ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

“Οι συμπράξεις των επιχειρήσεων και η αντιμετώπισή τους από το

Ελληνικό και κοινοτικό Δίκαιο”.

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ

ΕΙΣΗΓΗΤΗΣΚΑΠΟΥΚΡΑΝΙΔΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ

ΚΑΒΑΛΑ , ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1998

3

^j/toit/LTcu y K ara 'D tey

/ ^ - m6

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ

To συγκεκριμένο θέμα “ Συμπράξεις των επιχειρήσεων και η αντιμετώτπσή

τους από το Ελληνικό και Κοινοτικό Δίκαιο" ουσιαστικά αναφέρεται στο δίκαιο

του Ανταγωνισμού.

Κατά τον υπερεικοσαετή βίο της Κοινότητας, τα άρθρα που αφορούν τον

ανταγωνισμό και ιδιαίτερα τα άρθρα 85 και 86, έχουν αποτελέσει αντικείμενο

εκτενούς μελέτης. Πολλοί είναι οι συγγραφείς που ερεύνησαν το θέμα σ' όλη

του την έκταση και σε σειρά εξατομικευμένων προβλημάτων, με αποτέλεσμα

να δημιουργηθεί μεγάλος όγκος βιβλιογραφίας.

Ακόμη πρέπει να προστεθεί, στην “υπερπαραγωγή” των συγγραφέων και ο

μεγάλος αριθμός των αποφάσεων των κοινοτικών οργάνων - μερικές από τις

οποίες έχουν τόσο ενδιαφέρον, ώστε μπορούν να χαρακτηρισθούν ως

σταθμοί στην ερμηνεία και εφαρμογή του δικαίου του ανταγωνισμού.

Με τα δεδομένα αυτά, στα όρια της πτυχιακής μου εργασίας έκρινα

σκόπιμο να παρουσιάσω αρχικά του Νόμους του Ελληνικού και Κοινοτικού

Δικαίου και όσο αφορά τον σχολιασμό των άρθρων προτίμησα να

συγκεντρώσω την προσοχή μου στο τελικό ερμηνευτικό συμπέρασμα και να

αποφύγω την αναλυτική παράθεση όλων των θεωρητικών αναζητήσεων και

συλλογισμών που προηγήθηκαν.

Ήταν ο μόνος τρόπος ίσως να παρουσιάσω τον σχολιασμό, κατά το

δυνατόν πλήρη και όχι ιδιαίτερα εκτενή.

2. ΣΥΜΠΡΑΞΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

2.1 Τι είναι Συμπράξεις Επιχειρήσεων

Ένα ιδιαίτερο φαινόμενο της σύγχρονης εποχής, όσον αφορά την

διεξαγωγή και σύναψη της επιχειρηματικής δραστηριότητας, είναι οι

συμπράξεις των Επιχειρήσεων.

Το φαινόμενο αυτό, κατά βάση οικονομικό, έχει εν τούτοις ποικίλες προε­

κτάσεις, μια και τόσο η πραγματοποίησή του, όσο και οι συνέπειες του

επιβάλλουν ειδική νομική ρύθμιση. Οι συνέπειές του είναι δυνατόν να

οδηγήσουν σε συμφωνίες απαράδεκτες, π.χ αντίθετες προς τον νόμο και τα

χρηστά ήθη\ επικίνδυνες για την ελεύθερη ανάπτυξη της οικονομικής

δραστηριότητας, συνέπειες που ασφαλώς πρέπει να αποκλεισθούν όσο το

δυνατόν αποτελεσ-ματικότερα από τον νόμο.

Τόσο οι συνασπισμοί - στις απλούστερες, από άποψη τυπικής διαδικασίας,

συμφωνίες - όσο και οι κοινοπραξίες είναι ταυτόσημες έννοιες στην ευρύτερη

μορφή τους.

1. Α. Λιακόπουλος "Βιομηχανική Ιδιοκτησία", Αφοι Σάκκουλα, 1995 σελ. 103-

108

2.2 Προϋποθέσεις

Γνωρίζουμε ότι οι ανταγωνιστικές επιχειρήσεις που ανήκουν στον ίδιο

κλάδο παραγωγικής δραστηριότητας διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την

παραγωγική διαδικασία, το μέγεθος, την πιστολητττική και πιστοδοτική

ικανότητά τους, την ποιότητα των προϊόντων τους κ.α

α) Η ομοιομορφία του προίόντος

Όσο το προϊόν είναι τυποποιημένο, με λιγότερες ποιοτικές και

μορφολογικές παραλλαγές, τόσο η εξεύρεση βάσης κοινής συνεννόησης

γίνεται ευκολότερη κατά τις συζητήσεις των συναστπζόμενών ετπχειρήσεων.

β) Το υψηλό ποσοστό συμμετοχής

Ο αποτελεσματικός περιορισμός του ανταγωνισμού που υπάρχει μεταξύ

των συνεργαζόμενων επιχειρήσεων και η προσπάθεια κυριαρχίας σε μια

δεδομένη αγορά προϋποθέτουν ότι οι συνεργαζόμενοι αντιπροσωπεύουν

σημαντικό ποσοστό του όλου δυναμισμού του κλάδου(μερίδιο αγοράς) της

οικονομικής δραστηριότητας. Το ποσοστό αυτό εξαρτάται από πολλούς

παράγοντες, όπως ελαστικότητα της ζήτησης του προϊόντος, την ύπαρξη

υποκαταστάτων και το βαθμό υποκατάστασης, τη διασπορά ανταγωνιστών

και τη δυνατότητα επέκτασης αυτών.

γ) Η εξουδετέρωση ανισοτήτων που υπάρχουν μεταξύ των

συνασπιζομένων.

Οι ανισότητες αυτές αναφέρονται συνήθως στην αρτιότητα του

μηχανολογικού εξοπλισμού, την επάρκεια κεφαλαίου κίνησης κ.λ. Αυτές

καταλήγουν σε μεγάλη διασπορά κόστους και δυσχεραίνουν πολύ τις

συνεννοήσεις, όταν μάλιστα επιδιώκεται ο καθορισμός ενιαίας τιμολογιακής

πολιτικής.

2.3 Κατηγορίες συνασπισμών:

Τους συνασπισμούς επιχειρήσεων μπορούμε να τους διακρίνουμε σε δύο

βασικές κατηγορίες;

α) Από την άποψη του σταδίου της παραγωγικής διαδικασίας,

β) Από την άποψη της τυπικής μορφής τους.

α. Διάκριση συνασπισμών από την άποψη του σταδίου της παραγωγικής

διαδικασίας.

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν:

1. Οι συνασπισμοί επιχειρήσεων ooiCovTiac ή παράλληλης; συνκέ-

vTouonc.

Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου

παραγωγής ή του ίδιου παραγωγικού σταδίου (π.χ όλα τα κλωστήρια

βάμβακος, όλα τα βυρσδοδεψία, όλα τα ναυπηγεία μιας χώρας.)

2. Οι συνασπισμοί επιχειρήσεων κάθετη<: ή ολοκληοωτική(:

συvκέvτoωσnc

Στην κατηγορία αυτή οι συνεργαζόμενες επιχειρήσεις ανήκουν σε

διαδοχικά στάδια του κυκλώματος παραγωγής του προϊόντος και

ασχολούνται με τη διαδοχική κατεργασία ενός προϊόντος από την

αρχική μέχρι την τελική μορφή του έτοιμου προϊόντος (π.χ κλωστήρια,

υφαντήρια, συνασπισμοί εξόρυξης βωξίτη, παραγωγής αλουμινίου).

Σκοπός αυτών των συνασπισμών είναι η αύξηση της παραγωγικότητας

και η ανεξαρτησία από τρίτους.

5

3. Οι συνασπισμοί επιχειρήσεων συυπληοωυατική<: συνκέντοωσης.

Σ'αυτή την κατηγορία δεν έχουμε ούτε κάθετη ούτε οριζόντια

συγκέντρωση. Εδώ συγκεντρώνονται επιχειρήσεις που παράγουν

προϊόντα που είναι συμπληρωματικά της μιας ή της άλλης επιχείρησης

(π,χ ηλεκτρισμού - ηλεκτρικών συσκευών, αλεύρων -ζυμαρικών κλπ ).

β. Διάκριση συνασπισμών από την άποψη της τυπικής μορφής:

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν:

1. 0 / άτυποι ή aoaveic ή υυστικοί συνασπισυοί.

Είναι εκείνοι που συνιστώνται με απλές προφορικές συμφωνίες, οι

οποίες συνάτττονται μεταξύ ομοειδών συμβαλλόμενων επιχειρήσεων.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτών των συμφωνιών είναι η προφορική

υπόσχεση συνεργασίας.

2. Οι τυπικοί ή Φανεροί συνασπισυοί.

Είναι εκείνοι οι οποίοι συνιστώνται βάσει συμφωνιών που συνάτπονται

κατά ένα ορισμένο τύπο.

Υπάρχουν διάφορα είδη τυπικών ή φανερών συνασπισμών, όπως:

m- συνασπισμοί πρόσκαιρης και χαλαρής δέσμευσης,

m- συνασπισμοί μόνιμης και σταθερής δέσμευσης

I» συνασπισμοί που αποτελούν συγχώνευση επιχειρήσεων σε μια

νέα επιχείρηση.

Οι κυριότεροι από αυτούς τους συναοτπσμούς είναι οι κοινοπραξίες,

οι κερδοσκοπικές συμπράξεις, τα καρτέλ, τα κονσέρν, και τα τραστ.

2.4 Κοινοπραξίες (Pools);

Κοινοπραξία καλείται η από κοινού σύμπραξη περισσοτέρων φυσικών ή

νομικών προσώπων με σκοπό την επίτευξη ορισμένου κοινού σκοπού (κατά

κανόνα κερδοσκοπικού). Γενικά, μπορεί να λεχθεί, ότι η κοινοπραξία αποτελεί

ένα μάλλον χαλαρό δεσμό επιχειρηματικής δραστηριότητας και οπωσδήποτε

άτυπο. Καθένα από τα μετέχοντα σ' αυτήν πρόσωπα (φυσικά ή νομικά)

διατηρεί την αυτοτέλεια αυτού και τη νομική προσωπικότητά του. Απλώς κατά

την επιδίωξη του κοινού σκοπού, τα μέλη της κοινοπραξίας συντονίζουν τις

ενέργειές τους για την επίτευξη καλύτερου οικονομικού αποτελέσματος^.

Οι κοινοπραξίες υπάρχουν και λειτουργούν όταν γίνει πραγματικότητα ο

επιδιωκόμενος σκοπός για τον οποίο καταρτίστηκαν. Αντίθετα, διαλύονται

αυτόματα εφόσον δεν πετύχουν τον επιδιωκόμενο σκοπό.

Αυτές οι συμπράξεις ομοειδών επιχειρήσεων επιδιώκουν να καταργήσουν

τον μεταξύ τους ανταγωνισμό και να αυξήσουν τα κέρδη τους. Πολλές φορές,

τη δημιουργία μιας κοινοπραξίας υπαγορεύει το μέγεθος του έργου, που είναι

πολύ μεγάλο και δύσκολο για να αναληφθεί από ένα μόνο φορέα. Αυτό

τοφαινόμενο συναντάται, κυρίως, κατά την ανάληψη και εκτέλεση των

μεγάλων .δημοσίων έργων.

2. Τέτοιες είναι οι μορφές κοινοπρακτικής δράσεως ορισμένων παραγωγικών

μονάδων (κοινοπραξίες πετρελαιοειδών, ελαιοπαρα-γωγών, παραγωγής

εκρηκτικών κ.λ.π.) Σ'αυτήν την κατηγορία υπάγονται και οι συμπράξεις

τραπεζών ή ομίλων κεφαλαιούχων (τα γνωστά συνδικάτα).

Όχι σπάνια, οι κοινοπραξίες ιδρύονται αναγκαστικά από το νόμο για την

καλύτερη εξυπηρέτηση ευρύτερων κοινωνικών αναγκών (π.χ κοινοπραξίες

μεταφορικών μέσων, κοινοπραξίες συνεκμεταλ-λεύσεως γεωργικών ή

αλιευτικών εγκαταστάσεων κ.ο.κ). Οι κοινοπραξίες καταρτίζονται με ιδιωτικά ή

συμβολαιογραφικά έγγραφα.

Στη χώρα μας η κοινοπραξία είναι ιδιότυπη επιχειρηματική δραστηριότητα,

που δεν αντιμετωπίζεται ευθέως από το νόμο. Δεν υπάρχει διάταξη στον

Εμπορικό Νομο, που να αναφέρεται στην κοινοπραξία ή να ρυθμίζει, κατά

οποιοδήποτε τρόπο, τις σχέσεις των μελών της. Από πλευράς Αστικού

Κώδικα, μπορεί να λεχθεί, ότι ιδιάζουσας μορφής κοινοπραξία υπάρχει οσάκις

κάποιο εμπράγματο δικαίωμα ανήκει σε περισσότερα πρόσωπα αδιαιρέτως

κατά τύχην και όχι βάσει ιδιαίτερης μεταξύ τους συμβάσεως (π.χ. η περίπτωση

συνεχίσεως από τους κληρονόμους επιχειρήσεως του αποβιώσαντος, οπότε

εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 785-805 Α.Κ). Η άποψη αυτή

υποστηρίχτηκε ανέκαθεν από το υπουργείο Οικονομικών^.

3. Κατά το σκεπτικό της υπ'αριθ. 3062/75 αποφάσεως του Εφετείου Αθηνών

(Ε. Εμπ. Δ. 1976, σελ. 430) ο χρησιμοποιούμενος σε νομοθετικά κείμενα,

αλλά και στις συναλλαγές όρος “κοινοπραξία’ υποδηλώνει άλλοτε κοινωνία

δικαίου ή δικαιώματος, άλλοτε συμφωνία μεταξύ επιχειρηματιών, που

αποβλέπει σε κερδοσκοπικές ή άλλες επιδιώξεις, όπως στον περιορισμό ή τον

αποκλεισμό του μεταξύ τούτων ανταγωνισμού και άλλοτε, τέλος , εμπορική

εταιρεία.

2.5 Κερδοσκοπικές συμπράξεις (Corners - Rings):

Συνιστώνται κυρίως μεταξύ των εμπόρων, μεσιτών, χρηματιστών ή ιδιωτών,

με σκοπό να πραγματοποιήσουν ορισμένες κερδοσκοπικές ενέργειες (π.χ. να

αγοράσουν μεγάλες ποσότητες μήλων ή πατάτας) και να δημιουργηθεί έτσι

μια τεχνητή περιορισμένη προσφορά (π.χ πατάτας) στην αγορά, για να

σχηματισθεί υψηλή τιμή στο προϊόν της σύμπραξης, Είναι κερδσκοπικά

τεχνάσματα, προσωρινού όμως χαρακτήρα.

Άλλες μορφές συνασπισμών ε ίν α ι:

ο Συμμετοχές (participations)

<=> Συγχωνεύσεις (fusion)

ο Κοντσέρν (Konzem)

ο Καρτέλ (cartels)

ο Τραστς (trusts)

ο Εταιρείες ελέγχου (Holding) οι οποίες αποτελούν ιδιαίτερες μορφές

συνκέντοωσηο επιγειοήσεων και δεν θα μας απασχολήσουν εδώ.

2.6 Πλεονεκτήματα συνασττισμού:

Οι συνααττισμοί επιχειρήσεων πλεονεκτούν έναντι των μη συνασπισμένων

επιχειρήσεων τόσο από επιχειρηματική όσο, συνήθως και από

κοινωνικοοικονομική άποψη.

Τα πλεονεκτήματα από την άποψη των συνασπιζόμενων

επιχειρήσεων είναι:

α) Η άμεση και ευεργετική κατάπαυση του ανταγωνισμού που υπάρχει μεταξύ

τους.

β) Η αύξηση συνήθως της παραγωγικότητας, η αισθητή μείωση του κόστους

παραγωγής και η ποιοτική βελτίωση των προϊόντων που παράγονται από τις

συγκεντρωμένες επιχειρήσεις, λόγω εφαρμογής της ορθολογικότερης

οργάνωσης της παραγωγής και της αποτελεσματικότερης διοίκησης αυτών.

Τα πλεονεκτήματα από την άποψη της κοινωνικής οικονομίας είναι:

α) Ο εφοδιασμός της οικονομίας με προίόντα καλύτερης ποιότητας, με

αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους παραγωγής.

β) Η αποφυγή συντριβής των ασθενέστερων επιχειρήσεων, εφόσον αυτές

έχουν συμπεριληφθεί στο συνασπισμό.

γ) Η μείωση των εξόδων διαφήμισης και μεταφοράς των προϊόντων, γεγονός

που αντανακλάται στην τιμή των προϊόντων.

Τα μειονεκτήματα από κοινωνική άποψη είναι;

α) Η μονοπώληση του προϊόντος και συνεπώς η αύξηση της τιμής του και

πολλές φορές η χειροτέρευση της ποιότητας του προϊόντος.

β) Η εξόντωση συνήθως εκείνων των επιχειρήσεων που δεν

συμπεριλήφθηκαν στο συνασπισμό.

γ) Η δημιουργία μονοπωλίου, η οποία έχει ως συνέπεια την καταπίεση των

εργαζομένων που ζουν βασικά από την εργασία τους και εξαρτώνται από τα

μονοπώλια.

3. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ -ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

Όπως αναφέρσμε και παραπάνω γενικά οι συνασπΊσμοί μπορεί να

ωφελούν τις συνασπιζόμενες επιχειρήσεις, δεν είναι όμως δυνατόν να

ωφελούν το κοινωνικό σύνολο, που αναγκάζεται τώρα να πληρώσει

μονοπωλιακές τιμές για τα προϊόντα που καταναλώνει. Για την αντιμετώπιση

αυτών των μειονεκτημάτων παρεμβαίνει το κράτος με μια σειρά νομοθετικών

μέτρων.

3.1 Έννοια του Ανταγωνισμού

Το γλωσσικά πολυσήμαντο του όρου η επίδραση των οικονομικών

επιστημών, στις οποίες δεν υπάρχει μια μόνο έννοια ανταγωνισμού, και τέλος

η ταύτιση του ελεύθερου ανταγωνισμού με το σύστημα της οικονομίας της

αγοράς (μορφή αγοράς), δυσχεραίνουν τον ακριβή προσδιορισμό της νομικής

πλέον έννοιας του ανταγωνισμού, σε βαθμό μάλιστα που πολλοί συγγραφείς

αρκούνται σε μια απλή και εμπειρική προσέγγιση της έννοιας, που τη

διαπλάθουν ανάλογα με το σκοπό που επιδιώκει η κάθε διάταξη.

Στην οικονομική επιστήμη η έννοια του ανταγωνισμού δεν είναι

μονοσήμαντη. Ο πλήρης ή τέλειος ανταγωνισμός χαρακτηρίζεται από την

ύπαρξη πολλών παραγωγών ομοιόμορφου προϊόντος. Η διαφοροποίηση του

προϊόντος, έστω και με το σήμα, οδηγεί στον λεγόμενο ατελή ή μονοπωλιακό

ανταγωνισμό. Η ύπαρξη λίγων και σχετικά οικονομικά ισχυρών παραγωγών

στη σχετική αγορά συνιστά την ολιγοπωλιακή αγορά που μπορεί να οφείλεται

είτε στη δομή της συγκεκριμένης αγοράς είτε σε συλλογικές πρακτικές των

επιχειρήσεων.

12

Η ανυπαρξία ανταγωνισμού (ή ουσιώδους ανταγωνισμού) αποτελεί το

μονοπώλιο (φυσικό ή νομικό) κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι η

δνατότητα της σχετικής επιχείρησης για αυτόνομη, ανεξάρτητα από

ανταγωνιστές, διαμόρφωσης της οικονομικής συμπεριφοράς της (π.χ. ως

προς τις τιμές), αν και εδώ η αυθαίρετη από τη μονοπωλιακή επιχείρηση

επιβολή συναλλακτικών όρων δεν είναι απόλυτη, αφού δεν αποκλείεται, σε μια

τέτοια περίτπωση, η μείωση της ζήτησης.

Σωστότερο, σύμφωνα και με την αρχέτυπη έννοια του όρου (προσπάθεια

για την επίτευξη του καλλίτερου δυνατού αποτελέσματος αναφορικά με ένα

σκοπό, που επιδιώκουν ταυτόχρονα και άλλοι, λατ. competitio), φαίνεται να

είναι ο ορισμός που δίνει για τον οικονομικό ανταγωνισμό, τουλάχιστον για τις

νομικές ανάγκες ο Hubmann :

“Ανταγωνισμός είναι η επιδίωξη από περισσότερους ανεξάρτητους

επιχειρηματίες, που δρουν σε μια σχεπκή αγορά, του ίδιου οικονομικού

στόχου, δηλαδή η σύναψη συναλλακτικών σχέσεων με τρίτους

(πελάτες, προμηθευτές και εργαζόμενους)”.

Ο ορισμός αυτός έχει το πλεονέκτημα ότι συλλαμβάνει σε όλες τις δυνατές

του μορφές τον οικονομικό ανταγωνισμό. Η έννοια αυτή του ανταγωνισμού

αναλύεται στα ακόλουθα στοιχεία:

α) Πλειονότηα ανεξάρτητων (τουλάχιστον δύο ) ανταγωνιστών, δυο

δηλαδή επιχειρήσεων που επιδιώκουν τη σύναψη συναλλακτικών σχέσεων με

τρίτους

β) Ελευθερία ανταγωνισμού εκείνοι που επιδιώκουν τη σύναψη

συναλλακτικών σχέσεων με τρίτους, πρέπει να επειδιώκουν αυτό ελεύθερα και

θεμιτά, χωρίς δηλαδή σχετική συμφωνία μεταξύ τους αναφορικά με τη

διαμόρφωση της συμπεριφοράς ή με την επιβολή της οικονομικής ισχύος τους

ή τη χρησιμοποίηση.

μεθόδων, ττου αντίκειται στα χρηστά ήθη ή άλλους ειδικούς κανόνες

δικαίου. Και

γ) σχετική (οριοθετημένη αντικειμενικά, π.χ. κατά τα προϊόντα) αγορά,

όπου αναπτύσσεται η δραστηριότητα των επιχειρήσεων που βρίσκονται σε

σχέση ανταγωνισμού.

3.2 Περιορισμοί του Ανταγωνισμού;

Για το δίκαιο των περιορισμών του ανταγωνισμού, υποστηρίζεται, από

μερίδα της επιστήμης, ότι η απαγόρευση των περιορισμών του ανταγωνισμού,

σημαίνει προστασία βασικά του ελεύθερου ανταγωνισμού. Ο ελεύθερος

ανταγωνισμός αποκτάει θεσμική σημασία και ανάγεται σε αρχή τάξεως

αναφορικά με τις οικονομικές σχέσεις που διέπει. Ο οικονομικός

ανταγωνισμός γίνεται μέσο κατεύθυνσης της οικονομίας προς το γενικό καλό

και η πολιτική ανταγωνισμού κρατική πολιτική. Συνδέεται ο οικονομικός

ανταγωνισμός άμεσα με το οικονομικό σύστημα και θεωρείται ότι αποτελεί τη

βάση της οικονομίας της αγοράς. Η προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού

σαν θεσμού έχει την έννοια της διαφύλαξης ενός αγαθού, που έχει γενικότερη

κοινωνική σημασία. Πρόκειται δηλ. για ένα μηχανισμό κατεύθυνσης της

οικονομίας για την καλύτερη οικονομική και τεχνική πρόοδο.

Στα πλαίσια των αντιλήψεων αυτών υποστηρίζεται στις οικονομικές

επιστήμες, ότι ο ανταγωνισμός ως θεσμός επιτελεί οικονομικοπολιτικές και

κοινωνικοπολιτικές λειτουργίες. Ως οικονομικοπολιτικές λειτουργίες του

ανταγωνισμού θεωρούνται οι ακόλουθες:

Η λειτουργία αυτή σημαίνει ότι ο ανταγωνισμός επιτρέττει η προσφορά να

προσδιορίζεται από τις προτιμήσεις των καταναλωτών και οι επιχειρήσεις να

προσαρμόζονται στις μεταβολές των δεδομένων της αγοράς. Ακόμη ότι, χάρη

στον ανταγωνισμό, οι επιχειρήσεις καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για να

ελαχιστοποιήσουν το κόστος

α) Λειτουργία κατεύθυνσης ή τάξης.

β) Λειτουργία άριστης κατανομής του εισοδήματος

Με την έννοια ότι ο ανταγωνισμός αμοιβει με το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος

την καλλίτερη παροχή και

γ) χάρη στον ανταγωνισμό επιτυγχάνεται τεχνική και οικονομική

πρόοδος.

Στις οικονομικοπολιτικές λειτουργίες του ανταγωνισμού αντιπαρατάσσοντσι

οι κοινωνικοπολιτικές λειτουργίες. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι ο ανταγωνισμός

συντελεί στην εξασφάλιση ίσων όρων συμμετοχής στις συναλλαγές και

επομένως εξασφαλίζει ισοκατανομή της οικονομικής ισχύος. Το ουσιώδες, για

τις συζητούμενες κοινωνικοπολιτικές λειτουργίες του ανταγωνισμού,

συνίσταται στην εξουδετερωτική ενέργεια, που επάγεται η λειτουργία του

ανταγωνισμού για την οικονομική ισχύ.

1, Α. Λιακόπουλος “Βιομηχανική Ιδιοκτησία”, Αφοί Σάκκουλα, 1995 σελ. 103-

108

4. Αντιυετώπιση από Ελληνικό Δίκαιο Ν. 703/1977

"Περί ελτ/^ου μονοπωλίων και ολιγοπωλίων και προστασίας τοΌ ελεύθερου ανταγωνισμού” ως ισχύει μετά το Ν. 2296/95 και Ν. 2323/95

Στην Ελλάδα ισχύει ο νόμος 703 του 1977, ο οποίος είναι εναρμονισμένος

με τις διατάξεις των άρθρων 85 και 86 της συνθήκης της Ρώμης, γιατί

ψηφίστηκε και δημοσιεύτηκε σε εποχή που η τότε κυβέρνηση προσδοκούσε

την ταχεία ένταξη της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και επεδίωκε να

εναρμονίσει εγκαίρως την ελληνική νομοθεσία με τη νομοθεσία της ΕΟΚ.

Σύμφωνα με τα άθρα του Ν. 703/77 όπως αυτά τροποποιήθηκαν με το Ν.

2296/95 και Ν. 2323/95.'

Άρθρον 1 - Απαγορευόμενοι συμπράξεις

1. Απαγορεύονται πάσαι αι συμφωνίαι μεταξύ επιχειρήσεων, πάσαι αι

αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων, και οιασδήποτε μορφής ενηρμονισμένη

πρακτική επιχειρήσεων, αι οποίαι έχουν ως αντικείμενον ή αποτέλεσμα την

παρακώλυσιν, τον περιορισμόν ή τη νόθευσιν του ανταγωνισμού , ιδία δε αι

σνιστάμεναι ε ις :

α) τον άμεσον ή έμμεσον καθορισμόν των τιμών αγοράς ή πωλήσεως ή

άλλων όρων συναλλαγής,

β) τον περιορισμόν ή τον έλεγχον της παραγωγής, της διαθέσεως, της

τεχνολογικής αναπτύξεως ή των επενδύσεων.

Ι.Βλ. τα άρθρα αυτά του Ν. 703/97, μετά τις τροποποιήσεις απο το

Ν.2296/95 και Ν.2323/95 στο βιβλίο του Κουτσούκη Δημήτρη “Δίκαιο

Ελεύθερου ανταγωνισμού” ΑΦΟΙ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, Αθήνα 1996, Τόμος 6.

16

γ) την κατανομήν των αγορών ή των πηγών εφοδιασμού,

δ) την, κατά τρόπον δυσχεραίνοντα την λειτουργίαν του ανταγωνισμού,

εφαρμογήν εν τω εμπορίω ανίσων όρων δΓ ισοδυνάμους παροχάς, ιδία δε την

αδικαιολόγητον άρνησιν πωλήσεως, αγοράς ή άλλης συναλλαγής,

ε) την εξάρτησιν συνάψεως συμβάσεων εκ της παρά των

αντισυμβαλλομένων αποδοχής προσθέτων παροχών, αι οποίαι, κατά την

φύσιν των ή συμφώνως προς τας εμπορικάς συνηθείας, δεν συνδέονται μετά

του αντικειμένου των συμβάσεων τούτων,

2. Οι κατά την προηγούμενη παράγραφο απαγορευμένες συμφωνίες και

αποφάσεις είναι απόλυτα άκυρες, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά στον παρόντα

Νόμο.

3. Εμπίπτουσαι εις την παρ. 1 του παρόντος άρθρου συμφωνίαι,

αποφάσεις και περιπτώσεις ενηρμονισμένης πρακτικής ή κατηγορίαι τούτων

δύναται να κριθούν, δΓ αποφάσεως της Επιτροπής Προστασίας του

Ανταγωνισμού, ως εν όλω ή εν μέρει ισχυροί, εφ' όσον πληρούν αθροιστικώς

τας κάτωθι προϋποθέσεις:

α) συμβάλλουν, επί ευλόγω συμμετοχή των καταναλωτών εις την

προκύτπουσαν ωφέλειαν, εις βελτίωσιν της παραγωγής ή της διανομής των

προίόντων ή εις προώθησιν της τεχνικής ή οικονομικής προόδου,

β) δεν επιβάλλουν εις τας οικείας επιχειρήσεις περιορισμούς πέρα των

απολύτως αναγκαίων δια την πραγματοποίησιν των ανωτέρω σκοπών, και

γ) δεν παρέχουν εις τας επιχειρήσεις ταύτας τη δυνατότητα καταργήσεως

του ανταγωνισμού εις σημαντικόν τμήμα της οικείας αγοράς.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Το άρθρο αυτό τίθεται όπως αντικαταστάθηκε με το

άρθρο 1 παρ. 1 εδ. α και β του Ν. 2296/95 με το οποίο

καταργήθηκαν οι περιπτώσεις στ έως ι που είχαν

προστεθεί στην παράγραφο 1 και οι τροποποιήσεις

στην παράγραφο 2 που έιχαν θεσπισθεί με το άρθρο 15

του Ν. 2000/91,

Άρθρο 2- Καταχρηστική εκμετάλλευσις δεσττοζούσης θέσεως

Απαγορεύεται η υπό μιας ή περισσοτέρων επιχειρήσεων καταχρηστική

εκμετάλλευσις της δεσποζούσης θέσεως αυτών επί του συνόλου ή μέρους της

αγοράς της χώρας. Η καταχρηστική αύτη εκμετάλλευσις δύναται να

συνίσταται ιδία :

α) εις τον άμεσον ή έμμεσον εξανακασμόν προς καθορισμόν είτε των τιμών

αγοράς ή πωλήσεως είτε άλλων μη ευλόγων όρων συναλλαγής,

β) εις τον περιορισμόν της παραγωγής, της καταναλώσεως ή της

τεχνολογικής αναπτύξεως, επί ζημία των καταναλωτών,

γ) εις την εφαρμογήν ανίσων όρων δι’ ισοδυνάμους παροχάς, ιδία εις την

αδικαιολόγητον άρνησιν πωλήσεων, αγορών ή άλλων συναλλαγών, κατά

τρόπον ώστε επιχειρήσεις τινές να τίθενται ει μειονεκτικήν εν τω ανταγωνισμώ

θέσιν,

δ) εις την εξάρτησιν της συνάψεως συμβάσεων εκ της παρά των

αντισυμβαλλομένων αποδοχής προσθέτων παροχών, ή συνάψεως

προσθέτων συμβάσεων αι οποίαι, κατά την φύσιν των ή συμφώνως προς τας

εμπορικάς συνήθειας, δεν συνδέονται μετά του αντικειμένου των συμβάσεων

τούτων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Το άρθρο αυτό που αποτελούσε την 1η παράγραφο

του άρθρου 2 σύμφωνα με την προσθήκη του Ν.

2000/91, μετατράπηκε σε αυτοτελές άρθρο με το άρθρο

1 παρ. 2 εδ. α του Ν. 2296/95

Άρθρο 2α- Απαγόρευση καταχρηστικής εκμετάλλευσης της σχέσης

οικονομικής εξάρτησης.

Απαγορεύεται η καταχρηστική εκμετάλλευση, από μία ή περισσότερες

επιχειρήσεις, της σχέσης οικονομικής εξάρτησης, στην οποία βρίσκεται προς

αυτή ή αυτές μία επιχείρηση, η οποία κατέχει θέση πελάτη ή προμηθευτή τους

ακόμη κι ως προς ένα ορισμένο είδος προϊόντων ή υπηρεσιών και δεν διαθέτει

ισοδύναμη εναλλακτική λύση. Η καταχρηστική αυτή εκμετάλλευση της σχέσης

οικονομικής εξάρτησης μπορεί να συνίσταται ιδίως στην επιβολή αυθαίρετων

όρων συναλλαγής, στην εφαρμογή διακριτικής μεταχείρισης ή στην αιφνίδια

και αδικαιολόγητη διακοπή μακροχρόνιων εμπρορικών σχέσεων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Το άρθρο αυτό που είχε προστεθεί ως δεύτερη

παράγραφος του άρθρου 2 του παρόντος νόμου με το

άρθρο 16 του Ν. 2000/91, μετατράπηκε σε αυτοτελές

άρθρο και αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1 παρ. 2 εδ. β

του Ν. 2296/95

Άρθρον 6 - Εξαγωγικαί συμπράξεις

Επιφυλασσομένων των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας, αι διατάξεις του

παρόντος Νόμου δεν εφαρμόζονται επί συμφωνιών, αποφάσεων και

περιπτώσεων ενηρμονισμένης πρακτικής, αποβλεπουσών αποκλειστικώς εις

την εξασφάλισιν προώθησιν ή ενίσχυσιν εξαγωγών, εκτός εάν δια κοινών

αποφάσεων των Υπουργών Συντονισμού και Εμπορίου, λαμβανομένων,

κατόπιν γνώμης της Επιτροπής Προστασίας του Ανταγωνισμού, ήθελεν

ορισθεί άλλως δια κατηγορία επιχειρήσεων ή προϊόντων.

4.1 Γενική Εττισκπόπηση ~|

■ Ο ν . 703/77 (άρθρο Ιπαρ. 1) απαγορεύει τις περιοριστικές του

ανταγωνισμού συμπράξεις επιχειρήσεων και αντίστοιχες πρακτικές

αρκούμενος σε μια ενδεικτική απαρίθμηση. Η έννομη συνέπεια του

απαγορευτικού κανόνα είναι η ακυρότητα για εκείνες τουλάχιστον τις

περιπτώσεις που συνιστούν δικαιοπραξίες (άρθρο 1 παρ. 2). Για τις άλλες -

μη δικαιοπρακτικού χαρακτήρα - η έννομη συνέπεια συνίσταται στην άρνηση

νομικής προστασίας. Η ενέργεια του απαγορευτικού κανόνα σχετικοποιείται

με την παρ. 3, κατά την οποία με απόφαση του Υπουργού Εμπορίου και

γνώμη της Επιτροπής Ανταγωνισμού “δύναται να κριθούν (οι απαγορευμένες

συμπράξεις)....ως εν όλω ή εν μέρει ισχυραΓ υπό τον όρον ότι συντρέχουν

αθροιστικά και κατά περίπτωση ορισμένες προϋποθέσεις. Η ακυρότητα των

συμπράξεων δεν είναι συνέπεια εφαρμογής μαθηματικού τύπου. Είναι βέβαια

άκυρες per se (άρθρο 1 παρ. 2) αλλα αυτό δεν σημαίνει ότι η σχετική κρίση

δεν προϋποθέτει μια εκτίμηση του συνόλου των συνθηκών της συγκεκριμένης

περίπτωσης.

■ Το άρθρο 2, χωρίς να απαγορεύει την κατοχή δεσπόζουσας θέσης

στην αγορά από τις επιχειρήσεις, υποβάλλει τη συμπεριφορά τους σε

ορισμένο έλεγχο. Με τη διάταξη απαγορεύεται η καταχρηστική εκμετάλλευση

δεσπόζουσας θέσης στην αγορά. Με το ίδιο άρθρο, ενδεικτικά και πάλι,

εξειδικεύεται η έννοια της καταχρηστικής εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης

με την αναφορά τεσσάρων περιπτώσεων.

■ Οι απαγορευτικοί κανόνες των άρθρων 1,2 και 2α ν. 703/77

ελέγχουν την οικονομική συμπεριφορά των επιχειρήσεων (συλλογική ή

ατομική) στη σχετική αγορά.

Κατά την επικρατούσα άποψη προστατευόμενο αγαθό στο νόμο αυτό δεν

είναι αποκλειστικά ο ανταγωνισμός ως θεσμός.

Το ζήτημα εκτός από ερμηνευτικό , έχει και πρακτική αξία. Κατά τη γνώμη

μας προστατευόμενο αγαθό είναι και η ελευθερία της οικονομικής δραστη­

ριότητας του ατόμου.

Το άρθρο 1 απαγορεύει την άσκηση της οικονομικής ελευθερίας προς την

κατεύθυνση του σχηματισμού οικονομικής ισχύος με συμφωνία, απόφαση ή

εναρμονισμένη πρακτική. Η προς την κατεύθυνση αυτή και κατ' αυτόν τον

τρόπο χρησιμοποίηση της οικονομικής ελευθερίας απαγορεύεται, όταν

περιορίζει την οικονομική ελευθερία του τρίτου ή των τρίτων που δεν μετέχουν

στη σχετική σύμπραξη. Ο περιορισμός αυτός έχει σαν αποτέλεσμα και τη

βλάβη ή διακινδύνευση του ανταγωνισμού ως συστήματος ή μέσου κατεύ­

θυνσης της οικονομίας της αγοράς, αφού ο ανταγωνισμός δεν αποτελεί παρά

συνέπεια της οικονομικής ελευθερίας. Ο περιορισμός της οικονομικής

ελευθερίας του τρίτου ή των τρίτων συνίσταται, στο ότι οι τρίτοι δεν μπορούν

να ανατπύξουν δραστηριότητα στη σχετική αγορά εξαιτίας της καρτελλικής

σύμπραξης. Έτσι λοιπόν η οικονομική ελευθερία του τρίτου προστατεύεται

από τον κίνδυνο που εγκλείει ο σχηματισμός οικονομικής ισχύος με τη χρησι­

μοποίηση της οικονομικής ελευθερίας των επιχειρήσεων που συμμετέχουν

στη σύμπραξη. Για τις επιχειρήσεις αυτές συντρέχει περιορισμός της

οικονομικής ελευθερίας των τρίτων (άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος).

Χαρακτηριστική εικόνα της υποστηριζόμενης εδώ ερμηνευτικής προσέγ­

γισης του άρθρου 1 και 2, ότι δηλαδή αντικείμενο προστασίας δεν είναι αφηρη-

μένα ούτε άμεσα ο ανταγωνισμός αλλά η οικονομική ελευθερία τρίτου που

πλήττεται εξαιτίας αφενός της επαχθούς καρτελλικής τριτενέργειας (άρθρο 1)

και αφετέρου της καταχρηστικής εκμετάλλευσης της δεσποζούσης θέσης μιας

επιχείρησης (άρθρο 2), μας παρέχει η υπ' αριθ. 9/81 απόφαση της ΕΠΑ. ^

I_______ 4 2 Η διάταξη του άρθρου 1 ν. 703/77:________|

2. Βλ. σχετικά Λιακόπουλος "Δίκαιο Ελεύθερου Ανταγωνισμού" 1996, σελ.

111

4.3 Οι διατάξεις των άρθρων 2 και 2α ν. 703/77

Το άρθρο 2 απαγορεύει την κατάχρηση της οικονομικής ισχύος, τη

συμπεριφορά δηλαδή ορισμένων επιχειρήσεων, όταν ανταποκρίνεται στο

πραγματικό του κανόνα του άρθρου 2. Προστατευόμενος είναι και εδώ ο

οικονομικά ασθενέστερος τρίτος και πάλι στην άσκηση της οικονομικής του

ελευθερίας σε όλες τις δυνατές μορφές της. Απαγορευμένη δεν είναι η κατοχή

οικονομικής ισχύος, η δεσπόζουσα δηλαδή θέση μιας ή περισσοτέρων

επιχειρήσεων αλλά η καταχρηστική εκμετάλλευση της οικονομικής ελευθερίας

τέτοιων επιχειρήσεων. Καταχρηστική είναι η συμπεριφορά τέτοιων

επιχειρήσεων όταν υπερβαίνει τα όρια στα οποία ενόψει του σκοπού του

νόμου πρέπει να περιορίζεται, δηλαδή να μη χρησιμοποιείται η οικονομική

τους ισχύ (δεσπόζουσα θέση) για τον περιορισμό της οικονομικής ελευθερίας

του τρίτου. Η επιβολή της οικονομικής ισχύος κατά την άσκηση της

οικονομικής ελευθερίας από επιχειρήσεις που κατέχουν δεσπόζουσα θέση στη

σχετική αγορά και που έχει σαν αποτέλεσμα την ολοσχερή κάμψη ή

περιορισμό της συναρτώμενης (κατά τη σχετική συναλλαγή) οικονομική ισχύ,

συνιστά την καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης και αυτή

απαγορεύεται.

4.4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τόσο από το άρθρο 1 όσο και απο τα άρθρα 2 και 2α προκύπτει ό τ ι:

Οι διατάξεις αυτές λειτουργούν περιοριστικά στην οικονομική

ελευθερία των συμβάσεων.

Οι περιορισμοί δεν θεσπίζονται για την προστασία της οικονομικής

ελευθερίας καθεαυτήν ή του ανταγωνισμού ως θεσμού, αλλά για την

αποκατάσταση αυτής της ελευθερίας και σε τελευταία ανάλυση της ελευθερίας

των συμβάσεων σε επίπεδο περισσότερης κοινωνικής δικαιοσύνης και

ισότητας.

m- Το δίκαιο των περιορισμών του ανταγωνισμού μπορεί να βοηθήσει

στην καταπολέμηση της οικονομικής ισχύος.

m- Προστατευόμενα πρόσωπα δεν είναι μόνον οι ανταγωνιστές αλλά

όλοι οι παράγοντες της αγοράς, όλα δηλαδή τα πρόσωπα εκείνα που έχουν

συμφέρον να συμμετέχουν ελεύθερα στην αγορά.

Σε μια τέτοια θεώρηση ο ν. 703/77 συμβάλλει στον έλεγχο της οικονομικής

ισχύος με την προστασία της οικονομικής ελευθερίας των τρίτων απέναντι

στην οργανωμένη οικονομική ισχύ είτε αυτή έχει τη νομοτεχνική μορφή των

απαγορευμένων καρτελλικών συμπράξεων (άρθρο 1) είτε την καταχρηστική

εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης (άρθρο 2).

5. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

5.1 Κανόνες ΑνταγωνισαούΣύμφωνα με τους ορισμούς του άρθρου 3 (στ) της Συνθήκης ΕΟΚ,

αναμεσα στις δραστηριότητες της Κοινότητας περιλαμβάνεται και “ η

εγκαθίδρυση καθεστώτος που θα εξασφαλίζει ανόθευτο ανταγωνισμό εντός

της κοινής αγοράς”.

Στην πρώτη έκθεσή της, που αναφέρεται στην Κοινοτική πολιτική επί του

ανταγωνισμού ' , η Επιτροπή περιέγραψε ως εξής το ρόλο του ανταγωνισμού

μέσα στην κοινή αγορά ; ' Ο ανταγωνισμός είναι το καλύτερο κίνητρο

οικονομικής δραστηριότητας, μια και εγγυάται τη μεγαλύτερη δυνατή

ελευθερία για κάθε επιχειρηματική δράση. Μία ενεργητική πολιτική επί

του ανταγωνισμού, εφόσον ασκείται σύμφωνα με τις διατάξεις των

ιδρυτικών των Κοινοτήτων συνθηκών, κάνει ευκολότερη την αδιάλειπτη

προσαρμογή τν μηχανισμών προσφοράς και ζητήσεως αγαθών στην

τεχνολογική πρόοδο. Χάρη στην αλληλεπίδραση των πολλαπλών

κέντρων λήψεως αποφάσεων, ο ανταγωνισμός προσφέρει σπς

επιχειρήσεις τη δυνατότητα να βελτιώνουν συνεχώς την αποδοπκότητά

τους, πράγμα που αποτελεί τον sine qua non όρο για τη σταθερή

βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και των προοπτικών απασχολήσεως

στις χώρεες της Κοινότητας. Από την άποψη αυτή, η πολιτική επί του

ανταγωνισμού αποτελεί ουσιασπκής σημασίας μέσο για την

ικανοποίηση σε μεγάλο βαθμό και έκταση των ατομικών και

συλλογικών αναγκών της κοινωνίας μας”.

1. Πρώτη Έκθεση επί της πολιτικής του ανταγωνισμού (επισυνάπτεται στην

Πέμπτη Γενική Έκθεση, 1972), 11.

24

Η συνθήκη ιδρύσεως της ΕΟΚ ττεριέχει δύο δέσμες κανόνων; η ττρώτη

δέσμη σναφέρεται στην ίδρυση της “κοινής αγοράς” η δεύτερη δέσμη

κανόνων αναφέρεται στις επιμέρους “πολιτικές" που πρέπει να εφαρμοστούν

για να εξασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία και ανάπτυξη της κοινής αγοράς. Με

τους κανόνες του ανταγωνισμού επιδιώκεται η εξασφάλιση των εγγυήσεων

που θα κάνουν αδύνατη την τεχνητή (δηλ. με διάφορες μεθοδεύσεις)

ανατροπή των βάσεων και της σωστής λειτουργικότητας και αποδοτικότητας

του νέου αυτού οικονομικού οικοδομήματος.

5.1.1 Άρθρο 85

1. Είναι ασυμβίβαστες με την κοινή αγορά και απαγορεύονται όλες οι

συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων, όλες οι αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων

και κάθε εναρμονισμένη πρακτική, που δύναται να επηρεάσουν το εμπόριο

μεταξύ Κρατών μελών και που έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την

παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή την νόθευση του ανταγωνισμού εντός της

κοινής αγοράς και ιδίως εκείνες οι οποίες συνίστανται:

α) στον άμεσο ή έμμεσο καθορισμό των τιμών αγοράς ή πωλήσεως ή

άλλων όρων συναλλαγής,

β) στον περιορισμό ή στον έλεγχο της παραγωγής,της διαθέσεως, της

τεχνολογικής ανατπύξεως ή των επενδύσεων,

γ) στην κατανομή των αγορών ή των πηγών εφοδιασμού,

δ) στην εφαρμογή ανίσων όρων επί ισοδυνάμων παροχών, έναντι των

εμπορικώς συναλλασσομένων, με αποτέλεσμα να περιέχονται αυτοί σε

μειονεκτική θέση στον ανταγωνισμό.

ε) στην εξάρτηση της συνάψεως συμβάσεων από την αποδοχή, εκ μέρους

των συναλλασομένων, προσθέτων παροχών που εκ φύσεως ή σύμφωνα με

τις εμπορικές συνήθειες δεν έχουν σχέση με το αντικείμενο των συμβάσεων

αυτών.

2. Οι απαγορευόμενες δυνάμει του παρόντος άρθρου συμφωνίες ή

αποφάσεις είναι αυτοδικάιως άκυρες.

3. Οι διατάξεις της παραγράφου 1 δύνανται να κηρυχθούν ανεφάρμοστες:

σε κάθε συμφωνία ή κατηγορία συμφωνιών μεταξύ επιχειρήσεων,

σε κάθε απόφαση ή κατηγορία αποφάσεων ενώσεων επιχειρήσεων, και

σε κάθε εναρμονισμένη πρακτική ή κατηγορία εναρμονισμένων

πρακτικών, η οποία συμβάλλει στην βελτίωση της παραγωγής ή της διανομής

των προϊόντων ή στην προώθηση της τεχνικής ή οικονομικής προόδου,

εξασφαλίζοντας συγχρόνωνς στου καταναλωτές δίκαιο τμήμα από το όφελος

που προκύπτει, και η οποία:

α) δεν επιβάλλει στις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις περιορισμούς μη

απαραίτητους για την επίτευξη των στόχων αυτών, και

β) δεν παρέχει στις επιχειρήσεις αυτές την δυνατότητα καταργήσεως του

ανταγωνισμού επί σημαντικού τμήματος των σχετικών προϊόντων.

5.1.2 Βασικά χαρακτηριστικά της δομής του άρθρου 85

συνίστανται:

Στην καταγραφή των απαγορεύσεων (παρ.1)

Στην καταγραφή των συνεπειών που επιφέρει η παραβίαση των εν

λόγω απαγορεύσεων (παρ.2)

Τέλος, στη διατύπωση των περιπτώσεων απαλλαγής ή εξαιρέσεις από

τις θεσπιζόμενες απαγορεύσεις, με παράλληλο καθορισμό του θεσμικού

οργάνου (που είναι η Επιτροπή) το οποίο αποφασίζει για την εν λογω

απαλλαγή (παρ.3). ^

2. Συλλογή νομολογίας του Δικ.Ε.Κ. 1969, 316 (9).

5.1.3 Σκοπός του άρθρου :

Η ανάγνωση του σχολιαζόμενου άρθρου, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι

σκοπός του άρθρου 85 είναι η προστασία του συστήματος λειτουργίας της

αγοράς, του συστήματος του ελεύθερου ανταγωνισμού.

Πραγματικά, πρέπει να αναφέρουμε από την αρχή ότι ο ανταγωνισμός δεν

αποτελεί μόνον ένα σημαντικό εργαλείο για την οικονομική ανάτττυξη, αλλά και

ότι ο απώτερος στόχος του - όπως και όλων των τομέων δραστηριότητας των

Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων - είναι η ευημερία και η κοινωνική προστασία των

λαών των κρατών μελών. Ο ανταγωνισμός δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Είναι

ουσιαστικά ένα εργαλείο (μέσο) που πρέπει να προσαρμόζεται στις εκάστοτε

περιστάσεις, ώστε να μπορεί να επιτύχει τους επιδιωκόμενους στόχους.

Οι Συνθήκες ίδρυσης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων δεν περιέχουν ορισμό

της έννοιας του “ανταγωνισμού” απλά απαριθμούν ενδεικτικά τα μέτρα που

παρεμποδίζουν τον ανταγωνισμό και για τον λόγο αυτό απαγορεύονται, εκτός

αν η Επιτροπή αποφασίσει αντιθέτως.

Αλλά ούτε και το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων έχει

προσδιιορίσει την έννοια του “ανταγωνισμού”. Η φράση “ευθύτης στον

ανταγωνισμό” είναι η μόνη ένδειξη που παρέχεται από τη συνθήκη πάνω στο

θέμα αυτό. Έτσι καταλήγει ν' αποτελεί το ασφαλέστερο σχετικά κριτήριο,

εκείνο που χρησιμοποιείται από το Δικαστήριο, σύμφωνα με το οποίο τα όρια

της ελευθερίας του ανταγωνισμού τελούν σε συνάρτηση με οτιδήποτε είναι

αναγκαίο για την επίτευξη των στόχων της Συνθήκης και ιδιαιτέρως με την

ελεύθερη διακίνηση των εμπορευμάτων^, ή αλλιώς ότι η πολιτική του

3 Συνεκδ. υποθ. 56 και 58-64, Consten και Gruding κατά Επιτροπής, Συλλ.

1966,429.

28

ανταγωνισμού - σύμφωνα με την Έκθεση της Επιτροπής- πρέπει κατά

πρώτο λόγο να παρεμποδίζει την από μέρους ιδιωτικών επιχειρήσεων ληψη

μέτρων τα οποία ουσιαστικά δεν αποτελούν παρά υποκατάστατα των

κρατικών περιορισμών και εμποδίων στην ελευθερία του εμπορίου, που

καταργήθηκαν από τη Συνθήκη.

Οποιοδήποτε μέτρο ή οποιαδήποτε πράξη που προκαλεί τεχνητά

ανατροπή των οικονομικών βάσεων και όρων λειτουργίας της κοινής αγοράς,

καταρχήν απαγορεύεται.

Ειδικώτερα σην κατηγορία των μέτρων που απαγορεύονται περιλαμβάνονται

για τις επιχειρήσεις:

*5̂ είτε οι μεταξύ τους συμφωνίες (άρθρο 85 Συνθ. ΕΟΚ)

'h είτε η καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσεως τους εκτός της

κοινής αγοράς (άρθρο 86 Συνθ. ΕΟΚ).

Σε πρόσφατες αποφάσεις του το Δικαστήριο των Ε.Κ. επσνέλαβε ότι οι

περισσότερες από τις εν λόγω διατάξεις παράγουν άμεσα αποτελέσματα

(have direct effect).©

Όμως η άποψη αυτή δεν σημαίνει ότι η πολιτική των κοινοτήτων επί του

ανταγωνισμού ουσιαστικά έχει αρνητικό χαρακτήρα και αντιτίθεται σε

οποιαδήποτε μορφή συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων. Η πολιτική αυτή

αποβλέπει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων όχι μόνο

μέσα στη κοινότητα, αλλά και στην παγκόσμια αγορά - με το να εξαιρεί από τις

θεσπιζόμενες από τη Συνθήκη απαγορεύσεις- συμφωνίες συνεργασίας μεταξύ

επιχειρήσεων που έχουν θετική επίδραση στη λειτουργία του μηχανισμού του

ανταγωνισμού (άρθρο 85(3) Συνθήκης ΕΟΚ1. Παράδειγμα: αυτό συμβαίνει

στην περίπτωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που διαφορετικά δεν θα

μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό των μεγάλων επιχειρήσεων.

Ο Δηλαδή μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να τις επικαλεσθούν ευθέως ενώπιον

των Εθνικών τους δικαστηρίων και του Δικαστηρίου των Ε.Κ.

5.2 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝ ΛΟΓΩ ΔΙΑΤΑΞΗΣ

Πολλοί όροι και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται σ' αυτή τη διάταξη

απαιτούν ευρύτερη ανάλυση: Επιχείρηση- Συμφωνία - Εναρμονισμένη

πρακτική- Επηρεασμός του εμπορίου μεταξύ Κρατών μελών- Νόθευση ή

στρέβλωση ανταγωνισμού"'.

5.2.1 Η έννοια της επιχείρησης : |

■ Συνιστά επιχείρηση κάθε οντότης (φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή

ένωση προσώπων που στερείται νομικής προσωπικότητας^) απαιτείται όμως

νομική αυτονομία® και έχει οικονομική δραστηριότητα. Δηλαδή σαν εταιρείες

νοούνται “οι εταιρείες αστικού ή εμπορικού δικαίου, συμπεριλαμβανομένων και

των συνεταιρισμών, καθώς και άλλα νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού

δικαίου, εξαιρουμένων αυτών που δεν επιδιώκουν κερδοσκοπικό σκοπό”

άρθρο 58 παρ.2 της Συνθήκης.

4. Με τον όρο “νόθευση” αποδίδονται στην επίσημη Ελλην. μετάφραση του

άρθρου 85(1) Συνθ. Ε.Ο.Κ οι όρο "distorsion” και “distortion" που σημαίνουν

“στρέβλωση”, ενώ ο ανίστοιχος όρος του γερμανικού κειμένου είναι

“verfalschung” , που σημαίνει “παραποίηση ή νόθευση”.

5. Συνεκδ. υποθ. 42 και 49-59, SNUPAT κατά Ανωτάτης Αρχής, Συλλ. 1961,

151 καθώς και απόφαση υπόθ. 36-62, ACIERIES DU TEMPLE κατά Ανωτ.

Αρχής, Συλλ. 1963, 601.

6 Βλ. Απόφαση 13 Ιουλίου 1963 επί υποθ. 19-61 ,MANNEUSMANN κατά

Ανωτ. Αρχής, Συλλογή ΔΕΚ 1962, 675-681.

■ Η νομική μορφή της επιχείρησης είναι αδιάφορη, όπως αδιάφορος

είναι και ο τόπος όπου εδρεύει η οντότης αυτή : δεν έχει σημασία αν η έδρα

της επιχείρησης ευρίσκεται εντός ή εκτός του εδαφικού χώρου στον οποίο

ισχύει η συνθήκη, αρκεί οι πράξεις της να επενεργούν στον εν λόγω χώρο,

υπό την έννοια ότι θέτουν εκεί σε κίνδυνο τον ανταγωνισμό^.

30

■ Αλλά εκτός από “νομική αυτονομία” απαιτείται και “οικονομική

αυτονομία” Αυτό το στοιχείο προβάλλει από τα κείμενα πολλών

αποφάσεων της Επιτροπής όπου έγινε δεκτή η μη εφαρμογή του άρθρου 85

επί συμπράξεων μεταξύ μητρικής και θυγατρικής επιχείρησης, αν αυτές

συνιστούν οικονομική ενότητα κι αν οι εξεταζόμενες συμπράξεις αποσκοπούν

στον εσωτερικό, μεταξύ των επιχειρήσεων καταμερισμός των έργων.

7. Βλ. υπόθ.Imperial chemical Industries, 48,49,51-57/69 Απόφ. ΔΕΚ της

14ης Ιουλίου 1972

Bequelin , 22/71, Απόφ. ΔΕΚ της 25ης Νοεμβρίους 1971

Continental can, 6/72, Απόφ. ΔΕΚ της 21ης Φεβρουαρίου 1973.

8. Βλ. uπόθ.Christianκαι Nielsen, βλ. Ε.Εφ. Ε.Κ 037,1968 Απόφ. ΔΕΚ της

18ης Ιουνίου 1969

Centrafarm/ Sterling Drug, , 15/74, Απόφ. ΔΕΚ της 31ης Οκτωβρίου 1974

Kodak, Ε.Εφ.Ε.Κ. C 147,1970, Απόφ. ΔΕΚ της 30ης Ιουνίου 1970.

■ To Δικαστήριο δέχθηκε, ότι το άρθρο 85 καλύπτει όλες τις

συμφωνίες που στρεβλώνουν (νοθεύουν) τον ανταγωνισμό χωρίς να τις

διακρίνει σε οριζόντιες συμφωνίες ή κάθετες συμφωνίες®, αφού στρέβλωση

του ανταγωνισμού σύμφωνα με την έννοια του άρθρου 85(1), μπορεί να

επιφέρουν όχι μόνο οι συμφωνίες που περιορίζουν τον ανταγωνισμό μεταξύ

των συμβαλλομένων, αλλά και οι συμφωνίες που περιορίζουν τον

ανταγωνισμό μεταξύ του ενός από τους συμβαλλόμενους και τρίτων. '°

31

9. Βλ. υπόθ.ΒοοίΘΐΘ Technigue Miniere κατά Maschinenbau υίπι, Συλλ.

1966, 337-359

Βλ. υποθ. 32-65, Ιταλική Κυβέρνηση κατά Συμβουλίου και Επιτροπής, Συλλ.

1966, 563-592.

10. Συνεκδ. υποθ. 56 και 58-64 Consten και Gmnding κατά Επιτροπής, Συλλ.

1966, 429^92/3.

Ο όρος “συμφωνίες” περιλαμβάνει κυρίως τις συμβάσεις κατά την έννοια

του αστικού δικαίου. Περαιτέρω, περιλαμβάνει και τις “συμφωνίες κυρίων” (

gentle-men's agreements) η δέσμευση, την οποία αναλαμβάνουν τα μέρη

της συμφωνίας, δεν απαιτείται να είναι νομική και να συνεπάγεται δυνατότητα

αναγκαστικής εκτέλεσης - αλλ’ αρκεί και ηθική ή οικονομική δέσμευση.

Για την ύπαρξη συμφωνίας δεν απαιτείται εξ’ άλλου η τήρηση ορισμένου

τύπου: αρκεί και η άτυπη, γραπτή ή προφορική

Δίνεται λοιπόν να υπαχθούν στην απαγόρευση οι συμφωνίες

αποκλειστικότητας (αποκλειστικής προμηθείας, αποκλειστικής διαθέσεως κ.λ..

Βλ. σχετικά την ανακοίνωση της Επιτροπής της 24ης Δεκεμβρίου 1962).

I 5.2.2 Συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων : j

5.2.3 Εναρμονισμένη πρακτική :

Για να υπάρχει εναρμονισμένη πρακτική πρέπει να διαπιστωθεί:

α) Κοινή - όχι κατ' ανάγκη πανομοιότυπη - οικονομική συμπεριφορά

επιχειρήσεων

β) να εδράζεται η εν λόγω συμπεριφορά επί συντονιστικής κατευθυντήριας

γραμμής η οποία προσανατολίζει στην πορεία τους (σε σχέση παραγωγής -

των τιμών - διοχέτευση προϊόντων στην αγορά κ.ά.) τις επιχειρήσεις που

συμμετέχουν στην κρινόμενη σύμπραξη - χωρίς όμως να τις δεσμεύει.

11 Βλ. uπόθ.ChemiefaΓma, 41/69, Αποφ. Δ.Ε.Κ της 15ης Ιουλίου 1970.

12 Βλ. uπόθ.Tepea, 28/77,Αποφ. ΔΕΚ της 20ης Ιουνίου 1978

33

To θέμα εδώ με τις “εναρμονισμένες ττρακτικές" είναι ότι ττρέπει να

αποδειχτεί από τη μία η έμπρακτη συπεριφορά των ενδιαφερομένων μερών

και από την άλλη η ύπαρξη συνδέσμου μεταξύ αυτής της συμπεριφοράς και

ενός προκαθορισμένου επιχειρησιακού σχεδίου. Τυπικό παράδειγμα σχετικά

προσφέρει η υπόθεση Dyestuffs, επί της οποίας η Επιτροπή κατέληξε στο

πόρισμα ότι οι διάφορες αυξήσεις τιμών που επέβαλαν πολλές εταιρείες,

συμπεριλαμβανομένης και της Imperial Chemical Industries Ltd.(I.C.I) ήταν

αποτέλεσμα “εναρμονισμένης πρακτικής'’, γι αυτό και καταλόγισε βαριά

πρόσημα'^.

Δυσδιάκριτη είναι η διαφορά της “εναρμονισμένης πρακτικής”, επί

προϋπάρχοντας συντονισμού που απαγορεύεται, από της παράλληλης

συμπεριφοράς, έστω και συνειδητής που Οφείλεται σε άλλους παράγοντες.

Όπως η ολιγοπωλιακή αγορά, όπου η συμπεριφορά των επιχ. καθίσταται

αναγκαστικά παράλληλη, γιατί αλλιώς θα ετίθετο σε κίνδυνο η ύπαρξή τους.

13. Βλ. Απόφαση της Επιτροπής , της 24ης Ιουλίου 1969, Ε.Εφ.Ε. K.L 195,

1969

5.2,4 Η επίδραση του εμπορίου :

Μία από τις προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 85(αλλά και του 86)

είναι η επίδραση των συμπράξεων επί του εμπορίου μεταξύ Κρατών μελών,

Η προϋπόθεση θεωρείται ότι συντρέχει, όταν επηρεάζεται το εμπόριιο έστω

και δύο μόνο Κρατών μελών από την άλλη πλευρά δεν χωρεί κατ’ αρχήν

εφαρμογή του άρθρου 85, όταν κρινόμενες συμπράξεις επηρεάζουν το

εμπόριο στο εσωτερικό ενός Κράτους μέλους ή τρίτου κράτους, αλλά αρκεί να

επηρεάζεται και έμμεσα το εμπόριο μεταξύ Κρατών μελών''*.

Το ρήμα “επηρεάζω” (affecter, affect, pregiudicare) περιλαμβάνει

οποιαδήποτε μορφή επηρεασμού του εμπορίου, άρα και την ουδέτερη, ή

ακόμα και την επωφελή (θετική) επίδραση, ή ότι απαιτεί την ύπαρξη

επιβλαβούς (αρνητικής ) επίδρασης ;

Αυτό που έχει γίνει δεκτό από τη νομολογία’® και λειτουργεί σαν ουσιαστική

προϋπόθεση είναι ότι για να εφαρμοστεί το σχολιαζόμενο άρθρο χρειάζεται

κατά κανόνα να υπάρχει επιβλαβής επηρεασμός του εμπορίου.

14, Βλ. υπόθ. Cementha udelaven, 8/72, αποφ, Δικ.Ε.Κ της 17ης Οκτωβρίου

1972Βλ. uπoθ.ComπιeΓCίal Solvents , 6 και 7/73, αποφ. Δικ. Ε.Κ της 6ης Μαρτίου

197415. Βλ. υποθ. Grundig, 56 και 58/64,αποφ. ΔΕΚ της 13ης Ιουλίου 1966

Βλ. υποθ. VOLK, 5/69, αποφ. ΔΕΚ της 9ης Ιουλίου 1969

Βλ.υποθ. Cadillon, 1/71,αποφ. ΔΕΚ της 6ης Μαϊου 1971

5.2.5 Αντικείμενο και αποτέλεσμα

συμπράξεων:

Για να είναι ασυμβίβαστες με την κοινή αγορά, οι συμπράξεις πρέπει να

έχουν σαν αντικείμενο ή σαν αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιοριοσμό

ή την νόθευση του ανταγωνισμού. Λόγω του διαζευκτικού “ή “ δεν απαιτείται η

σωρευτική συνδρομή των δύο στοιχείων.

Ερευνάται πρώτα το περιεχόμενο της σύμπραξης και αν διαπιστωθεί πως

αυτή έχει σαν αντικείμενο την παρεμπόδιση του ανταγωνισμού, τότε η

προϋπόθεση θεωρείται ότι συντρέχει. Εάν δεν φανερώσει κάτι τέτοιο, η

ανάλυση των όρων της σύμπραξης, τότε στη συνέχεια εξετάζονται τα

αποτελέσματά της.

Η απόδειξη ότι η σύμπραξη έχει αποδοκιμαζόνεμο αντικείμενο ή

αποτέλεσμα πρέπει να χωρεί βάσει του συνόλου των περιστάσεων και να

λαμβάνει ιδίως υτΓ όψη τη φύση και την ποσότητα των προϊόντων, τη θέση ή

το μέγεθος των επιχειρήσεων που συμμετέχουν στη σύμπραξη την υφή των

περιεχομένων ρητρών κλπ.

16 Βλ. εκτός απο τις προαναφερθείσες υποθέσεις και υπόθ. Brasserie de

Haecht I, 23/67, αποφ. Δικ.Ε.Κ της 12ης Δεκεμβρίου 1967

5.2.6 Παρεμπόδιση, περιορισμός, νόθευση του

ανταγωνισμού

Η δεύτερη προϋπόθεση που θέτει το άρθρο 85(1) για να θεωρηθούν ως

απαγορευμένες οι συμφωνίες και κάθε εναρμονισμένη πρακτική μεταξύ

επιχειρήσεων είναι ότι “πρέπει να έχουν ως αντικείμενο ή αποτέλεσμα την

παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή την στρέβλωση (νόθευση) του ανταγωνισμού

εντός της κοινής αγοράς*’.

Βασική προϋπόθεση, για να κριθεί η σύμπραξη σαν ασυμβίβαστη με την

κοινή αγορά είναι το “αισθητό" της επενεργείας της επ' αυτής : δηλαδή

σύμπραξη με μηδαμινό αποτέλεσμα δεν ενδιαφέρει την συνθήκη’ .̂

Σ υνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι κάθε συμφωνία που το

αντικείμενο της συγκαταλέγεται ανάμεσα σ’ εκείνα, τα οποία

απαριθμούνται (ενδεικτικά) στο άρθρο 85(1) της Συνθήκης ΕΟΚ,

απαγορεύεται, η απαγόρευση δε αυτή είναι δυνατό να αρθεί υπό ορισμένες

περιοριστικά μνημονευόμενες στο εν λόγω άρθρο, προϋποθέσεις.

“ Η άρση (ή κήρυξη ως ανεφάρμοστων ) των απαγορεύσεων” σύμφωνα με

το άρθρο 85(3) μπορεί να αφορά είτε επιμέρους συμφωνίες είτε ολόληρες

κατηγορίες συμφωνιών.

17 Βλ. υποθ.Α/olk , 5/69, απόφ. Δικ. Ε.Κ της 9ης Ιουλίου 1969

Βλ. υποθ. Cadillon, 1/71, απόφ. Δικ. Ε.Κ της 6ης Μαίου 1971

37

Ως προς τις κατηγορίες συμφωνιών, η άρση της απαγόρευσης συντελείται

με τη μορφή κανονισμών ή οδηγιών που εκδίδει, βάσει του άρθρου 87, το

Συμβούλιο κατόπιν προτάσεως της Επιτροπής και διαβουλεύσεων με το

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,

Για να συμβάλλει στην αποσαφήνιση της πολιτικής επί του ανταγωνισμού,

η Επιτροπή εξέδωσε τέσσερις Ανακοινώνσεις:

>»·24 Δεκεμβρίου 1962, η Επιτροπή δημοσίευσε μια (Επίσημη)

Ανακοίνωση αναφορικά με τις συμβάσεις αποκλειστικής αντιπροσωπείας

που καταρτίζονται μεταξύ παραγωγού και ανεξάρτητου εμπορικού

αντιπροσώπου (Exclusive agency agueements).

w Την ίδια χρονολογία δημοσιεύθηκε και μία άλλη Ανακοίνωση της

Επιτροπής για τις συμφωνίες παραχωρήσεως αδειών εκμεταλλεύσεως

ευρεσιτεχνίας (patent licencing agreeπιents).

m- Η τρίτη Ανακοίνωση της Επιτροπής αφορά συμφωνίες, αποφάσεις και

εναρμονισμένες πρακτικές που αποβλέπουν στη συνεργασία μεταξύ επιχει­

ρήσεων,

1̂ Η τέταρτη Ανακοίνωση της Επιτροπής που εκδόθηκε στις 27 Μαίου

1970, αφορά τις συμφωνίες ήσσονος σημασίας, οι οποίες δεν θίγονται από τις

απαγορευτικές διατάξεις του άρθρου 85 (1) της Συνθήκης της ΕΟΚ’®,

18, Περισσότερα για το περιεχόμενο των Ανακοινώσεων βλ, στο P.S,R.F.

Mathijsen, “οδηγός στο Ευρωπαϊκό και Κοινοτικό Δίκαιο’’, Εκδόσεις Παπαζήση

σελ,239-244.

5.3 Αρθρο 86

1. Είναι ασυμβίβαστες με την κοινή αγορά και απαγορεύεται, κατά το

μέτρο που δύναται να επηρεάσει το εμπόριο μεταξύ Κρατών μελών, η

καταχρηστική εκμετάλλευση από μία ή περισσότερες επιχειρήσεις της

δεσποζούσης θέσεώς τους εντός της κοινής αγοράς ή σημαντικού τμήματός

της.

Η κατάχρηση αυτή δύναται να συνίσταται ιδίως:

α) στην άμεση ή έμμεση επιβολή μη δικαίων τιμών αγοράς ή πωλήσεως ή

άλλων όρων συναλλαγής,

β) στον περιορισμό της παραγωγής, της διαθέσεως ή της τεχνολογικής

ανατπύξεωςεπί ζημία των καταναλωτών,

γ) στην εφαρμογή ανίσων όρων επλί ισοδυνάμων παροχών έναντι των

εμπορικώς συναλλασσομένων, με αποτέλεσμα να περιέρχονται αυτοί σε

μειιονεκτική θέση στον ανταγωνισμό.

δ) στην εξάρτηση της συνάψεως συμβάσεων από την αποδοχή, εκ μέρους

των συναλλασσομένωνμ προσθέτων παροχών που εκ φύσεως ή σύμφωνα με

τις εμπορικές συνήθειες δεν έχουν σχέση με το αντικείμενο των συμβάσεων

αυτών.

5.3.1 Σκοπός του άρθρου : ~|

Σκοπός του άρθρου 86 είναι η προστασία, επ' ωφελεια των

ανταγωνιζομένων επιχειρήσεων και τελικά του καταναλωτή, του συστήματος

του ελεύθερου ανταγωνισμού. Το άρθρο 86 προστατεύει όχι μόνο τον

υπαρκτό ανταγωνισμό όσο και τον δυνητικό ή “δυνάμει” ανταγωνισμό. Γιατί;

α) δεν επιτρέπει στη δεσπόζουσα επιχείρηση να ενεργεί ανενόχλητη και

κατά τρόπο αυθαίρετο στην αγορά

β) με τον έλεγχο έπί της κυρίαρχης επιχειρήσεως αφήνει ελεύθερο το

πεδίο στις μικρότερες επιχειρήσεις (υπάρχουσες ή προτιθέμενες να

εισέλθουν στην αγορά) και τείνει να παραμερίσει τα εμπόδια για την

ανάπτυξη της δράσεώς τους

γ) γιατί απομακρύνει τον κίνδυνο εξελίξεως της υφιστάμενης

δεσποζούσης θέσεως ε μονοπώλιο που - χωρίς ν' απαγορεύεται -

αποτελεί, σύμφωνα με το ττνεύμα της συνθήκης, απλώς ανεκτό

καθεστώς.

Ο σκοπός της προστασίας του ανταγωνισμού προκύπτει και από το άρθρο

3 πείπτωση στ, η δεσμευτική επιταγή του οποίου συγκεκριμενοποιείται μεταξύ

άλλων και με τη διάταξη του άρθρου 86'®.

19. Βλ. υποθ.ΟοηΙίπθΠθΙ Can, 6/72,αποφ.ΔΕΚ της 21ης Φεβρουάριου 1973

Commercial Solvents, 6 και 7/73, αποφ. ΔΕΚ της 6ης Μαρτίου 1974

United Brands, 27/76, αποφ. ΔΕΚ της 14ης Φεβρουάριου 1978.

5.3.2 Η Δεσπόζουσα θέση :

Με την απόφασή του της 18ης Δεκεμβρίου 1971, το Δικαστήριο έδωσε τον

εξής ορισμό της “δεσπόζουσας θέσης*’: “ Δεν αρκεί απλώς η επιχείρηση να

είναι σε θέση να παρεμποδίζει την εκ μέρους τρίτων πώληση μέσα στην

επικράτεια ενός Κράτους μέλους προϊόντων που φέρουν το ίδιιο εμπορικό

σήμα ότι, εφόσον το άρθρο 86 απαιτεί όπως η εν λόγω επιχείρηση έχει τη

δυνατότητα να παρεμποδίζει την άσκηση αποτελεσματικού ανταγωνισμού

εντός σημαντικού τμήματος της σχετικής αγοράς, λαμβανομένης υπόψη,

μεταξύ άλλων, της υπάρξεως, ενδεχομένως, καθώς και της θέσεως και άλλων

παραγωγών και μεταπωλητών των αυτών προϊόντων ή υποκαταστάτων

τους °̂.

Τον ίδιο ακριβώς συλλογισμό χρησιμοποιεί το Δικαστήριο και στην

απόφαση της 8ης Ιουνίου 1971, επί της υποθέσεως Deutsche ΟΓβπιπιορόοη

Gesellschaft κατά Metro'\

Σύμφωνα με το Δικαστήριο καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας

θέσης μιας επιχείρησης υπάρχει “....και στην περίπτωση που η συγκεκριμένη

επιχείρηση επιδιώκει και επιτυγχάνει την ενίσχυση αυτής της θέσεώς της κατά

τέτοιο τρόπο και σε τέτοιο βαθμό, ώστε αναγκαίο επακόλουθό τους να είναι η

ουσιώδης παρακώλυση του ανταγωνισμού, δηλαδή : όταν η παραμονή μιας

επιχειρήσεως στην αγορά εξασφαλίζεται αποκλειστικά και μόνο χάρη στη

θέση αυτή”

20. Βλ. Συλλ. 1971, 84 (16), υποθ., Sirena κατά Eda

21. Βλ. Συλλ. 1971, 487, υποθ. 78-70.

22. Βλ.υποθ. 6-72, Europembailage και Continental Can κατά Επιτροπής,

Συλλ.(Αγγλ.) 1973, 215-244 (20,26).

Η ύπαρξη μονοπωλίου ή οιονεί μονοπωλίου, ενώ αρκεί για να

χαρακτηρίσει την επιχείρηση σαν δεσπόζουσα^^, δεν συνιστά απαραίτητη

σχετική προϋπόθεση^“.

W Η κατάφαση της ιδιότητας της επιχειρήσεωςσαν οικονομικής δυνάμεως

εξ άλλου προϋποθέτει ότι λαμβάνονται υπ' όψη διάφοροι παράγοντες :

/ το μέγεθος της επιχειρήσεως (απόλυτο ή σχετικό)

■/ ο αριθμός και η δυναμικότητα των λοιπών επιχειρήσεων (υπαρκτών ή

δυνάμει ανταγωνιστών)

y η διάρθρωση της αγοράς (προσφοράς και ζήτησης του παραγόμενου

προϊόντος ή υπηρεσίας)

/ το γεγονος ότι η επιχείρηση προηγείται των ανταγωνιστών της από

τεχνολογικής απόψεως κλπ.

Οι εν λόγω παράγοντες πρέπει να εξετάζονται συνολικά, γιατί, κατ' αρχήν,

μόνο με τησφαιρική θεώρησή τους καθίσταται δυνατή η διαπίστωση της

υπάρξεως δεσποζούσης θέσεως, ενώ ο καθένας χωριστά δεν είναι κατ'

ανάγκη καθοριστικός^®. Κατ' εξαίρεση όμως και ένας μονο παραγων αρκεί για

την κατάφαση της δεσποζούσης θέσεως, αν η σπουδαιότητά του στη

συγκεκριμένη περίπτωση είναι ιδιαίτερη:

Ακόμη σύμφωνα με τη διατυπωμένη νομολογία του Δικαστηρίου :

23. υποθ.Commercial Solvents, 6 και 7/73, αποφ. ΔΕΚ της 6ης Μαρτίου

197424. Βλ. Parke -Davis, 24/67, αποφ. ΔΕΚ της 29ης Φεβρουαρίου 1968

Deutsche Grammophon, 78/70, αποφ. ΔΕΚ της 8ης Ιουνίου 1971

υποθ., Sirena κατά Eda, 40/70, αποφ. ΔΕΚ της 18ης Φεβρουαρίου 1971

25 Βλ. υπόθ. United Brands , 27/76, αποφ. ΔΕΚ της 14ης Φεβρουαρίου

1978

42

η κατοχή προσοστού 80 % στην αγορά δημιουργεί ipso facto δεσπόζουσα

θέση'®.

Αντίθετα, η ενδεχόμενη έλλεηψη αποδοτικότητας και η μη επίτευξη

μεγάλων κερδών (ακόμα και η πρόσκαιρη ζημία) δεν οδηγούν οπωσδήποτε

στο συμπέρασμα ότι η κρινόμενη επιχείρηση δεν διαθέτει οικονομική δύναμη,

άρα ούτε και δεσπόζουσα θέση".

Ας σημειωθεί ακόμα ότι η έλλειψη δεσποζούσης θέσεως στην αγορά των

παραγομένων υπό της επιχειρήσεως προίόντων εν γένει δεν κωλύει την

κατοχή τέτοιας θέσεως σε 'δευτερεύουσα “ αγορά, όπως στην π.χ αγορά της

παροχής κατ' αποκλειστικότητα συγκεκριμένων, απαιτουμένων από τον νόμο,

πιστοποιητικών που συνδέονται με το προϊόν της επιχείρησης'®' ή στην αγορά

των ανταλλακτικών των προίόντων της'®.

26. υποθ.Hoffmann- La Roche, 85/76, αποφ. ΔΕΚ της 13ης Φεβρουαρίου

197927. Βλ. United Brands, Hoffman- La Roche

28. umoB.General Motors, 26/75, αποφ. ΔΕΚ της 13ης Νοεμβρίου 1975

29. Βλ. Hugin, 22/78, αποφ. ΔΕΚ της 31 ης Μαίου 1979

6. ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΝ

Γίνεται δεκτό ότι, εφ’ όσον ισχύουν εσωτερικές διατάξεις στα Κράτη μέλη

που ρυθμίζουν θέματα αντίστοιχα με εκείνα που ρυθμίζει το άρθρο 85 και το

άρθρο 86 της συνθήκης (βλ. παραπάνω νόμο 703/1977), οι διατάξεις αυτές

είναι δυνατόν να εφαρμόζονται παράλληλα με τις κοινοτικές επί των ιδίων

περιπτώσεων, άν συντρέχουν οι συναφείς προϋποθέσεις και των δύο

έννομων τάξεων. Η παράλληλη όμως εφαρμογή επιτρέπεται μονο αν δεν

ποσκότΓτει στην αρχή της ομοιόμορφης εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου στα

Κράτη μέλη : επομένως, τυχόν συγκρούσεις μεταξύ των κοινοτικών και των

εσωτερικών διατάξεων περί ανταγωνισμού πρέπει να αίρονται δια της

εφαρμογής της αρχής της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου^.

Έτσι, οι εθνικές αρχές (τόσο οι αρχές οι επιφορτισμένες με την εφαρμογή των

κανόνων περί ανταγωνισμού, όσο και τα εθνικά δικαστήρια) δεν δικαιούνται να

θεωρήσουν σύμπραξη νόμιμη, όταν αυτή απαγορεύεται από το άρθρο 85,

Δεν δικαιούνται εξ άλλου ν’ απαγορεύσουν σύμπραξη, αν αυτή είτε έχει

επιτραπεί βάσει της παρ. 3 του άρθρου 85 είτε δύναται να επιτραπεί βάσει της

εν λόγω διατάξεως και εχει κοινοποιηθεί στην Επιτροπή ή απαλλάσσεται της

κοινοποιήσεως (οι εθνικές αρχές οφείλουν στην τελευταία περίπτωση ν'

αναστείλουν την ενώπιόν τους διαδικασία).

30. υποθ. Walt Wilhelm, 14/68, αποφ. ΔΕΚτης 13ης Φεβρουαρίου 1969

Όταν όμως η σύμττραξη απαγορεύεται από το κοινοτικό δίκαιο και έχει τυχόν

κινηθεί κατ'αυτής η κοινοτική διαδικασία, δικαιούνται οι εθνικές αρχές να την

απαγορεύσουν και να επιβάλουν κυρώσεις στις συμμετέχουσες επιχειρήσεις

ανάλογο δικαίωμα έχουν φυσικά και όταν πρόκειται περί συμπράξεως που δεν

προβλέπεται από το κοινοτικό δίκαιο.

Ειδικώτερα ως προς τις κυρώσεις και το πρόβλημα της δυνατότητας

σωρευτικής εφαρμογής τους, το Δικαστήριο έχει δεχθεί ότι, σε περίπτωση

επιβολής κυρώσεων απο εθνική αρχή, η επιείκεια επιτάσσει να ληφθεί υπ’

όψη η εν λόγω επιβολή κατά τον καθορισμό του προστίμου που επιβάλλει η

Επιτροπή (υπόθεση Walt Wilhelm ). Αντίθετη λύση έχει όμως δεχθεί το

Δικαστήριο, αποδεχόμενο τη σώρευση κυρώσεων, όταν οι ενδιαφερόμεννες

επειχειρήσεις έχουν καταδικαστεί από αρχή τρίτου Κράτους^'.

31, υποθ. Boehringer, 45/69, αποφ. ΔΕΚ της 15ης Ιουλίου 1970

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Κώδικας Νομικού Βήματος 1977

2. Κουτσούκης Δημήτρης «Δίκαιο Ελληνικού ανταγωνισμού» Εκδόσεις ΑΦΟΙ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, Αθήνα 1996

3. Λιακόπουλος Αθανάσιος «Βιομηχανική Ιδιοκτησία»' Εκδόσεις ΑΦΟΙ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 1995

4. Δαμασκηνίδης Αντώνιος «Εισαγωγή στην Οικονομική Εττιστήμη», Θεσ/νίκη :Uninersity studio Press, 1985 -1988

5, Mathijsen P.S.R.F «Οδηγός στο Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο»

6. Πουλάκου-Ευθυμιάτου «Στοιχεία Εμπορικού Δικαίου» Εκδόσεις Σάκκουλα, 1991

7. Α.Α Τσακλάγκανος «Εισαγωγή στην Οικονομική των Επιχειρήσεων», Αφοί Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 1991

8. Μ.Κ. Λεοντάρη «Οργάνωση Εταιρειών» Τόμος Α, Εκδόσεις Πάμισος 1989

9. Ε. Αλεξανδρίδου «Δίκαιο Εμπορικών Εταιρειών», Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσ/νίκη 1993-95

10. Αδ. Παπαγιανίδης - Α.Γ Χριστογιανόπουλος «Ερμηνεία κατ' άρθρο της Συνθήκης ΕΟΚ»

11. Δημ. Κουτσούκης «Η εφαρμογή του Ν.703/77 περί προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού»: Α' 1979-186/Δημ. Κουτσούκη, Δημ.Τζουγανάτου - Αθήνα, 1987

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ

2. ΣΥΜΠΡΑΞΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 22.1 Τι είναι συπράξεις επιχειρήσεων 22.2 Προϋποθέσεις συμπράξεων 32.3 Κατηγορίες συμπράξεων 42.4 Κοινοπραξίες 62.5 Κερδοσκοπικές συμπράξεις 82.6 Πλεονεκτήματα - Μειονεκτήματα συνασπισμού 9

3. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ - ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ 113.1 Έννοια ανταγωνισμού 113.2 Περιορισμοί ανταγωνισμού 13

4. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 154.1 Γενική Επισκόπηση 194.2 Η διάταξη του άρθρου 1 Ν. 703/1977 204.3 Οι διατάξεις του άρθρου 2 και 2α του Ν. 703/77 214.4 Συμπεράσματα 22

5. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ 235.1 Κανόνες Ανταγωνισμού 235.1.1 Άρθρο 85 245.1.2 Βασικά χαρακτηριστικά της δομής του άρθρου 265.1.3 Σκοπός του άρθρου 275.2 Ερμηνεία της εν λόγω διάταξης 295.2.1 Η έννοια της επιχείρησης 295.2.2 Συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων 325.2.3 Εναρμονισμένη πρακτική 325.2.4 Η επίδραση του εμπορίου 345.2.5 Αντικείμενο και αποτέλεσμα συμπράξεων 355.2.6 Παρεμπόδιση, περιορισμός, νόθευση τουανταγωνισμού 365.3 Άρθρο 86 385.3.1 Σκοπός του άθρου 395.3.2 Η δεσπόζουσα θέση 40

6. ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΝ 43

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ