49Przegląd Lekarski 2015 / 72 / 2

PRACE ORYGINALNE

Świadomość zdrowotna kobiet w okresie przedkoncepcyjnym i w czasie ciążyWomen’s health awareness in the preconceptive period and during pregnancy

Akademia Wychowania Fizycznego im J. Kukuczki w Katowicach, Katedra Podstaw Fizjoterapii Klinicznej w Chorobach Narządów WewnętrznychKierownik: Dr hab. Cezary Kucio, prof. nadzw. AWF

Dodatkowe słowa kluczowe:ciążaszkoła rodzeniaporódginekologiapołożnictwo

Additional key words:pregnancychildbirth classeslabourgynaecologyobstetrics.

Adres do korespondencji:Mgr Anna Małecka-Włoch 32-300 Olkusz ul Podgrabie 51Kom: 505503249e-mail: anna.fizjo@wp.pl

Anna MAłeCKA-WłOCh

Celem pracy była ocena świa-domości zdrowotnej pierwiastek w zakresie przygotowania się do ciąży. Narzędzie badawcze stanowił autorski, anonimowy kwestionariusz ankiety, składający się z 25 pytań. Grupa bada-na była zróżnicowana pod względem wieku. średni wiek badanych to 27 lat. Kobiety planowały swoją ciążę w odpowiednim wieku. Badane dbały o swoje zdrowie przed ciążą poprzez racjonalne odżywianie, stosowanie aktywności fizycznej oraz wykonały badania diagnostyczne.

The aim of this paper was to evalu-ate of the health awareness of primi-gravidas during pregnancy prepara-tion. The research tool was anonymous author’s questionnaire consisting of 25 questions. The group tested was diverse in respect of age. The aver-age age was 27. The women planned their pregnancy in appropriate age. They took care of their health before pregnancy, they followed a proper diet, were physically active and underwent diagnostic examination and tests.

WstępWydaje się, iż wiek XXI jest czasem,

w którym chęć posiadania dziecka jest de-cyzją o wiele bardziej dojrzałą i świadomą niż kilkanaście lub kilkadziesiąt lat temu. Kobieta, która podejmuje decyzje o zajściu w ciążę powinna podjąć pewne kroki w przygotowaniu się do tego, by mieć, choć częściowe poczucie, że uczyniła wszystko, aby dziecko urodziło się zdrowe. Organizm kobiety potrzebuje około 3 miesięcy, aby zaadoptować się do nowej roli, do zgroma-dzenia zapasu potrzebnych witamin oraz żeby pozbyć się szkodliwych substancji, np. nikotyny. Ciąża jest wyjątkowym okresem w życiu każdej kobiety, jest czasem, w którym powinna zwrócić na siebie szczególną uwa-gę a także zadbać o dojrzewające dziecko. Przyszła mama powinna pamiętać o regular-nych wizytach u lekarza położnika oraz nie zapominać o badaniach diagnostycznych, bo właśnie wczesna kontrola diagnostycz-na może zapobiec wielu powikłaniom, ale również pomóc wcześnie zareagować na pojawiający się ewentualnie problem. Przygotowanie przyszłych rodziców do ciąży i porodu jest nieodzownym elementem sze-roko rozumianej profilaktyki zdrowia w skład, której wchodzi m.in. opieka przedkoncep-cyjna. Istotą jej jest uzyskanie i utrzymanie zarówno dobrego stanu fizycznego jak i psychicznego kobiety i mężczyzny w okresie poprzedzającym ciążę. Obejmuje ona wiele zachowań prozdrowotnych, które powinny być wdrożone w życie pary decydującej się na potomstwo.

W związku z powyższym autorce arty-kułu wydało się zasadnym przeprowadzenie badań oceniających świadomość kobiet dotyczącą przygotowania się do ciąży.

Cel pracyCelem pracy była ocena świadomości

zdrowotnej pierwiastek w zakresie przygo-towania się do ciąży.

Cele szczegółowe dały odpowiedz na pytania czy:

1. kobiety planowały swoja ciążę 2. jak kobiety dbały o swoje zdrowie w

okresie przedkoncepcyjnym 3. kobiety wykonały badania profilak-

tyczne i szczepienia przed zajściem w ciążę.

Materiał i metodyka Badania do niniejszej pracy przeprowa-

dzono w okresie od kwietnia do grudnia 2011 roku na Oddziale Ginekologiczno–Położni-czego NZOZ Nowy Szpital w Olkuszu, po uzyskaniu zgody Ordynatora Oddziału oraz Dyrekcji w/w placówki. Narzędzie badawcze stanowił autorski, anonimowy kwestiona-riusz ankiety, składający się z 25 pytań. Grupa badana była zróżnicowana pod względem wieku. średni wiek badanych to 27 lat. Pytania zawarte w ankiecie dotyczyły świadomości zdrowotnej kobiet w zakresie ważności przygotowania się do ciąży. W przeprowadzeniu badań brała udział autorka pracy osobiście a kobiety były poinformo-wane o celu badania i pełnej anonimowości zebranych danych. Wypełnienie ankiety było czynnością dobrowolną. Ankietę rozdano wśród 100 pacjentek wyżej wymienionego Oddziału, z czego 24 nie zostały zwrócone, zatem grupę badawczą stanowiło 76 kobiet. Wszystkie badane kobiety były pierwiastka-mi. Wyniki badań opracowano przy użyciu programu Microsoft Word 2007; Microsoft, excel, wykorzystując podstawowe metody statystyki opisowej i przedstawiono w formie wykresów

WynikiPrzeważająca ilość badanych kobiet,

bo aż (88%) było mężatkami, a tylko (12%) badanych to panny. Żadna z badanych pań nie była rozwódką ani wdową, dlatego na wykresie pominięto przedstawienie tych odpowiedzi (Ryc. 1).

50 A. Małecka-Włoch

Rycina 1Stan cywilny badanych kobiet.Marital status of women surveyed.

Rycina 2Poziom wykształcenia badanych kobiet. Level of education of women surveyed.

Rycina 3Planowanie ciąży. Pregnancy planning.

Rycina 4Rodzaje badań wykonywanych przez badane kobiety przed ciążą (pytanie wie-lokrotnego wyboru).Types of tests and examination carried out by the women before pregnancy (multiple choice questions).

Rycina 5 Szczepienia wykonywane przed ciążą (pytanie wielokrotnego wyboru). Vaccinations before pregnancy (multiple choice questions).

Rycina 6Stosowanie używek przez badane kobiety przed ciążą - kawa. Using stimulants by women surveyed before pregnancy – coffee.

Rycina 7Stosowanie używek przez badane kobiety przed ciążą -alkohol. Using stimulants by women surveyed before pregnancy – alkohol.

Rycina 8Stosowanie używek przez badane kobiety przed ciążą - nikotyna. Using stimulants by women surveyed before pregnancy – nicotine.

Rycina 9Rezygnacja ze stosowanych używek w czasie ciąży przez badane kobiety - kawa.Giving up stimulants by women surveyed during pregnancy – coffee.

Rycina 10Rezygnacja ze stosowanych używek w czasie ciąży przez badane kobiety - alkohol.Giving up stimulants by women surveyed during pregnancy – alcohol.

Rycina 11Rezygnacja ze stosowanych używek w czasie ciąży przez badane kobiety - nikotyna. Giving up stimulants by women surveyed during pregnancy – nicotine.

Rycina 12Zażywanie kwasu foliowego przed ciążą. Taking folic acid before pregnancy.

Rycina 13Kwas foliowy w czasie ciąży. Taking folic acid during pregnancy.

Rycina 14Racjonalne odżywianie przed ciążą. Proper diet before pregnancy.

Rycina 15Odżywianie badanych kobiet w czasie ciąży. Diet of women surveyed during pregnancy.

Rycina 16Sposoby dbania o prawidłowa masę ciała przez kobiety w okresie ciąży (pytanie wielokrotnego wyboru). Ways of taking care of proper weight during pregnancy (multiple choice questions).

51Przegląd Lekarski 2015 / 72 / 2

Wśród badanych kobiet przeważały panie z wyższym wykształceniem (57%). Blisko 40% ankietowanych zdeklarowało, że ma średnie wykształcenie a tylko 4% kobiet zawodowe Ryc. 2).

Większa część badanych kobiet, bo aż (80%) odpowiedziało, że ich ciąża była planowana, 1/5 respondentek nie planowała ciąży. Żadna z pań nie udzieliła odpowiedzi, że ciążą była niechciana, dlatego odpowiedź tę pominięto na wykresie (Ryc. 3).

Zdecydowana większość ankietowanych (87%) przygotowywała się do ciąży poprzez wykonanie różnych badań. Około 1/5 pań wskazała na badanie ginekologiczne, zbli-żony odsetek kobiet wykonał morfologię, cytologię oraz badanie stomatologiczne (15%-13%). Badanie grupy krwi stwier-dzającej konflikt serologiczny jak również obecność przeciwciał przeciw różyczce, toksoplazmozie to tylko odpowiednio 6% i 8% ogółu odpowiedzi (Ryc. 4).

Wśród badanych kobiet 57% nie wyko-nywało żadnych dodatkowych szczepień przed ciążą. Tylko 21% wykonało szcze-pienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, przeciwko różyczce 17% badanych (Ryc. 5).

Przed ciążą 34% badanych kobiet sto-sowała kawę regularnie i taki sam procent sporadycznie (Ryc. 6).

Ponad połowa pań zadeklarowała, że nie spożywała alkoholu przed ciążą (Ryc. 7).

Duża część badanych (80%) nie paliła papierosów przed ciążą (Ryc. 8).

Aż 60% badanych kobiet zadeklarowała, że zrezygnowała z picia kawy podczas ciąży (Ryc. 9).

Ponad 60% badanych zrezygnowało z picia alkoholu podczas ciąży. Żadna z bada-nych nie ograniczyła ilości dla tego pominię-to tą odpowiedź na wykresie (Ryc. 10).

Z grupy kobiet, które paliły papierosy przed ciążą ponad 80% zrezygnowała ze stosowania tej używki podczas ciąży (Ryc. 11).

W śród badanych kobiet 51% przyznała, że nie przyjmowała kwasu foliowego przed ciążą (Ryc. 12).

Przeważająca ilość badanych kobiet (86%) zdeklarowała, że przyjmowała kwas foliowy w czasie ciąży (Ryc. 13).

Blisko (86%) badanych kobiet odpo-wiedziało ze dbały o racjonalne odżywianie przed ciążą (Ryc. 14).

Prawie wszystkie badanych kobiet, bo aż 93% zdeklarowało ze ich odżywianie w czasie ciąży było racjonalne (Ryc. 15).

Blisko połowa (45%) dbała o prawi-dłowa masę ciała poprzez właściwą dietę. Dla 37%

badanych nie było to istotne, a tylko 17% dbało o prawidłową masę ciała poprzez regularną aktywność fizyczną (Ryc. 16).

Badane kobiety przyznały, że spora-dycznie albo w ogóle nie uprawiały sportu przed ciąża (40%) (Ryc. 17).

Spośród kobiet, które uprawiały sport systematycznie lub sporadycznie najczę-ściej stosowaną formą była aerobik (35%) (Ryc. 18).

Zbliżony procent badanych zdeklarował, iż czerpał wiedzę na temat ciąży z internetu oraz książek i czasopism. Nieco mniej, że od ginekologa lub położnej. Były tez panie,

które czerpały wiedze od doświadczonych koleżanek (16%). Najmniej (6%) z TV i radio oraz (4%) ze szkoły rodzenia (Ryc. 19).

DyskusjaW Polsce w ostatnich kilkunastu latach

można zaobserwować ,,modę” na coraz późniejsze zawieranie małżeństw, a co za tym idzie planowanie potomstwa. W europie 20% kobiet rodzi po 35 roku życia, w Pol-sce już 10% i prowadzone badania w tym zakresie wskazują tendencje do ciągłego wzrostu [1]. W niniejszym badaniu wzięło udział 76 kobiet – pierwiastek. Najwięcej kobiet znajdowało się między 25 a 32 rokiem życia – 55, mniej respondentek znalazło się w przedziale wiekowym od 18 do 24 lat – 12 osób oraz najmniej miedzy 33 a 43 rokiem życia – 9 osób. Według badań Mazurkie-wicz ciąża po 35 roku życia niesie ze sobą większe prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka powikłań różnego rodzaju zarówno w czasie jej trwania jak i porodu oraz połogu. W obecnych czasach większość kobiet w pierwszej kolejności dąży do spełnienia się zawodowo natomiast życie rodzinne i osobiste odkładają na późniejsze lata swojego życia [2]. W badaniach Belowskiej i wsp. ciąża u pierwiastek po 35 roku życia kończyła się zazwyczaj cięciem cesarskim a masa urodzeniowa noworodków była staty-stycznie niższa w porównaniu do młodszych matek [1]. W badaniach własnych 80% respondentek zdeklarowało, że ciąża była planowana. Ponad połowa (68%) badanych pań stwierdziła, że przed ciążą z używek sto-sowała regularnie lub sporadycznie kawę,

w czasie ciąży zbliżony odsetek pytanych kobiet zadeklarowało, że zrezygnowało z tej używki. Według Ćwiek kawa w dużej ilości może zaszkodzić dziecku oraz negatywnie wpłynąć na przebieg ciąży [3,4]. Kawa po-woduje krótkotrwałe pobudzenie czynności serca, czy ośrodków mózgowych, ale zaraz po tym upośledza przepływ krwi przez macice oraz łożysko [5]. Zysnarska i wsp. przedstawia w swych doniesieniach, że aż 30% przyszłych mam w wieku rozrodczym pali papierosy. Z badań przedstawionych przez wyżej wymienioną autorkę wynika, że ciąża nakłania do rzucenia nałogu aż 1/3 palących. Badania donoszą, że nie tylko czynne palenie szkodzi, ale również bierne może być toksyczne dla płodu [6]. Według aktorki pracy tylko 12% badanych zdeklarowało, że paliło przed ciążą regu-larnie, ale w czasie ciąży 3% badanych nie zrezygnowało z palenia. Z badań własnych wynika, że ponad połowa ankietowanych nie piła alkoholu przed ciążą, a zapytane czy w czasie ciąży zrezygnowały ze spożycia tego napoju tylko 1% odpowiedziało, że,, nie”. Badania przeprowadzone przez Piwko wskazują, że sprawność intelektualna nie-mowląt i dzieci jest mniej zaburzona przez alkohol, jeżeli ich matki zrezygnowały z picia już we wczesnej ciąży. Niebezpieczeństwa, jakie mogą wyniknąć dla dziecka z picia alkoholu przez ciężarne to miedzy innymi: alkoholowy zespół płodowy ,,FAS” jego cechy charakterystyczne to: niski wzrost, deformacja twarzoczaszki, zaburzenia OUN – opóźnienie w rozwoju umysłowym, problemy behawioralne. Badania pokazują,

Rycina 17Aktywność ruchowa badanych kobiet przed ciążą. Physical activity of women surveyed before pregnancy.

Rycina 18Formy aktywności ruchowej badanych kobiet przed ciążą. Forms of physical activity of women surveyed before pregnancy.

Rycina 19Źródła wiedzy badanych kobiet na temat ciąży (pytanie wielokrotnego wyboru).Sources of knowledge about pregnancy of women surveyed.

52 A. Małecka-Włoch

że nawet picie niewielkich ilości alkoholu podczas ciąży może być szkodliwe [7]. Ko-lejnym istotnym elementem w profilaktyce zdrowia kobiety i dziecka w czasie ciąży jest racjonalne odżywianie się matki przed jak i w trakcie tego okresu. Wynik autorki badań jest dość zadawalający, ponieważ 86% pytanych pań zadeklarowało, że dbały o odżywianie przed ciążą a dla 93% badanych było to też ważne w czasie jej trwania. Kamińska i wsp. prowadziła obserwacje, z których wynika, że prawidłowy dobór diety w czasie ciąży wpływa korzystnie na rozwój dziecka, po-prawia oraz skraca czas porodu jak również powoduje szybszy powrót do sprawność po porodzie [8]. Fiałkowski zwraca uwagę, że masa ciała przyszłej mamy w okresie ciąży nie powinna wzrosnąć więcej niż 6-8 kg [5]. W badaniach własnych aż 37% badanych zdeklarowało, że dbanie o prawidłową masę ciała nie było dla nich istotne. Badania dowo-dzą, że w ostatnim 20-leciu rodzi się więcej dzieci, których waga przekracza 4 kg, tym-czasem optymalna masa noworodka wynosi średnio 3,5 kg. Wiele doniesień naukowych wskazuje, że ograniczenie węglowodanów w jadłospisie ciężarnych wpływa pozytywnie na to by uniknąć nadwagi u noworodków [5]. Nowak stwierdza, że przyrost masy u kobiet ćwiczących jest dwukrotnie mniejszy niż u niećwiczących [9]. W badaniach autorki pracy 45% pań dbało o prawidłowa masę ciała poprzez właściwą dietę a tylko 17% re-spondentek dbało o prawidłową masę ciała stosując ćwiczenia fizyczne. Programowanie żywieniowe na wszystkich etapach rozwoju, a zwłaszcza w życiu płodowym i niemowlę-

cym ma niesamowity wpływ na zdrowie w przyszłości. Szostak–Węgierek i wsp. pod-kreślają jak ważny wpływ na rozwój płodu, ma masa ciała przyszłej mamy przed ciąża jak i przyrost wagi w czasie ciąży. U kobiet przed ciążą niedobór masy ciała i zbyt mała waga w czasie ciąży mogła być przyczyną niskiej masy urodzeniowej dziecka [10]. Wielu autorów zwraca uwagę na to, że niska masa urodzeniowa może stanowić czynnik ryzyka wystąpienia w dorosłym życiu takich chorób jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca. Udar mózgu, otyłość, zawał serca występujące u osób dorosłych mogą wynikać z niedożywienia w pierwszych dwóch trymestrach ciąży. Kobie-ty powinny być również świadome, że przez urozmaicenie diety zapewniają swojemu dziecku dostarczenie niezbędnych i bilan-sowanych składników pokarmowych oraz stwarzają możliwość rozwoju indywidual-nych upodobań smakowych [11]. Wynik au-torki badań dotyczące sposobów czerpania wiedzy na temat ciąży przez ankietowane panie są podobne do rezultatów przedsta-wionych przez Kamińską i wsp. Wskazują, że najczęściej wybieranym źródłem wiedzy na ten temat są czasopisma. W badaniach własnych respondentki częściej korzystały z internetu a w badaniach Kamińskiej i wsp. większy odsetek czerpał informacje z radia i telewizji. Wynika z powyższego, że kobiety najczęściej korzystają ze środków masowego przekazu, jako źródła wiedzy w zakresie przebiegu ciąży, więc wskazanym jest jak najwięcej takich informacji właśnie w nich zamieszczać [8].

Wnioski 1. Respondentki w większości plano-

wały swoją ciążę w okresie przedkoncep-cyjnym.

2. Zdecydowana większość kobiet dbała o swoje zdrowie prowadząc prozdrowotny tryb życia.

3. Kobiety wykonały przed zajściem w ciąże: badania profilaktyczne, leczyły stany zapalne narządu, szczepiły się przeciwko różyczce oraz korzystały z porad lekarza stomatologa.

Piśmiennictwo:1. Belowska A, Sipiński A, Łukasik A: Przebieg ciąży

i porodu u pierwiastek po 35 roku życia. Klin Perinat Ginekol. 2002; Supl. 25.

2. Mazurkiewicz B, Dmoch-Gajzlerska E, Korzeniow-ska-Cybulska A: Ciąża po 35 roku życia. Położna nauka i praktyka 2009; 3: 28-34.

3. Ćwiek D: Szkoła rodzenia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.

4. Kozłowska J: Rehabilitacja w ginekologii i położnic-twie. Podręczniki i Skrypty Kraków 2006: 27.

5. Fiałkowski W: Spotkania w szkole rodzenia. Pań-stwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1987.

6. Zysnarska M, Adamek R, Kara I: Rozpowszech-nienie palenia papierosów wśród kobiet ciężarnych. Przegl Lek. 2009; 66: 719-721.

7. Piwko K: Alkoholowy zespół płodowy (strategie postępowania wobec dzieci z FAS). Lider 2008; 1: 24-25.

8. Kamińska J, Mazurek M, Naworska B, Caus I, Kamiński B: Edukacja rodzinna. Zdrowie Publiczne 2002; 112 (Supl. 1).

9. Nowak G: Poród naturalny – ćwiczenia ruchowe. Magazyn Pielęgniarki i Położnej 1997; 6: 27-29.

10. Szostak-Węgierek D, Szamotulska K, Szponar L: Wpływ stanu odżywiania matki na masę ciała noworodka. Ginekol Pol. 2004; 75: 9.

11. Socha JP, Stolarczyk A: Zachowania żywieniowe od genetyki do środowiska społeczno kulturowego. Nowa Pediatria 2002; 3.