UVOD :

Ovim seminarskim radom pokušaćemo da obradimo djelo velikog naučnika Anrija

Fajola. Tim djelom su obradjeni principi menadžmenta kojeg mi danas poznajemo naravno

malo izmjenjenoj formi, odnosno prilagodjenoj savremnim uslovima života i potrebama

savremenih preduzeća i njihovih čelnika i kadrova koji su zaposleni radi napretka i razvoja

njenih poslova.

Menadžerstvo je izuzetno važno za poslovanje privrednih subjekata kao i za druge

sfere društvenog života. Ovim radom naglašena je neophodnost poznavanja principa i

elemanata koji su potrebni za organizovanje i uspješan rad svih kadrova od radnik Nadamo se

da ćemo uspjeti pribilžiti vam ovaj rad na dostojan način kakav on i sam jeste.

2

1.BIOGRAFIJA ANRIJA FAJOLA:

Anri Fajol (1841-1925), slavni francuski teoretičar, smatra se ocem menadžmenta,

rodjen je u Istanbulu 1841.godine gdje je njegov otac Andre, inžinjer metalurgije radio na

izgradnji mostova. Diplomirao je 1860.godine Rudarsko inžinjerstvo na Visokoj rudarskoj

školi u Sent Etjenu. Svoju teoriju zasnovao je na ogromnom iskustvu stečenom radeći u

jednoj jedinoj kompaniji, za koju je radio čitav život. Počeo je kao rudarski inženjer, a

karijeru je završio, u sedamdesetsedmoj godini, kao uspešan i slavljen generalni director.

Objavio je četiri stručna rada iz oblasti rudarstva.

Svoje životno iskustvo pretočio je u knjigu Generalni i industrijski

menadžment ("Administration Industrielle et generale"), koja je - od objavljivanja 1916.

godine - punih pedeset godina značajno uticala na teoriju i praksu menadžmenta.

‚‚Djelo koje je pred vama je istovremeno i kamen temeljac i skladna funkcionalnost

unutrašnjosti i prekrasna fasada kuće u kojoj stanuje nauka o menadžmentu.

Arhitekta te kuće Anri Fajol, je istovremeno njen graditelj i prvi stanar.’’

2.ANRI FAJOL – OTAC MENADŽMENT

Krajem XIX i početkom XX vijeka javlja se menadžment, nauka koja je omogućila

primjenu novih naučnih otkrića i ekonomski isplativ rad industrijskih preduzeća.

Henri Taun, predsjednik društva mašinskih inžinjera je 1886. godine opisao

menadžment:

‚‚Da bismo osigurali najbolje rezlutate, administracija produktivnog rada mora da

bude pod rukovodstvom i kontrolom osoba koje ne samo što su sposobne da upravljaju i

što posjeduju praktična znanja mašinista ili inžinjera, poznaju robu koja se proizvodi i

procese koji se koriste, već isto tako prilično znaju o tome kako treba da se posmatraju,

registruju, analiziraju i upoređuju bitne činjenice u odnosu na platu, snabdijevanje,

ekonomičnost proizvodnje i cenu proivoda.’’ ,

te je dugo smatrano da je menadžment nastao u Americi.

Federik Tejlor, amerikanac, prvi primjenio metode za racionalizaciju i povećanje

produktivnosti rada i opisao ih u svojim knjigama. Međutim pravi temelji menadžmenta

postavljeni su u Evropi, iako to nije priznato.

3

Djelo Anrija Fajola prvi put je objavljeno 1916. Godine u Parizu, dok je1929. godine

Fajolovo dijelo na engleskom General and Industrial Managment, objavljeno je u Ženevi a

1949. godine u Americi je objavljen prevod cijelog Fajolovog djela.

Isti rad je 1920. godine objavljen je u Beogradu, prevodilac je bio Živojin

Dimitrijević, koji je promjenio naziv u ADMINISTRACIJA I ORGANIZACIJA

INDUSTRIJSKIH I DRUGIH TEHNIČKIH PREDUZEĆA;

U Beogradu 1967. godine, djelo je objavljeno pod nazivom NAUČNO

UPRAVLJANJE.

3.NASTANAK KNJIGE

Fajol je napisao knjigu Opšti i industrijski menadžment sa željom da ukaže na potrebu

za školovanjem posebne vrste stručnjaka koji će obavljati administrativnu (menadžersku)

funkciju, jer:

‚‚Ni jedna od pet pomenutih funkcija nema zadatak da spremi opšti program za rad,

za akciju preduzeća, da obrazuje njegovu snagu, da dovede u uzajamnu vezu sve

snage preduzeća i da ih uputi na uzajamno harmonijsko dejstvo. Ove operacije ne

ulaze u tehničku, pa ni u trgovačku, ni u finansijsku, ni u funkciju bezbjednosti ni

računovodstva, one sačinjavaju zasebnu funkciju koja se obično naziva imenom

administracija (način upravljanja), čije su granice i obim dosta rđavo određene.’’.

4.SADRŽAJ KNJIGE

Knjigu čine dva dijela:

PRVI DIO je pod nazivom ADMINISTRACIJA, sastoji se od tri odjeljka i u njemu je

opisana uloga administrativne funkcije u preduzeću i njen značaj.

Prvi odjeljak govori o šest grupa poslova (funkcija) od kojih je industrijsko preduzeće

sastavljeno:

Tehnička – proizvodnja, fabrikacija, prerada – transformacija,

Trgovačka – kupovina, prodaja, razmjena,

Finansijska – obezbjeđenje kapitala,

Bezbjednosna – zaštita imovine i lica od požara, krađe, štrajkova, atentata i slično,

Računovodstvena – inventari, bilansi, cijene koštanja, statistika itd. i

Administrativna – predračuni, organizacija, porudžbine, uzajamne veze i kontrola.

4

Prvih pet su dobro poznate i kratko ih opisuje, dok se šesta razlikuje od svih ostalih,

ali je ne treba pomješati sa izrazom vladanje, jer administracija znači način upravljanja,

upućivanja poslova, a nikako način vladanja...

Administrirati znači: predvidjeti, organizovati, komandovati, koordinirati i

kontrolisati.

U drugom odjeljku opisane su podobnosti (osobine) koje moraju da imaju oni koji

obavljaju administrativnu funkciju. Prema Fajolu potrebne su sledeće podobnosti (osobine) za

obavljanje bitnih funkcija u preduzeću:

Fizička podobnost – zdravlje, snaga, okretnost;

Intelektualna podobnost – shvatljivost, gipkost u mišljenju i stvaranju

kombinacija;

Moralna podobnost – energija, čvrstina, kuraž da se uzme izvjesna odgovornost za

rad, odanost, takt, dostojanstvo;

Opšta kultura – ponašanje i držanje i ostale životne osobine, koje nisu neposredno

upotrebljive u direktnom radu preduzeća;

Specijalna znanja – obuhvataju neposredno rad u preduzeću za koji su potrebne

sposobnosti: tehnička, trgovačka, administrativna itd.,

Iskustvo – sećanje i pamćenje onoga, do čega se došlo u praksi.

U trećem odjeljku obrazlaže potrebu mogućnosti za nastavu administracije. To znanje

je vrlo važno za preduzeća i nije dovoljno da se ono stiče samo u praksi, već se prvo mora

dobiti u školi. Treba stvoriti Administrativnu doktrinu, nauku sa utvrđenim principima,

pravilima, metodama, procesima ispitanim i kontrolisanim javnim iskustvom.

PRINCIPI I ELEMENTI ADMINISTRACIJE je naziv drugog dijela koji se sastoji iz

dva odjeljka u njemu fajol opisuje 14 načela i 5 elemenata administracije, čijim definisanjem

je dao prvu zaokruženu teoriju menadžmenta, koja se danas naziva Klasična organizacija

preduzeća, koja se jos naziva Fajolizam.

U prvom odjeljku drugog djela, opisao je 14 principa administracije koji su bitni za

dobar rad administrativne funkcije:

Podjela rada – specijalizacija;

Autoritet – pravo na komandovanje i zapovjedanje;

Disciplina – poslušnost zaposlenih u preduzeću;

5

Jedinstvo u komandovanju – za svaku akciju zaposleni može dobiti naređenje od

samo jednog istog pretpostavljenog;

Jedinstvo u upravljanju – samo jedan šef i samo jedan program za izvjestan skup

opermaju isti cilj;

Potčinjavanje pojedinačnih opštih interesa – interesi pojedinca ili grupe ne mogu

sa važe više od opštih interesa preduzeća;

Nagrađivanje osoblja – plaćanje za izvršeni rad (zarada) treba da bude praviučno,

kako bi se omogućilo život zaposlenog i njegove porodice;

Centralizacija – pitanje mjere u djeljenju autoriteta u cilju što boljeg iskorišćenja

mogućnosti zaposlenih;

Hijerarhija – serija ili niz nadređenih i podređenih;

Red – jedno mjesto za svaku stvar i svaku osobu i svaka stvar i svaka osoba na

svom mjestu;

Pravičnost – naklonost i dobrota prema zaposlenima;

Stalnost osoblja – potrebno je vrijeme da zaposleni uđe u novi posao i dostigne

dobar nivo rada, pa ga zato ne treba često mjenjati;

Inicijativa – podsticanje i razvijanje slobode zaposlenih da smisle, predlaže i

izvrše nešto;

Jedinstvo osoblja – harmonija zaposlenih u preduzeću je njegova velika sila i treba

se svim sredstuditi da se ona ostvari.

U drugom odjeljku opisuje elemente administracije kojih ima pet:

Predviđanje, ispitivanje budućnosti i prema tome spremanje programa akcije za

budućnost.

Organizovanje, obrazovanje dvogubog organizma preduzeća; materijalnog i

socijalnog.

Komandovanje, stavljanje organizacije u funkciju, činjenje da sav personal

funkcionise.

Kordinacija, povezivanje svih poslova i radnji i uzajamno ujedinjevanje, upotreba

sredstava koja će najbrže i najsigurnije povesti i dovesti opštem cilju.

Kontrolisanje, vođenje računa i bdjenje nad svim poslovima tako, da se oni

svršavaju po utvrđenim projektima, pravilima, predračunima i naređenjima.

6

5.POTREBA I MOGUĆNOST ADMINISTRATIVNE NASTAVE

(DIO PRVI)

5.1.DEFINICIJA ADMINISTRACIJE

U jednom preduzeću svi radovi se mogu podjeliti na:

1) Radovi tehnički (proizvodnja, fabrikacija, prerada – transformacija);

2) Radovi trgovački (kupovina, prodaja, razmjena);

3) Radovi finansijski (obezbjeđenje kapitala);

4) Radovi bezbijednosti (imovine i lične);

5) Računovodstvo (inventari, bilansi, cijene koštanja, statistika itd.);

6) Radovi administrativni (predračuni, organizacija, porudžbine, uzajamne veze i kontrola).

5.1.1.TEHNIČKA FUNKCIJA

Tehnička funkcija nije uvijek najvažnija, u nekim prilikama neke druge funkcije mogu

imati mnogo većeg uticaja na rad preduzeća. Međutim svih šest funkcija stoje u tijesnoj

zavisnosti. Ne samo da mora biti u vez sa os harmoniji sa ostalim bitim funkcijama u

industrijskim preduzećima.

5.1.2. KOMERCIJALNA FUNKCIJA

Napredak industrijskog preduzeća zavisi često od trgovačkih poslova i funkcija isto toliko

kao i od tehničke dejlatnosti; ako se proizvodi ne troše i ne prodaju, brzo se dođe do propasti.

Trgovačka okretnost, sa finom pronicljivošću, dobrim poznavanjem pijaca i snage

konkurenata, može znatno da predvidi unaprijed sve, što je korisno za preduzeće i da u tom

pravcu stvori najbolje kombinacije i veze. Trgovačka funkcija ima važnog sudjelovanja ne

samo spolja nego i unutra u samom preduzeću.

5.1.3. FINANSIJSKA FUNKCIJA

Ništa se ne može raditi bez finansijske funkcije. Potreban je kapital za personal, za

namještaj i instalaciju, za alat, za materijal, za dividendu, za poboljšanje, za rezerve, itd.Da bi

se postigao uspjeh bitan uslov je da se pred očima uvijek ima finansijska situacija i da se ništa

ne preduzima, dok se posao sa finansijske strane potpuno ne obezbijedi.

7

5.1.4. KOMERCIJALNA FUNKCIJA

Napredak industrijskog preduzeća zavisi često od trgovačkih poslova i funkcija isto

toliko kao i od tehničke dejlatnosti, ako se proizvodi ne troše i ne prodaju, brzo se dođe do

propasti. Trgovačka okretnost, sa finom pronicljivošću, dobrim poznavanjem pijaca i snage

konkurenata, može znatno da predvidi unaprijed sve, što je korisno za preduzeće i da u tom

pravcu stvori najbolje kombinacije i veze. Trgovačka funkcija ima važnog sudjelovanja ne

samo spolja nego i unutra u samom preduzeću.

5.1.5. FUNKCIJA RAČUNOVODSTVA

Predstavlja organ vida preduzeća. U svakom trenutku treba da pokaže gdje je

preduzeće, kako stoji i kuda ide, kao i da nam pokaže ekonomsku situaciju preduzeća.

5.1.6. FUNKCIJA BEZBJEDNOSTI

Zadatak ove djelatnosti je da zaštiti imovinu i ličnosti od krađe, požara, da otkloni

štrajkove, atentate i uopšte: da otkloni sve smetnje socijalen prirode, koje bi omele poslove,

rad i život preduzeća. To je skup svih mjera predohrane i predostrožnosti, koje stvaraju

imovinu i ličnu bezbjednost u preduzeću, a uvodševni mir, potreban za rad preduzeća.

5.1.7. ADMINISTRATIVNA FUNKCIJA

Ima zadatak da da spremi opšti program za rad, za akciju preduzeća, da obrazuje

njegovu snagu, da dovede u uzajamnu vezu sve snage preduzeća i da ih uputi na uzajamno

harmonijsko dejstvo. Odjeljke rada administracije sačinjavaju predviđanje unaprijed,

organizacija, koordinacija i kontrola.

Uvođenje komandovanja u administraciju nije obavezno, ali je unešeno iz sledećeih razloga:

Regrutovanje, formiranje personala i konstituisanje upravnog tijela preduzeća je

posao administracije koja je time najviše zainteresovana u komandovanju;

Najveći dio principa za komandovanje je u isto vrijeme i dio principa

administracije;

Ovo grupisanje korisno je da se obrazuje važna funkcija dostojna da privuče i održi

pažnju javnosti u najmanju ruku onoliko koliko i tehnička funkcija.

8

Fajol je usvojio sledeću definiciju:

Administrirati - znači, predvidjeti, organizovati, komandovati (naređivati i zapovijedati,

koordinirati, uvesti skladan uzajamni rad) i kontrolisati;

Organizovati – znači, ispitati budućnost i prema tome spremiti program rada;

Komandovati – znači, učiniti da sav personal funkcioniše; ujediniti; znači harmonijski svezati

sve radnje dejstva i naprezanja;

Kontrolisati – znači voditi računa i bdjeti nad svim poslovima, tako, da se oni završavaju po

utvrđenim projektima, pravilima, predračunima i naređenjima.

Administrirati znači upravljati radove u racionalne pravce, a nikako vladati, i

administracija označava način upravljanja, upućivanja poslova, a nikako način vladanja i

gospodarenja poslovima. Vladati poslovima znači upućivati preduzeće u cjelokupnosti ka

njegovom cilju i osigurati mu opštu radnju.

6.RELATIVNI ZNAČAJ SPOSOBNOSTI (PODOBNOSTI) KOJE ČINE

VRIJEDNOST OSOBLJA U PREDUZEĆU

Za svaku vrstu operacija ili bitnih funkcija odgovara i izvjesna podobnost, specijalana

podobnost i sposobnost. Mogu se razlikovati: tehnička, trgovačka, finansijska,

administrativna podobnost itd. Da bi se mogao odijeliti pojam podobnosti od sposobnosti,

podobnost mora biti u samoj prirodi čovjeka pa se u njemu radom stvore izvjesne sposobnost;

tako možemo razlikovati sledeće podobnosti:

Fizička podobnost – zdravlje, snaga, okretnost;

Intelektualna podobnost – shvatljivost, gipkost u mišljenju i stvaranju

kombinacija;

Moralna podobnost – energija, čvrstina, kuraž da se uzme izvjesna odgovornost za

rad, odanost, takt, dostojanstvo;

Opšta kultura – ponašanje i držanje i ostale životne osobine, koje nisu neposredno

upotrebljive u direktnom radu preduzeća;

Specijalna znanja – obuhvataju neposredno rad u preduzeću za koji su potrebne

sposobnosti: tehnička, trgovačka, administrativna itd.,

Iskustvo – sećanje i pamćenje onoga, do čega se došlo u praksi.

Svi ovi elementi imaju uticaj i važnost kako za pojedinca, tako i za cjelokupno

preduzeće. U svim preduzećima bitna sposobnost subalternog činovništva sastoji se u

9

profesionalnoj sposobnosti preduzeća, a bitna sposobnost glavnih šefova jeste administrativna

sposobnost.

6.1. INDUSTRIJSKO PREDUZEĆE

Sledeće tabele treba da pokažu u kakavom odnosu treba da stoje razne vrste

sposobnosti kod osoblja tehničke funkcije nekog velikog industrijskog preduzeća.

Relativni značaj potrebnih sposobnosti za osoblje tehničkih i industrijskih preduzeća

VELIKO PREDUZEĆE

PRSONAL TEHNIČKE FUNKCIJE

Tablica 1.

Osoblje u velikom preduzeću je sastavljeno iz hijerarhijske serije koju čine: radnici,

nadzornici, šefovi radionica, šefovi odjeljenja, šefovi službe, direktor.

Takođe iz Tablice 1. zaključujemo:

Tehnička sposobnost je glavna sposobnost radnika.

Značaj administrativne sposobnosti povećava se sa porastom nivoa u službeničkoj

hijerarhiji, dok se značaj tehničke sposobnosti smanjuje.

Glavna sposobnost direktrora je administrativna sposobnost.

10

Kod službenika petog i šestog hijerarhijskog stepena trgovačka, finansijska,

računovodstvena sposobnost kao i sposobnost za bezbjednost imaju svoj relativno

maksimalni značaj.

Počev od 4. i 5. hijerarhijskog stepena administrativni koeficijent raste samo na

štetu drugih koji se smanjuju približavajući se desteini cjelokupne vrijednosti.

Glavna sposobnost nižeg personala uvijek je karakteristična stručna sposobnost

funkcije (tehnička u industrijskoj funkciji, komercijalna u trgovačkoj, finansijska u

finansijskoj funkciji itd.), a glavna sposobnost višeg personala uvijek je

administrativna.

Relativni značaj potrebnih sposobnosti za šefove industrijskih preduzeća svih veličina

ŠEFOVI PREDUZEĆA

Tablica 2.

Iz tablice se mogu izvesti ovi zaključci:

Glavna sposobnost šefa malog preduzeća je tehnička.

Ukoliko se povećava hijerarhija preduzeća relativni značaj administrativne

sposobnosti se povećava, dok se tehnička sposobnost smanjuje. Ravnoteža i

ekvivalencija ovih sposobnosti se postiže u preduzećima srednje veličine.

Administrativna sposobnost je glavna kod šefova velikih preduzeća, i jača je

vrijednosti.ukoliko je preduzeće veće.

Kod šefova malih i srednjih preduzeća trgovačka i finansijska sposobnost igra veću

ulogu nego kod nižeg i srednjeg personala tehničke funkcije.

11

Ukoliko se izdiže hijerarhija preduzeća utoliko raste administrativni koeficijent,

smanjujući ostale koeficijente, koji se približavaju desetini totalne

Kao najvažnije iz ove dvije tablice zaključujemo:

Tehnička sposobnost, glavna je osobina nižeg personla u velikom preduzeću;

administrativna sposobnost glavni je atribut velikih šefova. Tehnička sposobnost

dominira u nižim stepenima industrijskih ljestvinistrativna u višim stepenima.

Ove tablice imaju zadatak, da izazovu opštu pažnju javnosti za značaj administrativne

funkcije u industrijskim preduzećima. Tehnička funkcija je već odavno zauzela mjesto

koje joj i pripada dok je administrativna funkcija smatrana uvijek kao nešto sporedno.

Sama tehnička sposobnost nije dovoljna da se obezbijedi uspjeh industrijskog

preduzeća.

Bez administrativne sposobnosti i inajbolji tehničari nemaju uslova ni podobnosti za

više mjesta i položaje u hijerarhiji osoblja industrijskih preduzeća.

6.2. RAZNA PREDUZEĆA

U svim vrstama preduzeća glavna sposobnost nižeg osoblja jeste profesionalna

sposobnost, koja karakteriše samo preduzeće, dok glavnu sposobnost velikih šefova obrazuje

administrativna i organizaciona sposobnost.

NEKE VRSTE ČINOVNIKA

Tablica 3.

12

7.PRINCIPI I ELEMENTI ADMINISTRACIJE

(DRUGI DIO)

7.1.PRINCIPI I ELEMENTI ADMINISTRACIJE

Administrativna funkcija ima kao svoje organe i oruđa ima socijalno tijelo, dok druge

funkcije uzimaju u rad materijal i mašine, administrativna funkcija radi samo sa osobljem.

Zdrava i dobra funkcija socijalno tijela zavisi od izvjesnog broja uslova, koji su različito

nazvani: principima (načelima), zakonima ili pravilima.

Iako su ta načela elastična i osjetljiva kada se primjenjuju za sve potrebe treba se

umjeti služiti sa njima; to je teška vještina, koja zahtjeva inteligenciju, pronicljivost, iskustvo,

riješenost i pravilno mjerilo za kriterijum. Broj načela administracije nije ograničen.

Načela koje je Fajol najviše upotrebljavao i primjenjivao:

1. podjela rada;

2. autoritet;

3. disciplina;

4. jedinstvo (komandovanja) zapovijedanja;

5. jedinstvo u upravljanju;

6. subordinacija (podčinjavanje) pojedinačnih interesa opštim interesima;

7. nagrađivanje;

8. centralizacija;

9. hijerarhija;

10. naredba i red;

11. pravičnost;

12. stalnost osoblja;

13. inicijativa;

14. udrzuživanje, ujedinjavanje i izjednačavanje osoblja.

7.1. PODJELA RADA

Podjela rada je prirodni red, koji ima za cilj da se dođe do toga da se proizvede više i

bolje sa istim dejstvom i naporom. Podjela rada je prisutna u svim poslovima. Obavljanje

stalno istih poslova dovodi do sigurnosti, okretnosti i tačnosti u radu, iz čega slijedi

povećavanje učinka u radu i ostavrivanje većeg doprinosa. Kao posljedica podjela rada dolazi

specijalizovanje u izvjesnim poslovima i ograničavanje polja dejstva vlasti.

13

7.2. AUTORITET

Autoritet je pravo na komandovanje i zapovijedanje. Predstavlja moć koja čini, da se

uradi sve što je potrebno. Pa da se salušaju i izvršavaju naređenja. Kod svakog šefa razlikuje

se autoritet položaja i lični autoritet. Autoritet se ne može zamisliti bez odgovornosti, tj. bez

izvjesne potvrde, bez sankcije, bez odobravanja pozitivnog ili negativnog – bez nagrade ili

kazne – jer svako izvršenje autoriteta skončano je sa tim. Prvo treba utvrditi stepen

odgovornosti, pa onda stopu (veličinu) sankcije.

Uzeti odgovornost na sebe i nositi je s dostojnim autoritetom, pokazuje jedan jak izvor

zdravog posmatranja i procjenjivanja. Dobar šef mora imati hrabrosti, da uzme odgovornost

na sebe, ali da bude u stanju da je rasprostire svuda oko sebe. Najbolja garancija da se neće

zloupotrebiti autoritet, a da se neće zloupotrebiti slabosti šefa leži u njegovoj ličnoj

vrijednosti, tj. njegovoj velikoj moralnoj vrijednosti, koja je svojstvena samoj njegovoj

prirodi.

7.3. DISCIPLINA

Ustvari predstavlja poslušnost, brižljivost, držanje, spoljne znake uvažavanja koji su

pokazani po konvenciji i običaju u dotičnom preduzeću i kod personala bitni za uspjeh jednog

preduzeća. Javni duh i urbano društvo drži se tvrdog načela, da je disciplina apsolutno

potrebna za dobar tok poslova i da nijedno preduzeće ne može napredovati bez discipline.

Stanje discipline u jednom socijalnom tijelu zavisi od vrijednosti šefa tog socijalnog

tijela. Međutim pored komandovanja na disciplinu utiču i konvencije (sporazumi).

Disciplina je respektovanje (cijenjenje, uvažavanje) konvencija, koje imaju kao cilj:

poslušnost, brižljivost, aktivnost i spoljne znake uvažavanja.

Najača sredstva za održavanje i učvršćivanje discipline su:

1. valjani šefovi svih hijerarhijskih stepena;

2. konvencije (sporazumi, pogodbe) jasne i pravične ukoliko je god moguće;

3. sankcija kazni pametno upotrebljenih.

14

7.4. JEDINSTVO U KOMANDOVANJU

Svaki pojedinac od osoblja može imati samo jednog šefa, i samo od njega treba da

prima naredbe za akciju, odnosno obavljanje određenih aktivnosti. Ovo pravilo je opšte i

stalno potrebno u svim vrstama preduzeća, jer ako se ne poštuje krnji se autoritet,

kompromituje disciplina, muti red i koleba stabilnost. Nikada se socijalni organizam neće

prilagoditi na dvojstvo u komandovanju, iz toga proizilazi cuvena izreka, ”jedna zemlja, a dva

gospodara, ne može nikda biti”.

Ipak dvojstvo u komandovanju se često javlja pod reznim privrednim razlozima:

a) U nadi da će se naređenje bolje razumjeti, ili da se dobije na vremenu šef C2

izdaje naređenje šefu C, a preskače C1, što izaziva ustezanje, kolebanje i

dvomljenje, mutljavinu, uvrede, gnjavažu, nezadovoljstvo, rasulo i nered u radu.

b) Istovremeno djelovanje na istoj stvari dva ortaka, dva člana porodice; računaju da

će ih ljubav, zajednički interes i umješnost i razumijevnje sačuvati konflikata i

nesuglasica; ali to kretako traje jer čak i od samog početka javlja se ustručavanje i

ustezanje, srdžba i ljutnja, i na koncu i mržna, jer ljudi ne mogu da podnesu

dvojstvo u komandovanju. Pravilna podjela djelokruga rada smanjila bi opasnodt

od toga, ali uvijek postoje nadležnosti koje nije moguće podijeliti i na kraju ipak

izbija sukob.

c) Nepotpuno određene granice službe dovode isto tako do dvojstva u

komandovanju, kada dva šefa daju naređenja na istu oblast vjerujući svaki da ona

njemu pripada.

d) Neprekidan odnos i veza između dviju sukcesivnih odjeljenja u radu, prirodno

mješanje i uplitanje poslova jednog i drugog odjeljenja, kao i mješavina prava i

vlasti između njih ponekad stvara dvojstvo u komandovanju. Jedan šef počne

ispravljati drugoga, kvari se tok poslova ne dodiru između dva odjeljenja, pa se na

kraju kompromituje i cijeli rad.

U svim društvima, u industriji, u trgovini, u vojsci, u porodici, u državi, dvojstvo

(dualitet) u komandovanju stalan je izvor konflikata, koji nekada dovode do opasnih kriza.

15

7.5.JEDINSTVO U UPRAVLjANjU

Ovaj princip ima ovaj svoj izraz: samo jedan šef i samo jedan program za izvestan

skup operacija, koje imaju isti cilj. Ovaj princip je nužan uslova za jedinstvo akcije, za

koordinaciju sila i susticanje naprezanja i dejstva na delanju. Jedinstvo u upravljanju se dobija

dobrom konstitucijom socijalnog tijela dok jedinstvo u komandovanju zavisi od

funkcionisanja personala.

7.6.POTČINjAVANjE

Ovaj princip hoće da podseti na to da u jednom preduzeću interesi jednog službenika

ili interesi jedne grupe službenika ne mogu da pretegnu i važe više od opštih interesa

preduzeća. Dva interesa raznih vrsta ili jednako cenjena i uvažavana često se pojavljuju,

treba da se oni prilagode jedan drugom, da se pomire. Sredstva da se ovo izmirenje postigne

jesu: 1.Jačina i dobar primer od samih šefova;

2.Konvencije(sporazum, pogodbe);

3.Pažljiv.

7.7.NAGRAĐIVANjE OSOBLjA

Nagrađivanje, plata ili nagrada osoblja, to je cena službe koju ono obavlja. Ovo

nagrađivanje treba da je pravično i da zadovolji i osoblje i preduzeće. Ono što se traži od

načina nagrađivanja i plaćanja zarade sastoji se u ovome:

1.Da se obezbedi izvesna, pravedna zarada potrebna za život i održanje svoje

porodice;

2.Da se ohrabri i podstakne revnost i nagradi-plati-korisno dejstvo i napor pri radu;

3.Da se ne dovede nagrađivanje do izadšnosti, koja bi prelazila razložne granice i

dovodila u opasnost samo preduzeće.

16

7.7.1.RADNICI

U praksi postoje tri načina plaćanja zarade radnicima koji se sada primenjuju, i to:

a) Plaćanje na nadnicu,

b) Plaćanje prema poslu,

c) Plaćanje od komada.

Ova tri načina mogu se kombinovati međusobno, pa se dobiju razne varijacije naročito

sa uvođenjem premija, udela na dobit, potpore u naturi, honorara itd.

a) PLAĆANJE NADNICOM (NA JEDAN ČAS RADA)

Po ovom sistemu radnik prodaje poslodavcu po unapred utvrđenoj ceni jedan dan ili

jedan čas rada po određenim uslovima. Ovaj sistem ima te nezgode, što može da dovede i

baci u nemar i nezainteresovanost u poslu, te zbog toga iziskuje pažljiv i jak nadzor.

Ovaj način preporučuje se onda, kada nije moguće drugačije izmjeriti rad.

b) PLAĆANJE PO POSLU

U ovom slučaju plaćanje zavisi od izvršenja izvesnog odredjenog posla utvrđenog

unapred, ono može da bude nezavisno od trajanja tog rada. Pošto plaćanje ima samo jedan

uslov da posao bude finalizovan za izvesno vreme, a vreme dnevnog rada takođe je utvrđeno,

te se ovaj način plaćanja izjednačava sa plaćanjem nadnice.

c) PLAĆANJE OD KOMADA

Plaćanje po ovome načinu odnosi se na izvršeni rad i nije ograničeno. Ovaj sistem se

upotrebljava u radionicama gdje se izrađuje veliki broj sličnih predmeta.

Ovom sistemu kao slaba strana označava se to što on podiže kvalitete produkcije na štetu

kvaliteta i stvara konflikte, kada se vrši revizija cena u cilju da se unapredi proizvodnja po

kvalitetu i kvantitetu.

Plaćanjem od komada postiže se veća zarada uopšte i taj višak računa se kao nagrada za

revnost u radu za izvesno vreme.

17

d) PREMIJE

Da bi se radnik zainteresovao za dobar i napredan rad preduzeća, dodaje se nadnici,

zaradi od dnevnog posla ili zaradi od komada, još jedan komada, još jedan dodatak koji se

naziav premija. Premija može biti premija: za prilježnost i brižljivost u poslu, premija za

aktivnost, premija za pravilan rad izvesnih aparata imašina, premija za produkciju itd.Bez

obzira na stvarnu dobit ili ne, radnik uvek mora imati zarade neposredno, odmah, i ta zarada

mora biti osigurana. Sistem po kome bi celokupna radnička zarada zavisila od eventualne

dobiti u budućnosti nikako se nebi mogla primjeniti. Ali može biti, jedan deo zarade mogao bi

doći od opšte dobiti preduzeća.

U odnosu na srednje šefove: učešće u dobiti nadzornika, šefova radionica i inžinjera

nije ni približno više otišlo unapred, no što je to kod radnika; međutim, uticaj ovih službenika

na rezultat preduzeća ima druge važnosti i što oni nisu mogli dobiti učešće u dobiti je samo

taj, što je teško naći obrazac po kome bi se utvrdilo i ustalilo njihovo učešće u dobiti

preduzeća. Kad je preduzeće dobro vođeno, revnost se srednjeg šefa slabo opaža u opštim

rezultatima i vrlo je teško zaključiti njegovo učešće u koriti preduzeća.

U odnosu na velike šefove: znanjem, idejama i akcijama šef preduzeća ima znatnog

uticaja na opšte rezultate i sasvim je prirodno, što se traži da se on zainteresuje za ove

rezultate. Ima dosta poslova u stvaranju ili u likvidaciji, ili prosto u krizi prolaznoj za čije

izvođenje treba ne manje talenta, no što ga zahtjevaju napredni poslovi, i u tim slučajevima

dobit ne može baza za jednu platu šefa u vidu učešća u dobiti.

Najzad, veliki službenici u državi ne mogu biti plaćeni učešćem u dobiti. Prema tome učešće

ne može biti opšte pravilo za platu ni velikih šefova, kao ni radnika.

f)POMOĆ U NATURI-USTANOVE BLAGOSTANJA- HONORARNA NAKNADA

Radnici i službenici kakvog preduzeća mogu imati pored plate još i druge dodatke u

prirodi ili kako se kaže u naturi, jer se njihova plata može sastojati iz neposrednog plaćanja, a

može da se uz to doda dodatak u jeftinijim ili besplatnim životnim namirnicama i slično, što

u najviše slučajeva čini, da službenici i radnici budu zadovoljni.

7.8. CENTRALIZACIJA

Centralizacija je čisto prirodna stvar, ona se u prirodu sastoji u tome što u celom

organizmu, životinjskom ili socijlanom utisci sustiču ka mozgu ili direkciji, i da iz mozga

18

izlaze naređenja, koja stavljaju u pokret i sve druge delove organizma. Cilj kome treba težiti

pri centralizaciji jeste: da se što je moguće bolje iskoristite dar i sposobnost svog osoblja.

7.9. HIJERARHIJA

Hijerarhija je serija ili niz šefova ili službenika, koji počinje od viših autoriteta, pa ide

do nižih službenika. Hijerarhijski put, jeste onaj kojim se prolazi kroz stupnje hijerarhije; to

su spojevi i veze kojima se dolazi do viših autoriteta i kojima se upućuje k njima. Treba

napomenuti da je za ovakav rad glavni uzrok bojazan od odgovornosti, a ja držim da je tome

pravi uzrok, nedovoljna administraciona sposobnost onih koji upravljaju.

7.10. RED

U svakom preduzeću mora posotjati materijalni i socijalni red. Izraz materijalnog reda

okarakterisan je ovim obrascem: Jedno mjesto za svaku stvar i svaka stvar na svom mjestu.

Identican obrazac i za socijalni red: Jedno mjesto za svaku osobu, svaka osoba na svom

mjestu.

a) MATERIJALNI RED

Red treba da ima kao sopstveni uslov, da se ne gubi u materijalu i da se ne gubi u

vremenu. Da bi se postigao ovaj cilj potpuno, potrebno je ne samo da stvari budu na svom

mjestu, nego jos da budu i dobro uređene, da je mjesto izabrano tako, da olakša ukoliko je

moguće sve operacije. Ako ovaj drugi uslov nije ispunjen, onda ni red nije dobro izveden.

Potpuni red je onda, kad se za svaku stvar, pametno nađe mjesto, pravilni red je samo lažna

slika reda, ili nepotpun red.

b) SOCIJALNI RED

Potpuni red zahtjeva šta više još i to: da mjesto priliči službeniku i da službenik

odgovara za to mjesto. Socijalni red tako shvaćen veoma je važna stvar, pa se čak

pretpostavlja, da su time rešene dvije najteže rukovodeće operacije: valjana organizacija i

dobro regrutovanje kadrova. Potrebna službenička mjesta za rad i preduzeća unapred se

utvrde, pa se onda regrutuju i postavljaju službenici na ova mjesta tako da oni mogu dati

najviše rada na mjestu koje zauzimaju jer tako vlada potpuni socijalni red.

19

7.11.PRAVIČNOST

Da bi osoblje bilo ohrabreno i podsticano te da u posao svoje funkcije unese koliko

god može više dobre volje i odanosti, potrebno je da se sa njim postupa sa naklonošću; i tada

pravičnost rezultatu je iz kombinacije naklonosti i pravde. Pravičnost ne isključuje ni energiju

ni strogost. Ona zahtjeva u primeni mnogo smisla, mnogo iskustva i mnogo dobrote. Želja za

pravičnošću, želja za jednakošću, to su želje o kojima treba voditi računa u postupanjem sa

osobljem.

7.12.STALNOST OSOBLjA

Svakom službeniku i radniku potrebno je vreme dok uđe u izvjesnu novu funkciju i

dok dodje do stadijuma da je dobro vrši. Pa, ako se dotični službenik mora premestiti kad već

uđe posao, ili još pre toga, onda je jasno da on nije mogao pokazati vidljivo svoju službu i

sposobnost za nju. Princip stabilnosti je pitanje mjere i odmjeravanja. Svaka odluka u ovom

pravcu mora biti odmjerena prema okolnostima; nju moraju diktirati jedino interesi službe a

nikakvi drugi obziri.

7.13.INICIJATIVA

Smisliti izvestan plan i obezbediti mu uspeh jeste jedna od najvećih satisfakcija, koja

može da ima inteligentan čovjek; to je takođe i jedan od najvećih podstreka ljudske

aktivnosti. Ta moć da se smisli i izvrši nešto novo zove se inicijativa. Ovu osobinu treba

podsticati i razvijati što je više moguće. Uostalom kod dva šefa kod kojih su sve stvari

jednake osim osobine da jedan ume da podstakne inicijativu i održi je, taj je uvek u prednosti.

7.14.UJEDINjENjE OSOBLjA

Ujedinjavanje čini snagu. Harmonija, ujedninjavanje kod personala jednog preduzeća

jeste velika sila tog preduzeća. Treba se znatno naprezati i naporno raditi da se ovo stvori i

utvrdi. Princip za stvaranje jeste jedinstvo u komandovanju, a opasnosti su:

a)rđavo intrepetiranje devize: “Zavadi pa vladaj”

b)prekomerna upotreba pismenih saopštenja.

20

8.ELEMENTI ADMINISTRACIJE KOJE JE USPOSTAVIO ANRI FAJOL:

1. Predviđanje, ispitivanje budućnosti i prema tome spremanje programa akcije

za budućnost.

2. Organizovanje, obrazovanje dvogubog organizma preduzeća; materijalnog i

socijalnog.

3. Komandovanje, stavljanje organizacije u funkciju, činjenje da sav personal

funkcionise.

4. Kordinacija, povezivanje svih poslova i radnji i uzajamno ujedinjevanje,

upotreba sredstava koja će najbrže i najsigurnije povesti i dovesti opštem cilju.

5. Kontrolisanje, vođenje računa i bdjenje nad svim poslovima tako, da se oni

svršavaju po utvrđenim projektima, pravilima, predračunima i naređenjima.

8.1.PREDVIĐANJE

Predvideti ono, što će nastupiti u bezbroj slučajeva i na koji će se način ti izvjesni

slučajevi javiti (manifestovati), potom obratiti pažnju na glavne znake njihovog pojavljivanja

i naći sredstva i efikasna oruđa za rad u izvjesnoj konstelaciji tih slučajeva, znači stvoriti

program akcije (program rada). Program akcije baziran je:

1. Na izvore preduzeća (pokretnost,instalacije,alat,mogućnost proizvodnje)

2. Na prirodu i značajnosti operacija koje su u toku;

3.Na svim mogućnostima u budućnosti, mogućnostima koje zavise delimično od

tehničkih, trgovačkih, finansijskih i drugih uslova, podvrgnutih promenama koje se ne

mogu odrediti unapred ni po značaju i veličini, ni po momentu.

1.GODIŠNJA PREDVIĐANJA

Svake godine, dva meseca poslije završetka godišnjih računa i poslova, mora se

izraditi jedan glavni godišnji izvještaj o operacijama i rezultatima poslova. Izvještaj treba da

sadrži predviđanja koja obrađuju i govore o istom predmetu u budućnosti. Predviđanja su

neka vrsta predračuna za nastupajuće operacije kao i za verovatne rezultate novih kretanja

poslova.

21

2.DESETOGODIŠNJA PREDVIĐANJA

I desetogodišnja predviđanja odnose se na isti materijal i obuhvataju ista pitanja kao i

godišnja predviđanja. U početku ove dve vrste predviđanja su identična: godišnja predivđanja

stapaju se sa prvom godinom desetogodišnjeg predviđanja, ali primetna razlika se vidi za

drugu godinu. Pravilo je da desetogodišnja predviđanja obuhvate jednu dekadu, ali da se ona

ponovo rade za svakih pet godina, a rektifikuju svake godine.

3.SPECIJALNA PREDVIĐANJA

Ima operacija čiji obim prelazi jednu ili više perioda desetogodišnjih, ima opet drugih

koji nailaze odjednom pa treba osjetno da izmene uslove preduzeća. I jedne i druge operacije

ostaju predmet socijalnih predviđanja čiji zaključci naravno zauzimaju svoje mjesto u

predviđanjima godišnjim i desetogodišnjim. Dakle, nikad se ne gubi iz vida da uvek može

postojati samo jedan program.

8.2.KORIST I NEZGODE OD PREDVIĐANJA

a) Proučavanje i ispitivanje izvora njihove snage i mogućnosti za budućnost,

proučavanje sredstava, koje treba upotrebiti pa postići cilj, sve to zahtjeva saradnju svih

šefova odjeljenja u okviru njihove djelatnosti:svaki dovodi svoja iskustva u vezu sa

odgovornošću koja bi pala na njega pri ostvarivanju programa.

b) Svršavanje i izrada godišnjeg programa uopšte je uvek delikatna operacija, ona je

naročito dugačka i zahteva mnogo rada, kad se radi prvi put.

c) Kod poslova bez programa uvek preti opasnost da će nastupiti prekid u akciji i

nerazložno menjanje orijentacije.Samo kad se pojave teški događaji tada se po velikoj nuždi

mogu izmjeniti orijentacija, naravno samo pod uticajem dubokih i teških ali prelaznih

poremećaja.

22

9.POTREBNI USLOVI I OSOBINE ZA UTVRĐIVANJE DOBROG PROGRAMA

AKCIJE

Program akcije je dragoceni instrumenat upravljanja, te izrada dobrog programa akcije

iziskuje kod upravljačkog osoblja:

1. Veštinu upravljanja i rukovođenja ljudima

2. Mnogo aktivnosti

3. Izvesnu moralnu hrabrost

4. Dovoljno veliku stabilnost

5. Izvesnu kompetentnost u profesijalnoj specijalnosti

6. Izvesno opšte iskustvo u poslovima

9.1.VEŠTINA UPRAVLJANJA LJUDIMA

Da bi se šef odjeljenja zadobio ovaj posao pod ovim uslovima, te da aktivno i lojalno

sarađuje na programu akcije, treba umeti okretno upravljati ljudima, ne bojeći se ni muke ni

odgovornosti. Okretno upravljanje ljudima, dovodi do revnosti potčinjenih saradnika, a i do

povjerenja i pouzdanja pretpostavljenih.

9.2.AKTIVNOST

Predviđanja godišnja kao i desetogodišnja i specijalna zahtjevaju, da upravljačko

osoblje stalno obraća pažnju i pazi na svaku promenu i uvek dostavlja sve ono što bi se

odnosilo na izradu programa i njegovu eventualnu modifikaciju.

9.3.MORALNA HRABROST (KURAŽ)

Plašljivi i bojažljivi ljudi kao šefovi uvek su raspoloženi da unište program ili da ga

naprave neznatnim, beznačajnim ili uopšte da mu daju malu važnost, kako ne bi dalu

mogućnosti i mesta krivici. Odusutvo i nemanje programa koji ugrožava tok i napredak

poslova izlaže šefa beskrajno t4.Stabilnost upravnog osoblja. Treba da prođe dosta vremena

dok se novi direktor, novi šef bude upoznao sa operacijama koje su u toku, sa vrednostima

pojedinih svojih činovnika i službenika, sa izvorima preduzeća itd.Imajući sve to na umu

može se potvrditi da bez stalnosti upravnog osoblja ne može doći do dobrog programa

akcijeežim odgovornostima.

23

10.ORGANIZACIJA

Organizovati kakvo preduzeće znači,snabdeti ga svim neophodnim i korisnim za njegovo

funkcionisanje to jest,snabdeti ga materijalom,alatom,kapitalom,osobljem.Organizaciju

možemo podijeliti na dve stavke:organizaciju materijalnu i organizaciju socijalnu.

10.1.ORGANI I ČLANOVI SOCIJALNOG TELA

U socijalnom telu anonimnog društva mogu se razlikovati ovi glavni organi:

1) grupa akcionara,

2) administrativni svet,

3) glavna direkcija sa svojim štabom,

4) direkcija odjeljenja i lokalne,

5) glavni inžinjer.

6)šefovi odjeljena

7)šefovi radionica

8)nadzornici

9)radnici

10.1.1.AKCIONARI

Uloga akcionara se sastoji u tome da:

A)da imenuju članove administrativnog saveta i komesara-koji overavaju račune,

B)da odlučuju o predlozima administrativnog saveta.

Oni se sastaju najmanje jednom godišnje.Najvazniji i najteži je akt akcionara:izbor i

postavljenja administratora

10.1.2.ADMINISTRATIVNI SAVET

Administrativni savet ima po statutima vrlo obilna i široka prava.Ova su prava

kolektivna.Ali jedan veliki dio ovih prava savet predaje glavnoj direkciji koju on

postavlja.Ovaj savet treba da bude u mogućnosti da proceni predlog glavne direkcije i da vrši

kontrolu samo u glavnome.

24

10.1.3.GLAVNA DIREKCIJA

Glavnoj direkciji je dužnost da vodi preduzeće svom cilju,tražeći da izvuče i najbolje

iskoristi što veći deo izvora sa kojim raspolaže. Glavna direkcija sprema progaram

akcije,regrutuje osoblje,naređuje kretanje,obezbeđuje i kontroliše izvršenje operacija. Ona se

sastoji iz jednog kad-kad i iz više glavnih direktora. Glavi štab-je grupa ljudi koji imaju

snage,kompetencije i vremena, i to u tolikoj meri u koliko ih ne može imati jedan

čovek,glavni direktor. Usavršavanje-među obavezama,jedna od najvažnijih jeste

istraživanje,težnja i rad na usavršavanje.Bez napretka preduzeće zaostaje za konkurentima

zbog toga je ono neophodno.

10.1.4.DIREKCIJA OBLASNA I LOKALNA

Grupa establismana,koji potpadaju pod jednu glavnu direkciju,sastavlja jednu veliku

industrijsku jedinicu. Ima malih industrijskih jedinica,srednjih,velikih i vrlo velikih. I u

mnogim lokalnim direkcijama nalazi se glavni štab,gdje mogu da postoje administrativni

sekretari,tehnički sekretari,specijaliste savetni.

10.1.5.ČINOVNICI ILI SASTAVNI ELEMENTI SOCIJALNOG TELA

Da bi se odredile potrebne sposobnosti šefova preduzeća,neophodno je unaprijed

utvrditi:koju ulogu treba da ima glavni štab u direkciji i u upravljanju poslova. Idealan šef bi

bio onaj koji bi imajući u vidu sva potrebna znanja za razriješavanje problema

administrativnih, tehničkih, finansijskih i dr. koji mu nailaze-posedovao. Jos i fizičke i

intelektualne snage i moći da zadovolji i završava sve poslove u odnosu na komandovanje,

upravljanje i kontrolu u opsegu direkcije. Takav šef je izuzetak pa se moramo osloniti na

sposobnost stručnog štaba jer tu postoji rezerva kompetencije,intelektualne i fizičke snage

koju šef može iskoristiti.

Radovi stručnog štaba se mogu podijeliti u četiri grupe:

1)razne pomoći,koje ukauju šefu u njegovim tekućim naporima

u:korespodenciji,primanjima,proučavanju i spremanju dosijea itd,

2)veza i kontrola,

3)proučavanje budućnosti,programi razvoja i sadašnje usavršavanje kao i njihovo

usaglašavanje i dovodjenje u sklad,

4)istrazivanja i proučavanja koja vode poboljšanju i usavršavanju.

25

10.1.5.ŠEFOVI VELIKIH PREDUZEĆA

Pri ispitivanju potrebnih sposobnosti za šefa preduzeća mora se voditi računa o vlasti i

odgovornosti koja se prenosi na šefove odjeljenja o pomoći koju šef može da ima od svog

štaba. Znači samim tim prvi uslov je da budući šef velikog preduzeća bude dobar organizator.

Ali njegova organizaciona sposobnost ne oslobadja ga od obaveze,da je on taj koji mora

donijeti odluku i o važnim pitanjima,tehničkim,trgovačkim finansijskim i drugim. Drugi

uslov koji se tražio od šefa velikog preduzeća je da bude dovoljno kompetentan u

specijalizovanoj funkciji karakterističnoj za određeno preduzeće. Sposobnosti i znanja koja

treba da ima svaki veliki šef velikog preduzeća:

1)zdravlje i fizička snaga,

2)inteligencija i intelektualna snaga,

3)moralne sposobnosti kao:pametna,čvrsta i postojana

volja;aktivnost,energija,kuraž,smjelost;osjećaj dužnosti i staranje za opšti interes,

4)jaka opšta kultura,

5)organizaciona sposobnost,

U organizacionu sposobnost spadaju:

PREDVIĐANJA-Okretnost da se izradi i upravi pravilnim putem program akcije,

ORGANIZACIJA-Narocito umeti obrazovati i stvoriti socijalno telo,

KOMANDOVANJE-Način rukovati sa ljudima,

KOORDINACIJA-Harmonizovati radove,udesiti da se sustiču sva naprezanja istim

ciljevima,

KONTROLA-Posedovati dar za nju.

10.1.6.ŠEFOVI SREDNJIH I MALIH PREDUZEĆA

Između sposobnosti i znanja šefa kakvog velikog preduzeća i sposobnosti i znanja

nekog veštaka, šefa i jednog službenika industrije ili trgovine, postoji razlika u jednom

stepenu. Tu su združeni elementi iste prirode na ravnim stepenima koji obrazuju vrednost

velikog i malog šefa.

26

11.INTELIGENCIJA I INTELEKTUALNA SNAGA

Inteligencija se sastoji od sposobnosti da se shvati i razumije svaka situacija, da se

prema njoj stvori najbolja kombinacija poslova, za što je potrebno imati moć suđenja i

pamćenja.

Intelektualna snaga ili jačina je sposobnost da se snažno koncentriše misaona moć na

jedan predmet, bilo da se obrađuje jedno pitanje zasebno i odvojeno, bez obzira na razne

predmete i složenosti-uvjek donosi rješenje prema svojoj moći i veličini.

Slabljenje pamćenja povlači za sobom jako padanje intelektualne vrijednosti.

12.MORALNE OSOBINE I OPŠTA KULTURA

Moralne osobine se često označavaju riječima:energija, čvrstina, časnost, inicijativa,

ali autor izbjegava upotebu ovih riječi zbog njihove nedovoljne tačnosti. Zato se od

službenika u industriji traž, ma kog oni ranga bili, da imaju: discipline, otvorenosti,odanosti.

Opšta kultura se sastoji iz pojmova koji ne spadaju u domen funkcije koja se obavlja.

Ona se dobija delimice o školi, delimice u toku života. Svakoj funkciji odgovara određeni

stepen opšte kulture koja se povećava sa hijerarhijskim nivoom i važnošću funkcije.

13.ADMINISTRATIVNA ZNANJA

Administrativna znanja se odnose na predviđanja, organizaciju, komandovanje,

koordinaciju i kontrolu. Rudimentarna(početna) znanja za radnika su veojma proširena za

funkcionere višeg reda, a naročito za šefove velikih preduzeća. To nisu znanja koja se uče u

školi, već znanja koja treba naučiti u radionici i na radu, gdje empirizam vlada suvereno

14.POJMOVI O DRUGIM FUNKCIJAMA

Penjući se od radnika za nadzornika, šefa radionice, višeg činovnika, pa sve do

direktora kakvog industrijskog preduzeća, konstatuje se, da broj specijalnosti ili profesija sa

kojim svaki od njih treba da ovlada, ide na više, bez kraja i prestanka, povećavajući se sve

više i više. Radnik ima obično jedan zanat;nadzornik nazire četiri,pet;šef radionice osam ili

deset;inžinjer još veći broj; i dok se dodje do direktora, dotera se dotle da on treba da ima

poja ne samo o svim tehničkim specijaltetima koji se vrše u preduzeću, već još i o

komercijalnim, finansijiskim i drugim funkcijama.

27

15.SPECIJALNA(PROFESIONALNA) SPOSOBNOST KARAKTERISTIČNA ZA

PREDUZEĆE

Ova sposobnost koja obuhvata skoro celokupnu vrdnost radnika, ne ulazi više od

četvrtine do desetine u vrednos velikih šefova. Kod šefova profsionalna sposobnost dolazi

znatno iza administrativne sposobnosti. Pri ovome ne treba izgubiti iz vida da reč sposobnost

ili sprema ne označava isti skup osobina i znanja na raznim stepenima hijerarhijskih stepenica

16.TABLICA ORGANIZACIJE I REGRUTOVANJE

Pregledne tablice olakšavaju stvatanje i nadzor socijalnog tijela. Upotreba pregledne

tablice nije samo ograničena na stvaranje organizma. U tablici organizacije vidi se

celokupnost osoblja, sklop i socijalna granica svakog odjeljenja i koje mjesto zauzima. Tu se

vide, kako šefovi, tako i njihovi potčinjeni kojima oni komanduju. Regrutovanje se sastoji u

tome, da se nađu potrebni službenici za sastav socijalnog tela kakvom preduzeću

17.OBRAZOVANJE ČINOVNIKA PREDZEĆA

Dobar činovnik- tehnički, komercijalni, finansijski, administrativni ili drugi- nije

spontani produkt prirode. Dobar se činovnik mora spremiti i obrazovati, a to obrazovanje i

spremanje predstavlja uopšte dug i veliki trud, u kome učestvuje i porodica i škola, i radionica

i država.

18.KOMANDOVANJE

Komandovanje predstavlja stavljanje socijalnog tela u funkciju. To je ujedno i zadatak

komandovanja. Ovaj se zadatak raspodeljuje na razne šefove preduzeća, pri čemu svaki nosi

na sebi i odgovornost za svoju jedinicu kojom upravlja.

Za svakog šefa cilj komandovanja jste taj, da izvuče najbolji mogući rad od

službenika koji čine njegovu jedinicu, da iz svoje jedinice što više radi u korist preduzeća

Šefovi koji komanduju treba da:

Duboko poznaju svoje osoblje

Isključe nesposobne

Dobro poznaju konvencije koje vezuju preduzeće i zaposlene

28

Daju dobar primer

Vrše inspekciju, pmažući se pregledima i tablicama

Skupljaju glavne saradnike na konferencije, da upućuju dejstva i napore svih u

istom pravcu i ka istom cilju

Se ne upuštaju u detalje

Teže ka aktivnosti i odanosti osoblja.

Koordinacija i kontrola.

Koordinirati znači staviti u harmoniju sve radnje jednog preduzeća, te olakšati

njegovo funkcionisanje i uspeh,to znači uneti materijalni i socijalni organizam od svake

funkcije, koja je tako proporcijonalna, da on može ispunjavati svoju ulogu sigurno i

ekonomično. To znači voditi računa o svakoj operaciji, i svaku operaciju dovesti u sklad sa

ostalima.

Kontrola se sastoji u proveravanju da sve ide po usvojenom programu, izdatim

naredbama, i po usvojenim principima. Cilj kontrole je da javi pogreške da bi se one mogle

popraviti i sprečiti,i da se ne ponavljaju. Kontrola se vrši nad stvarima, licima i delima.

29

ZAKLjUČAK:

Tokom obrade ovog seminarskog rada proučili smo rad Anrija Fajola, Opšti i

industrijski menadžment u kome je on obradio jedno preduzeće sa više različitih aspekata.

Samim tim možemo sagledati sve potrebne osobine koje moraju da postoje da bi jedno

preduzeće, korporacija, ili kakvo drugo pravno lice funkcionisalo. Otac menadžmenta, kako

ga često nazivaju bio je prvi koji je takve principe i elemente ustanovio te primjenjivao i

samim tim postavio temelje današnjem modernom menadžmentu na osnovu koje se razvila

jedna cjelokupna grana privrede, te u svim kadrovima obrazovanja. Samim tim što se

današnjim obrazovanjem mladih menadžera prema uspostavljenim principima teži ka

uznapredovanju i razvitku sfere menadžmenta. Iako je prošlo dosta vremena principi su idalje

temelji menadžmenta samo su modifikovani, odnosno prilagodjeni savremenim uslovima

života.

30

LITERATURA:

1) Fajol, A.: Opšti i industrijski menadžment, Adižes, Novi Sad, 2006. godine

31