Ang Iba't Ibang Panahon Sa Kasaysayan Ng Pilipinas Final

Ang Iba’t Ibang Panahon

Sa Kasaysayan ng Pilipinas

Ang Iba’t Ibang Panahon Sa Kasaysayan ng Pilipinas

Karapatang-Ari 2008

Bureau of Alternative Learning System

KAGAWARAN NG EDUKASYON

Ang modyul na ito ay pag-aari ng Bureau of Alternative Learning System, Kagawaran

ng Edukasyon. Ang alinmang bahagi nito ay hindi maaaring ilathala o kopyahin sa

anumang paraan o anumang anyo nang walang nakasulat na pahintulot ang organisasyon

o ahensiya ng pamahalaang naglathala.

Inilathala sa Pilipinas ng:

Bureau of Alternative Learning Center

Kagawaran ng Edukasyon

3/F Mabini Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines

Tel No.: (02) 635-5188 Fax No.: (02) 635-5189

1

Tungkol Saan ang Modyul na Ito?

Isa ka bang mabuting mamamayang Pilipino? Saglit mong pag-isipan ito.

Kung oo ang sagot mo, may kaunti kang nalalaman sa kasaysayan ngPilipinas. Upang maging mabuting Pilipino, kailangang may alam ka tungkol samga mahahalagang tao at pangyayari sa ating kasaysayan. Pero kung hindi angsagot mo, makatutulong ang modyul na ito upang maging higit na mabutingPilipino ka.

Ang modyul na ito ay tungkol sa iba’t ibang makasaysayang pangyayari nahumubog sa ating bayan sa kung ano ito ngayon. Malalaman mo dito kungpaano nakaapekto sa buhay ng ating mga ninuno ang iba’t ibang pangyayari saating kasaysayan at kung paano naman nila tayo inimpluwensyahan. Nahahatiang modyul sa apat na aralin:

Aralin 1 – Isinilang nang Malaya

Aralin 2 – Mga Bilanggo sa Sariling Bayan

Aralin 3 – Malayang Muli!

Aralin 4 – Nakatakda bang Maulit ang Kasaysayan?

Anu-ano ang mga Matututuhan Mo saModyul na Ito?

Pagkatapos mong pag-aralan ang modyul na ito, may kakayahan ka nang:

♦ tukuyin ang ilan sa mahahalagang petsa at pangyayari sa kasaysayanng Pilipinas;

♦ tukuyin ang ilan sa mahahalagang tao at ang kanilang ambag sa atingmayamang kasaysayan; at

♦ ipaliwanag ang mga makabuluhan at makasaysayang pangyayari sabayan; gayundin ang mga taong sangkot sa mga pangyayaring ito.

2

Anu-ano na ang mga Alam Mo?

Bago mo umpisahang pag-aralan ang modyul na ito, sagutin mo muna angsimpleng pagsusulit na ito para malaman kung gaano na ang alam mo tungkolsa paksa.

I. Tingnan ang sumusunod na pahina ng kalendaryo ng taong 2000 attukuyin kung anong mga pangyayari sa ating kasaysayan angginugunita sa mga petsang binilugan.

1. Abril 9 ________________________

2. Mayo 28 ________________________

3. Hunyo 12 ________________________

4. Agosto 27 (huling Linggo) ________________________

5. Nobyembre 30 ________________________

6. Disyembre 30 ________________________

S M T W Th F S 1 2 3 4 5 6

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

S M T W Th F S 1 2

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

S M T W Th F S 1 2 3 4 5

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

S M T W Th F S 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

S M T W Th F S 1 2 3

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

S M T W Th F S 1 2 3 4

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Abril 2000 Mayo 2000

Hunyo 2000 Agosto 2000

Nobyembre 2000 Disyembre 2000

3

II. Tukuyin kung bakit bantog ang sumusunod na mahahalagangpersonalidad na Pilipino.

1. Lapulapu _____________________________

2. Jose Rizal _____________________________

3. Graciano Lopez-Jaena _____________________________

4. Andres Bonifacio _____________________________

5. Emilio Jacinto _____________________________

6. Apolinario Mabini _____________________________

7. Macario Sakay _____________________________

8. Luis Taruc _____________________________

9. Benigno Aquino, Jr. _____________________________

Kumusta ang pagsagot mo? Sa palagay mo ba’y tama ang mga sagot mo?Ikumpara ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto sapahina 48.

Kung tama lahat ang sagot mo, mahusay! Ipinahihiwatig lamang nito namarami ka nang alam tungkol sa mga paksa sa modyul na ito. Maaari mo paring pag-aralan ang modyul upang balik-aralan ang mga alam mo na. Malaymo, maaaring may matutuhan ka pa ring ilang mga bagong bagay.

Kung mababa ang iskor mo, huwag kang malungkot. Nangangahulugangpara sa iyo ang modyul na ito. Makatutulong ito sa iyo upang maintindihan moang ilang mahahalagang konsepto na magagamit mo sa pang-araw-araw nabuhay. Kung pag-aaralan mong mabuti ang modyul na ito, matututuhan mo anglahat ng sagot sa mga tanong sa pagsusulit at marami pang iba! Handa ka naba?

Maaari ka nang tumungo sa susunod na pahina para simulan ang Aralin 1.

4

ARALIN 1

Isinilang nang Malaya

Alam mo kung ano ang hitsura ng ating kauna-unahang mga ninuno?Ano ang tawag sa kanila? Saan sila nanggaling? Paano sila nabuhay hanggangsa kung ano tayo ngayon? Makatutulong sa iyo ang araling ito upang masagotmo ang lahat ng tanong na ito.

Basahin Natin Ito

Basahin natin ang sumusunod na sipi sa isang balita tungkol sa atingkauna-unahang mga ninuno.

Mga kasangkapang gawa sa bato na patunay ng

pagkakaroon ng tao sa Pilipinas sa Edad Yelo

Ang pag-aaral tungkol sa mga materyal na natagpuankaugnay ng taong Tabon ay nagpapakitang may mga tao saKuweba ng Tabon sa Palawan mula ng 22,000 hanggang24,000 B.C.

________________________________________________________________________________

Ang mga labi ng tinatawag na taongTabon ay isang bungo, dalawang piraso ngpanga, at ilang ngipin na maaaringnanggaling sa mahigit isa, marahil, tatlongtao.______________________________________________________________

Hindi pa napatutunayanngunit maaaring may taongnabuhay na bago pa mannabuhay ang taong Tabon. Itoang taong Cagayan. Sakasamaang-palad, ang mgakasangkapan ng taongCagayan, pati ang mga labing hayop na kinain niya ang

natagpuan ngunit hindi ang mga buto niya.

5

Subukan Natin Ito

Sagutin ang sumusunod na mga tanong batay sa nabasa mo.

1. Sino sa palagay mo ang taong Tabon?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Kailan siya nabuhay?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Ano ang mga labi ng taong Tabon na nagpapatunay na nabuhay siya?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nasagot mo ba ang mga tanong? Maaaring gusto mong basahing muliang mga sipi upang malaman ang mga sagot.

Ikumpara ang isinagot mo sa sumusunod:

1. Ang taong Tabon ay isa sa mga kauna-unahang taong nabuhay saating bayan.

2. Nabuhay siya mula 22,000 hanggang 24,000 B.C.

3. Natuklasan ng mga siyentista ang mga buto ng taong Tabon. Ang mgabuto ay isang bungo, ilang pirasong panga, at ilang ngipin.

Alamin Natin

Matagal na panahon pagkaraang mabuhay angtaong Tabon, may iba pang mga taong namuhay saating mga lupain. Kabilang dito ang mga ninuno ngmga Negrito at Indonesian.

Ang mga orihinal na tao ng Pilipinas ay ang mganinuno ng mga taong kilala ngayon na Negrito o Ita.Maitim ang kanilang balat at kulot na kulot ang Ang mga Negrito:

Ang unang mga Pilipino

6

kanilang buhok na kulay kayumanggi. Maliit o pandak din sila. Wala silangpermanenteng tirahan. Nabubuhay sila sa pangangaso at pangangalap ngpagkain. Naghahanap sila ng pagkain nang nakapangkat sa maliliit na yunit namay di pormal na organisasyon at pamunuan.

Kalaunan, noong mga5,000 B.C., ang mgaIndonesian ang sa Luzon,dala-dala nila ang relihiyongIslam. Ang kanilangpangunahing anyo ngkomunidad noon ay angbarangay, na ipinangalan samga sasakyang-dagat nanagdala sa kanila sakapuluan. Karaniwa’y mayisang pamilya sa bawatsasakyang-dagat, ang datuang pinuno, kasama angmga maharlika at ang mga

timawa. May utang sa mga maharlika ang karaniwan sa mga alipin.

Sa pangkalahatan, mapayapa angugnayan ng mga barangay. Nagkaroon ngmga ugnayan sa pamamagitan ng pag-aasawahan. Ang mga kontrobersiyal naisyu ay inaayos ng mga nakatatandaalinsunod sa mga batas. Pagsasaka angpangunahing ikinabuhay ng mga tao.

Ipinapakita din ng ebidensya angmayamang kultura bago ang kolonyal napananakop. Mayroon nang kasanayan sapaghahabi, paggawa ng sasakyang-dagat,pagmimina, at paggawa ng iba’t ibang produktomula sa ginto ang ating mga ninuno. Naitatag naang pakikipag-ugnayan sa mga kalapit-bayan saAsya noon pa mang 500 B.C. Umiral na angpakikipagkalakalan sa mga makapangyarihangimperyong Hindu sa Java at Sumatra. Ang mga

Isang datu, kasama ang kanyang mga nasasakupan,noong panahon ng mga Indonesian

Mag-asawang Pilipino noong unangpanahon

Isang Pilipinong may kasanayannoong unang panahon

7

ugnayan namang ito ang nagbigay-daan sa palitan sa iba pang mga kultura.Halimbawa, ginamit ng ating mga ninuno ang silabikong pagsusulat ng India, naginagamit pa rin hanggang ngayon ng mga katutubong tribu sa Palawan atMindoro. Nakipagkalakalan na rin sila sa Tsina mula pa noong ika-10 siglo atsa Saudi Arabia mula pa noong ika-12 siglo. Ito ang dahilan kung bakit, nangdumating ang mga Espanyol, matatag na ang Islam sa Mindanao at nagsimulanang makaimpluwensya sa mga pangkat hanggang sa dulong hilaga ng Luzon.

Subukan Natin Ito

May pagkakapareho ba tayo sa ating kauna-unahang mga ninuno? Alin samga pisikal na katangian mo ang katulad ng sa kanila? Itala ang mga ito.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ihambing ang iyong sagot sa Batayan sa Pagwawasto sa pahina 48.Magkapareho ba tayo ng sagot?

Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan

Anong mahalagang ambag sa pamumuhay ng Pilipino ang maipapalagay naidinulot ng panahong tinalakay natin? Ilista ang mga ito.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto sapahina 49.

8

Tandaan Natin

♦ Ang pinakamatandang sinaunang labi o fossil ng tao sa Pilipinas ayang sa taong Tabon. Natagpuan ang mga ito sa Palawan, isang pulo sakanlurang bahagi ng kapuluan.

♦ Ang kauna-unahang mga Pilipino ay ang ninuno ng mga taong kilalangayon na Negrito o Ita.

9

ARALIN 2

Mga Bilanggo sa Sariling Bayan

Alam mo ba kung kailan natuklasan ang Pilipinas? Sino ang nakatuklasnito? Kanino ito ipinangalan? Malalaman mo ang lahat ng ito at marami pangiba pa sa araling ito.

Pag-isipan Natin Ito

Tingnan ang larawan. Kilala mo ba ang dalawang tao na naglalaban? Kailanat saan ito nangyari?

Ang labanan nina Lapulapu at Magellan sa baybayin ng Pilipinas, nang dumating sa bayanang mga Espanyol.

10

Alamin Natin

Ang Pananakop ng mga Espanyol

Naglayag si FerdinandMagellan mula sa Espanya noong1519 upang hanapin angtinatawag na “pulo ng halamangpampalasa ng pagkain.” Siya,kasama ang limang sasakyang-dagat at 264 tauhan, ay naglayagsa buong mundo. Ngunit siya atang kaniyang mga tripulante.

Dumating si Magellan saSamar noong Marso 16, 1521.Pinangalanan niya ang kapuluanna Kapuluan ni San Lazaro,itinusok ang krus at inangkin niyaang kapuluan para sa Espanya.Bininyagang Kristiyano ang lahat ng tao maliban sa isang rebeldeng datu, siLapulapu at ang kaniyang mga sinasakupan. Noong Abril 27, 1521, napatay siMagellan sa isang labanan ng mga sundalong Espanyol at mga mandirigma niLapulapu.

Noong 1542, pinalitan angpangalan ng kapuluan na“Pilipinas”, ipinangalan kay PhilipII, ang tagapagmana ng trono ngEspanya. Ngunit hindi pormal naitinuring na kolonya ng Espanyaang bayan hanggang 1565, nanghirangin ni Philip II si MiguelLopez de Legazpi na unanggobernador-heneral nito.

Sa buong panahon, dumanasang mga Pilipino ng iba’t ibang uring pang-aabuso ng mga Espanyol.

Ang mga Espanyol na naglalayag para maghanapng tinatawag na “pulo ng halamang pampalasa ngpagkain”

Ang mga Espanyol nang unang tumapak sabaybayin ng Pilipinas

11

Naghari ang mga prayle sa mga Pilipinong tinawag nilang mga indio (mgataong estupido). Nagbayad ng malalaking buwis ang mga Pilipino. Inangkin ngmga Espanyol ang kanilang mga lupain.

Pagkaraan ng ilang panahon,binuksan ang Kanal Suez sa kalakalanat paglalakbay. Nakapaglakbay atnakapag-aral sa ibang bansa angmayayamang Pilipinong estudyante,gaya nina Jose Rizal at GracianoLopez-Jaena. Itinatag nila angKilusang Propaganda. Nagbigay-inspirasyon ito sa mga Pilipino saPilipinas upang manindigan para sakanilang mga karapatan at lumaban samga Espanyol.

Kaya bumuo si Andres Bonifacio ng isanglihim na organisasyon, ang Kataas-taasang,Kagalang-galangang Katipunan ng mgaAnak ng Bayan (KKK o Katipunan)pagkaraang magkaroon ng inspirasyon sadalawang nobela ni Rizal, ang Noli Me Tangereat El Filibusterismo. Pagkaraan ng ilangpanahon, maraming inaresto ang mga Espanyolsa buong bayan. Walang nagawa si Bonifaciokundi simulan ang isang rebolusyon, at naganapang Sigaw ng Balintawak noong Agosto 26,1896.

Nang bumalik si Jose Rizalsa Pilipinas noong 1892,inaresto at itinapon siya saDapitan. Noong Disyembre 30,1896, binaril si Rizal saBagumbayan (ngayo’y LunetaPark), Maynila.

Dumami nang dumami angmga pag-aalsa sa iba’t ibangbahagi ng bayan. Ngunit higit nanakalalamang ang armas at dami

Jose Rizal Graciano Lopez-Jaena

Andres Bonifacio at ang Katipunan

Ang Pagbaril kay Rizal sa Bagumbayan

12

ng sundalo ng mga Espanyol.Madaling nasupil ang mga pag-aalsa,na hindi masyadong organisadodahil hindi kasinghusay ngkomunikasyon ng mga Espanyol angkomunikasyon ng mga rebelde.

Pero hindi sumuko ang mgaPilipino. Sa kabila ng kanilangpagkatalo, nagpatuloy silangnakipaglaban para sa kanilangkalayaan.

Noong Abril 1898, dalawangbuwan pagkaraang pasabugin ngmga pandigmang sasakyang-dagat ng mga Espanyol ang pandigmangsasakyang-dagat ng mga Amerikano, ang “Maine”, sa Havana Harbor sa Cuba,nagdeklara ng giyera/digmaan ang Amerika laban sa Espanya. Noong Mayonang taon ding iyon, sumiklab sa Manila Bay ang labanan ng Amerika atEspanya. Nawasak nang husto ang mga sasakyang-dagat ng Espanya.Sinamantala ng mga Pilipino ang pagkakataong ito upang humingi ng tulongmula sa mga Amerikanoupang labanan ang mgaEspanyol.

Noong Hunyo 12,1898, idineklara ni EmilioAguinaldo ang kasarinlanng Pilipinas sa kanyangtahanan sa Kawit, Cavite.Ang deklarasyong ito angnagtakda upang hirangansiyang unang pangulo ngRepublika ng Pilipinas.Gayunman, hindi nagtagalang kasarinlan.

Sandaling tinamasa ng mga Pilipino ang kanilang kasarinlan. Hindi nilaalam na sumuko na sa Amerika ang mga Espanyol at “ipinagbili” na ngEspanya ang Pilipinas bilang bahagi ng kanilang kasunduan. Nagpatuloy anglabanan ng dalawang bansa upang matupad ang kodigo ng karangalan ngEspanya hanggang sa panahong handa nang sumuko ang mga Espanyol.

Mga pwersang Espanyol na may mas mahuhusayna armas noong panahon ng Digmaang Pilipino-Espanyol

Idineklara ni Emilio Aguinaldo ang kasarinlan ng Pilipinasnoong 1898

13

Patuloy na nakipaglaban ang mga Pilipino, kasama ang mga Amerikano.Hindi nila alam na ang kanilang “mga tagapagligtas” ay magiging isa sa kanilang“mga mananakop.”

Subukan Natin Ito

Pagsunud-sunurin ang mga pangyayari. Isulat ang bilang 1 hanggang 10(1 para sa unang pangyayari, 2 para sa pangalawa, 3 para sa pangatlo at ibapa).

_____ a. Ipinroklama ni Emilio Aguinaldo ang kasarinlan ng Pilipinassa Kawit, Cavite.

_____ b. Natuklasan ni Ferdinand Magellan ang Pilipinas.

_____ c. Isinulat ni Jose Rizal ang kanyang dalawang nobelang NoliMe Tangere at El Filibusterismo.

_____ d. Pinalitan ang pangalan ng kapuluan na “Pilipinas,” naipinangalan ni Ruy Lopez de Villabos kay Philip II.

_____ e. Itinatag ni Andres Bonifacio ang Katipunan.

_____ f. Naganap ang Labanan sa Manila Bay.

_____ g. Binaril si Jose Rizal sa Bagumbayan, Manila.

_____ h. “Ipinagbili” ng Espanya sa Amerika ang Pilipinas.

_____ i. Binuksan ang Kanal Suez sa kalakalan at paglalakbay.

_____ j. Itinatag ang Kilusang Propaganda.

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto sapahina 49. Tama ba lahat ang sagot mo? Kung tama lahat, napakahusay. Kungmay mali, okey na rin. Kailangan mo lamang basahing muli ang mga bahagi sanaunang seksiyon na hindi mo naintindihang mabuti bago ka magpatuloy sasusunod na bahagi.

14

Subukan Natin Ito

Itanong mo sa iyong mga magulang, nakatatandang kamag-anak, kaibigan,o kapitbahay: Bukod sa mga Espanyol, sinong iba pang mga dayuhan angnanakop sa ating bayan at nagsikap na pagharian tayo? Isulat ang kanilangmga sagot.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Kung ang sagot mo’y mga Amerikano at Hapones, tama ka.

Ipakuwento mo sa mga nakatatandang kamag-anak o kaibigan ang kanilangmga karanasan, kung mayroon man, noong panahon ng Pananakop ng mgaAmerikano o Hapones.

Alamin Natin

Ang Panahon ng mga Amerikano

Nang lisanin ng mgaEspanyol ang Pilipinas,nagsimula ang DigmaangPilipino-Amerikano. Sasumunod na tatlong taon,ang mga Pilipino aylumaban nangnakapangkat-gerilyahanggang maging biktimamuli sila ng panlilinlang.Nakipagsabwatan sa mgaAmerikano ang ilangmayayaman upangmadakip si Aguinaldo.

Noong Abril 1901,sumumpa si Aguinaldo namagiging tapat sa Estados Unidos, na pinamumunuan ni William McKinley.Noong 1902, sumuko ang mga rebelde sa pamahalaang Amerikano, malibankina Apolinario Mabini at Macario Sakay.

Ang mga sundalong Amerikano noong Digmaang Pilipino-Amerikano

15

Si Mabini, isang lumpo at kilalang “Utak ng Katipunan,” ay nadestyero saGuam at bumalik sa bansa noong 1903 para mamatay. Si Sakay naman aydinakip at binitay noong 1906.

Noong 1907, itinatag nina Manuel Quezon atSergio Osmena ang Partido Nacionalista. Angpangunahing mithiin nila ay hilingin sa US angkasarinlan ng Pilipinas. Bagamat sa politika’ymalaya na ang mga Pilipino nang panahong iyon,hindi pa rin gaanong makabuluhan ito.

Noong 1934, nangako ang mga Amerikano naipagkakaloob ang kalayaan kapalit ng mga taripa atkota sa mga produktong Pilipino. Nilikha angisang komisyong pinamunuan ni Claro M. Rectoupang balangkasin ang Konstitusyon ng 1935.Noong Setyembre 17, 1935, nahalal si Quezonbilang pangulo ng Komonwelt at si Osmena bilangpangalawang pangulo.

Binigyang kapangyarihan ang pangulo na mamahala sa armadong puwersa,konstabularyo at nagkaroon ng awtoridad sa komisyoner ng badyet,administrasyon sakapakanan ng lipunan,tagapangulo ngpambansang konseho ngekonomiya at gobernadorng bangko sentral. Hawakdin niya angkapangyarihangsuspindihin ang mga halalna gobernador at meyor.

Habang nangyayariang lahat ng ito, ang mgaHapones ay nagtatatag nang imperyo sa Karagatanng Timog Tsina.

Manuel L. Quezon

Ang pagdating ng mga Hapones sa baybayin ng Pilipinas

16

Subukan Natin Ito

Tingnan ang mga larawan. Nagpapakita ang mga ito ng ilang pangyayaringnabanggit sa naunang seksiyon. Tukuyin kung anong pangyayari angipinapakita ng bawat larawan at isulat ito sa ibaba ng larawan. Isulat din angbilang ng mga larawan ayon sa pagkakasunod ng mga pangyayari.

a. _________________________ b. _________________________

c. _________________________ d. _________________________

e. _________________________ f. _________________________

17

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto sapahina 49. Tama ba lahat ang sagot mo? Sigurado akong nasagot mo lahatnang tama. Maaari ka nang magpatuloy sa susunod pang mga bahagi ng aralin.

Alamin Natin

Ang Panahon ng mga Hapones

Noong Disyembre 8,1941, sinalakay ng mgaHapones ang Pilipinaspagkaraang-pagkaraangsalakayin nila ang Pearl Harborsa Hawaii. Bumaba sila saGulpo ng Lingayen noongDisyembre 22. Mula doon,pumunta sila sa Maynila.Idineklara ni HeneralMcArthur na bukas nasyudad o open city angMaynila noong Disyembre 25

at inilipat niya sa Corregidor angpamahalaang Komonwelt. Atsinakop na nga ng mga Haponesang Maynila noong Enero 2,1942.

Lumipat sa Bataan siMacArthur at ang kaniyang mgatauhan para maghintay ng dagdagna mga puwersa pero walangdumating. Napilitang tumakaspapuntang US sina Quezon atOsmena. Nakatakas si MacArthurnoong gabi ng Marso 11, 1942papuntang Australia. Nangakosiyang bumalik upang iligtas angPilipinas mula sa kuko ng mgaHapones.

Ang mga puwersang Hapones nang dumating sa Pilipinas

Ang nagugutom at maysakit na mga Pilipino atAmerikano noong Bataan Death March

18

Samantala, sumuko na sa mga Hapones ang mga gutom at maysakit nasundalong Amerikano at Pilipino sa Bataan noong Abril 9, 1942. Pinaglakadsila sa isang death march bilang mga bilanggo at libu-libo sa kanila ang pinataybago pa man sila makarating sa pupuntahan. Patuloy na nakipaglaban ang mganagtatago pa. Tinawag ang kanilang samahan na Hukbong Sandatahan Labansa mga Hapon o Hukbalahap.

Pinagsamantalahan ng mga Hapones ang mga Pilipino sa maramingparaan. Ipinataw nila sa mga Pilipino ang mura at kadalasa’y sapilitangpagtatrabaho. Pinilit ng mga sundalong Hapones ang maraming Pilipina namaging “mga babaeng tagapagbigay-aliw o comfort women.” Binihag ang mgababaeng ito at itinago nang labag sa kanilang kalooban, sa mga bahay-aliwan atpinilit silang gumawa ng mga bagay na sekswal na makakasaya sa mgasundalo.

Noong huling mga buwan ng 1943, idinaos ang isang pambansangasamblea na itinaguyod ng mga Hapones at ginawang pangulo ng Pilipinas siJose P. Laurel. Pero kahit ganoon ang nangyari, hindi binigyan ng karapatanang mga Pilipino na gumawa ng mga desisyong hindi pumapabor sa mgaHapones. Nagsilbing “papet” lamang sila ng mga Hapones kaya tinawag na“gubyernong papet.”

Noong Oktubre 1944, bumaliksa Pilipinas ang mga pwersa ngUS. Naganap ang Labanan saGulpo ng Leyte, na kilala rin bilangpinakamalaking labanang nabal sakasaysayan ng IkalawangDigmaang Pandaigdig. Gaya ngnangyari sa nakaraan, nagingmagkaalyadong muli ang mgaPilipino at Amerikano laban saiisang kaaway, sa panahong ito,ang mga Hapones. Nagtagumpayang mga Pilipino at Amerikanokaya naging malaya na angPilipinas.

Bumalik sa baybayin ng Pilipinas si Heneral DouglasMacArthur at ang kaniyang mga tropa noong Oktubre1944.

19

Basahin Natin Ito

Basahin ang sumusunod na halaw sa alaala ni Aling Leonie ng kanyangmga karanasan nang bata pa siya noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Bago gumabi,sinabihan kaming“patayin ang mga ilaw attumahimik.” Nanggumabi na, tumunog angsirena at pagkaraa’y maytunog ng mga eroplano.Kaagad-agad aymagkakaroon ng liwanagat dagundong ngsumasabog na mgabomba. Kinarga ko angisa sa mga kambal atkinarga naman ng nanayko ang isa pa at umupokaming magkatabi saisang kamang pang-armi. Nalagot ang mga spring ng kama nang magkagulo at parehokaming nahulog. Tumayo kami at ginising ang lahat. Paroo’t parito ang mga eroplanobuong gabi. Ang hangin ay puno ng ugong ng mga eroplano, sirena, mga putok ng mgakanyon, putok na masinggan at mga pagsabog. Sa araw, dumidilim ang langit dahil samga eroplanong Hapones at tutunog muli ang mga sirena na nagbibigay-babala namagtago kami. Sinabihan kaming pumunta sa silong ng bahay. Nakatayong pahilig angaming bahay kaya may malaking uwang sa ilalim na puwede naming pagtaguan.

Binutasan namin ang sahig ng aming bahay at nagpapadausdos kami gamit angkapirasong tabla na nakapahilig. Ibinaba namin sa butas ng sahig ang isang mesa attinakpan ito ng kumot para makagamit kami ng plaslayt nang hindi napapansin ng mgaHapones ang liwanag. Pagkatapos, naglagay kami ng yero sa harap ng aming maliit nataguan para maharangan ang mga bala kung sakaling paputukan ng mga Hapones angaming bahay mula sa kalsada. May panggatong din kami na nirasyon sa amin upangmakapagluto kami sa aming taguan. Minsan, palihim akong lumabas para kumuha ngmga lata ng gatas sa tindahan ng PX para sa kambal at nakita ko ang mga sundalonghilong-tuliro na nagtatakbuhan, talagang hindi organisado.

Source: Cultural Bridge Productions. Americanitos: Life During the JapaneseOccupation of the Philippines. http://www.culturalbridge.com/phwwii.htm.October 23, 2000, date accessed.

20


Ano ang mararamdaman mo kung ikaw ang nasa lugar ni Aling Leonie?Matatakot ka ba? Magiging ganoon ka ba katapang tulad ng pagkuha niya nggatas sa tindahan para sa kaniyang kambal na kapatid na lalaki?

Kung ako ang nasa kaniyang lugar, siguradong matatakot ako. Sa palagayko, hindi ko magagawa ang tulad ng ginawa niya para sa kaniyang mga kapatid.Sa palagay ko, napakatapang niya at napakamapagmahal na kapatid. Ikawkaya?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


Itugma ang petsa sa Hanay A sa kaukulang pangyayari sa Hanay B. Isulatang titik ng iyong sagot sa puwang bago ang bilang.

A B

_____ 1. Marso 16, 1521 a. nadiskubre ang Pilipinas

_____ 2. Abril 27, 1521 b. binaril si Rizal sa Bagumbayan,Manila

_____ 3. Agosto 26, 1896 c. idineklara ni Aguinaldo angkasarinlan ng Pilipinas saKawit, Cavite

_____ 4. Disyembre 30, 1896 d. sinalakay ng mga Hapones angPilipinas

_____ 5. Hunyo 12, 1898 e. tumakas sa mga Hapones siMacArthur

_____ 6. Setyembre 17, 1935 f. naganap ang Bataan DeathMarch

_____ 7. Disyembre 8, 1941 g. sinakop ng mga Hapones angPilipinas

21

_____ 8. Enero 2, 1942 h. nahalal na pangulo ngpamahalaang Komonwelt siQuezon at pangalawangpangulo si Osmeña

_____ 9. Marso 11, 1942 i. ang Sigaw ng Balintawak

_____ 10. Abril 9, 1942 j. pinatay ni Lapulapu si Magellan

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto sapahina 50. Tama ba lahat ang sagot mo? Kung tama lahat, napakahusay. Kungmay mali, okey lang. Basahin na lamang muli ang mga bahagi ng aralin na hindimo naintindihang mabuti bago ka magpatuloy.

Tandaan Natin

Ilan sa mga mahahalagang petsa sa kasaysayan ng Pilipinas angsumusunod:

♦ Marso 16, 1521 — dumating sa Samar si Magellan

♦ Abril 27, 1521 — naganap ang labanan at napatayni Lapulapu si Magellan

♦ Agosto 26, 1896 — naganap ang Sigaw ng Balintawak

♦ Disyembre 30, 1896 — binaril si Rizal sa Bagumbayan, Maynila

♦ Hunyo 12, 1898 — idineklara ni Emilio Aguinaldo angkasarinlan ng Pilipinas sa Kawit, Cavite

♦ Setyembre 17, 1935 — nahalal na pangulo ng pamahalaangKomonwelt si Quezon at pangalawangpangulo si Osmeña

♦ Disyembre 8, 1941 — sinalakay ng mga Hapones ang Pilipinassampung oras matapos nilangbombahin ang Pearl Harbor sa Hawaii

♦ Disyembre 22, 1941 — dumaong ang mga Hapones sa Gulpong Lingayen

22

♦ Disyembre 25, 1941 — inilipat sa Corregidor mula Maynila angpamahalaang Komonwelt

♦ Enero 2, 1942 — sinakop ng mga Hapones ang Maynila

♦ Marso 11, 1942 — tumakas sa mga Hapones si MacArthur

♦ Abril 9, 1942 — naganap ang Bataan Death March

Ilan sa mga mahahalagang personalidad sa kasaysayan ng Pilipinas angsumusunod:

♦ Ferdinand Magellan — nakatuklas sa Pilipinas noong 1521

♦ Lapulapu — datu na pumatay kay Magellan

♦ Ruy Lopez de Villalobos — nagpalit ng pangalan ng kapuluan na“Pilipinas” at ipinangalan niya ito kayPhilip II, ang tagapagmana ng kaharianng Espanya

♦ Miguel Lopez de Legazpi — unang gobernador-heneral ngPilipinas

♦ Jose Rizal — pambansang bayani ng Pilipinas

♦ Graciano Lopez-Jaena — kasama ni Rizal na nagtatag ngKilusang Propaganda

♦ Andres Bonifacio — ang tagapagtatag ng Katipunan

♦ Emilio Aguinaldo — nagdeklara ng kasarinlan ng Pilipinassa Kawit, Cavite

♦ William McKinley — pangulo ng US noong panahon ngpananakop ng mga Amerikano saPilipinas

♦ Apolinario Mabini — kinilalang “Utak ng Katipunan”

♦ Macario Sakay — huling rebolusyunistang sumukosamga Amerikano

♦ Manuel Quezon — pangulo ng pamahalaang Komonwelt

23

♦ Sergio Osmeña — pangalawang pangulo ni Quezon

♦ Claro M. Recto — pinuno ng komisyon nabumalangkas ng Konstitusyon ng 1935

♦ Douglas MacArthur — general ng hukbong Amerikano nakilala sa linyang “Babalik ako o I shallreturn”

♦ Jose P. Laurel — ang pangulo ng republika ng Pilipinasna itinaguyod ng mga Hapones

24

ARALIN 3

Malayang Muli!

Ipinakita sa iyo ng naunang aralin kung ano ang buhay sa Pilipinas sailalim ng iba’t ibang mananakop. Iisa-isahin ngayon ng araling ito ang pag-unlad ng bayan nang umalis sa wakas ang mga Amerikano.

Subukan Natin Ito

Kilala mo ba ang lahat ng dating pangulo ng Ikatlong Republika ngPilipinas? Isa-isang kilalanin ang mga nasa larawan. Isulat ang kanilangpangalan sa ibaba ng larawan.

3. ________________1. _________________ 2. ________________

6. ________________4. ________________ 5. ________________

25

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto sapahina 50. Tama ba lahat ang sagot mo? Kung tama lahat, napakahusay. Kungmay mali, gamitin ang Batayan sa Pagwawasto at balikan ang mga larawanupang makilala mo ang iba’t ibang dating pangulo ng Pilipinas.

Alamin Natin

Pagkaraan ng IkalawangDigmaang Pandaigdig

Nang mamatay siQuezon sa Saranac Lake,New York noong Agosto 1,1944, pumalit sa kaniyangpuwesto sa Komonwelt ngPilipinas si Osmeña.Bumalik siya sa Pilipinaskasama si MacArthur.Nagkaroon muli ng maigtingna labanan ng mgaAmerikano at mga Hapones.Nagtagumpay ang mgaAmerikano at umalis saPilipinas ang mga Hapones.

Ang Pilipinas, sa ilalimng pananakop ng Amerika,ay nagpatuloy sapagpapatupad ng pamahalaang Komonwelt.

8. _________________ 9. _________________7. ________________

Ang mga gerilyang Pilipino na lumalaban sa mga Hapones

26

Noong Hulyo 4, 1946, isinaisantabi ngAmerika ang kolonisasyon at ipinagkaloob nitosa Pilipinas ang ganap na kasarinlan.

Naghiwalay sina Osmeña at Roxas.Bumuo si Osmeña ng sariling partido, angPartido Liberal. Naglaban sila para sapagkapangulo. Nanalo si Roxas at nagingunang pangulo ng Republika ng Pilipinasnoong Abril 23, 1946.

Pangunahing pinagtuunan sapanunungkulan ni Roxas ang mulingpagsasaayos ng bayang nawasak ng digmaan.

Sa panahon ding ito, kadalasang marahasang ugnayan ng pamahalaan at mga Huk(mga kasapi sa Hukbalahap), lalo na nangbumalik ang mga panginoong maylupaupang angkining muli ang mga lupainginiwan nila noong panahon ng pananakopng mga Hapones. Hindi nagingmapagbigay at naging malupit sapakikitungo sa mga Huk si Roxas. Noong1948, nagbigay siya ng pangkalahatangamnestiya sa lahat ng inaresto dahil sapagtulong sa mga Hapones. Nang taonding iyon, idineklara niyang rebelde atilegalna

organisasyon ang Hukbalahap, na sakasamaang-palad ay nagdulot ng masmaraming problema.

Inatake sa puso at namatay si Roxasnoong Abril 1948. Pumalit sa kaniya siElpidio Quirino at nagtangkangmakipagkasundo sa pinuno ng Huk na siLuis Taruc ngunit bigo ang kaniyangpagsisikap. Sa katunayan, dumami pa laloang mga Huk. Ngunit hindi ito nakaapektosa kanyang popularidad. Muli siyang nagingpangulo sa sumunod na eleksiyon para sapagkapangulo noong 1949.

Sergio Osmeña

Manuel Roxas

Elpidio Quirino

27

Samantala, ang Kalihim sa Depensa niQuirino na si Ramon Magsaysay, Sr. aynagtagumpay sa kaniyang patakaran napabagsakin ang mga Huk sa paraang militar.Nang patayin ng mga Huk ang biyuda niQuezon at ang kaniyang pamilya, nawalan ngsuporta ng mga tao ang mga Huk. Ang ilan panga sa kanila’y naging karaniwangmagnanakaw at bandido.

Tumakbo sa pagkapangulo si Magsaysaynoong 1953 at nakakuha siya ng dalawang-sangkatlo ng mga boto na tumalo kay Quirino.Nagingpopular siyang

pangulo at nagsimula siyang magkaroon ngmaraming maliliit ngunit mahalagangproyektong lokal tulad ng paggawa sa mgakalsada, tulay, balon, at mga kanal ng patubig.Nagtatag siya ng mga espesyal na hukumanupang lutasin ang mga alitan ng panginoongmaylupa at kasama. Noong May 1954,sumuko sa pamahalaan si Taruc, hudyat ngpaghina ng banta ng Huk.

Nang mamatay si Magsaysay sapagbagsak ng sinasakyan niyang eroplanonoong Marso 17, 1957, pumalit sa kaniya ang

kanyang pangalawang pangulo na si Carlos P.Garcia. Muling nahalal si Garcia noong 1957ngunit tinalo siya ni Diosdado Macapagal noongeleksiyon para sa pagkapangulo noong 1961.

Ipinroklama ni Macapagal ang Hunyo 12 naisang pambansang pista opisyal upang gunitainang kasarinlan ng Pilipinas. Ipinatupad din niyaang batas sa reporma sa lupang pang-agrikultura, ipinagpatuloy ang pagpupupursigingmaangkin ang Hilagang Borneo sa kabila ngpagtutol ng US, at nagkaroon ngmapagkaibigang pakikipag-ugnayan sa pinunong Indonesia na si Sukarno, na nagpahayag ngsentimyentong anti-Amerikano. Sinikap din

Ramon Magsaysay

Carlos P. Garcia

Diosdado Macapagal

28

niyang pagbuklurin ang Indonesia, Malaysia at Pilipinas sa MAPHILINDO.Dahil dito, humina ang kaniyang popularidad. Nang tumakbo siya para satermino noong 1965, tinalo siya ng bagong “paborito” na si Ferdinand E.Marcos.

Subukan Natin Ito

Gaano na ang natutuhan mo sa aralin? Para malaman, sagutin nang maikliang sumusunod na mga tanong.

1. Sinu-sino ang unang apat na pangulo ng Ikatlong Republika ngPilipinas?

a. ________________________________________________b. ________________________________________________c. ________________________________________________d. ________________________________________________

2. Magbigay ng isang mahalaga at makasaysayang pangyayari noongadministrasyong Roxas.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Magbigay ng isang mahalaga at makasaysayang pangyayari noongadministrasyong Quirino.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Magbigay ng isang mahalaga at makasaysayang pangyayari noongadministrasyong Magsaysay.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

29

5. Magbigay ng isang mahalaga at makasaysayang pangyayari noongadministrasyong Macapagal.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto samga pahina 50 at 51. Magkapareho ba tayo ng sagot? Sigurado akongmagkapareho tayo ng sagot. Puwede ka na ngayong magpatuloy sa susunodna mga bahagi ng aralin.

Alamin Natin

Sa Ilalim ng Paghahari ni Marcos

Sa simula, ang pagkakaluklok sakapangyarihan ni Marcos ay nagbigayng bagong pag-asa sa mga tao. Sapanahon ng kanyang unang termino,napaunlad niya ang agrikultura,industriya at edukasyon. Nagingnapakapopular niya dahil sapagpapaunlad ng “miracle rice” atpagpapagawa ng mga bagong kalsada,tulay, at paaralan. Pinanumbalik dinniya ang programa sa reporma sa lupani Macapagal, na pinagtibay nangwalang gaanong hirap.

Noong 1969, muling nahalal napangulo si Marcos. Ngunit nabahalaang kaniyang administrasyon sa

dumaraming demonstrasyon ng mga estudyante at mararahas na pagkilos ngmga gerilyang panlunsod. Itinatag ang Bagong Hukbong Bayan o NewPeople’s Army (BHB o NPA) at ang Moro National Liberation Front (MNLF).

Dahil sa mga puna ng mga mamamahayag at ng mga estudyante,nagpatawag si Marcos ng isang kumbensiyong konstitusyunal upang lumikhaang isang pamahalaang parlamentaryo.

Ferdinand E. Marcos

30

Noong Agosto 21, 1971, dalawang granada ang sumabog na lubhangikinasugat ng lahat ng kandidato ng oposisyon sa isang asembleya sa PlazaMiranda. Sinamantala ito ni Marcos at sinuspindi ang writ of habeas corpus.Noong Setyembre 21, 1972, idineklara niya ang batas militar at sinimulangipatupad ng konseptong “bagong lipunan.” Sa ilalim ng batas militar, nabigyansiya ng di pangkaraniwang kapangyarihan. Binusalan ang media at inaresto attinortyur ang mga hindi sumang-ayon sa kanyang mga patakaran, kasama ditosi Benigno Aquino, Jr.

Gayunman, ang pangingibabawng takot ay hindi nakapigil sapaggigiit ng kalayaan. Napuno ngmga estudyante at unyonista ang mgakalsada na nagdulot sa mgakaguluhan, paglabag sa karapatangpantao, at pagkawala ng marami. Angbahaging ito ng kasaysayan ngPilipinas ay nakilalang Sigwa ngUnang Kwarto o First QuarterStorm.

Noong Enero 1981, tinanggalang batas militar. Pero patuloy natinamasa ni Marcos angpagmomonopolisa sa kapangyarihansa pamamagitan ng kanyang “mgadikretong presidensyal.” Pagkataposng halalan noong Hunyo, muli siyang naupong pangulo para sa isa pangterminong anim na taon.

Noong 1983,nagpahayag si Aquino nababalik sa Pilipinas,matapos ma-exile saBoston, Massachusetts saloob ng mahabangpanahon. Binalak niyangtumulong sa kanyangPartido PDP-Laban para sadarating na halalan. Ngunitbago pa man siya tumapaksa lupa noong Agosto 21,1983, pinatay siya.

Mga estudyante at unyonista sa panahon ng Sigwang Unang Kwarto

Ang pagpatay kay Ninoy Aquino noong 1983

31

Nagtipun-tipon ang mga demonstrador at iginiit nila ang pagbibitiw niMarcos, na sinuportahan nang husto ng mga dayuhang negosyante nanakasaksi sa paglaki ng utang sa mga dayuhan na hindi kailanman nangyarinoon.

Inilunsad noong 1984 ang isang imbestigasyon sa pagpatay kay Aquino,na pinamunuan ni Corazon Agrava. Ayon sa kanilang pagsusuri, si RolandoGalman ang pumatay kay Aquino. Kalaunan, natuklasang responsable angmatataas na opisyal ngmilitar sa pagkamatay niAquino.

Tumindi pa nangtumindi ang galit sa rehimennang matuklasan na angmga ari-arian ng mgaMarcos ay tinatayangnagkakahalaga ng ilangbilyong dolyar.

Napilitang magpatawagsi Marcos ng mas maaganghalalan. Ang biyuda niBenigno Aquino, Jr. na si Corazon Aquino ang lumaban kay Marcos sa snapelection noong Pebrero 7, 1986.

Nagpatawag ng snap election si Marcos noong 1986

Mga Pilipinong sundalo at sibilyan na nagrarali laban kay Marcos

32

Ipinahayag na si Marcos ang nanalo sa kabila ng patunay na maypandaraya. Ngunit determinado ang mga Pilipino na tanggalin siya sakapangyarihan kaya nagtipun-tipon at nagbantay sila sa loob ng tatlong araw saEDSA. Noong Pebrero 25, 1986, dinala sa Hawaii ang pamilyang Marcos,nagwakas ang dalawampung taong dinastiya.

Noong panahon ng kapangyarihan ni Marcos, ninakawan niya angekonomiya ng Pilipinas ng bilyung-bilyong dolyar sa pamamagitan ngkatiwalian. Inihabla ng pamahalaang US ang mga Marcos sa salangpangungulimbat ngunit noong 1990 (nang mamatay si Marcos), pinawalang-sala ng hukumang pederal si Imelda sa lahat ng habla sa kanila. Pinayagansiyang bumalik sa Pilipinas noong 1991; noong 1993, napatunayan ng isanghukuman ng Pilipinas na nagkasala siya ng katiwalian.

Subukan Natin Ito

Ang sumusunod na mga parirala ay may kaugnayan sa ilan sa mgamahahalagang pangyayari noong panahon ng administrasyong Marcos.

♦ Miracle rice ♦ Batas militar

♦ New People’s Army ♦ Bagong Lipunan

♦ Moro National Liberation Front ♦ Benigno Aquino, Jr.

♦ Pamahalaang parlamentaryo ♦ Sigwa ng Unang Kwarto(First Quarter Storm)

♦ Plaza Miranda ♦ Mga dikretong presidensyal

♦ writ of habeas corpus ♦ Snap election

Hanapin ang mga nakalistang salita sa sumusunod na palaisipan at biluganang mga ito. Tandaan na ang mga salita ay maaaring nakasulat nang pahalang opababa. Ipinapakita ang isang halimbawa upang magabayan ka.

33

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto sapahina 52. Tama ba lahat ang sagot mo? Kung tama lahat, napakahusay. Kungmay mali, huwag mag-alala. Basahin na lamang muli ang mga bahaging hindimo naintindihang mabuti bago ka magpatuloy sa susunod na mga bahagi ngaralin.

Alamin Natin

Isang Demokratikong Lipunan

Bilang bagong pangulo ng Pilipinas, minanani Corazon Aquino ang isang bayang bangkaroteat lugmok sa kahirapan. Inako niya angtungkuling muling buhayin ang bayan at ang mgainstitusyong publiko nito. Malaki ang inasahanniya sa hinaharap.

Binigyang diin ng administrasyong Aquino,ang kahalagahan ng saligang kalayaang sibil, angkalayaan sa pananalita, kalayaan sa pagtitipun-tipon at kalayaan sa pamamahayag. Tinanggalniya sa pamahalaan ang mga kroni ni Marcos.Dagdag pa riyan, niratipika ang isang bagongkonstitusyon sa pamamagitan ng referendumnoong Pebrero 1987.

Corazon “Cory” Aquino

M O R O N A T I O N A L L I B E R A T I O N

I B A T O X C U T E G Y M A D E E K E I U V

R L N E W P E O P L E S A R M Y Y A K I S O

A U X H B L E I W O V O L T Z R A M P A R Z

C V P E U A Q K U Y A R A P Y H P O T O L B

L B R A H Z X I O H B A T A S M I L I T A R

E O E L O A F S O X Y T I T A M I E F T K L

R T T T K M Y I N P N I X P M K I L O N G P

I S T H N I T U L O A N T O K N I O L U B I

C O Y Y W R I T O F H A B E A S C O R P U S

E K A S I A M I S S M I N C H I N K A S M O

O N R O E N L I T I L I K N E R A K E O F D

L O L L R D S H A O L I N C Y E Y E D V W B

L R Y S N A P E L E C T I O N G H B N M X U

E M N B I T R Y X C H I C H I N I S U S I E

H G U B Y E R N O N G P A R L A M E N T A R

G X D L A K T O A L L G U D B L K S I A D B

H I V M S I G W A N G U N A N G K W A R T O

O J M E L A I H P S G K A Y I M O R O N P E

P S M G A D I K R E T O N G P R E S I D E N

34

Sinimulang makipagnegosasyon ng pamahalaan sa NPA at MNLF nanakapagpagaan nang husto sa suliranin ng militar.

May iba pa ring mga pumuna sa administrasyong Aquino. Anim natangkang kudeta ang kabuuang naitala mula 1987 hanggang 1989. Ngunit

anuman ang kaniyang mga pagkukulang,nararapat na kilalanin ang kaniyangmalaking pagpapahalaga sa demokrasya.Noong Mayo 11, 1992, pinamahalaan niyaang isang makatarungan, lantad at sakalakha’y mapayapang halalan nanagresulta sa paglipat ng pagkapangulo kayFidel V. Ramos.

Sinikap ng administrasyong Ramospara patatagin ang ekonomiya. Nilutas niRamos ang napag-iwanang problema saenerhiya, komunikasyon at transportasyonat sinimulan ang mga pagbabago saekonomiya at pinansiya na kailangan upanghigit na maging competitive angekonomiyang pang-industriya.

Sa huling bahagi ng panunungkulan ni Ramos, pinuri siya ng kanyang mgakasamahan dahil sa kanyang matatag at mahusay na pagganap bilang panguloat hinikayat siyang amyendahan ang konstitusyon upang magkaroon siya ngpangalawang termino. Pero pagkaraan ng matagal na pagsasaalang-alang,nagpasya siyang masyadong maaga pa upang amyendahan ang konstitusyon atpinamahalaan niya ang isang halalang sa kalakha’y mapayapa.

Fidel V. Ramos

35

Subukan Natin Ito

Kung totoo ang pahayag, isulat ang T sa puwang bago ang bawat bilang.Kung mali ang pahayag, palitan ang nakasalungguhit na salita o parirala paramaging totoo ito. Isulat ang tamang salita o parirala.

______________ 1. Minana ni Aquino ang isang bayang bangkarote atlugmok sa kahirapan.

______________ 2. Hindi binigyang-diin ni Aquino ang kahalagahanng saligang kalayaang sibil na kalayaan sapananalita, kalayaan sa pagtitipun-tipon atkalayaan sa pamamahayag.

______________ 3. Walang sinuman ang pumuna sa administrasyongAquino.

______________ 4. Nararapat na kilalanin ang pagpapahalagani Aquino sa demokrasya sa bayan.

______________ 5. Pangunahing mithiin ni Ramos na patatagin angekonomiya.

______________ 6. Pinalawig ni Ramos ang kaniyang panunungkulanbilang pangulo sa pamamagitan ng pag-aamyendasa konstitusyon.

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto sapahina 52. Tama ba lahat ang sagot mo? Kung tama lahat, napakahusay. Kungmay mali, okey din. Basahin na lamang muli ang mga bahaging hindi monaintindihang mabuti bago sagutin ang susunod na pagsasanay.

36


Marami ka bang natutuhan sa araling ito? Tingnan natin kung marami nga.Sagutan ang palaisipan.

Pahalang Pababa

2. Diosdado _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1. Fidel V. _ _ _ _ _pangulo ng Pilipinas mula pangulo ng Pilipinas1961 hanggang 1965 mula 1992 hanggang 1998

3. _ _ _ _ _ _ _ Aquino 2. Ramon _ _ _ _ _ _ _ _ _pangulo ng Pilipinas mula pangulo ng Pilipinas mula1986 hanggang 1992 1953 hanggang 1957

8. Sergio _ _ _ _ _ _ 4. Manuel _ _ _ _ _pangulo ng Pilipinas mula pangulo ng Pilipinas mula1944 hanggang 1946 1935 hanggang 1944

1

2

3

4

8

7

9

5

12

11

6

10

14

13

15

37

9. Manuel _ _ _ _ _ 5. _ _ _ _pangulo ng Pilipinas mula tawag sa mga kasapi ng1946 hanggang 1948 Hukbalahap

11. Corazon _ _ _ _ _ _ _ 6. _ _ _ _ _ _ _ Aquino Jr.namuno sa imbestigasyon hinggil dating senador na pinataysa pagpatay kay Aquino noong Agosto 21, 1983

12. _ _ _ _ _ _ _ 7. Ferdinand E. _ _ _ _ _ _lider ng Indonesia na pangulo ng Pilipinas mulakinaibigan ni Macapagal ng 1965 hanggang 1986

14. Luis _ _ _ _ _ 10. Carlos P. _ _ _ _ _ _kilalang lider ng Huk pangulo ng Pilipinas mula

ng 1957 hanggang 1961

15. Rolando _ _ _ _ _ _ 13. Elpidio _ _ _ _ _ _ _itinurong pumatay kay Aquino pangulo ng Pilipinas mula

ng 1948 hanggang 1953

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto sapahina 53. Tama ba lahat ang sagot mo? Kung tama lahat, napakahusay. Kungmay mali, huwag mag-alala. Basahin na lamang muli ang mga bahagi ng aralinna hindi mo naintindihang mabuti bago ka magpatuloy sa susunod.

Tandaan Natin

Ang sumusunod ay ilan pang importanteng petsa sa kasaysayan ngPilipinas:

♦ Agosto 1, 1944 — namatay si Quezon sa Saranac Lake,New York

♦ Hulyo 4, 1946 — ipinagkaloob ng Amerika ang kalayaan ngPilipinas

♦ Abril 23, 1946 — idinaos ang unang halalan sa Pilipinasbilang isang nagsasariling bayan

♦ Marso 17, 1957 — namatay si Magsaysay nang bumagsakang sinasakyan niyang eroplano

♦ Agosto 21, 1971 — binomba ang Plaza Miranda

38

♦ Setyembre 21, 1972 — idineklara ni Marcos ang batas militar

♦ Agosto 21, 1983 — pinatay si Benigno Aquino Jr. saManila International Airport (ngayo’yNinoy Aquino International Airport)

♦ Pebrero 7, 1986 — idinaos ang snap election na nagwakas sapaghahari ni Marcos

♦ Pebrero 25, 1986 — lumipad patungong Hawaii ang mgaMarcos na nagwakas sa kanilangdalawampung taong dinastiya

♦ Mayo 11, 1992 — ang unang halalan pagkaraan ngadministrasyong Marcos

Ang sumusunod ay ilan pang importanteng personalidad sa kasaysayan ngPilipinas:

♦ Manuel Roxas — pangulo ng Pilipinas mula 1946 hanggang1948

♦ Elpidio Quirino — pangulo ng Pilipinas mula 1948hanggang 1953

♦ Luis Taruc — pinakakilalang lider ng Huk

♦ Ramon Magsaysay — pangulo ng Pilipinas mula 1953 hanggang1957

♦ Carlos P. Garcia — pangulo ng Pilipinas mula 1957 hanggang1961

♦ Diosdado Macapagal — pangulo ng Pilipinas mula 1961 hanggang1965

♦ Sukarno — lider ng Indonesia na kinaibigan niMacapagal

♦ Ferdinand E. Marcos — pangulo ng Pilipinas mula 1965hanggang 1986

♦ Benigno Aquino, Jr. — dating senador na pinatay sa ManilaInternational Airport (ngayo’y NinoyAquino International Airport)

39

♦ Corazon Agrava — namuno sa imbestigasyon sa pagpataykay Aquino

♦ Rolando Galman — itinurong pumatay kay Aquino

♦ Corazon Aquino — pangulo ng Pilipinas mula 1986 hanggang1992

♦ Fidel V. Ramos — pangulo ng Pilipinas mula 1992 hanggang1998

40

ARALIN 4

Nakatakda bang Maulitang Kasaysayan?

Pagkaraang matuto sa iba’t ibang aral mula sa kasaysayan, ano na angnangyari sa atin ngayon? Ano ang mangyayari sa ating bansa sa hinaharap?Ano pa ang ibang aral na matututuhan natin upang hindi na maulit angkasaysayan? Tatalakayin natin sa araling ito ang mga nabanggit na tanong.


1. Narinig mo na ba ang kasabihang “Nauulit ang Kasaysayan”? Ano sapalagay mo ang ibig sabihin nito? Naniniwala ka ba sa kasabihang ito?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Pagkatapos mong basahin ang ilan sa pinakamahalagang pangyayarina nakaapekto sa ating bayan, ano ang mga mahahalagang aral angnaisip mo? Paano makatutulong sa iyo ang iyong kaalaman sa mganakaraang pangyayari? sa iyong komunidad? sa buong bayan?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Alam mo ba ang nangyayari sa iyong paligid? Ano ang kasalukuyangkalagayan ng ating bayan? Anu-ano ang kinakaharap na suliranin ngadministrasyong Estrada?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto samga pahina 53 at 54.

41

Basahin Natin Ito

Basahin ang sumusunod na maiikling balita para magkaroon ka ng ideakung ano ang mga suliraning kinakaharap ngayon ng bayan.

25 October

Ayon sa isang sarbey bago ang “juetengate” naniniwala ang karamihansa mga Pilipino na corrupt ang administrasyong Estrada.——————————————————————————————-Ibinasura ng Korte Suprema ang petisyon ng isang pangkat ng mgaabogado mula sa Pangasinan na itigil ng Senado ang pag-iimbestiga samga bintang hinggil sa jueteng laban kay Pangulong Estrada.

23 October

Ayon sa isang bagong ulat ng PCIJ, ang isang network ng mga kroni,abogado at mga kunwaring korporasyon ni Estrada ang bumili ng mgalupa at bahay na nagkakahalaga ng halos isang bilyong piso para kayPangulong Estrada mula noong 1998.——————————————————————————————Sinasabi ni Pangulong Estrada na bukas siya sa ideang magkaroon ngsnap presidential election habang hinihikayat niya ang militar na huwagsumuporta sa mga pangkat na naghahangad na mapatalsik siya.——————————————————————————————Ayon sa isang kongresista ng oposisyon, inaasahan niyang 60representante ang lalagda sa pormal na reklamo ng impeachmentcomplaint laban kay Presidente Estrada sa susunod na dalawangaraw.

Salin ng mga sipi mula sa : Philippine Daily Inquirer. “Bad Times”. http://www.inquirer.net/badtimes.htm. October 26, 2000,date accessed.

42

Magbalik-aral Tayo

Batay sa nabasa mo, ano ang mga suliraning kinakaharap ng Pilipinas sailalim ng administrasyong Estrada? Isulat ang iyong mga sagot.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tingnan ang halimbawang sagot para sa aktibidad na ito sa Batayan saPagwawasto sa pahina 54.

Alamin Natin

Ang sumusunod ay halaw sa talumpati ni Estrada sa araw ng kaniyanginagurasyon noong Hunyo 30, 1998. Ipinapahayag dito ang kaniyang mgaplano para sa bayan bilang bagong halal na pangulo.

Ang aking pangako ay hindi malaki.Ang nakikita ko sa hinaharap ay karaniwanlamang. Ang aking mga pangako ay pag-asang mga ordinaryong Pilipino tulad ko, lalona sa panahon ng pagbagsak ng ekonomiyana kasalukuyan nating kinakaharap. Dapatmatagal nang natupad ang mga ito. Nais kongmaghatid ng kapayapaan sa ating mga buhayat pagkakasundo sa ating lipunan. Nais kongmaghatid ng kaayusan sa ating mga lansanganat katarungan sa ating mga institusyon. Naiskong muling ayusin ang ating ekonomiya atipamahagi nang pantay-pantay ang mgabunga nito. Nais kong madama ng bawatPilipino, mayaman man o mahirap, na angpinakaligtas na pook sa buong daigdig parasa kaniya ay ang sarili niyang bayan. At panghuli, umaasa ako na mapagbubuklud-buklod ko ang mga Pilipino para makaahon tayo sa krisis ng ating rehiyon atmakamit ang ating pangarap ng sentenaryo.

Salin ng Sipi mula sa Talumpati ni Pangulong Estrada: President Estrada’s WebFacility Center. http://www.erap.com/web/speeches/speech02.htm. October

26, 2000, date accessed.

43

Magbalik-aral Tayo

Batay sa nabasa mo, ano ang mga mithiin ng administrasyong Estrada?Isulat ang iyong mga sagot.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tingnan ang halimbawang sagot sa Batayan sa Pagwawasto sa pahina54.


1. Batay sa isinulat mo sa Magbalik-aral Tayo, sa palagay mo ba’ymakakamit ng administrasyong Estrada ang mga layuning itinakda nitopara sa buong bayan? Bakit/Bakit hindi? Isulat ang iyong mga sagot.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Ibahagi ang iyong mga sagot sa isang kasapi ng iyong pamilya,kaibigan, o sa iyong Instructional Manager o Facilitator. Sang-ayonba siya sa iyong sagot? Bakit/Bakit hindi? Isulat ang kaniyang mgasagot.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ihambing ang iyong sagot sa Batayan sa Pagwawasto sa pahina 54 at 55.Magkapareho ba tayo ng sagot?

44

Tandaan Natin

♦ Layunin ng administrasyong Estrada na bigyan ng panahongmagtagumpay ang masa dahil, ayon kay Estrada, hindi sila kailanmannabigyan noon ng panahon.

♦ Sa kasamaang-palad, nakaapekto ang mga suliranin sa ekonomiya saadministrasyon at pati na sa buong bayan.

Napansin mo bang isang nagpapatuloy na proseso ang kasaysayan?Maaaring magpaulit-ulit ang mga pangyayari sa nakaraan at ang mgasitwasyong naging dahilan para mangyari ang mga ito. Ito’y walang katapusangpag-ikot ng pagtaas at pagbaba. Sa pagdaan ng bawat araw, masasaksihannatin ang mas marami pang mahahalagang pangyayari at mas marami pangpersonalidad na gumaganap ng mga mahahalagang papel. Ang nangyayari sakasalukuyan ay magiging kasaysayan sa hinaharap.

Dito nagwawakas ang modyul. Binabati kita sa pagtatapos nito!Nagustuhan mo ba ito? May natutuhan ka bang kapakipakinabang? Naririto angbuod ng mga pangunahing punto para makatulong sa iyo upang higit mongmatandaan ang mga ito.

Ibuod Natin

Sinasabi sa iyo ng modyul na ito na:

♦ Dapat ipagmalaki ng mga Pilipino ang kasaysayan ng kanilang bayan.Dapat din nilang ipagmalaki at tularan ang mga bayaning nag-alay nglahat ng kanilang makakaya pati na ang kanilang buhay upangmakalaya ang kanilang bayan mula sa pang-aapi ng mga dayuhan atibang Pilipino.

♦ Dapat nating ipakita ang paggalang sa ating mga pambansang bayanisa pamamagitan ng paggunita sa kanilang nagawa para sa ating bayansa mga espesyal na petsa na inilaan para sa kanila.

♦ Dapat nating tandaan ang mga aral na natutuhan natin mula sa atingkasaysayan at iwasang maulit ang mga pagkakamaling nagawa atingmga ninuno.

45

Anu-ano ang mga Natutuhan Mo?

A. Tukuyin ang mga pangyayari sa sumusunod na petsa.

1. Marso 16, 1521 _____________________

2. Agosto 26, 1896 _____________________

3. Disyembre 30, 1896 _____________________

4. Hunyo 12, 1898 _____________________

5. Abril 9, 1942 _____________________

6. Hulyo 4, 1946 _____________________

7. Abril 23, 1946 _____________________

8. Setyembre 21, 1972 _____________________

9. Agosto 21, 1983 _____________________

10. Mayo 11, 1992 _____________________

B. Sagutin nang maikli ang sumusunod na tanong.

1. Ano ang tawag sa ating kauna-unahang mga ninuno? Magbigay ngmaikling paglalarawan sa kanila.__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Paano inuri ang mga tao sa ating bayan noong mga 5000 B.C.?Ilarawan ang bawat uri.

a. __________________________________________________________________________________________

b. __________________________________________________________________________________________

46

c. __________________________________________________________________________________________

d. __________________________________________________________________________________________

3. Kailan at paano natuklasan ni Ferdinand Magellan ang Pilipinas?________________________________________________________________________________________________

4. Ano ang nag-udyok sa mga Pilipino na mag-alsa laban sa mgaEspanyol?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Ano ang dalawang nobela ni Jose Rizal na nagbigay-inspirasyonkay Andres Bonifacio na mamuno sa mga Pilipino para lumabansa mga Espanyol?

a. _____________________________________________b. _____________________________________________

6. Isa-isang banggitin ang iba’t ibang pangulo ng Pilipinas.Magbigay ng kahit isa sa mga makabuluhang ambag nila sa bayan.

a. __________________________________________________________________________________________

b. __________________________________________________________________________________________

c. __________________________________________________________________________________________

d. __________________________________________________________________________________________

e. __________________________________________________________________________________________

f. __________________________________________________________________________________________

47

g. __________________________________________________________________________________________

h. __________________________________________________________________________________________

i. __________________________________________________________________________________________

j. __________________________________________________________________________________________

k. __________________________________________________________________________________________

l. __________________________________________________________________________________________

m. __________________________________________________________________________________________

7. Tumukoy ng lima sa mga pambansang bayani na binanggit samodyul at isulat ang kanilang mga ambag sa Pilipinas.

a. __________________________________________________________________________________________

b. __________________________________________________________________________________________

c. __________________________________________________________________________________________

d. __________________________________________________________________________________________

e. __________________________________________________________________________________________

Ihambing ang iyong mga sagot sa mga nasa Batayan sa Pagwawasto samga pahina 55 at 56. Tama ba lahat ang sagot mo? Kung tama lahat,napakahusay! Ibig sabihin naintindihan mong mabuti ang nilalaman ng modyulna ito. Kung may mali, balikan mo ang mga ito bago pag-aralan ang susunodna modyul. Sigurado akong kaunting tiyaga pa at tama na lahat ang sagot mosa susunod.

48

Batayan sa Pagwawasto

A. Anu-ano na ang mga Alam Mo? (pp. 2–3)

I. 1. Araw ng Kagitingan2. Araw ng Pambansang Bandila3. Araw ng Kasarinlan4. Araw ng mga Pambansang Bayani5. Araw ni Bonifacio6. Araw ni Rizal

II. 1. unang Pilipinong lumaban sa mga Espanyol2. ang pambansang bayani ng Pilipinas3. ang kasama ni Rizal na nagtatag ng Kilusang Propaganda4. ang nagtatag ng Katipunan5. nagproklama ng kasarinlan ng Pilipinas noong Hunyo 12,

1898 sa Kawit, Cavite6. kilalang “Utak ng Katipunan”7. huling rebeldeng Pilipino na sumuko sa mga Amerikano8. pinakakilalang lider ng Huk9. dating senador na pinatay sa Manila International Airport

(ngayo’y Ninoy Aquino International Airport) noong10. Agosto 21, 1981

B. Aralin 1

Subukan Natin Ito (pahina 7)

Maaaring iba-iba ang sagot sa aktibidad na ito ngunit naririto anghalimbawang sagot.

Tulad ng ating kauna-unahang mga ninuno, kulot ang buhokko at itim ang aking mga mata. Hindi rin ako matangkad.

49

Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan (pahina 7)

Maaaring iba-iba din ang sagot sa aktibidad na ito ngunit nariritoang halimbawang sagot.

Itinuro sa atin ng ating mga ninuno kung paanomakipagkalakalan sa ating mga kalapit-bayan at mapayapangmakipag-ugnayan sa kanila sa kabila ng kawalan ng pamahalaan.Nagkakasundo noon ang iba’t ibang pamilya kahit may iba’tibang mga pinapahalagahan sa buhay. Kahit may iba’t ibang lidersila, hindi sila nakipag-away sa isa’t isa. Nakakita sila ng paraankung paano sila mabubuhay sa kabila ng kanilang pagkakaiba.

C. Aralin 2


a. 8 f. 10b. 1 g 7c. 5 h. 9d. 2 i. 3e. 6 j. 4


a. Labanan sa Manila Bay

b. Naghahandang sumalakay ang mga Hapones sa kanilang mgakalapit-bayan sa Asya

c. Sumusumpa ng katapatan sa Amerika si Aguinaldo

d. Paglagda ng kasunduan sa pagitan ng Espanya at Amerika

e. Ipinapahayag ng pangulo ng US na si McKinley na dapatmunang maging sibilisado at mabinyagang Kristiyano angPilipinas bago ipagkaloob ang kasarinlan nito

f. Inagurasyon ng pamahalaang Komonwelt

2

6

3

1

4

5

50

Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan (pp. 20–21)

1. a 6. h2. j 7. d3. i 8. g4. b 9. e5. c 10. f

D. Aralin 3

Subukan Natin Ito (pp. 24–25)

1. Manuel Roxas2. Elpidio Quirino3. Carlos Garcia4. Ramon Magsaysay, Sr.5. Diosdado Macapagal6. Ferdinand Marcos7. Corazon Aquino8. Fidel Ramos9. Joseph Ejercito Estrada

Subukan Natin Ito (pp. 28–29)

1. a. Manuel Roxasb. Elpidio Quirinoc. Ramon Magsaysay, Sr.d. Carlos Garcia

2. Maaaring iba-iba ang sagot dito ngunit naririto ang posibleng mgasagot.

♦ Muling pagsasaayos sa bayang nawasak ng digmaan.

♦ Naging palaban at marahas ang ugnayan ng pamahalaangrepublikano at ng mga Hukbalahap

♦ Bumalik sa bayan ang mga panginoong maylupa.

♦ Upang angkining muli ang mga ari-ariang iniwan nila noon.

♦ Binigyan ng pangkalahatang amnestiya ang mga Huk.

♦ Idineklarang rebelde at ilegal na organisasyon angHukbalahap.

51

3. Maaaring iba-iba ang sagot dito ngunit naririto ang posiblengmga sagot.

♦ Tinangkang makipagnegosasyon sa mga Huk.

♦ Sa pamamagitan ng militar, nagtagumpay sa pagpapabagsaksa mga Huk si Magsaysay, ang Kalihim ng Depensa noon.

♦ Nawalan ng suporta ng bayan ang mga Huk nangpagpapatayin nila ang pamilya ng dating pangulong Quezon.

4. Maaaring iba-iba ang sagot dito ngunit naririto ang posibleng mgasagot.

♦ Maraming maliit pero mahahalagang proyektong lokal angisinagawa ng pamahalaan.

♦ Itinatag ang mga espesyal na hukuman upang lutasin angalitan ng mga panginoong may-ari ng lupa at ng mga kasamá.

♦ Sa wakas, sumuko sa pamahalaan ang lider ng Huk na siTaruc.

5. Maaaring iba-iba ang sagot dito ngunit naririto ang posiblengmga sagot.

♦ Ipinroklama ang Hunyo 12 na isang pambansang pista-opisyal upang gunitain ang kasarinlan ng Pilipinas

♦ Pinagtibay ang batas sa reporma sa lupang pang-agrikultura.

♦ Naisulong ang mapagkaibigang ugnayan ng mgapamahalaan ng Malaysia at Indonesia na humantongsa pagbubuo ng MAPHILINDO.

52



1. T

2. M Binigyang-diin ni Aquino ang kahalagahan ng saligangkalayaang sibil na kalayaan sa pananalita, kalayaansa pagtitipun-tipon, at kalayaan sa pamamahayag.

3. M Maraming tao ang pumuna sa administrasyong Aquino.

4. T

5. T

6. M Hindi pinalawig ni Ramos ang kaniyang panunungkulanbilang pangulo sa pamamagitan ng pag-aamyenda sakonstitusyon.

M O R O N A T I O N A L L I B E R A T I O N

I B A T O X C U T E G Y M A D E E K E I U V

R L N E W P E O P L E S A R M Y Y A K I S O

A U X H B L E I W O V O L T Z R A M P A R Z

C V P E U A Q K U Y A R A P Y H P O T O L B

L B R A H Z X I O H B A T A S M I L I T A R

E O E L O A F S O X Y T I T A M I E F T K L

R T T T K M Y I N P N I X P M K I L O N G P

I S T H N I T U L O A N T O K N I O L U B I

C O Y Y W R I T O F H A B E A S C O R P U S

E K A S I A M I S S M I N C H I N K A S M O

O N R O E N L I T I L I K N E R A K E O F D

L O L L R D S H A O L I N C Y E Y E D V W B

L R Y S N A P E L E C T I O N G H B N M X U

E M N B I T R Y X C H I C H I N I S U S I E

H G U B Y E R N O N G P A R L A M E N T A R

G X D L A K T O A L L G U D B L K S I A D B

H I V M S I G W A N G U N A N G K W A R T O

O J M E L A I H P S G K A Y I M O R O N P E

P S M G A D I K R E T O N G P R E S I D E N

53

Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan (PP. 36–37)

E. Aralin 4

Pag-isipan Natin Ito (pahina 40)

Maaaring iba-iba ang sagot sa aktibidad na ito ngunit naririto angmga posibleng sagot.

Oo, narinig ko na. Ibig sabihin lamang nito, ang kasaysayanay walang katapusang pag-ikot. Anuman ang nangyayari ngayonay magiging kasaysayan sa hinaharap. Makakapagbago ngkinabukasan ang mga pangyayari at taong nakaaapekto sakalagayan ng buhay ng bawat tao, mga komunidad, bayan atmundo. Kung hindi tayo matututo sa mga nangyari sa atin noon,maaaring muli nating gawin ang mga ginawa natin noon. Kaya,patuloy ang pag-ikot ng mga pangyayari.

1

2

3

4

8

7

9

5

12

11

6

M A C A P A G A L

S U K A R N O

R O X A S

O M E Ñ A

C O R A Z O N

A

G

S

A

Y

S

R

S

M

Q

U

Z

O

N

M

C

O

H

U

K

B

E

N

I

G

N

A R A V A

10

G

R

C

14

I

A T R U C

13

Q

I

15

G A L M A N

R

I

O

A

Y

54

Nalaman ko na na dapat tayong matuto sa nakaraan. Ang mgasuliraning nangyari noon at ang mga epektibong paraan ngpaglutas sa mga ito ay makatutulong sa atin sa paglutas ng mgakatulad na suliraning kinakaharap natin ngayon. Sa ganitongparaan, makikinabang tayo bilang mga indibidwal, ang ating mgakomunidad, ang ating bayan at ang buong mundo.

Oo, alam ko. Nahaharap ngayon ang ating bayan samalubhang suliranin sa ekonomiya. Nahihirapan nang hustoang pamahalaan na makaahon sa krisis na ito lalo na at maramiding isyu hinggil sa ating pangulo. Sa katunayan, ang krisis aykaugnay ng katotohanang maraming tao, lalo na ang mga mula sasektor ng kalakalan, ang may isyu sa pangulo.

Magbalik-aral Tayo (pahina 42)

Ang mga sagot sa itaas ay maaari ding sagot sa tanong saaktibidad na ito.

Magbalik-aral Tayo (pahina 43)


Ang pangunahing layunin ng administrasyong Estrada aymagbigay sa masa o sa mahihirap ng kanilang “panahon.”Hangarin nitong magbigay ng kapayapaan sa bayan, mulingmagsaayos ng ekonomiya at mamahagi ng yaman nang pantay-pantay, ipadama sa mahihirap na ang pinakaligtas na pook para sakanila ay ang sariling bayan. At panghuli, hangarin nitongpagbuklurin ang lahat ng Pilipino upang makaahon sa anumangkrisis na maaari nilang danasin.

Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan (pahina 43)


a. Sa palagay ko, mula umpisa, hindi nagtagumpay angadministrasyong Estrada sa pagtupad sa mga layunin nito. Sakatunayan, sa loob ng dalawa’t kalahating taong nasakapangyarihan, kumilos ito nang palayo nang palayo sapagtupad ng mga ito. Nangako itong magbibigay ng

55

kapayapaan at kaayusan sa ating lipunan ngunit sa halip,sumiklab ang labanan sa Mindanao at sunud-sunod napagbomba sa mga mall at iba pang pampublikong pook.Tayong mga Pilipino ay hindi na nakadadama ng kaligtasansa ating sariling bayan. Nangako din ang administrasyongEstrada na muling aayusin ang ekonomiya ngunit nagpatuloyang kahirapan. Lalong lumala ang mga pangyayari nangakusahan si Estrada ng katiwalian at manipulasyon sa stockmarket. Dahil sa mga akusasyong ito, humina ang ekonomiya.Bunga nito, nawalan ng pag-asa ang malaking bahagi ngpopulasyon ng ating bayan at iginiit na magbitiw ang Pangulo.Samantala, inihayag muli ng mga tapat na tagasuporta niEstrada ang kanilang suporta sa kaniyang administrasyon.Naging dahilan ito ng pagkakawatak-watak ng bansa.

b. Oo, sumasang-ayon siya sa aking sagot sa naunang aktibidaddahil magkatulad kami ng mga rason.

F. Anu-ano ang Natutuhan Mo? (pp. 45–47)

A. 1. natuklasan ni Magellan ang Pilipinas2. naganap ang Sigaw ng Balintawak3. binaril si Rizal sa Bagumbayan (ngayo’y Luneta Park),

Maynila4. idineklara ni Aguinaldo ang kasarinlan ng Pilipinas sa

kaniyang tahanan sa Kawit, Cavite5. naganap ang Bataan Death March6. ipinagkaloob ng US ang ganap na kasarinlan ng Pilipinas7. idinaos ang unang halalan sa bayan bilang isang

nagsasariling republika8. idineklara ni Marcos ang batas militar9. pinatay si Benigno Aquino, Jr.

10. unang halalan pagkaraan ng rehimeng Marcos

B. 1. Tinawag na Ita o Negrito ang ating kauna-unahang mganinuno. Kulot at itim ang kanilang buhok, sarat ang ilong, atitim ang mga mata. Pandak din sila.

2. a. Datu – ang pinuno ng isang barangayb. Maharlika – ang mga dugong-bughaw sa isang barangayc. Timawa – ang mga karaniwang tao sa isang barangayd. Alipin — ang mga busabos sa isang barangay

56

3. Naglayag sina Magellan at ang kaniyang mga tripulante noong1521 noong maghanap ng tinatawag na “pulo ng mgapampalasa” o “spice islands” ngunit naligaw sila atnapadpad sa baybayin ng Pilipinas noong Marso 16, 1521.

4. Ang iba’t ibang pang-aabuso ng mga Espanyol ang nagtulaksa mga Pilipino upang mag-alsa.

5. a. Noli Me Tangereb. El Filibusterismo

6. a. Emilio Aguinaldob. Manuel Quezonc. Sergio Osmeña, Sr.d. Jose P. Laurele. Elpidio Quirinof. Ramon Magsaysay, Sr.g. Carlos P. Garciah. Diosdado Macapagali. Ferdinand E. Marcosj. Corazon Aquinok. Fidel V. Ramosl. Joseph Estrada

Sumangguni sa mga angkop na bahagi ng modyul upangtingnan kung tama ang mga makabuluhang ambag ng bawatpangulo na iyong isinulat.

7. Pumili lamang ng lima sa sumusunod na mga bayani

a. Lapulapub. Jose Rizalc. Graciano Lopez-Jaenad. Andres Bonifacioe. Emilio Aguinaldof. Apolinario Mabinig. Macario Sakayh. Luis Taruci. Benigno Aquino, Jr.

Sumangguni sa mga angkop na bahagi ng modyul upangtingnan kung tama ang mga makabuluhang ambag ng bawatbayani na iyong isinulat.

57

Talahuluganan

Pinawalang-sala (acquitted) Napatunayang walang sala sa hukuman

Assassin (asesino) Tao na binayaran upang pumatay

Pinatay (assasinated) Pinata o napatay sa isang bigla at lihim napagsalakay, karaniwan ng isang binayarang mamamatay-tao natinatawag na asesino

Corrupt Tiwali; hindi tama ang pag-uugali; masamá; immoral

Kudeta (Coup d’etat) Marahas na pagpapatalsik o pagpapalit ngkasalukuyang pamahalaan ng isang maliit na pangkat.

Dinastiya Makapangyarihang pangkat o pamilya na nananatilingmakapangyarihan sa loob ng matagal na panahon

Panlilinlang/Pandaraya Sadyang panlilinlang, pandaraya o panloloko, opagbibigay ng ibang kahulugan

Habeas corpus Karapatan ng akusado na ipagtanggol ang kaniyang sarilisa hukuman bago siya ibilanggo.

Pangungulimbat Pagkuha ng salapi sa pamamagitan ng ilegal na paraan,karaniwang sa pamamagitan ng pananakot at panghuhuthot.

Mga Sanggunian

Cultural Bridge Productions. Americanitos: Life During the JapaneseOccupation of the Philippines. http://www.culturalbridge.com/phwwii.htm. October 23, 2000, date accessed.

Mitchell, Virginia. Welcome to the History of the Philippines: Pearl of theOrient Seas. http://www.ualberta.ca/~vmitchel/. October 23, 2000,date accessed.

Philippine Daily Inquirer. “Bad Times”. http://www.inquirer.net/badtimes.htm. October 26, 2000, date accessed.

Philippine Daily Inquirer. “Stone Tools Evidence of Human Presence inPhilippines”. http://www.inquirer.net/stonetools.htm. October 26,2000, date accessed.

58

Philonrise. Philippine History. http: www.philonrise.com/history.October 23, 2000, date accessed.

President Estrada’s Web Facility Center. http:/www.erap.com/web/speeches/speech02.htm. October 26, 2000, date accessed.

59

Documents

Ang Iba't Ibang Panahon Sa Kasaysayan Ng Pilipinas Final