Galeria fotografiimgr farm. Adama Kokota

� Kumoterki �

� Zajad³a Wataha �

www.psiezaprzegi.com.pl

W bie¿¹cym numerze:

WSTÊPNIAK

Aptekarz musi byæ dyskretny................................. 3

W APTECE

Dobry kontakt z samym sob¹� efektywniejszy kontakt z pacjentem ................... 4Ubezpieczona apteka .............................................. 6

LEX APOTHECARIORUM

Zakres przedmiotowytajemnicy aptekarskiej ............................................. 8

RYNEK LEKÓW

Lek generyczny w niczym nie ustêpujelekowi oryginalnemu ............................................... 10

MANUA£ APTEKARSKI

Substancje ro�linnew walce z nowotworami ...........................................12Ostry¿ d³ugi, kurkum¹ zwany.Lecznicza przyprawa ............................................. 15

WSZECHNICA APTEKARSKA

Receptariusz �ma�æ salicylowo-siarkowo-mydlana ....................... 17

PANORAMA SAMORZ¥DU

Przygotowujê mowê jak w s¹dzie ......................... 19

BAROMETR PHARMAEXPERTA

Styczeñ 2009 pod znakiemgrypy i przeziêbieñ ................................................ 20

BIBLIOTEKA, CZYTELNIA

Dla zdrowia i urody ............................................... 22

Serce jak magnes? .................................................... 24Sensoryka i podstawy perfumerii. Czê�æ 2. .......... 25

SPORT TO ZDROWIE

V Farmaceutyczne Mistrzostwa Polskiw ̄ eglarstwie.......................................................... 27

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

Przepis na alkermes w aptekarskimmanuale Antoniego Fortunata Ryla ........................ 28Poczet wielkich aptekarzy polskich ...................... 33

Aptekarz-burmistrz, aptekarz-prezes,

aptekarz-konspirator ............................................... 34

Nowe rejestracje i nowo�ci na rynku ................ 38

CHWILA ODDECHU

Piotr Bi³ak � artysta wszechstronny ........................46

WSTÊPNIAK

W toku rozmów z pacjentami aptekarz dowiaduje siê o ich sta-nie zdrowia i trapi¹cych ich schorzeniach. Powziêtymi informa-cjami aptekarz nie mo¿e dzieliæ siê z nikim. Musi je zachowaæw tajemnicy. Aptekarz musi byæ dyskretny. Na tym polega szcze-gólna rola zawodu zaufania publicznego. Zagadnieniu tajemnicyzawodowej po�wiêca swoje rozwa¿ania Jêdrzej Bujny. Artyku³ tenpolecamy szczególnie m³odym adeptom aptekarstwa, którzy roz-poczêli praktykê aptekarsk¹ w epoce zdominowanej przez wido-wiska typu talk-show, maj¹ce sobie za nic wszelkie sekrety i ta-jemnice.

W numerze publikujemy artyku³ o lekach generycznych. Jegoautor Tomasz Nawrocki przedstawia procedury zwi¹zane z wpro-wadzeniem do produkcji i obrotu leków odtwórczych, które prze-wa¿aj¹ w portfelu produkcyjnym polskiego przemys³u farmaceu-tycznego. Czytelnicy tego interesuj¹cego artyku³u przekonaj¹ siê,¿e lek generyczny w niczym nie ustêpuje lekowi oryginalnemu.

Chocia¿ zima nie by³a sroga, to da³a siê ludziom we znaki, cze-go przejawem by³ wzrost zachorowañ na grypê i choroby grypopo-dobne. W styczniu z afiliowanego przy UE Centrum Prewencjii Kontroli Chorób w Sztokholmie zosta³ wys³any sygna³ o wzro�cieliczby zachorowañ lub podejrzeñ zachorowañ na grypê w licznychkrajach europejskich. O wp³ywie sezonowego wzrostu zachoro-wañ na grypê na strukturê sprzeda¿y aptecznej pisze Piotr Kulaautor artyku³u pt. �Styczeñ 2009 pod znakiem grypy i przeziê-bieñ�.

Ograniczenie ryzyka jest cech¹ ka¿dego przezornego cz³owie-ka, a aptekarza zw³aszcza. Na ³amach bie¿¹cego numeru publiku-jemy artyku³ eksperta ubezpieczeniowego o praktycznych aspek-tach zwi¹zanych z ubezpieczeniem apteki.

Jak zwykle na naszych ³amach jest miejsce na prezentacjê inte-resuj¹cych lektur. W rubryce CZYTELNIA mo¿na przeczytaæ re-cenzjê ksi¹¿ki pt. �Magnetyzm Serca�. Redaktor Wac³aw Bierkow-ski przekonuje nas w swojej recenzji, ¿e kropla mi³o�ci znaczy wiê-cej ni¿ ocean rozumu. Za autorem recenzji polecamy lekturê tejksi¹¿ki, zw³aszcza, ¿e wiosna tu¿, tu¿.

Redakcja Aptekarza Polskiego

Aptekarzmusi byæ dyskretny

W APTECE

– 4 –

Obrazki z apteki

Do apteki codziennie przychodzistarsza pacjentka. Tylko na chwil-kê... i ustawiaj¹c siê przy okienkuzaczyna opowiadaæ z detalami o tym,jak min¹³ jej dzieñ i jakie tego dniatrapi¹ j¹ dolegliwo�ci. Pani farma-ceutka czuje irytacjê (w kolejce stoikilka osób). Nie wie, co powiedzieæ,¿eby nie uraziæ starszej pani. Prze-cie¿ to sta³a pacjentka.

Kierownik obiera telefon. Jednaz farmaceutek zatrudnionych w ap-tece dzwoni i informuje, ¿e nie bê-dzie mog³a przyj�æ do pracy. Jejdziecko siê rozchorowa³o. Kierow-nik zwraca siê do Anny �Pani (prze-cie¿ niezamê¿na) ma tyle czasu, wiêcPani zostanie d³u¿ej�. Przez g³owêAnny przelatuje my�l, ¿e � jak zwyklenawet siê jej nie spytano, czy ma czasi ochotê. Czuje ¿al i po raz kolejnymy�li, ¿e jest wykorzystywana.

Katarzyna zamierza³a poprosiæw³a�ciciela o podwy¿kê. Pracuje ju¿d³u¿szy czas i uwa¿a, ¿e pracê sw¹wykonuje bardzo dobrze. Gdy we-sz³a do gabinetu w³a�ciciela poczu³asiê zak³opotana i wszystkie przygo-towane s³owa ulotni³y siê z pamiê-ci... Poczu³a siê niezrêcznie i g³upio,¿e przysz³a prosiæ o pieni¹dze.

Zofia, tak jak jej mama jest far-maceutk¹. Po skoñczonych studiachchcia³a siê usamodzielniæ. Ile razyjednak zaczyna z mam¹ o tym mó-wiæ, ta bardzo siê denerwujê. Zofianie ma w³asnego ¿ycia. Dla tzw. �wiê-tego spokoju zachowuje siê tak, jakoczekuje mama. Codziennie jednaktowarzyszy jej smutek.

Postawy ¿yciowe

�Problem polega nie na naszymemocjonalnym reagowaniu, ale naodpowiednio�ci emocji i jej wyrazu��Etyka nikomachejska� Arystoteles

Co ³¹czy opisane powy¿ej oso-by? Wszystkie one nie mówi¹ tego,co my�l¹, nie wyra¿aj¹ tego, co czuj¹i nie robi¹ tego na co, naprawdê mia³yby ochotê. Pos³uguj¹c siê jêzykiemArystotelesa mo¿emy powiedzieæ, ¿ebrakuje w opisanych sytuacjach �od-powiednio�ci emocji i jej wyrazu�.Jedno z podstawowych zdañ opisu-j¹cych tak¹ postawê brzmi: �ile razymy�lisz i czujesz nie, a mówisz tak,tyle razy dzia³asz przeciwko sobie�.To dzia³anie wbrew sobie, pocz¹t-kowo wyra¿a siê nieprzyjemnymi sta-nami psychicznymi. Poirytowanie,z³o�æ, w�ciek³o�æ, agresja (na kogo�

i na samego siebie). Smutek, ¿ali poczucie bycia wykorzystywanym.Lêk, niepokój, wstyd, ¿e kogo� ab-sorbujemy sob¹ i wreszcie bezradnazgoda na wycofanie siê i rezygnacjêze swych potrzeb. Je¿eli taka posta-wa nie jest incydentalna, lecz jest sta-³ym sposobem reagowania, to na-stêpstwa bardzo os³abi¹ kondycjetak fizyczn¹, jak i psychiczn¹ osoby.

Wróæmy do obrazków z apteki.Przeanalizujmy je pod k¹tem zgod-no�ci emocji i ich wyrazu. Tym sa-mym przyjrzyjmy siê jednemu z ob-szarów inteligencji emocjonalnej -kompetencjom osobistym. Nalez¹do nich: samo�wiadomo�æ, samo-kontrola i samoocena. Poprawno�æmetodologiczna wymaga odniesieniasiê do definicji tych pojêæ.

Samo�wiadomo�æ to umiejêtno�ærozpoznawania w³asnych stanówemocjonalnych, wiedza o w³asnychuczuciach, warto�ciach, preferen-cjach, mo¿liwo�ciach i ocenach in-tuicyjnych,

Samoocena odnosi siê do poczu-cia w³asnej warto�ci, wiary we w³a-sne si³y, �wiadomo�æ swoich mo¿li-wo�ci, oraz swoich ograniczeñ; do-�wiadczania autonomii w³asnej oso-by niezale¿nie od s¹dów innych ludzi.

Dobry kontakt z samym sob¹� efektywniejszy kontakt z pacjentem

�Wszystkie emocje s¹ w istocie rzeczy bod�cami sk³aniaj¹cymi nas do dzia³ania���Inteligencja emocjonalna w praktyce� Daniel Goleman

Rozpoznanie w³asnych emocji, zbudowanie w oparciu o nie osobistej hierarchii warto�ci oraz podjêcie wynika-j¹cego z niej dzia³ania � to lapidarny przepis na budowanie dobrej relacji z pacjentem, wspó³pracownikiem, czyszefem. Mówi¹c jeszcze dobitniej, inteligentne kierowanie naszym ¿yciem emocjonalnym pozwala na w³a�ciwewykorzystanie naszych namiêtno�ci. Mog¹ one siê staæ �ród³em naszej m¹dro�ci, kierowaæ naszym my�leniem,wyznaczaæ nasze warto�ci i zapewniæ przetrwanie. Ich znaczenie jest wiêc niebagatelne, tak dla osobistego, jaki zawodowego funkcjonowania.

W APTECE

– 5 –

Samokontrola opisuje zdolno�æ�wiadomego reagowania na bod�cezewnêtrzne; umiejêtno�æ radzeniasobie ze stresem i kszta³towania w³a-snych emocji w zgodzie z samymsob¹, z w³asnymi normami, zasada-mi oraz wyznawanymi warto�ciami.

We wszystkich czterech przypad-kach poziom samo�wiadomo�cisprowadza siê do jej najprostszegowyrazu - do nazywania w³asnychuczuæ.

W pierwszy przy-padku � farmaceutkaczuje irytacjê. Przypa-dek drugi � Anna czu-je ¿al, ma poczucie wy-korzystywania . Obra-zek trzeci � Katarzynaczuje siê niezrêczniew momencie, kiedy po-my�la³a o czym� dla sie-bie, za� Zofia codzien-nie boryka siê ze swo-im smutkiem.

Definicja samo�wia-domo�ci wyra�niewskazujê, ¿e wiedza ow³asnych uczuciach niewyczerpuje zagadnie-nia. Ze �wiadomo�ci powinna wy-krystalizowaæ siê hierarchia warto-�ci, z niej przekonania i ocena mo¿li-wo�ci Samo�wiadomo�æ powinnawesprzeæ farmaceutki, daæ im poczu-cie w³asnej warto�ci, czyli pozwoliæim wej�æ w obszar samooceny Naj-s³abiej wybrzmiewa umiejêtno�æ sa-mokontroli. Przedstawione osoby nieradz¹ sobie ze stresem i nie reaguj¹na zewnêtrzne bod�ce w zgodziez samym sob¹. Brak odpowiednichreakcji bêdzie skutkowa³ kumulacj¹z³ych emocji. Poirytowana farma-ceutka przeniesie irytacjê na innychosoby, utrzymuj¹ce siê d³ugo uczu-cie ¿alu pozbawia osobê energii

¿yciowej i rado�ci z wykonywanejpracy. Poczucie nieadekwatnego dowykonywanej pracy wynagrodzeniadzia³a demotywuj¹co, a przed³u¿a-j¹cy siê w czasie smutek prowadzido depresji.

Spo³eczne implikacje

Wiemy ju¿, ¿e codzienne funkcjo-nowanie w poczuciu zafa³szowaniasamego siebie musi przynie�æ bardzo

przykre nastêpstwa. Najnowsze ba-dania prowadzone w ramach psy-choneuroimmunologii wyra�niewskazuj¹ na zwi¹zek pomiêdzy nasz¹psychik¹ � postawami, przekonania-mi, zachowaniami � a odporno�ci¹na stres. W tym miejscu my�limyo wyzwaniach, które trudno jestud�wign¹æ, czyli o dystresie. Efek-tywny dialog z pacjentem opiera siêtak na dobrej kondycji fizycznej, jaki na dobrym samopoczuciu psychicz-nym. Problem jest tym istotniejszy,¿e praca farmaceuty wymaga szcze-gólnej uwagi. Aptekarze s¹ zawodo-wymi �pomagaczami�, a pomaganiemêczy i wyczerpuje. Je¿eli pamiêta-

my, i¿ istot¹ pracy jest pokonywanieoporu tworzywa, z którym mamy doczynienia, to dostrzegamy, ¿e szcze-gólnej koncentracji uwagi wymaga tapraca, której �tworzywem� jest cz³o-wiek - by pozosta³ cz³owiekiem, anie sta³ siê przedmiotem pracy. A wewszystkich rodzajach pracy w³a�niecz³owiek, i jako jej tworzywo, i pod-miot stawia najwiêkszy opór. Poko-nanie tego oporu wymaga niema³ejkondycji. Ka¿de os³abienie zmniej-

sza szansê na pomy�lno�æ.A przecie¿ to w³a�nie na-stawienie na skuteczno�æjest tym, co nadaje sensnaszym wysi³kom.

Drogi wyj�cia

�Ka¿dy mo¿e siê roz-gniewaæ � to bardzo³atwe, ale rzadk¹ umie-jêtno�ci¹ jest z³oszczeniesiê na w³a�ciw¹ osobê,we w³a�ciwym stopniu,w³a�ciwym momencie,we w³a�ciwym celu i wew³a�ciwy sposób�

Arystoteles

Przyjmuj¹c za³o¿enie,¿e lekcewa¿enie inteligencji emocjo-nalnej i jej znaczenia dla osobisteji zawodowej kondycji przynosi zgub-ne nastêpstwa, nie pozostaje nic in-nego jak wskazaæ sposoby, dziêkiktórym zyskamy umiejêtno�æ kon-struktywnego dzia³ania. Takiegodzia³ania, które pozwala miêdzy in-nymi nawi¹zaæ efektywny kontaktz pacjentem. Podstawow¹ zasad¹,wykorzystuj¹c¹ wszystkie mo¿liwo-�ci, jest pozostawanie w pozycjipartnerskiej i takie prowadzenie dia-logu, aby druga strona wesz³a w tak¹sam¹ relacjê. Aby to by³o mo¿liwenale¿y przede wszystkim byæ wyczu-lonym na swoj¹ postawê i pozycjê

Ilus

trac

ja:

Fot

olia

W APTECE

– 6 –

oraz mieæ �wiadomo�æ w³asnej au-tonomii. Czujno�æ emocjonalna jestpierwszym krokiem prowadz¹cymdo zmiany postawy. Po niej nastê-puje akceptacja w³asnych emocji.Takie podej�cie pozwala skoncen-trowaæ siê na szukaniu dla nich w³a-�ciwego wyrazu, a nie wy³¹cznie ichprze¿ywaniu. Dalej jest ju¿ tylko krokdo dobrych relacji z innymi lud�mi.Przepis w teoretycznym zapisie jestniezwykle prosty. Praktyka ¿yciapokazuje, ¿e wcale tak ³atwo nie jest.Trudno�æ dostrzeg³ ju¿ Arystotelespisz¹c �Cz³owiek znaczy tyle, cojego nawyki. Osi¹gniêcie dosko-na³o�ci, to nie sukces, lecz przyzwy-czajenie�. Wspó³cze�ni psychologo-wie i terapeuci ujmuj¹ tê sam¹ my�ls³owami: ¿eby osi¹gn¹æ trwa³¹ zmia-nê musisz tak wytrenowaæ swójmózg, ¿eby przej¹³ nowe zachowa-nia, jako normê.

O tym jak �trenowaæ� w nastêp-nym artykule.

mgr Ewa SitkoWyk³adowca w programie

PharmAssist

Pi�miennictwo:Bono E. de., 1996: Sze�æ kapeluszy,

czyli sze�æ sposobów my�lenia.Warszawa. Constantine.

CooperR., Sawaf A., 2000: Inteligen-cja emocjonalna w organizacji i za-rz¹dzaniu. Warszawa.

Davis M.H., 1999: Empatia: o umie-jêtno�ci wspó³odczuwania. Gdañsk.

Ekman P., Davidson R.J., 1999: Na-tura emocji. Gdañsk.

Goleman D., 1999: Inteligencja emo-cjonalna w praktyce. Poznañ.

Mas³ach Ch., 2000: Wypalenie - wperspektywie wielowymiarowej.W: S ê k H., red.: Wypalenie za-wodowe: przyczyny, mechanizmy,zapobieganie. Warszawa.

Obuchowski K., 2004: Kody umys³u iemocje. £ód�.

Prowadzenie biznesu to ryzyko,¿e zdarzenie, dzia³alnie lub brak dzia-³ania wp³ynie negatywnie na osi¹gniê-cie za³o¿onych celów. W przypadkutak specyficznej dzia³alno�ci jak pro-wadzenie apteki identyfikacja niebez-pieczeñstw i zagro¿eñ oraz sposobyzapobiegania ich negatywnych na-stêpstwom stanowi¹ wa¿ny elementzarz¹dzania aptek¹.

Ubezpieczenie jest jednym z ro-dzajów transferu ryzyka wystêpuj¹-cego w zwi¹zku z prowadzaniemdzia³alno�ci gospodarczej. Najwa¿-niejszym elementem jest dobre roz-poznanie zagro¿eñ w celu zoptyma-lizowania ochrony ubezpieczeniowej.Najchêtniej kupowanymi ubezpie-czeniami s¹ standardowe produktystanowi¹ce ochronê mienia przedkradzie¿¹ lub dzia³aniem ¿ywio³ówtakich jak po¿ar czy powód�.

Takie podstawowe ubezpieczenienie zapewnia jednak pe³nej ochronyi jest niewystarczaj¹ce dla w³a�cicieliaptek. Ka¿dorazowa analiza poten-cjalnych niebezpieczeñstw stanowi¹-cych zagro¿enie dla w³a�ciciela ap-teki i prowadzonej przez niego dzia-³alno�ci mo¿e byæ bardzo praco-ch³onna i nie zawsze bêdzie gwaran-towa³a osi¹gniêcie zamierzonegocelu. Dlatego tez firmy ubezpiecze-niowe stworzy³y specjaln¹ ofertê dlaaptek. Oferta taka jest tworzona wwiêkszo�ci przypadków w oparciuo analizê szkód, ewentualnych zagro-¿eñ i w zwi¹zku z tym odpowiadaspecyfice prowadzonej dzia³alno�ci.

Ka¿dy produkt ma swoje wersje,warianty i odmiany. Dokonuj¹c wy-boru oferty ubezpieczeniowej, nale-¿y wzi¹æ pod uwagê zakresy propo-nowanej ochrony w poszczególnychgrupach ryzyka oraz ich zgodno�æz w³asnymi oczekiwaniami. Ubezpie-czenie powinno zapewniæ jedno-czesn¹ ochronê mienia i odpowie-dzialno�ci cywilnej w³a�ciciela jaki pracowników apteki.

Podstawowym ryzykiem, którepowinno byæ bezwzglêdnie objêteochron¹ ubezpieczeniow¹ jest ubez-pieczenie od ognia i innych ¿ywio-³ów zabezpieczaj¹ce przed skutka-mi m.in. po¿aru, powodzi, uderzeniapioruna, zalania zwi¹zanego ze szko-dami wodnokanalizacyjnymi. W ra-mach tego ubezpieczenia mo¿emyobj¹æ ochron¹ budynki, urz¹dzenia,�rodki obrotowe, mienie osobistepracowników. Uzupe³nieniem takiejoferty powinno byæ ubezpieczenieryzyka niezachowania parametrówtemperatury towarów znajduj¹cychsiê w urz¹dzeniach ch³odniczych.

Ryzykiem, na które w³a�cicielapteki powinien szczególnie zwróciæuwagê jest ryzyko szkody powsta³ejwskutek utraty dokumentów nie-zbêdnych do refundacji leków lubwyrobów medycznych. Tylko nie-które firmy ubezpieczeniowe oferuj¹ubezpieczenie tego ryzyka, a element,któremu nale¿y po�wiêciæ uwagê jestsposób likwidacji ewentualnej szko-dy. Obowi¹zuje tutaj prosta zasada� im mniej dokumentów wymaga-

Umowy ubezpieczenia mog¹ byæ indywidualnie negocjowanez firm¹ ubezpieczeniow¹

Ubezpieczona apteka

W APTECE

– 7 –

nych przez ubezpieczyciela w pro-cesie likwidacji tej specyficznej szko-dy, tym w³a�ciciel apteki ³atwej uzy-ska odszkodowanie.

Kontynuuj¹c analizê oferty ubez-pieczeniowej pod k¹tem tej specy-ficznej dzia³alno�ci, niew¹tpliwienale¿ wspomnieæ o szkodach zwi¹-zanych z uszkodzeniem sprzêtu elek-tronicznego, które mog¹ byæ powo-dem wyst¹pienia znacznych strat. Za-bezpieczeniem tego mo¿e byæubezpieczenie sprzêtu elektro-nicznego, w ramach, któregoochron¹ ubezpieczeniow¹ ob-jête s¹ szkody rzeczowe m.in.ogieñ, szkody wodoci¹gowe,dzia³anie cz³owieka (np. nie-w³a�ciwe u¿ytkowanie, nie-ostro¿no�æ przy obs³udze),przepiêcia, kradzie¿. Ochronata mo¿e obejmowaæ stacjonar-ny i przeno�ny sprzêt elektro-niczny m.in.: komputery, sprzêtbiurowy, sprzêt alarmowy orazoprogramowanie (systemyoperacyjne, programy standar-dowe oraz produkcji indywidu-alnej).

Ubezpieczenie OC chronimaj¹tek osoby ubezpieczonejprzed zagra¿aj¹cymi obci¹¿e-niami wynikaj¹cymi z koniecz-no�ci naprawienia wyrz¹dzonejprzez ubezpieczonego szkody. A tak-¿e chroni poszkodowanego przedewentualn¹ niewyp³acalno�ci¹sprawcy szkody, poprzez przerzuce-nie na zak³ad ubezpieczeñ zobowi¹-zañ odszkodowawczych ubezpie-czonego. Tak, wiêc choæ podstawo-wym celem ubezpieczenia odpowie-dzialno�ci cywilnej jest ochrona in-teresu maj¹tkowego ubezpieczone-go, stoi ono równie¿ na stra¿y ma-j¹tku poszkodowanego. Ubezpie-czenie OC zapewnia realizacjê zo-

bowi¹zania sprawcy wobec poszko-dowanego, nawet je�li warto�æ tegozobowi¹zania jest znacznie wy¿szani¿ maj¹tek sprawcy (ubezpieczone-go).

Farmaceuci pracuj¹cy w aptecezwi¹zani s¹ okre�lonymi prawamii obowi¹zkami. Wielo�æ funkcji ja-kie sprawuj¹ farmaceuci oraz ilo�æi ró¿norodno�æ czynno�ci jakie mog¹wykonywaæ (np. sporz¹dzanie i wy-

twarzanie produktów leczniczych,ocena jako�ci leków, wydawanieproduktów leczniczych i wyrobówmedycznych, sprawowanie nadzorunad wytwarzaniem, obrotem, prze-chowywaniem, wykorzystaniemi utylizacj¹ produktów leczniczychi wyrobów medycznych, udzielanieinformacji i porad dotycz¹cych dzia-³ania i stosowania owych produktówi wyrobów; sprawowanie opieki far-maceutycznej, monitorowanie niepo-¿¹danych dzia³añ produktów leczni-

czych i przekazywanie tych informa-cji w³a�ciwym organom) powoduje,¿e prawdopodobieñstwo wyst¹pie-nia szkody zarówno osobowej jaki rzeczowej jest du¿e.

Istniej¹ce na rynku programy ofe-ruj¹ ochronê w zakresie odpowie-dzialno�ci cywilnej zarówno farma-ceutom jak i aptekom. Oferta firmubezpieczeniowych w tym zakresieobejmuje odpowiedzialno�æ cywiln¹

ubezpieczonego za szkodyosobowe lub rzeczowe wy-rz¹dzone osobie trzeciej, po-wsta³e w zwi¹zku z dzia³alno-�ci¹ zawodow¹ farmaceutyoraz dzia³alno�ci¹ apteki lubposiadanym mieniem.

Wa¿n¹ kwesti¹ w tymmiejscu jest okre�lenie odpo-wiedniej sumy gwarancyjnej.Obecna �wiadomo�æ ubez-pieczeniowa spo³eczeñstwapowoduje, ¿e minimalna sumagwarancyjna nie powinna byæmniejsza ni¿ 500.000 z³. Umo-wy ubezpieczenia mog¹ byæindywidualnie negocjowanez firm¹ ubezpieczeniow¹.

Niew¹tpliwie dobra umo-wa ubezpieczeniowa gwaran-tuje, ¿e w przypadku zaj�cianiekorzystnego zdarzenia,

przedsiêbiorca nie bêdzie zmuszonydo u¿ycia w³asnych �rodków na po-krycie kosztów napraw lub ewentu-alnych roszczeñ osób trzecich. Pra-wid³owe ubezpieczenie zapewni�rodki na przywrócenie stanu do ta-kiego, jaki mia³ miejsce przed szko-d¹ zapewniaj¹c równocze�nie kom-fort pracy i poczucie bezpieczeñstwapracownikom i w³a�cicielom.

Jerzy WieczorekEkspert PZU

Ilus

trac

ja:

Olg

a S

ierp

niow

ska

– 8 –

LEX APOTHECARIORUM

Wprowadzenie

W katalogu obowi¹zków spo-czywaj¹cych na cz³onkach samorz¹-du aptekarskiego znale�æ mo¿na na-kaz zachowania w tajemnicy wiado-mo�ci dotycz¹cych zdrowia pacjen-ta uzyskanych w zwi¹zku z wykony-waniem zawodu (art. 21 pkt 2 usta-wy z 19 kwietnia 1991 r. o izbachaptekarskich, dalej: uia). Tak sze-roko okre�lona tajemnica aptekar-ska stanowi rodzaj tajemnicy zawo-dowej, czyli tajemnicy poznanejw zwi¹zku z pe³nion¹ funkcj¹, wy-konywan¹ prac¹, dzia³alno�ci¹ pu-bliczn¹, spo³eczn¹, gospodarcz¹ lubnaukow¹. [1] Na marginesie zauwa-¿yæ wypada, i¿ analogiczny obowi¹-zek spoczywa tak¿e na przedstawi-cielach innych zawodów medycz-nych (vide art. 40 ustawy z 5 grud-nia 1996 r. o zawodach lekarza i le-karza dentysty [2] czy art. 21 usta-wy z 5 lipca 1996 r. o zawodach pie-lêgniarki i po³o¿nej).

Tajemnicaa opieka farmaceutyczna

Wymóg zachowania tajemnicyzawodowej nabiera szczególnegoznaczenia w kontek�cie poszerzeniapalety czynno�ci mieszcz¹cych siê wokre�leniu �wykonywanie zawodufarmaceuty� o sprawowanie opiekifarmaceutycznej. Przypomnieæ trze-ba, i¿ zgodnie z art. 2a ust. 1 pkt 7uia sprawowanie takiej opieki po-lega na dokumentowanym procesie,w którym farmaceuta, wspó³pracu-j¹c z pacjentem i lekarzem, a w ra-zie potrzeby z przedstawicielami in-

nych zawodów medycznych, czuwanad prawid³owym przebiegiem far-makoterapii w celu uzyskania okre-�lonych jej efektów poprawiaj¹cychjako�æ ¿ycia pacjenta. Zastanawia-j¹c siê nad przyczyn¹ wprowadze-nia przedmiotowej opieki do kano-nu us³ug farmaceutycznych odwo³aæsiê trzeba do uzasadnienia ustawy z10 stycznia 2008 r. o zmianie uia, wktórym wskazano, i¿ udzia³ farma-ceutów w procesie leczenia przezmonitorowanie przebiegu i  wynikówleczenia, dokonywanie wnikliwejanalizy dawkowania leków zuwzglêdnieniem potrzeb indywidual-nego pacjenta itp. mo¿e przyczyniæsiê do zwiêkszenia jako�ci i bezpie-czeñstwa terapii, a tak¿e do zmniej-szenia kosztów leczenia. Nadtozwrócono uwagê, i¿ �wdro¿enie za-sad opieki farmaceutycznej do co-dziennej praktyki, zarówno w  ap-tekach szpitalnych, jak i ogólno-dostêpnych ograniczy problemylekowe i korzystnie wp³ynie nawyniki leczenia pacjentów�.

Nie ulega w¹tpliwo�ci, ¿e dowarunków sine qua non skuteczne-go sprawowania opieki farmaceu-tycznej zaliczyæ trzeba zbudowanieatmosfery zaufania pomiêdzy pacjen-tem a farmaceut¹. Nie ulega tak¿ew¹tpliwo�ci, i¿ jednym z instrumen-tów s³u¿¹cych do budowy przedmio-towej aury jest wspomniana na wstê-pie instytucja tajemnicy aptekarskiej.Niejako na marginesie wypada rów-nie¿ przypomnieæ, i¿ zawód farma-ceuty nale¿y do katalogu zawodówzaufania publicznego, do których fun-damentalnych cech zalicza siê m. in.

powierzanie osobom wykonuj¹cymtak¹ profesjê przez osoby korzysta-j¹ce z ich us³ug informacji wkracza-j¹cych w obszar prywatno�ci. [3] Uwzglêdniaj¹c powy¿sze uwagi,a tak¿e maj¹c na wzglêdzie fakt, i¿sprawowanie opieki farmaceutycznejwi¹¿e siê � co prawda nie tak moc-no i ewidentnie jak przy udzielaniu�wiadczeñ zdrowotnych - z inge-rencj¹ w sferê prywatno�ci pacjen-ta, truizmem bêdzie stwierdzenie, ¿ewprowadzenie instrumentu chroni¹-cego prywatno�æ pacjenta [4] i wp³y-waj¹cego zarazem na budowê nie-zbêdnego zaufania w relacji farma-ceuta � pacjent by³o (i jest nadal) zewszech miar zasadne.

Porównanie z tajemnic¹ lekarsk¹

W rozwa¿aniach nad zakresemprzedmiotowym tajemnicy aptekar-skiej za punkt odniesienia pos³u¿y art.40 ust. 1 uzl okre�laj¹cy analogicz-ny zakres tajemnicy lekarskiej.W �wietle przywo³anego przepisu�lekarz ma obowi¹zek zachowaniaw tajemnicy informacji zwi¹za-nych z pacjentem, a uzyskanychw zwi¹zku z wykonywaniem zawo-du�. Nawiasem mówi¹c w �wietle le-karskich przepisów deontologicznychtajemnic¹ objête s¹ wiadomo�ci opacjencie i jego otoczeniu uzyskaneprzez lekarza w zwi¹zku z wykony-wanymi czynno�ciami zawodowymi. W pi�miennictwie po�wiêconymtajemnicy lekarskiej podkre�la siê, ¿eo wyznaczeniu jej zakresu przedmio-towego decyduje nie tyle zawarto�æinformacji, ile poufny charakter rela-cji, w których zosta³y one uzyskane.

Zakres przedmiotowytajemnicy aptekarskiej

– 9 –

LEX APOTHECARIORUM

[5] Co wiêcej, granice przedmioto-we musz¹ byæ wyznaczone przezzdrowy rozs¹dek, a wiêc informacjepowszechnie znane nie bêd¹ objêteobowi¹zkiem dyskrecji lekarskiejchoæby lekarz dowiadywa³ siê o nichw zwi¹zku z wykonywaniem czyn-no�ci zawodowych. Generalnie wdoktrynie przyjmuje siê, ¿e do przed-miotu tajemnicy � wobec tre�ci [6]art. 40 ust. 1 uzl � nale¿¹ wszelkiewiadomo�ci zebrane przez lekarzaw zwi¹zkuz leczeniem,z w i ¹ z a n ez pacjentemi jego scho-rzeniem. Po-nadto, tajem-nic¹ objête s¹nie tylko fakty³¹cz¹ce siêbezpo�rednioz leczeniem,ale tak¿e in-formacje uzy-skane w trakcie styczno�ci z pacjen-tem i jego otoczeniem. [7] Innymi s³o-wy, nale¿¹ do niej sprawy rodzinne,zawodowe i osobiste oraz wszelkieinne, o których lekarz powzi¹³ wia-domo�æ w zwi¹zku ze swoj¹ stycz-no�ci¹ z pacjentem. [8] Porównuj¹c brzmienie art. 40ust. 1 uzl oraz zaprezentowane po-wy¿ej pogl¹dy doktryny z tre�ci¹ art.21 pkt 2 uia podnie�æ trzeba, i¿w przypadku cz³onków samorz¹duaptekarskiego zakres przedmiotowywi¹¿¹cej ich tajemnicy zosta³ zary-sowany w sposób wê¿szy, bardziejprecyzyjny ni¿ mia³o to miejsce wprzypadku lekarzy, wszak wyznaczo-ny przez prawodawcê limes doty-czy wy³¹cznie informacji o zdrowiupacjenta, a nie �informacji zwi¹za-nych z pacjentem�. Wydaje siê, i¿wskazana ró¿nica bierze siê st¹d, i¿relacja lekarza z pacjentem � w od-

ró¿nieniu od podobnych relacji far-maceuty � ma zasadniczo bardziejd³ugotrwa³y i intensywny charakter,ergo pakiet informacji, które mo¿naw czasie jej trwania uzyskaæ stosun-kowo czêsto obejmuje wiadomo�ciwykraczaj¹ce poza sferê strictezdrowotn¹. Tytu³em przyk³adu war-to chocia¿by zasygnalizowaæ, i¿ pod-czas przeprowadzania wywiadu le-karskiego zbierane s¹ informacje nietylko o aktualnych dolegliwo�ciach

wystêpuj¹cych u pacjenta, ale tak¿eo jego szeroko pojêtym stylu ¿ycia.

Wnioski

W¹skie ramy niniejszegoopracowania pozwalaj¹ jedynie nanastêpuj¹c¹, do�æ oczywist¹ konsta-tacjê: ograniczenie zakresu przed-miotowego tajemnicy aptekarskiejdo wiadomo�ci dotycz¹cych zdrowiapacjenta, wobec charakteru i czêsto-tliwo�ci typowych kontaktów po-miêdzy farmaceut¹ a pacjentem, na-le¿y uznaæ za racjonalne posuniêcieze strony prawodawcy gwarantuj¹-ce kreowanie w³a�ciwych, opartychna dyskrecji i zaufaniu, relacji pomiê-dzy pacjentem a cz³onkiem samorz¹-du aptekarskiego. Na zakoñczenie przypomnieætrzeba, i¿ zdrowie jest fundamental-nym dobrem osobistym cz³owieka.

W tym kontek�cie na³o¿enie na far-maceutów obowi¹zku, o którymmowa w art. 21 pkt 2 uia wypadaoceniæ jako dzia³anie bez w¹tpienias³u¿¹ce ochronie tego dobra.

dr n. prawnych Jêdrzej BujnyDr Krystian Ziemski & Partners

Kancelaria Prawnaspó³ka komandytowa

Pi�miennictwo:[1] B. Kunicka-Michalska, Kodeks karny

- czê�æ szczególna. T. II. Komentarzpod red. A. W¹ska, Warszawa 2004,s. 474.

[2] Dalej: uzl.[3] Zob. wiêcej na te temat w: J. Bujny,

Konstytucyjne podstawy dzia³aniasamorz¹du zawodowego farmaceu-tów, Apt. Pol. 07/2008, nr 23/01.

[4] Zob. wiêcej na temat prawa do pry-watno�ci w: S. D. Warren, L. D. Bran-deis, The right to privacy, �HarvardLaw Review� z 15. 12. 1890 r., nr 4, s.193 i n., W. L. Prosser, Privacy, �Cali-fornian Law Review� 1960, vol. 48, s.383 i n., A. Westin, Privacy and Fre-edom, New York 1967, s. 7, A. Kopff,Koncepcja praw do intymno�ci i doprywatno�ci ¿ycia osobistego (zagad-nienia konstrukcyjne), �Studia Cywi-listyczne� t. XX, Kraków 1972, s. 16,K. W. Kubañski, Ochrona ¿ycia pry-watnego cz³owieka, �Ruch PrawniczyEkonomiczny i Socjologiczny� 1993,nr 1, s. 61, M. Safjan, Prawo do ochro-ny ¿ycia prywatnego w: Podstawoweprawa jednostki i ich s¹dowa ochro-na, Warszawa 1997, s. 127 i n.

[5] M. Safjan, Prawo i medycyna. Ochro-na praw jednostki a dylematy wspó³-czesnej medycyny, Warszawa 1998, s.116.

Ibidem, s. 117.[6] M. So�niak, Cywilna odpowiedzial-

no�æ lekarza, Warszawa 1989, s. 163. [7] Ibidem, s. 163. Zob. tak¿e na ten

temat: A. Huk, Tajemnica zawodowalekarza, �Prokuratura i Prawo� 2001, nr6, M. Szewczyk, Prawnokarna ochro-na tajemnicy zawodowej lekarza, �Cza-sopismo Prawa Karnego i Nauk Pe-nalnych� 2000, nr 1.

Fot

. F

otol

ia

– 10 –

RYNEK LEKÓW

Zacznijmy od pocz¹tku, czyli odpomys³u na generyk. Dzia³ rozwojufirmy farmaceutycznej chc¹c wpro-wadziæ nowy produkt do portfolioprzedsiêbiorstwa kieruje siê przedewszystkim analiz¹ rynkow¹ dla inte-resuj¹cej go grupy terapeutycznej,prognozowanym wzrostem sprzeda-¿y leku, a tak¿e chêci¹ skompleto-wania swojego portfolio w danej gru-pie terapeutycznej. Nastêpnie ko-nieczne jest przeprowadzenie rozpo-znania sytuacji patentowej. Wa¿nejest, by substancja jak i forma lekuby³y wolne od zastrze¿eñ patento-wych oraz wysz³y z okresu wy³¹cz-no�ci danych. Urzêdy patentowe naca³ym �wiecie udzielaj¹ ochrony pa-tentowej produktom na okres 20 lat.Innowacyjna firma farmaceutycznachc¹c posiadaæ ochronê na swójprodukt patentuje go jeszcze w fazierozwojowej. Okres pomiêdzy roz-wojem leku, badaniami klinicznymioraz czasem potrzebnym na zareje-strowanie leku jest dla producentastracony pod k¹tem zysków i mo¿etrwaæ ponad 10 lat. Dlatego, aby zre-kompensowaæ potencjalne straty far-maceutycznym firmom innowacyj-nym, wprowadzono mo¿liwo�æ wy-d³u¿enia ochrony patentowej o 5 lat.Jednak¿e okres ochrony wraz z 5

letnim okresem dodatkowym niemo¿e byæ d³u¿szy ni¿ 15 lat od mo-mentu wprowadzenia leku na rynek.Jednocze�nie innowacyjna firma far-maceutyczna chroniona jest poprzezokres wy³¹czno�ci danych rejestra-cyjnych, podczas którego producen-ci leków generycznych nie mog¹ od-wo³aæ siê do dokumentacji leku ory-ginalnego, co niezbêdne jest do pro-cesu rejestracji generyku. Trwa on8 lat z mo¿liwo�ci¹ przed³u¿eniao kolejne 2 lata, a nastêpnie o 1 rokprzy zg³oszeniu nowego, nieznanegowcze�niej istotnego wskazania tera-peutycznego. Dziêki takim przepi-som lek innowacyjny mo¿e pozosta-waæ pod ochron¹ przez 11 lat. Jak³atwo wywnioskowaæ innowacyjnefirmy farmaceutyczne posiadaj¹ sze-reg narzêdzi by broniæ swojej w³a-sno�ci intelektualnej. Trzeba podkre-�liæ, ¿e obecnie obserwuje siê trenddo posiadania jak najwiêkszej licz-by patentów i tak na przyk³ad pa-tentowaæ mo¿na substancjê lecz-nicz¹, sposób jej otrzymywania, po-staæ leku gotowego i sposób jegootrzymywania jak i rozdrobienie sub-stancji aktywnej i wiele innych. Jesttylko jeden warunek, ka¿dy z wy-mienionych powy¿ej kandydatów dopatentu musi posiadaæ znamiona in-

nowacyjno�ci � a przecie¿ dla no-wego leku o to nie trudno.

Za³ó¿my, ¿e nasza firma generycz-na wybra³a substancjê aktywn¹ (API� Active Pharmaceutical Ingredient),która jest wolna od ochrony paten-towej i znalaz³a jej dostawcê. Do-stawca takiej substancji musi wyle-gitymowaæ siê odpowiedni¹ doku-mentacj¹ (tzw. DMF � Drug MasterFile) potwierdzaj¹c¹ miêdzy innymibadania stabilno�ci samej substancjiaktywnej. Nastêpuje etap rozwojuformulacji postaci leku. Technolodzyfirmy analizuj¹ w³a�ciwo�ci fizyko-chemiczne API � rozpuszczalno�æ,fotostabilno�æ, pH, polimorfizm, roz-drobnienie, etc. Technolodzy propo-nuj¹ sk³ad postaci leku. Substancjezaproponowane jako sk³adniki for-mulacji leku musz¹ przej�æ test zgod-no�ci z substancj¹ aktywn¹. Mieszasiê API z ka¿dym surowcem osob-no, w ilo�ci zale¿nej od ilo�ci tej sub-stancji w formulacji, np.: substancjewype³niaj¹ce w stosunku 1:1, sub-stancje dezintegruj¹ce 1:100, sub-stancje po�lizgowe 1:1000. Takprzygotowane mieszaniny wstawiasiê do komór w warunki 30°C± 2°C/65% RH ± 5% RH i badapoziom zanieczyszczenia po 15 i po30 dniach od nastawienia. Nie ist-

Lek generyczny w niczym nie ustêpujelekowi oryginalnemu

Z³o¿ony rynek leków mo¿na ogólnie podzieliæ na trzy grupy: leki na receptê � Rx, leki dostêpne bez recepty -OTC oraz leki szpitalne (rys 1). Jednocze�nie ca³o�æ rynku leków dziel¹ miêdzy sob¹ producenci leków oryginal-nych oraz generycznych. Nale¿y zdawaæ sobie sprawê, ¿e oko³o 40% ca³o�ci rynku leków w Polsce nale¿y do lekugenerycznego. Polski przemys³ farmaceutyczny opiera siê na generykach, jednocze�nie producenci leków oryginal-nych na ca³ym �wiecie wprowadzaj¹ w³asne generyki, gdy koñczy siê ochrona patentowa na ich leki oryginalne.Rysuje siê wiêc pytanie, dlaczego pacjenci czêsto z du¿¹ doz¹ nieufno�ci podchodz¹ do leków generycznych?

Polski przemys³ farmaceutyczny opiera siê na generykach.

– 11 –

RYNEK LEKÓW

nieje wytyczna mówi¹ca, ¿e sk³adleku generycznego musi byæ iden-tyczny ze sk³adem leku oryginalne-go. Nie jest jednak tajemnic¹, ¿esk³ad jako�ciowy jest analizowanyprzez firmy generyczne i czêsto przeznie kopiowany. Robi siê to po to, bybez problemowo przej�æ test zgod-no�ci i nie musieæ t³umaczyæ siê Urzê-dowi Rejestracji z ró¿nic w sk³adziejako�ciowym formulacji leku. Jedno-cze�nie podczas badañ nad form¹leku i technologi¹ jego wytwarzanialaboratorium analityczne opracowu-je metodykêanalizy próbekprzygotowa-nych przeztechnologów.Laboratoriumanalityczne jestweryfikatorempracy technolo-ga i dziêki wy-nikom przez niedostarczanymtechnolog wie,czy substancjezaproponowa-ne do formulacji s¹ ze sob¹ zgodne,czy zbli¿a siê w profilu uwalniania APIdo leku referencyjnego, czy poziomzanieczyszczeñ jest prawid³owy i czystabilno�æ opracowanego leku w cza-sie jest potwierdzona.

Profil uwalniania API z leku refe-rencyjnego jest porównywany z pro-filem uwalniania z leku generyczne-go. W tym celu firma generycznabada kilka serii leku referencyjnegoi porównuje je z seriami wytworzo-nymi przez technologów rozwojo-wych. Takie porównanie odbywa siêw kilku mediach o zró¿nicowanympH. Najczê�ciej bada siê uwalnianiew pH 1,2; 4,5 oraz 6,8. Profile uwal-niania (musi ich byæ przynajmniej 12)porównuje siê stosuj¹c wspó³czyn-nik zmienno�ci f1 oraz wspó³czynnik

podobieñstwa f2. Przyjmuje siê, ¿eprofile uwalniania s¹ identyczne, gdywarto�æ f1 mie�ci siê w granicach od0 do 15 za� warto�æ f2 mie�ci siêw granicach pomiêdzy 50 a 100. Fir-my generyczne d¹¿¹ do uzyskania jaknajwy¿szego wspó³czynnika podo-bieñstwa, czyli zdecydowanie powy-¿ej 50. Oznacza to mniejsze ryzykoprzy podej�ciu do badañ biorówno-wa¿no�ci. W praktyce pozytywnewyniki wspó³czynnika podobieñstwa�wiadcz¹, ¿e ró¿nice pomiêdzy pro-filami nie przekraczaj¹ 10%. W przy-

padku produktów leczniczych, któ-rych API jest bardzo dobrze rozpusz-czalne i 85% substancji aktywnejuwalnia siê w czasie krótszym ni¿ 15min porównywanie wspó³czynnikównie jest konieczne. Przyjmuje siê ichwysokie podobieñstwo.

Kolejnym etapem jest udowod-nienie, ¿e generyk jest stabilny w cza-sie, czyli ¿e postaæ leku siê nie zmie-nia, profil uwalniania jest sta³y, za-warto�æ substancji aktywnej nie spa-da i nie wzrastaj¹ zanieczyszczenia.Do celu tego s³u¿¹ komory stabilno-�ciowe. Ka¿dy nowy produkt musizostaæ poddany badaniom starzeniaw swoim docelowym opakowaniu.Komory stabilno�ciowe maj¹ za za-danie symulowaæ warunki klimatycz-ne. I tak obowi¹zkowe badania d³u-

goterminowe prowadzi siê w warun-kach 25°C ± 2°C/60% RH ± 5%lub 30°C ± 2°C/65% RH ± 5% RHprzez ca³y okres wa¿no�ci leku. Pod-czas badañ nale¿y testowaæ przynaj-mniej cztery punkty czasowe, w³¹cz-nie z pocz¹tkowym i koñcowym.Warunki po�rednie, dla których badasiê preparat w czasie równym po³o-wie okresu wa¿no�ci prowadzi siê wwarunkach 30°C ± 2°C/65% RH± 5% RH, chyba, ¿e do takich zo-sta³ wstawiony lek jako warunki nor-malne. Badania w warunkach przy-

�pieszonych40°C ± 2°C/75% RH± 5% RHmaj¹ daæszybk¹ od-powied�, codo stabilno-�ci preparatui prowadzisiê je przezokres 6 mie-siêcy wyko-nuj¹c bada-nia trzy razy

w trakcie testu. Dla produktów prze-chowywanych w lodówce warunka-mi normalnymi s¹ 5°C ± 3°C, a przy-�pieszonymi 25°C ± 2°C/60% RH± 5% RH. Wszystkie leki musz¹ byæbezwzglêdnie stabilne w warunkachokre�lanych dla nich jako normalne.

Oczywi�cie wszystkie metodybadawcze, sposoby oznaczania,sposób wytwarzania musz¹ zostaæzwalidowane, czyli musi powstaæudokumentowany dowód na powta-rzalno�æ i niezmienno�æ tych proce-sów. Taki dowód przedstawia siê powykonaniu kilku powtórzeñ procesui udowadnia siê statystycznie brakzmienno�ci pomiêdzy powtórzeniami.

Z tak przygotowanymi i udowod-nionymi procesami firma generycznamo¿e przyst¹piæ do badañ biorów-

– 12 –

MANUA£ APTEKARSKI

nowa¿no�ci. Wykonuje siê je w cer-tyfikowanych o�rodkach, zgodniez zasadami dobrej praktyki labora-toryjnej i dobrej praktyki badañ kli-nicznych, którym zleca siê zbadaniepodobieñstwa pomiêdzy lekiem ory-ginalnym a lekiem generycznym. Ba-danie to ma za zadanie weryfikacjêdostêpno�ci biologicznej leku gene-rycznego w porównaniu z lekiem ory-ginalnym, czyli mówi¹c krótko maudowodniæ, ¿e porównywane lekinie ró¿ni¹ siê w istotny sposób podwzglêdem tempa i stopnia wch³ania-nia w organizmie cz³owieka.

Po pozytywnym przej�ciu badañbiorównowa¿no�ci firma generycznask³ada dokumentacjê rejestracyjn¹i oczekuje na zarejestrowanie lekui dopuszczenie specyfiku do obrotu.

Szereg regulacji obejmuj¹cychca³y przemys³ farmaceutyczny trzy-ma pieczê nad jako�ci¹ leków czyto oryginalnych, czy generycznych.Wszyscy wytwórcy leków musz¹spe³niaæ zasady dobrej praktyki wy-twarzania, monitorowaæ dzia³aniedanego leku oraz wyja�niaæ i zapo-biegaæ wszelkim dzia³aniom niepo¿¹-danym lub innym problemom zwi¹-zanym z danym lekiem.

Podsumowuj¹c, lek generycznyniczym nie ustêpuje lekowi oryginal-nemu. Szereg d³ugoletnich i szczegó-³owych badañ, kontroli i testów wy-klucza jakiekolwiek obawy przedniepo¿¹danymi skutkami w jego sto-sowaniu, innym sposobem dzia³aniaczy te¿ zupe³nym jego brakiem.Oczywi�cie to pacjent zawsze podej-muje tê ostateczn¹ decyzjê, jednak-¿e wa¿ne jest by z przekonaniem mócmu odpowiedzieæ na pytanie �Czyten drugi lek jest tak samo dobry?�

mgr farm. Tomasz NawrockiStarszy Technolog,

GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A.

Kluczow¹ rolê w badaniach nadnowotworami odegra³ PañstwowyInstytut Onkologiczny (National Can-cer Institute), za³o¿ony w 1937 rokuw USA. Do zadañ NCI nale¿y pro-wadzenie, rozwijanie i inspirowaniebadañ nad nowymi metodami lecze-nia tych chorób oraz poszukiwanienowych leków o dzia³aniu cytosta-tycznym. Instytut ten bra³ udzia³w wielu znacz¹cych odkryciachw dziedzinie onkologii oraz w bada-niu i opisywaniu cytotoksyczno�ciwielu produktów naturalnych. Od1950 roku NCI prowadzi programbadañ skriningowych ekstraktów ro-�linnych oraz wyizolowanych z nichsk³adników w kierunku w³a�ciwo�ciprzeciwnowotworowych. O niezwy-k³ej aktywno�ci NCI �wiadczyæmo¿e fakt, ¿e tylko w latach 1960 �1982 przebadano na ró¿nych liniachkomórek nowotworowych 114000ekstraktów z 35000 gatunków ro-�lin. Obecnie projekt badañ skrinin-gowych IVCLSP (In Vitro Cell LineScreening Project) pozwala na prze-badanie 3000 zwi¹zków o potencjal-nych w³a�ciwo�ciach cytostatycz-nych w ci¹gu zaledwie jednego roku.NCI bardzo blisko wspó³pracujez uniwersytetami, instytutami badaw-czymi, ogrodami botanicznymi oraz

innymi jednostkami zainteresowany-mi udzia³em w badaniach nad nowo-tworami.

Ekstrakty oraz czyste zwi¹zki s¹badane na 60 liniach komórek no-wotworowych, m.in. bia³aczek, no-wotworów piersi, p³uc, jelita grube-go, OUN, jajnika, prostaty orazczerniaka. Linia komórek bia³aczkiP388 (P388 Leukemia), bardzowra¿liwa na znane cytostatyki, jeststosowana w celu oceny, czy bada-ny ekstrakt zawiera substancje prze-ciwnowotworowe. Nastêpnym eta-pem jest testowanie wp³ywu na innelinie komórkowe, jak równie¿ poszu-kiwanie i izolacja odpowiedzialnychza t¹ aktywno�æ sk³adników orazbadanie ich toksyczno�ci. Substan-cje syntetyczne i naturalne s¹ bada-ne w stê¿eniach od 10-4 M do 10-8M. Wyniki decyduj¹ o zakwalifiko-waniu do dalszych badañ lub odrzu-ceniu. Do opisu aktywno�ci bada-nych próbek wykorzystywane s¹okre�lone parametry, jak GI50 (stê-¿enie próbki, przy którym wzrost jestzahamowany o 50%), TGI (stê¿eniepróbki, przy którym wzrost jest ca³-kowicie zahamowany oraz LC50(stê¿enie, przy którym 50% komó-rek zostaje zabitych). Parametry tepozwalaj¹ na ocenê w³a�ciwo�ci

Ro�liny oraz leki z nich otrzymywane stanowi³y przez tysi¹ce lat podsta-wê tradycyjnej medycyny, i nawet we wspó³czesnej medycynie, dysponuj¹-cej wielokrotnie bogatsz¹ wiedz¹ i do�wiadczeniem, nadal zajmuj¹ wa¿nemiejsce w terapii wielu schorzeñ. Substancje pochodzenia naturalnego ode-gra³y miêdzy innymi kluczow¹ rolê w poszukiwaniach leków przeciwnowo-tworowych, w³a�ciwie, oko³o 60% stosowanych obecnie leków onkolo-gicznych zawdziêcza swe istnienie badaniom nad substancjami wyizolowa-nymi z ro�lin.

Substancje ro�linnew walce z nowotworami

– 13 –

MANUA£ APTEKARSKI

przeciwnowotworowych, jak rów-nie¿ na porównanie ich ze znanymilekami cytostatycznymi.

Najwiêkszym sukcesem progra-mu badañ skrinigowych prowadzo-nego przez NCI by³o odkrycie cy-tostatycznych w³a�ciwo�ci paklitak-selu wyizolowanego z cisa Taxusbrevifolia. W³a�ciwo�ci cytostatycz-ne ekstraktu z cisa stwierdzono w1964 roku, za� w 1969 r. wyizolo-wano sk³adnik odpowiedzialny za todzia³anie, czyli w³a�nie paklitaksel.Strukturê chemiczn¹ paklitakseluustalono w 1971r., a mechanizmdzia³ania wyja-�niono w 1979 r.W kolejnych la-tach prowadzo-no dalsze, inten-sywne badania,które zaowoco-wa³y przedsta-w i e n i e m ,w 1989 r. wyni-ków pierwszychbadañ klinicz-nych. Pierwszypreparat zawie-raj¹cy paklitak-sel zosta³ zareje-strowany w USA w 1993 roku. Tad³uga, trwaj¹ca prawie 30 lat droga,prowadz¹ca od stwierdzenia aktyw-no�ci ekstraktu do wprowadzenialeku pokazuje, jak nies³ychanie trud-ne s¹ badania nad nowymi lekamionkologicznymi.

Mechanizm dzia³ania paklitakse-lu polega na promowaniu tworzeniamikrotubuli i ich stabilizacji poprzezhamowanie depolimeryzacji, a wefekcie na zahamowaniu prawid³o-wej reorganizacji sieci mikrotubuliniezbêdnej do prawid³owego funk-cjonowania komórki w okresie in-terfazy i mitozy. Zaobserwowano

równie¿, ¿e pobudza makrofagi dosyntezy TNF, czyli czynnika nekro-zy nowotworów, jak równie¿ inter-leukiny 1. Stosowany jest m.in.w leczeniu raka jajnika, raka piersi,niedrobnokomórkowego raka p³uca,nowotworach g³owy i szyi. Do lecz-nictwa wprowadzono równie¿ ana-log paklitakselu � docetaksel (pó³-syntetyczna pochodna 10-deacety-lobakatyny III). Docetaksel w po-równaniu z paklitakselem posiada 2razy wiêksz¹ aktywno�æ jako stabi-lizator mikrotubul oraz jako promo-tor gromadzenia siê tubuliny

Interesuj¹ca jest równie¿ historiabadañ nad pochodnymi kamptote-cyny. W³a�ciwo�ci przeciwnowo-tworowe ekstraktów z tybetañskie-go drzewa Camptotheca acumi-nata stwierdzone zosta³y w 1957roku. Pó�niejsze badania pozwoli³yna wyizolowanie sk³adnika odpo-wiedzialnego za to dzia³anie � kamp-totecyny oraz okre�lenie jej struktu-ry (1966 r.), ale testy kliniczne prze-prowadzone w latach 70 nie przy-nios³y zadowalaj¹cych rezultatówi zosta³y przerwane. Dopiero odkry-cie mechanizmu jej dzia³ania w 1985

roku wzbudzi³o ponowne zaintereso-wanie wykorzystaniem jej cytosta-tycznych w³a�ciwo�ci i zaowocowa³ootrzymaniem pó³syntetycznych ana-logów o silnych w³a�ciwo�ciachprzeciwnowotworowych, takich jak:irinotekan i topotekan, dopusz-czonych do lecznictwa, oraz kilkunowszych pochodnych: 9-nitro-kamptotecyny, karenitecyny,exatekanu, silatekanu, lurtoteka-nu, czy te¿ MAG-CPT. Mechanizmdzia³ania pochodnych kamptotecynypolega na specyficznej inhibicji topo-izomerazy I, co prowadzi do po-

wstania jednoni-ciowych odcin-ków DNA, któ-re blokuj¹ wide³-ki replikacyjne.Pochodne kap-totecyny wyka-zuj¹ skuteczno�æw leczeniu rakajelita grubego,niedrobnoko-m ó r k o w e g oi drobnokomór-kowego rakap³uca, a tak¿eraka szyjki maci-cy, jajnika, pier-si, prze³yku,

¿o³¹dka, trzustki, w¹troby, nerki oraznowotworów z³o�liwych g³owy i szyi.

Wa¿nymi cytostatykami ro�linny-mi s¹ lignany � pochodne podofilo-toksyny, otrzymane ze stopkowcatarczowatego (Podophyllum pel-tatum, Berberidaceae) i stopkow-ca himalajskiego (Podophylumemodi). Etanolowe ekstrakty zestopkowca, okre�lane mianem pod-ofiliny oraz ¿ywica podofilowa uzy-skiwana w wyniku str¹cenia alkoho-lowego wyci¹gu s¹ stosowane w le-czeniu zewnêtrznym k³ykcin koñczy-stych (condylomata acuminata)

Fot

. F

otol

ia

– 14 –

MANUA£ APTEKARSKI

wywo³ywanych przez wirusy bro-dawczaka ludzkiego � HPV, umiej-scowionych w okolicach narz¹dówp³ciowych u kobiet i mê¿czyzn, orazmiejscowo w niektórych nowotwo-rach skóry i w leczeniu brodawek(verruca). Dawniej w recepturze ap-tecznej stosowano tak¿e sproszko-wane k³¹cze stopkowca � RhizomaPodophylli pulveratum. Podofilinajest �rodkiem silnie dra¿ni¹cymo znacznej toksyczno�ci ogólnoustro-jowej, co ogranicza jej stosowanie.

W³a�ciwo�ci przeciwrakowe eks-traktów ze stopkowca opisane zo-sta³y ju¿ w 1861 r. przez RobertaBentleya z King�s College w Londy-nie. Podofilotoksynê wyizolowanow 1880 r., za� jej strukturê opisanow 1932 r. W³a�ciwo�ci cytostatycz-ne podofilotoksyny polegaj¹ na wi¹-zaniu z tubulin¹ i hamowaniu tworze-nia mikrotubuli. Modyfikacja struk-tury tego lignanu doprowadzi³a dootrzymania aktywnych pochodnych,m.in. etylohydrazydu kwasu podofi-linowego, jak równie¿ etopozydu i te-nipozydu, zarejestrowanych jako lekicytostatyczne. Niezwykle interesuj¹-cy jest fakt, ¿e etopozyd i tenipozydposiadaj¹ odmienny mechanizm dzia-³ania, ni¿ zwi¹zek macierzysty, s¹mianowicie inhibitorami topoizome-razy II, hamuj¹ repilkacjê oraz pro-cesy naprawcze DNA. Efekt ten jestodpowiedzialny za zatrzymanie po-dzia³u komórki w fazie S lub wcze-snej fazie G2, w zale¿no�ci od daw-ki leku. Leki te stosowane s¹ w ostrejbia³aczce szpikowej i limfoblastycz-nej, ch³oniakach nieziarniczych i ziar-nicy z³o�liwej, nowotworach o.u.n.(glejako-miêsak, gwia�dziak, wy-�ció³czak), w raku drobnokomórko-wym p³uca, nowotworach zarodko-we j¹dra u mê¿czyzn, nowotworachjajnika, raku pêcherza moczowego,neuroblastomie oraz guzach litychwieku dzieciêcego.

Kolejn¹ ro�lin¹ zawieraj¹c¹zwi¹zki o dzia³aniu cytostatycznymjest barwinek ró¿yczkowy (Catha-ranthus roseus G. Don). Alkaloidybarwinka � winblastyna i winkrysty-na wi¹¿¹ siê z tubulin¹ blokuj¹c po-wstawanie mikrotubuli i tworzeniewrzeciona kariokinetycznego, a wrezultacie hamuj¹ proces mitozy naetapie metafazy. Opracowano rów-nie¿ analogi alkaloidów Vinca � wi-norelbinê i windezynê, zarejestrowa-ne ju¿ jako leki cytostatyczne orazznajduj¹c¹ siê na etapie testów kli-nicznych winfluninê, pó³syntetyczn¹pochodn¹ winorelbiny. AlkaloidyVinca posiadaj¹ jednakowy mecha-nizm dzia³ania, ale ró¿ni¹ siê jego za-kresem. Generalnie mo¿na powie-dzieæ, ¿e s¹ stosowane w leczeniuskojarzonym lub rzadziej w monte-rapii ró¿nych typów nowotworów,g³ównie ziarnicy z³o�liwej i ch³onia-ków nieziarniczych, ostrych bia³acz-kach, nowotworach j¹dra, nerwia-ku zarodkowym, raku sutka, czer-niaku z³o�liwym i guzie Wilmsa. Cociekawe, ze wzglêdu na niezwykleskomplikowan¹ strukturê chemiczn¹,synteza alkaloidów Vinca jest nie-op³acalna, dlatego s¹ one pozyski-wane na drodze izolacji z upraw bar-winka ró¿yczkowego.

�ród³em leków o w³a�ciwo�ciachcytostatycznych s¹ tak¿e mikroorga-nizmy. W lecznictwie stosowane s¹antybiotyki cytostatyczne z grupy ble-omycyny (bleomycyna A2 i B2), ak-tynomycyny (daktynomydyna), mito-mycyny oraz antracykliny (daunoru-bicyna, doksorubicyna oraz pó³syn-tetyczne � idarubicyna, epirubicynai pirarubicyna).

Nowotwory s¹, obok choróbuk³adu kr¹¿enia g³ównymi przyczy-nami przedwczesnych zgonóww Polsce i na �wiecie. Ta sytuacja

utrzymuje siê pomimo znacznegopostêpu, jaki dokona³ siê w onkolo-gii w ci¹gu ostatnich dziesiêcioleci,wprowadzenia do lecznictwa no-wych leków onkologicznych, sche-matów leczenia, nowoczesnych me-tod diagnostyki oraz poznania mole-kularnych podstaw karcynogenezy.Szerokie stosowanie leków cytosta-tycznych prowadzi ponadto do po-wstawania oporno�ci komórek no-wotworowych. Te czynniki w po³¹-czeniu z du¿¹ toksyczno�ci¹ oraz zna-cz¹cymi dzia³aniami niepo¿¹danymistosowanych leków wymuszaj¹ nanaukowcach ci¹g³e poszukiwanianowych, skutecznych cytostatyków,których �ród³em mog¹ byæ nowe,niezbadane do tej pory ro�liny i mi-kroorganizmy.

mgr farm. £ukasz �wi¹tekKatedra i Zak³ad FarmakognozjiUniwersytet Medyczny w Lublinie

Pi�miennictwo:1. Developmental Therapeutics Program

(DTP) � http://dctd.cancer.gov; http://dtp.nci.nih.gov

2. National Cancer Institute � http://www.cancer.gov

3. Wieczorek M., Sobiak S., Meissner R.K.2006. Nowiny Lekarskie, 75, 4, 407�413.

4. Dobrek £., Szcze�niak P. i wsp. 2008.Geriatria, 2, 37-46.

5. G³owniak K., �wi¹tek £. 2007. Ro�linyLecznicze w Polsce i na �wiecie, 2-4;12-19.

6. Cane C. 2000. Phytochemistry 54: 115-120

7. Craig JT. 2004. Bioorganic & MedicinalChemistry 12: 1585�1604

8. Heinrich M, Barnes J, Gibbons S, Wil-liamson EM. Fundamentals of phar-macognosy and phytochemistry.Churchill Livingstone, Edinburgh;2004: 129-142

9. Panchagnula R. 1998. International Jo-urnal of Pharmaceutics 172: 1�15

– 15 –

MANUA£ APTEKARSKI

Substancj¹ lecznicz¹ jest k³¹czeostry¿u d³ugiego zawieraj¹ce w swo-im sk³adzie m.in. kurkuminoidy, któ-rych najbardziej znanym przedstawi-cielem jest kurkumina. To w³a�nietemu zwi¹zkowi najczê�ciej przypi-suje siê dzia³anie ¿ó³ciopêdne, prze-ciwzapalne oraz antyoksydacyjnesubstancji ro�linnej.

Kurkumina jestzwi¹zkiem o poten-cjalnie wielokierun-kowych w³a�ciwo-�ciach farmakolo-gicznych, niestety ist-niej¹ rozbie¿ne danedotycz¹ce jej stê¿e-nia w surowice krwi.Jako zwi¹zek hy-drofobowy s³abowch³ania siê z prze-wodu pokarmowe-go po podaniu do-ustnym. Niemniejjednak to w³a�nied³ugotrwa³emu przyjmowaniu kurku-my przypisuje siê zmniejszenie za-chorowalno�ci na nowotwory,szczególnie przewodu pokarmowe-go w krajach Azjatyckich, gdziedzienne spo¿ycie surowego ekstrak-tu z ostry¿u d³ugiego jest na pozio-mie 1,5 g.

Jedn¹ z w³a�ciwo�ci kurkuminyjest jej dzia³anie przeciwzapalne.Upo�ledzaj¹c aktywacjê czynnika

transkrypcyjnego NF-κB obni¿a eks-presjê wielu bia³ek bior¹cych udzia³w procesie zapalnym m.in. cyklook-sygenazy-2 (COX-2), czy te¿ indu-kowalnej izoformy syntazy tlenko-azotowej (iNOS).

Cyklooksygenaza-2 jest aktywo-wana pod wp³ywem czynnikówzwi¹zanych ze stanem zapalnym.

COX-2 jest katalizatorem reakcjisyntezy prostanoidów z kwasu ara-chidonowego. Prostanoidy s¹ od-powiadzialne za wywo³ywanieobrzêku, gor¹czki i bólu w procesiezapalnym, st¹d te¿ celowym wydajesiê zastosowanie ostry¿u jako czyn-nika hamuj¹cego aktywno�æ oksy-genazy w procesach zapalnych.

Obni¿enie ekspresji iNOS jestszczególnie istotne poniewa¿ prowa-

dzi do obni¿enia stê¿enia NO. Po³¹-czenie w³a�ciwo�ci antyoksydacyj-nych, czyli redukcji stê¿enia aniono-rodnika ponadtlenkowego wrazz obni¿eniem poziomu tlenku azotuogranicza powstawanie szczególnietoksycznego nadtlenoazotynu. Zasto-sowanie substancji wp³ywaj¹cej naredukcjê poziomu azotu i reaktyw-

nych form tlenuw organizmie ma te¿wp³yw na zachowa-nie homeostazy wap-nia i ¿elaza w kardio-toksyczno�ci spo-wodowanej dzia³a-niem antracyklin sto-sowanych w leczeniunowotworów.

Badania ostatnichlat przeprowadzonena zwierzêtach, któ-rym przeszczepionokomórki nowotwo-rowe raka jajnika,

wykaza³y hamowanie przez kurku-minê wzrost guza oraz hamowa-nie angiogenezy. Równie¿ zastoso-wanie kurkuminy w zwierzêcym mo-delu raka trzustki wywo³uje zahamo-wanie proliferacji komórek nowo-tworowych oraz tworzenie siê no-wych naczyñ krwiono�nych w oto-czeniu guza. Zaobserwowano tak¿ezwiêkszon¹ wra¿liwo�æ komórek nachemioterapiê.

Ostry¿ d³ugi, kurkum¹ zwany.Lecznicza przyprawa

W ostatnich latach wzros³o zainteresowanie leczniczymi w³a�ciwo�ciami ostry¿u d³ugiego (Curcuma longa L.,kurkuma, szafran indyjski). Substancja ta, popularnie znana jako kurkuma nale¿¹ca do rodziny imbirowatych po-chodzi z Indii Zachodnich. Rodzaj kurkuma reprezentowana jest przez ponad 70 gatunków. Mo¿na je spotkaæ nasawannach, podgórskich wy¿ynach, w wilgotnych lasach równikowych oraz d¿unglach. Ro�lina ro�nie na glebachpiaszczysto-gliniastych, lekko zasadowych. Ro�lina ta jest coraz czê�ciej hodowana tak¿e i w innych strefach kli-matycznych. Obecnie ostry¿ powszechnie stosowany jako przyprawa kuchenna m.in. curry oraz ¿ó³ty barwnikw przemy�le tekstylnym.

Fot

. P

rofo

tokr

is/f

otol

ia.c

om

HERBARIUM APTEKARZA POLSK IEGO

– 16 –

MANUA£ APTEKARSKI

Kolejnym kierunkiem dzia³añ kur-kuminoidów wchodz¹cych w sk³adostry¿u s¹ w³a�ciwo�ci antyoksy-dacyjne. W zdrowym organizmie5% tlenu jest przekszta³cane w wol-ne rodniki tlenowe (RTF). Rodnikite s¹ pozbawione jednego lub wieluelektronów, które uzupe³niaj¹ po-przez odebranie ich z najbli¿szej ko-mórki. Dzia³anie to powoduje uszko-dzenia bia³ek, t³uszczów i kwasównukleinowych zdrowych komórek.Wiadomo, ¿e powstaj¹ce w naszymorganizmie reaktywne formy tlenuodpowiedzialne s¹, za wiele choróbm.in. arterioskleroza, nowotwory, cu-krzyca, czy te¿ choroba Altzheimera.

Nasz organizm posiada systemyobronne przeciwwolnorodnikoweniemniej jednak wa¿nym elementemprewencji powinno byæ dostarcza-nie antyoksydantów wraz z po¿ywie-niem. Wykazano w badaniach in vi-tro dzia³anie antyoksydacyjne wod-nego wyci¹gu z ostry¿u. Zmniejsze-niu ulega³a peroksydacja lipidóworaz uszkadzanie struktur DNA.Szczególnie silne w³a�ciwo�ci w tychprocesach wykazywa³a pochodnakurkuminy � desmetylokurkumina.

Wskazaniem do stosowaniaostry¿u s¹ dolegliwo�ci dyspeptycz-ne z uczuciem pe³no�ci, wzdêciamii z zaparciami na tle niedostateczne-go wydzielania ¿ó³ci oraz dyskinezydróg ¿ó³ciowych. Wyci¹gi alkoholo-we z k³¹cza kurkumy podaje siêw zapaleniu pêcherzyka ¿ó³ciowegoi dróg ¿ó³ciowych, kamicy ¿ó³ciowej,zaburzeniach trawiennych wywo³a-nych niedoborem ¿ó³ci, w stanachatonicznych i skurczowych miê�nig³adkich dróg ¿ó³ciowych oraz w po-operacyjnym zastoju ¿ó³ci.

Dawkowanie. Wed³ug Komisji Edawkowanie k³¹cza ostry¿u d³ugie-go winno �rednio-dobowo wynosiæ

1,5-3g, za� ostry¿u jawajskiego 2g;przetwory odpowiednio.

UWAGA. Pomimo, i¿ kurkuminanale¿y do zwi¹zków ma³o toksycz-nych, przeciwwskazaniem do stoso-wania tej substancji jest niedro¿no�ædróg ¿ó³ciowych, w przypadku kamicy¿ó³ciowej stosowanie nale¿y skonsul-towaæ z lekarzem. Przy d³u¿szymspo¿ywaniu ostry¿u mog¹ wyst¹piædolegliwo�ci ¿o³¹dkowe.

Ostry¿ d³ugi, kurkuma jesttak¿e cennym dodatkiem przygoto-wywanych potraw. Stosowana jestdo przyprawiania majonezów, omle-tów, serów topionych sa³atek ryb-nych. Nadaje potrawom ¿ó³t¹ bar-wê. W Polsce kurkuma jest udostêp-niana przez kilku producentów zió³jako dodatek do barwienia ry¿u, ma-karonu i warzyw konserwowanychw occie. Poleca j¹ siê tak¿e do przy-prawiania sosów, potraw z drobiu,a tak¿e dañ z fasoli i soczewicy orazzup kremowych.

Uprawa: Kurkuma coraz czê�ciejbywa uprawiana tak¿e w naszym kli-macie. Na uprawê nadaj¹ siê pojem-niki, misy, donice. Jako ro�lina po-chodz¹ca z klimatu tropikalnego naj-lepiej ro�nie przy wy¿szych tempe-raturach i du¿ej wilgotno�ci powie-trza. Hodowlê rozpoczynamy najle-piej w lutym lub marcu przez wysa-dzenie k³¹czy do doniczek na g³êbo-ko�æ 10 cm. Gleba powinna byæprzy tym lekka, przepuszczalna, mo¿-na stosowaæ mieszaninê torfu z pia-skiem. Przez okres 6-8 tygodni na-le¿y zapewniæ hodowli temperaturêotoczenia ok. 25-28oC. Temperatu-ra podczas uprawy nie powinnaspa�æ poni¿ej 16-18oC, poniewa¿stymuluje to ro�linê do hamowaniakwitnienia i przechodzenia jej w stanspoczynku. Kurkuma wymaga tak-

¿e du¿o wilgoci, ale woda nie mo¿epozostawaæ pod doniczk¹. Ro�linawyrasta do ok. 60 cm wysoko�ci,kwitnienie rozpoczyna po 80-120dniach od wysadzenia w zale¿no�ciod warunków i odmiany. Kwiaty s¹zebrane w zwarte k³osy, krótkiei rozpierzch³e. W listopadzie cebulenale¿y wykopaæ i przechowywaæw temp. 14oC do wiosny. W Polscenajczê�ciej w sprzeda¿y oferowanes¹ cebule kurkumy bia³ej, pomarañ-czowej i czerwonej.

Ostry¿ d³ugi pomimo 4000 lat sto-sowania w medycynie tradycyjnejjest ci¹gle interesuj¹cym przedmio-tem badañ w wielu laboratoriach naca³ym �wiecie. Wraz z rozwojemwiedzy na temat homeostazy nasze-go organizmu wzrasta znaczeniei stosowanie medycyny naturalnej,jako leczenia komplementarnego doalopatii. Do substancji ro�linnycho prewencyjnych w³a�ciwo�ciachi wielokierunkowym dzia³aniu z pew-no�ci¹ zaliczyæ mo¿na kurkumê. Sub-stancja ta wchodz¹c w sk³ad suple-mentów diety oraz jako przyprawapowinna stanowiæ dodatek naszegocodziennego po¿ywienia.

dr n. farm Tomasz BajKatedra i Zak³ad FarmakognozjiUniwersytet Medyczny w Lublinie

Pi�miennictwo:Wolanin K., Piwocka K., 2008. Kurkumina

� od medycyny naturalnej do kliniki.Kosmos. Problemy Nauk Biologicz-nych. 57(1-2): 53-65.

Dudka J., 2006. Rola reaktywnych formtlenu i azotu w zaburzeniach komór-kowej homeostazy wapnia i ¿elaza wkardiotoksyczno�ci antracyklinowej.Postêpy Hig Med. Dosw. 60: 241-247.

Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B.,Niedworok J. (red.). Fitoterapia i lekiro�linne. PZWL, Warszawa, 2007,500pp.

Treder J., 2002. Kurkuma � coraz mniejegzotyczna. Has³o ogrodnicze. 05/2002.

– 17 –

WSZECHNICA APTEKARSKA

Receptariusz �ma�æ salicylowo-siarkowo

-mydlana

Rp.Acidi salicylici 5,0Sulfuris ppt. 12,0Sapo kalini 25,0Vaselini albi ad 100,0

M.f. unguentum

Podany przepis jest nieznaczniezmodyfikowan¹ receptur¹ tzw. ma�æLenartowicza (salicylowo-siarkowo-mydlanej). Specyfik ten jest poleca-ny pacjentom cierpi¹cym na zmiany³uszczycowe.

Wykonany preparat bêdzie mia³charakter ma�ci-zawiesiny, poniewa¿oba sk³adniki sypkie w bardzo zni-komym stopniu rozpuszczaj¹ siê

w wazelinie. Kluczowym etapemjego przygotowania bêdzie prawid³o-we rozdrobnienie i rozproszenieproszków w pod³o¿u ma�ciowym.Du¿e, nieroztarte cz¹stki mog¹ po-wodowaæ nieprzyjemne uczucie ziar-nisto�ci podczas rozcierania, a pozatym mog¹ po prostu podra¿niaæ skó-rê. Kwas salicylowy ucierany na su-cho bardzo pyli, mo¿e podra¿niaædrogi oddechowe, trudno te¿ zebraægo ze �cianek mo�dzierza. Bardzodobrze natomiast uciera siê po do-daniu niewielkiej ilo�ci etanolu. Kwassalicylowy rozpuszcza siê, a podczasdalszego ucierania � gdy etanol pa-ruje � wytr¹ca siê z roztworu w po-staci mikrocz¹steczek (nastêpuje mi-

kronizacja). Z kolei siarka tworzytzw. koloidy hydrofobowe, w któ-rych cz¹steczki fazy rozproszonej niewykazuj¹ tendencji do otaczania siêcz¹steczkami fazy rozpraszaj¹cej.Próba wymieszania jej z wiêksz¹ ilo-�ci¹ pod³o¿a nieodmiennie koñczy siêpowstaniem kulistym skupisk siarkitrudnych do roztarcia. Najlepsz¹ ho-mogenno�æ ma�ci zapewni roztarciezmikronizowanego kwasu salicylo-wego po³¹czonego z siark¹ z waze-lin¹ w proporcji 1:1. Tylko w ten spo-sób � poprzez wymieszanie z nie-wielk¹ czê�ci¹ pod³o¿a i uzyskanietzw. koncentratu � mo¿na uzyskaæprawid³owe po³¹czenie sk³adnikówma�ci.

Pewne k³opotymo¿e sprawiæ tak¿ewprowadzenie dopod³o¿a myd³a potaso-wego. Sk³adnik ten sa-modzielnie roztartyw mo�dzierzu ma ten-dencjê do zmiany kon-systencji na pó³p³ynn¹.W takiej postaci dosyætrudno ³¹czu siê onz wazelin¹. Najpew-niejszym sposobemjest ³¹czenie wazelinybia³ej z myd³em pota-sowym w kilku kro-kach, stopniowo doda-j¹c po trochu obu

Fot

. O

lga

Sie

rpni

owsk

a

– 18 –

WSZECHNICA APTEKARSKA

Nazwa �myd³o zielone� pochodziprawdopodobnie st¹d, i¿ dawniej douzyskania myd³a wykorzystywanonie do koñca oczyszczone z chloro-filu oleje ro�linne. Otrzymywany jestw procesie zmydlania oleju lnianegowodorotlenkiem potasowym, st¹dzapach przywodz¹cy na my�l farby.Ma w³a�ciwo�ci dezynfekuj¹ce,oczyszczaj¹ce, z³uszczaj¹ce i prze-ciw³ojotokowe. Rozmiêkcza skórê(dzia³a keratoplastycznie), a co zatym idzie � u³atwia przenikanie innychsubstancji leczniczych. Ma tak¿edzia³anie dra¿ni¹ce, co wykorzysty-wane jest do uzyskania poprawykr¹¿enia w posmarowanej nim skó-rze. Stosowane jest przede wszyst-kim w takich jednostkach chorobo-wych jak ³ojotok, ropne wykwity naskórze, �wierzb, ³uszczyca i ³upie¿.Innym znanym przyk³adem �myd³apotasowego�, czyli mieszaniny solipotasowych wy¿szych kwasówt³uszczowych jest tzw. myd³o szarepod nazw¹ �Bia³y Jeleñ�. Równie¿myd³o marsylskie jest przyk³ademmyd³a potasowego powsta³egow wyniku zmydlenia oliwy z oliwekwodorotlenkiem potasowym.

mgr farm. Olga Sierpniowska

sk³adników i mieszaj¹c je. Na ko-niec przygotowane pod³o¿e wazeli-nowo-mydlane mo¿na po³¹czyæz koncentratem substancji sypkich.

Przygotowana ma�æ bêdzie mia-³a charakter ma�ci-zawiesiny.W tego typu ma�ciach czasami do-chodzi do zwiêkszenia wielko�ci cz¹-steczek zawieszonych. Mo¿e to np.powodowaæ np. pojawienie siê cien-kiej warstewki wykrystalizowanegokwasu salicylowego na powierzchnima�ci. Nale¿y braæ to pod uwagêprzygotowuj¹c wiêksz¹ porcjê tegotypu ma�ci i przestrzegaæ pacjentówprzed zamawianiem takich prepara-tów �na zapas� i magazynowaniemich.

W³a�ciwo�ci u¿ytych surowców

Acidum salicylicum � wykazujew³a�ciwo�ci odka¿aj¹ce, przeciw-drobnoustrojowe i z³uszczaj¹ce.

Sulfur praecipitatum � wykazujedzia³anie przeciwbakteryjne, prze-ciwgrzybicze oraz przeciwpaso¿ytni-cze. Ponadto odznacza siê w³a�ciwo-

�ciami kera-toplastyczny-mi, redukuj¹-cymi, prze-ciw³ojotoko-wymi i wysu-szaj¹cymi.Zastosowanamiejscowo naskórê ulegaprzemianie wsiarczki roz-puszczaj¹ceskleroprote-iny naskórka.U³atwia wni-kanie prze-zskórne in-nych leków.

Sapo Kalinus � surowiec znanyjest równie¿ jako myd³o potasowe,sapo viridis, myd³o zielone, potassiumsoap. Ma wygl¹d bursztynowej,przezroczystej masy o konsystencji�galaretki�. Jest to myd³o miêkkie,w odró¿nieniu od klasycznych, twar-dych myde³ sodowych. Myd³a po-tasowe mo¿na rozcieñczaæ do posta-ci p³ynnej, uzyskuj¹c na przyk³adspirytus mydlany.

Fot. Acidum salicylicum

Fot. Sulfur praecipitatum

Fot.

Olg

a S

ierp

niow

ska

Fot.

Olg

a Si

erpn

iow

ska

PANORAMA SAMORZ¥DU

– 19 –

W ka¿dej rozpatrywanej przezDepartament sprawie otrzymujê pi-semn¹ opiniê Biura Prawnego NIA,z któr¹ siê zapoznajê. Dzieñ przedposiedzeniem Prezydium NRA przezkilka lub wiêcej godzin szczegó³owoprzegl¹dam materia³y, segregujê,oznaczam kolejno�æ i przygotowujêmowê jak w s¹dzie. Na posiedzeniuPrezydium NRA przedstawiamcz³onkom Prezydium meritum spra-wy i wypracowan¹ opiniê Departa-mentu Odwo³awczego oraz propo-zycjê wniosku o podjêcie uchwa³ylub sposobu za³atwienia sprawy.Przedstawiona propozycja ma pozy-tywn¹ opiniê Biura Prawnego NIA,co do jej zgodno�ci z prawem. Czê-sto cz³onkowie Prezydium zadaj¹pytania, czasem jest d³uga dyskusja.Nastêpnie Prezes NRA zarz¹dza g³o-sowanie Prezydium za podjêciem lubodrzuceniem uchwa³y wnioskowanejprzez Departament Odwo³awczyNRA. Sprawy bêd¹ce indywidual-nymi skargami s¹ rozpatrywane przezPrezydium bez podjêcia uchwa³, np.w formie odpowiedzi na pytanie lubprzekazywane wg w³a�ciwo�ci, np.,je�li dotycz¹ skargi pacjenta na ap-tekê, do GIF lub do OIA. Wiêcejszczegó³ów znajd¹ aptekarzew sprawozdaniu Departamentu Od-wo³awczego NRA za rok 2008 znaj-duj¹cym siê w NIA.

mgr farm. Anna Go³dynCz³onek Prezydium NRA,

KoordynatorDepartamentu Odwo³awczego

Przygotowujê mowêjak w s¹dzie

Redaktor - wydawca AptekarzaPolskiego Micha³ Grzegorczyk za-proponowa³ mi napisanie artyku³u natemat pracy koordynowanego prze-ze mnie Departamentu Odwo³aw-czego NRA. Pomys³ przyjê³am bezwahania zastrzegaj¹c, ¿e trochê topotrwa, bo najbli¿szy czas mam wy-pe³niony.

Po miesi¹cu w s³uchawce ode-zwa³ siê g³os redaktora naczelnegoZbigniewa Solarza przypominaj¹cyo terminie i zasia³ we mnie ziarno nie-pokoju no, bo co ja mam napisaæo skargach, odwo³aniach, czyli ge-neralnie pretensjach niezadowolo-nych aptekarzy.

Minê³o trochê czasu zanim wziê-³am pióro do rêki. �wita³a mi my�lprzewodnia, ¿e aptekarze chc¹ po-znaæ tajniki podejmowania przezNRA decyzji w ich sprawach, szcze-gólnie w sprawach, w których zapa-d³y decyzje okrêgowych rad apte-karskich, z którymi siê nie zgadzaj¹.

Departament Odwo³awczy NRAjest wewnêtrzn¹ komórk¹ organiza-cyjn¹ Rady spe³niaj¹c¹ tak jak innedepartamenty rolê doradcz¹ i opiniu-j¹c¹ w sprawach przed³o¿onychprzez NRA, Prezydium i PrezesaNRA. Departament nie sk³ada ¿ad-nych o�wiadczeñ na zewn¹trz, a jegoopinie i wnioski nie s¹ wi¹¿¹ce dlaRady, Prezydium czy Prezesa NRA.Tyle wynika z ogólnych definicji za-wartych w regulaminie NRA. Szcze-gó³owy zakres zadañ DepartamentuOdwo³awczego NRA poniek¹d jestkopi¹ zadañ Prezydium NRA zawar-tych w § 1pkt 1 i pkt 7 uchwa³y NRAz dnia 31.01.2008 r. w sprawie upo-wa¿nienia Prezydium NRA do za³a-twiania spraw w imieniu NaczelnejRady Aptekarskiej.

Wszelkie sprawy cz³onków sa-morz¹du aptekarskiego odwo³uj¹-cych siê od uchwa³ (decyzji lub po-stanowieñ) okrêgowych rad apte-karskich wp³ywaj¹ce do KancelariiNIA s¹ rejestrowane i cedowaneprzez Prezesa NRA na moje biurkoi biurko Biura Prawnego NIA. Nie-zale¿nie od Biura Prawnego, indywi-dualnie zapoznajê siê wstêpnie zespraw¹ na bie¿¹co i widzê rozwi¹-zanie, a czasem, gdy s¹ trudne spra-wy dyskutujê o nich z prawnikiemz mojej macierzystej izby, po czymprzez okres do spotkania Departa-mentu Odwo³awczego z BiuremPrawnym NIA dojrzewa we mniestanowisko.

BAROMETR PHARMAEXPERTA

– 20 –

Wed³ug firmy PharmaExpert sty-czeñ br. przyniós³ dalszy wzrost war-to�ci ca³ego rynku farmaceutyczne-go. W porównaniu do grudnia 2008r.rynek wzrós³ o 2,4%. Wzrost rynku

zawdziêczamy w du¿ej mierze seg-mentowi sprzeda¿y odrêcznej, któ-ra osi¹gnê³a w styczniu br. 891 mlnpln. W porównaniu do stycznia ub.r.segment sprzeda¿y odrêcznej wzrós³a¿ o 21,29%, a w porównaniu dogrudnia 2008r. o 6,77%. Tak dyna-miczne zmiany w styczniu w tym seg-mencie zawdziêczamy zwiêkszonejliczbie zachorowañ na choroby gór-nych dróg oddechowych oraz szczy-tu wystêpowalno�ci zachorowañ nagrypê. W ubieg³ym roku zapadalno�æna grypê by³a najwiêksza w marcu,st¹d te¿ tak du¿y obecny wzrostwzglêdem stycznia ub.r.

Nieco mniej dynamiczny wzrostna warto�ci sprzeda¿y odnotowa³

równie¿ segment leków pe³nop³at-nych, który w styczniu br. osi¹gn¹³warto�æ 447 mln pln, tj, o 12,63%wiêcej ni¿ w styczniu ub.r. i o 4,26%wiêcej ni¿ w grudniu ub.r. Natomiastsegment leków refundowanychwzrós³ o 7,50% wzglêdem stycznia2008r., a w porównaniu do grudniaub.r. spad³ o 1,91%.

Statystyczna apteka

W styczniu 2009r. warto�æ sprze-da¿y dla statystycznej apteki wynio-s³a 173,14 tys. pln, to o 9,41% wiê-cej ni¿ w styczniu 2008r. i o 2,59%wiêcej ni¿ w grudniu ub.r.

�rednia cena produktów sprze-dawanych przez apteki w styczniu br.wynosi³a 14,12 pln wobec 13,77 plnw analogicznym okresie ubieg³egoroku (wzrost o 2,54%). Natomiast�rednia mar¿a na produkty sprzeda-wane w aptece w styczniu br. wyno-si³a 26,39%, tj. o 1,73 pp wiêcej ni¿w styczniu ub.r. (24,66%).

Refundacja a wspó³p³acenie

Wspó³p³acenie pacjenta w wy-datkach na leki refundowane odroku maleje. W styczniu 2009r. pa-cjent pokrywa³ warto�æ sprzeda¿ytych leków w 30,41%, natomiastw styczniu 2008 by³o to a¿ 36,62%.Z uwagi na wzrost warto�ci sprze-da¿y leków w segmencie sprzeda¿yodrêcznej, jak równie¿ w segmencieleków na recepty pe³nop³atne udzia³pacjenta w wydatkach na leki w mie-si¹cach jesienno-zimowych najczê-

Styczeñ 2009pod znakiem grypy i przeziêbieñ

Rynek farmaceutyczny w styczniu 2009r. osi¹gn¹³ warto�æ sprzeda¿y 2 346 mln pln, tj. o 13,38% wiêcej ni¿ wstyczniu 2007r.

Zestawienie warto�ci sprzeda¿y poszczególnych segmentów rynku farma-ceutycznego (dane w mln PLN)

Tabela 1: styczeñ 2009 vs styczeñ 2008

Tabela 2: styczeñ 2009 vs grudzieñ 2008

BAROMETR PHARMAEXPERTA

– 21 –

�ciej wzrasta. I z tak¹ sytuacj¹ mamyrównie¿ w styczniu br., kiedy to za70,11% warto�ci zakupionych lekóww aptekach zap³aci³ pacjent. Jest tojednak mniej ni¿ przed rokiem, wów-czas w styczniu 2008r. pacjent za-p³aci³ 71,29% warto�ci zakupionychw aptekach leków.

Samoleczenie

Z roku na rok ro�nie warto�æ seg-mentu sprzeda¿y odrêcznej. Corazczê�ciej pacjenci siêgaj¹ po leki do-stêpne bez recepty przy leczeniu ob-jawów chorób sezonowych, jakimis¹ przeziêbienie czy grypa. Mimo, i¿segment sprzeda¿y odrêcznej to nie

tylko leki przeciwzapalne, przeciw-gor¹czkowe czy przeciwbólowe, tojednak ta kategoria leków wp³ywaw znacznym stopniu na wzrostyi spadki segmentu sprzeda¿y odrêcz-nej. Problemy z dostêpem do leka-rza, szybkie tempo ¿ycia, oraz po-wszechny dostêp do wielu �rodków³agodz¹cych najczêstsze objawy cho-rób górnych dróg oddechowych czê-stokroæ sk³aniaj¹ pacjentów do pod-jêcia samoleczenia. W efekcie wi-doczny jest wp³yw sprzeda¿y tej gru-py leków na warto�æ segmentusprzeda¿y odrêcznej w okresie je-sienno-zimowym, kiedy wzrasta licz-ba zachorowañ na przeziêbienia czygrypê.

Prognoza warto�ci sprzeda¿y dlaaptek w roku 2009

Prognoza warto�ci sprzeda¿y ca-³ego rynku farmaceutycznego na rok2009 wynosi 25,49 mld pln. Anali-tycy PharmaExpert zak³adaj¹, i¿warto�æ sprzeda¿y ca³ego rynkuw 2009 wro�nie od +5 o +7 %wzglêdem poprzedniego roku.

Natomiast refundacja na koniec2009 roku osi¹gnie 7,91 mld,tj. o 5%-7% wiêcej ni¿ w roku ubie-g³ym.

Piotr KulaPrezes PharmaExpert

BIBLIOTEKA FARMACEUTY

– 22 –

Skóra jest naszym najwiêkszymi najciê¿szym narz¹dem, ¿ywymi aktywnym fizjologicznie. Nic dziw-nego, ¿e wiedz¹c dzisiaj tak du¿oo funkcjach tego organu postrzega-my go zarówno w kategoriach uro-dy, jak i zdrowia. Estetyczny, mod-ny i przede wszystkimzdrowy wygl¹d skórywarunkuje dobre samo-poczucie, sprzyja utrzy-maniu wewnêtrznej ho-meostazy i zdrowia psy-chicznego, a tak¿e u³atwiaspo³eczn¹ akceptacjê.Kompendium wiedzy, po-�wiêconym pielêgnacjibodaj najwa¿niejszej czê-�ci skóry � czyli twarzy -jest ksi¹¿ka pod tytu³em�Kosmetyka ozdobnai pielêgnacja twarzy�. Publikacja ³¹czyw przemy�lany sposóbelementy technologii po-staci leku, dermatologii,kosmetologii i wiza¿u. Naprzyk³ad - omawia pod-³o¿a preparatów do pie-lêgnacji skóry w sposóbniew¹tpliwie dobrze zna-ny farmaceutom � przy-pominaj¹c wiadomo�cio ma�ciach, emulsjach,¿elach, roztworach, czy aerozolach.Jednocze�nie dozuje informacje natemat w³a�ciwo�ci podk³adów, szty-ftów, b³yszczyków, pudrów, czy cienido powiek. Jak siê okazuje � dzie-dziny te maj¹ ze sob¹ wiêcej wspól-nego ni¿ mo¿na by przypuszczaæ.W³a�ciwo�ci kosmetyku s¹ bowiem�ci�le powi¹zane ze struktur¹ che-miczn¹ i cechami u¿ytych surowców.Farmaceuci, posiadaj¹c wiedzê

z dziedziny technologii postaci lekus¹ zatem doskonale predestynowanido zg³êbiania zasad projektowaniai wytwarzania kosmetyków. Nato-miast poszerzone wiedza z zakresuw³a�ciwo�ci produktów kosmetycz-nych mo¿e z pewno�ci¹ staæ siê do-

datkowym atutem w pracy z pacjen-tem szukaj¹cym porady nie tylkoz zakresu chorób skóry, ale tak¿e jejpielêgnacji i profilaktyki. Chocia¿ dzisiaj kosmetyki kolo-rowe stanowi¹ marginaln¹ czê�ci¹asortymentu apteki, oddaj¹c w tymwzglêdzie prymat drogeriom, ju¿ dzi-siaj widaæ, ¿e jest to nisza rynkowa,która ma du¿y potencja³. Coraz czê-�ciej kobiety ze skór¹ problemow¹,

nie chc¹, lub po prostu nie mog¹ zre-zygnowaæ z makija¿u. Jednocze�niewidmo uczuleñ, czy pogorszenia sta-nu skóry sprawia, ¿e chêtniej kupi-³yby kosmetyk w aptece, po konsul-tacji z farmaceut¹. Niektóre firmykosmetyczne, znane z tego, i¿ swój

asortyment sprzedaj¹ wy-³¹cznie poprzez apteki, ju¿dzisiaj maj¹ w swojej ofer-cie oprócz kosmetykówpielêgnacyjnych � tak¿ewyroby ³¹cz¹ce walor lecz-niczy z ozdobnym. Nikogoju¿ dzi� nie dziwi mo¿liwo�ænabycia w aptece wysokiejklasy fluidu kryj¹cego, czyhipoalergicznej maskary.Oferta w tym zakresie bê-dzie siê prawdopodobnieci¹gle poszerzaæ - tym bar-dziej przed farmaceutamistoi wyzwanie poznaniatego asortymentu. Poszczególne rozdzia-³y ksi¹¿ki w ró¿nym stop-niu koresponduj¹ z wiedz¹,jaka mo¿e byæ przydatnafarmaceucie w jego co-dziennej pracy. Szczególniegodny polecania wydaje siêrozdzia³ �Zastosowaniei funkcja specjalnych sk³ad-ników w kosmetyce pielê-

gnacyjnej.� Ujête tutaj zosta³y w³a-�ciwo�ci sk³adników bazowych,czynnych i konserwuj¹cych w mie-szankach kosmetycznych. Wiedza taczêsto okazuje siê niezwykle przy-datna przy prezentowaniu pacjentomdostêpnych w aptece kosmetyków.Informacje na temat w³a�ciwo�ci ofe-rowanego produktu przekazane w³a-snymi s³owami niew¹tpliwie wywr¹lepsze wra¿enie, ni¿ te przeczytane z

Dla zdrowia i urody

BIBLIOTEKA FARMACEUTY

– 23 –

pude³eczka. Nieraz te¿ trzeba stawiæczo³a szczegó³owej li�cie sk³adników� gdy pacjent pyta o jak¹� szczególn¹substancjê, której poszukuje, lub cowa¿niejsze � której chce unikn¹æ.Wykaz sk³adników okre�lonych na-zwami przyjêtymi w Miêdzynarodo-wym Nazewnictwie Sk³adnikówKosmetycznych (INCI) w zasadzienie jest mo¿liwy do zinterpretowaniabez wyposa¿enia w fachow¹ wiedzê,co zreszt¹ potwierdzaj¹ autorkiw rozdziale zatytu³owanym �Charak-terystyka produktów.� Jednocze�niepo tym stwierdzeniu �piesz¹ z por-cj¹ informacji umo¿liwiaj¹cych roz-szyfrowanie sk³adu kosmetyku,a tak¿e prawid³owe zinterpretowa-nie ró¿nego rodzaju sformu³owañu¿ytych przez producentów w celuscharakteryzowania wyrobu. Jak siêokazuje nie wszystkie obietnice do-tycz¹ce cudownych w³a�ciwo�ci ko-smetyku nale¿y rozumieæ dos³ownie. Rozdzia³ po�wiêcony �rodkombarwi¹cym jest o tyle ciekawy, i¿pokazuje jak ogromna wiedza che-miczna (a nawet i fizyczna � z zakre-su optyki widzenia barw) kryje siêza wizualn¹ atrakcyjno�ci¹ produk-tów kolorowych. Nie zawsze te¿ za-chêcaj¹cy wygl¹d przek³ada siê naefektowny rezultat na skórze � np.w przypadku pigmentów per³owych,czy intensywnych kolorystycznie cie-ni. Wielokrotnie pacjentki uskar¿aj¹siê np. na zaczerwienienia wokó³oczu lub pêkaj¹c¹ czerwieñ war-gow¹ zupe³nie nie wi¹¿¹c tego z nie-odpowiednio dobranym, lub niskiejjako�ci kosmetykiem kolorowym,który stosuj¹.

Dzia³ po�wiêcony wymaganiomjako�ciowym stawianym �rodkomkosmetycznym pozwala lepiej zrozu-mieæ standardy, jakie obowi¹zuj¹przy ich produkcji. Szczegó³owoomówiono równie¿ badania, jakimpoddawane s¹ kosmetyki, przedwypuszczeniem ich na rynek. Szero-kie spektrum do�wiadczeñ, jakimpoddane mog¹ zostaæ kosmetyki -skuteczno�ci � jest doprawdy impo-nuj¹ce. Farmaceutów szczególniezainteresowaæ powinien fragmentpo�wiêcony kosmetykom hipoaler-gicznym, jako ¿e choroby atopowe iró¿nego rodzaju uczuleniowe reak-cje skórne s¹ czêstym tematem do-radztwa w aptece. Obszerne frag-menty publikacji s¹ po�wiêcone po-radnictwu i stosowaniu, rozpoznawa-niu rodzaju skóry, odpowiedniej pie-lêgnacji z rozró¿nieniem skór proble-mowych � tr¹dzikowej, zanieczysz-czonej, wra¿liwej, suchej, czy star-czej. Ostatni rozdzia³ ksi¹¿ki � �Ma-kija¿ odpowiedni dla danego typuurody� to poradnik prawid³owegostosowania kosmetyków ozdob-nych. Autorki omawiaj¹ szeroki wa-chlarz zagadnieñ � poprzez omówie-nie przyborów, poprzez dobór ko-lorów do stylu i kszta³tu twarzy, a¿do prawid³owej aplikacji. W tym miejscu warto chybazwróciæ uwagê na pewien aspektwiedzy kosmetologicznej, który chy-ba jest ma³o doceniany zwa¿ywszyna fakt, ¿e lwia czê�æ personelu ap-tek to kobiety � w szczególny spo-sób korzystaj¹ce z dobrodziejstwkosmetyków kolorowych. Chc¹c

doradzaæ w zakresie pielêgnacji skó-ry, czy te¿ ogólnie profilaktyki zdro-wotnej - trzeba przede wszystkimzadbaæ o swój w³asny wygl¹d. Przy-pomina mi siê historia o tym, jak toniektóre francuskie placówki specja-lizuj¹ce siê w sprzeda¿y kosmetykówprzeznaczaj¹ 30 minut z czasu pracyna to, aby pracownice mog³y siêprzed przyst¹pieniem do obs³ugiklientów odpowiednio uczesaæ i uma-lowaæ. Opowiastka ta, przywo³ywa-na jako anegdota, ma jednak g³êbo-kie uzasadnienie tak¿e w naszychrealiach. Osoba o zadbanym, har-monijnym wygl¹dzie ma wiêkszeszanse na zdobycie zaufania klientów.Tym bardziej warto poznaæ tajnikikosmetologii � aby wygl¹daæ este-tycznie i atrakcyjnie. Na pewno od-bije siê to pozytywnie nie tylko natym, jak postrzegaj¹ nas inni � wspó³-pracownicy, czy pacjenci � ale tak-¿e na poprawie samopoczucia, do-brego nastroju i chêci do dzia³ania. Ksi¹¿ka zawiera 110 ilustracjioraz 18 tabel, bogate pi�miennictwooraz indeks rzeczowy. Obie autorki- mgr in¿. Xenia Petsitis i dr KatrinKipper zawodowo zwi¹zane s¹z przemys³em kosmetycznym, bêd¹ckonsultantkami i ekspertkami w tejbran¿y. S¹ tak¿e autorkami facho-wych artyku³ów z dziedziny dermo-kosmetologii. Redaktorem nauko-wym wydania polskiego jest dr n.med. Barbara Pytrus-Sêd³ak � spe-cjalista dermatolog-kosmetolog, ak-tywny zawodowo lekarz, wyk³adow-ca i szkoleniowiec.

mgr farm. Olga Sierpniowska

�Kosmetyka ozdobna i pielêgnacja twarzyWiedza na temat produktów kosmetycznych i prawid³owe stosowanie.�

Xenia Petsitis, Katrin KipperWydawnictwo MedPharm Polska

Wydanie I polskie 2007 pod red. dr n. med. Barbary Pytrus-Sêd³ak,212 s., oprawa twarda

CZYTELNIA PROFESJONALISTY

– 24 –

Czêsto powiada siê, ¿e kto� posia-da w sobie magnetyczn¹ si³ê lub jegomagnetyzm jest tak mocny, ¿e niemo¿na mu siê oprzeæ. Zakochani ob-darzaj¹ siê niekiedy s³owami - �jeste�jak magnesik, jeste� moim magne-sikiem�. Czêsto stwierdzaj¹, ¿e jestw tobie �co�� co w magnetyczny spo-sób przyci¹ga, a strza³a Amora dope³-nia reszty.

I to �co�� prowadzi nas do mi³o-snego celu jak niegdy� ¿eglarzy, pod-ró¿ników igie³ka magnetyczna kom-pasu. Tyle, ¿e kompas wykorzystujeodkryty przez ludzi magnetyzm ziemii magnes, cia³o, które przyci¹ga ¿ela-zo, a zawieszone swobodnie ustawiasiê wzglêdem stron �wiata w okre�lo-nym kierunku. Kompas to stare na-rzêdzie u¿ywane ju¿ przez Chiñczy-ków i Japoñczyków, a do Europy przy-wêdrowa³o oko³o 1000 roku.

Czy wobec tego to �co�� jest ro-dzajem kompasu, busoli umo¿liwiaj¹-cej odnalezienie w naszym ¿yciu ma-gnetycznej mi³o�ci? Mi³o�ci, która jaktylko siêgniemy wstecz jest wieczn¹ludzk¹ têsknot¹?

Dawne podania i ba�nie indyjskiei chiñskie opowiadaj¹ o magnetycz-nych górach z ¿elaza magnetyczne-go, o tak wielkiej sile przyci¹gania ,¿e nie mo¿e na nie wej�æ nikt, kto ma¿elazne gwo�dzie w butach. I, ¿e je�lite góry znajduj¹ siê na morzu, staj¹siê zgub¹ okrêtów przep³ywaj¹cychw pobli¿u, gdy¿ wyci¹gaj¹ im wszyst-kie ¿elazne czê�ci. Ba�nie te przedo-sta³y siê dziêki wyprawom krzy¿owymtak¿e do poezji Zachodu. Nauka niepotwierdzi³a tych zjawisk, ale góry,nosz¹ce jeszcze dzi� nazwê magne-tycznych znajduj¹ siê na przyk³ad naElbie czy San Domingo.

Lubimy tajemniczo�æ ba�ni? Ezo-teryczno�æ historii mi³osnych tak¿e lu-bimy? To jest, to �co��, miêdzy lud¿-mi czy nie? A Laura i Filon, Romeo i

Julia, Orfeusz i Eurydyka itd. - czy to�co�� w wymiarze ludzkim mo¿nanazwaæ magnetyzmem? W tym przy-padku potwierdzeniem tego zjawiskajest piêknie wydana ksi¹¿ka ( z po¿ó³-k³ymi nieco przez czas kartkami) -�Magnetyzm serca�, któr¹ napisa³Ruediger Schache. Od czerwca ubie-g³ego roku znajduje siê na listach be-stsellerów. W 6 miesiêcy sprzedanychzosta³o 250000 egzemplarzy!

Autor, napisa³ wiele ksi¹¿ek, jestniezale¿nym dziennikarzem i trene-rem. Absolwent studiów psycholo-gicznych i ekonomicznych. Wchodzi³w sk³ad zarz¹dów znanych niemiec-kich firm. Wola³ jednak po�wiêciæ siêswojej pasji - dziennikarstwu i pisaniuksi¹¿ek. Prowadzi ciesz¹ce siê popu-larno�ci¹ seminaria, wyk³ady, jak rów-nie¿ terapie na temat poznania swo-jego wnêtrza oraz wp³ywu na w³asnylos, osobowo�æ, karierê zawodow¹,¿ycie emocjonalne i w efekcie �wia-dome kierowanie w³asnym ¿yciem.

Miêdzy innymi formu³uje pytanie:�dlaczego ¿ycie jednych jest pe³nemi³o�ci, a inni musz¹ walczyæ o odro-binê uczucia? Dlaczego �wiat nie daje

ci nic albo co� wrêcz przeciwnego dotego, czego pragniemy ze wszystkichsi³?�

Odpowiedzi na równie¿ inne py-tania mo¿emy znale�æ w tej ksi¹¿ce,sk³adaj¹cej siê z 10 rozdzia³ów odkry-waj¹cych 10 tajemnic magnetyzmuw³asnego serca. Czy warto je poznaæ?�Dobrze widzi siê tylko sercem.Najwa¿niejsze jest niewidoczne dlaoczu.� Ten cytat z �Ma³ego Ksiêcia�- Antoine de Saint Exupery`ego, za-warty w ksi¹¿ce jest wielce wymow-ny. A Blaise Pascal sformu³owa³ my�l- �Kropla mi³o�ci znaczy wiêcej ni¿ocean rozumu�.

Autor daje nam do zrozumienia,¿e aby odczuæ magnetyzm czyjego�serca, trzeba poznaæ �ród³o tajemni-cy magnetyzmu w³asnego serca. �Nicco do tej pory wydarzy³o siê w Two-im ¿yciu - pisze - nie by³o dzie³emprzypadku. To nie �lepy los, ale we-wnêtrzna si³a, jak¹ posiadasz, zde-cydowa³a jakie zwi¹zki stworzy³e�i jak siê one rozwija³y. To ona ge-nerowa³a wszystkie zdarzenia. Jestpotê¿nym Magnesem przyci¹gaj¹-cym nie tylko ludzi, pieni¹dze, uczu-cia, ale równie¿ nieszczê�cia, wy-padki i katastrofy. Dzia³a niezale¿-nie od wieku, wygl¹du, wykszta³-cenia, jêzyka czy warunków mate-rialnych. Mi³o�æ to najpotê¿niejszasi³a w magnetyzmie twojego serca,która dzia³a niczym turbodo³ado-wanie bez wzglêdu na to, do czegod¹¿ysz i co chcesz osi¹gn¹æ�.

Czytaj¹c tê ksi¹¿kê odkrywamy,¿e nasze serce , jak ig³a w kompasie,jest niepowtarzalnym, o cudownejmocy darem � jest nasz¹ ig³¹ w buso-li ¿ycia, odkrywamy, ¿e serce jest jakmagnes.

Wac³aw Bierkowski

SERCE JAK MAGNES ?

WydawnictwoSonia Draga Sp. Z o.o.

Katowice, 2009

CZYTELNIA PROFESJONALISTY

– 25 –

Prezentowany tekst jest fragmen-tem ksi¹¿ki �Sensoryka i podsta-wy perfumerii� wydanej nak³a-dem Wydawnictwa MedPharmPolska, autorstwa AgatyJab³oñskiej-Trypuæ i Ry-szarda Farbiszewskiego.Prezentujemy Pañstwuniezwykle wci¹gaj¹cy wy-cinek tej publikacji zatytu-³owany �Historia substan-cji zapachowych.�

Wraz z pocz¹tkiemupadku Cesarstwa Rzym-skiego i nadej�ciem chrze�ci-jañstwa zanik³a znajomo�æperfum w Europie. Chrze�ci-jañstwo zabrania³o u¿ywaniaperfum ze wzglêdu na ichrzekome zmys³owe dzia³a-nie. Dopiero wyprawy krzy-¿owe do Ziemi �wiêtejw XI-XIII wieku przypo-mnia³y Europie rado�æ, jak¹daje woñ perfum i odkry³yponownie rolê myd³a. Ryce-rze Królestwa Jerozolimskie-go osiedleni pomiêdzy lud-no�ci¹ arabsk¹, przejmowali jej zwy-czaje higieniczne a pielgrzymi i kup-cy przenosili zapomniane zwyczaje napowrót do Europy.

Pierwszym rozpowszechnionymw �redniowieczu kosmetykiem sta-³a siê woda ró¿ana, któr¹ stosowa-no do od�wie¿ania i mycia r¹k. Ci¹-gle jednak unikano kontaktu z wod¹,traktuj¹c to jako swoist¹ karê dlacia³a za pope³nione grzechy lub jakodobrowolne umartwianie siê. Jednakobecno�æ ³a�ni w klasztorach i pa³a-cach �wiadczy³a o przetrwaniu higie-

nicznych nawyków wprowadzonychw staro¿ytno�ci.

W koñcu epoki �redniowiecza,w 1370 roku sporz¹dzono pierwsz¹

wodê na bazie alkoholu - WodêKrólowej Wêgier, El¿biety. U¿ywa-no jej g³ównie jako toniku do twa-rzy, jako �rodka do od�wie¿enia orazleczniczo, uspokajaj¹co. Woda tajest do dzi� produkowana na bazieoryginalnej receptury. W renesansie nast¹pi³o rozpo-wszechnienie perfum i wyrobów per-fumeryjnych. Europejskim centrumprzemys³u perfumeryjnego sta³y siêW³ochy. Miêdzy innymi do Wenecjiprzybywa³y statki z DalekiegoWschodu, wype³nione sk³adnikami

do wyrobu perfum. Wraz z ponow-nym odkryciem staro¿ytno�ci grec-ko-rzymskiej i wynalezieniem druku,zosta³y ujawnione receptury w³o-skich i francuskich pachn¹cych wóddo perfumowania odzie¿y, cia³ai domu. Renesansowy duch nauko-wy pozwoli³ sztuce robienia perfummocno siê rozwin¹æ. Alchemiê zast¹-pi³a chemia, udoskonalono proces

destylacji i poprawi³a siê ja-ko�æ wyrobów perfumeryj-nych. W Wenecji powstawa-³y te¿ piêkne, s³ynne na ca³¹Europê buteleczki na perfu-my ze szlachetnych materia-³ów: kryszta³u szlifowanegoi grawerowanego, srebra,srebra z³oconego. Od XVIwieku w Wenecji produko-wano najlepsze flakony zeszk³a dmuchanego, zgodniez technikami wschodu: szk³obia³e mleczne, szk³o z mister-nymi ornamentami ze srebraczy z³ota. Od XIV wieku sta³ysiê popularne �pommandres�,czyli ozdobne pojemniczki nawonno�ci w kszta³cie owo-ców, noszone przy pasku.Jednak poziom higieny oso-bistej by³ niezwykle, niskinawet w porównaniu z okre-sem �redniowiecza, poniewa¿wodê uwa¿ano za siedlisko

d¿umy i cholery. Coraz trudniej przy-chodzi³o tuszowanie zapachu ludz-kich niemytych cia³, dlatego te¿ per-fumy sta³y siê niezbêdn¹ konieczno-�ci¹.

Po �lubie z francuskim królemHenrykiem II (1533) KatarzynaMedycejska zabra³a ze sob¹ do zam-ku w Pary¿u swoich prywatnychkompozytorów perfum. Po przyby-ciu do Francji rozpoczêli poszukiwa-nia ro�lin równie piêknych i bujnychjak w ich ojczystym kraju. Odnale�li

Sensoryka i podstawy perfumeriiCzê�æ druga

CZYTELNIA PROFESJONALISTY

– 26 –

je w okolicach Grasse w Prowansji.Grasse zas³ynê³o zw³aszcza w XVIIIw. z produkcji aromatycznych olej-ków, pomad, pudrów i perfum zwa-nych bergamotes od nazwy rodzajugruszki rosn¹cej w krajach �ródziem-nomorskich, z której skórki wyciskasiê aromatyczny olejek.

Kolejny okres wielkiego powo-dzenia perfum przypada na wiekXVII. We wszystkich krajachi wszystkich pa³acach ówczesnej Eu-ropy pachnid³a mia³y za zadanieg³ównie t³umiæ odór niemytych cia³.Na dworze Króla S³oñce (1638-1715), jak nazywano Ludwika XIV,pudry i wody zapachowe pokrywa-³y twarze i peruki dworzan. Sferyarystokratyczne uleg³y modzie naperfumowane rêkawiczki. Koniecz-no�æ ich perfumowania wynika³az prymitywnych metod garbowania,rêkawiczki wydziela³y, bowiem przy-kr¹ woñ psuj¹cej siê skóry.

Ówczesne damy i kawalerów ota-cza³y bardzo intensywne chmury za-pachów kwiatowych i owocowych,poniewa¿ w zwyczaju by³o perfumo-wanie odzie¿y, bielizny, noszenie przysobie pachnide³ i wk³adanie worecz-ków zapachowych to szaf z ubrania-mi. Wszystkie te zabiegi by³y wrêczniezbêdne, poniewa¿ mycie nie by³owówczas w dobrym tonie i nie ist-nia³y w zamkach toalety.

Ca³kowicie nowym wynalazkiem,prawdziwie rewolucyjnym dla XVIIIwieku, oznaczaj¹cym prze³omw historii perfumiarstwa, by³a wodakoloñska. Tej od�wie¿aj¹cej kompo-zycji z³o¿onej z rozmarynu, kwiatupomarañczy, bergamoty i cytrynyu¿ywano jako dodatku do k¹pieli,(z której w tym stuleciu korzysta siê

coraz czê�ciej), w p³ukankach do usti przy lewatywie. Przyjmowano j¹doustnie, rozpuszczon¹ w winie lubw kostce cukru, a tak¿e w postacizastrzyków czy plastrów.

Powstaj¹ coraz piêkniejsze flako-ny i naczynia z kryszta³u, srebra, z³o-ta, bursztynu, porcelany. Na pocz¹tkuXVIII w. upowszechnia siê wynala-zek luksusowych kuferków na ko-smetyki, zwanych �nécessaire�, za-wieraj¹cych wszystkie niezbêdnekobiecie (czy mê¿czy�nie) przedmio-ty: buteleczki z perfumami, pojem-niczki z kremami i ma�ciami, pudra-mi, barwnikami do brwi, ust, ale tak¿ewszystkim, co jest potrzebne do zje-dzenia wykwintnego �niadania: fili-¿ankami, dzbanuszkami, talerzykami.Wszystko to wykonane by³o ze szla-chetnych materia³ów, takich jak ma-hoñ, kryszta³, porcelana, z³oto, sre-bro, heban, ko�æ s³oniowa, skóra.

Perfumy by³y drogie i staæ na nieby³o tylko najbogatszych. Zapach by³bardzo silnie zwi¹zany z wy¿szymiwarstwami spo³eczeñstwa, z królemLudwikiem XVI i królow¹ Mari¹ An-tonin¹ i z arystokracj¹. Kiedy wy-buch³a Rewolucja Francuska (1789)stosowanie pachnide³ sta³o siê pew-nym synonimem z³a. Rewolucjoni�ciwidzieli w perfumach symbol ekstra-wagancji i rozrzutno�ci, nieliczenia siêz potrzebami biedniejszych warstw.Perfumowanie siê sta³o siê niebez-pieczne, mog³o stanowiæ jedyny po-wód oskar¿enia i jedyny dowódw sprawie przed trybuna³em rewo-lucyjnym, co mog³o kosztowaæ ka¿-dego utratê g³owy na gilotynie. Moczapachu piêknego zapachu by³a jed-nak zbyt wielka, ¿eby mia³o to po-wstrzymaæ dalszy rozwój sztuki per-fumeryjnej.

Wiek XIX przyniós³ prawdziwyrozkwit perfum i pojawienie siê ichkreatorów w dzisiejszym rozumieniu.Na pocz¹tku naszego wieku znanychemik i kosmetolog francuski RénéMaurice Gattefosse mia³ wypadekw swoim laboratorium � oparzy³ siêw rêkê i zupe³nie instynktownie w³o-¿y³ j¹ do naczynia z olejkiem lawen-dowym. Ku jego zaskoczeniu rêkaprzesta³a go boleæ, po kilku dniachskóra wygoi³a siê, natomiast bliznyby³y prawie niewidoczne.

Ten wypadek spowodowa³ jegobardzo powa¿ne zainteresowaniearomaterapi¹, czego efektem by³onapisanie ksi¹¿ki AROMATERA-PIA - o u¿ytku zewnêtrznym esen-cji. Wed³ug niego nasz nos i skóramog¹ przenosiæ energiê witaln¹ esen-cji do ka¿dej komórki cia³a i uzupe³-niæ proces uzdrawiania. Trochê pó�-niej lekarz Jean Valnet, poszukiwacznaturalnych metod uzdrawiania, od-kry³ zapiski Gattefossa i zg³êbi³ jejeszcze bardziej.

W Polsce zwi¹zkami zapachowy-mi z punktu widzenia progu wyczu-walno�ci zapachu i wra¿liwo�ci zmy-s³u wêchu ró¿nych populacji intere-suje siê Pracownia Zapachowej Ja-ko�ci Powietrza w Instytucie In¿y-nierii Chemicznej na PolitechniceSzczeciñskiej. Badania powy¿szezosta³y zapocz¹tkowane od 2005 rprzy wspó³pracy z Tokyo Metero-politan Research Institute for Envi-ronmental Protection. Autorzy po-równuj¹ wra¿liwo�æ Europejczykówi Azjatów na te same zapachy.

Za zgod¹Wydawnictwa Medpharm Polska

http://www.medpharm.pl

SPORT TO ZDROWIE

– 27 –

Mazurskie jeziora póki, co jeszcze skute lodem, ale my ju¿ zapraszamy na V Farmaceutyczne MistrzostwaPolski w ̄ eglarstwie. Impreza trwaæ bêdzie od 20 do 23 sierpnia 2009 roku. Jak zwykle organizacj¹ zaj¹³ siêniezawodny Hurtap S.A. z £êczycy. A marka Hurtap w sporcie farmaceutycznym znaczy: najwy¿sza jako�æ orga-nizacji plus niezapomniana atmosfera.

Impreza ta po raz kolejny odbêdzie siê w O�rodku Almatur w Gi¿ycku, za� zawody zostan¹ rozegrane najeziorze Kisajno. Z przyjemno�ci¹ informujemy, i¿ patronat medialny nad zawodami obj¹³ Aptekarz Polski.

Regaty te to niepowtarzalna szansa, aby ka¿dy ¿eglarz, zarówno zaawansowany jak i pocz¹tkuj¹cy, móg³ po-walczyæ o tytu³ Mistrza Polski. Zapraszam, wiêc serdecznie czytelników AP oraz ich przyjació³ do aktywnegoi mi³ego spêdzenia wolnego czasu, poznania ludzi o podobnych zainteresowaniach i dzielenia siê pasj¹. Jest toimpreza nastawiona na wspania³¹ zabawê, integracjê �rodowiska farmaceutycznego i oczywi�cie sportow¹ rywali-zacjê. Niezapomniana atmosfera, aktywny wypoczynek, wspania³a zabawa, wspólne �piewanie szant, to wszystkoto, co czeka na Pañstwa w tych dniach.

Szczegó³y imprezy: www.hurtap.com.pl mgr farm. Filip Olejniczak

V FARMACEUTYCZNEMISTRZOSTWA POLSKI

W ¯EGLARSTWIE

Patronat medialny Aptekarza Polskiego

WARTO WIEDZIEÆ

OGÓLNOPOLSKA KAMPANIA�BADAJ ZNAMIONA! DZIEÑ WALKI Z CZERNIAKIEM�

Czerniak, bêd¹cy jedn¹ z najgro�niejszych zmian nowotworowych skóry, zdiagnozowany odpowiednio wcze�nie jestw 90 proc. wyleczalny!

27 kwietnia 2009 roku rozpocznie siê ogólnopolska kampania �BADAJ ZNAMIONA! DZIEÑ WALKI Z CZERNIA-KIEM�.

Badania dermatologiczne, przeprowadzone podczas akcji profilaktycznej Euromelanoma Day 2008 w Polsce wykaza³ywystêpowanie znamion u 88 proc. osób, z czego 70 proc. przypadków stanowi³y znamiona, w których wykryto zaburzeniaw badaniu dermoskopowym. Stan przedrakowy (rogowacenie s³oneczne) zaobserwowano u co dziesi¹tego uczestnikabadania, natomiast czerniaka lub inne nowotwory nieczerniakowe wykryto u a¿ 4,3 proc. badanych (53 osoby). Jednocze�nieu pacjentów deklaruj¹cych czêste przebywanie na s³oñcu dwa razy czê�ciej wykrywano przypadki rogowacenia s³oneczne-go w porównaniu do osób unikaj¹cych ekspozycji s³onecznej. Warto zwróciæ uwagê na fakt, ¿e w okresie wakacji, co czwartybadany nie u¿ywa³ kremów z filtrami przeciws³onecznymi. Spo�ród osób, które stosowa³y takie kremy, a¿ po³owa robi³a tojedynie raz dziennie.

Czerniak z powodu bardzo szybkiego wzrostu oraz ma³ej podatno�ci na leczenie jest jedn¹ z najpowa¿niejszych zmiannowotworowych skóry. Wywodzi siê z komórek barwnikowych wytwarzaj¹cych melaninê - melanocytów, które uleg³yz³o�liwej transformacji. Mo¿e powstaæ na skórze, w b³onach �luzowych lub w b³onie naczyniowej ga³ki ocznej. Profilaktykaczerniaka polega na samodzielnej kontroli stanu skóry 2-3 razy do roku oraz zabezpieczaniu skóry przed szkodliwym promie-niowaniem s³onecznym.

Na podstawie Informacji prasowej: Headlines Porter Novelli, oprac. (ZS)

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 28 –

O aptekarskim rodzie Rylów, jakrównie¿ o aptekarskim manuale naj-starszego z tego rodu AleksandraRyla (1826�1921), pisa³em w innymmiejscu. [3] Antoni Fortunat Ryl(1859�1931), w³a�ciciel aptekiw Lubartowie, by³ synem Aleksan-dra, i podobnie jako ojciec, a tak¿ewszyscy inni aptekarze w tym cza-sie, prowadzi³ manua³, w którym za-pisywa³ swoje aptekarskie sekrety.

Przechowywany w biblioteceMuzeum Farmacji UJ manua³ Anto-niego Ryla to do�æ gruby zeszyt for-matu 16 x 19 cm, podzielony na li-

Przepis na alkermes w aptekarskimmanuale Antoniego Fortunata Ryla

O aptekarskich manua³ach jako gatunku pi�miennictwa aptekarskiego, jak równie¿ o tradycji tego rodzaju pi-�miennictwa, mia³em ju¿ okazjê pisaæ na ³amach �Aptekarza Polskiego� wcze�niej. [1] Tekst ów pe³ni³ funkcjêwstêpu do cyklu artyku³ów po�wiêconych wybranym przepisom z takich w³a�nie manua³ów. Jako pierwszyw ramach tego cyklu opublikowany zosta³ tekst po�wiêcony przepisowi na proszek od bólu zêbów, zamieszczonyw rêkopi�miennym manuale warszawskiego aptekarza Samuela Bogumi³a Elsnera (1785�1870). [2] Natomiastw tym numerze �Aptekarza Polskiego� przedstawiê przepis na alkermes, pochodz¹cy z aptekarskiego manua³uAntoniego Fortunata Ryla.

cz¹ce po kilka lub kilkana�cie kar-tek dzia³y, z których ka¿dy zawieraprzepisy na kolejn¹ literê alfabetu.W pierwszym znalaz³y siê przepisy,których tytu³ zaczyna siê na literê A(np. przepis na alkermes), w drugim� na literê B (np. Balsam majalis) itd.Wszystkich przepisów jest 171.

Wybrany z tego manua³u przepisnosi tytu³ Alkiermas (zob. Ilustracja

3). Alkiermas to zniekszta³cona for-ma prawid³owego alkermes, czyliarabskiej nazwy aptekarskiego kon-fektu [4] (Confectio Alkiermes �

zob. Ilustracje 4 i 5), którego g³ów-nym sk³adnikiem by³ kermes (arab.qirmiz). Wyraz ten, po³¹czony z arab-skim przedimkiem okre�lonym al�(por. alchemia, alembik), utworzy³nazwê alkermes.

Kermes to naturalny barwnikw kolorze szkar³atnym, którego �ró-d³em s¹ samiczki mszycy Coccus Ili-cis, ¿yj¹ce na dêbie szkar³atnym (³ac.Quercus coccifera, ang. kermes oak� zob. Ilustracja 6). Owady te osi¹-gaj¹ wielko�æ ziaren grochu, s¹ okr¹-g³awe, g³adkie i b³yszcz¹ce. Przezd³ugi czas s¹dzono, ¿e to ro�lina,dopiero na pocz¹tku XVIII odkry-to, ¿e s¹ to owady.

W staro¿ytno�ci �ziarna� kerme-su, utarte z octem, by³y u¿ywane jakolek zewnêtrzny. Na przyk³ad Diosko-rides (I wiek n.e.) zaleca³ w swoims³awnym traktacie O �rodkach lecz-niczych taki w³a�nie preparat na ranyi inne uszkodzenia cia³a, w celu szyb-kiego ich zagojenia. Dopiero w me-dycynie arabskiej (VIII�XIII wiek)surowiec ten zacz¹³ byæ stosowanyjako lek wewnêtrzny � w³a�nie jakosk³adnik konfektu o nazwie alker-mes. By³ to lek nasercowy, szczegól-nie w przypadku palpitacji serca, po-nadto lek ogólnie wzmacniaj¹cy, cza-sem te¿ siêgano po niego w celu le-czenia ospy i odry.

Ilustracja 1Antoni Fortunat Ryl (1859�1931) z rodzin¹.

Zdjêcie ze zbiorów Muzeum Farmacji UJ.

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 29 –

Z medycyny arabskiej przepis naalkermes przeszed³ do medycyny eu-ropejskiej za spraw¹ przek³adówdzie³ autorów arabskich na ³acinê,a tak¿e �redniowiecznych au-torów ³aciñskich, takich naprzyk³ad jak Pseudo-Mesue[5] czy Saladinus de Ascolo.[6] Przepisy na ten preparat(przepisy, a nie przepis, po-niewa¿ ich sk³ad nie zawszejest identyczny) znajdujemynastêpnie w europejskich far-makopeach od XVI do XIXwieku w³¹cznie. Po raz ostat-ni, jak chodzi o oficjalne leko-spisy europejskie, przepis naConfectio Alkermes pojawiasiê w Pharmacopoea Univer-salis, wydanej w Weimarze w1845 roku. Tre�æ tego prze-pisu przedstawia Ilustracja 7.

Podobny przepis na alker-mes znajdujemy w polskiej li-teraturze botaniczno-lekar-skiej okresu renesansu �a konkretnie w Zielniku Sy-

reniusza (Kraków, 1613). Tu jednakzamiast �ziaren� kermesu mamy�ziarna� czerwca polskiego, czyliczerwone larwy pluskwiaka z gatun-

ku Porphyrophora polonica, ¿eruj¹-cego na korzeniach kilku gatunkówro�lin, ale g³ównie czerwca trwa³ego(Scleranthus perennis) z rodziny go�-dzikowatych, rosn¹cego na piaskachi ugorach. [7] Na temat �ziaren�czerwca polskiego pisze Syreniusz wten sposób: �S¹ abowiem ziarnka ru-miane w ziemi, przy korzonkach zió³niektórych, zw³aszcza Biedrzeñco-wych, Poziemkowych, MyszychUszek abo Niedo�pia³kowych, [8]przy korzonkach ¿yta, Sklenicznika,które te¿ Dniem i Noc¹ mianujemy,[9] tak¿e wielu innych zió³. Te czerw-cem naszy zowi¹, dla tego, i¿ gdzie-by przystojnego czasu nie by³y zbie-rane, czerw albo chrobaczki w nich(�) zalêgaj¹ siê i w niwecz je obra-caj¹; co zaraz bywa na pocz¹tkuksiê¿yca Czerwca. Te tedy czasuprzystojnego ludzie kopaj¹ i zbieraj¹,a do cudzych ziem z wielkim zyskiemi korzy�ci¹ przedawaj¹. A susz¹ jena jarkim s³oñcu, albo wiêc w piecu

gor¹cym po pieczywie chleba,¿eby siê czerw w nich nie za-mno¿y³, do farbowania jedwa-biów i sukien co najkosztow-niejszych. [10]

Przepis na alkermes u Sy-reniusza jest nastêpuj¹cy:

Karmazynowy konfekt Al-kermes

Alkermes do potrzeb ludz-kich z wielkim u¿ytkiem zdro-wia przychodzi, który takbywa czyniony: bior¹ jedwa-biu surowego [11] w sokuziarnek czerwcowych karma-zynowych, �wie¿o bez przysadfarbierskich [12] farbowane-go funt,[13] soku jab³ek naj-s³odszych do�rza³ych zdro-wych, ró¿aney wódki [14] popó³tora funta. Jedwab ca³yb¹d� posiekany w tey wódcey w jab³czanym soku 24 go-dzin moczyæ. Potym na wol-

Ilustracja 2Tzw. chor¹giewki z apteki Antoniego Fortunata Ryla.

Zdjêcie ze zbiorów Muzeum Farmacji UJ.

Ilustracja 3Przepis na alkermes w aptekarskim manuale

Antoniego Fortunata Ryla.Zdjêcie ze zbiorów Muzeum Farmacji UJ.

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 30 –

nym ogniu warzyæ, a¿ farbê w onsok pu�ci; przecedziæ i wy¿¹æ, je-dwab odrzuciæ, a do przecedzeniacukru kanaru przydaæ, znowu wa-rzyæ, a¿ zgêstnieje jako miód. Odognia odstawiwszy, ni¿li [15] prze-ch³odnie, przydaæ ambry [16] usie-kawszy ³ut; ta gdy siê rozpu�ci, przy-daæ drzewa rajskiego,[17] cyna-monu, kamienia lazurowego przy-prawnego,[18] pere³ wybornychUryañskich [19] po pó³ ³uta, z³otabitego przednie wybornego kwin-tê,[20] pi¿ma przedniego trzeci¹czê�æ kwinty, to co najpilniey umie-szaæ i pilnie chowaæ. Miara wed³uglaty, starym czwieræ ³uta.

Moc i skutkiZ ciê¿kich chorób powstaj¹cym,

a do si³ przyj�æ nie mog¹cym, ba-rzo prêdko posila. W chorobachciê¿kich zemdlonym i jakoby kona-j¹cym, wielkim ratunkiem bywa,jakoby od �mierci wskrzesza. Lêkli-wemu sercu, serca dr¿eniu i serdecz-ney md³o�ci,[21] od rozumu odcho-dz¹cym y melancholicznym, fraso-bliwym bez przyczyny, zbytnie smêt-nym � wielkim lekarstwem bywa,u¿ywaj¹c go po kwincie, a winemdobrym albo ma³mazy¹ popijaj¹c.

W przepisie na alkermes w ma-nuale Antoniego Ryla g³ównym sk³ad-nikiem, w miejsce Syreniuszowych�karmazynowych ziaren�, czyli owa-dów czerwca polskiego, mamy Coc-cionellae, czyli koszenilê � po³udnio-woamerykañski odpowiednik czerw-ca polskiego � który zreszt¹ po spro-wadzeniu do Europy zacz¹³ byæ na-zywany koszenil¹ polsk¹. [22]

Pozosta³e sk³adniki omawianegotutaj przepisu na �alkiermas�, opróczkoszenili (w ilo�ci jednej uncji), to:Kalium carbonicum 1 uncjaAquae fervidae 2 funtyAlumen ustum 1 uncjaTartarus depuratus 1 uncja

Ilustracja 4 i 5Majolikowe naczynie na alkermes (W³ochy, XVII wiek).

Muzeum Farmacji Uniwersytetu Jagielloñskiego.

Ilustracja 6D¹b szkar³atny (Quercus coccifera). Ro�nie na terenach wokó³ Morza �ródziemnego

(Maroko, Portugalia, Grecja).

Ilustracja 7Przepis na alkermes w Pharmacopoea universalis (Weimar, 1845).

Zdjêcie ze zbiorów Muzeum Farmacji UJ.

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 31 –

Kalium carbonicum to wêglan po-tasu, (K2CO3), czyli sól potasowakwasu wêglowego. Dawniej by³otrzymywany przez ³ugowanie po-pio³u po spaleniu drewna. Jest to bia-³y, bezwonny proszek o ³ugowatymsmaku. Jest substancj¹ bardzo higro-skopijn¹ � rozp³ywa siê w powietrzu.

Alumen ustum (lub Alumen sineaqua) to a³un pra¿ony � bezwodnysiarczan glinu i potasu(Al2(SO4)3+K2SO4). Jest to bia³y,bezwonny, proszek o �ci¹gaj¹co-s³odkawym smaku.

Aquae fervidae to po prostu gor¹-ca woda, wrz¹tek.

Tartarus depuratus to �kwa�ny wi-nian potasowy (Kalium bitartaricum� C4H5O6K). [23] Dawne polskiesynonimy to m.in. kamieñ winny, ka-mieñ winny oczyszczony, winnik, wi-nian jednopotasowy, a tak¿e �mie-tana kamienia winnego. Natomiaststaropolska nazwa to wajnsztyn �z niem. wein stein (kamieñ winny).Jest to bia³y, krystaliczny proszek bezzapachu, o kwa�nym smaku. Roz-puszcza siê w 220 czê�ciach wodyw temperaturze pokojowej i w 20czê�ciach wody wrz¹cej. W Herba-rzu Marcina Siennika czytamy, ¿e�proch z Waynsztynu w potrawachpo¿ywamy, wysusza cz³owieka t³u-stego, i te¿ stolce czyni� i ¿e �tenkamieñ (tzn. kamieñ winny) pal¹w garncu do pieca wstawiwszy, i¿bêdzie szczery w¹giel, ono wêglest³uk³szy, w barchanowym workudo piwnice wieszaj¹, z tego olejwykapie piêkny. Ten olejek wieleszkarado�ci z lica �ciera i krostyleczy.�

W podrêcznikach homeopatiiw³a�ciwo�ci kamienia winnego okre-�la siê jako �silnie diuretyczne�.

Ilustracja 8Czerwiec polski. Na prze³omie marca i kwietnia larwy czerwca polskiego wy-chodz¹ z kokonów i pe³zn¹ w poszukiwaniu pêdów czerwca trwa³ego. Kiedy jeznajd¹, przyczepiaj¹ siê do nich ssawkami. W czerwcu przeobra¿aj¹ siê w imago

owada z dwoma skrzyd³ami i odlatuj¹.

Ilustracja 9Fragmenty stron 1344 i 1345 Zielnika Syreniusza, na których zamieszczony jest

przepis na �karmazynowy konfekt alkermes�.Zdjêcie ze zbiorów Muzeum Farmacji UJ.

Ilustracja 10Po lewej: samiczki koszenili na li�ciu kaktusa. Po prawej: wysuszone koszenile.

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 32 –

Przepis na alkermes w aptekar-skim manuale Antoniego FortunataRyla koñczy zdanie:�Zmieszaæ jak napisano, a po prze-filtrowaniu dodaæ Sacharum 1 funti przegotowaæ.�

Sacharum to oczywi�cie cukier.

Na koniec tego artyku³u przypo-mnijmy, jakie w³a�ciwo�ci leczniczeprzypisywano alkermesowi. W me-dycynie arabskiej (VIII�XIII wiek)alkermes by³ za¿ywany wewnêtrznie,jako lek nasercowy, szczególnieprzydatny w palpitacjach serca, po-nadto jako lek ogólnie wzmacniaj¹-cy, czasem te¿ jako lek przeciw ospiei odrze. Wed³ug Syreniusza �moci skutki� alkermesu by³y nastêpuj¹-ce: �Z ciê¿kich chorób powstaj¹-cym, a do si³ przyj�æ nie mog¹cym,barzo prêdko posila. W chorobachciê¿kich zemdlonym i jakoby ko-naj¹cym, wielkim ratunkiembywa, jakoby od �mierci wskrze-sza. Lêkliwemu sercu, serca dr¿e-niu i serdeczney md³o�ci, od rozu-mu odchodz¹cym y melancholicz-nym, frasobliwym bez przyczyny,zbytnie smêtnym � wielkim lekar-stwem bywa, u¿ywaj¹c go pokwincie, a winem dobrym albo ma³-mazy¹ popijaj¹c.�

dr hab. Zbigniew BelaDyrektor Muzeum Farmacji UJ

Przypisy:[1] Manua³y aptekarskie. Gatunek i trady-

cja. �Aptekarz Polski�. Pismo Naczel-nej Rady Aptekarskiej. 2008: czê�æ 1 �nr 25(3e); czê�æ 2 � nr 26/4; czê�æ 3 �nr 27/5.

[2] Przepis pt. Proszek na ból zêbów waptekarskim manuale Samuela Bogu-mi³a Elsnera. �Aptekarz Polski�, 2008,nr 28/6 online.

[3] Aptekarski manua³ Aleksandra Ryla wbibliotece krakowskiego Muzeum Far-macji. �Moda na Farmacjê�, 2007, nr11.

[4] Konfekt � gêsta przyprawa aptekar-ska.

[5] Autor podrêcznika dla aptekarzy pt.Grabadin. Jest to ³aciñska kompilacjaz X lub XI wieku, opatrzona nazwi-skiem �Mesue�, której arabskiego pier-wowzoru nigdy nie odnaleziono; dla-tego przez d³ugi czas uwa¿ano, ¿e au-torem tej kompilacji by³ jaki� MesueM³odszy, dla odró¿nienia od s³awne-go t³umacza dzie³ klasyków staro¿yt-nej medycyny greckiej na arabski, Jo-hannesa Mesue (777�837), któremu wzwi¹zku z tym nadano przydomek�Starszy�.

[6] Saladinus de Asculo (po³. XV wieku),osobisty lekarz ksiêcia Tarentu. Opu-blikowa³ podrêcznik aptekarski pt.Compendium aromatorium, któregopierwsze drukowane wydanie, pt. Sa-ladini de Asculo compendium aroma-tariorum , ukaza³o siê w 1488 roku wBologni.

[7] Od czerwca polskiego wywodzi siênazwa koloru (czerwony) i nazwa mie-si¹ca (czerwiec).

[8] Chodzi o mokrzycê (Minuartia L.), ro-�linê z rodziny go�dzikowatych.

[9] Pszeniec zwyczajny (Melampyrum pra-tense L.)

[10] Syreniusz, Zielnik. Kraków 1613,s. 1343.

[11] Surowe w³ókno jedwabne sk³ada siêz w³ókienek sklejonych tzw. sercyn¹.Jedwab przetworzony to jedwab od-gotowany, tzn. taki, którego w³óknazosta³y pozbawione sercyny, umo¿li-wiaj¹c w ten sposób oddzielenie siêod siebie w³ókienek sk³adowych.

[12] Tzn. bez dodatków, jakich farbie-rze zwykle dodawali, ¿eby oszczê-dziæ na drogim, w³a�ciwym surow-cu, jakim by³y �ziarnka czerwcowekarmazynowe�.

[13] U¿ywane przez Syreniusza jednostki

wagi to funt (³ac. libra) = 30,1 dkg, uncja(³ac. uncia) = 25,1 g, ³ót = 2 uncje, kwin-ta = æwieræ ³óta, dragma lub drachma= 3,14 g, skrupu³ (³ac. scrupulus) = 1,05g i ziarno lub gran (³ac. granum) = 0,05g. Nazwa ³ót pochodzi od starogerm.Loth, oznaczaj¹cego o³ów, z któregowykonywano odwa¿niki o wadze po-³owy uncji (ok. 12�13 g). St¹d staro-pol. ³ót i pó�niejsze ³ut.

[14] Chodzi o niealkoholowy destylat zp³atków ró¿y czerwonej. W HerbarzuMarcina Siennika (Kraków, 1568, s.242�243) o �wódce ró¿anej� mówi siêm.in., ¿e �serce och³adza i insze cz³on-ki (tzn. organy wewnêtrzne) przedniej-sze (tzn. wa¿niejsze) posila a strze¿eich upadku (tzn. os³abienia), upad³epodnosi, sw¹ wonno�ci¹ duchy ser-deczne i przyrodzone (tzn. moc serca isi³y witalne) posila, a próchnienia izagni³o�ci w ciele byæ nie dopuszcza;w czerwonej i ka¿dej inszej biegunce iczasu omdlewania jest dobra piæ i licekropiæ (...) dzi¹s³a potwierdza (tzn.wzmacnia) i woni¹ ustam daje przy-jemn¹, gdy komu z ust cuchnie.�

[15] Tzn. zanim.[16] Ambra (arab.) � patologiczna wydzie-

lina przewodu pokarmowego kaszalo-ta, gromadzona najczê�ciej w kilkuki-logramowych bry³ach. Uzyskuje siê j¹z wnêtrzno�ci zabitych kaszalotów.Jest to szara lub szarobrunatna masao konsystencji wosku, o nieprzyjem-nej woni, po wysuszeniu krucha, na-biera zapachu podobnego do pi¿ma.W �redniowieczu uwa¿ano, ¿e ambrato nasienie wieloryba (�rybi sok�, sper-ma balenae).

[17] Drzewo aloesowe (Lignum aloes).Ro�nie w po³udniowo-wschodniejAzji. Wed³ug Marcina Siennika (Her-barz, op. cit. s. 192) �drzewo to (alo-esowe vel kadzidlnikowe) wonno�ci¹sw¹ jest u wielkich panów wielkiejwagi, a zw³aszcza ku kadzeniu, gdy¿dym jego sw¹ wdziêczn¹ woni¹ nietylo nozdrze ³akomi, ale i serce i wszyst-ki wnêtrzno�ci nad inne wszystki ka-dzenia uwesela��

[18] Na temat w³a�ciwo�ci leczniczych�kamienia lazurowego� (lapis lazuli) wHerbarzu Siennika (op. cit. s. 334) mówisiê m.in. w ten sposób: �Moc jego jest,która wysusza i och³adza (...) pomagana bole�ci, które bywaj¹ w nerkach abow krzy¿ach. Uczyniwszy z niego czo-pek, pobudza niewie�cie rzeczy przy-

Ilustracje: nades³ane przez autora, z wy-j¹tkiem:

Il. 6. D¹b szkar³atny - zaczerpniêto z Wiki-media Commons, autor - Hans Hille-waert, zdjêcie wykonane w pobli¿u Pe-relló w Katalonii, Hiszpania

Il. 8. Czeriwec polski - zaczerpniêto z Wi-kimedia Commons , ¿ród³o: Paul Mu-shak (June/July, 1988). �The Use ofInsect Dyes in Oriental Rugs and Te-xtiles: Some Unresolved Issues�

Il. 10. po lewej Koszenila - zaczerpniêtoz Wikimedia commons, autor - Zyan-ce, �Cochineal on Opuntia cactus�, LaPalma

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 33 –

Dziarkowski zosta³ dziekanem nowejuczelni zwanej Wydzia³em Akade-micko-Lekarskim. Program studiówfarmaceutycznych obejmowa³ 2 let-ni kurs (lekarskich 4 lata). Prof. Jó-zef Jan Celiñski za³o¿y³ i prowadzi³tam Gabinet Farmaceutyczny, które-go lokal dzieli³ z Gabinetem Anato-micznym oraz Chirurgicznym. Celiñ-ski posiada³ w³asn¹ aptekê i to dziê-ki temu móg³ poczekaæ na pierwsz¹pensjê uniwersyteck¹ a¿ do 1819 r.Wspó³pracownika - laboranta po-zwolono mu zatrudniæ dopierow 1825 r. Nale¿y podkre�liæ, ¿e Ce-liñski by³ autorem pierwszego pol-skiego podrêcznika - �Farmacja,czyli nauka doskona³ego przygoto-wania lekarstw z trzech królestw na-tury wybranych� (1811 r.) i wspó³-autorem farmakopei, uznanej zapierwsz¹ polsk¹ farmakopeê, Phar-macopoea Regni Poloniae (1817 r.).Jako pierwszy przeprowadzi³ anali-zê chemiczn¹ wód mineralnych Na-³êczowa.

doc. dr hab. Iwona Arabas

Poczet wielkichaptekarzy polskich

Czê�æ pi¹ta

Urodzi³ siê w Warszawie i tam te¿ukoñczy³ 4 klasy szko³y Pijarów. Po�mierci matki zosta³ uczniem w Ap-tece �wiêtokrzyskiej, a potem stu-diowa³ farmacjê w Krakowie i Ber-linie. Po uzyskaniu dyplomu w 1803r. powróci³ do Warszawy i zosta³wspólnikiem znanego aptekarza Teo-dora Gruela. W 1807 r. KomisjaRz¹dz¹ca, najwy¿sza w³adza usta-wodawcza Ksiêstwa Warszawskie-go, powo³a³a Józefa Celiñskiego nastanowiska asesora farmacji w Naj-wy¿szej Dyrekcji Lekarskiej, a w1910 r. na asesora Rady OgólnejLekarskiej.

Jako aktywny cz³onek Towarzy-stwa Warszawskiego Przyjació³Nauk bra³ udzia³ w staraniach(wspólnie z Augustem Wolffem, Jac-kiem Dziarkowskm, Józefem Cze-kierskim i Franciszkiem Brandtem)o utworzenie szko³y lekarsko-chirur-gicznej. 7 X 1809 r. Izba Edukacyj-na zatwierdzi³a plany i postawi³a naczele Stanis³awa Staszica. Jacek

Tekst jest kontynuacj¹ serii biograficznej aptekarzy polskich, któr¹ pu-blikujemy pod nazw¹ POCZET WIELKICH APTEKARZY POLSKICH.Wyboru postaci dokona³a doc. dr hab. Iwona Arabas, dyrektor MuzeumFarmacji w Warszawie, autorka poni¿szej publikacji.

JÓZEF JAN CELIÑSKI(1779-1832)

rodzone. (...) Awicenna powiada, i¿serce posila.�

[19] Per³y pochodz¹ce z tureckiego mia-sta Urya. �Maj¹ per³y moc potwierdza-j¹c¹ (tzn. wzmacniaj¹c¹), naprzeciwmd³o�ciam i te¿ omdlewaniu, któreprzychodz¹ dla zbytniej purgacyjejabo w uchodzeniu krwie. Naprzeciwtym chorobam daj per³y na proch st³u-czone z ró¿anym cukrem, a tym lu-dziom daj ku po¿ywaniu... Te¿ per³ys¹ barzo dobre naprzeciw melankol?ej,która niemoc przychodzi ludziom zedr¿enia serca.� (M. Siennik, Herbarz,op. cit. s. 336)

[20] Zob. wy¿ej, przypis 14.[21] Tzn. s³abo�ci serca.[22] Koszenila (Dactylopius coccus) �

pluskwiak z nadrodziny czerwców,¿yj¹cy na ró¿nych rodzajach kaktusów(m.in. Opuntia coccinelliferra, Opun-tia tuna, Opuntia vulgaris). Dawniejhodowana w krajach o ciep³ym klima-cie (np. Meksyk) dla czerwonegobarwnika, te¿ nazywanego koszenil¹,u¿ywanego (nim wynaleziono farbyanilinowe) jako pigment do wyrobuczerwonych i szkar³atnych farb malar-skich oraz do barwienia tkanin. Suro-wiec stanowi³y zap³odnione samiczkikoszenili. Na plantacjach kaktusówzbierano j¹ 3-4 razy w roku; zbieranoje specjalnymi szczotkami, zabijanopar¹ wodn¹, parami siarki lub w spe-cjalnych piecach; suszono na s³oñcu.Ze 150 tysiêcy samiczek otrzymywa-no 1 kg surowca; plantacja na jednymhektarze dostarcza³a ok. 300 kg kosze-nili. Obecnie koszenilê stosuje siê dobarwienia wyrobów cukierniczychi kosmetyków. Zabarwienie surowcajest ró¿ne � ale przewa¿nie szaroczer-wone z bia³ym nalotem. Zapachu nieposiada, smak ma gorzkawy, przyzmia¿d¿eniu zêbami �lina zabarwia siêna fioletowo-czerwono. By³a stosowa-na jako lek moczopêdny, napotnyi uspokajaj¹cy.

[23] Farmakopea Polska II, Warszawa 1937,s. 509.

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 34 –

Najczê�ciej, tak prowadzenie ap-teki, jak i piastowania funkcji spo-³ecznych, przechodzi³o z pokoleniana pokolenie, z dziada na ojca, z ojcana syna� Potomkowie znanychaptekarskich rodzin, jako absol-wenci studiów wy¿szych, zyski-wali sobie po powrocie z o�rod-ków uniwersyteckich szacunek iwysok¹ pozycjê spo³eczn¹. To zkolei pozwala³o im szybko wej�æw struktury ju¿ istniej¹cych or-ganizacji lub te¿, przy powszech-nym poparciu, zak³adaæ nowe.

Zaanga¿owanie dawnychaptekarzy w dzia³alno�æ na rzeczlokalnych spo³eczno�ci jest tymbardziej godne podziwu, gdyuzmys³owimy sobie, jak wielefunkcji pe³ni³a wówczas apteka ijak wiele czasu i si³ nale¿a³o jejpo�wiêciæ. Przed stu laty ekspe-diowane leki � w znakomitejwiêkszo�ci � sporz¹dzane by³yna miejscu, w aptece. Niemalka¿dy prowincjonalny farmaceu-ta móg³ siê pochwaliæ w³asnymirecepturami i sposobami lecze-nia, którymi zaskarbia³ sobiewierne grono pacjentów z ca³ejokolicy. Najubo¿szym z nich lekiwydawa³ zwykle za darmo.Wiêkszo�æ chorych swe pierw-sze kroki kierowa³a do apteki,gdzie znajdowa³a fachow¹ pora-

dê, zastêpuj¹c¹ p³atn¹ wizytê u le-karza. W aptekach wyrabiano tak¿e�wiece, myd³a, wody gazowane, ró¿-ne gatunki win� Prowadzone by³y

obserwacje meteorologiczne, rozpo-wszechniano wiedzê o nowych spo-sobach nawo¿enia i uprawy ro�lin.Aptekarze wprowadzali okoliczn¹

ludno�æ w tajniki wiedzy zielar-skiej i organizowali skup surow-ców leczniczych. Przy aptekachdzia³a³y ma³e laboratoria anali-tyczne, pozwalaj¹ce dokonywaæelementarnych badañ diagno-stycznych. Apteka by³a niejedno-krotnie jedyn¹ placówk¹ s³u¿byzdrowia w ma³ych miasteczkach.Aptekarz musia³ wiêc prowadziæszerok¹ opiekê medyczn¹ nadmieszkañcami, uczy³ ich zasad hi-gieny, prowadzi³ kursy sanitarne.Ma³o tego � aptekarzom, posia-daj¹cym du¿¹ wiedzê z zakresuchemii i fizyki, bardzo czêsto po-wierzano funkcje nauczycieliw szko³ach. Byli zapalonymi or-ganizatorami, za³o¿ycielami, ini-cjatorami...

W wielu ma³opolskich mia-stach i miasteczkach przedwo-jenni, a nawet dziwiêtnastowiecz-ni aptekarze, wspominani s¹ na-dal jako �mê¿owie opatrzno�cio-wi�, których g³os traktowany by³jak g³os wyroczni. Aptekarz,obok lekarza, proboszcza, wika-rego, naczelnika poczty i zawia-dowcy stacji kolejowej, nale¿a³

Czytelnicy �Aptekarza Polskiego� ju¿ niejednokrotnie mieli okazjê zapoznawaæ siê z ró¿nymi zagadnieniamiz zakresu historii farmacji. Tym razem proponujê temat niecodzienny, zwi¹zany niezwykle g³êboko nie tyle z histori¹samej farmacji, co z histori¹ zawodu aptekarskiego. Bêdzie nim fenomen wybitnego wp³ywu aptekarzy na lokalnespo³eczno�ci. Jest to jedna z najbardziej chwalebnych kart historii naszego zawodu, a omówiona zostanie na przy-k³adzie aptekarzy prowincjonalnych po³udniowej Ma³opolski. Tutejsi aptekarze byli lud�mi wielkiego formatu �burmistrzami, prezesami instytucji samorz¹dowych, kulturalnych i spo³ecznych.

Aptekarz-burmistrz, aptekarz-prezes,aptekarz-konspirator

Ilustracja 1Magister Walery Rogaski.

Fotografia ze zbiorów MuzeumRegionalnego PTTK w Gorlicach.

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 35 –

do �cis³ej elity miejscowo�ci. By³osob¹, od której promieniowa³a kul-tura, godno�æ osobista, ofiarno�æ,patriotyzm... Ze wszystkich apteka-rzy, opisanych w kolejnych, czterechczê�ciach artyku³u, mo¿emy byæ nie-zwykle dumni. Nasuwa siê jednakpytanie � czy za kilkadziesi¹t lat, wpodobnym tonie, pisaæ bêd¹ histo-rycy farmacji o dzisiejszych czasach?

Czê�æ pierwszaAptekarz-burmistrz

Wielu aptekarzy zasiada³o wew³adzach miast i miasteczek.Jako przyk³ad wymieniæ war-to Gorlice, gdzie urz¹d burmi-strza przechodzi³ przez bliskoæwieræ wieku z r¹k do r¹k w³a-�cicieli i dzier¿awców tamtej-szej apteki. Tradycjê tê zapo-cz¹tkowa³ magister WaleryRogaski (1830�1902). Gor-lick¹ aptekê �Pod Opatrzno-�ci¹� zakupi³ od swego przy-jaciela z czasów studenckich,którym by³ sam� Ignacy£ukasiewicz i pozostawa³ jejw³a�cicielem przez bez ma³a50 lat! Funkcjê burmistrza pe³-ni³ w latach 1882�1886, za�wiceburmistrza w okresie od1891 do 1902 roku. W latach1873-1878 by³ asesoremmiejskim. W latach 1874,1886 i 1888 zasiada³ w Wy-dziale Powiatowym jako za-stêpca prezesa, a w 1877,1882 i 1883 � jako cz³onekWydzia³u Powiatowego. Po-nadto w latach 1897 i 1902wchodzi³ w sk³ad Rady Powia-towej z grupy najwy¿ej opodatko-wanych kupców. Walery Rogaskizaanga¿owa³ siê tak¿e w organizo-wanie gorlickiej filii TowarzystwaGimnastycznego �Sokó³�. Wartododaæ tak¿e, ¿e w czasie Powstania

Styczniowego magister Rogaski by³powstañczym naczelnikiem miasta.

Tradycjê zapocz¹tkowan¹ przezRogaskiego kontynuowa³ Feliks Tar-czyñski (1861 1916), dzier¿awcaapteki �Pod Opatrzno�ci¹�, a nastêp-nie w³a�ciciel pierwszej gorlickiejdrogerii. Godno�æ wiceburmistrzaGorlic magister Tarczyñski piastowa³w latach 1903�1910, za� od 1911do 1916 roku by³ burmistrzem mia-sta. Wykazywa³ rzadk¹ umiejêtno�ægodzenia zwa�nionych ze sob¹ stron.By³ cz³owiekiem bez uprzedzeñ, cze-

go najlepszym �wiadectwem mog¹byæ nabo¿eñstwa odprawionew Gorlicach po jego �mierci, na któ-rych w ko�ciele parafialnym modlilisiê katolicy, za� w synagodze � ̄ ydzi.Obok dzia³alno�ci w magistracie Fe-

liks Tarczyñski by³ aktywnym cz³on-kiem gorlickiego �Soko³a�. W roku1904 wszed³ w sk³ad komisji bu-dowlanej, której powierzono spra-wê budowy sokolni. Na cel tej bu-dowy Tarczyñski ofiarowa³� piêætysiêcy sztuk cegie³ w naturze. Fe-liks Tarczyñski by³ tak¿e cz³onkiemRady Miasta i dyrektorem Towarzy-stwa Zaliczkowego. Po wybuchupierwszej wojny �wiatowej, jakoburmistrz miasta, zosta³ zobowi¹za-ny przez decyzje w³adz centralnychdo ewakuacji magistratu w g³¹b mo-narchii, jednak natychmiast po cof-

niêciu siê linii frontu poza Gor-lice, powróci³ do ca³kowiciezniszczonego miasta i roz-pocz¹³ gor¹czkowe prace,maj¹ce zmierzaæ do jego od-budowy. W pierwszej kolej-no�ci odbudowywano domy,dostarczano ¿ywno�æ ocala-³ym mieszkañcom, zapewnia-no pomoc lekarsk¹ i finan-sow¹. W czasie tych pracmagister Tarczyñski pad³ofiar¹ epidemii grypy.

W czasie, gdy FeliksTarczyñski by³ burmistrzemGorlic, funkcjê jego zastêpcysprawowa³ kolejny po Roga-skim w³a�ciciel apteki �PodOpatrzno�ci¹� � magister Hi-polit Nowak (zm. 1919). Jed-nak najwiêcej si³ i czasu w³o-¿y³ magister Nowak w pracêdla gorlickiego �Soko³a�: by³zastêpc¹ prezesa wydzia³u,cz³onkiem s¹du honorowego,przekazywa³ datki na budowêSokolni, sta³ na czele zarz¹dutennisu na boisku w parku

miejskim� W wykazach cz³onkówzwyczajnych, aptekarz figurowa³jako posiadaj¹cy uroczysty strój so-koli oraz strój polowy.

Tak¿e w³a�ciciel apteki �PodAnio³em� w Jordanowie � magier

Ilustracja 2Magister Feliks Tarczyñski.

Fotografia ze zbiorów rodziny Tarczyñskich.

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 36 –

Marian Köhler(1851-1917), by³g³êboko zaanga¿o-wany w tamtejsze¿ycie spo³eczne. Da³siê poznaæ jako za-stêpca burmistrza(1896-1914), cz³o-nek rady powiatowejw My�lenicach(1891-1914) orazzastêpca cz³onka wy-dzia³u powiatowego(1909-1910). Po-nadto organizowa³instytucje lokalne. Wroku 1880 wybranyzosta³ wspó³dyrekto-rem TowarzystwaZaliczkowego �Pra-ca i Oszczêdno�æ�,które wspiera³o m.in.jordanowski szpitaldla ubogich, budowênowego ko�cio³a, fi-nansowa³o stra¿ po-¿arn¹, �Soko³a� orazTowarzystwo Szkó³ Ludo-wych. W Towarzystwie Gim-nastycznym �Soko³� magisterKöhler pe³ni³ m.in. funkcje wi-ceprezesa, naczelnika orazskarbnika. W roku 1903, naIV Zlocie Sokolstwa Polskie-go we Lwowie, oraz w 1910,na Zlocie Grunwaldzkimw Krakowie, by³ reprezentan-tem jordanowskiego �Soko³a�.Ponadto uczestniczy³ w orga-nizowaniu Polowej Dru¿ynySokolej w Jordanowie, którejwiêkszo�æ cz³onków, po wy-buchu I wojny �wiatowej,wst¹pi³a do Legionów Pol-skich. Tu¿ przed wybuchemwojny, w roku 1913, prowa-dzi³ dla cz³onków Dru¿yny So-kolej kursy samarytañskie.

Iliustracja 3Jordanowscy stra¿acy. Zdjêcie z roku 1905. Naczelnik Stra¿y

� magister Marian Köhler, siedzi w pierwszym rzêdzie po�rodku z szabl¹. Fotografia ze zbiorów Towarzystwa Mi³o�ni-

ków Ziemi Jordanowskiej.

Magister Köhlerw roku 1884, w czasiepo¿aru miasteczka, da³popis niebywa³ej od-wagi, zyskuj¹c sobiewielki szacunek i s³awêw�ród mieszkañców.Od razu te¿ przyst¹pi³do tworzenie w Jorda-nowie regularnej s³u¿bystra¿ackiej, dziêki cze-mu ju¿ w roku 1885powsta³ korpus stra¿ypo¿arnej. Köhler zosta³jego pierwszym, d³ugo-letnim naczelnikiem.W 1896 Rada Gminnazdecydowa³ o powie-rzeniu korpusowi pe³-nienie funkcji stra¿ypo¿arnej miejskiej, któ-rej naczelnikiem nadalpozostawa³ jordanow-ski aptekarz. W roku1915 Marian Köhlerwzi¹³ udzia³ w organizo-waniu i zasiada³ w za-

rz¹dzie Powiatowego Komite-tu Narodowego w Jordanowie.Wspólnie z ¿on¹ Olimpi¹ czyn-nie uczestniczy³ w pracach Kon-ferencji �w. Wincentego á Pau-lo, instytucji charytatywnej, ma-j¹cej za swe g³ówne zadanieopiekê duchow¹ i materialn¹nad ubogimi z Jordanowa i oko-licy.

Magister farmacji WalerianZubrzycki (1857�1927) by³d³ugoletnim w³a�cicielem apte-ki �Pod Gwiazd¹� w Limano-wej. Jako burmistrz miastecz-ka, przyczyni³ siê do jego roz-budowy. W czasie kadencjiWaleriana Zubrzyckiego wy-znaczone zosta³y nowe ulice,zarybiano stawy i rzeki. Zu-brzycki by³ tak¿e prezesem li-

Ilustracja 4Magister Walerian Zubrzycki.

Fotografia ze zbiorów Krystyny B¹czkowskiej-Cynke.

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 37 –

manowskiej Stra¿yPo¿arnej i ajentemTowarzystwa Wza-jemnych Ubezpie-czeñ.

Nie mniej zas³u-¿ony by³ aptekarzgrybowski JózefHodbod (1870�1951). Jeszcze przedpierwsz¹ wojn¹ �wia-tow¹ by³ asesoremmiejskim. W listopa-dzie 1914, po uciecz-ce dotychczasowychw³adz przed zbli¿aj¹-cymi siê wojskamirosyjskimi, zosta³ bur-mistrzem, a ju¿ poodbiciu Grybowaz r¹k rosyjskich, mia-nowano go komisa-rzem rz¹dowym.Wojenne zas³ugi ap-tekarza docenionopoprzez nadanie mutytu³u honorowegoobywatela miasta.Przez ca³y okres miê-dzywojenny zasiada³we w³adzach miastajako ³awnik i radny.Zorganizowa³ tak¿e,zakrojony na szerok¹skalê, zbiór zió³ lecz-niczych, które na-stêpnie by³y przesy³ane do hurtowni,a mieszkañcy biednej okolicy zara-biali dziêki temu niema³e pieni¹dze.

Do wysokich godno�ci w lokal-nych w³adzach doszed³ magisterIgnacy Trybu³a (1861�1925), w³a-�ciciel apteki w Czarnym Dunajcu.W latach 1904 i 1912 wybierany by³do Rady Gminnej w Czarnym Du-najcu. W roku 1912 wybrano czar-

nodunajeckiego aptekarza do Komi-sji Sanitarnej, której zadaniem by³oczuwanie nad stanem sanitarnym mia-sta oraz nad zapewnieniem odpo-wiedniego poziomu zdrowotno�cijego mieszkañców. W roku 1919,ju¿ po odzyskaniu przez Polskê nie-podleg³o�ci, Ignacy Trybu³a wszed³w sk³ad Rady Miejskiej. Magister Micha³ Kwieciñski(1845-1895), w³a�ciciel apteki �Pod

Or³em� w NowymTargu, by³ wicebur-mistrzem i radnymmiejskim. Wchodzi³w sk³ad ró¿nychkomisji urzêdo-wych, np. komisjipowo³anej do prze-prowadzenia wizjilokalnej i wycenynieruchomo�ci .Jako delegat RadyMiejskiej nale¿a³ doWydzia³u nowotar-skiej Szko³y Po-wszechnej Uzupe³-niaj¹cej, powo³anejw roku 1892.W 1886 magisterKwieciñski zosta³kasjerem miejskim.W tym samym rokuwchodzi³ w sk³adWydzia³u Powiato-wego przy radziePowiatowej w No-wym Targu oraz sta³na czele nowotar-skiej Komisji Sani-tarnej. W roku1894 zosta³ powo-³any do KomitetuObchodów Roczni-cy Ko�ciuszkow-skiej. By³ cz³onkiemKomitetu Ko�ció³ka

�w. Anny i Komitetu Cmentarza.Uczestniczy³ tak¿e, jako cz³onek,w dzia³aniach nowotarskiej stra¿y po-¿arnej.

dr n. farm. Maciej Bilek

Pi�miennictwo u autora

Ilustracja 5Józef Hodbod (na pierwszym planie po prawej stronie) by³ cz³onkiemkrakowskiego Klubu Automobilowego i posiada³ jeden z pierwszychw okolicy Grybowa samochodów. Na zdjêciu w czasie samochodowej

wyprawy wraz z towarzyszami.Zdjêcie ze zbiorów Barbary Hodbod-Mordarskiej.

– 38 –

NOWE REJESTRACJE I NOWO�CI NA RYNKU

Nowe rejestracje - PL � listopad 2008

A � PRZEWÓD POKARMO-WY I METABOLIZM

A02 � Leki stosowane w zaburze-niach zwi¹zanych z nadkwa�no-�ci¹; A02B � Leki stosowanew chorobie wrzodowej i refluksie¿o³¹dkowo-prze³ykowym; A02BC� Inhibitory pompy protonowejOmeprazolum: Omeprazol Teva inj.to rozszerzenie w stosunku do zare-jestrowanych wcze�niej 2 dawekdoustnych. Zarejestrowane s¹ aktu-alnie 22 marki omeprazolu. W po-staci iniekcyjnej wprowadzono 3leki: Helicid (Zentiva), Losec (Astra-Zeneca) i Ortanol (Sandoz). W su-mie na rynku znajduje siê 16 prepa-ratów doustnych i parenteralnych:Bioprazol (Biofarm), Exter (Rubio),Gasec Gastrocaps (Mepha), Gro-prazol (APPH Handels), Helicid(Zentiva), Losec (AstraZeneca; lekoryginalny), Notis (Schwarz Pharma,£omianki), Omar (Sandoz; skre�lo-ny z Rejestru w lutym 2009), Ome-prazol-Egis, Ortanol i Ortanol Plus(Sandoz), Polprazol (Polpharma),Prazol (Polfa Pabianice), Ulzol (Pli-va Kraków; zmiana nazwy na Ome-prazol Pliva), od lipca 2007 Lose-prazol (Liconsa), od sierpnia 2008Progastim (Ozone) i od grudnia2008 Agastin (Temapharm; po zmia-nie nazwy z Omolin). Nie zosta³yjeszcze wprowadzone: Omepragal(SMB), Omeprazole-1A Pharma,Omeprazol Medana (Medana Phar-ma), Omeprazol Pliva (Pliva Kra-

ków), Omeprazol Teva (Teva; pozmianie nazwy z PrazoTeva), Polpra-zol PPH (Polpharma) i Tulzol (Ben-tley Pharmaceuticals).Pantoprazolum: Pantomol (AlfredE. Tiefenbacher) to 17. zarejestro-wana marka pantoprazolu. Na ryn-ku znajduje siê 11 preparatów: Con-troloc (Nycomed; lek oryginalny) wpostaci doustnej i iniekcyjnej, od li-stopada 2006 Anesteloc (Adamed),od listopada 2007 Contix (Lekam),od grudnia 2007 Nolpaza (Krka), odczerwca 2008 Pantoprazol-Ratio-pharm, od wrze�nia 2008 Panoga-stin (Jelfa), od pa�dziernika 2008 IPP(Sandoz) oraz Noacid (Egis) i od li-stopada 2008 Panzol (Apotex), Pan-toprazolum Farmacom (zarejestro-wany wcze�niej jako Zipantola) oraziniekcje Pantoprazol Sandoz. Niezosta³y jeszcze wprowadzone dosprzeda¿y preparaty: Contracid(Farma-Projekt), Helopan (PolfaGrodzisk), Pantomed (Alfred E. Tie-fenbacher), Pantoprazol-1A (1APharma) i Tifizol (Alfred E. Tiefen-bacher).

A08/A08A � �rodki do leczeniaoty³o�ci, z wy³¹czeniem produktówdietetycznych; A08AA - �rodki doleczenia oty³o�ci dzia³aj¹ce o�rod-kowoSibutraminum: Sibutramine-1APharma to 6. zarejestrowana markasibutraminy. Na rynku znajduj¹ siê 3preparaty: Meridia (Abbott), od

grudnia 2006 Zelixa (Biofarm) i odczerwca 2008 Lindaxa (Zentiva).Nie zosta³y jeszcze wprowadzonepreparaty Afibron (Teva; zarejestro-wany wcze�niej pod nazw¹ MeriTe-va) i Obesan (Sandoz).

A11 � Witaminy; A11G � Kwasaskorbinowy (witamina C), w³¹-czaj¹c preparaty z³o¿one; A11GA- Kwas askorbinowy (witamina C),preparaty prosteAcidum ascorbicum: Celaskono smaku mandarynkowym (Zentiva)w postaci tabl. musuj¹cych to po-nowna rejestracja tego preparatu,uwzglêdniaj¹ca nowe wielko�ci opa-kowañ. Produkt by³ ju¿ zarejestro-wany w pa�dzierniku 1998, lecz wmarcu 1999 zmieniono mu nazwê naSlovit i wprowadzono na rynek �pozwolenie jednak ju¿ wygas³o. Za-rejestrowane s¹ obecnie jako pro-dukty lecznicze 22 marki preparatówkwasu askorbinowego, rozró¿niaj¹cproducentów. Na rynek wprowa-dzono 19 z nich: Additiva WitaminaC (NP Pharma). Ascorgem (Gemi),Cebion (Merck), Cetebe (Glaxo-SmithKline), Cevikap (MedanaPharma), Juvit (Hasco-Lek), Mono-vitan C (Pliva Kraków), Polovital C(Polfarmex), Vicefar (Biofarm), Vita-Gem C (Gemi), Vitamina C (Synte-za), Vitaminum C (Aflofarm), Vita-minum C GSK (GlaxoSmithKline,Poznañ), Vitaminum C Hasco (Ha-sco-Lek), Vitaminum C (Herbapol

W listopadzie 2008 r. Minister Zdrowia wyda³ 62 pozwolenia na dopuszczenie produktów leczniczych do obro-tu w Polsce. Produkty omówiono na tle wcze�niejszych rejestracji i produktów obecnych ju¿ na rynku, w ramachposzczególnych klas ATC/WHO oraz substancji czynnej lub sk³adu preparatu, pomijaj¹c szczegó³y (postaci, daw-ki, opakowania, kategorie dostêpno�ci, numery pozwoleñ), które mo¿na znale�æ w internetowym Biuletynie Infor-macji Publicznej Urzêdu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych(http://www.bip.urpl.gov.pl) � zestawienie rejestracyjne za listopad 2008 zosta³o udostêpnione 23 stycznia 2009.

– 39 –

NOWE REJESTRACJE I NOWO�CI NA RYNKU

Wroc³aw), Vitaminum C i VitaminumC forte effervescens (Polfarmex),Vitaminum C Teva (Teva Kutno),Witamina C Monovitan (Pliva Kra-ków), Witamina C Pliva i WitaminaC prolongatum Pliva (Pliva Kraków).Nie zosta³y wprowadzone: Linamon(Krka) i Vitaminum C (Biofarm).Skre�lono z Rejestru: Ranvit-C(Ranbaxy), Vita Care C-Long i VitaCare Neutral C-Long (Jemo-Pharm)oraz Witamina C (Bristol-MyersSquibb). Ponadto na rynku znajdujesiê wiele preparatów spo¿ywczych(suplementów diety) z witamin¹ C.

C � UK£AD SERCOWO-NACZYNIOWY

C05 � Leki ochraniaj¹ce naczynia;C05C � �rodki przywracaj¹ce ela-styczno�æ naczyñ w³osowatych;C05CA � BioflawonoidyOxerutinum/Troxerutinum: Veno-ruton (Novartis) w postaci tabl. mu-suj¹cych to rozszerzenie w stosunkudo wprowadzonych wcze�niej in-nych postaci tego leku. Na rynkuznajduje siê 8 leków: Rutinoven ¿el(R&C), Rutoven doustny i ¿el (Her-bapol Poznañ), Troxeratio (Ratio-pharm), Troxerutin (Synteza), Troxe-rutin ¿el (Chema-Elektromet), Veno-lan (Polfa Grodzisk), Venoruton do-ustny i ¿el (Novartis) oraz Venotrex(Pliva Kraków).

C09 � Leki dzia³aj¹ce na uk³ad re-nina-angiotensyna;C09A/C09AA � Inhibitory ACE,leki prostePerindoprilum: Stopress (Polphar-ma) i Perindopril tert-butylaminBMM Pharma (Lefarm) to odpo-wiednio 16. i 17. zarejestrowanamarka peryndoprylu. Na rynku znaj-duj¹ siê 3 leki: Peryndopryl Anpharm� obecnie: Irpax (Anpharm; jednakpreparat o nowej nazwie nie pojawi³siê jeszcze na rynku), Prestarium (Se-

rvier) i Prenessa (Krka Polska). Niepojawi³y siê jeszcze w sprzeda¿y:Apo-Perindox (Apotex; zarejestro-wany wcze�niej jako Perindox),Coverex (Egis), Ikarium i Ikariumforte (Polfarmex), Perilan (Sandoz),Perinace (Archie Samuel), Perindo-pril (JPZ), Perindopril-1A Pharma,Perindopril-Ratiopharm, Perindoran(Ranbaxy), Perotens (Krka Polska),Presdopril (Lekam) i Vidotin (Gede-on Richter).

C09B - Inhibitory ACE, leki z³o¿o-ne; C09BB - Inhibitory ACE i blo-kery kana³u wapniowego; C09BB04� Peryndopryl i amlodypinaPerindoprilum argininum+amlodi-pinum: Reaptan (Servier) i Co-Pre-starium (Servier) w 4 dawkach topierwsze zarejestrowane leki o tymsk³adzie. Spo�ród innych po³¹czeñinhibitorów konwertazy angiotensy-ny i blokerów kana³u wapniowegona rynek wprowadzono preparatTarka (Abbott) zawieraj¹cy trando-lapryl i werapamil, natomiast nie po-jawi³ siê dotychczas preparat Delmu-no (Sanofi-Aventis) zawieraj¹cy ra-mipryl i felodypinê.

C10 � Leki wp³ywaj¹ce na stê¿e-nie lipidów; C10A - Leki wp³ywa-j¹ce na stê¿enie lipidów, leki pro-ste; C10AA � Inhibitory redukta-zy HMG CoASimvastatinum: Symwastatyna Eu-roLeki to aktualnie 30. zarejestrowa-na marka simwastatyny. W obrocieznajduje siê 19 leków: Cardin(Schwarz Pharma, £omianki), Sim-gal (Teva), Simratio (Ratiopharm),Simvacard (Zentiva), Simvachol (Po-lfa Grodzisk), Simvacor (Polfarmex),SimvaHexal (Sandoz), Simvasterol(Polpharma), Vasilip (Krka i KrkaPolska), Zocor (Merck Sharp &Dohme; lek oryginalny), od sierpnia2006 Ximve (Farma-Projekt), od

grudnia 2006 Vastan (ICN PolfaRzeszów), od stycznia 2007 Apo-Simva (Apotex) oraz Simvor (Ran-baxy), od wrze�nia 2007 Simvalip(Genexo) oraz Simvastatin (ArrowPoland), od pa�dziernika 2007 Si-mvagen (Generics), od marca 2008Egilipid (Egis) i od listopada 2008Simvastatin-1A Pharma. Nie zosta³yjeszcze wprowadzone do sprzeda-¿y: Corr (Sandoz), Simcovas (Acta-vis), Simlipidic (Jelfa), Simvagamma(Wörwag), Simvalex (Galex D.D.),Simvastatin FP (Farmaprojects), Si-mvastatin Polpharma, SimvaTeva(Teva), Vabadin (Menarini) i Zifam(Polfa Warszawa). Skre�lono z Re-jestru: Simredin (Teva Kutno).

G � UK£AD MOCZOWO-P£CIOWY I HORMONY

P£CIOWEG03 � Hormony p³ciowe i �rodkiwp³ywaj¹ce na czynno�æ uk³adup³ciowego; G03C � Estrogeny;G03CX � Inne estrogenyTibolonum: Ladybon (Zentiva) to 2.zarejestrowany preparat generycznytibolonu. Na rynku znajduje siê lekoryginalny Livial (Organon). Nie zo-sta³ jeszcze wprowadzony preparatTiboTeva (Teva).

J � LEKI PRZECIWZAKA�NEDZIA£AJ¥CE OGÓLNIE

J01 � Leki przeciwbakteryjne dzia-³aj¹ce ogólnie; J01C � Beta-lak-tamowe leki przeciwbakteryjne �penicyliny; J01CA � Penicylinyo szerokim spektrum dzia³aniaAmoxicillinum: Amoxicillin-1APharma to aktualnie 9. zarejestrowa-na marka amoksycyliny. Na rynekwprowadzono 8 marek w postaciachdoustnych jedno- i wielodawkowych:Amotaks (Polfa Tarchomin), Amo-xicilline pro suspensione (Pliva Kra-ków), Apo-Amoxi (Apotex), Du-omox (Astellas Pharma), Grunamox

– 40 –

NOWE REJESTRACJE I NOWO�CI NA RYNKU

(Grünenthal), Hiconcil (Krka), No-vamox (Sandoz) i Ospamox (San-doz). Nie zosta³ jeszcze wprowadzo-ny do sprzeda¿y preparat Amoxicil-lin Pliva (Pliva Kraków; poprzednianazwa dla dawki 250 mg: Amoxicil-line) w dawkach powy¿ej 250 mg.

L � LEKIPRZECIWNOWOTWOROWEI WP£YWAJ¥CE NA UK£AD

ODPORNO�CIOWYL01 � Leki przeciwnowotworowe;L01C � Alkaloidy ro�linne i inne�rodki naturalne; L01CA � Alka-loidy barwinka (Vinca minor) i ichanalogiVincristinum: Vincristine Teva toaktualnie 2. zarejestrowany prepa-rat z winkrystyn¹. Na rynek wpro-wadzono preparat Vincristin-Richter(Gedeon Richter), natomiast skre-�lone ju¿ zosta³y z Rejestru prepara-ty Oncovin (Eli Lilly) i Vincristine sul-phate (Pharmacia).Vinorelbinum: Neocitec (Sandoz) wpostaci iniekcyjnej to 6. zarejestro-wana marka preparatów winorelbi-ny. Na rynku znajduj¹ siê 3 leki:Navelbine (Pierre Fabre) w postaciiniekcyjnej i doustnej oraz iniekcjeNavirel (Medac) i od lipca 2006 Vi-norelbin-Ebewe (Alliance Pharma).Nie zosta³y jeszcze wprowadzonepreparaty iniekcyjne Vinorayne(Mayne) i Vinorelsin (CaduceusPharma).

L01X � Inne leki przeciwnowotwo-rowe; L01XA � Zwi¹zki platynyCarboplatinum: Carboplatin BMMPharma (Lefarm) jest 6. preparatemkarboplatyny aktualnie zarejestro-wanym w Polsce, w tym w nowejdawce 0,6 g/60 ml. W sprzeda¿yznajduje siê 5 leków: Carboplatin(Pfizer), Carboplatin-Ebewe, Cyclo-platin (Pliva-Lachema), Paraplatin(Bristol-Myers Squibb) i od sierpnia

2007 Carboplatin Teva (Pharmache-mie), Z Rejestru wykre�lono prepa-raty: Carboplatin Agguettant, Carbo-platin-Ratiopharm i Carplat (Hexal).L02 � Leki hormonalne; L02B �Antagoni�ci hormonów i lekio zbli¿onym dzia³aniu; L02BG �Inhibitory enzymówAnastrozolum: Anastralan (ICNPolfa Rzeszów) to 17. zarejestrowa-na marka anastrozolu. Na rynek zo-sta³o wprowadzonych 6 leków: Ari-midex (AstraZeneca; lek oryginalny),Atrozol (Vipharm), od maja 2008Anastrozol-Ratiopharm, od lipca2008 Mamostrol (Polpharma; zare-jestrowany wcze�niej jako Biostrol),od sierpnia 2008 Ansyn (Actavis) iod listopada 2008 Egistrozol (Egis;zarejestrowany wcze�niej jako Stra-zyn). Nie pojawi³y siê jeszcze wsprzeda¿y preparaty: Anasolde(Helm Pharmaceuticals), AnastroGen(Generics), AnastroLek (Sandoz),Anastrozol Teva, Arinel (US Phar-macia, Wroc³aw), Betasolde (HelmPharmaceuticals), Deltasolde (HelmPharmaceuticals), Gammasolde(Helm Pharmaceuticals), Symana-strol (SymPhar) i Zolastrol (Bioge-ned).Letrozolum: Letrozol Teva to 4. za-rejestrowana marka letrozolu. Narynek zosta³y wprowadzone 3 leki:Aromek (Celon Pharma), Femara(Novartis; lek oryginalny) i Lametta(Vipharm).

L04/L04A � Leki hamuj¹ce uk³adodporno�ciowy; L04AA � Selek-tywne leki hamuj¹ce uk³ad odpor-no�ciowyMycophenolas mofetil: Mycophe-nolat Lek to 6. zarejestrowana mar-ka leku zawieraj¹cego pochodnekwasu mykofenolowego. Na rynkuznajduje siê CellCept (Roche; lekoryginalny), zarejestrowany w ra-mach centralnej procedury unijnej,

a tak¿e preparat zawieraj¹cy sól so-dow¹ kwasu mykofenolowego �Myfortic (Novartis), zarejestrowanyw ramach procedury wzajemnegouznania. Nie zosta³y jeszcze wpro-wadzone preparaty: Mycophenola-te mofetil Sandoz (Sandoz), Myco-phenolate mofetil Teva i Myfenax(Teva).

M � UK£AD MIÊ�NIOWO-SZKIELETOWY

M01 � Leki przeciwzapalne i prze-ciwreumatyczne; M01A � Nieste-rydowe leki przeciwzapalne i prze-ciwreumatyczne; M01AE � Po-chodne kwasu propionowegoIbuprofenum: Ibuprofen Aflofarmw postaci tabl. dra¿owanych 400 mgto rozszerzenie w stosunku do wpro-wadzonej wcze�niej dawki 200 mg.Aktualnie zarejestrowanych jest 19marek preparatów ibuprofenu.Z postaci 1dawkowych na rynku s¹obecne: Advil (Wyeth), Ibum i IbumForte (Hasco-Lek), Ibupar i IbuparForte (Polfa Pabianice), Ibuprofentabl. dra¿owane (Polfa Pabianice),Ibufen Total (Polpharma), Ibuprom(US Pharmacia, Wroc³aw) i IbupromMax (US Pharmacia, Wroc³aw),Nurofen, Nurofen Forte, NurofenMenstrual, Nurofen Topss, NurofenUltrafast i Nurofen dla dzieci czopki(Reckitt Benckiser), Pabi-Ibuprofen(Polfa Pabianice) oraz wprowadzo-ne w maju 2006 Ibuprom SprintCaps (US Pharmacia, Wroc³aw), wlipcu 2006 Nurofen Ultra Forte(Reckitt Benckiser), we wrze�niu2007 Nurofen Migrenol Forte (Rec-kitt Benckiser), w lutym 2008 Ibu-profen Aflofarm, w pa�dzierniku2008 Ibalgin (Zentiva), Ibalgin Maxi(Zentiva) oraz Nurofen ForteExpress (Reckitt Benckiser) i w li-stopadzie 2008 Nurofen Migrenol(Reckitt Benckiser). Z postaci wie-lodawkowych (zawiesina) w sprze-

– 41 –

NOWE REJESTRACJE I NOWO�CI NA RYNKU

da¿y znajduj¹ siê: Ibufen i Ibufen D(Medana Pharma), Ibum (Hasco-Lek) i Nurofen dla dzieci (o smakupomarañczowym i truskawkowym;Reckitt Benckiser). Nie zosta³y jesz-cze wprowadzone na rynek: Aktreni Aktren Junior (Bayer), Aprofen (Po-lfarmex), Baroc (Bayer), Finalflex(Abbott), Ibalgin Baby (Zentiva),Ibumax i Ibumax Forte (Vitabalans),MIG (Berlin-Chemie), Nurofen dlaDzieci Topss 100 (Boots), NurofenExpress (Reckitt Benckiser), Nuro-fen Topss 200 (Reckitt Benckiser),Solpaflex (GlaxoSmithKline) orazSpedifen (Zambon). Skre�lonoz Rejestru: Advil Ultra (Wyeth), Bo-linet (UPSA), Helpin i Helpin Forte(Berlin-Chemie).

N � UK£AD NERWOWYN02 � Leki przeciwbólowe; N02A� Opioidy; N02AB � Pochodne fe-nylopiperydynyFentanylum: Fenta MX (Sandoz) wnowych dawkach 37,5 mcg/h i 150mcg/h to rozszerzenie w stosunku dowprowadzonych wcze�niej dawektego leku w postaci systemów trans-dermalnych. Aktualnie zarejestrowa-nych jest 8 marek fentanylu w po-staci systemów transdermalnych. Wsprzeda¿y znajduj¹ siê: Durogesic(Janssen), od kwietnia 2007 Fenta-nyl-Ratiopharm, od sierpnia 2007Matrifen (Nycomed), od wrze�nia2007 Fentagesic (Pliva Kraków), odpa�dziernika 2007 Fentanyl Actavisi od sierpnia 2008 Fenta MX (San-doz) w postaci systemów transder-malnych oraz Fentanyl inj. (PolfaWarszawa). Nie zosta³y wprowa-dzone na rynek: zarejestrowany wa-runkowo w kwietniu 2004 FentanylTorrex inj. (Torrex Chiesi) oraz sys-temy transdermalne Fentanyl Stadai Fentanyl-1A Pharma (zarejestrowa-ny wcze�niej przez Regiomedicajako Fentanyl MX). Nie pojawi³ siê

dotychczas w Polsce system trans-dermalny jontoforetyczny Ionsys(Janssen), zarejestrowany centralniew UE w styczniu 2006, zalecany dostosowania wy³¹cznie w warunkachszpitalnych - Komisja Europejska 16I 2009 zawiesi³a pozwolenie na do-puszczenie do obrotu tego prepara-tu. Nie pojawi³ siê jeszcze preparatEffentora (Cephalon) w postaci ta-bletek podpoliczkowych, zarejestro-wany centralnie w Unii Europejskiej.Preparat Fentawin (Winthrop Medi-caments) zosta³ skre�lony z Rejestru.W pa�dzierniku 2008 skre�lonoz Rejestru obecne na rynku systemytransdermalne FentaHexal (Sandoz),a w listopadzie 2008 tak¿e obecnena rynku systemy transdermalne Fen-tanyl TTS (Sandoz).

N06 � Psychoanaleptyki; N06A �Leki przeciwdepresyjne;N06AB � Selektywne inhibitoryzwrotnego wychwytu serotoninyParoxetinum: Paroxetine Teva to ak-tualnie 13. zarejestrowana marka pa-roksetyny. Na rynku jest obecnych 7preparatów: Paxeratio (Ratiopharm),Paxtin (Sandoz), Rexetin (GedeonRichter), Seroxat (GlaxoSmithKline;lek oryginalny), od pa�dziernika 2006ParoMerck (Generics) od listopada2006 Xetanor (Actavis) i od pa�-dziernika 2008 Arketis (Vipharm).Nie zosta³y jeszcze wprowadzone narynek: Apo-Parox (Apotex), Depro-zel (Pliva Kraków), Dropax krople 10mg/ml (Italfarmaco), Paroxetine Au-robindo (Aurobindo Pharma), Sere-still krople 10 mg/ml (ITF Pharma).Preparaty ParoxiHexal (Sandoz)i Winparox (Winthrop Medicaments)zosta³y skre�lone z Rejestru.

N06AX � Inne leki przeciwdepre-syjneVenlafaxinum: Venlafaxine Gerotkaps. o przed³u¿onym uwalnianiu

oraz Enlaf (Teva) tabl. o standardo-wym uwalnianiu to odpowiednio 13.i 14. aktualnie zarejestrowana mar-ka preparatów wenlafaksyny.W obrocie znajduje siê 7 marek le-ków: Efectin ER (Wyeth), Velafaxi od wrze�nia 2007 Velafax XL (Far-macom), od grudnia 2006 Velaxin(Egis) oraz Venlectine kaps. o przed-³u¿onym uwalnianiu (ICN Polfa Rze-szów), od sierpnia 2007 SymfaxinER (SymPhar), od pa�dziernika2007 Alventa (Krka), od listopada2007 Velaxin ER (Anpharm) i odpa�dziernika 2008 Axyven (Tema-pharm; po zmianie nazwy i podmio-tu odpowiedzialnego z VenlafaxineLiconsa). Nie zosta³y jeszcze wpro-wadzone preparaty Estaq (Ozone),Jarvis (Gedeon Richter), Tavex(Krka), Venlafaxin-Ratiopharm,Venlax (Polfa Pabianice), Venlax XL(Celon Pharma) i Venlectine tabl.(ICN Polfa Rzeszów). Skre�lonoz Rejestru preparat Efectin (Wyeth)o standardowym uwalnianiu orazVenlaLek SR (Sandoz).

R � UK£AD ODDECHOWYR03 � Leki stosowane w obtura-cyjnych chorobach dróg oddecho-wych; R03D - Inne leki dzia³aj¹ceogólnie stosowane w obturacyj-nych chorobach dróg oddecho-wych; R03DC � Antagoni�ci re-ceptorów leukotrienowychMontelukastum: Astmirex (Tema-pharm), Asmenol (Polpharma), Pro-monta (Nycomed Pharma), Milukan-te (Adamed) i Montest (Genexo) toodpowiednio 5., 6., 7., 8. i 9. zare-jestrowana marka montelukastu, za�Monkasta (Krka) w dawce 10 mgto rozszerzenie w stosunku do zare-jestrowanych wcze�niej dawek 4 i 5mg. Do sprzeda¿y zosta³ wprowa-dzony lek oryginalny Singulair(Merck Sharp & Dohme) i od pa�-dziernika 2008 Drimon (Teva). Nie

– 42 –

NOWE REJESTRACJE I NOWO�CI NA RYNKU

pojawi³y siê jeszcze na rynku prepa-raty Hardic (Pliva Kraków) i Mon-kasta (Krka).

R06/R06A � Leki przeciwhistami-nowe dzia³aj¹ce ogólnie; R06AE �Pochodne piperazynyCetirizinum: Amertil krople (Biofarm)to rozszerzenie w stosunku do wcze-�niej wprowadzonych preparatóww postaci tabletek powlekanych(Amertil i Amertil Bio) i do ssania(Amertil Biotabs) oraz p³ynu doust-nego. Zarejestrowane s¹ 23 markipreparatów cetyryzyny. Lekiw mniejszych opakowaniach (7 i 10tabl. powl.) dostêpne s¹ najczê�ciejbez recepty, za� wiêksze opakowa-nia oraz inne postaci (krople, p³yn,

syrop) � z przepisu lekarza. Leki zcetyryzyn¹ z przepisu lekarza mog¹byæ refundowane, ale przepisy sta-nowi¹, ¿e wtedy nie mo¿na prowa-dziæ ich reklamy publicznej, dlategofirmy rejestruj¹ leki OTC pod inny-mi nazwami handlowymi, co umo¿li-wia ich reklamê. Na receptê dostêp-nych jest 10 preparatów: Alermed(Lekam), Allertec (Polfa Warszawa),Amertil (Biofarm), Ceratio (Ratio-pharm), CetAlergin (ICN Polfa Rze-szów), Cetrizen (Norton), Cetyryzy-na-Egis, Letizen (Krka), Virlix (Pli-va Kraków) i lek oryginalny Zyrtec(Vedim). Do sprzeda¿y nie trafi³yjeszcze: Cetirizine Teva, CetriLek(Sandoz), Cetiozone (Ozone) i Zo-dac 30 tabl. (Zentiva). Bez recepty

Nowe rejestracje - UE � styczeñ 2009

dostêpnych jest 9 preparatów: Acer(Ratiopharm), Alerzina (Lekam), Al-lertec WZF (Polfa Warszawa),Amertil (Biofarm), Cetyryzyna-Egis,Letizen (Krka), Zyrtec UCB (Ve-dim; lek oryginalny), Zyx (Biofarm) iod maja 2007 Alero (Sandoz). Niezosta³y jeszcze wprowadzone dosprzeda¿y: Aleras (Boehringer Ingel-heim), Amefar (Biofarm), AmertilBiotabs (Biofarm), Cetiozone Lab.(Pol-Nil), Cetrivax (Norton), Reac-tine (Pfizer), Ubercet tabl. do ssania(Alfa Wassermann) i Zodac 10 tabl.(Zentiva). Skre�lono z Rejestru: Ce-trid (Cipla).

Opracowanie: 2009-02-17

W styczniu 2009 r. Komisja Europejska w ramach procedury centralnej wyda³a 3 decyzje o dopuszczeniu doobrotu produktów leczniczych przeznaczonych do stosowania u ludzi. Dwa leki zawieraj¹ nowe substancje czynne(ustekinumab i tocilizumab), a trzeci lek nowe po³¹czenie (aliskiren+hydrochlorotiazyd). Produkty omówionow ramach klasy ATC wed³ug WHO oraz substancji czynnej preparatu, z krótkim opisem postaci i z uwzglêdnieniemwskazañ, pomijaj¹c inne szczegó³y, które mo¿na znale�æ w witrynie internetowej Europejskiej Agencji ProduktówLeczniczych (http://www.emea.eu.int).

Ponadto w ostatnim okresie Komisja Europejska:* decyzjami z 5 XII 2008 wycofa³a pozwolenia na dopuszczenie do obrotu 3 leków firmy Dompe Biotec: Nespo -

darbepoetin alfa, klasa B03XA (zarejestrowany jest nadal: Aranesp, Amgen), Neupopeg � pegfilgrastim, klasaL03AA (zarejestrowany jest nadal: Neulasta, Amgen), Parareg � cinacalcet, klasa H05BX (zarejestrowany jestnadal: Mimpara, Amgen);

* decyzjami z 16 I 2009, na wniosek podmiotu odpowiedzialnego z³o¿ony 5 XII 2008, wycofa³a pozwolenia nadopuszczenie do obrotu 2 leków firmy Sanofi-Aventis zawieraj¹cymi rymonabant (klasa A08AX): Acompliai Zimulti, zarejestrowanymi w czerwcu 2006;

* decyzj¹ z 16 I 2009 zawiesi³a pozwolenie na dopuszczenie do obrotu preparatu Ionsys (Janssen-Cilag) zawiera-j¹cego fentanyl (klasa N02AB) w postaci jontoforetycznego systemu transdermalnego;

* decyzj¹ z 30 I 2009, na wniosek podmiotu odpowiedzialnego z³o¿ony 18 XII 2008, wycofa³a pozwolenie nadopuszczenie do obrotu leku Velosulin zawieraj¹cego rekombinowan¹ insulinê ludzk¹ (klasa A10AB).

– 43 –

NOWE REJESTRACJE I NOWO�CI NA RYNKU

powoduj¹ kompensacyjne zwiêksze-nie aktywno�ci reninowej osocza,leczenie aliskirenem zmniejsza ak-tywno�æ reninow¹ osocza u pacjen-tów z nadci�nieniem têtniczym o oko-³o 50 do 80%. Podobne zmniejsze-nie obserwowano po podaniu aliski-renu w skojarzeniu z innymi lekamiprzeciwnadci�nieniowymi. W chwiliobecnej konsekwencje klinicznewp³ywu na aktywno�æ reninow¹ oso-cza nie s¹ znane.Hydrochlorotiazyd dzia³a g³ówniew dystalnych nerkowych kanalikachkrêtych. Wykazano, ¿e w korze nerkiznajduje siê receptor o du¿ym po-winowactwie, bêd¹cy g³ównymmiejscem wi¹zania dla moczopêdne-go dzia³ania tiazydów oraz hamowa-nia transportu NaCl w dystalnychnerkowych kanalikach krêtych. Spo-sób dzia³ania tiazydowych lekówmoczopêdnych polega na hamowa-niu transportu b³onowego Na+Cl-poprzez konkurowanie o miejsca Cl-, w wyniku czego wp³ywaj¹ one naproces wch³aniania zwrotnego elek-trolitów: bezpo�rednio zwiêkszaj¹cwydalanie sodu i chlorków w ilo-�ciach w przybli¿eniu równowa¿nych,oraz po�rednio przez to dzia³aniemoczopêdne zmniejszaj¹c objêto�æosocza, co nastêpnie zwiêksza ak-tywno�æ reninow¹ osocza, wydzie-lanie aldosteronu, wydalanie potasuz moczem i zmniejsza stê¿enie pota-su we krwi.

L � LEKIPRZECIWNOWOTWOROWEI WP£YWAJ¥CE NA UK£AD

ODPORNO�CIOWYL04/L04A � Leki hamuj¹ce uk³adodporno�ciowy; L04AC � Inhibi-tory interleukinyUstekinumabum: Stelara (Janssen-Cilag) jest wskazany w leczeniuumiarkowanych do ciê¿kich postaci³uszczycy plackowatej u osób doro-

C � UK£AD SERCOWO-NACZYNIOWY

C09 � Leki dzia³aj¹ce na uk³ad re-nina-angiotensyna; C09X � Inneleki dzia³aj¹ce na uk³ad renina-an-giotensyna; C09XA � Inhibitoryreniny; C09XA52 � Aliskiren i hy-drochlorotiazydAliskirenum+hydrochlorothiazi-dum: Rasilez HCT (Novartis Euro-pharm) w 4 dawkach jest jest sko-jarzeniem dwóch zwi¹zków o dzia-³aniu przeciwnadci�nieniowym,wskazanym w leczeniu nadci�nieniatêtniczego samoistnego u osób do-ros³ych. Lek jest wskazany u pacjen-tów, u których ci�nienie krwi nie jestwystarczaj¹co kontrolowane aliski-renem lub hydrochlorotiazydem sto-sowanymi w monoterapii. RasilezHCT mo¿na równie¿ zastosowaæzamiast dwóch osobnych lekówu pacjentów, których ci�nienie krwijest wystarczaj¹co kontrolowane ali-skirenem oraz hydrochlorotiazydem,stosowanymi jednocze�nie w takichsamych dawkach jak w leku z³o¿o-nym. Skojarzenie obu substancjio wzajemnie uzupe³niaj¹cym siê me-chanizmie dzia³ania powoduje addy-cyjne dzia³anie przeciwnadci�nienio-we, obni¿aj¹c ci�nienie krwi w stop-niu wiêkszym, ni¿ po podaniu ka¿-dej z tych substancji osobno.Aliskiren jest czynnym po podaniudoustnym, niepeptydowym, silnymi wybiórczo dzia³aj¹cym bezpo�red-nim inhibitorem ludzkiej reniny. Ha-muj¹c aktywno�æ enzymu reniny, ali-skiren hamuje uk³ad renina-angioten-syna (RAS) w punkcie aktywacji,blokuj¹c przekszta³cenie angiotensy-nogenu w angiotensynê I oraz zmniej-szaj¹c stê¿enie angiotensyny I i an-giotensyny II. Podczas, gdy inne lekihamuj¹ce uk³ad renina-angiotensyna(inhibitory enzymu przekszta³caj¹ce-go angiotensynê [ACE] i antagoni�cireceptora angiotensyny II [ARB])

s³ych, u których nie powiod³o siê le-czenie lub wystêpuj¹ przeciwwska-zania albo wystêpuje nietolerancja wstosunku do innego rodzaju terapiisystemowych obejmuj¹cych leczeniecyklosporyn¹, metotreksatem i me-tod¹ PUVA.Ustekinumab jest w pe³ni ludzkimprzeciwcia³em monoklonalnymIgG1κ przeciwko ludzkim cytokinom:interleukinom IL-12 i IL-23. Zosta³wytworzony w linii komórkowejmysiego szpiczaka z wykorzystaniemtechniki rekombinacji DNA. Usteki-numab wi¹¿e siê z wysokim powi-nowactwem oraz swoisto�ci¹ z pod-jednostk¹ bia³kow¹ p40 interleukinIL-12 i IL-23. Hamuje ich aktyw-no�æ zapobiegaj¹c wi¹zaniu tych cy-tokin z receptorem bia³kowym IL-12Rβ1 znajduj¹cym siê na po-wierzchni komórek uk³adu odporno-�ciowego. Ustekinumab nie jestw stanie przy³¹czyæ siê do interleu-kiny IL-12 ani IL-23, które s¹ ju¿przy³¹czone do receptorów IL-12Rβ1 na powierzchni komórek.Dlatego ustekinumab nie oddzia³ujena aktywno�æ dope³niacza, ani niebierze udzia³u w zjawisku cytotok-syczno�ci zale¿nej od przeciwcia³komórek receptorowych. Interleuki-ny IL-12 oraz IL-23 maj¹ postaæcytokin heterodimerycznych wydzie-lanych przez aktywowane komórkiprezentuj¹ce antygen, takie jak ma-krofagi i komórki dendrytyczne. In-terleukiny IL-12 i IL-23 bior¹ udzia³w odpowiedzi immunologicznej or-ganizmu poprzez oddzia³ywanie naaktywacjê komórek NK (natural kil-ler) oraz ró¿nicowanie i pobudzaniekomórek CD4+ T. Natomiast nie-prawid³owa regulacja czynno�ci in-terleukin IL-12 i IL-23 prowadzi dowyst¹pienia choroby o pod³o¿u im-munologicznym, takiej jak ³uszczyca.Ustekinumab zapobiega oddzia³ywa-niu interleukin IL-12 i IL-23 na ak-

– 44 –

NOWE REJESTRACJE I NOWO�CI NA RYNKU

tywacjê komórek uk³adu immunolo-gicznego, tj. przekazywaniu sygna-³ów wewn¹trzkomórkowych orazwydzielaniu cytokin zapalnych. Dla-tego uwa¿a siê, ¿e ustekinumab od-powiedzialny jest za przerwanie ka-skady sygnalizacyjnej i kaskady cy-tokin, które to zjawiska maj¹ istotneznaczenie w rozwoju ³uszczycy.Tocilizumabum: RoActemra (Ro-che) w skojarzeniu z metotreksatem(MTX) jest wskazany w leczeniudoros³ych pacjentów z czynnym reu-matoidalnym zapaleniem stawów(RZS) o nasileniu umiarkowanym dociê¿kiego, u których stwierdzono nie-wystarczaj¹c¹ odpowied� na lecze-nie lub nietolerancjê dotychczasowe-go leczenia jednym lub kilkoma le-kami przeciwreumatycznymi mody-

fikuj¹cymi przebieg choroby (ang.DMARDs) lub inhibitorami czynni-ka martwicy nowotworu (ang.TNF). Produkt RoActemra mo¿ebyæ podawany w monoterapiiw przypadku nietolerancji metotrek-satu lub u pacjentów, u których kon-tynuacja leczenia metotreksatem niejest wskazana.Tocilizumab jest humanizowanymprzeciwcia³em monoklonalnym IgG1skierowanym przeciwko receptoro-wi dla ludzkiej interleukiny-6 (IL-6),wytwarzanym w komórkach jajnikachomika chiñskiego (CHO) z zasto-sowaniem technologii rekombinacjiDNA. Tocilizumab wi¹¿e siê swo-i�cie z receptorami IL-6 (sIL-6Ri mIL-6R), zarówno rozpuszczalny-mi, jak i zwi¹zanymi z b³onami ko-

NOWO�CI NA RYNKU � STYCZEÑ 2009

mórkowymi. Wykazano, ¿e tocilizu-mab hamuje przekazywanie sygna³uszlakiem po�redniczonym przez sIL-6R i mIL-6R. IL-6 jest plejotropo-w¹ cytokin¹ prozapaln¹ produko-wan¹ przez wiele ró¿nych komórek,w tym limfocyty T i B, monocytyi fibroblasty. IL-6 bierze udzia³ w ró¿-norodnych procesach fizjologicz-nych, takich jak aktywacja limfocy-tów T, indukcja wydzielania immu-noglobulin, indukcja wytwarzaniabia³ek ostrej fazy w w¹trobie i sty-mulacja hematopoezy. IL-6 odgry-wa równie¿ rolê w patogenezie cho-rób, w tym chorób zapalnych, oste-oporozy i chorób nowotworowych.

Opracowanie: 2009-02-27

A � PRZEWÓD POKARMO-WY I METABOLIZM

A02 � Leki stosowane w zaburze-niach zwi¹zanych z nadkwa�no-�ci¹; A02B � Leki stosowanew chorobie wrzodowej i refluksie¿o³¹dkowo-prze³ykowym; A02BC� Inhibitory pompy protonowejA08/A08A � �rodki do leczeniaoty³o�ci, z wy³¹czeniem produktówdietetycznych; A08AA - �rodki doleczenia oty³o�ci dzia³aj¹ce o�rod-kowoA10 � Leki stosowane w cukrzy-cy; A10B � Leki obni¿aj¹ce poziomglukozy we krwi, z wy³¹czeniem in-sulin; A10BB � Sulfonamidy, po-chodne mocznika

C � UK£ADSERCOWO-NACZYNIOWY

C07/C07A � Leki blokuj¹ce recep-tory β-adrenergiczne;

W styczniu 2009 r. na rynek farmaceutyczny w Polsce zosta³y wprowadzone 22 nowe marki produktów leczniczych.

C07AB � Selektywne leki blokuj¹-ce receptory β-adrenergiczneC07AG � Leki blokuj¹ce recepto-ry α- i β-adrenergiczneC09 � Leki dzia³aj¹ce na uk³ad re-nina-angiotensyna; C09A/C09AA� Inhibitory ACE, leki proste

D � LEKI STOSOWANEW DERMATOLOGII

D10 � Leki przeciwtr¹dzikowe;D10A - Leki przeciwtr¹dzikowe dostosowania miejscowego; D10AD� Retinoidy do stosowania miej-scowego w leczeniu tr¹dziku

L � LEKIPRZECIWNOWOTWOROWEI WP£YWAJ¥CE NA UK£AD

ODPORNO�CIOWYL01 � Leki przeciwnowotworowe;L01B � Antymetabolity; L01BB �Analogi puryny

L01X � Inne leki przeciwnowo-tworowe; L01XC � Przeciwcia³amonoklonalneL02 � Leki hormonalne; L02B �Antagoni�ci hormonów i lekio zbli¿onym dzia³aniu; L02BG �Inhibitory enzymówL03/L03A � �rodki pobudzaj¹ceuk³ad odporno�ciowy; L03AB �Interferony

M � UK£AD MIÊ�NIOWO-SZKIELETOWY

M02/M02A � Leki stosowane miej-scowo w bólach stawów i miê�ni;M02AX � Inne leki stosowane miej-scowo w bólach stawów i miê�ni

N � UK£AD NERWOWYN03/N03A � Leki przeciwpadacz-kowe; N03AX � Inne leki przeciw-padaczkoweN05 � Leki psychotropowe; N05A

– 45 –

NOWE REJESTRACJE I NOWO�CI NA RYNKU

� Leki neuroleptyczne; N05AH �Diazepiny, oksazepiny i tiazepiny

R � UK£AD ODDECHOWYR03 � Leki stosowane w obtura-cyjnych chorobach dróg oddecho-wych;R03A � Leki adrenergiczne, prepa-

* preparat pod wcze�niejsz¹ nazw¹ zosta³ wprowadzony na rynek

raty wziewne; R03AK � Leki ad-renergiczne i inne leki stosowanew obturacyjnych chorobach drógoddechowych; R03AK04 � Salbu-tamol i inne leki stosowane w ob-turacyjnych chorobach dróg odde-chowychR03D - Inne leki dzia³aj¹ce ogól-

dr n. farm. Jaros³aw FilipekKierownik Dzia³u Informacji o Produktach

Administrator Farmaceutycznej Bazy Danych BAZYLIMS Poland

nie stosowane w obturacyjnychchorobach dróg oddechowych;R03DC � Antagoni�ci receptorówleukotrienowychR06/R06A � Leki przeciwhistami-nowe dzia³aj¹ce ogólnie; R06AX �Inne leki przeciwhistaminowe dzia-³aj¹ce ogólnie

Opracowanie: 2009-02-23

– 46 –

CHWILA ODDECHU

Magister farmacji Piotr Bi³ak jest ab-solwentem Wydzia³u Farmacji Aka-demii Medycznej we Wroc³awiu.W 1996 roku, zauroczony Oraw¹osiad³ w Lipnicy Wielkiej i otworzy³aptekê. Nie unika ¿adnej techniki ma-larskiej. Maluje na szkle i desce, za-równo farbami olejnymi, jak i akwa-relami. Tworzy tak¿e grafiki. W jegopracach przewa¿aj¹ motywy sakral-ne i ludowe oraz pejza¿e. Inspiruje gokultura orawska. Namalowa³ DrogêKrzy¿ow¹ do kaplicy w Lipnicy Ma-³ej, wspó³projektowa³ herby orawskiei ilustracje do s³ownika gwary oraw-skiej. Jego najnowsz¹ pasj¹ jest two-rzenie bi¿uterii.

�Swierszcz�

W kominie zamieszka³ �wierszcz,zielony owad, wiem jak wygl¹da...Widzia³em go raz, ale jego muzykê s³yszêco wieczór...Teraz jest mi zimno, bo nie trzaska ogieñ,czekam na koncert mistrza...

w grudniu 2006 roku, z tomu�CIEP£O ORAWSKIE�

Piotr Bi³ak � artysta wszechstronny

– 47 –

CHWILA ODDECHU

�O sobie�

Na aptecznej �cianie wisz¹ obrazy.Kolorowe Chagallowskie epigramy zamkniête w dziwne �wiaty,postacie frun¹ce w przestworzach, malowane-domy kwiaty.Na aptecznej �cianie szklane tafle b³yskaj¹ refleksami,tutaj nigdy nie jeste�my sami, patrz¹ oczami zamkniêtymi w rysunku;aptekarz w bia³ym kitlu pracuje, wydaje leki a czasem prawdy ¿ycioweporozmawia-na zdrowie-dopowie...Na aptecznej �cianie zegar chodzi, cicho st¹pa czas....

22 listopada 2006 roku, z tomu �CIEP£O ORAWSKIE�

– 48 –

Aptekarz Polski � Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej, www.aptekarzpolski.plWydawca: Naczelna Izba Aptekarska, ul. D³uga 16,

00-238 Warszawa, tel. 022 635 92 85, fax 022 887 50 32, e-mail: nia@nia.org.pl

Redakcja Aptekarza Polskiego:Redaktor Wydawca � mgr farm. Micha³ Grzegorczyk, Redaktor Naczelny � Zbigniew Solarz,Zastêpca Redaktora Naczelnego, Konsultant farmaceutyczny � dr n. farm. Tomasz Baj;

Sekretarz redakcji, Webmaster witryny www.aptekarzpolski.pl � mgr farm. Olga Sierpniowska.

e-mail: redakcja@aptekarzpolski.pl

Na ok³adce wykorzystano ilustracjê mgr farm. Piotra Bi³aka

Zdjêcia pochodz¹ z archiwum Artysty