Orta Anadolu’da Son Yıllarda Yaşamış

İnsan Kafa İskeletlerinin

Antropometrik Analizi Ve

Eski Çağlarda Yaşayanların

Kafa İskeletleri İle Karşılaştırılması

Taner ZİYLAN, Nurullah YÜCEL, Khalil MURSHİD, İ. İlknur UYSAL

Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi

Anatomi Anabilim Dalı

II. Ulusal Biyolojik Antropoloji Sempozyumu 25-26 Ekim 2000-Ankara,

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fizik ve Paleoantropoloji Bölümü

Komparatif anatomi ve paleontoloji bakımından vertebralılar içerisinde en çok değişikliğe uğramış

olanı insan kafa iskeletidir.

Yaşamın ilk dönemlerinden beri insan kafa iskeleti beyin ve duyu organlarının korunmasını sağlar

ağız ve burun boşluğunu çevreler.

Beyni koruyan kısmına neurocranium, yüzün şeklini oluşturan kısmına viscerocranium adı verilir.

Kafa iskeleti ırka, yaşa, cinsiyete ve kişiye göre değişiklik gösterir.

Orta Anadolu’da son yüzyıllarda yaşamış insan kafa iskeletlerinin cinsiyet arasında farklılığın bulunup

bulunmadığı ve Orta Anadolu cephalic indeks oranları ile kafa tipleri araştırıldı.

Prof.Dr. Metin ÖZBEK’ in çalışmasında Aksaray Aşıklı höyük kazılarında Neolitik Çağa ve

Prof.Dr. Erksin GÜLEÇ’ in çalışmasında İzmir Panaztepe kazılarında İslam dönemine ait

İnsan kafa iskeletleri ile Orta Anadolu’da yaşamış insan kafa iskeletlerinin antropometrik analizleri

karşılaştırıldı.

Orta Anadolu bölgesine ait değerlendirmeye aldığımız

85 kafa iskeletine ait 11 ölçüm verileri ve

hesaplanan cephalic indeks değerleri

SPSS for windows 10.0 paket programına aktarıldı.

Tanımlayıcı istatistiksel olarak ortalama standart sapma

değerleri hesaplandı. Ortalamaların karşılaştırılmasında

varyasyonların homojen olup olmadığı dikkate alınarak

Student-t testi kullanıldı.

Anlamlılık seviyesi p=0.05 olarak kabul edildi.

Pearson koralasyon testi ile değerlendirildi. Bu testler ile

cinsiyet (erkek-kadın) karşılaştırılmaları yapıldı ve

paremetreler arasındaki korelasyona bakıldı.

Circumferens Spina nasalis anterior - Prosthion

Nasion - Prosthion Spina nasalis anterior - Nasion

Glabella - İnion Verteks - Basion mesafesi

Tuberparietale Biorbital Bizygomatic

Apertura nasalis anterior genişliği

Apertura nasalis anterior yüksekliği

Erkek Kadın

n ortalama ss n ortalama ss p t

Circumferans 26 502.24 ± 15.88 24 469.92 ± 19.5 0.303 1.042

Glabella-inion 26 170.00 ± 8.88 24 168.82 ± 7.16 0.602 0.525

Tuberparietaleler 26 134.81± 7.35 24 134.65 ± 6.38 0.941 0.740

Vertex-basion 16 126.61± 5.66 13 125.21± 6.02 0.501 0.683

Bizygomatic 17 129.21±6.09 12 120.34 ± 7.27 0.001 3.552

Biorbital 30 102.94 ± 5.10 30 99.00 ± 6.11 0.010 2.659

Nasion-prosthion 15 69.01± 5.80 13 65.46 ± 5.15 0.102 1.693

Spina nasalis ant.-prosthion 15 18.53 ± 3.66 11 17.53 ± 2.32 0.529 0.640

Spina nasalis ant.-nasion 15 50.48 ± 4.02 13 47.93 ± 4.74 0.169 1.015

Aper. nasalis ant. yüksekliği 16 33.38 ± 2.91 13 31.54 ± 4.29 0.183 1.368

Aper. nasalis ant. genişliği 16 24.44 ± 2.00 13 23.85 ± 1.47 0.382 0.889

Kafa iskeletlerinin cinsiyete göre dağılımı ve istatistiksel analizi

Erkek Kadın

n ortalama ss n ortalama ss p t

Circumferans 26 502.24 ± 15.88 24 469.92 ± 19.5 0.303 1.042

Glabella-inion 26 170.00 ± 8.88 24 168.82 ± 7.16 0.602 0.525

Tuberparietaleler 26 134.81± 7.35 24 134.65 ± 6.38 0.941 0.740

Vertex-basion 16 126.61± 5.66 13 125.21± 6.02 0.501 0.683

Bizygomatic 17 129.21±6.09 12 120.34 ± 7.27 0.001 3.552

Biorbital 30 102.94 ± 5.10 30 99.00 ± 6.11 0.010 2.659

Nasion-prosthion 15 69.01± 5.80 13 65.46 ± 5.15 0.102 1.693

Spina nasalis ant.-prosthion 15 18.53 ± 3.66 11 17.53 ± 2.32 0.529 0.640

Spina nasalis ant.-nasion 15 50.48 ± 4.02 13 47.93 ± 4.74 0.169 1.015

Aper. nasalis ant. yüksekliği 16 33.38 ± 2.91 13 31.54 ± 4.29 0.183 1.368

Aper. nasalis ant. genişliği 16 24.44 ± 2.00 13 23.85 ± 1.47 0.382 0.889

Kafa iskeletlerinin cinsiyete göre dağılımı ve istatistiksel analizi

AperGen AperYük SpinPro NasPro Bior Bizyg VerBas TubPar Glaİn

Circumferens 0.040 0.603** 0.375 0.472* 0.125 0.518* 0.169 0.335* 0566**

Glabella-İnion 0.006 0.254 0.307 0.238 0.019 0.103 0.032 0.027

Tuberparietale 0.238 0.287 0.160 0.370 0.253 0.562** 0.223

Verteks-Basion 0.175 0.489 0.036 0.579** 0.031 0.418

Bizygomatik 0.275 0.560** 0.207 0.456* 0.619**

Biorbital 0.230 0.399* 0.242 0.388*

Nasion-Prosthion 0.028 0.482** 0.602**

Spin.nas.ant.-Prost. 0.117 0.065

Aper.nas.ant.yüksekliği 0.277

** : 0.01 seviyesinde anlamlı korelasyon * : 0.05 seviyesinde anlamlı korelasyon

Antropometrik ölçüm alınan verilerin korelasyon katsayıları ve anlamlılık dereceleri

Kafa tipi Cephalic Erkek Kadın Toplam

indeks n % n % n %

Hyperdolicocephal - 71.9 2 7,6 3 12,5 5 10

Dolicocephal 72.0 - 76.9 7 26,9 5 20,8 12 24

Mesocephal 77.0 - 81.9 8 30,7 10 41,6 18 36

Brachycephal 82.0 - 86.4 6 23 2 8,3 8 33,3

Hyperbrachycephal 86.5 - 91.9 3 11,5 3 12,5 6 12

Ultrabrachycephal 92.0 - 1 4,1 1 2

Weblich’e göre gruplandırılan kafa tiplerinin cinsiyetlere göre dağılımı

K a fa tip i C e p ha lic E rk e k K a d ın

ind e k s n % n %

H yp e rd o lic o c e p ha l - 7 1 .9 2 7 ,6 3 1 2 ,5

D o lic o c e p ha l 7 2 .0 - 7 6 .9 7 2 6 ,9 5 2 0 ,8

M e so c e p ha l 7 7 .0 - 8 1 .9 8 3 0 ,7 1 0 4 1 ,6

B ra c h y c e p h a l 8 2 .0 - 8 6 .4 6 2 3 2 8 ,3

H yp e rb ra c hyc e p ha l 8 6 .5 - 9 1 .9 3 1 1 ,5 3 1 2 ,5

U ltra b ra c hyc e p ha l 9 2 .0 - 1 4 ,1

K afa tip i C ep halic E rk e k K a d ın

ind ek s n % n %

H yp erd o lico cep hal - 7 1 .9 2 7 ,6 3 1 2 ,5

D o lico cep hal 7 2 .0 - 7 6 .9 7 2 6 ,9 5 2 0 ,8

M eso cep hal 7 7 .0 - 8 1 .9 8 3 0 ,7 1 0 4 1 ,6

Brachycep hal 8 2 .0 - 8 6 .4 6 2 3 2 8 ,3

H yp erb rachycep hal 8 6 .5 - 9 1 .9 3 1 1 ,5 3 1 2 ,5

U ltra bra c hy c e pha l 9 2 .0 - 1 4 ,1

Weblich’e göre gruplandırılan kafa tiplerinin cinsiyetlere göre dağılımı

Kafa tipi Cephalic ind. Orta Anadolu Panaztepe

n % n %

Hyperdolicocephal - 71.9 5 10 3 13,6

Dolicocephal 72.0 - 76.9 12 24 5 22,7

Mesocephal 77.0 - 81.9 18 36 4 18,1

Brachycephal 82.0 - 86.4 8 33,3 5 22,7

Hyperbrachycephal 86.5 - 91.9 6 12 2 9

Ultrabrachycephal 92.0 - 1 2 3 13,6

Weblich’e göre gruplandırılan cephalic indekslerin Panaztepe ile karşılaştırılması

Orta Anadolu Panaztepe

nortalama ss

nortalama ss

p

Glabella-inion mesafesi 50 169.50 ± 8.04 24 174.54 ± 11.55< 0.05

Tuberparietaleler arası mesafe 50 134.70 ± 6.85 25 140.22 ± 11.49< 0.05

Bizygomatic mesafe 29 125.50 ± 7.85 13 126.42 ± 8.75> 0.05

Nasion-prosthion mesafesi 28 67.36 ± 5.70 13 67.78 ± 6.58> 0.05

Spina nasalis anterior-nasion mesafesi 29 49.17 ± 4.38 11 50.23 ± 4.11> 0.05

Apertura nasalis anterior geni?li?i 29 24.17 ± 1.74 14 23.93 ± 2.97> 0.05

Panaztepe kafa iskeleti verileri ile karşılaştırılması

Orta Anadolu Panaztepe

nortalama s s

nortalama s s

p

Glabella-inion mesafes i 50 169.50 ± 8.04 24 174.54 ± 11.55< 0.05

Tuberparietaleler arasy mesafe 50 134.70 ± 6.85 25 140.22 ± 11.49< 0.05

Bizygomatic mesafe 29 125.50 ± 7.85 13 126.42 ± 8.75> 0.05

Nasion-prosthion mesafesi 28 67.36 ± 5.70 13 67.78 ± 6.58> 0.05

Spina nasalis anterior-nasion mesafesi 29 49.17 ± 4.38 11 50.23 ± 4.11> 0.05

Apertura nasalis anterior geni? li? i 29 24.17 ± 1.74 14 23.93 ± 2.97> 0.05

Panaztepe kafa iskeleti verileri ile karşılaştırılması

Orta Anadolu Panaztepe

nortalama ss

nortalama ss

p

Glabella-inion mesafesi 50 169.50 ± 8.04 24 174.54 ± 11.55< 0.05

Tuberparietaleler arasy mesafe 50 134.70 ± 6.85 25 140.22 ± 11.49< 0.05

Bizygomatic mesafe 29 125.50 ± 7.85 13 126.42 ± 8.75> 0.05

Nasion-prosthion mesafesi 28 67.36 ± 5.70 13 67.78 ± 6.58> 0.05

Spina nasalis anterior-nasion mesafesi 29 49.17 ± 4.38 11 50.23 ± 4.11> 0.05

Apertura nasalis anterior genişliği 29 24.17 ± 1.74 14 23.93 ± 2.97> 0.05

Panaztepe kafa iskeleti verileri ile karşılaştırılması

Aşıklıı höyükPanaztepe Orta Anadolu

Glabella-inion mesafesi184-188

174 169

Tuberparietaleler arası mesafe125-126-131

140 134

Spina nasalis anterior-prosthion mesafesi22

18

Apertura nasalis anterior genişliği24

23 24

Aşıklı höyük verileri ile karşılaştırma

Anadolu’da insan kafa iskeletlerinde

Neolitik Çağ,İslam döneminden günümüze kadar

brachycephal kafa tipinden mesocephal kafa tipine

doğru geçişin olduğu kanaatine varıldı.