1) Antiseptici i dezinficijensi predstavljaju ista jedinjenja koja se različito zovu zavisno od

koncentracije. Sve su to materije koje ukljanjaju bakterije sa kože ili predmeta, međutim, ako

su slabije koncentracije nazivamo ih antiseptici. Antisepticideluju tako da sprečavaju rast i

razvoj mikroorganizama, tj. oni su bakteriostatici. Ako se radi o većim koncentracijama tada ih

nazivamo dezinficijensi. Oni ubijaju mikroorganizme i baktericidna su sredstva. Nedostatak

antiseptika je nedovoljna selektivnost. On oštećuje i živo tkivo, a ne samo mikroorganizme.

Zato se oni koriste eksterno (stavljaju se na kožu, sluznicu, okolinu rana) gde je resorpcija

mala. Deluju na više načina: remete osmotsku ravnotežu, adsorbuju mikroorganizme na sebe,

uzrokuju koagulaciju belančevina, oksidaciju mikroorganizama, redukciju mikroorganizama,

deluju površinskom aktivnošću, specifično toksičnim delovanjem na protoplazmu.

Antiseptici djeluju na više načina:

– remete osmotsku ravnotežu (koncentrisani rastvori soli i šećera),

– adsorbuju mikroorganizme na sebe,

– koagulacija belančevina (soli teških metala),

– oksidacija mikroorganizama (peroksidi, preparati hlora),

– redukcijom mikroorganizama (rezorcinol),

– površinskom aktivnošću (sapuni, invertni sapuni),

– specifično toksičnim delovanjem na protoplazmu (alkoholi, fenoli).

Vodonik peroksid ("hidrogen", H2O2)Vodonik peroksid je nestabilno jedinjenje kiseonika i vodonika. Proizvodi se elektrolizom sumporne kiseline. Zbog svoje nestabilnosti spontano se raspada na vodu i nascentni kiseonik, poseban oblik vrlo reaktivnog kiseonika koji je u jednoatomskom stanju. Takav nascentni kiseonik je vrlo jak oksidirajući agens i oksiduje sve oko sebe, pa tako, kada se nanese na kožu ili predmete oksidira i uništava sve mikroorganizme, ali i epidermalne ćelije kože. Koncentrisani 30%-tni vodonik peroksid je vrlo agresivna hemikalija koja oštećuje kožu i izbeljuje je. Ali, u farmakoterapiji se koristi razblaženi vodonik peroksid (3%, 6%, 12%)kao antiseptik. Međutim, njegovo antiseptično delovanje je samo kratkotrajno. Primenjuje se u obliku 3% rastvora za dezinfekciju kože i čišćenje rana, ali ne kod dubokih rana. On se resorbuje, pa može doći do vazdušne embolije. Koristi se za ispiranje grla i gnojnih rana, kao baktericid i slabi adstringent. Zaustavlja manja površna krvarenja. Takođe, koristi se i u kozmetičke svrhe i služi za izbeljivanje kose. 

Borna kiselina (H3BO3)Borna kiselina se dobija se iz prirodnih nalazišta isparavanjem kondenzata koji izlaze iz zemlje u vulkanskim predelima ili taloženjem vodenog rastvora natrijum tetraborata (boraks) sa kiselinama. Na tržištu dolazi u obliku 3% ili 2% rastvora ili u obliku čiste čvrste borne kiseline. Čista borna kiselina je slaba kiselina, fini beli, mekani prah. Teško se rastvara u hladnoj vodi, ali se zato dobro rastvara u ključaloj vodi. Osim toga, borna kiselina se rastvara u alkoholu i etru. Rastvor borne kiseline se koristi za obloge kod ulceracija, erizipela i opekotina. Smatra se da deluje i na gljivična oboljenja kože i sluzokože. Inhibira rast Candide albicans na sluznici, ali se ne sme koristiti kod beba! Upotrebljava se u obliku 3% rastvora kao blagi antiseptik i keratoplastik. Može se koristiti i kao prašak koji je zapravo 10%-tna smeša sa talkom. Na tržištu se nalaze i masti i kreme sa bornom kiselinom. Ranije se borna kiselina češće koristila, međutim, danas je njena upotreba sve ređa. 

Kalijum permanganat ("hipermangan", KMnO4)

U pitanju je jedan od najjačih oksidacionih agenasa. Dobija se industrijskom preradom minerala piroluzita (MnO2) uz pomoć elementarnog hlora. Dolazi u obliku sitnih igličastih kristalića crno-ljubičaste boje. Lako se rastvara u vodi koju boji intenzivno crveno-ljubičastom (pink) bojom. Koristi se u obliku kristalića kao dezinficijens. U apotekama dolazi u kutijicama po 5 grama, a pre upotrebe treba napraviti rastvor terapijske koncentracije do 1%. Rastvor koncentracije 1% je roze boje. On ne sme biti jači od 1% jer je kalijum permanganat jako oksidaciono sredstvo i može oštetiti kožu. Kalijum permanganat deluje samo površinski (redukuju ga proteini kože). Primenjuje se kao dezinficijens. Slabiji je dezinficijens od vodonik peroksida, ali deluje duže. Neprijatna nuspojava je ta što na koži ostavlja vrlo tvrdokorne smeđe mrlje mangan dioksida koje se vremenom povlače. 

AlkoholiZa alkohole je karakteristično da deluju bakteriostatski zavisno od koncentracije i vrste. Sekundarni i tercijarni alkoholi nemaju terapeutsku primenu, dok se od primarnih koriste etanol, izopropanol i propanol. Metanol se zbog toksičnosti ne koristi, dok propilni i butilni alkohol slabo deluju. Najviše se koristi etanol, dok se izopropanol ređe koristi. Etanol svoje najbolje antiseptičko delovanje ispoljava u koncentraciji od 70%. Već u koncentracijama 8-10% koči razvijanje bakterija dok u koncentracijama 60-70% ima maksimalni efekat. Povećanjem koncentracije antiseptičko dejstvo slabi. Koristi se kao bakteriostatik (u koncentracijama od 8-10%), kao antiseptik (etanolum dilutum - 70%).

JodJod je jedan od najstarijih antiseptika i najdelotvornijih antimikrobnih sredstava. Upotrebljava se u obliku vodenog ratsvora ili kao alkoholni rastvor tj. jodna tinktura. Jodni se preparati primenjuju u velikim razređenjima kao antiseptici za kožu, sluzokože i rane zbog snažnog baktericidnog, sporocidnog, amebicidnog, fungicidnog i umereno virucidnog delovanja. Nezgodno je to što boje kožu i tkanine i jako peku kožu. Zato su prikladni samo kod manjih povreda. U novije se vreme primenjuju jodni kompleksi koji sadrže jod u kombinaciji s nekim nosiocem. To su površinski aktivni vodeni rastvori komplesknog jedinjenja joda i polivinil-pirolidona (povidon jod). Upotrebljavaju se kao kožni antiseptici naročito u hirurgiji. U dodiru s kožom polagano oslobađaju jod i ne uzokuju pečenje, niti iriraciju kao alkoholni ratsvori.

HlorheksidinHlorheksidin je antiseptik koji se koristi za čišćenje kože i sluzokože od raznih mikroba (bakterija, virusa i gljivica). Dolazi u obliku acetata, glukonata i hidrohlorida. Delotvoran je protiv gram - pozitivnih i gram - negativnih bakterija, anaerobnih bakterija, gljivica. Smatra se da je efikasan i protiv bolničkih superbakterija kao što je Staphylococcus aureus. S obzirom da je netoksičan koristi se kao antiseptički agens u raznim stomatološkim tečnostima za održavanje higijene usne šupljine, pogotovo za lečenje gingivitisa. Takođe, izvrstan je za čišćenje hirurške opreme, ruku pre operacija, rana na koži, kože pacijenta pre operacije i sl. S obzirom da fluoridi mogu deaktivirati hlorheksidin ispiranje usne šupljine preparatima na bazi hlorheksidina mora se obaviti najmanje 30 minuta pre korišćenja fluoriranih zubnih pasti. Svi preparati koji sadrže hlorheksidin u visokoj koncentraciji ne bi smeli dospeti u oči zbog mogućnosti da oštete rožnicu, a takođe ne smeju dospeti u unutrašnje uvo. 

RezorcinolRezorcinol je antiseptik koji spada u grupu fenolnih antiseptika, a po hemijskoj strukturi je 1,3-benzendienol. Deluje na bakterije hemijski redukujući biohemijske molekule u njima. Koristi se na koži kao antiseptik i dezinficijens. Takođe, koristi se u raznim mastima i kremama u koncentraciji od 5 do 10% za lečenje hroničnih kožnih bolesti kao što su psorijaza i dermatitis. Razblažen vodeni rastvor rezorcinola koristan je u ublažavanju svraba kod eritematoznog dermatitisa. Takođe, zbog svog keratolitičkog dejstva često je sastojak preparata za tretman peruti, raznih medicinskih sapuna, preparata za zaštitu od UV zračenja. 

Registrovani lijekovi

povidon jod - POVIDON JOD (Hemofarm Srbija), POVIDON JOD (Remevita Srbija), ANTISEPT D (Bosnalijek Bosna I Herzegovina), BETADINE (Alkaloid Makedonija), POVIDON JOD (Zdravlje Srbija),

hlorheksidin – HIBIDEKS (Galenika Srbija) oktenidin, fenoksietanol – OCTENISEPT (Schulke & Mayer Austrija).

2) Prema kriterijumima o bezbjednosti proizvoda, hrana ne bi smjela da sadrži patogene mikro-

organizme ili toksine u količinama za koje postoji vjerovatnoća da će izazvati oboljenje kada se

konzumira. Razlozi uzorkovanja hrane su sljedeći: Sprječavanje trovanja hranom raznim MO ili

toksinima koje bi hrana eventualno mogla sadržavati.

3) Uzorkovanje vode na terenu se radi s ciljem spriječavanja pojave zaraznih bolesti. Gleda se

mikrobiološka ispravnost vode, fizička i hemijska. Voda ne smije sadržavati indikatore fekalnog zagađenja, bezbojna je, bez mirisa i ukusa, temp. Oko 12 stepeni. I ne smije sadržavati teške metale.

4) Porodična medicina – definicija, sestrinski proces u porodičnoj medicini

Je mjesto prvog kontakta sa sistemom zdravstvene zaštite, koja pruža sveobuhvatne usluge svim članovima porodice, bez obzira na tip problema, starosnu dob, pol. Pruža kontinuiranu njegu kroz vrijeme. Sestrinski proces je serija planiranih akcija ili operacija usmjerenih ka određenom cilju. Četiri koraka sestrinskog procesa su: Procjena – sakupiti podatke, protumačiti, odrediti pacijentove potrebe, napraviti prioritet. Planiranje –utvrđivanje prioriteta,definiranje ciljeva, odabir intervencija, izrada plana zdravstvene njege. Sprovođenje – Analiza uslova, realizacija. Evaluacija – evaluacija cilja, evaluacija plana.

5) Rad medicinske sestre/tehničara u porodičnoj medicini

Medicinska sestra je ravnopravan član tima porodične medicine, njena uloga je veoma važna. Rad med. Sestre je baziran na prijem pacijenata, trijažu a samim tim prepoznavanje alarmantnih stanja, na njegu bolesnika, praćenje njihovog zdravstvenog stanja, izvođenje medicinsko-tehničkih zahvata i sudjelovanje u njima, pružanje stručne pomoći, zdravstveni odgoj. Sestrina dužnost je i odlazak u kućne posjete onim pacijentima koji nisu u mogućnosti da dođu  u ambulantu. I sve što uradi mora evidentirati.

6) Rad medicinske sestre/tehničara u intervenciji porodične medicine

Medicinska sestra u intervenciji porodične medicine obavlja: davanje imunizacije, injekcija i infuzija po nalogu izabranog ljekara. Utvrđuje vitalne znakove kao što su mjerenje krvnog pritiska, temperature i antropološka mjerenja. Priprema materijal i instrumente za sterilizaciju. Vrši sterilizaciju i kontrolu sterilizacije. Primjenjuje neophodne mjere reanimacije pacijenta kod pojave anafilaktičkih reakcija u okviru stručnog zvanja i utvrđenih ovlaštenja. Priprema i obavlja određene medicinsko-tehničke radnje shodno stručnoj osposobljenosti. Stavlja sve vrste zavoja, pruža prvu pomoć. Pomaže ljekaru u hitnim slučajevima. Obavještava ljekara o nepovoljnim simptomima, problemima i nepovoljnim događajima. Profesionalno usavršavanje.

7) Edukaciona uloga medicinara u timu porodične medicine

Medicinski tehničari imaju važnu ulogu u edukaciji pacijenata. Oni pacijente upoznaju sa bolešću, nastanku, toku i komplikacijama do kojih može doći, objašnjavaju pravilan način ishrane, naglašavaju značaj fizičke aktivnosti, upoznaju pacijente sa terapijom koju koriste, o nuspojavama do kojih može doći u toku uzimanja terapije, itd.

8) Tim porodične medicine

Timovi porodične medicine su osnovni element primarne zdravstvene zaštite. Tim PM čini doktor specijalista porodične medicine, sestra na prijemu i sestra u previjalištu. Oni sarađuju međusobno, sa pacijentom ali i sa porodicom pacijenta u cilju što bolje zdravstvene zaštite.

9) Lumbalna punkcija, uloga medicinara

Podrazumijeva ulazak igle u subarahoidalni prostor(4i5 pršljen) kičmenog kanala. Indikacije: Najčešće se radi u dijagnostičke ( kod meningitisa, encefalitisa, tumora mozga, povrede lobanje) i terapijske svrhe (kod tetanusa, tuberkuloznog meningitisa, i povećanog intrakranijalnog pritiska). Dijagnostički materijal kod LP je likvor, to je bistra, bezbojna tečnost. Dnevna sekrecija likvora je 60-300ml. Uloga medicinske sestre je da pripremi materijal za punkciju, da pripremi pacijenta i psihički i fizički, tj. da ga postavi u odgovarajući položaj i da asistira doktoru.

10) Način imobilizacije

Imobilizacija priručnim sredstvima. Usljed nedostatka standardnih udlaga koristi se sve što nam je pri ruci, a to može biti: daščica, karton, kora od drveta, lopata, štap, kišobran, skije, šatorsko krilo, a koje od ovih sredstava ćemo koristiti zavisi od težine povrede.Koriste se i udlage, Kramerova, Tomasova, Ditriksova. Kramerova je napravljena od savitljive žice. Prije upotrebe se oblaže vatom, zavojem i navlakom. Njome se mogu imobilisati svi dijelovi tijela.Tomasova se sastoji od metalnog ili drvenog obruča, koji je koso postavljen, a može da obuhvati natkoljenicu u preponskom dijelu. Dvije čelične šine se pružaju dole tako da se rastojanje između njih smanjuje. Ditriksova udlaga je napravljena od drveta, sastoji se od dvije uzdužne daske i dijela u obliku stopala, jedna daska je duža i stavlja se od pazušne jame a druga je kraća i stavlja se od prepone.

11) Krv je cirkulatorno tkivo, koje se sastoji od tečne plazme i ćelija (crvene krvne ćelije, bijele krvne ćelije i trombociti). Krv se sastoji od nekoliko vrsta sićušnih tijela; ovi elementi čine oko 45% krvi. Ostalih 55% je krvna plazma, žućkasta tekućina koja služi kao tekuće (plovuće) sredstvo. Normalni pH ljudske arterijske krvi je približno 7.40. Nekih 7% ljudske težine je krv.Sićušna tijela:

Crvene krvne ćelije ili eritrociti (96%). U sisavaca, ova tijela nemaju jezgra u ćelijama niti organele, tako da se, strogo govereći, ne smatraju ćelijama. Sadrže hemoglobin i raznose kisik.

Bijele krvne ćelije ili leukociti (3.0%), su dio imunog sistema; one uništavaju infekcijske agente.

Trombociti (1.0%) su odgovorni za zgrušavanje krvi ili koagulaciju i učestvuju kod upala (inflamaciji).

Krvna plazma je u biti vodena solucija, koja se sastoji od 96% vode, 4% proteina krvne plazme, i male količine drugih materija. Neki od komponenata su:

albumin faktori u koagulaciji antitijelo ili imunoglobulini hormoni razni proteini razni elektroliti (uglavnom natrij)

Postupak transfuzijeKrvna se transfuzija može podijeliti na dvije osnovne vrste ovisno o njenom izvoru:Homolognu transfuziju, ili transfuziju pri kojoj se koristi pohranjena krv drugih ljudi. Autolognu transfuziju, ili transfuziju pri kojoj se koristi pojedinčeva vlastita pohranjena krv.Krv se može primiti samo intravenoznim putem. Iz tog razloga zahtijeva umetanje kanile odgovarajućeg kalibra.Prije davanja krvi, podaci bolesnika upoređuju se s krvlju koja se daje, kako bi se smanjio rizik transfuzijskih reakcija. Jedinica krvi (do 500 ml) obično se prima tokom 4 sata.Kod pacijenata koji su pod rizikom kongestivnog zastoja srca, mnogi liječnici pacijentu prije same transfuzije daju furosemid radi sprječavanja preopterećenja organizma tekućinom. Acetaminofen i/ili antihistamin poput difenhidramina ponekad se pacijentu daju prije same transfuzije radi sprječavanja transfuzijskih reakcija.

11) Bris sluznice usne šupljine Uzima se kod periodontalnih bolesti, ulceracija u usnoj šupljini i sumnje na gljivičnu infekciju. Uzročnici su najčešće virusi, anaerobne bakterije i gljive. Bris promjene na sluznici uzima se debelim brisom pazeći da se ne dodiruje okolna sluznica. Kod periodontalnih bolesti bolje je uzeti 2 tanka brisa iz dubine ili bioptat tkiva. Nalaz je gotov najčešće za 3 dana, a kod sumnje na gljivičnu infekciju za 7 dana.

12) Bris nosa. Uzorak koji se uzima za otkrivanje nosioca stafilokoka (otkrivanje kliconoša kod radnika u prehrambenoj industriji i osoba koje idu na operativni zahvat) i kliconoša MRSA kod pacijenata koji su premješteni u bolnicu iz druge ustanove ili doma za starije osobe. Bris se može uzeti i kod rane u nosnom hodniku. Postupak: Sterilnim brisom pobrisati obje nosnice (vestibulum nasi) rotirajući bris po nosnoj sluznici. Nalaz je najčešće gotov za 3 dana.

13) Analize urina mogu se učiniti na uzorcima dobivenim mokrenjem, kateterizacijom, punkcijom mokraćnog mjehura, kroz postoperativnu urostomu ili korištenjem različitog pribora (vrećica za urin). Najčešće dobiven uzorak je urin srednjeg mlaza. 1. Urin srednjeg mlaza ( ili čisto uhvaćeni urin ) je srednji dio izmokrenog urina. Prvi dio uzorka se odbacuje budući da je uvijek kontaminiran mikroorganizmima koji nastanjuju distalni dio i otvor uretre. Stoga treba prije uzimanja uzorka učiniti ispravnu toaletu: područje oko vanjskog otvora uretre, najprije se pere sapunicom na sterilnoj gazi 2-3 puta odozgo prema dolje kod žena, odnosno od otvora uretre prema van kod muškaraca, a zatim se na isti način ispere sterilnom vodom ili fiziološkom otopinom. Tijekom pranja i mokrenja žena drži rukom raširene labije, a muškarac podigne prepucij kako bi se izbjegla kontaminacija. Prvi mlaz se izmokri, a u sterilnu posudu uhvati se drugi mlaz urina. Potrebna količina urina za pretragu je oko 5 ml. Urin treba dostaviti u laboratorij u roku od 2 sata, a ako to nije moguće treba ga držati u hladnjaku na 4o C . Za mikrobiološku obradu se preporuča prvi jutarnji urin, ili urin nakon barem 4 sata nemokrenja. Također se radi mikroskopska pretraga sedimenta urina. 2. Urin prvog mlaza optimalan je za otkrivanje Chlamydiae trachomatis i Trichomonas vaginalis. Chlamydia trachomatis se u našem laboratoriju dokazuje molekularnom metodom i optimalan uzorak je prvi mlaz (20-50 ml) prvog jutarnjeg urina, prije toalete (vrijedi i za muškarce i za žene). Trichomonas vaginalis dokazujemo mikroskopski pretragom sedimenta urina na tipične vegetativne oblike. 3. Urin dobiven postavljanjem privremenog katetera u mokraćni mjehur kroz uretru je jedna od metoda izbora za djecu koja ne kontroliraju mokrenje.Ta metoda uzimanja urina upotrebljava se u strogo indiciranim slučajevima kada nije moguće na zadovoljavajući način uzeti uzorak urina nekom drugom metodom. 4. Urin kod pacijenata koji imaju trajni kateter uzima se prilikom zamjene katetera ili punkcijom trajnog katetera nakon dezinfekcije područja kroz koji se uvodi igla. Urin za mikrobiološku analizu ne smije se uzeti iz vrećice u koju se slijeva urin iz trajnog katetera, kao niti prilikom razdvajanja spoja katetera i vrećice ( npr. kod zamjene vrećice ). 5. Urin iz vrećice često se skuplja kod male djece, ali sa sobom nosi veliku vjerojatnost kontaminacije mikroorganizimima s kože. Čitavo područje vanjskog spolovila treba oprezno oprati vodom. Tada se postavi sterilna vrećica te se često provjerava protok urina. Vrećica bi trebala stajati najviše sat vremena, nakon čega se povećava mogućnost kontaminacije. Negativan rezultat pouzdano isključuje infekciju urinarnog trakta. 6. Uzorci urina dobiveni iz urostome često se uzimaju nakon operacije mokraćnog mjehura. Kvaliteta uzorka urina osigurava se čišćenjem stome i otpuštanjem prvog dijela urina dobivenog sterilnim kateterom odgovarajuće veličine.

7. Urin dobiven suprapubičnom punkcijom prikuplja se sterilnom punkcijom iz distendiranog mokraćnog mjehura kroz trbušnu stjenku. Ova tehnika pruža jasan zaključak o prisustvu ili odsustvu infekcije u mokraćnom sustavu, ali se upotrebljava u strogo indiciranim slučajevima kada drugim metodama nije moguće uzeti uzorak na zadovoljavajući način.

14) UZORKOVANJE STOLICE ZA MIKROBIOLOŠKU PRETRAGU

Postupak uzimanja uzoraka stolice: Veliku nuždu obaviti u noćnu ili neku drugu suhu čistu posudu. Žličicom učvršćenom na poklopcu prebaciti dio stolice (veličine lješnjaka) u posudicu za

transport. NAPUNITI CCA. 1/4 - 1/3 POSUDICE. Posudicu dobro zatvoriti, kako se sadržaj ne bi izlijevao. Što prije dostaviti na mikrobiologiju. Ukoliko transport traje dulje od 2 h, uzorak pohraniti u

hladnjaku na +4°C.

Upozorenje: STOLICA IZVAĐENA IZ ZAHODSKE ŠKOLJKE NIJE PRIKLADAN UZORAK ZA MIKROBIOLOŠKE

PRETRAGE! STOLICA POMIJEŠANA S URINOM NIJE PRIKLADAN UZORAK ZA MIKROBIOLOŠKE PRETRAGE!

Napomene: Za parazitološku pretragu stolicu uzorkovati svaki drugi ili treći dan, tako da se donesu

ukupno tri uzorka stolice u periodu od 7 do 10 dana. Za bakteriološku i virološku pretragu donijeti uzorak proljevaste stolice tri dana za redom. Za pretragu na Helicobacter pylori donijeti uzorak formirane (čvrste) stolice jedan put. Ne

uzimati antibiotike 3 tjedna prije pretrage.

15) Bris ždrijela (grla)Uzima se vatenim brisom te uz pomoć špatule za potiskivanje jezika. Pacijent sjedi na stolici, zamoli ga se da isplazi jezik te da govori "AAA". Špatulom se potisne jezik te se vatenim brisom uz rotaciju briše po površini nepčanih lukova. Ukoliko se radi o malom djetetu, postupak je isti osim što osoba u pratnji fiksira dijete tako što ga stavi u naručje leđima prislonjenog na prednji dio tijela, jednom rukom fiksira ruke djeteteta, a drugom rukom fiksira glavu.