ARAÇ HAREKET İLETİM SİSTEMLERİ

ARAÇ HAREKET İLETİM SİSTEMLERİ

1. Hareket Aktarma Organları

• DEBRİYAJ

• ŞANZIMAN

• ŞAFT VEYA TAHRİK MİLİ

• DİFRANSİYEL

• AKS

GenelAktarma organlarıyla ilgili

aşağıdaki sınıflandırmaları yapabiliriz:

• FF (Önden motorlu önden çekişli)

• FR (Önden motorlu arkadan itişli)

• Düz şanzımanlı• Otomatik şanzımanlıUyarı:FF ve FR tipi araçlara ilave

olarak 4WD (Dört Çeker) ve MR (ortadan motorlu arkadan itişli) araçlarda mevcuttur.FFFR

MotorTrans aksŞanzıman

Tahrik ŞaftıŞaft (kardan mili)Diferansiyel

Aks miliAksLastik ve tekerlek

1. Hareket Aktarma Organları1.1. Hareket İletim Türleri


1.1. Hareket İletim Türleri

Güç AktarımıFF (Önden motorlu önden çekişli düz şanzımanlı araç)1. Motor



2.Debriyaj (Kavrama)



3.Düz Trans aks



4.Tahrik Şaftı



5.Aks

6.Lastikler & Tekerlekler



FF (Önden motorlu, önden çekişli Otomatik transakslı) 1.Motor2.Tork Konvertör


3.Otomatik trans aks

4.Tahrik Şaftı


5.Aks 6.Lastikler & Tekerlekler


2. Debriyaj (Kavrama)

FR(Önden Motorlu Arkadan itişli) Düz Şanzımanlı Araç

1. Motor


3.Düz şanzıman

4.Şaft (Kardan Mili)


5.Diferansiyel

6.Arka aks


7.Lastikler & Tekerlekler

FR(Önden Motorlu Arkadan İtişli) Otomatik Şanzımanlı Araç

1. Motor



2.Tork Konvertör

3.Otomatik şanzıman


4.Şaft (Kardan mili)

5.Diferansiyel


6.Aks

Lastik & Tekerlekler


4x4


1. Hareket Aktarma Organları1.2. Debriyaj

Debriyaj pedalıİtme çubuğuAna silindirHortumAyırma silindiriDebriyaj çatalıBaskı muhafazası

Debriyajın parçalarıKörükDebriyaj çatalıKlipsDebriyaj bilyasıBaskı muhafazasıDebriyaj balatası (diski)Volan dişlisiDiyafram yayBaskı pleyti

GÖREVİ Dönen bir milin hareketini aynı doğrultuda, diğer bir mile iletmek veya hareketi kesmek için kullanılan bir mekanizmadır.

1. Hareket Aktarma Organları1.2. Debriyaj

Debriyajın ÇalışmasıSistemde mekanik ve

hidrolik çalışan bölümler mevcuttur.Mekanik çalışmaHidrolik çalışmaDebriyaj pedalıİtme çubuğuAna silindirHortumAyırma silindiriDebriyaj çatalıDebriyaj bilyasıDiyafram yayBaskı plakasıDebriyaj balatası (diski)

1. Hareket Aktarma Organları1.2. Debriyaj1.2.1. Araç Muayenesinde Dikkat Edilecek Noktalar

DEBRİYAJ• Aracı muayene kanalına alırken, debriyaj balatasının kavraması ve debriyaj

pedalının sıkılığı kontrol edilir.

• Hidrolik yağ deposunun yağ seviyesinin gözle kontrolü

• Hidrolik yağ borularının gözle kontrolü (kırılma, bükülme, delik, sabitlenme ve titreşim)

• Bağlantı rekorlarında gözle kaçak kontrolü

• Üst ve alt debriyaj merkezlerinin gözle kontrolü (Hidrolik yağ kaçağı ve toz lastiklerinin)

1. Hareket Aktarma Organları1.3. Vites Kutusu (Şanzıman)1.3.1. Görevi

ARAÇ TORKUNU VE HIZINI DEĞİŞTİRİR.

DÖNÜŞ YÖNÜNÜ DEĞİŞTİRİR.

BOŞ DURMAYI SAĞLAR

1. Hareket Aktarma Organları1.3. Vites Kutusu (Şanzıman)1.3.2. Dişli Prensipleri

Z ÇIKIŞ10

Z GİRİŞ10

İKİ EŞİT DİŞLİ : Hareket yönü ters, Hız ve Tork eşittir.

Dişli Oranı (r) = Z ÇIKIŞ / Z GİRİŞ = 10 / 10 = 1

r = 1


Z GİRİŞ10

Z ÇIKIŞ30

KÜÇÜK DİŞLİDEN BÜYÜK DİŞLİYE : Hareket yönü ters, Hız azalır, Tork artar.


r = 3


Z GİRİŞ20

Z ÇIKIŞ15

BÜYÜK DİŞLİDEN KÜÇÜK DİŞLİYE : Hareket yönü ters, Hız artar, Tork azalır.

Dişli Oranı (r) = Z ÇIKIŞ / Z GİRİŞ = 15 / 20 = 0.75

r = 0.75


Z GİRİŞ10

Z GİRİŞ5

Z ÇIKIŞ10

ARA DİŞLİ : Hareket yönü aynı olup, dişli oranına etkisi yoktur.


r = 1

1. Hareket Aktarma Organları1.3. Vites Kutusu (Şanzıman)1.3.3. Parçaları

ŞanzımanŞanzıman ve diferansiyelin entegre kullanıldığıTransaks FF ve MR araçlarda karşımıza çıkar.

ŞanzımanDiferansiyelGiriş miliÇıkış mili

1. Hareket Aktarma Organları1.3. Vites Kutusu (Şanzıman)1.3.3. Parçaları

Düz ŞanzımanMotorun çıkış kuvvetini, hızını ve dönüş yönünü değiştirir.

Motor

DebriyajGiriş miliSenkromeç kayıcısıVites koluÇıkış miliDiferansiyelTahrik şaftıTekerlekler

1. Hareket Aktarma Organları1.3. Vites Kutusu (Şanzıman)1.3.4. Çalışması

Düz şanzımanın çalışmasıBoş

Giriş miliÇıkış miliDiferansiyel

Mavi ok: Güç aktarımıKırmızı ok: Dönme yönüKalın ok: Fazla torku ifade

eder.


1. Vites

3. Vites


Geri vites

1. Hareket Aktarma Organları1.3. Elektronik Düz Vites Kutusu1.3.1. Kesit Görünüşü

1. Hareket Aktarma Organları1.3. Elektronik Düz Vites Kutusu1.3.1. Parçaları ve Çalışması

Elektronik Kontrollü Düz ŞanzımanVites değişimi esnasında ECU, gaz

kelebeği,debriyaj ve vites çatallarına kumanda

eder.Özellikler• Debriyaj pedalı yoktur.• Vites değişimi vites kolu (anahtarı)

ile gerçekleşir.Vites kolu (anahtarı)SensörlerECUHidrolik pompa

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu

Motor Yükü Ve Aracın Hızına Uygun Olarak En Uygun Zamanda,

En Uygun Hıza Vites Düşürmek Veya Yükseltmek Otomotik Olarak Gerçekleşir.

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.1. Vites Kolu Konumları



1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.2. İtme ve Çekme

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.2. İtme ve Çekme

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.3. Parçaları

Tork konvertörYağ pompasıPlanet dişli ünitesiAraç hız sensörüAra mili tahrik pinyonu hız sensörü

Türbin hız sensörüSensörlerMotor & ECT ECU’suSelenoid valflerHidrolik kontrol ünitesiVites kolu

Otomatik ŞanzımanTork konvertör, planet dişli ünitesi ve hidrolik kontrol sisteminden oluşur.Vites değişimi için araç hızı,gaza basma miktarı ve vites kolunun konumu dikkate alınır. ECT (Elektronik kontrollü otomatikşanzıman) sisteminde sürüş şartlarına göre vites seçimini ECU yapar.

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.4. Tam Kontrollü Otomatik Şanzıman

Tam hidrolik kontrollüotomatik şanzıman yapısı Bu şanzıman vitesdeğişimine governörbasıncına ve gazkelebek basıncına bakarakkarar verir.

Tork konvertörYağ pompasıPlanet dişli ünitesiGovernör valfGaz pedalıMotorGaz teliHidrolik kontrol ünitesiVites kolu

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.5. Tork Konvertör ve Yağ Pompası

Tork konvertörYağ basıncı kullanarak motorun hareketini transaksa iletir.Pompa impelerin hareketi ile yağa verilen hareket türbineçarparak hareketi iletir.ÖNEMLİTork konvertörde bulunan lock up mekanizması ile türbin torkkonvertör ön kapağına direkt bağlanır. Böylece güç kaybıolmaz.

Pompa impeler (motordan)Türbin (transaksa)StatörÖn kapakLockup kavraması

Yağ Pompası otomatik transaksın çalışması için gerekliyağ basıncını sağlar. Tork konvertörden hareket alır

Ön gövdeHareket alan dişliHareket veren dişli

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.5. Tork Konvertörün Yapısı

Kilitleme kavraması sürtünme yüzeyi

Kilitleme kavraması balatası

Türbin çarkı Rotor çarkı Pompa çarkı

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.5. Tork Konvertörün Hareket İletimi

Tork konvertör şekildeki gibi bir pervanenin diğer pervane kanatlarına hava çarptırarak döndürmesi prensibi ile çalışır.

Tek fark hava yerine yağ kullanılmasıdır.


KİLİTLEME KAVRAMASI DEVRE DIŞI


KİLİTLEME KAVRAMASI DEVREDE

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.5. Dişli Sistemi (Planet Dişli Sistemi)

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.5. Dişli Sistemi (Planet Dişli Sistemi)

Planet dişli ünitesiBu ünite ile değişik viteslerElde edilir. Pinyon dişli, güneş dişli veya çevre dişliyi tutmak için hidrolik basınç kullanılır. Böylece yavaşlama,sürüş ve geri vites elde edilir. Ara mil Planet taşıyıcı Ön güneş dişli Arka güneş dişli Çevre dişli Pinyon dişli (kısa) Pinyon dişili (uzun)

1

2

3

4

5

67

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.6. Elektronik Kontrol Ünitesi

Hidrolik kontrol ünitesiBu ünite planet dişliünitelerinin çalışması içingerekli hidrolik basıncıkontrol eder.

Birinci basınç ayar valfiHat basıncını sağlarVites seçici valfVites geçişi sağlarVites konum valfiVites kolunun konumuna göre hat basıncını yönlendirir.Selenoid valfECU’dan gelen sinyalle hidrolik hatları açıp kapatır.Yağ pompasıMotor & ECT ECU’suVites kolu

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.6. Elektronik Kontrol Ünitesi

Motor & ECT ECU’suSensörlerden gelen bilgilere göreselenoid valflere kumanda ederekvites geçişlerini düzenler SensörlerAraç hızını, gaza basma miktarınıhissederek ECU’ya bilgi gönderirler.

Boşta çalıştırma anahtarıvites kolunun konumunu hisseder.Gaz kelebek konum sensörüGaz kelebeğinin açıklığını hisseder.Hız sensörüGiriş mili hız sensörü

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.7. Multitronik Şanzımanlar

1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.7. Multitronik Şanzımanlar1.4.7.1. Temel Çalışma İlkesi



1. Hareket Aktarma Organları1.4. Otomatik Vites Kutusu1.4.8. Araç Muayenesinde Dikkat Edilecek Noktalar

Araç Muayenesinde Dikkat Edilecek Hususlar

• ŞANZIMAN

• Aracı muayene kanalına alırken, vites kutusunun çalışma kontrolünü yapılır. (vites kolunun geçiş rahatlığı ve ses)

• Gözle Vites kutusu yağ seviyesi ve yağ kaçağı kontrolünü yapılır.

1. Hareket Aktarma Organları1.5. Diferansiyeller

DiferansiyelAşağıdaki fonksiyonlara

sahiptir.Redüksiyon fonksiyonuAyna mahruti farkından dolayı hız düşümü sağlar.Diferansiyel fonksiyonuVirajlarda tekerleklerin farklı hızda dönmesini sağlar.Hareketi 90° çevirir.Arkadan itişli araçlarda şaftın hareketi 90° çevrilip tekerleklere iletilir.


Motor önde önden çekişliMotor önde arkadan itişli

Şaft (Kardan mili)Tahrik pinyonu (mahruti dişli)Ayna dişliİstavroz dişliAks dişlisiTahrik şaftı

LSD (Tahditli kaymalı diferansiyel)

LSD’li bir aracın çekiş tekerlerinden biri çamur gibi kaygan bir yüzeyde olsa dahi araç bu durumdan kurtulabilir.


Viskoz Kaplin TipDisk ve pleytler arasında tork artırımı için viskoz silikon yağ kullanılmıştır. Sistem sağ ve sol tekerlekler arasında bir miktar kaçırmaya izin verir. Patinaj gibi yüksek devir farkına izin vermez. Sağ ve sol tekeri birbirine bağlar.


Tork hissedicili tipBu sistem sonsuz dişli ile ayar pulu arasındaki

sürtünmeyi kullanarak patinaj yapan tekerleğin hareketini diğer tarafa aktarır.

Ön yüklemeli tipBu tipte diferansiyel kutusuyla aks dişlisi arasındaki

sürtünme elemanıyay tarafından devreye sokulur. Böylece diferansiyel

özelliği sınırlandırılır.

1. Hareket Aktarma Organları1.5. Diferansiyeller1.5.1. Araç Muayenesinde Dikkat Edilecek Noktalar

DİFRANSİYEL• Yağ seviyesinin ve yağ kaçaklarının gözle kontrolü (keçelerin ve contaların)

• Gövde üzerinde darbe olup olmadığının gözle kontrolü

• Araç hareket halindeyken ses kontrolü

1. Hareket Aktarma Organları1.6. Şaft (Kardan Mili)

Şaft (Kardan mili)Değişik açılardakiyumuşak güçaktarımını sağlamakiçin Kardan Mafsallarıkullanılmıştır.

3 mafsallı tip2 mafsallı tip

Kardan mafsalıAskı bilyasıKayıcı çatalEsnek kaplin

1. Hareket Aktarma Organları1.6. Şaft (Kardan Mili)1.6.1. Mafsallar

Kardan mafsalıÇatalİstavroz zarfıİstavroz

Tahrik şaftıBağımsız süspansiyonlu araçlarlarda diferansiyelin

hareketini tekerleklere iletir.ÖNEMLİ:Aks mili sabit akslı süspansiyonda kullanılır.

DiferansiyelTahrik şaftıAks milleriAks kovanı

1. Hareket Aktarma Organları1.7. Akslar

AksAks ve aks mili tekerleği ve tahrikşaftını destekler.A. Konik rulmanlı tip

AksKonik rulman

B. Açılı rulmanlı tipC. Aks kovanlı sabit süspansiyon tip

1. Hareket Aktarma Organları1.7. Akslar1.7.1. Araç Muayenesinde Dikkat Edilecek Noktalar

AKS• Ön ve arka aks bağlantılarının el ve gözle kontrolü

• Ön ve arka aks geometrilerinin ve yapılarının gözle -kontrolü(çarpıklık,kırılma,çatlama)

• Salıncak sacı-amortisör veya makas-viraj demirlerinin -bağlantılarının, yapılarının el ve gözle kontrolü

• Lastik boşluklarının kontrolü

• Bijon saplaması ve jantların kontrolü

Documents

ARAÇ HAREKET İLETİM SİSTEMLERİ