Andrzej Kozak KARATE-DO · materiaŁ szkoleniowy do uŻytku wewnĘtrznego w shito-ryu karate-do genbu-kai polska rozpowszechnianie i kopiowanie bez zezwolenia autora – zabronione

Andrzej Kozak

KARATE-DOPodr cznik dla osób uprawiaj cych karate-doę ą

shito-ryu

Wydanie IV

Warszawa 2012

MATERIAŁ SZKOLENIOWYDO UŻYTKU WEWNĘTRZNEGO W SHITO-RYU KARATE-DO GENBU-KAI POLSKAROZPOWSZECHNIANIE I KOPIOWANIE BEZ ZEZWOLENIA AUTORA – ZABRONIONE

WYDANIE IV – POPRAWIONE I UZUPEŁNIONEWARSZAWA 2012

ZASADY UPRAWIANIA KARATE-DO KLUBU KARATE-DO SHITO-RYU I KOBUDO "BANZAI"

Karate-do to bogata w tradycje droga doskonalenia się człowieka. Karate-do to droga ducha rozwijająca zdrowie i realizująca ambicje. Karate-do to sztuka, uprzejmość, samokontrola, wytrwałość, prawość charakteru. Karate-do to shin, gi, tai – duch, technika, ciało. W tej właśnie kolejności. Karate-do to ważna część twojego życia. Kunshi-no ken. Karate nie służy agresji. Karate-ni sente nashi. Pamiętaj o pięciu drogach doskonalenia w karate-do shito-ryu - Go do shin: determinacji,

moralności, stałym rozwoju, zdrowym rozsądku, pokojowym nastawieniu. Unikaj trzech chorób budo: giro, ketai, manshin - sceptycyzmu, niedbałości i egotyzmu Ty się doskonalisz, zasady karate-do nie zmieniają się. Shu-ha-ri – tradycja, rozwój, natura. Praktyka karate-do nigdy nie jest zakończona, zawsze możesz udoskonalić swą technikę i ducha

walki.

Wstęp do wydania IV

Pierwszy skrypt "Karate-do" powstał na początku 1998 r. Zaistniała wtedy potrzeba uporządkowania terminologii, ceremonii i zasad treningu - zgodnie z przyjętym tradycyjnym, okinawskim wzorcem. "Manufakturowy" skrypt napisany w archaicznym edytorze TAG pomógł szczególnie początkującym karateka. Po trzech latach mieliśmy nowe doświadczenia i wiele nowych materiałów. Stąd wydanie drugie podręcznika w 2001 roku. Układ treści zdecydowanie się zmienił. Nie było już potrzeby omawiać sposobu wykonania technik, albowiem łatwo dostępne są znakomite podręczniki autorstwa wielkich mistrzów japońskich, a szczególnie "Karate shito-ryu" Fumio Demury. Z drugiej strony wciąż brakowało podręcznika o ceremoniach dojo, zasadach treningu i o podstawowych umiejętnościach, które musi poznać adept karate, ja także o bardziej zaawansowanych treściach, jak omówienie psychologii walki oraz wykonywania kata. To właśnie znalazło się w drugim wydaniu "Karate-do". Wydanie trzecie zachowało poprzedni układ treści. Dodany został rozdział “Historia“, który wcześniej był osobną publikacją. Inne rozdziały zostały uzupełnione. Tak powstał całkiem bogaty podręcznik stanowiący teoretyczną pomoc dla osób praktykujących karate-do shito-ryu w Genbu-kai-Polska. Jednak po latach znów zgromadzony został materiał, który nie warto było publikować w osobnych broszurkach i został włączony do Podręcznika. Szczególnie dotyczy to doświadczeń wyniesionych ze spotkań z mistrzem Hidetoshi Nakahashi'm. W ten sposób macie w rękach książeczkę pisaną przez kilkanaście lat, dość unikalną. Zawiera wiedzę i doświadczenia zgromadzone przez blisko ćwierć wieku mojego treningu karate. Autor

Spis treści

1. Podstawowe definicje• sztuki walki, karate, karate-do, styl karate, shito-ryu, genbu-kai, sensei, stopnie

2. Historia karate-do shito-ryu• korzenie, ręce Okinawy, mistrzowie i style, rozwój organizacyjny shito-ryu, soke Mabuni i

jego uczniowie, Ryusho Sakagami – założyciel Itosu-kai, Fumio Demura i Genbu-kai, karate-do shito-ryu w Polsce

3. Dojo – miejsce doskonalenia• dojo kun, etykieta, ukłony

4. Keiko – trening karate5. Klasyfikacja technik karate-do6. Strategia i taktyka

• uke no go genri, tenshin happo7. Kumite8. Kata

• historia kata, spis kata9. Kobudo

• bo, tonfa, sai, kama, nunchaku, eku10. Karate w samoobronie11. Karate i sport12. Zakończenie

Obóz Genbu-kai 2007

Rozdział 1PODSTAWOWE DEFINICJE

SZTUKI WALKI, czyli po japońsku BUDO, po angielsku MARTIAL ARTS to specyficzna forma aktywności życiowej człowieka, to trening fizyczny i psychiczny, to jedna z prób udzielenia odpowiedzi na najważniejsze pytania filozoficzne, to coś zdecydowanie odmiennego od szkolenia wojskowego, zawodowego czy sportowego. Inne są cele choć czasem podobne środki.

W języku polskim brakuje słów oddających pojęcia “budoka” czy “martial artist”. Szczególnie wersja anglojęzyczna unaocznia nam kierunek szukania sensu. Artist, czyli artysta. Na pewno nie nazwiemy tak żołnierza, policjanta, ochroniarza. Czasem powiemy tak o najwybitniejszym sportowcu, który przekroczył granicę mistrzostwa i dokonuje niemal cudów na boisku. Ale istota tkwi w nastawieniu do swej praktyki. Budoka z całego serca chce się doskonalić, ćwiczy spontanicznie, z sercem, bez wyrachowania.

Jest wiele sztuk walki. Jedna z nich ma swoje korzenie w chińskim klasztorze Shaolin oraz na wyspie Okinawa. Shaolin quan fa (sztuka pięści z Shaolin) nie była ani sportem, ani szkoleniem wojskowym. Jej celem była biegłość w samoobronie, wysokie morale, hart ducha, sprawność ciała, zdrowie fizyczne i psychiczne. Z kolei sztuka walki Te (ręce) uprawiana na Okinawie miała pokojową podbudowę filozoficzną wynikającą z tradycyjnej niechęci Okinawańczyków do wszelkiej broni. Od XIV wieku następuje łączenie Te i Shaolin quan fa. Tak powstała sztuka okinawa-te (ręce Okinawy) dziś nazywana karate.

KARATE (jap. pusta ręka) jest to dalekowschodnia sztuka walki bez broni, polegająca - ogólnie mówiąc - na blokowaniu lub unikaniu ciosów przeciwnika oraz na uderzaniu ręką lub nogą z maksymalną skutecznością.

Japońskie słowo do (odpowiadające chińskiemu - tao) oznacza drogę, a także sztukę w sensie wyższej umiejętności. Jeżeli uprawiamy jakąś dziedzinę nie dla doraźnych korzyści, lecz z zamiarem ciągłego doskonalenia - jesteśmy na drodze do. Może to być ceremonia (etykieta lub parzenie herbaty), ale najczęściej jest to sztuka walki: judo, aikido, kendo, kyudo, karatedo.

KARATE-DO (do - jap. droga, sposób, sztuka) - "droga karate"- jest to doskonalenie charakteru, ciała i umysłu przy pomocy uprawiania sztuki walki. Nazwę tę (i jej pisownię ideogramami: kara/sora, te, do) ustalili mistrzowie z Okinawy na specjalnej konferencji w 1930 roku1.

Karate-do to sztuka, uprzejmość, samokontrola, wytrwałość, prawość charakteru. Karate-do to shin, gi, tai – duch, technika, ciało. W tej właśnie kolejności.

Wielcy mistrzowie z Okinawy mawiają "karate jest jedno". Jedna jest myśl główna, istota treningu, jeden kanon technik. Różni mistrzowie nauczali jednak w trochę inny sposób. U niektórych wpływy chińskie były większe, u innych mniejsze. Trochę inaczej wyglądało karate z miasta Shuri, inaczej z Naha, inaczej z Tomari. Nauczyciele mieli swoje ulubione techniki, które doskonalili latami, nieco inaczej wykonywali też formy (kata). Tak powstały style karate.

STYL KARATE (ryu - jap. styl) to pojęcie oznaczające sztukę walki o pewnych charakterystycznych cechach nadanych jej przez założyciela stylu. Zazwyczaj dotyczy to nazw technik i form, a także metod treningu i sposobu wykonywania części technik. Istnieją setki stylów. Najpopularniejsze z nich to wywodzące się z Okinawy wczesne style shorin-ryu i shorei-ryu oraz "wielka czwórka" stylów “nowych”: shotokan, goju-ryu, shito-ryu, wado-ryu. SHITO-RYU ("styl ku czci mistrzów Itosu i Higashionna") jest jednym z czterech tzw. nowych stylów okinawskich ukształtowanych w latach 20. i 30. Stanowi twórcze połączenie sztuki walki nauczanej przez

1 Z prawej kaligrafia karate-do wykonana przez mistrza Gichina Funakoshi'ego

dwóch największych mistrzów okinawa-te z przełomu wieków. Styl ten został założony przez mistrza Kenwę Mabuniego (1887-1952). Więcej o historii i podziałach organizacyjnych – w następnym rozdziale. ISTOTA STYLU SHITO-RYU wyraża się w naturalności, uniwersalności i dążeniu do syntezy. Mabuni starał się połączyć najlepsze elementy poznanych stylów, czyli shorin-ryu, shorei-ryu i biały żuraw. Akceptował zarówno wysokie, krótkie pozycje (moto, sanchin), jak i niskie (zenkutsu, shiko). Siły technik poszukiwał zarówno w rozwoju mięśni oraz makiwara , jak i w ćwiczeniach oddechowych. Uczył zarówno ruchów twardych i szybkich, jak i łagodnych, miękkich. W efekcie powstał styl bardzo uniwersalny, dający możliwość indywidualnego rozwoju adeptowi karate, w zależności od jego predyspozycji fizycznych i psychicznych.

Niektórzy dostrzegają w shito-ryu połączenie niszczącej skuteczności ze swego rodzaju artyzmem, pięknem. Mówi się, że styl ten jest szybki, silny i artystyczny. Studiując shito-ryu, łatwiej zrozumieć pojęcie "sztuka walki". Sztuka w tym przypadku to nie tylko umiejętność, lecz droga doskonalenia (jap.do) i poszukiwanie najwyższej idei wszystkich kultur - piękna, dobra i prawdy.

Shito-ryu odróżnia się także od innych stylów równoległym studiowaniem kobudo i iaido lub battodo. Mianem kobudo określa się sztukę walki tradycyjną bronią mieszkańców Okinawy – np.: cep (nunchaku), trójzębny kolec (sai), kama (sierp), długi kij (bo), a także korba z bocznym uchwytem (tonfa) oraz wiosło (eku). Więcej o kobudo – w rozdziale ósmym. Iaido natomiast to sztuka dobywania miecza. Wymaga wielkiej koncentracji i precyzji ruchu. Jest niewątpliwie przejawem wpływu japońskiej kultury na shito-ryu - styl, który przecież (mimo okinawskich korzeni) rozwijał się przede wszystkim na głównej wyspie japońskiej – Honsiu.

Uniwersalizm shito-ryu podkreślają formy tego stylu. Jest ich ponad 50, a niektóre organizacje doliczają się nawet 60. Pochodzą z kilku źródeł. Mabuni cenił silne, dynamiczne kata z Shuri, skoncentrowane, o zmiennej szybkości z Naha i malownicze chińskie formy białego żurawia. Sam ułożył kilka kata, jak Aoyagi i Juroku, oraz nadał nową formę kilku starym (np. Nipaipo). Proste i artystyczne ćwiczenia podstawowe (kihon), skuteczna nauka walki (kumite), ogromna ilość form (kata), urozmaicone kobudo i iaido, a także przesłania filozoficzne - czynią z shito-ryu styl silnie przyciągający, a jednocześnie tak wymagający, że zasługuje na poświęcenie całego życia doskonaleniu.

SENSEI (jap. nauczyciel) to jedno z kluczowych pojęć w uprawianiu japońskich sztuk walki. Sensei to znacznie więcej niż po prostu instruktor. Sensei wyznacza drogę doskonalenia swojego ucznia. Jego autorytet jest niepodważalny. Musi więc cieszyć się pełnym zaufaniem uczniów. Jest ogniwem w łańcuchu tradycji. Dlatego warto też wiedzieć, kto był nauczycielem nauczyciela (zob. wykres na nasępnej stronie).

W niektórych organizacjach przyjmuje się, że sensei to tytuł każdego posiadacza pasa mistrzowskiego. Nie jest to całkowicie zgodne z tradycją. Sensei musi być nauczycielem. Zdarza się jednak, że czarne pasy (yudansha) w jedne dni są uczniami głównego instruktora, a w inne prowadzą zajęcia z mniej zaawansowaną grupą. Takie osoby możemy nazwać sensei. Jednak w danej chwili, w danym dojo jest tylko jeden sensei – ten, kto przeprowadził ceremonię i kieruje szkoleniem.

STOPNIE SZKOLENIOWE W KARATE-DO są zdobywane w wyniku zdanego egzaminu i oznaczane kolorem pasa. Dawne sztuki walki znały tylko dwie rangi: mistrz i uczeń. Czasem mistrz miał pomocnika w osobie starszego ucznia. W ten sposób wykształciły się podstawowe tytuły: sensei (mistrz, nauczyciel), senpai (starszy), seito (uczeń). Założyciel stylu shotokan Gichin Funakoshi zastosował oznaczenia pasami: czarnym, brązowym i białym. Później wprowadzono wielostopniowy system wskazujący na zaawansowanie w sztuce walki. W zależności od stylu jest to 10-8 stopni uczniowskich zwanych kyu oraz 10 stopni mistrzowskich - dan, przy czym stopnie powyżej 5. dan nadaje się nie tyle za umiejętności techniczne, ile za zasługi dla rozwoju karate. Korzystając ze wzorów japońskich szkół szermierki wprowadzono oznaczenia pasami: białym, żółtym, pomarańczowym, zielonym, fioletowym,

brązowym (uczniowie) oraz czarnym (mistrzowie). Ponoć jeden pas - dzięki naturalnym barwnikom - dawał się farbować w takiej właśnie kolejności. Obecnie wiele szkół odeszło od powyższego wzoru.

Sensei Demura w swoim dojo (a także większość klubów amerykańskich) stosują osobne oznaczenia dla dzieci i starszych. W Genbu-kai Polska dla najmłodszych wprowadzono „małe stopnie” sho-kyu oznaczane inaczej. Dla osób od 12 roku życia kolejne stopnie to: 9 kyu – pas biały z czarną belką, 8 kyu – pas żółty, 7 kyu – pas pomarańczowy, 6 kyu – pas zielony, 5 kyu – pas fioletowy, 4 kyu – pas niebieski, 3, 2, 1 – kyu – pas brązowy. Szczegółowy opis sposobu składania egzaminów w Genbu-kai Polska znajduje się w zbiorze wymagań egzaminacyjnych – rozdział 11.

Można jeszcze wspomnieć, że mistrz-nauczyciel ma zazwyczaj wielu uczniów, którzy się do niego zwracają o naukę (seito), kilkunastu uczniów, którzy zdobyli jego zaufanie (deshi) oraz kilku uczniów, których on sam chce uczyć, by przekazać im całą swoją wiedzę (uchi-deshi). Te tytuły nie mają nic wspólnego ze stopniem szkoleniowym. Podobnie pojęcia senpai, dohai, kohai. Senpai (wym. sempai) to „starszy”. Może to być uczeń ustępujący stopniem tylko nauczycielowi, asystent nauczyciela lub nawet samodzielny instruktor pobierający nadal naukę u swego sensei. Dohai to po prostu uczeń o wyższym stopniu niż kohai. Powinien on opiekować się mniej doświadczonym, pomagać mu.

Inną sprawą są stopnie i tytuły mistrzowskie. Jak napisano wyżej – wszystkie 10 stopni mistrzowskich oznaczanych jest pasem czarnym. Niektóre organizacje wprowadzają belki oznaczające kolejny dan albo pasy biało-czarne (od 6 dan) i pas czerwony dla 10 dan. Różne są też tytuły. Sensei to każdy mistrz-nauczyciel, shihan (profesor) to posiadacz wysokiego stopnia (co najmniej 5 dan) kierujący organizacją i szkolący instruktorów. Podobne znaczenie ma tytuł renshi (instruktor instruktorów) oraz kyoshi. Z kolei soke lub kaiso to tytuł przywódcy stylu lub jego odłamu. Soke zazwyczaj jest posiadaczem najwyższego stopnia 10 dan. W stylu shito-ryu tytuł soke nosi aktualnie Kenei Mabuni.

Stopnie mistrzowskie w zasadzie są przyznawane tylko osobom pełnoletnim, po 10-14 latach praktyki karate. Dan – stopień – może być rozumiany także jako stopień schodów wiodących do świątyni shinto. W Japonii tych stopni schodów jest zazwyczaj 10. Należy kroczyć po nich powoli, przygotowując się do autorefleksji w świątyni. Przeskakiwanie stopni, pośpiech – są wykluczone. Podobnie na drodze karate. „Gonienie” za stopniami, poszukiwanie mistrzów, którzy szybciej dadzą promocję na wyższy stopień, jest niepoważne i sprzeczne z duchem karate-do.

Rozdział 2HISTORIA SHITO-RYU

KORZENIEMiejscem, gdzie narodziły się sztuki walki jest chiński klasztor

buddyjski Shaolin (czyli "młody las", po japońsku – shorin) zbudowany w prowincji Honan nad Żółtą Rzeką. W roku 512 funkcję opata otrzymał tam słynny mnich o sanskryckim imieniu Bodhidharma (chiń. Puti Damo, jap. Bodai Daruma). Jest on autorem dwóch traktatów: o doskonaleniu się fizycznym i o doskonaleniu się psychicznym. Oba aspekty doskonalenia się człowieka są - wg Bodhidharmy - nierozerwalne, a podstawowe środki to: ćwiczenie sztuki walki i ćwiczenia medytacyjne. Głównym celem tych ćwiczeń powinno być zdrowie fizyczne i psychiczne przejawiające się m.in. w pogodzie ducha, zrównoważeniu wewnętrznym (bodai) i harmonii jednostki ze światem (nehan). Bodhidharma ułożył też pierwszą formę (jap. kata) - Shih pa lohan sho (Osiemnaście rąk oświeconego buddysty). Wkrótce tak rozumianą sztukę walki - w odróżnieniu od szkolenia wojskowego - zaczęto nazywać "sztuką pięści z klasztoru Shaolin" (chiń. shaolin quan fa, jap. shorin-ji kenpo2). Mnisi szkoleni w Shaolin przeszli do legendy jako ludzie nadludzko sprawni oraz spokojni, uprzejmi, rozsądni. Niestety, klasztor był wielokrotnie niszczony. Mnisi rozchodzili się po kraju. Zbudowano nawet „drugi Shaolin” w prowincji Fukien, ale i stąd prześladowani mnisi musieli uciekać, niektórzy na Okinawę.

2 Kenpo – wymowa: kempo lub kempoo

Powstały setki stylów-szkół (np. tai chi chuan, pak hok, wing chun), pojawiła się też nazwa kung fu - oznaczająca czas spędzony na ćwiczeniach. Istotą sztuki walki zawsze jednak powinna pozostawać DROGA (chiń. - TAO, jap. - DO) - niekończąca się droga doskonalenia się człowieka.

RĘCE OKINAWY Okinawa to wyspa archipelagu Ryukyu

pomiędzy jedną z głównych wysp japońskich - Kyushu a Taiwanem. Ma zaledwie 1186 km kw. powierzchni. Mimo zależności od Japonii, do 1879 r. istniało tu odrębne królestwo. Mieszkańcy Okinawy wyróżniali się zawsze niechęcią do posiadania i stosowania jakiejkolwiek broni. Nie myśleli też nigdy o uczestnictwie w wojnach. Historycy często podkreślają to pokojowe nastawienie, które być może przyczyniło się do tego, że właśnie na tej małej wyspie powstała znana dziś na całym świecie sztuka walki karate-do3.

Wielki mistrz i badacz historii karate - Shoshin Nagamine podaje, że na Okinawie od

niepamiętnych czasów uprawiano rodzimą sztukę walki „te”. Historia niewiele o tym mówi. Istnieją przekazy, że znanym nauczycielem Te był mistrz Peichin Takahara. Nie byłoby jednak karate bez chińskich nauczycieli.

W 1393 r. na zaproszenie króla Satto koło portu Naha, w osiedlu Kumemura osiedliła się grupa wykształconych Chińczyków z rodzinami. Prowadzili oni Akademię Narodową, w której wykładali literaturę, etykietę, filozofię i ekonomiczne zasady konfucjanizmu. Niektórzy uczyli także sztuki walki.

Swoje umiejętności przekazywali także pracownicy konsulatu i liczni kupcy (m.in. Wan-ji, Ku Shan Ku, Woo Yin Gue). W efekcie ukształtowały się trzy ośrodki sztuk walki: Naha-te (ręce Naha), Shuri-te i Tomari-te. Ogólną nazwą była: Okinawa-te (ręce Okinawy) lub To-de (chińska ręka). Dopiero w roku 1906 mistrz Hanashiro Chomo po raz pierwszy użył nazwy karate. W pisowni To-de na oznaczenie pojęcia „chiński” używano ideogramu oznaczającego dynastię Tang, który może być także wymawiany jako kara. 30 lat później konferencja mistrzów Okinawa-te ustaliła nową nazwę: KARATE-DO i jej pisownię trzema ideogramami: kara (także sora) - pusty, te - ręce, do - droga, sztuka). Samodzielnie wyraz sora oznacza niebo. Dlatego puste ręce to nie tylko nieuzbrojone, lecz także otwarte, pogodne, uprzejme, wielkie (w sensie metaforycznym, oczywiście).

MISTRZOWIE I STYLE Chiński dyplomata (ktoś w rodzaju dzisiejszego attache wojskowego) Kung Hsiang-chun (wg wymowy japońskiej Kushanku lub w dialekcie okinawskim Ko So Kun, zm. w 1790 r.) zasłynął publicznym pokazem ułożonej przez siebie formy w 1761 roku. Następnie nauczył jej mistrza - Shungo "To-de" Sakugawa (1733-1815) uważanego za najwybitniejszego przedstawiciela stylu shuri-te. Ten z kolei przekazał swą wiedzę m.in. mistrzowi Sokon "Bushi" Matsumura (1792-1887), który usystematyzował i rozwinął styl

shorin-ryu (dosłownie "styl młodego lasu", czyli Shaolin). Wyraźnie sformułował też zasady filozofii karate4. Jego najwybitniejszymi uczniami byli: Anko (Yasutsune) Azato (1827-1906) i Anko (Yasutsune) "Kensei" Itosu (1830-1915). Ten ostatni, zwany także Meijin (mistrz-artysta, geniusz sztuki) położył szczególne zasługi dla popularyzacji karate. W 1892 r. został zaproszony przez kuratora oświaty Shintaro Ogawa na zebranie

3 karate-do - jap. dosł.: droga pustych rąk4 Znamy ją ze słynnego listu Matsumury do swego ucznia Ryosei Kuwae

z dyrektorami szkół. Wraz ze swoimi uczniami dał pokaz karate. Władze oświatowe doceniły zalety tej sztuki walki i wydały zezwolenie na włączenie jej do programu kilku szkół wyższych na Okinawie. Karate wyszło z „podziemia”. Itosu przystąpił do opracowania zestawu ćwiczeń. Upraszczając starą formę Kushanku, ułożył kata Pinan (pokój). W latach 1904-1907 powstało 5 form o wzrastającym poziomie trudności. Do dziś są one ćwiczone i mają ogromne znaczenie na początku praktyki każdego karateka.

Wpływ Itosu na techniczną stronę karate-do jest fundamentalny. To on opracował podstawy metodyki: kihon, kata, kumite, makiwara. Przede wszystkim zaś zakodował w kata niezwykle skuteczne techniki pod postacią innych technik. Od strony filozoficznej Itosu podążał drogą wyznaczoną przez Sokona Matsumurę.Tymczasem w Tomari chiński konsul Wan-ji (w dialekcie okinawańskim -

Wanshu) od 1683 r. nauczał ułożonej przez siebie formy. Tak powstał styl tomari-te, którego faktycznym założycielem był sto lat póżniej mistrz Chokun Makabi, rozwinął Kosaku Matsumora, natomiast rozsławił go Choki "Saru" Motobu (1871-1944). Ten ostatni to jedna z najbarwniejszych postaci w historii karate-do. Za młodu odznaczał się dużą agresywnością, dlatego żaden nauczyciel karate nie chciał go przyjąć za ucznia. Wreszcie mistrz Matsumora nauczył go kilku kata, ale odmówił

pomocy w kumite (dosł. spotkanie rąk, walka). Motobu ćwiczył sam, podpatrując treningi przez szparę w ścianie dojo. Stoczył liczne zwycięskie walki bokserami (pokonał w 1924 r. mistrza świata - Johna Mette 5), judoka i przedstawicielami innych stylów karate. W dojrzałym wieku nie przejawiał nawet cienia dawnej agresywności, więc bardzo go szanowano. Stał się wzorem dla wielu uczniów, stąd wykorzystywanie jego nazwiska w nazwach kilku współczesnych stylów (motobu-ryu, motobu-ha seishinkai).

Oczywiście, ważnym ośrodkiem karate pozostawał port Naha. Wielu mistrzów z Okinawy po lekcjach shaolin quan fa pobranych w osiedlu Kumemura odbywało podróż do Chin, by ćwiczyć sztukę walki "u źródeł". Między innymi Kanryo "Kensei" Higashionna (1853-1915) – najwybitniejszy ekspert naha-te – po treningach u Sho Shirei wyjechał do Chin, gdzie studiował odmianę stylu białego żurawia. Po powrocie założył styl shorei-ryu (w nazwie wyraźne nawiązanie do pierwszego nauczyciela).

Do wczesnych stylów karate zaliczamy jeszcze: kojo-ryu ("styl rodziny Kojo" powstały 1784 r.) i ryuei-ryu ("styl ku czci mistrza Ryu" z 1836 r.). Oba do niedawna były tzw. stylami rodzinnymi lub zamkniętymi, nie uczono ich poza rodziną głównego mistrza. Od lat 90. datuje się jednak rozwój tego drugiego.

Wymienieni do tej pory mistrzowie stanowią grupę prekursorów karate. Ich najwybitniejsi uczniowie założyli tzw. nowoczesne style okinawańskie. Szczególne znaczenie zdobyły sobie 4 z nich: shotokan, shito-ryu, goju-ryu i wado-ryu.

Uczeń mistrzów Itosu i Azato - Gichin "Shoto"Funakoshi (1868-1957) w 1922 r. założył styl shotokan (szkoła mistrza Shoto) - obecnie bardzo rozpowszechniony, istniejący w wielu odmianach mających już własne nazwy. Preferuje on niskie postawy i krótkie bloki. Formy shotokan nieco różnią się od form innych stylów okinawańskich, ponieważ Funakoshi wiele z nich zmodernizował (za co zresztą był mocno krytykowany np. przez mistrza Motobu).

Chojun Miyagi (1888-1953) uczył się stylu shorei-ryu, a w Chinach - bagua zhang. W 1919 r. założył styl goju-ryu (styl twardo-miękki). Styl ten przykłada wielką wagę do napinania mięśni i oddechu. Osobną szkołę założył Gogen Yamaguchi. Dziś znanym instruktorem tego stylu jest Morio Higaonna.

W 1934 r. Hironori Otsuka (1892-1982) połączył elementy stylów shotokan, shito-ryu, tomari-te oraz techniki ju-jitsu yoshin-ryu. Tak powstał styl wado-ryu (styl harmonijnej drogi). Jest on dość popularny w Europie Zachodniej.

Oprócz wymienionej “wielkiej czwórki” popularny na świecie jest styl uechi-ryu założony przez

5 Historię tę szczegółowo opisuje Shoshin Nagamine w Istocie okinawskiego karate-do

Kanbuna Uechi oraz tzw. karate tradycyjne założone przez mistrza Hidetakę Nishiyamę – poprzednio znanego instruktora shotokan. Istnieje też wiele innych stylów pochodnych wobec ustanowionych wcześniej (np. shukokai, gosoku-ryu, nambudo, doshinkan).

Osobnego potraktowania wymagają style wywodzące się od Masutatsu Oyamy – twórcy stylu kyokushin. Oyama dokonał tylu zmian w sposobach treningu i wykonywania technik, że wielu mistrzów zaprzecza możliwości zaliczenia kyokushin z tych samych korzeni, co omówione wcześniej style karate-do. Wydaje się jednak, że i w kyokushin odnajdujemy tę samą ideę treningu co i w karate-do. Technicznie styl ten wzorował się na goju-ryu. Dziś istnieje kilka organizacji kyokushin, podobny styl oyama-karate (założony na początku lat 90. przez Shigeru Oyamę) oraz kilka mniejszych pochodnych (np. shidokan, ashihara, enshin).

MISTRZ KENWA "BUSHI" MABUNI Kenwa Mabuni (1887-1952) urodził się w szanowanym klanie

szlacheckim Onigusuki. Aby wzmocnić zdrowie, już w wieku 13 lat ćwiczył budo. Praktykę rozpoczął w Shuri u będącego wówczas u szczytu sławy Anko Itosu i przez 5 lat poznawał dojrzałą formę stylu shorin-ryu. Ponoć był ulubionym uczniem Meijina. Z racji siły i skuteczności w kumite – zyskał przydomek Bushi (jap. wojownik).

Następnie, od ok. 1908 r. w Naha uczył się stylu shorei-ryu od drugiego wielkiego mistrza - Kanryo Higashionna oraz władania długim kijem (bo-jutsu) i trójzębem (sai) od mistrza Aragaki (1840-1918). Zainteresowany chińskim rodowodem karate (silne wpływy na shorei-ryu) poznał także styl białego żurawia dzięki lekcjom kupca herbacianego Woo Yin Gue (znanego też jako Gogenki).

W 1922 r. Mabuni ukształtował własny styl, którego założeniem było czerpanie najlepszych wzorów z shorin-ryu i shorei-ryu, unikanie ograniczeń, dążenie do syntezy. Jako policjant Mabuni często odbywał podróże służbowe na główne wyspy japońskie. W 1929 r. postanowił na stałe przeprowadzić się do Osaki (wielki port na wyspie Honsiu), gdzie na kilku uczelniach i w policji zaczął nauczać stylu, który początkowo nazwał hanko-ryu (styl półtwardy). Nazwę tę zmienił w 1930 r. na SHITO-RYU, co stanowiło uhonorowanie mistrzów Itosu i Higashionna. Pierwszy znak nazwiska Itosu (Ito) można przeczytać także - SHI, a pierwszy znak nazwiska Higashionna - (Higashi) może brzmieć także jako TO. RYU to oczywiście - styl, szkoła. Pod tą nazwą styl Mabuniego został zarejestrowany w Butoku-kai (ówczesnej Federacji Sztuk Walki).

Shito-ryu odróżnia się od innych stylów naciskiem położonym na szybkość i dokładność techniki. Postawy i poruszanie się są bardziej naturalne niż w innych stylach. Ponadto instruktorzy i zaawansowani uczniowie shito-ryu niemal zawsze równolegle praktykują kobudo i battodo.

Mianem kobudo określa się sztukę walki tradycyjną bronią mieszkańców Okinawy. W niektórych okresach Japończycy zakazywali posiadania jakiejkolwiek broni. Zresztą miecz zawsze był drogi i rzucał się w oczy. W tej sytuacji bronią stały się narzędzia rolnicze: cep (nunchaku), trójzębny kolec (sai), kama (sierp), długi kij (bo), a także pałka (hanbo) i specjalna pałka z bocznym uchwytem (tonfa). Iaido natomiast to sztuka dobywania miecza. Wymaga wielkiej koncentracji i precyzji ruchu. Jest niewątpliwie przejawem wpływu japońskiej kultury na shito-ryu, styl który przecież rozwijał się przede wszystkim na głównej wyspie japońskiej – Honsiu. Kiedy praktykujemy nie tylko wydobywanie miecza i cięcia w powietrzu, ale także przecinanie różnych przedmiotów, wtedy sztuka ta nazywa się battodo.

Uniwersalizm shito-ryu podkreślają formy tego stylu. ochodzą z kilku źródeł. Do 18 form shorin-ryu, 16 form shorei-ryu i kilku białego żurawia oraz tomari-te należy dodać także zupełnie nowe, ułożone przez samego Mabuniego (zob. Rozdział 8).

Kenwa Mabuni był wielką postacią środowiska karate. W jego dojo ćwiczyło wielu słynnych mistrzów, którzy później założyli swoje szkoły. Mabuni stworzył też fundamenty organizacyjne dla stylu shito-ryu. Ponadto kontynuował filozofię uprawiania karate-do wielkiego Sokona Matsumury, łącząc sztukę walki ze sztuką życia i sztuką w sensie artyzmu.

ROZWÓJ ORGANIZACYJNY SHITO-RYUSukcesorami założyciela stylu

kaiso6 Mabuniego byli jego synowie: Kenei (ur.1918) i Kenzo (1927-2005). Jednak w chwili śmierci ojca byli oni jeszcze bardzo młodzi i nie mieli swoich uczniów. Dlatego początkowo czołową postacią w organizacji Shito-kai był sensei Manzo Iwata. Później Iwata i Kenei Mabuni podzielili Japonię na dwie części (pólnocną i południową) i kierowali nimi. Po śmierci Iwaty ta dwuwładza zanikła. Dziś Kenei Mabuni to żyjąca legenda, człowiek pod każdym względem niezwykły, emanujący niemal magiczną energią. Pojedynczy członkowie Shito-kai wyjeżdżali także do Europy i Ameryki. Uczeń Keneia Mabuniego i Eiji Ogasahary - Hidetoshi Nakahashi od

1977 r. działa we Francji i jest głównym przedstawicielem Shito-kai w Europie, szefem Europejskiej Federacji Shito-ryu Karate-do.

Autorytetu Iwaty i Keneia Mabuniego nie uznali najstarsi uczniowie Kenwy Mabuniego – Sakagami, Hayashi, Tani, Tatsuno, Uechi oraz Kenzo Mabuni – którzy założyli swoje organizacje. Kenzo Mabuni (1927-2005) – podobno kreowany przez ojca na jedynego następcę oraz wyposażony przez matkę we wszystkie materiały pozostałe w spuściźnie – po kilku latach stworzył własną - Japońską Organizację Karate-do Uczniów Shito-ryu (Nihon Karate-do Kai Seito Shito-ryu), w której starał się wskrzesić program treningowy ojca z 1929 roku. Do swojej śmierci w 2005 r. Używał nazwy Shito-kai i uważał się za jedynego soke stylu shito-ryu.

Interesująca jest historia Seishinkai. Mistrz Kuniba stworzył Motobu-ha Seishinkai (odwołującą się do wzorca mistrza Choki "Saru" Motobu). Po jego śmierci sukcesorzy zwrócili się ku shito-ryu i pobierali nauki u Mabuniego. Byli to: syn założyciela organizacji - Shogo Kuniba (znany także jako Kokula), Kunio Tatsuno (zm.1999 podobno zamordowany przez yakuza) oraz Teruo Hayashi (1924-2004). Ten ostatni odłączył się i utworzył Hayashi-ha Shito-ryu. Był znaną w świecie karate osobistością, przewodniczył komitetowi technicznemu WKF (World Karate Federation), odznaczał się charyzmą. Jego następcą jest mistrz Mitsuya.

Kolejna duża organizacja - Itosu-Kai - powstała w Jokohamie. Założył ją czołowy uczeń kaiso Mabuniego - Ryusho Sakagami. Obecnie

przewodzi jej jego syn Sadaki Sakagami, który jednak po śmierci ojca przestał identyfikować się z shito-ryu i ogłosił się soke stylu itosu-ryu. W latach 1965-2001 – za sprawą szefa oddziału amerykańskiego Fumio Demury – była to wielka organizacja międzynarodowa, ale po rozłamie jest obecnie silna tylko w Japonii i Kanadzie.

Ryusho Sakagami był wielkim mistrzem, po jego śmierci swoje organizacje shito-ryu założyło kilku jego uczniów: Fumio Demura (Genbu-kai), Seiko Suzuki (Seiko-kai, której obecnym liderem jest szef oddziału kanadyjskiego mistrz Akira Sato), Shigeru Sawabe (Shubu-kai, obecnie czołowa postać japońskiego karate-do, uczeń Kenwy Mabuniego i Ryusho Sakagamiego,

6 kaiso – odpowiednik współczesnego pojęcia soke, czyli założyciel szkoły lub organizacji sztuk walki

właściciel jednej z największych firm ochroniarskich w Japonii). Więcej o Ryusho Sakagamim w następnym podrozdziale.

Swoje organizacje założyli też ostatni uczniowie Mabuniego: Uechi i Tani. Kanei Uechi (poza nazwiskiem nie ma nic wspólnego z Kanbunem Uechi - założycielem stylu uechi-ryu) ok. 1950 r. wyjechał na Okinawę i tam otworzył szkołę Shito-ryu Kenpo Karate-do Kai. Z kolei Chojiro Tani utworzył organizację Shuko-Kai, w której nauczał swojej wersji shito-ryu (Tani-ha shito-ryu). Jego uczniowie dotarli do Europy (organizacja Kofukan International) oraz USA - gdzie działał Shigeru Kimura (później w Wielkiej Brytanii). Najbardziej znany z wysłanników do Europy - Yoshinao Nanbu - odłączył się i założył organizację Sankukai. Obecnie rozwija własny, zresztą bardzo efektowny, styl nambudo. W tej sytuacji liderem (soke) Shuko-kai jest syn założyciela - Hiroshi Tani, natomiast funkcję prezesa i szefa instruktorów pełni Keiji Tomiyama. Przez pewien czas za sukcesora Ch.Taniego uważał się także szef organizacji Gishinkan - sensei Yamada i utworzył Shito-ryu Shukokai Union. Obecnie działa kilka niezależnych organizacji używających nazwy Shukokai.

Największą organizacją shitoryu pozostaje obecnie Shito-kai pod honorowym przywództwem Keneia Mabuniego oraz Kena Sakio (który zajął się organizacją World Shito-ryu Karate-do Federation). Zrzesza 55 państw, organizuje mistrzostwa stylowe i liczne seminaria. Przedstawiciele tej organizacji wygrywają wiele zawodów w formule WKF. Przykładem – wielokrotny mistrz świata Yokimitsu Hasegawa oraz wschodząca gwiazda kata Rika Usami. W Europie pod auspicjami Shito-kai działa odrębna Europejska Federacja Karate-do Shito-ryu. Jej prezydentem jest rezydujący na Korsyce Hidetoshi Nahahashi, sekretarzem generalnym – Carlos Molina z Berlina. Polski oddział Genbu-kai utrzymuje ścisłe kontakty z tymi instruktorami, corocznie bywając na ich seminariach.

RYUSHO SAKAGAMI – ZAŁOŻYCIEL ITOSU-KAI Ryusho Sakagami urodził się w 1915 r. W prefekturze Hyogo. Od dzieciństwa fascynowały go legendy samurajskie i ideały Bushido (kodeksu wojownika). W wieku 8 lat rozpoczął praktykę kendo, a wieku 14 lat – okinawskiego karate. Cztery lata później podjął też battodo (sztuka dobywania miecza).

W 1935 r. Mistrz Sakagami przeniósł się do Tokio, aby wstąpić na uniwersytet Kokushikan, gdzie nauczano też wielu sztuk walki. Zamierzał początkowo poświęcić się kendo, ale kontynuował też uprawianie karate. Podczas ferii odbywał podróże na Okinawę, aby pobierać lekcje u wielkich mistrzów Hanashiro Chomo i Chibana. Tam dowiedział się, że jeden z najsłynniejszych uczniów Meijina Itosu – mistrz Kenwa Mabuni – mieszka i naucza karate w Osace, czyli niedaleko Tokio. W rezultacie Sakagami przeniósł się do Osaki i został uczniem Mabuniego – założyciela shito-ryu. Studiował też kobudo pod okiem twórcy szkoły

shinko-kai – mistrza Shinkena Tairy.

Po ukończeniu uniwersytetu i uzyskaniu stopnia instruktorskiego mistrz Sakagami zaczął nauczać karate i kendo w klubie policyjnym oraz w różnych szkołach w Osace. Stał się w tym czasie głównym uczniem kaiso Mabuniego i asystował mu przy wielu pokazach. W 1940 r. Sakagami założył dojo w swoim rodzinnym mieście, rok później otrzymał tytuł Shihan Menkyo, a dwa lata później – Renshi (instruktor mistrzów) od Butoku-kai.

Gdy w 1952 r. zmarł Kenwa Mabuni, mistrza Sakagami uznawano za trzeciego sukcesora (po synach kaiso). Zaczął nauczać w wielu miejscach od Tokio po Jokohamę. Nie podobały mu się spory o władzę pomiedzy Manzo Iwatą a Keneiem Mabunim. Wreszcie – nie chcąc wprowadzać zamieszania w organizacji Shito-kai – założył w 1955 r. własną pod nazwą Zen Nihon Karate-do Itosu-kai, z głównym dojo w Tsurumi koło Jokohamy – zwanym genbukan (szkoła realnej walki). Opracował program nauczania, rozpoczął publikowanie książek i artykułów. Do lat 80. uważał się za kontynuatora drogi Mabuniego, ale pod koniec życia podobno doszedł do wniosku, że w większym stopniu rozwija styl pierwszego nauczyciela Mabuniego, czyli Itosu7.

W ciągu całego życia mistrz Sakagami imponował silną osobowością, wszechstronnością i wielką

7 Taką teorię głoszą dzisiejsi działacze Itosu-kai.

wiedzą. Japońskie Towarzystwo Budo uhonorowało go nagrodą „Budo Koro Sho”. Zmarł 28 grudnia 1993 roku.

FUMIO DEMURAMistrz Fumio Demura urodził się 15 września 1938 r. w Jokohamie i już jako ośmioletni uczeń

szkoły podstawowej rozpoczął praktykę sztuk walki. Na początku było kendo - japońska szermierka bambusowym mieczem – w szkole i w nowo otwartym dojo legendarnego sensei Taisaburo Nakamura. Później, równocześnie z kendo - poznawał karate pod okiem mistrza Asano oraz w dojo mistrza Ryusho Sakagami w Tsurumi. O tej drugiej swojej pasji przez prawie dwa lata nie mówił rodzicom, którzy namawiali go raczej na treningi judo (uczęszczał więc także na zajęcia judo). Wkrótce jednak nie dało się ukryć sukcesów w zawodach karate. W szkole średniej Fumio Demura nadal łączył karate z aikido i judo. W tym czasie był już zaawansowanym karateka. Wreszcie, jako student uniwersytetu Nihon w Tokio, poświęcił się studiowaniu shito-ryu oraz kobudo. Miał przy tym wielkie szczęście, praktykując u uznanych ekspertów: wiekowego mistrza kobudo z Okinawy Kenshin Taira i Ryusho Sakagami, który był nie tylko wspaniałym technikiem karate, ale także ekspertem kendo, iaido i znawcą tradycyjnej broni, jak nunchaku, bo, sai, tonfa czy kama.

Mimo czasochłonnych treningów mistrz Demura ukończył wydział ekonomii, a także odniósł wiele sukcesów sportowych. Pierwsza połowa lat 60. to okres prób integracji ruchu karate w celu wprowadzenia tej sztuki do rodziny dyscyplin olimpijskich. Organizowano wtedy wiele mistrzostw wszechstylowych W roku 1961 Fumio Demura zdobył tytuł mistrza Japonii w kumite. W latach 1961-1964 zaliczany był do dziesiątki najlepszych japońskich karateka wszystkich stylów, wygrywał mistrzostwa shito-ryu oraz liczne turnieje. Uhonorowano wieloma nagrodami i dyplomami od Ogólnojapońskiej Federacji Karate i od przedstawicieli rządu japońskiego.

W 1965 r. amerykański działacz karate shotokan - Dan Ivan zaprosił Fumio Demurę do Stanów Zjednoczonych. Wielkie zainteresowanie Amerykanów sztukami walki spowodowało, że sensei Demura (wówczas już posiadacz stopnia 5. dan) pozostał w USA do dziś. Od początku prowadzi własne dojo w Santa Ana (Kalifornia), nadzoruje nauczanie karate w amerykańskich klubach, a także organizuje liczne seminaria i pokazy. Można powiedzieć, że był prekursorem profesjonalnych, wyreżyserowanych pokazów. Jego występy swego czasu były wielką atrakcją Japońskiej Wioski i Buena Park, a także hotelu Hilton w Las Vegas.

W 1973 r. mistrz Demura wystąpił w filmach produkowanych w Hongkongu, a od 1975 r. pracuje przy produkcjach hollywoodzkich. W 1977 r. zagrał w filmie Wyspa doktora Moreau, później uczestniczył w różnych produkcjach filmowych, jak Mortal Kombat, Wschodzące słońce, ale jest znany głównie jako dubler Pata Mority w czterech częściach Karate Kid i serialu telewizyjnym O'Hara. Choroba nie pozwoliła mu zagrać w Ostatnim samuraju, ale w 2009 r. wystąpił jako sensei Dai (nauczyciel władania sai) w filmie Ninja. Z jego pomocy korzystali niemal wszyscy wielcy ekranowi karateka, jak Bruce Lee, Chuck Norris, Steven Seagal, Sho Kosugi czy Richard Norton. Popularyzacji shito-ryu i kobudo służą też liczne publikacje - na łamach czasopisma Black Belt i książkowe, z których najbardziej znane to: Karate Shito-ryu, Nunchaku, Tonfa, a także liczne kasety video.

Sensei Demura w 1965 r. założył Japan Karate-do Federation - zrzeszenie grupujące liczne organizacje japońskich stylów karate. Od początku swej działalności instruktorskiej odwiedza wiele krajów, w wyniku czego do JKF przystąpiły liczne kluby z USA, Kanady oraz wszystkich kontynentów – w

sumie ponad 20 krajów. Sensei wciąż podróżuje. Niemal codziennie otrzymuje z całego świata zgłoszenia

od instruktorów chcących przystąpić do jego federacji. Nie jest to jednak proste. Mistrz Demura nie przyjmuje osób mu nie znanych, nie sprawdzonych. Na kilka lat przed śmiercią Ryusho Sakagamiego Fumio Demura obiecał swojemu nauczycielowi, że dołoży wszelkich starań, by Itosu-kai była organizacją przyjazną dla ćwiczących, tolerancyjną, wolną od sporów, czystą moralnie, prawdziwie wzorową. Tej obietnicy należy przypisać pozostawanie Fumio Demury w Itosu-kai po roku 1993. Organizację przejął na prawach spadku syn mistrza Sadaki Sakagami. W 2001 r. sensei Demura zdecydował sie na utworzenie nowej organizacji: Shito-ryu Karate-do Genbu-kai. Ta międzynarodowa federacja zrzesza obecnie 25 państw i współpracuje z organizacją mistrza Shigeru Sawabe (Shubu-kai), którego mistrz Demura uznał za swojego sensei. Mistrz Sawabe przeprowadził promocję mistrza Demury na stopień 9. dan w Zen Nihon Karate-do Kai (All Japan Karate-do Federation). Tu warto wspomnieć, że mistrz Demura zawsze przywiązywał niewielką wagę do swojego stopnia i był zwykle zmuszany do przyjęcia wyższego stopnia.

Sensei Demura znany jest na całym świecie. Jest człowiekiem pogodnym, z poczuciem humoru. Wokół niego wyczuwa się atmosferę człowieka dużego formatu, charyzmy. Wiele osób potwierdza to niezwykłe wrażenie, jakie wywiera spotkanie z Senseiem.

KARATE-DO SHITO-RYU W POLSCEW okresie wielkiego zainteresowania karate w Polsce (przełom lat 70. i 80.) różni entuzjaści sztuk

walki zdobywali książki, zapraszali instruktorów rozmaitych stylów, próbowali sami wyjeżdżać na seminaria (co było najtrudniejsze z powodu braku paszportu i dewiz). Pomimo trudności szybko powstały liczne sekcje kyokushin, shotokan oraz mniej liczne shorin-ryu, goju-ryu, a następnie doshinkan i shorin-ji kenpo. Niestety, przedstawiciele głównych stylów chcieli zmonopolizować środowisko karate i doprowadzili do upadku wielu sekcji. Po latach te „molochy” pękły dzieląc się na kilka organizacji stylów pochodnych. Długo jednak jedynym nie reprezentowanym w Polsce stylem z „wielkiej czwórki okinawskiej” był shito-ryu.

W 1997 r. warszawski Klub Karate-do i Samoobrony „Banzai” (w którym uprawiano w tym czasie style tsunami i shotokan) nawiązał kontakt z mistrzem Fumio Demura. Sensei odpowiedział natychmiastowym zaproszeniem na seminarium. Niestety, informacja nadeszła za późno. Rozpoczęła się jednak ożywiona korespondencja oraz usilne zdobywanie materiałów szkoleniowych. Na szczęście sensei Demura jest autorem wielu książek i całego cyklu kaset.

Wreszcie, wiosną 1999 r. doszło do bezpośredniego spotkania podczas seminarium karate i kobudo w Lubece (Niemcy). Sensei Demura okazał się zdumiewającym ekspertem sztuk walki oraz człowiekiem o wielkiej osobowości i wyczuwalnej aurze charyzmy. Po długiej dyskusji i bliższym poznaniu zgodził się zostać nauczycielem (sensei) instruktora klubu „Banzai” Andrzeja Kozaka.

Od tej pory pomiędzy Santa Ana i Warszawą zaczęły wędrować listy z informacjami. Wielką pomocą w studiowaniu shito-ryu okazały się specjalne filmy szkoleniowe. Polskie dojo odwiedzili też polscy uczniowie mistrza Demury mieszkający na stałe w USA.

W czerwcu 2001 r. w Manchesterze (Wielka Brytania) Sensei obserwował postępy najbardziej zaawansowanych członków klubu „Banzai”. Wyraził zadowolenie z progresu technicznego i uznanie za podejście do sztuki walki. Co najważniejsze - uznał pełne członkostwo klubu „Banzai” w swojej organizacji.

W tym samym roku sensei Demura po raz pierwszy odwiedził Polskę, prowadził zajęcia w klubie “Banzai” oraz duże seminarium karate i kobudo. zorganizowane przez organizację gosoku-ryu8. Rok później – już na zaproszenie Genbu-kai Polska - był w Warszawie po raz drugi, a w 2004 po raz trzeci. Potem – 2006, 2008. W międzyczasie grupy z Polski stale uczestniczą w corocznych seminariach w Niemczech.

8 Soke stylu gosoku-ryu mistrz Takayuki Kubota jest przyjacielem mistrza Demury, dlatego Sensei nie odmówił szefowi polskiego oddziału gosoku-ryu Tomaszowi Piotrkowiczowi przeprowadzenia szkolenia.

W 2002 r. obserwatorem egzaminu mistrzowskiego instruktora Andrzeja Kozaka był sekretarz generalny Europejskiej Federacji Shito-ryu Karate-do mistrz Carlos Molina. Zaprosił on Polaków na seminaria berlińskie z prezydentem EFSK kyoshi Hidetoshi Nakahashi'm. Seminaria te stały się stałym punktem kalendarza klubu “Banzai”. Mistrz Nakahashi jest znakomitym instruktorem przywiązującym wielką wagę do ducha karate. Zajęcia z nim uczą nie tylko technik, lecz także uwagi (zanshin), naturalności, otwartego umysłu, zasad filozoficznych.

W 2008 r. Instruktorzy klubu Banzai wzięli udział w historycznym seminarium z soke Keneiem Mabunim. Osobiste poznanie żywej historii karate to niezapomniane przeżycie. 90-letni soke Mabuni demonstrował unikalne techniki w bliskim dystansie. Na zdjęciu z prawej – instruktor Andrzej Kozak z kyoshi Nakahashim i soke Mabunim.

Organizacja Genbu-kai Polska jest jedynym ośrodkiem stylu shito-ryu w naszym kraju.

Rozdział 3DOJO - MIEJSCE DOSKONALENIA

Dojo (jap. do – droga, jo – miejsce) - miejsce doskonalenia - jest miejscem szczególnym, dlatego obowiązuje w nim ceremoniał - ustalony sposób zachowania wyrażający szacunek dla idei doskonalenia się i dla ludzi doskonalących ciało i umysł. Ceremonia (w jęz. japońskim - shiki) wyróżnia dalekowschodnie sztuki walki spośród innych form aktywności fizycznej. Wynika to z faktu, że osiągnięcie mistrzostwa wymaga w dsw wielu lat wytężonej pracy. Karateka spędza w dojo ok. 300 godzin rocznie. Jest więc mocno związany ze swym miejscem doskonalenia. Ponadto zaawansowane techniki karate są czasem niebezpieczne i zła organizacja zajęć prowadzić może do wypadku.

Duże znaczenie ma też keiko-gi (karate-gi), czyli strój treningowy. Biały kolor symbolizuje czystość myśli i pokojowe nastawienie, a kolor pasa oznacza stopień zaawansowania. W niektórych sytuacjach - pokazy, ćwiczenia w terenie - dopuszcza się inne kolory keiko-gi. Jest to jednak odejście od tradycji.KEIKO-GI to dosłownie ubiór treningowy, zwany też karate-gi. Musi być biały i odpowiednio uszyty. Powinien być wykonany z włókna naturalnego (bawełna, len). Składa się z trzech części:• KIMONO - część górna• HAKAMA – spodnie• OBI – pasWłaściwe wiązanie pasa i umiejętność składania keiko-gi po treningu należy do podstawowych umiejętności karateka (jap. uprawiający karate)9.

Do sali treningowej wolno wejść tylko boso. To również jest nawiązanie do japońskiej tradycji. Japończycy unikają chodzenia w butach wewnątrz pomieszczeń oraz po wszelkich powierzchniach wyłożonych drewnem. W mieszkaniach używają specjalnych skarpet tabi. We wszelkich dojo natomiast wielką wagę przywiązuje się do czystości. Zdarza się, że przed treningiem wszyscy przecierają podłogę wilgotnymi szmatami. Co ma również wymiar wychowawczy. Praca (jap. shigoto) często bywa elementem programu doskonalenia.

W dojo obowiązuje specjalny ceremoniał - ustalony sposób zachowania oddający szacunek dla tego miejsca i osób w nim przebywających. Przebywając tu należy postępować zgodnie z Dojo Kun - ślubowaniem dojo, które powinno być recytowane przed zajęciami. W organizacji Genbu-kai ślubowanie to brzmi następująco:

9 Wyrazu karateka nie odmienia się gramatycznie.

DOJO KUN1. Hitotsu10, rei-setsu o omon-zuru koto.

Okazujmy uprzejmość w zachowaniu2. Hitotsu, tadashii kokoro o motte seiken to suru koto.

Z całego serca będziemy dążyć do prawdziwego opanowania sztuki walki. Nośmy w sercu poczucie sprawiedliwości

3. Hitotsu, kageki naru gen-do kooi o tsutsushimu koto.Będziemy opanowywać gwałtowność w słowach i czynach. Bądźmy odpowiedzialni w swych słowach i czynach

4. Hitotsu, ai shinji te wasuru koto.Zaufamy ideałom sztuki walki. Okazujmy szacunek jeden drugiemu

5. Hitotsu, kyu-do no seishin o oko-ta-zaru koto.Nie stracimy ducha na drodze doskonalenia się. Podążajmy drogą wyznaczoną przez ideały karate-do.

Powyższe ślubowanie to tylko ogólne idee (ponadto ujęte w formie poetyckich metafor – stąd dwie wersje tłumaczenia), ale wynikają z nich liczne wskazówki postępowania przekazywane studentom przez instruktorów. Niektóre znajdują się na początku niniejszej książeczki inne w regulaminie klubu.Szczegółowe zasady zachowania w dojo określa ceremoniał (zwany też etykietą), czyli ustalony sposób postępowania w typowych sytuacjach. ETYKIETA DOJO

Próg dojo - zgodnie z japońską tradycją - możemy przekroczyć tylko boso. W szatni lub w wyznaczonym miejscu pozostawiamy zegarki, ozdoby, szczególnie takie, które mogą zranić partnera podczas ćwiczeń. Z tego też powodu należy mieć krótkie paznokcie. Okulary są dozwolone, ale dobrze jest je zabezpieczyć sznurkiem lub gumką przed spadaniem. Po wejściu wykonujemy ukłon stojąc (tachi-rei) w kierunku głównej ściany dojo (shinzen). Na ścianie tej zawieszone jest zazwyczaj KAKEMONO - bawełniany prostokąt z ideogramami stylu lub szkoły; rzadziej portret założyciela stylu oraz kaligrafie mądrych sentencji. W dojo wykorzystywanym tylko do celu karate można wprowadzić shinzen w specjalnej wnęce w ścianie i elementy zdobnicze, np. grafiki. Tradycja nakazuje, by przed i po rozmowie z osobą o wyraźnie wyższym stopniu (instruktorzy, zasłużeni mistrzowie) wykonać ukłon.W sali zachowujemy się w sposób opanowany. Bieganie, krzyki, samowolne zabawy są wykluczone. Przed treningiem należy usiąść pod jedną z bocznych ścian i spokojnie czekać, koncentrując się przed wysiłkiem.

CEREMONIAGłówny instruktor, a w razie jego nieobecności - osoba o najwyższym stopniu, przeprowadza ceremonię początkową - shiki - która służy wytworzeniu atmosfery szacunku dla pracy własnej i innych.

1. Na sygnał "shiki!" (lub jutai - kolumna) wszyscy ustawiają się w kolumnie według starszeństwa posiadanych stopni oznaczonych pasem. Kolumna powinna być maksymalnie szeroka, co oznacza, że w każdym szeregu staje jak najwięcej osób. Posiadający ten sam pas ustawiają się wg "stażu" treningowego lub kurtuazyjnie zajmują najbliższe wolne miejsce wśród tych samych pasów. Osoby nie posiadające stroju treningowego z pasem - stają na końcu, niezależnie od posiadanego stopnia.

2. Nauczyciel siada. Cała grupa siada w zazen/seiza (pozycja japońskiego siadu na piętach) w kolejności wg stopni.

3. Najstarszy uczeń wydaje komendę "mokuso!" (jap. myśleć w milczeniu), składa ręce w hokkai-join i rozpoczyna medytację. Wszyscy pogrążają się w kilkuminutowej medytacji, która najczęściej polega na oczyszczeniu umysłu ze zbędnych myśli poprzez koncentrację na patrzeniu w ciemność.

10 Wyraz hitotsu dosłownie znaczy “po pierwsze”, ale ma sens “jest rzeczą ważną”.

4. Nauczyciel klaszcze w dłonie lub woła "mokuso yame!" (jap. koniec), a następnie obraca się do głównej ściany i podaje komendę "shinzen-ni rei!" (jap. ukłon dla miejsca prawdy). Wszyscy jednocześnie wykonują ukłon, ale kończą go wg starszeństwa stopni.

5. Nauczyciel odwraca się do grupy. Najstarszy stopniem uczeń woła "sensei-ni rei!" . Wszyscy wykonują ukłon, unosząc się po nim wg starszeństwa.

6. Jeśli w ceremonii biorą udział inni posiadacze czarnego pasa, najstarszy uczeń podaje komendę "senpai-ni rei!" (jap. ukłon dla starszych). Kłaniają się wszyscy.

7. Następnie ta sama osoba woła "otogai-ni rei" (ukłon dla nas). Kłaniają się tylko stopnie uczniowskie.

8. Nauczyciel wstaje i przyjmuje pozycję gotowości (bez tzw. przejścia do pozycji), po nim grupa.9. Nauczyciel wykonuje ukłon wysoki odwzajemniony przez uczniów, którzy na początku zajęć

chórem wypowiadają "Onegashimasu (wym. onegasimas - jap. proszę naucz mnie)", a na końcu "Arigato gozai mashita (dziękujemy bardzo)".

10. Nauczyciel, a po nim wszyscy pozostali przyjmują pozycję gotowości - yoi/heiko-dachi.

Takie samo ustawienie obowiązuje podczas ceremonii końcowej służącej oddaniu szacunku idei doskonalenia, nauczycielowi i wykonanej przez grupę pracy. Podczas wychodzenia z dojo (za każdym razem) obowiązuje ukłon w kierunku środka sali wykonywany przed progiem.

Używane w ceremonii pozycje heisoku-dachi i heiko-dachi należą do pozycji naturalnych (shizentai). Pierwsza symbolizuje czujność, kontrolę umysłu nad ciałem, druga zaś - gotowość do walki i pracy.

REIGI (REIKI) – ukłonySHOMEN-NI REI - dosł. jap. ukłon dla tych, co na przedzie - wyraża szacunek dla poprzedników, twórców karate. Wykonywany jest często podczas zawodów w kierunku głównej komisji sędziowskiej albo specjalnych gości.SHINZEN-NI REI, czyli ukłon dla świątyni, miejsca prawdy (ale bez religijnego charakteru). Zazwyczaj wykonywany w dojo, które ma specjalną dekorację głównej ściany (portret, kaligrafia, ikebana).SENSEI-NI REI - ukłon dla mistrza-nauczyciela (Gdy prowadzący ceremonię nie ma stopnia mistrzowskiego, mówimy sempai-ni-rei - ukłon dla starszego)OTOGAI-NI REI - ukłon dla uczestników zajęć.TACHI-REI - ukłon w pozycji stojącej wykonywany przy wchodzeniu i wychodzeniu z dojo, przy zwracaniu się do nauczyciela oraz przed i po ćwiczeniu z partnerem. Kłaniając się nauczycielowi powinniśmy spuścić wzrok, spoglądanie w oczy oznacza bowiem brak zaufania.

Podczas zajęć w dojo w zasadzie wykonujemy jedynie polecenia prowadzącego, gdyby jednak zaszła potrzeba zwrócenia się do osoby starszej stopniem, musimy poczekać na moment, w którym nie będziemy nikomu przeszkadzać w ćwiczeniu oraz powinniśmy wykonać ukłon przed i po rozmowie. W zwrotach unikamy form "pan", stosując tytuł sensei lub sempai.

Ukłon obowiązuje też przed i po ćwiczeniu z partnerem. Ma to duże znaczenie. Porządek, koncentracja na formie zachowania zwiększa bezpieczeństwo, dodaje odwagi, eliminuje przejawy lekceważenia kogokolwiek. Ukłon jest wyrazem wdzięczności partnerowi, a także pomaga opanować rozdrażnienie wywołane walką treningową.W trakcie treningu w zasadzie nie wolno opuszczać wyznaczonego miejsca. W wyjątkowych wypadkach można to uczynić pomiędzy ćwiczeniami (po komendzie yasume! - jap. rozluźnić się) tylko po to, by podbiec do nauczyciela i przedstawić swój problem (obowiązują ukłony). Każdorazowe przerwanie ćwiczeń lub dołączenie do grupy musi odbywać się za zgodą prowadzącego zajęcia. Należy to robić biegiem, maksymalnie szybko i sprawnie, ponieważ przerwy między ćwiczeniami trwają zwykle kilka - kilkanaście sekund.

Spóźnienie na trening nie powinno mieć miejsca. Jeśli widzimy, że nie zdążymy na zajęcia - zrezygnujmy i postarajmy się uzupełnić praktykę w innym terminie. Czasem jednak bardzo nam zależy na obecności. Wtedy samodzielnie przy wejściu wykonujemy ceremonię i podstawowe ćwiczenia rozgrzewające, po czym siadamy w zazen i czekamy na pozwolenie przyłączenia się do ostatniego szeregu. Samowolne dołączenie do grupy oraz przerywanie nauczycielowi jest niedopuszczalne.

Na podstawie zasad etykiety dojo można ułożyć listę "przykazań" adeptów karate· Wykonuj ukłon wchodząc i wychodząc z dojo.· Okazuj szacunek i uprzejmość nauczycielom, partnerom i innym uczestnikom zajęć.· Po komendzie shiki! lub jutai! (kolumna) - zawołaj hai! (tak) i ustaw się szybko wg stopni.· Zawsze bądź czujny i skoncentrowany.· Na sygnał yame! (koniec) przerywaj ćwiczenie natychmiast.· Nigdy nie podważaj poleceń nauczyciela, nie spieraj się; zawołaj hai! i wykonuj.· Poproszony do demonstracji ćwiczenia zawołaj hai! szybko podbiegnij do nauczyciela, wykonaj ukłon i zajmij pozycję gotowości.· Nie przepraszaj za pomyłki, staraj się ich nie powtarzać.· W razie rozchełstania kimona lub rozwiązania pasa poczekaj na sygnał yame-yasume i dopiero wtedy uporządkuj strój, stojąc tyłem do kakemono.· Utrzymuj swoje ciało i swój strój w czystości.· Ćwicz pilnie kihon, kumite, kata; wzmacniaj się ćwiczeniami ogólnorozwojowymi i uderzaniem w makiwara.· Pracuj sumiennie nad doskonaleniem zarówno twego umysłu, jak i ciała, oraz uwierz w siebie.

Powyższe zalecenia mają wielkie znaczenie. Nie tylko nawiązują do tradycji karate-do i czynią z treningu czynność doniosłą, ale przede wszystkim - zapewniają bezpieczeństwo i sprzyjającą atmosferę zajęć.

Rozdział 4KEIKO - TRENING KARATEO treningu nie powinno się czytać, lecz po prostu trzeba trenować. Najlepiej systematycznie, przez całe życie, poważnie, z poświęceniem, ze stałą świadomością swej niedoskonałości. Trening karate nie jest kursem, ale "drogą" – do.

"Droga karate" nie ma kresu. Na Wschodzie doskonalenie się jest przedstawiane przy pomocy okręgu enso. Gdy zatoczymy pełne koło, zaczynamy jakby od początku, choć już w inny, doskonalszy sposób.

Intensywność treningu zależy od wieku, sił, zaawansowania i indywidualnych potrzeb. Można trenować codziennie, ale jest to w dzisiejszym świecie trudne. Powinno się jednak dążyć do co najmniej dwóch treningów w tygodniu po 90 minut. Ważne jest także, by obok zajęć kierowanych przez instruktora - starać się ćwiczyć indywidualnie. Bez wysiłku nie ma postępu. Amerykańskie powiedzenie osób ciężko trenujących głosi: no pain - no gain. Zwykły trening powinien składać się z:

ceremonii wstępnej (shiki), rozgrzewki i ćwiczeń rozciągających (junbin-undo), części zasadniczej-technicznej (keiko), części ogólnorozwojowej (tokucho), części rozluźniającej (yasumi) oraz ceremonii końcowej.

Część techniczna zawiera przede wszystkim kihon - ćwiczenie podstawowych technik w kolumnie (zarówno w miejscu, jak i w przemieszczaniu się). Grupy początkujące ćwiczą uderzenia proste (choku-zuki) i podstawowe bloki (age-uke, harai-uke, yoko-uke, yoko-uchi-uke, shuto-uke) w pozycji shiko-dachi (w miejscu) oraz kopnięcie w przód (chusoku-mae-geri) w pozycji heisoku-dachi i zenkutsu-dachi. Następnie zaczyna się kihon w przemieszczeniu, zwykle 1-3 techniki z zakresu egzaminacyjnego. Ćwiczenia kihon są podzielone na trzy grupy: shoshin-sha (dla niezaawansowanych - do 7 kyu), chukyu-sha (do 4 kyu) i jokyu-sha (dla zaawansowanych). Shoshin-sha to techniki pojedyncze, chukyu-sha to

trudniejsze techniki pojedyncze oraz kombinacje 2-3 dość prostych technik, jokyu-sha to kombinacje 2-5 technik, często ze zmianą pozycji.

Grupy zaawansowane ćwiczą także renzoku-waza (kombinacje) oraz kumite (jap. spotkanie rąk), czyli walkę treningową z partnerem. O kumite szerzej w osobnym rozdziale.

Ostatnią częścią keiko jest ćwiczenie kata, czyli form (zob. rozdział o kata). Ćwiczy się poszczególne elementy kata oraz całe formy. Ważne jest także rozumienie ruchów w kata. A temu służy poznawanie bunkai (interpretacji) oraz oyo (zastosowania w walce elementów kata).

Twórcy szkół karate i wielcy mistrzowie zawsze powtarzali, że najważniejsze w treningu karate są formy. Droga do mistrzostwa wiedzie przez doskonalenie kata.

Istotą treningu karate jest wielokrotne powtarzanie poprawnych ruchów, które mogą wystąpić w walce. Praktyka czyni mistrza - to przysłowie znane jest we wszystkich kulturach. Osiągnięcie doskonałości polega więc na idealnym wykonywaniu technik karate - zarówno pojedynczo, jak i w kombinacjach - oraz na takim przygotowaniu psychiki, by umiejętności techniczne zastosować w walce. Istnieje wiele metod nauczania technik karate. Najczęściej stosuje się: pokaz, omówienie zastosowania, omówienie wykonania, ćwiczenie na fazy, ćwiczenie całościowe. W efekcie treningu tworzy się nawyk ruchowy, a to umożliwia skuteczne zastosowanie techniki w walce realnej.

Wyróżniamy 4 etapy mechanizmu tworzenia się nawyku ruchowego: generalizacja (wyobrażenie o technice, zapamiętanie jej, zrozumienie sensu), koordynacja (opanowanie umiejętności wykonania techniki), automatyzacja (działanie samoczynne, bez potrzeby koncentracji uwagi osiąga się precyzyjne wykonanie techniki), plastyczność (ukształtowanie, zdolność do precyzyjnego wykonania techniki w różnych sytuacjach, także w zaskoczeniu).

Sześć podstawowych bloków, dwa uderzenia, kopnięcie, kilka pozycji - tego można nauczyć studenta karate w ciągu trzech miesięcy. Jego nawyki ruchowe będą jednak dopiero w fazie koordynacji. Miną lata nim osiągnie plastyczność.

Uprawiając karate, należy znaleźć źródło satysfakcji w doskonałości ćwiczonych ruchów i w maksymalnym zaangażowaniu. Te same, proste techniki należy powtarzać setki razy z pełną siłą. Należy walczyć ze swą słabością. Kiedy pot zalewa oczy, a ręce mdleją, treba wykrzesać z siebie resztki energii i nadal kontrolować poprawność technik. Nie wolno sobie folgować, opuszczać ćwiczenia, unikać zmęczenia. Nie można "iść na skróty", gonić za stopniami szkoleniowymi, uczyć się kata wyższego bez opanowania niższego. Starzy mistrzowie budo mawiali: pośpiech jest bardzo złym nauczycielem.

Podczas treningu konieczne jest zachowanie dyscypliny oraz dobra organizacja ćwiczeń. Wszyscy powinni znać komendy i liczebniki - zwyczajowo w języku japońskim. Oto one:PODSTAWOWE KOMENDY STOSOWANE W TRAKCIE TRENINGUKAMAE - zająć pozycję wymienioną przed tą komendąKAMAE-TE - przyjąć podstawową pozycję rąkHANMI KAMAE - przyjąć pozycję walki HAI - dosł. tak! Komenda zastępująca HAJIMEHAJIME (wym. hadzime) – zaczynaćYOI - przyjąć pozycję gotowościYAME - koniec, stop, zazwyczaj - od razu pozycja gotowościYASUMI - przerwa, rozluźnić sięMAE-NI - do przoduUSHIRO-NI (także: ushiro lub ato) - do tyłuMAWATTE (także: maware) - w tył zwrotMAWARI - zwrot, obrót; np. hidari mawari – w lewo zwrotHIDARI – lewy (jako część komendy)

MIGI – prawyJODAN - strefa górna, głowa, szyja, krtań, karkCHUDAN - strefa środkowa od obojczyków do pasaGEDAN - strefa dolna - poniżej pasa

LICZEBNIKI JAPOŃSKIE stosowane podczas treningu:1- ichi (wym. ići),2- ni,3- san,4- shi (śi),5- go,6- roku,7- shichi (śici),8- hachi (haci),9- ku, kyu (kju),10- ju (dziu).Inne liczebniki spotykane w innych stylach: 4- yon, 5- itsutsu, 6- mutsu, 7- nana, 8- yattsu, 9- kokonotsu, 10- to.

Wielki mistrz z Okinawy - Shoshin Nagamine w swej książce "Istota okinawańskiego karate-do" sformułował następujące zalecenia dotyczące treningu.1. Rozwijaj karate-do na bazie jego historii i tradycji.2. Studiuj i praktykuj kata dokładnie i poprawnie. (Konieczne jest stałe powtarzanie, aby umieć skupić maksymalną siłę w każdym ruch kata. Ciało musi być na wskroś wytrenowane, a to zajmuje lata. Praktyka kata nigdy nie jest zakończona, ponieważ w wykonaniu określonego ruchu zawsze możemy coś udoskonalić, nauczyć się czegoś nowego.)3. Studiuj i praktykuj kumite (starcia ustalone i wolną walkę), jednak nie w celu startowania w zawodach, lecz dla umiejętności określenia ma-ai i wyczucia ruchów przeciwnika, dla rozwoju ki-ai i wytrzymałości, co nie może być w pełni osiągnięte na drodze jedynie praktyki kata.4. W pełni wykorzystuj takie metody, jak skakanie ze skakanką, ćwiczenia ze sztangą, hantle, chishi (dawne ciężarki), sashi (żelazny uchwyt) itp., aby rozwijać mięśnie i siłę fizyczną.5. Ćwicz użycie makiwara z każdego możliwego kierunku, aby rozwinąć atemi, skoncentrowaną siłę destrukcyjną. Tę siłę możesz zademonstrować łamiąc dłonią albo stopą deski, cegły lub dachówki.6. Włącz zazen (trening Zen w pozycji siedzącej) do praktyki karate dla dalszego ćwiczenia umysłu i zrozumienia istoty karate-do i Zen jako jedności.

Mam nadzieję, że ten dwa obszerne rozdziały wyjaśniły, co robimy w dojo.

Rozdział 5KLASYFIKACJA TECHNIK KARATE-DO

Tworząc swój styl, Kenwa Mabuni opracował podręcznik, w którym sklasyfikował główne techniki i zapisał swoje koncepcje taktyczne oraz treningowe. Nie należy jednak ograniczać swej wiedzy o technikach do tego historycznego zapisu. Instruktor karate często spotyka na swej drodze kilku nauczycieli, nie powinien odrzucać danej techniki tylko dlatego, że nie ma jej w spisie głównego mistrza. Przykładowo sensei Demura uczył się od mistrzów Asano, Sakagami, Kenei Mabuni, Hayashi, ćwiczył z wieloma innymi. Już Sakagami mówił mu: “Ty będziesz uczył inaczej niż ja, a twoi uczniowie będą uczyć inaczej niż ty”. Zachowanie identycznych ćwiczeń przez pokolenia jest i niemożliwe, i niepotrzebne.

Poniższy spis obejmuje większość technik karate okinawskiego zaczerpniętych przede wszystkim od mistrzów Demura, Mabuni, Nakahashi, Sakagami, Nakayama, Nagamine. Przyjęto terminologię stylu shito-ryu, ale przy niejasnościach uwzględniono też nazwy stosowane w innych stylach. Spis pomaga ogarnąć zasób techniczny karate, pomaga zrozumieć wprowadzanie nowych technik. Na pewno tworząc

taki spis trudno uniknąć chaosu. Niektóre techniki występują osobno, choć są wykonywane prawie tak samo, inne zaś nie są odróżniane mimo istnienia osobnych nazw. Niektórych technik nie ma w spisie (uderzenia głową, ugryzienia), co nie znaczy, że nie można zastosować ich w walce. Mam świadomość, że klasyfikacja jest niedoskonała.

KLASYFIKACJA OGÓLNA1. Tachi-kata – pozycje nóg· pozycje ceremonialne i medytacyjne· shizentai - pozycje naturalne· pozycje walki (hanmi)2. Te-waza - techniki ręczne· uke-waza - techniki obronne, bloki· kogeki-waza - techniki atakujące (tsuki, uchi, ate)· kansetsu-waza (dźwignie)Czasem wyodrębnia się spośród te-waza - grupę hiji-waza (enpi-waza), czyli technik łokciami, które także dzielą się na techniki obronne i atakujące.3. Ashi-waza - techniki nożne· ashi-uke - bloki nogami· keri-waza - kopnięcia4. Atemi-waza - naciski na wrażliwe punkty5. Unsoku - przemieszczanie się w pozycjach6. Ukemi-waza - pady i przewroty7. Ne-waza - rzuty i podcięcia

SPIS TECHNIK

POZYCJE POZYCJE NATURALNE (shizentai-dachi) 1. Heiko-dachi - naturalna pozycja równoległa (gotowość)2. Heisoku-dachi - pozycja zamkniętych stóp (czujność)3. Musubi-dachi - pozycja otwartych stóp 4. Renoji-dachi - pozycja litery re (le) (podobna do ayumi-dachi)5. Soto-hachiji-dachi - pozycja znaku osiem na zewnątrz, gotowości6. Teiji-dachi - pozycja litery te7. Uchi-hachiji-dachi - pozycja cyfry 8 do wewnątrzPOZOSTAŁE POZYCJE 8. Hanmi - pozycja walki wyjściowa z lekko skręconym tułowiem9. Zenkutsu-dachi - pozycja środka ciężkości z przodu (kilka wersji)10. Naifanchin-dachi [naihanchi, namiheiko]- pozycja stabilna, pozycja jazdy konnej11. Shiko-dachi - pozycja kwadratowa (kilka wersji) 12. Neko-ashi-dachi - pozycja kocich nóg13. Kosa-dachi - pozycja skrzyżowana14. Kokutsu-dachi [okinawa-kokutsu-dachi] - pozycja cofniętego środka ciężkości15. Han-kokutsu-dachi - pół KKD, pozycja charakterystyczna dla shotokan16. Kata-ashi-dachi - pozycja na jednej nodze (obejmuje różne odmiany tsuru-ashi-dachi i sagi-ashi-dachi)17. Tsuru-ashi-dachi - pozycja nogi żurawia18. Shirasagi-ashi-dachi [sagi-ashi-dachi, rohai-dachi] - pozycja nogi białej czapli 19. Moto-dachi [han-zenkutsu-dachi] - pół zenkutsu-dachi20. Ayumi-dachi - pozycja chodu21. Okutsu-dachi - pozycja środka ciężkości w środku22. Sanchin-dachi - pozycja trójkątna, trzech kolumn23. Hangetsu-dachi / seisan-dachi - pozycja półksiężyca 24. Fudo-dachi - pozycja zakorzeniona, nienaruszalna

Przykład hanmi. Ręce jakby „wycelowane” w głowę przeciwnika.

POZYCJE RĄK1. Kamae [kamae-te, hanmi-kamae-te] - podstawowa pozycja rąk w walce2. Ryoken koshi-gamae - obie pięści przy biodrach3. Hoji-gamae [hoan-no-gamae] - pozycja symbolu pokoju, ochrony4. Yamaji-gamae - pozycja znaku yama5. Gedan-barai-gamae - ręce jak po harai-uke6. Tsutsumi-ken - dłoń na dłoni

RĘCZNE TECHNIKI OBRONNE (te-uke-waza)PODSTAWOWE BLOKI PRZEDRAMIENIEM (ude-uke)1. Age-uke [age-ude-uke, jodan-uke] - blok do góry2. Yoko-uke [uchi-ude-uke] - blok w bok od wewnątrz3. Yoko-uchi-uke [soto-ude-uke] - blok w bok do wewnątrz4. Harai-uke [gedan-barai] – blok zagarniający, w niskiej pozycji zagarnia strefę gedan i wtedy jwst nazywany gedan-barai; w pozycji wysokiej zaś chroni brzuch i jest nazywany chudan-barai5. Gedan-ude-uke - zagarnięcie strefy niskiej przedramieniem do wewnątrz6. Otoshi-ude-uke - zagarnięcie przedramieniem w dół (charakterystyczny dla shotokan)7. Furi-uke [nino-ude-uke, haiwan-uke] - blok grzbietem przedramienia INNE BLOKI 8. Shuto-uke [uchi-shuto-uke] - blok krawędzią dłoni od wewnątrz9. Gedan-shuto-barai - zagarnięcie dolne powierzchnią shuto10. Age-shuto-uke - blok powierzchnią shuto do góry11. Kuri-uke – okrężny blok krawędzią dłoni i punktem seiryuto11. Ura-uke - blok odwrotny12. O-ura-uke - duży blok odwrotny 13. Jodan-ude-uke - blok przedramieniem na strefę jodan14. Kake-uke [kakete-uke] - blok zahaczający15. Gedan-kake-uke - blok zahaczający na strefę gedan16. Tekubi-kake-uke - blok zahaczający nadgarstek17. Uke-nagashi [nagashi-uke] - blok opływający (teisho) 18. Kakete-nagashi-uke - blok opływowy zahaczający19. Haiwan-nagashi-uke - blok opływający powierzchnią haiwan 20. Mae-ude-hineri-uke - blok z przodu oddalający 21. Yoko-teisho/kumade-uke - blok w bok wnętrzem dłoni lub łapą niedźwiedzia22. Kote-uke - blok nadgarstkiem23. Ko-uke [age-koken-uke, kakuto-uke] - blok nadgarstkiem do góry24. Keito-uke [age-keito-uke] - blok grzebienia koguta25. Kata-uke - blok ramieniem26. Hiji-uke [hiji-barai] - blok łokciem27. Hana-uke - blok "skrzydłem" do góry28. Yoko-kentsui-uke [tettsui-uke] - blok w bok powierzchnią kentsui29. Otoshi-kentsui-uke - blok z góry na dół powierzchnią kentsui30. Haito-uke [urashuto-uke] - blok od wewnątrz powierzchnią haito

31. Haishu-uke [shuho-uke] - blok od wewnątrz powierzchnią haishu32. Sukui-uke - blok czerpaka (teisho lub ude, różne odmiany np. Ude-sukui-age)33. Sukuidome – blok czerpaka zakończony chwytem33. Sachite - zaawansowany blok “wchodzący”, wyprzedzający34. Tsuki-uke – blok przedramieniem podobny do uderzenia typu tsuki35. Tsukidome – blok na chudan zaraz po tsuki35. Osae-uke [otoshi-teisho-uke] - blok powstrzymujący, naciskający36. Mae-teisho-osae-uke - blok powstrzymujący z przodu powierzchnią teisho37. Mae-ude-deai-osae-uke - blok w przód powstrzymujący przedramieniem38. Furisute [furi-ste] – zaczerpnięcie i odepchnięcieBLOKI DWURĘCZNE39. Wa-uke [morote-age-uke] – blok “okręgu” podobny do podwójnego age-uke40. Morote-barai-uke - dwuręczny harai-uke41. Yoko-uke-hiji-sasae [hijisasae] - dwuręczny blok od wewnątrz ze wzmocnieniem łokcia42. Kensasae-uke – blok podobny do poprzedniego, ale dłoń wzmacnia rękę przy pięści43. Doji-uke [kuro-tora-uke, uchi-harai-uke] - blok litery do złożony z yoko-uke i harai-uke44. Shote-morote-uke [teisho-morote-uke] - kilka odmian, np. osae i sukui45. Mawashi-uke [morote-mawashi-uke] - dwuręczny blok okrężny46. Morote-tsukami-uke - dwuręczny blok chwytający47. Morote-sukui-uke - dwuręczny blok czerpaka (z unieruchomieniem)48. Hirayuki – dwuręczny blok odpychajacy powierzchniami shuto49. Gassho-uke – blok z dłońmi złączonymi jak do modlitwy50. Ryote-sukui-uke – dwuręczny blok czerpaka51. Kakiwake-uke – blok klinowy52. Sokumen-awase-uke – blok chroniący głowę złączonymi dłońmi53. Morote-ude-uke [heiko-uke] – blok pionowymi przedramionami54. Morote-yoko-uke – podwójny blok yoko-ukeBloki dwuręczne często są wstępem do unieruchomień (osaekomi) lub dźwigni (kansetsu-waza).

RĘCZNE TECHNIKI ATAKUJĄCE (te-kogeki-waza)UDERZENIA TYPU PCHNIĘCIE (tsuki-waza)1. Choku-zuki - pchnięcie po linii prostej2. Oi-zuki - pchnięcie poparte wypadem nogą jednoimienną do ręki3. Gyaku-zuki - pchnięcie odwrotne (w stosunku do wysuniętej nogi) wzmocnione skrętem4. Ura-zuki (uraken tsuki) - pchnięcie odwrócone5. Tate-zuki (tateken tsuki) - pchnięcie pięścią pionową6. Age-uke - pchnięcie wznoszące 7. Kagi-zuki - pchnięcie okrężne hakiem8. Mawashi-zuki - pchnięcie okrężne ze skrętem barków9. Furi-zuki - uderzenie-wahnięcie okrężne10. Nukite-zuki - pchnięcie palcami (ippon, nihon, shihon, gohon)11. Ippon-ken-zuki [keikoken-zuki] - uderzenie kostką palca wskazującego12. Ippon-nakadaka-ken-zuki - uderzenie kostką palca środkowego13. Hiraken-zuki - uderzenie pięścią wydłużoną14. Ryuto-ken-zuki - uderzenie głową smoka (szczęką wołu)15. Shotei-zuki [shote ate] - uderzenie nasadą dłoniPCHNIĘCIA DWURĘCZNE16. Morote-zuki [awase-zuki] - pionowe uderzenie kombinowane17. Yama-zuki - uderzenie ideogramu (yama) góra18. Morote-kagi-zuki - uderzenie dwuręczne w bok19. Morote-teisho-zuki - dwuręczne pchnięcie teisho20. Heiko-zuki - uderzenie równoległe21. Hasami-zuki - uderzenie nożycoweRĘCZNE UDERZENIA TYPU CIĘCIE (uchi-waza)

22. Shuto-uchi - uderzenie powierzchnią shuto ("ręką-nożem") od zewnątrz23. Hon-shuto-uchi - uderzenie shuto od zewnątrz bez skrętu barków24. Gyaku-shuto-uchi [uchi-shuto-uchi] - uderzenie shuto od wewnątrz25. Otoshi-shuto-uchi - w dół26. Kentsui-uchi [tettsui-uchi] - uderzenie podstawą pięści ("ręką-młotem"); wersje: yoko-kentsui-uchi, otoshi-kentsui27. Uraken-uchi - uderzenie powierzchnią uraken od wewnątrz28. Tate-uraken-uchi - pionowe uderzenie powierzchnią uraken29. Haito-uchi - uderzenie powierzchnią haito od zewnątrz lub od wewnątrz30. Heiken-uchi - uderzenie powierzchnią heiken od zewnątrz31. Koken-uchi - uderzenie nadgartkiem32. Kumade-uchi - uderzenie łapą niedźwiedzia od zewnątrz33. Seiryuto-uchi - uderzenie podstawą głowy smoka34. Hirabasami-uchi - uderzenie rozwartymi nożycami35. Torade-uchi - uderzenie łapą tygrysa36. Washide-uchi - uderzenie szponami orłaWiększość powyższych uderzeń może być wykonana także dwuręcznie. Dwie ostatnie techniki mogą być wstępem do technik rozrywających (kuzushi-waza).UDERZENIA ŁOKCIAMI11

37. Mae-hiji-ate [mae-enpi-uchi] - uderzenie łokciem do przodu38. Ushiro-hiji-ate - uderzenie łokciem w tył39. Yoko-hiji-ate - uderzenie łokciem w bok40. Mawashi-hiji-ate [yokomen-hiji-ate] - uderzenie łokciem okrężne 41. Otoshi-hiji-ate - uderzenie łokciem w dół42. Mae-otoshi-hiji-ate - uderzenie wprzód obniżające

Techniki ręczne obejmują także duszenia (shime) oraz naciski na punkty wrażliwe (atemi). Te ostatnie wykonuje się najczęściej palcami. Są to techniki bardzo zaawansowane, studiowane przez osoby posiadające stopień mistrzowski. Kenwa Mabuni pokazywał swoim uczniom techniki, w których proste ciosy można było zakończyć dodatkowym uderzeniem w ważny punkt. Skuteczność takich technik jest wręcz nieprawdopodobna. Autor niniejszego skryptu widział pokaz Keneia Mabuniego, ale przyznaje, że osobiście nie sprawdzał skuteczności tych uderzeń.

NOŻNE TECHNIKI ATAKUJĄCE - KOPNIĘCIA (keri-waza)1. Mae-geri - kopnięcie w przód (wiele odmian zależnych od strefy, toru kopnięcia i powierzchi kontaktowej: chudan-geri, josokutei itp.)· Chusoku-mae-geri - kopnięcie brzuścem śródstopia· Mae-geri-keage - kopnięcie wznoszące (chusoku lub kakato – koshu-geri)· Kakato-mae-geri [kasokutei-geri] - kopnięcie piętą, zwykle typu kekomi· Mae-geri-kekomi - kopnięcie wbijające (chusoku lub kakato)· Fumioroshi [fukubu-geri, tsumasaki-geri] - kopnięcie w przód palcem nogi· Kin-geri [kinteki-geri] - kopnięcie w krocze2. Fumikomi - kopnięcie miażdżące w dół· Mae-geri-fumikomi· Yoko-geri-fumikomi [sokuto-geri]3. Kansetsu-geri [gedan-sokuto-geri] - kopnięcie w dół podkolanowy, zwykle sokuto4. Yoko-geri [sokuto-yoko-geri] - kopnięcie w bok (kilka odmian)· Yoko-geri-keage - kopnięcie wznoszące w bok· Yoko-geri-kekomi - kopnięcie wbijające w bok· Mae-sokuto-geri - kopnięcie boczne krawędzią stopy, stojąc początkowo przodem, a potem w bocznej tsuru-ashi-dachi

11 Kenwa Mabuni opracował zestaw ćwiczeń dla doskonalenia hiji-ate nazwany HIJIATE GOHO. Chodzi o to, by zajmując określone pozycje uderzać po kolei w pięciu różnych kierunkach: do góry, w bok, w dół, w przód i do tyłu. Uderzenie okrężne Mabuni zaliczał do kierunku w przód.

5. Mawashi-geri - kopnięcie okrężne (małe i duże)6. Soko-geri [sukutei-geri] – kopnięcie podbiciem stopy7. Mikazuki-geri - kopnięcie księżycowe8. Gedan-mawashi-geri - okrężne kopnięcie na strefę gedan9. Gyaku-mawashi-geri - odwrotne kopnięcie okrężne10. Ura-mawashi-geri - odwrócone kopnięcie okrężne11. Uchi-mawashi-geri - kopnięcie okrężne od wewnątrz12. Ushiro-geri - kopnięcie w tył13. Ushiro-kake-geri - kopnięcie zahaczające w tył14. Otoshi-kakato-geri - kopnięcie z góry na dół piętą15. Yoko-geri-fumikiri [fumikiri] - boczne kopnięcie miażdżąco-tnące16. Hiza-geri [hiza-gaeshi, hittsui-geri, hiza-ate] - kopnięcie kolanem (keage, kekomi, mawashi)17. Tobikonde-geri - kopnięcie z doskokiem (mae, yoko, ushiro)18. Tobi-geri - kopnięcie z wyskokiem· Tobi-mae-geri· Tobi-yoko-geri· Tobi-mawashi-geri· Tobi-otoshi-kakato-geri· Tobi-ushiro-geri· Nidan-geri - kopnięcie podwójne

BLOKI NOGAMI 1. Sokutei-mawashi-uke - okrężny blok powierzchnią sokutei 2. Sokuto-mawashi-uke - odwrotny blok okrężny powierzchnią sokuto 3. Sokuto-osae-uke - blok powstrzymujący krawędzią stopy 4. Gedan-teisoku-osae-uke [gedan-geri] - blok powstrzymujący wewnętrzną krawędzią stopy 5. Ashibo-uke - blok zagarniający golenią 6. Ashikubi-kake-uke - zahaczający blok podudziem. 7. Hizagaeshi – blokowanie kolanem8. Nami-gaeshi [nami-ashi] - technika fali, polegająca na uniknięciu podcięcia lub kopnięcia w dolną część nogi

RZUTY NOGAMI1. Deashi-barai - podcięcie wysuniętej nogi 2. Ko-soto-gari - małe podcięcie od zewnątrz 3. Ko-uchi-gari - małe podcięcie od wewnątrz 4. O-soto-gari - duże podcięcie od zewnątrz 5. O-uchi-gari - duże podcięcie od wewnątrz 6. Kami-basami - nożyce kraba 7. Soto-makikomi - przetoczenie przez nogę od zewnątrz 8. Tomoe-nage - przerzut w tył przez nogęINNE RZUTY (nage-waza)9. O-goshi - duży rzut przez biodro 10. Seoi-nage [ippon-seoi-nage] - rzut przez bark

11. Kata-guruma – rzut przez plecy z wyniesieniem do góry12. Uki-otoshi – podstawowe przewrócenie z chwytu za rękaw i kołnierz (judo)13. Ashi-sukui-nage - poderwanie nogi przeciwnika ruchem czerpaka i przewrócenie Z rzutami są także związane chwyty (katame), przepychania (tsukkomi) i duszenia.

PRZEMIESZCZANIE SIĘ (unsoku)1. Suri-ashi - krok przestawny podstawowy, używany w kihon 2. Tsuri-ashi [okuri-ashi] - krok dostawny w walce zaczynający się wypadem 3. Chidori-ashi - krok boczny z przestawieniem nogi 4. Oi-ashi [deashi w przód i hikiashi w tył] - krok przestawny w walce

5. Tsugi-ashi - krok dostawny 6. Yori-ashi - krok ślizgowy podobny do tsuri-ashi7. Mawari-ashi – krok z obrotem8. Tobi-ashi – krok ze skokiem, inna nazwa – dai-ashi 7. Surikonde - wypad 8. Tobikonde - doskok 9. Tobi - skok

PADY I PRZEWROTY (ukemi-waza)1. Koho-ukemi - pad w tył 2. Zenpo-ukemi - pad w przód 3. Yoko-ukemi - pad w bok 4. Zenpo-kaiten-ukemi - pad z przewrotem ukośnym przez bark 5. Chugaeri - pad z przewrotem w przód

INNE TECHNIKI1. Hineri-gaeshi - zmiana pozycji dla zwiększenia dystansu 2. Shote-osae - unieruchomienie ręki po kosa-uke 3. Tubo-osae - unieruchomienie nogi po gedan-kosa-uke 4. Ryoken-hikiyose - dwuręczne ściągnięcie do siebie 5. Te-dori - uchwycenie ręki 6. Kata-dori - uchwycenie ramion 7. Ashikubi-dori - uchwycenie podudzia, często z dźwignią i przewróceniem

Powyższy zestaw technik nie wyczerpuje bogactwa technicznego sztuk walki związanych z karate. Wiele stylów ma swoje, charakterystyczne techniki. Niektóre zapożyczyły wiele technik z ju-jitsu. Podany spis przekracza jednak i tak zbiór technik znanych przeciętnemu posiadaczowi czarnego pasa. Jest więc wystarczającym drogowskazem dla studenta karate. Innych technik należy poszukiwać w kata - tej niewyczerpanej "bibliotece karate".

Rozdział STRATEGIA I TAKTYKA

Duże umiejętności techniczne najczęściej idą w parze ze skutecznością w walce realnej. Wynika to z tego, że aby osiągnąć biegłość techniczną, trzeba ćwiczyć wiele lat kihon, kumite i kata, czyli wszystkie elementy treningu.Problemem zastosowania technik w realnej walce zajmuje się strategia i taktyka.

STRATEGIA to zasady prowadzenia walki.Istotą walki jest to, że stanowi ona fizyczne starcie z przeciwnikiem (lub wieloma) i ma na celu obezwładnienie tego przeciwnika w sensie takim, by przestał on zagrażać walczącemu. Walka może być realna (np. w obronie życia lub zdrowia własnego i innych) SHOBU albo treningowa - KUMITE (patrz rozdz. 7).

TAKTYKA to zbiór metod zastosowania technik (czyli umiejętności ruchowych) w walce. Strategia i taktyka walki realnej głoszą, by w sytuacji zagrożenia stosować techniki najmniej skomplikowane i najskuteczniejsze. Znaczy to, że powinniśmy wykonać technikę dobrze opanowaną, szybko i zdecydowanie. Obowiązują następujące podstawowe zasady: · maksymalnej oszczędności i ekonomiczności ruchu,· niesygnalizowanego wydechu w trakcie techniki,· kime (po fazie ju, faza go)· ma-ai (dystansu doskonałego).

Pamiętajmy przy tym, że każda walka, której udało się uniknąć, jest zwycięska.Jednym z najważniejszych zagadnień jest inicjatywa (shudoken) w walce. Wykonując serię

technik, nie można pozwolić przeciwnikowi na kontratak. Tym zajmuje się sen-no sen (inicjatywa pierwotna). Jeśli jesteśmy zmuszeni do obrony, należy starać się przejąć inicjatywę. O tym uczy go-no sen (inicjatywa wtórna). Przejęcie inicjatywy jest bardzo ważne w walce. Jeśli przeciwnik swobodnie próbuje nowych technik, to ma większe szanse. Dlatego, zgodnie z zasadą hangeki, po każdym bloku trzeba próbować przejść do kontrataku i przejąć inicjatywę.MA-AI - odległość właściwa przed starciem jest taka, by przeciwnik nie mógł nas dosięgnąć ręką ani nogą (ani ewentualną bronią) bez zrobienia kroku. W starciu MA-AI polega na tym, że nasza kończyna może "zagłębić" się w ciało przeciwnika na ok.10 cm. Istnieją trzy typy ma-ai w starciu: duża (dla technik nożnych), średnia (dla technik wyprostowaną ręką) oraz mała (dla technik łokciami i kolanami).

Technika wykonana w niewłaściwym dystansie na pewno nie będzie skuteczna. Podobnie - wykonana bez kontrolowania energii. Wykorzystanie energii (jap. ki, chiń. chi) jest najważniejszą, ale i najtrudniejszą umiejętnością w sztuce walki. Karate właśnie dlatego ma tak niszczącą skuteczność, że uczy koncentrowania energii. Problemowi ki można by poświęcić osobny długi rozdział w książce dla zaawansowanych karateka. Teraz tylko definicje. KIME - wyładowanie energii. Polega ono na tym, że połowę techniki wykonujemy w fazie JU (miękkości) - co nadaje szybkość ruchowi - a połowę w fazie GO (twardości) zapewniającą siłę i skuteczność. Z napięciem mięśni musi być skorelowany wydech.KI-AI - doskonałe wyładowanie energii ki przy pomocy wrzasku. Technika wykonywana z kime może nie być maksymalnie skuteczna z powodu oporów psychicznych. Wrzask ma za zadanie usunąć zbędne myśli i opory przed użyciem całej energii.

Na ciele człowieka znajdują się punkty szczególnie wrażliwe (ATEMI), których poznanie stanowi "bilet" do zaawansowanego uprawiania sztuk walki. Uderzenie w te punkty zazwyczaj eliminuje przeciwnika z dalszej walki. W walce realnej należy je chronić u siebie a atakować u przeciwnika.

Osobny problem stanowi rezygnacja z walki w przypadku przewagi przeciwnika. Napastników może być wielu, mogą mieć broń, a my możemy być nie w pełni sił. Czasem towarzystwo osób pod naszą opieką uniemożliwia nam wykorzystanie wszystkich możliwości (np. cios i ucieczka). Do kwestii tych powrócimy w rozdziale poświęconym samoobronie.

Mistrz Kenwa Mabuni zbudował system taktyki shito-ryu na bazie następujących koncepcji: Pięć zasad obrony - Uke no Gogensoku (Go Genri), Osiem kierunków poruszania się w walce - Tenshin Happo, Pięć metod poruszania się – Tenpo Gosoku-no Ho.

UKE-NO GOGENRI - PIĘĆ ZASAD OBRONYKusshin - "ustąp i przeciągnij", zwrotność i giętkość pomagają kontrolować atak. Jest to możliwe dzięki odpowiedniej gotowości do ruchu. Należy utrzymywać prosty kręgosłup i inicjować ruch w kolanach.Ryu-sui - dosł. płynąca woda, bloki "płynnie" odchylające tor ataku, wykorzystujące siłę przeciwnika przeciwko niemu. Podstawą obrony jest "podążanie za ruchami przeciwnika".Rakka - dosł. zwiędły, opadający kwiat. Blok powinien być tak silny i twardy, że gdyby trafił w pień drzewa, to opadłyby wszystkie kwiaty.Ten-shin - obrót ciała, zejście z linii ataku w różnych kierunkach. Jest to zasada unikania ataku poprzez zejście. Poruszaj się we wszystkich kierunkach.Han-geki - kontratak, dobra obrona to także atak. Wprawdzie karate ni sente nashi, ale nie można się cały czas tylko bronić. Wykorzystuj każdą okazję do kontrataku, by przejąć inicjatywę.

Powyższe pięć zasad odpowiada także pięciu typom bloków, czyli technik obronnych. Kusshin to bloki wykorzystujące zmianę wysokości pozycji, zmieniające kierunek ruchu ręki lub nogi przeciwnika. Typowym przykładem takiego bloku jest age-uke.Rakka to bloki twarde, zazwyczaj z góry na dół, po których kończyna przeciwnika drętwieje z bólu, np. seiryuto-uke. Ryu-sui z kolei to bloki opływające z grupy nagashi, jak teisho-uke-nagashi. Tenshin to bloki z zejściem z linii ataku. Hangeki zaś to bloki będące jednocześnie kontratakiem, np. sachite albo suri-uke, a także rozwiazania go-no sen. UNSOKU - PRZEMIESZCZANIE SIĘ W WALCERuch w walce jest bardzo istotny. Technika wykonana w niestabilnej pozycji nie będzie skuteczna.

Dlatego każde przemieszczenie się powinno być doskonałe technicznie, szybkie, dynamiczne i w określonej pozycji. Ruch podlega też wszystkim zasadom wykonania techniki karate.

W tak urozmaiconym i bogatym technicznie stylu jak shito-ryu ruch jest bardzo ważny. Sposoby przemieszczania się (unsoku) zapisane przez Kenwę Mabuniego to: deashi (krok nogą w przód), hikiashi (krok nogą w tył), yoriashi (krok ślizgowy), mawariashi (krok obrotowy), tobiashi (krok z wyskokiem). Inne wymieniono w spisie technik, w poprzednim rozdziale. Teraz - schemat kierunków obrony, czyli TENSHIN HAPPO – OSIEM KIERUNKÓW RUCHU

Do przodu (skrócenie dystansu), do tyłu (zwiększenie dystansu), zejście w lewo lub w prawo, zejście ukośne w lewo lub w prawo-tył, zejście ukośne w lewo lub prawo-przód, czyli: mae, ato, yoko hidari, yoko migi, naname ato hidari, naname ato migi, mae naname hidari, naname mae migi.

Oczywiście, różnym kierunkom przypisane są różne pozycje i techniki.

Rozdział 6KUMITE

Na temat kumite sporo powiedziano w poprzednim rozdziale. Teraz uporządkujmy tę wiedzę i dodajmy wskazówki dotyczące praktyki. KUMITE - jap. grupa rąk - to walka treningowa w karate. Wyróżniamy:

kihon-kumite (walka ustalona), yakusoku-kumite (częściowo ustalona), jiyu-kumite (wolny sparring).

Kenwa Mabuni podzielił kumite na dwie grupy: kihon-kumite (bazowe) i oyo-kumite (stosowane).Każda wyróżniona grupa zawiera kilka typów.Sanbon-kihon-kumite to ustalony atak w trzech kolejnych krokach i trzy kolejne bloki w krokach

do tyłu oraz pojedynczy kontratak. Ten typ kumite uczy przede wszystkim wyczucia dystansu. Podobne funkcje ma gohon-kihon-kumite, czyli pięć kolejnych technik. Wymienine dwa typy Kenwa Mabuni nazywał hukushiki-kumite, czyli kumite w chodzeniu. Z kolei ippon-kihon-kumite, czyli starcie pojedyncze, uczy skutecznego odparcia konkretnego ataku. Stosuje się tu rozmaite zejścia, zgodnie z Tenshin Happo. Zaawansowani ćwiczą także nihon-kumite, gdzie po odparciu ataku następuje kontratak, który także jest odparty. Takie sekwencje naprzemiennych ataków można rozbudowywać. Do kihon kumite Mabuni zaliczał też kumite-kata, czyli bunkai-kumite. Była to podstawowa interpretacja starć w kata (formach).

W yakusoku-kumite ćwiczący mają określone zadania, ale też dowolność w szczegółach. Mogą więc uruchomić swą inicjatywę. Na atak możemy oczekiwać w dowolnej pozycji walki.

Oyo-kumite to zastosowanie różnych rozwiązań w nieoczekiwanych, zmieniających sie sytuacjach. Mabuni wyróżniał tu cztery typy: hokei-kumite (czterech napastników), mawari-kumite (ćwiczący stoi po środku kręgu), jiyu-ippon-kumite (dowolna technika pojedyncza) oraz jiyu-kumite (inicjatywę ma ten, kto decyduje się na atak; jest to więc wolny sparring najbardziej przypominający walkę realną lub sportową).

Niezwykle ważnym problemem jest sposób wykonywania technik. W zasadzie wszystkie powinny być kontrolowane. Oznacza to, że atakujący nie uderza partnera, choć teoretycznie mógłby to zrobić, gdyż znajduje się we właściwym dystansie. Ponieważ barki i biodra nie wykonują skrętu, pięść, stopa czy łokieć zatrzymują się przed celem, jeśli wcześniej nie zostaną powstrzymane blokiem. Taki sposób walki nie jest łatwy i opanowanie go świadczy o zaawansowaniu. Wielu początkujących robi błąd, atakując w zbyt dużym dystansie. Techniki nie mają wtedy szans na dotarcie do celu. Błędem jest też niepełne prostowanie ręki. Z kolei średnio zaawansowani nie potrafią kontrolować techniki i często dochodzi do silnego kontaktu. Dlatego też nie ćwiczą oni jiyu-kumite zanim nie nabędą umiejętności.

W niektórych nowoczesnych szkołach sztuk walki panuje przekonanie, że należy atakować z pełną siłą w cel. Ma to świadczyć o realności ćwiczonej tam walki. Jest to pogląd błędny i szkodliwy. Jiyu-kumite taką metodą kończyłoby się zawsze ciężkim uszkodzeniem ciała, a ograniczanie się do kihon-kumite nie uczy wyczucia dystansu i właściwego momentu (tzw. timing). Należy więc podążać

sprawdzonymi drogami mistrzów okinawskich.Przejdźmy teraz do wskazówek praktycznych. Przed ćwiczeniem z partnerem wykonujemy ukłon

(tachi-rei), mówiąc "oneigashimasu", i zajmujemy postawę gotowości (yoi). Rozpocząć starcie możemy tylko na sygnał instruktora (komenda hajime!). Atakujemy zgodnie z nakazaną formą kumite, bronimy się także zgodnie ze wskazówkami instruktora. Na własne koncepcje przyjdzie pora, gdy osiągniemy mistrzostwo. Techniki powinny być wykonane szybko, zdecydowanie i dokładnie. Przed atakiem dobrze jest wydać okrzyk ostrzegający partnera. Kontratakujemy z ki-ai.

Nigdy nie lekceważymy partnera, nawet gdy ma znacznie niższy stopień szkoleniowy albo gorsze warunki fizyczne. Możemy dać mu wskazówkę lub powiedzieć jakąś uwagę dotyczącą ćwiczenia, ale rozmowy są zabronione. Należy oszczędzać czas i maksymalnie wykorzystać go do ćwiczeń.

Na komendę yame! natychmiast przerywamy ćwiczenie i przyjmujemy postawę gotowości. Po zakończonym kumite zawsze dziękujemy partnerowi ukłonem i mówimy “arigato gozaimashita”.

Wśród typów kumite wyróżnia się także bunkai-kumite, czyli starcia analizujące kata. Jest to w zasadzie rodzaj kihon-kumite, w którym pokazuje się interpretację ruchów w kata (bunkai). Jeśli natomiast rozbudujemy sytuacje z kata i dodamy techniki, powstanie zastosowanie ruchów z kata (oyo). Ten typ kumite obowiązuje na egzaminach mistrzowskich.

W rozdziale dotyczącym kumite należy też omówić kwestię pozycji. Wzorcowe postawy ćwiczy się w kihon, w kata, a także w kihon-kumite. Nieco inaczej jest w yakusoku-kumite, jiyu-kumite oraz w walkach sportowych. Tu wzorcowe pozycje zapewniające stabilność i wspomagające siłę technik - są wskazane tylko przy wykończeniu techniki. Oczekując na atak partnera lub szukając możliwości ataku, musimy być w hanmi, pozycjach reaktywnych, ułatwiających błyskawiczne przemieszczanie się. Te pozycje są krótsze, a środek ciężkości jest raczej na środku. Musimy też utrzymywać luz mięśni. Wszelkie naprężenia, usztywnienia powodują bowiem opóźnienie reakcji. Pozycje i przemieszczanie w jiyu-kumite to temat dla zaawansowanych. Podobnie - wspomniany już "timing". Wskazówki na ten temat trzeba ilustrować pokazem. Dlatego teraz - tylko zasygnalizowanie problemów.

Rozdział 7KATA

Niektórzy mówią - esencja sztuk walki odróżniająca sztukę od sportów typu boks czy zapasy. Najwyższy stopień treningu karate. Biblioteka technik danego stylu. Główna droga do doskonałości każdego ruchu, oddychania, koncentracji energii.

Kata - jap. forma - to ustalony układ technik walki służący do efektywnego treningu. Oto, co pisze o kata mistrz Nagamine w swej książce "Istota okinawańskiego karate-do". Kata można opisać jako usystematyzowane serie defensywnych i ofensywnych technik wykonywanych w sekwencjach przeciwko jednemu lub więcej wyobrażonym przeciwnikom, wykonywane w określonym symetrycznym schemacie przemieszczania się. Są tam pchnięcia, bloki, uderzenia i kopnięcia. Uważne studiowanie kata wykazuje, że ćwiczenia te stanowią dobrane w pary techniki obronne i atakujące. Kombinacje defensywno-ofensywne składają się na pojedyncze elementy kata. Ich połączenia według określonego wzoru nazywamy kata12.

Ustalony ciąg technik wykonuje się w ściśle określonym rytmie, przemieszczając się wg schematu zwanego enbusen (jap. en - stosunek do czegoś, bu - walka, sen - linia). Kata jest najwyższym stopniem treningu karate. Im większe zaawansowanie adepta, tym częstsza praktyka kata. W każdym wykonaniu można coś poprawić, dlatego każdą formę można ćwiczyć przez dziesiątki lat.

Praktyka kata łączy się z ideą doskonalenia fizycznego i psychicznego. Dlatego osoba wykonująca kata musi obok sprawności fizycznej posiadać odpowiednie nastawienie psychiczne. Karateka jest nastawiony pokojowo, jest łagodny, ale musi przeciwstawić się agresji. Dlatego też każda tradycyjna forma rozpoczyna się techniką obronną. Karateka ma też świadomość własnej wewnętrznej równowagi, pozytywne nastawienie do otoczenia, jest zdeterminowany, gotów do obrony wartości uznawanych za słuszne i ważne. Wobec realnego zagrożenia wierzy we własne przygotowanie do walki (skuteczność wyuczonych technik) i umie zmobilizować wszystkie siły i umiejętności.

12 Tłumaczenie własne na podstawie wydania angielskiego.

HISTORIA KATAAutorem pierwszej udokumentowanej formy był Bodhidharma, który ok. 520 r. ułożył ciąg

technik o nazwie Shih pa lohan sho (chiń. osiemnaście rąk oświeconego buddysty). Do dziś zachowały się jednak opisy tylko fragmentów tej pra-formy. Na ich podstawie można wywnioskować, że "prawnuczką" pierwszej kata jest znana forma Sanchin.

W różnych stylach shaolin quan fa mistrzowie układali formy służące do nauki walki. Form tych uczono też na Okinawie. Słynny mistrz Kushanku (okin. Kosokun) w 1761 r. na publicznym pokazie zademonstrował kata nazwaną później od jego imienia. Dziś istnieje ona w wielu odmianach i wersjach stylowych.

Wielką rolę w doskonaleniu form na Okinawie odegrali mistrzowie Sakugawa, Matsumura, Azato i Itosu. Ten ostatni jest autorem fundamentalnego ciągu pięciu form Pinan (w dialekcie okinawańskim - pokój) będącego bazą dla podstawowych kata wszystkich stylów z Okinawy. W 1892 r. Itosu został zaproszony przez kuratora oświaty Shintaro Ogawa na zebranie z dyrektorami okinawańskich szkół różnego stopnia. Wraz ze swoimi uczniami (głównym asystentem był mistrz Kentsu Yabu) dał pokaz karate, wówczas jeszcze nazywanego okinawa-te, to-de lub kenpo. Władze oświatowe doceniły zalety tej sztuki walki i wydały zezwolenie na włączenie jej do programu wychowania fizycznego.Itosu przystąpił do opracowania ćwiczeń dostosowanych do 5-letniego systemu szkół wyższych. Upraszczając formę Kosokun (japońska nazwa Kushanku), ułożył kata Pinan Shodan (okin. pokój pierwszego stopnia) dla studentów Studium Nauczycielskiego (Shihan Gakko). Było to w roku 1904. Niestety, forma okazała się zbyt trudna jak na pierwszy rok nauki karate. Itosu przełożył ją więc na drugi rok, a dla początkujących ułożył Pinan Nidan (pokój drugiego stopnia). Następnie powrócił do narastającego stopnia trudności. Do roku 1907 powstało w sumie 5 form Pinan (Shodan, Nidan, Sandan, Yondan, Godan). Są one do dziś cwiczone w wielu stylach karate i mają ogromne znaczenie w początkowych latach praktyki. Mówi się, że po opanowaniu kata Pinan karateka osiąga spokój ducha umożliwiający kontynuowanie nauki na poziomie zaawansowanym.

Innym znanym ciągiem form są kata Naihanchi (Naifanchin) 1-3. Ich historia owiana jest mgłą tajemnicy. Niektórzy twierdzą, że stworzył je Sokon Matsumura, ale nie ma to dowodów. Prawdopodobnie istniała chińska forma przerobiona przez Matsumurę, a następnie podzielona na trzy części i jeszcze nieco „zaszyfrowana” przez Itosu. Jest faktem, że Naihanchi to esencja stylu z Shuri. Dynamiczne, krótkie ruchy, mocna postawa, kontrola napięcia mięści, szybki wydech. Mistrz Motobu uwielbiał te formy i uważał, że najlepiej ze wszystkich spełniają funkcje treningowe.

Wielcy mistrzowie układali własne formy oraz wprowadzali swoje drobne zmiany do starszych kata, dlatego mówimy o wersjach danego mistrza. Przy większych zmianach zmieniała się też nazwa kata (np. Matsumora Rohai, Ishimine-no Passai), ale najczęściej formy różniące się w poszczególnych szkołach występują pod tą samą nazwą.

KATA SHITO-RYUShito-ryu jest stylem o największej liczbie form, albowiem łączy w sobie kata shuri-te, naha-te, a także formy tomari-te, kenpo tsuru-ho i własne. Mistrz Mabuni zaakceptował w swojej szkole kata wszystkich swoich nauczycieli. Cenił silne, dynamiczne kata z Shuri, jak słynne Kosokun (Kushanku), niemal równie starą formę ułożoną przez mistrza Sakugawa - Passai (okin. wiara drugiemu). Z kolei dziełem mistrza Higashionna z Naha są kata Sanchin (jap. trzy starcia), Seisan (okin. trzynaście) i Suparinpei (okin. sto osiem). Także z Naha pochodzą kata ułożone przez założyciela goju-ryu Choyuna Miyagi (np. Tensho). Z kolei malownicze formy Nipaipo, Paipuren, Haffa są wywodzą się ze stylu białego żurawia. Mabuni sięgnął także po formy tomari-te w wersji wybitnego Kosaku Matsumory, a także po wersje mistrzów Aragaki, Ishimine, Kuniyoshi oraz legendarnego Matsumury. Do form shorin-ryu, shorei-ryu i białego żurawia oraz tomari-te należy dodać także zupełnie nowe, ułożone przez samego Mabuniego.

Oczywiście, kata ćwiczone w poszczególnych stylach, a nawet organizacjach - różnią się szczegółami. Tę samą formę inaczej wykona uczeń współczesnego shorin-ryu, inaczej adept goju-ryu i shito-ryu. W ramach stylu shito-ryu mamy niewielkie różnice w oficjalnych spisach technik, ale indywidualni karateka często dążą do poznania wszystkich kata, także z innych szkół. W naszej organizacji należy przede wszystkim studiować kata Shito-ryu Karate-do Genbu-kai, ponieważ obowiązują one podczas egzaminów na stopnie szkoleniowe. Poznajemy jednak również formy Shito-kai

i wersje sportowe.

SPIS KATA SHITO-RYU KARATE-DO GENBU-KAI POLSKAShuri-teItosu-ha 1. Pinan Nidan - pokój drugiego stopnia2. Pinan Shodan3. Pinan Sandan4. Pinan Yondan5. Pinan Godan6. Naifanchin Shodan (obrona miejsca)7. Naifanchin Nidan8. Naifanchin Sandan9. Jion - dźwięk świątyni10. Jiin - podstawa świątyni11. Jitte - dziesięć rąk lub ręce klasztoru12. Wankan - królewska korona, forma znana także jako Matsukaze (sosnowy wiatr)13. Wanshu - nazwa to imię chińskiego konsula, stąd czasem tłumaczenie "chiński poseł"14. Bassai-dai - zdobycie fortecy wersja “duża” (Passai – okin. wiara drugiemu)15. Bassai-sho - zdobycie fortecy wersja "mała"16. Kosokun-dai / Kushanku-dai - Kosokun to okinawańska, a Kushanku - japońska wersja imienia słynnego konsula chińskiego17. Kosokun-sho / Kushanku-sho18. Shiho-Kosokun / Shiho-Kushanku19. Chinte - niepokój (lub tajemnicza ręka)20. Chinto - forma znana też jako Gankaku (żuraw na skale)21. Useishi/Gojushiho (54 kroki czarnego tygrysa)22. Itosu-no Rohai Shodan - biała czapla23. Itosu-no Rohai Nidan24. Itosu-no Rohai SandanMatsumura-ha25. Seisan / Matsumura Seisan - trzynaście26. Matsumura Bassai Aragaki-ha27. Sochin28. Niseishi - dwadzieścia cztery29. Unshu / Unsu - zachmurzona rękaIshimine-ha30. Bassai / Ishimine-no PassaiKuniyoshi-ha31. Kuniyoshi Kusanku

Naha-te:Higaonna-ha32. Sanchin – trzy starcia33. Seienchin – cisza przed burzą34. Saifa - przełamanie35. Seipai - osiemnaście36. Seisan - trzynaście37. Sanseru38. Shisochin39. Suparinpei - sto osiem 40. Kururunfa - uspokojenieMiyagi-ha41. Tensho – zwinięta dłoń42. Gekisai dai-ichi 43. Gekisai dai-ni Tomari-teMatsumora-ha44. Matsumora Rohai45. Tomari-no PassaiKenpo Tsuruho (chiński styl białego żurawia)46. Nipaipo – dwa białe żurawie (lub 28 kroków żurawia)47. Paipuren48. Haffa – biały żurawMabuni-ha49. Aoyagi / Seiryu – zielona wioska50. Juroku - szesnaście51. Anan52. Annanko (światło z południa)53. Koryu Annanko54. Shinsei Ichi (czyste cięcie jeden)55. Shinsei Ni56. Shinpa57. Myojo

W klubach shito-ryu praktykowane są także wersje znanych form:Matsumora WankanMatsumora ChintoMatsumora WanshuChatanyara Kushanku

Rozdział 8KOBUDO

Czy kobudo to broń? I tak i nie. Sensei Fumio Demura tłumaczy tak: Miecz, pistolet, czołg zrobiono z myślą o tym, by stworzyć broń. Kobudo zaś to przedmioty, które nie miały być bronią, ale w potrzebie mogą nią być. Długi kij, cep, korba, sierp, wiosło, szpikulec to narzędzia rolnika lub rybaka. Można je także użyć w walce. Stają się wtedy skuteczną bronią. Sztuka władania tą bronia to – kobudo.

Uprawianie kobudo jest pozornie sprzeczne z formułą karate. Przecież pojęcie "pustej ręki" kłóci się z władaniem tradycyjną bronią. Kobudo jest jednak zrośnięte z historią Okinawy i rozwijało się równolegle z kenpo. Dlatego w wielu klubach karate uprawia się sztukę władania egzotyczną bronią z Dalekiego Wschodu przywodzącą na myśl ninja i tajemniczych mnichów. Studiowanie kobudo jest koniecznym elementem treningu osób z wyższymi stopniami w klubach shito-ryu.

W czasach japońskiego podboju Okinawy posiadanie jakiejkolwiek broni było zakazane. Stąd popularność kenpo i stąd poszukiwanie broni, która z pozoru bronią nie była. Najpierw uwagę zwrócił nóż, ale wkrótce władze zakazały posiadania noży. Podobno w niektórych wsiach był tylko jeden nóż przykuty łańcuchem do słupa.

Prawdziwą karierę zrobił wtedy nunchaku - mały cep do młócenia zbóż, a także element wyposażenia łodzi rybackiej. Nunchaku-jutsu to chyba najpopularniejsza część kobudo. Niestety, ze względu na ogromną skuteczność w walce dziś posiadanie nunchaku jest w wielu krajach ograniczone przepisami prawa.

Techniki nunchaku-jutsu zawierają liczne bloki, unieruchomienia, pchnięcia, uderzenia, ale szczególną skuteczność mają uderzenia wykorzystujące siłę odśrodkową (furi-waza).

Bo - kij długości ok. 180 cm - był groźną bronią, ale trudną do ukrycia. W gospodarstwach mogło być jednak wiele tyczek podtrzymujących dachy lub tworzących ogrodzenie. Dziś jest to broń, od której zwykle rozpoczyna się praktykę kobudo w shito-ryu.

Dzisiejsze policyjne pałki z bocznym uchwytem to nic innego jak okinawańskie tonfa. Podobno pierwsze tonfy były po prostu korbami od żaren. Pozornie mniej efektowna od nunchaku czy bo - tonfa w rękach eksperta staje się piękną i skuteczną bronią. Formy wykonuje się zawsze z dwiema tonfami, dlatego kupowanie jednej dla adepta tonfa-jutsu nie ma sensu.

Popularną choć trudną sztuką jest władanie sai - specjalnym kolcem stalowym, którego pierwowzorem był przyrząd pomagający w sadzeniu ryżu. Sai-jutsu również wymaga dwóch przyrządów.

Kolejną bronią z Okinawy jest kama - sierp. Ta sztuka ma wiele odmian. Podstawowa polega na blokowaniu i zadawaniu ciosów dwoma sierpami. Istnieje też sztuka władania sierpem przywiązanym do kilkumetrowego sznura. Legendarni ninja do drugiego końca przytwierdzali żelazną kulę.

Okinawa jest wyspą, wielu Okinawańczyków było rybakami. Stąd kolejna broń - eku (lub eku-bo), czyli wiosło. Mniej znane od nunchaku czy tonfy okazuje się niezwykle skuteczne, szczególnie w realnej walce na wybrzeżu.

Wymienione do tej pory przedmioty to klasyczna broń defensywna - tak zgodna z pokojowym duchem wyspy Okinawa. Mistrzowie shito-ryu - szczególnie, jak Ryusho Sakagami, pochodzący z głównych wysp japońskich - mieli wielki sentyment do miecza samurajskiego - "duszy wojownika". Stąd włączenie do programu ćwiczeń ken-jitsu - sztuki władania mieczem - i iaido - sztuki wydobywania miecza. Ponieważ prawdziwa samurajska katana jest bardzo droga, do ćwiczeń służy boken, czyli miecz drewniany. Ta sztuka nie należy już do kobudo, ale w stylu shito-ryu jest uprawiana na równi z wyżej wymienionymi przez zaawansowanych karateka13.

Entuzjaści broni odnajdują także inne przedmioty, którymi walczono w dawnej Japonii. Są to włócznie zwykłe (yari), włócznie ze specjalnym ostrzem (naginata), łańcuchy (kusari), stalowe gwiazdki (shuriken), osłony na pięści przypominające kastety (niegdyś robione z podków końskich), skórzane arkusze z drewnianymi uchwytami i inne, czasem bardzo zaskakujące.

13 W Genbu-kai zaawansowani mają możliwość uprawiania battodo wg szkoły Toyama-ryu. Więcej na ten temat – na stronach internetowych www.shito-ryu.org.pl

Rozdział 9KARATE W SAMOOBRONIE

Osoby uprawiające różne formy sztuki walki są zazwyczaj przekonane o wielkiej skuteczności "swojego" stylu. I to bardzo dobrze. Poczucie pewności siebie i wiara we własne siły znacznie zwiększają szanse w realnej walce.

Trening każdej sztuki walki dodaje pewności siebie, wzmacnia psychikę i rozwija ciało, a osoba silna, sprawna i zdecydowana poradzi sobie w wielu groźnych sytuacjach. Nie ma więc dróg lepszych i gorszych. Są jednak drogi krótsze, bo pomijające część celów szkolenia. Osiągnięcie efektów w postaci podstawowej umiejętności walki ulicznej szybciej przyjdzie w sekcji krav-maga niż aikido. Pytanie – co jednak uważamy za oczekiwany efekt?

Niestety, napastnicy często także mają za sobą podstawowy trening. Oczywiście, ich największym atutem jest praktyka. Jeśli pobili już kilka osób - umieją to robić. Ponadto wielu ulicznych agresorów uczęszcza do siłowni. Nie mogąc imponować rozumem, chcą w swym środowisku zabłysnąć obwodem bicepsa. Trafiają też na sale kick-boxingu, by się "sprawdzić". Tam nie ma “nudnych” - ich zdaniem - ceremonii, ani żmudnego ćwiczenia postaw. Na te elementy, niestety, małą uwagę zwracają także niektóre inne szkoły sztuk walki, szczególnie te nastawione na wyczyn sportowy.

Mimo rozumienia powyższego zagadnienia wielu ćwiczących nurtuje kwestia skuteczności różnych sztuk w walce realnej. Powiedzmy więc wprost, że z uwagi na określenie celu poszukiwania technik oraz bogactwa metod szkolenia - karate w wersji tradycyjnej (nie nastawionej na sport) jest bardzo skuteczną sztuką walki.

W II połowie XX wieku powstały organizacje tzw. combat, gdzie uprawia się mieszankę karate okinawańskiego i ju-jitsu, dobierając techniki do sytuacji, jakie mogą się zdarzyć we współczesnym życiu człowieka (tu: także wykorzystuje się różne przedmioty). Te szkoły walki stawiają skuteczność na pierwszym planie. Nie łudźmy się jednak, nie dawajmy wiary reklamom o nadzwyczajnej skuteczności np. combat 56, krav-maga czy brazylijskiego ju-jitsu. Nie ma też żadnego znaczenia, czy przedstawiciel BJJ wygrał “walkę w klatce” z kickboxerem. Należy pamiętać, że prawdziwe mistrzostwo i możliwość nieograniczonego doskonalenia się osiągamy uprawiając przez wiele lat sztukę kształtującą ciało i umysł. Taki jest sens DO - drogi.

Czy wobec tego na efekty treningu i umiejętność skutecznej samoobrony musimy czekać latami? Nie. Już po trzech-czterech miesiącach znamy podstawowe bloki i postawy, umiemy wykonać dynamiczny ruch. Bardzo liczy się psychika, na którą karate-do zwraca wielka uwagę. Osoby silniejsze psychicznie sprawiają inne wrażenie, idą innym krokiem, patrzą śmiało, panują nad językiem i gestami. Takie osoby zdecydowanie rzadziej będą zaczepiane. Jest to ważny element tzw. samoobrony biernej, zdaniem wielu specjalistów - ważniejszej niż czynna. Zdarzyło się, że absolwentka kilku kursów, świetna technicznie- w sytuacji zagrożenia na ulicy po prostu zemdlała ze strachu. A zdarzyło sie też, że mocny psychicznie 16-latek zmasakrował trzech potężnych napastników tylko dzięki wrodzonym cechom.

Niezależnie od uprawianej sztuki walki powinniśmy pamiętać o podstawowych zasadach ostrożności. Nie wolno pokazywać publicznie posiadanej grubszej gotówki, nie wolno wsiadać do podejrzanych samochodów (kobiety), nie wolno uciekać w miejsca odludne, należy unikać niebezpiecznych miejsc - zaułków, okolic knajp ulic o złej sławie, lepiej też zrezygnować z nocnej dyskoteki w małym miasteczku. Opanowanie, godność, spokojna rozmowa mogą pomóc rozładować konflikt i uniknąć walki. Japoński nauczyciel etykiety (ceremonii) napisał kiedyś: "Cel każdej etykiety jest następujący - musisz w ten sposób ukształtować duszę, by największy brutal nie odważył się zaczepić twojej osoby nawet wówczas, gdy najspokojniej sobie siedzisz"14. Oto wspaniały przykład stanu przytomności składającego się z harmonii ducha i ciała oraz harmonii jednostki z otoczeniem.

Oczywiście, my sami również – zgodnie z Dojo Kun – musimy opanowywać agresję w słowach i czynach. Nie wolno nam sięgać po techniki karate, gdy ktoś zachwuje sie wobec nas grubiańsko lub nas prowokuje. Spokój, spokój, jeszcze raz spokój. Przypomina sie tu historia Gichina Funakoshi'ego, który został napadniety przez złodziei, gdy niósł ciasteczka ryżowe dla żony. Oddał ciastka bez oporu. Jego mistrz Anko Itosu zapytał, co wobec tego zaniósł żonie. “Serce przepełnione miłością” odpowiedział

14 Cyt. za: Enzo Nitobe, Bushido

Funakoshi. Itosu i Azato byli niezwykle zadowoleni z takiej odpowiedzi.Mimo zachowania ostrożności i starań o rozładowanie konfliktu często nie da się uniknąć walki15.

Wtedy trzeba działać zdecydowanie, pamiętając o elementarnych zasadach walki realnej:• walcz nieczysto i niehonorowo, nie czekaj, aż powalony napastnik wstanie, staraj się wyeliminować

go, unieszkodliwić;• atakuj słabe miejsca: krocze, stawy, oczy, szyję, splot;• wyprzedzaj ataki, zaskocz napastnika aktywnością;• stosuj techniki najprostsze, najlepiej opanowane, unikaj ryzykownych obrotów, "sztuczek" i

efektownych kopnięć na głowę;• nie siłuj się, nie walcz w "parterze";• bądź gotów na ból i zranienie, nie unikniesz uszczerbku;• wierz w siebie i w zwycięstwo i nie okazuj strachu;• nie patrz przeciwnikowi w oczy, patrz w okolice nasady jego szyi, nie skupiając wzroku, staraj się

widzieć wszystko jednakowo;• oceń przeciwnika (-ów) - może ucieczka będzie właściwsza - i sprawdź, czy nie ma on broni;• w sytuacji niekorzystnej nie bój się i nie wstydź się wzywać pomocy.

Powyższe zalecenia mają uniwersalny charakter, ale w zasadzie przydadzą się tylko silnej lub nieźle wyszkolonej osobie. Słabi, nie wyszkoleni powinni za wszelką cenę unikać walki, nawet za cenę podbitego oka czy utraconego portfela.

Z kolei karateka powinien wielką wagę przywiązywać do oceny zagrożenia, aby uniknąć później wyrzutów sumienia i odpowiedzialności karnej. Pamiętajmy o zasadzie - nasza reakcja musi być adekwatna do zagrożenia. Dziewczyna wybijająca oko podszczy- pującemu ją "amantowi" stanie przed sądem. Chwiejący się na nogach pijaczek nie jest zagrożeniem dla młodzieńca idącego na trening karate. Z drugiej zaś strony każdy człowiek obstąpiony mrocznej uliczce przez napastników ma prawo użyć wszelkich środków, by bronić swego zdrowia i życia.

Podsumujmy. Karate to bardzo skuteczna sztuka samoobrony wyrabiająca zarówno pożądane cechy fizyczne, jak i psychiczne. Nie daje ona jednak pewności uniknięcia obrażeń w walce realnej - jedynie zwiększa nasze szanse (będą one tym większe, im większy stopień naszego zaawansowania). Należy zwracać szczególną uwagę na aspekt psychiczny - unikanie zagrożeń, odpowiednie zachowanie groźnej sytuacji. Przeciwnik też ma swoje prawa, musimy ocenić stopień zagrożenia i szanować dobro, jakim jest każde życie ludzkie16.

Rozdział 11KARATE I SPORT

Założyciele stylów okinawańskich odrzucali rywalizację sportową jako sprzeczną z istotą i duchem karate - sztuki walki nastawionej na maksymalną skuteczność. Celem sztuki - DO - jest osiągnięcie harmonii, doskonałość fizyczna i psychiczna. Celem sportu zaś - pokonanie rywala, chwilowy triumf, medal, dyplom, sława, oklaski, a także pieniądze. Inny jest trening, inny sposób wykonywania technik. Znany francuski instruktor wado-ryu Roland Habersetzer twierdzi, że karate sportowe to zupełnie inne karate. Cytowany już mistrz Shoshin Nagamine pisze: "W rezultacie nastawienia na rywalizację sportową wielu karateka jest zmuszonych do stosowania treningu nie ciężkiego i trudnego, lecz uproszczonego, barbarzyńskiego, nastawionego wyłącznie na pokonanie przeciwnika w zawodach." Założyciel shotokan Gichin Funakoshi uważał sport za gangrenę karate, choć pod koniec życia widział nieuchronność wkroczenia zawodów na teren nawet swego stylu. I tak pozostało do dziś. Wielcy mistrzowie nie pochwalają rywalizacji sportowej, ale też jej się nie sprzeciwiają, dostrzegając popularyzatorską rolę zawodów. Mistrz Fumio Demura zwyciężył we wszechstylowych mistrzostwach Japonii w 1961 r. i wielu innych turniejach, dziś jest cenionym sędzią, ale uważa, że prawdziwe doskonalenie nie nastawia się na sport.

15 Wspomniany powyzej mistrz Funakoshi został tez napadnięty w Tokio, gdy miał prawie 90 lat. Chwycil wtedy napastnika za jądra i trzymał, póki przechodnie nie wezwali policji.

16 Więcej nt. samoobrony w publikacji “Kurs samoobrony”

Mnogość przepisów spowodowała, że karate podzielone na style podzieliło się jeszcze na liczne organizacje zażarcie się zwalczające. W jednym roku odbywają się dziesiątki mistrzostw świata i poszczególnych kontynentów. Dlatego też tytuł mistrza świata w karate, kung fu, taekwondo znaczy o wiele mniej niż w judo, gdzie jest tylko jedna światowa organizacja.

Wiele osób związanych ze sztukami walki uważa, że "karate sportowe" jest czymś zasadniczo różnym od "właściwego" karate. Argumenty są następujące: 1) ograniczenie stref i technik wypacza sens walki, w której liczy się skuteczność, 2) rywalizacja wyrabia agresywność i powoduje frustracje w przypadku niespełnionych oczekiwań, 3) sztuczne, wynaturzone techniki utrwalają się i karateka-sportowiec traci częściowo możliwość samoobrony, 4) trening sportowy i zawody sprzyjają kontuzjom, albowiem prowadzą do nadmiernych, nienaturalnych obciążeń ścięgien i stawów, 5) decyzja sędziów często wzbudza sprzeciwy, prowadzi do konfliktów, bywa też nieobiektywna.

Współcześnie zarysowały się pewne podobieństwa w przepisach sportowych największych organizacji karate. Dominują tu przepisy WKF (World Karate Federation). Zawody urządza się w następujących dyscyplinach:· KUMITE (SHIAI) - sędziowanej walce na kwadratowym polu lub ringu (rywalizacja indywidualna i drużynowa),· KATA - w formach indywidualnych i grupowych,· KATA KOBUDO - formy z bronią, a ostatnio także w· ENBU - pokazach przy dźwiękach muzyki z udziałem partnerów i bez nich, z przyrządami i bez. Osobno startują mężczyźni i kobiety oraz seniorzy, juniorzy i dzieci. Uwzględnia się też kategorie wagowe w kumite. W ostatnich latach - mimo nadal niewielkiego prestiżu karate sportowego - organizowanie zawodów staje się dość powszechne. Robią to nawet przedstawiciele stylów tradycyjnie "niesportowych" - np. ju-jitsu i aikido. Trwają wysiłki, by karate uczynić dyscypliną olimpijską. W tym celu liderzy różnych organizacji próbują ujednolicić przepisy. Organizowane są też imprezy otwarte dla przedstawicieli różnych stylów i organizacji. Problemów jednak jest wiele. Niektóre style dopuszczają atak na szyję i kark, inne nie, jedni atakują strefę jodan tylko nogą, inni także ręką, ale za to wyłącznie bezkontaktowo (cios kontrolowany zatrzymany 5 cm przed ciałem) lub półkontaktowo (lekkie dotknięcie). Z kolei istnienie "półkontaktu" jest powodem wielu dwuznaczności. Sędzia na bieżąco interpretuje każdą technikę. Jego pomyłka (a o nią nietrudno) lub stronniczość mogą decydować o medalu, sławie, pieniądzach.

Na zakończenie można wspomnieć o korzystnym wpływie rywalizacji sportowej. Zawody mobilizują do ekstremalnego wysiłku, umożliwiają porównanie umiejętności ludzi nawet z innych kontynentów, są przygodą dla młodzieży. Wnioski? Nie można ograniczać się do "karate sportowego", ale nie trzeba też totalnie go potępiać. Jeśli ktoś chce, powinien próbować swych sił w rywalizacji.

ZAKOŃCZENIE

Mistrz Shoshin Nagamine napisał w swojej książce Istota okinawskiego karate-do następujące słowa:”Karate poprawia jakość życia”. Napisano wiele pięknych słów o drodze karate, ale na zakończenie tego podręcznika wybrałem właśnie proste, celne zdanie mistrza Nagamine. Człowiek powinien dbać o jakość swojego życia, bo ma tylko jedno i prawdę mówiąc nie ma nic innego.

Documents

Andrzej Kozak KARATE-DO · materiaŁ szkoleniowy do uŻytku wewnĘtrznego w shito-ryu karate-do genbu-kai polska rozpowszechnianie i kopiowanie bez zezwolenia autora – zabronione