Anlamın AnlamıDoğuhan Murat Yücel

dmy.info web sitesinden derleme.

Çoğaltma hakkı Doğuhan Murat Yücel'eaittir.

Kasım 2014- İstanbul

ÖnsözHayatın Anlamı diye uzun bir öyküyazarak hayatı anlamaya çalışmıştım.Daha sonra anlamın anlamı hakkındadüşünmeye başladım. Anlamın kendisineydi ki başka bir şeyle birleşince sorunoluyordu? Anlamın anlamsızlığı dadenebilecek bu yazı dizisini yazdım.Sonuna da "Mecaz" diye ekledim. Bu daişin sonunda vardığım sonucu anlatıyor.Aslında işin sonu da başı da aynı şeyianlatıyor. Anlam hakkında söylenen herşey görelidir. Anlamın anlamı da dahilanlamlar üretilmiştir ve daha da fazlaüretilmek için işlenebilirler. Yani sizekendimin dışındaki bir anlamdan

bahsedemem. Tek yaptığımız kendimizianlatmak iken, kendimiz de diğer her şeygibi başka bir "kendi"nin dönüşümüdür.Gerçekler değişiyor ve hiçbir şey sabitdeğil. O halde bu kadar yazının niçinolduğunu soruyorsunuzdur. Evren neiçin? diye geri soruyorum.

Aslında anlam ve gerçeklik de dahil herşey üretilmiştir. Ulaşabileceğimiz hiçbirşey kalıcı değildir. Kalıcı olsaydıulaşamazdık. Biz de maddenin farklıüretilmiş gerçekleri olarak ancak kendilisanımızdaki varlıklara yönelebiliriz.Biz kendi dünyamızla sınırlıyız. Kalıcıolanın boyutlarını algılayamayız, merakbile edemeyiz. Felsefe dediğimiz tantananeyin nesi o halde? İşte buna dair

sorgulamalar için Anlamın Anlamıyazıldı. Bir yanıt bulamadığımız haldeneden merak ediyoruz? Yanıt mümkündeğilse sorular neden var? Böyle şeyleriçin dmy.info ve diğer felsefi şeylertüredi. Anlamak ve ortak bir yaşamsürmek için birbirimizi anlıyormuş gibiyapmak. Birbirimizi idare ederekanlamlarımızı odaklamak ve daha mutlubir hayat sürmek. Yaptığımız tam olarakbu değil, ancak hiçbir ifade tam veeksiksiz olamayacağından hoş görüpişimize yaramasını umuyoruz.

Hayatın AnlamsızlığıDaha önce hayatın anlamını birçok kezsorgulamıştım. Kendim biliyor gibiyapmıştım ki bulabilecek olanlar gayretetsin ve bu gizemi çözsünler. Ancak tümyazılanlara rağmen herhangi bir gelişmeyaşanmadı. Dışarıdan veya kendimdenkesin bir çözüm bulamadım. Bekledim kisoruyu sorduğum hayat yanıt versin, enazından bir ipucu göstersin. Ancak böylebir şey olmadı. Felsefe tarihindeyaklaşık iki bin yıldır herhangi birgelişme olmamasına bakılırsa mağdurolduğum söylenemezdi. Ancak gittikçedaha da meraklanmamak elde değildi.Bir anlam bulamamak anlaşılır, insanın

her isteği olmuyor, ancak gittikçe artanmerak duygusu bir garipti. Bir anlamaulaşılamıyorsa, neden binlerce yıldırmerak ediyorduk? Olmayan bir şeyi miarıyorduk?

Bir de böyle düşüneyim dedim. Dilfelsefesi falan yaptım. Yani anlamınanlamını sorguladım. Şöyle sorularsordum: Problem hayatın anlamı mı,hayatın anlamsızlığı mı? Galibaanlamsızlığı, çünkü ancak bunu iddiaedenler tarafından aranıyor. Diğercanlılar pek ala kendi anlamlarına sahip.Bu bir eksiklik, can sıkıntısı, boş işolabilir mi? Anlam arayanlar, aslındakaybedenler mi yoksa tam aksineyokluğu fark edenler mi?

Sonra şöyle de düşündüm: İnsanlarınküçük bir kısmı hayatın anlamınısorguluyor. İnsan da canlıların ufak birkısmıdır. Öyleyse, insanın ve insanda dasorgulayanların nitelikleri nelerdir?İnsanın doğadaki farklı tarafına baktım.İnsanın iletişim yönü ile doğadanayrıldığını gördüm. İnsan birbiriyle dahaiyi anlaşabildiği için bugünküniteliklerini edinmişti. Dil dediğimizsembolik varsayımlar, birbirimize güvenve inançla birleşerek iletişimde devrimyapmıştı. Biz, anlaşabildiğimiz içinbugünlere gelmiştik. Demek ki,insanlığın farkı buydu. O haldeinsanlığın içinde hayatı sorgulayanlar daayrıca böyle bir niteliğe sahip miydi?

hayatın anlamsızlığıYani hayatınanlamını arayanlar iletişimle ilgili birsorun ya da gelişme mi yaşıyorlar?Düşünmek kendi kendine konuşmak,konuşmak da bir şeyleri simgelemek ise,insanın semboller düzeneği, “dil” ileilgili problemleri olmalıydı. Buradan,bu konuya kafa yoran insanlarıdüşündüm. Belki de basit bir iletişimproblemi yaşıyorduk. Felsefe aslında birdil problemi olabilirdi. Ancak hangifelsefe? Daha önce de söylediğimiz gibi,sözcükler sembolik seslerdir. Herkeskendine göre anlar. Felsefeden neanladığımıza bağlı olarak, dil ile ilişkisiortaya çıkar. İletişime ait sorunlariçerisinde yer alan metafizik(fizik ötesi)

ifadelerin dilsel problemler olduğunudüşündüm. Doğal varlıklarla ilgiliolmayan, fiziksel dünyanın ötesine aitçıkarımlar tamamen iletişim sorunuolmalıydı. Hayatın anlamı nedir? Evrenneden var? Hayat neden bu şekildedir?gibi sorular, cevabı verilemeyecektanımsız arayışlardı. Çünkü günlükyaşamda oluşan dil ile, bunun ardını,mesela Tanrı’yı, evrenin nedenini vs.kavrayamazdık.

Örnekle açıklayalım. Bir kişininözelliklerini belirtirken, dildeki ortaksözcükleri kullanırız. Kızgın, mutlu,şaşkın, meraklı gibi sözcüklerlenitelerken aslında hiçbir zaman tamolarak anlam veremeyiz. İnsan

tamamıyla kızgın olmayabilir, içindebiraz korku hissediyor da olabilir. Belkikızgın görünüyordur ancak çok şaşkındır.Dışarıdan gördüğümüzle yargılamanınyanlışlığı bir yana, bir de onu tam ifadeedememe sorunumuz vardır. Aslındayaptığımız doğru sözcüğü aramak, ancakbu da gerçekte hiçbir zaman mümkündeğildir. Hayatın anlamı da böyleolabilir. Anlamın kendisi olmadığımızsürece tam olarak anlayamayız. Anlasakbile, dildeki ifadeler onu yabancı birkalıba sokacaktır. Niteliklerini hiçbirzaman betimlemeyecektir, çünkü dilüzerinde uzlaştığımız ve doğal hayattakinesneleri nitelendirmek içinkullandığımız bir düzenektir. Bir kişininkızgın olduğunu söylemek gibi, onu

diğerlerine benzetmek zorundayızdır.Hayatın anlamını ifade etmek diğer tümnitelemeler gibi hayatın içindekileregöredir. Bulanık bir özelliktedir. Tamolarak bilinemez, söylenemez.

Hayatın anlamı yerine hayatınanlamsızlığı sorunundan bahsedebilirmiyiz? Hayatın belirlenebilir bir anlamıyoksa ancak anlamsızlığınıkonuşabiliriz. Bu durum da bunusorgulayan, hatta hayatını adayaninsanların özellikleriyle ilgilidir.Madem bir anlamı bulmak, en azındanifade etmek mümkün değil, nedenarayışa devam ediyoruz? Belki deönlenemez bir hataya imza atıyoruz. Hataderken, yaratıcı bir çabayı kastediyorum.

İnsana yol açan genetik mutasyonlardan,bilgisayarlardaki beklenmedikgelişmelere kadar, hayatın anlamınıaramaktan bahsediyorum.

Bilgisayarlar 0 ve 1 sayıları ile çalışır.Ekranda görünen her şey, enerjinin 0 ve1 olarak işlenmesinden ibarettir. Kesinolarak belirlenmiş işlemler belirliyolları izleyerek görsel veri çıktısınıoluşturur. Ancak bazen, her şeyayarlanmış ve kesin olarak belirlenmişolmasına rağmen beklenmedik şeylerolur. Bilgisayar kendinden beklenenindışında davranır. Anlam verilemeyen birharekettir. Bütün mantık kesinliğiiçerisinde olmaması gereken, ancakgenellikle olan gelişmelerdir. Hata

verebilir, donabilir, işe yaramazeylemlerde bulunabilir. Bunlar insan içinolumsuz olsa da, bilgisayarın kendieylemleridir. İnsanın kölesi olmaktanfarklı bir yaşantı oluşmuştur.

İnsan da böyle kesinlikler içerisindehata yaparak insan olmuştur. Eğerdoğada çok başarılı olup, düzene ayakuydursaydık, hala birbirimizi avlıyorolurduk. Yaban hayatındaki zayıflığımızyüzünden farklı yollar bulmakzorundaydık. Doğanın katı kurallarıiçerisinde alışılmadık eylemlere giriştik.Doğayı sorguladık. Doğal düzeniçerisinde bir hata gibi görünendavranışlarda bulunduk. Kendiyiyeceğini üretmek, kendi iklimini

oluşturmak, kendi giyisini yapmak hiç dedoğal davranışlar değildi. Hayata görehataydı.

Buradan da gezegenler arasıdüşünebiliriz. Canlı yaşamı şimdiyekadar yalnızca Dünya’dagözlemlenmiştir. Şimdiye dek baktığımızmilyonlarca gezegende belirgin biryaşamdan söz edilmemektedir. Görünenuzaydaki gelişmelere bakılırsa canlıyaşamı bir hata gibidir. O kadar enderve sıradan kurallara aykırıdır ki, birhastalık olduğunu söylemek mümkündür.Kesin fizik kurallarını kullanarak bukuralların dışına çıkabilmekte, kararvermek gibi eylemlerle enerjinin doğaldöngüsünü değiştirebilmektedir.

Tüm bunlara bakarak hayatın anlamınıaramanın bir hata olduğunu, ancakhatanın da hayati bir eylem olduğunusöyleyebiliriz. Bu yaratıcı eyleminanlam buldurmak yerine farklı edimlersağladığını düşünüyorum. Hayatınanlamını arayanlar kesin bir anlambulamayacaktır, ancak bu yolda hayatın,insanın ve bilgisayarın edindiği gibitecrübe edinecektir. Anlamlandırmauğraşında olan birey, mevcut olanısorgulayıp eleştirebilecektir. Böyleliklehayatı dahi sorgulayabilirken hayattakiküçük olayları daha iyideğerlendirecektir. Bu hatası da tarihboyunca birlikte olacağı bir alışkanlıkolacaktır. Hareketlerin anlamını

sorgulamak, içindekileri daha iyigörebilmek için, hayatı sorgular tutumdakalacaktır.

Anlam ArayışıYazdığım her şey anlam arayışıidi. Uzunca bir anlamsız(belki deanlamlı) hayattan sonra, hayatımanlamsızlaşmıştı, ya da anlamlısızlığıfark etmiştim. Sürekli yazıyor, arkadakalan felsefesiz on dokuz yılınmuhasebesini, ve mevcut durumuneleştirisini yapıyordum. Beni bu yolasevk edenlerin başında yalnızlıkgeliyordu. Farklı bir şehir, farklı birortam ve yabancılık hissi sorgulamamısağlamıştı. Hayata yönelik duruşumundışına çıkıp, onu eleştirmeyebaşlamıştım.

Yazıyordum, çünkü yazarakdüşüncelerimi sürekli kılıyor, belkibirkaç dakikalık zihin sınırınıartırıyordum. Düşüncelerimi borçluolduğum insanlığa danışma ve onlarıarayışıma katma fırsatı da cabasıydı.Şehirdeki yalnızlığımı anlam uğraşıylagiderdim. Önce şehre, sonra hayatayabancılaşmıştım. Artık yalnızlık dahil,tüm ruhsal durumlar ve kültürel edimlerbana yabancıydı. Hayatı anlamlandırmaarayışım hayattaki diğer arayışlarınönüne geçmiş, yaşam biçimi olmuştu.

İlk soru ne zaman geldi bilmiyorum amagittikçe biriken bir yığın halini aldı.Başlarda neden böyle yaşıyorum, nasılyaşamalıyım, neden yaşıyorum, yaşamın

amacı nedir gibi sorular vardı. Gittikçesorular değişti ve usule ilişkin içerikedindiler. Anlam arayışım nedensonuçlanmıyor, hayatın bir anlamıolabilir mi, anlamsız olabilir mi, anlamnedir, gibi sorularla devam etti.Ardından anlamın anlamı nedir, binlerceyıldır neden bir cevap yok, nedenbazılarımız arıyor ve çoğumuz aramıyor,yoksa herkes arıyor da bazılarımız mıifade ediyor, peki neden? gibi sorularlasürdürdüm.

Yıllarca aradım, sorguladım. Sonuçtabir yanıt bulamadıysam da, arayışıyaşadım. Bu yaşantı beni hayattaki diğerunsurlardan özgür kıldı. Artık eskisikadar kaygılı değildim. Tek kaygım,

diğer tüm kaygıların içinde bulunduğuhayatın anlamı kaygısıydı. Birkaç yılfelsefe yaptım. Eylül 2013’te yeterincearayıp bulamadığıma kanaat getirerekinsanlara yaymayı düşündüm. Çünkü benarayış içindeyken, benzer durumdakiarayışları merak ediyor, sorularıma sorukatmak istiyordum. Hayatın Anlamı diyebir felsefi komedi yazdım. DMY Felsefesitesini kurdum. Buradaki yazılardaanlam çabamın insanlara yardımcıolmasını, yazarken kendim de anlamayıve diğer insanların da banaanlatabileceği bir şeyler olmasınıdiledim.

Uzun süredir hayattayım. Bunun ancakbeş yılı felsefe içindeydi. Bir yanıt için

uzun bir süre gibi gelebilir. Ancak bunabir ömür, bir insanlık adanmışolabiliyor. Kendi bireysel arayışımnihayete ermedi. Ancak bugünküsonucun en azından benim hayatımınanlamını değiştirdiğini söylemeliyim.Yıllar süren uğraştan dilsel bir yanıtedinemedim. Ancak yaşam tarzımdeğişti. Artık her şeyin mümkün olduğu,kesin anlamların verilmediği birdünyada yaşıyorum. Artık bu dünyadakişisel bir hayat anlamı oluşturmak için,yalnızca hayal gücüne bağlıyım. Felsefeile sınırları aştım ve her şeyi mümkünkılabilecek sorgulama gücünü edindim.

Yanıtsız maceramın getirisi belki deyanıttan önemliydi. Herhangi bir yanıt

bulamadıysam da, yanıt üretebilecek birkudrete vardım. Ancak bunu talepetmiyordum. Hala anlamın peşindeydim.Çünkü birey mükemmel işleryapabilirdi, 60-70 yıl için imkansızıbaşarabilirdi, ancak tüm zamanahükmetmek söz konusuydu. Kendim içinharcayabileceğim felsefe gücünü,yüzyıllara ve hatta zaman boyutununötesine taşıyabilirdim. Bunun içinsorgulamaya devam ettim. Sonuçta birmakro birey olan insanlığın ve onun daparçası olduğu hayatın eleştirisiniyaptım. Zaman geçtikçe insanlığın vehayatın eleştirisini yazacağım. Ancakönce anlam arayışımı anlatmalıyım.

Bu yazılan, anlam arayışımı aktaracağım

yazı dizisinin önsözü mahiyetindedir.Önce arayışımı betimleyeceğim.Ardından insanlığa ve hayata dairtespitlerden bahsetmek istiyorum. Belkidaha sonra hayatımın anlamınıoluşturmak için yola çıkabilirim. Yalnızbu küçük bir iştir. Önce büyüğühalletmek, sonra ufak bireyselmeselelere yönelmek niyetindeyim.Eleştirmekten çekinmeyiniz.

Anne Benim NedenAnlamım Yok?Ana dili:kişinin öncelikle annesinden,sonra da aile ve toplumsal çevresindenedindiği iletişim aracıdır. Dünyayı anadilimiz sayesinde tanırız. Önceliklikaynak annemizdir. Anne bize hayatıöğretir. Her şeyin anlamını öncelikleondan alırız. Daha sonra ailenin diğerüyeleri ve toplum gelir. İsimler veanlamları bize çevremiz tarafındanverilir. Hayatın ve içindekilerinanlamlarını başkalarından öğreniriz.

Hayat sadece bir isim midir? Bu soruyagelene kadar birçok eleştiri vesorgulama yaptım. Hayatın anlamınıararken, anlamın anlamına ve anlamarama yöntemine dışarıdan bakmayaçalıştım. Sonuçta şöyle düşündüm: birşeyin anlamını bilmiyorsak onubaşkalarından öğreniriz. Kendimizbulamayız. Bir sözcüğü ele alalım.Başka biri onu bir yere yazmamışsa, yada bize söylemiyorsa anlamını neredenbilebiliriz? Kendimiz anlam üretebilirmiyiz? Anlamını bilmediğimiz birsözcüğe değil de, anlam vereceğimiz birişarete anlam üretebiliriz. Ancak bu,hayat ve diğer tüm mevcut sözcükler içingeçerli değildir. Mevcut olanlar içinanlam ortak dilde kararlaştırılmıştır.

Toplumun diğer üyelerine ait olmadıkçaanlam bir şey ifade etmez. Biz hayatınanlamını açıklasak da, anlamdiğerlerinin kabul edeceği ölçüdegeçerlidir. Ayrıca, halihazırda dildeolmayan yeni bir anlam üretmemiz demümkün değildir. Sadece mevcutolanları benzetebiliriz. Dil içerisinde birkeşif ya da icat yapamayız. Bu haldehayatın anlamını aramak, toplumun onayakıştırdığını aramaktan başka bir şeyolamaz. Bireysel anlam arayışı, kişi dilyapısına tek başına müdahaleedemeyeceği için olanaksızdır.

Hayatın bir isim olduğunu düşünebiliriz.Hayat, diğer her şey gibi, “öncelikle” bir

isimdir. Özellikle de, benim şu anyaptığım gibi, iletişim olanaklarınıkullanırken. Hayatın daha felsefi biranlamını aramak, ancak onun öncelikliniteliğini, dilsel varlığını fark ederekmümkün olabilir. Önce, düşünmeye dairher şeyin sağlayıcısı olan dilselvarlığımızı düşünüp, ardından felsefeyapmalıyız. Yeni bir anlam icatedemeyeceğimizi, sadece ortak dilürünlerimizi sergileyebileceğimizi farketmeliyiz. Aksi halde: anlam icatlarıylafelsefe tarihine geçen anlaşılması zorfilozoflardan oluruz.

Elimizde bir isim olarak kalan hayat:doğumdan itibaren öncelikle annemizin,sonra da çevremizdekilerin anlam

verdiği bir işaretten ibarettir. Bu işaretçeşitli dillerde farklı söyleyişlere sahipolsa da, “insan dili”nde benzeranlamdadır. İnsan dilinin sahip olduğuevrensel dil yapısı, insanlığın yaşantısıile şekillenmiştir. Onun çevresinceşekillenen bu yapıyı, üyeleri olan bizlerde toplumsal çevremizden ediniriz. Herzaman bir biçimlendirme yaşarız. İnsanya da insanlık, anlamı daima çevredenediniriz.

Anlam edinemeyen de filozof olur.Aynen insanlık gibidir. Çevresinceşekillendirilemeyen, kurallarınişlenemediği, anlamların verilemediğiinsan kendince bunu aramaktadır. Buncayıldır filozofların hayatın anlamını

araması genellikle buna bağlanabilir.Anlamlardan şüphe duyanlar, klasikinsan tipinin dışında, anlamlardan azadebiçimde yetişmiştir.Filozoflarınbiyografilerine baktığımızda genellikleböyle bir durum görülür. Düzeninkurallarına uydurulamamış, çevresinceeğitilememiş, anne- baba problemleriolan. Annesince ya da toplumuncaanlamları verilemeyen kişiler, kendianlamlarını aramaya çalışmışlardır.Annesizlik filozofu ve insanlığı anlamyolculuğuna çıkaran eksikliktir.

Ben de bu tarz bir çevreye mensubum.Hayatım klasik aile yapısından uzak,annesiz biçimde şekillendi. Kendimdeörneklediğim felsefeme göre: gerekli

anlamları edinememiştim. “Gerekli”sözcüğü tabi ki, beklenen veya klasikdüzene atıf yapar. Buradan kasıt: normalbiri olmak için gerekli koşullarınoluşmamasıdır. Annem anlamlarıverememişti. Düzgün bir aile olmadığıiçin çevre beni şekillendiremedi. Budurum çoğu insana talihsizlik gibigelebilir ancak daha önce desöylediğimiz gibi: doğada insanıoluşturan da böyle bir durumdur.Anormal tecrübeler, düzenin dışındakifarklılıklara yol açan ilk etkidir. Sıradanolanı yönlendiren mutasyonlardır.

İnsanoğlu da bu anormal anlamsızkalışın ürünüdür. Bir vakit geldiğindeçevresi onu mevcut gidişata

uyduramamış, anlamlarını verememiştir.İnsanlık tarihi incelendiğindegörülecektir ki: insan doğa karşısındakizor durumunu aşmak için başta dil olmaküzere bugünkü yeteneklerini edinmiştir.Annemiz doğa, bizden uzaklaşmış,besleyip büyütemediği için anlamlarıkendimiz oluşturmak zorundakalmışızdır.

Bu kötü bir şey midir, tartışılır. Bugünkü“düşünen insan” kendini doğanınacımasız koşullarına borçludur. Uygarlıkdediğimiz şey yaban hayatında kendineyer bulamayan insanın arayışıdır. Doğainsana anlamını verememiş, insan dabunu kendince oluşturmaya çalışmıştır.Bizi besleyen doğa ana, bir zaman

geldiğinde artık beslemez olmuş,çevremiz verimsizlik ve güvensizliknedeniyle tehlikeli bir hal almıştır.İnsanlar da anlamsız çevreden, kendianlamları için yolculuğa çıkmıştır. Aynenfilozofların yaptığı gibidir. Toplumfilozofu, ya da hayatın anlamınısorgulayan herhangi birini eğitememiş,düzene uyduramamıştır. Filozof da kendizorunlu yolculuğuna çıkmıştır.

İnsanın anlam arayışı ile filozofun anlamarayışı benzer köklere dayanır. Temelde“anasızlık” diyebileceğimiz birproblemin sonucudur. Ana dediğimiz,bizi meydana getiren tümel, parçasıolduğumuz bütündür. Tabi ki, bütüntamamıyla yok olmamıştır. Ancak insanı

düzene katamamıştır. Olağan gidişatındışına çıkaran bir disiplinsizliğe yolaçmıştır. Bu disiplinsizlik, hayata farklıbakış açıları getiren “hatalı” insanlığı vefelsefe yapan insanları ortayaçıkarmıştır. Tabi bunun dereceleri apayrıdüzeylerdedir. Kimi insan sadece kendisorunlarını irdelerken, kimisi de bütünhayatın anlam arayışına çıkar.

Halk hikayeleri, atasözleri, edebiyat,mitoloji, inançlar, felsefe hep buarayışın ürünüdür. Nereden geldiğini, neanlamı olduğunu sorgular. Anlamverebilmek içindir. Anlam arayışım daböyle bir çabadır. Yukarıda dasöylediğim gibi: herhangi bir anlam,anlayacak olanlara bağlıdır. Niyetim:

olmayanı oldurmak, yenilikler türetmekdeğil; hepimizi daha mutlu edecek farklıbakış açıları sergilemektir. Aynen insanhatası filozofların yaptığı gibi.

Elinin Körü ya daTransendentalİdealizmDaha önce Anne Benim Neden AnlamımYok? diyerek anlam arayışının kaynağınabir soru sormuştuk. Şimdi de sıraannenin cevabına geldi. Anne bu soruyu“elinin körü” diyerek yanıtlar. Anneleringünlük hayatta sıkça kullandığıaşkınsal(transendental- deneyüstü) biraçıklamadır. Annemiz, yani anlamarayışının kaynaklandığı nokta, bizi bellibelirsiz bir yanıta sevk ediyor ya dabunu yaşamaya sürüklüyor diyebiliriz.

Anne burada, “ben nereden bileyim” yada “bu soru seni aşar” gibisinden birtavır içindedir. Bunun bir diğer adı“transendental idealizm”dir. İkikavramın da ne anlama geldiğini çoğuinsan bilmez. Ancak biliyormuş gibiyapmak, iletişimin temelidir. Hayatımızgerekli her şeyi bildiğimiz varsayımıylailerler. Elinin körü sözcüğü de bunun birörneğidir. Halk kültüründe evrilmiş veanlamı olmasa da bile anlama gelmeküzere şekillenmiştir. Bir anlamı olduğuvarsayılarak kullanılmıştır.

Bir felsefe terimi olarak transendentalidealizm de böyledir. Çoğu insananlamını bilse de “bilemez”. Filozof

Immanuel Kant tarafından gündemegetirilmiştir. Onun bile tam olarakbildiği söylenemez. Dil yapısınıngöreliliği neticesinde ne o tam olarakistediğini söyleyebilmiştir, ne de biz onuanlamışızdır. Dil ürünleri semboliktir.Anlam veren farklı bir sembole denkgetirebilir. Dil yapısı bunu ortak uzlaşıürününe çevirerek kişisel anlamıköreltir. Anlayacak olan da kendianlamlarına uydurur. Anlam veren,anlatan kişinin anlamları bize bağlıdır.Günümüzde, yaşadığı sürece yaptığı gibiKant, anlamın farklılığında diretemez.Ölümünden iki yüz on yıl sonraanlamları, anlamlarımız olarak elimizdeşekillenmeye devam etmektedir.

Arı Usun Eleştirisi adlı yapıtında buterimi ne anlamda kullandığınıaçıklamıştır. Ona göre: insanlar sadecegörüntüleri deneyimler, kendinde şeylerideğil. Uzay ve zaman, ya da tüm özneldurumlardan ve sezgilerden soyutlanmışşeylerin belirlemesi, kendinde şeylerdeğildir. Uzay ve zaman aşkınsal olarakülküseldir. (trensendantal ideal) Uzay vezaman insanın hissedilir sezgilerininöznel biçimlerinden başka bir şeydeğildir. Uzay ve zaman empirik olarakgerçektir. Dışsal biçimde bizden önceobje olarak gelen her şey uzay vezamandadır. Bizim kendi içselsezgilerimiz zamandadır. Kant’ın buradakendinde şey ve görünüş ayrımıyaptığını görüyoruz. Onun transendental

idealizm çabası a priori akıl bilgisinineleştirel bir değerlendirmesindenibarettir. Akıl görünüşlere, kendindeşeyleri kendi eylemine ilişkin, fakatbaşkaları için anlaşılamaz kılarsaulaşabilir. Bunun günlük hayattakisöylenişi elinin körüdür. Yaniuğraşmayın, ben de anlamadım.

Belki çok önemli bir şeyden bahsediyor.Belki de en büyük gerçekleri açıklıyor.Ancak anlattığı şeyleri anlamanınolanağı yok. Sözcükler ne Kant’ınistediği anlama gelir, ne de o anlamlasınırlıdır. Kesin olarak anlatsa bile,bugünkü anlamı onun felsefesiniirdeleyen kişilerce, çoktandeğiştirilmiştir. Felsefe tarihi birbirinin

anlamlarını yeniden anlamlandıranyorumcularla doludur. Hayat daböyledir. Birbirimizin sözcüklerinikendimizce yeniden anlamlandırırız. Hiçkimse bu yüzden kendini tam olarakifade edemez. Anlayan kendince anlar.Zaten aracımız dil de anlamları öznelolmaktan çıkarmaktadır.

Anne Benim Neden Anlamım yok?sorusunun kısa cevabı elinin körü, uzuncevabı transendental idealizm olabilir.Hem anne(anlamsızlığımızın kaynağı),hem de Kant, anladığım kadarıyla(!) aynışeyi söylemektedir. Yani anlam bulmanınolanaksızlığından bahsetmekte, anlamverebilirsiniz ancak abartmayın, terli suiçmeyin demektedir. “Tersiz su için”

deniyor olabilir, anlayana bağlıdır.

“El” yani “transendental” aşkın olana,“kör” yani “idealizm” de görsel olmasada zihinde mümkün olana işaret eder.“El” dilimizde uzak, yabancı anlamınagelir. Transendental de, en azındanKant’ta, insan deneyiminin ötesindeolan- tecrübeyi aşan anlamındadır. Kısaca özetlersek, bu iki tümcenin“olabilir ama olmayabilir de” anlamınageldiğini söyleyebiliriz. Sonuçta elininkörü diye bir şey olup olmadığınıbilmeyiz, verilen cevap gerçek birnesneye işaret etmeyebilir, ama birşeyler anlar ve ortak bir anlamageldiğini var sayarız. Aşkınsalülkücülük(transandental idealizm) denen

tutumun da bunu söylediğini anladım.

Yukarıda birbiriyle ilgisiz gibi görüneniki kavramı ilişkilendirdik. İki farklıanlamı aynı anlamda birleştirmeyeçalıştık. Deney üstü ülkü anlayışının“elin körü” ile ilişkisini irdeledik.Ancak söylemeliyim ki, bu yazıyıyazmadan evvel böyle bir fikrim yoktu.Elinin körü gibi “anlamsız ama anlamlı”deyimlerin anlamına ilişkinsorgulamalarım vardı. Bunu anlamarayışında kullanmak istiyordum. Yanınafelsefi terimler eklersem nasıl olurdedim. Sonuçta felsefi terimlerintanımını öğrenmedikçe, hepsi birer“elinin körü” idi. Zor bir terimdüşündüm ve sırf anlaşılmaz göründüğü

için “transandental idealizm” teriminiseçtim.

Yazıda ikisini bağdaştırmaya çalıştım.Daha önce ortak bir anlamları yoktu.Ancak evirdim, çevirdim, büktüm.Anlamları ortaklığa sürükledim.Anlamların doğal bir potansiyeliydi bu.Anlamın göreliliği ve bükülebilirliğinisergiledim. Şu an bu iki tümce ortak gibigörünmektedir. Tek yapacağım işaretinyönünü değiştirmektir. Herkesin ortakolduğu varsayımlar kümesine yeni birvarsayım kattım. Dil adını verdiğimizvarsayımlar dizgesinin eleştirisiniyaptım. Belki çoğunuz için bu birhatadır. Felsefe de bir hataydı. İnsanlıkda…

İlgisiz şeyleri bağdaştırmaya çalıştım vetanımına uygun bir şekilde hata yaptım.Ancak bir şeyler anlattım. Anlamınmahiyetine ilişkin sorgulamalar yaptım.Okuyanlara anlamın anlamını farkettirmeye çalıştım. Bariz bir hataydı bu,ancak işlevseldi. Gerçekte bulunmayanbir anlam için çabaladım durdum. Belkibir yerde bunu gerçek bile yaptım.Hatanın tanımına uygun, ancak“doğru”nun da tanımına uygun bir işti.Burada sormamız gereken soru: “hatanedir?” Gelecek yazıda hatanın nasılbaşarı olduğunu, ve doğrununyanlışlığını sorgulayacağız.

Hatanın AnlamıBir önceki yazımda hatalar vardı. Bakışaçısına göre, bütün yazının ya da aradakiküçük bir esprinin hata olduğudüşünülebilir. Yazıda söylediğim gibiişlevsel hatalardı bunlar. Bir anlamda,okuyucuya balık vermedim, balık tutmayıöğrettim. Kendim tutmayı bilmiyorum,felsefecilerin çoğu bilmiyor, amaöğretmeye de doyamıyor. Ortada anlamyok, ama anlam vermeye çalışıyoruz.Olmayan bir anlamı nasıl verebiliriz, bubir hata mıdır? Anlam varsa nedenanlam vermeye çalışıyoruz? Anlamıolmayanın anlam vermesi mümkün

müdür, ya da kendi kendini tıraş edenleritıraş etmeyen berber, kendini tıraşedebilir mi?

Belki bu yazdıklarım birer hatadır.Ancak hatanın doğruluğunu fark etmekgerekir. Bir hata var, ancak bu “hata olanhata” olmayabilir. Hatta, olması gerekenbir hata, doğruluktan daha çok yeğlenenbir seçenek olabilir. Evren bile bir hataolabilir. Tabi bu, hata tanımınıza ve hatakabullerimize göre şekillenir. Neye hataderiz? Doğru olan nedir, hata diye birşey neden olsun?

Doğruluk, gerçeğe uygun olmaksayanlışlık gerçeğe aykırı olmaktır. Gerçekvar olan demekse, yok olan nedir?

Herhangi bir şey yok olabilir mi?Hatanın zıttı başarı mıdır, doğru mudur,uygun mudur, sıradan mıdır? Çoğu zamanhata ile yanlış birbirinin yerinekullanılır. Peki başarı ile doğru birbiriyerine kullanılır mı? Herkesin başarıanlayışı farklı ise, hata anlayışı da farklıolabilir mi? Hata sözlükte: İstemeyerekve bilmeyerek yapılan yanlış, kusur,yanılma, yanılgı olarak tanımlanmıştır.İstatistikte ise bir yanlış değil;hesaplanan, ölçülen değer ile kabuledilen teorik olarak doğru değerarasındaki farktır. Bu daha felsefi birtanım ancak daha da ilginç olanıbiyolojideki tanımıdır.

Biyolojide hata: verinin kopyalanması

sırasında ortaya çıkar. Ebeveyn ile evlatarasında DNA nükleotidlerininfarklılaşması söz konusudur. Hücreninyani bedenin temel yapı taşlarının nasılişleyeceğini içeren bu bilgi sıraları,üreme sırasında hatalı kopyalanır. Herseferinde bilginin milyonda biridenebilecek bir kısmı farklı taşınır. Buna“mutasyon” denir. Mevcut biyolojikçeşitliliğin sebebi olan mutasyon,günümüzde hayatta kalan tüm canlılarınyaşam olanağını oluşturmuştur.Kopyalama işlemi sırasında canlınınbilgisi dışında meydana gelen budeğişiklikler: ebeveynden aynı ürünübekleyen gözlemcilere göre bir hatadır.Çoğu mutasyon canlının yaşamınıengelleyici niteliktedir. Mutasyonlar

genellikle rastgele, deneme-yanılmayoluyla biyolojik yaşamı şekillendirir.Birçoğu canlıyı çevresine göre avantajlıkılmaz. Ancak binlerce seçenekten biriçevreye uygun bir mutasyona yolaçmışsa, mutasyona sahip olanlardeğişen dünyaya daha uygun konumdaolacaktır. Değişen koşullara karşıyapılan binlerce hatadan biri doğruhaline gelir. Seçilim denilen şey aslındayüzlerce hatadan isabetli olanıdır.

Tek yumurta ikiziniz yoksa sizinle aynıDNA. yı taşıyan kimse yok demektir.Benzersizsiniz. Benzersizliğinizi ortakatalarımızdan bugüne kadar meydanagelen ufak hatalara borçlusunuz. Ancakhemen havalanmamak lazım, çünkü bir

muz ile %50, tavuk ile %60, kedi ile%90 ve bütün insanlar ile %99,9aynıyız. Hayattaki her şey olarak farklıhatalar yapan aynı varlıklarız. Bizi bizyapanın hatalarımız olduğunu bilimselolarak gerekçelendirdik. Şimdi işinfelsefesine gelelim.

Hata sözcüğü hiç kast etmediğimizanlamlara gelebilir. Bunlardan biribaşarıdır. Hatanın başarı olması nasılmümkündür? Çocukluk dönemleriniaklımıza getirelim. Her şeyi ellemek,yemeye çalışmak, düşmek, yuvarlanmak,yanlış söylemek, yapılmaması gerekeniyapmak olmasa, olması gerekeniöğrenebilir miydik? Yürüyemez,konuşamaz, yaşayamazdık. Hatalar

yaparak doğru hatalar keşfettik ve onlarıuygulamaya başladık.

Belki bunlar doğru yolundaki hatalarolabilir. Söylemek istediğimi anlamakiçin hayattaki her şeyi düşünün.Zihninizdeki her şeyin bir hatapotansiyeli vardır. Tarih boyuncadeğişen fikirlerde bunu görebiliriz.İnsanın ilk düşüncelerinden beri aynıkavram üzerine yüzlerce farklı doğru,yasa, evrensel gerçek türemiştir. Şu anbirer hata olduğu düşünülen binlerceeski gerçek var. Eski yanlışlar daşimdinin tartışılmaz gerçekleri. Buradanhareketle geleceğin doğrularının daşimdinin yanlışları olabileceğinisöylemeliyiz.

hata nedir deneme yanılma500 yıl önceKopernik dünyanın güneş etrafındadöndüğünü söylediğinde insanlık onahatalı olduğunu söylemişti. Şimdi güneşdünyanın etrafında dönüyor desek hatalıoluruz. Isaac Newton hareketyasalarından veya evrensel yerçekiminden bahsettiğinde kimse dikkatealmamıştı. Daha sonra söylediği herşeyin doğru olduğu anlaşıldı. Newtonmekaniği 200 yıl alternatif olmadandoğru kabul edildi. Ancak Newtonzamanının çoğunu İncil’de gizli mesajlararamak ve değersiz metalleri altınadönüştürmek için harcayan biriydi. Fizikyasaları gibi, bunların da doğruolduğuna inanıyordu. Ancak çoğumuza

göre hatalı bir görüş bu. Daha sonraNewton’ın evrensel yasalarının da okadar da evrensel olmadığı anlaşıldı.Atom fiziğinde işe yaramıyordu. Halbuki100 yıl öncesine kadar bundan şüpheduymak hata idi. Şimdi de bunu evrenselsanmak hata olmuştu.

Ben de önceden yazdığım çoğu şeyinartık savunucusu değilim. Birçokolasılığı düşündüm, varsayımlarıkendimce savundum. Bütün olasılıklarıhesaba katan felsefe çalışmasına göreolağan bir şeydi. Felsefece davranıp,hataları ele aldım. Hatalar yaparakdoğrunun uygun bir hata olduğunuanladım. Ben de felsefe gibi hatalarlayetiştim. Felsefe her şeyi sorgulayarak

doğrunun hatalı tarafını betimler.Uygulamada ise daha doğru hataları arar.

Bir görüşe bağlanıp, başkasınıdüşünmeden reddetmek sadece başarısağlayabilir, ancak kime göre başarı?Başarı da hata gibi tamamıyla zıtanlamlara sahiptir. Kimine göre diğercanlılarla birlik içinde yaşamak başarıiken, günümüz insanlığına göre onlarıöldürerek ölüler üzerine gökdelenlerdikmek başarıdır. Bağnaz başarıanlayışını reddederek felsefi tutumedinebilir, felsefece yaşayabiliriz.Hatalarımızı isteyerek yaparak yenihatalara ulaşabiliriz. Hatanın başarıyımümkün kıldığını fark ederek hatayı yada başarıyı dışlamamalıyız. Bu iki

kavramı bir potada eritip, kesinliğiaramak yerine güzelliği hedefleyebiliriz.Kesin bir anlam bulamayabiliriz, ancakgüzel olanını hedefleyerek en azındankeyifli bir hayat sürebiliriz. Geçici birhayatta kesin olanı diretmek niye? Hatagörmeye çalışmak ya da sadece başarıhedeflemek temel yapımıza aykırıdır.Bunda ısrar etmek hatalı bir hatadır(!)

İnsanlık doğanın hatası, filozof dainsanlığın hatası demiştim. Bu hatamınanlam arayışımda işe yaradığınıdüşünüyorum. Şu an doğru olduğunuvarsaydığımız tüm hatalarımız adına,hatalı olduğumu kabul ediyorum. Hatalıolduğumu kabul ediyorum ki, geleceğindoğrusu olan hatayı fark edeyim. Ve bu

böylece sürüp gitsin. Ta kivarsayımlarımızın sorgulanamayacağıbir zamana, hiç yaşamamış olduğumuzana dek. Hiç yaşamayana dek, enazından haklı, doğru, başarılı, bilge vs.değil sadece birer varsayıcı olduğumuzubilerek yaşayalım.

Varsayım nedir?Varsaymak: Sonuçlarındanyararlanabilmek, üzerine düşünceüretebilmek için olmuş saymak, farzetmektir. Varsayım ise: Geçici olarakdoğru sayılan, ya da doğru olmasıumulan düşüncedir. Teori, faraziye,hipotez, taslam, sanı, zan sözcükleriyleyakın anlamdadır. (İngilizce: hypothesisguesswork, supposition, presumption,conjecture) Bir olgunun önerilenaçıklaması anlamında kullanılır.Bilimsel anlamda “hipotez” sözcüğüdaha sık kullanılır. Bir varsayımınbilimsel hipotez olabilmesi için

sınanabilmesi gerekir. Deneylesorgulanabilen varsayıma hipotez denir.Varsayım, uygulamadan bağımsız birdüşünceyi ele alıyorsa kuram(teori)anlamında da kullanılır.

Bunları saymaktaki amaç, varsayımıvarsayım sözcüğünde göstermektir.Yukarıdaki sözcüklerin hepsi varsayımanlamında kullanılır. Bazen de hiçkullanılmaz. Mesela teori sözcüğü sıkçavarsayımlar için kullanılır. Kişiseldüşünceler de teori olarak adlandırılır.Gezegen sistemi üzerine BatlamyusTeorisi buna örnektir. Batlamyusdünyanın evrenin merkezinde olduğunusöylüyordu. Bu teori yüzyıllarca kanungibi görüldü ve kullanıldı. Daha sonra

dünyanın evrenin merkezinde olmadığıanlaşıldı. Bunun yerine güneşinmerkezde olduğu söylendi. Daha sonragüneşin de merkez olmadığı anlaşıldı.Evrenin merkezi diye bir şey yoktu.Yıllarca varsaymıştık.

Şimdi benzeri varsayımlara modeldenmektedir. Fiziksel model, teori vevarsayım arasında bir anlama denk gelir.Ancak geniş kitlelerce kabul edilen vehala yanlışlığı kanıtlanamayan teorilerde mevcuttur. Mesela, YerçekimiTeorisi’nin hala teori olması nedendir?Bu kadar genel geçer bir şeyin diğervarsayımlarla bir tutulması nedenolabilir? Tamamen varsayımsalnedenlerdendir. Yerçekiminin doğru

olduğunu varsaydığımız kadar,olmadığını da varsayabiliyoruz.Varsayımlarımızın tarihi benzerlerindendaha merhametli bir hal aldığınısöyleyebiliriz. Artık eskisinden azvarsayıyoruz ancak hala her yanımızvarsayım.

Yerçekimi, evrim, görelilik, kuantummekanik, tektonik hareket teorileribugüne dek teori sıfatında kalmıştır.Yanlış olabilecekleri varsayımıyla,kanun olarak nitelendirilmemiştir.Varsayımı varsaymayanlarca kanunoldukları iddia edilebilir, ancak buniteleme tüm kanunları ortaya çıkaranvarsayım köklerini görmezden gelmektir.Yerçekimi gibi temel varsayımlar, olası

tüm koşullarda denenmedikleri için,yanlışlanabileceği ihtimaliyle, teoriolarak adlandırılır. Kanun evrensel birkuralsa, evrenin her koşulunuuygulayamadığımızdan, bu tür tanımlarınhiçbir zaman yapılmaması gerekir.Ancak yine de kanun, kural, kesinliktanımlarının müptelası olmaya devamediyoruz. Her yanımız evrensel kanundolu.

Evrensel kuralları belirlemişkendünyada dahi uygulanamadığını görürüz.Örneğin, Newton kanunları düşük çekimalanlarında geçerliyken, yüksek çekimdeişe yaramamaktadır. Yani NewtonKanunları bazen kanundur. Bazen de işeyaramayan varsayımlardır. Bugün,

günlük hayattaki işler için Newton’undediklerini uygulayabiliriz. Bu bizegeçici bir çözüm sağlar. Ancakmaddenin temellerine indiğimizde, herşeyin kökü olan atomik yapılar başkakurallarla çalışmaktadır. Yapı taşlarınınkurallarını geçerli saymak gerektiğiortadadır. Ancak bunlar da günlükhayatımıza uymamaktadır. Temel ilekatları çelişmektedir. Ya da bizimevrensel kesinlik arayışımızda biryanlışlık olduğu söylenebilir.

Kesinlikler çalışması olan bilimdekisabitlerin artık değişken sabit olarakadlandırılması mümkündür. Artıknispeten bilinçli bir varsayımcılık sözkonusudur. Artık gözlemcinin önemini

fark etmek gerekiyor. Kesin ve geçerlibir tanım olmayabilir. Tüm kesinliklerinbir varsayım olması ile birlikte,varsayımın da bir varsayım olduğunusöylemek gerekir.

Bu yazıyı yazarken sözcüklerin benimbildiğim anlama denk geldiğinivarsayıyorum. Ancak geneldevarsayımımın aksine, okuyucu kendinceanlam çıkarıyor. Çünkü o da,kullandığım kelimelerin kendianlamalarına denk geldiğini varsayıyor.Ben varsaymasam yazı mümkün olmazdı.Okuyucu varsaymasa okuyamazdı.Hepimiz varsaymasak ne iletişim ne deyaşam mümkün olurdu. Yürümek bileçoğunlukla varsayım işidir. Adım

attığımızda yerin orada olacağınıvarsayıyoruz. Ancak bazen oradaolmuyor, ya da başka bir engel ortayaçıkıyor. Bu durumda varsaymayıbırakmıyoruz. Yine de öbür adım içindevam ediyoruz. Varsayım işleringörülmesi için temel bir dürtü gibihayatımıza yerleşmiştir. Hatta hayatın veevrenin var oluşu da varsayıma bağlıdır.

Evren ile başladığı varsayılan zaman dabir varsayımdır. Fizik teorilerindeönemli bir yeri olan zamanın doğrutanımı yoktur. Bir varsayımdır. Zamandiye bir şeyin olmadığını varsayarsak,hiçbir şeyin yaşanmadığını önesürebiliriz. Varsayımı yok saymak gibikökenbilimsel bir çalışma ile her şeyin

aslına bakış atabiliriz. Yaşadığımızıvarsayıyoruz , bunu mümkün kılan zamanvarsayımımızı yok sayarsak aslındayaşamamış olacağız. Evren genişlemeyeve büyümeye başladığı gibi küçülmeyeve sönmeye başlayacak. Dışarıdan bakanbir gözlemciye göre fark edilmeyen birparlama olacak. Başladığı yere dönenbir hiçlik haline gelecek. Bizim zamandediğimiz şey, bu aralığın insancaabartılmasından başka bir şey değildir.

Diğer canlılar için zaman diye bir şeyvar mıdır? Diğer varlıklarca, ya daevrenin öncesinde zaman nasıl algılanır?Algılanır mı? Biz insanlara göre: zaman:varlıktır. Her şeyi mümkün kılan şeydir.Sınırlılıktır. Bu sınırlama olmasaydı

yaşam mümkün olmazdı. Evreningenişlemeye başlaması ve yok olmasızamandır. Bir alışveriştir. Dışarıdakigözlemciye göre, eninde sonundabaşladığı noktaya varacak olan birharekettir. Belki çok önemsiz bir şeydir,çünkü yok olacak bir sınırlı odaklanmahareketidir. İçindekiler içinse, sanki yokolmayacakmış gibi yapmaktır. Evren hiççökmeyecekmiş gibi, çöküşünühızlandıracağını bile bile ilerlemektir.Alışverişin sonunu düşünmemektir.

Zaten sonunu düşünsek evren olmazdık.Sonunu düşünen evren olamaz. Nedense,evrenin öncesini hayal ettiğim her günaklıma oyun oynamak geliyor.Bilgisayarda bir oyun oynamadan önceki

halimi hatırlıyorum. Çoğu zamanhatırladığımda hemen oyun açıyorum. Bukararı anlamaya çalışıyorum. Oyundanönce ne vardı, neden oyun oynuyorum,oyun dünyasını neden oluşturuyorum,neden oynuyorum, bunu neden yaşıyorumgibi sorular soruyorum. Oyun oynarkenbunun hiçbir işe yaramayan, başladığıyere dönen bir şey olduğunu ve evreninkarakterine ne kadar uyduğunudüşünüyorum. Oyun bir işe yaramıyor,bittiğinde elimize nesnel bir ürüngeçmiyor. Sadece başladığı yeredönmekte olan bir tecrübe ediniyoruz.

Sonuçta, oyun gibi, uzay ve zaman deneniki sınır ile sınırlanmış geçici varlıklarolduğumuzu düşünüyorum. Bir kişinin

oyun oynamasını hata olaraknitelendirebiliriz. Gerçekten bir hata daolabilir. Görünürde bir çıktısı olmayanemek israfı gibi görünebilir. Ancakbunun bir deneyim olduğunu, uzay-zamanın bize sağladığı sınırlılığın da,yalnızca bir kendini sonlandıracakdeneyim yaşantısı olduğunuunutmayalım. Tek yaptığımızın farklıbirer deneyim olmak ve geçici-sınırlı biryok oluşla kendinden sonrakilere miraskalmak olduğunu düşünüyorum. Hayatınve evrenin bir varsayım olduğu vetecrübe işinin görülmesine yaradığınısöyleyebiliriz. Varsayımdır, hatadırancak, işlevsel bir hatadır. Sonuçta ölsekde, tecrübe her zaman miras kalmaktadır.

Kozmik bir hata olarak başladığımızevrenliğimizde, evrensel olanı arasakda, aslında evren de o kadar evrenselolmadığından, mütevazı hayatlarımızlayetinmek gereği ortaya çıkar. Bu yazıdaevren varsayımını anlattım. Çünkükesinliği arayan, büyük ilahi mucizeinsanoğlunu yere indirmeye çalıştım.Varsayımı fark etmek ve ne kadar farketsek de bir varsayım olarak, zamanıgeldiğinde yok olacağımızı habervermek istedim. Bizden sadeceyaşantılar miras kalacaktır. Tecrübe herzaman miras kalır. Bu yüzden kesinlik,evrensellik, başarı, büyüklük ararkenkendimizi heba etmek pek iyi değildir.Böyle şeyler yoktur. Anılar kalacaktırgeriye. Anılarımız başkalarına göre

yaşamak, diğerlerini yok etmek miolacaktır, yoksa hatırlayınca iyi duygularuyandıran mutlu yaşantılar mı?

Edebiyatı kesersek varsayımınvarsayımına döneriz. Hayatta kesinliğiarıyoruz ama temelimiz kesin değil.Varsayımlar üzerine inşa ettiğimizkültürümüz, kesinlik bulsa da geçicikesinlikler olacaktır. Varsayımdan yolaçıkıp kesinliğe ulaştığını sanmak ise,yalnızca kendini kandırmaktır. Buyüzden soylu bir gerçeklik, evrenseltanımlar, değişmez yasalar bulmak;olmayan temel üzerine bina yapmakgibidir. Dil, inanç, kültür birvarsayımken nasıl olur da hayatın anlamıve her şeyin cevabı gibi şeyleri ararız?

Aradığımız kesinliğin tanımı da birvarsayımdır. Kesinlik varsayımını vekesin kesinlik arayışımızı irdeleyeceğiz.

Kesinlik Nedir?Kesinlik: Hatasızlık, ya da şüpheyedüşmeden onaylamak anlamına gelir.Hakkında hiçbir şüpheye yer olmayandurumlar “kesin” olarak adlandırılır.Hatasızlığın bir yanılgı olduğunu ve hervarlığın küçük hatalarla meydanageldiğini daha önce tartışmıştık. Budurumda kesinliğin kabul edilebilir tektanımı “şüphesizlik” olmaktadır. Birşeyin kesin olması, ondan şüpheduyulmadığı anlamına gelir. Şüpheduyamayacağımız bir şey var mıdır?İrdeleyelim.

Kesinlik doğanın her tarafında bulunan

işlevsel bir varsayımdır. Aynı konuüzerindeki kesinlikler, zamana ve özneyegöre sürekli değişkenlik gösterir. Bunlarbelirli bir süre için işlerin görülmesineyarayan, işlevini yitirdiğinde değişenmutlaklıklardır. Kuhn’un paradigmatarifine uyan bir kesinlik söz konusudur.Kesinlikler işimize yaradığı sürecekesindir. Aynen doğruluk gibi, kabulettiğimiz ölçüdedir.

Bizim algımıza göre doğa kesinliklerleçalışır. Ancak bu kesinlikler bakışaçısına göre değişir. Bir maddenintürünü ya da hareketini belirtmeyeçalıştığımızı farz edelim. Elmas, değerlibir mücevherdir. Biz onu değerli taşolarak biliriz. Bilimde tamamen karbon

elementinden oluşması ile bilinir. Değeriise sağlam bir mineral olmasından gelir.Karbon elementi atomlardan oluşur.İçinde bulundurduğu dört adet elektronkovalent bağ oluşturur. Maddeninbirbirine bağlanmasına olanak sağlar.Oksijenden sonra yaşamı mümkün kılanikinci önemli kimyasaldır. Kimilerincede bu açıdan bilinir.

Bunları söylemekteki amaç: her birininkesin oluşunu betimlemektir. Elmasın neolduğu kesinlikle bilinir, ancak farklıkesinlikler vardır. Bilimsel gerçeklerdirancak işlevine göre değişir. Açıklamayaçalıştığımız şey elmas mıdır, yoksafarklı yapıdaki elektronlar mıdır? Atomaltı parçacıklar konusunu açmadan, onun

da ardına bakmadan soruyoruz. Bumadde aslında nedir? Kesin bir tanımıolmayabilir. Daha doğrusu, işlevine görefarklı kesinlikleri olabilir.

Günlük hayattan örnekler verebiliriz. Birmaddenin bize göründüğü şekli kesindir.Böyle olmasa hareket edemeyiz. Ancakduyular çoğu zaman yanıltıcıdır. MeselaGüneş Dünya’dan bakıldığı zaman bizimetrafımızda dönmektedir. Bilim isebunun aksini söyler. Bu yüzden dünyabinlerce yıl kesinlikle merkezde idi.Bugünlerde bilim için bu değişse de,günlük hayatta hala dünya merkezdeymişgibi görünür. Güneş ve benzeri birçokoptik illüzyon kesinlik algımızıbetimlemede büyük yarar sağlar.

Apaçık görünen, kesin ve tartışılmazgerçekler çoğu zaman optik birillüzyondur. Yani yanılgıdır. Meselagüneş bir yanılgıdır. Güneşin sekizdakika önceki halini görürüz. Bu, ışığınbize ulaşması için gereken süredir. Busüre yüzünden uzay araştırmalarıçoğunlukla bir illüzyon halini alır.Çünkü bizim buradan gördüğümüzgalaksi aslında 1 milyon yıl önce yokolmuştur. Gerçeğin bize ulaşması içingörüşümüzü ilerletmek, ya dagörüntünün bize gelmesini beklemekdurumunda kalırız.

Bir hokkabazın gösterisindeki her şeykesinlik içerir. Tabi, sadece bize

gösterilenle yetindiğimiz zaman buböyledir. Denizin üstünde yürümek,insanları kaybetmek, uçurmak ardınabakmadığımız sürece kesingörüntülerdir. Duyuları yanıltmakkolaydır. Aynen bir çölde görülen serapgibi. Görüntü kesinlikle oradadır. Çölünortasında bir orman görünür. Kişiselgerçeğimizi bir kenara bıraktığımızdabunun ışığın yansıması ile ilgili biryanılgı olduğunu görürüz.

Kesinlik yoktur diyemeyiz. Kesin birkesinlik yoktur diyebiliriz. Kulağa garipgelse de, doğada işler böyle yürüyor.Kesinlik varsayımı hayati bir iştir. Öyleolmasa hayatta hiçbir tercihyapılamazdı. Herhangi bir tercihin

geçici kesinlik anlamına geldiğinisöyleyebiliriz. Doğa olaylarınınkesinliği gibi, bakış açısına göredeğişen- farklı işlere yarayan kesinliklervardır. Bize düşen, yanılgının ardınabakma isteğidir. Her şeyde kesin olanıararsak bize gösterilene kanarız.Şüpheci olup ardına bakarsak alternatifkesinlikleri fark edebiliriz.

Değişmez kesinliklerin olmadığınınfarkında olursak ortak bir anlayışedinebiliriz. Bazen insanlar kendigördüğü kesinliği diğerlerinin de kabuletmesini istiyor. Ancak böyle bir şeymümkün değildir. Kesinlikler biz onlarıdeğiştirene kadar kesindir. Kesinlikvarsayımını fark etmeyenler kendi

gördüklerini diğerlerinin de görmesiniistiyor. Başkalarını bu görüntüyezorluyor. Ancak başkalarının konumufarklı olduğundan aynı görüntüyügöremiyor. Zorlamalarla geçenzamandan sonra, fark edemeyen yücegerçekçilerin görüntüsü de değişiyor.Ancak kendi gördüklerine o kadarbağlanmış oluyorlar ki, değişengörüntüyü reddedip kendileri ile anılaneski görüntülerde diretiyorlar. Bencillikkendi gördüklerini kesin doğrular sananinsanların sıfatıdır. Kesinlik ve bencillikanlayışları kendinden başkasınıgörmeyen insanların davranışıdır.

Bir insanın rüya ile gerçeği ayıramadankesinliği araması şaşırtıcıdır. Bilgiyi

edindiğimiz duyu organlarımızın her günkaç defa yanıldığını hatırlarsak, kesinlikalgımızı da anlayabiliriz. Kesinlik dediğer her şey gibi bir kabuldür. Tekyapacağımız bunda diretmek yerine,ortak kabullerde uzlaşmaktır. Geçici birsüre için kabul edilen kesinliğin herkesehitap etmesi yerine, herkesin hitapedebileceği kabul edilebilir bir anlayışaihtiyaç duyuyoruz. Madem ki zamanladeğişen paradigmaların döngüsümecburidir, onu fark etmek ve geçiciolanın kalıcılığında diretmek nedendir?Kesinliği aramak yerine paradigmayıanlamak gerekmektedir.

Saçmaya İndirgemeNedir?Olmayana Ergi bir ispat yöntemidir.Latince aslı Reductio ad absurdum(E.Yun.εις άτοπον απαγωγή) (saçmayaindirgeme) bir tartışma yöntemi olarakgünümüze kadar gelmiştir. Birönermenin reddedilmesi ile oluşansaçma sonuçları göstererek doğruluğunukanıtlamaktır. Bir önermenin kabuledilmesi ile oluşan saçma sonuçlarıgöstererek yanlışlığı da kanıtlanabilir.Eski Yunan’da olanaksıza indirgemeolarak kullanılmıştır. İmkansızlığıgöstererek doğru olanı sağlamlaştırmakamaçlanmıştır. Antik Yunan felsefesinde

gelişmeye başlamış, filozoflarca sık sıkkullanılmıştır.Günlük hayatta terimolarak bilmesek de sık sık kullandığımızbir yöntemdir. Zıtlık ile kanıtlama ilebenzer bir anlama sahiptir. Ancakburada anlamsız, saçma gelen bir aksidurum söz konusudur.

Günlük hayattan örnekler verebiliriz: 1.Taşlar ağırdır, öyle olmasaydıhavalanırlardı 2. En küçük rasyonel sayıdiye bir şey yoktur. Olsaydı ikiyebölünüp daha küçüğü elde edilirdi. 3.Dünya düzdür. Peki neden kenarındandüşmüyoruz da başladığımız yeredönüyoruz? diye sormak ve küreselolduğunu kanıtlamak, 4. Bir arkadaşımızevimizde kalıp kalmayacağını

sorduğunda ona: gece biziöldürmeyecekse kalabileceğinisöylemek de saçmaya indirgemeyöntemidir. Tabi Eski Yunan’daki gibideğiller. O zamanlarda meşhur bir örnektanrıların insansı formlarının olmasıhakkındadır.Değirmendere(Colophon)’li Ksenofanes,insanlar tanrıları insan formunda çiziyor;atlar ve sığırlar çizebilseydi onlar dakendi formlarında çizerdi demiştir. Tanrıbu şekillerin hepsinde olamayacağı işin,bu kişilik yansımaları gerçek olamaz.Böylelikle insan tanrılar saçmayaindirgenerek çürütülmeye çalışılmıştır.

Saçmaya indirgeme terim olarak nicelverilerde ve mantık gibi sözel

çalışmalarda kullanılır. Matematiktesıkça bahsi geçer. Matematiktekullanılan diğer ispat yöntemleridoğrudan, ters durum, olmayana ergi vetümevarım olarak dört gruba ayrılabilir.Daha ayrıntılı bir gruplamada şuyöntemler yer alır: akıl yürütme,semantik akıl yürütme, sentaktik akılyürütme, tanımlayıcı (illustrative)davranışlar, informel ifade etme, örnekkullanımı, mantıksal çıkarımlarınkullanımı, doğru olduğu bilinenönermelerin kullanımı, basit deneycilik,tümevarımla kanıt, modus ponens,modus tollens vs.

Bazen kendi doğrularınızı savunmakyetmez. Başkasının doğrularını da

değiştirmek gerekir. Evrensel doğrularıngeçici kabuller olduğunu irdelemiştik.Ancak zamanımıza göre uygun doğruyusavunmak ve çevreye uyum sağlamakzorundayız. Bu yüzden zamanı geçmiş,işlevsiz, insanların geneli için iyiolmayan doğruların yanlışlığınıkanıtlamalıyız. Doğru bir kabul olduğuiçin böyle söylüyorum. Yoksa günlükhayatta bunun adı düpedüz “safsata”dır.

olmayana ergi saçmayaindirgemeZamanın ruhunu yakalamak vedoğru “doğruyu” yani yanlış olmayandoğruyu savunmak için karşı tarafısaçmaya indirgeriz. Böylece kenditemellerimizi sağlamlaştırmaklaedinemeyeceğimiz desteği karşı tarafın

temellerini yıkmakla ediniriz. Kalıcı birçözüm için karşıt önermeninsonuçlarının saçmalığı gösterilmelidir.Doğru kabul edilen bir önermeninsağlamlaştırılması da, aksi takdirdekisonuçların sergilenmesi ile olanaklıdır.Bu yüzden “olmayana ergi” ya dasaçmaya indirgeme güzel bir kanıtyöntemidir. Bilimsel kanıt ve kanıtınmahiyetine ilişkin sorgulamalaryapmıştık. Şimdi bir kanıt yönteminiinceledik. Sıra kanıtlarla ortaya çıkanürünlere geldi. Gerçek ve yalan. Gerçekve doğruyu daha önce konu etmiştik.Bunlar herkesin amaçladığı veçoğunlukla da sahip olduğu şeyler.

Önemli olan yalanı anlamaktır. Yalan

nedir? Neden herkesçe dışlanır? Yalanolmasa doğru olur muydu? Neden yalansöyleriz, neden bu kadar yalan var?Binlerce yıldır doğruyu hedefledik. Pekulaştığımız söylenemez. Her gün yenidoğrular türüyor. Peki yalanın gidişatınasıldı? Yalanlarımız zamanla değiştimi?

Saçma nedir?Saçmaya indirgeme bir kanıt yöntemiydi.Bir önermenin aksini saçmayaindirgeyerek kendisini doğrulamak; veyaönermeyi doğru kabul etmeyince oluşansaçmalıkları göstermek yolu ilekanıtlama amacı güdülmekteydi. Günlükhayatta sıkça kullanıldığını söylemiştik.Felsefede de çokça kullanılmaktadır.Özellikle varoluşçular tarafındangündeme getirilen bir yöntemdir.Aslında bir yöntem olarak kullanmazlar.Ancak anlam arayışlarını göz önündebulundurursak saçmayı bir yöntemyaptıklarını savunabiliriz. Hayatı saçmabulmakta ve onu açıklamaya

çalışmaktalar. Saçma bulup yaşamadevam ettikleri ve saçma olana artanilgileri yüzünden saçmayı bir yöntemedindiklerini düşünebiliriz. Bakınız:dmy.info/hayat-sacma-mi

Felsefe sözlüğüne göre saçma: Mantıkkurallarını bozan, tersine çeviren. Saçmabir düşünce, ögeleri birbirini tutmayan,birbiriyle bağdaşmayan düşüncedir.Saçma bir yargı kendi içinde tutarsızolan ya da tutarsızlığı içeren biryargıdır. Saçmayı anlamsızdan ayırmakgerekir. Çünkü saçmanın bir anlamıvardır, ama bu anlam çelişiktir, yanlıştır.Oysa anlamsız olan ne doğru ne deyanlıştır.

Saçma: akıl almaz, mantıksız, anlamsız,abes, absürt sözcükleriyle yakınanlamda kullanılmıştır. Felsefedeanlamsız dünyada anlam aramak gibimantık açısından yanlış çıkabilecekdurumları nitelendirmeye yaramıştır.Daha çok varoluşçularla anılan saçmakavramı: insanın ilahi beklentilerininaksine, ilgisiz ve kötü hayatın insansıtaleplere kayıtsız kalmasını betimler. Buacımasız hayatta anlam aramaksaçmadır. İnsanın anlam arayışısaçmadır. İnsanın anlam bulamaması dasaçmadır.

Absürdizm olarak anılan felsefeye göre:insanın anlam arayışı hüsranlasonuçlanır. Çünkü bilmediğimiz o kadar

çok şey vardır ki, kesinlik olanaksızdır.Bilinmeyen bir evrende yaşayan bizler,bütün hayatın anlamını aramakla saçmabir iş yapmaktayız. Ancak anlamıolmayan hayatın kendisi de saçmadır.Yine de bazı saçmacılar hayatta yapacakbaşka bir şey olmadığı için anlamarayışını sürdürmek niyetindedir.Saçmayı kabullenmek ve sahte anlamlıduruş yerine bununla yaşamakgörüşündedirler. Varoluşçu felsefe ilegündeme gelen saçmacılığın temelleriSøren Kierkegaard, Albert Camus veJ.P. Sartre tarafından atılmıştır.Camus’nün Sisifos Söyleni adlı denemekitabı saçmacılığa dair en ünlü eserdir.2. Dünya Savaşı sırasında yayımlanan,ölüm ve yaşam gözleminin bir ürünüdür.

Varoluşçular hayatı saçma olaraknitelendiriyor. Ancak bu yazılanlar,absürdizm veya herhangi bir saçmacılıkokulu, anlam arayışı sayesinde vardır. Yani saçmalayarak saçmayı farkettiğimizi söyleyebiliriz. Saçma birdavranış olan anlam arayışını yapmasakbu sonuçlara ulaşamazdık. Sonuçta busaçmanın bir yöntem olduğunudüşünebiliriz. Hayat bildiğimiz anlamdasaçma ise, neden yaşıyoruz? Busaçmalık bir saçmaya indirgeme olaraknitelendirilmelidir. Camus, SisifosSöyleni’nde şöyle der: yaşamanın biranlamı bulunduğunu yadsıyandüşünürlerden hiçbirinin, mantıklarınıyaşamayı da yadsımaya kadar

götürmediğini söylemek gerek.Schopenhauer"in çok zengin bir sofrabaşında intiharı övdüğünü sık sık anlatıpgülerler. Belli ki saçma nitelendirmelerianlam arayışının bir aracıdır. Aynensaçmaya indirgeme gibi, hayatönermesini kanıtlamak için doğru olduğuvarsayılmış, ve sonuçlar sergilenmeyeçalışılmıştır.

Hayat saçmaya indirgenerek anlamayaçalışılır. Öyle olsun ya da olmasın,sonuca dikkat çekmeliyiz. Tümarayışların sonucunda cevap yerine dahafazla soru kalmaktadır. Sorunlar gittikçebirikmekte, çözümlereulaşılamamaktadır. Burada anlamıarayanların niteliği akla gelir.

Bazılarımız bunları hiç dert etmiyor.Hayatın anlamıyla ilgilenmeyenler var.Bazı insanlar anlamlarına sahip vesaçmacılığı saçma buluyor. Bu haldeakla şu soru geliyor: acaba saçmalıkveya hayatın anlamsızlığı kişisel midir?Yani genelde değil, öznede mibulunurlar?

Yalan Nedir?Yalan, doğru olmadığı bilindiği halde,niyetle söylenmiş yanlış sözdür. Heryanlış söz yalan değildir. Yalan: hata veyanlış sözden ayrı, kandırma içeren bireylemdir. Karşıdakini kandırmak amaçlısöylenmiş yanlış ifadedir. Aldatmak vekandırmak ile yakın anlamdadır. Yanlışve hatadan ayrı olduğunu söylesek de,bunların yerine de kullanılagelmiştir.Kesin bir anlama sahip değildir. Kendiiçinde birçok anlam barındırır. Yalandiye kast edilen bazı anlamlar: Kötüniyet, büyük yalan, blöf, saçmalık, ekonomik yalan, bağlamsal yalan,abartı, fabrikasyon, yarım gerçek, dürüst

yalan, ihmal, minimizasyon(indirgeme),yanıltma, patolojik yalan, yalan yemin ,kibar yalan, sinsi sözcükler, beyaz yalansayılabilir.

Zarar görme, ceza, reddedilme, kayıpkorkusu ve özgecil(başkalarınıdüşünen) amaçlı yalanlarımız var.Nedenler de, yalan tanımları gibi çokçeşitlidir. Öncelikli neden başka birçaremizin olmadığını düşünmemizdir.Bir anlamda çaresizlik sonucudurdiyebiliriz. Kimse yalana başvurmakistemez. Çünkü kendisine de yalansöylenmesini istemez. Yalanın biracziyet içerdiğini söyleyebiliriz. Ancakzayıf ve çaresiz hissediliyorsa yalanabaşvurulur.

Lerner (1993) ‘Kandırma dansı’ adlıkitabında, yalan söyleme eylemini veonun türlerini ifade etmek için kullanılanellinin üstünde (örn., uydurmak, üstünüörtmek, blöf yapmak, abartmak,saklamak, aldatmak, beyaz yalan, örtbasetmek, ihanet etmek, yalan söylemek)deyimin bulunduğunu belirtmiştir.Dolayısıyla, bu denli çeşitliliğe sahipolan yalanlar, çok sayıdaki işlevi,karmaşık doğası ve yaygın kullanımıylailgili olarak karmaşık bir tabloçizmektedir. Doğal olarak, böylesinekarmaşık bir tabloya sahip olanyalanların sınırlarının çizilmesi vetanımlanması oldukça zordur.

Sisella Bok (1978), yalanlarla ilgilikitabında, yalan ve kandırmanın farklıterimler olduğunu ileri sürmüştür. Birinikasıtlı olarak kandırdığımızda biziminanmadığımız bir şeye birisiniinandırmak için ona yanıltıcı bir mesajiletiriz. Bunu, mimikler yoluyla,saklayarak, eylemlerle veyaeylemsizlikle, hatta sessiz kalma yoluylagerçekleştirebiliriz. Kandırmak içinkullanılan bir mesajın yalan olarakdeğerlendirilebilmesi için onun sözel,yazılı ya da sembollerle ifade edilmesigerekmektedir. Diğer bir deyişle,kandırmanın daha geniş bir kategoriolduğunu, yalanın ise kandırmanınsadece bir yönünü ifade ettiğini ilerisürmektedir.

Ekman insanların sözcük kullanmadan dayalan söyleyebileceklerini, bilgigizlemenin (concealment) de yanlış bilgiverme (falsification) kadar ‘yalan’ kabuledildiğini ve bunların aynı amacaulaşmak için kullanılan farklı yalanteknikleri olduğunu ileri sürmektedir.Ekman, yalanı diğer kandırmatürlerinden ayıran iki ölçüt belirlemiştir.Bu ölçütlerden ilki, yalan söyleyenkişinin niyetidir. Yani, yalan söyleyenkişi isteyerek, bilinçli bir şekildekarşısındaki kişiye yanlış bilgi vermeyiseçmiştir. İkinci ölçüt ise, yalansöylenen kişinin, kendisine yalansöylendiğinin farkında olmamasıdır.

Doğruluk işimizi çözseydi yalansöylemezdik. Belli ki bir işlevi vardır.Ancak yalanların getirisi ile götürüsünükarşılaştırdığımızda elde ne kalıyor?Yani, yalan söylemek tamam, bu geçicibir çözüm sunuyor. Ancak yalanın bizdengötürdüğü şeyler yok mudur? Bu sorununyanıtı görüşümüzün açıklığına bağlıdır.Eğer yalanlarımızın dünyasındayaşıyorsak işe yarayıp yaramadığınıgöremeyiz. Çünkü kendimizi yalanlarındünyasına bağlamışızdır. Önemlikonularda yalan söylemek ile kendimiziyalanların alternatif dünyasına sevketmişizdir.

Yalan doğanın her yerinde vardır.Hayvanlar sürekli yalan söyler. Vahşi

yaşam birbirini kandırmak üzerinekuruludur. Gorillerin işaret dili ile yalansöylediği de görülmüştür. Av ve avcıarasında doğal bir hamledir. Ancakinsan olunca işler değişir. Bizbirbirimize güvendiğimiz, birbirimiziçin çalışabildiğimiz için insanolmuştuk. Yalan ise eskiden kalma kötübir alışkanlıktı. Çoğu zaman, bu süreklikötülüğü bertaraf etmiştik. Aileler vetoplumlar kurduk. Kültürümüzbirbirimize güvenip miras bıraktığımızbilgiler üzerine yükseldi.

İnsan çocuğu 6 aylıkken kandırma yoluile kazanmaya çalışır. Sahte ağlama vegülme bebeklerin önemlisilahlarındandır. Çocukluktan büyüklüğe

doğru azalma görürüz. İnsanın tarihindeinsanlığı görebiliriz. En erkendönemlerimizde yalanlar ile iş yapmaktaidik. Fakat düşünme ve işbirliğikabiliyetimiz arttıkça bunu bıraktık.Halen biraz gençlik dönemlerimizdeolduğumuzu söyleyebiliriz. Çünkütamamen yitirmediğimiz yalanlarasahibiz. Her eylemin önce eyleyenietkilediğini anladığımızda yalanları

Çok eskiden vahşi hayatımızda yalanlarvardı. Sonraları birbirimize güvenerekdayanışmayı keşfettik. Birlikte daha iyiyaşamlar sürdük. Sonra bu güven okadar arttı ki, birkaç kişiye büyükyetkiler vererek temsilcimiz yaptık. Birkişi milyonları temsil edip, onlar yerine

hareket ediyordu. Doğanın gördüğü enbüyük güven duygularından biriydi.Ancak bu insanlar yalandan nasibinialmışsa ne olacaktı? Maalesef çoğumuzgüvenilir olsak da, bazılarımızinsanların güvenini suistimal etti.Politika, en büyük güven eserimiz,istismar edildi. Şimdi kendini çok akıllısanan iktidar hırsındaki insanlar,yalanlar söyleyerek daha da fazla güçtopluyor. Yalan çoğunlukla azaldı ancakyalancı bir kişi bile, toplumungüveniyle, herkesi etkileyebiliyor.Burada hiçbir gücün tek eldetoplanmaması gerektiğini ve binlerceyıllık güven duygumuzun istismaredilebileceğini unutmamalıyız.Günümüzde en önemli sorun iktidarın

kapitalizme uymasıdır.

Temel yanlış şudur: yalancılarkandırdıkları kimse tarafındankandırılmamayı bekler. Burada birtutarsızlık olduğu ortadadır.Diğerlerinden doğruyu bekleyip nasılyalancı olabiliriz? Aslında önemli soru:yalancı olabilir miyiz? Çünkühayatımızda her etkinin bir tepkisi var.Yalan dışarıya gösterdiğimizse de, insangerçeğin etkilerini yaşar. Dışarıyagösterdiğimiz olumlu yüzün arkasında,yalnızca bizim sahibi olduğumuz birkötülük vardır. Kötü olanı dışarıyapaylaşmayarak, yalan söyleyerek, kötüsonuçlarını yalnızca kendimi yaşamışoluyoruz. Yani yalan acıyı içimize

hapsetmekten başka bir anlama gelmiyor.

Tabi acıyı içeri hapsetmek bazen iyi deolabilir. Örneğin: Kendi yaptıklarımızıncezasını çekerek, onu paylaşmayıpsonuçlarına katlanarak ders çıkarmayıumuyor olabiliriz. Yardım istemeyip tekbaşımıza mücadele etmek istiyorolabiliriz. Bu anlaşılabilir. Ancakbaşkasına zarar verecek bir durumukendi içimizde barındırmak, tüm zararıüstlenmek anlamına gelir. Tabi herkonuda gerçek açıklanmalıdırdiyemiyoruz. Her ne kadar Kant, heryerde her zaman doğrunun söylenmesigerektiğini söylese de, halen yalanıniçimizde barınması nedeniyle,çoğunlukla doğruluğu tavsiye

edebiliyoruz.

Bu yazıda, yalanın doğruyu değil, görüşüörtmeye çalıştığını ve gerçeğin herzaman saf biçimde bulunmayıbeklediğini ifade ettik. Hayat yalanlarile ilerleseydi kendimize söylediğimizyalanlardan fayda sağlardık. Etrafımızıkaplayan yalan perdesinin ardındakigerçeği görmek için sorgulamak veeleştirel düşünmek gerekir. Arka plandabulunan gerçeği keşfetmek içineleştirmeli ve felsefe yapmalıyız. Ancakkesin bir doğruya değil, ortak birdoğruya ulaşabileceğimizi deunutmamalıyız. Doğru ve gerçek bizdenbağımsız değildir. Toplumun üyelerince

uzlaşılmış şeylerdir. Yalan da anlamarayışında betimlediğim diğer tümsözcükler gibi bir “mecaz” olarakkalıyor.

Doğru Nedir?Doğruluk gerçeğe uygun olmaktır.Bununla birlikte: mantık, matematik,yasa gibi doğruluk biçimleri de vardır.Genellikle insan düşüncesinin gerçekleuyuşması, sözlerin olaylara uygun olmasıkast edilir. Güncel anlamda, kısaca:gerçeğe uygun anlamındadır. Mantıkveya yasa gibi sistemsel doğruluklar dakendi içinde tutarlı bir gerçekliği ifadeeder. Bir mantık doğrusu önermelerinkendi aralarında çelişki olmadığınıbelirtir. Yasal doğru da mantık gibi,yasal düzenin içinde, yasalarlaçelişmeyen uygunluk durumudur. Genelbir doğruluktansa, öncüllerden hareketle,

kendi kümesi içindeki gerçekliği belirtir.

Doğruluk sözcüğü hakikat, dürüstlük veadalet ile yakın anlamdakullanılmaktadır. Aynı zamanda Olgu(en.fact) ve gerçek(en.reality) ile yakın veyaeş anlamda kullanılabilmektedir. Ne varki bu ikisinin farklı anlamlara geldiğidüşünülmektedir. Dil yapısının göreliesaslarına göre kesin bir şey söylemekgüç. Ancak olgu, olayların dayandığıneden; gerçeklik, var olan şey anlamındasözlüklerde yer alır. Bu da bizi dilselvarlığımızı sorgulamaya götürür.

Doğru sözcüğünün referansı kişinin dildünyasıdır. Bu da dil yapısı içindemümkün olan ve felsefenin ana

sorunlarından birini oluşturan anlamsorununu meydana getirir. Sözcüklerinne olduğunu kararlaştıramadığımız için,düşüncelerde de uzlaşamamaktayız. Aynıdili konuşsak da aslında birbirimizindilinden anlamıyoruz. Bununla birlikte,ortak bir anlam bulamasak da, dilinyakın bölgelerinde buluşarak hayatımızıidame ettirmeye çalışıyoruz. Dilsel birvarlık olan insan, çevresine kendi dilinindünyasında bakmaktadır. Herkesinadının farklı olması gibi, algısı da farklı.Bu yüzden bu site, dil felsefesinin kısabir özeti gibidir. Tüm yazılara dilselayrımlarla başlamak bu yüzdendir. Buyazının da büyük kısmı sözcüklerintasnifine ayrılarak herkesin dildünyasında ortak bir yerde buluşmak

amaçlanmıştır.

Çoğu zaman farklı anlamlara gelmesininyanında, bir olayın doğru şekli deyorumlara sahiptir. Sözcükte uzlaşıolmaması bir yana, aynı olayda farklıdoğruluk algısı olabilmektedir. Meselakutlama yemeği için mavi renk elbisegiymek mi daha doğrudur, sarı renk mi?Ya da bahçeye çam ağacı mı dikmekdoğrudur, servi mi? Bunlar da günlükhayattaki olasılıkları değerlendirmedefaydacı bir doğruluk algısına işaret eder.

Çoğu zaman, doğrunun kişisel bir anlamasahip olduğunu biliriz. Doğru sözcüğünbir gerçekten ziyade, bir desteğibelirttiğinin farkındayızdır. Bir şeyi

doğru olarak nitelemek, onungerçekliğini değil, öznenin taraftarlığınıbelirtir. Bir şeyin doğru olması, önerenöznenin tarafına bağlıdır. Ancak bazenkesin doğrular söz konusu olmaktadır.Böyle doğrular var mıdır? Genel doğrunasıl olabilir?

Felsefe, ahlak, din alanlarında çok farklıdoğruluk algıları vardır. Din, ahlak,yasa, bilim kesin doğruları hedefler.Bilimde ve yasada kesin doğrular olduğuvarsayılmış ancak bunları düzenlemekmümkün kılınmıştır. Zamana göremevcut paradigma değişse de,halihazırda bulunan düzenin kesindoğruluğu ile işler yürütülür. Dinde iseşüpheye yer yoktur. Dinin söylediği

doğrudur. Dinin diğer bir özelliği de,diğerlerini yanlışlamasıdır. Doğruluktanımının sorgulandığı yer ise felsefedir.Felsefe tüm doğruları sorgulayarak insanhayatının niteliklerini betimlemeyeçalışır. Burada felsefe ile, farklıtaraflardan bakarak doğruluk algısınıçözümleyeceğiz.

Felsefe tarihinde doğruluğun içeriğegöre değişen bir nitelik olduğu çokçasavunulmuştur. Bu niteliği dil yapısındagörebiliriz. Herhangi bir cümlekurduğumuzda, cümle olumsuz bile olsa,doğruluk değeri taşır. Bir cümlekurduğumuzda bunu bir doğru olarakortaya atarız. Herhangi bir cümle buniteliğe sahiptir. Dilin bu yapısı bize

doğruluğun göreliliğini de anlatır.Mesela “hayat gariptir” ya da “bu yemektuzludur” demek söyleyen öznededoğruluk değeri taşır. Ancak diğerbireylerde onaylanmayabilir. Ne var ki,bu önermeler yaşamın sürdürülmesi içinbirer doğru varsayımı biçimindetüremiştir. Dil ile kurulan tümcelervarsayım olduğu bilinse dahi olumlayıcıyapıya sahiptir.

En genel doğruda ya da yanlışta bilegöreli bir doğruluk değeri vardır. Şunusöylemeliyim ki: en genel doğru derkengenellikle insanca düşünürüz. İnsanındünyası ile doğruları sınırlarız. Halbukiinsan bir organizmadır. Diğerlerinceoluşturulmuş bir yapıdır. Parçalarımızı

hesaba katmamak eğilimindeyiz. Bu bizisınırlar. En büyük doğruları düşünelim.“Yaşam yaşanan şeydir” bundan dahabüyük doğru yok gibi gelebilir. Ancakyaşamın tanımı bir yana, sözcüklerin veözellikle de şey sözcüğünün içeriğitartışmalıdır. Bunları doğru saysak bile,insan için yaşanan şey diğer varlıklariçin öyle olmayabilir. Bir hayvanındünyasını anlayamadığımız için yorumyapmak güç. “Cansız” varlık dediğimizvarlıklar için bu yorum ne kadar geçerliolduğunu da sorgulamalıyız. Onlar dahayattadır ancak yaşamadıklarınısöylüyoruz.

Matematik kesin doğruların bilimiolarak bilinir. Mathema ( μάθημα) Eski

Yunanca: “öğrenilen, öğrenme” anlamınagelir. Matematik öğrenilen birçalışmadır. Sayılar insandan bağımsızolarak var olabilir mi? Tüm matematikkuralları önce dil, sonra da dilinmeydana getirdiği sayı varsayımları ileoluşmuştur. Bir kere, insanınsembollerine bağlıdır. Kendiuydurduğumuz sembollerle kesindoğruluğa ulaşabilir miyiz? Bir, iki, üçya da herhangi bir matematik terimikendiliğinden ortaya çıkmamıştır. Bunlaren başından beri işleri yürütmek içinkabul ettiğimiz doğrulardır. Birmatematik doğrusunun insandan başkabir canlıya hitap ettiğini göremeyiz.İnsan diline bağlı. insanca şeylerdenbiridir.

Tüm kurgu yapımlarda doğruluğunniteliğini görebiliriz. Fantastik bir filmizlerken cadıların, devlerin vebüyücülerin doğruluğunu sorgulamakyerine filmi kendi doğruluğu içerisindeizleriz. Başlangıçta verilen öncüllerdenöz doğruluk sistemini kurarız. Dışdünyanın doğruluğu bir süreliğinesusturulmuş ve anlık öznel doğrulardevreye girmiştir. Doğrunun göreliliğiniherhangi bir film ya da kitaptagözlemleyebilirsiniz.

Kesin doğru yoksa ne yapacağız? Kesindoğru olmayabilir ancak ortak doğrularbulunabilir. Tarihte kötülüklerin çoğukesin doğruyu bulduğunu iddia edenlerce

yapılmıştır. Kesin doğruları aramakyerine, bunun gerçek dışılığını farketmeliyiz. Hepimizin ortak paydadabulunduğu bir göreli doğruluktayaşayabiliriz. Böylelikle kendidoğrularını dünyaya dayatan acımasızinsanlara Dünya ile birlikte kendilerinide yok ettiklerini anımsatabiliriz.

Üç Boyutlu FelsefeFilmiFelsefeden hepimiz farklı şeyler anlarız.Hem sözcük farklı şeyler çağrıştırır, hemde felsefe adı altındaki eylemler farklıanlayışlara yol açar. Felsefeninneresinden baktığınız da önemlidir. Birfilmi anlamak gibidir. Herkes kendinceanlar, ancak sanatçı kendisincebambaşka şeyler anlatmaya çalışmıştır.Çok derin bir felsefe sembolik bir filmgibidir. Okur eğlenirsiniz, ancak yazarındemek istediği anlaşılamaz. Basit felsefede dikkate alınmaz, çünkü anladığımızıküçümseriz. Anlaşılamaz olacaksınız kibüyük filozof desinler.

Bunu yapanlar hala var. Hala anlaşılmazolarak filozof olduğunu sananlar var.Maalesef felsefenin bir boyutu böyle.Aslında tüm bilimlerde böyle bir eğilimmevcut. Terim kullanmak üstünlükbelirtisi olmaya başlamış. Ne kadarterim, o kadar ekmek. İnsanlar anlarsabayağı olursunuz, anlamadıkları şeyleriaraya katmak sizden büyülenmelerinisağlar. Halihazırda kendilerindeolmayan bir şey, sizde vardır. Apaçık bireksiklik hissederler ve terimlerinizsosyal zenginlik kaynağı olmuştur.Felsefenin bu boyutunda genel biriletişim sorununu sorgulayabiliriz.Karşıdakine eksikliğini hissettirerekkendini yüceltmek, bayağı

davranışlardan biridir. Bunu pek çokfelsefeci denemekte ve yanılmaktadır.

Felsefe tarihi anlaşılmaz olanı anlatmayaçalışan ve olayı daha da karışık bir halegetiren yorumcularla doludur.Terminolojik kalabalık içerisinde dahada kaybolurlar. Zaten anlaşılmaz olanıdaha da anlaşılmaz kılarlar. Filozoflarbir şeyler anlatmaktadır. Bunu diloyunları içerisinde, anlaşılmaz haldeifade etmektedirler. Aslında filozoflarınmasum olduğu söylenebilir. Bilimçevrelerinde bir terim aristokrasisimevcuttur ve terim kullanmazsanızsaygın sayılmazsınız. Elit olmak direktifade etmemektir. Söyleneni halk dilindesöylemek ayıptır. Bir de felsefenin

bilinmeyeni araması sorunu vardır ki bubazen anlaşılmaz olmayı getirir. Hayatınanlamı henüz keşfedilmemiştir, belki deifade edilemeyecek saçma bir sorudur.Bunu arayan filozof da mecburen hayatıniçindeki dilin dışına çıkmak zorundadır.Filozof masumdur da, onların felsefesiniyorumlayanlar kabahatlidir.

Zaten dünya bu yorumcular yüzündenberbat bir yer haline geldi. Millet aslınıanlamıyor, çoğu zaman okumuyor.Yorumcu anladığı yalanını söyleyerekdaha da anlaşılmaz kılıyor. Millet debunlara inanıyor. Mesela İslam, önceleribilim ve aydınlık diniydi. Batı kültürüetkisinde bunu göremiyoruz, ancak bilimve felsefe İslam devleti içerisinde

dünyanın en iyi yerini edinmişti. Gel görki bugün terörizm ve cehalet dini halinegeldi. Düşünmek kafirlik olursa, her şeyidinden çıkmak sayarsan tabi ki terör diniolur. Neyin günah olduğunu açıklamaküzere kurulmuş ve Allah’ın sözünüanladığını söyleyerek kendince hükümkuran yorumcular bunun başsorumlusudur.

Bir fikri yazılı olduğu kitaptan okumakgibidir. Yazılı olduğu yeri değil deyorumcusunu okursanız hem fikriöğrenemezsiniz hem de kötü niyetliyorumcunun sizi tam zıt şeylereinandırmasına neden olursunuz. Çoğudini çatışma da buradan geliyor. Aslınıokumayıp yorumlara kanmanın en acı

örneğini içinde bulunduğumuz İslamkültüründe görebiliriz. Müslümanlarölüyor, ancak öldürenler de Müslüman.Aslını sorgulamadan, söylenenlereinanan cahiller dini de dünyayı da buhale getirenlerdir. Dini bir tahakkümsayan kişiler bireylere sorgulamayıgünah olarak aşılarsa bu düzen böylegider. Yalnızca din değil devlet, toplum,milliyet de düşünmeyi engellememelidirve düşünceleri çarpıtarakyorumlamamalıdır.

Felsefeden yola çıkarak hayatın heralanında var olan bir soruna değindir.Aslına bakmak gerektiğini, birisisöylüyor diye hiçbir şeye inanmamamızgerektiğini düşündürdük. Bu felsefenin

ikinci boyutudur. Felsefenin ilk boyutudilsel ve toplumsal eksiklikler yüzündenanlaşılmaz olan filozoftu. İkinci boyutuzaten anlayamadığımız şeyleri daha daanlaşılmaz kılan yorumculardır. Üçüncüboyut ise felsefenin sade boyutudur. Busitede yapmaya çalıştığımız, basitfelsefedir. Düşündürmeye çalışan amamümkün olduğunca anlaşılmazolmamaya gayret eden felsefedir.

Düz boyutlu olan, ne demek istediğinianladığımız, yani bildiğimiz felsefe bizelazım olandır. Olayı çok karıştırmadan,anlaşılır ve direkt olarak ifade edenfelsefe. Artık Yakın Çağ Avrupa’sınınaristokrasisi yok. Dil bilmeyen,okuyamayan insan da pek azaldı.

Kendimize bir felsefe tahtı oluşturmanınçağdaş dünyada bir yeri yoktur. O tahtınüzerinde küçük bir kesimikandırabilirdik ancak dünya insanladolup taşmış durumda ve büyük sorunlarufukta bizi bekliyor. Küçük bir grubukandırarak kendimizi yüceltmiş olmayız,aksine yok oluşa daha da yaklaşırız.

Basit felsefe milyarlarca insana hitapeder. Filozofları köşelerinden çekip hepbirlikte ölüme doğru giden insanlığıdüşündürmeyi amaçlar. Hep birliktedüşünerek aslında ortak anlamlandırmaçabasında olduğumuzu ima eder.Filozofun kendisini anlatması veanlaşılmamasından ziyade hep birlikteanlamayı amaçlar. Çünkü sadece hep

birlikte anlayabiliriz. Anlam, bir sürüfilozofun denediği gibi bireysel bir çabadeğildir. Anlam her zaman “bize” aittir.Bu yüzden felsefenin üç boyutunuanlattık ve anlaşılır olanın, bizimanlamımıza dahil olanın kalıcı olacağınısöyledik.

Karakoyunlu FelsefesiKarakoyunlu, 1375- 1468 arasındaTürkiye’nin doğusunda hüküm sürmüşbir devlettir. Bu yazıda Karakoyunlufelsefesini çözümleyeceğiz. BelkiKarakoyunluları hiç duymamışsınızdır.Belki de duydunuz, ancak hakkında birşey bilmiyorsunuz. Ancak büyükolasılıkla felsefesinden hiç haberinizyok. Çünkü Karakoyunlu felsefesi diyebir şey henüz yok. Ama olamayacağınıda düşünemeyiz. Felsefede bir şeyi varetmek yok etmek kadar kolaydır.İletişime dair her şey var ile yokarasında sizin kabullerinizi bekler.

Alman felsefesi var, Fransız felsefesivar, Alman aydınlanması, Fransızaydınlanması vs. var ancakKarakoyunlulara dair bir şey yok. İnsanen azından Karakoyunlu İdealizmi diyebir şey bekliyor. Belki tarihte çok yerkaplamadılar, ama gönüllerde her zamanvarlar. Avrupa’nın kuzey batısındaki biradanın uç bölgelerinde İskoçaydınlanması varken dünyanınmerkezindeki bu devlette bir “aydınlık”olmaması anlaşılmazdır. En azından birAzeri aydınlanması neden yok? Güneşhepimize doğarken neden bazılarımızaydınlanıyor? Güneş hep aynı yerdedoğarken aydınlanan yerler nedendeğişiyor? Tam ortadaki Anadolu karasıneden karanlıkta kalıyor? Bunları bir

sorgulayalım.

Başlıktan Karakoyunluların bir felsefesiolduğunu ve bunu anlattığımızıanlayabilirsiniz. Bir de Karakoyunlularafelsefe açısından yaklaşacağımız anlamıçıkarılabilir. Sitenin manipülatifbaşlıklarından haberdar olanlar da dahafarklı beklentiler içerisindedir. Ne yazıkki dil oyunlarını anlatmaya çalışmakdaha çok kafa karıştırıyor. Biz de oyununkurallarına takılmaktansa oynamayıyeğliyoruz. dmy.info/felsefenin-anlamı‘nda felsefenin anlamlarınıkendimize göre anlatmıştık. Her şeyinkendimize göre olduğunu belirtmiştik.Hayatta her an bir varsayımiçerisindeyiz. Dışarıda hayatın devam

ettiğini var sayıyoruz. Adım atarkenyerin aşağıda olduğunu var sayıyoruz.Havanın temiz olduğunu varsayaraksolunum yapıyoruz, ancak bazenzehirlenebiliyoruz. Bazen yer oradaolmuyor ve tökezleyip düşüyoruz. Bazendışarıdaki hayat varsayımımıza uymuyorve mağlup oluyoruz. Her şey nasıl birvarsayımı kabul ettiğimize bağlı oluyor.

Bu minvalde, Karakoyunlu felsefesi diyebir şeyi şu an kabul edemiyoruz çünkübatının bakış açısını, küresel varsayımıbenimsemiş durumdayız. Onların hayatısorgulama eylemine verdikleri isim,felsefe, bizde pek az görülmekte. Tasavvuftan pek çok insanın haberi yokve hikmet dediğimiz şey artık yalnızca

bir isimden ibaret. Yine söylemek lazımki bildiğimizi sandığımız felsefe dekendi başına bir şey değildir. Sözcüklerbizim söylemek istediklerimizinsimgesidir. Felsefe de tüm sözcüklergibi zıt anlamları barındırma potansiyeliolan bir simgedir. Eğer bir simgeninanlamı size öğretilmemişse onubenzetirsiniz. Bu yüzden milyonlarcafelsefe tanımı vardır. Bu yüzden binlercedil vardır. Çünkü milyarlarca insan,varsayım ve hayat denemesi mevcuttur.Herkes sözcükleri kendince büker ve dilevrilir. Bu yüzden, kesin bir anlamıbırakın, kesin bir hayattan da sözedemeyiz.

Bu açıklama eşliğinde Karakoyunluların

bir felsefesi olduğunu iddia edebiliriz.Çünkü insanlar felsefeyi Pisagor’unyaptığı tanımla sınırlamamıştır. Antikçağda dinden bağımsız düşünme eğilimiolmasını da kimse dikkate almaz.Önemli olan düşünmekle ilgilidisiplindir. Biz düşünmekle ilgilidisipline artık felsefe diyoruz. Artık birişyerinin bile felsefesi vardır. Kişiselfelsefe, din felsefesi, savaş felsefesi ilkfilozoflarla hiç alakası olmayançalışmalardır. Felsefe dediğimiz şey,bizde hikmet, doğuda bilgelik, batıdamünhasır bir disiplin olmaktadır. Siyasiolarak başarılı olanların(batının) varsaydıkları simge, felsefe bizim de heryanımızı sarmıştır. Artık felsefe sözcüğüadı altında birleştirilmişizdir. İstisnaları

saymazsak sistematik düşünmeyi felsefeile bağdaştırdığımızı söyleyebiliriz.

Bugün art zamanlı olarak kullandığımızbirçok terim var. Mesela neolitik devrimdediğimiz ilk tarım faaliyetleri neolitikolduklarının farkında değillerdi. Bizgeçtiğimiz yüzyılda bunu uydurduk.Alman idealizmi ya da metafizik gibiterimler de sonradan türettiklerimizeörnektir. Karakoyunlu’da felsefe olduğuda bunlarla yarışacak bir gerçektir.Karakoyunlu felsefesi bu ölçüdemümkün olmaktadır. Bir holdingin bilefelsefesi varken Karakoyunluların nedenolmasın? Acaba bu insanlar nelerdüşünüyorlardı? İnsan olmak düşünmekanlamına geliyorsa muhakkak dikkate

değer bir düşünce eylemi mevcuttu. Yüzyıl boyunca neleri sorguladılar, düşünceeylemleri nelerdi? En azından netasarladılar, hayalleri neydi?Günümüzde felsefe dediğimiz şeybunları kapsamaktadır.

MecazMecaz: Bir kelimeyi başka anlamlaragelecek biçimde kullanma,metafor. Anlam Arayışı’nda geldiğim birdurak. Anlam Arayışı’nın dilsel tarafınıbelirten bir mecaz. “Antatılabilendenbaşka bir anlam yok” anlamına gelen buyazımın adı. Hayatın anlamı, daha daönemlisi, anlamın anlamı.

Mecaz anlamda söylüyorum: ben birmecazım. Daha havalı şekliyle bir“metafor.” Hayatımı bir şeylerebenzetmeye çalışıyorum. Ancak hayatınanlamını bilmediğimden, ya da bilip debuna göre davranmadığımdan, mecazi

olduğumu söyleyebilirim. Başkaca biranlamım. Herkes gibi, farklı biryüzünden sorumluyum hayatın. Ancakkesin bir anlama sahip değilim. Biranlam var ve bu anlamın anlamıdır.Türetilmiş bir anlam, ancak öncülü detüretilmişti. Hiçbir şey “ham” ya daişlenmemiş değildi.

Hayatın anlamının hayatın ben tarafıolduğunu söyleyeli bir yıl geçti. “Benneden varsam hayat da o yüzden var”demiştim. Bir bütünün parçası veparçaların da bütünü olan bizler, bunudoğal olarak bilmekteydik. Her şeyinvarlığın farklı bir tarafı olduğunu vezamanı geldiğinde üzerine düşeni yaptığıbiliyor olmalıydık. Yoksa anlamsızlığa

karşı sukunetimiz anlaşılamazdı. Birkısmımızın anlam da anlam diyetutturması ise basit bir insan hatasıydı.Yalnız, insan da bir hataydı.

Hata da bir benzetmeydi. Bir mecazdı.Bir kesinliği ya da dayanağı yoktu.Hiçbir şey kesin değildi. Her şey,kesinlik gibi, bir varsayımdı. Evreninkendisi de, başladığı güne borcunuödeyecek ve yok olacaktı. Bu aradakiboşlukta varsayımlarımız ile parçadanbütüne doğru belirsizleşen bir oyunoynamaktaydık. Ve oyunun kurallarıuzlaştığımız kadar gerçekti. Doğru değil,doğru kabul ettiklerimiz vardı. Doğru“bizim olan”dı. Kısacası en soylugerçek, en çok ortağa sahip olandı.

Anlam bize ait ve her şey bize bağlı.Ancak “biz” dediğim insan değil, herşeydir. Bireysel sorumluluğumuzdakikonulardan evrenin ötesine kadar azalanbir belirleyiciliğimiz vardır. Kendihayatımız üzerinde karar vermemiz gibi,parçası olduğumuz evrensel bütünün dekarar vericisiydik, ancak diğer tümüyeleri ile.

Böyle şeyler söyleyip duruyorum.Yazdıklarım bir şeyi çözmek veyakesinliğe ulaşmak amacında değildir.Zaten böyle bir şey yok. Benim sizeverebileceğim bir şey yok. Her şeyortaklıktan gelir. Bir sözcüğün anlamıunutulmuşsa sözcük anlamlı olmaya

devam eder mi? Bir anlamı tek başımızabilebilir miyiz? Peki birbirine zıtkavramları değiş tokuş yaparsak, ve birkişinin bundan haberi olmazsa, onunkimi doğru olur yoksa bizimki mi? Tabi kiortağı çok olan, hayatın tuttuğu seçenekanlamlı olmaya devam edecektir.

Hayatın, yani hepimizin, bizi oluşturanve bizim oluşturduğumuz parçanın neyiseçeceği de merak konusudur. Hayathangi yolu seçer? ya da başka bir ifadeile: hayatın anlamı nedir? evrenin amacınedir? Bu soruların hepsi parçasıolduğumuz mekanizmanın amacınısorgular. Ancak amaç bizim dışımızdadeğildir. Amaç hiçbir şeyin dışındadeğildir. Hiçbir varlığı dışarıda

bırakmaz ve bir parça ile sınırlı kalmaz.

Kısacası, hayat, yani bütün, anlamıbelirsiz ve kesin olmayandır. Birortaklık olduğundan, tek bir anlamasahip olamaz. Hepimizi içeren birformül dahi, şahsın amaçlarınındeğişkenliği nedeniyle değişmeyemahkumdur. Kesin bir anlam arayan kişişu soruyu sormalıdır: Her an her şeyinyaptığı neyse, hayat da odur. Her şey, heran ne yapmaktadır?