Binnen of buiten de tang? Lengte als bepalende factor voor de plaatsing

van voorzetselconstituenten in Nederlandse bijzinnen

Annelore WillemsPromotoren: Gert De Sutter & Johan De Caluwe

Onderzoeksforum 13 februari 2012

Nagaan wat de invloed is van de factor lengte op de positie van VzC’s in de Nederlandse bijzin

Taalgebruikers hebben vaak de keuze om voorzetselconstituenten voor [1] of achter [2] de werkwoordelijke eindgroep te plaatsen:

1. dat de bescherming van de privacy van de werknemers bij het beoordelen van geschillen tussen werkgevers en werknemers een kapitale rol || kan spelen ||.

2. dat de bescherming van de privacy van de werknemers een kapitale rol ||kan spelen|| bij het beoordelen van geschillen tussen werkgevers en werknemers.

Doel

o.a. Behaghel (1909) & Hawkins (1994, 2000): lengte is een belangrijke factor om woordvolgordevariatie te verklaren

Vroeger onderzoek naar de positie van VzC’s heeft beperkingen:Enkel gesproken taalgebruikMethodologische problemen:

Jansen (1978, 1979): enkel lengte middenveld Braecke (1990): lengte ondergeschikt aan focus

Want

Van Haeringen en schrijfadviseurs (o.a. Renkema): tangconstructies vermijdenextra geheugenbelasting

Gibson (1998, 2000): de begrijpelijkheid van een zin is afhankelijk van de afstand tussen twee zinsdelen die op elkaar betrokken moeten worden (hier subject en het werkwoord)

Hypothese 1: voorkeur om het subject en het werkwoord zo dicht mogelijk bij elkaar te plaatsenVzC’s verschijnen in extrapositie

Over lengte MV

Kooij 1978: Extrapositie betekent juist voor een lange VzC verlichting van de spanning

In Jansen & Wijnands 2004: Hoe langer de constituent en hoe ingewikkelder zijn interne structuur, des te meer zal het achterin de zin te vinden zijn (Behaghel 1909)

Hypothese 2: de lengte van de VzC beïnvloedt de variatieLengte VzC is positief gecorreleerd met extrapositie

Over lengte VzC

Dutch Parallel Corpus (DPC)

10 miljoen woorden Parallel en vergelijkbaar corpus: NL als brontaal (> FR, EN) en doeltaal

(< FR, EN) Ingedeeld in teksttypes: ADMIN, JOURNAL, INSTR, NON-FIC, FIC

Data

Selectiecriteria:

Enkel Nederlandstalige data Enkel journalistieke teksten Enkel bijzinnen ingeleid door het grammaticaal onderschikkend

voegwoord ‘dat’ Enkel VzC’s die zowel in het middenveld als in extrapositie kunnen staan

Data

Resultaat: 1919 manueel gecontroleerde zinnen Voor deze presentatie 501 zinnen

Data

VzC in MV VzC in AV501 zinnen 45% 227 55% 274

1919 zinnen 44% 845 56% 1074

Lengte operationaliseren middenveld

Aantal lettergrepen tussen kern subject en werkwoordelijke eindgroep dat de bescherming van de pri · va · cy van de werk · ne · mers een ka · pi · ta · le rol ||kan

spelen|| bij het beoordelen van geschillen tussen werkgevers en werknemers.

Aantal woorden tussen kern subject en werkwoordelijke eindgroep dat de bescherming van / de / privacy / van / de / werknemers / een / kapitale / rol

Aantal constituenten tussen subject en werkwoordelijke eindgroep dat de bescherming van de privacy | van de werknemers | een kapitale rol

Methode, analyse

Lengte operationaliseren VzC

Aantal lettergrepen dat de bescherming van de privacy van de werknemers een kapitale rol ||kan spelen|| bij

het be · oor · de · len van ge · schil · len tus · sen werk · ge · vers en werk · ne · mers.

Aantal woorden dat de bescherming van de privacy van de werknemers een kapitale rol ||kan spelen||

bij / het / beoordelen / van / geschillen / tussen / werkgevers / en / werknemers /.

Methode, analyse

Gepartitioneerde chi-kwadraatanalyse:

Methode, analyse

Interval 1 Interval 2 Interval 3 Interval 4

MV lettergrepen

0 en 1 ≥ 2

MV woorden 0 en 1 2 ≥ 3MV constituenten

0 1 tot 4

VzC lettergrepen

2 3 tot 7 8 tot 12 ≥ 13

VzC woorden 2 of 3 4 tot 6 7 tot 11 ≥ 12

Logistische regressieanalyse:

Analyse van de individuele impact van de verschillende lengtes op de keuze tussen middenveld en extrapositie

Analyse van verschillende operationaliseringen van de factor lengte Analyse van de globale impact van de lengte van het middenveld en de

lengte van de VzC op de keuze tussen middenveld en extrapositie

Methode, analyse

Logistische regressieanalyse met 1 predictor:

Resultaten

Factor O.R. P-value

MV lettergrepen 1.34727 0.0376 *

MV woorden 0.5068587 0.000608 ***

MV constituenten 1.400599 0.0427 *

VzC lettergrepen 13.39927 4.64e-09 ***

VzC woorden 14.13141 0.000143 ***

Logistische regressieanalyse:

Resultaten MV

Factor O.R. P-value

MV lettergrepen 1.34727 0.0376 *

MV woorden 0.5068587 0.000608 ***

MV constituenten 1.400599 0.0427 *

VzC lettergrepen 13.39927 4.64e-09 ***

VzC woorden 14.13141 0.000143 ***

Logistische regressieanalyse:

Resultaten MV

%AV

Interval 1 Interval 2 Interval 3

Lettergrepen 47% 57%

Woorden 51% 70% 51%

constituenten 45% 57%

Logistische regressieanalyse:

De verschillende lengtes hebben een statistisch significante impact op de variatie Effect lettergrepen en constituenten vergelijkbaar

Hypothese 1: voorkeur om het subject en het werkwoord zo dicht mogelijk bij elkaar te plaatsen kan niet worden bevestigdInterval 1 lettergrepen/constituenten: ± 50% VzC’s in het middenveldInterval 2 lettergrepen/constituenten: meer VzC’s in extrapositie maar nog altijd ±

40% middenveld

Besluit MV

Logistische regressieanalyse:

Resultaten VzC

Factor O.R. P-value

MV lettergrepen 1.34727 0.0376 *

MV woorden 0.5068587 0.000608 ***

MV zinsdelen 1.400599 0.0427 *

VzC lettergrepen 13.39927 4.64e-09 ***

VzC woorden 14.13141 0.000143 ***

Logistische regressieanalyse:

Resultaten VzC

%AV

Interval 1 Interval 2 Interval 3 Interval 4

Lettergrepen 18% 44% 63% 89%

Woorden 43% 54% 87% 96%

Logistische regressieanalyse:

De verschillende lengtes hebben een statistisch significante impact op de variatie

Effect lettergrepen en woorden vergelijkbaar

Hypothese 2: de lengte van de VzC beïnvloedt de variatie kan worden bevestigdLengte VzC is positief gecorreleerd met extrapositie

Besluit VzC

Logistische regressieanalyse:

Analyse van de globale impact van de lengte van het middenveld en de lengte van de VzC op de keuze tussen middenveld en extrapositie

Geen interactie-effect Geen multicollineariteit C = 0.706

Resultaten MV en VzC

Factor O.R. P-value

MV lettergrepen 1.419919 0.0259 *

VzC lettergrepen 13.07367 7.4e-09 ***

Lange VzC’s meer in extrapositie om middenveld te verlichten om zin makkelijker te verwerken

Maar toch veel VzC’s in middenveld?

Verklaring

Andere verklaringen: Chomsky (1975): “it is interesting to note that it is apparently not the

length in words of the object that determines the naturalness of the transformation, but, rather, in some sense, its complexity.”

Levy (2008) verrassingstheorie Hawkins (1994): “constituents occur in the orders they do so that

syntactic groupings and their immediate constituents can be recognized and produced as rapidly and efficiently as possible in language performance”

Verklaring

Complexiteit operationaliseren

Het middenveld is complex als één van de volgende elementen aanwezig is:

nabepaling: vb. dat de helft van de Belgen klaagt over stress samentrekking: vb. dat verkopers en marketeers deel uitmaakten van

dezelfde afdeling bijzin: vb. dat zelfs jongeren die niet in het buitenland willen werken,

aangetrokken worden door bedrijven die internationaal actief zijn tussenvoeging: vb. dat een verstrenging van de maatregelen, met

eventuele veroordelingen, kan leiden tot een overbevolking van de gevangenissen

Vooruitblik

Invloed vertaald/ niet-vertaald?

Logistische regressieanlayse voor 501 zinnen: geen significant effect

Vooruitblik

Factor O.R. P-value

Vertaald/niet-vertaald 1.021048 0.8696

Suggesties? Vragen?