Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
�
annada �3 // Glion // pretsch frs. 45.–/onn
punts� ~ ˜ ~ nr.148 ~ ˜ ~s�ettem-~ber ~ ˜ ~ ~ ˜ 9/2006~ ˜ ~ ˜
��
editorialda Martin Cantieni
switzerland versus europe 3
da Gianna Sonder
Guid da cultura eGl internet -
www.surselva.ch 4
dad Ursin Lutz
sinGle tschercha… (part i) 5
da Fadrina Hofmann
che fer in cas da scufladüras? 6
da Mevina Feuerstein
dastGa preschentar: iGl trettel 6
da Fabian Augustin
profil dal mais cun pierin vincenz 8
da Maurus Blumenthal
nova cumpilaziun romontscha
sin dc 9
dad Ursin Lutz
ils tofs 10
da Silvana Janett, Academia Engiadina
la wG - la wG perfetGa 10
da Chatrina Josty
container 148 10
enGiavinera 11
cuntegn nr. 148
Jau hai empruvà da betg glischnar sin champ
politic, da betg exprimer ina opiniun politica,
uschè sco in bun editorialist dad ina gaset-
ta politicamain neutrala sco las PUNTS fa
quai. Jau hai tschertgà sgnoccas da trettels en
l’internet, jau hai empruvà da far tschertas
perscrutaziuns etimologicas davart tof, pup,
trettel e.a.v., jau hai perfin prendì nanavant il
diari da las aventuras da l’America dal sid ed
hai scrit giu ina passascha che tracta da tret-
tels. Jau hai cumenzà trais, quatter propos-
tas… Tut be merda.
Jau ma sun decidì da scriver - sch’i sto gia
esser trettels - davart in vair trettel, in trettel
politic: la nova lescha d’asil.
Dapi onns ha l’uffizi da migraziun mai stuì
tractar main dumondas d’asil che l’onn �005.
Daco uss rinforzar la lescha?
Dapi ils onns otganta è la lescha d’asil be
vegnida pli restrictiva. Dovri anc ina frida
dapli?
E per mai vai gnanc per ils detagls (era la
lescha actuala n’è betg buna), per mai vai per
insatge fitg fundamental: la rolla da la Svizra,
sco in dals pajais pli ritgs dal mund. N’è quai
betg in zichel arrogant da la Svizra da sbragir
sur la mar mediterrana vi (ina bartga da fugi-
tivs va gist sut), sur il Niger ora (salips han gist
destruì tut la racolta), fin en Sudan (in buob
da �5 onns vegn sfurzà da rebels da mazzar
ses geniturs) : “Nus avain er nagin plaz!”
E la stgisa ch’ins na sappia betg tge tgi capita
diesch milli kilometers davent na vala betg pli
l’onn �006.
Ma uschè stretg na vesan ils cristiandemocrats
betg quai (da las partidas burgaisas gnanc da
discurrer). Ina giada dapli han els ignorà ils
principis cristians ils pli fundamentals e decidì
da sustegnair la revisiun da la lescha.
Sche ti na vas mai en baselgia e vul tuttina
esser in bun cristian: ils �4 da settember has
la chaschun da far bun in u l’auter putgà cun
dir duas giadas NA a quest trettel che pudess
tissientar nossa “tradiziun umanitara” per in
detg mument.
Dad auters trettels e na-trettels tracta questa
ediziun da las PUNTS.
3
s�witzerland vers�us� europe (u paris� toffa)da Gianna Sonder
c h e s ta s ta d va i a fat G e n a t u r a
d’europa cun corina simeon, ena col-
leGa tGi ò er termino la kanti. nous
eran sen viadi en meis e vaGn visito
cannes (f), paris (f), amsterdam (nl),
kopenhaGen (dk), oslo (n), stockholm
(s), Berlin (d), krakow (pl) e rijeka (hr).
suandont en pêr temas diGl noss
viadi.
Tren: Interrail è en biglet digl tren tgi è vala-
bel an differentas zonas d’Europa. Nous vagn
tscharnia igl biglet per tottas otg zonas e chel
vala en meis. Uscheia erans bleras ouras aint
igl tren.
Igls trens dalla Svizra eran naturalmaintg igls
pi punctuals. Avant mintga fermada ins sain-
tigl noua tg’ins è. Betg uscheia ègl p. ex. an
Pologna, Slovenia u Croazia. La suletta ori-
entazun è igl taimp, cura tg’ins stuess ansa-
sez esser tar la staziun, noua tg’ins stò sor-
teir. Pero pogl naturalmaintg dar, tg’igl tren ò
retard, stat salda ensanouas ainten la pampa,
stò eir anavos per ena nova locomotiva e pir
siva cuntinuar igl viadi. Consequenzas da chel
hantiric: ins tschainta patgific aint igl tren e fò
las unglas cura tg’ins reiva tar ena staziun. La
staziun. PIIIIIVKA!!! Spert pachetar ansemen
e sorteir! Sch’ins ò cletg, è igl conductour gist
tar chel isch, noua tg’ins sorta, ed uscheia so’l
anc eneda farmar igl tren, tgi veva gio sa mess
an muvimaint. An chella agitaziun ègl pusse-
bel, tg’ins ambleida igl interrail aint igl tren...
Nous vevan angal ple 40 zlotys (valuta da
Pologna, ca. �0 euros) ainten cassatga, alla
staziun davigl nign bancomat ed igl tren vess
gio gia da parteir avant 40 minutas. Per cletg
erans gio sen veia a tgesa e vevans en tger
conductour plagn tgapientscha tgi “n’ò via
navot”.
La siertad ainten trens è naturalmaintg er dif-
ferenta an teras digl ost. Siva ena durmeida
malcumadevla na veva betg ple igl mies play-
er dad mp3. Ed eir las davosas 35 ouras cugl
tren sainza musica era pulit lungurous.
Tualettas: Las tualettas toffan dapertot. An
en li en po pi fitg da pisch tgi da cac, an l’oter
en po pi fitg da cac tgi da pisch, aber tuffo ògl
adegna. A Paris toffa perfign l’antiera staziun.
Chellas tualettas eran aglmanc en muteiv per
tranar las musclas dallas coissas.
Gervosa: Gervosa gosta ple u manc dapertot.
An Norvegia e Svezia na cumpressa pero betg
alcohol. Chegl è ena tgerezza. I pò dar tg’ins è
schi frustro da chels prietschs, tg’ins vo a cum-
prar ena clocca whisky. (Egna dallas migldras
ideia, tgi Corina ed ia vevan sen chel viadi.)
Sorteida: Risguardond igls prietschs digl alco-
hol, era la sorteida naturalmaintg igl pi bel a
Krakow. Per 0.5 liters gervosa ins paia anturn
�.90 francs, e chegl ainten ena bar. A Berlin è
la sorteida er fitg bunga e divertenta, pero en
po pi tgera.
An ple u manc tot igls martgeas tgi erans
erigl er ena massa turists. Chels gevan natu-
ralmaintg er an sorteida ed uscheia marscha-
vigl dapertot ensatge. Nous vagn antuppo ena
massa gliout, tgi veva er per mangs da viagier
per l’Europa. Uscheia erans er an sorteida
cun Spagnols (chels son alloura far festa!),
Irlandes, Americans, Australians e Beltgs.
Valuta: En viva segl euro! E tuttegna sunga
turnada cun set differentas valutas ainten la
bursa. I dat perfign treis differentas kronas,
mintgamai egna da Danemarc, da Norvegia
e dalla Svezia. N’è chegl betg super?!? Da
tigneir andamaint an tge relaziun tgi la valuta
stat mintgamai tigl franc svizer e da converteir
igls prietschs n’è propi betg lev dantant dallas
vacanzas.
Conviagiatour: Igl è fitg impurtant da
viandar cun ensatgi, tgi ò circa igls madems
interess. Naturalmaintg n’ins so er betg evitar
enqualtgi dispetta. Schiglio nissigl alloura
lungurous aint igl tren.
Nutrimaint: Pang alv è igl sulet pang tg’ins
survign frestg. Pang stgeir è pachetto an pla-
stics e vign tignia “frestg”, u pitost bletsch,
cun ageid da chemicalias e tgossas. Avant tgi
cumprar caschiel dall’Italgia a Kopenhagen
igl contemplessa eneda exactamaintg. Lascha
la detta dad el sch’el è oransch, alloura
toffa’l. Pinavant scunseglia da magler kebab
an Croazia. La sosa è ensatge tranter jogurt
e gromma cun maionesa e la tgern è gumma
sainza gost. Pizza ins so dantant magler daper-
tot. La cuschigna da mami mantga an totta
cass.
Swiss-power: Ricola e Toblerone èn omni-
presents an mintga tera, tgi vagn visito.
Naturalmaintg era er Swatch dalla parteida.
Nous vagn gia bler mengia blers bungs
mument, per tg’igls schlets savessan propa
esser schlets. Sur da chels riainsa ossa.
Chest viadi era egna dallas miglras e pi inten-
sivas experientschas, tg’ia va fatg tras anfignen
ossa. Ia igl sa recumandar a mintgign!
4 4
ils scazis culturals dalla surselva
ein vasts. numerus edifecis sacrals e
contemporans, denton era la cultura
da cant, musica e teater ni ils diffe-
rents usits el decuors diGl onn illus-
treschan Bein quei. il Guid da cultura
eGl internet sin Basa da datas Geore-
ferenzialas duei Gidar da far attents
sin quella vasta purschida dalla
reGiun eGl aveGnir.
l’architectura sco eXempel
Buna architectura sa influenzar l’economia
d’ina regiun a moda dureivla, quei muos-
san il bogn termal a Val S.Pieder, ils baghetgs
da Caminada a Vrin ni la Latiarna a Flem.
Ils davos onns ei la Surselva daventada ina
destinaziun impurtonta per interessents ed
amaturs d’architectura contemporana. Casas
modernas che stattan en in contrast radical
culs baghetgs tradiziunals influenzeschan il
maletg dils vitgs. Grazia ad excellents archi-
tects posseda la Surselva oz baghetgs spec-
taculars che valan in viadi. Cheu resortan
cunzun vitgs sco Vrin, Val S.Pieder, Vella,
Sumvitg, Mustér ni Flem. Quei che maunca
denton ei ina reit d’informaziuns che dat ina
survesta dils objects principals. Ina tala gidass
en mintga cass a perschuader turists che
s’interesseschan per la cultura da passentar
zacons dis en Surselva.
guid da cultura egl internet - www.s�urs�elva.chdad Ursin Lutz
il Guid da cultura sco reit
d’informaziuns
Il guid da cultura egl internet ch’ei d’anflar
sut www.surselva.ch porscha exact quei sur-
vetsch. Igl utilisader vesa sin in’egliada l’entira
paletta d’attracziuns ch’el sa cumponer tenor
agen gust per schar construir ina ruta. Il guid
cultural cuntegn �4 categorias d’objects che
tonschan naven d’architectura contemporana
sur casas signerilas, baselgias, construcziuns
d’ovras electricas, castials e punts tochen tier
museums e baghetgs publics. Las rutas indivi-
dualas san vegnir arranschadas ord in fundus
da varga �000 objects. Ins sa schizun decider
sch’ins vul visitar ils singuls objects a pei, cun
traffic public ni cun auto privat. Las datas san
vegnir transferidas sin in apparat da GPS ni
squitschadas sin pupi. Ultra da quei stattan
ina carta topografica sco era ina documenta-
ziun davart mintga singul object e mintga tura
a disposiziun. Las pli bialas turas ein gia publi-
cadas el guid da cultura. Ins sa eleger ina da
quellas e las descripziuns dils objects vegnan
integradas automaticamein ella documentazi-
un. Las turas fixadas mettan speciala peisa sin
viagiar, turas cun velo ni cun calzers da neiv,
spassegiadas d’unviern ni viadis da scola. Igl
ei previu d’integrar ulteriuras purschidas sco
turas culinarias, artisanalas ni historicas.
per mei e per tei
Ei vala en mintga cass da far ina viseta a www.
surselva.ch. L’utlisaziun da quei instrument
pratic ei numnadamein fetg sempla e fa era
neginas difficultads a quels ni quellas che dro-
van mo mintgaton il computer e che navig-
heschan era buc aschi savens egl internet. Cun
paucs clics san ins engrondir ni empitschnir la
carta topografica tenor giavisch e cun paucs
clics san ins era schar indicar ils objects gia-
vischai per construir la tura sin mesira. Bien
divertiment!
5
datinG-sites – per Blers tuna quai da
l’ultima opziun per ün sinGle disperÀ.
eu sun Be Güsta dvantada solo e per
mai sun talas paGinas d’internet la
pussiBiltÀ per verer che chi Gira sül
„marchÀ“. ün eXperimaint.
Eu sun giuvna, buondriusa e daspö trais mais
single. Sül parket dals umans sainza dutscha
mità stuna - sco ün vadè nouvnaschü - amo
ün zich sün chommas malsgüras. Ura e temp
da dar ün sguard che chi gira sül marchà dals
potenzials prinzis. Id es sonda saira ed in val
nu capita nüglia da special. Eu impiz il com-
puter, vegn sül internet, dun aint pro Google
„Single“ e subit n’haja üna schelta immensa
da paginas da „chat“ ingio chi’m vain impro-
miss üna garanzia da 99,9 pertschient da chat-
tar l’amur da mia vita. Bun, quai nu sto uossa
propi esser, ma meis interess es svaglià. Eu
tschern il prüm linc chi’m vain sport.
„enGadinerin“ ha success
La prüma pagina: „Fingià daplü da 4,3 com-
members“, staja scrit cun qustabs cotschens.
Uei, che schelta! Quai dà dimena �,�5
homens be per mai – che sgrischus impis-
samaint… Per entrar stöglia però il prüm da
tuot m’annunzchar cun ün pseudonim e dar
aint ün „password“. Spontanamaing am dec-
ida per „Engadinerin“. Buna tscherna: Davo
be üna mezz’ura sun stats bundant 30 homens
a dar ün sguard sün meis profil. Lapro nu
d’eira quel gnanca amo pront. Il profil - quai
funcziuna uschea: I dà differents blocs chi
dessan dar ün’invista in tia persunalità. Bloc
ün as nomna „Basis“ ed indichescha l’età, il
manster, la regiun e teis motto da vita. Üna
fotografia po eir esser avantman. Il seguond
bloc as nomna „Persönliches“. Chi chi tschüf-
fa cuvaida d’imprender a cugnuoscher ad ün
commember legia quia quant gronda cha la
persuna es, che culur dad ögls ch’ella ha, co
chi guarda oura cul livel da fitness, co cha
la persuna as nudrischa e sch’ella vess jent
uffants. Dimena, robas centralas in üna relazi-
un. O uschea…
sco la Glista per l’anGuelin
„Interessen“ es in fuond be ün cuort catalog
inpersunal da hobis, e quai da sport a litte-
ratura o gös da computer. Propi interessant
vegna pür pro’l bloc „Suche“. Id es sco pro la
glista da giavüschs per l’anguelin. I’s po sim-
plamaing indichar che giavüschs chi s’ha a
reguard il nouv partenari. La figüra, la culur
da chavels, il stadi da famiglia, la scolaziun
– ün pêr clics e fingià sa ün oter commember
che criteris ch’el sto posseder per avair insom-
ma üna schanza pro mai. Quant temp cha
quai spargna, lacana! La megldra part vain
però pür: las �5 dumondas. „Was macht Ihren
Traummann aus?“, „Was bedeuten Ihnen Ihre
Eltern?“ „Wofür würden Sie Ihr Leben riskie-
ren?“ „Wie wichtig ist Ihnen Geld?“ I’m dà be
da buonder che uman chi ha decis cha talas
dumondas sajan relevantas per ün flirt aint il
internet.
Budweiser, hansi e co.
Meis profil es cumplet. Fotografias nu publi-
chescha però. Eu nun ha ingün interess da
gnir contactada da püerchuns vegls o psico-
pats – e lura, che penibel sch’inchün am cug-
nuoschess. Tant da mi’avertezza sül marchà
da singles… L’anonimità es nempe precis quai
chi’m plascha vi da quist sistem d’imprender
a cugnuoscher homens. Uschea daja üna
tscherta sgürezza e cun be ün clic as poja deci-
der ch’ün tip chi disturba nu po s’annunzchar
mai plü. Ideal dimena per meis experimaintin.
Illa categoria „chavogna da palperi“ splach-
an users cun pseudonims sco „Budweiser“,
„Hansi“, „Armani4ever“, „US-Fan“ o „aessig“.
s�ingle ts�cher-cha… (part i)da Fadrina Hofmann
Eir homens sur 35 nu toccan propi pro meis
favorits. Pro spruhs sco: „Klopf klopf, viel-
leicht bin ich der Mann deines Lebens“ tschüf-
fa panica e sch’inchün pretenda amo avant co
dir allegra ch’eu til trametta mia fotografia,
ha’l eir fingià pers.
trais homens da vaGlia?
Trais homens interessants n’haja chattà.
Cun scriver vi e nan vegna a savair lur drets
noms: Stephan, Patric e Jean-Luc. Stephan
es IC Designer, ha �� ons e deriva dal chan-
tun Turich. Sülla dumonda: „Wofür würden
Sie Ihr Leben riskieren?“ respuonda’l: „Für
eine Schiffsladung von diesen phantastischen
Lebkuchenherzen mit Konfifüllung und
Schoggiüberzug.“ Quai vess eu pudü avair scrit
e perquai ha Stephan l’onur da m’imprender a
cugnuoscher. Patric es indschegner da teleco-
municaziun, ha �6 ons e sün ün’isla pigliess el
cun sai: „Was Spannendes, was zum Spielen
und Schokolade“. Sia fotografia es simpatica
ed el indicha chi’s possa fidar �00% dad el.
Tuna bain. Jean-Luc es student cun experi-
enza da lavur. Aha. El es da Basilea ed ha �9
ons (Ed es amo adüna student? Suspect.). Seis
motto es „Das Pferd frisst keinen Gurkensalat“.
Hä? Temma ha’l da restar pichà aint in ün
ascensur ingio chi va musica da Phil Collins
sainza fin. Davart si’apparentscha scriva el: „
Figur: Brad Pitt. Charisma: George Clooney.
Augen: Robbie Williams. Super Trick, was?“
Ok, a quist curius utschè stöglia imprender a
cugnuoscher.
E che experienzas ch’eu n’ha fat culs trais
„dates“ legiaivat illa prosm’ediziun.
Ün pêr clics e la schanza d’imprender a cugnuoscher passa 2 milliuns homens es qua.
6
I dat blers pleds rumantschs per en tschert fatg
deliberont. Ins nomna chest fatg tretlar, pupar,
tuffar u schiglio ensascu. Ins dei perfign, tgi en
trettel scheia daple tgi tschent pleds! Tretlar
ainten la publizitad ò da far cun creanza.
Ansasez ins pudess deir: tretlar = art. La
gliout prova adegna da tretlar, sainza tgi ensa-
tgi s’accorscha ensatge. Schi gl’è blera gliout
d’anturn, ins è anc pi agito da lascher eir en
trettel. Ins n’è betg bung da far tar mintga
trettel, tg’el na tunga betg dad ot, perchegl ins
ò gio creo digl tot per surtunar en trettel. Per
exaimpel antras igl tosser durant igl tretlar.
Pi delicat ègl, sch’ins è ainten en ascensour,
durant ena seduta u ve da meisa cun ancuna-
schaints. Ainten uscheia ena situaziun vign igl
pertutgia adegna fitg chiet, per sa concentrar
sen chegl, tgi stat avant el. Chegl è er per la
gliout, tgi è schiglio fitg baitousa en mument
da silenzi. Ansasez è tretlar en basign normal
e natural, tgi fo bang agl pertutgia, ma angal
a lez.
En trettel vign per part caschuno da decum-
posiziun da substanzas organicas antras
microorganissems. Otras causas per svapour
èn aria stranglada aposta u insapientivmaintg
u reacziuns chemicas, tgi caschungan gas. En
carstgang relascha circa 0.5-�.5 liters gas an
de, e chegl an ��-�5 etappas. Per process da
digestiun sa furman anfignen �5 liters gas aint
igl bigl. La gronda part diffundescha pero ain-
ten la circulaziun digl sanc e vign expiro tras
igl lev.
Omens e donnas furman la madema quan-
titad da gas. Trettels consistan da nitrogen,
hidrogen, metan, dioxid carbonic e da lia-
maints da zolper. Igl zolper ò ena savour fitg
ancunaschainta, numnadamaintg chella d’ovs
marschs. Trettels èn an grondas quantitads
donagious per igl effect da sera, perchegl tgi
els consistan er da metan e dioxid carbonic.
Igl metan è anc da numnar specialmaintg,
perchegl tgi el pussibilitescha, tg’ins so dar fi
a trettels. Ma chegl n’è betg da cunsiglier, per-
chegl tgi pò dar noschas arsantadas.
I dat blera roba tgi caschunga trettels. Per
exaimpel tschavola, gervosa, fructosa, sele-
rign, leguminosas, crut asch, bulias, melonas
d’ava, schambung cotg, etc.
chi nu cuGnuoscha il scenari seGu-
aint: zievamezdi s’ho üna tschanteda
importanta, e da Gianter do que BaGi-
aunas. che fer? manGer las fevas e
sperer cha l’effet vain pür zieva la
tschanteda, u lascher sainza? forsa
dess que eir differentas pussiBilteds
per manGer listess las verdüras chi
scuflan, sainza as raseGner da quels
tuns e quellas uduors dischaGreaB-
las.
che sun tofs?
Scufladüras do que our da differents motivs.
Tschertas mangiativas, poch muvimaint e
stress paun provocher cha gas as ramassan
e fuorman üna s-chima aint illa böglia chi
schmacha cunter la paraid. Que po der cha la
böglia s’inflammescha ed il gas scufla il vain-
ter. Schligerimaint mainan lura ils baincunt-
schaints tofs.
Cun manger e discuorrer travuondains ajer.
Quels gas rivan aint illa böglia e fabrichan sü
ün squitsch dischagreabel.
Eir scha s’ho stress nu funcziuna la digesti-
un uschè scu cha la stess. Il corp bütta oura
hormons, ed il vainter nu lavura perche cha’l
corp drouva tuot las forzas per elavurer il
stress. Uschè restan las mangiativas aint il sto-
mmi e chaschuneschan il sentimaint d’esser
plain e prodüan tofs.
manGiativas
Sur tuot i’l pü bel temp da l’an, las vacanz-
as, capita que cha’s mangia qualchosa nouv
e’l corp nu cumporta que. Eir aunz cu ir in
vacanzas, cur cha’s stu stüdger chi chi do ova
a las fluors e che cha’s voul paquetter, aint il
aviun e tren inua cha’s tschainta be giò e nu’s
mouva, do que cha’l corp nu riva pü.
Scha’s guarda che cha’s mangia a’s po eviter
cha’l corp reagescha cun tofs.
Spaisas grassas, frittedas, salata da cucum-
bers, süjs da frütta, cafè, gibus, paun frais-ch
e tschiguollas paun chaschuner problems dal
stommi.
che a’s po fer cunter?
Ad es fich individuel che chi po chaschuner
apunto quels problems. Scha minchün guar-
da che spaisas ch’el nu cumporta ed evitescha
quellas, nu varo’l neir problems tuot inaspet-
tedamaing.
che fer in cas� da s�cufla-düras�? da Mevina Feuerstein
das�tga pre-s�chentar: igl trettelda Fabian Augustin
Erva da feva (Bohnenkraut) a’s mangia scu
cha’l nom disch cun fevas. Quell’ervina pisse-
ra cha las bagiaunas faun main problems. Que
do aunch’otras spezchas chi güdan eir al sto-
mmi a digerir. Que füssan per exaimpel finu-
och, pulech, cardamom, schentsch, timian,
chamanella, anis e menta.
Aint il cudesch “Unsere Schweizer Heilkräuter”
da l’an �9�0 es descrit che cumpressas e tès
chi güdan: “Metter duos mauns plain vermut
aint in ün sachin, couscher 5 minuts cun ün
mez magöl ova ed ün mez magöl vin, schma-
cher oura e metter sül vainter.
Scu tè güda üna masdüra da fluors da chama-
nella, iva, pulech, finuoch, trafögl da palüd,
föglias d’urtia, dil, urbeja, masaron, peter-
schigl, menta ed üna praisa schentsch.
Per eviter cha frütta fermainta, nu’s dess man-
ger quella aunz ün past cun verdüra.“
chemicalias
Natürelmaing do que hozindi eir üna granda
paletta da medicamaints chi schoglian la s-
chima u güdan a digerir. Bgers as basan sün
extrats natürels, scu per exaimpel da quellas
plauntas chi sun descrittas sura.
Pel mumaint prouvane a trer fevas chi haun
già aint quel enzim cha’l corp drouva per dige-
rir scu cha l’erva da feva ho. Lura pudess min-
chün manger quauntas bagiaunas da gianter
ch’el voul, sainza avair temma da fer uduors e
caneras peniblas.
�
� per la giuventetgna. La giuventetgna ei nies avegnir. Avegnir munta sur-viver. Per mantener e schurmegiar nies avegnir s'engaschein nus per la segirtad ed il svilup da nossa giuventetgna.
aurax � tschun interpresas che s'engaschen per la giuventetgna.
aurax ag | via dil glogn 22 | 7130 glion | tel. 081 926 26 26 | www.aurax.ch | [email protected]
Vies contact fidau.
�
profil dal mais� cun pierin vincenzda Maurus Blumenthal
«
PUNTS: Co descrivesses Vus sesezs cun treis plaids?Pierin Vincenz: Grischun, iniziativs, aviarts.
Tgei fa schliata cunscienzia a Vus?Sch’jeu munchentel in termin.
Sin tgei uras ei Vies svegliarin tschentaus pils dis da lavur?Jeu level mintga damaun tschun avon las sis,
per quei drov’jeu denton buc in svegliarin.
Tgei valeta han daners per Vus?Daners han buc ina valeta sco tala, els facili-
teschan e possibiliteschan denton bia ella veta
dil mintgadi. Daners han ina differenta impur-
tonza en differentas fasas dalla veta.
Co vesis Vus igl avegnir dallas regiuns muntagnardas? Vala ei economicamein la peina dad investar en quellas?Ina Svizra senza regiuns ei buc mia Svizra.
Mintga regiun ha sias fermezias ch’ei vala
da trer a nez. Dil stadi spetg’jeu vinavon
ina politica activa en favur dallas regiuns.
Sche gie, en tgei direcziun duess ins investar en regiuns muntagnardas?Investiziuns duessen sustener dad ina vart
iniziativas localas e da l’autra vart il svilup
dall’infrastructura.
Vus meneis la banca Raiffeisen – ina banca ch’ei vegnida fundada sco societad da credit. Ozildi vegn quell’idea da cre-dits pigns era propagada per tiaras sutsvi-luppadas. S’engascha la banca Raiffeisen en quella direcziun e vesis Vus ina gronda schanza cun sviluppar talas societads da credit pign en quellas regiuns dil mund meins sviluppadas?La Raiffeisen ei commembra da fundaziun
dad ina societad da fonds ch’investescha en
finanziaziuns pintgas en tiaras sutsviluppa-
das. La summa da quels credits pigns contri-
bueschan ina part considerabla ad ina exis-
tenza independenta ed aschia era al svilup
dall’economia.
Famiglia e lavur vegnis Vus da metter en equiliber. Tgei recept haveis Vus persu-enter?Jeu planiseschel sapientivamein spazis libers
per mia famiglia e desistel persuenter dad ina
ni l’autra occurrenza sociala.
Anfleis Vus insumma aunc temps per Vus?En mintga cass. Quei sto denton buc muntar
ch’jeu hagi era da passentar quei temps per-
suls.
Avon sis onns ei Vossa dunna morta d’ina attacca dil tschurvi. Nua haveis Vus
anflau sustegn suenter quella frida dil destin? En famiglia ed en fatschenta.
Tgei rolla ha la cardientscha giugau duront quei temps?La cardientscha gida da surmuntar empau
meglier talas situaziuns.
Vus essas bab da schumellinas. Tgei cus-segls deis Vus alla giuventetgna dad ozil-di per anflar cuntentientscha e perspecti-vas egl avegnir?Dad adina puspei metter pintgas finamiras
en famiglia, ella professiun ed era el temps
liber ed era empruar da contonscher quellas.
E sch’ei gartegia buc l’emprema gada, eisi il
meglier da semplamein aunc inagada empruar
ei.
Tgi elegesses Vus sco president dalla Lia Rumantscha?Per quei post datti segir avunda candidats
adattai.
S’imaginei che Vus astgasses reger la Romontschia per in di, tgei fuss l’emprema caussa che Vus midasses?Possibilitar a tut la giuventetgna romontscha
da passentar in miez onn en ina cultura jastra.
Il tema da quest’ediziun ei «pup». Tgei fa quei plaid endamen a Vus?Che la giuventetgna va entuorn pli luc cun
tuns tuffus che quei era aunc il cass da mes
temps.
Tgei leis Vus aunc realisar el futur?Da far dalla Raiffeisen la pli ferma banca dalla
Svizra.
Tgi duei PUNTS prender a mauns el pro-xim profil?Marie-Louise Werth.
9
suenter il disc cumpact romontsch
«revoluziun – Grooves rumantschs»
diGl onn 1999 ei dapresent in semeGli-
ont project en elavuraziun. quei niev
project che ha aunc Buc in tetel uffi-
cial ei veGnius instradaus da roman
flepp ed adrian candinas e veGn
sustenius dalla Giuru e dil radio
rumantsch.
concept e reGistraziun
Quella nova cumpilaziun duei esser ina
collecziun da canzuns exclusivas d’artists
romontschs da tut ils idioms e da differents
geners da musica. Tut ils tocs che vegnan
publicai sin quei disc ein aunc mai vegni edi
enzanu’auter. Ils iniziants vulan mantener
il plascher ed il nivel che la scena da musica
romontscha gauda momentan. Sin damon-
da conferma igl iniziant Roman Flepp ch’ei
seigi fetg interessant da veser tgei variaziun
da musica romontscha che seigi avon maun.
Ei detti bands che fetschien rock, pop, hip-
hop, artists solists, bands en fuorma classica
cun ghitarras e batteria e musicists dalla spar-
ta electronica. Per render pli attractivs il pro-
duct final fetschien era artists etabli sco Mario
Pacchioli, Liricas Analas, Tartaruga part da
quei project.
Suandontas artists e suandontas artistas ein gia sedeclari promts da far part dil project: Pascal Gamboni, Andarojo, Simona
Caminada, Pobufibanox, Mario Pacchioli,
Tartatruga, Mute, Olivia Spinatsch, Curdin
Nicolay, Katja Wolf e las Liricas Analas.
Cu tut ils artists ed ils songs ein enconuschents
vegnan quels registrai el studio Near III a
Sedrun ch’ei era il studio da casa da Cléan e
dallas Liricas Analas.
nova cumpilaziun romonts�cha s�in dcdad Ursin Lutz
aunc dus plazs liBers
Dus plazs si l disc cumpact ein aunc
libers. Duas bands giuvnas romontschas
survegnan pia aunc la schanza da separtici-
par. Ils organisaturs spetgan sin demos per
evaluar quels e prender la decisiun fina-
la. Cun quella caschun vulan els era gest
appellar a bands giuvnas da separticipar e
dad inoltrar demos. Igl ei ina schanza unica
da saver far ina registraziun professiunala.
Demos san vegnir tarmessas tochen ils 15 d’october a Flepp Roman, Cuort 89, 7165 Breil, [email protected].
�0
Bye Bye, patty capaul
Finì cun las «Schibettas dal mais» e finì cun
Patrick Capaul tar PUNTS. Quella nova ha
cuntonschì dacurt la redacziun da PUNTS
ed è stada ina gronda surpraisa. L’emprima
contribuziun da la seria da cult è cumparida
il december �00� e dapi lura ha Patrick pre-
schentà regularmain novas, truvaglias ed
insiders or dal mund musical als lecturs da
PUNTS. En sias recensiuns e ses commentaris
è Patrick mai sesì sin la bucca ed uschia èn las
ultimas contribuziuns cumparidas sut il pseu-
donim „P.“
seria mensila da fotoGrafias
En las PUNTS ��4, precis avant dus onns è
l’emprima seria mensila da fotografias cum-
parida. A chaschun da quest giubileum vule-
va Marc Bundi realisar in project spezial. La
midada andetga da l’aura da stad ha però fatg
in stritg tras la planisaziun dal project. Uschia
manca la SMDF en questa ediziun. Lain sperar
che sontg Pieder fetschia buna lavur durant ils
proxims mais.
correctura
An la davosa ediziun dalas PUNTS (VIP) è
capito en sbagl gravant alla redacziun digl
surmeir (Gianna). Igl text “VIP” sen pagina 3
è nia scretg da Catrina Waldegg e betg da “Mr.
Nobody”. La redacziun less sa perstgisar per
chesta tschavattareia.
container 148la wg
la wg perfetgada Chatrina Josty
„Grmpf, hihi, haha“, fan blers cur che jau
raquint che jau haja per il mument ina wg
cun ina dunna pli veglia. Ma qua na datti
nagut da far schnöss e rir da quai curius. Star
cun ina dunna pli veglia è numnadamain fitg
cool. Gea, nossa wg s’ha sminuida sin ina wg
da duas; il Mike era svanì tuttenina. Cun ses
auto e ses piercings.
„Hihi, haha”, fan ils auters anc adina, ma jau
ri lura anc bler pli dad aut. Ha! Tgi ha gia il
zimmerservice integrà en il fit da l’abitaziun?
Haha! Ok, ella na vesa forsa betg pli tut la
pulvra, ma tgi survegn bunamain mintga di
in toc turta? Mhm… ok, latiers vegn mintga-
mai il recept ed il cumond da far in pèr copias
en biro per dar a sias amias. Ma quai fatsch
jau gugent per la Frau Zimmerli, äh, per la
Mirta. Ella ha fatg duzis cun mai. Per quai ha
ella tschernì il mument perfetg; ina damaun
gist cur che jau sun vegnida or da la duscha
ha ella fatg “bun diiiii” e ditg, “jau sun lura la
Mirta”. Chau Mirta.
Jau hai super cun la Mirta, star cun la Mirta è
sco star cun l’atgna nona. E star cun la nona è
cool. Ella lava mia vestgadira, ella ma lascha
parcar l’auto davant sia chasa, ella va baud a
letg e na fa nagina canera la notg ed ella na
recloma betg, sche jau fatsch canera. Ed ella
baiva Elmer Citro, sco ch’ina dretga Nona ha
da far quai.
Igl è simplamain perfetg ed jau stess il pli
gugent per adina là.
Ma jau hai gia stuì far midada, mo ina pitsch-
na però. Ma perquai che in auter um, che abi-
tava era gia là, vegn uss lura puspè a star tar
Mirta, e perquai ch’el haja adina gì la stanza
nua che jau sun èn, hai jau uss stuì far mida-
da en l’autra.
E quella n’è betg uschè patgifica sco l’autra.
Pli gronda e cun in letg dad anno �9�0 ed il
mender, nagin SF info tranter ils programs
da televisiun, ed RTL II è sin posiziun ��.
Insumma betg flot, ma jau crai, quai èn plitost
problems da luxus.
ils� tofs�da Silvana Janett, Academia Engiadina
Tofs. Schi, da quels do que bgers, bgers diffe-
rents. A do grands tofs, pitschens, bels, trids,
dad ots, da bass, da quels chi spüzzan e da
quels chi savuran main mel. Eau d’he udieu
üna vouta, cha quels tofs spüzzan per cha eir
ils suords ils badan. Ma apunta, scha que es eir
propi uschè nu seja alura. Cler, a nu sun güst
sgialzans, ma cu disch ün proverbi: „Cun min-
cha tof es spargno ün tschincun tal meidi.“
Ma a do eir oters tofs. Da quels chi sun
meglders per nos ajer fras-ch da muntagna.
Els nun haun da chefer ünguotta cun quels
tofs ch’eau d’he manzuno aunz. A nu spüzzan
e nu faun neir canera. Na, vairamaing sune
fich neutrels. Els sun adüna pitschens, almain
per quella glieud chi’ls nomna tofs. Quists tofs
vegnan adüna be avaunt in connex cun duos
u püssas persunas. Quella persuna chi l’ho
nu’l nomna tof, ma las otras persunas bain.
Per explicher meglder quists tofs, as vögli fer
ün exaimpel: Il magister fo scriver ad üna da
sias classas ün cumponimaint. L’eivna zieva
ils do’l inavous correts. Ün scolar nun inc-
legia perche cha, “…disch, ch’el es ieu…”,es
fos e dumanda al magister. Quel disch: „Que
es ün discuors indirect, tar quel as stu adüna
druver il conjunctiv! Dimena, ch’el saja ieu!“
Cò pensa il scolar: „Ma minchün inclegia che
ch’eau vuless dir, perche fer alura cumplicho?
E per ün tel tof am tira’l giò duos puncts!
Savais uossa che ch’eau manag?
Schi cler, a’s po eir dir tuot ün pô pü cuort.
Sinonims per quist fenomen da tof sun per
exaimpel: bagatella, minuzcha u piculezza.
��
impres�s�um
chauredactur/a:Ursin Lutz, Bankstrasse 6, �000 Cuira, [email protected], 0�6 434 �0 �6
redactur/a:Mevina Feuerstein, Dennlerstrasse 36, �04� Turitg, [email protected] Badel, Rabengasse ��, �000 Cuira, [email protected] Nay, Pustget 4�D, ��66 Trun, [email protected] Derungs, Hauptstr. ���, ���5 Alterswil, [email protected] Sonder, Sumvei ��, �46� Salouf, [email protected]
collaboratur/as en quest number:Martin Cantieni, Gianna Sonder, Ursin Lutz, Fadrina Hofmann, Mevina Feuerstein, Fabian Augustin, Maurus Blumenthal, Silvana Janett, Chatrina Josty
layout 148:Martin Cantieni, Encarden ��, ��5� Sagogn,[email protected]
secretariat:PUNTS, Maurus Blumenthal, Casa Grischuna, ��54 Ruschein, [email protected],0�9 394 5� �6, 0�� 9�5 43 4�
stampa:Spescha e Grünenfelder, Glionpretsch d’abunament:45 francs ad onn, Raiffeisen Laax �0-6699-9
editura:GiuRu, Chascha postala 3��, �00� Cuira, [email protected]:
www.PUNTS.ch, www.giuru.ch
avis:Las opiniuns dals auturs en quest numer na ston betg correspunder a l’opiniun da la redacziun da PUNTS.PUNTS è commembra da l’Associaziun da la Pressa Svizra dals Giuvens.
eingiavinera - ts�chercha il tof»da Flurina Henkel
Tschertga ils pleds che cuntegnan il pled „tof“. Els èn scrits tant en direcziun orizontala sco en
direcziun verticala. Per questa giada èn ils pleds tschertgads scrits en puter. Cura che ti has chat-
tà ils diesch pleds pos ti trametter quels cun indicaziun da tia adressa a chasa a: Silvana Derungs,
Hauptstrasse ���, ���5 Alterswil; scriva in sms a 0�9 ��4 4� 03 ni in e-mail a silvana.derungs@
PUNTS.ch. Bun success!
b t o n a b u x o s a s x
t o f f a g c g b t r t v
n f t o f f a s c o q s u
w f m t o f s l d f l n p
x a k m o b s i f f d f h
z r c e g i e u r a k d b
b i s u w y t o f f e r x
m a g n e t o f o n a r S
a s i k t o f i n l m o x
b c d a u t o f o n p p i
e f g h p a n t o f l a s
�. per tadler cassettas as drouva ün …
�. do chod als peis
3. piculezzas sun ...
4. vstieus sun our da …
5. ün oter pled per la resposta da nr. �
6. ün pitschen ... spüzza ün poïn
�. nu quinter uschè’na ...
�. gas chi vegn our dal vainter
9. ün indriz tecnic aint in ün auto da pulizia
�0. quist verb es sainza maniera
��
AZB ��30 Glion
~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~punts� 149 cumpara mez~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~ october 06 ~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~cun il puntis�s�imo «tamazi» ~˜~~˜~~˜~~˜~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~
abunes�cha punts� ( ) Jau abunesch PUNTS – la gasetta giuvna per mo 45 francs ad onn
( ) Jau regal in abunament da PUNTS – la gasetta giuvna
( ) Jau fatsch in test – dus ediziuns gratuitas da PUNTS
num e prenum: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
adressa: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Trametta il talun a noss secretariat:
PUNTS, Maurus Blumenthal, Casa Grischuna, ��54 Ruschein, 0�� 9�5 43 4�, 0�9 394 5� �6, [email protected]
ve, ve, ve commember da la giuruLa GiuRu sustegna Tai a finanziar, communitgar e realisar Tes project rumantsch e giuvenil. Ti survegnas sco commember/bra da la GiuRu
regularmain infurmaziuns dals projects actuals e la pussaivladad da Ta partecipar ad inscunters internaziunals ed ad autras activitads.
Jau vuless daventar commember/bra da la GiuRu per mo fr �3.45 ad onn:
( ) Jau vuless las infurmaziuns per e-mail
( ) Jau vuless las infurmaziuns per posta
num e prenum: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
adressa: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
tel: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
e-mail: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Trametta il talun a la suandanta adressa:
GiuRu, Chascha postala, �000 Cuira, u T’annunzia sut www.GiuRu.ch.
~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜
~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜