lo jis in i yolundan sökm üş, kendi ç ıkar­ların ı ön plâna alarak, p ratik yo lla o teoriden uzak­laşm ış ve toplum a bazı hasta lık ların ı tedavi etm ek am acıy la o doktrin in esas p rensip lerine geri dönm eyi ş a rt koşm uştur.

«H ristiyan ideoloji »sinin ta ra fta rla rı toplum ha­yatın ın , H ris tiyan lık m oralleri esasına dönm esi pren­sibini g ü tm ekted irle r. Bu b ir «S lavofil» n ıh> hâle tid ir

ve R usya’da m üsbet bir rölü vard ır. N ihayet hür ideo lo jiye inananlar ka tiye tle batılı tarz dem okratik c em iye te geçişi is tem ekte , faka t aynı zam anda hü­küm etin ve halkın tahakküm ünü de şart o larak ileri sü rm ekted irler.

M arx is t-Len in is t ideolo jiy i tem s il ed en ler ara­sında 1958 yılında ölen A lexe i K osterin , Peter Gri- gorenko ve İvan Yakhim ocich 'i sayab iliriz .

«H ristiyan ideolo jisi»nin ilham kaynağı olarak şayanı d ikkat b ir kişi olan I. O gurtsov karşım ıza ç ık ı­yor. D oktrin ine Rusya'daki «H ristiyan b irliğ i» adını da o koym uştur.

Son olarak da, A kadem isyen A ndrei D. Saharov ve Pavel L itvinov «H ür İdeoloji »nin tem silc is i olarak m ühim b ir yer işgal e tm iş le rd ir.

Bu ideo lo jis tle rin değiş ik bir tu tum içinde re ji­

9

Sovyet ter B irliği 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek m i?

m e çok bağlı çevre le re in tibak etm iş o lm aları da ayrı­ca hayret ed ilecek b ir g erçektir.

İd eo lo jis tle r, büyük çapta şekils iz , bariz olm ayan zü m res iz lik le riy le d ikkati çekm iş lerd ir. H içb ir kim se, şim diye kadar onların olgunluk ve ikna kaab iliye tle ri- ni ye te rli bu lam am ıştır. Bunlar inananlar tarafından ise kayıts ız şarts ız kabul ed ilm iş le rd ir.

H er doktrin in ta ra fta rla rı, ortak bir şeye inanm a­nın şart olduğunu, faka t o ş e y ’in ne olduğunu ka ti­ye tle b ilem em ekted irle r.

A yrıca , bu d ok trin le r berrak d eğ ild irle r ve ço­ğunlukla b irb irle r iy le çe lişk iye düşm üşlerd ir. Bu

belirs iz lik lerinden ötürüdür ki, büyük b ir züm reye hi­tap ed em em iş le rd ir. A ncak işçi s ın ıfın ın ideo lo jiye olan m utlak ihtiyacı re jim e m uhalif olm asını şa rt k ıld ı­ğı için, onlardaki m enfi tepk ileri beslem eğe yaram ış­tır.

D em okratik e y le m le r benim şahsen b ild iğ im ka­dar. yukarıda b e lirtm eğ e çalış tığ ım üç grup id eo lo jis t- leri bir araya top lar. Kendi inancı böylece ya M arx izm - Lenin izm ’den geçen b ir e lek trik cereyanı g ibi e tkk siy le , Rus H ris tiyan lığ ı ve «hürriyeti» kendinde bu- iur.

«Zaten, bugün Rusya'da bu böylece is im len d iril­m iştir.»

N etice o larak şöyle d erleyeb ilir iz : D em okratik ey lem le r henüz ge lişm e devresinded ir, m üsbet ve sa­rih b ir program sunm adıkça, onun ta ra fta rla rı hep b irlik te sadece b ir şeye inanm aktad ırlar: Kanunlar,insan hakları ve h ürriye tle ri esaslarına göre kurul­m alı ve yürü tü lm elid ir.

Bu hareketin ta ra fta rla rı, onu destekleyen k iş ile r

10

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

ise , güdülen am aç kadar şüphelid ir. B ilfiil çalışan bir sürü k iş ile rin yanında, harekete sem pati duyup, onun g e lişm es i, yerleşm esi için günlerce çalışan lar m ev­cuttur. Tam b ir rakam vereb ilm ek h içb ir gün mümkün

olam ayacağı g ibi, daim a değişm esinden ötürü de im ­kânsızdır. Şu sıralarda re jim «A rtan b ir baskı» poli­tikas ı güttüğünden, hareket büyük b ir ih tim a lle sö­necektir . Bazı üye ler hapse g irecek , d iğ erle ri ise bu durum un acı sonuçlarını günlük hayatlarında zaman zam an göreceklerd ir. İle ride baskı h a fifle tild iğ i tak ­d irde üye sayısında artış te k ra r başkald ırıp kendini gösterecektir.

Taraftarların m iktarından daha ilg i çekici bir yön hareketin sosyal dokusudur. A şağıdaki incelem e sa­rih b ir m ah iyet taşıyor: G lansgov v.s., Ginsburg'un yarg ılanm asına itiraz edenler.

A slında herkes, serbestçe f ik ir beyan ed ileb il­m esi gereken bir yargılam ada, k iş ile r, re jim in kanuna ve insan haklarına daha t it iz lik le r iaye t e tm esin i bek­ler. Dâvayı protesto im zası atan çoğunluk, aslında Glanskov ve G insburg’u üs te lik şahsen h iç tan ım a­yan k im selerd ir.

Böylece an laşılıyor ki, kamu oyunun aşırı heye­canlı p ro testo gösterile ri hukukî yönden esaslı gö­rü lm em ekle beraber hareketin belki başlangıcı o la­rak say ılab ilir.

Esas olan, onların 1968 y ılında , tam m ânası ile işi e le alm ış olm a keyfiye tid ir. A ncak, çok daha evvel 1965 yılında «Kanuna uyma» fik ri ile toplum da re jim e karşı tü rlü fa a liy e t göze çarp m ış tır . 5 A ra lık 1965 te M osko va ’nın Puşkin m eydanında ve S in iavsky ile Da-

11

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yasayabilecek m i?

nie l'in halk huzurunda yarg ılanm ası isteği ile yapılan m iting örnek o larak g öste rileb ilir.

Bu m itinge yüz kişi katıld ığ ı halde hiç k im se te v ­k if ed ilm em iş , yaln ız m uayyen b ir ta lebe grubu M o s­kova ünivers ites inden ihraç ed ilm iş ti. Ç eş itli hükü­m et icraatına karşı k o lek tif m ektuplar y a z ıla ra k ,-1966 yılında S in iavsky ve D a n ie l’in a ffed ilm esi rica ed ild i; diğer b ir m ektupla da ceza kanununun yeni m addele ­rine «190/1 ve 190 /3» itiraz ed ild i. Bu ta le p le re aydın sın ıfla rın İle ri gelen k im se leri de im za attığ ı iç in , ö teki tan ınm am ış im za sah ip leri b ilinen baskılardan kendi­lerin i kurtarab ild ile r.

Gene Puşkin m eydanında yapılan d iğer b ir göste ­ride «22 O C A K 1967» Yuri G lanskov, A lexe i Dobro- vosky, V era Lashkova ve Peter R adzievsky’nin se r­best b ırak ılm aları is ten ild i. (Bu gösteriye e lliy e yakın kişi ka tıld ı. Bunlardan beşi te v k if ed ild i, dört kişinin de b ir yıldan üç y ıla kadar ceza kanununun 1 9 0 /3 m ad­desi gereğ ince hapsedilm esi kararına varıld ı.) Ko­lek tif ve hususî m ektuplarla toplam olarak 738 kişi Ginsburg - G lanskov m ahkem esine itiraz im zası attı. Bu k iş ile rin 98 inin ne ile m eşgul oldukları b ilin m i­yor. A şağıdaki lis te ise vaz ife le ri b ilinen k iş ile rintop lam ın ı gösteriyor.İŞ YÜ ZD EA kadem isyen ler 45San’a t kolları ile m eşgul o lan lar 22M ühendis ve tekn isyen le r 13Ö ğretm en ler, doktorlar, avukatlar ve basınla ilg ili bürolarda ça lışan lar 9İşç ile r 6Ö ğrenciler 5

12

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılma Kadar Yasayabilecek m i?

A şağıda ise rakam ları gösteriyoruz:

İŞ ADET

A kadem isyen ler (doktora verm iş 35 314aday 94, yüksek derece a lm am ış 185 kiş i)

S an ’at kolları (R esm î sendikalara 157bağlı 90, üye olm ayan 67 kiş i)

M ü h end is le r ve tekn isyen ler (80 m ühendis 92 12 tekn isyen)

Ö ğretm en , doktor, avukat ve basın bürolarında 65 çalışan lar (14 yazar, 14 m atbaa personeli, 15 öğretm en, 9 doktor. 3 avukat, 7 yukardaki m es­leklerden em ek li, 1 papaz, 1 k o lek tif ç iftlik başkanı)

İş ç ile r 40

Ö ğ ren c ile r 32

G Ö RÜ LÜYO R ki, protesto anlam ına im za atm ış olan k im selerin çoğunluğu akadem ik çevre lerden ge­liyor. B inaenaleyh hareketi d estek leyen züm re böyle- ce b e liriyo r. A ncak iş lerin in c insi, toplum um uzdaki durum ları ve düşünce tarz ları yüzünden bana göre, b ilg in ler züm resi m üsbet b ir harekete geçem iyecek- t ir . Bu züm re, aksettirm eğe hazır fakat, ey lem de çekingendi. K anaatim ce, b ilg in lerin ve ilim adam la­rının m es lek le ri dolayısıy la düşünm eğe ayırm aları ge­reken ortam a ve vakte ih tiyaçları vard ır. B ilg inlerin toplum içinde e lde e ttik le r i im kânlar kendilerin i te h ­likeye a tm alarına bir engeld ir. O nlardan gelen b ir f i ­kir, p ratik olm aktan çok m ütalâaların d ile g e tir iliş id ir.

13

Sovyeller B irliğ i J984 Yılına K adar Yaşayabilecek mi?

Bugünkü durum da işçi s ın ıfı m uhafazakâr ve pa* s if o lm akla beraber, ile ride fabrika işç ilerin in grev hakkına ulaşm ası norm ald ir de, buna m ukabil b ir ilm i araştırm a enstitüsünde grev konusu akla b ile ge l­m ez. A ydın s ın ıfın «hareketi» tem elinden d estek led i­ği b ir g erçektir. Fakat «aydın lar s ın ıfı» deyim i biraz m uğlak olduğundan — çünkü toplum da m uayyen po­zisyonda, m uayyen b ir k işi veya e lle tu tu lu r b ir grup gösterilm ed iğ inden— ben şahsen bu k iş ile ri tüm o la­rak «orta s ın ıf» d iye adlandırıyorum .

A slında, dünyanın her tarafında, orta s ın ıftan da­ha çok g e lirli m es lek le rin icabı, daha çok pas if kalm a durum unda olan k im selerin hareketleri ve faa liy e tle ri için pratik ve en te lek tüe l olma yönünden hürriyete

ih tiyacı vard ır. A yrıca, mal sahibi s ın ıf ise, ancak ka­nunun gösterd iğ i şek ilde yaşam ağa ve faydalanm ağa

m ecburdur. D o lay ıs ıy le bu züm re dem okratik re jim ­lerin e lle tu tu lu r züm resin i teşk il eder.

Benim inancım , m em leketim izde de a rtık bu s ın ı­fın yavaş yavaş doğm aya başladığ ıdır. Buna ayrıca «uzm anlar s ın ıfı» da d iyeb iliriz .

Savaş y ıllarında icraatın ı düzene koyabilm ek için S ovyetler B irliğ in in , ekonom ik ve ilm î kaynaklan ve züm re leri d estek lem esi icap e tti. Dünyada ve bizde tekn ik ve ilm î e lem anlar g itg ide a rttığ ı için, bu s ın ı­fın gelişm esin i ve artm asın ı, bunlar kendiliğ inden sağladı.

Bu züm renin , bugünkü Sovyet Rusya s tandart­larına göre yaşan tıla rı yüksektir. İyi döşenm iş b ir or­tak apartm an, iyi gıda, g iyim ve hattâ bazen bir oto­m obil sahibi olan bu k im seler, m evcut eğ lence y e r­lerine g ideb ilecek kadar kazanm aktadırlar. Toplum

14

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a Kadar Yaşayabilecek mİ?

iç indeki itibarların ı yükseltm ek için cazip m eslek ler peşinde koşm aktadırlar.

Ö te yandan da kültür sahalarını gen iş le teb ilm ek am acıyla , ciddi bir konsere g itm ek, güzel san ’atlarla ilg ilenm ek ve tiya troya g itm ek gibi im kânlardan fay­dalan ırla r. Tutum ların ı toplum un gösterdiğ i yöne ayarlarlar, böylece tüm halinde e ş it t ir le r ...

Grubda serb est m eslek sahibi o lan lar da m ev­cuttur. A rtis t, yazar, akadem ik kariyer ve ekonom ik sahada çalışan lar da çoktur. D ediğ im gibi bunlar «U zm anlar s ın ıfı» d ırlar. Ve bu s ın ıf b irliğ in i b ilir, beraberliğ in i her fırsa tta h is s e ttir ir .

G lanskov-G insburg m ahkem esine im za ve göste­rile ri ile itiraz edenler, tab ii ki «orta s ın ıf» ın tüm ü değild i. Fakat bu züm renin bazı te m s ilc ile r i şah ısla­rını teh likeye koym ak pahasına dahi olsa re jim den

kanunun ta tb ik in i ta lep e tt ile r .C em iyetin büyük bir tabakası olan e tk ili s ın ıfın ,

dem okratik harekete böylece ilk ad ım ın ı a ttırd ığ ın ı görüyoruz. Bunun yanında ise b irb irle r iy le ilg ili ve önem li fak tö r bu «geliş im e» engel sayılm aktad ır.

Bu fak tö rle rin ilk iki tanesi derhal göze çarpan n ite lik te d ir: B irincisi, plânlı b ir şek ilde hareket ed i­le rek , toplum içinde açıkça bağım sız k iş ile rin fa a li­ye tle rin e sek te vurm ak, ki bu y ılla rd ır süregelen bir

tu tum ve tak tikd ir. (O rta s ın ıf) d iye adlandırd ığım ız züm re üzerinde bir baskı ve ac ılık doğurduğu aşikâr­dır. Bu ayıklam a am eliyesi ya sürgüne yo llam a veya yurt d ışına a tılm a ş ek ille r iy le ta tb ik ed ilm iş ve geniş m iktarda b ir halk tabakasın ı e tk ile m iş tir . İk incisi; «O rta s ın ıfın» dem okratik re form lara olan ihtiyacına

inanan b ir kısm ı, ama aynı zam anda fik ren en fazla

15

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a Kadar Yaşayabilecek mi?

p as if kalm a yoluna giden k iş ile rd ir. Bunlar «Y ap ıla ­cak b irşey yok, benim e lim den ne gelir? Kafanı b ir duvara vurarak kıram azsın y a ...» kabilinden söz edenlerd ir.

R ejim in kuvvetine tepki o larak tâka ts iz bir em el güdenlerdir. Üçüncü fak tö r ise daha az açık o lm akla beraber, çok ilg inçtir. B ilindiği gibi dünyanın h er ye ­rinde hüküm et m em urları toplum daki d eğ iş ik lik le re

en az itibar eden ve bunlara inancı o lm ayan züm red ir. Bu, tab iî b ir reaksiyondur. H üküm etin büyük çarkı iç inde, kendisin i b e lirs iz b ir kişi o larak görm enin e t­k is inde, çarkın dehşeti karşısında e z ilir ve başkald ır­mayı yers iz bulur. Aynı zam anda toplum a karşı olan sorum suzluk duygusu onun, verilen e m irle re daim a itaa t e tm iş olm asından doğm uştur. Bu sebeple bir problem e, itiraz im kânı e linde olsa b ile , vazifes in i ifa e tm e a lışkan lığ ıy le bunu yapm az, yapam az. D ev­le t m em uru için ça lışm a anlam ı daralm ış ve « İŞ İM » halini a lm ış tır. Ç a lış tığ ı süre b ir o tom at gibi hareket eder, gün dolduğu v a k it tam am en pasif b ir şekilde evine çek ilir . M em urun psikolo jisi b öy le lik le gerek kendisi için, gerekse d ev le t ve re jim için son derece elveriş lid ir.

Ü lkem izde, herkes d e v le t için çalıştığ ından «D ev le t m em uru psiko lo jis i» hepim izde y e r e tm iş tir . Yazarlar sendikasına üye olan her yazar, d e v le t te ­s is lerinde vazife gören her ilim adam ı, a le lâde işç i­ler, ortak ç iftlik le r in başlarındaki k iş ile rin her b iri, aynen KGB, veya İç iş le ri Bakanlığındaki ile ri gelen

m em urunki gibi b ir ps iko lo jiye sah ip tirle r.S ovyetler B irliğ inde k iş ile rin açık veya örtülü

protesto ların ın n ite liğ i en küçük bir m em ur ile baştaki

16

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

âm irin inkin in eş te p k ile r olduğunu b ir kere daha bize gösteriyor.

B atılıların «Sovyet L iberalizm i»n in «ölçüsü» ola­rak gösterd ik leri yazarlarda da aynı tutum u görürüz. M ese lâ : H aklarını ve vazife le rin i b ir yazarınki gibi savunm aktansa «Edebiyat işç ile ri» adına bürünüp, pa­s if kalm ayı te rc ih ed erler.

A lexan der Solzhenitsyn 1967 y ılında Sovyet Ya­zarları Dördüncü K ongresine yazdığı açık m ektubun­da sansürün kald ırılm asın ı ta lep e ttiğ i vak it, D aily Telegraph G azetesin in M oskova m uhabiri John M il­le r, tan ınm ış bir Sovyet şa irine S olzhenitsyn ’nin pro­testosunu destek ley ip , destek lem ediğ in i sorduğu za­man aldığı cevap: «Hayır» oldu. Sonra ünlü şair şöyle devam e tti: «A nlam anız lâzım gelen b irşey var. O da, bu m eselen in bizi ilg ilend irm ed iğ id ir. Bu, dev le tle olan m ünasebetlerim iz neden iy le böyledir.»

Bu sözleri söylerken , b ir yazarın , vicdanından do­ğan sesi ve yazılarında aksettird iğ i, moral tutum u, düşündüğünü yazm aktan ziyade «S ovyetler B irliği Ya­zarları» sendikasına olan bağl11iğiyle ilişk ile rin in de­rin liğ in i aksettirm iş oluyordu.

O da protesto e d ileb ilir fa k a t onunki ancak pat­ronundan gayrı mem nun olm ak veya az maaş alm ak gib i, bu, teşk ilâ ta doğrudan doğruya dokunmayan se­beplerden g e le b ilir ...

Tabii ki bu bir «iç m esele» d ir ve o departm anla ilg is i o lm ayanları ilg ile n d irm e z ... Yukardaki konuşma, g arip tir ki M oskova’nın yaln ız yabancı para ile a l ış ­veriş yapılan b ir m ağazasında cereyan e tm iş tir . A n­cak bazı k iş ile r, o dükkâna g ireb ilm e haklarına sahip­tir le r .

17

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına K adar Yasayabilecek m i?

O rta s ın ıfın hüküm et m em uru-durum unu benim ­sem esi p s iko lo jik tir, sosyal dengede tam orta yeri tu tm asın ı sağlar. Bu s ın ıfın çoğunluğu K om ünist par­tis i işç ile ri olduğundan bunlar bugünkü re jim in de­ğ işm esinden çok yerine gelecek olanları m erak e t­m ekte ve ile riye daha çok korku ile bakm aktad ırlar. «G elen gideni a ra tır» endişesi, başkald ırıp söz e tm e ­lerine önem li b ir engeld ir.

Bu durum çok ilgi çekici b ir konuyu ortaya koy­m aktadır. Şöyle ki, m em leketim izd e şahıs h ü rriy e ti­ni, dem okratik idareyi idrâk duygusu m evcuttur. A n ­cak, bu duyguya sahip sosyal s ın ıfın , çoğunluğu o de­rece bas it düşünceli ve hüküm et m em uru psikozunda hareket ed er ki, en te lek tüe l ve fik ren hür k im se ler

de pasif kalınca «D em okratik hareketin» başarı şansı­nı böylece gölgelem iş o lu rla r...

O rta s ın ıfta gördüğüm üz bu zıd laşm a, b ir yerde , re jim deki ç e liş k ile rle e ş ittir .

Rejim son derece de d inam ik d iyeb ileceğ im iz iç değ iş ik lik le r ve re fo rm lar g eç irm iş tir. «İkinci Dünya Savaşından beş yıl önce S ta lin ’in din adam ları ile olan m ücadelesi ve onların yokedilm esi» buna örnek­tir .

Bürokratik s ın ıfın tekrar e le a lınm ası, ancak hiç soru sorm ayan itaa tkâr k im selerin iştirâki ile m üm ­kün o labild i.

Bu «olm adık ey lem », eski bürokratik üyelerin or­taya attığ ı m etod larla , en hür fik ir li k iş ilerin top lum ­dan a tılm a ları ile başladı. Bu sebeple daha za y ıf ve kararsız b ir züm re m eydana geldi.

18

Sovyetler B irliği 1081 Yılına Kadar Yasayabilecek mİ?

B ürokratlar a lış ık oldukları g ib i, kayıts ız şartsız ik tidarı e ld e tu tm asın ı b ilm ekle beraber, ik tidarın na­sıl kullanılacağından h ab ers izd ir le r...

Yeni fik ir le r i inceleyip m ale tm ek şöyle dursun, bunları im tiyazlarına hakaret sayar ve ite rle rd i.

A cı b ir gerçek böylece ortaya çık ıyor: İk tidar fik ri ne b ir doktrine ne bir liderin gücüne, yaln ız ik­tidarın kendine dayanıyor... H üküm etçe yönetilen bü­tün te s is le r, sürdürülen m evcut s is te m le yö netilm ek­te d ir le r.

R ejim , iktidarda kalab ilm ek için, zaman zaman d e ğ iş ik lik le r g eç irm eli, faka t k iş iliğ in i daim a muha­faza e tm ek için de, herşey olduğu yerde kalm alıd ır. Bu çe lişk i bilhassa ekonom ik reform da göze çarpar. A ğ ır yürüyen faka t re jim de hayati önem i olan reform , 1965 yılında «karar verm enin ve sorum luluğun payla­ş ılm ası» şeklinde ad land ırılm ış tır.

Şahsi s iyaset en önde gelen b ir faktördür. Rejim , ne S ta lin izm ’in geri ge lm esin i, ne aydın ların hapse g irm es in i, ne de Ç ekoslovakya’da olduğu gibi «kar­d eş lik yardım ının» geri ge lm esin i is tem ekted ir. Y e ­gâne isteği herşeyin süregeld iğ i gibi devam etm esi, kanunlara riaye t ed ilm esi, aydın ların sesin i kesm esi, sis tem in b ilinm edik , a lış ılm ad ık re fo rm larla sars ıl­ma te h lik e s in e m aruz kalm am asıd ır.

R ejim sald ırıda değil, p rensip o larak savunm ada­dır. Sloganı «bize dokunm ayın, biz de size dokunm a­yız.» G ayesi ise «herşeyi yerli yerinde tu ta lım , değiş- m eyelim »d ir. Bu, belki son 50 yıl iç inde, re jim in tu ttu ­ğu en İnsanî yol o lm akla beraber, en az çekic i o lanı­dır.

Şöyle ki: Pasif bir bürokratik züm renin karşısın­

19

Sovyetler B ir liğ i 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek m i?

da, gene p as if b ir o rta s ın ıf m evcuttur. B ürokratik züm renin h içb ir değ iş ik liğ e eğ ilim i o lm ayışı onların iktidarda uzun m üddet kalab ilm ek im kânlarını kuv­v e tlend iriyo r. Bunlar ufak te fe k z ıtlık la rla bu tutum u yürü teb ilecek le rine inanm ışlard ır.

Gûya yerleşm iş durum da b ir re jim in m utlaka b elirli ve kanunî b ir çerçeveye girm esi şa rttır . Bu çer­çeve toplum daki k iş ile rin kendilerinden is tenene ve kanunun g erek le rin e riaye t e tm e lerin i sağ layacaktır.

S talin ve hattâ ondan sonra Kruşçev zam anla­rında yukarıdan idare ed ilm e tarzındaki yönetim va­tandaşlara onlardan beklenen «şey»i yapm a em rin i sessiz, fakat ka tiye tle anlatıyordu.

Kanunlarda «DEKOR» d iyeb ileceğ im iz tü rlü yön­ler, türlü k iş ile re karşı değişik o larak ku llanılıyordu .

Fakat zam anla g erek yukarıdan, gerekse aşağıdan gelen ortak b ir arzu doğdu. Konuşulm adan, ta rtış ılm a ­dan, gözü kapalı alınan kararlar yerine yazılı v e esas- 'ı b ir fik ri açık layan kararlar istendi. Bu arzu b ir «ka­rars ız lık devresi» nin aç ılm asına sebep oldu.

A z dahi o lsa kanuna uym ak ih tiyacı «yukarıdaki- lerde» evve lce b e lirm iş ti... D ev le tin esaslı m akam ­larındaki e lem an lar arasında y e r ye r d eğ iş ik lik le r ya­p ıld ı. 1954 den bu yana yavaş yavaş kanuna daha zi­yade riaye t e tm e b e lir tile r i göze çarptı.

Bu, m ille tle ra ras ı ka id e le re uyacak S o vye tle r Bir­liğ i kanunlarının ahengini batıya y ö n e ltt i.. . Personel d eğ iş ik lik le ri de kanuni in ce lem eler sonucu ta tb ik ed ild i.

Kanuna uym a ağ ır ad ım larla ile rle rken , bunun hızı aşağıdaki sebeplerden daha da aksadı: B irincisi; d ev le t, p o litik sebeplerden m ille tle raras ı ka idelerin

20

Sovyetler B irliği 1984 Yılm a K adar Yasayabilecek m i?

dışında (k i, onları evvelce kabul e tm iş ti) nizam kurdu ve ta lim atda bulundu. M ese lâ , b ir vatandaşı beş yıl sürgüne ve ağ ır işe, o vatandaşın sab it b ir m esleği yoksa sürem ezdi. Bunun sonunda yabancı parası ile yakalanan b ir k im se ö lüm le cezaland ırılacak gibi sert kararla r S ovyetlerin im zalam ış olduğu anlaşm a pren­s ip le rin e aykırı id i...

İk incis i, personel kanunu d eğ iş ik lik le ri esaslı o l­m ayıp, dar bir ölçüde ve ağ ır iş liyordu. Y önetim de ye tk ilile rin k ıtlığ ı nedeni ile en g e lle r a rtıyo rd u ...

Üçüncüsü; idare ve profesyonel duygu, onların e tk ile rin i çü rü terek, herhangi b ir konuyu gözü kapalı b erta ra f ed iyo rd u ... Toplum daki itibarların ın sars ıl­m am ası onlar için ön p lândaydı...

Dördüncüsü; S ovyetler B irliğ i cam iasında, kanu­na ita a t ve inancın köksüzlüğü yüzünden «sınıf» ko­nusu d oktrin leri sanki korur gözüküp, aslında yalnız re jim in çıkarına ça lış ıld ığ ıd ır.

Kanunun ta tb ika tı, hareketi «yukarıdan» başlat­tığ ı halde, bürokratik bataklığa göm üldü. A niden, «aşağıdakiler»den de kanuna uym ayı ta lep edici ses­le r yükselm eğe başladı. Böylece «orta s ın ıf» ki Sov­y e tle r cam iasında yegâne kanunu hisseden ve anla­yan s ın ıftır , çekingen lik le dahi olsa, re jim in yararla ­rından çok, halka hak tan ınm asın ı ta lep eden ses le ­n iş lerde bulundu...

Ş im di an laşılıyor ki, S ovyetle r B irliği kanunların­da resm en yasaklanm ayan fa a liy e t, p ra tik te vuku bu­lursa; m eselâ S ovyetler B irliğ i vatandaşların ın ya­bancılarla tem as ları, M a rx is t f ik ir ve fe ls e fe gütm e­m ek veya sanat yönünde sosyalis t re jim i öven resim veya yazı yazm am ak, daktilo ile yazılm ış eserleri

21

evinde bulundurm ak, re jim i tenkid eden herhangi b ir belgeye sahip o lm ak, 190/1 ceza kanununa aykırı gös­te r ilir .

Buna S ovyetle r B irliğ i Kanununun «gri kuşağı» a- dım taka lım . Bugün iki eğ ilim açık gözüküyor. R ejim in

«gri-kuşağı» karartm a yoluna g itm esi ki bu ancak, ce­za kanununda d eğ iş ik lik le o lab ilir. Bir ta ra ftan İdari y e tk ilile rin m evcu t ka ide leri İsrarla kabul e ttirm e bas­k ıları, beri yandan ise orta s ın ıfın «Gri-kuşağı» beyaz­latm a için evve lce im kânsız gözüken neden lerin ka­nunî olduklarını iddia ve kabul e ttirm e çabaları çar­pışıyor.

R ejim i m üşkül vaz iye te sokan bu durum lar top ­lumdaki kanuna ria y e t fik rin in esaslı b ir şek ilde y e r etm es iy le y a ra tılm ış tır. R ejim ise dengeyi m uhafaza etm ek am acıyla kendi kanunlarını devam lı s u re tte göz önünde tu tup iz lem ek, aynı zam anda da dem ok­rasiye yönelim i ö n lem ek iç in kanun d ış ına sapm ak zo­rundadır.

Bu tu tum ilg inç iki o lay doğurdu. Kanuni s is tem dışında ta tb ik ed ilen um um i işkence ve kanuni yolda olan «seçkin» k iş ile re yapılan eza. V atandaşların m a­ruz olduğu kanun dışı işkenceler, b ilhassa partiden a tılm a la r ve görev le rin e sebepsiz n ihayet ve rilm e k su re tiy le g ö sterild i. G lanskov - G insburg dâvaları aleyh ine im za a tm ış k im selerin yüzde 15 i b ir ay lık kısa b ir süre içinde iş lerinden a tılm ış , parti m ensu­bu o lan lar da derhal partiden ihraç e d ilm iş le rd ir.

S eçk in le r arasında kanunî tak ibatın m aksadı ise. aynı yolda olanları korkutm ak, re jim in güttüğü an la­yışta daha vahim b ir suç iş lem iş o lanları a ffederken , kabahati izah ed ilm ey ip açıklanm ayan k iş ile r hapse

Sovyctler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek m i?

22

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yasayabilecek m i?

atıla rak o andaki şartlara uygun m anevî baskılar sağ­lam aktı.

1969 yılı Ocak ayında M o sko va ’lı b ir m ühendis olan Vrina Belgorodskaia'nın duruşm ası buna tip ik b ir

örnek teşk il ediyor.Kadın, A nato ly M anschenko adlı b ir s iyasî m ah­

kûmun kurtarılm ası için im zalanm ış b ir d ilekçeyi do­laştırm aktan mahkûm ed ilm iş tir.

A slında, d ilekçeyi düzenleyenlerden hiçbiri du­rumu inkâr e tm ed ik le ri halde, dâvaya tan ık olarak dahi çağ ırılm âm ış lard ı. Yeni usûl b ir baskı tarzı daha

S ovyetle r B irliğ inde günden güne yerleşm ekted ir: Bu, bazı k iş ile rin zorla tım arh an e le re kapatılm a şeklinde uygulanıyor. A k lî m uvazenesi tam am en yerinde olan­larla b irlik te , hafif s in ir b e lir tile r i gösteren k im seleri hastahanelere yatırm ak ve böyle gözden uzaklaştır­mak am acı güdülüyor.

G örülüyor ki, «şiddetsiz S ta lin izm » hüküm sür­m ekte , evve lce şiddetten ötürü ürkm üş vatandaşların korkularına m erhem sürülürken, yeni bir ş iddet ç ığ ı­rı aç ılm ış bulunuyor. B irincisi, «seçerek eziyet» sonra

da «m ülâyim » dîye ad land ırab ileceğ im iz «toplu k iş i­le re e z iye t» ti. Daha n e le r o lacak is tikbâlde aca­ba?

H erşeye rağm en onbeş yıl geriye bakarsak, bu­günkü kanunî s istem in tanzim ed iliş inde b ir ile rlem e görürüz. Bu ile rlem e yavaş faka t azim li olup a lış ılm ış bürokratik m etodların y ıkam ıyacağı b ir yön a lm ıştır.

Bugünkü Sovyet vatandaşı, onbeş yıl öncesine n isb etle şüphesiz ki daha çok güven içinde yaşayıp şahsi hüviyetin in zevkin i daha fazla ç ıkarm aktad ır. Bir fabrika d irektörü kendi kendine karar vereb ild iğ i

23

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek m i?

gibi bir tiya tro müdürü veya yazarın hak ve ufukları daha da aç ılm ış tır .

Eskiden kendi kendilerine b ir karar a lam ayan, sonradan hiç b ir teşebbüse geçem iyen hüküm et m e­m urları, ş im di in is iya tifle rin i ku llanab ilm ekted irler. Bu durum m em leketin her yerinde fa rk ed ilm ekted ir. Böy­le lik le yeni b ir ideo lo ji ç ığrı aç ılm ış tır . Kısa zam an- de benim senen ve yayılan bu ideo lo jiye «reform izm » ideo lo jis i adını ve reb ilir iz .

Sosyalizm in «insanileşm esi» esasına dayanan bu görüş, baskılı ve harekets iz b ir s is tem in yerine daha hür fik ir li ve d inam ik b ir s is tem i g e tiriyo r. Bu şek il, ağır ve köklü esaslara dayanarak, zam anla g e liş tir ilip eski bürokratik züm renin yerine daha m antık lı ve zekî b ir züm re g e tire c e k tir . Teorinin gayesi «m antık

hakim olacak ve herşey düzene g irecektir» cüm lesi ile izah e d ile b ilir . A ydın lar ve akadem isyen lerin teş ­kil ettiğ i çevre le rd e çok popüler olan bu te o ri, es ir ve aç o lm aktansa karnı tok ve hür olm ayı çok daha ca­zip bulm aktan doğuyor.

Zannederim ki, A m e rik a ’nın S ovyetle r B irliğ i ko­nusundaki üm itle ri bu «saf» d iyeb ileceğ im iz görüş aç ı­sından ötürüdür. A yrıca d en ileb ilir ki, ta rih e , b ilhas­sa Rus tarih in e bakılsa h içb ir zaman devam lı za fe r ve m u vaffak iye tle rle karş ılan ılm az. İnsanlık h ikâyesi ke­s in tis iz b ir ge lişm e hattı ç izem ez. İn iş le r ve ç ık ış la r bu devrede kendini g österm iştir.

F ikrim i, b ir nev'i şek illen d irm ek için, W ashington Post G azetesin in M oskova m uhabiri olan dostum Ana- to le Shub'un başından geçen tip ik b ir olayı an latm ak is terim . 1969 y ılı m art ayının sonunda, re jim in son derece karış ık ve zor durum da olduğunu m üşahede

24

Sovyctler B irliği 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek m i?

e ttiğ in i ve bu sebeple ona göre N isan ayında m utlak su re tte K om ünist Partisi M erkez K om itesin in bir top ­lantı yapm ası gerektiğ ine inandığını söyled i. Bu top ­lantıda her nekadar esas kararlar alınm ayacaksa da, en azından yeni ve daha m uted il b ir po litik tutum a doğru g id ilm esi esaslarıy la görüşü leb ilird i. Bu neden­le top lantıdan evvelki süre içinde son derecede dik­katli hareketi ihm al e tm ed i. Şöyle ki: H ü rriye t konu­sundaki d e ğ iş ik lik le r kabul ed ilm em işken M oskova’­dan son kovulan A m erikan m uhabiri o lm ak is tem iyor­du. N isan ayında h içb ir değ iş ik lik yapılm adı — Ç ekos­lovakya liderlerindeki d e ğ iş ik lik le r hariç— ve Ana- to le Shub M ayıs ayında M oskova’dan ihraç ed ild i. Tab ia tiy le A nato le Shub S ovyetle r B irliğ i hakkında geniş bilg isi olan A m erikalılardan b iriyd i. N isan ayın­da m utlak b ir toplantı yapılm ası gerek tiğ in e inanm a­sı için sebep ler vardı. O dahi m übalâğalı b ir A m e ri­kan inancı olan «m antık î değ iş ik lik le re» inanarak bek­liyordu.

M an tığa dayanan p rob lem lere inanç besleyen A m e rik a lıla r, aynı zam anda hayat s tandartın ın ağır ad ım larla gelişm esine , Batı kültürünün Rusya'da ya­y ılm asına ve yeni b ir hayat tarzın ın S ovyet toplum u- nu değ iş tireceğ in e kaani id iler.

Yabancı tu ris tle r , caz p lâkları ve m ini e te k le r « İn ­sanî sosyalizm » in yaratıc ı unsurları o larak added ile ­cek ti. Belki birgün dizi ç ıp lak b ir sosyalizm e sahip ola­cağız. Fakat İnsanî b ir suratı görm ek pek kaabil o la­m ayacaktır.

Bence m addî rahatlık ların her günkü hayatta ge­lişm esi ve ekonom ik yönden rahatlam anın , baskıyı yok e tm es i d iye b irşey yoktur. M isa l o larak gelişm iş

25

Sovycller B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yasayabilecek m i?

Dir m ille t olan Nazi A lm anyasın ı g östereb iliriz . Taz­yik, daim a tazy ik tir . Fakat her m em leke tte kendine has usuller vardır. Bunların nedenini, nasıl doğduğu­nu, ancak o m ille tin ta rih in i incelersek an layab iliriz .

G elişm iş b ir toplum da k iş ilik anlam ı biz- deki anlam dan çok daha s ın ırlı ve k ıttır . L iberalizm e gidiş, hızı a rttır ıy o r san ılırken , aslında g eriliyo r, hızı kesiliyor, şeklin i aldığından zaman zam an ne derece başarıya eriş ild iğ i hakkında şüphelere düşm em ize sebep oluyor. L iberalizasyon, m aksatlı b ir p lân lam a­nın «yukarıdakiler» tarafından güdülen re fo rm la r ve alınan b ir takım te d b irle r yolu ile bugünkü durum um u­zu radikal bir ka lk ındırm a an lam ıd ır. B ilindiği gibi böy­le b ir p lânlam a hiç bir gün fiiliy a ta g eçm em iş tir . Ne de radikal kalkınm a g erçek leşm iş tir. Sadece b irb irine iliş ik ve bağları çok zay ıf teşeb b üs lerle a le lace le ka­rarlar a lınarak bürokratik makinaya ufak ta m irle r ko­nulm uştur. D efa larca bahsettiğ im , «sözüm yabana e- konom ik reform » aslında önde g itm ek ted ir ama parti m ekanizm ası ta rafından devam lı su re tte sabote e d il­m ekted ir. Sebebi, böyle b ir reform tam yetk i ve m an­tık la güdüldüğü takd irde d ev le t m ekanizm asın ın gü­cünü te h d it eder yerin i a lır.

L iberalizasyon kendi kendine de bir b içim o lab ilir . O, ancak re jim in , toplum un is tek le rin e karşı kendi an­lam ındaki libera lizasyona getireceği fe rag a t ile olur. Dünyada durm adan değişen koşullar, re jim in artık kendini a lış tırm as ı ve bunları kabul şartın ı g e tiriyo r.

Bir başka şek liy le izah edersek, s is tem kendini ayarlam alı, iç ve dış tutum unu, ekonom ik gücünü bu­na uydurm alıdır.

D eğişen koşulları idare eden s ın ıfa önceden bil-

26

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yasayabilecek mİ?

cürmesi lâzım . A ncak, görüyoruz ki bu dahi ta tb ik edi­lem em iş tir . R ejim , usûl ve takd irle rin i m ükem m elliğ in

ta kendisi addettiğ inden bunları is teyerek değ iş tir­m ek veya fe ra g a t yoluna g itm ekten çok uzak b ir tu ­tum dadır.

Son zam anlarda çok bahsi geçen «H ürriye t aç ıs ı­nı geniş le tm ek» lâ fı, re jim in daha çok, ih tiyarlık tan , eli ayağı tu tm az hâle gelm esinden ötürüdür. Rejim ih tiyarlam aktad ır. Eskiden olduğu gibi gücü ve can­lılığ ı ile herkese ve herşeye baskı yapacak hâli yok­tur.

Seçkin tabakanın dokusu d eğ işm ekte olup, evve l­ce de bahsettiğ im iz g ibi, çağdaş dünyanın g id iş i, za­ten ona zor ayak uydurabilen re jim için daha da muğ- lak laşm ıştır . Toplum un yapısı da gün geçtikçe değiş­m ekted ir. A şağıda göstereceğim örnekle durum u daha iyi an layab iliriz . Farzedelim ki, iki e li havada b ir ada­mın karşısında e linde m akineli tü fe k tu tan , b ir adam var ve saa tle rce bu vaziyette duruyorlar. M akinalıy ı tutan kişinin eli gevşeyecek, e lle ri yukarda olan da bundan faydalan ıp aşağı ind irerek rahatlam ak is teye­cek tir. A ynen bu m isal gibi b iz ler de «rahatlam ak», sâkin ve huzurlu bir yaşantı peşindeyiz. Bu em el top- lum um uzun her s ın ıfında aynı ş id d etle özlen ir. O rta tabaka ve hattâ yukarıdakiler b ile bunu h issetm ekte­d irle r.

Süregelen liberalizasyon re jim i canlanm aktan çok çürüm eye yüz tu ttuğuna göre, m antik î sonucu ölüm o lacaktır. Bunu ise muhakkak ki, b ir anarşi ta ­kip edecek.

Eğer re jim in tekâm ülü «harekets iz bir eş itliğ in zirves ine çıkm ası» ile aynı sayılırsa , o zam an, evve l­

27

Sovyetler B irliğ i 198-1 Yılm a Kadar Yasayabilecek m i?

ce bahsetm iş olduğum «dem okratik hareket» en erjiye karşı «fenom en» olur.

Ü m it e d ilir ki, baş kaldıran hareket m uvaffak ol­sun, tazy ik le re rağm en e tk ili bir durum a geçsin , ye­te r derecede köklü ve sab it b ir program çizsin ve o yolda g e liş e b ils in ... M aksada erişm e çabasında onu takip eden ler, izinde yürüyenler çok o lacaktır.

A ncak, «orta s ın ıf »m bir kısm ı iç zıd laşm alardan güçsüz düşm üş olup, «hareket»in re jim le yüz yüze gelm esine m üsaade e tm iyecek tir. Bu s ın ıf, re jim in , kendi kendini y itirm es i veya çökm esi hâlinde dahi toplum u yeniden düzenlem ek kudretine sahip olam ı- yacaklardır.

Bu durum da «D em okratik H areket» çoğunluktan destek görebilecek m idir? Bu soruya cevap verm ek zordur. Çünkü bürokratik züm re dahil o lm ak üzere, hiç k im se halkın ne tu tum takınacağını b ile m e m e k te ­dir.

KGB tab iya tıy le haberleri bürokratik seçk in lere ile tiyor. Bu züm re m em lekettek i nabız atış ın ı kendi m etod larıy la kontrol e tm ekted ir.

Bu haberler, tab ii ki, günlük g azete lerde çıkan­lardan çok d eğ iş ik tir. KGB’nin verd iğ i inform asyonun ne derece doğru olacağı da ayrı bir konudur.

R ejim in, daha fazla çaba sarf ederek insanların n eler is tey ip , ne lerden b ahsettik lerin i öğreneceği y e r­de, büyük çabalarla halkı konuşm aktan m enetm eye kalkışm ası göze batan önem li b ir zıd laşm adır.

G örüşüm e göre bu genel tu tum a «pasif m em nu­n iyets iz lik» d eneb ilir. M em n u n iye ts iz lik le r daha z iya­de re jim e değil de «zaten çoğunluk başka çare o lm ad ı­

28

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek m i?

ğından düşünm ez hâle g e lm iş tir» re jim in sadece bel­li cep he le rine karşıd ır. Bu cephelerin onarılm ası, re­jim in hayatı için şa rttır . M ese lâ , işçi s ın ıfı fabrika idaresi ile karşı karşıya g e lem em ekten , bu haktan m ahrum bulunm aktan ötürü ş ikâyetç id ir.

O rtak ç iftç ile r «Kolhoz» denilen tüzel kiş iye bağ­lıd ırla r, o da o bölge yö netic ile rin in em rine göre ha­re k e t e tm e k le m ü ke lle ftir. İs tisnasız her vatandaş se r­ve tçe e ş it o lm am aktan, düşük yevm iye ve m aaşlar­dan, m esken problem lerinden ve s e rb es t hareket ede­m eyip, devam lı kontrol altında bulunm aktan şikâyetçi ve kızgındır.

Hoşnutsuzluk g itg ide daha gürültü lü bir şekil al­dığından herkes kabahati kim de bulacağını kestire- m em ekted ir.

A ğ ır ad ım larla ile rlem es in e rağm en hayat stan­dardı yavaş yavaş yükseliyor. D evam lı inşaat yapıl­m ası hoşnutsuzluğu tam am en s ilem em ek le beraber, iy im ser b ir çaba o larak hoşa g itm ek ted ir. R ejim , se rt­leşm iş, âdeta kem ikleşm iş o lm asından ötürü sanayi yönünden yapılm ası gereken h am le lerde güçlük çe­kild iğ inden, toplum um uzun b ir tak ım bölüm lerinde ha­yat standardı teh likeye g irecektir.

O zam an halkın hoşnutsuzluğu nasıl bir şekil ala­caktır? M eşru dem okratik b ir d iren iş m i, yoksa ferd î veya toplum hâlinde bir ş iddet ile mi?

Benim an lam ım a göre, h içb ir f ik ir halkın çoğun­luğu tarafından anlaşılm adıkça ta tb ik ed ilem ez.

Belki tarih inden bu yana var olan sebeplerden veya yer etm iş ö teki fik irle rd en dolayı Rus halkı, ken­

29

Sovyetler B ir liğ i 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek m i?

dini idare e tm ek , kanun karşısında e ş it o lm ak ve şa­hıs hürriyetin i an lam ak gücünden mf-hrumdur.

Pratik h ürriye t fik ri b ile , b ir Rus’un yaşantıs ın ı sağlayacağı yerd e , s ırtından bu kurna2 k iş in in fayd a­lanacağı korkusu iç indedir.

Ç oğunlukla «H ürriyet» , «karış ık lık» la e ş it an la­ma alın ır. Sanki anti-sosyal ve te h lik e li b ir fa a liy e te atıld ık ları san ılır ve korkulur. Bunun yanında, kuv­ve te , ik tidara, ilim ve te rb iy e y e saygısı o lup, insan­ların tek başına şahsen s iv rilm es i, genel ak lın alam ı- yacağı b ir o laydır.

Rus halkı A vrupa'n ın benim sediğ i insan hakları geleneğinden h içb ir şek ilde faydalanam am ıştır. Rus tarih inde, insan, daim a bir vasıta kalm ış, h içb ir za­man bir sonuç o lam am ıştır.

S talin devri «insan kiş iliğ in in yö netilm esi» kam ­panyasına te rs düşen bu anlayış bize o s ıra larda in­sanların ez ild iğ i, çok tazy ik ve d ehşet içinde yaşadığı unutulm az günleri h a tır la tır.

R esm î propaganda m ekanizm ası ise devam lı su­re tte «kişi» an lam ın ın karşısına «m üşterek»! ç ıkart­m ağa gayre t ederken b irin in eh em m iyets iz liğ in in ya­nında d iğerin in haşm etin i tek ra rla r.

B öyle lik le ta b iî b îr duygu olan «kişi» nin m en­faa tin i, tab ia ta karşı ve bencilcesine b ir hâl im iş gibi düşünm eğe başlar.

Bu. toplum un h içb ir m üsbet fik ri o lm adığın ı mı gösterir? Y a ln ız «kuvvetli idare» ye ve onun kuvvetli

30

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a Kadar Yasayabilecek m l?

olduğu için zayıflam ası ih tim ali o lm adığına mı inandı­ğının ispatıd ır. Rus halkının , geçm iş ve bugünkü ta ­rih ine göz a tılırsa , bir tek m üsbet ve kat'i fik re sa­h iptir: ADALET...

Bizi yöneten hüküm et kuvvetli o lm akla kalm ayıp, ad a le t s ın ırla rı içinde düşünüp hareket e tm e lid ir. H er­kes ad ilane yaşam alı ve hareket e tm e lid ir.

Bu inançla ö lm ek, «canının is ted iğ in i yapmak» tan çok daha önem lid ir ve evhendir.

A d a le t’in aş ikâr cazibesini göz önünde tu tarak konuyu incelersek, Rus halkının psiko lo jik yönüne tah ribkâr b ir tes iri olduğunu görürüz.

Pratik düşünüş ile ada le t «kim se benden daha iyi yaşam am alı» arzusunu kapsar. (Bunun yanında kim senin ses ç ıkartm adığ ı, e ş it olm ayan yevm iye le r ve d o lay ıs ıy le çok aşağı s tandartta yaşayanlarla ka­bul ed ilm iş le rd ir.)

Bu ad a le t fik ri her olağanüstü ve görülm em iş­ten n e fre t e tm ek, bunu h içbir şek ild e te k life teşebbüs e tm em ek, aksine, o m ükem m el şeyi kendi düzeyim i­ze ind irm ek gayriih tiyari doğan b ir n e fre tle bizden

üstün ve dinam ik bir yola itm ek, görm ek is tem em ek şek liy le yerleşm iş tir.

Bu bilhassa köylü sın ıfında görülen «O rta s ın ıf» ta az ras tlan ır b ir psikozdur. N ed ir k i, m em leketim izin çoğunluğunu köylü züm resi te ş k il ed iyor.

Ekseri köylü lerin , herhangi bir kişinin m uvaffa­k iye tin i, kendi m anevi ifrazlarından daha kötü gördük­lerin i b izzat m üşahade e tm iş im d ir. U m um iyetle b ir Rus, kom şusundan daha fak ir ise kendisin in onun gi­bi o lm ayı d ilem ek ve gayret e tm ek ten se , onun kendi ayarına düşm esin i arzu la r...

31

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yalayabilecek m i?

BELKİ bu görüş tarzı bazı k iş ile re garip gözü­keb ilir. Fakat ö rneklerin i gerek şeh irle rd e , gerekse köylerde b izzat gördüğüm için bun­

lar Rus düşünce tarzın ın tip ik m isa lid ir d iyeb ilir im .

Böylece toplum un anladığı ve kabul e ttiğ i iki f i ­kir m evcuttur: İk tid ar ve adalet. İk isi de dem okratik anlam a hasım fik ir le rd ir ki, esasları k iş ilik h ü rriy e ti­ni ön planda h edef tu tm a k tır . Bunlara bağlı ve m enfi üç fak tö r ilâve ed ileb ilir; b irinc is i, çoğunlukla kültür derecesin in halen çok düşük oluşu. İk incis i, is tihba­ra t kaynaklarının halka devam lı su re tte ta rih im iz i e f­sanevî şekilde an latm ası ve iş lem esi. Üçüncüsü ise halkım ızın toplum kaide lerine olan aşırı b ilg is iz liğ id ir.

Kasabalardaki p ro le te rlik anlam ı, ne köylü ne de işçi s ın ıfında var, ik is i arası b ir züm rede bu anlam yer­leşm iş tir. Ç ifte p is ikolo ji d iyeb ileceğ im iz b ir ruh ha­leti iç inded irle r ki, bunun izahını ve sebebin i bugüne dek kim se çö zem em iş tir . Bu züm renin kendini nereye koyduğunu ve ne is ted iğ in i k im se anlayam az.

Oysa köylerden şeh irle re büyük sayıda göç eden­le r yeni b ir tip şeh irli tip i yaratm ış lard ır. Bu, eski çevresini hayat ta rz ın ı ve kültürünü te rked ip , yeni ye­rini keşfe tm ek zorluğu karşısında s ık ın tı duyan b ir halk k itles id ir. H em sa ld ırıc ı, hem de korkaktır. Top­lumun hangi kadem esinde olduğunu b ilem em esin in rahats ızlık veren kom pleksleri iç indedir.

Eski anlam daki «toplum yapısı» anlam ı gerek şe­h irlerde, gerekse köylerde tam am en inkâr ed ilm iş o l­duğundan, yeni b ir bünye şekil alm ağa başlam ıştır.

«Ü zerine kurulduğu» ideo lo jik esaslar son d ere ­

32

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a Kadar Yasayabilecek mi?

ce de ip tidaid ir; m alî yönden m em nun ed ileb ilm ek ve k iş ilik le rin i savunm ak hissi g ibi: Böylece «m enfaat» anlam ı karşısında «riziko» endişesi y e r e tm iş tir.

Bu m aterya le dayanan prensip lerin yanında, hal­kın m oral p rensip lerin in , m eselâ: «şe re fli veya şe­refsiz» o lm ak, «iyi veya kötü o lm ak,» «doğru veya yanlış g itm ek» gibi, öteden beri gelen inançlar, in­sanları güden fa k tö r le rd i... Sosyal tazy ik m ekaniz­m asını çözen ve kişiyi kendi aklın ı ve ted b irle rin i kullanm aya m ecbur eden m anevi tu tum lard ı.

Benim kanaatim ce Rus halkında bu m anevi top­lum bünyesini idrak etm ek hassası katiyen m evcut değild ir. H ris tiyan lığ ın ahlâk s is tem i, doğru ve yan­lışı gösterm esi key fiye ti, halkın şuurundan s ilke len ­m iş ve yok ed ilm iş tir.

«S ın ıf m ora lites i» adı ile te k ra r öne sürülm ek is­tenm işse de, onun halka izah şekli şöyle olm uştur: K uvvet ve iktidarın is tediğ in i gözü kapalı yapm ak « iy ilik tir» . Tab iatiy le böyle b ir m oral anlam ı m illî kin­ler ve ih tiras la r halka aşılandığ ı zam an yaln ız halkın m oralin i bozm akla kalm am ış, ahlâk s is tem in i de yok e tm iş tir . A le lad e m isal o larak, daim a artm akta olan adi h ırsızlığ ı e le a la lım : Profesyonel h ırs ızlığa ise da­ha az rastlanm aktad ır. İki genç işçi yolda yürürken bir apartm anın zem in kat penceresin i açık görürler. İçe­riye atlay ıp e lle rin e geçen ufak te fe ğ i götürürler. Eğer pencere kapalı olm uş olsaydı h ırs ız lık e tm ek ak ılla ­rına gelm ezd i. Bunun gibi, k iş ile rin selâm verm eden b ir odaya g ird ik le ri, şapkalarını ç ıkarm adan yem ek sofrasına o turdukları, çocukların yanında dahi galiz k ü fü rle r savurdukları, bugünkü R usya’da rastlanan t i ­

33

Sovyctler B irliğ i 1984 Yılına K adar Yalayabilecek m l?

pik m isa lle rd ir. Bu davran ış lar normal karş ılan ır ve a lış ılm ış şey lerd ir.

H ris tiyan lığ ın ahlâk s is tem i Rusya'da, M a rx 'is t sistem in yerleşm esinden çok evvel ölm üş g itm iş tir. «Rus H ris tiyan lığ ı, can çekişen Bizanstan a lm ış , genç ve tekâm ül e tm ek te olan dinam ik batı m edeniyetinden uzakta ka lm ış tır. «Bu durum Rus tarih in i derinden e t­k ilem iş tir . (M a rx is t doktrin ) tek ra r incelenm iş e le alın ıp bugünkü ih tiyaçlara uygun k ılın m ış tır. Bu hâl o kadar sık teke rrü r e tm iş tir ki, canlı b ir ideo lo ji o l­m aktan uzaklaşm ıştır. Ş im di ise re jim g itg ide daha bürokratik b ir şek ilde yö netilm ekte olduğundan, ide­olo jisi gün geçtikçe gölgelenm ekted ir.

İdeo lo jiye dayanm ak ih tiyacı, re jim i yeni b ir ide­oloji peşinde koşm ağa m ecbur e tm iş tir . Buna büyük Rus m illiy e tç iliğ i adını vereb ilir iz . « M illiy e tç ilik S lav ırkından gelen Rusları kapsar. U kraynalIla r buna da­hil ed ilm ezler.» Büyük Rus m illiye tç iliğ in in karakte ­ris tik tara fı kuvvet ve ih tiras tır.

Y üzyılın başlarında, geleneksel m onarşi ideo lo ­jis in in yerin i dar görüşlü bir m illiy e tç ilik a lm ış tır. Ç arlık Rusyası bugünkü d ile dahi «G erçek Rus H al­kı» deyim ini sokm uştur. Halbuki sadece Rus dem ek kâfi iken «Rus Halkı B irliğ i »adı ile bilhassa Yahudi ırkından ge len le ri hariç te tu tm uştu .

Böyle b ir ideo lo jin in tem e li üzerine kurulm uş bir re jim in dahilde ve hariç te düşman yaratm aya ihtiyacı vard ır. («S ın ıf» düşm anları A m erikan E m peryalizm i ve A nti-S ovyet unsurlar.) M ill î düşm anları ise (Ç in lile r ve Y ahud iler) gibi.

34

Sovyetlcr B irliği 1984 Yılma K adar Yaşayabilecek mİ?

Bu şek ilde yönetilen bu m illî ideolo ji geçici o la­rak re jim e faydalı o lm akla beraber, halkının yarıs ın ­dan fazlas ın ın Rus m illiye tç iliğ in den yana olm adığı bir m em leke tte çok büyük te h lik e le r yara tab ilir.

H ayatiye ti olan en erjik b ir m illî ideo lo jiye olan ih­tiyaç , re jim tarafından faz las ıy la h issed ilm ekted ir. Fakat m illiye tç i duygular S ovyet toplum unun hayatın­da da ye r e tm eye başlam ış, San ’at severle r, yazarlar, a rtis tle r arasında yayılan bu ilgi m uhakkak ki Sov- y e tle r B irliğ i san ’at çevre le rin d e Y ahud ilerin oynam ış oldukları ehem m iyetli ro le tepk i o larak vücut bulm uş­tur.

Bu çevre le r dışında, aynı f ik ir le r «Rodina Kulüp» denilen , üyelerin in Rus tarih ve kültürünü göklere çı­ka rttık la rı, b ir derneğin de inandığı fik ir le rd ir . Bu ideo lo jiye başka b ir şekli ile «Yeni S lavofil» d en ileb i­lir. A ncak, bunu hiç bir zam an «H ris tiyan lık ideolo jis i» ile karış tırm am ak lâzım dır. En esaslı hatları, Ruslukla ilg ili olup Rus olm ıyan herkese ve herşeye husum et beslem ek ve kötü gözle bakm aktır. Bu, re jim ta ra fın ­dan d irek t o larak te lk in ed ilm eyip kendi kendine zu­hur e tm iş bir cereyand ır. R ejim , aslında bu yeni m il­liy e tç iliğ e m uayyen bir güvensiz lik le bakm aktadır. Fakat, aynı zam anda da ondan beklenm eyen b ir mü­sam aha gösterm ekted ir. H er an karş ılaşab ileceği bir kuvvetin varlığ ın ı da h isse tm ekted ir.

Çağdaş Sovyet toplum undaki b irb irine g irm iş ideo lo jile rin aşağıda bir şem asını göstereceğ iz. B ir­b irine bağlı bu ç izg iler, ideo lo jin in ilişki noktalarını gösterirken , ayrılık ları da m üşahede edebiliyoruz. A y­rıca, «reform cu ideolo ji»nin « idea lleri» eğer kelim e-

35

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek m i?

nin tam anlam ı ile a lın ırsa en yakın bağlantıs ın ın «hür ideo lo ji»y le olduğunu görürüz. Â ncak, aş ırı derecede inançlı h er hâle g ire r sayılıştndan dolayı bunu şu şekilde izah ed eb iliriz : «Yakında her şey daha iyi o la­caktır, ş im d ilik en kötü şartla rla yaşam ağa devam edelim .» N itek im şem ada bütün ideo lo jile rin orta ye ­rinde bunu gösterm iş bulunuyorum . Bu takd irde ah­lâk ve din m efhum u olm ıyan halka yol gösteren inanç­lar nelerd ir? M ill î güçlerine inanm ak, d iğer k iş ile rin bu güçten korkm aların ı beklem ek, aslında ken d ile ri­nin t ir t ir titre d ik le ri re jim in sağlam lığ ına körü körü­ne inanm ak. (M a lû m olan b ir durum da, Rus hal­kı çoğunluğunun, Ç ekoslovakya is tilâs ın ı kâh tas- vib kâh ilg is iz lik le karş ılad ığ ıd ır.) Buna m ukabil 1969 yılında Ç in lile rin , Ç in -Sovyet sın ırındaki Ussuri

36

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına K adar Yasayabilecek m i?

N ehri çarpışm asına karş ılık cezaland ırılm adık larına son d erece üzülm üş, ö fke len m iş le rd ir.

Bu m ütalâalar gösteriyor ki, re jim ağ ırlığ ın ı kay­bettiğ i takd irde, türlü şek ille rd e hoşnutsuzluklar çe­ş itli yönlerden doğacaktır.

1905 - 1907 ve 1917 - 1920 Rus ih tilâ lle r i doğa­b ilecek sonuçların yanında basit gözükecek n ite lik te kalacaklard ır.

İm ha edici bu e ğ ilim le re karşı, dengeyi tab ia tıy la tu tacak unsurlar m evcuttur. Çağdaş S ovyetle r Bir­liği toplum u üç katlı bir sandviçle m ukayese e d ilir­se , üst katı hüküm sürm ekte olan bürokrasi, orta bö­lümü «orta sın ıf» veya «sın ıf so sya lis tle ri» ve en aşa­ğı tabakası ise, ki en kalabalık o lanıd ır; işç ile r, köy­lü ler, ufak m em ur ve saireden kuruludur.

S ovyetle r B irliğinin kendini yeniden organize e t­m esi, barış ve rahatlık içinde g e lecek tek i fe lâke tle ri en az zarar ve ziyan ile kapatab ilm esi, ancak sand­v iç in orta bölümünün ö teki tabakaların aleyh ine ge­n iş ley ip yerleşm es iy le ve «orta s ım f»ın organizasyon kaab iliyetin in gelişm esi ile m üm kündür.

Barış yönünde, târnir ve tek ra r im ar etm ek ba­kım ından başka bir unsur karşı g e lm ekted ir. Bu un­sur toplum un her kadem esinde aynı derecede m enfi te s ir le r gösterm ekted ir.

B irincisi ve en önem lis i, re jim in kendini ve top­lumu tam am en inzivaya çekm iş o lm asıd ır. Bu inziva hem re jim i halktan ayırm ış , hem de toplum un her kolunu birb irinden u zak laştırm ıştır. A yrıca da, m em ­

37

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek mİ?

leketi bütün dünya m ille tle rin d en uzak tu tm ağa m u­vaffak o lm uştur.

Bu uzaklaşm a, bürokratik s ın ıftan tutun da en aşağı seviyedeki s ın ıfla ra , m ensup olan her fe rde dünya yüzündeki ye rle rin in inanılm ayacak b ir fo toğ ­rafı gibi o larak g ö s te rilm iş tir . Bunlar kendilerin i o resim de görem eden, statükonun süregelm esi çabası­na gözleri kapalı ka tılm ış la rd ır. Çöküş nekadar ka­rarlı ve hızlı o lursa acı hakikatle karşılaşm anın önüne o derece g eç ilem iyecek tir.

Şu ana kadar bahsettiğ im iz konuları derlersek , re jim in hızlı ad ım larla zayıflad ığ ın ı ve kendi kendini im ha e ttiğ in i, do layısıy la çökeceğin i m üşahede e t­m iş oluruz. (Zaten bâriz a lâm et ve d e lille r bunun vâ­ki olduğunu g österm ekted ir.) K arş ılık lı iki kuvvet gösteriyo r ki:

«O rta s ın ıf» ın yapıcı hareketi (zay ıf o lm akla be­raber) ile. «aşağı s ın ıf »ın im ha edici h areketi, (ki so­nunda ta h rif ed ici b ir şekil a lm ağa m ahkûm dur) bü­tün hareketi yapan k iş ile rin nisbî, suçların ı dağıtaca­ğına inandıkları için cezaların ın da o n isb ette h a fifle ­yeceğine em ind irle r ve o hızla hareke t ed erler.

Acaba re jim , bu başkald ırısı nekadar zam an son­ra fark edecek ve ne kadar süre bu gerg in liğe taham ­mül ed eb ilecektir? Bu soru iki şek ilde e le a lın ab ilir. Ya re jim azim ve kararla kendini taze lem e yoluna gider veya bugünkü gibi kaplum bağa adım ları ile ik ti­darda kalm ak için, ufak değ iş ik lik le re m üsam aha gös­te re rek gûya bu işi yürütür.

Bence ikinci ih tim al daha az gayret is tediğ inden ötürü ve ayrıca daha az te h lik e li sayıld ığından bağra basılacak ve buna «K rem lin 'in ile riy i gören leri» adı

38

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek mi?

ve rile re k Lenin ve d iğer B olşevikleri övm e yolu ile rağbet^ kazandırılm aya ça lış ılacak tır . H erşeye rağ­m en, re jim in bünyesinde te o rik yönden bu kabil deği­ş ik lik le r de o lab ilir. M ese lâ : R ejim in askerî yöne a k ta r ı!ışı ve m illî bir anlam a yöneliş . (Bu ancak aske­rî b ir ih tilâ l veya askerlerin yavaş yavaş idare gücü­nü e lle rin e g eç irm eleri ile kaabild ir.)

Böyle b ir ted b ir ve po litika , re jim in şal altında gizlenen « M ille tle ra ra s ı Kom ünist hareketin in m en­faa tle rin i korum a» daki m aksadı g izleyem iyeceğ i gibi, dünyadaki bağım sız veya yarı bağım sız Kom ünist p a rtile rin e karşı da b ir je s t o lam ayacaktır. (Ordunun durum una gelince, devam lı su re tte rica t e tm ek te ve bugün herkesin açıkça görebileceğ i gibi resm igeç it- lerde Lenin ’in m ozolesi önündeki asker topluluğu ve

d is ip lin i 15 yıl öncesine nazaran son derece gelişm iş durum dadır.)

R ejim de, mümkün olan ekonom ik re form lar da yer a lab ilecek le rd ir istikbalde. (Bu ancak pratİK eko­nom istlerin po litik ih tiras larına ve bu çabada a lacak­ları ro lle re m üsaade ed ilirse kaabil o lab ilir .) D eğiş ik­liğe ih tiyaç görüldüğü takd irde, s is tem liberal yöne doğru kayacaktır.

Bu ih tim a lle re şöyle b ir bakılırsa , olm ayacak gi­bi görünm üyor. Ancak, parti m ekanizm ası ekonom ik ve askerî te s is le rle o derece g ir if t t ir ki, her iki grup herhangi b ir devrim ve d eğ iş ik lik ta lep e ttiğ i zaman hep aynı bataklığa düşerek yu tu lacaklard ır. Esaslı herhangi b ir değiş ik lik öyle ş id d etli b ir sarsılm aya m u h taçtır ki, en üsttekinden en a lttak in e kadar, k im ­le r re jim in k iş iliğ in i üzerinde taş ıyo r ise, bunlar işe

39

Sovyeüer B irliğ i 198-1 Yılına K adar Yasayabilecek m i?

kolay kolay yanaşam ıyacaklard ır. K endilerin i kovdur­ma pahasına re jim e yardım etm ek, çok büyük b ir hak­sızlığa uğram ış o lm aktır, ki bunu denem ek dahi, öden­m esi zor ve haksız b ir bedel say ılır.

Rejim in daha nekadar yaşayacağı sorusuna bir takım ilginç ta r ih î m isa lle rle cevap v e rile b ilir . Bugün

birinci ve ikinci Rus ih tilâ lle r in e seb eb iyet veren şartlar yine m evcuttur: H arekets iz b ir top lum , s e rt ve kuru b ir hüküm et yönetim i, ancak ekonom ik ge­lişm eye açıkça ihtiyacın ı be lirten bir g id işat, genel bir şekilde bürokrasiye yönelim ve o s ın ıfın bariz im tiyazlara sahip oluşları ve dahili k in ler ki, m uay­yen m ille tle r kendilerine has s tatüko larla bunların keyfine v a rıy o rla r...

Aynı şartla r içinde Ç arlık Rusyası belki daha uzun öm ürlü o lab ilird i. Eğer ki iktidarda bulunan s ı­n ıf kendi geliş im in i fanatik b ir şekilde yan lış anla- m asayd ı... Belki de sükûn içinde bir m odernizm e gi­d ileb ilird i.

Ne var ki, yabancı yayılm a gücünü y e n m iş ti...Zaten , İkinci N iko la hüküm eti, eğer Japonya ile

harbe g irm eseydi 1905-1907 ih tilâ li h içbir zam an vu­ku bulm azdı. D o lay ıs ıy le A lm anya’ya harb ilân ed il­m ez ve 1917 ih tilâ li de h içb ir zaman patlak verm ezd i. (Doğru konuşm ak icap ederse, Rusya her iki harbe de kendisi ön ayak o lm adı, faka t başlam ası için de elinden geleni yaptı.)

İç bünyelerinde durgun olan re jim lerin neden dış politikaya karşı b ir ih tiras la atıld ık ların ı hâlâ anla- yam am ışım dır. Belki de dahili p roblem lerin i dış po-

40

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yasayabilecek mİ?

Iıtika ve m ünasebetleri ile h a lle tm ek çabasındadırlar veya belki dışarıdan b ir düşman ed inm ek ih tiyacı, (ki dahili politika hedeflerinden doğar) n efre tin beslen­m esini sağlar.

Bu görüş, bütün to ta lite r re jim le rin kendileri fark ında olm adan çürüm elerin in tam bir nedenidir.

Neden B irinci N ikola Kırım H arbini istedi? (Ki bu harb yaratm ış olduğu s is tem i al aşağı e tti.) Neden İkinci N ikola Japonya ve A lm anya ile harb etm ek ih­tiyac ın ı duydu?

Şu andaki re jim çok tuhaf, her iki N ikola'n ın tu ­tum ların ın belli ö rneklerin i benim siyor. A yrıca ic po­litikasında da III. A lexan der’den b e lir li ç izg ile r görü­yoruz.

Bazı esaslı örnekler verirsek:3. N apolyon’un B onapartist re jim i ile başlaya­

cak çağım ıza indiğ im iz zaman O rta D oğ u yu — Bona- p a rt’ın M e k s ik a ’sına, Ç ekoslovakya ’yı— Papalığa, Ç in ’i ise şahane A lm anya İm paratorluğuna benzete­b iliriz .

Ç in konusu ayrın tıla rı ile incelenm esi gereken

bir sorundur. Aynen b izler gibi Ç in de iç harb ve ih­tilâ l yaşam ış ve gene b izler gibi M a rx is t doktrine bel bağlayarak m em leketine sükûnet aşılam ağa çalış­m ıştır. G ene bizde olduğu gibi, ih tilâ l inkişâf e ttikçe , M a rx is t doktrin , m illiye tç i ve e m p erya lis t am açları gölge lem eğe ça lışm ıştır.

B izim ih tilâ lim iz üç devre g eç irm iş tir: 1) M ille t­leraras ı, 2) Eskilerin im hası ile ilg ili, m illî; 3) A skerî

41

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yasayabilecek mİ?

em p erya lis t, ki sonu, A vrupa'n ın bir yarıs ına ye rleş ­me ve kontrol a ltına alm a ile n e tice len m iş tir.

İşte o zam an tep ed ek ile rin ih tilâ li b aş lad ı...B ilâhare «yukarıdaki ih tilâ l» geld i. Bu, kanlı Sta-

lin d inam izm inin n isbeten b ir geçişi ile yerleşen b ir denge buldu ve bugünkü durgunluk devres ine g irild i.

Benim görüşüm le Ç in ’deki ih tilâ l de aynen bu safhaları g eç irm ekted ir: Enternasyonal devre , m illîdevre şekline geçti ve S ta lin 'in takd im e ttiğ i «kültü­rel ih tilâ l» den de te s ir le r gördü. Bu g id işatta , zahiri bir ferahlam a devresi göze çarpar.

Benim fik rim h ilâ fına , Ç in 'in savaş is tem ediğ i iddia ed ile b ilir ve m ütecaviz edasına rağm en 1949 dan bu yana kom ünist f ik ir ve reaksiyonları sakin ve durgun gözükm ekte, d en ileb ilir . A ncak, durum ka- tiyyen böyle değild ir.

ilk önce, dahilî tekâm ülünde ku llan ılm ış olan m antık yolu, Ç in ’e zahiri bir ferah lam a sağ lam ış tır.

İk inc is i, Ç in saldırgan eğ ilim lerin i karşıdan d ire ­niş görem iyeceğ i H indistan gibi ü lke lere b e lirtm iş tir . «Burada Ç in 'in toprakları hakkındaki m eşru ve gayri meşru ta lep lerinden bahsetm iyor, ancak anlaşm a me- tod ların ı öne sürüyorum .»

Bugünkü Çin m aksadlarına kendi g ireceği dünya çapında bir savaş netices i değil de S ovyetle r B irli­ği ve A m erika B irleş ik D ev le tle rin i b irb irle rin e karşı kızıştırm ak s u re tiy le erişm ek çabasındadır.

B öylece haya lleri hakikat olacak ve dünyaya hük­m edeb ileceğim zannediyor.

Bu, tab ii ki, tahakkuk e tm em iş tir. Fiyaskoya uğ­radığı, Çin lid erle ri tarafından da b ilin m ekte ve ka­

42

Sovyelle-r B irliği 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek mi?

bul ed ilm ekted ir. G örülüyor ki, bu durum , Ç in 'in dış politikasına tek ra r itibar g e tirm em ekted ir.

Bundan başka Ç in ’de devam lı su re tte b ir ih tilâ le gitm e ihtiyacı fik ri dolanıp durm aktad ır. Çünkü lider­ler, böyle b ir ih tilâ lin zor vaz iye tte bulunan ekonom ik sosyal yönlerden faydalı o lacağına ve Ç in 'in modern dünyada esaslı bir yer alacağına inanm ışlardır.

(Ç in ’in p rob lem leri, nüfusun artm ası, yer yer m em leketin bazı bö lgelerinde fazla m iktarda insanın top lanm ası, açlık teh likes i ve dolay ıs ıy le daha ziya­de ek ilecek toprağa ihtiyacı o lm asıd ır.)

Böyle b ir ih tilâ l ile Ç in , yüzyılların acısını çıka­racak, asırlarca yabancı ü lke lere boyun eğm iş o lm a­nın, m ille tçe ezintis inden ve tes irin d en kurtu lacak­tır .

Dünya çapındaki bu gayeye iki büyük kuvvet en­g e ld ir. Bu kuvvetler, S ovyetle r Birliği ile B irleşik A m e rik a ’dır.

Bu iki devletin Çin konusunda h em fik ir o lm ala­rının sebebi ise kendilerin in b irb irle rin e m uhalif o l­m alarıd ır. Ç in , tab ii ki bunun fark ındad ır. Böylece or­taya «A m erikan em peryalizm i» ve «Sovyet sosyal em peryalizm i» gibi lâ fla r a tm aktad ır. M alûm olan

birşey de Ç in 'in ilk önce Rusya b ilâhare A m erika ile kapışacağıd ır. A m erika ’nın Ç in 'e harb ilân edeceğine pek ih tim al verilem ez. Zaten Ç in 'in kuvveti daha y ıl­lar geçse de buna m ukted ir d eğ ild ir. A m erika ile hiç­b ir bölgede m üşterek hudutları o lm adığı için, ancak g erilla harbi ile o lab ilecek ufak b ir fa ik iye tin i dahi g österem iyecek durum dadır. Donanm ası yok, silâh yönünden y ıllarca arkada ve buna benzer nice handi­

43

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yasayabilecek m i?

kaplarla dolu olan Ç in ’in m aksatların ı, böyle b ir savaş g erçek leş tirem ez. Bu da zaten Ç in ’in güttüğü gayeye çok uzaktır. A yrıca Ç in , toprakların ı ya ln ız Asya'da geniş letm ek çabasındadır.

A m erika dünyadaki kuvvet ve hakim iyetin i m u­hafaza e ttiğ i m üddetçe, Ç in ’in A sya ’da herhangi bir ham le yapm ası im kânsızd ır. N e tice ise Ç in ’in fe lâ ­keti o la b ilir ...

Bu m eyanda A m erika, her fırsa tta Ç in 'in güneye doğru gen iş lem esine karşı koym uş bu da V ietnam g i­bi yorucu, iç harb lere sebep olm uştur.

B inaenaleyh, Ç in , ufak başkald ırış larla h içbir

problem inin h a lled ilem iyeceğ in i anlam ış bulunm ak­tadır.

Ç in için bu şekil denem eler çok riziko ludur ve kuzeydeki e ze lî düşm anının ekm eğine yağ sürm ekten başka b ir işe yaram az.

Ç in ’i doğuya ve güneye yayılm aktan korkutan bir sebep te bu bö lgelerin çok nüfuslu oluşu, onları bes­lem e veya m ilyonlarca kişiyi yok e tm e çares iz liğ ine düşm esi ih tim alid ir.

Kuzey bölgesi ise başlı başına ayrı b ir problem ­dir; G eniş ve az nüfuslu S ib irya ve S ovyetle r B irliği uzak doğusu (ki İkincisi b ir vak itle r Ç in ’in b ir hayli tes irinde ka lm ıştır) bu bölgeler Ç in 'in A sya'da yegâ­ne düşm anına a ittir . A ncak A sya'da ve bütün dünya­da büyük rol oynayabilm esi için, Ç in ’in bu düşm anını yoketm esi şa rttır . A m erika ile m ukayese ed ilecek olursa Rusya Çin için çok daha teh like li bir hasım dır. T ota lite r bir bünyeye sahip olduğundan ilk darbeyi daim a o vurur.

44

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek mİ?

«D aim a dostluk» devresi d iye adlandırılan bir süre içinde Çin «Dost-düşm an»ını yakından tanım ak fırsa tla rın ı buldu. O zaman S ovyetle r B irliğ i, Ç in ’in ekonom ik ve askerî iktidarsızlığ ından is tifade ile Ç in 'i kendi e tk is inde bırakm ak için her tü rlü politikayı kullandı.

M uhtaç olduğu halde, Ç in ’den is tediğ in i eldeedem eyince Rusya derhal ekonom ik yardım ı kesti. A ynı zam anda da Ç in ’in çevresindeki ufak te fe k m il­le tle rin m illî h is lerin i galeyana g e tirm eğ e , onları Ç in 'e karşı çevirm eğe başladı.

Trostky ve ardından S ta lin , kom ünizm in Ç in ’de yerleş tiğ in i ve tutulduğunu gördükleri an, Ç in 'in ile ­ride b ir dosttan ziyade te h lik e li b ir hasım o lab ilece­ğini derhal sezm iş lerd i.

Bu sebeple , S talin s is tem atik b ir şek ilde , Çin K om ünist Partisini içinden parçalam ak su re tiy le , ya­vaş yavaş hırpalanm asını arzuladı ve bilhassa M ao Tse-Tung’un gücüne karşı cephe a lm akla işe baş­ladı.

Bir v a k itle r Ç in C um huriyeti ile S ovyetle r Bir­liğ in in m ü tte fik gibi gözüktükleri doğrudur. Aynı ide­o lo jiye inanm aları da bu intibaı uyand ırm aktad ır. G er­çek ise tam am en d eğ iş ik tir. M illî-E m perya lizm konu­sundaki m en faa tle ri tam am en z ıt olup, her iki m ille ­tin iç düzenlerin in b irb iriy le bağdaşm am akta oluşu, Ç in ’in p ro le te rliğ e dönüp ih tilâ lc i b ir ko l’a da ayrıl­ması karşısında, S ovyetlerin p ro le te rlik ten çık ıp ih ti­lâl kolundan aşağıya doğru kaym asıdır, bu iki devleti «sözüm ona dostluktan» tam am en kopartm ış ayır­m ıştır.

45

Sovyetler B irliği 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek m i?

1949 ih tilâ lin in başarısından sonra Ç in sessizce «Rusya’yı yutm a» çabasına g irişm iş ti. Y ine bu ih tilâ ­lin hem en akabinde bu iki devletin b irleşm esin i de te k lif e tt ile r .

Böylece, b irleş ik b ir kom ünist d ev le t ortaya ç ı­karılacaktı. Nüfusu S ovyetler B irliğ inin nüfusundan en çok beş m isli fazla olan Ç in , zam anla daha tahak­küm edici b ir pozisyona geçecek ve en ö nem lis i, Si­birya, S ovyetler B irliğ i uzak doğusu ile O rta Asya kapıların ı açarak kolonizasyonu a ltına sokacaktı.

S talin bu te k lif i asla kabul e tm edi.D olayıs ıy le Ç in de p lânlarını y ıllarca e rte lem ek

zorunda kaldı. Bunu h içb ir zaman askerî yönden elde edem iyeceğ in i de b iliyordu.

Ç in , evve lce de bahsettiğ im iz g ibi, A m erika ile olan savaşm a im kânsızlık larına mukabil- Rusya ile

savaşa g irm eğe hem m ukted ir, hem de bunun süre­since b ir sürü avan ta jlar elde edebilecek durum ­dadır.

A skerî yönden bugün Sovyet Rusya Ç in 'den üs­tündür. Sovyet re jim in in Ç in ’e karşı güttüğü politika ona is tediğ in i kabul e ttirm e am acını güdüyor ve za­man zam an şantaj dahi yapm aktadır. (A ynen, yüzyı­lın başında Ç arlık Rusyası'nın Japonya'ya yaptığ ı g i­bi) Bu politika , Ç in ’i her an savaşa sürükliyeceği gibi ona en uygun şartları da sağ layabilir. Tabii ki, Ç in 'in nükleer s ilâh lar stokunu geniş letm esi de ayrıca çok

önem li bir faktördür.

Ç in ne kadar çabuk hazır o lursa, bu m uhtem el savaş ta o kadar yakınd ır. En az beş, en çok on yıl:

46

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek mi?

1975 — 1980 y ılla rın ı Çin ve S ovyetle r B irliği arasın­da savaş y ılla r ı o larak g öreb iliriz . (Ç in ’in ekonom ik geriliğ in in bu savaşa imkân verm eyeceğ in i düşünen­ler, S ovyetler B irliğ in in bu konuda nekadar çabuk hazırlanm ış olduğunu hatırlam alıd ır.)

N ük leer ih tiyaçların ı tam am ladığ ı gün, Ç in ge­rilla yolu ile savaşa başlayacak, ilk önce insanca mu­azzam üstünlüğünü ve g erilla savaşı tecrübesin i gös­te re c e k tir .

S ovyetlere ya g erilla savaşı m etod ları ya da nük­lee r savaş yolunu tu tarak darbe ind irm eğe çalışacak­lardır. A ncak ikinci şık ta tb ik o lunm ak istendiğinde bu, ta b ia tiy le karşılık lı o lacaktır. Bu iki yoldan biri S ovyetlere te k lif yolu ile geld iğ i takd irde, zannım ca

g erilla savaşı terc ih ed ilecek . İk incisin in «intihar» olduğu e lb e tte ki nazara a lınacaktır.

Aynı zam anda S ovyetlerin resm î ve itib arî silâh­lar yönünden üstünlüğü belki S ovyet lid erlerine sa­vaşın böylece de ko laylık la kazanabileceğin i dü­şündürecektir.

Savaşın tam olarak ne vak it patlayacağını kes­tirm ek b iraz güç. N ükleer gücü arttıkça Ç in , Sovyet Rusya ile olan dört bin m illik s ın ırla rı ufak te fe k kı­v ılc ım la r atarak, yer yer ayakland ırm alarla aşmağa çalışacaktır.

İşte bu ayaklanm alar sonunda çarp ışm alar kısa

bir zam anda tam olarak savaş halini alacak ve bu, Ç in ’in çok iş ine gelecek bir devrede uygulanacaktır.

S ovyetler B irliği Ç in ’e karşı nükleer silâh kul­lanm a kararını biraz zorlukla v e reb ilecek tir.

47

Sovyetler B irliği 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

M antığa uygun ikinci bir ih tim al daha düşünü­lürse, o da S ovyetle r Ç in 'i m ütecaviz b ir hasım ve nükleer güce sahip addettiğ i an, Ç in 'in nükleer m er­kezlerin i önceden im ha etm ek yolu ile büyük bir nük­leer savaşın önüne geçeb ilir.

Bu s tra te jiy i, yer yer çarp ışm alar sonunda kulla­n ırken, Ç in 'i dünyaya ve kendi m ille tin e karşı te h li­keli bir saldırgan o larak tan ıtacaktır.

Bürokratik re jim böyle önem li adım atm a kararı alırken tab ii ki, d iğer nükleer güçleri de gözönünde

tutm ak m ecburiyetinde kalacaktır. Bu ih tiya t te d b i­rinin düşünülm esi savaşa mâni olam az; b ilâkis başla­yacağına işaret sayılır. Belki Ç in ’in eh em m iyetli ro­ket üsleri im ha o lunabilir, faka t Çin h içb ir zam an im ­ha ed ilem ez.

Derhal toparlanarak, yorucu ve uzun b jr g erilla savaşı açar, bu da her iki m ille t için, hangisinin top­rağında döğüşülürse döğüşülsün, b ir fe lâ k e t olur.

U fak, faka t düşünüleb ilecek d iğer b ir nokta da Ç in ’i dört yönünden is tilâ e tm ek tir . Ancak nüfusu­nun şairi derecede fazla oluşu ve hüküm etin in sıkı kontrolü böyle b ir is tilây ı çok zo rlaştırır.

Uzun süreb ilecek olan bir g erilla savaşı sonun­da, acaba Sovyet Rusya nükleer s ilâh larla tüm Ç in ’in im hası yoluna g id eb ilir mi? 800 m ilyon kiş iy i b ir an­da yok e tm eyi düşünebilir mi? Böyle b ir ih tim ali akla getirm ek b ile saçm adır. Ancak korkunun insanlara en m üthiş şey leri yaptırab ileceğ i de m alûm dur. Dün­yanın se lâm eti bakım ından en tem enni ed ilecek şey, diğer nükleer güçlerin buna mâni olm ası ve böy le lik ­le bir fe lâke tin önüne geçilm esid ir.

43

Sovyeller B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yasayabilecek m i?

B elki, Ç in , bugün böyle bir ih tim ali nazarı itiba­ra a lm ış tır. Eğer öyle ise, önüm üzdeki beş yıl içinde daha zeki ve d ikkatli b ir po litika seçecek tir. Evvelce hiç yapm adığım şim di yapacak ve S ovyetle r B irliği ile flö r t e tm e yolunu seçecektir.

P artilerarası ve d ip lom atik tem as la r b irb irin i ta ­kip edecek barışm a yolunda olum lu te k lif le r öne sü­rü lecektir. «Sovyet S osyalis t Em peryalizm ine» karşı yap ılm akta olan sald ırıların edası b iraz yumuşaya- caktır. Bu arada Ç in 'deki A nti-S ovyet propaganda dur­durulm ayacak, böylece, Çin halkı her an k ritik bir de­ğ iş im e hazırlık lı tu tu lacaktır. Ç in bu ara A m erika Bir­leş ik D e v le tle rin e de yanaşm ayı deneyecektir. A n­cak o takd irde bu iki d ev le t arasındaki m ünasebetle­rin ne şekil alacağını şim diden kestirm ek zordur.

K anaatim ce, önceden de değindiğ im gibi roket ü slerine yapılm ası m uhtem el sa ld ırı iki sebepten ötürü berta ra f ed ileb ilir. B irincisi; böyle b ir teşebbü­sün, d iğer im kânlar y itirilm eden önce vuku bulm ası son derece teh like lid ir. İk incisi ise, Ç in ’in o andaki tu tum u, belki böyle rizikolu b ir harekâta geçm eyi ön­leyecek durum da o lacaktır.

D o layıs ıy le Ç in , kendisi ye te ri derecede nük­leer silâh topladığı vak it Sovyet Rusya’nın te h d itle ­rine karşı koyabilecek, nefsin i savunabilecek durum a g eçeb ilecek tir. B öylelik le S ovyet Rusya muazzam ge­niş b ir saha üzerinde gerilla savaşına g irm eğe m ec­bur ka lacaktır. Bu geniş saha iki tara ftan 4000 m illik

sın ır ç izg isid ir.Ç in , Sovyet Rusya’ya hücum etm eden önce, kuv­

ve tin i ufak ve b itaraf b ir d ev le te sa ld ırm akla deneye-

49

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

çektir. M ese lâ bu m em leke t vaktiy le Çin tes irin d e kalm ış, içinde cüz'i b ir m iktar Ç in li yaşayan Burma olab ilir. Bu tecrübe balonu ilerideki «büyük p ro le te r­ler ih tilâ li savaşı»nın tohum unu atacaktır.

Çin ile Sovyet Rusya'nın birgün nasılsa savaşa­cağı ih tim ali ve plânları Sovyetlerce düşünülm üşse de, benim kanaatim ce Rusya tekn ik ve psiko lo jik yönlerden bir g erilla savaşına hazır değild ir.

Son yirm i y ıl iç inde m em leketim iz , savaşa m o­dern im kânlarla e ğ itilm iş ve donatılm ış, iki ordu ara ­sındaki bir çarp ışm aya inanm ış ve geleceği o gözle görm üştür. Savaş, Batı ile o lur-batılı ü lke lere hücum ed ilir- artık bir düğm eye basm a harbi şeklin i alm ış- tır-inanç ve görüş böyle g e liş tir ilm iş tir .

A skerî m antığı e tk ileyen bir düşünce tarzın ın değişm esi hayli güçtür. A yrıca m ille tin fik ren hazır­lığı ya A m erika 'ya ve em p erya lis tle re harb açm ak, havadan hücum e tm ek veya A vrupa kıtası üzerinde savaşm ak yönünde olm uştur.

A skerî harekâtın ne şek ilde inkişaf edeceğin i şim diden söylem ek im kânsızdır. G e lecektek i s tra te ­ji, Rusya'nın Ç in 'e hücum edip toprakların ı e le ge­çirm ek m i, yoksa Ç in 'in yavaş ve sinsi ad ım larla Rus topraklarına süzülm esi şeklinde mi o lacaktır? H er halükârda Sovyet Rusya, önce kendi düşm anlarının düştüğü zor b ir durum a, kendisi düşecektir.

17. yüzyıldan bu yana gerilla savaşı m etodları Ruslardan g e lm ekted ir. Bu usul Rus topraklarına sal­dıran ordulara karşı b ir savunm a yolu olarak seç il­m işti.

G erilla , h içb ir zam an, Ruslar tarafından sa ld ırı­

50

Sovyeıler B irliğ i 1384 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

lan m edenî A vrupa ü lkelerinde , ku llanılm am ış bir harb m etodudur. Sovyet orduları bugünkü anlam ­da g e rilla la rla çarp ışab ilm ek için, esas ekonom ik güçlükler ve bu b ilgi ile m erkezlerden , ir tib a t yolla­rından b in lerce k ilom etre uzaklarda olm ak m ecburi­yetinde kalacaklard ır. Çünkü savaş Rus-Çin s ın ırla ­rında v e rile c e k tir .

Rus askeri kü ltür yönünden şim diye kadarki hasım larından çok aşağı o lm akla beraber, dağınık, s e rt ve b irşey ta lep etm eyen bir bünyeye sahiptir. Bu avan ta jlar g erilla savaşında çok önem li o lm akla beraber, Ç in lile rd e de m evcuttur. H er ne kadar Rus basını devam lı su rette Çin askerin in fanatik ve kor­kak olduğunu yazm aktaysa da, bu, ancak bir anti pro­paganda o larak kalm aktadır.

Y ılla rca Ç in 'de bulunm uş bir Rus «askerî eksper»in in in tibaları şöyledir:

«Çin askeri bizden üstündür. M e rt ve sessizdir. Savaş alanında son derece ç ev ik tir. Günde 70 kilo­m etre yol yürüm ek onun için işten b ile değild ir. Çin piyade alayı dünyanın en m ukavim gücüdür.»

Savaş m eydanı, uzak-doğu olacağından, S ibirya ve Kazakistan gibi Ç in s ın ırla rına b itiş ik topraklarda çok az m iktarda Rus bulunm aktadır. B inaenaleyh, bu şartla r g erilla savaşına daha e lv e riş li olup, modern orduların teçh iza t ve m ateryal yönünden çekeb ile ­cek le ri s ık ın tıla r böylesine b ir savaşta bahis konusu değild ir.

İnce led iğ im iz bütün bu durum lar gösteriyo r ki, savaş her iki ta ra f için de, yorucu ve y ıp ra tıc ı olacak

51

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K aâar Yasayabilecek mi?

ve uzun y ılla r devam ed ecektir. Bu durum karş ıs ın ­da üç problem üzerinde incelem e yapm am ız g e rek i­yor.

Rus-Çin savaşına karşı A m erika B irleş ik dev­le tle rin in tak ınacağ ı tu tum ; A vrupada doğuracağı e tk ile r ve sonucun S ovyetler B irliğ inin iç bünyesinde yaratacağı durum .

İkinci dünya savaşından sonra A m erika b ir or­tak lık kurm ağa ilg ili gözüktü. Bu yönde ilk a tılan adım başkan R oosevelt tarafından olm uştu. A lm anya ve A vrupa'n ın ye r yer ik iye ayrılm asın ı «soğuk harb» ile devam eden b ir on yıl takip e tm iş tir.

Bu durum A m erika lıla rın cesaretin i kırm am ış. Kruşçev devrinde ve bugün halen m antık î bir an laş­maya varılab ileceğ in e ve Sovyet Rusya ile b irlik te dünya problem lerin i h a lledeb ilecek lerine inanm ışlar­dır. Bu yanaşm a b ittab i, Sovyet s is tem ine olan husu­si bir sem patiden ötürü değild ir. (A m e rik a lıla r ayrı­ca bizdeki bâriz b ir tekâm ülü izleyip , derhal «libera- lizasyon» yoluna g id ileceğ ine inanm aktadır) bugünkü günde S ovyetle r B irliğ i, A m erika'n ın kudretine en çok yakın g e leb ilm iş b ir d ev le ttir. İh tim al ki bu eş itlik , anlaşm a ve işb irliğ i arzularını doğurm aktadır.

Bu sebeple , Ç in ’in gücü ve dünya yüzündeki it i­bar ve te s irle r i a rttıkça , A m erika onunla da anlaş­maya g idecektir.

Liberal fik ir li A m erika lıla r, aynen Stalin ve Kruş­çev re jim lerind e olduğu g ib i... M ao Tse-Tung'un ve onu tak ip edecek lid erle rin , cazip ta ra fla rın ı göre­ce k le rd ir ...

52

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek mİ?

G elg e le lim , k iş ile rin is tem ed iğ i yerlerde komü­nizm i destek lerken , is ted ik le ri yerle rd e karşı koy­m akla, A m erika yalnız A vrupa’nın bölünm esine sebep olm uş değil, Ç in ile olan m ü nasebetlerine de sekte

vurm uştur.

A m erika 'n ın m illî yararları yönünden böyle ha­re k e t e tm esine h içb ir m ecburiyeti yoktu. Çin ile olan m ünasebetlerinde po litik tutum u «kom ünizm i kabul» e tm ek ve onu M ille tle ra ra s ı bakım dan ayarlanm ış bir harika (fenom en) o larak g örm ektir. A m erikan ın bu p olitik görüşü, d iğer iki kom ünist dev-i b irb irlerine yaklaştırd ı. (Sovyet Rusya ve Ç in) Fakat aralarında­ki uçurum u farkedeb ilm ek için en az on yıl gereke- cekt

A m erika, ayrıca Chiang K ai-Ş ek’in re jim in i des­te k le m e k le kendi elin i kolunu da bağlam ış oluyor­

d u ...Bu, Çin toprakları üzerinde devam edebilecek

bir re jim olm adığı gibi Taiw an bölgesinde de A m e­rikan yardım ı görm eksizin yaşıyam ıyacak b ir re jim id i. N itek im kıta Ç in 'inden ekonom ik alanda daha fazla

ink işaf e tm iş olan Taiw an, bunu A m erikan yardım ına borçludur.

Eğer A m erika, Çin iç savaşında M ao Tse-Tung'u destek lem iş olsa idi, Ç in ile S ovyetle r B irliğinin ya­naşm asına, Kore savaşının ç ıkm asına engel o lur ve Ç in ’deki kom ünist re jim in in bariz b ir şekilde yum u­şam asına sebep o lab ilird i.

G erçekte bugün A m erika Ç in ’e karşı takındığı eski po litikayı yavaş yavaş te rk e tm e k te d ir . Bu se­beple ile ridek i m uhtem el b ir Sovyet-Ç in savaşında

53

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a Kadar Yaşayabilecek m i?

nasıl bir tav ır takınacağını evvelce sö y leyeb ilm ek güç olur. Savaşın ilk günlerinde Çin ile A m erika m ü­nasebetlerin in tarzı da her yönden sonuçta rol oyna­yab ilir. A yrıca , V ietnam ve Taiwan problem leri o va­k it ne gibi bir şekil alm ış olacaklardır?

A m e rik a ’nın gerek Sovyet Rusya ile , gerekse Ç in ’le yakın laşm ası konularını incelerken , bunun ta ­rih î anlam da daha geniş b ir plânda o lab ilm esin in şart olduğunu, dünyada kuvvetle r dengesinin ahenkli g it­m esi ve itibarın ı tu tm ası gereğ i, m illî m enfaat ve am açların gözönünde tu tu lacağ ın ı, m üşahede e ttik .

K anaatim ce, Rusya'da dem okrasiye doğru ciddî adım lar a tılm ad ıkça bu yakınlaşm anın m ânası kaybo­lacaktır.

O vak it ge lene kadar, Sovyet Rusya’nın an laş­ma yolunda vereceğ i kararlar, ya Çin korkusundan ötürü, veya re jim in ayakta durabilm esi için A m erikan iktisadi yard ım ına ih tiyacı olduğundan, yum uşayacak- tır . (Ç arlık R usyası’na finansm an yaptığı borçlar gibi) A yrıca A m erikan dostluğunu, d iğer m em leke tle rd e Rus etk is in i sürdürm ek için de kullanm ak is teyecektir .

H er iki d ev le tin de, oynadıkları dünyayı yönetm e idd iaların ı sürdürm ek için ona m üşterek b ağ lılık la rı­nı açıkça gösterm elerin d e m enfaatleri vard ır.

En m ühim i de nükleer s ilâh ların çoğalm asını ön­lem ek konusunda her iki devletin h em fik ir o lm a­sıdır.

Bir takım faydaların ın yanı s ıra böyle bir dostlu ­ğun esasları korku ve iki yüzlülüğe dayandığı için, R oosevelt-S talin anlaşm ası sırasındaki d e rtle r te k ­rar A m erika 'da başgöstereb ilir.

54

Sovyetler B irliği 1984 Yılina K adar Yaşayabilecek m i?

İşb irliğ i, karşılık lı güven is te r. G e lge le lim yüz­y ılla rd ır kendini gererek g en iş le tm e çabasında ve ak­si tu tum lu b ir d ev le te kim güvenebilir? H akiki b ir ya­kın laşm a, m enfaatları eş it, kü ltü r ve ananeleri hem ­ayar ve karş ılık lı an laşm aya n iyetli olan d ev le tle r ara­sında vuku bulab ilir. Bu durum ise, asla m evcut de­ğ ild ir.

D em okratik idare ve çalışkan b ir bünyesi olan bir m em leke tle inancı, ananesi ve kültürü yok olm uş, dürüst b ir işi götürm ekten aciz b ir m em leket arasın ­da ne gibi m üşterek b irleş tir ic i b ir fak tör m evcut ola­b ilir.

M em leke tim izd ek i ideo lo ji, daim a kendi kuvve­tin i övm e, bu fikrin beslendiğ i haşm etine saygı ve kü ltü r yönündeki ik tidars ızlığ ın ın bütün Rus edebi­yatında rastlanan yön leriy le inanm aktır.

Rusya'nın Slav oluşu, s ıras ıy le , İskandinavlar, Bi­zans lIla r, Tatarlar, A lm an lar ve Yahudilerden gelm e b ir karış ım dır. Rusya her devrede yaratıc ılığ ın im ha­sı yoluna g itm iş , onu en yakın m ü tte fik le rin in m en­fa a tle ri uğruna e le verm iş ve sa tm ış tır.

H içb ir d ip lom atik anlaşm asını ciddiye alm am ış, sözünde durm am ış ve k im seyle benzerliğ i o lm am ış­t ır . N e v ’i şahsına m ünhasırd ır.

R usya’da bugün; «A m erika tab ii ki Ç in 'e değil bize yardım ed ecektir. O nlar sarıd ır, biz ise beyaz.» kabilinden lâ fla r e d ilm e k te ... Eğer A m erika böyle ırkçı b ir tutum a yönelirse, çok yazık o lur kanısında­yım .

D aha m ükem m el bir g e lecek için, ırk savaşı ye­rine köklü b ir anlaşm ayla b irleşm eye bütün dünyanın ih tiyacı vard ır.

55

Sovyctler B irliğ i 1984 Yılm a Kadar Yasayabilecek m i?

Çin ile A m erika arasındaki ilişk ile rin düzgün ha­le gelm esi çok tem enni ed ilecek b ir gayedir.

M uhakkak ki, zam anla Ç in yaşam a standardını yükseltecek ve b ir liberalizasyon devresine g irecek ­tir .

Buna geleneksel m anevi değerler de ilâve e d ilir­se m uhakkak dem okratik A m e rik a ’ya ideal b ir m ü tte ­fik o lacaktır. Böyle bir durum un vuku bulm ası için tu ­tum unun ne şek ilde olacağı son derece eh em m iye tli­d ir ve herşey ona bağlıd ır.

Ç in 'e karşı, gütm ekte olduğu sert ve kuru p o lit i­kaya devam mı edecek yoksa önceki hatâların ı ta m i­re ça lışarak yeniden yanaşm aya mı yönelecektir?

A m erika bütün bu ih tim allerin hakkını veçebilse bile Sovyet Rusya ile Çin arasındaki m uhtem el sa­vaşa engel o lam ıyacaktır. Ü ste lik Ç in 'in S ovyet Rus­y a ’yı tam am en yok etm esi ih tim ali de yoktur, hatta gülünçtür.

S ovyetler B irliği Ç in 'le kendi kendine karş ılaş­mak zorundadır. İşte o zam an, A vrupa’daki m ü tte fik ­lerim izin davran ışları çok önem li olacak.

İkinci cihan harbinden sonra, Sovyet Rusya, ba­tı s ın ırlarına yakın ü lke lerde b itara f bir z incir kurm a­ğa m uvaffak oldu. A lm anya'y ı da içine alan bu zin­cir sayesinde A vrupa'da güvenlik sağladı.

1948 y ılına kadar « in terim » adı verilen ve Ç ekos­lovakya’da yönetilen re jim şekli Sovyet Rusya ve Ba­tı arasında b ir tam pon vazifes i görüp, A vrupa'da bir yerleşm e im kânı sağ layab ilird i. «Tampon» e y a le tle ­rinden e lde ed ilen fark, o zam anki cihan savaşların ­

56

Sovyetler B irliği 1984 Y ılına Kadar Yasayabilecek mi?

da ancak «sıhhî kordon» o lm ayıp , batı dünyası ile S ovyetler arasında irtib a t tem in eden b ir köprü va- zh es i göreb ilird i.

H erşeye rağm en, S ovyetler B irliğ i, S ta lin ’in po­litikas ın a sadık kalm akla, toprakta yayılm a ve m ille t­lerarası gerg in liğ i bes lem ekle ye tin d i. Bu e tk is in i ge­n iş le tm e çabası yolunda o derecede ça lış tı k i, b ir an g e ld i, bu tutum u kendisi için te h lik e yarattı.

İç inde bulunduğum uz statüko devam lı tazy ik le

ayakta tu tu lduğu için, S ovyetlerin baskısı yok oldu­ğu anda O rta ve Doğu A vrupa’da esaslı değ iş ik lik le r g örü leb ilecektir.

Bu baskı, m üşahede ed ileceğ i g ib i b ilhassa Ber­lin ’le ilg ili k riz lerde bariz b ir şek le g irip , zam an za­man tam b ir is teri krizi karakteri taş ım aktad ır.

Ç in ile Rusya ih tilâ fı tam o larak ortaya çıktığ ı gün, S ovyetlerin bütün askerî gücü doğuya yönelecek ve bu sebeple A vrupa'daki am açların ı unutacaktır. D olay ıs iy le m uhakkak A lm anya te k ra r b irleşecek ve

Ç in 'in yardım ına koşacaktır.

Ş im diden söylenm esi güç b irşey de tek ra r b ir­leşm e Doğu A lm an ya ’nın Batı A lm anya tarafından yutu lm ası şeklinde m i, yoksa Doğu A lm anya lid e rle ­rin in işin vaham etin i m üdrik o laraktan Bonn ile an­la , ma yoluna g itm ek le m i bazı im tiyazların ı m uhafa­za e tm ey i faydalı görecekler?

H e r şek ilde B irleşm iş A lm anya h a fif b ir A n ti - S ovyet tu tum uyla A vrupa’da bam başka ve değiş ik b ir ye r a lacaktır. A lm anya’nın yeniden b irleşm esi. Do­

57

Sovyetler B irliğ i 19S4 Yılına Kadar Yasayabilecek rai?

ğu A vrupa m em leketle rin d e yerleşecek S o vye tleş tir­me teşebbüsü ile aynı zam ana rastlayacaktır. H atta bu fikrin yerleşm es in i h ızlandıracaktır.

G arip tir ki. S ovyet Rusya, bugün A m erikan em ­peryalizm inin lideri başkan N ixon’a, m ü tte fik i olan Romanya ve dolay is iy le C eausescu veya Ç ekoslo ­vakya'nın D r. H usak’ından daha fazla güvenm ekte­d ir.

Doğu A vrupa’da bugünkü durum aynen 1848 ih­tilâ lle rin den sonra beklenen dem okrasin in ye rleşm e­m esi ve eski re jim in , herşeye rağm en, sars ın tıya uğ­ram ış olm ası ile k ıyas land ırılab ilir.

Doğu A vrupa'n ın Sovyetlerin etk is inden çıkışı nasıl b ir s ıra tak ip edecektir? «M acar» , «Rom en» ve ­ya «Ç ekoslovakya»nın başkald ırısı o larak mı an ıla ­caktır? M uhakkak olan şu ki, bu Nasyonal-Kom ünist re jim lerin iktidarda olduğu yerle rd e patlak ve re c e k ­tir.

Tabii ki, bu m em leke tte kom ünizm den evvelki re jim le re b ir benzerlik bulunacak, Ç ekoslovakya'da liberal dem okrasi, askerî - N asyonalist re jim Polonya’­da ve bu tü r ö teki ü lke lerde tek ra r yerleşecek le rd ir.

N ot etm ek g erek ir ki; bu arada M acaristan ve Romanya derhal eski G erm anofil ro lle rine dönecek­lerdir.

S ovyetler B irliğ i Doğu A vrupa'yı askerî b ir iş­galle batı sın ırında b ir huzur ve rahatlık sağ layabilir.

Zaten , bu «arkadaki» hat ikinci bir duvar o larak A lm anlara karşı olduğundan, A lm anya'n ın doğu A v­

C8

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek mi?

rupa’dan yardım görm esi Rusya'nın işine gelm ez.» şek lin e döner.

A nlıyoruz ki, doğu A vrupa'daki S ovyetizm ’den kurtu lacak dev le tle r, yu larları boşta kalm ış a tla r gibi sağa sola koşuşacak, S ovyetler B irliğ in i A vrupa ca­m iası içinde kudretsiz göreceklerinden , unutulm am ış, faka t y ılla rca susturulm uş, arzu ların ı ortaya atacak­lardır.

Polonya Lvov ve V ilno 'yu A lm anya Königsberg. M acaris tan , Transkarpat'ları, Rom anya ise Besarab- y a ’yı hedef a lacaklard ır. F inlandiya dahi, belki Viborg ve Pechenga’yı is teyeb ilecek tir.

Eğer S ovyetler B irliği savaş hum m asına iyice dalm ış ise, Japonya da toprak konusunda is tek lere başvuracak Kuril adaları, Sakhalin ve sonra, Ç in ’in m uvaffak iye t derecesine göre, S ovyetle r uzak-doğu- sundan bir parça daha is teyecektir .

S ovyet liderleri A lm anya ve Japonya’dan geleb i­lecek bu te h lik e le ri m uhakkak ki göz önünde tu tm ak­ta ve bu teh liken in Ç in 'le olan çek işm e sırasında or­taya çıkacağının fark ındad ırlar. Bu sebeple, çar­nâçar bu iki d ev le t te yanaşm a çare le rin i arayacaklar­d ır.

R ejim in bürokratik bünyesi ise M oskova’nın bu yönde k a t’i b ir adım atab ilm esine m ânidir.

K ısaca, S ovyetler B irliğ i, S ta lin 'in koymuş oldu­ğu uzaklaştırm a ve yer ye r insanları te c r it e ttirm e prensib in i fazlas ıy la ödeyecektir. A sıl Sovyet Rus­y a ’nın is tikbali üzerinde rol oynayacak iken asıl önem ­li o lay lar m em leketin iç bünyesinden doğacaktır.

Ç in 'e karşı açılacak bir savaşta, derhal in fial ya­ratılacak «Çin m ütecaviz gösterilecek ve Rus Nasyo-

59

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a Kadar Yaşayabilecek mİ?

nalizm i k ırbaçlanacak, onlara: (B iz s ize gösteririz )fik ri ve hareketi kam uoyuna y e rleş tir ilecek tir .»

Bu fik ir , aynı sırada Sovyetler Birliği iç indeki An- ti-S ovyet m ille tle r in üm itlerin i de a rttıracak tır. Böy- lece savaş b ir süre insanların heyecanlarından uzak ve yaşantılarından ilg is iz devam edecek, aynen A l- m anyadaki son harb g ibi, bu ara, b in lerce kişinin öldü­ğü günlük hayatta fark b ile ed ilm eyecektir.

Zam anla, m ille te moral bakım dan bir yorgunluk çökecek, uzak yerle rd e de sebepsiz b ir döğüşm enin nedenleri fik ir le rd e b e lirecektir. Ekonomik zorluklar, gıda m addelerin in ted arik i yolundaki en ge lle r haliy le ortaya çıkacak, yaşam a standardının son zam anlarda yükselm iş olm asından ötürü bunların eksik liğ i daha fazla h issed ilecek tir .

R ejim , m eşru kanallarla huzursuzluğu durdura­cak, tesk in edecek kadar olgunluğa sahip o lm adığın ­dan ve aynı zam anda kesin b ir şekilde itirazları dur- duram am akla zulüm den kaçınacağından, halk arasın ­da yer ye r p ro testo lar, başkald ırm alar görü lecektir. M ese lâ , ekm ek s ık ın tıs ı gibi b ir problem için y a tış ­tırm anın askerle r yo luyla yap ılm asına teşebbüs e d ile ­cek, dolayısıy la ordunun çökm esin i, bu te rtip m üda­h a le ler h ızlandıracaktır.

Sözüm ona iç-düzenle görevli b irlik le r bu alan­da kullanılacak, belki bu b irlik le r isyan ed en le rle ay­nı m ille tten o lm ayacak - ve de dolayısıy le iç te n ifak­lar b e lirecektir.

R ejim , ödevlerin i yapm akta g itg ide sarpa sarın ­ca «orta s ın ıf» daha da hüzne kap ılacaktır. Toprak id-

60

Sovyet lcr B irliği 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek ml?

dıaiarı doğu ve batıdaki m ü tte fik le rle zayıflad ıkça bu, yaln ızlık ve üm its izlik h is lerin i a rttıracak tır.

A rada zuhur edecek olan, aş ırı ö rgütlerin ro lleri önem kazanacaktır.

Rus o lm ayanların , Rusya’da yaşadıkları halde, eğ ilim le ri çıbanbaşı gibi uzanacak — B altık Bölgesi, Ukrayna ve Kafkasya— O rta -A sya ’dan Volga k ıy ıla ­rına kadar bu başkald ırış h issed ilecek tir .

D eğ iş ik m ille tle r in partili y e tk ilile r i bu eğ ilim leri tasv ir dahi ederek :

«İvan adlı Rus, kendi derdin i kendin halledersin !» kabilinden lâ fla r ed ecektir. M ill î b ir ayrılm ayı başka bir sebepten daha is teyecek le rd ir. Eğer bu yoldan ge­nel fe lâ k e ti a tla tab ilir le rse , im tiyazlı durum ların ı de­vam e ttire b ile c e k le rd ir.

Y a rm yam alak ö lçü leriy le , bürokratik re jim bu sırada savaşı destek lem iyecek , ekonom ik p roblem le­rin ha i'm e, halkın is tek ve arzu larına, dolayıs ıy le ken­di iç ine çek ilm ek le , hem gerçek lerden , hem de m em ­leke tten uzak kalarak kontrolü tam am en kaybedecek­tir.

C ephedeki bir m ağ lûb iyet veya m erkezdeki hoş­nutsuzluk — G rev veya başkald ırış lar gibi. — Rejim i te rs yüz e tm eye kâfi g e leb ilecek tir .

Bu süre içinde eğer ik tidar tam am en asker'erin eline geçm iş ise, değişm iş olan re jim , b ir sü^e daha dayanabilir. Savaş süresince çözülm esi çok zo»- olan problem lerin i ha lledem em iş ise, daha vahim b ir şe­k ilde d e vrileb ilir.

Eğer Ç in ’le savaşa g ireceğ im iz tarih i doğru ta ­sarlayabilm iş isem , re jim in çökm esi 1980-1984 y ıl­ları arasında o lacaktır.

61

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yasayabilecek mi?

Tazy ik leriy le re jim in mâni olduğu dem okratik ha­reke t kuvvetlend irilem ediğ i için kontrolü e lle rin e a l­maktan âciz düşecek ve dolayısıy le m em leke t prob­lem lerin i çözecek güce ve yetk iye sahip olam ıya- caktır.

Önüne geç ilm ez d iyeb ileceğ im iz, em perya lizm ­den s ıy rılış ise acıklı b ir şekilde o lacaktır. İk tidar, aşı­rı grupların e line geçecek ve m em leket anarş iye, zul­m e ve m illî kine yönelecektir.

Esas, S ovyetle r B irliğ inin topraklarında yeni ü l­ke lerin be lirm esi ve bunların tesb iti son d erece zor olacaktır. D o lay ıs ıy le ortaya çıkacak ih tilâ fla r, Sov- yetle rin kom şuları tarafından is tism ar ed ilecek — bu yönde de Çin başta g e lecektir.—

Belki de orta s ın ıf güçlü hale gelip kendi kendi­ni idare edeb ilecek durum a geçecek, b öy le lik le barış yolu ile bir tak ım S ovyet nasyonalite lerin in varlığ ı kabul ed ile rek b ir federasyon yara tılacak tır. — Aynen

Büyük B ritanya'nın Com m on VVealt’i veya A vrupa Ekonomik Birliği g ibi.—

Sonunda Ç in ’le barış ilân ed ilecek, savaş y ılla rı süresince zay ıflam ış olm asına rağm en A vru p a ’lı kom­şuları ile olan an laşm azlık lara karş ılık lı şartla rla son verile c e k tir .

Ukrayna, B altık C um hu riye ti’ni ve A vrupa Rus­ya ’sı Pan-Avrupa Federasyonuna bağım sız unsurlarla g ireb ilecek le rd ir.

Bütün bu saydıklarım ın o lm am ası ih tim alin i de unutm am ak lâzım dır.

62

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek mi?

Peki, o zam an ne olacaktır? Em inim ki A lm anlar, B izanslIlar ve M oğollar tarafından kurulm uş olan bu yüce doğulu S lav İm paratorluğu varlığ ın ın son y ılla ­rını yaşam aktad ır.

A ynen Roma İm paratorluğu’nun düşüşünü e rte ­leyen H ris tiyan lık anlam ının kabul ed iliş i; faka t onun dahi neticeye etki yapm am ış olm ası g ibi, M arx is t dok­trin de R usya’nın çözülm esini b iraz uzatm ıştır.

Rusya O LD U M OLASI D Ü N Y A D A N KENDİNİU ZA K LA ŞTIR M A POLİTİKASI G Ü TM Ü ŞTÜ R .

Bu analo jiy i daha da yürütürsek, m eselâ O rta A s­ya'da uzun bir sûre daha S ovyetle r B ir liğ in in devam ı d iyeb ileceğ im iz bir d ev le t yaşıyab ilir. Doğu'nun des­potluğunu ve geleneksel Kom ünist İd eo lo jis i’ni mu­hafaza edecek bu dev le t, Bizans İm paratorluğum a ben­zeyeb ilir.

Rusya, oldum olası dünyadan kendini uzaklaştır­ma yolunu seçm iş olduğu için düşüşünü dünyanın bi- lem iyeceğ i şekilde anlatm aya çalışm ak dürüst ol­maz.

İlim yönündeki tekâm ül çağdaş geliş im in esas yönü olarak e le a lın ırsa nükleer savaşın m edeniyete en büyük düşm an olab ileceği b ir g e rçek tir. İlim alanın­daki gelişm e, her geçen y ıl, dünyanın üre tim in i yut­m akta olduğundan, m eden iyet .nükleer patlam ın par­lak neticesin i görem eden yok o lab ilir.

İlm î ve tekn ik geliş im gözümüzün önünde dünya­mızı d eğ iş tirirken , aslında son d erece dar b ir sosyal

63

Sovyctler B irliğ i 1984 Yılm a Kadar Yaşayabilecek m i?

esasa dayanm ış s iyan tifik başarılar önem sendikçe, onları fiile n ta tb ik ed en lerle seyred en ler arasındaki uçurum d erin leşecek tir .

Venüs p lânetine kadar uzanan Rus roketlerin in m evcut olduğu bu çağda benim oturduğum köyde pa­ta tes topraktan e lle sökülm ekted ir. Bu m ukayesem i kom ik olsun d iye değil de aradaki uçurum u b e lirtm ek için yapıyorum .

Fikrin önem i pata tes lerin toplanm ası değil de, g ene llik le m ille tin , düşünüş tarzın ın aynen patates toplam a am eliyes i kadar basit oluşudur.

Ekonom ik yönden inkişaf e tm iş m em leketle rd e , ilim , devam lı su re tte insan gücü ve fiz iğ in i ta lep e t­miş, m odern ilim anlam ı m aalesef azın lık ta ka lm ıştır.

Bu azın lık , ş im dilik ik tidardakilerin sebep olduk­ları im tiyazlı b ir durum a geçm iştir.

Bu durum nekadar devam edebilir?Mao-Tse-Tung «şehir» d iye bahsettiğ i iktisad ı

yönden gelişm iş m em leketle ri sözlerinde çe rç e v e le r­ken, geri kalm ış ü lke leri de «köy» o larak ad land ırı­yor.

Zaten dünya yüzünde ekonom ik yönden inkişaf etm iş m ille tle r sayılıd ır.

«Şehir» d iye adlandırılan ileri m ille tle rin yanı başında «köy» ile çevrili olduğu ve evve lce köyde ya­şayıp h icre t eden k iş ile rin «şehir»e yanaştığ ı görü­lür.

Ş eh irle rde m odern an layışlara uyan k iş ile r azın ­lıkta ka lm aktad ırlar.

64

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

N etice , iç dünyam ızda dahi «şehir» «köy»ie sa­rılı. Şuur a ltım ızda da daim a m evcuttur. Zaten m edeni­yetim izin esaslı uçurumu «köy ile şehir» arasındaki bocalam a değil m idir?

Köyden şehre aksettirilen m anevi te h d it düşü­nülürse, şeh irde kafayı d in lem eye eğ ilim çok daha fazla , köy ise organizasyon ve b irleşm e çabasında­dır.

Bu durum M ao Tse Tung'un kalb ine su lar serp­m ekte ise de dünya yüzünde bugün yaşayanlar, benim gib i, istikbal için endişeli o lm a lıd ırla r .

Duyuyoruz ki, bu ara batılı y e tk ilile r şeh irlerin kalabalık laşm ası ve süratle ile rleyen tekn ik ge lişm e­lerden b ir ç e ş it huzursuzluk duym aktad ırlar.

M uhakkak ki, istikbal eğer em peryal Rom a’ya kısm et olsaydı, — ki, a ltı katlı b ina lar ve s irk le r kur­m uşlardı— 5 inci yüzyılın ileri gören leri b ir sonraki yüzyıl içinde yirm i katlı b inaların yükseleceğ in i ve buharla çalışacak m akinaların keşfed ileceğ in i ko­lay lık la tahm in edebilird i.

Şu anda ben, forum da dolanan altınc ı yüzyıl ke­ç ile rin in bulunduğu köyde, pencerem in önündeki çayırlarda o tlad ık ların ı seyre tm ek tey im .

Nisan — Haziran 1969M oskova ve A kulova K öyü ...

65

YORUM

A m a lr ik ' in Sonu Görüşü

Yazan: Sidney MONAS

Bütün inatç ılık larına rağm en din î gruplardan hiç­biri teke l kuram am ıştır S ovyetler B irliğ i'nde. Protes- tanlar, K ato lik ler, Y ahud iler, H indûlar, M üslüm anlar ve B udistler e ş it haklan paylaşm ış lard ır daim a. Rus­ya'da bu, baş inatçı Başpapaz A vvakum ’un otobiyo­grafis in i hayranlıkla okuyanların gayet iyi hatırlaya­cakları üzere, O rtodokslar ve onların b ir kolu olan «Old B e lievers» ler (*) için de farks ız o lm uştur. On- yedinci asırda bir d inî lider tarafından yazılm ış o lm a­sına karş ılık Otobiyografi» A ndrei A lexe iev ich A m al- r ik ’in büyük s ık ın tıs ın ı hikâye eden IN VO LUN TAR Y

JOURNEY TO SIBERlA'ya şaşırtıc ı derecede benze­m ekted ir.

Bununla beraber iki eserde de rastlanan özel cins bir inatç ılık derhal göze çarpar. H er iki yazar da, ilk bakışta Kitab-ı M ukaddes'te Eski A hid 'in açık b ir şe­kilde e tk is i a ltında kald ıkların ı gösteren bu inatç ılığ ı,

(*) Patrik Nikon’un 17. asrın ortalarında yaptığı de­ğişikliklere karşı çıkan Rus Ortodoks Kilisesi mensupla­rından bir grup.

67

Fovyetler Birliği 1984 Yılına Kadar Yaşayabilecek mİ?

M usa'dan kalm a b ir inatla itham e tm ek ted irle r. A m al- rik bir Yahudi değ ild ir; fakat Eski A hid g e len ek le riy le âdetle rin e derin b ir saygısı vard ır ve A vvakum ’la be­raber o, bana b iraz am calarım dan birini h a tır la tır. Po­lis le re karşı gelip onları Anayasaya ş ikâye tle tehdid

eden, durup dururken tren kondüktörleriy le dalaşan ve bir gün önce kütüphanede okuduğu tıb k itap ların ­dan edindiği yarım yam alak b ilg iy le kendisin i m uaye­ne eden doktora hastalığ ı hakkında b ilgi verm eye kal­kan, onu küçük gören bu am cam , çocukluk hafızam da

kolay kolay s ilinm eyecek şek ilde yerleşm iş tir, bu davranışların ın e tk is iy le . Kısa boylu, zay ıf ç irk in bir adam dı. H atırlad ığ ım a göre, tahs ili yoktu; faka t ken­di kendini y e tiş tirm iş o lm alıyd ı. Tum turaklı itham lar­da bulunm asını sağlayacak derecede b ilg iy le dolu idi dağarcığ ı. B ağım sızlığ ına aşırı düşkünlüğü do layısıy le hayranlık uyandırdığı k im se le r b ile onun te rs liğ ine uzun süre taham m ül gösterem ezlerd i. Ne yapm aya kalkm ışsa başarıs ızlığa uğram ıştı hep. Hangi şartlar altında olursa olsun, onu fik irle rind en döndürm ek im ­kânsızdı. Bir başkasının e tk is iy le saçma olduğunu b il­diği fik ir le rin i b ile d eğ iş tirm ezd i. Kısaca; Nuh der de peygam ber dem ezdi. Fakir, hastalık lı ve m ünasebet­s izdi. A ksi f ik ir le r i savunm ası dezavantaj olurdu onun için. Bu yüzden büyük b ir inatç ılık la hakların ı savun­du, ke lim esi ke lim es ine . Ona göre insanlık, kanun ve adaletten çok daha yüksekti. Buna rağm en o, düşm e­si için ayakların ın altındaki her şeyin çekilip alındığı bir dünyada b ile kanunu sığ ınabileceği en son liman kabul ediyordu. İş te A ndrei A m alrik , Rusya’nın üvey oğlu, tıpkı am cam gib i, kendi saçm a fik irle rin i değiş­tirm em ekte gösterd iğ i kararlı inatç ılık yüzünden ana­

68

Suvyctler B irliği 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

vatanında çeş itli ez iye tle re göğüs germ ek zorunda kald ı. Çünkü o, başkalarının saçm a kabul e ttiğ i fik ir­lerin in doğru olduğuna inanıyordu.

A m alrik soyadının o rijin i V iz igo tlara kadar gider. O nikinci asırda Kudüs’ü fe theden iki kralın soyadı A m a lrik 'tir . Fakat A ndrei A m alrik , yanlız bu iki kralı değil, O rta Çağda yaşam ış d iğer iki A m a lr ik ’i de ata­lığa kabul e tm em ekted ir. Bunlardan b iri, b ir şehri iş­gal e ttiğ i sırada K ato lik lerle kâ firle rin nasıl ayrıla ­cakların ı soran yardım cısına- hiç tereddütsüz, «H ep­sini öldürürsünüz o lur b iter!.» cevabını veren bir pa­palık genera lid ir. «Nasıl olsa Tanrı kendi kulların ı ta ­nır!...» D iğeri ise, Ruhülkudüs D evrin in yaklaştığ ına inanan m istik ve patheist Paris'li öğretm en Bena’dır. «Bence a ile adım ızın o rijin i, A m alrikan ların bu m ez­hebinin tarafdarlarından biri o lm ası müm kündür; çün­kü büyükbabam ın babasının babası Rusya’ya, papala­rın eski ikam etgâhları olan A vignon şehrinden gel­m iş ...» Daha yakın ataların ın hem en hepsi Patrik N i- kon'un d eğ iş ik lik lerine karşı çıkan «Old Believers» diye anılan tarikatın m ensuplarıd ır. Fütürist şa ir Ve- lem ir Khlebnikov’un en sam im î arkadaşlarından biri olan am casından bahsederken, A m alrik çok ö fkeli bir

gurur duym aktadır:

«1937 yılında te v k if ed ilen am cam a beş yıl ha­pis cezası verilm esi k a ra rlaş tırılm ış tı. Çünkü o s ıra­larda suçun cinsi ne olursa olsun, en h a fif ceza beş yıldan başlıyordu. Fakat am cam b ir id ea lis t idi. İnanç­ların ı kökünden sarsan bu davranış yüzünden kontro­lünü kaybederek (Burası b ir S ovyet M ahkem esi değil, bir fa ş is t işkence odası!.) d iye bağırm aktan kendini

69

.Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek mİ?

alam adı duruşm asında. V e bunun cezasını hayatıyla ö ded i...»

A iles in in karş ılaştığ ı zorlukları ve belâları bıkkın bir ısrarla an la tır A m alrik : am casının ölüm ü, halası­nın, annesinin ve babasının keder dolu yaşan tıla rı; karş ılaştık ları haksızlık lar ve genç şair Y os if Brodsky

ile «parazitizm » suçundan S ib irya'da sürgünde ç ile doldurduğu b ir sırada babasının ölüm ü. Aynı ıstırap ve üzüntü dolu d etay larla kendinden de bahseder. K arakteri çeş itli yönlerden g e lişm ekted ir am a, h içbir zaman bağım sız varlığ ından fedakârlık e tm eyecek­tir.

A ndrei A m alrik parti ve k ilise dışı kalm ış bir kim sedir ve dünyaya böyle bir kim senin aldanm az, ya­n ılm az gözleriy le bakm aktadır. Görüşü; zu lm e uğra­yan azınlığ ın görüşü gibi aşağıdan yukarıya doğrudur. Fakat son derece sabit, cesur ve yan ılm az... Çoğun­luğun bulunduğu sürünün b ir üyesi olm adığından gu­rur duym aktadır. Sürü içgüdüsüne karşı bağışık lığ ı olm ası da b ilinen b ir g erçektir. A yrıca o, zu lm e uğ­rayanların aksine kendinden em in ve parti d ışında kalm ış olm aktan m em nundur. Zu lüm le beraber ya­şam ayı, onun gizli lisânını anlam ayı ve parti dışında kalm ayı bir ge lenek hâline getirm iş görünm ektedir. Daha önem lis i, kudret ve ihtişam dünyasının göz ka­m aştıran yüzünün hem en altında nasıl bir riyakârlık ve h ilekârlık çukurunun başladığını öğrenm iş ender kiş ilerdend ir. Onun cesare t, sabır ve tecessüsünü a rt­tıran da budur. D in görüşünün de ö ze llik le ri vardır. Hayata saygı duyan, Tanrıya olan inancına k ilisey i ka­rıştırm ayan bir d indard ır. Bütün bu ö ze llik le rin kazan­

70

Pnvveller B irliği 1984 Yılma K adar Yaşayabilecek mİ?

dırd ığı çok yönlü şuur ve idrâk A m a lr ik ’e içinde ya­şadığı o layları sanki d ış ındaym ışçasına incelem ek üs­tünlüğü v e rm e k te d ir :

«C ezaevi arabasına bindiğ im dakikadan itibaren benliğ im i kaplayan s ın ırs ız b ir m erak hissi beni asla bırakm adı. Daha sonra ne o lacaktı? D iğer m evkuflar hapishanede bulunm anın nasıl olduğunu sordukların­da onlara sam im iyetle cevap verd im : Çok enteresan! H er şeyi önceden b ild ik lerinden hepsini kudretli b ir m elânkoli sarm ıştı. İlk defa o larak içim de iki kişinin yaşadığını h issettim . Biri o ldukça sevim siz bir olaya karışm ıştı; d iğeri bir kenardan, sanki sahnedeki bir aktör gibi, heyecanlı b ir roman okuyucusu gibi o lan­ları iz liyor ve düşünüyordu: Ş im di bakalım daha son­ra ne olacak?»

A m a lr ik ’in eserlerinde gerçekte üçlü bir şuur vard ır; olayı yaşar, dışardan iz le r ve bu olayı yeni bir eseri için gerekli m ateryal o larak düşünür. Bu ise F lau b ert’in şu tan ım lam asına tıpa tıp uygun düşer! «Üçlü düşünm eyen b ir a rtis tten bahsetm eye b ile değ­m ez!.»

A rtis t A m alrik , parti dışı kalm ış A m a lrik 'le son d erece m ahrem bir hayat yaşar. İs tin tak edici dünya

görüşünün hem en yanında daim a top lum larla ke lim e­lerin m etaform ozu karşısında duyduğu a lış ılag e lm e­m iş b ir hassasiyet ye r a lır. Ö rneğin , hapishane argo­sunda kaynam ış suyun m ecazî anlam ı «süt»tür ve bu onun içinde bir bardak taze ve sıcak süte karşı da­yanılm az b ir iştiyak uyand ırm ıştır. S ırf bu iştiyakla kurtuluş gününü iple çektiğ in i an latır. Bütün hayat

71

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılına K adar Yasayabilecek m i?

kaziyesi bu hayâle, bu iştiyaka s ığ d ırılab ilir. İfşaatı, sonu görüşü ve sonun ötesinde neler yattığ ı hep bu iş tiyaktan ç ıkm ış tır.

Parti m ensupları ve k ilise cem aati arasında o l­duğu g ibi, kendi seviyesindeki insanlar arasında da anlaşılm ası güç bir t ip t ir o. D ostların ın eserle rin i ve fa a liye tle rin i te tk ik ederken , re jim e intibak konusun­daki kadar insafs ızd ır. T evk if ed ilm esin in ve S ib irya ’­ya sürü lm esin in ana sebeplerinden biri de ressam Z verev 'in avukatlığ ın ı yapm ası ve 1965 yılında Paris ’- de ressam ın tab lo la rın ı serg ileyen m isa fir o rkestra şefi Igor M arkevich ile Zverev arasında irtib a t kur­m asıdır. Buna rağm en ressam ın hem açın ılacak, hem de gülünecek garip b ir tip olduğundan bahseder. S i- niavsky-Daniel m uhakem esin in kahram anı ve bu iki yazarın bütün dünyaca tanınm asın ı sağlayan BEYAZ KİTAP adlı eserin sahibi A lexander G insburg, s iyas î polis le başını derde sokm asını sağlayacak bu davra­nışından dolayı A m a lrik 'i insafsızca e le ş tirm iş tir . Ve o de mahkûm olm aktan kurtu lam am ıştır.

A m a lr ik ’in geçenlerde Batıya sığınan A natoly Kuznetsov'u ş iddetle yeren bir yazı ka lem e a lm ası, aleyhinde hoş o lm ayan dedikoduların çıkm asından başka b ir işe yaram am ıştır. Onun b ir m uhalif değil, bir polis ajanı olduğu söylenm ekted ir. N e yazık ki Sovyet hayatının paragraflarında bu ç e ş it dedikodular daim a çıkarılm ış ve geniş b ir çevre tarafından makul karş ılanm ıştır. Bunun böyle olduğuna inanm ak için A bram Tertz (*) hakkında çıkarılan dedikoduları ha­

(*) Andrei Siniavsky’nin Amerika’da yayımlanan ya­zılarında kullandığı müstear isim.

72

Sovyetler B irliği 19S-İ Y ılm a K adar Yaşayabilecek m i?

tırlam ak ye te r. H atırlanacağı üzere ç ıkarılan dediko­dular sonunda A bram diye b irin in yaşam adığına, bu­nun b ir PolonyalI göçm enin uydurm ası olduğuna ina­n ılm ış tı.

B ir polis ajanı olduğunu iddia e tm ek , A m alrik 'in sert, huysuz karakterin in yanlış değerlen d irilm es in ­den başka b ir şey olam az kanısındayım . Günümüz S ovyet Rusya’sının şartlarında onun insan güzelliğ i­nin ve kahram anlığ ın ın fark ına varm am ak için kör ol­mak g erek ir. İnatçılığ ın ı ve huysuzluğunu b e lirtirken , eşine rastlanm az zekâsını ve cazibesin i inkâr edecek d eğ ilim ; çünkü bu iki özelliğ i her yazısında kendisini belli edecek derecede kuvvetlid ir. Ö rneğin , otobiyog­rafi onun bu yönlerini ortaya koyan çeş itli esp rile rle

doludur. Odasındaki tab lo lar yüzünden polis ta ra fın ­dan sorguya' çekilen A m a lrik ’in te rs cevapları karşı­sında polis bağırır: «Söyler m is in iz bana, o toriteye karşı saygınız olm adığına göre, s iz ne biçim b ir Sov­y e t vatandaşısınız?» İnatçılık; sev ilm es i zekâdan çok daha güç olan b ir şeydir. Buna rağm en gene de e l­zem dir.

H iç şüphesiz ki A m a lrik çeş itli konularda üstün vasıfla ra sahip bir aydındır. Fakat ben, onun Sovyet dünyasının dışında başka bir yerde yaşam asının im ­kânsızlığ ına inananlardanım . Kendi k ilises i itikatla - ı.n a karşı gelen bir kim se de o lsa, hür k ilise üyesi de olsa, bu ö ze llik le ri de kes in lik le S ovyet dam gası ta ­ş ır. Bununla Rusya'da onun gibi çok k im se olduğunu veya b ir benzeri bulunm adığını îm a etm ek is tem iyo ­rum . Çünkü o, kaab iliye tli b ir yazarın, ya da b ir pey­gam berin lokal şöhretin in sem bolüdür.

73

Sovyetler Birll£rl 1984 Yılına K adar Yasayabilecek m i?

«Aşağı yukarı on yıl önce Kievan Rusları hakkın­da bir eser yazdım . Bu arada kontrolüm ün çok ö tes in ­deki şartla r yüzünden Sovyet İm paratorluğunun ori­jin i konusundaki a raş tırm alarım ı yarıda bırakm aya zorlandım . Ş im di, b ir tarihç i o larak, uğradığım zara­rın bu dev le tin çöküşünü görm ekle tazm in e d ilm e s i­ni üm it ediyorum .»

A m a lr ik ’in ta h lilî yazısının g iriş paragrafındaki bu iki sa tır za rif sertliğ i ile Ahd-i C edid 'in son k ita ­bından çıkm ışa benzem ekte ve insanın aklına John of Patmos'un görüşünü g e tirm ekted ir. Tıpkı A m alrik gibi parti ve k ilise dışı kalm ış renkli bir şahsiyet olan John of Patmos da zulüm bulutları üzerinde top lan­maya başlayınca, İsa'nın bir dünya görüşünden m e­d et um m uştur: Kötü ve sahte her şey eninde sonun­da çatış ıp yok o lm aya m ahkûm dur. A m alrik de altın taçlı m e lek lerin bulutlarda dolaştık larından bahset- m em ekted ir. Bununla beraber yazısın ın etk is i aç ıktır: «O rağına güven ve sem eresin i al: çünkü zam anla

ek in le r o lgunlaşacak ve sana çalışm aların ın sem ere ­sini toplam ak fırsa tın ı v e re c e k tir ...»

A ın a lrik 'in denem esi ilk bakışta rasyonel soru­lan e le alan ve bunları bir analistin hassasiyetiy le cevaplandıran bir eser o larak görünür. G erçekten de

daha g iriş ten itibaren a iles in in ş eh itle r m enkıbesini, polis le çatışm aların ı, İzvestia gazetesine gönderdiği neşredilm eyen m ektubunu anlatan A m a lr ik ’in stili resm î, satırla rı apacıdır. A çıkça olm asa b ile , sanki K rem lino jiy i yabancı g aze tec ile rle d ip lom at arkadaş­larından öğrenm işeesine satırlarında sosyal-ilim ça­tıs ın ı kurm a çabası vardır. B öylelik le , iç inde istatis-

74

Sı.vyeUcr B irliği 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek ml?

tik î rakam lar, siyasal yorum lar ve hattâ konvansiyo- nel sah te-ilm î nizam görünüşünün de bulunduğu bir sosyolo jik analiz ç ıkar karşım ıza.

Sovyet S osyalis t C um huriyetleri B irliğ i'nde 1952 - 1957 y ılla rı arasında başlayan d eğ iş ik lik le rin etk is i ne olm uştur? N ik ita Kruşçev'in 1956 yılında yaptığı «giz­li konuşm a»nın en dram atik cüm lesin i kim ifade ede­bilir? Bu değ iş ik lik le r yeniden gençleştirm en in bir işareti m id ir, yoksa Sovyet s is tem in in yeni bir tuza­ğı m ıdır? Ş im dilerdeki durum un tab ia tı nedir ve gele­cektek i değiş ik lik lerin yönü ne o lab ilir? Bu suallerden d iğ erlerin in tom urcuklanm ası m üm kündür. De-Stali- nizasyon hareketinde Rus edebiyatın ın rolü nedir?

A ydın ların etk is i ne o lm uştur? A ydın larla4 halk ara­sındaki iliş k ile r ne durum dadır? Bunlar son derece norm al soru lard ır. Fakat bunların norm al olarak ce- vap land ırıld ık ların ı veya cevap land ırılab ilecek lerin i düşünm ek apta llık olur kanısındayım .

Bununla beraber, denem esin in ilk kısm ı boyunca A m alrik sanki normal cevap lar verm eye çalışıyorm uş- casına ile rlem ek ted ir . Bu kısım da kızıl ve yeşil e jd er­halar, «güneşle örtünm üş kadın», «Babil fah işe leri» «yedi tram p et» ve «yedi m ühür» yoktur. A ksine, geri plânda kalan Ahd-i C edid 'in gelenekse l sem bolüne doğru sürükleyen her teşebbüs vard ır. Ön plânda rasyonel m uhakem e, detaylı düşünce, m edenî b ir sertlik , m uhale fe t gösteris i, is ta tis tik le r ve hattâ b ir diyagram , b ire r doğruluk işareti o larak gözleri ka­m aştırır.

A m alrik 'in gayet usta lık lı k e lim e le rle portresini çizdiği Sovyet toplum unu sadece «çirkin» ke lim es iy ­

75

Suvyetler B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yasayabilecek m i?

le tan ım lam ak ye te rs iz kalır. İlk plânda yer alan bü­rokratik re jim , o rijina l d inam izm in i kaybetm iş , hare­kets izliğ i yüzünden büyük b ir te h likey le karşı karş ı­yadır. H em en arka plânda aşağı tabakadaki karış ık lı­ğın sebep teşk il e ttiğ i te h d it yatm aktad ır. K om ünist ideoloji ile renklenen re jim yerin i Büyük Rus M ill iy e t­ç ilik akım ına kaptırm ak te h likes iy le boğuşm aktadır. A navatanda ordunun nüfuzu, d ışarda po litik çatışm a­lar Sovyet Rusya’nın g e lecek te sıhhatin in bozulacağı­nı gösteren d e lille rd ir. A m a lr ik ’in düşündüğü koruyu­cu tedb ir, re jim in kendisin i korum ak gayesiy le esas­lı d eğ iş ik lik le r yapm asıd ır. Fakat re jim , is tese b ile

bu çaptaki d eğ iş ik lik le ri yapacak kudrette değild ir. Felç olm u^ re jim le korkunç b ir tahrip kuvvetine sa­hip a lt tabaka arasında sık ışm ış bulunan ve S ta lin ’in ölüm ünden bu yana şayanı takd ir g e lişm e le r göste­ren b ir orta s ın ıf vard ır. İş te A m alrik . Rus g e leceğ in ­de o lum lu bir değ iş ik lik hareketine bu sın ıfın önder­lik edeceği inancındadır.

S ta lin 'in ölüm ünden itibaren KÜLTÜREL M U H A ­LEFET adını verd iğ i «sam izdat» diye anılan yera ltı basınının örnek lerin i ve g iderek gelişm esin i hassasi­y e tle izleyen A m alrik 'e göre, bu m uhalefetin g e lişm e­sinde el yazm ası eserle rin önem i de küçüm senm iye- cek seviyeded ir. R ejim in bu basına karşı uyguladığı korkunç baskı, yazarların m uhakem e ve mahkûm e d il­m elerin in doğurduğu p ro testo lar ve n e tic e le r A m a l­r ik ’in kalem inde tıpk ı bir fo to ğ ra f gibi şek illen ir. Sa­m izdat konusundaki m ücadeleden o layları D E M O K ­RATİK HAREKET adını verd iğ i re jim e karşı m uhale fe ­te kadar akıcı b ir uslupla götürür. Bu hareket iç in ­

76

Sovyetler B irliği 19S4 Yılm a Kadar Yaşayabilecek m i?

deki ideo lo jik m eyille ri gayet usta lık la tan ım lar ve analiz eder. M ü şterek tara fları olup o lm adığını sora­rak «evet» cevabını verir. Siyasal gayeden uzak, fe r­de saygı ve insan fe rd le ri arasında h içb ir bakımdan

ayırım yapılm am asının m eşru iyetin i is tem ek ted ir le r. Buna rağm en A m alrik , bu hareketin henüz bir bünye kuram adığını, hom ojen bir hedef seçem ediğ in i ve ger­çek anlam da ta ra fd ar bulam adığını ek lem ekted ir.

D EM O KRATİK HAREKET, en inde sonunda, A m al- rik 'in orta s ın ıf dediği halkın s ırtında başarıya ulaşa­caktır. Çünkü bu akım ın dayanacağı bina ve hom ojen­lik, ölçü ve önem bakım ından g iderek gelişen bir sos­yal form asyona sahip bulunan bu s ın ıfta vard ır. Fa­kat A m a lrik , Sovyet dem okrasisin in geleceğ i hakkın- daki en iy im ser görüşlerinde b ile bu s ın ıfa bir nok­tada güvensizlik beslem ekten kendini a lam am akta­d ır. U zm anlardan m eydana gelen bu s ın ıfın en zayıf ta ra fı «savunm a düşüncesiyle dolu» oluşudur. Hangi konuda olursa olsun, bu s ın ıf m ensupları, «Ne yazık

ki yapabileceğ im bir şey yok» d erle r. «Başınızı vur­m akla bir duvarı y ıkam azs ın ız ...» Bu s ın ıf m ensupla­rının re jim in kudretine karşı reaksiyonu kendi ik ti­darsızlığ ın ın uygulam asından ib a re ttir . Bunlara ik ti­dars ız lık ve adam sendecilik f ik r i, özüne kadar bürok­ratik olan bu fe ls e fe , hüküm et m ensupları tarafından b u laş tırılm ış tır . «Bu yüzden,» d iyor A m alrik , « ister açık, is terse kapalı ve g izli olsun, S ovyet Rusya’daki protesto hareketlerin in hepsi de âm irin in kızm ası kar­şısında m em nuniyets izlik duyan küçük b ir m em urun davranışından ö teye gitm ez...» Tavşan dağa kızm ış, dağın haberi o lm am ış sözüne uyarcasına hareket eden

77

Suvyotler Birliği 1884 Yılm a Katlar Yaşayabilecek m i?

bu s ın ıf, her şeyden daha kötüsü, d eğ iş ik lik le r karş ı­sında re jim i karakterize eden b ir m ukavem et gösterir: «Bir zam anlar ik tidarı e line geçiren bürokratlar bunu gayet iyi tu tuyorlar, faka t nasıl kullanacakları hakkın­da fik ir le r i yo k ...»

A m erikalıla r, doğuştan iy im ser ta rih î görüşleri, g elişm elere olan sevgi ve güvenleri yüzünden, günün birinde yerden b ite rces in e çıkan b ir burjuvanın Sov­yet Rusya’yı m eden î haklar rayına o turtacağına, bunu takiben Rusya'da da her gün her şeyin g iderek daha iyi ve çok daha iyi olacağına inanm ak m eylinded irler. A m erika B irleşik D ev le tle ri'n in kalkınm a nedenleri açıkken, Rusya bunu neden uygulam am akta ve nasıl başarıya ulaşam am aktadır? Fakat A m alrik , A m erika ­lılar kadar bile iy im ser değild ir. «Yabancı tu ris t akı- nının, caz plâklarının ve m in i-eteklerin insancıl b ir sosyalizm yaratacağına» kes in lik le inanm am aktadır: «Bir gün Rusya'da çıp lak d izli b ir sosyalizm i görm e­m iz mümkün o lab ilir; fa k a t insan yüzlü b ir sosyaliz­min gerçekleşeceğ ine hiç ihtim al v e rm iy o ru m ...» Bu konuda A m alrik, Ç ekoslovakya'n ın S ovyet b irlik le ri tarafından işgal ed ilm esinden önce, 1968 Ç ek m odeli kalkınm ayla üm itlenerek, ge lecek te herkes için «sos­yal dem okrasi»nin bahar rüzgârının eseceğ ine inanan

ve S ovyet Rıisya ile A m erika B irleşik D e v le tle ri'n i siyasal ve sosyal s is tem le r bakım ından aynı para le l­de görm eye başlayan A ndrei Sakharov'dan yüz sek­sen derece ayrılm aktadır. A n d re i’nin bahar üm id iy le yaşadığı anlarda A m alrik dünyanın sonunun yak laştı­ğını düşünecik kadar karam sardır.

R ejim le arta s ın ıf arasındaki iliş k ile r konusunda da A m a lrik ’ir görüşlerin in kom pleks o lm aktan çok

78

fovy-tler B irliğ i İDM Yılm a K adar Yaşayabilecek mİ?

daha fazla karanlık b ir hava taş ıd ığ ı söy leneb ilir. Re­jim le orta s ın ıf arasındaki iliş k ile ri iki adam ın hayâ­linde b ir le ş tir ir o. A dam lardan b irin in elindeki silâh diğerine doğrulm uştur. Tabiî ikinci adam ın e lle ri yu- kardadır. İk isin in de gergin b ir a tm o sfe r içinde bu­lundukları be llid ir. Zam anla silâh tu tan adam biraz rahatlar; d iğeri de hafifçe e lle rin i ind irerek rahat bir nefes a lır . İki adam arasındaki durum daha mı iyid ir, yoksa daha mı kötüdür? A m a lr ik ’e göre, ş im dilerde şiddet tehdid i s ilâh lı adamdan g e lm em ekted ir. Rejim p as iftir; zorlukla kendisini savu nm aktad ır...» Bu. son yarım asırda re jim in kendisi için seçtiğ i en insancıl görüntüdür belki de,» d iyor A m alrik . «Aynı zamanda en az hoş görüneni olduğunu söylem ek gereksiz­d ir ...»

K im e ve neye hoş görünecektir? İş te bunun ce­vabı A m alrik 'in denem esinin en orijina l ve en şoke edici kısm ını m eydana g e tirm ek ted ir: halkın tahrip edici tablosu. Bu kısım da kötü b ir şeyin vukubulaca- ğım önceden h issetm e, güvensizlik ve kötü vicdan vard ır. Tıpkı Raymond VVİlliam s’ın [*] ondokuzuncu asır liberal İngiliz h ikayecilerinden yaptığ ı d erlem e­de olduğu g ib i... B ilindiği g ib i, bu d erlem ede h ikâye­leri y e r alan G eorge Eliot, D ickens ve M rs . Gaskell de her yazılarında işçi s ın ıfın ın ıs tırap ların ı değil de in is ia tifin i d ile g e tirm iş le rd ir . A m a lrik bir aydındır

am a, bu s ın ıf m ensuplarının «bir kim senin kendisini halk için adam ası» fik rin e bağlılığ ın ı b ir türlü kabul

<*) Yazarın CULTURE and SOCIETY adlı eserine bakın. 1750-1950, New York, Harper and Row, 1958, pp. 87-110

79

£"vyet)er B irliğ i 1D84 Yjlırıa K adar Yaşayabilecek m i?

etm ez. V e bu konuda halk rom antizm inden ayrılış ın ın anlam ı a lış ılag e lm em iş şek ilde önem lid ir. O halk top lu lukların ı korkunç b ir ş iddet potansiyeli o larak görür. R ejim e karşı yapılan m u h a le fe tte ideolo jin in önde gelm esin i is te r. Bunu yapacak olan s ın ıf, ise orta s ın ıftır. Çünkü re jim , sayısız m uhbir şebekesine rağm en bu s ın ıf hakkında h içbir şey b ilm iyor dene­cek kadar az b ilgi sah ib id ir. Ne yazık ki orta s ın ıf da D EM O KRATİK HAREKET konusunda kendisinden bek­leneni v e rem em iş tir . «R ejim in herkesin konuşm asını önleyecek ve herkesin ne konuştuğunu, ne istediğ in i öğrenecek kadar büyük b ir çaba sarfedeb ileceğ ine inanm ak m antığa aykırıd ır.» Bununla beraber, şayet re jim yaşam ak ve halkı mem nun etm ek istiyorsa, bu­nun tek çıkar yolu olduğu açık tır; yaşam a standardını yükseltm ek! Başarının b ir problem olduğu, ekonom i­nin g iderek korkunç b ir şek ilde yavaşladığı ve kalkın­mayı g e rçek leş tirecek yen ilik ler konusunda re jim in is teksiz göründüğü bir ülkenin ebediyen yaşayab ile ­ceğine inanm ak saf b ir hayâld ir. A m alrik , «Bu nokta­daki bir başarıs ızlığ ın devam ı, gerekli ted b irle rin a lın ­m am ası, en inde sonunda, daha önceden d eğerlend i­rilm es in e im kân olm ayacak kadar büyük b ir ö fke ve şiddet patlam asına sebep olacaktır,» diyor.

H alk top lu lukları arasında hürriyet ve bağım sız­lık g e len ek leri, m eşru iyet, insanın şahsiyetine ve ki­ş iliğ ine saygı kavram ları vard ır am a, çok az g e lişm iş ­tir . Bu yüzden A m alrik , bu konuda da d iğer ayd ın lar­dan ayrılm aktad ır. H alkın sağduyusunun b ir rol oyna­yacağından şüphelid ir. Bu konudaki endişesin i şöyle açıklıyor: «A rtık hiç k im se benden daha iyi yaşam a­malı fik ri yerin i şu tevekkü le b ırakm ış tır halk aras ın ­

80

io ıy s llf-r B irliği 1984 Yılına K adar Yasayabilecek m i?

da: «Çok kim se benden daha kötü b ir hayat yaşıyor.» Evet, köylüler, geleneksel bir şek ilde s ivrilen her şey­den n e fre t ed erle r. Fakat onlar için devrim sağlam ak üzere gerekli yen ilik ler de b ir sivri uçtur. İşte bu yüzden, aralarına köylü lerin ka tılm asıy la her geçen gün büyüyen orta sın ıfa d ikkat e tm ek gerekir.

A m a lrik 'e göre Rus köylüsünün karakterin i canlan­dıran iki ideal vardır: A d a le t ve kudret. 1965 yılında sürüldüğü S ib irya'da yaşadığı sırada köylü lerin dav­ranışın ı gayet yakından te tk ik im kânı bulan A m alrik '- in bu konudaki fik ir le rin e hürm et e tm ek gerek ir ka­n ısındayım . Ona göre, Rus köy lü le ri, Trotsky kanalı ile John ve Avvakum varis le rid ir. O nlara modern ça­ğın «Old B elievers»leri dem ek m üm kündür. İşte bu köylü ler için bir başkasının başarıs ı, kendi başarısız­lığından çok daha büyük b ir ıs tırap ves iles id ir.

S ib irya 'daki sürgün h ikâyesinde A m alrik , ince bir espri ve özel b ir itina ile çoban olm a çabasını an­la tır. Yola g e tir ilm es i zor, h ırçın b ir ata b inm eyi öğ­renm esini de ihtiva eden bu çaba çeş itli d ers le rle doludur. Ö rneğin, atı yola g e tirm ek için her gün onu sevip okşam asını ve onunla konuşm asını gülerek sey­reder köylü ler. A m alrik başarı gösterem ez günlerce. N ih ayet köylü ler, atın sadece dayak yem ekten anla­yacağını sö y lerler ona.

«K öylülerin bu ikazı karşısında D ostoyevsky’nin Suç ve Ceza adlı rom anının kahram anı Raskolnikov’u hatırlad ım . O, köylülerin b ir atı ö ldürdüklerin i görü­yordu rüyasında. Bana te k lif ed ilen de aşağı yukarı aynı idi: Yola gelinceye kadar d övm ek ... A t ö lür d i­ye düşünm üyorlardı.»

81

SrtvyMİer B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek mİ?

A m a irik ’e göre, köylü ler sadece kendilerin in haklı olduğunu düşünürler. Fakat sa ld ırganlık ları ve vahşilik lerin in ardında korku g izlid ir; b ir insanın de­ğ ers iz lik korkusudur bu. A skerle rin hükm etm e heve­si. m ilitan m illiy e tç ile rin g itg ide fazla laşm ası, d ış po­litikada uygulanan saldırgan tutum , S ovyetle r B irliği sın ırları içinde yaşayan azınlık uluslara baskı yap ıl­m ası, bu korkunun ülke çapında yayg ın laştığ ın ın bir d e lilid ir. Bu yeni cenkçilik akım ı m illiy e tç ilik le uyuş­m aktadır. Daha da önem lis i ve te h lik e lis i, g iderek yükselen ve büyük d e v le tle r arasına karışan Çin adın­daki devle de uyuşup çatışm aktad ır.

Ç in konusu satha çıkar çıkm az ve her bahis ko­nusu ed iliş inde A m alrik 'in Ahd-i C edid tonu daha ka­ram sarlaşm akta ve hayalî «final ve son» şek illen erek bir Sovyet kasabasının fonu üzerinde Rom a'nın tah ­ribi can lanm aktad ır. Fakat bu noktada itiraz etrnek

m üm kündür A m a ir ik ’e. Çünkü kelim enin gerçek an la­m ında saf, ulusal ve ilm î b ir analizde bâzı önem li ko­nuların es geçilm esi mâkul karşılanacak b ir ihmal sa­yılm az. Ö rneğin: A m airik neden Ukrayna ve ö ze llik le Ukrayna m illiy e tç iliğ i konusu üzerinde daha detaylı durm am ıştır? S ovyet S osyalis t C um huriyetleri Bir­liği içinde en kuvvetli bağım sız b irlik olan Ukrayna, Baltık ve K afkasya’daki benzeri hareketlerden çok da­ha önem li değil m idir? Neden A m airik din konusuna

şöyle b ir değinm ekle geçm iştir? Rusya’nın geleceği ile ilg ilenen b ir an a lis t o larak yazısında, H ıris tiy a n lı­ğın son zam anlarda Ruslar arasındaki e tk is in in her geçen gün daha kuvvetlenm esin i incelem esi g erek ­mez m iydi? K om ünist yönetic ile rin bütün baskılarına

82

fir.vyetlt'j B irliği I9S4 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

ve s ind irm e m etodlarına rağm en dinin Rusya'da ha­ya tî b ir kuvvet hâline gelm esin in sebebi nedir?

N e fark ed er!. Görüş g iderek şahsî bir havaya bü­rünür: Peygam berlik yarışı analiz bölüm lerin in yerini alır.

Fakat her şeye rağm en A m a lr ik ’e hak verilm esi kanısındayım . Çünkü o, denem esinde sansasyonu de­ğil, gerçeği seçm iştir. Yazısı belki bazı konularda ek­s ik tir ama. şim diye dek gördüklerim iz içinde gerçeğe en yakın o lan ıd ır. Sonra, her geçen gün büyüyen ve gelişen Ç in . d iğer konuları unutturacak kadar kor­kunç b ir g erçek tir. Ve g aze te le r her gün bu teh likey i hatırla tacak yazılarla doludur. A yrıca , A m alrik , etn ik ih tiras ları her geçen gün daha kuvvetlenen uluslar nüfusunda Büyük Rusların azın lık ta kaldığını da in­kâr e tm em ekted ir. Bununla beraber, Rusya için asıl teh like , A m alrik ’in gayet iyi teşh is koyduğu g ibi, ha­yat standardın ı yükseltecek te d b irle ri çü rüm ekte olan re jim in alacak kudrette o lm am asıd ır. Şu da unutulm a­m alıd ır ki, zannedild iğ i gibi bu denem e b ir görüş ola­rak sadece gerçeklerin analizi ve b ir kehanet değil, aynı zam anda b iraz da peygam berlik tas lam aktır.

«Sarı Tehlike» ve «Kızıl E jder» is im le riy le anı­lan Ç in. gerçek kudreti her ne olursa olsun, Rus okur­ları için korkunç bir teh liked ir. Ruslar, muhakkak ki ta rih le rin in e tk is iy le D oğululardan ve sarı ırktan son

d erece n e fre t ed erler. Bunlar arasında Ç in ’den sonra g e len le r Japonlar, Ö zbekler ve Türk lerd ir. Bu n e fre t ve korku M oğol fe th ine kadar uzanır. Sonra 1904 y ı­lında Japon yenilg is i bu korkuyu ve n e fre ti katm er- le ş tirm iş tir . Ö rneğin, yazar A ndrei B ely’nin sokakta

83

SıtvyfrUer B irliğ i 198*1 Yılına K adar Yalayabilecek mİ?

çekik gözlü bir insan gördüğü zam an kaçacak delik aradığı söylen ir. En şöhretli eseri ST. PETERSBURG’- da, devrim ordularının karşısında duranları çekik

gözlü ler o larak tan ım layan A ndrei Bely bu korkusunu sadece ırk bakım ından silâh o larak ku llanm ıştır. A- m alrik 'in ona üstünlüğü, Ç in ’i bir teh like ve tehdid olarak görm esid ir.

«Kızıl Ejder» hayâli iki türlü yorum lanır: G e len ek­sel ve çağdaş. G eleneksel o larak «Kızıl E jder», Ka­to lik dünyasında göründüğü zaman dünyanın sonunun geld iğ ini işa re t edecek olduğuna inanılan m ecazî bir hayvandır. Çağdaş düşünceyle yorum landığ ında «Kı­zıl Ejder», ö ze llik le R usya’da Ç in ’i tem sil eder. Rus­y a ’da Çin teh likes in d en en fazla korkanlar ise. hiç şüphesiz ki son zam anlarda kü ltür ve konfor konula­rında hoş, ta tlı haklar e lde etm iş olan orta s ın ıf m en­suplarıdır. A m alrik 'in « ih tilâ lin insafsız m antığ ı» de­d iği, faka t bu m antığın itic i kuvvetlerin i veya esasla­rını aç ık lam ak çabasını gösterm ediğ i b ir düşüncenin e tk is iy le Ç in , Rus orta s ın ıfın ın fik rinde S ta lin izm in korkunç ve bunaltıcı baskı ile dolu karanlık günlerin i canlandırır. K urtu lduklarını düşündükleri o günlere dönm ek is tem ed ik le ri iç indir ki Ç in ’in yayılm a s iya­setinden ve e tk is i altında kalm aktan korkm aktad ır­lar. Çünkü Rusya’daki re jim Ç in 'in etk is i altında kal­dığı takd irde S ta lin is t baskının hortlayacağından hiç kim senin şüphesi yoktur. A m alrik , çağdaş Ç in 'i Sov- y e tle r B irliğ i’nin b ir kuşak önceki para le linde gör­m ekted ir. Bunun e tk is iy le d ir ki Pekin kaçın ılm az bir şekilde dış po litikada yayılm a tak tiğ i uygulam aktadır. Bununla beraber A m alrik 'in çizdiği Ç in portresin in bir

84

?uvyc!ter B irliği 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

ejd er kadar korkunç olduğunu söylem ek im kânsızdır. S ovyetle r B irliğ in d en esirgediğ i d irilik gururu ile de­ğerlendird iğ i Ç in ’de, po litikan ın liberalizasyonunu ve «dem okratik A m erika» ile b ir cins ortaklığ ı takiben hayat standardında yükseliş kaydedileceği kehanetini de savurm aktad ır A m alrik !.

Ç in ’in yayılm a s iyasetin i şe re fli b ir şekilde yaşa­ma o larak n ite lendiren A m alrik 'in görüşüyle Rusya'­nın bu para le ldeki Büyük Rusya m illiy e tç iliğ i, çok es­kim iş bir re jim in ölüm den sonra vücudunun katılaş­m asından başka b ir şey değild ir. Kruşçev sonrası si­yasal liderliğ i Rusya’da N icholas I ve N icholas II, Fransa’da ise Napoleon III d ev irle riy le kıyaslayan A- m alrik 'e göre, daha önceki ih tilâ lle az veya çok kont­rol ed ilen sosyal kargaşanın çok ş iddetli b ir şekilde uortlam asıy la re jim iflâs uçurum una sürüklenm iştir.

N icholas I sa ltanatın ın bende yaptığı çağrışım , A m a lr ik ’e çok benzeyen yaln ız bir adam dır: Peter Ya­kovlevich C haadaev...

G erçekten de bu ikisi arasındaki benzerlik çok yönlü ve çok şoke ed ic id ir. Bunu, ikisin in eserle rin ­de de görm ek m üm kündür. İkisi de e le ş tird ik le ri re­jim tarafından tahk ir edici b ir şekilde cezaland ırıl­m ış lard ır. Chaadaev g ibi, A m a lrik de «Kurtuluş» va ­tan kavram ı ile değil, gerçek kavram ı ile m üm kün­dür,» fik rin e inanır. Buna rağm en, Chaadaev g ib i, o da b ir vatanseverd ir; fakat gözleri açık b ir vatanse­ver. Tıpkı Chaadaev g ibi, anavatanındaki şartları tah- rib ed ici b ir portre o larak ç izm iş ve kendi ya ln ızlık , te rk ed ilm iş lik h iss iy le ren k len d irm iş tir. A m alrik de

85

Scvycl'er B irliğ i 1984 Y ıhna Kadar Yasayabilecek m i?

C haadaev’in fik ri olan «H ıris tiyan lık R usya’ya Batıdan değil, B izans'tan ge lm iştir,» iddiasına inanm aktad ır. Tıpkı Chaadaev gibi, k ırılan gururuna rağm en, hassa­s iye tle yaptığı b ir k ıyaslam a sonunda A m alrik de Ba­tı m eden iyetin in başarıların ı övm ekten ve Rusya'nın bu konudaki boşluğunu acı bir d ille tenkid etm ekten kendini a lam am ıştır. Onun nazarında A m erika B irle­şik D e v le tle ri, « id ea lis t ve pragm atist» b ir dem okra­tik ülkedir.

A m alrik ile Chaadaev arasında çok daha derin anlam da b enzerlik le r de vardır. Osip M andelshtam tarafından yazılan çok başarılı, faka t çok az b ilinen bir denem ede C haadaev'in Batı hakkındaki m eth iye ­lerin in uygulam adakinden çok fa rk lı olduğu kaydedi- Iiı «Kraldan fazla kralcı »dır. Hangi konuda o lursa ol­sun «Batı» daim a «Rusya»nm üstündedir. C haadaev, gene bu denem esinde O sip M an d e lsh tam ’a göre. Ba­tıda tahsil yapan ilk Rus'tur; m em leketine de Batı görüşünü y e rleş tirm ek n iye tiy le dönm üştür. Chaada- ev 'e göre A vrupa görüşü şudur; tek b ir m ed en iye tte b irleşm e ideali ve ak ılla ruh b ir liğ i... Bu ideali A vru ­pa m eden iyetine yak ış tırm akta haklı olup o lm adığı m ünakaşa e d ile b ilir . Ö nem li olan bu inancını m eşhur eseri FIRST PHILO SO PHICA L LETTER adlı eserin in önsözünde açıkça b e lirtm iş o lm asıd ır. A m a lrik de A- m erika 'y ı m ethederken , tıpk ı Chaadaev gibi bu ülkeyi insanları parlak, m utlu b ir g e leceğe götüren b ir sahne olarak canlandırır; Rusya’da gerçekleşm esin i istediğ i bir görüntüdür bu. A m e rik a ’ya böylesine büyük um ut yatırım ları yapm akta haklı m ıdır, daha doğrusu A m e­rika gerçekten onun gözlerinde canlandırdığı gibi bir

86

Sovyet 1er B irliği 1S84 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

ülke m idir? A m alrik de Chaadaev gibi bu şüpheleri önem sem ez görünür.

Tıpkı N icholas l ’in C haadaev’i hatırla tm ası gibi, Napoléon III saltanatından bahsetm ek de A lexander H erzen 'i çağrış ım la günüm üze kadar g e tir ir. Rus sos­yalizm inin kum cusu ve ondokuzuncu asır ih tilâ lc i hal­kının ideoloji ve hedeflerin in sorum lularından biri olan H erzen, aynı zam anda A vrupa sosyalizm inin de en e tk ili is im lerindend ir. O ğluna ith a f e ttiğ i FROM THE OTHER SHORE adlı eserinde A vrupa m edeniye­tin in izled iğ i rota hakkındaki hayâl k ırık lığ ı derhal göze çarpacak kadar e tk ilid ir . Şüphesiz ki bu hayâl kırık lığ ın ın nedenlerin in başında, 1848 ih tilâ lle rin in başarıs ızlığa uğrayarak Napoléon l l l ’ün iktidara geç­m esid ir. Bu bakım dan 1847 yılında H erzen 'in A vrupa'­ya g itm ek le hayâl k ırık lığ ın ı b ile rek hazırlad ığ ı m üna­kaşa ed ileb ilir. Fakat 1848 ih tilâ lle rin in bastırılm asın ­dan sonraki Avrupa tarih inde H erzen ’in ş im dilerdeki Doğu Avrupa ü lkelerin in içinde bulunduğu durumu canlandırd ığı gözlerden kaçm az. Herzen : «Ü m it edilen dem okratlaştırm a gerçek leşm em ekle beraber, yaşlı re jim in b ir hayli sarsıld ığ ı inkâr ed ilem ez,» dem ek­te d ir . A m a lrik de denem esinde, H erzen ’i olm asa da 1848 A vru pa ’sını gayet kesin re fe ran s la rla an latm ış­tır .

FRO M THE OTHER SHORE'un büyük kısm ı bir diyalog tarzındadır. B öylelik le H erzen , Avrupa uygar­lığ ının geleceği hakkındaki bölünm üş h is lerin i ve dü­şüncelerin i çok daha başarıyla an latm ak im kânını bulm uştur. Çünkü bir tara ftan A vru p a ’nın bütünlüğü­nü iddia ederken, d iğer tara ftan bölünm esini tavsiye

87

£-nvyeller B irliği 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

e tm ekte , aksi halde aklen ve ruhen A vrupa için ölü­mün kaçın ılm az olduğunu b e lirtm ekted ir. Ona göre, can çek işm ekte olan bu uygarlığa yeni b ir hayat aş ı­layacak iki kuvvet vard ır: içerde A vrupa pro leteryası ve dışarda R usya... Fakat bu Rusya da yeni, ih tilâ lc i bir Rusya o lm ak zorundadır; sosyalist Rus köylü leriy ­le aydınların m üşterek çabalarıy la yeniden yaratılan daha liberal bir Rusya o lm alıd ır bu. Bunun aksini dü­şünen H erzen 'in gözlerinde Roma İm paratorluğunun yıkılış ı canlanır. Ve eşine az rastlanan bir hayâl kud­re tiy le A vru pa ’nın sonunu tan ım lar. Hepsinden daha önem lisi, o da A m a lrik g ib i, sath î görünüşte tahrip edici kuvvet o larak görünen yaratıc ı potansiyele üm it yatırım ı yapm ıştır. H iç şüphesiz ki bu üm its iz lik ten çok daha iyid ir.

N icholas II devrin in peygam berlik taslayan ya­zarları ile A m alrik arasında ilk bakışta benzer ta ra fla ­rı yokmuş gibi görünür. Halbuki Blok, Bely, M erezh- kovsky, Rozanov gibi yazarlar da bir dereceye kadar

akıl ve m antığın idrâke kâfi gelm iyeceğ i iddiası ile hissi hâkim sayan fe ls e fî ekol m ensubudurlar ve ya­zılarında kullandıkları lisan ve hayâl ile fan tastizm - sürrealizm ç izg ileri arasında zikzaklar ç izm iş lerd ir. Çok kolay an laş ılır ve doğru n es irle r yazm ış olan Shestov bile b ilgi kaynağı o larak delil hududu ta n ı­m aksızın bir tenkid konusunda tüm yaratıc ı enerjis in i kullanm ayı te rc ih e tm iş tir daim a. A m alrik bu bakım ­dan onlara benzer görünm em ekle beraber, o da yara­tıcı enerjis in i kullanm aktan kaçınm am ıştır zam an za­man. Onun m ecaz abartm alarından birinin kaynağı, şe­h irlerin kasabalar tarafından kuşatılm asından bahse­den Kızıl Ç in Lideri M ao Tse-Tung’dur. Bu ifadede

88

SovyellEi B irliğ i 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek mi?

«şeh irler» gelişm iş ü lke le ri, «kasabalar» ise geri kal­m ış ü lke leri ifade e tm ekted ir. «H epim izin şuuraltı, kasabalarla kuşatılm ıştır,» d iye yazıyor A m alrik de. «Bu yüzden, geleneksel değerle rim izde en ufak bir sapm anın derhal farkına varırız . Zaten uygarlığ ım ızı tehdid eden en büyük teh like şeh irle rle kasabalar ara­sındaki bu uçurum değil m idir?»

A m a lr ik ’in denem esi ile d iğer yazarların eserleri arasında benzerlikten bahsederken, G eorge O rw ell'in NINETEEN EIG HTY-FOUR adlı eserin i unutm am ak ge­rek ir. H attâ d iyeb ilirim ki ilk ç ık ış ında dünyayı tah- rib edici b ir şekilde kasvetli o larak tasv ir eden ve karakterlerinden çoğunun günüm üz dünyasında te m ­s ilc ile ri bulunan bu esere benzerliğ i yüzündendir ki A m alrik denem esine W ILL THE SOVYET U N IO N SUR­VIVE UNTIL 1984 adını v e rm iş tir . A m alrik de tıpkı G eorge O rw e ll gibi dünyanın 1984 y ılında nasıl o la­cağını değ il, ş im dilerdeki o layların gelişm esin i anlat­m aktadır. Daha doğrusu o layların nasıl b ir sona ula­şacağını münakaşa e tm ekted ir. «Bunlardan hiçbiri de olm ayabilir,» diyor A m alrik . «Bununla beraber, şayet re jim değişm ezse, eğer orta s ın ıf gerek li cesareti gös­te rem ezse ve şayet dem okratik hareket büyük kütle ­lere te s ir edem ezse, o lay lar çok daha kötü bir kay­nağa sü rü k len eb ilir...»

Fakat peygam berlik kehanet d eğ ild ir. H iç olm az­sa bir peygam berin büyüklüğü kes in lik le ve sadece kehanetlerin in gerçekleşm esine bağlı değild ir; görüş­lerin in doğruluğu ve kudreti de ona büyüklük kazandı­rır. Ahd-i Cedid sadece b ir tah rip görüşü değild ir. Ö r­neğin, John of Patmos sadece Babil ile Rom a’nın so­

89

St.'\y'.-lleı B irliğ i 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

nunu g örm em iş tir . E serlerinde sadece Babil fah işe le - rinin reza le tle rin i ve m ahşer gününde iy ilik ve kötü­lük orduları arasında o lacak harb m eydanını (A rm a­geddon] canlandırm az. Aynı zam anda yeni dünyadan, gelecek dünyadan da başarılı p o rtre le r verir.

A n la tış sıygasına bakılırsa, NINETEEN E IG H T Y - FOUR adlı eserin i G eorge O rw e ll, 1984 ö tesinde b ir görüş açısından yazm ıştır. D iğer bir d ey iş le , hikayeci sanki geleceğin değil, geçm işin tarih in in kronolo jisin i yapm aktad ır. O rw e ll'e göre, üzerinde yaşayanlar ta ­rafından yık ılm az görünen dünya, buna rağm en sonun­da a rkeo lo jis tle r için gayet değerli b ir harâbe hâline gelm ekten kurtu lam az. A m alrik de üzerinde yaşadığı dünyanın geleceğ in i kurtarm ak için d eğ iş ik lik ten bah­se tm ekted ir. «O lay lar kısaca ta r if e ttiğ im gibi o lab i­lir de o lm ayab ilir de; faka t o layları olduğu 'şek ild en d eğiştirm eyi kabul e tm ezsen iz, ge lecekten b ek lem e­ye hakkınız olan te k şey, iy ilik ve kötülük ordularının

çarp ışacakları m ahşer günüdür...»

90

Editö rün N o t la r ı

1 — Bu sürgün A m alrik 'in Involuntary Journey to S i­beria adlı kitabında a n la tılm ış tır . K itap 1970 y ı­lında A m erika B irleşik D e v le tle ri'n d e H arcourt, Brace and W orld , İn g ilte re ’de ise C ollins-H arvill tarafından yayım lanm ıştır.

2 — Bu te rim , um um iyetle ta r ih ç ile r tar-afından on-dokuzuncu asırda kurulan K ievan devle tin in hâ­k im iyetindeki toprakları tâ r if için ku llanılır.

3 — Bu 1952 yılında vukubulm uştur ve S ta lin ’in bü­yük b ir yeni tem iz lik hareketin in hazırlık ları olarak kabul ed ilir.

4 — Yaklaşan tem iz lik hareketin in d iğer bir de liliolan ve kuvvetli Yahudi a leyhdarı e lem anlar ta ­rafından düzenlenen bu o lay 1953 yılın ın başla­rında. S talin 'in ölüm ünden önce vukubulm uştur.

5 — M oskova Ü n ivers ites i'ndek i b ir M arks is t mu­h a le fe t grubu.

6 — A lm anya'n ın Frankfurt şehrinde Rusça yayın la­nan Grani gazetesin in 1965 ta rih ve 58 num ara­lı nüshasında ç ıkm ış tır.

7 — 1967 yılında N ew Y ork 'ta H arcourt, Brace and

91

W orld tarafından Journey into the W h irlw in d adı altında İng ilizce o larak yayım lanm ıştır.

8 — 1969 yılında N ew Y o rk ’ta E.P. Dutton and Co.tarafından M y Testim ony adı altında İng ilizce olarak yay ım lan m ış tır .

9 — Bunlardan bazıları, Patriarchs and Prophets:Persecution of th e Russian O rthodox Church adlı kitapta İng ilizce o larak derlenm iş ve Lon­dra'da M acm illan tarafından yay ım lanm ıştır. D i­ğ erleri ise S ovyetle r Birliği dışındaki Rusça ga­ze te le rd e te frik a ed ilm iş tir.

10 — Ç ekoslovakya'n ın işgali üzerine Red S quare 'de nüm ayiş yapan yedi kişiden b iri. Şair ve Polon- ca m üterc im i.

1 1 — S iniavsky'n in m üstear adı olan A bram Tertz 'in

1963 yılında Pantheon Books tarafından yayım ­lanan Fantastic S to ries ve gene aynı firm a ta ra ­fından 1965'de yayım lanan The M akepeace Experim ent adlı k itaplarına bakın.

12 — Patricia B lake ve M ax Hayward tarafından ya­yım lanan This is M oscow Speaking ile N ew Y ork 'ta H arper and Row tarafından 1964 y ılında

yayım lanan D issonant Voices in S ov ie t L itera ­tu re adlı k itaplara bakın.

1 3 — 1965 Eylülünde te v k if ed ild ile r. M u h akem eleri 1966 Şubat ayında yapıld ı.

1 4 — 1968 yılında M cG raw -H ill tarafından The Chor- novil Papers adı altında İng ilizce o larak yayım ­lanm ıştır.

92

15 — Rusça Grani gazetesin in 1962 tarih ve 52 numa­ralı nüshasında yayın lanm ıştır.

16 — A lm anya'n ın Frankfurt şehrinde Possev-Verlagtarafından Rusça o larak b a s tır ılm ış tır . M a te r­ya lle rin çoğu 1967 yılında H arper and Row tara ­fından yayım lanan On Tria l: The S ovie t S tateVersus «Abram Tertz and N ikolai Arzhak» adlı eserde top lanm ıştır.

17 — K osterin . G rigorenko ve Yakhim ovich hakkında-ki m ate rya lle r için 1970 yılında yayım lanan İn Q u est o f Justice: Protest and D issen t in the S ov ie t Union Today adlı kitaba bakın. Editör A b­raham Brumberg — N ew Y ork. Frederick A . Praeger. G rigorenko ve Yakhim ovich 1969 y ılın ­da te v k if ed ilerek akıl hastahanesine kapatılm ış­lardır.

18 — Londra'da C o !Iins-H arvi11 tarafından yayım lananThe D em onstration on Pushkin Square adlı ki­tab ına bakın.

19 — 1968 yılında N ew Y ork ’ta W . W . Norton and C om ­pany İne. tarafından yayım lanan Progress, C oe­x is tence and In te llectual Freedom adlı kitabına bakın. Bu kitabın takd im i H arrison E. Salisbury tarafından yap ılm ıştır.

20 — Larisa Bogoraz D anie l, m ahkûm edilen Yuri Da-n ie l'in eş id ir ve Red S quare'deki Ç ekoslovakya’­nın işgalin i protesto eden nüm ayişe katıld ığ ı için L itvinov'la beraber S ib irya 'ya sürgün ed il­m iştir.

21 — Letters and Telegram s to Pavel M . Litvinov adlı

93

eser H ollanda’da K. ven het Reve tarafından yayım lanm ıştır.

22 — B rum berg'e bakın (op .cit.).

23 — H ayw ard ’a bakın (op .cit.).

24 — Van het R eve'e bakın (op .cit.).

25 — Litv inov’a bakın (op .c it.).

26 — A m erika B irleşik D e v le tle r i’nde V iking Presstarafından yayım lanm ıştır.

27 — M ayıs 1967’de A lexander Solzhenitsyn sansü­rün kald ırılm asın ı isteyen b ir açık m ektubu Sov­y e t Yazarları Dördüncü Kongresi'ne yo llam ış­tır .

28 — S ta lin ’in bütün Sovyet h iyerarş is in i kapsayantem iz lik harekâtın ın b ir re feransı.

29 — K arar verm e yetk is in i m erkezileştiren 1965 «e-konom ik reform u».

30 — Bu yaklaşm a re jim in b ir gerçeği o larak işçi s ın ı­fın ın haklarını d iğerlerin in üstünde tu tm ayı ih­tiva e tm ek ted ir.

3 1 — Ç ekoslovak re fo rm is t liderlerin in id ea llerin i gerçek leş tirm ek için seçtik leri sloganın re fe ­ransı.

32 — Term odinam ik b ir s is tem de elde ed ilem ez ener­ji m iktarı: â tıl yeknasaklığın k ritik noktasına doğru dejenerasyon.

33 — 1962 y ılı H aziran ayında vukubulm uştur. İsyan­cılardan b irkaç yüzü ö ldürülm üştür. Novocher-

94

kassk, Rusya'nın güneyinde, Don kıyısında ve Rostov civarındadır.

34 — Büyük Ruslar, Sovyetler B iriiğ i'ndeki Slav nü­fusun çoğunluğunu teşk il ed erle r. Ve Sovyet topraklarında yaşayan d iğer S lavlardan etn ik bakım dan ayrılırla r.

35 — Bu asrın başında şekillenen vatansever vecenkçi b ir Rus toplum u. H üküm etin de desteği ile daim a Yahudilere karşı ka tliâm lar düzenler­ler.

36 — Ü yeleri Rus kültürünü ve ta rih in i büyülten birkulüp.

37 — O rta Çağda yaşam ış b ir Rus ikon ressam ı hak-kındaki bu film S ovyetler B irliğ i dışında göste­rilm iş tir.

38 — G eçm işte Lenin ve d iğer B olşevik lid erle ri med-hetm ek için kullanılan b ir deyim .

95

Yazar Hakk ında

Tarihçi ve piyes yazarı A ndrei A lexe iev ich A m al- rik 1938 yılında M o sko va ’da dünyaya g e lm iş tir . 1963 yılında po litik n eden lerle M oskova Ü n iv e rs ite s i’nden ihracından iki yıl sonra «parazitlik» suçu ile iki buçuk yıl S ib irya ’da sürgüne mahkûm ed ilm iş tir. O radaki ya­şantısın ı ve tecrüb e lerin i anlatan İN V O LU N TA R Y JOURNEY TO SIBERIA A m erika B irleşik D e v le tle r i’n- de yay ım lan m ış tır . 1966 yılın ın sonlarında M oskova’­ya dönm esine izin verilen A m a lrik ’in ça lışm aları sık sık KGB tarafından s is tem li b ir şekilde engellenm iş­tir. Ş im d ilerde tevekkü lle yeniden te v k if ed ilm esin i bekleyen A m alrik , kendi deyim iy le «salata lık ve do­m ates y e tiş tirm ek le» m eşgul o lm aktad ır. Bununla be­raber. kelim enin gerçek anlam ında kanun s ın ırları içinde yaşadığı hâlde, Sovyet s istem in i açıkça e le ş ­tire re k hem Doğuyu hem de Batıyı şaşırtm aya devam etm ekted ir.

T im e M agazin in «Rusya'nın en kaab iliye tli genç yazarlarından biri» diye tan ım lad ığ ı A m alrik 'in W ILL THE SOVYET U N IO N SURVIVE UNTIL 1984 adlı ese­rinden London Sunday Telegraph şu şek ilde bahset­m ekted ir: «Harbden bu yana. Rusya'nın içinde veya Batıda başka bir kim se tarafından Rusya'nın toplum yapısına bu derece nüfuz eden dengeli b ir analiz ya­p ılm a m ış tır ...»

96