GÜÇ VE HAREKET ĠLETĠM - kisi.deu.edu.trkisi.deu.edu.tr/melih.belevi/gucve hareket.pdf · Yapı olarak motor, güc ve hareket iletim elemanları ve iĢ makinası kısmından oluĢan

GÜÇ VE HAREKET ĠLETĠM ELEMANLARI

Ġġ MAKĠNASI?

nm

niĢmak

P=sbt

DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

M. Belevi-Ç. Özes- M.Demirsoy

Yapı olarak motor, güc ve hareket iletim elemanları ve iĢ makinası kısmından oluĢan bir makinanın esas amacı baĢka bir enerjiyi mekanik enerjiye dönüĢtürerek belirli bir mekanik iĢ yapmaktır. Güç ve hareket iletim elemanları; makinanın motor ile iĢ makinası kısımları arasında mekanik enerjiyi ileten elemanlardır.

Burada güç mekanik güç olup Kilovat (kW) veya Beygir gücü (BG) Ģeklinde ifade edilir. Hareket ise, dönme, doğrusal veya bunların kombinasyonundan oluĢan bir harekettir. Bu bakımdan güç ve hareket iletim elemanları üç gruba ayrılır. Bunlar dönme hareketini dönme hareketine, dönme hareketini doğrusal harekete (veya tersine) ve herhangi bir hareketi herhangi bir harekete dönüĢtüren elemanlar olarak isimlendirilebilir. Pratikte en çok ilk iki grup kullanılır





Genellikle motorların nominal dönme hızları ve güçleri

sabittir. Bu faktörlere bağlı olarak döndürme momenti

aĢağıdaki gibidir.

[N.m]M,1/s ,BGPn

P1627

[N.m]M,1/s ,kWP n

P9550

n

P.

30PM

b

bb

Güç ve devir sayısı sabit olduğundan momentte

sabittir. Fakat iĢ makinalarının farklı momentlere

gereksinimi olabilir.



Güç ve hareket iletim elemanları dönme hızını

değiĢtirerek iletilecek momenti de değiĢtirmiĢ olurlar.

Bu amaçla;

• diĢli çark mekanizmaları,• kayıĢ - kasnak mekanizmaları• sürtünmeli çark mekanizmaları ve • zincir mekanizmaları

kullanılmaktadır.





n2

Ġġ MAKĠNASI

Ġġ MAKĠNASI



Bu mekanizmalar motor ile iĢ makinası arasında,

motorun gücünü iletirken aynı zamanda dönme hızının

değerini ve / veya yönünü değiĢtirmektedirler.



Bu mekanizmalar biri DÖNDÜREN diğeri

DÖNDÜRÜLEN olmak üzere en az iki elemandan

oluĢmaktadır. Döndüren eleman ile ilgili boyut ve

faktörler 1 indisi ile, döndürülen eleman ile ilgili

boyut ve faktörler ise 2 indisi ile gösterilmektedir.

1

2

Döndüren eleman

Döndürülen eleman



Dönme hızının değer ve yön değiĢimi

Ģeklinde tanımlanan ve ÇEVRĠM ORANI diye isimlendirilen

bir faktör ile ifade edilir.

2

1

2

112 n

n±=

ω

ω±=i

Güç ve hareket iletim elemanlarının özellikleri



Çevrim oranı SABĠT veya DEĞĠġKEN olabilir



Burada ( + ) iĢareti elemanlarının dönüĢ yönünün aynı, ( - ) iĢareti ise farklı olduğunu göstermektedir

i12 1 yani n1 n2 ise mekanizma hız düĢürücü,

i12 < 1 yani n1 n2 ise mekanizma hız yükselticidir.

i12 = 1 yani n1 = n2 ise mekanizma yalnız hareket iletir. Dönme hızının değeri aynı kalır fakat yönü değiĢebilir.



Döndüren elemanın P1, döndürülen

elemanın P2 gücünün iliĢkisi:

Giren güç verime bağlı olarak azalır.

P2 = P1

Bazı mekanizmaların verimi



Döndüren elemanın M1 momenti ile döndürülen

elemanın M2 momenti arasındaki iliĢki:

112

2

1

b12 b2

1

1

2b

2

2 b

1

1 b

M•i•η= M• n

n•

P

P=M

n

P•

π

30=M

n

P•

π

30= M

Mb1 , P1

n1

n2

nm

niĢmak

Ġġ MAKĠNASI

Mb2 , P2



Mekanizma hız düĢürücü ise döndürme momenti

büyümekte, hız yükseltici ise moment küçülmektedir.

Moment güç ve devir sayısı arasında aĢağıdaki

bağıntılar da kurulabilmektedir.

[ ] [ ] [ ]

[ ] [ ] [ ]D/dn ,PSP ,N.mM n

P•7162= M

D/dn ,kWP ,N.mM n

P•9550= M

b b

b b



Bir milin dönme hareketini diğer mile dönme kaybı

olmadan nakletmek için kullanılan mekanizmalardır.

Bir diĢli çark mekanizması biri döndüren diğeri

döndürülen olmak üzere en az iki çarktan oluĢmaktadır.

DĠġLĠ ÇARK MEKANĠZMALARI



Bu iki diĢliden küçük olanına

PĠNYON, büyük olanına ÇARK adı

verilir.

(1)

(2)



Düzgün ve değiĢen hızlı olmak üzere iki tip mekanizma

vardır.

SINIFLANDIRMA

Hızlarına göre diĢli çark mekanizmaları



• Eksenleri aynı düzlemde paralel olan miller arasında güç ve

hareket ileten mekanizmalar

• Eksenleri aynı düzlemde kesiĢen miller arasında güç ve


• Eksenleri aynı düzlemde olmayan miller arasında güç ve


Eksenlerinin konumlarına göre diĢli çark mekanizmaları



Eksenlerinin konumlarına göre diĢli çark mekanizmaları

• Eksenleri aynı düzlemde paralel olan miller arasında güç ve

hareket ileten mekanizmalar. ( Silindirik diĢli çarklar )

Alın helisel diĢli çarklar

V ( çavuĢ “Ok” ) diĢli çarklar

DıĢ diĢli çarklar

Kremayer

Ġç diĢli çarklar

Alın düz diĢli çarklar



•Eksenleri aynı düzlemde kesiĢen miller arasında güç ve hareket

ileten mekanizmalar

Düz konik diĢli çarklar, Helisel konik diĢli çarklar

Eğrisel konik diĢli çarklar



• Eksenleri aynı düzlemde olmayan miller arasında güç ve


Spiral diĢli çarklar,

Sonsuz vida mekanizması,Hipoid konik diĢliler.







Düz DiĢli Çark Ana Boyutları

Temel Daire: DiĢ profillerinin üzerinde oluĢturulduğu dairedir. (dg)

dgDEÜ Makina Elemanlarına Giriş



d0

Bölüm Taksimat Dairesi: Üzerinde diĢlerin taksimatı yapılan ve

esas diĢli çarkın büyüklüğünü belirleyen dairedir. (d0)



Düz DiĢli Çark Ana BoyutlarıTaksimat(diĢ adımı, hatve): bölüm dairesinin z eĢit kısma bölünmesi

ile elde edilen yay uzunluğudur. (t0)

t0




Taksimat, bölüm dairesi üzerinde bir diĢ kalınlığı ile bir diĢ boĢluğunu

kapsayan uzunluk olarak ta tanımlanır.

t0




Modül (çap taksimatı): DiĢli çarklar t0/ büyüklüğü ile

boyutlandırılmaktadır.(m)

Değeri modül diye isimlendirilir.

Inch cinsinden modül “Diametral pitch” olarak ifade edilir.

Inch cinsinden taksimat “Circular pitch” olarak ifade edilir.

0

0000

tm

z.mz.t

dz.td

4,25

mCP)t(

4,25

tDP)m(



Modül değerleri standartlaĢtırılmıĢtır.

0,05 0,12 0,22 0,3 1 4 7 16 24 45

0,06 0,14 0,25 0,4 1,25 4,5 8 18 27 50

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

0,12 0,22 0,3 1 4 7 16 24 45 75




)x1(m.2dd 0k

DiĢlerin yükseklikleri diĢli çarkın baĢ ve taban dairesini belirler.

DiĢ baĢı dairesi: m.2dd 0k Sıfır diĢlilerde

ÖtelenmiĢ diĢlilerde

(X-öteleme faktörü)




DiĢ dibi dairesi: )m.25,1(2-dd 0f

m).x25,1(2-dd 0f

Sıfır diĢlilerde

ÖtelenmiĢ diĢlilerde

(X-öteleme faktörü)



NOT: Profil Ötelemesi Durumunda

Referans profilin orta doğrusu diĢli çarkın

bölüm dairesine teğet ise diĢli çark

ötelemesizdir.

Referans profilin orta doğrusunun son

konumu diĢli çarkın bölüm dairesine göre x

mesafesi kadar içte veya dıĢta ise diĢli

çark negatif veya pozitif ötelenmiĢtir.



Profil Ötelemesi



Düz DiĢli Çark Ana Boyutları00 αtan.m.x.2+

2

m.π=sTaksimat dairesi üzerindeki diĢ kalınlığı




DiĢ geniĢliği b



Düz DiĢli Çark MekanizmasınınAna Boyutları

Yuvarlanma Daireleri: DiĢli çarkların çalıĢma sırasında birbirleri

üzerinde kaymadan yuvarlandıkları dairelerdir. (db)




ÖtelenmemiĢ diĢli çarklarda yuvarlanma ve taksimat daireleri

çakıĢıktır.

b

00

b

gb

bb00g

cos

cos.d=

cos

d=d

cos.d=cos.d=d

α

α

α

αα




Aks Aralığı:diĢlilerin merkezleri

arasındaki mesafedir. (a)

a




Sıfır diĢli çarklarda

Ötelemeli diĢli çarklarda

b

002012b1b

02010

cos

cos.

2

dd

2

dda

2

ddaa



DiĢli Çarkların Mukavemet Hesabı

D.çarkın yüzeyi sertleĢtirilmiĢ ise

EĞĠLMEYE göre

D.çarkın yüzeyi sertleĢtirilmemiĢ ise

YÜZEY basıncına göre



EĞĠLMEYE göre mukavemet hesabı

Bağıntısı ile yapılır. Burada çalıĢma dönme momenti Mb1 :tahrik momenti (N.mm); K0 :çalıĢma faktörü kf1 : Form faktörü ;

: DiĢ geniĢliği faktörü (b/m) {10…20 arasında seçilir};

em: Malzemenin eğilme emniyet gerilmesi (daN/mm2)

.z.

k.M.2m 3

em1

f1çb1

1çb1 .M bo MK









Documents

GÜÇ VE HAREKET ĠLETĠM - kisi.deu.edu.trkisi.deu.edu.tr/melih.belevi/gucve hareket.pdf · Yapı olarak motor, güc ve hareket iletim elemanları ve iĢ makinası kısmından oluĢan