ANTROPOMETRIJA

U{te od najstari vremiwa mnogubrojni filozofi, umetnici, teoreti~ari i arhitekti bile voodu{eveni od proporciite na ~ove~koto telo.

Vitruvie, poznat filozof koj `iveel vo Rim vo I vek p.n.e., napi{al kniga vo 10 toma – "Rasprava za arhitekturata". Toj ne bil zainteresiran samo za proporciite na ~ove~koto telo, tuku i za negovite metrolo{ki implikacii.

Dionisij (Dionysius), kalu|er od Furna kaj Agrafe, vo sredniot vek se zanimaval so prou~uvawe na proporciite na ~ove~koto telo. Toj napi{al deka ~ove~koto telo e "devet glavi visoko“.^enino ^enini (Cennino Cennini), koj `iveel vo Italija vo 15 vek, objasnuval deka visinata na ~ovekot e ednakva na negovata {irina koga }e gi ispru`i racete.

ANTROPOMETRIJA

Za vreme na renesansata Leonardo Da Vin~i go napravil svojot pro~uen crte` na ~ove~koto telo, na baza na Vitruevite standardi.

ANTROPOMETRIJA

Le Korbizje vo sredinata na minatiot vek go sozdade poznatiot modularen oblik na ~ove~koto telo.

Definicii za antropometrijata

Naukata koja se zanimava so merkite na ~ove~koto telo zaradi odreduvawe razliki pome|u poedinci, grupi itn., se narekuva antropometrija.

Pionerski trud od ovaa oblast pretstavuva deloto "Antropometrija" od belgiskiot matemati~ar Ketle (Quetlet), objaveno vo 1870 god. Toj e osnovopolo`nik na ovaa nauka, vklu~uvaj}i go i samiot izraz antropometrija,

sostaven od gr~kite zborovi antropos -

~ovek i metron -

merka).

Antropometrijata e komparativna studija na merkite i osobinite na ~ove~koto telo.

Zna~itelniot broj antropometriski podatoci sobirani vo podolg period slu`ele samo za razli~ni klasifikacii. Duri vo 1940 godina se pojavila potreba za koristewe na ovie podatoci vo razni oblasti na industrijata (osobeno vo vozduhoplovnata). Vo vtorata svetska vojna ovaa potreba bila mnogu zgolemena.

Antropometrijata i nejzinata primena vo ergonomijata

Celta na ergonomijata e da se definiraat dimenziite na proizvodot vo soglasnost so merkite na ~ovekot i so ograni~uvawata vo dizajnot

koi zavisat od promenlivosta na goleminata na teloto na razli~nite korisnici.

Eden proizveduva~ od SAD koj se nadeva da izvezuva vo Centralna i Ju`na Amerika ili Jugoisto~na Azija treba da gi optimizira dimenziite na proizvodite za pogolema grupa na korisnici od SAD so soodvetni grupi na meksikanski i vietnamski korisnici. Primer: ako edno par~e oprema e dizajnirano da odgovara na 90% od ma{kata populacija na SAD, toa

bi odgovarala grubo na 90% Germanci, 80% Francuzi, 65% Italijani, 45% Japonci, 10% Vietnamci.

Pove}eto od proizvodite za masovno proizvodstvo se dizajnirani da odgovaraat na {irok krug korisnici. Kroja~ po pora~ka, {iva~ i ~evlar se mo`ebi edinstvenite ostanati primeri na vistinski korisni~ki orientirani dizajneri.

Dizajnirawe za odredena populacija na lu|e

Prv ~ekor pri dizajniraweto na proizvodi e da se odredi populacija na korisnici. Namerata pri dizajnirawe za masovno proizvodstvo e da

se ovozmo`i da bidat zadovolni {to pogolem broj korisnici od izbranata polulacija.

Vo ergonomijata zborot populacija se koristi vo statisti~ka smisla i mo`e da se odnesuva na grupa lu|e koi delat zaedni~ki predci, zaedni~ki zanimawa, zaedni~ka geografska lokacija ili vozrasni grupi.

Populacijata na korisnici mo`e da se sostoi od lu|e od razli~ni rasi, t.e lu|e koi se razlikuvaat po predcite, ili razli~ni etni~ki grupi (razli~ni kulturi, obi~ai, jazici itn.).

Genetski

promeni

nastanuvaat

kako

rezultat

na

prirodnata

selekcija, promena

na

strukturata

na

naselenieto

(me{awe

na

pozdravoto

selsko

naselenie

so urbanoto

naselenie), podobreni

uslovi

na

`ivot

itn.

Plasti~nost

-

me|uforma

na

adaptacija

koja

se odviva

vo

tekot

na

`ivotot.

Primer1: Maite

vo

Gvatemala

i potomstvoto

na

nivnite

imigranti

vo

SAD. Tie gi

smenile

svoite

fizi~ki

karakteristiki

poradi

podobrite

uslovi

za

`ivot:

podobra ishrana,

podobri zdravstveni uslugi,

imunizacija na decata,

podobren transport na hrana.

Primer2: namaluvawe

na

teloto

se slu~uva

vo

biolo{ki

stresni

okolini

kako

plasti~en

odgovor

na

lo{ite

socijalni

uslovi

(otpu{tawe

od

rabota, dolgogodi{ni

vojni

itn

).

Faktori

koi

vlijaat

na

telesnite

promeni kaj

populacijata

Faktori

koi

vlijaat

na

telesnite

promeni kaj

populacijata

Visinite

na

~ove~koto

telo

variraat

vo

razli~ni

delovi

na

svetot

-

Vietnamcite

(160,5cm), Belgijcite

(179,9cm), razlika

-

19,4 cm.

Pri~ini:Etni~ka

pripadnost

-

Pigmeite

od

Centralna

Afrika

aritmeti~ki

prosek

na

visinite

143,8 cm, a Severnite

Niloti

od

Ju`en

Sudan -

aritmeti~ki

prosek

na

visini

182,9cm. Vozrast

na

lu|eto

-

telesnite

dimenzii

na

lu|eto

dostignuvaat

maksimum

vo

ranite

dvaesetti

godini

kaj

ma`ite, a kaj

`enite

nekolku

godini

porano. Geografska

lokacija

-

skandinavskite

ma`i

se me|u

najvisokite, a isto~nite

`eni

se me|u

najniskite

vo

svetot. Socio-ekonomski

uslovi

-

ishranata

na

poimotnite

semejstva

go namaluva

brojot

na

bolestite

i go pomaga

telesniot

razvoj.Pol

-

najvisokiot

ma` e 30-40% povisok, 100% pote`ok

i 500% posilen

od

najmalata

`ena

vo

edna

populacija.

Antropometriski

podatoci

Sobiraweto

na

antropometriskite

podatoci

e skap

i glomazen

potfat. Pove}eto

istra`uvawa

od

ovaa

oblast se izvr{uvaat

vo

voeniot

sektor, a pomalku

vo

civilniot. Antropometrijata

na

voenata

populacija

e voobi~aeno

dobro

dokumentirana

i e primeneta

vo

dizajnot

na

sekakvi

proizvodi: od

komandni

tabli

na

vozila

do ~izmi

i obleka. Se vr{at

merewa

na

primeroci

na

lu|e

so odredena

golemina

koi

ja

pretstavuvaat

istra`uvanata

populacija. Tradicionalno, merewata

se vr{at

so ra~ni

instrumenti. Vo ponovo

vreme

se vovedeni

avtomatizirani

i poluavtomatizirani

sistemi

za

merewe. Skenerite

za

merewe

na

celo

telo

se bazirani

na

principot

na

proektirawe

so laserski

zraci, stereofotgrammetrija

itn. Dimenziite

na

~ove~koto

telo

koi

vlijaat

na

dizajniraweto

na

proizvodi

se sre}avaat

vo

dva

osnovni

tipa: strukturalni

i funkcionalni. Osven

niv, definirani

se i t.n. wutnovi

antropometriski

podatoci

koi

se koristat

vo

mehani~kite

analizi

na

optovaruvaweto

na

delovite

na

~ove~koto

telo.

Dimenzionirawe

na

prostorot

i proizvodite

Za pravilno i soodvetno dimenzionirawe na prostorot i proizvoditeneophodna e primena na antropometriski podatoci:

Strukturalni

Funkcionalni

Wutnovi

Za sekoj prostor ili proizvod koj se dimenzionira neophodno e najprvo da se odredi celna grupa na korisnici, spored:

Nacionalnost

Pol

Vozrast

Drugi osobenosti

Gi opfa}aat dimenziite na teloto na objektite vo fiksna (stati~na) polo`ba. Merkite se zemaat od edna jasno identifikuvana anatomska to~ka do druga ili do fiksna to~ka vo prostorot (na pr. visinata od podot do glu`dovite, visinata od podot do to~kata

pozadi kolenoto

itn.).

Strukturalni

antropometriski

podatoci

Strukturalnite podatoci mo`at da se primenuvaat pri dizajnirawe na proizvodi ~ija primena se vr{i vo situacii koga lu|eto imaat usvoeno odredena stati~ka polo`ba. Ovie podatoci treba vnimatelno da se primenuvaat pri re{avawe na dizajnerski problemi koi vklu~uvaat dvi`ewe, osobeno izve`bani dvi`ewa.

Strukturalni

antropometriski

podatoci

Strukturalni

antropometriski

podatoci: ma`, pogled

odnapred

Strukturalni

antropometriski

podatoci: ma`, pogled

odstrana

Strukturalni

antropometriski

podatoci: `ena, pogled

odnapred

Strukturalni

antropometriski

podatoci: `ena, pogled

odstrana

Strukturalni

antropometriski

podatoci

-

{aka

Prakti~na

primena

na

strukturalnite

merki vo

dizajnot

na

proizvodi

Visina na potkolenica: odreduvawe minimalna visina na sedi{te nastolica.

Visina na dofat na prstite vo stoe~ka polo`ba: odreduvawe nanajniskata dozvolena pozicija na kontroli, na primer prekinuva~i zavklu~uvawe na elektri~na svetilka.

Visina od pod do o~i vo sede~ka polo`ba: dizajnirawe na podot voteatar, kino itn. i rasporeduvawe na sedi{ta so cel da se ostvaripodobra preglednost.

Rastojanie pome|u zenici: dizajn na o~ila ili dvogledi.

Dimenzii na prsti: dimenzionirawe na kop~iwa od kontrol panel.

Dimenzii na {aka: dimenzionirawe na ra~ki za aparati, mehanizmi i uredi.

Funkcionalni

antropometriski

podatoci

Gi

opi{uvaat

dvi`ewata

na

teloto

vo

odnos

na

fiksirana

referentna

to~ka. Mo`nostite

za

dvi`ewe

na

oddelnite

delovi

na

~ove~koto

telo

se ograni~eni.

Funkcionalnite

merki

pretstavuvaat

agli

koi

mo`e

da

gi

zafati

del od

~ove~koto

telo

vo

odnos

na

negovata

stati~na

polo`ba. Funkcionalnite

antropometriski

merki

igraat

golema

uloga

vo

dizajnot

na

prostori

ili

proizvodi

nameneti

za

lu|e

vo

dvi`ewe.

Funkcionalni

antropometriski

podatoci

Funkcionalni

antropometriski

podatoci

Funkcionalni

анtроpоmetriski

pоdatoci

Funkcionalni

анtроpоmetriski

pоdatoci

Funkcionalni

анtроpоmetriski

pоdatoci

Funkcionalni

анtроpоmetriski

pоdatoci

Oblasta

oformena

so dvi`ewe

na

rakata

ja

opi{uva

obikolkata

na

rabotniot

prostor, t.e. zonite

na

lesen

ili

maksimalen

dofat

okolu

operatorot. Goleminata

i oblikot

na

rabotniot

prostor

zavisat

od

stepenot

na

ograni~uvawe

na

teloto

na

operatorot

-

oblasta

na

dofat

na

operator vo

sede~ka

polo`ba

e pogolema

ako

‘rbetot

e vo

neprinudena

polo`ba, bez

zaden

naslon, i mo`e

da

se

svitka, istegne

ili

rotira. Stoe~kiot

dofat

e isto

taka pogolem

ako

‘rbetot

e vo

neprinudena

polo`ba, i u{te

pogolema

ako

ima

soodveten

prostor

za

dvi`ewe

na

stapalata.

Dofat: kriva

na

raboten

prostor

Dofat: kriva

na

raboten

prostor

Oblast vo koja ra~nite zada~i mo`at da se izvr{uvaat polesno i e definirana so krivata na dofat vo rabotniot prostor.

[to go odreduva kone~niot limit na dofatot prema napred?

Maksimalniot dofat zavisi od istegnuvaweto do koeispru`uvaweto i navednuvaweto prema napred e prifatlivoza izvr{uvaweto na zadadenata zada~a, {to za vozvrat vlijaevrz traeweto i preciznosta vo izvr{uvaweto na zada~ata.

Dinami~kiot dofat najdobro mo`e da se karakterizira so tridimenzionalni koordinati na volumenot na prostorot, t.e. krivata na rabotniot prostor.

Zoni

na

udoben

dofat

Zoni

na

udoben

dofat

vo

pogled

od

strana, od

gore i od

napred

Zoni

na

udoben

dofat

Prakti~na

primena

na

funkcionalnite

merki vo

dizajnot

na

proizvodi

Odreduvawe komforni agli kaj sedi{te za voza~ na avtomobil:

komforni agli na potkolenica, natkolenica, stapalo, so cel dase odredat polo`bi i raspored na no`ni komandi;

komforni agli na podlaktica, nadlaktica, {aka, prsti, so cel dase odredat polo`bi i raspored na ra~ni komandi;

Odreduvawe komforni agli kaj voza~ na velosiped: zaradi negovopravilno dimenzionirawe.

Odreduvawe dimenzii na kabini na: vozila, grade`ni ma{ini, kontrolni prostorii, prostorii za kontrola i odr`uvawe nainstalacii itn.

Odreduvawe dimenzii na prostor za izvr{uvawe na sportskiaktivnosti: balet, aerobik, ko{arka itn.

Wutnovi

antropometriski

podatoci

Se koristat

vo

mehani~kite

analizi

na

otovaruvaweto

na

~ove~koto

telo. Teloto

se tretira

kako

sklop

od

povrzani

segmenti

so poznati

dol`ini

i masa

(ponekoga{ izrazeni

kako

procenti

od

telesnata

visina

i masa). Opsegot

na

soodvetnite

agli

povrzani

so sosedni

vrski

se isto

taka dadeni

za

da

ovozmo`at

definirawe

na

soodveten

opseg

na

rabotni

pozicii.

Ovie

podatoci

im

ovozmo`uvaat

na

dizajnerite

da

gi

odredat

onie

regioni

na

eden

raboten

prostor

vo

koj

mo`at

da

bidat

optimalno

pozicionirani

kontrolnite

i signalnite

uredi. Wutnovite

podatoci

mo`at

da

se koristat

za

sporedba

na

optovarenosta

na

ki~mata

spored

razli~ni

tehniki

na

podigawe. Podatocite

za

sila

se isto

taka dostapni.

Merewe

na

wutnovite

antropometriski podatoci

Wutnovi

antropometriski

podatoci

Prakti~na

primena

na

wutnovite

merki

vo dizajnot

na

proizvodi

Sila na vle~ewe na prst: za odreduvawe sila za otvorawe na vrataod avtomobil ili fri`ider.

Sila na pritisok na prst: za odreduvawe sila za pritiskawe nakop~e od tastatura.

Sila na pritisok na stapalo: za odreduvawe sila za pritiskawe nano`ni komandi.