165

ÅÔÅÊÒ ÍÀ ÊÎÌÏËÅÊÑÍÈ ÑÓÑÏÅÍÇÈÎÍÍÈ ÒÎÐÎÂÅËÀÊÒÎÔÎË È ÁÈÎÑÒÈÌÓËÀÒÎÐÀ ÀÌÀËÃÅÐÎË ÏÐÅÌÈÓÌ

ÂÚÐÕÓ ÕÈÌÈ×ÅÑÊÈß ÑÚÑÒÀ ÍÀ ÇÚÐÍÎÒÎ ÎÒ ÑÎß(Glycine max (L.) Merr.)  ÓÑËÎÂÈßÒÀ ÍÀ ÄÎÁÐÓÄÆÀ

Ãåí÷î Ìèëåâ1, Ìàðãàðèòà Íàíêîâà1, Ðîñèöà Òîäîðîâà2

1Äîáðóäæàíñêè çåìåäåëñêè èíñòèòóò — Ãåíåðàë Òîøåâî2Îïèòíà ñòàíöèÿ ïî ñîÿòà — Ïàâëèêåíè

ÐåçþìåÏðåç ïåðèîäà 2011-2013 ãîäèíà â îïèòíîòî ïîëå íà Äîáðóäæàíñêè

çåìåäåëñêè èíñòèòóò å èçâåäåí ìíîãîôàêòîðåí ïîëñêè îïèò ñúñ ñîÿ ñîðòÐè÷è. Öåëòà íà ïðîó÷âàíåòî å äà ñå óñòàíîâè âëèÿíèåòî íà êîìïëåêñíèñóñïåíçèîííè òîðîâå îò ãðóïàòà íà Ëàêòîôîëèòå è áèîñòèìóëàòîðà Àìàë-ãåðîë ïðåìèóì âúðõó õèìè÷åñêèÿ ñúñòàâ è òåõíîëîãè÷íèòå êà÷åñòâà íàçúðíîòî â óñëîâèÿòà íà Äîáðóäæà. Îïèòúò å çàëîæåí ïî ìåòîäà íà äðîá-íèòå ïàðöåëè â ÷åòèðèêðàòíà ïîâòîðÿåìîñò íà âàðèàíòèòå è ãîëåìèíà íàðåêîëòíàòà ïàðöåëêà 12 m2. Èçïèòàíè ñà åäèí áèîñòèìóëàòîð Àìàëãåðîëïðåìèóì è òðè êîìïëåêñíè ñóñïåíçèîííè òîðà Ëàêòîôîë Â, Ëàêòîôîë Î,Ëàêòîôîë Ê/Ca. Ïðèëîæåíè ñà âúâ ôåíîôàçè íà÷àëî íà öúôòåæ (R

1) +

âòîðî ïðúñêàíå ñëåä 14 äíè è ìàñîâ öúôòåæ-íà÷àëî íà áîáîîáðàçóâàíå (R2-

R3) + âòîðî ïðúñêàíå ñëåä 14 äíè. Èçïîëçâàíèòå äîçè ñà 350, 500 è 650 ml/

dà.  ðåçóëòàò íà òðèãîäèøíîòî èçñëåäâàíå å óñòàíîâåíî, ÷å â óñëîâèÿòàíà íåðàâíîìåðíî è íåäîñòàòú÷íî íàâëàæíÿâàíå íà ïî÷âàòà, êîåòî â ïîâå-÷åòî ñëó÷àè ïðåìèíàâà â ñèëíî ïî÷âåíî çàñóøàâàíå, êàêòî è íà åêñòðåìíîâèñîêè òåìïåðàòóðè ïðåç âåãåòàöèîííèÿ ïåðèîä â Äîáðóäæà, èçïèòâàíèòåïðîäóêòè íÿìàò äîêàçàíî âëèÿíèå âúðõó õèìè÷åñêèÿ ñúñòàâ íà ñåìåíàòà,êàêòî è íà ñúäúðæàíèåòî íà ïðîòåèí è ìàñëî â òÿõ. Çíà÷èìî âúçäåéñòâèåâúðõó òåçè ïîêàçàòåëè èìàò åäèíñòâåíî óñëîâèÿòà íà ñúîòâåòíèòå ãîäèíè.

Êëþ÷îâè äóìè: ñîÿ ñîðò Ðè÷è, ëèñòíî òîðåíå, õèìè÷åñêè ñúñòàâ,ïðîòåèí, ìàñëî

AbstractMilev G., Ì. Nankova, R. Todorova, 2014. Effect of complex suspension

foliar fertilizers Lactofol and biostimulator Amalgerol premium on the chemicalcomposition of soybean (Glycine max (L.) Merr.) under the conditions ofDobrudzha region

During 2011-2013, a multi-factor field trial with soybean cultivar Richie wascarried out in the trial field of Dobrudzha Agricultural Institute. The aim of theinvestigation was to determine the effect of complex suspension fertilizers of theLactofol group and of the bio stimulator Amalgerol premium on the chemicalcomposition and the technological properties of soy bean under the conditionsof Dobrudzha region. The trial was designed by the split plot method in fourreplicates of the variants, the size of the harvest plot being 12 m2. One biostimulator Amalgerol premium and three complex suspension fertilizers, LactofolB, Lactofol O and Lactofol Ê/Ca, were tested. They were applied at phenophasebeginning of flowering (R

1) + second sprinkling 14 days later, and at mass

flowering — beginning of pod formation (R2 — R

3) + second sprinkling 14 days

ÀÃÐÎÒÅÕÍÈ×ÅÑÊÈ ÈÇÑËÅÄÂÀÍÈß ÇÀ ÓÑÒÎÉ×ÈÂÎ ÏÐÎÈÇÂÎÄÑÒÂÎ ÍÀ ÏÎËÑÊÈ ÊÓËÒÓÐÈ

166

later. The doses used were 350, 500 and 650 ml/dà. As a result from the threeyear investigation it was found that under conditions of uneven and insufficientmoisturizing of soil, which in most cases turned into severe soil drought, as wellas under extreme high temperatures during the growing period in Dobrudzharegion, the tested products did not have significant effect on the chemicalcomposition of soy beans and on their protein and oil content. Only the conditionsof the respective year had significant influence on these indices.

Key words: soybean, foliar fertilization, chemical composition of soy bean,protein and oil content

ÓÂÎÄ

Âëèÿíèåòî íà ëèñòíèòå òîðîâå è íà áèîðåãóëàòîðèòå âúðõó ïðîäóêòèâ-íèÿ ïîòåíöèàë è õèìè÷åñêèÿ ñúñòàâ íà çúðíîòî ïðè ñîÿòà å îáåêò íà ïî-ñòîÿííè èçñëåäâàíèÿ. Òåçè ïðîó÷âàíèÿ ñà îñîáåíî àêòóàëíè, êîãàòî â ïðàê-òèêàòà ñå âúâåæäà íîâ ñîðò.  èçñëåäâàíèÿòà íà Æåëÿçêîâà è êîë., (2004;2007); Ïåòêîâà è êîë., (2007); Ñòîÿíîâà, (2009) å àíàëèçèðàí åôåêòà íàðàñòåæíèòå ðåãóëàòîðè. Ñ öåë òúðñåíå íà íîâè àêòèâíè ôàêòîðè çà âúçäåé-ñòâèå âúðõó ïðîäóêòèâíîñòòà è åôåêòèâíîñòòà îò îòãëåæäàíèòå êóëòóðè ñàèçñëåäâàíèÿòà íà Ïàëàçîâà, (2005); Ñúáåâ è êîë., (2008); Ñúáåâ, (2009); Petet al., (2005).  òåçè òðóäîâå å óñòàíîâåíî, ÷å àêòèâíèòå ôàêòîðè ñòèìóëèðàòðàçâèòèåòî íà ðàñòåíèÿòà, ïîâèøàâàò óñòîé÷èâîñòòà è àäàïòèâíîñòòà èìêúì íåáëàãîïðèÿòíèòå óñëîâèÿ íà îêîëíàòà ñðåäà, è â êðàéíà ñìåòêà ñúçäà-âàò ïðåäïîñòàâêè çà ìàêñèìàëíî ïðîÿâëåíèå íà ïðîäóêòèâíèÿ è êà÷åñòâå-íèÿ èì ïîòåíöèàë.

Áèîëîãè÷íî-àêòèâíèòå âåùåñòâà ïîêàçâàò ïîëîæèòåëåí åôåêò ïðè òðå-òèðàíåòî íà íÿêîè ôóðàæíè ðàñòåíèÿ (Áåë÷åâà è êîë., 1992; Áëàæåâà, 1989;Âàñèëåâà è êîë., 2001; Æåëÿçêîâà è êîë., 2004; Êåðòèêîâ, 2010; Askarian etal., 1994). Ïîëîæèòåëíèÿò åôåêò ñå îïðåäåëÿ îò ïðåäîòâðàòÿâàíå íà àáîð-òèðàíåòî íà öâåòîâåòå è âëèÿíèå âúðõó ïðîöåñèòå íà îïëîæäàíå, çàäúðæàíåíà áîáîâåòå è ïîâèøàâàíå êà÷åñòâîòî íà ñåìåíàòà. Èçïèòâàíåòî íà ðàñòåæ-íèòå ðåãóëàòîðè ïðè ãðàõà ïîêàçâàò ðàçíîïîñî÷íè ðåçóëòàòè — åäíè àâòîðèñúîáùàâàò çà óâåëè÷åíèå íà äîáèâà (Ñúáåâ è êîë., 2008; Patel, 1971; Sanghavi,1980), äðóãè áåç åôåêò (Garcia-Martines, 1980), à òðåòè çà ïîíèæàâàíå íàäîáèâà (Poskuta, 1975; Prasad, 2001). Ðàñòåæíèòå ðåãóëàòîðè îñèãóðÿâàòïðåäåëà íà ãåíåòè÷íèÿ ïîòåíöèàë íà êóëòóðèòå, íî åôåêòúò èì å ñâúðçàíñ ðàçëè÷íè âúíøíè è âúòðåøíè ôàêòîðè (Ãåîðãèåâ, 1991; Êîëåâ è êîë., 1999;Íåíêîâà, 1997; Popovi et al., 2013). Eôåêòà íà áèîëîãè÷íî-àêòèâíèòå âåùå-ñòâà âúðõó ðàñòåæíèòå ïðîÿâè íà êóëòóðàòà çàâèñè îò êîíöåíòðàöèÿòà íàðàçòâîðà (Áëàæåâà, 1989; Êåðòèêîâ, 1998), ôåíîôàçàòà íà ðàçâèòèå íà ðà-ñòåíèÿòà ïðè òðåòèðàíåòî èì (Áëàæåâà, 1989), êàêòî è îò ãåíîòèïíàòàñïåöèôèêà íà ñîðòà (Popovi et al., 2013).

Öåëòà íà íàñòîÿùeòî èçñëåäâàíå å äà ñå óñòàíîâè âëèÿíèåòî íà ëèñ-òíîòî òðåòèðàíå ñ áèîñòèìóëàòîðà Àìàëãåðîë ïðåìèóì è êîìïëåêñíèòåñóñïåíçèîííè òîðîâå çà ëèñòíî ïðèëîæåíèå Ëàêòîôîë Â, Ëàêòîôîë Î,Ëàêòîôîë Ê/Ñà, âúðõó õèìè÷åñêèÿ ñúñòàâ íà çúðíî îò ñîÿ ñîðò Ðè÷è âíåïîëèâíèòå àãðîåêîëîãè÷íè óñëîâèÿ íà Äîáðóäæà.

ÅÔÅÊÒ ÍÀ ÊÎÌÏËÅÊÑÍÈ ÑÓÑÏÅÍÇÈÎÍÍÈ ÒÎÐÎÂÅ ËÀÊÒÎÔÎË È ÁÈÎÑÒÈÌÓËÀÒÎÐÀ ÀÌÀËÃÅÐÎË ÏÐÅÌÈÓÌÂÚÐÕÓ ÕÈÌÈ×ÅÑÊÈß ÑÚÑÒÀ ÍÀ ÇÚÐÍÎÒÎ ÎÒ ÑÎß (Glycine max (L.) Merr.)  ÓÑËÎÂÈßÒÀ ÍÀ ÄÎÁÐÓÄÆÀ

167

ÌÀÒÅÐÈÀË È ÌÅÒÎÄÈ

Ïðåç ïåðèîäà 2011-2013 ãîäèíà â îïèòíîòî ïîëå íà Äîáðóäæàíñêè çåìå-äåëñêè èíñòèòóò å èçâåäåí ìíîãîôàêòîðåí ïîëñêè îïèò ñ íîâ ñîðò ñîÿ Ðè÷è(Glycine max (L.) Merr.). Ñîðòúò å ñðåäíîðàí ñ äúëæèíà íà âåãåòàöèîííèÿïåðèîä 116-121 äíè. Õàáèòóñúò å ñáèò, ñòúáëîòî å ñ âèñî÷èíà 60-80 cm, óñòîé-÷èâî íà ïîëÿãàíå. Ìàñàòà íà 1000 ñåìåíà å 150-180 g. Ïðîäóêòèâíîñòòà íàñîðòà å îò 160 kg/da ïðè íåïîëèâíè óñëîâèÿ äî 350 kg/da ïðè ïîëèâíè óñëîâèÿ.

Îïèòúò å çàëîæåí ïî ìåòîäà íà äðîáíèòå ïàðöåëè â ÷åòèðèêðàòíà ïî-âòîðÿåìîñò íà âàðèàíòèòå è ãîëåìèíà ðåêîëòíàòà ïàðöåëêà 12 m2. Èçïèòàíèñà åäèí áèîñòèìóëàòîð Àìàëãåðîë ïðåìèóì è òðè êîìïëåêñíè ñóñïåíçèîííèòîðà Ëàêòîôîë Â, Ëàêòîôîë Î, Ëàêòîôîë — Ê/Ca. Ïðèëîæåíè ñà âúâ ôåíî-ôàçè íà÷àëî íà öúôòåæ (R

1) + âòîðî ïðúñêàíå ñëåä 14 äíè è ìàñîâ öúôòåæ-

íà÷àëî íà áîáîîáðàçóâàíå (R2-R

3) + âòîðî ïðúñêàíå ñëåä 14 äíè. Èçïîëçâà-

íèòå äîçè ñà 350, 500 è 650 ml/dà. Ôàêòîðèàëíàòà ñõåìà íà îïèòà å 4õ2õ3=24.Áèîñòèìóëàòîðúò Àìàëãåðîë ïðåìèóì å ñ òå÷åíà ôèçè÷íà ôîðìóëàöèÿ,

áîãàò íà âúãëåâîäîðîäè è åñòåñòâåíè ðàñòèòåëíè õîðìîíè íà ðàñòåæà.Ïðåäíàçíà÷åí å äà ñòèìóëèðà ðàñòåæà íà ðàñòåíèÿòà, êàòî ïîâèøàâà êà-÷åñòâîòî è êîëè÷åñòâîòî íà äîáèâà, äà ïîäîáðÿâà ñúñòîÿíèåòî íà êóëòóðèòåñëåä ñòðåñîâè ñúñòîÿíèÿ, äà óâåëè÷àâà ìèêðîáèàëíàòà àêòèâíîñò íà ïî÷âà-òà. Êîìïëåêñíèòå ñóñïåíçèîííè òîðîâå çà ëèñòíî ïðèëîæåíèå Ëàêòîôîë,ñúäúðæàò ìàêðî- è ìèêðîåëåìåíòè, áèîñòèìóëàòîðè (âèòàìèíè è ôèçèî-ëîãè÷íî àêòèâíè âåùåñòâà). Óñâîÿâàò ñå ïúëíîöåííî è äèðåêòíî ñå âêëþ÷-âàò â ìåòàáîëèçìà íà ðàñòåíèÿòà.

Âñè÷êè èçïèòâàíè ïðîäóêòè ñà ïðèëîæåíè ñ ðàçõîäíà íîðìà íà ðàáîòíèÿðàçòâîð 30 l/da, â ðàííèòå ÷àñîâå íà äåíÿ, ÷ðåç ðú÷íî îïðúñêâàíå íà ðàñòå-íèÿòà. Êîíòðîëíèÿò âàðèàíò å îïðúñêâàí ñúñ ñúùîòî êîëè÷åñòâî ÷èñòà âîäà.Ïîäðîáíî îïèñàíèåòî íà èçïèòâàíèòå ïðîäóêòè å ïîñî÷åíî â Òàáëèöà 1.

Ñåèòáàòà íà ñîÿòà å èçâúðøåíà â íà÷àëîòî íà òðåòàòà äåêàäà íà àïðèë— ñðîê, êîéòî çà äàäåíèÿ àãðîåêîëîãè÷åí ðàéîí ñå ÿâÿâà îïòèìàëåí çà òàçèêóëòóðà. Ïðåç òðèòå ãîäèíè íà îïèòà ïî÷âàòà å îòëè÷íî îáðàáîòåíà ïðèìíîãî ïîäõîäÿùà âëàæíîñò. Íà÷èíúò íà ñåèòáà å øèðîêîðåäîâ ñ øèðèíàíà ìåæäóðåäèåòî 70 cm. Ïîñåâíàòà íîðìà å 30000 ê.ñ./da. Ïðåäøåñòâåíèêúòå ïøåíèöà, òîðåíà ñ 80 kg/ha. Ïðèáèðàíåòî íà ïîñåâà å åäíîôàçíî ñ ìèê-ðîêîìáàéí. Âñè÷êè îñòàíàëè àãðîòåõíè÷åñêè ìåðîïðèÿòèÿ, íÿìàùè ïðÿêàâðúçêà ñ öåëèòå íà îïèòà ñà èçâúðøåíè ñïîðåä âúçïðèåòàòà òåõíîëîãèÿ çàîòãëåæäàíå íà ñîÿòà (Ãåîðãèåâ è êîë., 2008).

Ïî÷âàòà îò îïèòíèÿ ó÷àñòúê å ñëàáî èçëóæåí ÷åðíîçåì ñúñ ñúäúðæàíèåâ îðíèÿ ñëîé íà: õóìóñ 3.30% (ïî Òþðèí), pH

KCl — 5.55, ìèíåðàëåí àçîò 12.1

mg/1000 g, ïîäâèæíè ôîðìè íà ôîñôîð è êàëèé ñúîòâåòíî 5.35 è 22 mg/100g, ïî Èâàíîâ (1984). Ãðóäêîâèòå áàêòåðèè ïî òàçè êóëòóðà (Bradirhizobiumjaponicum) ñà ðàçïðîñòðàíåíè â ïî÷âàòà íà îïèòíîòî ïîëå è ñå îòëè÷àâàòñ ìíîãî äîáðà àçîòôèêñèðàùà àêòèâíîñò.

Çà öåëèòå íà èçñëåäâàíåòî ñà îò÷èòàíè è àíàëèçèðàíè ñëåäíèòå ïîêà-çàòåëè: ôåíîëîãè÷íè è ìåòåîðîëîãè÷íè íàáëþäåíèÿ, ñúäúðæàíèå íà àçîò,ôîñôîð, êàëèé, ïðîòåèí è ìàñëî â çúðíîòî. Ñúäúðæàíèåòî íà îòäåëíèòåõèìè÷åñêè åëåìåíòè â çúðíîòî å îïðåäåëåíî ïî ðóòèííè ìåòîäèêè ïðèåòèâ ëàáîðàòîðèèòå íà ÄÇÈ, à ñúäúðæàíèåòî íà ïðîòåèí å ïðåäñòàâåíî, êàòîïðîèçâåäåíèå íà ñúäúðæàíèåòî íà àçîò â çúðíîòî ïî êîåôèöèåíò 6.25.

Ãåí÷î Ìèëåâ, Ìàðãàðèòà Íàíêîâà, Ðîñèöà Òîäîðîâà

168

Âåãåòàöèîííèòå è åñåííî-çèìíèòå âàëåæè êàòî îñíîâåí ôàêòîð çà ôîð-ìèðàíå íà äîáèâà íà çúðíî ïðè íåïîëèâíèòå óñëîâèÿ íà Äîáðóäæà ñà ïî-ñî÷åíè â Òàáëèöà 2. Ñóìàòà íà ìåñå÷íèòå âåãåòàöèîííè âàëåæè (212.3 mm)ñðåäíî çà òðèãîäèøíèÿ ïåðèîä êàòî öÿëî îòñòúïâà íà òîâà çà ñðåäíî ìíî-ãîãîäèøíèÿ ïåðèîä (254.0 mm).  îòíîñèòåëíî èçðàæåíèå ðàçëèêàòà ñå ðàâ-íÿâà íà 19.6%. Ñàìî ïðåç ìåñåö ìàé å ðåãèñòðèðàíî ïî-ãîëÿìî êîëè÷åñòâîâåãåòàöèîííè âàëåæè, äúëæàùî ñå íà íàäíîðìåíèòå âàëåæè ïðåç òîçè ìåñåöíà 2012 ãîäèíà. Âåãåòàöèîííèòå âàëåæè êàòî íîðìà áëàãîïðèÿòíà çà îòãëåæ-äàíå íà ñîÿ (300-400 mm) â àãðîåêîëîãè÷íèÿ ðàéîí, â êîéòî ïîïàäà Äîáðóä-æà, ñà íàé-áëèçî ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà íà èçñëåäâàíåòî — 232.8 mm.

Åñåííî-çèìíèòå âàëåæè çà ïåðèîäà íà ïðîó÷âàíåòî (246.7 mm) ñúùîîòñòúïâàò ïî êîëè÷åñòâî íà òåçè çà ñðåäíîìíîãîãîäèøíèÿ ïåðèîä (294.0mm). Îòíîñèòåëíàòà ðàçëèêà äîñòèãà 19%.

Òåìïåðàòóðíèÿ ðåæèì ïî âðåìå íà âåãåòàöèÿòà å íàé-áëàãîïðèÿòåíïðåç ïúðâàòà ãîäèíà îò ïðîó÷âàíåòî. Ñðåäíî ìàêñèìàëíàòà òåìïåðàòóðà

ÅÔÅÊÒ ÍÀ ÊÎÌÏËÅÊÑÍÈ ÑÓÑÏÅÍÇÈÎÍÍÈ ÒÎÐÎÂÅ ËÀÊÒÎÔÎË È ÁÈÎÑÒÈÌÓËÀÒÎÐÀ ÀÌÀËÃÅÐÎË ÏÐÅÌÈÓÌÂÚÐÕÓ ÕÈÌÈ×ÅÑÊÈß ÑÚÑÒÀ ÍÀ ÇÚÐÍÎÒÎ ÎÒ ÑÎß (Glycine max (L.) Merr.)  ÓÑËÎÂÈßÒÀ ÍÀ ÄÎÁÐÓÄÆÀ

169

çà òîçè ïåðèîä å 28.4°Ñ, à àáñîëþòíî ìàêñèìàëíàòà òåìïåðàòóðà å îò÷åòåíàïðåç ìåñåö þëè ðàâíÿâàùà ñà íà 33.6°Ñ. Ïðåç âòîðàòà è òðåòàòà ãîäèíàòåìïåðàòóðíèÿ ôàêòîð å äîñòà ïî-íàïðåãíàò, êàòî ñðåäíî-ìàêñèìàëíàòàòåìïåðàòóðà çà âåãåòàöèîííèÿ ïåðèîä å 32.8°Ñ (çà äâåòå ãîäèíè), à àáñî-ëþòíî ìàêñèìàëíèòå òåìïåðàòóðè ñà ñúîòâåòíî 38.0°Ñ çà 2012 ãîäèíà(ìåñåö àâãóñò) è 36.5°Ñ ïðåç 2013 ãîäèíà (ìåñåö þëè). Ñðåäíî äåíîíîùíèòåòåìïåðàòóðè çà âåãåòàöèîííèÿ ïåðèîä ïî ãîäèíè áÿõà ñúîòâåòíî: çà 2011ãîäèíà — 17.2, çà 2012 ãîäèíà — 19.1 è çà 2013 ãîäèíà — 19.7°Ñ.

Íà ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè â èçñëåäâàíåòî å íàïðàâåí ñòàòèñòè÷åñêèàíàëèç ñ öåë îïðåäåëÿíå íà íàé-ìàëêèòå äîêàçàíè ðàçëèêè è êîðåëàöèîííèçàâèñèìîñòè ñ ïîìîùòà íà ïðîãðàìåí ïðîäóêò SPSS 13.0 for Windows.

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ È ÎÁÑÚÆÄÀÍÅ

Ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà îò èçñëåäâàíåòî íà÷àëíèòå âåãåòàòèâíè ôàçèïðîòåêîõà ïðè íîðìàëíè ìåæäóôàçíè ïåðèîäè.  íà÷àëîòî íà ðåïðîäóêòèâ-íèòå ôàçè íàñòúïè óìåðåíî ïî÷âåíî çàñóøàâàíå, êîåòî íå ñå îòðàçè ñúùå-ñòâåíî íà ðàñòåæà è ðàçâèòèåòî íà ñîÿòà.

Âòîðàòà âåãåòàöèîííà ãîäèíà ñå õàðàêòåðèçèðà ñ ðàííî ëÿòíî çàñóøà-âàíå è åêñòðåìíî âèñîêè òåìïåðàòóðè. Òåçè òåìïåðàòóðè ñå çàäúðæàõà çàäúëãè ïåðèîäè îò âðåìå — ïîâå÷å îò 10 äíè. Òîâà äîâåäå äî ñèëíî èçðàçåíïî÷âåí âîäåí äåôèöèò è ñìóùåíèÿ âúâ ôèçèîëîãè÷íîòî ðàçâèòèå íà ñîÿòàïî âðåìå íà ôàçèòå öúôòåæ è íàëèâàíå íà áîáîâåòå. Ïîñåâà îñòàíà ñïîäíîðìàëåí ðúñò (45-50 cm).

Ïðåç òðåòàòà ãîäèíà íà÷àëíèòå ôàçè îò ðàñòåæà è ðàçâèòèåòî íà ñîÿòàïðîòåêîõà ïðè èçÿâåíî ïî÷âåíî çàñóøàâàíå. Ïðè òåçè óñëîâèÿ èçîñòàâàíåòîâúâ âåãåòàòèâíèÿ ðàñòåæ íå ìîæà äà áúäå êîìïåíñèðàíî îò ïàäíàëèòå ïî-êúñíî âàëåæè. Ïîñåâúò îñòàíà ñ ïîäíîðìàëíà âèñî÷èíà (50 cm), êîåòî âêðàéíà ñìåòêà ñå îòðàçè íåãàòèâíî âúðõó áîáîîáðàçóâàíåòî è íîðìàëíèÿîòòîê íà àñèìèëàòè êúì ðåïðîäóêòèâíèòå îðãàíè.

Ãåí÷î Ìèëåâ, Ìàðãàðèòà Íàíêîâà, Ðîñèöà Òîäîðîâà

170

Ðåçóëòàòèòå ïîëó÷åíè ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà îò èçñëåäâàíåòî îòðàçåíèâ Òàáëèöà 3 ñî÷àò, ÷å èçìåíåíèåòî íà ñúäúðæàíèåòî íà àçîò â çúðíîòî ïîäâëèÿíèå íà èçïèòàíèòå áèîñòèìóëàòîðè è ìèêðîòîðîâå, ïðèëîæåíè â ðàç-ëè÷íè ôàçè è äîçè, å íåñúñùåñòâåíî. Ðàçëèêèòå ìåæäó îòäåëíèòå ôàçè èäîçè íà ïðèëîæåíèå å îò ïîðÿäúêà íà íÿêîëêî äåñåòè îò ïðîöåíòà.

Ïðåç 2012 ãîäèíà õàðàêòåðíà ñ åêñòðåìíî âèñîêè òåìïåðàòóðè è ñèëíîïî÷âåíî çàñóøàâàíå ïî âðåìå íà ôàçèòå öúôòåæ è íàëèâàíå íà áîáîâåòå

ÅÔÅÊÒ ÍÀ ÊÎÌÏËÅÊÑÍÈ ÑÓÑÏÅÍÇÈÎÍÍÈ ÒÎÐÎÂÅ ËÀÊÒÎÔÎË È ÁÈÎÑÒÈÌÓËÀÒÎÐÀ ÀÌÀËÃÅÐÎË ÏÐÅÌÈÓÌÂÚÐÕÓ ÕÈÌÈ×ÅÑÊÈß ÑÚÑÒÀ ÍÀ ÇÚÐÍÎÒÎ ÎÒ ÑÎß (Glycine max (L.) Merr.)  ÓÑËÎÂÈßÒÀ ÍÀ ÄÎÁÐÓÄÆÀ

171

äîâåäå äî ïî-ñèëíî êîíöåíòðèðàíå íà àçîòà â çúðíîòî. Ïðåâèøåíèåòî íààçîòíîòî ñúäúðæàíèå ñïðÿìî 2011 ãîäèíà å îò ïîðÿäúêà íà 1%.

Ñúäúðæàíèåòî íà àçîò â çúðíîòî ïðeç ïîñëåäíàòà 2013 ãîäèíà å íàé-íèñêî. Ïðåç òàçè ãîäèíà âàðèðàíåòî íà ñòîéíîñòèòå ìó å ïî-ñèëíî èçðà-çåíî.  ïîëîæèòåëíà ïîñîêà ñå îòêðîÿâà êîìáèíàöèÿòà Ëàêòîôîë-K/Cà õÄ1 õ Ôàçà 1 — ñòîéíîñò îò 7.04% èëè ñ 0.82% ïîâå÷å îò êîíòðîëàòà.

Ãåí÷î Ìèëåâ, Ìàðãàðèòà Íàíêîâà, Ðîñèöà Òîäîðîâà

172

Îñðåäíåíèòå äàííè íà ïîêàçàòåëÿ çà òðèãîäèøíèÿ ïåðèîä ñà â îùå ïî-òåñíè ãðàíèöè, êàêòî ïî îòíîøåíèå ôàçàòà íà ïðèëîæåíèå, òàêà è ïî îò-íîøåíèå íà äîçàòà. Ïðàêòè÷åñêè ðàçëèêèòå ñà îò ïîðÿäúêà íà 1-2 äåñåòèîò %, ïîêàçâàùè ëèïñàòà, íà êàêâîòî è äà å áèëî âúçäåéñòâèå íà èçñëåä-âàíèòå âàðèàíòè.

Ñúäúðæàíèåòî íà ôîñôîð è êàëèé â çúðíîòî ïî ãîäèíè è ñðåäíî çàïåðèîäà ñå äâèæè â îùå ïî-òåñíè ãðàíèöè îò òîâà íà àçîòà (Òàáëèöà 4 è 5).

ÅÔÅÊÒ ÍÀ ÊÎÌÏËÅÊÑÍÈ ÑÓÑÏÅÍÇÈÎÍÍÈ ÒÎÐÎÂÅ ËÀÊÒÎÔÎË È ÁÈÎÑÒÈÌÓËÀÒÎÐÀ ÀÌÀËÃÅÐÎË ÏÐÅÌÈÓÌÂÚÐÕÓ ÕÈÌÈ×ÅÑÊÈß ÑÚÑÒÀ ÍÀ ÇÚÐÍÎÒÎ ÎÒ ÑÎß (Glycine max (L.) Merr.)  ÓÑËÎÂÈßÒÀ ÍÀ ÄÎÁÐÓÄÆÀ

173

Çà ôîñôîðà âàðèðàíåòî ïî ãîäèíè å â ðàìêèòå íà îò 1.91 äî 2.19%, à çà êàëèÿîò 3.36 äî 3.75%.

Ñúäúðæàíèåòî íà ïðîòåèí â çúðíîòî å ôóíêöèÿ íà ïðîöåíòíîòî ñúäúðæà-íèå íà àçîò â ñåìåíàòà è ïîðàäè òàçè çàâèñèìîñò ñëåäâà ìîäåëà íà èçìå-íåíèå íà òîâà ñúäúðæàíèå. Íàé-âèñîê å ïðîöåíòúò íà ïðîòåèíà ïðåç 2012ãîäèíà, à íàé-íèñúê ïðåç 2013 ãîäèíà (Òàáëèöà 6). Ïðè òîçè ïîêàçàòåëèçñëåäâàíèòå ôàêòîðè íà îïèòà (ôàçà íà ïðèëîæåíèå è äîçà) ñà ñ íåñúùå-ñòâåíî çíà÷åíèå.

Äàííèòå îò äèñïåðñèîííèÿ àíàëèç (Òàáëèöà 7 è 8), ïîêàçâàùè ñòàòè-ñòè÷åñêàòà äîñòîâåðíîñò íà ðàçëèêèòå, ïîðîäåíè îò âëèÿíèåòî íà ôàêòî-ðèòå íà îïèòà ñî÷àò, ÷å åäèíñòâåíî óñëîâèÿòà íà ãîäèíàòà èìàò çíà÷èìåôåêò âúðõó ïîêàçàòåëèòå ñúäúðæàíèå íà àçîò, ôîñôîð, êàëèé, ïðîòåèí èìàñëî â çúðíîòî.

Âúç îñíîâà íà ðåçóëòàòèòå ïîëó÷åíè îò òîâà ïðîó÷âàíå, êàòî íàé-âå-ðîÿòíà ïðè÷èíà çà íèùîæíèÿò åôåêò íà èçïèòâàíèòå òîðîâå âúðõó õèìè-÷åñêèÿ ñúñòàâ íà çúðíîòî ìîæå äà ñå ïîñî÷è íàñòúïâàùèÿ âîäåí ñòðåñïî÷òè âñÿêà ãîäèíà îò åêñïåðèìåíòà. Äåôèöèòúò íà ïî÷âåíà âëàãà, à âíÿêîè ãîäèíè è íèñêàòà îòíîñèòåëíà âëàæíîñò íà âúçäóõà, âúçïðåïÿòñòâàòíîðìàëíîòî óñâîÿâàíå íà õðàíèòåëíèòå âåùåñòâà íà òîðîâåòå îò ëèñòíàòà

Ãåí÷î Ìèëåâ, Ìàðãàðèòà Íàíêîâà, Ðîñèöà Òîäîðîâà

174

ÅÔÅÊÒ ÍÀ ÊÎÌÏËÅÊÑÍÈ ÑÓÑÏÅÍÇÈÎÍÍÈ ÒÎÐÎÂÅ ËÀÊÒÎÔÎË È ÁÈÎÑÒÈÌÓËÀÒÎÐÀ ÀÌÀËÃÅÐÎË ÏÐÅÌÈÓÌÂÚÐÕÓ ÕÈÌÈ×ÅÑÊÈß ÑÚÑÒÀ ÍÀ ÇÚÐÍÎÒÎ ÎÒ ÑÎß (Glycine max (L.) Merr.)  ÓÑËÎÂÈßÒÀ ÍÀ ÄÎÁÐÓÄÆÀ

175

ìàñà. Ïðè òàêèâà óñëîâèÿ ñàìàòà ëèñòíà ìàñà íå ìîæå äà ñå ðàçðàñíå äîñòåïåí, îñèãóðÿâàùà îïòèìàëíî óñâîÿâàíå íà àêòèâíèòå ñúñòàâêè íà òîðî-âåòå.

Äðóãà âúçìîæíà ïðè÷èíà çà ñëàáèÿò åôåêò ìîæå äà áúäå ôàçàòà íàïðèëîæåíèå íà èçïèòâàíèòå òîðîâå.  òîâà èçñëåäâàíå ïðîäóêòèòå ñà ïðè-ëàãàíè â íà÷àëîòî è â ñðåäàòà íà ðåïðîäóêòèâíèòå ôàçè ò.å. â ïî-êúñíèòååòàïè îò ðàçâèòèåòî íà ñîÿòà. Ïðèëîæåíèåòî íà òåçè òîðîâå â ïî-ðàííèòå,âåãåòàòèâíè ôàçè íà ðàçâèòèå âåðîÿòíî ìîæå äà äàäå îòãîâîð íà êîíñòà-òèðàíèòå íåçíà÷èòåëíè ðåçóëòàòè. Êîìáèíàöèÿòà „ôàçà íà ðàçâèòèå õáëàãîïðèÿòíè ìåòåîðîëîãè÷íè óñëîâèÿ” ñúñ ñèãóðíîñò èìà êðèòè÷íî çíà-÷åíèå çà ïîëîæèòåëíî âëèÿíèå íà ëèñòíîòî òîðåíå.

Ïðèëàãàíèòå äîçè íà ïðúñêàíå, êàêòî è ðàçõîäíàòà íîðìà íà ðàáîòíèÿðàçòâîð ñúùî ñà âúçìîæíè ïðè÷èíè çà ïîëó÷åíèòå íåçàäîâîëèòåëíè ðåçóë-òàòè. Êà÷åñòâîòî íà ïðîäóêòèòå îïðåäåëåíî èìà ãîëÿìî çíà÷åíèå çà åôè-êàñíîòî èì ïðîÿâëåíèå. Ñòåïåíòà íà ðàçòâîðèìîñò, ñêëîííîñòòà çà îáðà-çóâàíå íà óòàéêè èëè êðèñòàëèçèðàíå âëèÿÿò â íå ìàëêà ñòåïåí âúðõó òîçèïðîöåñ. Ðåçóëòàòè ïîäîáíè íà òåçè îò íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå, ìàêàð è ïðèäðóãè êóëòóðè ñà êîíñòàòèðàëè è äðóãè àâòîðè (Garcia-Martines, 1980).

Îò äðóãà ñòðàíà ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè áåç ñúìíåíèå ñà ïîòâúðæäåíèåíà ôàêòà, ÷å ïðîó÷âàíèòå ïîêàçàòåëè ñà â åäíà èëè äðóãà ñòåïåí çäðàâîçàêðåïåíè ãåíåòè÷íè áåëåçè (Popoviæ et al., 2013) è òðóäíî ñå ïîääàâàò íàèçìåíåíèå îò âúíøíè ôàêòîðè, êàêâèòî â ñëó÷àÿ ñà àãðîòåõíè÷åñêèòå.

ÈÇÂÎÄÈ

Ëèñòíîòî ïðèëîæåíèå íà áèîñòèìóëàòîðà Àìàëãåðîë ïðåìèóì è êîì-ïëåêñíèòå ñóñïåíçèîííè òîðîâå Ëàêòîôîë Â, Ëàêòîôîë Î è Ëàêòîôîë Ê/Ca âúðõó ñîÿ ñîðò Ðè÷è â óñëîâèÿòà íà ñèëíî ïî÷âåíî çàñóøàâàíå â Äîá-ðóäæà íÿìàò äîêàçàíî âëèÿíèå âúðõó õèìè÷åñêèÿ ñúñòàâ íà ñåìåíàòà, êàêòîè íà ñúäúðæàíèåòî íà ïðîòåèí è ìàñëî â òÿõ.

Çíà÷èìî âúçäåéñòâèå âúðõó òåçè ïîêàçàòåëè èìàò åäèíñòâåíî óñëîâè-ÿòà íà ñúîòâåòíèòå ãîäèíè.

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ

Áåë÷åâà, Ñ., È. Èâàíîâà, Ä. Íåíêîâà, Ì. Íèêîëîâ, Ñò. Êàëàéäæèåâà,Í. Áëàæåâà, 1992. Âëèÿíèå íà áèîðåãóëàòîðà ÑÀÄ âúðõó ñåìåííàòàïðîäóêòèâíîñò íà ëþöåðíàòà â çàâèñèìîñò îò õðàíèòåëíèÿ ðåæèì.Ôèçèîëîãèÿ íà ðàñòåíèÿòà, 18, 2, 43-48.

Áëàæåâà, Í., 1989. Ðàñòåæíè è ðåïðîïðîäóêòèâíè ïðîÿâè ïðè ëþöåð-íîâè ðàñòåíèÿ, òðåòèðàíè ñ ÀËÀÐ-85. 25 ãîäèíè Èíñòèòóò ïîôóðàæèòå, Ïëåâåí. 90-95.

Âàñèëåâà, Â., Ò. Êåðòèêîâ, 2001. Ïðîó÷âàíå âëèÿíèåòî íà áèîëîãè÷íî-àêòèâíîòî âåùåñòâî “ÕÏ-55” âúðõó ñåìåííàòà ïðîäóêòèâíîñò íàåñïàðçåòà (Onobryhis adans.). ÍÒ íà Àãðàðåí Óíèâåðñèòåò — Ïëîâ-äèâ, ÕLVI, 2, 217-222.

Ãåîðãèåâ, Ã., Ê. Êàðàíîâ, 1991. Ïðèëîæåíèå íà íÿêîè õèìè÷íè ôèòî-åôåêòîðè â ïðàêòèêàòà çà ïîâèøàâàíå äîáèâèòå íà ñîÿ. Ñåëñêîñ-òîïàíñêà íàóêà, 29, 1-6, 44-48.

Ãåí÷î Ìèëåâ, Ìàðãàðèòà Íàíêîâà, Ðîñèöà Òîäîðîâà

176

Ãåîðãèåâ, Ã., Â. Ñúáåâ, È. Ãåîðãèåâ, Ê. Ãîðàíîâà, Ï. Ñåðàôèìîâ, À.Àëåêñèåâà, Ð. Òîäîðîâà, È. Íèêîëîâà, 2008. Òåõíîëîãèÿ çà ïðîèç-âîäñòâî íà ñîÿ, ÍÖÀÍ, ÈÔ-Ïëåâåí, 40.

Æåëÿçêîâà, Ö., Ä. Ïàâëîâ, È. Èâàíîâà, Ä. Íåíêîâà, 2004. Âëèÿíèå íàíÿêîè ðàñòåæíè ðåãóëàòîðè âúðõó ïðîäóêòèâíîñòòà íà ïðîëåòåíãðàõ (Pisum sativum L.). Ðàñòåíèåâúäíè íàóêè, 41, 560-563.

Æåëÿçêîâà, Ö., 2007. Ïðîó÷âàíå âëèÿíèåòî íà íÿêîè ðàñòåæíè ðåãóëà-òîðè âúðõó ïðîäóêòèâíîñòòà, õèìè÷íèÿ ñúñòàâ è õðàíèòåëíàòàñòîéíîñò íà ïðîëåòåí ãðàõ (Pisum sativum L.) è ïðîëåòåí ôèé (Viciasativa L.). Äèñåðòàöèÿ çà ïðèñúæäàíå íà îáðàçîâàòåë íà è íàó÷íàñòåïåí Äîêòîð.

Êåðòèêîâ, Ò., 1998. Âëèÿíèå íà áèîñòèìóëàíòè îò ðàñòèòåëåí ïðîèçõîäâúðõó ïðîëåòåí ôèé. Ðàñòåíèåâúäíè íàóêè, 2, 110-112.

Êåðòèêîâ, Ò., Â. Ñúáåâ, 2010. Ëèñòíî òðåòèðàíå ñ áèîñòèìóëàòîðàÐåíè-2-ôàêòîð çà ïîâèøàâàíå ïðîäóêòèâíîñòòà è åôåêòèâíîñòòà îòïðîëåòåí ôóðàæåí ãðàõ (Pisum sativum L.), Êîíôåðåíöèÿ â ãð.Ïàâëèêåíè.

Êîëåâ, Ò., Ò. Ãåîðãèåâà, È. Èâàíîâà, Ä. Íåíêîâà, Ñ. Áåë÷åâà, 1999.Èçñëåäâàíå âëèÿíèåòî íà íîâè ðàñòåæíè ðåãóëàòîðè âúðõó ïðîäóê-òèâíîñòòà íà ôàñóëà (Phaseolus vulgaris L.). Ðàñòåíèåâúäíè íàóêè,7-8, 378-380.

Íåíêîâà, Í., È. Èâàíîâà, Ñ. Áåë÷åâà, Í. Áëàæåâà, 1997. Âúçìîæíîñòèçà ïîäîáðÿâàíå íà ñåìåïðîèçâîäñòâîòî íà ëþöåðíà ñ ïîìîùòà íàðàñòåæíè ðåãóëàòîðè. Ñåëñêîñòîïàíñêà íàóêà, 35, 1, 25-26.

Ïàëàçîâà, Ñ., 2005. Ïðîó÷âàíå íà áèîëîãè÷íèÿ ñòèìóëàòîð Àãðîôèëïðè öàðåâèöà è ñîÿ. Àâòîðåôåðàò.

Ïåòêîâà, Â., È. Ïîðÿçîâ, 2007. Áèîëîãè÷íà åôåêòèâíîñò íà êîìïëåê-ñíèÿ òîð Õóìóñòèì ïðè ãðàäèíñêè ôàñóë è áðþêñåëñêî çåëå. Ðà-ñòåíèåâúäíè íàóêè, 44, 154-158

Ñòîÿíîâà, À., 2009. Ëèñòíè òîðîâå ïðè ïøåíèöàòà. Çåìåäåëèå ïëþñ,3, 14-15.

Ñúáåâ, Â., È. Ïà÷åâ, 2008. Âëèÿíèå áèîñòèìóëÿòîðà Ðåíè-2 íà ðîñò èñòðóêòóðíûå åëåìåíòû óðîæàÿ ÿðîâîãî êîðìîâîãî ãîðîõà (Pisumsativum L.) Âicíèí Õàðêiâñúêîãî íàöiîíàëúíîãî àãðàðíîãîóíiâåðñèòåòó iìåíi Â. Â. Äîêó÷àåâà, 4, 62-64.

Ñúáåâ, Â., Ò. Êåðòèêîâ, 2008. Ïðîó÷âàíå íà âëèÿíèåòî íà ëèñòíîòîòðåòèðàíå ñ áèîëîãè÷íî-àêòèâíèÿ ïðåïàðàò Ðåíè-2 âúðõó ïðîäóê-òèâíîñòòà íà çúðíî îò ïðîëåòåí ôóðàæåí ãðàõ (Pisum sativum L.),Ðàñòåíèåâúäíè íàóêè, Ïîä ïå÷àò.

Ñúáåâ, Â., 2009. Èêîíîìè÷åñêè åôåêò îò ëèñòíîòî òðåòèðàíå ñ áèîëî-ãè÷íî-àêòèâíèÿ ïðåïàðàò ÐÅÍÈ-2 âúðõó ïðîëåòåí ôóðàæåí ãðàõ(Pisum sativum L.) Ðàñòåíèåâúäíè íàóêè, 46, 458-462.

Askarian, M., J. G., Hampton, M. J. Hill, 1994. Effect Pacloburtazol onSeed Yield of Lucerne (Medicago sativa L.) cv. Grasslands Oranga.Jurnal of Applied Seed Production, 12, 9-14.

Garsia-Martinez, J. L., J. Varbonell, 1980. Fruit set of unpolinated ovariesoe pisum-sativum cultivar Alaska influence of plant growth regulators.Planta (Heidelberg), 147 (5), 451-456.

ÅÔÅÊÒ ÍÀ ÊÎÌÏËÅÊÑÍÈ ÑÓÑÏÅÍÇÈÎÍÍÈ ÒÎÐÎÂÅ ËÀÊÒÎÔÎË È ÁÈÎÑÒÈÌÓËÀÒÎÐÀ ÀÌÀËÃÅÐÎË ÏÐÅÌÈÓÌÂÚÐÕÓ ÕÈÌÈ×ÅÑÊÈß ÑÚÑÒÀ ÍÀ ÇÚÐÍÎÒÎ ÎÒ ÑÎß (Glycine max (L.) Merr.)  ÓÑËÎÂÈßÒÀ ÍÀ ÄÎÁÐÓÄÆÀ

177

Ãåí÷î Ìèëåâ, Ìàðãàðèòà Íàíêîâà, Ðîñèöà Òîäîðîâà