ARAPÇA I - İstanbul Üniversitesiauzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/ilahiyat_ue/arapcaI.pdf · gramer kurallarıyla tahkim ve takviye hedefindeki bu kitap 14 bölümden oluşuyor

ARAPÇA I

İLİTAM LİSANS PROGRAMI

Prof. Dr. Abdurrahman ÖZDEMİR (Editör) Prof. Dr. Âdem YERİNDE

Doç. Dr. Cemal ABDULLAH AYDIN

Öğr. Gör. Muhsin ÖZALPDEMİR

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

İLİTAM LİSANS PROGRAMI

ARAPÇA I

Editör

Prof. Dr. Abdurrahman ÖZDEMİR

Yazarlar

Prof. Dr. Abdurrahman ÖZDEMİR) (1., 2., 4., 8. Bölümler) Prof. Dr. Âdem YERİNDE (5., 6., 7., 14. Bölümler)

Doç. Dr. Cemal Abdullah AYDIN (11. Bölüm) Öğr. Gör. Muhsin ÖZALPDEMİR (3., 9., 10., 12., 13. Bölüm)

Yazar Notu

Elinizdeki bu eser, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi’nde okutulmak için

hazırlanmış bir ders notu niteliğindedir.

ÖNSÖZ

Entelektüel yahut akademik olma iddiasındaki her türden aklî performans, düşünce ve görüşlerini, onların başlangıç noktası niteliğindeki ana kaynağa refere edebildiği ölçüde bir

anlam ve değere sahiptir. İkinci el verilere dayanılarak oluşturulmuş bir teori, daha baştan şaibeli ve en ufak bir eleştiri rüzgârı karşısında un ufak olacak ölçüde temelsiz ve çürüktür.

İslâmî ilimler söz konusu olduğunda, başta tüm branşlarının temel referansı Kur’ân olmak üzere onun mesajının şu ya da bu yönüyle ilintili olduğu tefsir, hadis, fıkıh, kelâm, tasavvuf vb. disiplinlerine dair referans metinlerin tamamı Arapçadır. Müslim veya gayr-i Müslim, İslâmî ilimlerle ilgili kalem oynatacak herkesin öncelikle âlet ilmi denilen Arapça dil ve dilbilimleri formasyonunu hazmetme zorunluluğu vardır.

Ezcümle İslâm ilahiyatına ilişkin eğitim – öğretim faaliyeti yürüten kurumlarda işe Arapçadan başlamak, zaruri bir gelenek halini almıştır. Aynı şekilde ülkemizde de gerek

resmi gerekse gayr-i resmi olarak yürütülen İslâm eksenli dini tedrisatın başlangıç ve sonraki evrelerinde Arapça öğretimi müstahkem mevkiini korumaktadır.

Resmi eğitim kurumları zaviyesinden bakacak olursak İmam-Hatip Liseleri ve İlahiyat Fakültelerinde Arapça öğretimine hayli önem atfedilmekte, her geçen gün, öğretim kalitesini artırma sadedinde, yeni çaba ve girişimlere şahit olunmaktadır. Bu hummalı gayretler silsilesinin bir halkası olarak İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi bünyesinde de halen

yürürlükte bulunan 5 programın her birinde Arapça öğretimi sahip olduğu önem ve değer ile tebarüz etmektedir. Söz konusu yargı, anılanlar içinde en kalabalık öğrenci portföyüne sahip İLİTAM programı için de geçerli olup, elinizdeki bu eser o maksada mebni olarak

hazırlanmıştır.

Ön lisans kapsamında Arapçanın temel kural ve üsluplarına aşinalık kazanmış öğrenci profilini, üst düzey dil becerisi ve bunu kullanmada hatalarını minimize edici ileri seviye gramer kurallarıyla tahkim ve takviye hedefindeki bu kitap 14 bölümden oluşuyor. İlk üç bölüm Arap gramerinin temelini teşkil eden devamındaki kelimenin sonunu değiştirme gücüne sahip öge (âmil) ve uzantıları üzerinedir. Sonraki yedi bölüm âmil türleri, son dört bölüm ise bir bütün olarak başka bir cümlenin öğesi olmaya elveriş olan – olmayan cümleler teşkil etmektedir.

Arapça öğretimine mütevazı bir katkı sağlayacağı düşüncesiyle yayına hazırladığımız bu kitabımızın öğrencilerimiz ve bilgi tutkunlarının beklentilerine, aynı oranda karşılık gelmesi niyaz ve dileğiyle emeği geçen herkese sevgi ve teşekkürlerimizi sunarız…

Prof. Dr. Abdurrahman Özdemir Prof. Dr. Âdem Yerinde

Dr. Öğr. Ü. Dursun Ali Türkmen

Dr. Öğr. Ü. Muhammet Günaydın

Dr. Öğr. Ü. Musa Alak

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................................................ III

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................................... IV

KISALTMALAR .............................................................................................................................. V

YAZARLAR NOTU ........................................................................................................................ VI

1. ÂMİLLER .................................................................................................................................. 1

2. MA‘MÛLLER ............................................................................................................................ 2

3. İ‘RÂB ........................................................................................................................................ 2

4. AMEL YÖNÜNDEN FİİLLER ....................................................................................................... 2

5. İSMU’L-FÂİL ............................................................................................................................. 6

6. MÜBĀLÂĞA SIYGALARI VE AMELİ ............................................................................................ 3

7. SIFATI MÜŞEBBEHE VE AMELİ .................................................................................................. 2

8. İSMİ MEFÛL VE AMELİ ............................................................................................................. 2

9. İSMİ TAFDÎL VE AMELİ ............................................................................................................. 5

10. MASDAR VE AMELİ ................................................................................................................ 2

11. MANEVÎ İZÂFET ..................................................................................................................... 2

12. LAFZÎ İZÂFET .......................................................................................................................... 2

13. İSMİ MÜBHEM TÂM VE AMELİ ............................................................................................ 19

14. İSİM FİİLLER ........................................................................................................................... 2

KAYNAKÇA ................................................................................................................................... 6

KISALTMALAR

a.g.e.: Adı geçen eser

a.mlf.: Aynı müellif

c. cilt

s.: Sayfa

nşr: Neşreden

ty: basım tarihi yok

YAZARLAR NOTU

Bölümlere hem öğrencinin kelime hazinesini artırıcı hem de kendisinde anlatılacak gramer kuralının dilde kullanımına yönelik önbilgi ve izlenim oluşturucu nitelikte bir metin

ile başlanmıştır. Ardı sıra ilgili metnin çözümlemesi sadedinde anlama ve kavrama soruları ile eşanlamlı – karşıt anlamlı sözcükler sıralanmıştır. Sonrasında ünite ile hedeflenen konu

önemli detaylarıyla anlatılmış, devamına söz konusu kaidenin kullanımı konusunda öğrencide beceri ve yatkınlık oluşturucu mahiyette azımsanamayacak miktarda alıştırmalar eklenmiştir. Ünite sonlarına konunun asgari ölçüde zihinde kalmasını sağlayıcı bir özet ilavesi de yapılmıştır.

Kitapta yer alan kaynaklar ile linklerin izini sürerek detaylı bilgilere erişme imkânınızın da mevcut olduğunu hatırlatır, başarılar dileriz…

Prof. Dr. Abdurrahman Özdemir Prof. Dr. Âdem Yerinde

Dr. Öğr. Ü. Dursun Ali Türkmen

Dr. Öğr. Ü. Musa Alak

1. ÂMİLLER

Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?

Bu bölümde önde gelip de devamındaki öğelerin sonunda şekil değişikliği yapacak etkinlikteki sözcükler, etkinlik yönü ve etkinlik gücü üzerinde durulacak, tablolar yardımıyla anlaşılma kolaylığı sağlandığı gibi zengin alıştırma ilavesiyle öğrenci zihninde kalıcılığının teminine çalışılacaktır.

Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular

1) Arap dilinde devamındaki sözcüğün sonunun okunuşuna yön veren kaç etkin

öğe (âmil) mevcuttur?

2) Bu âmillerden kaç tanesi işitsel (semâî) kaç tanesi başkalarına da uyarlanabilir (kıyâsî) niteliktedir?

3) İlgili âmillerle ilgili lafzî – manevî kategorizasyonu ne anlam ifade eder?

4) Âmillerin anlam içerikleri ve cümlenin genel anlamına katkıları nelerdir?

Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri

Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde edileceği

veya geliştirileceği

Âmiller

Tüm çeşitleriyle âmilleri bilir ve bu bilgi sayesinde şu ya da bu şekilde karşılaştığı Arapça metinleri hatasız okur. Kelimelerin sonlarında meydana gelen hareke veya harf

değişimlerinin nedenlerine ilişkin açıklama getirebilir. Geçmişte ayrı ayrı ünitelerde öğrendiği konulara bütünsel açıdan bakarak onları kategorik olarak izah edebilir.

Metin, metin çözümlemesi, eşanlamlı karşıt anlamlı kelimelerle kelime hazinesi,

örneklerle anlatım, alıştırmalar ile konuların daha kolay anlaşılması sağlanacaktır.

Anahtar Kavramlar

Âmil

Semâî

Kıyâsî

Merfû‘

Mansûb

Mecrûr

Meczûm

Ref‘ etme/eden/edici/edicilik

Nasb etme/eden/edici/edicilik

Cer etme/eden/edici/edicilik

Cezm etme/eden/edici/edicilik

Giriş

Arapçada kimi sözcükler, devamındaki kimi zaman bir, kimi zamansa iki sözcüğe birden son hareke ya da son harf bağlamında etki edebilme gücüne sahiptir. Söz konusu etki ediciler için Arap gramerciler, başlangıçtan günümüze “Âmil” terimini benimsemişler, ilgili kelimenin çoğulu olan “Avâmil” başlığı altında kaynak metin mahiyetinde eserler kaleme almışlardır. Sonradan yazılan ayrıntılı ve hacimli gramer kitaplarının özünü işbu veciz yapı oluşturur.

İlitam Arapça konularının başlangıcında gerek geçmişte öğrenilenlerin özeti, gerekse gelecekte öğrenileceklerin zemini olması bakımından Arap gramerinin iskeleti mesabesindeki âmiller konusunun hatırlatılması ve şayet varsa iskeletin eksik kısımlarının tamamlanarak yola çıkılmasının yararına inanıyoruz.

Girişi sadedinde bulunduğumuz bu bölüm, tıpkı diğerleri gibi, konuyla ilgi metin ve söz konusu metnin çözümlemesi ile başlayacak, konunun etraflıca anlatımını takip eden

kapsamlı alıştırmalar ve örnek sorularla sonlandırılacaktır.

1.1. Konuyla İlgili Metin

من يتصل ذكره؟ أ كثير ولدا أم كثير أثرا؟ )ص( سول كان اما ذكر ند كة، ع ي م ف كان العاص بن وائل من أشد الناس عداوة للنبي سم الر

لكوثر يدا، فأنزل هللا سورة ان حزنا شد ذا حز ه ه يقول: دعوه فإنه رجل أبـتر. عندما سمع رسول هللا قول رى. تسلية له من جهة، ردا على أعدائه من جهة أخ

ال ذكر هللا نبيه الكريم أنه منحه خيرا كثير ة، والكتاالنبو ا ك أو تباع، ونحوه، ب، والحكمة، وكثرة المه، و ، و ب ه لر بقوله "إنا أعطيناك الكوثر". ثم طلب منه أن يصل ي ي ما وجب عليه م يعظ ن ذكر وشكر يؤد ى جميع هذه حمده إياه. وأشار إل لى شكره و لة ع دال وحمد بتلك الن عم. وأراد أن ينحر من بـهيمة النعام

لى يوم الق إكره اع ذ ك وانحر". وأخيرا بشره بعدم انقط بكالمه "فصل لرب بتر الحق هو يامة، وأخبره أن ال ".هو البتر انئك ن ش الذي يقوم بسب ه وشتمه بـنسبة البتر إليه، بآية "إ

ها جميعا و تبشيرات قد ات، و شار هذه السورة وما فيها من تسليات، وتبرئات، وإ فإن لم تحقق سرديء ل ايمض على نزولها زمن طويل. إذ مات العاص صاحب هذا القو ن يذكره بما راءه م و ، وما بقي لر

ا النبي فكان وما زال ي . وأم ته، ويصل ي عليه ع غفير من أ ه جم ذكر فعله من خير كان أو شر ندما ذكر م اسمه.

نسان ال يتوق الد الذين ذكره على كثرة الو ه واستمرار نسب وام ف د إذن أيها القارئ العزيز! إن الفاته في حياته، وأع ترى أن مؤث رة في التاريخ. أال يجابية ال ه ال مال من صلبه، إنما يرجع إلى حسن تصر

ا العاص بن ة عصرا بعد زائد سبة ابن يعيش بعد وفاته، ولكن ذكره دام بن ليس للنبي ائل فهو و عصر!؟ أم حكم بالن سيان ودفن في ظلمات التاريخ.

ر فاسأل ن إليه بقوله تعالى "إ الذي يشار ف اسم عر ي كم فردا إن ترد أن تشاهد تجل ي هذا الس د شانئك" وهو ذو أوالد كثيرين، مع علم الماليين اسم مح ما تستطيع ألسنتهم. كرهم خير )ص( وذ م

كر ال في النسب.والحاصل أن البتر ان قطاع في الذ

1.2. Anlama ve Kavrama Soruları األسئلة عن الفقرة األولى -أ

ن العاص بن وائل؟ وكيف كان موقفه من النبي )ص(؟م -1 اذا كان يقول عندما ذكر اسم النبي )ص(؟م -2 م شعر النبي )ص( عندما سمع قوله عليه؟ب -3 ة الكوثر؟لي غرض أنزلت سور -4

سئلة عن الفقرة الثانية والثالثةاأل -ب لنبي نعمه؟كيف ذكر هللا ا -1 ماذا طلب منه؟ -2 ره هللا في آخر السورة ضمنا؟بم بش -3 كيف تحقق سر السورة؟ -4

ألسئلة عن الفقرة الرابعة وما بعدهاا -ج الم يتوقف دوام النسب واستمرار الذكر لإلنسان؟ع -1 ه؟ماذا طلب من -2 كيف كانت عاقبة العاص؟ -3 ما الفكر الساسي للنص؟ -4

1.3. Eşanlamlı هات من القائمة مرادف ما تحته خط. -أ

منقطع( – أسي –وئد –تحقق –شاتمك –اتركوه –يذبح –صاحب –إظهارا –)أعطى القائمة: .أبـترفإنه رجل دعوه ندما ذكر اسم رسول هللا كان يقول: ع -1 ا. حزنا شديد حزنعندما سمع رسول هللا قوله هذا -2

ه خيرا كثيرا.منحوال ذك ر هللا سبحانه نبيه الكريم أنه أ -3 مده إياه.شكره وح داللة علىمن بـهيمة النعام ينحروأراد أن -4 هو البتر. شانئكإن -5 .في ظلمات التاريخ دفن ما العاص بن وائل فهو حكم بالنسيان وأ -6 السر فاسأل كم فردا يعرف اسم العاص؟ هذا تجل ي إن ترد أن تشاهد -7 أوالد كثيرين ذووهو -8

1.4. Karşıt Anlamlı هات من القائمة مضاد ما تحته خط. -ب

يحق ر( –تعجز –يسكت عن –أخذ –أنسى –السلبية –فرح –عدد قليل –يأت –)اتصال حزنا شديدا حزنذا قوله هعندما سمع رسول هللا -1 ه خيرا كثيرا.منحهللا سبحانه نبيه الكريم أنه ذك رأوال -2 ك.المل يعظ مثم طلب من الرجل أن -3 وم القيامة.يذكره إلى انقطاعوأخيرا بشره بعدم -4 من أمته. جم غفيري فكان وما زال يذكره وأما النب -5 ن طويل.على نزولها زم يمضلم وفقد تحقق سرها جميعا -6

المؤثرة في التاريخ. اليجابيةنما يرجع إلى حسن تصرفاته في حياته، وأعماله إ -7 ألسنتهم. تستطيعونـهم خير ما يذكرن اسم محمد )ص( ويعلم الماليي -8

1.5. Tekil ↔ Çoğul ي من المفردات.هات جمع ما يأت -أ

–ع أتبا –حكمة –كتاب –جهة –سورة –رجل –رسول –اسم –نبي صلب –عزيز –قارئ –أمة –فعل –صاحب –سر –آية –يوم –رب

نسب. –علم –ذو –قول –فرد –تاريخ –عصر –ابن – من الجموع. هات مفرد ما يأتي -ب

–إشارات –وتبرئات –تسليات –أنعام –نعم –أتباع –أعداء –ناس –ماليين –رين كثي –ظلمات –أعمال –تصرفات –أوالد –تبشيرات

ألسنة.

1.6. Kalıp İfade

كون جمال بحيث توافق المثال تعبيرا باستعانة المعطيات. لنبي.ل عداوةمن أشد الناس العاصكان المثال:

ل –احتراما –علي -1 على –شفقة –حمزة -2 ب –تمسكا –عثمان -3 ل –صداقة –أبو بكر -4 ل –حماسة –عمر -5 ل –ا حب –خديجة -6 إلى –اشتياقا –أويس -7 ل –إكراما –النصار -8

1.7. Âmil: Arapçada yapan, iş gören, etkili olan, etkin anlamlarına gelen bu sözcük, terim olarak

devamındaki bir veya birden fazla öğeyi son hareke veya harf bağlamında etkileyip değiştiren kelimelerin ortak adıdır.

İster isim ister fiil olsun herhangi bir kelime aşağıda sıralayacağımız âmillerden bağımsız olarak kullanıldığında daima merfû (zamme veya ona eşdeğer bir irab biçimine sahip) olur. Bir başka deyişle merfû‘luk kelimenin nötr halidir. Başına herhangi bir âmilin gelişi ile bu durum değişir, başka irab özellikleri yansıtır bir niteliğe kavuşur. Sözgelimi ينصر fiili, önüne لن âmili gelince ينصر okunarak merfû halden mansûb hale intikal eder.

Âmiller ikiye ayrılır. 1.7.1. Semâî Âmiller: Bu tip âmiller, sadece kendilerini temsilen bu görevi icra ederler. Kendilerinin amil

oluşu herhangi bir kural ve kaideye bağlı olmayıp bütünüyle işitsel, yani duyma aktarma yoluyladır. Söz konusu âmilleri altı kategoride incelemek mümkündür.

1.7.1.1. Hurûfu’l-Cer (Cer Harfleri): Devamındaki ismin sonunu kesra veya ona eşdeğer bir i‘râb alâmetine dönüştüren

harflerdir. Bu harflerden etkilenen isme mecrûr adı verilir. Cer harflerinden sonra gelen kelime, zamir gibi sonu değişmeyen bir isim ise, biçim

olarak değişmez, mahallen (konum itibariyle hükmen mecrur sayılır. Cer harflerini, işlevleri açısından aşağıdaki biçimde kategorize etmek mümkündür: 1. Hem isim hem de zamirin başına gelebilme niteliği taşıyanlar:

عدا - خال –حاشا –ي ف –ل –على –عن –لى إ –ن م –ب 2. Fiilleri geçişli kılma (Ta‘diye) niteliği taşıyanlar:

في –ل –لى ع –عن –إلى –من –ب 3. Sadece açık isme amil olabilenler: و –حتى –ك

4. Sadece “Allah” lafzına amil olabilenler: ت

5. Belirli zaman ismine amil olanlar: مذ، منذ

6. Sadece nekra ismin başına gelenler: رب

7. Sadece zamire amil olanlar: لوال 8. Sadece “Ne” anlamına gelen “ما” soru ismine amil olanlar: كي

Cer harflerinin kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 1).

HURÛFU’L-CER (CER HARFLERİ) [19 tane]

Örnek Anlamı Harf

.يوف بسيارة أجرة حضر الض ile, -e, -de, -için بـ Konuklar bir taksi ile geldi.

.عاد الط الب من رحلة الجامعة -den من

Öğrenciler üniversite gezisinden döndü. .تبت إلى للا

-e إلى Allah’a tevbe ettim.

سالم المؤمنين عن الحرام.منع ال -den, -hakkında عن İslam müminleri haramdan alıkoydu.

,üzerinde, üzerine .سلم األستاذ على الط الب -e, -de, -için

.Hoca öğrencilere selâm verdi على

تعالى .أنا عبيد لل-e, -için, -in, -ait لـ Ben Allah Teâlâ’nın bir kulcağızıyım.

يفية في القاهرة. ,içinde, içine, -de قضيت الجازة الص

-e, -için في

Yaz tatilini Kahire’de geçirdim. .علي كاألسد

gibi كـ Ali, aslan gibidir.

.ى حتى الموت أعبد للا تعال-e kadar حتى

Ölene kadar Allah’a kulluk edeceğim. .رب تال يلعنه القرآن

nice رب Nice okuyucu var ki Kur’ân ona lanet eder.

.وللا ال أفعل الكبائر Yemin olsun ki و

Allah’a yemin olsun ki büyük günah işlemeyeceğim. .تالل ألفعلن الفرائض

Yemin olsun ki تـ Allah’a yemin olsun ki farzları yerine getireceğim.

.أصل ي مذ يوم البلوغ -den beri, -dir مذ

Bülûğ çağından beri namaz kılarım. .هر لم أقابل حسنا منذ ش

-den beri, -dir منذ Hasan’la bir aydır görüşmedim.

حاشا hariç, dışında .هلك الناس حاشا العالم Bilgili olanı dışında, insanlar helak oldu.

خال hariç, dışında .قرأت القرآن خال سورة البقرة Bakara sûresi hariç Kur’ân’ı okudum.

.كوت زينب المالبس عدا قميص hariç, dışında عدا

Zeynep bir gömlek hariç elbiseleri ütüledi. ,Olmasa .لوالكم لما مررت بهذه المدينة

olmasaydı لوال Siz olmasanız bu şehre uğramazdım.

كي için .نسيت واجبك كيم Ödevini niçin unuttun?

Tablo 1

1.7.1.2. el-Hurûfu’l-Muşebbehe Bi’l-Fi’l (Fiil İşlevli Harfler): Fiil gibi devamındaki iki isim üzerinde de etkili olan harflerdir. İsim cümlesinin başına

gelir, ilk öğe konumundaki mübtedâyı mansûb (fetha veya eşdeğeri bir irab özelliğine bürünmüş), ikinci öğe konumundaki haberi ise merfû‘ (zamme veya eşdeğeri bir irab özelliğine bürünmüş) kılar. Anılan harfler “ إن ve kardeşleri” diye de bilinir. Ardı sıra gelen mübteda artık “ إن ve kardeşleri”nin ismi, haber de “ إن ve kardeşleri”nin haberi olarak anılır.

‘Fiil İşlevli Harfler’in kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 2).

HURÛFU’L-MUŞEBBEHE Bİ’L-FİİL (FİİL İŞLEVLİ HARFLER) [6 tane]

Örnek Anlamı Harf

,Muhakkak ki إن هللا عليم حكيم.

Şüphesiz ki إن Şüphesiz ki Allah çok bilendir, hikmet sahibidir.

دا رسول هللا. ,Olduğuna أشهد أن محمolduğunu, ki أن

Şahitlik ederim ki Muhammed Allah’ın elçisidir.

كأن الولد رجل في كالمه.Sanki كأن

Çocuk konuşurken sanki bir adamdır. ,Lakin, fakat, ama العبد مذنب ولكن هللا غفور.

ancak, ne var ki لكن

Kul günahkâr, fakat Allah çok bağışlayıcıdır. ليت األستاذ متساهل.

Keşke…….olsa ليت Keşke hoca müsamahakâr olsa.

,Belki, umulur ki لعل هللا غافر ذنبي.

inşaallah .Umulur ki Allah günahımı bağışlar لعل

Tablo 2

1.7.1.3. Şebîh bi’l-Hurûfu’l-Muşebbehe Bi’l-Fi’l (Fiile İşlevli Haflere Benzeyen Harfler):

Kimi şartlara bağlı hallerde el-Hurûfu’l-müşebbehe bi’l-fi‘l ile benzer işleve sahip iki harf daha mevcuttur ki bunlar إال ve ال’dır.

‘Fiil İşlevli Harflere Benzeyen Harfler’in kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 3).

EL-HURÛFU’L-MÜŞEBBEHE Bİ’L-Fİ’L [2 tane]

Örnek Anlamı Harf

,Oysa, halbuki نهام ة ب ر ق م ة اع الط ال إ ة ن ج عن ال ة د ع ب م ة ي ص ع م ال

ancak إال

İsyan cennetten uzaklaştırır, oysa itaat ona yaklaştırır

ال ..… Hiçbir ال كسالن ناجح

Hiçbir tembel başarılı değildir değildir

Tablo 3

1.7.1.4. Nevâsıb (Fiil-i Muzariyi Nasbeden Harfler):

Anılan harfler muzari fiillerin başına geldiğinde sonunu ya fethaya çevirir ya da ona eşdeğer bir biçim değişikliğine uğratır.

‘Fiil-i Muzariyi Nasbeden Harfler’in kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 4).

NEVÂSIB (FİİL-İ MUZARİYİ NASBEDEN HARFLER) [4 tane]

Örnek Anlamı Harf

أريد أن أسافر إلى أنقرة.-mek أن

Ankara’ya gitmek istiyorum. لن نتنازل عن دعوانا.

-meyecek لن Davamızdan vazgeçmeyeceğiz.

كي için ة.يسعى أحمد كي يدرك الحافل Ahmet otobüse yetişmek için koşuyor.

إذن O halde, öyleyse تجتهد كثيرا إذن تنجح.Çok çalışıyorsun, öyleyse başarırsın.

Tablo 4

1.7.1.5. Cevâzim (Fiil-i Muzariyi Cezmeden Harfler):

Anılan harfler muzari fiillerin başına geldiğinde sonunu ya sükûna çevirir ya da ona eşdeğer bir biçim değişikliğine uğratır. İkiye ayrılır:

1.7.1.5.1. Sadece Bir Fiil-i Muzariyi Cezmeden Harfler:

Anılan harfler sadece devamındaki muzari fiilin sonunu sükûn veya eşdeğeri yönünde değiştirir.

‘Bir Muzariyi Cezmeden Harfler’in kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 5.1).

SADECE BİR MUZARİYİ CEZMEDENLER [4 tane]

Örnek Anlamı Harf

بح. لم ينم األطفال حتى الص -medi لم

Çocuklar sabaha kadar uyumadı

ا يكمل عمر كت ابة الواجب.لمHenüz…-medi ا لم

Ömer ödevin yazımını henüz tamamlamadı . مت لغد لتنظر نفس ما قد

emir ل Kişi yarın için ne bıraktığına baksın

. وال تقل لهما أف yasak ال

Onlara “üf” deme Tablo 5.1

1.7.1.5.2 İki Fiil-i Muzariyi Birden Cezmeden Harfler:

Anılan harfler devamındaki iki muzari fiilin sonunu birden sükûn veya eşdeğeri yönünde değiştirir.

İki Muzariyi Cezmeden Harfler’in kısa ve öz bir dökümü için bakınız. (Tablo 5.2)

İKİ MUZARİYİ DE AYNI ANDA CEZMEDENLER [11 tane]

Örnek Anlamı Harf

.Şayet bize uğrarsan, ikramımıza erersin إن Eğer, şayet إن تمرر بنا تنل إكرامنا. .Eğer tövbe edersen tövben kabul edilir إذ ما Eğer, şayet .كت ب و ت ل ب ق ت ب ت ا ت م ذ إ س ت ل ع ف ا ت م ه م .عنه ل أ

Her ne مهما Her ne yaparsan ondan sorumlusun.

.تعالى للا عند ه د ج ت :من خير ل ع ف ا ت م Ne ما

Hayır adına ne yaparsan Allah katında onu bulursun. .اي اج ن ن ك ي :اصالح ال م ع ل م ع ي ن م

Kim من Kim salih amel işlerse kurtulmuş olur.

. ت و م ال ك ك ر د ي ن ك ت ن ي أ Nerede أين Nerede olursan ol, ölüm seni yakalar.

حيثما أعثر على أثرك تدمع عيناي.Nerede حيثما

Nerede izine rastlasam gözlerim yaşarır.

.تعالى للا ه م ل ع ي ب ن ذ ى ت ن أ Nerede أنى

Nerede bir günah işlesen Allah onu bilir.

متى تحضر تكن تاجا على رأسي.Ne zaman متى

Ne zaman gelirsen gel başıma taç olursun.

أيان يبلغني صوتك أكن عندك حاال.Ne zaman أيان

Sesin bana ne zaman ulaşırsa derhal yanında olurum. يفقد هيبته. ر ب ك ت ي م ال ع ي أ

Hangi أي Hangi âlim kibirlenirse heybetini yitirir.

Tablo 5.2

1.7.1.6 el-Hurûfu’l-Müşebbehe Bi-Leyse (Nâkıs Fiil İşlevli Harfler): Kimi harfler tıpkı ‘Nâkıs Filler’ gibi isim cümlelerinin başına gelip mübtedâyı merfû

(zamme veya eşdeğer bir i‘râb özelliğine bürünmüş), haberi ise mansûb (fetha veya eşdeğer bir i‘râb özelliğine bürünmüş) kılar. Artık mübtedâ, ilgili harfin ismi, haber de onun haberi olarak adlandırılır. Belirtilen harfler anlamca olumsuzluk ifade ettiklerinden (ليس ye benzeyen

harfler) adıyla anılırlar.

İki Muzariyi Cezmeden Harflerin kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 6).

EL-HURÛFU’L-MÜŞEBBEHE Bİ-LEYSE (LEYSE İŞLEVLİ HARFLER) [4 tane]

Örnek Anlamı Harf

ال değil ال كتاب كافيا.Bir kitap yeterli değildir. ا تعملون. ما değil ما هللا غافال عم

Allah yaptıklarınızdan habersiz değildir. إن değil إن الغرفة محجوزة لكم.

Oda size ayrılmış değildir. . الت حين حماسة

değil الت Zaman fanatizm zamanı değil.

Tablo 6

1.7.2. Kıyâsî Âmiller: Bu tip âmiller tek kendini temsil eden bağımsız kelimeler değil, şahsında bütün bir

kategoriyi temsil gücüne sahip kelimelerdir.

1.7.2.1. Fiil:

Üç zamandan birine bağlı olarak iş veya oluş bildiren türemiş sözcüklerdir. Devamındaki iki isimden birini merfû‘ diğerini mansûb kılar. İş ya da oluş anlamı ekseninde ikiye ayrılır:

1.7.2.1.1. Tam Fiil: Fiilin tanımına tam karşılık gelen, yani üç zamandan birine bağlı olarak iş veya oluş bildiren fiillerdir. Devamındaki isimlerden birini ref‘, diğerini ise nasb eder. Söz konusu isimlerden ilkine “fâil” ikincisine ise “mef‘ûl” adı verilir.

1.7.2.1.2. Nâkıs Fiil: Şeklen benzemekle birlikte herhangi bir iş yahut oluş bildirmeyip öznesinin bir niteliği geçmişte haiz olduğu, elde etmeye ramak kaldığı yahut yeni kazandığı ya da tüm zamanlarda taşıdığı veya bunların tam tersi bir anlam ifade etmek için kullanılan yardımcı fiillerdir. Akabinde gelen isimlerden ilkini ref‘ ederek “ismi”, ikincisini nasb ederek “haberi” kılar.

‘Fiil’in kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 7)

FİİL

Adı İşlevi Örnek

Tam Fiil Devamındaki iki isimden ilkini merfû‘ kılıp

fail, diğerini mansûb kılıp mef‘ûl edinir. نصر علي حسنا

Ali, Hasan’a yardım etti.

Nâkıs Fiil Devamındaki iki isimden ilkini ref‘ ederek ismi, diğerini nasbederek haberi edinir.

صار حسن طبيبا.

Hasan doktor oldu.

Tablo 7

1.7.2.2. İsmu’l-fâil: Hareket ve iş bildiren fiillerin ‘yapan’ı yani etken ortacıdır. İleride müstakil bir bölüm içerisinde etraflıca ele alınacağı gibi devamındaki isimlerden birini ref‘, diğerini ise nasb eder. Söz konusu isimlerden ilki onun “fâili” ikincisi ise “mef‘ûlü” adını alır.

‘İsmu’l-fâil’in kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 8)

İSMU’L-FÂİL


İsmu’l-fâil Devamındaki iki isimden ilkini merfû‘ kılıp fail, diğerini mansûb kılıp mef‘ûl edinir.

هللا غافر ذنوبنا.

Allah, günahlarımızı bağışlayıcıdır.

Tablo 8

1.7.2.3. İsmu’l-mef‘ûl: Hareket ve iş bildiren fiillerin ‘yapılan’ı yani edilgen ortacıdır. İleride müstakil bir bölüm içerisinde etraflıca ele alınacağı gibi devamındaki ismi ref‘ ederek ‘nâibu’l-fâil’ edinir. Şayet ikinci bir isim daha varsa onu da nasb ederek ‘mef‘ûl’ü kılar.

‘İsmu’l-mef‘ûl’ün kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 9)

İSMU’L-MEF‘ÛL


İsmu’l-Mef‘ûl

Devamındaki ismi merfû‘ kılıp nâibu’l-fâil edinir.

الة دخولها. ممنوع الص

Salona girmek yasaklanmıştır.

Tablo 9

1.7.2.4. es-Sıfetu’l-muşebbehe: Hal ve oluş bildiren geçişsiz fiillerin ‘olan’ı yani o hali üzerinde taşıyan sıfatıdır. İleride müstakil bir bölüm içerisinde etraflıca ele alınacağı gibi devamındaki ismi ref‘ ederek ‘fâil’ edinir.

‘es-Sıfetu’l-muşebbehe’nin kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 10)

ES-SIFETU’L-MUŞEBBEHE


es-Sıfetu’l-muşebbehe

Devamındaki ismi merfû‘ kılıp fâil edinir. جل مر كالمه. الر

Adam var ya, onun sözü acıdır.

Tablo 10

1.7.2.5. İsmu’t-tafdîl: Herhangi bir sıfatın, bir varlıkta başkalarına nazaran daha güçlü yahut en belirgin bir görünüm arz ettiğini ifade için kullanılan formudur.

‘İsmu’t-tafdîl’in kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 11)

İSMU’T-TAFDÎL


İsmu’t-tafdîl

Devamındaki ismi merfû‘ kılıp fâil edinir. Varsa diğer isimleri nasb ederek

‘mef‘ûl’/‘temyiz’ vb. kılar.

خالص م ما أحد أكثر فيه ال نه في النبي

Hiç kimsede Hz. Peygamber’de olandan daha fazla ihlas yoktur.

Tablo 11

1.7.2.6. Masdar: Fiillerin kökeni addolunup, herhangi bir zamana bağlı olmaksızın iş yahut oluş bildiren isimler. Devamındaki ismi merfû‘ kılıp fâil edinir. Varsa diğer isimleri nasb ederek ‘mef‘ûl’/‘temyiz’ vb. kılar.

‘Masdar’ın kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 12)

MASDAR


Masdar

Devamındaki ismi merfû‘ kılıp fâil edinir. Varsa diğer isimleri nasb ederek ‘mef‘ûl’/‘temyiz’ vb. kılar.

ا.ا درهم قير فه يحب للا تعالى إعطاء له عبد Allah, kulunun kendisi için fakire bir

dirhem vermesinden hoşlanır. Tablo 12

1.7.2.7. Muzâf: İsim tamlamasının ilk öğesi olup Türkçedeki ‘Tamlanan’ın karşılığıdır. Devamındaki ismi cer ederek, ‘Muzâfun İleyh’, Türkçedeki karşılığıyla ‘Tamlayan’ edinir.

‘Muzâf’ın kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 13)

MUZÂF


Muzâf Devamındaki ismi mecrûr kılarak ‘Muzâfun İleyh’ edinir.

رسول هللا Allah, kulunun kendisi için fakire bir

dirhem vermesinden hoşlanır.

Tablo 13

1.7.2.8. el-İsmu’l-mubhemu’t-tâm: ‘Tam kapalı isim’ demek olup manasından da anlaşılacağı gibi bütünüyle kapalı, devamında bir açıklayıcı gelmedikçe içeriğine ilişkin zihinde herhangi bir fikrin oluşmadığı çoğunlukla ölçü, tartı ve sayı1 birimi mahiyetindeki

isimlerdir.

1 3’en 10’a kadar olan sayılarla 100, 1000 ve katları ‘sayılan’lara muzâf oldukları için bu kategori kapsamına

dâhil edilmezler.

‘el-İsmi müphem tamın kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 14)

EL-İSMU’L-MUBHEMU’T-TÂM


el-İsmu’l-mubhemu’t-

tâm

Ölçü tartı ve sayı birimleri gibi izaha muhtaç isimler. Ardı sıra gelip

kendilerini açıklayan nekre ismi nasb ederek temyiz kılar.

أغرقته في ملعقة ماء.

Onu bir kaşık suda boğdum.

Tablo 14

1.7.2.9. Ma‘ne’l-fi‘l: ‘Anlamca Fiil’ demek olup manasından da anlaşılacağı gibi aslında fiil olmadığı halde fiil işlevi gören isimlerdir. ‘Esmâu’l-ef‘âl / Fiil İsimler’ adıyla da anılır.

‘Ma‘ne’l-fi‘l’in kısa ve öz bir dökümü için bakınız (Tablo 15)

MA‘NE’L-Fİ‘L


Ma‘ne’l-fi‘l İşlevce özdeş olduğundan devamındaki öğeleri tıpkı bir fiil gibi etkiler.

هيهات المذنب من هللا.

Günahkâr Allah’tan ne kadar da uzak.

Tablo 15

Görüldüğü gibi 50’si semâî, 9’u kıyasî olmak üzere toplam 59 lafzî âmil mevcuttur.

Bağımsız yalın halleriyle kullanılan isim ve fiillerin merfû‘ oluşlarını manevî bir âmil ile gerekçelendirdiğimiz takdirde toplam 60 adet âmilden söz etmek mümkündür.

Uygulamalar

1) Aşağıdaki cümlelerde altı çizili âmilin türünü ve devamına etkisini belirtiniz.

a) .يمان النظافة من ال

b) .ة إن العلم قو

c) .ال سرور دائم

d) .ال ترفع صوتك

e) .إن تزر أقرباءك تنل رضاءهم

f) ما الستاذ حاضرا في الحفل

Çözüm:

a) Harf-i Cer. Sonrasındaki ismi mecrûr kılmış.

b) Fiil İşlevli Harf. Devamındaki iki isimden ilkini nasb ikincisini ref‘ etmiş.

c) Fiil İşlevli Harfe Benzeyen. Devamındaki iki isimden ilkini nasb ikincisini ref‘ etmiş.

d) Tek Cezm Eden. Devamındaki bir muzariyi cezm etmiş.

e) İki Cezm Eden. Devamındaki iki muzariyi cezm etmiş.

f) Leyse İşlevli Harf. Devamındaki iki isimden ilkini ref‘, ikincisini nasb etmiş.

2) Aşağıda altı çizili sözcükleri bir öğe olarak tanımlayıp gerekçelendiriniz.

Çözüm:

a) .يزور السياح الماكن التاريخية

b) . المكتبة حافظ مخزن ها كث يرا من المخطوطات

c) .يمان المؤمن مملوء قلب ه بال

d) .كان أحمد صغيرا سن ه كبيرا عقله

e) .التقيت برجل أكثر منه ابن ه ثقلة

f) .وعد هللا عباد ه الجنة في العقبى متوق ف على أعمال هم في الدنيا

g) . أشرب بعد كل عشاء فنجانا قهوة

Çözüm:

a) Öncelerindeki âmil يزور fiilinin etkisiyle ilki fâil ve merfû‘, ikincisi mef‘ûl ve mansûb.

b) Öncelerindeki âmil حافظ ismu’l-fâilinin etkisiyle ilki fâil ve merfû‘, ikincisi

mef‘ûl ve mansûb.

c) Öncesindeki âmil مملوء ismu’l-mef‘ûlünün etkisiyle nâibu’l-fâil ve merfû‘.

d) Öncesindeki âmil صغيرا es-sıfetu’l-müşebbehesinin etkisiyle fâil ve merfû‘.

e) Öncesindeki âmil أكثر ismu’t-tafdîlinin etkisiyle fâil ve merfû‘.

f) Öncesindeki âmil وعد masdarının etkisiyle mef‘ûl ve mansûb.

g) Öncesindeki âmil فنجانا tam müphem isminin etkisiyle temyiz ve mansûb.

Uygulama Soruları 1) Aşağıdaki cümlelerde geçen âmilleri bulup türünü belirtiniz.

a) .اشتاق الغريب إلى وطنه

b) دا فنان في أداء دوره.كأن خال

c) .ال والد حسود لنجاح ابنه

d) .طلبنا من أمنا أن تجه ز لنا طعاما لذيذا

e) .ال تنشر سر من يعتمد عليك

f) .من يرد هللا به خيرا يفق هه في الدين

g) .أينما تسافر أكن عندك روحا

h) .إن السالح صديقا خالصا لحامله 2) Boşlukları, listede verilen amillerden uygun olanla doldurunuz.

كي( –ما –رب –إال –الت –لعل –أن –)لما

a) .أثر يتعدى صاحبه .....

b) .واعلموا ..... هللا على كلي شيء قدير

c) .الصبر مر ...... ثمره حلو

d) .زمن اللهو ......

e) .تزرع تحصده ......

f) .يستيقظ الطفل من نومه ......

g) جتهد ..... تنال هدفك.يجب عليك أن ت

h) .هللا يغفر ذنوبنا ...... 3) Cümlelerde âmil konumunda bulunan fiillerin yerine ism-i fâil, ism-i mef‘ûl

veya sıfat-ı müşebbeheden uygun olanını getiriniz. a) .الخبر السود يبلغ بسرعة

b) .النفط يكثر في المملكة العربية السعودية

c) ن عن تربية أوالدهما.البوان يسأال

d) المجرم يعرف بسيماه.

e) .القاضي يحكم بين الناس بالعدل

f) .المتهم يحرس من قبل الجنود

g) .الدروس يصعب فهمها

h) .الفتاة يحسن خلقها

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti Arapçada kendisinden sonra gelen isim veya fiili son hareke veya harf

bağlamında etkileyen öğeye “Âmil” adı verilir. Âmiller semâî ve kıyâsî olmak üzere ikiye ayrılırlar.

19 harf-i cer, 6 fiile benzeyen harf, 2 onlarla aynı işleve sahip harf, 4 Nevâsıb, 15 cevâzim, 4 Leyse işlevli harf; toplam 50 semâî âmil mevcuttur.

Fiil, İsm-i Fâil, İsm-i Mef’ûl, Sıfat-ı müşebbehe, İsm-i tafdil, Mastar, Muzaf,

Tam müphem isim ve Ma‘ne’l-fi‘l’den oluşan 9 kıyâsî amili buna eklediğimizde 59 sayısına ulaşırız. Önünde herhangi bir âmil bulunmayan kelimelerin merfû oluşunu da geleneğe uyarak manevî bir âmile bağlayacak olursak toplam 60 âmilden söz edebiliriz.

Bölüm Soruları 1) Aşağıdaki harfi cerlerden hangisi fiili geçişli yapmak (Ta‘diye) için kullanılmaz?

a) إلى b) من c) بـ d) على e) كـ

2) Aşağıdaki harfi cerlerden hangisi fiili geçişli yapmak (Ta‘diye) için kullanılır? a) عن b) رب c) كـ d) كي e) و

3) Aşağıdaki harfi cerlerden hangisi sadece belirli zaman anlamı ifade eden isimlere amil olur?

a) عدا b) خال c) منذ d) حاشا e) لوال

4) Aşağıdaki harfi cerlerden hangisi sadece zamire amil olabilir?

a) عدا b) خال c) حاشا d) لوال e) على

5) Aşağıdakilerden hangisi zamire amil olamayan cer harflerinden biri değildir?

a) ـك b) في c) حتى d) و e) مذ

6) Aşağıdakilerden hangisi yerine göre cer veya cezm etme niteliğine sahiptir?

a) ل b) ال c) لم d) لما e) إن

7) Aşağıdakilerden hangisi yerine göre cer veya nasb etme özelliğine sahiptir?

a) من b) لن c) إذن d) أن e) كي

8) Aşağıdakilerden hangisi ليس’ye benzeyenler arasında değildir?

a) الت b) لكن c) ما d) ال e) إن

9) Aşağıdakilerden hangisi iki muzariyi birden cezm edici değildir?

a) حيثما b) أي c) متى d) كيفما e) أين

10) Aşağıdakilerden hangisi kıyasi amillerden biri değildir?

a) الفعل b) علاسم الفا c) معنى الفعل d) الحروف المشبهة بالفعل e) فة المشبهة الص

Cevaplar 1) e , 2) a , 3) c , 4) d , 5) b , 6) a , 7) e , 8) b , 9) d , 10) c

2. MA‘MÛLLER


Bu bölümde herhangi bir ‘âmil’in ardı sıra gelip de ondan etkilenerek sonunda hareke ya da harf değişikliği görülen sözcükler ve onların bir öğe olarak içinde yer aldıkları cümlelerdeki yerleri üzerinde durulacak, tablolar yardımıyla anlaşılma kolaylığı sağlandığı gibi zengin alıştırma ilavesiyle öğrenci zihninde kalıcılığının teminine çalışılacaktır.


1) Arap dilinde öncesindeki ‘âmil’in etkisiyle merfû‘ okunan kaç edilgen öğe (ma‘mûl) mevcuttur ve onların cümlede işgal ettikleri yerler ile gramatik adları nelerdir?

2) Arap dilinde öncesindeki ‘âmil’in etkisiyle mansûb okunan kaç edilgen öğe (ma‘mûl) mevcuttur ve onların cümlede işgal ettikleri yerler ile gramatik adları nelerdir?

3) Arap dilinde öncesindeki ‘âmil’in etkisiyle mecrûr okunan kaç edilgen öğe (ma‘mûl) mevcuttur ve onların cümlede işgal ettikleri yerler ile gramatik adları nelerdir?

4) Arap dilinde öncesindeki ‘âmil’in etkisiyle meczûm okunan kaç edilgen öğe (ma‘mûl) mevcuttur ve onların cümlede işgal ettikleri yerler ile gramatik adları nelerdir?




Ma‘mûller

Bütün ma‘mûlleri bilir ve bu bilgi sayesinde Arapça metinleri hatasız okur, cümleleri öğelerine ayırabilir. Diğer taraftan kelimelerin sonlarında meydana gelen hareke veya harf

değişimlerinin nedenlerine ilişkin açıklama getirebilir.


örneklerle anlatım, alıştırmalar ile konuların daha kolay

anlaşılması sağlanacaktır.

Anahtar Kavramlar

Ma‘mûl/ât

Merfû‘/ât

Mansûb/ât

Mecrûr/ât

Ma‘mûl bi’l-asliyye

Ma‘mûl bi’t-tebeiyye

Giriş

Arapçada âmillerden sonra gelip de onlardan etkilenen sözcükler, değişken durumdaki son hareke ya da harfler bağlamında kategorizasyona tabi tutulurlar. Söz konusu edilgen öğeler için Arap gramerciler, başlangıçtan günümüze “Ma‘mûl” terimini benimsemişlerdir. Şemsiye kavram mahiyetindeki bu terimin çoğulu “Ma‘mûlât”, âmillerden sonra klasik gramer kitaplarının üç ana başlığından biridir.

İlitam Arapça konularının başlangıcında klasik sisteme uyarak âmiller konusunun peşi sıra onlardan etkilenen sözcükler ve içinde yer aldıkları cümledeki rollerini vermenin âmil iskeletine et giydirmek mesabesinde olacaktır. Kendilerinin ayrıca Türkçedeki cümle öğeleriyle eşleştirilmesi hem öğrenme kolaylığı sağlayacak hem de geçmişte işlenmiş olanların tekrarı mahiyetinde olacağından zihinlerde pekişmesini sağlayacaktır.

Girişi sadedinde bulunduğumuz bu bölüm, tıpkı diğerleri gibi, konuyla ilgi metin ve söz konusu metnin çözümlemesi ile başlayacak, konunun etraflıca anlatımını takip eden kapsamlı alıştırmalar ve örnek sorularla sonlandırılacaktır.


( ص(حب أبي بكر وتفانيه للنبي رة للبعثة اجتمع مشركو يلومونه. يغتابون النبي )ص( و وار الكعبة ة بج مك في يوم من اليام المبك

ا رأوه زادو هم غضبا، بة بن أبي معيط أشد . فعت تعييباوما و ه ل وفي أثناء ذلك مر بـهم رسول هللا )ص(، فلمال ج ر ون ل ت ق ت أ ر ودفعه عنه قائال: جاء أبو بك وت. ف يم وأوفرهم تعذيبا أخذ يخنقه حتى ينقطع نفسه، ويكاد

؟م ك ب ر ن م ات ني ب ال ب م ك اء ج د ق و ي هللا ب ر ول ق ي ن أ رعوه، ووطئوه ا شديدا، وص ه ضرب ربوفتنازل عنه المشركون واتجهوا إلى أبي بكر )ض(، وض

ة وعلى ن مخصوفين نعلي ه ب تحت أقدامهم. لقد دنا عتبة من أبي بكر، وشرع يضرب طنه ب على وجهه مرة أخرى، حتى فقد وعيه، ولم يكن معروفا بسيماه. مر

ا انكشح من حوله من المشركين حمله بعض النا وه ه، وأرقد ب إلى منـزل تيم في ثو ن بنيس م ولما أ خر النهار،آحتى يه في فراشه وهم ال يشكون في موته. فظل يضطجع مغمى عل ل فلم الم ك فاق صار أو

ب منه الذين سانا وعذل ل وه س ون م خرج من بين شفتيه: ماذا فعل رسول هللا )ص(؟ إذ المشرك وه. فتعجه "أم اه. تسقيه إي يئا أو ه، وحاولي أن تطعميه ش اعتني ب الخير": حملوه إلى منـزله، ثم قاموا وقالوا لم

ه ا غادروا وخلت به أم ت فلم ه يه حت يشرب. وما إن فتح عين عليه أن يطعم و ألح : أ مس ى سأل أمجميل بنت الخطاب بي إلى أم : اذه قال رسول هللا )ص( أي ضرر؟ فقالت: وهللا ال علم لي بصاحبك، ف

ا عنه.فاسأليه إن أبا فخرجت حتى وصلت أم جميل، فقال: د بن عبد هللا ،بكر يسأ أعرف قالت: ال لك عن محم

د أبا بكر عم. فمضت معها بت، قالت: نذه نك ذهب معك إلى اب بن عبد هللا، وإن كنت تحب ين أن أ وال محمهذا منك : وهللا إن قوما نالواياح، وقالت بالص لنت حتى وجدت أبا بكر صريعا دنفا فاقتربت أم جميل، وأع

.م هللا لك منهم لهل فسق وكفر، وإن ي لرجو أن ينتق ك تسمع، قال: فال شيء عليك منها، قالت: سالم )ص(قال: فما فعل رسول هللا ؟ قالت: هذه أم

ي أن ال أذوق طعاما وال أشرب شرابا أو صالح، فقال: أين هو؟ قالت: في دار ابن الرقم، قال: فإن هلل عل .)ص(آتي رسول هللا

جل ، وسكن الناس؛ خرجتا به، عليهما، حتى أدخلتاه على رسول يتكئ فأمهلتا حتى إذا هدأت الر من ألم ووجع، وصار فرحا خفيفا مثل فلما رآه صحيحا سالما ارتاحت نفسه ونسي ما به .هللا )ص( الطيور.

http://www.alserah.net/makkah/index.htm




2.2. Anlama ve Kavrama Soruları األسئلة عن الفقرة األولى -أ

اذا كان المشركون المجتمعون بجوار الكعبة؟م -1 ندما مر بـهم رسول هللا )ص( فماذا فعلوا به؟ع -2 ن أشدهم حقدا؟ وكيف آذى رسول هللا )ص(؟م -3 ال له ولمن ينصرونه؟قنبي )ص(؟ وماذا من دفع عتبة عن ال -4

ثانيةاألسئلة عن الفقرة ال -ب اذا فعل المشركون بأبي بكر )ض( بعد دفاعه عن النبي )ص(؟م -1 كيف عذ به عتبة؟ -2 عذيبهم؟كيف كان حاله بعد ت -3

ثالثةاألسئلة عن الفقرة ال -ج ؟ وكيف؟من حمله إلى منـزله -1 ـه؟بكيف كان ظن الحاملين -2 اذا خرج من بين شفتيه أوال عندما أفاق؟م -3 يف كان موقف المجتمعين حوله؟ وماذا قالوا لمه؟ك -4

رابعةاألسئلة عن الفقرة ال -د اذا سأل أمه عندما ألحت على إطعامه وإشرابه؟م -1 كيف أجابته أمه؟ -2 اذا قال لمه عندما علم أنـها ال يعلم شيئا عن صاحبه؟م -3

عن الفقرة الخامسةاألسئلة -هـ مه عندما وصلت أم جميل فبم أخبرتـها؟أ -1 كيف أجابتها أم جميل؟ -2 اذا صدر عنها عندما رأته صريعا دنفا؟م -3

ألسئلة عن الفقرة السادسة وما بعدهاا -و م جميل؟ماذا سأل أبو بكر أ -1 ل اطمأن نفسا بما سمع منها عن النبي )ص(؟ه -2 ه؟ميل لطمأنتماذا فعلت أمه وأم ج -3

2.3. Eşanlamlı لقائمة مرادف ما تحته خط.اهات من -أ

مي(اهت –ترك –لج –داس –يستلقي –تريد –يعذل –اقترب –يستند –)سخطا القائمة: ونه.يلومجتمع مشركو مكة بجوار الكعبة يغتابون النبي )ص( وا -1 ، وأوفرهم تعذيبا.غضبادهم فعتبة بن أبي معيط أش -2

ه المشركون واتجهوا إلى أبي بكر )ض(.نازل عنفت -3 وه تحت أقدامهم.وطئشديدا، و صرعوه، و وضربوه ضربا -4 عقبة من أبي بكر، وشرع يضربه بنعلين مخصوفين. دنالقد -5 مغمى عليه حتى آخر النهار. يضطجعفظل -6 اعتنيير": الخ قاموا وقالوا لمه "أم -7 أو تسقيه إياه.به، وحاولي أن تطعميه شيئا

عليه أن يطعم ويشرب. تألحمه أفلما غادروا وخلت به -8 ين أن أذهب معك إلى ابنك ذهبت.تحبوإن كنت -9

جل ، وسكن الناس؛ خرجتا به،إ -10 عليهما يتكئ ذا هدأت الر

2.4. Karşıt Anlamlı ل(أعج –مريض –وجد –يوقنون –تكره –متأخرة –أغمض –)يتصل القائمة:

اجتمع مشركو مكة بجوار الكعبة. للبعثة لمبكرةفي يوم من اليام ا -1 نفسه، ويكاد يموت. ينقطعة بن أبي معيط يخنقه حتى أخذ عتب -2 وعيه، ولم يكن معروفا بسيماه. فقده بنعلين مخصوفين حتى وشرع يضرب -3 في موته. يشكونال وأرقدوه في فراشه وهم -4 ضرر؟ ى سأل أمه: أ مس رسول هللا )ص( أيعينيه حت فتحوما إن -5 .ين أن أذهب معك إلى ابنك ذهبت، قالت: نعمتحبوإن كنت -6جل ، وسكن الناس؛ خرجتا به.أمهلف -7 تا حتى إذا هدأت الر ا سالما ارتاحت نفسه ونسي ما به من ألم ووجع.صحيحفلما رآه -8

2.5. Tekil ↔ Çoğul ردات.هات جمع ما يأتي من المف -أ

–مرة –وجه –نعل – رب – رجل –نفس –أب –رسول –نبي –يوم رسول –أول -نـهار –فراش –منـزل –ثوب –بطن

من الجموع. هات مفرد ما يأتي -ب –بنات –أصحاب –أعين –أشياء –ألسن –طيور –أقدام – بينات –أيام آالم –أنفس –رجل –أشربة –أطئمة –دور –أقوام –أبناء

2.6. Kalıp İfade

كون جمال بحيث توافق المثال تعبيرا باستعانة المعطيات. المثال: وما إن فتح عينيه حتى سأل أمه.

لقي مفاجأة عظيمة –دخل باب الكلية -1 شعر بمغص في بطنه –انتهى من تناول الغداء -2 أعلن بصراخ حاد –مس المكواة -3 مي عليهأغ –استنشق التير -4 أخذ يحس بالحنين إليها –غادر بالده -5 أسرع في نجدته –رأى ابنه في خطر -6 أسلم –سمع دعوة النبي )ص( -7 قبل االقتراح –أنفد كل ما به من معذرة -8

2.7. Ma‘mûl: Arapçada yapılmış, işlenmiş, etkilenmiş, üzerinde herhangi bir işlem gerçekleştirilmiş

anlamlarına gelen bu sözcük, terim olarak öncesindeki bir âmilden (isim, fiil veya harf olabilir) etkilenerek son hareke veya sabit son harf bağlamında değişime uğrayan kelimelerin ortak adıdır.

Arapçada kelimelerin isim, fiil ve harf olmak üzere üç sınıfta değerlendirildiğini biliyoruz. Bu üç kelime türünün her biri âmil olma niteliğine sahip olmasına karşın, onlardan sadece isim ve fiil sınıfına girenler ma‘mûl olabilir.

Buna göre isim ve fiil türlerinden oluşan ma‘mûller gerek başlarındaki âmil, gerekse cümledeki yerleri bağlamında dört i‘râb kategorisi içerisinde ele alınırlar: Merfû‘ât, Mansûbât, Mecrûrât, Meczûmât.

2.7.1. Merfû‘ât: Âmillerden bağımsız olan isim ve fiiller ile fiil ve fiile benzeyen kelimelerin etkilediği

iki öğeden bir tanesi bu kategoriye girer. Belirtilen nitelikteki kelimeleri aşağıdaki tabloda şematik olarak görmektesiniz:

MERFÛ‘ÂT [9 tane] Örnek Cümledeki Yeri

يوف حضر Konuklar bir taksi ile geldi. Fâil .ة جر بسيارة أ الض

د أرسل لمين.رحمة للعا محمMuhammed Alemlere rahmet

olarak gönderildi. Nâibi fâil

كنز ال يفنى. القناعة Kanaat tükenmez bir

hazinedir. Mübteda

Vakit nakittir. Haber .نقد الوقت

ة واحدة. الناس كان İnsanlar tek bir milletti. ‘Kâne’nin İsmi أم

Allah her şeye kadirdir. ‘İnne’nin Haberi .ر قديى كل شيء إن هللا عل

Hiçbir hayat sonsuz değildir. Cinsini Nefyeden Lâ’nın Haberi .خالدة ال حياة

و.عبارة عن الله الحياة ما Hayat eğlenceden ibaret

değildir. Leyse’ye Benzeyen Haflerin ismi

Balık suda yaşar. Başında Nasb ya da Cezm Edatı السمك في الماء. يعيش Bulunmayan Muzari

2.7.2. Mansûbât: Öncesinde nasbedici amillerden biri bulunan kelimelerdir. Fiil ve fiile benzeyen

kelimelerin etkilediği iki isimden bir tanesi ile başında nasb edatı bulunan muzari fiilleri kapsar. Anılanlara nasbedilmiş anlamında mansûb, çoğullarına ise “Mansûbât” adı verilir. Belirtilen nitelikteki kelimeleri aşağıdaki tabloda şematik olarak görmektesiniz:

MANSÛBÂT [13 tane]

Örnek Cümledeki Yeri

فل نام ال عميقا. نوماط Mef‘ûlün mutlak

Bebek derin bir uyku uyudu.

ال المبنى. جدار هدم العمMef‘ûlün bih

İşçiler binanın dış duvarını yıktı.

.صباحاغادر القطار في السادسة Mef‘ûlün fîh

Tren sabah 6’da hareket etti.

.لصديقي المريض زيارة ذهبت إلى المستشفى Mef‘ûlün leh

Hasta arkadaşımı ziyaret için hastaneye gittim.

.الشاطئ مشينا يدا بيد و Mef‘ûlün ma‘ah

Kıyı boyunca el ele yürüdük.

ات.في الخير مستبقاقضيت العمر Hâl

Ömrü hayır işlerinde koşuşturarak geçirdim.

ثالثون . طالبافي الصف Temyiz

Sınıfta otuz öğrenci var.

.شيخانجا المسافرون في السفينة إال Müstesnâ

Bir ihtiyar dışında gemideki yolcular kurtuldu.

د أمينا. شابا كان محم‘Kâne’nin haberi

Muhammet güvenilir bir delikanlıydı.

على كل شيء قدير. هللا إن ‘İnne’nin ismi

Allah her şeye kadirdir.

Cinsini Nefyeden‘ خالدة. حياة ال Lâ’nın İsmi Hiçbir hayat sonsuz değildir.

Leyse’ye Benzeyen‘ عن اللهو. بارة ع ما الحياة Haflerin Haberi Hayat eğlenceden ibaret değildir.

Başında nasb edatı شريفا. عيش كن أمينا كي ت bulunan muzari Onurlu yaşamak için dürüst ol./ (Dürüst ol ki onurlu yaşayasın.)

2.7.3. Mecrûrât: Öncesinde cer edici amillerden biri bulunan kelimelere cer edilmiş anlamında mecrûr,

çoğullarına ise “Mecrûrât” adı verilir. Belirtilen nitelikteki kelimeleri aşağıdaki tabloda şematik olarak görmektesiniz:

MECRÛRÂT [2 tane]


قرش واحد. اليد في لم يبق el-İsmu’l-mecrûr

Elde tek bir kuruş kalmadı.

للشعب. القصر فتح الملك أبواب Muzâfun ileyh

Kral sarayın kapılarını halka açtı.

2.7.4. Meczûmât: Öncesinde cezmedici (cevâzim) âmillerin bulunduğu Muzari fiiller bu adla anılır.

Belirtilen nitelikteki kelimeleri aşağıdaki tabloda şematik olarak görmektesiniz:

MECZÛMÂT [1 tane]


ببنت شفة. ينبس لم Meczûm muzari

Tek kelime etmedi.

2.8. Tevâbi‘: Kelime olarak ‘Uyanlar / Tâbi olanlar’ manasına gelir. Bir gramer terimi olarak ise

kendisinden önceki ma‘mûle i‘râben uyan, yani onu etkileyen âmilden aynen etkilenen isim ya da fiillerin ortak adıdır.

Yukarıda gördüğümüz 9 merfû, 13 mansûb, 2 mecrûr ve 1 meczûmdan oluşan toplam 25 ma‘mûl, âmilinden bizzat etkilenen anlamında “Ma‘mûl bi’l-asliyye” adını alır. Söz konusu aslî ma‘mûllerin yanında bir de öncesindeki ma‘mûle uyan ve onunla aynı irabı alan kelimeler (tevâbi‘) vardır ki bunlara “Dolayısıyla ma‘mûl” anlamında “Ma‘mûl bi’t-tebe‘iyye” adı verilir.

Arapçada bu tarz 5 tane ma‘mûl bulunmaktadır: Bedel, Tevkîd, Sıfat, Atfu’l-beyân, Atfu’n-nesak. Adı geçen ma‘mûl tiplerini aşağıdaki tabloda şematik olarak görmektesiniz:

TEVÂBİ‘ (MA‘MÛLÂT Bİ’T-TEBE‘İYYE) [5 tane]


Sıfat عزيز.أتانا ضيف Bize değerli bir misafir geldi.

ة. حسن صار صديقنا ح Atfu’l-beyân مستشارا لوزارة الص Arkadaşımız Hasan sağlık bakanlığına müsteşar oldu.

هم في الحملة.جميع اشترك الطالب Tevkîd

Kampanyaya tüm öğrenciler katıldı. نا مريم في أحد معمل المالبس. تعمل أم

Bedel Annemiz Meryem bir konfeksiyon atölyesinde çalışıyor.

قبل الخروج. النوافذ أغلق البواب و Atfu’n-nesak

Çıkmadan önce kapıları ve pencereleri kapa.

Görüldüğü gibi Arapçada 25’i aslî, 5’i tebe‘î olmak üzere toplam 30 tane ma‘mûl mevcuttur. Öncesinde lafzî veya manevî bir âmil bulunanlar aslî, bulunmayanlar ise tebe‘îdir.

Uygulamalar

1) Aşağıdaki ma‘mûllerin cümledeki yeri ve kategorisini belirtiniz

a) . خلق هللا السموات والرض

b) .ليت الشباب يعود يوما c) .إن رضى الناس غاية ال تدرك d) .أ لم تعلم بأن هللا يرى

Çözüm:

a) Fâil, merfû‘. b) ‘Leyte’nin ismi, mansûb. c) Muzâfun İleyh, mecrûr. d) Muzari fiil, meczûm.

2) Aşağıdaki cümlelerdeki ‘tâbi’leri ve türlerini belirtiniz.

a) .مر بنا صديق قديم b) . ب يدرس ابني حسن في الط c) .نظفت الخادمة البيت غرفه d) .صام الولد رمضان كله

e) بة.اشتريت قلما ودفترا من المكت Çözüm:

a) . مر بنا صديق قديم Sıfat b) . ب Atfu’l-beyân يدرس ابني حسن في الط

c) .نظفت الخادمة البيت غرف ه Bedel

d) .صام الولد رمضان كل ه Tevkîd

e) .اشتريت قلما و دفترا من المكتبة Atfu’n-nesak

Uygulama Soruları 1) Aşağıdaki cümlelerde geçen merfû‘ ma‘mûlleri bulup cümledeki yerini

belirtiniz.

a) .ر سعيد أن يكون طبيبا قر b) .قت بالذهب الكلب كلب ولو طو c) .كان خالد يعيش في حي قريب من المطار

d) .إن هللا عليم بذات الصدور e) .ال نداء مسموع عند الشدة

f) ا بكثرة ماله.إن المرء غني

g) .حفت الجنة بالمكاره، وحفت النار بالشهوات

h) .يتوب هللا على من تاب إليه 2) Aşağıdaki cümlelerde geçen mansûb ma‘mûlleri bulup cümledeki yerini

belirtiniz.

a) .إنا فتحنا لك فتحا مبينا b) .تلونا القرآن شفاء لقلوبنا c) .سرنا والنيل مساء

d) .خرجنا من الصف سعداء

e) .يشتد الجو حرارة في الصيف f) .يغفر هللا عباده إال الملحين على الذنب g) .إن أول بيت وضع للناس للذي ببكة h) .كان عثمان مقاوال ثريا في المدينة

3) Aşağıdaki cümlelerde geçen mecrûr ma‘mûlleri bulup cümledeki yerini belirtiniz.

a) .إن في الجسد مضغة إذا صلحت صلح الجسد كله b) جلة من الشيطن والتأني من الرحمن.الع

c) .وهلل على الناس حج البيت من استطاع إليه سبيال

d) .إن هللا عليم بالمفسدين e) .يا أهل الكتاب لم تصدون عن سبيل هللا f) .الوكيل كالصل في التصرفات الحقوقية g) .طاف الحجاج حول الكعبة سبعة أشواط

h) .أوقف السائق السيارة عند الرصيف 4) Aşağıdaki cümlelerde geçen meczûm ve tebe‘î ma‘mûlleri bulup cümledeki

yerini belirtiniz.

a) ألم يعلم بأن هللا يرى؟ b) .فليعبدوا رب هذا البيت c) .ال تقولوا راعنا وقولو انظرنا

d) .ولما يدخل اليمان في قلوبكم

e) .فيها كتب قيمة

f) .شكا التجار كلهم من ارتفاع التضخم

g) ت أقدامكم.إن تنصروا هللا ينصركم ويثب

h) .سئل ساجد وماجد عن إهمال اتخاذ التدابير الالزمة

5) Boşlukları, listede verilen ma‘mûllerden uygun olanla doldurunuz.

تنظر( –الناس –راحة –استفادة –ينال –يكونوا –شريف –)صديق

a) .ال ........ في الدنيا

b) .كان ......... محاميا ذا موهبة عظيمة

c) وفي في كل وقت. إن الكتاب ......

d) .انتقلنا إلى هذه المدينة .........من ثروتـها الثقافية

e) .لن ........ هللا لحومها وال دماؤها

f) .ولـ.........نفس ما قدمت لغد

g) .ومن ......من يقول آمنا باهلل واليوم اآلخر وما هم بمؤمنين

h) .إن ......... فقراء يغنهم هللا من فضله 6) Cümlelerde altı çizili ma‘mûllerin yerine müsennâlarını koyunuz.

a) .الولد العب في الحديقة b) .يحفظ الغالم صفحة في اليوم c) .يأتي رمضان بعد شهر d) .استقبلنا في مكتب الطيران موظف مبتسم e) .يرجع العامل من العمل في السابع مساء f) .قضيت شهرا في إستانبول g) .دل الرجل السائح على مكتب البريد h) .يعطي هللا المؤمن أجرا عظيما

7) Cümlelerde altı çizili ma‘mûllerin yerine cemilerini koyunuz. a) .الولد العب في الحديقة b) .يحفظ الغالم صفحة في اليوم c) .يأتي رمضان بعد شهر d) .استقبلنا في مكتب الطيران موظف مبتسم e) .يرجع العامل من العمل في السابع مساء f) .قضيت شهرا في إستانبول g) .دل الرجل السائح على مكتب البريد h) .يعطي هللا المؤمن أجرا عظيما

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti Arapçada öncesindeki âmilden son hareke veya sabit son harf bağlamında

etkilenen öğeye “Ma‘mûl” adı verilir. Ma‘mûller aslî ve tebe‘î olmak üzere ikiye ayrılırlar. Bunlardan doğrudan etkilenenler aslî, dolaylı olarak etkilenenler tebe‘îdir.

Aslî ma‘mûller 9 merfû‘, 13 mansûb, 2 mecrûr, 1 meczûm olmak üzere toplam 25 tanedir.

Tebe‘î olanlar ise 5 tane olup, öncesindeki kelimeye uyarak bu dört kategoriden birine dahil olur. Önceki ünitede 60 âmilin varlığından söz etmiştik. Bu ünitede bunların etkilediği ma‘mûllerin tebe‘î olanlar dahil 30 tane olduğunu görmüş olduk. Etkileyiş biçimleri ise bir sonraki ünitede ele alınacaktır.

Bölüm Soruları 1) Aşağıdaki cümledeki sözcüklerden hangisi merfû‘ât kategorisindedir.

إن ما يخشى هللا من عباده العلماءa) هللا

b) من

c) عباد

d) ـه e) العلماء

2) Aşağıdaki cümledeki sözcüklerden hangisi mansûbât kategorisindedir. إن ما يخشى هللا من عباده العلماء

a) هللا

b) من

c) عباد

d) ـه e) العلماء

3) Aşağıdaki cümledeki sözcüklerden hangisi mecrûrât kategorisindedir. زار السياح الجانب مساجد إسطنبول ومتاحفها.

a) السياح b) الجانب c) مساجد d) إسطنبول e) متاحف

4) Aşağıdaki altı çizili sözcük için yapılan değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

قابل الطالب التراك مدير المعهد صباحا.a) Mef‘ûlün bih, mansûb. b) Mef‘ûlün fîh, mansûb. c) Fâil, merfû‘. d) Muzâfun ileyh, mecrûr. e) Sıfat, merfû‘








قابل الطالب التراك مدير المعهد صباحا.a) Mef‘ûlün bih, mansûb. b) Mef‘ûlün fîh, mansûb. c) Fâil, merfû‘. d) Muzâfun ileyh, mecrûr. e) Sıfat, merfû‘.

9) Aşağıdaki altı çizili fiil için yapılan değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

يريد الب أن يكون ابنه ناجحا، ولذلك ينصحه قائال: ال تهمل دروسك كي تنال هدفك.a) Muzâri fiil, mansûb. b) Muzâri fiil, merfû‘. c) Muzâri fiil, meczûm. d) Muzâri fiil, mecrûr. e) Muzâri fiil, atfu’n-nesak.

10) Aşağıdaki altı çizili fiil için yapılan değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

يريد الب أن يكون ابنه ناجحا، ولذلك ينصحه قائال: ال تهمل دروسك كي تنال هدفك.a) Muzâri fiil, mansûb. b) Muzâri fiil, merfû‘. c) Muzâri fiil, meczûm. d) Muzâri fiil, mecrûr. e) Muzâri fiil, atfu’n-nesak.

Cevaplar

1) e , 2) a , 3) d , 4) c , 5) b , 6) d , 7) a , 8) e , 9) c , 10) b

3. İ‘RÂB


Bu bölümde bir kelimenin cümlede işgal ettiği konum yahut başındaki bir âmil dolayısıyla sonunda görülen hareke ve harf değişikliği olarak kısaca tanımlanabilecek “İ’râb” kavramı, alâmet ve türleri üzerinde durulacaktır.


1) İ‘râb nedir?

2) Türleri nelerdir?

3) Dışlaşma biçimleri kaç türlü ve hangi göstergelerledir?




İ‘râb

Bu üniteyi okumakla öğrencinin aşağıdaki kazanımlara ulaşacağı varsayılmaktadır: 1- Kelimelerin

sonlarında meydana gelen hareke veya harf değişimlerinin nedenlerine ilişkin açıklama getirebilecek. 2-

İ‘râb kategorileri ve bu kategorilerin mu‘rab kelimeler üzerindeki yansımaları (i‘râb alâmetleri) hakkında doyurucu bilgiler verebilecek. 3- İ‘râbı türleri hakkında bilgi verebilecek. 4. İ‘râb edilebilir olan olmayan kelimeleri

birbirinden ayırabilecek. 5-

Okumada kelime sonlarına ilişkin telaffuz yanlışlarından kurtulacak.

Metin, metin çözümlemesi, eşanlamlı karşıt anlamlı kelimelerle kelime hazinesi, örneklerle anlatım, alıştırmalar ile konuların daha kolay anlaşılması sağlanacaktır.

Anahtar Kavramlar

İ‘râb

Zâhirî İ‘râb

Takdîrî İ‘râb

Mahallî İ‘râb

İ‘râb Alâmetleri

Giriş

Geçen bölümde merfû‘, mansûb, mecrûr ve meczûm olmak üzere dört i‘râb kategorisinden söz etmiştik. Bu kategorilere dâhil olan kelimelerin sonlarında ne tür bir değişimin gerçekleşeceğine ilişkin kuralların ele alındığı dilbilgisi bahsine amel, ya da i‘râb adı verilir.

Diğer dillerden farklı olarak salt Arapçaya özgü bu nitelik ayrı bir bölüm kapsamınada ele alınmayı hak edecek genişlik ve önemdedir.

Bu bölümde ilgili konu tüm detaylarıyla öğrencilerimizle paylaşılacak, içeriği zengin alıştırmalarla zihinlerde kalıcılık kazanmasına çalışılacaktır.


خدمة العقل

ي فلجحوظ واضح "الجاحظ، واشتهر بلقب "أبو عثمان عمرو بن بحر الكنانياسمه الحقيقي عرب ثقافة المن كل آثارا ال يحصر عددها في ووضع ،عاما 96 كان من المعم رين وعاش. عينيه

واليونان والفرس التي عرفها عصره.

ي خالفة هجرية في خالفة المهدي ثالث الخلفاء العباسيين، ومات ف 159فقد ولد الجاحظ سنة هم: ا 12هجرية، فعاصر بذلك 255المهتدي باهلل سنة شيد والمين لمهدي والهادي والرخليفة عباسيا

قرن الذياش الوالمأمون والمعتصم والواثق والمتوكل والمنتصر والمستعين والمعتز والمهتدي باهلل، وعال يةوهبة عقلمصاحب ال يشبع، علم ذا نــهمكانت فيه الثقافة العربية في ذروة ازدهارها. كان الجاحظ

إال بالحجج القوية البالغة. تقتنع

م اللغة أخذ علأعالمه. ف عنكان يبيع الخبز والسمك في سوق البصرة، ثم بدأ يأخذ العلم صباه وفيوتبحر في ها عن الصمعي وأبي عبيدة وأبي زيد النصاري، ودرس النحو على الخفش،ـالعربية وآداب

علم الكالم على يد إبراهيم بن سيار بن هانئ النظام البصري.

اق صرة فيأخذ اللغة مشافهة من العراب، ويناقش حنين بن إسحوكان يذهب إلى مربد البف على الثقافة اليونانية، ويقرأ ابن المقفع فيتصل بالثقافة الفارسية كل ذلك، ب يكتفي ال، ثم وسلمويه فيتعر

ك كل ع بذلبل يستأجر دكاكين الوراقين ويبيت فيها ليقرأ كل ما فيها من كتب مؤلفة ومترجمة، فيجم ت السائدة في عصره؛ من عربية وفارسية ويونانية وهندية أيضا.الثقافا

شيء كان الجاحظ موسوعة تمشي على قدمين، وتعتبر كتبه دائرة معارف لزمانه، كتب في كلاء عة والنسالصناتقريبا؛ كتب في علم الكالم والدب والسياسية والتاريخ والخالق والنبات والحيوان و

القيان وة والوالة والمعلمين واللصوص والمامة والحول والعور وصفات هللاوالسلطان والجند والقضا والهجاء.

يء، شي كل كان الجاحظ لسان حال المعتزلة في زمانه، فرفع لواء العقل وجعله الحكم العلى ف هوكان ل .دماءورفض من أسماهم بالنقليين الذين يلغون عقولهم أمام ما ينقلونه ويحفظونه من نصوص الق

م يعود ره.. ثيتناول موضوعا ثم يتركه ليتناول غي… أسلوب فريد يشبه قصص ألف ليلة وليلة المتداخلة للموضوع الول.. وهكذا.

3.2. Anlama ve Kavrama Soruları :األسئلة عن القراءة -أ

؟ما االسم الحقيقي للجاحظ -1

؟لماذا عرف بلقب "الجاحظ" -2

؟كم سنة عاش -3

قافات وضع آثارافي أي ث -4

؟متى وفي عهد من ولد الجاحظ -5

؟متى وفي عهد من توفي -6

؟كم خليفة عباسيا عاصر طول عمره -7

كيف كانت الثقافة العربية مدة عمره؟ -8

قل؟كيف كان موقف الجاحظ من العلم والع -9

؟بم اشتغل في صباه -10


توفي( –حاكمة –تعمق –شغف –نبهاء –يحاط بـ –دائرة معارف –)قمة القائمة:

عرفها عصره. ثقافة العرب واليونان والفرس التيمن كل عددها في يحصرآثارا ال ووضع -1

.هجرية 255في خالفة المهتدي باهلل سنة الجاحظ ماتو -2

ها.ازدهارذروة وعاش القرن الذي كانت فيه الثقافة العربية في -3

تقتنع.ال صاحب موهبة عقليةال يشبع، علم نــهمذا كان الجاحظ -4

ه.عالمأ عنكان يبيع الخبز والسمك في سوق البصرة، ثم بدأ يأخذ العلم وفي صباه -5

في علم الكالم على يد إبراهيم بن سيار بن هانئ النظام البصري. تبحرو -6

هندية أيضا.وفي عصره؛ من عربية وفارسية ويونانية ئدةسافيجمع بذلك كل الثقافات ال -7

.تمشي على قدمين، وتعتبر كتبه دائرة معارف لزمانه موسوعةكان الجاحظ -8

3.4. Karşıt Anlamlı قائمة مضاد ما تحته خط.هات من ال -ب

يصبح( –انطفاء –محدثين –مستعار –شيخوخة –خفض –توفي –)مكاتبة القائمة:

."الجاحظ، واشتهر بلقب "أبو عثمان عمرو بن بحر الكناني حقيقيه الاسم -1

.نهجرية في خالفة المهدي ثالث الخلفاء العباسيي 159الجاحظ سنة ولدفقد -2

ها.ازدهاروعاش القرن الذي كانت فيه الثقافة العربية في ذروة -3

.كان يبيع الخبز والسمك في سوق البصرةه صباوفي -4

.فيها ليقرأ كل ما فيها من كتب يبيتدكاكين الوراقين ويستأجر -5

.من العراب مشافهةوكان يذهب إلى مربد البصرة فيأخذ اللغة -6

.لواء العقل وجعله الحكم العلى في كل شيءالجاحظ رفع -7

.قدماءورفض النقليين الذين يلغون عقولهم أمام ما ينقلونه ويحفظونه من نصوص ال -8


– قرن – خليفة – عصر –عدد – عام –لقب – بحر –أب – عقل – خدمة موسوعة – ثقافة – بنا – دي – لغة – علم – سوق – سمك –خبز -ذو – ذروة

–نبات – حيوان – تاريخ – سيةسيا – أدب –شيء - زمان– دائرة – قدم –ألف – فريد – أسلوب – حكم - لواء – حال – لسان – جند – سلطان – صناعة

أول – غير – موضوع – ليلة –

من الجموع. هات مفرد ما يأتي -ب

–كتب - دكاكين – أعراب – أنصار – آداب – أعالم – حجج – خلفاء –آثار – ورع –ول ح – لصوص – والة – قضاة – نساء – أخالق –وراقون – ثقافات صقص – قدماء – نصوص – عقول –ون نقلي – جاءه – قيان – صفات

İrab:

Sözlük anlamı ifade etmek demektir. Terim anlamı ise irap alabilme özelliği taşıyan bir ismin veya fiili muzarinin sonunda, önüne gelen bir amilin sebep olduğu, görünen veya var olduğu kabul edilen bir değişikliktir.

kelimesinin sonundaki zamme irab المسافر Cümlesinde (.Misafir geri döndü) عاد المسافر.

alametidir. Çünkü عاد fiili المسافر kelimesini fail olarak almış sonuna zamme/ötre gelmesine neden olmuştur.

kelimesinin sonundaki fetha/üstün المسافر Cümlesinde (.Misafiri karşıladım) استقبلت المسافر.irap alametidir. Çünkü عاد fiili fail olarak ت zamirini almış ve mefulün bih olarak da المسافر kelimesini etkileyerek sonunu üstün yapmıştır.

zamirini ت fiili fail olarak سلم Cümlesinde (.Misafire selam verdim) سلمت على المسافر.

almıştır. Fiilin anlamını المسافر kelimesine bağlayan ىل ع harfi cerri المسافر kelimesinden önce gelerek onun sonuna esre gelmesine neden olmuştur.

Amillerin değişmesi sonucu değişen ve irap adı verilen bu değişiklik bazen görünür (zahir) olmayabilir.

(.Gence uğradım) مررت بالفتى ,(.Genci gördüm) رأيت الفتى ,(.Genç geldi) جاء الفتىcümlelerindeki الفتى kelimesinde irab alameti olan hareke görülememektedir. Bu konu ileride

ele alınacaktır.

Murab: Önüne gelen amillerin farklılaşması ile birlikte sonunda irap değişiklikleri görülebilen kelimelere denir. Arapça’da isimlerin çoğu ve fiillerden de sonuna tevkit nunu ile cemi müennes nunu bitişmemiş muzari fiil muraptır.

Murab kelimeler munsarif ve gayrı munsarif olmak üzere ikiye ayrılır. Munsarif demek tenvin ve esre alabilen kelime demektir.

د.ذهبت إلى سعي (.Said’i gördüm) رأيت سعيدا. (.Said geldi) جاء سعيد. (Said’in yanına gittim.) Cümlelerindeki سعيد kelimesi murabdır.

Gayrı munsarif ise tenvin alamayan ve esre yerine fetha alan lafız demektir.

د.مررت بأحم (.Ahmet’i gördüm) رأيت أحمد. ,(.Ahmet geldi) جاء أحمد. (Ahmet’e uğradım.) Cümlelerindeki أحمد kelimesi gayrı munsarife örnektir. Son örnekte önüne ب harfi cerri

gelmesine rağmen esre yerine fetha ile mecrur olmuştur.

Mebnilik/Bina:

İsmin önüne gelen amiller değişse de sonunun değişmeyerek daima tek bir hal üzere sabit kalmasına bina, bu tür isimlere sonu değişmeyen, mebni isimler denir.

Harflerin tamamı, fiili mazi ve emir fiili, muzariden de sonuna tevkit nunu ile cemi müennes nunu bitişen fiiller ile bazı isimler mebnidir. Harflerde ve fiillerde aslolan mebnilik, isimlerde aslolan murab olmaktır.

(.Bunlar benim arkadaşlarım) هؤالء أصدقائي.

(!Şu muhtaçlara yardım et) ساعد هؤالء المحتاجين!

جال! (!Gel şu adamlara selam verelim) تعال نسل م على هؤالء الر

Üstteki cümlelerde geçen هؤالء kelimesi mebni isme örnektir.

Mebni isimlerin sonunda اكتب ve لم kelimelerinde olduğu gibi sükûn/cezm, حيث ve واكتب de

olduğu gibi zamme, كتب ve أين de olduğu gibi fetha, üstteki örneklerde geçen هؤالء

kelimesinde ve .de olduğu gibi esre olabilir ب ifadesindeki بسم للا

Mebni kelimenin sonunda hangi durum varsa mebni oluşu o duruma göre ifade edilir. Mesela eğer sonunda sükûn varsa sükûn üzere mebni, fetha varsa fetha üzere mebni, esre varsa esre üzere mebni denilir. Buna göre bir mebni ismin sonu dört şekilde olur: Sükûn, zamme, fetha

ve kesre.

İrabın çeşitleri:

Dört çeşit irap hali/durumu vardır.

1. Ref hali: İsimde ve fiili muzaride olur. Ref durumunda olan kelimeye merfu denir.

Ref alametleri: Zamme, vav, elif ve nun’dur. Zamme asli diğerleri feridir.

cümlesinde her iki kelime de merfudur. Ref alametleri (.Üzüm olgunlaşıyor) العنب ينضج.zammedir.

ادق. (.Doğru sözlü sevilir) يحب الص

(.Müminler kurtuldular) أفلح المؤمنون.

(.Her varlıklı sahip olduğundan harcasın) لينفق ذو سعة من سعته!

الت لميذان المجتهدان. يكرم (Çalışkan iki öğrenciye ikramda bulunuluyor.)

دق. (.Siz doğru konuşuyorsunuz) تنطقون بالص

Cümle içinde merfu olan öğeler: 1 Fail ينزل المطر Yağmur yağıyor. 2 Naibi fail يسمع الذان Ezan duyuluyor.

3 Müpteda الجو مشمس Hava güneşlidir. 4 Haber .الفاكهة ناضجة Meyve olgundur.

5 Kane ve benzerlerinin ismi ا يف حار كان الص

شديداYaz çok sıcaktı.

6 İnne ve benzerlerinin haberi .إن الماء بارد Su soğuktur. 7 Leyseye benzeyen harflerin ismi .ال كذاب محبوبا Hiçbir yalancı sevilmez.

8 Cinsini nefyeden la’nın haberi ة ي د ال حياة إنسان أب. Hiçbir insanın hayatı sonsuz

değildir.

9 Önünde nasb ve cezm edatı olmayan muzari

ك الحافلة. .Otobüs hareket ediyor تتحر

2. Nasb: İsimde ve fiili muzaride olur. Nasb durumunda olan kelimeye mansûb denir.

Nasb alametleri: Fetha, elif, ye, kesre ve nunun hazfi. Fetha asli, diğerleri feridir.

(.Bilimsel gelişme asla durmayacaktır) إن التقدم العلمي لن يتقدم.

(.Kötülükten uzak dur ki rahat edesin) جانب الشر فتسلم!

حقه! (.Hak sahibine hakkını ver) أعط ذا الحق

المتقين! (.Allah takvalıları sever) يحب للا

يد قائدين عظيمين!كان أبو عبيدة وخالد ابن الول (Ebu Ubeyde ve Halit b. Velit iki büyük komutandı.)

(.Çalışkan genç kızlara ikramda bulun) أكرم الفتيات المجتهدات!

ا تحبون. (.Sevdiklerinizden harcamadıkça iyiliğe eremezsiniz) لن تنالوا البر حتى تنفقوا مم

Cümlenin öğelerinden mansûb olanlar: 1 Mefulü mutlak .ينزل المطر نزوال Yağmur çok yağıyor. 2 Mefulün bih .تقرأ البنت الكتاب Kız kitabı okuyor. 3 Mefulün fih .أمشي دائما صباحا Daima sabah yürürüm.

4 Mefulün leh ا.م ه ف تقرأ البنت الكتاب Kız, anlamak için kitap

okuyor.

5 Mefulü meah ا شديد يف حار .Yaz çok sıcaktı .اكان الص

6 Hal يواد يأكل مستمعا إلى الر. Radyo dinleyerek yemek

yiyor.

7 Temyiz فل الحل .Çocuk bir bardak süt içti .اب يب كوشرب الط

8 Müstesna ياضة إال رة ك أحب كل الر

القدم.Futbol hariç her sporu

severim.

9 Kane ve benzerlerinin haberi .ك الحافلة .Otobüs hareket ediyor تتحر

10 İnne ve benzerlerinin ismi ماء بارد.إن ال Su soğuktur.

11 Leyseye benzeyen harflerin

haberi .Hiçbir yalancı sevilmez ال كذاب محبوبا.

12 Cinsini nefyeden la’nın ismi ة ال حياة إنسان أبدي. Hiçbir insanın hayatı sonsuz

değildir. 13 Önünde nasb edatı olan muzari !لن أكذب أبدا Asla yalan söylemeyeceğim.

3. Cer: Sadece isimde olur. Cer durumunda olan kelimeye mecrur denir.

Cer alametleri: Kesre, ye ve fethadır. Kesre asli diğerleri feridir.

Cümlede harfi cerden sonra gelen isimler ve muzafun ileyh olan isimler mecrur olur.

(.Çocuklar evin bahçesindedir) الطفال في حديقة البيت.

(.İyiliklere yapış) تمسك بالفضائل!

(.Babanın emrine itaat et) أطع أمر أبيك!

(.Kişi iki küçük azasından ibarettir: Kalbinden ve dilinden) المرأ بأصغريه: قلبه ولسانه.

ادقين وانأ عن الكاذبين! ب من الص (.Doğrulara yaklaş ve yalancılardan uzak dur) تقر

(.İyilik yapan onun için çalışandan daha üstün değildir) ليس فاعل الخير بأفضل من الساعي فيه.

4. Cezm: Sadece fiili muzaride olur. Cezm durumunda olan kelimeye meczum denir.

Cümle içinde meczum olan öğeler: Önünde cezm edatlarından biri bulunan fiili muzari.

Cezm alametleri: Sükûn, sonun hazfi ve nunun hazfi.

ه.من يهن يسهل الهوان علي (Kim zayıf düşerse zelil hale gelir.)

(.İyilik yapan iyilik bulur) من يفعل خيرا يجد خيرا.

(.İyilik yap ki iyilikle karşılaşasın) افعل الخير تلق الخير!

! (.Allah’tan başkasına dua etme) ال تدع إال للا

را تغنموا، واسكتوا عن شر تسلموا!قولوا خي (Doğruyu söyleyin kazanın, kötü söylemeyin rahat edin.)

Asli ve feri irap alametleri:

Asli irap alametleri dört tanedir:

1. Zamme/Ötre: Asli ref alametidir. العنب ينضج (Üzüm olgunlaşıyor.) Cümlesinde her iki

lafzın da irap alameti zammedir. Bu iki lafzın irabı “zamme ile merfudurlar” şeklinde veya “merfudur, ref alameti zammedir” şeklinde ifade edilir.

Zamme yerine üç harf geçebilir:

a) Vav: .أخوك صديقي (Kardeşin benim arkadaşım.) cümlesindeki أخوك kelimesinde bulunan

vav zamme yerine geçen feri irap alametidir.

b) Elif: .ن مقفالن (.İki dükkân kapalıdır) المحال

c) Nun: .الطفال يلعبون (Çocuklar oynuyorlar.)

2. Fetha/Üstün: Asli nasb alametidir. ي لن يتقدم إن التقدم العلم (Bilimsel gelişme asla durmayacaktır.) Cümlesindeki التقدم ve يتقدم kelimelerinin sonundaki fetha nasb alametidir. Bu

kelimelerin irabı fetha ile mansuptur ya da mansuptur, nasb alameti fethadır şeklinde ifade edilir.

Fetha yerine dört şey geçebilir:

A) Kesre: . (.Başarılı kadınları başarılarından dolayı kutladım) هنأت الناجحات بنجاحهن

B) Elif: .زرت أخاك (Kardeşini ziyaret ettim.)

C) Ye: .هنأت الناجحين بنجاحهم (Başarılı olanları başarıları sebebiyle kutladım.)

D) Nun’un hazfi: ال لن يعودوا عن إضرابهم قبل تحقيق مط البهم العم (İşçiler istekleri gerçekleşmeden geri dönmeyecekler.)

3. Kesre/Esre: Asli cer alametidir. .الطفال في حديقة البيت (Çocuklar evin bahçesinde.) Cümlesinde البيت lafzı önüne harfi cer geldiği için kesre ile mecrurdur veya mecrurdur, cer alameti kesredir.

Kesre yerine iki şey geçebilir:

A) Fetha: .سلمت على أحمد (Ahmet’e selam verdim.)

B) Ye: ين.ال تكن من الظالم (Zalimlerden olma.)

4. Sükûn/Cezm: Harekenin ortadan kaldırılmasıdır. Asli cezm alametidir. من يهن يسهل kelimesi sükun ile meczumdur veya meczumdur, cezm alameti يهن cümlesinde الهوان عليه sükundur.

Sükûn yerine iki şey geçebilir:

A) Meczum olan sonu illetli fiili muzarinin sonundaki illet harfinin hazfedilmesi: !ال تخش شيئا

(Hiçbir şeyden korkma!)

B) Beş fiilden biri olan fiili muzarinin sonunun meczum olması durumunda sondaki nunun hazfedilmesi. في الفراغ!ال تبنوا أوهانا (Boş hayal kurmayın!)

Buna göre irap alametlerini aşağıdaki şekilde toplu olarak ifade edilecek olursa:

A) Harekeler: Zamme, fetha ve kesre.

B) Harfler: Elif, nun, vav ve ye.

C) Hazf: Harekenin hazfi, fiilin son harfinin hazfi, nunun hazfi.

Murab İsimler: Murab isimler hareke ile murab olanlar ve harfle murab olanlar olmak üzere iki kısımdan oluşur: A) Hareke ile murab olan lafızlar dört tanedir: 1. Müfret isim, 2. Cemi teksir,

3. Cemi müennes salim, 4. Sonuna bir şey bitişmeyen muzari fiil. Tüm bunların ref alameti zamme, nasb alameti fetha, cer alameti kesre ve cezm alameti sükûndur. Gayrı munsarif olan ismin cer alameti fethadır.

صلى هللا على إبراهيم.Ek olarak cemi müennes salimin de cer alameti fethadır.

دات.أكرمت المجته Sonu illetli olan fiili muzarinin cezm alameti sonundaki illet harfinin hazfidir.

لم يعز. ,لم يمش ,لم يخش B) Harflerle murab olan lafızlar dört tanedir. 1.Tesniye ve ona eklenenler.

2. Cemi müzekker salim ve ona eklenenler. 3. Beş isim. ذو ,فو ,حمو ,أخو ,أبو 4. Beş fiil: Sonuna tesniye zamiri, cemi vavı ve müfret muhataba ye’si bitişen fiili muzarilerdir:

تذهبين ,تذهبون ,يذهبون ,تذهبان ,يذهبان

İrabın kısımları İrap alametinin gözle görülüp görülmemesine göre irap üç kısımdır:

1. Lafzi, 2. Takdiri, 3. Mahalli

1. Lafzi irap: Amilin sebep olduğu irap alametinin kelime sonunda görülebildiği iraba lafzi irap denir. Bu tür irap sonu illetli olmayan murab kelimelerde görülür.

تهد.يكرم الستاذ المج (Hoca, çalışkana ikramda bulunur.)

2. Takdiri irab: Amilin sebep olduğu irap alametinin kelime sonunda bir arızadan dolayı görülemediği ancak var kabul edildiği iraptır. Bu tür irap, sonunda illet harfi olan lafızlarda, mütekellim ye’sine muzaf olan isimlerde, cümle olmayan alıntılanmış lafızlarda görülür.

a) Sonu illetli lafızlarda takdiri irap:

Elif harfi üzerinde üç hareke de takdir edilir. Çünkü elif bu harekeleri taşıyamaz.

يهوى الفتى الهدى للعلى.Cezm durumunda elif hazfedilir:

.ل م نخش إال للا Vav ve ye üzerinde zamme ve kesre ağır geldikleri için takdir edilir.

يقضي القاضي على الجاني.

يدعو الداعي إلى النادي.Nasb durumunda fetha hafif olduğu için hem vav hem de ye üzerinde görülür. Yani irap zahiri olur.

لن أعصي القاضي.. لن أعود إلى غير الحق

Cezm durumunda hem vav hem de ye cezm edici edat sebebiyle hazfedilir.

. لم أقض بغير الحق وال تدع إال هللا.

b) Mütekellim ye’sine muzaf olan ismin irabı: Üç irab durumunda da ismin sonuna irab alameti takdir edilir. (Maksûr, mankûs, tesniye ve cemi müzekker salim hariç.) İsmin sonundaki esre irap alameti olmayıp, sondaki ye’den dolayı ona uygun olarak orada bulunan harekedir.

. رب ي للا أطعت رب ي.

طاعة رب ي. لزمت Eğer mütekellim ye’sine bitişen isim tesniye ise tesniyenin ye’si aynen yerinde kalır.

هذان كتاباي.Eğer tesniyede ye varsa o ye mütekellim ye’sine idgam edilir ve ikisi şeddeli olarak yazılır.

. شاهدت ولديEğer mütekellim ye’sine bitişen isim cemi müzekker salim ise onun vavı ye’ye dönüştürülür ve mütekellim ye’sine idgam edilir.

معل مي يحبون أدبي.Eğer cemi müzekker salimde ye varsa o ye de mütekellim ye’sine idgam edilir ve şeddeli olarak yazılır.

.أكرمت م عل مي

Mahalli İrab: Bu irap türünde irap alameti görülemeyeceği gibi takdir de edilemez. Bu tür irap mebni isimlerde olur.

Mebni ismin sonunda irap harekeleri görülemez. Çünkü mebni ismin sonu tek bir hal üzere sabittir. Mebni isimlerden herhangi birisi ref, nasb ya da cer mahallinde bulunursa bu

durumda bu kelimelerin irabı mahalli olur. Yani mahallen merfu, mahallen mansûb veya mahallen mecrur olur. Mahallen demek bu isimler ref, nasb ve cer yerinde bulundukları için merfu, mansûb veya mecrur kabul ediliyorlar demektir. Eğer bu mebni isimler yerine murab bir kelime gelseydi lafzen irap alacaktı. Mebni gelince lafzen alamadı. Mahallen almış oldu.

جاء هؤالء التالميذ. أكرمت من تعلم.

أحسنت إلى الذين اجتهدوا. نجحن الكسالنات.لم ي

Harfler, emir fiili, önüne cezm eden şart edatı gelmemiş mazi fiil, isim fiiller, ses isimlerinin sonlarında, lafzen, takdîren veya mahallen irap alameti bulunmaz. Bu yüzden bu lafızlar için: عراب .denilir. Yani hiçbir irap yerinde bulunmuyor demektir ال محل لها من الMebni muzari mahallen merfu, mansûb veya meczum olur.

هل تفهمن الدرس؟ سأشرحن الموضوع. لم تفهمن القاعدة. وللا

لن تخرجن من الحجرة.Önüne cezm edatı gelen fiili mazi mahallen meczum olur:

إن اجتهد علي أكرمه معل مه.

Uygulama Soruları 1) Aşağıdaki cümlelerde zâhir zamme ile merfû‘ isim ve fiilleri bulup türünü belirtiniz.

e) .ال ينال الظالمون عفو و مغفرة رب العالمين d) تحب العفو فاعف عني. اللهم إنك عفو

c) .اجتمع الوزراء بينهم لمنافشة قضية المتشردين

b) .فتحت الجامعات أبوابـها للطالب والطالبات

a) .هللا ولي الذين آمنوا يخرجهم من الظلمات إلى النور

2) Aşağıdaki cümlelerde mukadder zamme ile merfû‘ isim ve fiilleri bulup türünü belirtiniz.

a) .وهللا يدعو إلى دار السالم ويهدي من يشاء إلى صراط مستقيم b) .حكم القاضي على حبس المتهم بسنتين

c) .التحق مصطفى بكلية الطب على نجاحه في امتحان اختيار الطالب

d) .حصل أخي على الدرجة الولى في مسابقة القرآن الكريم

e) لمرء، لتحديد مهنته، وتشكيل شخصيته.الدراسة العليا هي أهم مرحلة في حياة ا

3) Aşağıdaki cümlelerde mansûb isim ve fiilleri bulup, nasb alâmeti ile alâmet nedenini belirtiniz.

a) .ولن ترضى عنك اليهود والنصارى حتى تتبع ملتهم

b) .يدخل هللا المؤمنين والمؤمنات جنات تجري من تحتها النـهار

c) قصصا رائعة باللغة التركية. ألف عمر سيف الدين

d) .لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون

e) .)اختار المسلمون أبا بكر خليفة بعد وفاة النبي )ص

4) Aşağıdaki mecrûr isimleri bulup cer alâmeti ve alâmet nedenini belirtiniz. a) يا أيها الذين آمنوا ال تسألوا عن أشياء إن تبد لكم تسؤكم.

b) يعنا نصب أبينا لوزارة التربية.سر جم

c) .سنقضي عطلتنا الصيفية هذا العام في القاهرة

d) .شب ه الشعراء عيني الحبيب بعيني الغزال عموما

e) .لقد رضي هللا عن المومنين إذ يبايعونك تحت الشجرة

5) Aşağıdaki cümlelerde meczûm fiilleri bulup cer alâmeti ve alâmet nedenini belirtiniz.

a) يا أيها الذين آمنوا ال تسألوا عن أشياء إن تبد لكم تسؤكم؟

b) .ألم تر كيف فعل ربك بأصحاب الفيل

c) .فليعبدوا رب هذا البيت الذي أطعمهم من جوع وآمنهم من خوف

d) .يا أيها الذين آمنوا ال يسخر قوم من قوم عسى أن يكونوا خيرا منهم

e) لهم بالتي هي أحسنادع إلى سبيل ربك بالحكمة والموعظة الحسنة وجا

6) Cümlelerde altı çizili ma‘mûllerin yerine müsennâlarını koyunuz. a) العب في الحديقة. الولد

b) في اليوم. صفحةيحفظ الغالم

c) شهريأتي رمضان بعد.

d) مبتسم. موظفاستقبلنا في مكتب الطيران

e) من العمل في السابع مساء. العامليرجع

7) Cümlelerde altı çizili ma‘mûllerin yerine cemilerini koyunuz. a) العب في الحديقة. الولد

b) في اليوم. صفحةيحفظ الغالم

c) شهريأتي رمضان بعد.

d) مبتسم. موظفاستقبلنا في مكتب الطيران

e) من العمل في السابع مساء. العامليرجع

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti İ‘râb: Bir öğe olarak cümledeki yeri veya başındaki bir âmil nedeniyle kelime sonlarında meydana gelen değişimlere verilen addır. Anılan değişim ya son hareke ya da sabit son harfte olur.

Ma‘mûl olarak merfû‘, mansûb, mecrûr ve meczûm kategorilerine dâhil olan kelimelerin sonlarında ne tür bir değişimin gerçekleşeceğine ilişkin kuralların ele alındığı dilbilgisi bahsine amel, ya da i‘râb alâmetleri adı verilir, biçiminde tanımlamak da mümkündür. İ‘râb alâmetleri şunlardır:

A. Raf‘ Alâmetleri: Bir kelimenin merfû kategorisinde bulunduğunun göstergesi olan hareke

veya harflerin ortak adıdır. Toplam 4 adet olup sırasıyla şunlardır: Zamme, elif, vâv, nûn.

B. Nasb Alâmetleri: Bir kelimenin mansûb kategorisinde bulunduğunun göstergesi olan hareke veya harftir. Toplam 5 adet olup sırasıyla şunlardır: Fetha, yâ, kesra, elif, ‘nûn’un düşmesi.

C. Cer Alâmetleri: Bir kelimenin mecrûr kategorisinde bulunduğunun göstergesi olan hareke veya harftir. Sadece isimde görülür. Toplam üç tane olup sırasıyla şunlardır: Kesra, fetha, yâ.

D. Cezm Alâmetleri: Bir kelimenin meczûm kategorisinde bulunduğunun kanıtı olan işaretlerdir. Sadece fiilde görülür. Toplam üç tane olup sırasıyla şunlardır: Sükûn, ‘nûn’un düşmesi, ‘illet harfi’nin düşmesi.

Tür olarak ise, alâmetini her halükârda dışa yansıtabilen kelimeler ‘Zâhirî’, kimi zorunluluklardan ötürü gösteremeyip yansıtıyor varsayılanlar ‘Takdirî’, sonu değişmeyen mebnî sözcükler ise ‘Mahallî’ i‘râb alırlar.

Bölüm Soruları 1.Aşağıdakilerden hangisinde ‘fâil’in ref‘ alâmeti diğerlerinden farklıdır?

a) .عاد مصطفى من العمرة أمس b) .غادر القاضي مبنى العدلية قبل قليل c) .ساق الراعي غنمه إلى المرعى صباحا d) .دعا النبي الناس إلى توحيد هللا e) .دافع المحامي عن حقوق الفقراء بحماسة 2.Aşağıdakilerden hangisinde ‘mef‘ûl’ün nasb alâmeti diğerlerinkinden farklıdır?

a) .هن أ أحمد مصطفى بحلول عيد الفطر b) المتهمون القاضي بقلوب وجلة. ينتظر c) .استأجر محمود الراعي لرعي غنمه d) .سيجيب هللا الداعي إذا دعاه بإخالص e) .سيجعل هللا الراشي والمرتشي في النار 3.Aşağıdakilerden hangi seçenekte mecrûr ismin cer alâmeti diğerlerinkinden farklıdır?

a) .سافر سليم إلى القاهرة صباحا b) رة من العراق قبل ساعة.وصلت الطائ a) .خرجت زينب من البيت ظهرا b) .قبض الشرطي على القاتل أمس c) .اجتمعت الندوة اليوم في إسطنبول 4.Aşağıdakilerden hangi seçenekte merfû fiilin ref‘ alâmeti diğerlerinkinden farklıdır?

a) .الصعوبات تنسي المرء من حوله من القرباء والصدقاء b) سماؤهم إلى يوم القيامة إذا سعوا في خير الناس.الناس تبقى أ c) .الطالب توجل قلوبـهم عندما اقترب إعالن نتائج االمتحانات d) .السائق يقضي معظم عمره في الطرق غياب أهله وأسرته e) .يرجو حسن جميع أصدقائه حضورهم حفلة زواجه 5.Aşağıdakilerden hangi seçenekte mansûb fiilin nasb alâmeti diğerlerinkinden farklıdır?

a) .لن يرضى عنك المجتمع إذا خالفت تقاليده b) .لن نعصي هللا ورسوله ولو أمرنا بذلك أبونا وأمنا c) .لن يلقى أحد مصرعه لهمال الطباء بعد اآلن d) .لن يرى الناس أحدا يسأل الناس تسديدا لحاجاته e) .لن يسعى الناس إال لنفسهم سوى المؤمنين باآلخرة

6.Aşağıdakilerden hangi seçenekte meczûm fiilin cezm alâmeti diğerlerininkinden farklıdır?

a) الحريق إال صبي محظوظ.لم ينج من b) .لم نشتر شيئا من السوق الرتفاع السعار c) .لم ألق أصدقائي القدامى منذ زمن بعيد d) .لم يحك لنا جدي قصة الليلة لمرضه e) م.لم يضع المريض لقمة في فمه منذ اليا cümlesinde altı çizili öğe için aşağıda yapılan "كان أبو بكر ذا كرم وسخاوة.".7

değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

a) .فاعل، مرفوع بالواو، لنه من السماء الخمسة b) .اسم كان، مرفوع بالواو، لنه من السماء الخمسة c) .فاعل، مرفوع بالواو، لنه ممنوع من الصرف d) ن، مرفوع بالواو، لنه ممنوع من الصرف.اسم كا e) .اسم كان مرفوع بالضمة، لنه ممنوع من الصرف cümlesinde altı çizili öğe için aşağıda yapılan "كان أبو بكر ذا كرم وسخاوة.".8

değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

a) .خبر كان، منصوب بااللف، لنه من السماء الخمسة b) وب بااللف، لنه من السماء الخمسة.مفعول به، منص c) .مفعول به، منصوب بااللف، لنه ممنوع من الصرف d) .خبر كان، منصوب بااللف، لنه ممنوع من الصرف e) .خبر كان منصوب بالفتحة، لنه ممنوع من الصرف cümlesinde altı çizili öğe için aşağıda "يريد الطالب أن يشتروا تذاكرهم لمناسبة األسعار.".9

yapılan değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

a) ."فعل مضارع، مرفوع بالواو، لما سبقه "أن b) .فعل مضارع، مجزوم بحذف النون، لنه من الفعال الخمسة c) .فعل مضارع، منصوب بحذف النون، لما سبقه "أن"، لنه من الفعال الخمسة d) خمسة.فعل مضارع، مرفوع بثبوت النون، لنه من الفعال ال

e) .فعل مضارع، منصوب بحذف حرف العلة، لنه من الفعال الخمسة

cümlesinde altı çizili öğe için aşağıda yapılan "يجري النهر منحنيا بين الحقول.".10değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

a) .فعل مضارع، مرفوع بالضمة الظاهرة، لنه معتل اآلخر b) المقدرة، لنه صحيح اآلخر.فعل مضارع، مرفوع بالضمة c) .فعل مضارع، مرفوع بالضمة الظاهرة، لنه صحيح اآلخر d) .فعل مضارع، مرفوع بالضمة المقدرة، لنه معتل اآلخر e) .فعل مضارع، مرفوع بحذف النون، لنه من السماء الخمسة

Cevaplar

1) d , 2) a , 3) e , 4) c , 5) b , 6) e , 7) b , 8) a , 9) c , 10) d

4. AMEL YÖNÜNDEN FİİLLER


Kitabımızın ilk bölümünde genel olarak âmillerden söz etmiş, onların semâî ve kıyâsî olmak üzere ikiye ayırmıştık.

Kıyâsî âmil denince ilk akla gelen devamındaki iki ismin ilkini ref‘, ikincisini nasb etme gücüne sahip fiillerdir. İçinde bulunduğumuz bölümde fiiller, devamlarındaki isme etki biçimi ve etki gücü çerçevesinde etraflıca ele alınacak, metin, uygulama ve sorular marifetiyle konunun zihinlerde kalıcılık kazanmasının teminine çalışılacaktır.


4) Fiil nedir? Diğer sözcük türlerinden farkı nedir?

5) Fiiller kendilerini izleyen isimler üzerinde hangi ve kaç tür bir şeklî etkiye sahiptir?

6) Devamlarındaki isim ya da isimlere etki gücü bağlamından kaç çeşit fiilden söz etmek mümkündür?




Amel Yönünden Fiiller

Bu üniteyi okumakla öğrencinin aşağıdaki kazanımlara ulaşacağı varsayılmaktadır: 1- Fiilleri

devamlarındaki sözcük sonlarına etkileri bağlamında sınıflandırabilecek. 2- Nâkıs ve tam fiil kavramlarına açıklık getirebilecek. 3- Nâkıs ve tam fiillerin amel biçimlerini açıklayabilecek. 4. Tam fiiller arasındaki amel farklılıklarını izah edebilecek. 5- nakıs, tam fiillerin yanı sıra kalp fiilleriyle vermek anlamlı fiilleri doğru kullanma becerisine sahip olacak.


Anahtar Kavramlar

Nakıs fiil

Tam fiil

Lâzım

Müteaddî

Ef‘âlu’l-kulûb

Bâbu “A’taytu”

Giriş

Önlisans programı Arapça derslerinde fiiller; zamanları, nicelik ve nitelik yönünden harfleri ve

de geçişli – geçişsiz oluşları çerçevesinde farklı sınıflandırmalara tabi tutulmuş ve ayrıntılı olarak ele alınmıştı.

Bu ünite kapsamında ise fiillerin bir âmil olarak devamlarındaki kelimeler üzerindeki tesirleri üzerinde duracağız. Tabii ki konuyu işlerken yukarıda değindiğimiz sınıflandırmaların da desteğine başvuracak, ara sıra kısa hatırlatmalarda bulunacağız.

Önceki ünitelerde de belirttiğimiz gibi, Arapçada kelimeler, diğer dillerden farklı olarak, kendilerinden önce gelen ve etkileme niteliğine sahip başka kelimeler dolayısıyla son hareke veya harf değişimine maruz kalırlar. Bu işlemde etkileyici pozisyonda olanlar için “Âmil” teriminin kullanıldığını, bunlardan çoğunluğunun semâî (işitsel / ezbere dayalı), bir kısmınınsa kıyâsî (kurallı) olduğunu söylemiştik.

Anılan kıyâsî âmiller grubunun ilk ve en kapsamlı elemanı kuşkusuz fiildir. Fiillerde ilke olarak kendilerini izleyen iki isme de etki etme, birini merfû‘ kılarak fail, diğerini ise mansûb kılarak mef‘ûl yapma potansiyeli olduğu kabul edilir. Ancak sınıfına göre bu ilkesel kabulde bir takım ince farklılıklar görülecektir.

Bu ünitenin de amacı devamını etkileyen bir öğe (âmil) olarak fiilin çeşitli görünümlerini öğrenci ile paylaşmak ve onu söz konusu incelikleri keşfeder hale getirmektir.


نوادر من سيرة عمر بن الخطاب )ض(

اص رضي ولى عمرو بن الع، الشاق جدا له عندما تسلم عمر خالفة المسلمين وتولى هذا االمريا بني ظلمقائال: أصايشتكي عنه في يوم من االيام أتى قبطي الى عمر رضي هللا. هللا عنه على مصر

الي وقال سابقت محمد بن عمرو بن العاص ؟يف وعلى يد من تعرضت لهكقال له و! أمير المؤمنينفقال . ينابن االكرم تسبقني وانا : كيفعلي أمام الناس فضربني وقال لي هجمف. فسبقته بفرسي مصر

ه با امام ابيفضربه ضر الواليابن مصر، ودعا الى انتقلف. بالدرةأن أعاقبهم علي نه: عمر رضي هللا عهم ـم أمهاتهـد ولدتمتى استعبدتم الناس وق: وقال لهأنذره إنذارا شديدا ابيه عمرو بن العاص فالى التفتو

!؟ أحرارا

18/6/2010( http://www.bdr130.net/vb/t70085.html)بتصرف من موقع

فدخل عمر، رضي هللا عنه، ليفاوض، المدينةى إل أنوشروانالمرسل من قبل فارسر أتى سفيى صيته عمر بن الخطاب؛ وفد على مستوى عال، يريد أن يخاطبالمدينة، ومعه ، ي العالمفالذي دوإلى فذهب ن الطين،مقالوا: هذا بيته، وإذا هو بيته قالوا: ال قصر له، قال: أين هو؟ عمر؟ فسأل: أين قصر

لمسجد، ضحى في االتمسه في المسجد، فإنه ينام ال ليس هنا، عمره: البيت، فضرب على الباب، فقال له أهلاج يهم الديبأهل فارس؛ لن عل يالحقونها المدينة، وجواري معه، وأطفال فذهب إلى المسجد، والوفد

ئما وجدوه نافكانه، مفما وجدوه في المسجد، ودل الصحابة على هيج ما رأوه في الحياة،ـوالحرير، منظر ب! قال: الخليفة قالوا: هذا عد ويقول: هذا الخليفة؟فارس، وأخذ يرت فوقف سفير. وعصاه بجانبه تحت شجرة،

.حكمت، فعدلت، فأمنت، فنمت

18/6/2010( http://www.alabaadl.com/vb/showthread.php?t=14683)بتصرف من موقع ال: ارسي، فقالف سلمان فقاما. يا أيها الناس, اسمعوا وعومرة كان عمر يخاطب المسلمين قائال:

عمر ثوب، فقال فيءقسمة القال: أتكتسي ثوبين، وتكسونا من سلمان؟ قال: ولم يا نعي وهللا، ال نسمع والعطيته أ -لمينقسمي مع المس- من ثوبي أما الثوب اآلخر، فإنه: عبد هللا فقال مانسل قم أجب: عبد هللا البنه

.نطع مرااآلن، قل نسمع، و: سلمان فقال والدي

18/6/2010( http://www.alabaadl.com/vb/showthread.php?t=14683)بتصرف من موقع

4.2. Anlama ve Kavrama Soruları لىالسئلة عن الفقرة الو -أ

ن ولى عمر على مصر عندما تولى الخالفة؟م -1 من أتى عمر وكيف يشتكي؟ -2 قبطي بظلم؟لم أصيب الشاب ال -3 كيف آذاه ابن الوالي؟ -4 ا حدث؟مع مماذا فعل عمر عندما س -5 عاقبه بسوطه؟ ماذا قال عندما -6

ثانيةالسئلة عن الفقرة ال -ب نة ولماذا؟من أتى إلى المدي -1 لمدينة؟مع من دخل السفير ا -2 ماذا سأل من أقبلوه؟ -3 كيف أجابوه؟ -4 ي جواب تلقى عندما سأل عن الخليفة أهل بيته؟أ -5 يف بين تعجبه منه عندما وجده نائما؟ك -6

سئلة عن الفقرة الثالثةال -ج كيف بدأ عمر في خطابه؟ -1 ابه؟من عارضه في بداية خط -2 ب الذي جعل سلمان يعارضه؟ما السب -3 بصدد الرد عليه؟ ماذا فعل عمر -4 يف بين سلمان رضاه عندما علم حقيقة المر؟ك -5

4.3.Eşanlamlı لقائمة مرادف ما تحته خط.اهات من -أ

لت –تلبس –توجه –ب لاط –يتذمر –)ذكر سوط( –ال ع –مبعوث –خو

عمر!يا ظلم قائال: أصابني يشتكي عنه في يوم من االيام أتى قبطي الى عمر رضي هللا -1

.درةبالأن أعاقبهم علي نه: فقال عمر رضي هللا ع -2

أنذره إنذارا شديدا.الى ابيه عمرو بن العاص ف التفتو -3

.عمر ليفاوض، المدينةى إل أنوشروانن قبل م المرسل فارسر أتى سفي -4

ىالذي عمر بن الخطاب؛ يريد أن يخاطب -5 .ه في العالمصيت دو

.ه في المسجدالتمس ليس هنا، عمره: فقال له أهل -6

.ثوب قسمة الفيءثوبين، وتكسونا من تكتسيقال: أ -7

.والديه عطيتأ -سمي مع المسلمينق- من ثوبي أما الثوب اآلخر، فإنه -8

4.4. Karşıt Anlamlı وضيع( –نبا عن –نعص –أخفى –جنب ت –نسى ن –ريه ك –)بش ر .ولى عمرو بن العاص على مصرعمر الخالفة، تولىعندما -1

عمر!يا ني ظلمأصابقائال: يشتكي الخليفةقبطي الى شاب أتى -2

!؟ حراراهم أـهم أمهاتـمتى استعبدتم الناس وقد ولدته قائال: أنذرف -3

.عال المدينة، ومعه وفد على مستوى فدخل -4

.فما وجدوه في المسجد ما رأوه في الحياة، هيجـبلن عليهم منظر -5

.وعصاه بجانبه الصحابة، فوجدوه نائما تحت شجرة، هيدل علو -6

.نعيالفارسي، فقال: وهللا، ال نسمع وال سلمان فقام -7

.نطع مرا نسمع، واآلن، قل : سلمان فقال -8

4.5.Tekil ↔ Çoğul ي من المفردات.هات جمع ما يأت -أ

ر سفي –موقع –أمير – بأ –ي وال – درة – فرس –يد – يوم –بن ا - مرأ يتب – قصر - صيت –خطاب –مستوى -وفد - مدينة –

من الجموع. هات مفرد ما يأتي -ب

أبواب –ثياب – ابةصح – وجواري – أطفال – عالم – أحرار– ناس – يامأ قسام.أ –خلفاء –عصي –أشجار –ة مكنأ – ظرامن – جدامس –ي لاأه –

4.6.Kalıp İfade

كون جمال بحيث توافق المثال تعبيرا باستعانة ما بين القوسين.

.فوجدوه نائما تحت شجرةنائم( –المثال: )هو

نائمة( –)هي -1

نائم( –)أنا -2

نائم( –)أنت -3

نائمة( –)أنت -4

نائمان( –)هما -5

نائمون( –)هم -6

نائمون( –)أنتم -7

نائمات( –)هن -8

4.7. Fiil:

Arapçada üç zamandan birine bağlı olarak bir eylem veya bir oluş bildiren kelimeler, bu adla

anılır. Zamandan bağımsız eylem veya oluşlar mastar olup, isim kategorisine dahildirler. Söz gelimi

“gel, geldi, geliyor, gelecek…” gibi ifadeler birer fiilken, “geliş, gelmek” türünden sözcükler birer

isimdir.

Arapçada fiiller devamlarındaki iki isim üzerinde etkili olurlar. Söz konusu isimler onların

etkisiyle sırasıyla merfû‘ ve mansûb hale gelirler. Bu, lâzım adıyla bildiğimiz geçişsiz fiiller dışında

bütün fiiller için geçerli bir yargıdır. Lâzım fiiller ise sadece bir ismi, fâil (özne) edinerek merfû‘

kılabilir, onun ötesinde herhangi bir etkileme gücüne sahip değildir.

Fiiller, etkiledikleri iki ismin birbiriyle olan ilişkileri çerçevesinde de ikiye ayrılır. Eğer merfû‘

ve mansûb ma‘mûlleri arasında mübtedâ-haber olma, yani cinsiyet ve sayı yönünden birbirine uyma

zorunluluğu varsa ve her birinin varlığı cümle için vazgeçilmezse bu tip fiillere nâkıs fiil adı verilir.

Öte yandan merfû‘ ve mansûb ma‘mûlleri arasında böyle bir uyum şartı ve vazgeçilmezlik söz konusu

değilse bu tarz fiillere tam fiil adı verilir.

Aşağıda bu sınıflandırmaya tabi fiilleri sırasıyla şematik olarak görmektesiniz:

4.7.1. Nâkıs Fiiller: Özellikleri:

1) Ma‘mûlleri (etkiledikleri iki öğe) köken olarak mübtedâ haberdir. 2) Ma‘mûlleri (etkiledikleri iki öğe)arasında cinsiyet ve sayı uyumu zorunludur.

3) Ma‘mûller (etkiledikleri iki öğe) vazgeçilmezdir; herhangi biri düşürülemez. 4) Ma‘mûller (etkiledikleri iki öğe)’den ilki “Nâkıs fiilin ismi” adıyla merfû‘, diğeri ise “Nâkıs

fiilin haberi” adıyla mansûbdur.

5) Önlisans Arapça derslerinde “كان ve kardeşleri” ve “Mukârabe, racâ’ ve şurû‘ fiilleri” adıyla hatırladığımız fiiller nâkıs fiillerdir.

NÂKIS FİİLLERİN AMELİ

İsimlerin ma‘mûl olduktan sonraki hali İsimlerin ma‘mûl olmadan önceki hali

Adam şişmandırالرجل سمين / Adam şişmandıكان الرجل سمينا /

Ahmet doktordurمد طبيب / أح Ahmet doktor olduصار أحمد طبيبا /

4.7.2. Tâm Fiiller:

Özellikleri:

1) Sadece bir ismi, merfû‘ yapıp fail (özne) edinmekle yetinebilir. Bu tip fiillere lâzım fiil adı verilir.

2) İki veya daha fazla ismi ilkini merfû‘ kılıp fail (özne), diğerlerini mansûb kılıp mef‘ûl (nesne) edinebilir. Bu tip fiiller ise müteaddî fiil adıyla anılır.

3) Merfû‘ ve mansûb ma‘mûlleri arasında cinsiyet ve/veya sayı yönünden herhangi bir uyum zorunluluğu yoktur. Dolayısıyla bu öğeler başlarına tam fiil gelmeden cümle değil, birbirinden bağımsız iki isimdir.

4) Sözün söyleniş koşullarına göre anılan iki ma‘mûlden herhangi biri düşürülebilir.

TAM FİİLLERİN AMELİ

Fiilin geçişlilik değeri

İsimlerin ma‘mûl olduktan sonraki hali İsimlerin ma‘mûl olmadan önceki hali

Lâzım / نام الط فلBebek uyudu / الطفلBebek

Müteaddi / شرب الطفل الحليبBebek süt içti لحليب / ا –الطفلSüt - Bebek

Tam fiillerden müteaddi olanlar yani devamındaki bir ismi etkilemekle yetinmeyip ikincisini de etkileyenler, kendi aralarında ikiye ayrılır:

1) Tek mef‘ûle müteaddî olanlar: Merfû‘ ma‘mûlü konumundaki failine ek olarak ikinci bir ismi mef‘ûl edinip mansûb kılmakla yetinen fiillerdir.

2) İki mef‘ûle müteaddî olanlar: Merfû‘ ma‘mûlü konumundaki failine ek olarak iki ismi birden mef‘ûl edinip mansûb kılan fiillerdir.

MEF‘ÛL SAYISI AÇISINDAN FİİLLER

Mef‘ûl sayısı İsimlerin ma‘mûl olduktan sonraki hali İsimlerin ma‘mûl olmadan önceki hali

1 mef‘ûl Rüzgâr çatıları

uçurdu يح السقوف / çatılar – rüzgâr / سقوف -عاصفة أطارت الر

2 mef‘ûl Devlet çiftçiye kredi

veriyor Kredi - Çiftçiرض / ق –فال ح ا /ض ر ق تمنح الدولة الفالح

Failini merfû‘ yaptıktan sonra bir isimle yetinmeyip iki ismi birden mansûb kılarak mef‘ûl edinen (iki mef‘ûle müteaddî) fiiller, bu iki mef‘ûl arasında mübteda – haber ilişkisi olup olmamasına göre ikiye ayrılır:

2.1) Kalb fiilleri: İki mef‘ûlü köken itibariyle mübteda-haber olan ve dolayısıyla mef‘ûlleri arasında cinsiyet ve sayı yönünden uyum mecburiyeti bulunan fiillerdir. Bunlara أفعال القلوب da denir.

2.2) Vermek anlamlı fiiller: İki mef‘ûlü birbirinden bağımsız olan ve bu yönüyle mef‘ûlleri arasında cinsiyet-sayı uyumu aranmayan fiillerdir. Bunlara باب أعطيت de denir.

İKİ MEF‘ÛL ALAN FİİLLER VE MA‘MÛLLERİ

Özelliği İsimlerin ma‘mûl olduktan sonraki hali İsimlerin ma‘mûl olmadan önceki hali

Kalb fiili وجد الرئس االقتراح مناسبا Başkan öneriyi uygun buldu

ناسب م -قتراح ا -رئيس uygun – öneri -başkan

Vermek anlamlı fiil

Devlet çiftçiye kredi veriyor

ا /ض ر ق تمنح الدولة الفالح ض قر –ال ح ف -دولة

kredi – çiftçi - devlet

Uyarı: Ma‘mûller ancak gerçek isim oldukları takdirde, üzerlerinde gerçekleşen işlem (irab), dıştan görülebilir (zâhirî) nitelikte olur. Bir öğenin zamir veya başlı başına bir cümle olması halinde i‘rabı zahirî (dıştan görülebilir) nitelikte değil mahallî (konumu gereği öyle sayma) biçiminde gerçekleşir.

FİİLLERİN MA‘MÛLLERE AÇIK VEYA KAPALI ETKİSİ

Ma‘mûlü açık isim olmayan bir cümle Ma‘mûlü açık isim olan bir cümle

كنت تعمل في المصنع Sen fabrikada çalışıyordun

عامال في المصنع كان صالح Salih fabrikada bir işçiydi

Baştaki nakıs fiil devamındaki iki ismi etkilemiş. Ancak kendisinin bu etkisini açıkça gözlemleme şansımız yok. Çünkü ilk ma‘mûlü (ت) ile ikincisi

gerçek isim değil, biri zamir diğeri ise (تعمل)fiildir.

Baştaki nakıs fiil devamındaki iki ismi etkilemiş. Her iki etkilenen de açık olduğu için etkileniş biçimlerini açıkça görebiliyoruz. (Etkisi: İlkini zamme ile merfû‘, ikincisini fetha ile mansûb kılmış.)

Uygulamalar

.ظل الشهيد حيا (1 Çözüm:

قصة، ترفع اسمها وتنصب خبرها.ظل: من الفعال النا

الشهيد: اسم "ظل"، مرفوع بالضمة الظاهرة على آخره.

حيا: خبر "ظل"، منصوب بالفتحة الظاهرة على آخره.

.حسن خلق المؤمن (2 Çözüm:

حسن: فعل ماض، مبني على الفتحة، وهو الزم ال يتعدى الفاعل.

خلق: فاعل، مرفوع بالضمة الظاهرة على آخره ومضاف.

المؤمن: مضاف إليه، مجرور بالكسرة الظاهرة على آخره.

.يدرس الطالب العربية (3 Çözüm:

يدرس: فعل مضارع، مرفوع بالضمة الظاهرة على آخره. وهو متعد على مفعول واحد.

الطالب: فاعل مرفوع بالضمة الظاهرة على آخره.

العربية: مفعول به، منصوب بالفتحة الظاهرة على آخره.

.الفقير صدقة منح الغني (4 Çözüm:

منح: فعل ماض، مبني على الفتحة، وهو من باب "أعطيت" أي متعد على مفعولين.

الغني: فاعل مرفوع بالضمة الظاهرة على آخره.

الفقير: مفعول به أول، منصوب بالفتحة الظاهرة على آخره.

صدقة: مفعول به ثان، منصوب بالفتحة الظاهرة على آخره.

اة دائمة.يحسب الناس الحي (5 Çözüm:

ن فعوليميحسب: فعل مضارع، مرفوع بالضمة الظاهرة على آخره، وهو من أفعال القلوب أي متعد على كانا مبتدأ وخبرا في الصل.

الناس: فاعل، مرفوع بالضمة الظاهرة على آخره

الحياة: مفعول به أول، منصوب بالفتحة الظاهرة على آخره.

بالفتحة الظاهرة على آخره.دائمة: مفعول به ثان، منصوب

Uygulama Soruları 1) Aşağıdaki cümlelerde geçen nâkıs fiilleri bulup ma‘mûllerini gösteriniz.

a) .أصبحت زينب فتاة جميلة b) .يكاد البرق يخطف أبصارهم c) .نا متعرضة للخطر لم أغادر هنا ما دامت أم d) .ما زال الجو مشمسا

e) .ظل الشاب ناظرا خلف صديقه

f) الحريق منطفئا نحو آخر النهار. أمسى

g) .أضحت الفتاة مستيقظة بصراخ أمها h) .عسى ربكم أن يرحمكم

2) Aşağıdaki cümlelerde geçen tam fiilleri bulup geçişlilik yönünden türünü belirtiniz. a) .نفى الملك الوزير إلى أقصى بالده b) .ذبلت الزهار في حديقة المدرسة

c) .تطير الطيور فوق البحيرة d) .يفضل السياح الزيارة على التجارة e) .يبلغ عدد الطالب ألفا f) .يجر الثوران العجلة بصعوبة g) .اتخذ هللا إبراهيم خليال h) .وسقاهم ربهم شرابا طهورا

3) Aşağıdaki cümlelerde geçen iki mef‘ûle müteaddî fiilleri bulup türlerini belirtiniz. a) .وهب الوالدان أوالدهما حياة

b) ذ الطالب مكافأة.خول الستا

c) .يحسب الناس الحياة دائمة d) .يعلم الشبان الكل صديقا e) .يعتبر المسلم المسلم أخا f) .كسا الغني اليتامى أثوابا

g) .يطعم هللا عباده نعما كثيرا h) .ظن الولد الرجل طبيبا

4) Boşlukları, listede verilen fiillerden uygun olanla doldurunuz. ( نكا -وجد –يكاد –منح –أصبح –ن ظ –سقى –اتخذ )

a) .عمر فتى أنيقا ........ b) .أحمد محاميا قبل سنوات ....... c) .الكتاب صديقا في كل وقت ...... d) .ـت الطالبة أستاذها عطية...... e) .ـوا العمل سهال..... f) .الخادم الضيوف عصيرا ...... g) .ـنا المشي نافعا في هذا السن...... h) الشرفة....... الطفل يسقط من

5) Parantez içindeki veriyi örnekteki gibi eşdeğerinin yerine koyarak cümleyi yineleyiniz. المثال: كان المهندس مشغوال في مكتبه. )أصبح( أصبح المهندس مشغوال في مكتبه. )المهندسون(

a) )رأيت( ............................ b) دسة(............................ )المهن

c) )كانت( ............................ d) )المهندستان( ............................ e) )المهندسات( ............................ f) )وجدنا( ............................ g) )كان( ............................. h) ..............................

6) Aşağıdaki cümleleri Arapçaya çeviriniz.

a) Kış mevsiminde kar yağar.

b) Muz sıcak bölgelerde yetişir.

c) Allah müsrifleri sevmez.

d) Kitapları kamyonlarla taşıdılar.

e) Adam eşine kırmızı bir gül verdi.

f) Annem konuklara meyve suyu içirdi.

g) Yıllar sonra mahalleyi değişmiş bulduk.

h) Herkes kendini kral sanır.

Bölümde Ne Öğrendik Özeti Arapçada fiiller, kendisinden sonra gelen iki ismi son hareke veya sabit son

harf bağlamında etkileyen kıyâsî âmillerin en başta gelenidir.

İlk iki amili mübteda-haber kökenli olan fiillere nâkıs, diğerlerine tam fiil

adı verilir.

Tam fiillerden

- sadece bir isme etki edene lâzım,

- biri fail diğeri mef‘ûl olmak üzere iki isme etki edene müteaddî denir.

Müteaddî fiiller de;

- Faile ek olarak sadece bir mef‘ûle etki edenler ile,

- Faile ek olarak iki mef‘ûl üzerinde etkili olanlar olmak üzere ikiye

ayrılır.

İki mef‘ûl alanlar da;

- Mef‘ûlleri arasında mübteda-haber veya bir başka deyişle cinsiyet-sayı

ilişkisi olanlar ile,

- Mef‘ûlleri birbirinden bağımsız olanlar olmak üzere ikiye ayrılır.

Bunlardan ilkine kalb fiilleri (ef‘âlu’l-kulûb), ikincisine ise vermek anlamlı

fiiller (bâbu a‘taytu) adı verilir.

Bölüm Soruları 1) Aşağıdakilerden hangisi nâkıs fiilin özelliklerinden biridir?

a) Devamındaki iki isimden ilkine fail ikincisine mef‘ûl denir.

b) Fâilini ref‘, mef‘ûlünü nasb eder.

c) Devamındaki iki ismin ilki kimi zaman düşürülebilir.

d) Devamındaki iki ismin ikincisi kimi zaman düşürülebilir.

e) Devamındaki iki isimden hiçbiri düşürülemez.

2) Aşağıdakilerden hangisi kalb fiillerinin özelliklerinden biridir?

a) Sadece bir ismi ref‘ ederek fail edinir.

b) Fâilden sonra sadece bir mef‘ûl alabilir.

c) Fâilden sonra kökeni mübteda haber olan iki ismi nasb ederek mef‘ûl edinir.

d) Fâilden sonra aldığı iki mef‘ûl arasında cinsiyet – sayı uyumu yoktur.

e) Fâilden sonra aldığı iki mef‘ûlden biri düşürülebilir.

3) Aşağıdakilerden hangisi “A‘taytu bâbı”nın özelliklerinden biridir?

a) Fâilden sonra nasb edip mef‘ûl edindiği iki isim arasında cinsiyet – sayı uyumu

yoktur.

b) Fâilden sonra nasb edip mef‘ûl edindiği iki isim arasında cinsiyet – sayı uyumu

vardır.

c) Sadece failiyle yetinir.

d) Fâilden sonra sadece bir ismi nasb edip mef‘ûl edinir.

e) Fâilden sonra nasb edip mef‘ûl edindiği iki isim hiçbir şekilde düşürülemez.

altı çizili sözcük için aşağıda yapılan "ظل األيتام دامعة أعينهم طوال األيام." (4değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

a) بالضمة.فاعل، مرفوع

b) .اسم ظل، مرفوع بالضمة

c) .مفعول به، منصوب بالفتحة

d) .خبر ظل، منصوب بالفتحة

e) .اسم مجرور بالكسرة

altı çizili sözcük için aşağıda yapılan "ظل األيتام دامعة أعينهم طوال األيام." (5değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

a) .فاعل، مرفوع بالضمة

b) .اسم ظل، مرفوع بالضمة

c) .مفعول به، منصوب بالفتحة

d) .خبر ظل، منصوب بالفتحة

e) .اسم مجرور بالكسرة

6) “İçirdi” anlamına gelen "أشرب" fiili için aşağıdaki değerlendirmelerden

hangisi doğrudur?

a) Nakıs Fiil

b) Tek fiile müteaddi

c) İki fiile Müteaddî / A‘taytu bâbından

d) İki fiile Müteaddî / Ef‘âlu kulûbdan

e) İsmu’t-tafdîl

cümlesinde altı çizili öğe için aşağıda yapılan "نعلم األستاذ أبا." (7değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

a) Nâkıs Fiil

b) Tek fiile müteaddî

c) İki fiile müteaddî / A‘taytu bâbından

d) İki fiile müteaddî / Ef‘âlu kulûbdan

e) İsim fiil

cümlesinde altı çizili öğe için aşağıda yapılan " نعلم األستاذ أبا." (8değerlendirmelerden hangisi doğrudur?

a) .فاعل مرفوع بالضمة

b) .مفعول به أول، منصوب بالفتحة

c) .مفعول به ثان، منصوب بالفتحة

d) .مضاف إليه مجرور بالكسرة

e) .مفعول به غير صريح، مجرور بالكسرة

9) "Devlet çiftçilere malî destek veriyor" cümlesinin Arapça karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?

a) تمنح الدولة الفالحين دعما ماليا.

b) .تمنح الدولة إلى الفالحين دعما ماليا

c) .تمنح الفالحون الدولة دعما ماليا

d) .تمنع الدعم المالي إلى الفالحين من قبل الدولة

e) .الدعم المالي يمنح الدولة للفالحين 10) Aşağıdaki hangi cümlede nâkıs fiil yoktur??

a) .يكاد البرق يخطف أبصارهم

b) .عسى ربكم أن يرحمكم

c) .صار محمود محاميا مشهورا

d) .ليس الخبر كالعيان

e) .عصى فرعون ربه الذي خلقه

Cevaplar

1) e , 2) c , 3) a , 4) b , 5) d , 6) c , 7) d , 8) b , 9) a , 10) e

5. İSMU’L-FÂİL


Bir önceki bölümde devamındaki isimlerin sonlarına etki bağlamında fiilleri ele almış ve etki güçleri bağlamında tasnife tabi tutmuştuk.

Bu bölümden itibaren ise fiil olmadıkları halde bazı şartlarla fiil işlevi gören isimler konusuna giriyoruz. Fiil işlevi gören isimler silsilesinin ilk halkası durumundaki İsmu’l-fâil, içinde bulunduğumuz bölümün konu eksenini teşkil etmektedir. O meyanda İsmu’l-fâil’in türetim biçimi, fiil işlevi görme şartları ve amel biçimi üzerinde durulacak, metin, uygulama ve alıştırmalarla zihinlerde pekiştirilmesine çalışılacaktır.


1) İsmu’l-fâil nedir, Türkçe dilbilgisinde hangi terime karşılık gelmektedir?

2) İsmu’l-fâil’in türetim biçimleri nelerdir?

3) İsmu’l-fâilin fiil işlevi görme koşulları nelerdir?




İsmu’l-fâil ve Ameli

İsmu’l-fâil’in mahiyeti, türetim biçimleri ve fiil işlevi görmesi için gereken şartlar hakkında açıklamada bulunabilir. İçinde İsmu’l-fâil bulunan cümleler kurabilir, cümlelerdeki fiil yüklemleri doğru bir biçimde İsmu’l-fâil’e dönüştürebilir.



Anahtar Kavramlar

İsmu’l-fâil

Amel

Fiil

Şibhu’l-fi‘l

Eşbâhu’l-fi‘l

Giriş

Arapçada fiille başlayan cümleye fiil cümlesi dendiğini, öğelerinin ise fiil (yüklem), fail (özne) ve Mef’ûl (nesne) şeklinde sıralandığını biliyoruz. Anılan cümlede belirleyici öğenin fiil olduğunu ve devamındaki iki öğeyi şeklen etkilediğini de geçen bölümde öğrendik.

Arapçada fiil cümlesinin belirleyici ve etkin öğesi (âmil) konumundaki fiil, bazı şartların vukuu halinde kimi isimler tarafından da temsil edilebilmektedir. Şibhu’l-fi‘l ya da çoğul haliyle Eşbâhu’l-fiil şemsiye kavramına dâhil isimler zincirinin ilk halkası kuşkusuz İsmu’l-fâildir.

Bu bölümde “İsmu’l-fâil” kavramının tanımı yapıldıktan sonra örneklerle fiillerden İsmu’l-fâil türetme yolları ve fiil işlevi görme (amel) şartları ele alınacaktır.


الخالق في السالم

لسالم في جوهره رسالة أخالقية وأن في كتاب هللا وسنة نبيه عليه السالم أن ا متدبرلليتجلى والعبادات والمعامالت. في تعاليم السالم كلها حتى في العقائد سارية السمة الخالقية

اليمان بضع " وثمراته: إيها من لوازمه جاعال إن االسالم يربط الخالق الحميدة باليمان إماطة الذى عن الطريق، والحياء :أدناهاوستون أو بضع وسبعون شعبة، أعالها: ال إله إال هللا، و

حين يسرق وهو السارق، وال يسرق مؤمنحين يزني وهو الزانيال يزني "؛ ."شعبة من اليمان ."مؤمنيشرب الخمر حين يشربها وهو ، والمؤمن الذين هم في صالتهم المؤمنونأهدافا أخالقية: "قد أفلح متضمنةوكذلك العبادات في االسالم

...، حافظون والذين هم لفروجهم فاعلونوالذين هم للزكاة معرضونوالذين هم عن اللغو ونخاشعالذين آمنوا باهلل ورسوله ثم لم يرتابوا المؤمنون؛ "إنما راعون"والذين هم لماناتهم وعهدهم

"الصادقونوأنفسهم في سبيل هللا أولئك هم وجاهدوا بأموالهمكسب قد ي .بالناس ضاراأن ينتج ما يشاء وكيفما يشاء ولو كان مللمسلوكذلك في االقتصاد ليس

ح " ليصبزراعة التبغ "الدخان" أو "الحشيش" أو"العناب من وراء مكسبا ماديا كبيرااالنسان ا وفيرةأرباح جالبة. قد تكون هذه االعمال الضارةأو المخدرةعصيرها خمرا ونحوه من المواد

قابل المضار ، ولكن السالم أهدر هذه المنافع في متجين والمصنعيينللمن منافع اقتصادية محققةولميسر، لخمر واعليها في العقول والبدان والخالق. يقول القرآن: "يسألونك عن ا المترتبة الضخمة

للناس وإثمهما أكبر من نفعهما" قل: فيهما إثم كبير ومنافعكل الرفض الوسيلة القذرة، رافضاسياسة أيضا، وكما ربط السالم االقتصاد بالخالق، ربط بها ال

ولو كانت للوصول إلى غاية شريفة، حيث قال النبي صلى هللا عليه وسلم: "إن هللا طيب ال يقبل إال "إن هللا يأمركم أن تؤدوا المانات إلى أهلها وإذا :يقول هللا تعالى مواطنيهاطيبا". في عالقة الدولة ب بالعدل....(. واحكمتم بين الناس أن تحكم

قال .عن الخالق هذه هي سياسة السالم في السلم، فإن سياسته في الحرب أيضا ال تنفصللكم ال تقاتلون وقاتلوا في سبيل هللا الذين يقاتلونكم وال تعتدوا إن هللا ال يحب المعتدين"؛ "وما" تعالى:

ربنا أخرجنا من هذه القرية يقولون في سبيل هللا والمستضعفين من الرجال والنساء والولدان الذين .نصيرا" أهلها واجعل لنا من لدنك وليا واجعل لنا من لدنك الظالم

الشجار وهدم المباني وقتل النساء إن السالم يحذر في الحرب من الغدر والتمثيل بالجثث وقطع .لحراثة الرض المنقطعين المزارعينوالطفال والشيوخ والرهبان و

هتان الوج نأن السالم هو نظام الحياة الشامل والخالق المثالية الرفيعة. وهاتاوالخالصة، ال تنفصالن أبدا ـ مترابطتان

5.2. Anlama ve Kavrama Soruları الفقرتين األولى والثانية أسئلة عن -أ

ا هي السمة االساسية في تعاليم االسالمم -1

يمان؟ف يربط االسالم الخالق الحميدة باالكي -2 ذكر نصوص دينية تؤكد العالقة بين الخالق وااليمان؟ا -3 أسئلة عن الفقرة الثالثة -ب ل يصح القول: إن العبادات ال تنفصل عن االخالق ؟ه -1 كيف يصف القران "المؤمن"؟ -2 اذا تفسير للعبادات في االسالم من حيث عالقتها بالخالق؟م -3 أسئلة عن الفقرة الرابعة -ج هل للمرء أن ينتج ما يشاء وكيف يشاء فى االسالم؟ ولماذ؟. -1 ل يجوز للمسلم أن يتجر بالمواد المخدرة ولو كانت ضارة بالمجتمع االسالمي؟ه -2 ماذا أهدر االسالم بعض االعمال الجالبة أرباحا وفيرة والمحققة منافع اقتضادية؟ل -3 الفقرة الخامسة وما بعدها أسئلة عن -ت ى االسالم؟ ولماذ؟فلمقولة: "الغاية في السياسة تجعل الوسيلة جائزة" أي شرعية هل ل -1 ء دنين أثناسالم في هدم البيوت وخلع االشجار المثمرة واتالف الحرث والنسل وازعاج الموما حكم اال -2

الحرب؟ خلص فلسفة االسالم في الحياة كلها باقصر عبارة ممكنة؟كيف ت -3

5.3. Eşanlamlı هات من القائمة مرادف ما تحته خط. -أ

متأمل( –جميلة –حتوية م –نعيص –تقطيع العضاء –اسبك –حالل –)جارية القائمة: الة أخالقية.في كتاب هللا وسنة نبيه عليه السالم أن السالم في جوهره رس متدبرلليتجلى -1 سالم كلها. في تعاليم ال سارية السمة الخالقية -2 باليمان. الحميدةالسالم يربط الخالق إن ا -3 أهدافا أخالقية. متضمنةسالم وكذلك العبادات في اال -4 ما يشاء وكيفما يشاء. ينتجمسلم أن وفي االقتصاد ليس لل -5 أرباحا وفيرة. جالباصنيع العناب ليصبح عصيرها خمرا قد يكون ت -6 ". طيباب ال يقبل إال ال النبي صلى هللا عليه وسلم: "إن هللا طيق -7 . والتمثيل بالجثثسالم يحذر في الحرب من الغدر إن ال -8

5.4. Karşıt Anlamlı ائمة مضاد ما تحته خط.هات من الق -ب

شرع(-وفاء –تالزم –يفصل عن –لظلم ا–ختفي ي –ستهلك ي –)خاب القائمة: الة أخالقية. السالم في جوهره رسفي كتاب هللا وسنة نبيه عليه السالم أن متدبرلل يتجلى -1 ."الخالق الحميدة باليمان يربطإن االسالم -2 خاشعون. المؤمنون، الذين هم في صالتهم أفلح"قد -3 ما يشاء وكيفما يشاء. ينتج ليس للمسلم أن -4 في العقول. المترتبة هذه المنافع في مقابل المضار الضخمة أهدرالسالم -5 ....(.عدلبال "...وإذا حكمتم بين الناس أن تحكموا : تعالىيقول هللا -6 .عن الخالق تنفصلذه هي سياسة السالم في السلم، فإن سياسته في الحرب أيضا ال ه -7 مباني. الشجار، وهدم ال والتمثيل بالجثث وقطع غدرإن السالم يحذر في الحرب من ال -8

5.5. Tekil ↔ Çoğul يأتي من المفردات.هات جمع ما -أ

لق.خ -فرد -بيت –عبادة –راهب –لد و -مرأة ا –ية أ –عقيدة –معتد -مستضعف تي من الجموع.هات مفرد ما يأ -ب

ارباح. -المعتديين –المزارعين -المنقطعين –اشعون خ –لدان و -آيات –مخدرات –النساء

5.6. Kalıp İfade

عل الذي تحته خط الى صيغة اسم الفاعل كما في المثال.أعد الجمل التالية محوال الف في كتاب هللا أن السالم في جوهره رسالة أخالقية. يتدبر يتجلى للذي المثال: في كتاب هللا أن السالم في جوهره رسالة أخالقية. للمتدبريتجلى

سالم كلها.في تعاليم ال تسريوالسمة الخالقية -1 مان.لخالق الحميدة باليإن االسالم يربط ا -2 أهدافا أخالقية. تتضمنالسالم اوكذلك العبادات في -3 يخشعون الذين هم في صالتهم المؤمنونقد أفلح -4 يعرضون.وهم الذين عن اللغو -5 بالناس. يضرلمسلم أن ينتج ما يشاء ولو كان لليس -6 منافع اقتصادية. تحققو أرباحا وفيرة تجلبتبغ "الدخان" أو "الحشيش" زراعة ال -7 كل الرفض الوسيلة القذرة. رفضربط السالم السياسة بالخالق أيضا وهو تت -8

5.7. İsmu’l-fâil:

Çekimli fiillerden türetilen ve eylemi yapana delalet eden isim yapısıdır. Örneğin; ,(dedi → diyen) قال →قائل yazdı → yazıcı, yazan, yazma eylemi) كتب →كاتب

yapan).

Kendine özgü kipiyle belli bir zamana delalet etmeyen İsmu’l-fâil ile kurulmuş cümlede zaman, türetildiği fiilden farklı olarak ancak bağlamdan anlaşılabilir.

Örnek:

.جاء المعطي المساكين أمس / Yoksullara dün yardım eden kişi geldi. (Geçmiş zaman)

.جاء المعطي المساكين اآلن / Yoksullara şu an yardım etmekte olan kişi geldi. (Şimdiki zaman)

.جاء المعطي المساكين غدا / Yoksullara yarın yardım edecek olan kişi geldi. (Gelecek zaman).

Bu örneklerde İsmu’l-fâilin delalet ettiği zaman, cümlede yer alan zaman zarfıyla belirlenmiştir.

Genel olarak belli bir zaman diliminde meydana gelen bir olayı ya da eylemi ifade eden İsmu’l-fâil, bu yönüyle sabit bir niteliği gösteren sıfatı müşebbeheden ayrılır.

5.7.1. İsmu’l-fâil Türetimi Ve Kalıpları

İsmu’l-fâil, sadece çekimli fiillerden türetilebilir. Çekimsiz (camid) fiillerden İsmu’l-fâil türetilmez. Fiil yapısı üç harften oluşan fiillerle (sülasi) üçten fazla harften oluşan fillerden (rübai, humasi ve südasi) İsmu’l-fâil farklı kalıplarda türetilir.

Üç harfli fiillerden İsmu’l-fâil, fiilin “ فاعل” kalıbına dönüştürülmesiyle elde edilir.

Örnek: كاتب →كتب قرأ →قارئ ;

Ecvef fiilde (ortadaki harfi illet harfi) illet harfi hemzeye dönüştürülür.

Örnek: قال قائل→ بائع →باع ;

Nakıs ve lefif (sonu illetli) fiillerde İsmu’l-fâil belirtisiz (nekra) olursa, sonundaki illet harfi düşer.

Örnek: داع ←دعا واق ←وقى ;

Muzaaf (son iki harfi aynı) fiilden ise İsmu’l-fâil ماد şeklinde gelir.

Sülasi dışında kalan fiillerden ise İsmu’l-fâil, fiilin muzari malum sıygasından türetilir. Müzâraat harfi atılarak yerine ötreli bir mim getirilir ve sondan bir önceki harfin harekesi esre yapılır.

Örnekler: مدحرج - يدحرج – دحرج

رم مك –كرم ي –أكرم ر ستغف م – يستغفر –استغفر مكتسب – يكتسب –اكتسب

Ancak bu tür bir fiilin sondan bir önceki harfi elif ise, olduğu gibi kalır. Örnek: مختار –تار يخ –اختار

Bazı fiillerden türetilen İsmu’l-fâiller ise kural dışı sıygalarıyla kullanılagelmiştir. Böyle durumlarda kurala göre hareket etmek mümkünse de kullanımı esas almak daha doğrudur.

Örnek: (verimsiz, kıraç) ماحل → يمحل

يحصن →محصن (iffetli, evlenmiş)

يوفع→يافع (genç, buluğa ermiş)

5.7.2. İsmu’l-fâilin Amel Etme Şartları

İsmu’l-fâilin amel etme şartları, belirli (marife) ve belirtisiz (nekra) olmasına göre değişmektedir. Başında belirtili isim takım ( elif lam) bulunan İsmu’l-fâil, şartsız fiili gibi - الamel eder. Yani fail alır, ref; Mef’ûl alır, nasb eder.

Örnek:

.جاء الناظم القصيدة (Kasideyi yazan geldi.) cümlesinde İsmu’l-fâil olan ,kelimesi الناظم

fili نظم (yazdı, derledi) gibi amel ederek faili olan gizli zamiri (هو) ref, Mef’ûlü olan دة القصي

kelimesini de nasb etmiştir.

Hz. Peygamber’in (s.a.s.) şu sözü, İsmu’l-fâilin ameline güzel bir örnektir:

على ط المتسلو در هللابق المكذب و في كتاب هللا الزائد ستة لعنتهم ولعنهم هللا، وكل نبي مجاب: رم هللاحما ترتي عمن المستحل و حرمة هللا المستحل بالجبروت ليذل من أعز هللا ويعز من أذل هللا، و أمتي

.السنة التارك و

(Şu altı sınıfa ben lanet ettim, Allah da lanet etsin, ki her peygamberin duası/bedduası kabul edilir: Allah’ın kitabına ilave yapanlar, Allah’ın kaderini yalanlayanlar, zorla ümmetimin başına musallat olup Allah’ın aziz kıldıklarını zelil, zelil kıldıklarını aziz yapanlar, Allah’ın haramlarını helal kabul edenler, Ehlibeytime karşı Allah’ın yasakladığı cürümleri işleyenler ve sünneti terk edenler.)

Hadisi şerif içerisinde altında tek çizgi bulunanlar İsmu’l-fâil, çift çizgi bulunanlar ise İsmu’l-fâillerin Mef’ûlleridirler.

İsmu’l-fâil, başında elif lam takısı bulunmaması halinde gizli zamir olan failini yine şartsız ref eder.

Örnek: خالدا مريضا.ظان الستاذ

Bu cümlede İsmu’l-fâil olan ظان kelimesi, faili olan gizli ;zamirini ref هو

Mef’ûlleri ve محمدا .kelimelerini de nasb etmiştir مريضا Başında elif lam takısı bulunmayan İsmu’l-fâilin Mef’ûlü bihi nasb edebilmesi için ise

iki şart aranır:

1. İsmu’l-fâilin türetildiği fiilin muzari sıygası, cümlede anlam değişikliğine yol açmaksızın İsmu’l-fâilin yerine geçebilmelidir. Bir başka deyişle, cümlenin anlamı şimdiki ya da gelecek zamanla ilgili olmalıdır.

Örnek: .كانت المطار غاسلة الشجار، منقية مياهها الهواء

(Yağmurlar ağaçları yıkıyor, suları da havayı temizliyordu) Bu cümleyi, anlamında bir değişikliğe yol açmadan İsmu’l-fâillerin yerine

türetildikleri fillerin müzari malum sıygalarını koyarak şu şekilde de kurabiliriz: .كانت المطار تغسل الشجار، وتنقي مياهها الهواء

Bu şarta göre şöyle bir cümle yanlıştır: .هذا كاتب واجبه أمس

Çünkü cümlede geçen أمسkelimesi geçmiş zaman zarfıdır. Bu yüzden İsmu’l-fâil kaldırılıp onun yerine fiilinin müzari sıygası konularak şöyle bir cümle kurulamaz:

.(Bu ödevini dün yazıyor) هذا يكتب واجبه أمس

2. İsmu’l-fâil soru edatı, nefi (olumsuzluk) edatı veya nida harfinden sonra gelmeli ya

da bir isme sıfat, haber veya hal olmalıdır.

Bunları birer örnekle gösterelim:

Soru edatından sonra gelmesi

؟أ كاتب أنت واجبك / Ödevini yazıyor musun?

.هل مكرم أخوك الفقراء / Kardeşin fakirlere yardım eder mi?

Olumsuzluk edatından sonra

gelmesi

.أخي من السفر ما قادم / Kardeşim yolculuktan dönmüyor.

.وال مولود هو جاز عن والده شيئا

“Ne de çocuk babasına bir fayda sağlar” Lokman 33.

Nida harfinden sonra gelmesi .يا صانعا المعروف ستكافئ

Ey iyilik yapan kişi, ödüllendirileceksin.

Mübtedanın haberi olması وهللا مخرج ما كنتم تكتمون.“Allah sizin gizlediklerinizi çıkaracaktır” (Bakara 2/73)

nakıs fiilinin haberi olması كان.ما كنت قاطعة أمرا حتى تشهدون

“Siz olmadan hiçbir konuda kesin karar vermem”

(Neml 27/32)

nin haberi olması‘إن .إني جاعل في الرض خليفة

“Şüphesiz ben yeryüzünde bir halife yaratacağım” (Bakara 2/30).

Mezkûr isme sıfat olması .ألوانه يخرج من بطونها شراب مختلف

“Onların (Bal arılarının) karınlarından çeşitli renklerde bal çıkar” (Nahl 16/69).

Mahzuf isme sıfat olması .باذل نفسه شهيد )رجل( كم

Nice canını feda eden insan vardır ki şehittir.

Hal olarak gelmesi جاء محمد شاهرا سيفه.Muhammed kılıcını çekerek geldi.

Belirtisiz İsmu’l-fâilin amel edebilmesi için ayrıca ismi tasğir yapısında olmaması, Mef’ûlü ile arasına ilgisiz/yabancı kelimenin girmemesi, Mef’ûlü ile arasının sıfatla ayrılmaması gibi şartlar da vardır.

Bunları bir şema ile şöyle gösterebiliriz:

Yanlış Doğru

İsmi Tasğir شاهدت حويرسا بيتا شاهدت حويرس بيت

Küçücük bir ev bekçisi gördüm

Mef’ûlü ile arasına ilgisiz kelime girmesi

أنا مقاص مال الناس سارقا

قاص سارقا مال الناس أنا م

İnsanların mallarını çalana kısas uygularım

Araya giren şibih cümle olursa İsmu’l-fâil amel eder. أنا مكافئ بالحق ناطقا

(Daha doğru) الحقأنا مكافئ ناطقا ب

Doğruyu konuşanı ödüllendireceğim

Mef’ûlü ile arasının sıfatla ayrılması جاء حارس ضخم حديقة

جاء حارس حديقة ضخم

İriyarı bir bahçe bekçisi geldi

5.7.3. İsmu’l-fâil Bahsine Dair Muhtelif Meseleler

Buraya kadar anlatılanlar dışında İsmu’l-fâil ile ilgili olarak şu hususların bilinmesinde de yarar vardır.

1. Amel etme şartlarını taşıyan İsmu’l-fâil, Mef’ûlünü nasb edebileceği gibi muzaaf olarak cer de edebilir.

Örnek:

.ما أنا مكافئ الكسول (Ben tembeli ödüllendirmem). كسول ما أنا مكافئ ال

2. Yukarıdaki örnekte İsmu’l-fâilin Mef’ûlünün mensup okunması halinde tabisi de mensup okunur. Mecrur okunması halinde ise tabisi mensup da mecrur da okunabilir.

Örnek:

cümlesinde (Ben tembeli ve kötüyü ödüllendirmem) ما أنا مكافئ الكسول والشرير رير شال kelimesi matuf olduğu için tâbiidir ve sadece metbuu olan الكسول kelimesi gibi mensup

okunabilir.

ما أنا مكافئ الكسول والشرير cümlesinde ise kelimesi tâbii olarak mecrur الشرير okunabileceği gibi ikinci Mef’ûl olarak mansûb da okunabilir.

3. İsmu’l-fâil ile arasında ilgisiz/başka kelimelerin bulunması halinde Mef’ûl ancak mansûb okunabilir.

Örnek: إني جاعل في الرض خليفة

4. İsmu’l-fâil birden fazla Mef’ûl almış ve bunlardan birincisine muzaaf olmuşsa, kalan Mef’ûlleri muhakkak aslı üzere mansûb okunmalıdır.

Örnek: .معتدال الجو واجد أنا Havayı ılıman buluyorum.

.أنت معلم المعلم الخبر صحيحا Öğretmene haberin doğru olduğunu bildiriyorsun. (Öğretmene “haber doğru” diyorsun.)

5. Mef’ûlünün başına takviye lamı gelebilir. Örnek:

.أنت مكافئ للمجتهد Sen çalışkanı ödüllendirirsin. 6. İsmu’l-fâilin başında elif lam takısı yoksa ya da Mef’ûlü zâid harfle mecrur

olmuşsa, Mef’ûlü takaddüm edebilir. Başında elif lam takısı varsa ya da Mef’ûlü izafetle veya harfi cerle mecrur olmuşsa Mef’ûlü takaddüm edemez.

Örnekler:

.المجتهد أنا مكافئ Ben çalışkanı ödüllendiririm. .ليس النسان بمكرم بخيال İnsan cimri birine iyilik yapmaz.

7. İsmu’l-fâil, failine muzaaf olup sabit bir niteliğe delalet ederse, sıfatı müşebbeye dönüşür.

Örnek: .العقل راجح ،البديهة ، حاضر الجأش سمير رابط

(Semir soğukkanlı, hazır cevaplı ve görüşü dikkate alınan biridir.)

Uygulamalar

3) Aşağıdaki cümleleri fiillerini İsmu’l-fâile dönüştürerek yineleyiniz.

a) .هللا يخلق كل شيء

b) .المسلم يمد يد المساعدة إلى المحتاجين c) بدراسة الهندسة في أوربا. الفتاة تقوم

d) .المالبس الصوفية تقي جسم النسان من البرد Çözüm:

a) كل شيء. خالق هللا

b) يد المساعدة إلى المحتاجين. ماد المسلم

c) بدراسة الهندسة في أوربا. قائئمة الفتاة

d) جسم النسان من البرد. واقية المالبس الصوفية

4) Aşağıdaki cümlelerdeki İsmu’l-fâillerin fiil kökenini belirtiniz.

a) .العاقل مستفيد من كل شيء حوله b) .)المؤمن متخلق بأخالق النبي )ص c) .إن هللا يحب المقسطين d) .يقول المنافقون عندما خلوأ ببعضهم: إنما نحن مستهزئون

Çözüm:

a) استفاد b) تخلق c) أقسط d) نافق / استهزأ

Uygulama Soruları a) Aşağıdaki cümlelerde sülasi fillerden türetilmiş İsmu’l-fâilleri bulup türetildikleri fiilleri

belirtiniz.

a) في سنة نبيه عليه السالم أن السالم في جوهره رسالة أخالقية.لناظر لى ليتج b) وثمراته. إن االسالم يربط الخالق الحميدة باليمان جاعال إيها من لوازمه c) .ال يزني الزاني حين يزني وهو مؤمن d) .وال يسرق السارق حين يسرق وهو مؤمن e) .وال يشرب شارب الخمر حين يشربها وهو مؤمن f) .المسلم واف لعهده g) .ارسل هللا النبي )ص( شاهدا على أمته h) .الصالة جنة واقية من النار

b) Aşağıdaki cümlelerde sülasiler dışındaki fiillerden türetilmiş İsmu’l-fâilleri gösterip türetildikleri filleri belirtiniz. a) .العبادات في االسالم متضمنة أهدافا أخالقية b) .قد أفلح المؤمنون الذين هم في صالتهم خاشعون c) .والذين هم عن اللغو معرضون d) باهلل ورسوله ثم لم يكونوا مرتابيين. مؤمنونإنما المؤمنون الذين هم e) مؤمنون الذين هم مجاهدون بأموالهم وأنفسهم في سبيل هللا.إنما ال f) .ليس للمسلم أن ينتج ما يشاء وكيفما يشاء g) .المسلم ال يتجر بالمواد المخدرة والضارة بصحة الناس h) صادية.بعض االعمال الممنوعة في االسالم قد تكون جالبة أرباحا وفيرة ومحققة منافع اقت

c) C. Aşağıdaki cümlelerde İsmu’l-fâillerin mamullerini gösterip irap durumlarını belirtiniz. a) .إن االسالم يربط الخالق الحميدة باليمان جاعال إيها من لوازمه وثمراته b) .فاقد الشيئ ال يعطيه c) .العبادات في االسالم متضمنة أهدافا أخالقية d) .إنما المؤمنون الذين هم لماناتهم وعهدهم راعون e) م بعض المنافع في مقابل المضار الضخمة المترتبة عليها في العقول.أهدر السال f) ا.مربط السالم السياسة بالخالق رافضا كل الرفض الوسيلة القذرة للوصول إلى غاية g) .ربنا أخرجنا من هذه القرية الظالم أهلها h) .يحذر السالم في الحرب من قتل المزارعين المنقطعين لحراثة الرض

d) Boşlukları, Listede Verilen İsmu’l-fâillerden Uygun Olanıyla Doldurunuz. مترابطتان( –المسلمين -الزاني –ية العال –لموجه ا –ارية س –المعتدين –الواقع –)المؤثر

a) . ............ السالم هو نظام الحياة التطبيقية والخالق المثالية

b) ............ ال تنفصالن أبدا.االخالق الحميدة وااليمان ...

c) . تاريخ حا في.... التطبيقي وجدنا أثر االقتران بين االقتصاد والخالق واض..وإذا استقرأنا. .........

d) .كان السالم هو .......... الول في حياة الصحابة

e) .كان النبي )ص( .......... أكثر من مائة مرة في اليوم

f) ..........وال تعتدوا إن هللا ال يحب .

g) .السمة الخالقية ........ في تعاليم السالم كلها

h) .ال يزني ....... حين يزني وهو مؤمن e) Aşağıdaki cümlelerde İsmu’l-fâillerin yerlerine türetildikleri filleri koyunuz.

a) .ما رأيت شيئا أحسن من النبي )ص(، كأن الشمس جارية في وجهه

b) كان الرجل مشرقا وجهه.

c) .يسافر صديقي محمد اليوم الى مصر d) .من اخالق المسلم العفو عن المسيئ

e) .هللا مستجيب لدعوة المظلوم

f) .هللا قابل التوب وغافر الذنب

g) .لم يكن الرسول )ص( منتقما لنفسه قط h) صلوات اليومية متوجها الى الكعبة.اليؤدي المسلم الخمس

f) Aşağıdaki cümlelerde gerekli değişiklikleri yaparak fillerin yerlerine İsmu’l-fâil kalıplarını koyunuz.

a) .أنا أذهب الى المكتبة b) .أخي يقدم اليوم من المدينة المنورة c) .أرسل هللا النبي )ص( يبشر ويحذر d) .هللا يعاقب الظالم في اآلخرة مهما كان منصبه في الدنيا

e) .صديقي على شعره يسترسل الى شحمة اذنيه

f) مر متأخرا بعشر دقائق.حضر الوزير المؤت

g) .أستعد لمساعدة الفقراء والمساكين h) .المسلمون يحتفلون بعيد الضحى

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti İsmu’l-fâil Arapçada geçişli fiillerden türetilen bir sıfat olup, Türkçe

dilbilgisindeki “Etken Ortaç” veya “Etken Sıfat Fiil” terimlerine karşılık gelir. Söz konusu isim, başında “Lâmu’t-ta‘rîf”, “Harfu’n-nidâ”, “Harfu’n-nefy”

veya “Edâtu’l-istifhâm” bulunması ya da cümle içinde “Haber”, “Sıfat”, “Hâl” pozisyonunda bulunduğu takdirde türetildiği fiil ile aynı işlevi görür. Tıpkı onun gibi

fâili ref‘, mef’ûlü nasb eder. Tasgîri, ma‘mûlü ile arasına başka bir öğe girmesi durumunda ise işlev

göremez hale gelir.

Bölüm Soruları 1) Aşağıdaki cümledeki sözcüklerden hangisi altı çizili fiilin İsmu’l-fâilidir?

هللا من عباده العلماء يخشىإن ما a) اش خ

b) خاش

c) مخش

d) مخش e) خشية

2) Aşağıdaki cümlede altı çizili İsmu’l-fâil hangi fiilden türetilmiştir?

حيفة كل موسوعة مختصرة. مشترك تعطي الصa) أشرك b) اشترك c) استشرك d) شترك

e) ك تشر3) Aşağıdaki İsmu’l-fâil hangi sebeple fiil işlevi görmektedir?

اج الكعبة خاشعة قلوبهم طاف الحجa) Soru edatından sonra gelmiştir. b) Haberdir.

c) Hâldir. d) Sıfattır. e) Olumsuzluk edatından sonra gelmiştir.

4) Cümledeki İsmu’l-fâil’in fiil işlevi görüş gerekçesi aşağıdakilerden hangisidir?

حمد ابن نافع مجتمعه.أ a) Soru edatından sonra gelmiştir. b) Haberdir.


5) Altı çizili İsmu’l-fâil hangi nedenle fiil işlevi görmektedir?

فقراء نادم. مطعماال a) Soru edatından sonra gelmiştir. b) Haberdir.


6) Aşağıdakilerden hangisi İsmu’l-fâil’in fiil işlevi görmesi için gereken şartlardan biridir?

a) Mevsûf olmak. b) Sıfattan sonra gelmek. c) Halden önce gelmek. d) Nekra olmak.

e) Münâdâ olmak.

7) Aşağıdakilerden hangisi İsmu’l-fâil’in fiil işlevi görmesi için gereken şartlardan biri değildir?

a) "ال"’a dayanmak.

b) Mübteda’ya dayanmak. c) Sâhibu’l-hâl’e dayanmak. d) Sıfat’a dayanmak. e) Nidâ harfi’ne dayanmak.

8) Aşağıdakilerden hangisi متدب ر İsmu’l-fâilinin eşanlamlısıdır?

a) ر متشك b) ر متبح c) ل متأم d) متكل م e) متوك ل

9) Aşağıdakilerden hangisi المتجل ي İsmu’l-fâilinin karşıt anlamlısıdır?

a) المتخل ي b) المختفي c) المجتبي d) المنتقي e) المقتني

10) Aşağıdaki hangi fiilden İsmu’l-fâil türetimi kural dışıdır?

a) ماحل b) مانع

c) ماكر d) ماهر e) مانح

Cevaplar

1) a , 2) b , 3) c , 4) d , 5) e , 6) e , 7) d , 8) c , 9) b , 10) a

6. MÜBĀLÂĞA SIYGALARI VE AMELİ


Bir önceki bölümde Türkçe dilbilgisindeki ‘Etken Ortaç / Sıfat Fiil’ terimine karşılık gelen İsmu’l-fāil, türetilişi ve fiil işlevi görme koşulları üzerinde durmuştuk.

Bu bölümde bir fiilin yapanı durumundaki İsmu’l-fāil’in, onu sıklıkla yapanı, hatta meslek edinenine tekabül eden Mübālâğa Sıygaları onların türetimi ve fiil işlevi görmesi için gerekli şartlar ele alınacak metin, uygulama ve alıştırmalarla zihinlerde pekiştirilmesine çalışılacaktır.


1) Mübālâğa Sıygaları nelerdir?

2) Mübālâğa Sıygalarının türetim biçimleri nelerdir?

3) Mübālâğa Sıygalarının fiil işlevi görme koşulları nelerdir?




Mübālâğa Sıygaları ve Ameli

Mübālâğa Sıygaları’nın neliği, türetim biçimleri ve fiil işlevi görmesi için gereken şartlar hakkında açıklamada bulunabilir. İçinde Mübālâğa Sıygaları bulunan cümleler kurabilir, cümlelerdeki fiil yüklemleri doğru bir biçimde Mübālâğa Sıygaları’na dönüştürebilir.



Anahtar Kavramlar

Mübālâğa

Amel

Fiil

Sıyga

İsmu’l-fāil

Giriş

Abartma, bir şeyi olduğundan büyük gösterme gibi anlamları ifade eden Mübālâğa, edebi bir sanat olarak hemen her dilde yaygın olarak kullanılır ve bunun dilden dile değişiklik arz eden türleri vardır. Ayrıca dilde kullanılan sıfatlar üzerinde yapılan biçim değişiklikleriyle de anlam pekiştirmeleri yapılabilmektedir.

Arap dilinde de sıfat olarak kullanılan bazı isim yapıları pekiştirme amacıyla kullanılır. Bunun için belli başlı kalıplar vardır. Bu kalıplara “Mübālâğa Sıygaları” denir. Bu sıygaların bir kısmı kurallı, bir kısmı ise işitseldir (semai). Pekiştirme anlamı taşımayan ve olay ya da olayın fâilini abartısız biçimde ifade eden sıfat isimlere ise “ismi fâil” denir.

Bu ünitede Arap dilinde kullanılan Mübālâğa sıygaları, türetme yolları ve kalıplarının yanı sıra cümle içerisindeki fonksiyonları ve amel etme şartları örneklerle işlenecektir.


سالممن الرذائل الذميمة فى الف ﴿ وال تطع كل از مهين حال عد ذلك زنيم ﴾عتل ب لخير معتد أثيم ل مناع بنميم مشاء هم

في الجاهليةد، وال يمكن أن يلتقي مع الجاهلية في طريق، لن السالم في وا ،هج ربانيالسالم منوف سلك اآلية تفهذه اآلية الجامعة تشير الى بعض الرذائل المذمومة في االسالم. ومن خالل .واد آخر

نبين بعض الخالق الذميمة.والكاذب يتوهم .ق من نفسه أو لنه يكذبلنه غير واثيحلف االنسان كثيرا .كثير الحلف :الحالف

. أن الناس يكذبونه وال يصدقونه فيسارع إلى الحلفاز لهمز ا سالميكره ال .هو الذي يعيب الناس بالقول والشارة في حضورهم أو في غيبتهم :الهم

. الطعانو النمامأى ". لمزة مزة ويل لكل ه : "قال تعالى .واللمزا إذ. لفتانا نماماليمشي بالنميمة بين الناس، وينقل حديثهم ليوقع بينهم وهو وهو الذي: بنميم مشاء

الجلس في مجلس قال: وهللا فالن أخالقه عالية، سمته حسن مستقيم، أما فالن فهو تصدقه.ير، الكب دجوقد حبة.بين ال ريقاالناس وتف وكلما شعر أن هناك إنسانا يحبه الناس ويقدرونه يبدأ بالطعن به افسادا بين

مثل هذه الصفات صلى هللا عليه وسلم كما نفى .نماميدخل الجنة صلى هللا عليه وسلم أن ه الالنبي ذكر ال عليه السالم أيضا: ومما ق ."البذيءوال الفاحش وال اللعانو الطعان: "المؤمن ليس بالذميمة عن المؤمن

أال "ال: هم، ثم قبز وجل الذين إذا رؤوا ذكر هللا ع": بلى يا رسول هللا، قال: قالوا "أال أخبركم بخياركم؟" ".عيبلبرآء الاغون لبالنميمة، المفسدون بين الحبة، الب المشاءون"قالوا: بلى. قال: "أخبركم بشراركم؟

غيره عن ونفسه ينهى الخير بحيث ل بمسك عن النفاق في سبماله و يل وهو الذي يبخ :للخير مناع يكبر عليه أن والمناع للخير ر.للخي فعاله فإنالمؤمن أما صفة والمنكر الكافر صفةهذه و. فعل الخير

مناعل إنسان يسيء إلى من أحسن إليه فهو بمعىنى أشمل، ك الناس وأن يرحمهم و ينصحهم ومع يتعاون .للخير

كل إنسان يعتدي على أموال و .اآلثام والجرامظالم متجاوز في الظلم والعدوان ، كثير :أثيم معتديطلق لهوائه العنان أو الناس أو على أعراض الناس أو على قلوب الناس بالغيبة والنميمة أو يأخذ أموالهم

لجار فهو معتد. .هو المتلب س بمعصية دائمة حتى صارت صفة مشبهة لهالثيم فأما دون أن يرعى حقامة، وأينما حل يبحث عن معصية يعصي بها ح اته إثم، فأينما جلس يبحث عن اللذة المفكل حركاته وسكن ر

هللا .ه، في نفس يماللئفي طبعه ، الفظ، المنوع، والشره الشروب الكولهو الغليظ الجافي، و عتل: ءاغنيأ وا، ليموتقراءف ونيعيش الذينشر الناس وهو من في معاملته. الس ئ

ته بل هو لصيق بالزنا ومن ليس له نسب صحيح، ابن :زنيم وعرف الزنيم .هاـفال ينتمي إلى أمقال المفسرون: نزلت في الوليد بن المغيرة فقد كان دعيا في قريش أيضا بلؤمه، وخبثه، وكثرة شروره.

.عرف له أبأي تبناه ونسبه لنفسه بعد أن كان ال ي -وليس منهم ، ادعاه أبوه بعد ثمان عشرة سنة فى االسالم. نهيةمالالخالق الذميمة بعضوهذه

6.2. Anlama – Kavram Soruları األولى ات الثالثأسئلة عن الفقر -أ

سالم والجاهلية؟أين يلتقي اال -1 سان بال داع؟لماذا يحلف االن -2 يا؟اشرح موهوم الهماز واف -3 سالم الهمز واللمز؟كيف يرى اال -4 الفقرة الرابعةأسئلة عن -ب نميم"؟ما معنى "المشاء بال -1 ل هناك تعابير أخر ترادف المشاء بالنميمة؟ه -2 اذا قال الرسول )ص( عن رذيلة النميمة؟م -3

يف وصف الرسول )ص( المؤمن من حيث عالقته بالنميمة؟ك -4 أسئلة عن الفقرة الخامسة -ج شرح تعبير "مناع للخير" شرحا وافيا؟ا -1 ا يكبر فعله على مناع الخير؟ماذ -2 مناع للخير صفة الكافر. وما هي صفة المؤمن التي تقابلها؟ – 3 عرف "مناع للخير" بمعنى أشمل؟تكيف -4 أسئلة عن الفقرة السادسة -د ما معنى عبارة "معتد"؟ -1 ما معنى عبارة "أثيم"؟ -2 عمال االعتداء.أهات أمثلة عن -3 واالثيم؟ بين بيانا وافيا. فتي المعتديهل هناك تالزم بين ص -4 ة عن الفقرة السابعة وما بعدهاأسئل -ه"؟ -1 ما معنى عبارة "عتل ماذا يعني "زنيم"؟ -2 ا".غنيأ وا، ليموتقراءف ونيعيش الذينشر الناس من الجملة؟ "وهو من ماذا تفهم -3 مة؟فيمن نزلت اآلية الكري -4

6.3. Eşanlamlı ائمة مرادف ما تحته خط.هات من الق -أ

(مكثر من –ل كثير الك –ذنب -ا صنع خير –نتسب ي –سير هواه أ –رتكب م –)منهية الشروب. الكولالجافي و العتل هو الغليظ -1 . إثمكل حركاته وسكناته -2مةمالفأينما جلس يبحث عن اللذة -3 .حر

ته. ينتميال -4 إلى أم بمعصية دائمة. سالمتلب الثيم وهو -5 للخير. فعالفإنه -6 .دون أن يرعى حقا لجار يطلق لهوائه العنان -7 .إليه فهو مناع للخير أحسنكل إنسان يسيء إلى من -8


دنيئة( –يوقن –يطيع –لى إحسن أ –حسن –خير –يأمر –)كريم ه، وكثرة شروره.خبثوعرف الزنيم أيضا بلؤمه، و -1 في نفسه، الس ئ في معاملته. لئيمال -2 خير.من أحسن إليه فهو مناع لل يسيء إلىوكل إنسان -3 بها هللا يعصيوأينما حل يبحث عن معصية -4 .غيره عن فعل الخيرونفسه ينهى -5 .عاليةوهللا فالن أخالقه -6 أن الناس يكذبونه وال يصدقونه. يتوهموالكاذب -7 ه في المعاصي واآلثام.أنفق -8

6.5. Tekil ↔ Çoğul تي من المفردات.هات جمع ما يأ -أ -سمة –معصية –ر ش – حلف –نميمة -خلق – معتد –ثروة –اثم –خير –ثيم أ -ناع م -لئيم (

)نسب -جاهلية -أمة .ن الجموعمهات مفرد ما يأتي -ب - قلوب –أموال -اعراض – سكنات –حركات –أخالق –شرار -خيار –ثام آ –ذائل ر –ناس (

)مشاؤون

6.6. Kalıp İfade

.لمثالاأعد الجمل التالية مستبدال الفعل الذي تحته خط باسم المبالغة المشتق منه كما في هللا يرحم بعباده االمؤمنين.المثال:

هللا رحيم بعباده المؤمنين. .يحلفال تصدق كل من -1 من لعن الرسول )ص(، من يمشي بالنميمة.م -2 هم. يهمزالناس و يلمزقد أوعد هللا من -3 .يلعنالمؤمن وال يفحشال -4 ي نسب الناس.ف أن يطعنليس من أخالق المؤمن -5 ما يريد. يفعلهللا -6 شبع.كثيرا وال ي يشربو يأكلالشره هو الذي -7 نفسها كثيرا. تلوم بالنفس التي يقسم هللا -8

6.7. Mübālâğa Sıygası: Cümlenin/sözcüğün anlamını pekiştirmek ve çokluk manası kazandırmak amacıyla

genellikle sülasi (üç harfli) fiillerden türetilmiş isim yapılarıdır. Bunlar, esasen ismi fâil kalıpları üzerinde yapılan biçim değişikliğiyle oluşturulmuş sıygalardır. Bu yüzden pekiştirme dışında her bakımdan ismi fâil ile benzerlik arz eder. İsmi fâiller gibi Mübālâğa sıygaları bütün çekimli fillerden türetilebilir. Buna göre şayet herhangi bir ismi fâilin anlamı pekiştirilmek istenirse, ismi fâil kalıbını aşağıda zikredilecek olan Mübālâğa sıygalarından birine dönüştürmek yeterli olacaktır.

.محمد صانع الخير وقائل الصدق (Muhammed hayır işler, doğru söyler). Bu cümlenin anlamı pekiştirilmek istenirse, şöyle kurulur:

ال الصدق.م حمد صناع الخير وقو (Muhammed çok hayır işler, daima doğru söyler). Mübālâğa sıygaları kurallı (kıyasi) ve kuralsız (semai) olmak üzere iki guruba ayrılır.

6.7.1. Kurallı Mübālâğa Sıygaları Kurallı Mübālâğa sıygaları, belli kalıplar kullanılarak her fiilden elde edilebilen

sıygalardır. Kurallı Mübālâğa sıygalarından فعال kalıbı dışındakiler sadece geçişli ve çekimli fiillerden türetilebilir. فعال sıygası ise bütün fillerden türetilebilir.

Kurallı Mübālâğa sıygalarının birçok kalıbı bulunmaktadır. Ancak bunlar içerisinde en çok kullanılanı beş sıygadır. Bunları örnekleriyle birlikte bir şemada gösterelim:

Cümle Örneği Kelime Örneği Mübālâğa Sıygası }إنه كان توابا رحيما{

“O (Allah) tövbeleri çok kabul edendir, çok merhamet edendir.” Nisa 4/16.

,(çok kazanan) كساب ,(Çok bağış yapan) وهاب

(çok yalancı) كذاب فعال

}وحملها النسان إنه كان ظلوما جهوال{“Onu insan yüklendi. Şüphesiz insan çok zalimdir, çok cahildir” Ahzab 33/72.

(çok seven) ودود (çok yiyen) أكول

(Çok dürüst) صدوق فعول

}وأرسلنا عليهم السماء مدرارا{“Üzerlerine bol bol yağmur göndermiştik”. En’am 5/6.

(Çok döven) مضراب (Çok boğazlayan) منحار

(Bolca yağan) مدرار مفعال

}إن هللا كان سميعا بصيرا{“Şüphesiz ki Allah hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir” Nisa 4/68.

( Çok merhametli) رحيم (Çok iyi bilen) عليم Mükemmel) بصير

gören)

فعيل

}بل هم قوم خصمون{“Şüphesiz onlar çokça tartışan kavgacı bir toplumdur” Zuhruf 43/58

(Çok sakınan) حذر (Çok akıllı) فطن

(Çok endişeli) قلق فعل

Dilde, nadir olarak sülasi dışındaki bazı fiillerden de Mübālâğa Sıygası kullanılagelmiştir. Örneğin;

(Çokça yardım eden) →معوان أعانأهان →مهوان (Çok hakaret eden) أعطى →معطاء (Çokça veren)

أنذر →نذير (Çokça uyaran)

بش ر →بشير (Çok müjdeleyen) أزهق →زهوق (Çok yok edici) اك أدرك →در (Çok zeki, anlayışlı)

Cümle olarak örnek: وما أرسلناك إال كافة ل لناس بشيرا ونذيرا“Biz seni ancak bütün insanlara çokça müjdeleyici ve çokça uyarıcı olarak gönderdik”

Sebe 28.

6.7.2. Kuralsız (Semai) Mübālâğa Sıygaları Kimi Mübālâğalı isim kalıpları da vardır ki bunlar belli bir kurala göre türetilmemiştir.

Sadece kullanımda vardır ve olduğu gibi kabul edilir. Mübālâğalı sıfat türetmek için ölçü olarak kullanılmaz. Bu yüzden işitsel/semai olarak nitelendirilir.

Semai Mübālâğa sıygalarının belli başlılarını bir şema ile gösterelim:

Cümle Örneği Kelime Örneği Mübālâğa Sıygası

}ومكروا مكرا كب ارا{“Ve çok büyük bir tuzak kurdular” Nuh 71/22.

ال (Çok uzun) طو (Çok büyük) كبار

اء (Çok parlak) وض

فع ال

}إن هذا لشيء عجاب{“Gerçekten bu çok tuhaf bir şey” Sad 38/5

فعال (Çok tuhaf) عجاب

}يوسف أيها الصديق أفتنا{“Yûsuf! Ey doğru sözlü …bize yorum yap”

Yusuf 12/46

(Çok dürüst) صديق ,(Çok kutsal) قديس (Tam sarhoş) سكير

يل فع

ن لم يستطع فإطعام ستين مسكينا{}فم“Kimin de buna gücü yetmezse altmış fakiri

doyurmalıdır.” Mücade 58/4.

Çok koku) معطيرsürünen),

(İyice yoksul) مسكين مفعيل

}ويل لكل همزة لمزة{

“… İnsanları arkadan çekiştiren, kaş göz işaretiyle alay eden her kişinin vay haline!”

Hümeze 104/1

,(Çok çekiştiren) همزة (Kırıp geçiren) حطمة

Göz kaş) لمزةişaretiyle alay eden)

فعلة

مايستمع لوينصحه كل ناصوح

(Bütün nasihatçiler nasihatte bulunsa da dinlemez)

Doğru ile) فاروقyanlışı birbirinden

ayıran) Çokça nasihat) ناصوح

eden)

فاعول

}هللا ال إله إال هو الحي القيوم{

“Allah kendisinden başka hiçbir ilah olmayandır. O, Diridir, Kayyumdur” Bakara

2/255.

Her şeyi) قيومkoruyan, gözeten,

kendi başına var olan

فيعول

الملك القدوس{ هو هللا الذي ال اله اال هو}

O, kendisinden başka hiçbir ilah bulunmayan Allah’tır. O, mülkün gerçek sahibi, kutsaldır

(her türlü eksiklikten uzak)…” Haşr 23.

فعول (Çok yüce) قدوس

أراك غفال عن واجبك(Görevini çok ihmal ettiğini görüyorum) غفل (Aşırı gafil) فعل

د من العلومالغزالي عالمة فى عد (Gazali bir çok ilimde allamedir/çok bilgilidir)

,(Çok anlayışlı) فهامة (Çok bilen)عالمة

فعالة

محمد الغزالي أكبر داعية تاثيرا فى يومنا الحاضر(Muhammed Gazali, günümüzün en etkili

davetçisidir.)

Kendini işine) داعيةadamış davetçi),

ةراوي (Çokça rivayette bulunan)

فاعلة

Yukarıdaki şemada verilen son iki kalıptaki yuvarlak tâ )ة(, müenneslik tâsı değil, Mübālâğa tâsıdır.

6.8. Mübālâğa Sıygalarının Ameli Mübālâğalı sıygaları, bir bakıma ismi fâillerin pekiştirme kalıpları olduğundan, ismi fâil

gibi amel eder; fâil alır ref, mef’ûl alır nasb eder. Amel bakımından müfret, tensiye ve cemi sıygaları arasında fark yoktur. Amel etme şartları konusunda ismi fâiller için söylenenler, Mübālâğa sıygaları için de geçerlidir. Yani başında elif lam takısı olan Mübālâğa sıygaları şartsız amel ederken, başında elif lam takısı bulunmayanlar mef’ûlü bihi nasb edebilmesi için şu iki temel şartı taşıması gerekir:

a) Şimdiki ya da gelecek zamana delalet etmesi b) Soru edatı, nefi/olumsuzluk edatı veya nida harfinden sonra gelmesi ya da bir

isme (mevsuf) sıfat, haber veya hal olması.

Bütün Mübālâğalı isim yapıları amel etmekle beraber en çok kullanılanları sırasıyla şunlardır:

Amel Bakımından En Sık Kullanılan Mübālâğa Sıygaları Ameli Sıyga

Nasb Ref Açıklama Örnek

/ إبله Mef’ûl

Gizli zamir هو

/ Fâil İsme Sıfat .إبله ار نح هذا رجل

Bu, develerinden sık sık kesen bir adamdır.

فعال

/ سوق

Mef’ûl

Şairin övdüğü kişiye dönen

gizli

zamir أنت

/fâil

Mahzuf

mübteda ye’(أنت)

haber

.ا بنصل السيف سوق سمانهضروب Semiz develerin bacaklarına kılıç

darbesi indirir, (ikram için) boğazlarsın.

فعول

ه بواك /

Mef’ûl

deki zamire إنه

dönen gizli zamir هو /fâil

nin’إن

haberi

.اهه اك و ب ار ح ن م ل ه ن إ Muhakkak ki o semiz develerinden

çokça keser. مفعال

/ هالال

Mef’ûl

ismine الفتاة

dönen gizli zamir هى

/fâil

Mübtedaya haber

.ال ال ه ة شبيه اة ت ف ل ا Genç kız hilale benziyor. فعيل

/ عرضي

Mef’ûl i’râbı

takdiren

deki’أنهم

zamire dönen gizli zamir هم

/fâil

nin’إن

haberi

.عرضي مزقوني أنهم ان ت أ Bana haysiyetimi paramparça

edecekleri (haberi) geldi.

فعل

Uygulamalar

1) Aşağıdaki cümleleri, içlerindeki fiili Mübālâğa Sıygasına dönüştürerek yineleyiniz. a) .وهللا يعلم بذات الص دور

b) .وهللا على كل شيء يقدر

c) عة الناس على ظهره.ربانا أبي يحمل أمت

d) .هللا يغفر ذنوب من يتوب إليه

Çözüm: a) بذات الص دور. عليم وهللا

b) .وهللا على كل شيء قدير

c) .اال أمتعة الناس على ظهره ربانا أبي حم

d) .هللا غفور ذنوب من يتوب إليه 2) Aşağıdaki cümleleri, içlerindeki Mübālâğa Sıygasını fiile dönüştürerek yineleyiniz.

a) .إن هللا فعال ما يريد b) .إنه كان ظلوما جهوال c) .جل أكوال شرها كان الر

d) .عر اد راوية الش كان الحم

Çözüm: a) ما يريد. ليفعل إن هللا

b) جهل.إنه كان يظلم كثيرا وي

c) .جل يأكل كثيرا ويشره كان الرd) .عر كثيرا اد يروي الش كان الحم

1) Aşağıdaki cümlelerde geçen kurallı Mübālâğalı isim kalıplarını bulup türetildikleri fiilleri belirtiniz.

a) .هللا قهار فوق عباده

b) طمة.فى الحكل هماز ولماز كال لينبذن

c) ."يطلق على من يكذب كثيرا "دجاال d) .ابتعد عن الكلب العقور e) المؤمن شكور ربه على نعمه.

f) .كن حذرا شرار الناس وأصدقاء السوء

g) .إن هللا سميع دعاء المظلوم ومستجيب له h) .كان حاتم الطائي كريما ومنحارا إبله لضيوفه

2) Aşağıdaki cümlelerde geçen semai/işitsel Mübālâğalı isim kalıplarını bulup türetildikleri fiilleri belirtiniz.

a) .ابكوا كثيرا واضحكوا قليال فإن هللا ال يحب الضحكة b) .ومكروا مكرا كبارا c) .كان السيوطي عالمة في علوم عديدة d) .احمد ايها الصديق حل مشكلتنا e) .هللا هو القدوس f) .المسلم يستمع كل ناصوح في دينه ودنياه g) ن غفال في واجباتك الدينية.ال تك h) .هللا بيده ملكوت السوات والرض وهو الحي القيوم

3) Aşağıdaki cümlelerde geçen Mübālâğalı isim kalıplarının mamullerini bulup cümledeki yerini belirtiniz.

a) .ال يحب هللا الطعان في الناس

b) .هللا تواب على عباده المخلصين في توبتهم

c) اء بنميمة.ال يفلح مش

d) .شاهدت شابا سماعا لألغاني

e) .أغفار هللا ذنوب عباده f) .كان النبي )ص( رحيما بالمؤمنين

g) .المسلم الغني معطاء زكاته كل عام h) .المسلم يكون حذرا كل الجذر مجالسة اصحاب السوء

4) Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları, listede verilen Mübālâğa sıygalarından uygun olanla doldurunuz.

لصبار( -رحيم -خطاء -فرح -عانا ط -درارام -سورج –)الراوية

a) .إن المؤمن ........... على الشدائد والطاعات

b) إن هللا يغفر الذنوب جميعا إنه غفور ............. .

c) ليس المؤمن فحاشا وال ............. .

d) اللهم أرسل علينا ماء ............. .

e) الجاهل ......... .

f) .الصائم ........ عند الفطار وعند ربه

g) .كل بني آدم ......... وخير الخطاؤون التوابون

h) .حماد ........ أحد الرواة الذين رووا أخبار الشعراء الجاهلين 5) Gerekli değişiklikleri yaparak aşağıdaki cümlelerde altı çizili fiillerin yerlerine

Mübālâğa sıygalarını koyunuz.

a) .التاجر يكسب رزقه من عمل يده b) .المكثار هو الذي يتكلم ويقول كثيرا c) .إن هللا يغفر ذنوب عباده ويتوب عليهم d) .إن السموات والرض تقوم باهلل تعالى e) .إن هللا يدر بركاته على الصائمين نهارا والقائمين ليال في رمضان f) .إن المطار تغسل الرض وتروي التراب g) .قضى محمد الغزالي عمره يدعو الى االسالم h) .ال يجد الذي يكذب، صديقا

6) Gerekli değişiklikleri yaparak aşağıdaki cümlelerde altı çizili Mübālâğa sıygalarının yerlerine türetildikleri fiillerini koyunuz.

a) .العاقل حذر b) .الجمل حقود c) .إن االنسان هلوع، اذا مسه الشر جزوع واذا مسه الخير منوع d) .العاقل تراك مجالس السوء e) .ارسل هللا النبي )ص( بشيرا ونذيرا f) .انت صديق معوان g) .الرجل قلق على ابنه h) .المؤمن فعال للخير

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti 1. Cümlenin/sözcüğün anlamını pekiştirmek ve çokluk manası kazandırmak amacıyla

türetilmiş isim yapılarına Mübālâğa sıygaları denir. İsmi fâiller gibi Mübālâğa sıygaları da bütün çekimli fillerden türetilebilir.

2. Mübālâğa sıygaları kurallı (kıyasi) ve kuralsız (semai) olmak üzere iki guruba ayrılır. Kurallı Mübālâğa sıygaları, belli kalıplar kullanılarak her fiilden elde edilebilen

sıygalardır. Bunların birçok çeşidi bulunmakla beraber en çok kullanılanı şu beş sıygadır: "فعول" "مفعال" "فعيل" "فعل" "فعال" Bunlardan فعال kalıbı dışındakiler sadece geçişli ve

çekimli fiillerden türetilebilir. فعال sıygası ise bütün fillerden gelebilir. Bazı Mübālâğa sıygaları ise kuralsız olup sadece kullanımda vardır. Mübālâğalı isim

türetmek için ölçü olarak alınmaz. Bu yüzden işitsel/semai olarak nitelendirilir. 3. Mübālâğalı sıygaları, ismi fâil gibi amel eder; fâil alır ref, mef’ûl alır nasb eder.

Başında elif lam takısı olursa şartsız amel eder. Elif lam takısı olmazsa, mef’ûlü bihi nasb edebilmesi için iki temel şartı taşıması gerekir:

a) Şimdiki ya da gelecek zamana delalet etmesi b) Soru edatı, nefi/olumsuzluk edatı veya nida harfinden sonra gelmesi ya da bir isme

(mevsuf) sıfat, haber veya hal olması.

Bölüm Soruları 1) Aşağıdakilerden hangisi Mübālâğa Sıygasıdır?

a) ناصر b) نصر c) نصار d) نصرة e) نصرة

2) Aşağıdakilerden hangisi Mübālâğa Sıygası değildir?

a) فعال b) فعيل c) فعالة d) فعالة e) فعل

3) Aşağıdaki hangi cümlede Mübālâğa Sıygası vardır? a) .هللا عالم الغيب والش هادة b) .أ ليس هللا بأحكم الحاكمين c) .ربنا ذو العرش المجيد d) .وهللا غافر الذنب قابل التوب e) خالق كل شيء ربنا

4) Aşağıdaki hangi cümlede Mübālâğa Sıygası yoktur?

a) .ويل لكل همزة لمزة

b) .أولئك هم الكفرة الفجرة c) .وال ذين يذكرون هللا قياما وقعودا

d) .اكعين واركعوا مع الر

e) .دا تريـهم ركعا سج

5) Aşağıdaki cümle fiilinin yerine Mübālâğa Sıygası kullanılarak hangi seçenekte yinelenmiştir?

إبراهيم شاب يلعب كرة القدم في فريق مشهور.a) كرة القدم في فريق مشهور. لعاب إبراهيم شاب

b) ور.كرة القدم في فريق مشه العب إبراهيم شاب c) .إبراهيم شاب من العبي كرة القدم في فريق مشهور d) .إبراهيم شاب من لعاب كرة القدم في فريق مشهور e) .إبراهيم شاب من لعبة كرة القدم في فريق مشهور

6) Aşağıdaki cümlede altı çizili söz öbeği yerine hangi Mübālâğa Sıygası getirilebilir? كان عمر يشتغل بالحلق في بلده.

a) .كان عمر حالقا في بلده b) .كان عمر حالقا في بلده c) .كان عمر من حالق بلده d) .كان عمر من حلقة بلده e) ه.كان عمر من حلقة بلد

7) Aşağıdaki cümlede altı çizili sözcük yerine hangi söz öbeği getirilebilir?

ار في الحي. حسام نجa) يكره الن جارة b) يحب الن جارة c) يعمل الثاث d) يشتغل بالن جارة e) يستعمل الن جارة

?kelimesinin eşanlamlısı aşağıdakilerden hangisidir مناع (8

a) خصم

b) اق عو

c) ال حمd) دالل e) صبار

?kelimesinin karşıt anlamlısı aşağıdakilerden hangisidir عالي (9a) آلي b) عريض

c) نحيف d) دالل e) دني

10) Mübālâğa Sıygasının fiil işlevi görmesi için, İsmu’l-fâil için koşulanlara ek aşağıdaki hangi şart gereklidir?

a) Marife olmak.

b) Sıfat olmak. c) Şimdiki veya gelecek zaman bildirmek. d) Geçmiş zaman bildirmek. e) Muzaf olmak.

Cevaplar

1) e , 2) d , 3) c , 4) b , 5) a , 6) a , 7) d , 8) b , 9) e , 10) c

7. SIFATI MÜŞEBBEHE VE AMELİ


Önceki iki bölümde Türkçe dilbilgisindeki ‘Etken Ortaç / Sıfat Fiil’ terimine karşılık gelen İsmu’l-fāil ile onun alışkanlık, hatta meslek hâline gelmişlik ifade eden formu Mübālâğa Sıygası üzerinde durmuş, İsmu’l-fâil ve onun mübālâğalı formunun geçişli fiillerin yapıp edeni manasına geldiğinden söz etmiştik.

Bu bölümde ise edilgeni olmayan geçişsiz fiillerin ‘olan’ı, söz konusu fiillerle ifade edilen niteliğin ‘taşıyıcı’sı olarak tanımlanabilecek “es-Sıfetü’l-müşebbehe”, türetimi ve fiil

işlevi görmesi için gerekli şartlar bağlamında ele alınacak metin, uygulama ve alıştırmalarla zihinlerde pekiştirilmesine çalışılacaktır.


1) es-Sıfetü’l-müşebbehe nedir?

2) es-Sıfetü’l-müşebbehe kalıpları ve türetim biçimleri nelerdir?

3) es-Sıfetü’l-müşebbehe’nin fiil işlevi görmesi için gerekenler nelerdir?




Mübālâğa Sıygaları ve Ameli

es-Sıfetü’l-müşebbehe’nin neliği, türetim biçimleri ve fiil işlevi görmesi için gereken şartlar hakkında açıklamada bulunabilir. İçinde es-Sıfetü’l-müşebbehe bulunan cümleler kurabilir, cümlelerdeki fiil yüklemleri doğru bir biçimde es-Sıfetü’l-müşebbehe’ye dönüştürebilir.



Anahtar Kavramlar

es-Sıfetü’l-müşebbehe

Amel

Fiil

Lâzım Fiil

İsmu’l-fāil

Giriş

Türk dilbilgisinde sıfat derken kalıcı ya da geçici oluşuna bakılmaksınız bir ismi niteleyen sözcük anlaşılır.

Arapçada ise geçici nitelikler İsmu’l-fâil kalıbında türetilmiş sıfatlarla ifade edilirken, bir şahıs ya da nesnedeki kalıcı nitelikler es-Sıfetü’l-müşebbehe adı verilen kalıplarla tanımlanır. Söz gelimi güzellik, çirkinlik, mükemmellik, eksiklik, belli bir renkte bulunuş gibi özellikler es-Sıfetü’l-müşebbehe adı verilen sözcük türleriyle anlatılır.

Dolayısıyla okumak, yazmak, vurmak, kırmak gibi bir eylemi veya bir işi yapmayı/etmeyi ifade eden fiillerden sıfat isimler, iki önceki bölümde geçtiği üzere İsmu’l-fâil kalıbında türetilirken cesur olmak, sarhoş olmak, güzel olmak gibi belli bir niteliğe sahip olma ve bulunma anlamları içeren fiillerden sıfat isimler, es-Sıfetü’l-müşebbehe adıyla farklı kalıplarda türetilir.

Bu bölümde, edilgeni olmayan geçişsiz fiillerden türetilen es-Sıfetü’l-müşebbehe tarifi, kullanımı, türetilme yolları, ameli ve kalıplarını bağlamında ele alınacak, zengin örneklerle zihinlerde kalıcılaşmasının teminine çalışılacaktır.


والخلقية النبي صلى هللا عليه وسلم الخلقية صفات من عليه وسلم كان صلى هللا عليه وسلم في روايات صحابته كالتالي: انه صلى هللا لقد جاء وصف النبي

النبي "ما رأيت شيئا أحسن من :هريرة رضي هللا عنه و قال أبو أحسن الن اس وجها وأحسنهم خلقا. عليه وسلم صلى هللا عليه وسلم كأن الشمس تجري في من القوم ليس ربعة وجهه" وكان صلى للا

جعد )أي شديد البياض( وال آدم ) أي السمر( ليس ب أمهق أبيض اللون ليس ب أزهر القصير وال ب الطويل ب ين المنكبين، ما ب بعيد)الشعر المسترسل(. وكان رجل سبط )الشعر الذي فيه التواء وانقباض( وال قطط ة ) وهي ما سقط من شعر الرأس ووصل إلى المنكبين( إلى شحمة أذنيه، عظيم أبيض الوجه، مشرق الجم البطن سواء الذ راع، طويل شعر الجفان، طويل الشفار أي أهدب العينين، واسع بحمرة، مشربارؤوس العظام كالمرفقين عظيم وبياضها، سواد العين شديد الجبين، واسع الجبهة، أجلىدر، والص

ة، إذا التفت التفت معا. والكتفين كبتين. إذا مشى تقلع كأنما يمشي بقو والروأصدق الناس لهجة، خلقية صلى هللا عليه وسلم أنه كان أجود الناس صدرا،كان من صفاته ال

ن ظلمه رءآه بديهة هابه، ومن خالطه وألينهم عريكة، وأكرمهم عشرة، من معرفة أحبه. كان يعفو عمعليه إال صبرا وحكمة. ما انتقم طعه ويحسن إلى من أساء إليه، وكان ال يزيده كثرة الذىق ويصل من عليه وسلم هللا فينتقم بها هلل. وقد كان صلى عليه وسلم لنفسه إال أن تنتهك حرمة هللا في شىء صلى هللا

دق والمانة لة والعفاف والكرم والشجاعة وطاعة هللا في كل حال متصفا بصفات حسنة من الص والص حمة والشفقة والحسان ومواساة أفة والر عفاء الفقراء وأوان ولحظة ونفس مع الر واليتام والرامل والض

يحب المساكين ويشهد جنائزهم ويعود مرضاهم وكان أشد الناس تواضعا ومما جاء فى القرآن الكريم في وصفه عليه السالم سلوكيا:

."عظيم"وإنك لعلى خلق م حريص عليكم بالمؤمنين رءوف رحيم" كم رسول من أنفسكم عزيز عليه ما"لقد جاء عنت

راو شاهدايا أيها النبي إنا أرسلناك " بإذنه و ود انذير و مبش ر وب منيرا سراجااعيا إلى للا ين المؤمن ش فضال " كبيرابأن لهم من للا

لنت لهم ولو كنت ن للا وا من حولك" غليظ فظا"فبما رحمة م القلب النفضيلة الرذ والخالصة أن الرسول عليه السالم جمع في نفسه الصفات الحميدة كلها وبرئ من الصفات

ورة.جمل صكلها فأصبح أسوة وقدوة حسنة لنا ولالنسانية جمعاء، كما خلقه هللا تعالى في أحسن و أ

7.2. Anlama ve Kavrama Soruları أسئلة عن الفقرة األولى -أ

يف كانت قامة النبي صلى هللا عليه وسلم ؟ك -1

يف يصف ابو هريرة، النبي عليه السالم ؟ك -2 لون النبي )ص(؟كيف كان -3 كيف كان شعر النبي )ص(؟ -4 كيف كان عظام النبي )ص(؟ -5 أسئلة عن الفقرة الثانية -ب )ص(؟ كيف يحس من رأى النبي -1 يف كان يعامل الرسول عليه السالم اليتام والضعفاء والرامل؟ك -2 يف كان يعامل الرسول )ص( من ظلمه ومن قطعه؟ك -3 مه؟قم من خصوهل كان النبي )ص( ينت -4 ذكر عددا من صفات الرسول )ص( الخلقية.ا -5 ن الفقرة الثالثة وما بعدهأسئلة ع -ج اذا يقول القرآن الكريم عن صفات الرسول عليه السالم السلوكية؟ م -1 يف نجح الرسول عليه السالم أن يؤلف بين أصحابه؟ك -2 اذا يقول القرآن عن فطرة وطبع الرسول )ص(؟م -3 يصف القرآن اخالق الرسول )ص( بأوجز عبارة؟ كيف -4 ما هي مهمة الرسول عليه السالم بشكل موجز؟ -5


يصفح(– هتم بكمم –يزور –فرقوا ت –كريم – حضري–جافى القلب –)أوسع .عظيم وإنك لعلى خلق -1 رحيم بالمؤمنين رءوف حريص عليكم تم عن كم رسول من أنفسكم عزيز عليه مالقد جاء -2وا ولو كنت فظا غليظ القلب ال -3 .من حولك نفضوا من حولك غليظ القلب ولو كنت فظا -4 .النفض

ن ظلمه. يعفوان ك -5 عم الناس صدرا. أجود وهو -6 جنائزهم شهد ي يحب المساكين و -7 مرضاهم يعود و -8


–فرحتم ما –يكره –أسوأ الناس –جبان –بط رجلس –حترم ي –ويل القامة ط -)قلة الذى متساهل( المساكين ويشهد جنائزهم. يحب -1 لقد جاءكم رسول من أنفسكم عزيز عليه -2 .م ما عنت وجها.أحسن الن اس ان رسول هللا صلى هللا عليه وسلم ك -3 في أمر هللا. شديدا، شجاعاه عليه وسالم هللاكان صلوات -4 نتقم بها هلل..في مة هللا في شىء حر تنتهكعليه وسلم لنفسه إال أن هللا ما انتقم صلى -5 بجعد قطط ليس -6 من القوم. ربعة كان -7 إال صبرا وحكمة. عليه رة الذىكث ال يزيده -8


–زراع –أمر –جه و -طويل –رأس –لة أرم -رحمة -عزيز –أسوة –كمة ح -سول ر -أمانة ( )صدر -حرمة

من الجموع. هات مفرد ما يأتي -ب )جنائز –صفات –ضعفاء –ناس -تامى ي -كين سام –فقراء –أرامل –صلوات -عظام (

7.6. Kalıp İfade

أعد الجمل التالية محوال الفعل الى الصفة المشبهة كما في المثال عليه وسلم تطول قامته وال تقصر.ل -1 م يكن صلى للا يسع جبينه. كان النبي )ص( -2 جهه.وكان النبي )ص( يشرق -3 سول )ص( يصدق ويفي وعده.كان الر -4 م يحترم الكبار ويرحم الصغار.المسل -5 ان يعز على الرسول )ص( ما قاساه المسلمون من المشركين.ك -6 لعالم يهدأ عند ثورة العامة ويغضب عند انتهاك حرمة الدين.ا -7 لمؤمن يكثر ثوابه و يبيض وجهه يوم القيامة.ا -8

7.7. es-Sıfetü’l-müşebbehe

7.7.1. Tanımı ve Mahiyeti: Geçişsiz fiillerden türetilen ve belli bir zaman dilimiyle kayıtlı olmaksızın sabit bir

niteliği gösteren sıfat isimdir. Es-Sıfetü’l-müşebbehe, sabit ve devamlı bir niteliğe delalet etmekle temelde İsmu’l-fâilden ayrılır.

Örnek: د حسن وجههمحم (Muhammed’in yüzü güzeldir) cümlesinde -kelimesi bir es حسن

Sıfetü’l-müşebbehe olup Muhammed’de devamlı olan “yüz güzelliği”ni ifade eder. Bu cümle ن وجهه şeklinde kurulursa, anlamı “Muhammed, yüzünü محمد محس

güzelleştiriyor” olur ve belli bir zaman diliminde yapılan bir eylemi ifade eder. Buna göre eğer es-Sıfetü’l-müşebbeheyle sabit ve kalıcı bir nitelik kastedilmezse,

sıygası İsmu’l-fâil yapısına dönüştürülür. Örneğin: (es-Sıfetü’l-müşebbehe - sürekli üzüntülü) أسف İsmu’l-fâil – belli bir an için) آسف →

üzgün) (Zeki, zeyrek, çabuk kavrayan) فطن Bir konuyu belli bir zaman diliminde) فاطن →

anlayan).

7.7.2. Çeşitleri: Arap dilinde belli kaide ve kurallara bağlanan üç tür es-Sıfetü’l-müşebbehe vardır. 1. Sülasi (üç harfli) geçişsiz fillerden türetilen ve kalıcı bir niteliğe/manaya delalet

eden sıfat isimler. es-Sıfetü’l-müşebbehe derken asıl kastedilen bu türüdür. Örnek: حسن → حسن (güzel, iyi), جميل → جمل (güzel), كريم → كرم (cömert, asil) 2. es-Sıfetü’l-müşebbeheye dönüştürülen isimler. Bunlar, İsmu’l-fâil ya da ismi meful

vezninde türetilmiş olmasına rağmen sahibinin kalıcı ve sabit bir niteliğine delalet eden sıfat isimlerdir.

Örnek: ,(temiz kalpli) طاهر القلب ,(gönlü rahat) مستريح الفؤاد akıbeti) محمود العواقب iyi).

3. es-Sıfetü’l-müşebbeheye benzetilenler. Bunlar, sabit bir niteliğe delalet etmek üzere kullanılan türetilmemiş (camid) isimlerdir. Bu tür isimlerin sıfat yerine kullanılabilmesi için fiilden türetilmiş bir sıfata karşılık gelmeleri şartı aranır.

Örnek: فالن فرعون الطبع (Falanca, Firavun karakterlidir).

Bu cümlede فرعون kelimesi türetilmemiş bir isim olduğu halde “sert, katı” anlamında sıfat yerine kullanılmıştır. es-Sıfetü’l-müşebbehelerden “ ياس ق / katı, acımasız” sıfatına karşılık gelmektedir. Bir başka deyişle, kelimesi konduğu ”قاسي“ kelimesi yerine فرعون zaman cümlenin anlamı değişmez.

Yine, هذا عالم بحر علمه (Bu, ilmi derya bir alimdir.) cümlesinde بحر (derya) kelimesi

de متسع (geniş, engin) sıfatına karşılık gelir.

7.7.3. Türetme Yolları ve Kalıpları: Es-Sıfetü’l-müşebbehe, ancak geçişsiz (lazım) fiillerden türetilebilir. İsmi fail ve ismi mefule göre sıfat müşebbehenin kalıpları çok fazladır. Dilciler,

Arapçada birçok türü ve vezini bulunan bu sıfatları belli kaide ve kurallara bağlamaya çalışmışlardır.

Sülasi ve sülasi dışındaki fiillerden es-Sıfetü’l-müşebbehe farklı kalıplara göre türetilir.

7.7.3.1. Sülasi Mücerred Fiillere Özgü Türetme Kalıpları: Sülasi fiillerin mazi müfret sıygalarına göre birden fazla kalıpta es-Sıfetü’l-müşebbehe

türetilebilmektedir. Bunlar kısaca şöyledir: 1. Mazisi فعل vezninde (4. ve 6. babtan) olan sülasi fiillerden es-Sıfetü’l-müşebbehe,

fiilin anlam içeriğine göre üç farklı şekilde türetilir: a) Sevinç, hüzün gibi duygulara ve belli bir zaman diliminde oluşup yok olan ya da

yenilenen bir olaya delalet eden fiillerden es-Sıfetü’l-müşebbehe فعل kalıbına göre (فعلة )türetilir.

Örnek: فرح →فرح –فرحة (Sevinçli)

ضجر →ضجر –ضجرة (Öfkeli, kızgın) b) Renk, kusur veya bir meziyete delalet eden fiillerden es-Sıfetü’l-müşebbehe أفعل

kalıbına göre türetilir. Müennes sıygası .şeklindedir فعالء Örnek:

حمر →أحمر –حمراء (Kırmızı) عور →أعور –عوراء (Âmâ) حور →أحور –حوراء (Kara gözlü)

c) Bir tür doluluk ya da boşluk anlamı ifade eden fiillerden es-Sıfetü’l-müşebbehe فعالن kalıbına göre türetilir. Müennes sıygası .şeklindedir فعلى

Örnek

عطش →انش ط ع –ى ش ط ع (Susuz)

روى →اني ر –ى ي ر (Suya kanmış) 2. Mazisi فعل vezninde (5. baptan) gelen sülasi fiillerden es-Sıfetü’l-müşebbehe birçok

kalıba göre gelebilmektedir. Bunların belli başlıları şunlardır: ،فعل فعل، فعل، فعيل، فعال فعول،فعال، فعل، فاعل، فعل

Örnekler: بطل →بطل (Kahraman)

جبن →جبان (Korkak)

وقر →ر وقو (Ağır başlı) شجع →شجأع (Cesur)

شرف →شريف (Şerefli) ضخم →ضخم (İri yarı) صلب →صلب (Sert, katı)

سهل →سهل (Kolay)

حمض →ضام ح (Ekşi) 3. Mazisi فعل vezninde (1. ve 3. baptan) olan sülasi fiillerden es-Sıfetü’l-müşebbehe

-kalıplarına göre türetilir. Son kalıba göre sadece ecvef fiillerden es فيعل / فيعل / فعيل / أفعل

Sıfetü’l-müşebbehe türetilebilir. Örnekler:

شاب → أشيب (Ak saçlı) حرص → حريص (Hırslı)

فصل → فيصل (Ayırt edici, net) ساد → دي س (Efendi)

7.7.3.2. Sülasi Mücerred Dışındaki Fiillere Özgü Türetme Kalıpları: Sülasiler dışında kalan fiillerden es-Sıfetü’l-müşebbehe, İsmu’l-fâil kalıplarına göre

türetilir. Geçişsiz/lazım fiilin muzarisi alınır, müzaraat harfi atılarak yerine ötreli bir mim getirilir. Sondan bir önceki harf de esreli yapılır. Daha doğrusu sülasi dışındaki fiillerin İsmu’l-fâil kalıpları ile es-Sıfetü’l-müşebbehe kalıpları aynıdır. Fark sadece anlamda ortaya çıkar. İsmi fail, “yapan, eden, koşan, gelen” gibi zamansal eylemlere delalet ederken, es-

Sıfetü’l-müşebbehe “yapıcı, misafirperver, kişilikli, neşeli” gibi kalıcı bir niteliği gösterir. Örnek: هذا التلميذ متفت ح الذهن، مكتمل الشخصية، مستفيض المواهب (Bu öğrenci, zihni açık, kişiliği tam ve oldukça kabiliyetli biridir).

7.7.4. Ameli ve Amel Şartları: Fiillerden türetilmiş olduğu için es-Sıfetü’l-müşebbehe de fiili gibi amel eder. Sadece

geçişsiz/lazım fiillerden türetilebildiğinden ancak fail alır, ref eder. Bu işlevi için herhangi bir şartın bulunması gerekmez.

Örnek: علي حسن خلقه وطاهر قلبه (Ali, ahlâkı güzel ve kalbi temiz biridir) Bu cümlede ن س ح (iyi – güzel) es-Sıfetü’l-müşebbehesi, türediği fiil ن س ح (iyi – güzel

oldu) gibi amel etmiştir. .kelimesi failidir ve merfû‘dur. Ref alameti zammedir ق ل خ

Es-Sıfetü’l-müşebbehe bazen mamulünü nasb da edebilir. Bunun için, belirtisiz İsmu’l-fâilin (nekra) ameli için şart koşulan istifham veya nefi/olumsuzluk edatından sonra gelmesi, isme (mevsuf) sıfat ya da haber olması yahut mamulünün kendisinden temyiz olması gibi şartlar aranır. Ancak nasb ettiği mamulü, mefulü bih olarak isimlendirilmez. Buna “mefulü bihe benzeyen mamul (şebih bi’l-meful bih)” denir.

Örnek: محمد حسن الوجه (Muhammed, güzel yüzlüdür) Bu cümlede .kelimesi mübteda olup merfudur. Ref alameti ötredir محمد kelimesi حسن

ise es-Sıfetü’l-müşebbehe olup cümlede mübtedanın haberi olarak geldiğinden merfudur. Ref alameti ötredir. Es-Sıfetü’l-müşebbehenin faili محمد’e ait gizli هو zamiridir. kelimesi الوجه

ise mefulü bihe benzeyen ma‘mûl olup mansûbdur. Nasb alameti fethadır. es-Sıfetü’l-müşebbehenin ma‘mûlü, belirtili/marife ve belirtisiz/nekra oluşuna bağlı

olarak birkaç farklı şekilde okunabilir (irab). Örnek: إنما ينجح الشجاع القلب(Ancak cesur kalpli başarır) Bu cümlede es-Sıfetü’l-müşebbehenin marife/belirtili olan ma‘mûlü, birkaç farklı

şekilde okunabilir: 1. Fâil olarak merfû‘ okunabilir. ( إنما ينجح الشجاع القلب)

2. Şebih bi’l-mef‘ûlü bih olarak mansûb okunabilir. (إنما ينجح الشجاع القلب( 3. Muzafun ileyh olarak mecrûr okunabilir. )إنما ينجح الشجاع القلب( es-Sıfetü’l-müşebbehenin ma‘mûlü, nekra olması halinde de birkaç farklı şekilde

okunabilir:

1. Fail olarak merfû‘ okunabilir. ( إنما ينجح الشجاع قلب)

2. Temyiz veya şebih bi’l-mef‘ûlü bih olarak mansûb okunabilir. (إنما ينجح الشجاع قلبا(

Ayrıca es-Sıfetü’l-müşebbehenin nekra ya da marife oluşuna göre ma‘mûlü farklı şekillerde okunabilir. Bütün bu hususları bir şema ile gösterelim:

Es-Sıfetü’l-müşebbehenin Elif Lamsız (Nekra) Olması Durumu

Cer Nasb Ref

حسن وجه جاء رجل جاء رجل حسن وجه جاء رجل حسن وجها جاء رجل حسن الوجه جاء رجل حسن الوجه جاء رجل حسن الوجه جاء رجل حسن وجهه جاء رجل حسن وجهه جاء رجل حسن وجهه

Es-Sıfetü’l-müşebbehenin Elif Lamlı (Marife) Olması Durumu

Cer Nasb Ref

ن الوجه جاء الرجل الحس جاء الرجل الحسن الوجه جاء الرجل الحسن الوجه

جاء الرجل الحسن وجهه جاء الرجل الحسن وجهه -

Hepsi aynı güzellikte olmasa da es-Sıfetü’l-müşebbehenin ma‘mûlünün bu okunuş şekillerine dair dilde örnekler mevcuttur. Ancak daha güzel ve anlaşılır olanı, ،أنت حسن الخلق cümlesinde olduğu gibi (Sen güzel ahlaklı, gönlü ve kalbi temiz birisin) نقي النفس، طاهر القلب sıfatın mamulüne muzaf olması ve mamulünün mecrur okunmasıdır.

7.7.5. İsmu’l-Fâil İle Benzer Ve Farklı Yönleri: 7.7.5.1. Benzer Yönleri:

1. Fiilden türetilmiş olması. 2. Fiilin anlamına ya da failine delalet etmesi. 3. Şebih bil mefulü nasbetmesi. 4. Müsennâ, cemi, müzekker ve müennes sıygaları alması.

7.7.5.2. Farklı Yönleri: 1. es-Sıfetü’l-müşebbehe geçişsiz (lazım) veya geçişsiz hükmündeki geçişli

(müeteaddi) fiilden türetilirken, İsmu’l-fâil her türlü çekimli fiilden türetilebilir. Örnek: ; (o iyi biridir) هو حسن (.Bu, başı dik bir adamdır) هذا رجل عالي الرأس Bu cümlelerde geçen ,geçişsiz حسن ise geçişsiz hükmündeki geçişli fiilden عالي

türetilmiş es-Sıfetü’l-müşebbehelerdir. Zira .fiili geçişsizdir حسن fiili ise esasen geçişli عالiken burada belli bir zaman diliminde failin eyleminden etkilenen mefulü unutulmuş olup onunla, sabit bir nitelik kastedilmiştir. Böylece fiil hükmen geçişsiz fiile benzemiştir.

2. İsmi fail sülasiden فاعل vezninde tek bir kalıba göre türetilirken es-Sıfetü’l-müşebbehe birçok farklı kalıba göre türetilebilir.

3. es-Sıfetü’l-müşebbehe sabit ve devamlı bir niteliğe delalet ederken İsmu’l-fâil zaman içerisinde yapılan ve tekrarlanan bir fiile ya da failine delalet eder.

4. es-Sıfetü’l-müşebbehenin mensup mamulü amiline takaddüm edemez. İsmi failin mefulü ise takaddüm edebilir.

5. es-Sıfetü’l-müşebbehenin mamulü, sebebî olmalıdır. Yani lafzan ya da manen mevsufunun (nitelediği ismin) zamirinin bitiştiği zahir isim olmalıdır.

Örnek: قامته زيد طويلة (Zeyd’in boyu uzundur) cümlesi.

Bu cümle القامة زيد طويل şeklinde de kurulabilir. Bu durumda es-Sıfetü’l-müşebbehe mamulüne muzaf olmuştur. Bu ikinci kullanım daha yaygın ve daha makbuldür.

Uygulamalar

1) Aşağıdaki cümlelerde geçen sülasi fiillerden türetilmiş es-Sıfetü’l-müşebbeheri bulup fillerini belirtiniz.

a) طويل القامة، قوي الجسم، شجاع القلب كان أبي. b) ة المزاج ، نحيفة الجسم، طاهر كانت أمي امرأة كريمة النسب. c) مشينا طوال اليام جياعا وعطاشا. d) .لي سي ارة بيضاء اللون، سوداء الرائك Çözüm: a) شجع ←قوي / شجاع ←طال / قوي ←طويل b) طهر ←ة نحف / طاهر ←كرم / نحيفة ←كريمة c) عطش ←جاع / عطشان )ج( عطاش ←جوعان )ج( جياع d) ساد ←باض / أسود )ث( سوداء ←أبيض )ث( بيضاء

2) Aşağıdaki cümlelerde sülasiler dışındaki fiillerden türetilmiş es-Sıfetü’l-müşebbeheleri bulup türetildikleri fiilleri belirtiniz. a) .جاج كان الكوخ منهدم الجدار، منكسر الز

b) لها في ثانيها.دغ إذا كانت الحروف متناجسة المخارج أو متقاربها أ م أو

c) .باح الشمس مغربة عند المساء، ومشرقة عند الصd) يعنيهم. الدولة مضمحلة إذا كان مواطنوها متغافال عن غير ما

Çözüm: a) انكسر ←انهدم / منكسر ←منهدم b) تقارب ←تناجس / متقارب ←س متناج c) أشرق ←أغرب / مشرق ←مغرب d) تغافل ←اضمحل / متغافل ←مضمحل

Uygulama Soruları 1) Aşağıdaki cümlelerde geçen sülasi fiillerden türetilmiş es-Sıfetü’l-müşebbeheri

bulup fillerini belirtiniz.

a) عليه وسلم ليس بالطويل وال بالقصي ر.كان صلى للا

b) .رأيت اليوم رجال أزهر اللون ليس شديد البياض وال أسمر

c) .كان النبي )ص( بعيد ما بين المنكبين و واسع العينين

d) .كان حاتم الطائي جوادا، كريما

e) ي المدرسة.نتعلم الخالق الحسنة ف

f) .رأيت هرة عطشانة فسقيتها ماء

g) .كان النبي )ص( رحيما بالمؤمنين

h) .كن صادق القول، عفيفا، طاهر القلب، لين الجانب، شريفا

2) Aşağıdaki cümlelerde sülasiler dışındaki fiillerden türetilmiş es-Sıfetü’l-müşebbeheleri bulup türetildikleri fiilleri belirtiniz.

a) ان النبي )ص( مشرق الوجه كأنما الشمس تجري في وجهه.ك

b) .من آمن باهلل كان مطمأن القلب

c) .المدين ال ينام مستريح الفؤاد d) .المنافقون مذبذبون بين المسلمين والكفار e) .الكاذب متوهم أن الناس يكذبونه فيحلف قبل أن يستحلف f) ارهم.رهم ويحترم صغارهم كبالمسلمون متراحمون ومتعاطفون فيما بينهم، يرحم كبارهم صغا

g) .ال يحب الشعوب المتحضرة أن يحكمها حاكم متسلط ومستبد

h) .زميلي أحمد طالب شاطر، متفتح الذهن 3) Aşağıdaki cümlelerde geçen es-Sıfetü’l-müşebbehelerin ma‘mûllerini bulup irap

durumunu belirtiniz. a) .كان الرسول )ص( صادق الوعد b) عين.ابتعد عن خائنة ال c) .استضفنا اليوم رجال مشرق الوجه وطاهر القلب d) .لم يكن النبي )ص( فظا، غليظ القلب e) .المسلم ال يكون مستدبرا القبلة وال مستدبرا لها f) .كان النبي )ص( كريما هو وأبوه g) .المهات مشفقات على أوالدهن h) د الشعر.كنا نجلس في الجديقة اذ طلع علينا رجل غريب شديد بياض الثياب وشديد سوا

4) Boşlukları, listede verilen es-Sıfetü’l-müşebbehelerden uygun olanla doldurunuz. قانتا( -المبيضين -ويلط -الجبان-عظيم -لمقيمونا -مستريح -)رحماء

a) .لقيت اليوم رجال غريبا، ......... القامة، أسمر اللون، أسود الشعر

b) ة والمؤتون الزكاة.المؤمنون هم ................ الصال

c) .كان ابراهيم عليه السال ........ هلل

d) ........... )كبتين.والر رؤوس العظام كالمرفقين والكتفين كان النبي )ص

e) .المسلمون ....... بينهم، أشداء على الكفار

f) .ال يستوي الشجاع و......... وال البصير والعمى

g) والرجاء، يرجو أن يكون من ........... وجوههم.المؤمن دائم الخوف

h) .ال تترك عمل اليوم الى الغد حتى تنام ............ البال 5) Aşağıdaki cümlelerdeki geçen es-Sıfetü’l-müşebbehelerin yerlerine, türetildikleri fillerini

koyunuz.

a) .المسلم طيب النفس b) .كان النبي )ص( كريم النسب

c) مون الجنة من باب الريان.يدخل الصائ

d) .ليس منا من نام شبعان وجاره جوعان e) .كان أبي رحمه هللا صادق القول ودائم الذكر وصالح االعمال

f) .ال يجحد هللا اال صم ، بكم، عمي، ال يعقلون

g) .الفيل حيوان ضخم، طويل الخرطوم وقصير الذنب h) .االسالم هو الحنيفية السمحة

6) Aşağıdaki cümlelerdeki geçen altı çizili fiillerin yerlerine, onlardan türetilebilecek es-Sıfetü’l-müşebbeheleri koyunuz.

a) .كان النبي )ص( يفطن لما يوحى اليه

b) .كان صديقي الحسين يجتهد في دروسه و يفهم شرح المعلم

c) .كان النبي )ص( يعز عليه ما عنت اصحابه ويرحم بالمؤمنين

d) لى سالمة المؤمنين.كان النبي )ص( يحرص ع

e) .كان المؤمنون اذا تليت عليهم آيات هللا وجلت قلوبهم

f) .كم من فئة كانت تقل عددا، غلبت على فئة كثيرة العدد

g) .المسلم من سلم الناس من أذاه و طهر قلبه

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özet Es-Sıfetü’l-müşebbehe; geçişsiz fiillerden türetilen ve belli bir zaman dilimiyle kayıtlı

olmaksızın sabit bir niteliği gösteren sıfat isimdir. Es-Sıfetü’l-müşebbehe, sabit ve devamlı bir niteliğe delalet etmekle temelde İsmu’l-fâilden ayrılır.

Geçişsiz fillerden türetilenler, es-Sıfetü’l-müşebbeheye dönüştürülenler ve bir de es-

Sıfetü’l-müşebbeheye benzetilenler olmak üzere Arap dilinde belli kaide ve kurallara bağlanan üç tür es-Sıfetü’l-müşebbehe vardır.

Sülasi fiillerin mazi müfret sıygalarına göre birden fazla kalıpta es-Sıfetü’l-müşebbehe türetilebilmektedir. Bunlar kısaca şöyledir:

Mazisi فعل vezninde (4. ve 6. babtan) olan sülasi fiillerden es-Sıfetü’l-müşebbehe, fiilin anlam içeriğine göre

.kalıplarında gelir (doluluk, boşluk) فعالن ,(renk, kusur, meziyet) أفعل ,(duygular) فعل Mazisi فعل فعل، vezninde (5. baptan) olan sülasi fiillerden es-Sıfetü’l-müşebbehe فعل

.kalıplarında gelir فعل، فعيل، فعال، فعول،فعال، فعل، فاعل، فعل، Mazisi فعل vezninde (1. ve 3. baptan) olan sülasi fiillerden ise es-Sıfetü’l-müşebbehe

.kalıplarına göre türetilir فيعل فيعل، فعيل، أفعل، Sülasiler dışındaki fiillerden ise es-Sıfetü’l-müşebbehe, ilgili fiilin İsmu’l-fâil

kalıbında gelir. es-Sıfetü’l-müşebbehe kendisinden türetildiği fiili gibi amel eder. Mamulünü nasb

edebilmesi için istifham edatı veya nefi/olumsuzluk edatından sonra gelmesi, isme (mevsuf) sıfat, mübtedaya haber olması ya da mamulünün kendisinden temyiz olması gibi şartlar aranır.

es-Sıfetü’l-müşebbehenin mamulü, fail olarak merfû okunabileceği gibi muzaf ileyh

olarak mecrur, temyiz veya şebih bil mehulü bih olarak mensup da okunabilir.

Bölüm Soruları 1. Parantez içindeki fiillerin es-Sıfetü’l-müşebbehe kalıpları sırasıyla aşağıdakilerden

hangileridir?

ات(م –سخا –)دق

a) ي تم –ساخ –دقيق b) مايت –خي س –داق c) ي ت م –سخي –دقيق d) ي ت م –سخي –دقق e) ي ت م –سخاء –دقيق

2) Parantez içindeki fiillerin es-Sıfetü’l-müşebbehe kalıpları sırasıyla aşağıdakilerden hangileridir?

( رحف –ظمئ –)سهل a) رحانف –ظمئ –سهل b) ح ر ف –ظمآن –سهالن c) رح ف –ظمي –سهل

d) رح ف –ظمآن –سهل e) رحان ف –ظمآن –سهالن

3) Aşağıdaki terkiplerden hangisinde es-Sıfetü’l-müşebbehe yoktur?

a) رقةحشمس م b) عفيف النفس c) متوقد الذهن d) لين الجانب e) جزل المعاني

4) Parantez içindeki es-Sıfetü’l-müşebbehelerin müennes/dişil sıygaları sırasıyla hangileridir?

( طشان ع -طرب –أصفر ) a) عطشانة –طربى –صفراء b) طشانةع –طربة –صفرى c) طشةع –طربة –صفراء d) طشانةع –طرباء –صفراء e) عطشى –طربة –صفراء

5) Parantez içindeki es-Sıfetü’l-müşebbehelerin müzekker/eril sıygaları sırasıyla hangileridir?

( كيةذ -شهباء -نشيطة ) a) ذكي - شهب –نشيط b) ذكي –أشهب –نشيط c) ذكىأ –شهبان –نشيط d) ذكي –أشهب –أنشط e) ك ذا –أشهب –نشيط

6) Parantez içindeki cümlede es-Sıfetü’l-müşebbehenin mamulünün aşağıdaki okunuşlarından yanlış olanını gösteriniz.

(وصل الرجل الكريم نسبه)

a) وصل الرجل الكريم نسبه

b) وصل الرجل الكريم النسب

c) وصل الرجل الكريم نسب

d) وصل الرجل الكريم نسبا

e) وصل الرجل الكريم نسب

7) Aşağıdaki âyette zahir isim üzerinde amel etmiş olan es-Sıfetü’l-müşebbeheyi gösteriniz.

لنت لهم ولو كن) ن للا وا من حولك ت فظا غليظ الق فبما رحمة م (لب النفض

a) رحمة

b) فظا c) القلب d) غليظ

e) لنت 8) Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere getirilebilecek en uygun es-Sıfetü’l-

müşebbeheler hangileridir?

هيبا عندلحق مايم الذوق، جريئا فى كان هارون الرشيد أديبا ........ حافظا للقرآن كثير العلم، سل ينوالد العامة والخاصة. وكان يحب الشعراء ويعطيهم العطاء .......... ويدني منه أهل الدب

a) الجزيل –فاطنا b) الجزيل –فطنا c) الوافر –حميدا d) جزيال –مكرما e) القليل –عليما

9) Parantez içindeki es-Sıfetü’l-müşebbehelerle sabit bir nitelik kastedilmezse, kelime

aşağıdakilerden hangi kalıplara göre biçimlendirilir. (فطن –أسف )

a) فاطن –آسف

b) فطن –آسف

c) فطن –آسفاه

d) فاطن –أسيف

e) فطان –أسفا

10) Tırnak içindeki cümle için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

ة إلى شحمة أذنيه، عليه حلة حمراء ما رأيت شيئا قط بعيد ما بين المنكبين، عظي )ص( النبيكان " م الجم ."أحسن منه

a) بعيد ما بين المنكبين terkibinde es-Sıfetü’l-müşebbehe failine muzaf olmuştur. b) أحسن منه ifadesinde es-Sıfetü’l-müşebbehe İsmu’t-tafdîl kalıbında gelmiştir. c) ة .terkibinde es-Sıfetü’l-müşebbehe devamındaki ma‘mûlünün sıfatıdır عظيم الجم d) حلة حمراء terkibinde es-Sıfetü’l-müşebbehe isme sıfat olarak gelmiştir. e) ة ته terkibi عظيم الجم .şeklinde de ifade edilebilir عظيمة جم

Cevaplar

1) c , 2) d , 3) a , 4) e , 5) b , 6) e , 7) d , 8) b , 9) e , 10) c

8. İSMİ MEFÛL VE AMELİ


5. ve 6. Bölümlerde Türkçe dilbilgisindeki ‘Etken Ortaç / Sıfat Fiil’ terimine karşılık gelen İsmu’l-fāil ile onun alışkanlık, hatta meslek hâline gelmişlik ifade eden formu Mübālâğa Sıygası üzerinde durmuş, İsmu’l-fâil ve onun mübālâğalı formunun geçişli fiillerin yapıp edeni manasına geldiğinden söz etmiştik.

7: Bölümde ise edilgeni olmayan geçişsiz fiillerin ‘olan’ı, söz konusu fiillerle ifade edilen niteliğin ‘taşıyıcı’sı olarak tanımlanabilecek “es-Sıfetü’l-müşebbehe”, türetimi ve fiil işlevi görmesi için gerekli şartlar hususuna mercek tutmuş, mesele etraflıca ele alınmıştı.

İçinde bulunduğumuz bölüm kapsamında ise, Türkçe dilbilgisindeki ‘Edilgen Ortaç / Sıfat Fiil’ terimine tekabül eden “İsmu’l-mef‘ûl” terimi, türetiliş biçimi ve fiil işlevi görmesi için gereken koşullar meyanında ele alınacak metin, uygulama ve alıştırmalarla zihinlerde pekiştirilmesine çalışılacaktır.


1) İsmu’l-mef‘ûl nedir?

2) İsmu’l-mef‘ûl kalıpları ve türetim biçimleri nelerdir?

3) İsmu’l-mef‘ûl’ün fiil işlevi görmesi için gerekenler nelerdir?




İsmu’l-mef‘ûl ve Ameli

İsmu’l-mef‘ûl’ün mahiyeti, türetim biçimleri ve fiil işlevi görmesi için gereken şartlar hakkında açıklamada bulunabilir. İçinde İsmu’l-mef‘ûl bulunan cümleler kurabilir, cümlelerdeki fiil yüklemleri doğru bir biçimde İsmu’l-mef‘ûl’e dönüştürebilir.



Anahtar Kavramlar

İsmu’l-mef‘ûl

Meçhul Fiil

Nâibu’l-fâil

Edilgen Ortaç

Şibhu’l-fiil

Giriş

İsmu’l-Mef‘ûl, ‘İşlenen, yapılan şeyin ismi’ demektir ve Türkçe’deki ‘Edilgen ortaç’ veya ‘Edilgen sıfat-fiil’ kavramlarına karşılık gelmektedir.

Sarf bakımından, fiilden türetilmiş bir isimdir. Nahiv bakımından ise, cümlenin herhangi bir unsuru (fâil, mef‘ûl, mübteda, haber…) olabileceği gibi, fiile benzeyen (şibhü’l-fi‘l) bir kelime olarak bazı durumlarda fiil gibi ‘amel eder, yani kendisinden sonra gelen kelime veya kelimeleri i‘râb yönünden etkiler. Bu açıdan, diğer bir şibhü’l-fi‘l olan ismü’l-fâ‘ile benzer; ancak, ismü’l-fâ‘il ma‘lûm fiil gibi ‘amel eder, ismü’l-mef‘ûl ise meçhûl fiil gibi.

Bu ünitede ismü’l-mef‘ûl hem sarf hem de nahiv yönünden ele alınacaktır. Sarf yönünden, bir kelime çeşidi olarak, türetilişi, anlamı, çekimi, yani çeşitli kiplere (sîgalara) sokuluşu üzerinde durulacak; nahiv yönünden ise, “‘âmil-ma‘mûl-‘amel (etkileyen-etkilenen-

etki)” kavramları çerçevesinde, cümle içersindeki fonksiyonu ele alınacaktır.


مؤتسى بها.أسرة سعيدة جة حسن رجل محمودة شيمته، مبذول ماله، موفور علمه، وهو مسؤول عن أسرة مؤلفة من زو

ولو ـها حراميشوب وابن وبنتين. وإنه يشتغل بالتجارة، ويسعى على كون ثروته مدخرة بطريق حالل، اللعشرة ا بويوفر للطال مل التباسه بـها.نبذة. وال يهمل إيتاء الزكاة ليكون ماله منقى من الشبهات المحت

اء.ها بالريختالطاالمجهولة أسماؤهم من قبل سواه منحا دراسية، غير معلوم اسمه من قبلهم، لخيشة ن ا. كأأما زوجته عائشة فهي امرأة صالحة، حسن خلقها، ممدوح سلوكها، مطبوعة مواقفه

س على سبيل إسعاد زوجها واب زة ئدة مجه ال مانها، وبنتيها. وما من شيء توفر لها السعادة إعمرها مكرحد ثون ليها، ويعن ون تجعلها مشكورة من قبل أفراد أسرتـها، أو ثيابا مغتسلة ملبوسة من قبلهم تصي رهم يمت

لناس لماشقى اأفضلها عليهم. إنـها أسعد الناس في العالم عندما كانـت الوقات مقضية معهم، وبالعكس أصبحوا مفقودين عنها. وهي زوجة صالحة وأم مشفقة وممتثل بـها.

ل. وهو سطنبوابن السرة محمد شاب وسيم، مشار إليه بالبنان. يدرس في كلية اللهيات بجامعة إا الهدف ل هذولوصواره. طالب مرجو ومتوق ع كونـه عالما متقنا ومعتمدا عليه في اجتهاداته وآرائه وأفك

وع.يل يجتهد ويجد كثيرا، ويرجو أبويه ومن يعرفونه من كبار أقربائه دعاء غير مقطالجلسة كون متهاجر هي البنت الكبرى لألسرة، تدرس في ثانوية الئمة والخطباء. وهي تحب أن در

ا نسى م تت طفالفي مدرسة الطفال. لنـها تنتمي بمود ة لهم ال يساويها أي حس من أحساسها. عندما رأر شيء غي ي طفلحولها من الناس والحيوان والجماد، وتـهتم به، وتراعيه، وتعتني به. قطرة دمع في عين

ل وغير مصطبر عليه. متحمحيد وأمل وأما البنت الكبرى سمية فهي صغيرة، لم تبلغ سن الدراسة بعد. اللعب مع أترابـها

ا صار جسمهوـملل ي أوقاتا سعيدة مع زميالتـها. بعدما شعر بمستهدف من قبلها. تخرج بعد الفطور، تقضها، وتظل مطعمة ومشروبة من قبلها، وبالغ ذرى ى نقط منة أعلمتعبا يكون مصيرها الوحيد حضانة أم

السعادة.إن ترد أيها القارئ العزيز أن تعرف هذه السرة فإنـهم غير بعيدين عنك، قريبون منك قدر ما

و مددت يدك.تصلها ل


؟من حسن، وما أهم ميزاتـه -1

؟بم يشتغل -2 ؟عالم يسعى -3 ؟لم ال يهمل الزكاة -4 ؟كم طالبا يعطي منحة دراسية -5 ل يعرفه الطالب الموفر لهم منح دراسية؟ لماذا؟ه -6 أسئلة عن الفقرة الثانية -ب ؟ما اسم زوجته، وما أهم ميزاتـها -1 ؟يف يمكن وصف سيرتـهاك -2نها الشعور بسعادة أكثر من كل شيء -3 ؟ما الذي يضم ؟متى تكون أسعد الناس في العالم -4 .متى تكون أشقى الناس في العالم -5 ن الفقرة الثالثة وما بعدهأسئلة ع -ج ما اسم البنت الكبرى، أين تدرس؟ -1 ولماذا؟ ؟تريد أن تكونماذا -2 لم ال تدرس؟ ؟ما اسم البنت الصغرى -3 ما أملها الوحيد؟ -4 ؟كيف تقضي أوقاتـها -5

8.3. Eşanlamlı لقائمة مرادف ما تحته خط.اهات من -أنم – أنامل – هبة – فطري – منقح– تتمت ع – سآمة) د – كو (مزو ابن وبنتين.ة من زوجة ومؤلفمه، وهو مسؤول عن أسرة حسن رجل محمودة شيمته، موفور عل -1

ـها.من الشبهات المحتمل التبسه ب منقىوال يهمل إيتاء الزكاة ليكون ماله -2سمه من ار معلوم دراسية، غي منحة ويوفر للطالب العشرة المجهولة أسماؤهم من قبل سواه -3

قبلهم. واقفها.ة ممطبوعالحة، حسن خلقها، ممدوح سلوكها، أما زوجته عائشة فهي امرأة ص -4

.بنانابن السرة محمد شاب وسيم، مشار إليه بال -5 فراد أسرتـهاأة تجعلها مشكورة من قبل مجهزوما من شيء توفر لها السعادة إال مائدة -6 بمود ة لهم ال يساويها أي حس من أحساسها. تملكلنـها -7ها. للم بعدما شعر بـ -8 وصار جسمها متعبا يكون مصيرها الوحيد حضانة أم

8.4. Karşıt Anlamlı قائمة مضاد ما تحته خط.هات من ال -بش – شوق - مبذر) (وةشقا – مستمر – دنـىأ –مذموم – بشع –مستريح – مشو .ق حاللة بطريمدخر وإنه يشتغل بالتجارة، ويسعى على كون ثروته -1 من الشبهات. منقىوال يهمل إيتاء الزكاة ليكون ماله -2 واقفها.مسلوكها، مطبوعة ممدوحأما زوجته عائشة فهي امرأة صالحة، حسن خلقها، -3 .فراد أسرتـهاأإال مائدة مجهزة تجعلها مشكورة من قبل سعادةوما من شيء توفر لها ال -4 ، مشار إليه بالبنان.وسيمابن السرة محمد شاب -5 .مقطوع ويرجو أبويه ومن يعرفونه من كبار أقربائه دعاء غير -6هامتعبوصار جسمها مللبعدما شعر بـ -7 .ا يكون مصيرها الوحيد حضانة أم نقط من ذرى السعادة. أعلىوتظل مطعمة ومشروبة من قبلها، وبالغة -8

8.5. Tekil ↔ Çoğul يأتي من المفردات. هات جمع ما -أ

اسم - طالب – مال – نبذة – طريق - ثروة – نتب – ابن - زوجة -أسرة – علم – مال - شيمة - رجل( )ارئق -حضانة –دمع –قطرة –شاب –مائدة –بنت –ابن –زوج –خلق –امرأة – من الجموع. هات مفرد ما يأتي -ب

–أئمة –أقرباء –أفكار – آراء –وقات أ –ناس - فرادأ - مواقف – منح – أسماء – طالب - شبهات( )ذرى -زميالت –أوقات –أتراب –أحساس –أطفال –خطباء

8.6. Kalıp İfade

الجملة مستبدال ما يعطى بين القوسين بما يناسبه ومغيرا ما يلزم.أعد ابن األسرة محمد شاب وسيم، مشار إليه بالبنان. )محمد وحسين(

ن وعلي(السرة محمد وحسين شابان وسيمان، مشار إليهما بالبنان. )محمد وحسيابنا -1 ....................................................... )زينب( -2 ريم(....................................................... )زينب وم -3 وفاطمة( .............. )زينب ومريم......................................... -4 ....................................................... )أنا( -5 ....................................................... )أنت( -6 ....................................................... )نحن( -7 ..................................... )أنتم(.................. -8

8.7. İsmu’l-Mef‘ûl:

8.7.1. Tanım ve Temel Kurallar: İsmu’l-mef‘ûl, ‘işlenen, yapılan şeyin ismi’ demektir. Türkçe gramerindeki ‘edilgen

ortaç’ veya ‘edilgen sıfat-fiil’ kavramlarının Arapça’daki karşılığıdır. Arapça grameri

ıstılahında, ‘kendisinde bir fiil vâki olan veya üzerinde bir işlem gerçekleştirilen bir varlığın

zatını ve durumunu bildiren türemiş bir kelime’dir.

İsmü’l-mef‘ûl, geçişli (müteaddî) fiilden türetilir. Bu fiil orijinalinde geçişli

olabileceği gibi, sonradan da geçişli hale getirilmiş olabilir.

İsmü’l-mef‘ûl sülâsî fiillerden مفعول vezninde türetilir. Fakat, ecvef, nâkıs ve lefîf fillerde i‘lâl kaidesi gereği, مفعى ,مفعو ,مفيل ,مفول şekline dönüşür. Aşağıdaki tabloda vezin

sütunundaki kalıpları inceleyerek, mevzun sütunundaki ismü’l-mef‘ûlleri bu kalıplara göre harekeleyiniz.

Anlam Mevzun Vezin Fiil Sülâsî Filler

(Aksâm-ı Seb‘a)

Yardım olunmuş, edilen ور ص ن م

مفعول

Sâlim ر ص ن

Alınmış, alınan, alıntı ذ خ أ وذ خ أ م el-fâ

Mehmûz Sorumlu, mesul س ل وؤ س م el-‘ayn ل أ

Okunmuş, okunan أ ر ق وأ ر ق م el-lâm

Uzatılmış, uzatılan د م ود د م م Muza‘af

Söz verilen şey د ع و ود ع و م vâvî Mîsal

Kolay ر س ي ور س ي م yâî

Söylenen, söylenmiş ال ق مفول ول ق م vâvî Ecvef

Satılan, satılmış اع ب مفيل يع ب م yâî

Savaşılmış, savaşılan از غ مفعو و ز غ م vâvî Nâkıs

Atılmış, atılan ي م ر م

مفعى

yâî ىم ر

Dürülen, dürülmüş ىو ط ي و ط م mefrûk

Lefîf Korunan, korunmuş ىق و ي ق و م makrûn

Tablo 1

İsmü’l-mef‘ûl sülâsî dışındaki fiillerden (yani, rubâî, humâsî ve südâsi mezîd ve rubâî

mücerred fiillerden) de türetilir. Bu fiillerden ismü’l-mef‘ûl yapmak için, fiilin ‘meçhul

muzari’ sigası alınarak, baştaki muzârilik harfi zammeli bir mîm ( م ) ile değiştirilir. Böylece

elde edilen kelime artık fiil değil isim olduğundan, son harekesi de tenvîn yapılır.

Aşağıdaki tabloyu inceleyerek, vezin sütunundaki kalıpların harekeleri doğrultusunda,

mevzun sütunundaki ismü’l-mef‘ûlleri harekeleyiniz.

Üçten fazla harfli mücerred ve mezid fiil kalıpları

Anlam Mevzun Vezin Meçhul Muzari -Muzari -Mazi

İkram olunan كرم ي – يكرم - أكرم مفعل م ر ك م İf‘âl

Sülâsî Mezîd

Yalanlanan ب - يكذب مفعل ب ذ ك م Tef‘îl ب كذ -يكذ

Hitap olunan خاطب -يخاطب - يخاطب اعل مف ب اط خ م Mufâ‘ale

İnfi‘âl

Seçilen تخب ان -ينتخب -ينتخب مفتعل ب خ ت ن م İfti‘âl

İf‘ılâl

Adet olunan د متفعل د و ع ت م د -يتعو د تع -يتعو Tefa‘ul و

Tefâ‘ul

Beğenilen ستحسن ا -يستحسن -يستحسن مستفعل ن س ح ت س م İstif‘âl

İf‘î‘âl

İf‘ıvvâl

İf‘îlâl

Yuvarlanmış ج دحر -يدحرج -يدحرج مفعلل ج ر ح د م Dahrace Rubâî

Mücerred

Tedahrace

Rubâî Mezîd

İhranceme

Tiksinilen م ش م İkşaarra مأز اش -يشمئز -يشمأز مفعلل ز أ

Tablo 2

Yukardaki tabloda yanındaki satır boş bırakılmış kalıplardan kıyasî olarak, yani kurala

uygun olarak ismü’l-mef‘ûl yapılabilir, ancak bu ismü’l-mef‘ûller kullanılmaz.

Kıyâsa aykırı olarak if‘âl babından bazı fiillerin ismü’l-mef‘ûlleri sülâsî fiillerin ismü’l-mef‘ûl kalıbında gelir. Yani kurala uygun olarak مفعل şeklinde değil مفعول vezninde

gelir. (ود ع س د )م ع س أ (ود ج و )م د ج و أ , (وب ب ح )م ب ح أ , (ون ن ج )م ن ج أ , fiillerinde olduğu gibi. Mezîd fiillerin ismü’z-zamân, ismü’l-mekân ve el-masdarü’l-mîmî vezinleri, ismü’l-

mef‘ûl vezinleriyle aynıdır.

8.7.2. İsmü’l-mef‘ûl’ün Çekimi (Tasrifi) İsmü’l-mef‘ûl standart tensiye ve cemi yapma kurallarına göre ikil ve çoğul yapılır.

Dolayısıyla ismü’l-mef‘ûlün üç müzekker, üç müennes olmak üzere altı standart sigası, ayrıca, sülâsî fiilden türetilmiş ismü’l-mef‘ûlün مفاعل vezninde bir cemi teksiri

bulunmaktadır. Tabloyu inceleyiniz.

Üç Harfli Filden Türetilmiş

Cemi teksir Cemi Tesniye Müfred

ور ص ن م ان ور ص ن م ون ور ص ن م مناصر

ة ور ص ن م ان ت ور ص ن م ات ور ص ن م Tablo 3

Üçten Fazla Harfli Fiilden Türetilmiş

Cemi Tesniye Müfred

م ر ك م ان م ر ك م ون م ر ك م

ة م ر ك م ان ت م ر ك م ات م ر ك م

Mef‘ûlünü harf-i cerle alan fiillerin ismü’l-mef‘ûl çekimleri, ilgili harf-i cerre bitişen

zamirin çekimiyle gerçekleşir. Bu tip ismü’l-mef‘ûller daima müfred-müzekker olarak kalır.

Üç Harfli FildenTüretilmiş

Cemi Tesniye Müfred

محزون به هماـ محزون ب هم ـ محزون ب

هاـ محزون ب هماـ محزون ب هن ـ محزون بTablo 4

8.7.3. İsmu’l-mef‘ûl’ün Anlamı İsmü’l-mef‘ûl, ismü’l-fâ‘ilin aksi yönde bir anlam ifade eder; yani ismü’l-fâ‘il, etken

(ma‘lûm) muzârî fiil anlamı ifade ederken ismü’l-mef‘ûl edilgen (meçhûl) muzârî fiil anlamı

ifade etmektedir. Aşağıdaki karşılaştırmaları inceleyiniz.

(kıran) كاسرX مكسور(kırılan) (kırıyor) كاسر ←يكسر (kıran) (kırılıyor) مكسور ←سر يك (kırılan)

İsmü’l-mef‘ûlün anlamı, Türkçe’de ( -en, -an), ( -lı, -li), ( -ık, -ik, -uk, -ük), ( -mış, -

miş, -muş, -müş) gibi eklerle karşılanır. Tablo 1 ve 2’yi bu açıdan inceleyiniz.

8.7.4. İsmu’l-Mef‘ûl’ün İ‘râbı ve ‘Ameli (Etkisi) İsmü’l-mef‘ûl, sadece müsemması kasdıyla, yani sadece ismi olduğu varlığı belirtmek

amacıyla kullanılırsa, ma‘mûl olarak herhangi bir cümlenin fail, mef‘ûl, mübteda, haber gibi

bir öğesi olur ve cümlede bulunduğu konumun i‘râbını alır. Bu drumda standart i‘râb

kurallarına tabidir. ون الج مرضى مع ل ا (Hastalar tedavi edilmişlerdir) cümlesinde ون ج ال مع

kelimesinin haber olarak merfû‘ olması gibi.

Fakat ismü’l-mef‘ûl bazı şartlarla ‘âmil de olabilir, yani kendisinden sonra gelen bir

kelimede ‘amel edebilir, onu etkileyebilir. İsmü’l-mef‘ûl, eğer bir mef‘ûl alan bir fiilden

türetilmişse, kendisinden sonra gelen mef‘ûlü, nâibü’l-fâ‘il (sözde özne) olarak merfû‘ yapar,

dolayısıyla bu kelime mansûb iken merfû olur. Eğer ismü’l-mef‘ûl birden fazla mef‘ûl alan

bir fiilden türetilmişse, birinci mef‘ûlü, nâibü’l-fâ‘il olarak merfû‘ yapar, diğer mef‘ûller ise

mansûb ve mef‘ûl olarak kalır.

İsmü’l-mef‘ûlün ‘amel etme şartları ismü’l-fâ‘ilin ‘amel etme şartlarıyla aynıdır ve altı

tanedir.2

İsmü’l-mef‘ûlün ‘amel etme şartları:

Harf-i tarifli olmak, yani başında (ال ) takısı bulunmak.

(.Malı kaybolmuş olan üzgündür) المفقود ماله حزين .

Kendisinden önce nefiy (olumsuzluk) edatı bulunmak.

(.Arkadaşın zemmedilmiş değildir) م ا م ذ م وم ص د يقك .

2 İsmü’l-fâ‘il ma‘lûm fiil gibi amel ederek bir faili merfû‘ kılar, ismü’l-mef‘ûl ise meçhûl fiil gibi amel ederek bir nâibü’l-fâ‘ili merfû‘ kılar.

Kendisinden önce istifhâm (soru) edatı bulunmak.

(?Ülkende halk mutlu mudur) أ مس ع ود الش ع ب ف ي ب ل د ك ؟

Bir mübtedâya haber olmak:

(.Mazlumun duası kabul olmuştur) ا ل م ظ ل وم مستج اب دع اؤه .

Bir isme sıfat olmak:

(.Sen davranışı övülen bir adamsın) أ ن ت ر ج ل م ح م ود ف ع له .

Hal olmak:

.(Halit, kalbi kırık bir şekilde bekliyordu) ك ان خ ال د ين ت ظ ر م ك س ور ا ق ل به .

İsmü’l-mef‘ûl, nâibü’l-fâ‘iline muzâf olup, onu mecrûr da yapabilir. Bu durumda

meydana gelen terkibe lafzî izâfet denir. ذ اف و وحة الن ت ة مف ف ر غ ل ا (Odanın pencereleri açıktır.)

cümlesinde olduğu gibi. Bu cümlede haber olan مفتوحة النوافذ terkibinde النوافذ kelimesi,

ismü’l-mef‘ûl olan مفتوحة kelimesinin muzâfun ileyhi olarak mecrûr olmuştur. Ancak النوافذ

kelimesi esasında وحة ت مف kelimesinin nâibü’l-fâ‘ilidir. Dolayısıyla cümlenin aslı وحة ت ة مف ف ر غ ل ا

اذه اف و ن şeklindedir. Bu ikinci cümlede, وحة ت مف ismü’l-mef‘ûlü, bir mübtedâya haber olmuş ve

kendisinden sonra gelen ذ اف و ن kelimesini kendisine nâibü’l-fâ‘il yaparak merfû‘ kılmıştır.

Uygulamalar

1.) Aşağıdaki cümlelerde geçen İsmü’l-mef‘ûlleri bularak veznini ve türetildiği kelimeyi belirtiniz.

a) .صادق المهذب الوفي المين

b) المعلن .هو أثر ميثاقنا القومي

c) الصالة ممنوع دخولها.

d) خالد ينظر محزونا أعينه.كان

e) كان إعالنه يوما مشهودا، فكان عهدا ملتزما وعقدا مبرما.

Çözüm: a) ذ به م → مفعل → هذب

b) معلن → مفعل → أعلن c) مـمنوع → مفعول → منع d) محزون → مفعول → حزن e) رم أب / ملتزم → مفتعل → التزم / مشهود → مفعول → شهد مبرم → مفعل →

2.) Aşağıdaki cümleleri fiillerini İsmu’l-mef‘ûl yaparak yineleyiniz.

a) بها على كل مسلم. تؤمر إن الصالة

b) .الصوم يحرس بـجن ته جميع الصائمين c) .الزكاة تنقح بـها شوائب تشوب المال d) ى به اتحاد المسلمين.الحج يقو

e) .الشهادة يثبت بـها إيمان المرء شرعا Çözüm:

a) .إن الصالة مأمورة بها على كل مسلم b) .الصوم محروس بـجن ته جميع الصائمين c) .الزكاة منق حة بـها شوائب تشوب المال d) .ى به اتحاد المسلمين الحج مقوe) .الشهادة مثبت بـها إيمان المرء شرعا

Uygulama Soruları 1) Aşağıdaki cümlelerde geçen sülasi mücerred fiillerden türetilmiş İsmu’l-mef‘ûlleri

bulup fillerini belirtiniz.

a) يم كان .النبي )ص( محمود الش

b) مكحول العين رأيت اليوم رجال.

c) أحمد ممدوح الخلق كان.

d) اليد مبسوط كان حاتم الطائي.

e) المذمومة لخالق ا اجتنبوا.

f) من قبل ربة البيت مطرودةرأيت هرة.

g) صار المتهمون محكوما عليهم بالحبس.

h) .وليكن مقولك صادقا، مبيعك سالما 2) Aşağıdaki cümlelerde sülasiler dışındaki fiillerden türetilmiş İsmu’l-mef‘ûlleri

bulup türetildikleri fiilleri belirtiniz.

a) ر الوجه كان .صديقي مدو

b) .أصبحت الملعقة مستخدمة في الموائد قبل قرنين c) .ربنا اجعلنا من المكرمين في جنانك

d) رمضان شهر مبارك يصوم فيه المسلمون.

e) هللا مؤمن به ومتوكل عليه وحده ال شريك له.

f) نوات الخيرة.في مجتمعنا مشاكل محدثة بدأت تظهر في الس

g) .في رفوف مكتبتي كتب مترجمة كثيرة h) ة .التربية والتعليم عمدتان مهمتان لمستقبل أم

3) Aşağıdaki cümlelerde geçen es-Sıfetü’l-müşebbehelerin ma‘mûllerini bulup irap

durumunu belirtiniz.

a) .حسين رجل مبسوطة يده

b) .بيتنا مبنى محاطا بـه بحديقة جميلة c) ل رفقي كان رجال معتبرا كالمه في حينا.الخا

d) .العم مصطفى كان شيخا متعجبا منه e) .الكتاب مقروءة صفحاته بذوق عظيم f) الشاب مجهولة عاقبته لن أحدا لم يره منذ شهر.

g) .هذه المقالة مقتبس فكرها الساسي من أطروحتي

h) الذرة مستحصل معظمها في البحر السود 4) Boşlukları, listede verilen es-Sıfetü’l-müşebbehelerden uygun olanla doldurunuz.

(مكفوفة -ل مفض –مقبولة -الجبان-مفهوم -المقيمون -معلومة –)رحماء

a) ......... كالمهلقيت اليوم رجال.

b) توبته إذا كانت نصوحا......... المؤمنون.

c) عيناه من أسفه على يوسف........ معليه السال يعقوب صار.

d) المصارع رجل ......... شهرته من قبل أبناء الوطن كلهم.علي

e) كم من فتى ........... اسمه تحت التراب.

f) الكباب ......... أكله على أطعمة الخضروات.

g) .السرة ........... أفرادها من خمسة أشخاص h) .في قريتنا منازل ......... من قبل أصحابـها

5) Aşağıdaki cümlelerdeki geçen es-Sıfetü’l-müşebbehelerin yerlerine, türetildikleri fillerini koyunuz.

a) سعيه مشكورالمسلم.

b) الشهداء مغفورة ذنوبـهم.

c) مقبولة أعمالـهمالصائمون.

d) ر غالفه الكتاب مصو e) كان الفقير محدود إيراده.

f) .العمى مكفوف بصره g) .الصالة ممنوع دخولها h) .البحر منق ى ماءه

6) Aşağıdaki cümlelerdeki geçen altı çizili fiillerin yerlerine, onlardan türetilebilecek es-Sıfetü’l-müşebbeheleri koyunuz.

a) لت آياته من لدن حكيم خبير .القرآن فص

b) .رت آياته منذ نزولـها من قبل المفسرين القرآن فس c) كه القطار زيدت سرعته بتقوية محر d) دعي سكانـها إلى االشتراك في الحملة.المدينة

e) الفنانة شوهد فيلمها الخير من قبل الجم الغفير f) .النافذة كسر زجاجها من الكرة g) .الضيوف أكرم بعضهم الشاي وبعضهم القهوة h) .النعمة يؤدى شكره من قبل المسلمين

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti

İsmü’l-mef‘ûl, Türkçe dilbilgisindeki “edilgen ortaç” veya “edilgen

sıfat fiil”in Arap dilindeki karşılığıdır.

İsmü’l-mef‘ûl, geçişli fiilden türetilir. İsmü’l-mef‘ûl üç harfli

fiillerden, fiili مفعول veznine çevirmekle, üçten fazla harfli fiillerden ise,

fiilin meçhûl muzâri‘ sigasının başındaki muzarilik harfinin zammeli bir

mîm ( م ) ile değiştirilmesi ve son harekesinin de tenvîn yapılmasıyla elde

edilir. Üçü müzekker, üçü müennes olmak üzere altı kipi (sîgası), bir de

cemi mükesseri yani kuralsız çoğulu vardır.

İsmü’l-mef‘ûl nahiv bakımından kıyâsî ‘âmillerden biridir. ‘Amel

(etki) edebilmesi için belli şartlara sahip olması gerekir. Bu şartlar ismü’l-

fâ‘ilin ‘amel etme şartlarıyla aynıdır. Yani, (1) harfü’t-ta‘rifli olmak, (2)

kendisinden önce nefiy (olumsuzluk) veya (3) istifham (soru) edatı

bulunmak, (4) hâl olmak, (5) bir mübtedâya haber veya (6) bir isme sıfat

olmak. İsmü’l-mef‘ûl bu şartları taşıdığında, kendisine bir nâibü’l-fâ‘il alır,

meçhûl fiil gibi ‘amel ederek onu merfû‘ kılar; eğer ismü’l-mef‘ûl türetildiği

asıl fiil birden fazla mef‘ûl alan fiillerden ise, ilk mef‘ûlden sonraki

mef‘ûller, mansûb ve mef‘ûl olarak kalmaya devam eder.

Bölüm Soruları 1) Aşağıdakilerden hangisi حكم fiilinin ismu’l-mef‘ûlüdür?

a) محكمة b) محكوم c) ممتحك d) محكم e) مستحكم

2) Aşağıdakilerden hangisi أجاز fiilinin ismu’l-mef‘ûlüdür?

a) مجاز

b) مجوز c) مجووز d) مجيز e) مجتاز

cümlesinde altı çizili ismin “mechul fiil” işlevi görmesi, aşağıdaki االغتيال مجهول فاعله (3hangi seçenekte doğru gerekçelendirilmiştir?

a) Öncesinde olumsuzluk edatı olmak. b) Öncesinde soru edatı bulunmak. c) Hal olmak.

d) Sıfat olmak. e) Haber olmak.

جل محزونا قلبه (4 cümlesinde altı çizili ismin “mechul fiil” işlevi görmesi, aşağıdaki خرج الرhangi seçenekte doğru gerekçelendirilmiştir?



cümlesinde altı çizili isimle aynı işleve sahip fiil aşağıdakilerden إن ربنا مأمولة مغفرته (5hangisidir?

a) أمل b) يؤمل c) ل يؤم d) تؤمل e) ل تؤم

cümlesinde altı çizili isimle aynı işleve sahip fiil أبواب القصر تفتح يوم الجمعة (6

aşağıdakilerden hangisidir?

a) مفتح b) ح مفتc) مفتحة d) مفتوح e) مفتوحة

cümlesinde altı çizili ismin “mechul fiil” işlevi görmesi, aşağıdaki hangi أ معبود مع هللا (7

seçenekte doğru gerekçelendirilmiştir?

a) Öncesinde olumsuzluk edatı olmak.

b) Öncesinde soru edatı bulunmak. c) Hal olmak.


cümlesinde altı çizili ismin “mechul fiil” işlevi görmesi, aşağıdaki هذا رجل ممدوح خلقه (8hangi seçenekte doğru gerekçelendirilmiştir?



?sözcüğünün eşanlamlısı aşağıdakilerden hangisidir أنامل (9

a) بنان b) بنين c) بنون d) يد e) رجل

?sözcüğünün eşanlamlısı aşağıdakilerden hangisidir بشع (10

a) سخي b) كريم c) وسيم d) وسخ e) حليم

9. İSMİ TAFDÎL VE AMELİ


5. ve 6. Bölümlerde Türkçe dilbilgisindeki ‘Etken Ortaç / Sıfat Fiil’ terimine karşılık gelen İsmu’l-fāil ile onun alışkanlık, hatta meslek hâline gelmişlik ifade eden formu Mübālâğa Sıygası üzerinde durmuş, İsmu’l-fâil ve onun mübālâğalı formunun geçişli fiillerin yapıp edeni manasına geldiğinden söz etmiştik.

7: Bölümde ise edilgeni olmayan geçişsiz fiillerin ‘olan’ı, söz konusu fiillerle ifade edilen niteliğin ‘taşıyıcı’sı olarak tanımlanabilecek “es-Sıfetü’l-müşebbehe”, türetimi ve fiil işlevi görmesi için gerekli şartlar hususuna mercek tutmuş, mesele etraflıca ele alınmıştı.

İçinde bulunduğumuz bölüm kapsamında ise, Türkçe dilbilgisindeki ‘Derecelendirme Sıfatları’ kapsamında ele alınan ‘Üstünlük Sıfatları’ terimine tekabül eden “İsmu’t-tafdîl” terimi, türetiliş biçimi ve fiil işlevi görmesi için gereken koşullar meyanında ele alınacak metin, uygulama ve alıştırmalarla zihinlerde pekiştirilmesine çalışılacaktır.


1) İsmu’t-tafdîl nedir?

2) İsmu’t-tafdîl kalıpları nelerdir? Şahıslara göre çekimi nasıldır?

3) İsmu’t-tafdîl’in fiil işlevi görmesi için gereken şartlar nelerdir?





İsmu’t-tafdîl’in mahiyeti, çekimi, türetim biçimleri ve fiil işlevi görmesi için gereken şartlar hakkında açıklamada bulunabilir. İçinde İsmu’t-tafdîl bulunan cümleler kurabilir, cümlelerdeki fiil yüklemleri doğru bir biçimde İsmu’t-tafdîl’e dönüştürebilir.


Anahtar Kavramlar

İsmu’t-tafdîl

Ma‘lûm Fiil

Fâil

Derecelendirme Sıfatları

Şibhu’l-fiil

Giriş

İsmu’t-tafdîl, Türkçe dilbilgisinde “Derecelendirme Sıfatları” konusunun alt başlığıdır. Anılan sıfatlar, “Eşitlik”, “Üstünlük” ve “Aşırılık” olmak üzere üç alt başlık altında ele alınır.

Söz gelimi “Ali, Veli kadar içten ve samimidir.” cümlesindeki “kadar” eşitlik, “Ali çok içten ve pek samimidir.” cümlesindeki “çok” ve “pek” aşırılık, “Ali, Veli’den daha samimidir.” yahut “Ali, mahalledeki en samimi insandır.” cümlelerindeki “daha” ve “en” ise üstünlük bildirir. İsmu’t-tafdîl, Arapçada bunlar arasında üstünlük ifade eden “daha” ve “en” anlamlarına karşılık gelmek üzere

türetilen bir sıfat kalıbıdır.

Bahse konu İsmü’t-tafdîl, bu bölüm kapsamında, hem sarf hem de nahiv yönünden ele alınacaktır. Sarf yönünden, bir kelime çeşidi olarak, türetilişi, anlamı, çekimi, yani çeşitli kiplere (sîgalara) uyarlanışı üzerinde durulacak; nahiv yönünden ise, “‘âmil-ma‘mûl-‘amel (etkileyen-

etkilenen-etki)” kavramları çerçevesinde, cümle içersindeki fonksiyonu ele alınacaktır.


أحب البشر إلى هللا

لى عأحد منهم يدعي كان محمد )ص( يعرف أصدق الناس وآمنهم عند أهل مكة كلهم. لم يكن ن أبا أو ا ولو كاونسب كذبه ولو على نفسه. ولذلك فضلوه أليق لترك ودائعهم القيمة عنده على أقربـهم صلبافرهم فقة، وأوشثرهم أخا أو ابنا لهم. كانوا يشهدون له قائلين: "إنه أحسن الناس خلقا، وأصدقهم قيال، وأك

إيثارا."

قر وأكملهر أوبل شهرين بوالدته. كان أحزن ولد قلبا في حيه، ويظسقط رأسه خائبا، لوفاة أبيه قال، شد هم عقأكان من أترابه بالنسبة إلى سن ه. ولقد بدا فيه بون شاسع نظرا إلى من حوله من أقرانه، إذ

وأحد هم ذكاء، وأفصحهم نطقا، وأعظمهم وفاء، وأصوبـهم قرارا، أعالهم وقارا.

ينفعهم م والقط، لعدم استطاعته فهم كيفية عبادة الناس ما اليضره ولم يعبد الصنام في حياتهشترك اب، اشيئا. لم تكن الصنام خيرا من أي حجر بسيط، وال أقوم من صخر عاد. عندما بلغ سن الشب

ب إعجا مع قوافل التجارة في رحلة الشتاء والصيف، وتميز في تلك الرحالت بصدقه وأمانته. ونال اختاروه على رئاسة أعيارهم التجارية.أصحاب المواكب، ف

رياسة بمنه بدأ يتردد في لسان الكل هذا التعبير: "ال سفر أربح بفضل أحد رؤساء الموكب رها بأمو محمد." فصار قضية محكمة. فتأثرت بـه خديجة إحدى أصحاب المواكب واقترحت له أن يشتغل

ن موعرضت عليه الزواج وتزوجت منه فأصبحت التجارية. وظلت راضية عنه، وتعجبت من أخالقه، النساء السعديات في مكة.

عندما وصل الربعين من عمره انتخبه هللا نبيا ليبلغ الناس وحيه ويدعوهم إلى عبادته وتوحيده. ل هللا أنه أصدق الناس ال واحد من أصادقهم، وآمنهم ال واحد من آمنيهم، وأفطنهم ال واحد من كذلك سج

م، وأنطقهم تبليغا ال واحد من أناطقهم، وأشملهم عصمة ال واحدا من أشاملهم.أفاطنه

9.2. Anlama ve Kavrama Soruları سب النص.ح أجب عن األسئلة التالية -أ

؟كيف كان محمد يعرف عند أهل مكة -1 ؟هل كان هناك أحد يد عى على كذبه -2 ؟كيف كيف يظهر في حيه وبين أترابه -3 ؟الفرق بينه وبين أقرانهما مدى -4 ولماذا؟ ؟هل عبد الصنام في حياته -5 ؟ما ميزة الصنام بالنسبة له -6 ؟عندما بلغ سن الشباب ماذا بدأ يفعل -7 ؟بم تمي ز عند رحالته، وماذا نال -8

9.3. Eşanlamlı ختر من القائمة مرادف ما تحته خط في الجمل التالية.ا -أ

ادي(ع –أوثان –ولد –قوافل –سد أ – أقران –تداول –)ثمين الناس وآمنهم عند أهل مكة كلهم. أصدقكان محمد )ص( يعرف -1 .ة عنده على أقربـهم صلبا ونسباقي مولذلك فضلوه أليق لترك ودائعهم ال -2 خائبا، لوفاة أبيه قبل شهرين بوالدته. سقط رأسه -3 ه.ه بالنسبة إلى سن أترابـأوقر وأكمل من كان أحزن ولد قلبا في حيه، ويظهر -4رهم وال ه فهم كيفية عبادة الناس ما ال يضفي حياته قط، لعدم استطاعت صنامولم يعبد ال -5

ينفعهم. ، وال أقوم من صخر عاد.بسيطلصنام خيرا من أي حجر الم تكن -6 ة.هم التجاريأعيارنال إعجاب أصحاب المواكب، فاختاروه على رئاسة و -7في لسان الكل هذا التعبير: "ال سفر أربح بفضل أحد رؤساء الموكب منه ترددبدأ ي -8

برياسته."

9.4. Karşıt Anlamlı ختر من القائمة مضاد ما تحته خط في الجمل التالية.ا -بـــ

د –ـي توف –أفراد –أكذب –كبار/صغار –اثاقل –)بخس بديع( –موح الناس وآمنهم عند أهل مكة كلهم. أصدقكان محمد )ص( يعرف -1 .ة عنده على أقربـهم صلبا ونسباقي مولذلك فضلوه أليق لترك ودائعهم ال -2 خائبا، لوفاة أبيه قبل شهرين بوالدته. سقط رأسه -3 ه.ه بالنسبة إلى سن أترابـكان أحزن ولد قلبا في حيه، ويظهر أوقر وأكمل من -4 ا.بادة الناس إياهفي حياته قط، لعدم استطاعته فهم كيفية ع عابد الصنامولم يكن -5 ، وال أقوم من صخر عاد.بسيطلصنام خيرا من أي حجر الم تكن -6 هم التجارية.أعيارنال إعجاب أصحاب المواكب، فاختاروه على رئاسة و -7 منه أحد رؤساء الموكب بح بفضلفي لسان الكل هذا التعبير: "ال سفر أر ترددبدأ ي -8

برياسته."

9.5. Tekil ↔ Çoğul لمفردات.هات جمع ما يلي من ا -أ

قل ع –سن –حي –قلب –شهر –وفاة –خلق –ابن –أخ –أب –نسب –صلب –نفس –أهل نبي –سفر –لسان –صخر –حجر –

ن المفردات.مهات جمع ما يلي -بــأعيار –وافل ق –أصحاب –حالت ر –قوافل –شباب –ناس –أصنام –ان رأق –أتراب –ودائع

أشامل –أناطق –أفاطن –أصادق –ساء ن –خالق أ –أمور –رؤساء –

İsmi Tafdil ل kelimesi sözlükte tefil babından تفضيل .fiilinin mastarıdır (üstün tuttu, seçti, tercih etti) فض“Üstün tutmak, tercih etmek, seçmek” anlamlarına gelir.

Terim olarak ismi tafdil, bir özellikte ortak olan iki şeyden birinin bu özellikte diğerinden üstün olduğunu ifade etmek için kullanılan, fiilden türetilmiş sıfattır. Arapça’da ismi tafdil normal sıfatlardan ayrı bir şekilde kendine ait vezne göre türetilir. Türkçe’de ise normal sıfatların önüne “daha, en” ekleri getirilerek yapılır.

Örnekler:

(.Halil, Said’den daha bilgili ve ondan daha üstündür) خليل أعلم من سعيد وأفضل منه.

Üstteki cümlede أعلم ve أفضل lafızları ismi tafdildir. Bu iki ismi tafdil ile Halil ve Said arasında bu iki konuda kıyaslama yapılmakta ve Halil’in bu özelliklerde Said’den üstün olduğu ifade edilmektedir.

Söz konusu iki şey ayrı ayrı sıfatlar da taşıyabilir ve bunlardan birinin kendi sıfatında diğerinden üstün olduğu da ismi tafdil ile ifade edilebilir.

تاء. يف أحر من الش (.Yaz, kıştan daha sıcaktır) الص

Bu cümlede yaz ve kış mevsimleri sıcak olmakta ortak değildir. أحر ismi tafdili ile yaz

mevsiminin sıcak olmada kıştan daha fazla olduğu ifade edilmiştir.

. (.Bal, sirkeden daha tatlıdır) العسل أحلى من الخل

Bu cümlede bal ve sirke tatlı olmakta ortak değildir. İsmi tafdil ile ifade edilen balın kendi özelliği olan tatlı olmakta sirkenin kendi özelliği olan ekşilikten daha üstün olduğu ifade edilmektedir.

İsmi tafdilin vezni: İsmi tafdilin tek vezni vardır: Müzekker için أفعل müennes için فعلى vezni kullanılır.

Örnekler: şeklindedir. İsmi tafdili (güzel) حسن fiilinin normal sıfat hali müzekker için (güzel oldu) حسن

ise müzekker için أحسن , müennes için حسنى olur.

şeklindedir. İsmi كبيرة müennes için كبير fiilinin normal sıfatı müzekker için (büyük oldu) كبر tafdili ise müzekker için أكبر müennes için رىكب şeklindedir.

vezninde ismi tafdil türetme şartları أفعل

Herhangi bir Arapça fiilin doğrudan أفعل veznine nakledilerek ondan ismi tafdil elde edilmesi

mümkün değildir. Bir fiilden أفعل vezninde ismi tafdil türetebilmek için o fiilin aşağıdaki

şartları taşıması şarttır:

1. Sülâsî olması, üçten fazla harfe sahip olmaması,

2. Olumlu olması, olumsuz olmaması,

3. Çekimli/mutasarrıf olması, çekimsiz/camid olmaması,

4. Malum olması, meçhul olmaması,

5. Tam olması, nakıs olmaması, (Buradaki nakıs Sarftaki nakıs değildir.)

6. Kıyas yapmaya uygun olması,

7. Renk, kusur veya süs anlamı ifade etmemesi.

ار ص ,gibi filler çekimsiz ليس ve بئس ,rubai/dört harfli أكرم ,olumsuz ما كتب ve كان gibi fiiller

nakıs, مات fiili mukayese yapmaya uygun olmayan fiil olduğu için bu fiillerden أفعل vezni ile

doğrudan ismi tafdil elde edilmesi mümkün değildir.

Üstte sayılan şartlara sahip olmayan fiillerden ismi tafdil şu şekilde türetilir: Önce şartları taşıyan ve cümledeki anlama uygun anlam olan bir fiilden أفعل vezninde bir ismi tafdil

bulunur. Örnek olarak أكبر ,أعظم ,أكثر ,أشد gibi ismi tafdillerden sonra üstte sayılan şartları taşımayan fiilin masdarı getirilir.

Örnekler:

vezninde ismi tafdi elde أفعل fiili sülâsî değil rubai olduğu için ondan (İman etti) آمن

edilemez. Onun yerine önce أشد (çok, fazla, şiddetli) anlamındaki ismi tafdil yardımcı olarak alınıp onun yanına آمن (iman etti)nin masdarı getirilerek ismi tafdil elde edilir: ماناأشد إي

(İmanı en fazla)

vezninde ismi tafdili أفعل fiili renk bildirdiği için ساد Bu misalde de (En siyah) أكثر سوادا

yapılamamıştır. Onun yerine normal bir ismi tafdilden sonra mastarı getirilerek yapılmıştır.

ر عا Bu misaldeki (En şaşı bakan) أبلغ عورا (şaşı oldu) fiili kusur bildirdiği için normal

vezinde ismi tafdili söylenememiştir.

fiili süslenme anlamı taşıdığı için (Göze sürme çekti) كحل (Gözleri çok sürmeli) أوفر كحال onun ismi tafdili normal vezinde söylenememiştir.

İsmi tafdilin çekimi/tasrifi

İsmi tafdilin müzekker ve müennes vezinlerinin her ikisinin de biri düzenli (salim) biri düzensiz (mükesser) olmak üzere iki cemisi vardır.

Cemi mükesser Cemi müzekker salim Tesniye Müfret

Müzekker أفعل أفعالن أفعلون أفاعل

Müennes فعلى فعليان فعليات عل ف

İsmi tafdil üslubunun bölümleri:

Mufaddal: Kelime anlamı üstün tutulan, tercih edilen demektir. İsmi tafdil üslubunda ismi tafdilden önce gelen ve anlam bakımından en üstün olandır.

Mufaddal aleyh: Kendisine karşı başka bir şey üstün tutulan demektir. İsmi tafdilden sonra gelen öğedir.

Örnek:

(.Güneş aydan daha büyüktür) الشمس أكبر من القمر.

Bu misalde Mufaddal الشمس kelimesidir. القمر ise Mufaddal aleyhtir.

İsmi tafdilin cümlede kullanımı:

İsmi tafdilin dört türlü kullanımı vardır:

,takısı almaması ve herhangi bir izafetin içinde olmaması ال .1

,takısı alması ال .2

3. Marifeye muzaf olması,

4. Nekreye muzaf olması.

takısı almaması ve muzaf olmaması: Bu durumda daima müfret müzekker olarak gelir ال .1

ve devamında من harfi cerri bulunur. Bu kullanımda Türkçe anlamı verilirken önüne “daha” getirilir.

(.Halit, Said’den daha üstün) خالد أفضل من سعيد.

(.Fatma Suat’tan daha üstün) فاطمة أفضل من سعاد.

هذا. هذان أفضل من (Bu ikisi bundan daha üstün.)

(.Bu iki kadın bu iki kadından daha faydalı) هاتان أنفع من هاتين.

(.Mücadele edenler oturanlardan daha üstündür) المجاهدون أفضل من القاعدين.

.المتعل مات أفضل من الجاهالت (Öğrenen kadınlar cahil kadınlardan daha üstündür.)

2. Başına ال takısı gelmesi: Bu durumda ismi tafdilden sonra من gelmez ve ismi tafdil sıfat olarak kendinden önceki lafza sayıda ve cinsiyette tam mutabık olmak zorundadır. Bu kullanımda ismi tafdilin Türkçe anlamı verilirken başına “en” getirilir.

(.O en üstün) هو الفضل.

(.O kadın en üstün) هي الفضلى.

(.O ikisi en üstün) هما الفضالن.

(.İki Fatıma en üstündürler) الفاطمتان هما الفضليان.

(.Onlar en üstündürler) هم الفضلون.

(.O kadınlar en üstündürler) هن الفضليات.

3. Nekreye muzaf olması: Bu durumda da daima müfret müzekker olması gerekir ve sonrasında من gelmez. Bu kullanımda ismi tafdilin Türkçe anlamı verilirken başına “en” getirilir.

فضل قائد.خالد أ (Halit en üstün komutan.)

(.Fatıma en faziletli kadın) فاطمة أفضل امرأة.

(.Bu ikisi en faziletli adam) هذان أفضل رجلين.

(.Bu ikisi en faziletli kadındır) هاتان أفضل امرأتين.

ال.المجاهدون أفضل رج (Mücadele edenler adamlar en üstün adamlardır.)

(.Öğrenen kadınlar en üstün kadınlardır) المتعل مات أفضل نساء.

4. Marifeye muzaf olması:

Bu durumda ismi tafdilden sonra من gelmez ve iki şekilde okunması da mümkündür. Birincisi tıpkı nekreye muzaf olması gibi müfret müzekker şeklinde okunması ikincisi de tıpkı ال takısı aldığı durumdaki gibi öncesine sayı ve cinsiyette uymasıdır. Bu kullanımda ismi tafdilin Türkçe anlamı verilirken başına “en” getirilir.

Müfret müzekker olmasına örnek:

Onları insanlar içinden, yaşamaya en çok istekli olanlar) ولتجدنهم أحرص الناس على حياة.olarak bulacaksın.)

Bu misalde أحرص lafzı ismi tafdil olup, ـهم zamirinin halidir. Hal, sahibine sayı ve cinsiyette uymalıdır. Ancak burada ismi tafdil (أحرص) marifeye (الناس) muzaf olduğu için iki şekilde de okunması caizdir. Bu nedenle müfret müzekker şeklinde okunabilir.

Sayı ve cinsiyette uymasına örnek:

(.Biz her şehrin ileri gelenlerini o şehrin suçluları yaptık) وكذلك جعلنا في كل قرية أكابر مجرميها

Bu misalde ismi tafdil أكابر kelimesidir. أكبر lafzının cemisidir ve devamındaki marife isme muzaf olmuştur. Bu durumda hem müfret müzekker olarak hem de uyması gereken isme sayı ve cinsiyette uyarak söylenmesi caizdir. Burada ikinci şekilde yazılmıştır.

Her iki duruma örnek:

لقيامة أحاسنكم أخالقا.اأال أخبركم بأحب كم إلي وأقربكم من ي مجالس يوم (Dikkat ediniz, bana en

sevimli ve kıyamet günü en yakın olanınızı size haber vereyim mi: Ahlakı en güzel olanınız.)

Cümledeki birinci ismi tafdil أحب, ikincisi أقرب dir. Her ikisi de marifeye muzaf olmuş ve müfret olarak yazılmıştır. Üçüncüsü ise أحاسن dir. أحسن lafzının cemisidir. Marifeye muzaf olduğundan cemi olarak yazılması mümkündür.

Örnekler:

(.Ali halkın en faziletlisidir) علي أفضل القوم.

(.Bu ikisi toplumun en faziletlisidir) هذان أفضل القوم / أفضالن القوم.

ؤالء أفضل القوم/أفضلوا القوم.ه (Bunlar toplumun en faziletlileridir.)

(.Fatıma kadınların en faziletlisidir) فاطمة أفضل الن ساء/فضلى الن ساء.

(.Bu iki kadın kadınların en faziletlileridir) هاتان أفضل الن ساء/فضليا الن ساء.

ساء.هن أفضل الن ساء/فضليات الن (Bu kadınlar kadınların en faziletlileridir.)

Bu misallerde aslında mukadder olarak bir من vardır. Mesela ذان أفضل القوم ه cümlesi aslında ذان أفضل من جميع القوم ه takdirindedir.

İsmi tafdilin ameli:

a) Ref etmesi: İsmi tafdil failini ref eder. Genellikle de müstetir/gizli zamir olan failini ref eder.

*Müstetir zamiri ref etmesine örnek:

جع أش Bu misalde ismi tafdil (.Halit Sait’ten daha cesurdur) خالد أشجع من سعيد lafzı olup, faili kendinden sonra gelen ve müstetir olan هو lafzıdır ve bu müstetir faili mahallen ref eder.

*Zahir ismi ref etmesine örnek:

Bu (.Babası kendinden daha güzel hiçbir adam görmedim) ما رأيت رجال أحسن منه أبوه.

misalde أحسن lafzı ismi tafdil olup أبو lafzı onun failidir ve merfudur. Ref alameti vavdır.

b) Nasb etmesi:

* Temyizi nasb etmesine örnek:

لماع cümlenin en sonundaki (.Halit’in bilgisi benden daha çok) خالد أكثر من ي علما. lafzı temyizdir ve onu nasb eden أكثر ismi tafdilidir.

*Hali nasb etmesine örnek:

كة. (.En hızlı arabayı hareket ederken gördüm) رأيت أسرع السيارات متحر

Cümle sonundaki متحركة kelimesi haldir. Onu nasb eden amil أسرع ismi tafdilidir.

*Zarfı nasb etmesine örnek:

(.Bu gün hava dünden daha sıcak) الجو أحر اليوم من أمس.

Cümledeki اليوم lafzı zaman zarfıdır. أحر lafzı ismi tafdil olup amil olarak اليوم ismi nasb

etmiştir.

c) Cer etmesi: İmsi tafdil muzaf olunca muzafun ileyhi cer eder.

Örnek:

(.İstanbul Türkiye’de nüfusu en fazla olan şehirdir) إسطنبول أكبر مدينة سكانا في تركيا.

Bu cümlede ismi tafdil olan أكبر lafzı muzaf olup, devamındaki مدينة kelimesi muzafun

ileyhtir ve mecrurdur.

İsmi tafdilden hemzenin hazfi:

Üç kelimede أفعل veznindeki hemze hazfedilir. Bu kelimelerden خير ve شر kelimelerinde

çoğu zaman, حب kelimesinde bazen hazfedilir.

(.İnsanların en hayırlısı onlara faydalı olandır) خير الناس من ينفع الناس!

(.İnsanların en şerlisi bozguncudur) شر الناس المفسد.

نسان ما منع.حب شيء إلى ال (İnsana en sevimli gelen ona yasaklanan şeydir.)

.şeklindedir أحب lafzının aslı da حب ,şeklinde أشر ve أخير :ismi tafdillerinin asılları شر ve خير Hemzenin hazfedilmesinin sebebi bu şekilde yaygınlaşmış olmalarıdır. Hemzeli olarak

yazılmaları da doğrudur.

Uygulamalar

1) Aşağıdaki cümleleri tercüme ederek, her birini İsmu’t-tafdîl’e ilişkin öğrenilenler ışığında değerlendirmeye tabi tutunuz.

a) . محمد أفضل الصف b) . محمد وطارق أفضل / أفضال الصف c) . محمد وطارق وحسن أفضل / أفضلو الصف d) . فاطمة أفضل / فضلى الصف e) . فاطمة وزينب أفضل / فضليا الصف f) . فاطمة وزينب ومريم أفضل / فضليات الصف Çözüm:

a) Muhammet sınıfın en iyisidir. İsmu’t-tafdîl marifeye muzâf; o nedenle müfred müzekker veya öncesindeki Mübteda ile cinsiyet ve sayıca uyumlu olma alternatiflerine sahip. Mübteda’nın da müfred müzekker olması okunuşu tek ihtimalli hale getiriyor.

b) Muhammet ve Tarık sınıfın en iyisi/iyileri/dir. İsmu’t-tafdîl marifeye muzâf; o nedenle müfred müzekker veya öncesindeki Mübteda ile cinsiyet ve sayıca uyumlu olma alternatiflerine sahip. Mübteda’nın da müsennâ müzekker olması kendisini isteğe bağlı olarak müfred müzekker veya müsennâ müsennâ müzekker okunuşa ihtimalli hale getiriyor.

c) Muhammet, Tarık ve Hasan sınıfın en iyisi/iyileri/dir. İsmu’t-tafdîl marifeye muzâf; o nedenle müfred müzekker veya öncesindeki Mübteda ile cinsiyet ve sayıca uyumlu olma alternatiflerine sahip. Mübteda’nın da cemi müzekker olması kendisini isteğe bağlı olarak müfred müzekker veya cemi müzekker okunuşa ihtimalli hale getiriyor.

d) Fatma sınıfın en iyisidir. İsmu’t-tafdîl marifeye muzâf; o nedenle müfred müzekker veya öncesindeki Mübteda ile cinsiyet ve sayıca uyumlu olma alternatiflerine sahip. Mübteda’nın da müfred müennes olması kendisini isteğe bağlı olarak müfred müzekker veya müfred müennes okunuşa ihtimalli hale getiriyor.

e) Fatma ve Zeynep sınıfın en iyisi/iyileri/dir.

İsmu’t-tafdîl marifeye muzâf; o nedenle müfred müzekker veya öncesindeki Mübteda ile cinsiyet ve sayıca uyumlu olma alternatiflerine sahip. Mübteda’nın da müsennâ müennes olması kendisini isteğe bağlı olarak müfred müzekker veya müsennâ müennes okunuşa ihtimalli hale getiriyor.

f) Fatma, Zeynep ve Meryem sınıfın en iyisi/iyileri/dir.

İsmu’t-tafdîl marifeye muzâf; o nedenle müfred müzekker veya öncesindeki Mübteda ile cinsiyet ve sayıca uyumlu olma alternatiflerine sahip. Mübteda’nın da cemi müennes olması kendisini isteğe bağlı olarak müfred müzekker veya cemi müennes okunuşa ihtimalli hale getiriyor.

Uygulama Soruları 1) Aşağıdaki cümlelerdeki ismi tafdilleri bulup türetildiği fiili belirtiniz.

a) .المنافقون أرذل مستوى عند هللا عز وجل

b) .المسلم أسعد من المشرك ليمانه باآلخرة

c) .القرآن أهدى الكتب إلى الحق

d) .الصيف أطول من الشتاء في القاليم القريبة من خط االستواء

e) رع الفتيات في الصف لنها في فريق الجري للمدرسة.زينب أس

2) Aşağıdaki cümlelerdeki ismi tafdilleri bulup türetildiği fiili belirtiniz. a) .المصباح أوفر تنويرا من الشمع

b) .مسعود أكثر اعتقادا من سمير

c) .مروة أحسن انتظاما من زحل

d) .حاتم أشد الناس إكراما للضيوف

e) جميع جيرانها. تركيا أكثر تطورا من

3) Aşağıdaki ismu’t-tafdillerin ma‘mûllerini bulup cümledeki yerlerini belirtiniz. a) .نحن أنصر للجيران في حينا

b) .لم أر بيتا أسعد فيه الساكنون منهم في بيتنا

c) .عبد هللا أحسن ابنه من الناس في العالم

d) .الطائرة أكثر أمنا من السيارة

e) .الصالة خير من النوم

4) Boşluğa haber pozisyonunda bir ismu’t-tafdîl getiriniz. a) العمارة .......... ارتفاعا من ناطحة السحاب

b) .الطائرة ......... من السيارة

c) .السياح ......... الناس في العالم

d) .سمراء ......... من خديجة في التاريخ

e) .سليم ........... من علي سنا

5) Boşluğa sıfat pozisyonunda bir ismu’t-tafdîl getiriniz. a) عثمان وصديقاه هم المعلمون .......... إلى المدير

b) .عائشة هي البنت ......... لعمي

c) .صادق هو البطل ........... في بالده

d) .سلمى وصديقتاها هن الفتيات ......... من النجاح

e) .سلمى وسمراء هما الفتاتان ........... في المدينة 6) Aşağıdaki cümleleri Türkçe’ye tercüme ediniz.

a) .)أبو بكر أوفر الناس تصديقا بما جاء به النبي )ص

b) .البوان أشفق الناس على أوالدهما

c) .البوان أعطف على أوالدهما

d) .أحمد أسرع الناس هاربا

e) .الرهابي أشقى الناس في العالم

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti İsmu’t-tafdîl, varlıklar arasında bir niteliğe ilişkin derecelendirme yapabilme fırsatı veren

türemiş bir isim türüdür. Önüne “daha” veya “en” pekiştirme ifadeleri getirilerek Türkçeye çevrilir.

Sülâsi mücerred (üç harfli ek almamış) fiillerden doğrudan, diğer fiillerden ise ، د أش، أكثر .gibi yardımcı fiiller aracılığıyla türetilir أحسن

Vezni أفعل, müennesi فعلى’dır. Nekra ve nekraya muzaf olduğu sürece salt müfred müzekker

formu kullanılır. Başında ال varken, öncesindeki mufaddal (üstünlük atfettiği) isme cinsiyet ve sayıca uymak zorundadır.

Marifeye muzaf olduğunda ise müfred müzekker gelme yahut mufaddaline cinsiyet ve sayıca

uyma arasında serbesttir.

İsmu’t-tafdîl, isimleri fâil edinerek merfû‘; temyiz, hal veya zarf edinerek lafzan, bir cer harfi

aracılığıyla mef‘ûlün bih edinerek mahallen mansûb; muzafun ileyh edinerek mecrûr kılar.

Bölüm Soruları

1) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde İsmu’t-tafdîl kullanılmıştır?

a) .أحمد عامل في مصنع الحديد والفوالذ b) .أكرم أستاذ في كل يات اآلداب بجامعة إسطنبول c) اعد يعيش في حي نا.أشرف مهنس متق d) .أحمد هللا تعالى على نعمه الوفيرة التي ال تحصى e) .أكرم الناس عند هللا من يتقيه في السر والعلن

2) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde İsmu’t-tafdîl kullanılmamıştır?

a) .خير الناس من ينفع الناس

b) أحسنهم خلقا.أحق الناس باالحترام c) أشد الفصول حرارة هو الصيف d) .أحسن قول ما يدعى به إلى هللا e) .الحمر لون حار يستعمله الناس كثيرا

cümlesinin altı çizili isim “İsmu’t-tafdîl” yapılarak yinelenmiş doğru هللا مقتدر على كل شيء. (3hali aşağıdakilerden hangisidir?

a) ل شيء.هللا قدير على ك

b) .هللا أقدر على كل شيء

c) هللا أقتدر على كل شيء

d) .هللا أشد اقتدارا على كل شيء

e) .هللا أشد قدرة على كل شيء

cümlesinde boşluğa getirilmesi uygun sözcük aşağıdakilerden مريم ......... من فاطمة سنا. (4hangisidir?

a) كبرى b) كبر c) أكبر d) أكابر e) بيرة ك

cümlesinde altı çizili İsmu’t-tafdîl yerine hangi المسلمات أكثر الناس تمسكا بتعاليم السالم. (5

sözcük getirilirse yanlış olmaz?

a) كثر b) كثرى c) أكثر d) كثر e) كثيرة

cümlesinde altı çizili ismin i‘râbı لم أسمع أحدا أليق ليده السيف منه في يد خالد بن الوليد. (6aşağıdaki hangi seçenekte doğru verilmiştir?

a) ."فاعل لـ"أليق b) ."فاعل لـ"لم أسمع c) "ر لـ"ليده مبتدأ مؤخ d) ."مبتدأ مؤخر لـ"أليق e) ."نائب الفاعل لـ"لم أسمع

cümlesinde altı çizili ismin i‘râbı aşağıdaki hangi seçenekte doğru وهللا أعلم بالـمحسنين. (7verilmiştir? a) مضاف إليه، مجرور. b) .مفعول به، مجرور لفظا، منصوب محال. c) .حال مجرور لفظا، منصوب محال d) .تمييز مجرور لفظا، منصوب محال e) .مفعول له، مجرور لفظا، منصوب محال

cümlesinde altı çizili ismin i‘râbı aşağıdaki hangi الطالق أبغض الفعل حالال إلى هللا. (8seçenekte doğru verilmiştir?

a) .حال، منصوب b) .تمييز، منصوب c) .مفعول به، منصوب d) .مفعول له، منصوب e) .مفعول فيه، منصوب

?sözcüğünün eşanlamlısı aşağıdakilerden hangisidir سقط رأسه (9

a) وقعت جمته

b) هلك

c) ولد

d) ولد

e) استهلك ?sözcüğünün karşıt anlamlısı aşağıdakilerden hangisidir بخس (10

a) صافي

b) عادي

c) رخيص

d) قي م e) قديم

Cevaplar:

1) e , 2) e , 3) d , 4) c , 5) a , 6) a , 7) b , 8) b , 9) c , 10) d

10. MASDAR VE AMELİ


Kitabımızın ilk bölümünde liste halinde bir bütün olarak verilen “Kıyâsî Âmiller” silsilesinin halkalarından biri de türemiş sözcüklerin kökenini teşkil ettiği Arap dilbilimiyle iştigal edenlerin kâhir ekseriyetince kabul edilen ‘Masdar’ terimidir. Türkçe dilbilgisinde de aynı adla anılan bu terim, zamandan bağımsız eylem ve oluşları ifade için kullanılır ve sözcükler kategorizasyonunda “İsimler” sınıfından sayılır.

“Masdar” konusu, gerek kapsamı ve gerekse türevi durumundaki fiillerle aynı işlevi görmesi için gereken şartlar meyanında müstakil olarak ele alınmayı hak edecek genişlik ve önemi haizdir. Sadedinde bulunduğunuz işbu bölüm söz konusu düşünceden hareketle kaleme alınmıştır.

İlgili bölüm kapsamında, tanımı, kalıpları ve fiil işlevi görme şartları dolayımında “Masdar” olgusuna mercek tutulacak, metin, uygulama ve alıştırmalarla zihinlerde pekiştirilmesine çalışılacaktır.


1) Masdar nedir?

2) Masdar kalıpları nelerdir? Şahıslara göre çekimi nasıldır?

3) Masdar’ın fiil işlevi görmesi için gereken şartlar nelerdir?





Masdar’ın tanım çerçevesi, çeşit ve kalıpları ile fiil işlevi görmesi için gereken şartlar hakkında açıklamada bulunabilir. İçinde Masdar bulunan cümleler kurabilir, cümlelerdeki fiil yüklemleri doğru bir biçimde Masdar’a dönüştürebilir.

Metin, metin çözümlemesi, eşanlamlı karşıt anlamlı kelimelerle kelime hazinesi, örneklerle anlatım, alıştırmalar ile konuların daha kolay

anlaşılması sağlanacaktır.

Anahtar Kavramlar

Masdar

Masdar mîmî

Masdar müevvel

Masdar gayr mîmî

Masdar ca‘lî

Giriş

Masdar, üç zamandan birine bağlı olmaksızın oluş yahut eylem ifade eden sözcüklerin Arap gramerindeki genel adıdır. İsim kategorisinin alt başlıklarından birini teşkil eden bu terim, Türkçe dilbilgisinde de bir harf değişikliğiyle “Masdar” adıyla anılır.

Türkçede fiil köküne fiilden isim türetme eklerinden “mek, mak” veya “ış, iş” ilavesiyle elde edilen türemiş isim kapsamında değerlendirilen “Masdar” Arapça gramercilerinin çoğunluğunca tüm fiil türetimlerinin kendisinden yapıldığı kök isim olarak telakki edilir.

Semaî ve kıyasî birçok kalıbı bulunan “Masdar”, bu bölüm kapsamında, hem sarf hem de nahiv yönünden ele alınacaktır. Sarf yönünden, kalıpları ve türevi durumundaki fiillerle alâkası, üzerinde durulurken nahiv perspektifinden, bir âmil olarak cümle içersindeki fonksiyonu ele alınacaktır.


ة صديق الى صديق في الخارجسال ر

خرى أررت كثيرا منها، وأشكرك على شعورك الطيب، وأرجو أن أتمكن مرة تلقيت رسالتك، وسة درست مد ز أنكمن زيارة بلدكم الجميل، فالسفر يزيد المعرفة بالبالد والناس. ال تنس يا صديقي العزي

أنا على لم. وعامين فقط. صحيح أنك حصلت على معرفة جيدة في اللغة العربية، فالرجل عالم ما طلب الع أنك ستستمر في الدراسة بنشاط.ثقة

لغة لقد درست لغة جديدة، ودرست معها ثقافة جديدة، وعالما جديدا. فحين يعرف االنسانيلتك ، وهي وسالميةفسيعرف الشعب الذي يتكلم هذه اللغة، لن اللغة هي وسيلتك لفهم القران والثقافة االس

لالتصال باخوانك في الوطن العربي.

متها من استل ؤالك: ماذا أفعل؟ أول شيء أقوله لك: ال تترك قراءة الكتب التيواآلن أعود إلى سلتي لكلمات اااكتب وإدارة المعهد، واقرأها مرة ثانية وثالثة، كلما أمكنك وكلما أحببت ذلك. أمسك بالقلم

در نسيتها، واجمع الجمل والساليب العربية التي تعجبك، واقرأها بصوت مسموع، واحفظها بق تطاعتك.اس

وحاول علما،موحاول تكلم العربية مع من يعرفونها في بلدك، فالتمرين العملي يجعل من التلميذ االستماع إلى الذاعات العربية، وتبادل الرسائل مع أصدقائك العرب.

فتزيد ثروتك أنت تعرف اآلن القواعد والتراكيب الساسية، فيمكنك االستمرار في السير بمفردك، ومعرفتك في التراكيب والساليب حتى تتحدث العربية كواحد من أبنائها. اللغوية،

كار في ر وأفال تقتصر على قراءة الكتب القرائية؛ فهذه ال تكفي، وال تعطيك كل ما تريد من صويرة فائدة كبوثير، كالثقافة العربية والسالمية. حاول تالوة القرآن الكريم والحديث الشريف، ففيهما علم

في لتي تباعبية ايا وثقافيا وروحيا. واقرأ في الكتب الجديدة أدبية كانت أو علمية، وفي الصحف العرلغو ليب التيالسابلدك أو تصلك من الخارج. وأثناء القراءة اكتب المفردات الجديدة والجمل التي تعجبك و

ك بكل ا وسنجيبإلين لقاموس فأرسلتحس فيها جماال. وإذا لم تفهم شيئا فابحث في القاموس واذا لم تفهم من ا سرور.

مع أطيب تحياتي ودعواتي...

10.2. Anlama ve Kavrama Soruları نص.عن األسئلة مستعينا بما جاء في الأجب -أ

؟كيف يعب ر الكاتب عن أحساسه في بداية النص -1 ؟ماذا يقول الكاتب عن زيارة بالد صديقه -2 وما فائدته لديه؟ ؟ماذا يفكر الكاتب عن السفر -3 ؟كم درس صديق الكاتب العربية بالنسبة إلى الكاتب -4 ؟ما ظن الكاتب عما حصل عليه صاحبه من المعلومات -5 ؟عالم يحصل من يدرس لغة جديدة -6

؟ماذا ينال النسان بمعرفة لغة -7 ما فائدة اللغة من وجهة نظر المسلمين؟ -8

10.3. Eşanlamlı خط من الكلمات التي بين القوسين. اختر مرادف ما تحته -أ

فرح( –جرائد –تكتف –التمس –أستطيع – أراد –خذ –أردت –)ائتمان .عورك الطيبشوأشكرك على كثيرا منها، ت ر ر س تلقيت رسالتك، و -1

.زيارة بلدكم الجميل مرة أخرى أتمكن منوأرجو أن -2

.أنك ستستمر في الدراسة بنشاط ثقةوأنا على -3

ك.ذل أحببتمرة ثانية وثالثة، كلما أمكنك وكلما الكتب واقرأ -4

.القلم واكتب الكلمات التي نسيتهاأمسك ب -5

.تكلم العربية مع من يعرفونها في بلدك حاولو -6

.راءة الكتب القرائيةعلى ق تقتصرال يا صديقي العزيز! -7

.العربية صحفال واقرأ في الكتب الجديدة أدبية كانت أو علمية، وفي -8

.في القاموس ابحثف أي كلمة تقرأهاوإذا لم تفهم -9

10.4. Karşıt Anlamlı اختر مضاد ما تحته خط من الكلمات التي بين القوسين. -ب

قديمة( –أبيت – سرفت –نازل عن ت –دع –جد –حزن –ك ش –)أعجز

رك الطيب.أشكرك على شعووت كثيرا منها، سرر تلقيت رسالتك، و -1

زيارة بلدكم الجميل مرة أخرى. أتمكن منوأرجو أن -2

أنك ستستمر في الدراسة بنشاط. ثقةوأنا على -3

ذلك. أحببتاقرأ الكتب مرة ثانية وثالثة، كلما أمكنك وكلما و -4

القلم واكتب الكلمات التي نسيتها.أمسك ب -5

تكلم العربية مع من يعرفونها في بلدك. حاولو -6

على قراءة الكتب القرائية. تقتصريا صديقي العزيز! ال -7

علمية، وفي الصحف العربية. أدبية كانت أو الجديدةواقرأ في الكتب -8

.في القاموس ابحثف أي كلمة تقرأهاوإذا لم تفهم -9

10.5. Tekil ↔ Çoğul لمفردات.هات جمع ما يلي من ا -أ – لغة – صحيح – عام – دةم – عزيز – معرفة – سفر – بلد – زيارة – أخرى – مرة – صديق –ة سال ر

– قلم – معهد – شيء – لسؤا – وطن –ة وسيل – شعب – نسانإ – عالم – جديد – ثقة – عالم – رجل قاموس – فائدة – علم – حديث –ة معرف – تمرين – رقد – صوت

لجموع.اهات مفرد ما يلي من -بـ – تراكيب – قواعد – عرب –ء أصدقا – رسائل – إذاعات – جمل –ب ت ك - خوانإ – الناس –بالد

تودعوا - تحيات – صحف – أفكار – صور –ء أبنا – أساليب

Masdar

Zamanla bağlantısı olmaksızın bir iş, bir eylem, bir oluş bildiren kelimelere masdar denir. Türkçe’de fiillerin köklerine “-mek”, “-mak” yapım ekleri ilave edilerek yapılan bu yapı için Arapçada kimisi semai (kuralsız) kimisi kıyasi (kurallı) farklı vezinler vardır. Arapça’da mastarlar sülâsî/üç harfli fiillerin mastarları ve sülâsî olmayan/üçten fazla harfe sahip fiillerin mastarları olmak üzere iki temel kısma ayrılır.

Üç harfe sahip fiillerin mastarlarına örnek:

(yürümek) سير

(doğru yolu göstermek) هداية

Üçten fazla harfe sahip fiillerin mastarlarına örnek:

(İkram etmek) إكرام

(kaçınmak) امتناع

(yuvarlanmak) تدحرج

Masdar çeşitleri:

a) Mimsiz masdar

b) Mimli masdar

c) Masdarı merre

d) Masdarı hey’eh/nevi

e) Sınai masdar

A) Mimsiz masdarlar

1.Sülâsî fiillerin mastarları:

Sülâsî fiil mastarlarının çok sayıda vezni/kalıbı vardır. Bu vezinlerin çoğu semaidir. Ancak bunlardan فعل vezni temel olarak tüm vezinlerin esasıdır. Bu veznin dışındakiler bundan değiştirilerek elde edilmiştir. Aşağıda belli başlı sülâsî fiil mastar vezinleri birer örnekle verilmiştir: (Sağdan sola)

ن، خفقان، طلب، مان، غفرار ليان، ح دعوى، ذكرى، بشرى، نصر، علم، شغل، رحمة، نشدة، قدرة،ية، دخول، قبول، اية، كراه غ ب دراية، خنق، صغر، هدى، غلبة، سرقة، ذهاب، إياب، سعال، زهادة،

حمدة.ع، مسعاة، م ، مرج خل يرورة، شبيبة، تهلكة، مد صهوبة، صهيل، سؤدد، جبروت، ص

Üstteki vezinlerin çoğunluğu semaidir. Yani belli bir kaideye göre türetilmemiş dilde mastar olarak kullanılagelmiştir. Ancak aralarından bazıları ortak belli başlı anlam ifade etmeleri

bakımından kıyasi de olabilir:

* Eğer fiilde kaçınma manası varsa o fiilin mastarı فعال vezninde olur:

(yüz çevirmek, reddetmek) إباء (yüz çevirdi) أبى

(razı olmamak) نفارا (razı olmadı) نفر

(kaçmak) شرادا (kaçtı) شرد

(isyan etmek) جماحا (isyan etti) جمح

(kaçmak) إباقا (kaçtı) أبق

* Eğer fiil hareket, sarsıntı, alt üst oluş ifade ederse mastar vezni فعالن şeklinde olur.

(dolaşmak) طوفانا (dolaştı) طاف

(dolaşmak) جوالنا (dolaştı) جال

لياناغ (kaynadı) غلى (kaynamak)

* Eğer fiil hastalık anlamı ifade ederse mastarı فعال şeklinde gelir:

(öksürmek) سعال (öksürdü) سعل

(inlemek) زحارا (inledi) زحر

(başı dönmek) دوارا (döndü) دار

* Eğer fiil ses çıkarma ifade ederse mastarı ya فعال veya فعيل vezinlerinden biri veya her

ikisi ile olabilir.

(inlemek) بغاما (inledi) بغم

(hışırdamak) ضباخا (hışırdadı) ضبح

(kişnemek) صهيال (kişnedi) صهل

(kuş ötmek) صخيدا (kuş öttü) صخد

(bağırmak) صريخا ,صراخا (bağırdı) صرخ

(karga ötmek) نعيقا ,نعاقا (karga öttü) نعق

* Eğer fiil gitme anlamı taşıyorsa mastar vezni فعيل şeklinde olur.

(gitmek) رحيال (gitti) رحل

(hızlı gitmek) ذميال (hızlı gitti) ذمل

* Eğer fiil meslek veya uzmanlık anlamı ifade ederse mastar vezni فعالة şeklinde olur.

(dokumacılık) حياكة (dokudu) حاك

(tarım) زراعة (ekti) زرع

(terzilik) خياطة (dikiş yaptı) خاط

(ticaret yapmak) تجارة (ticaret yaptı) تجر

(yöneticilik) إمارة (yönetti) أمر

(elçilik) سفارة (mesafe kat etti) سفر

* Eğer fiil üstteki anlamlardan birini taşımıyorsa ve müteaddi ise o tür fiillerin genel olarak mastar vezni فعل şeklindedir.

(yardım etmek) نصرا (yardım etti) نصر

(cevap vermek) ردا (cevap verdi) رد

(demek) قوال (dedi) قال

(atmak) رميا (attı) رمى

غزوا (savaştı) غزا (savaşmak)

(anlamak) فهما (anladı) فهم

(güven duymak) أمنا (güven duydu) أمن

* Eğer fiil lazım müteaddi değil de lazım ise ve فعل babından ise bu durumda genel olarak vezni فعل şeklinde olur.

(sevinmek) فرحا (sevindi) فرح

(aşka gelmek) جوى (aşka geldi) جوي

(felç olmak) شلال (felç oldu) شل

* Eğer fiil lazım müteaddi değil de lazım ise ve فعل babından ise bu durumda genel olarak vezni فعول şeklinde olur.

(oturmak) جلوسا (oturdu) جلس

(oturmak) قعودا (oturdu) قعد

ا (yüce oldu) سما (yüce olmak) سمو

ا (gelişti, arttı) نما (gelişmek, artmak) نمو

* Sülâsî mücerredin فعل babından olan fiiller için iki vezin vardır: فعولة ve عالة ف vezinleri.

(kolay olmak) سهولة (kolay oldu) سهل

(zor olmak) صعوبة (zor oldu) صعب

(tatlı olmak) عذوبة (tatlı oldu) عذب

(açıklık) فصاحة (açık oldu) فصح

(irilik) ضخامة (iri oldu) ضخم

(çokluk) جزالة (çok oldu) جزل

(zariflik) ظرافة (zarif oldu) ظرف

Fiillerin belli anlamları ifade etmelerine göre belirlenen bu vezinlerin dışında kalan tüm sülâsî fiil masdarları semaidir.

2.Sülâsî olmayan fiillerin mastarları:

Sülâsî olmayan fiillerin mastarları kıyasidir. Yani her bir fiil türünün belli bir mastar vezni

vardır. Aynı özelliği taşıyan tüm fiillerin mastarları o vezne göre elde edilir.

a) Sülasi mezîd Rubai (dört harfli) fiillerin mastar vezinleri

Fiili mazi Fiili muzari Mastar

Birinci Bab إفعاال يفعل أفعل

Normal örnek إكراما يكرم أكرم

Misal fiile örnek إيجادا يوجد أوجد

Ecvef fiile örnek إقامة يقيم أقام

Sonu illetli fiile örnek إعطاء يعطي أعطى

İkinci Bab ل فعل تفعيال يفع

Normal fiile örnek م عظم تعظيما يعظ Sonuna yuvarlak te

gelen fiile örnek ب ب جر تجربة يجر

Sonu illetli fiile örnek ي سمى تسمية يسم

Mehmüz fiile örnek أ ئ جز تجزئة يجز

Şaz vezin ب كذب كذابا يكذ

Şaz vezin ر ر كر تكرارا يكر

Üçüncü Bab مفاعلة/فعاال يفاعل فاعل

Normal fiile örnek مدافعة/دفاعا يدافع دافع

Sonu illetli fiile örnek مواالة/والء يوالي والى

b) Rubai mücerred babı fiillerinin masdar vezni

Asli olarak dört harfe sahip olan bu babın fiili eğer mudaaf değilse tek masdar vezni vardır. Eğer fiil mudaaf ise yani birinci ve üçüncü harfler ile ikinci ve dördüncü harfleri aynı (فعللة )türden ise o durumda ikinci masdar vezni de gelir. ( فعالال)

Fiili mazi Fiili muzari Masdar

Vezin فعللة/فعالال يفعلل فعلل

Mudaaf fiile örnek زلزلة/زلزاال يزلزل زلزل

Mudaaf olmayan fiile

örnek سيطرة يسيطر سيطر

c) Sülâsî mezîd humâsî (beş harfli) fiillerin mastarları


Birinci Bab انفعاال ينفعل انفعل

انطالقا ينطلق انطلق

انطواء ينطوي انطوى

İkinci Bab افتعاال يفتعل افتعل

اقتداء يقتدي اقتدى

جتماعاا يجتمع اجتمع

Üçüncü Bab افعالال يفعل افعل

احمرارا يحمر احمر

Dördüncü Bab تفع ال يتفعل تفعل

تكلما يتكلم تكلم

تأن يا يتأنى تأنى

Beşinci Bab تفاعال يتفاعل تفاعل

تصالحا يتصالح صالح ت

d) Rubai mezîd humâsî fiillerin masdar vezinleri:

Dört harfli bir fiile bir harf eklenerek beş harfe sahip olan bu fiillerin üç babı vardır. Ancak iki tanesi kullanımdadır.


Birinci Bab تفعلال يتفعلل علل تف

Örnek تدحرجا يتدحرج تدحرج

İkinci Bab ال يفعلل افعلل افعال

Örnek اطمئنانا يطمئن اطمأن

Örnek اشمئزازا يشمئز اشمأز

e) Südasi (altı harfli) fiillerin mastarları

Altı harfe sahip dört fiil babı vardır. Ancak bunlardan birinci babın fiilleri kullanımdadır. Diğer baplardan pek fiil bulunmamaktadır.


Birinci Bab استفعاال يستفعل استفعل

Örnek استغفارا فر يستغ استغفر

B) Mimli masdar

Baş tarafında sonradan eklenmiş (zait) bir mim bulunan masdarlara mimli masdar denir.

Örnek:

(harekete geçti) انطلق ;(bilmek) معلم (bildi) علم ;(yardım etmek) منصر (yardım etti) نصر (alt üst olmak) منقلب (alt üst oldu) انقلب ;(hareket etmek) منطلق

Mimli masdarın vezinleri kıyasidir. Sülâsî mücerred fiillerin genel olarak mimli masdar vezni .şeklindedir مفعل

م عل ;(vurmak) مضرب (vurdu) ضرب ;(öldürmek) مقتل (öldürdü) قتل (bildi) علم م (bilmek); وجل

(korktu) موجل (korkmak); رقى (yükseldi) مرقى (yükselmek); وفى (sözünü tuttu) فىمو (sözünü tutmak); وقى (korudu) موقى (korumak)

Eğer sülâsî fiil illetli fiillerden başında vav olan misal fiil ise onun mimli masdar vezni مفعل

şeklindedir.

مورث (mirasçı oldu) ورث ;(söz vermek) موعد (söz verdi) وعد ;(geçmek) مورد (geçti) ورد

(mirasçı olmak)

Sülâsî olmayan fiillerin ismi meful vezinleri onların aynı zamanda mimli masdar vezinleridir.

Örnek:

.lafzı mimli masdardır معتقد Bu cümledeki (.Doğru bir şekilde inandım) اعتقدت خير معتقد.İnanmak manasını ifade eder.

C) Masdarı Merre

Diğer bir adı da sayı masdarıdır. Fiilin kaç kez yapıldığını ifade etmek için kullanılan mastardır. Sülâsî mücerred fiiller için masdarı merre vezni فعلة şeklindedir.

(.Bir kez durdum) وقفت وقفة.

(.İki kez durdum) وقفت وقفتين.

(.Birkaç kez durdum) وقفت وقفات.

Sülâsî mücerredin dışındaki fiillerin masdarı merre vezinleri normal masdarın sonuna yuvarlak te getirilerek elde edilir.

(.Ona bir kez ikramda bulundum) أكرمته إكرامة.

حته تفريحة. (.Onu bir kez mutlu ettim) فر

Eğer bir fiilin normal masdarının sonunda yuvarlak te varsa o fiilden masdarı merre elde

etmek için normal masdarından sonra anlama göre bir sayı getirilir.

(.Ona bir kez merhamet ettim) رحمته رحمة واحدة.

(.Bir kez ikamet ettim) أقمت إقامة واحدة.

D) Masdarı nevi

Bu masdara aynı zamanda masdarı hey’eh de denir. Fiilin niçin yapıldığını yani vasfını açıklayan mastardır. Sülasi fiillerin masdarı nevi vezni فعلة şeklindedir.

(.Güzel bir şekilde yaşadı) عاش عيشة حسنة.

(.Kötü bir şekilde öldü) مات ميتة سي ئة.

(.Falan kişinin oturuşu güzeldir) فالن حسن الجلسة.

(.Falan kadın yürüyüşü sakindir) فالنة هادئة المشية.

Eğer fiil sülâsî değilse onun masdarı nevisi normal masdarın yanına sıfat getirilerek yapılır.

Örnek:

(.Ona mükemmel bir ikramda bulundum) أكرمته إكراما عظيما.

E) Sınai masdar

Bir ismin sonuna önce nisbet ye’si (ismi mensub için kullanılan şeddeli ye) daha sonra da yuvarlak te getirilerek yapılan masdardır. Görevi türetildiği ismin sıfatını ifade etmektir.

İsim Anlamı Sınai masdar Anlamı İnsanlık سانية إن İnsan إنسان

Öznelik فاعلية Özne فاعل

ية Özgür حر Özgürlük حر

Eğer sınai masdar sıfat olarak kullanılırsa bu durumda ismi mensubun müennesi olur.

Örnek:

بيةالعر Bu cümledeki (Arapça öğrendim) تعلمت اللغة العربية ifadesi sınai masdar değil ismi mensubun müennesidir. Çünkü sıfat olarak kullanılmıştır. Sınai masdar isim olarak kullanılır.

Masdar İsmi

Herhangi bir mastar fiilinin sahip olduğu tüm harflere sahip olmalıdır. Hatta fiilinden fazla da harfe sahip olabilir. Masdar ismi denilen kelimeler ise ifade ettikleri anlam olarak masdarla

aynıdırlar. Tam masdar olamamalarının nedeni fiillerinin tüm harflerine sahip olamamalarıdır.

Örnek: أ (abdest almak) وضوء (abdest aldı) توض

اكالم (konuştu) تكلم (konuşmak) (selam verdi) سلم سالما (selam vermek)

(bitkinin bitmesi) نباتا (bitki bitirdi) أنبت Müevvel Masdar

Müevvel kelimesi açıklanan, tefsir edilen manasına gelir. Buna göre müevvel masdar, normal

bir masdarın manasının başka şekilde ifade edilmesidir. Müevvel masdar iki şekilde olabilir:

1. İsim cümlesinin önüne gelen ve müptedayı kendine isim yaparak nasb, haberi kendine haber yaparak ref eden edatlardan أن edatı ismi ve haberi ile beraber müevvel masdardır. Örnek:

ني أن .ك مطيع يسر (Senin itaatkar olman beni mutlu ediyor.) Bu cümledeki مطيع أنك (Senin

itaatkar olman) ibaresi müevvel masdardır. Bunun yerine مطيع kelimesinin masdarı olan

ةاع ط إ lafzı cümledeki zamire muzaf yapılarak konulduğunda cümlenin anlamında bir

değişiklik olmaz: .ني إطاعتك (.Senin itaatkar olman beni mutlu ediyor) يسر

أن الغبار :cümlesindeki müevvel masdar (.Tozun çok olması beni üzüyor) يؤلمني أن الغبار كثير. .şeklinde karşılanabilir كثرة الغبار ifadesdir. Normal masdar olarak كثير

لقمر طلوع ا :Normal masdar karşılığı (.Umarım ay doğar) أتمنى أن القمر طالع

2. Nasb edatlarından أن ve devamında gelen fiil de müevvel masdardır.

Örnek:

ني أن تصدق .يسر (Doğru sözlü olman beni mutlu eder.) Bu cümledeki müevvel masdar أن .şeklindedir صدقك :ifadesidir. Normla masdar karşılığı تصدق

.يفرحك أن تنجح (Senin başarman seni mutlu eder.) Cümledeki müevvel masdar ح ج ن ت ن أ dır. Normal masdar karşılığı نجاحك şeklindedir.

* Müevvel masdarlar da tıpkı normal masdarlar gibi cümlenin öğelerinden biri olarak amel eder. İrabları mahalli olur.

Masdarın ameli:

Masdarlar türetildikleri fiiller gibi amel ederler. Çünkü masdar fiilin aslı kabul edilir. Eğer fiil lazım ise o fiilin masdarı sadece fail alır ref ederler, müteaddi ise meful alıp nasb ederler.

(.Said’in çalışkanlığı hoşuma gidiyor) يعجبني اجتهاد سعيد.

Bu cümlede mastar اجتهاد kelimesi olup faili olan سعيد lafzına muzaf olmuş ve onu mahallen ref etmiştir.

* Eğer fiil müteaddi ise onun mastarı da mefulün bihi harfi cerli veya harfi cersiz alabilir.

Örnek:

(.Babana isyan etmen beni üzdü) ساءني عصيانك أباك.

Üstteki cümlede عصيان lafzı masdar olup faili olan ك zamiri onun faili, أبا lafzı da onun

mefulün bihidir. Mefulünü lafzen nasb etmiştir. Nasb alameti eliftir. Failini de mahallen ref etmiştir.

(.Şüphe çekecek yerlere uğraman beni üzdü) ساءني مرورك بمواضع الشبهة.

Üstteki cümlede masdar مرور lafzı olup, faili ك zamiridir. ضعبموا ifadesi harfi cerle beraber

mefulün bih gayrı sarihtir. Faili mahallen merfu, mefulün bihi de mahallen mansûbdur.

* Masdarın failinin hazfi mümkündür.

Örnek:

ني تكريم العاملين. (.Çalışanlara ikram edilmesi beni mutlu etti) سر

Bu cümledeki ريمتك mastarının faili cümlede mevcut değildir. تكريمكم şeklinde takdir edilebilir.

* Masdarın mefulün bihinin hazfi de caizdir.

إياه وما كان استغفار إبراهيم لبيه إال عن موعدة وعدها (İbrahim’in babası için af dilemesi ona

verdiği bir sözden başka bir şey değildi.)

Bu cümledeki استغفار kelimesi masdar olup faili إبراهيم lafzıdır. Mefulün bihi olan ربه lafzı hazfedilmiştir.

* Bir masdar amel ederken aşağıdaki şekillerden birinde olabilir:

a) Muzaf olabilir:

Eğer Allah’ın insanların bir kısmını diğer bir kısmı ile def) الناس بعضهم ببعض. دفع للا ولوال etmemiş olsaydı..)

Üstteki ayette geçen دفع mastarı faili olan هللا lafzına muzaf olarak bulunmuştur.

b) ال takısı almadan ve muzaf olmadan:

إطعام في يوم ذي مسغبة يتيما ذا مقربة.أو (Ya da akraba olan bir yetimi aç olduğu bir günde doyurmak.)

Cümledeki إطعام mastarı ال takısı da almamıştır ve muzaf da değildir. Faili hazfedilmiştir. Mefulün bihi يتيما kelimesidir. Lafzen mansûb olmuştur.

Uygulamalar

2) Aşağıdaki cümleleri, müevvel masdarlarını gerçek masdara çevirerek yineleyiniz. a) ي الطالب وظائفهم على التح .قيق أراد الستاذ أن يؤد

b) .أن يترك المرء العبث من حسن إسالمه

c) ور لجلب النفع.كفى بال مرء عارا أن يشهد الز

d) اح.كبر فخرا عند البوين أن يأتيهما أوالدهما بالنج

e) .ومن المحتمل أن يفت ش المدير المصنع في أقرب وقت

f) رامر على عهدنا عص إن ه مستحيل أن ننسى الصدقاء ولو. Çözüm:

a) وظائفهم على التحقيق الطالب تأدية أراد الستاذ.

.قيق على التح هم وظائف من الطالب تأدية أراد الستاذ

قيق.تح لطالب على الأراد الستاذ تأدية الوظائف من قبل ا

b) العبث من حسن إسالمه. المرء ترك

ترك العبث من حسن إسالم المرء.

c) ور لجلب النفع. شهادته كفى بالمرء عارا الز

ور لجلب ا لنفع.كفى بالمرء عارا أن شهادة الز

d) ح.جاكبر فخرا عند البوين إتيان أوالدهما إياهما بالن

جاح.الن ب كبر فخرا عند البوين إتيانهما من قبل أوالدهما

e) .ومن المحتمل تفتيش المدير المصنع في أقرب وقت

.حتمل تفتيش المصنع من قبل المدير في أقرب وقت ومن الم

f) راإن ه مستحيل نسياننا الصدقاء ولو مر على عهدنا عص.

.اا عصر هدنإن ه مستحيل نسيان الصدقاء من قبلنا ولو مر على ع

Uygulama Soruları 1) Aşağıdaki cümlelerde failine muzaf mastarları bulup fiillerini belirtiniz.

a) .يتم اجتماع مجلس الوزراء أيام االثنين

b) .نرجو عفو رب العالمين عن الغافلين الذين نحن فيهم

c) .فات الدرس الول الطالب لتعطل سيارة الجامعة

d) .صعب تسكين الم عندما استشهد ابنها

e) ء ما ال يعنيه يدل على حسن إسالمه.ترك المر

2) Aşağıdaki cümlelerde mefulüne muzaf mastarları bulup fiillerini belirtiniz. a) .وظ ف هللا نبيه بتبليغ الناس رساالته

b) .نتمكن من قطع المسافات في أسرع وقت ممكن بفضل الطائرات

c) حب الصغار واحترام الكبار شعاران مناسبان للمؤمن المثل.

d) .توجيه الشباب إلى المواقف اليجابية أمر مهم جدا

e) .تعليم اللغة وال سيما العربية أمر صعب جدا

3) Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları listeden uygun bir mastarla doldurunuz. (سير – إماطة – قتل – داللة – حفظ)

a) .الجهاد ....... الحواجز بين النسان والسالم

b) .. الجيوش بسبب الظالم.تبط أ .....

c) .بعض سور القرآن يفيد ذاكرة المرء ........

d) .النفس المعصومة كـ........ الناس جميعا ........

e) .المرء على الخير تساوي على إجرائه ........

4) Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları listeden uygun bir mamulle doldurunuz. (الواجب – الحق – كل – الشباب – األحالم)

a) .موت الشيوخ يحزن أقاربه، موت ....... يكوي القلوب

b) .العدل إعطاء ........ ذي حق حقه

c) .الظلم غصب ......... اآلخرين

d) .تحقيق ........ أمر ال يتمكن من نيله إال المجد ون

e) .تأليف ....... يوجب كثرة القراءة ووفرة الدراسة

5) Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili mastarları ن أ ile müevvel yapınız. a) إلى السوق. الذهابأريد

b) مع طالب اللهيات. التعارفنريد

c) الطفال من عدم الرعاية. موتنكره

d) آماله. تحقيقيتمنى الشاب

e) أبيه أقوى الناس. كونيحسب الطفل 6. Aşağıdaki cümlelerde bulunan masdarları bulunuz.

a) طائرات من أجل الضباب الكثيف.تأخر إقالع ال

b) .أقامت الجامعة حفال عظيما لتخرج الطالب

c) .أعجبنا قراءة الحافظ سورة يس بصوت مؤثر

d) .ب براعة الحال ق بحلق النف اخة تجر

e) .إيقاف السيارة بين السيارتين عمل ال يستطيعه إال المجيدون في القيادة

7.Aşağıdaki masdarların altını çiziniz ve cümleleri Türkçe’ye tercüme ediniz. a) .استخدام الحاسوب صار أمرا ضروريا في عالم اليوم

b) .إكرام الضيف من أهمية مزايا المسلمين

c) .يرجو الب رجوع ابنه الفقيد

d) .يريد الطالب مقابلة المدير

e) .يطلب الطبيب من المريض تناول الدوية في وقتها

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti Türkçede olduğu gibi Arapçada da zamandan bağımsız iş ve oluşlara karşılık gelen isme

“Masdar” adı verilir. Türkçede fiilden türemiş isimler arasında sayılırken, Arapçada fiillerin de içinde

bulunduğu türemiş isimlerin kökeni kabul edilir.

Fiillerin başına أن getirilerek elde edilen müevvel masdar (Anlamca Masdar) dışında hem lâfız

hem mana bakımından Masdar olanlar “Hakiki, Mîmî, Ca‘lî, Merre, Nev‘î” olmak üzere 5 Masdar

kalıbından söz edilebilir.

Söz konusu Masdarlar, fiillerinin fâiline yahut mef‘ûlüne muzâf olmaya elverişli olup ilk

hâlde malum, ikinci halde meçhul mastar olarak Türkçeye çevrilir. Herhangi bir isme muzaf olmadan

da fiil işlevi gördüğü de olur.

Masdarların fiil işlevi görmesi için Mef‘ûlün Mutlak, tasgîre edilmiş, ma‘mûlünden sonra

gelmiş, işlev öncesi nitelenmemiş ve tekil olmak gibi bir takım şartları haiz olması gerekir.

Bölüm Soruları

1) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde Masdar fâiline muzaf olmuştur?

a) .يعمل الناس لنفع أهلهم وأوالدهم b) .جلسنا حول المائدة لتناول الطعام c) ن المدرسة.ينتظر أحمد رجوع ابنه م d) .اجتمعنا في المقهى لمشاهدة المباراة النهائية e) .حاولنا كثيرا لقناع الناس أن البرنامج مفيد

2) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde Mastar mef‘ûlüne muzaf olmuştur?

a) .رؤية الهالل تدل على أن الغد أول يوم لرمضان

b) .قراءة علي القرآن أعجبت كل من استمع إليه c) الموظف التقرير قد تستغرق خمسة أيام.كتابة d) .هبوط الطائرة على أرض المطار تأخر نصف ساعة e) .إعداد خديجة الطعام يسعد زوجها كثيرا

cümlesinin, altı çizili müevvel masdar hakiki ومن الضروري أن نغتنم الشباب قبل الهرم. (3mastara çevrilerek doğru tekrarlanmış biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

a) .ومن الضروري غنم الشباب قبل الهرم

b) .ومن الضروري اغتنامنا الشباب قبل الهرم

c) .ومن الضروري إغنام الشباب قبل الهرم

d) .ومن الضروري استغنامنا الشباب قبل الهرم

e) .ومن الضروري تغنيم الشباب قبل الهرم

cümlesinin, altı çizili hakiki masdar ومن الجدير ذكر فضل أستاذنا في ارتفاعنا على سلم العلم. (4

müevvel mastara çevrilerek doğru tekrarlanmış biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

a) .ومن الجدير أن ذكر فضل أستاذنا في ارتفاعنا على سلم العلم

b) .ومن الجدير أنه ذكر فضل أستاذنا في ارتفاعنا على سلم العلم

c) .ومن الجدير أن تذكرن فضل أستاذنا في ارتفاعنا على سلم العلم

d) .ومن الجدير أن نذكر فضل أستاذنا في ارتفاعنا على سلم العلم

e) .ومن الجدير أن تذك ر فضل أستاذنا في ارتفاعنا على سلم العلم

cümlesinde altı çizili Masdarı fiil işlevi görmekten أشرب شربا عصير الفواكه في الصيف. (5alıkoyan sebep aşağıdakilerden hangisidir?

a) لنه موصوف بصفة قبل العمل b) لنه مصغر c) لنه أتى بعد معموله d) لنه صفة e) لنه مفعول مطلق

?cümlesinde altı çizili isim hangi tür Masdardır النشاط بمعنى الفعالية في اللغة العربية. (6

a) مصدر ميمي b) .مصدر مبني للمرة c) در مبني للنوعمص d) مصدر مؤول e) مصدر جعلي

7) . cümlesinde altı çizili ismin i‘râbı صالبة عمر العادل.في تأسيس العدالة تعرف من قبل الكل aşağıdaki hangi seçenekte doğru verilmiştir? a) .مفعول به، منصوب بالفتحة b) محال. ع متبوعه الفاعلصفة فاعل المصدر، مجرور لجر متبوعه الفاعل لفظا، أو مرفوع لرف c) .موصوف فاعل المصدر، مجرور لجر فاعله لفظا، أو مرفوع لرفع فاعله محال d) اسم الفاعل، مرفوع بالضمة e) الصفة المشبهة، مرفوع بالضمة

?fiillerinin masdarları hangi seçenekte doğru sıralanmıştır ترجم / استشار / تال (8

a) ة / تلوترجم / استشار b) ترجم / استشراق / تلو. c) ترجمة / استشوار/ تالوة. d) ترجمة / استشارة / تالوة. e) ترجمة / استشارة / تلوة.

?sözcüğünün eşanlamlısı aşağıdakilerden hangisidir تمكن من (9

a) استطاع b) أمكن c) سكن

d) أقام e) ر ت قر

?sözcüğünün karşıt anlamlısı aşağıdakilerden hangisidir ثقة (10

a) إيمان b) اعتماد c) شك

d) توكل e) تثقف

Cevaplar:

1) c , 2) a , 3) b , 4) d , 5) e , 6) e , 7) b , 8) d , 9) a , 10) c

11. MANEVÎ İZÂFET

Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz

Birinci bölümde sonrasına etki eden kelimeler bağlamında ‘Muzaf’ kavramından da

söz etmiş ve kendisinden sonraki ismi cer ettiğinden söz etmiştik. Söz konusu ünitede

sıralanan kıyâsî âmiller dizisinin sondan üçüncü halkası konumundaki ‘İsmu’l-muzaf’

devamındaki ‘Muzafun İleyh’ ile birleşince Türkçedeki İsim Tamlamasına karşılı gelen İzafet

Terkîbi’ni oluştururlar.

Muzaf’ın isim ve sıfat oluşuna göre gerçek ve biçimsel olmak üzere ikiye ayrılan

İzafet terkibi’nin ilki yani hem şekil hem anlam olarak isim tamlamasıyla eşleşenine ‘Manevî

İzâfet adı verilir.

İçinde bulunduğumuz bölümde İzâfet Terkibleri içinde tam manasıyla Türkçedeki

İsim Tamlamasına tekabül eden “Manevi izafet” ile öğeleri “Muzâf” ve “Muzâfun ileyh”

kavramları hakkında detaylı bilgi verilecektir.

Ayrıca manevî izafeti oluşturan kelime türlerine bağlı olarak terkiple birlikte gelen

şekil ve mana değişiklikleri, izafetin belirtili ve belirtisiz kullanımları üzerinde de durulacak,

bol örnekle verilen bilgiler pekiştirilecektir.


1) İzafet terkibi nedir?

2) Manevi izafet nedir?

3) Manevi izafetin meydana getirdiği şekil ve mana değişikliği nelerdir?

4) Muzafın özellikleri nelerdir?

5) Muzaf ileyhin özellikleri nelerdir?


Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde edileceği veya geliştirileceği

Manevî İzafet

Manevî izafetin mahiyeti, yapılış şekli, kullanımı ve irab durumu hakkında bilgi verebilir. İçinde izafet terkibi bulunan cümleleri doğru anlayabilir, bu tür terkiplerin geçtiği cümleler kurup kullanabilir.



Anahtar Kavramlar

İzafet Terkibi

İsim Tamlaması

Manevi İzafet

Lafzî İzafet

Muzaf

Muzaf ileyh

Giriş

Türkçedeki isim tamlamasına karşılık gelen izafet terkibi, aralarında anlamca ilgi bulunan ve biri diğerini bütünleyen, en az iki farklı isimden meydana gelen kelime grubudur.

İzafet terkibinde birinci sözcüğe muzaf (tamlanan), ikinci sözcüğe muzafun ileyh tamlayan denir.

Muzaf ile muzafun ileyh birlikte bir terkip oluşturduğundan aralarına cümlenin başka bir öğesi giremez.

İki tür izafet vardır, manevi izafet ve lafzi izafet. Manevi izafet şekil ve mana olarak İsim Tamlaması ile bire bir örtüşürken, lâfzî izafet için ancak biçimsel bir benzeşmeden söz edilebilir.

Manevi izafet tamlamaya sahiplik, tür ve cinsin ya da zaman ve mekanın beyanı ve teşbih gibi anlamlar kazandırır.

Manevi izafetin âmil durumundaki birinci öğesi muzaf, “eklenen, ulanan” anlamına uygun bir şekilde daima tenvinsiz ve ال’sız ve tenvinsiz gelir. İrabı ise cümledeki konumuna göre üç i‘râb alâmetine de ihtimallidir. Muzâf’ın mamulü durumundaki ikinci öğesi muzafun ileyh ise irab bakımından her durumda mecrûrdur.


بيت النسان

ء، ويقضيلعشااالبيت مكان استراحة لإلنسان بعد عناء اليوم. يجتمع المرء فيه بأهله على مائدة فعلى سبيل سان.نيومي عطلة نهاية السبوع في بيته مع زوجته وأوالده. وغرف البيت تحدد نمط حياة ال

ييف لى تضعالمثال غرفة النوم مريحة تؤثر على جودة النوم لدى المرء. وغرفة الطعام واسعة تساعد ميل يعكست الجضيوف كثيرين. والدوات المستخدمة في البيت لها دور كبير في حياة النسان. أثاث البي

يد جطهي اليومية. يمكن بواسطة فرن ذوق صاحب البيت. والجهزة المستخدمة في البيت تسهل الحياةة وات وأس ة وأدإعداد أطعمة شهية. لذا يجب على النسان االهتمام بالبيت وبما يوجد في البيت من أمتع ر

ومقاعد ومستلزمات الطبخ. فمقاعد خشب مفضلة على غيرها.

ه. فقد بيتوقد يكون مصدر حزن إن لم يحسن النسان اختيار موقع البيت مصدر فرح النسان.ثر فيه يت يكورد في مثل شعبي أن البيت الذي ال تدخله الشمس يدخله الطبيب. إذن يستحسن السكن في ب

ضوء الشمس.

يعطي جميل وال غرابة في كون البيوت المطلة على البحر غالية وثمينة. فالمنزل الذي له منظر لصاحبه الحيوية والنشاط. ويمأل السرور في قلبه.

لك الدار الجميل المريح الذي يهنأ فيه بالعيش.طوبي لمن يم

11.2. Anlama ve Kavrama Soruları .أجب على األسئلة التالية حسب النص a) أين يستريح النسان بعد عناء اليوم؟

b) بمن يجتمع المرء على المائدة؟

c) أين يقضي النسان عطلة نهاية السبوع؟

d) مع من يقضي النسان العطلة؟

e) ف البيت بنمط الحياة؟ما هي عالقة غر

f) كيف تؤثر غرفة النوم على المرء؟

g) ما فائدة غرفة طعام واسعة؟

h) هل لألدوات المستخدمة في البيت دور في حياة النسان؟

i) أثاث بيت جميل يدل على ماذا؟

j) لماذا نستخدم الجهزة في البيت؟

k) بواسطة ماذا يمكن إعداد أطعمة شهية في البيت؟

l) البيت مصدر أي شيء؟

11.3. Eşanlamlı .هات من القائمة مرادف ما تحته خط

أسرة(–يتحتم–تبسط –واظب –مكانة –عب ت–جازة إ –بخط–)شكل القائمة:

a) اليوم. عناءالبيت مكان استراحة النسان بعد

b) بأهلهيجتمع المرء فيه.

c) نهاية السبوع في بيته عطلةويقضي يومي.

d) حياة النسان نمطوغرف البيت تحدد.

e) كبير دورات المستخدمة في البيت لها والدو.

f) جيد طهيفرن.

g) الحياة اليومية تسهلوالجهزة المستخدمة في البيت.

h) على النسان االهتمام بالبيت يجبلذا.

11.4. Karşıt Anlamlı .ئمة مضاد ما تحته خطهات من القا -ب

ء حزن(–إهمال–دايةب–يفترق–قبل–موت–لبيس ت –غيرص–)سي

a) عناء اليوم. بعدراحة النسان البيت مكان است

b) المرء فيه بأهله. يجتمع

c) السبوع في بيته نهايةيقضي يومي عطلة.

d) النسان. حياةوغرف البيت تحدد نمط

e) كبيروالدوات المستخدمة في البيت لها دور.

f) جيدفرن طهي.

g) بالبيت. االهتماميجب على النسان

h) النسان. فرحفالبيت مصدر

11.5. Tekil ↔ Çoğul أتي من المفردات.هات جمع ما ي -أ

–ذوق –ور د –طعام –سبيل –نمط –زوجة -أسبوع -طلة ع –ائدة م –أهل –يوم –مكان –بيت فرح –مصدر –صاحب

.الجموع هات مفرد ما ياتي من-ب

ستلزماتم –مقاعد –أسرة –أمتعة –أطعمة –جهزة أ –دوات أ –يوف ض –رف غ –أوالد

11.6. Doğru-Yanlış

.ميز الصحيح من الخطإ من الجمل التالية

a) .البيت موضع يرتاح فيه النسان بعد تعبه اليومي

b) .يتناول الهل العشاء في البيت في أماكن مختلفة

c) .النسان يقضي العطلة دائما مع الصدقاء

d) .عالقة غرف البيت بنمط حياة النسان معدومة

e) كبير من الضيوف. سعة غرفة الطعام يتيح فرصة استضافة عدد

f) .الدوات المستخدمة في البيت ال صلة لها بحياة النسان

g) .الثاث يدل على مفهوم الجمال لدى صاحب البيت

h) .الجهزة المستخدمة في البيت تمنع صعوبات الحياة اليومية

11.7. Dil Bilgisi; Manevî İzafet

11.7.1.Tanım ve Temel Kurallar

İzafet: Arapçada izafet, Türkçedeki isim tamlamasına karşılık gelir. Aralarında anlam ilişkisi bulunan ve biri diğerini bütünleyen en az iki farklı isimden oluşan kelime grubuna izafet terkibi denir.

Muzaf: İzafet terkibini oluşturan ilk sözcüğe muzaf (tamlanan), ikinci sözcüğe ise

muzafun ileyh (tamlayan) denir. Örneğin ان س ن ال ت ي ب (İnsanın evi) tamlamasında sözcüğü ت ي ب muzaf, .sözcüğü ise muzafun ileyhtir ان س ن إ

Manevî İzafet: İki farklı ismin, biri diğerini bütünleyerek aralarında marifelik ve sahiplik gibi anlam ilişkisi meydana getirecek şekilde birleştirilmesidir. Buna göre manevî izafette, hem lafız ve hem de mana değişikliği meydana gelir. Mesela, biraz evvel verilen örnekte ت ي ب sözcüğünden tenvin düşüp yerine tek hareke gelmesiyle ve ayrıca ان س ن ل ا

sözcüğünün sadece cer alameti almasıyla şekil değişikliği, ان س ن ال ت ي ب (İnsanın evi) terkibiyle

de sahiplik yönünden bir mana değşikliği meydana gelmiştir.

Lafzî İzâfet: Tamlamayı oluşturan isim yapılarında sadece şekil değişikliğin meydana geldiği ve mananın aynı kaldığı izafet türüne lafzî izafet denir. Lafzi izafette ismi fâil, ismi mefûl ve sıfatı müşebbehe gibi fiilden türetilmiş isim yapılarının mamüllerine izafeti söz konusudur.

Muzaf ve muzafun ileyh bir bütün oluşturduğundan ardı ardına gelmeleri iarttır; aralarına başka unsur giremez.

Muzaf ve muzafun ileyh marife ve nekra gelebilirler. Ancak manevî izafette muzafun marifeliği, muzafun ileyhin marife oluşuna bağlı iken, lafzî izafette muzafın marife kabul edilebilmesi için başına lam-ı tarifin gelmesi yeterlidir.

11.7.2. Manevî İzafetin Unsurları

11.7.2.1. Muzaf

İzafet terkibinin ilk öğesini oluşturan muzafla ilgili şu hususlar bilinmelidir: Muzaf;

a) İsimdir, sıfat olamaz. b) Başında hiçbir zaman lamı tarif (ال) bulunmaz.

c) Sonundaki tenvin kalkar, yerini tek hareke alır. d) Tesniye (ikil) ve cemi salim (düzenli eril çoğul) yapısında gelirse, sonundaki nûn

.harfi düşer (ن)e) Marife ve nekra olarak gelebilir. Ancak muzâf ileyh ile marifelik kazanır; yani,

muzaf ileyh marife ise muzaf da marife (belirtili); nekra ise muzaf da nekra olur

(belirtisiz).

f) İrab yönünden muzaf cümledeki konumuna göre merfu, mansub ya da mecrur olabilir ve buna göre irab alameti alır.

g) Nefsi mütekellim yâ’sına muzaf olan ismin irab alameti zâhirî değil, takdirîdir.

11.7.2.2. Muzafun ileyh

İzafet terkibinin ikinci öğesini oluşturan muzaf ileyhle ilgili olarak şu hususlarbilinmelidir:

Muzafun ileyh;

a) İsimdir, sıfat olamaz. b) Marife veya nekra olarak gelebilir.

c) İrab yönünden her durumda mecrurdur; son harfi esreli ya da esre yerine geçen bir

harfe göre okunur. d) Tekerrürü durumunda terkibin sonuncusunda olmak üzere bir kere zikredilebilir.

Muzaf ve muzaf ileyh ile ilgili bilgilerin aşağıdaki tabloda yer alan örnekler üzerinden sağlamasını yapalım:

aa) Muzaf:

MECRÛR

(Sonu esre veya eşdeğeri) MANSÛB

(Sonu üstün veya eşdeğeri) MERFÛ

(Sonu ötre veya eşdeğeri)

الستاذ ولد جاء الستاذ ولد رأيت الستاذ ولد أشرفت على Müfret (Tekil)

الستاذ ولداجاء الستاذ ولدي رأيت ذ الستا ولدي أشرفت على Tesniye

(İkil)

المدينة ساكنواجاء المدينة ساكنيرأيت المدينة ساكنيأشرفت على Cemi

(Çoğul)

Tablo 1

Tablo 1’de altı çizili kelimeler muzaftır. İlk sütunda muzaf müfred kelimedir ve görüldüğü gibi cümle içerisinde ref’, nasb veya cer hallerinde gelmiş ve her bir hal için ayrı bir irab alameti almıştır. Müfred kelime olduğu için raf‘ halinde zamme, nasb halinde fetha ve cer halinde de kesra almıştır.

İkinci sütunda muzaf olan sözcüğümüz tesniyedir. Görüldüğü gibi izafet sebebiyle sonundaki nûn düşmüş, irab alameti olarak da raf‘ halinde elif, nasb ve cer halinde yâ almıştır.

Üçüncü sütunda ise muzaf olan sözcük cemi salimdir (düzenli eril çoğul). Burada da izafet sebebiyle muzafın sonundaki nûn düşmüş ve irab alameti olarak sonuna raf‘ halinde vâv, nasb ve cer halinde yâ gelmiştir.

Ayrıca marifelik nekralık bakımından şu örnekleri inceleyelim: .Bahçenin duvarı yıkıldı = انهدم جدار الـحديقة. (1

.انهدم جدار حديقة (2 = Bahçenin duvarı yıkıldı.

Bu iki örnekten ilkinde, Muzâfun İleyh marife olduğu için Muzâf da marifedir ve belli bir bahçenin duvarını ifade eder. ikinci örnekte ise Muzâfun İleyh nekra olduğundan Muzâf da nekradır. Tür olarak ev duvarı, fabrika duvarı, yol duvarı vb. duvar türleri içinde “bahçe duvarı”nı ifade eder.

Bütün örneklerde görüldüğü gibi muzaf hiçbir zaman tenvin almamış, hep tek harekeli kalmıştır.

Tekrar Tablo 1’e dönecek olursa, kalın puntolarla gösterilen الستاذ ve المدينة sözcükleri ile sonraki ikiörnekte حديقة sözcüğü Muzâfun İleyh olup bütün hallerde mecrûrdurlar. Müfred kelime olduklarından hepsinin cer alâmetleri esre olarak gelmiştir. Mesela tesniye veya cemi müzekker sıygasında bir sözcük olsaydı, cer alameti olarak yâ gelecekti. Buna göre Muzâfun İleyh her zaman mecrûrdur, ama cer alameti olarak i‘râb bahsinde görülen kelime türlerine uygun bir alâmet alır.

Diğer yandan Muzâfun İleyh, marife ve nekra gelebildiği gibi, muzafın aksine nekra gelmesi halinde kelime türüne göre tenvin alabilir.

Tekerrürü durumunda hazfedilebilir demiştik. Şu örneğe bakalım:

.د ال م خ ل ق اب و ت ت ك ر ع ت س ا (Halid’in kitap ve kalemini ödünç aldım.)

Bu cümlenin aslı استعرت كتاب خالد وقلم خالد şeklindedir. Ancak muzaf ileyh olan Halid sözcüğü iki izafette de tekrarlandığından, ihtisar maksadıyla sonuncusunda zikredilmekle

yetinilmiştir.

11.7.3. Manevî İzafette Anlam Çeşitliliği

Lafzî izafetin aksine manevî izafet, yapısında sadece şekil değişikliği meydana gelmez, aynı zamanda anlam değişlikliği olur. Manevî izafet, tamlamayı oluşturan kelime türleri ve yapısına bağlı olarak başlıca şu anlamları ifade eder:

1) Muzâfun İleyh marife ise sahiplik anlamı ifade eder. Bu durumda muzafın, Muzâfun İleyh’e ait olduğu anlaşılır. Mesela; (.هذه سيارة خالد =

Bu, Halit’in otomobilidir.) örneğinde, muzaf olan (سيارة = otomobil)’in Halit adlı kişiye ait olduğu anlaşılır.

2) Muzâfun İleyh nekra ise Muzâf’ın türünü bildirir. Söz gelimi .تطلق الن ساء في الفراح زغرودة سرور (Kadınlar düğünlerde sevinç zılgıtı

atarlar.) cümlesinde Muzâfun İleyh nekra geldiği için Muzâfın türünü (sevinç zılgıtı) belirtir.

Başındaki elif lâm belirlilik değil de cins bildiren isimler de nekra kabul edilir ve böyle bir izafette de muzaf ileyh muzafın türünü belirtir.

Örneğin ج Üniversite bu yıl mezuniyet töreni) لن تقيم الجامعة هذا العام حفلة التخرdüzenlemeyecek.) cümlesinde Muzâf konumunda bulunan حفلة (Tören) sözcüğünün umûmu,

muzafun ileyh konumunda yer alan sözcüğüyle sınırlandırılmış olup tür (Mezuniyet) التخرجbildirir. Buna göre terkibin anlamı “mezuniyet töreni” demektir.

Manevi izafet ister sahiplik ve isterse tür bildirsin, açılımı ل harf-i cerri kullanılarak yapılır. Yani yukarıda işaret edilen iki manevî izafet örneği ve سيارة لعادل حفلة للتخرج

şeklinde de ifade edilebilir. Ancak bu durumda ifade artık izafet terkibi değildir.

Muzâfun İleyh marife ya da nekra oluşuna bağlı olmaksızın manevî izafet ayrıca şu anlamları da ifade edebilir:

3) Muzâfun İleyh Muzâf’ın cinsini/madenini belirtir. Meselâ; (. اشترى لى أبي اليوم سوار ذ ه ب = Babam bugün bana bir altın bilezik satın

aldı.) cümlesinde Muzâfun İleyh olan( ذهب = altın) sözcüğü, muzaf olan ( سوار = bilezik)

sözcüğünün cinsini (maddesini) belirtir.

Bu tür izafetin açılımı من harf-i ceri kullanılarak yapılır, daha açık bir söyleyişle, biraz önceki terkip ( سوارا من ذهب = altından bir bilezik) şeklinde de ifade edilebilir.

4) Muzâfun İleyh Muzâf’ın yerini veya zamanını belirtir. Bu, Muzâfun İleyh olan kelimelerin zaman ve mekan zarfı olmaları halinde böyledir.

Meselâ; (.ن يوثق بأمانته Yol arkadaşı, dürüstlüğüne güvenilen = صديق السفر يجب أن يكون ممkişlerden olmalıdır.) cümlesinde muzafun ileyh olan سفر (yolculuk) sözcüğü bir zarfıtır ve muzaf olan صديق (arkadaş) sözcüğünün hangi yerle ilgili olduğunu belirtir.

Yine ( .درس المساء لم اشترك اليوم في = Bugün akşam dersine katılmadım.) cümlesinde Muzâfun İleyh olan المساء (akşam) sözcüğü bir zarftır ve muzaf olan in icra(ders) درس

edildiği vakti belirtilir.

Bu anlamı ifade eden izafetlerin açılımı harf-i cerri ile yapılır. Buna göre فيbirazevvelki örnek izafet terkipleri, (صديق في السفر = yolculukta arkadaş) ve (درس في المساء = akşam vakti yapılan ders) şeklinde de ifade edilebilir.

5) Sıfat anlamı kazanmış bazı isimlerle yapılan manevî izafet teşbih anlamı ifade eder.

Esasen sıfat anlamlı bir sözcüğün fâiline yâhut mef‘ûlüne muzâf olması durumunda söz konusu izafet türüne lâfzî izâfet adı verilir. Nitekim dilimize de bu tür izâfetler, sıfat tamlaması olarak çevrilir. Anılan izâfet türü geniş olarak bir sonraki ünitede ele alınacağından, burada sadece bir örnek vermekle yetiniyoruz.

ادائم الطبع فرعون هذا الرجل (Bu adam her zaman firavun karakterli.) cümlesinde sözcüğü bir isimdir. Ancak lügavî örfte sert ve katı anlamında sıfatlaşmış bir (Firavun) فرعون isimdir. (الطبع = Karakter) sözcüğüne Muzâf olunca “Firavun karakterli” gibi bir anlam ifade

eder. Bu terkiple adamın gülmeyen yüzü, sertliği temsil eden Firavun’a benzetilmiştir.

Bu gibi izafetlerin açılımı “gibi” yahut ona yakın bir anlama sahip (كـ) veya eşdeğeri bir teşbih edatıyla yapılır. Dolayısıyla biraz evvelki örnek (.هذا رجل طبعه كالفرعون = Bu

karakteri Firavun gibi bir adamdır.) şeklinde de ifade edilebilir.

Uygulamalar

1) Aşağıdaki cümlelerde geçen manevî izafetleri çözümleyiniz. a) .1/111 تبت يدا أبي لهب{ المسد{

b) .ج ة على أن من لبسه خطب أو تزو يدل خاتم ف ضc) . ي رحمه هللا عمر المزاج كان جد

d) .نقطاع في الكهرباء من اال ر سكان الحي يتذمÇözüm: a) . تبت يدان لبي لهب b) . ج ة على أن من لبسه خطب أو تزو يدل خاتم من فضc) .ي رحمه هللا كعمر مزاجا كان جد d) .نقطاع في الكهرباء من اال ر السكان في الحي يتذم

2) Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimeleri manevi izafet formuna dönüştürün. a) . أحب لمنزلي أبوابا من خشب b) .ما أخذت درسا في المساء

c) .كان ياتي بكاء لطفل من بعيد

d) .أرى آثار ا لقدام على الرض Çözüm: a) . أحب لمنزلي أبواب خشب b) . ما أخذت درس ال مساء

c) . كان ياتي بكاء طفل

d) .أرى آثار أقدام على الرض 3) Aşağıdaki cümlelerde ‘ياء المتكل م’na muzaf olan sözcüklerin irap duurmlarını

inceleyiniz.

a) .قمت بنصيبي من العمل b) .أعطف على الفقير بصدقاتي c) .أنتما صاحباي الوفي ان Çözüm: a) ه كسرة مقدرة، منع من ، وعالمة جر نصيب: اسم مجرور لما سبقه "بـ" من حروف الـجر

ل بالحركة المناسبة، لكونه مضافا إلى ياء المتكلم.ظهورها اشتغال المح

b) .صديقات : نفس العراب

c) صاحبا: خبر، مرفوع باللف لكونه مثنى. حذفت نونه لكونه مضافا. وياء المتكلم بعده مبنية علىكت بالفتحة لتيانـها بعد الل ف المقصورة. الفتح، مجرورة محال ، حر

4. Aşağıdaki cümlelerde yer alan izafetleri türlerine göre ayırınız.

a) . أشم رائحة ورد b) . كثر سائقو السيارات c) .ساقا النعامة طويلتان

d) .عواقب المكاره محمودة

e) الفيل عظيم الجثة.

f) .المظلوم مستجاب الدعاء

g) .آفة العلم النسيان h) .الشجرة مورقة الغصان

Çözüm:

a), b), c), d), g) şıklarındaki cümlelerde izafet, manevi izafettir. Kalan e), f) ve h) şıklarındaki cümlelerde ise lafzi izafettir. Çünkü bu cümlelerde İsmu’l-fail, İsmu’l-mef‘ûl mamulüne muzaf olmuştur.

Uygulama Soruları

1) Aşağıdaki cümleler içerisinde muzâfun ileyhleri bulup, altlarını çizerek harekeleyiniz.

a) البيت مكان استراحة لإلنسان.

b) ويقضي يومي عطلة نهاية السبوع في بيته.

c) وغرف البيت تحدد نمط حياة النسان.

d) غرفة نوم مريحة تؤثر على جودة النوم لدى المرء.

e) غرفة طعام واسعة تساعد على تضييف ضيوف كثيرين.

f) اث بيت جميل يعكس ذوق صاحب البيتأث.

g) يمكن بواسطة فرن طهي جيد إعداد أطعمة شهية.

h) البيت مصدر فرح النسان. 2) Aşağıda cümlelerde muzâfları bulup, altlarını çiziniz.

a) .ألم تر كيف فعل ربك بأصحاب الفيل

b) .العلماء ورثة النياء

c) .إنما بعثت لتمم مكارم الخالق

d) المظلوم.اتق دعوة

e) .آية اليمان حب النصار

f) .هللا رب السموات والرض

g) .هللا غافر الذنب قابل التوب شديد العقاب

h) المساجد بيوت هللا. 3) Aşağıdaki ifadeler içerisinde harf-i cerri silip isimleri muzâf ve muzâfun ileyhe

çevirerek birbirine ulayınız ve her ikisini de harekeleyiniz.

كالجلد للبدن البيت لإلنسان كالجلد للبدن بيت النسانa) .رأيت كتابا لخالد

b) .الفاتحة هي أم للقران

c) .هذا باب من خشب

d) .أنت زميل في العمل

e) .اشتركت في نشاط في الصباح

f) .ألقيت محاضرة حول إدارة الوقت في كلية لنا

g) .حكم الرئيس الظالم البالد بيد كالحديد

h) الماء في كوب من ورق. شربت

4) Aşağıdaki ifadeler içerisindeki izafet terkiplerini bulup türünü belirtiniz. a) البيت مصدر فرح النسان.

b) وقد يكون مصدر حزن.

c) غرفة نوم مريحة تؤثر على جودة النوم d) والدوات المستخدمة في البيت لها دور كبير في حياة النسان. e) ك فاتل آيات القرآن.إن تشعر بكآبة في نفس f) .عثر رجال الشرطة على صبي g) .أل ف الكاتب مقالة عن تلوث البيئة h) مقاعد خشب مفضلة على غيرها.

5) Boşlukları uygun bir muzaf ileyh ile doldurunuz. a) .......... استعار سليم سيارة

b) يبحث أحمد عن زوجة ....... ليكلمها.

c) صلى هللا عليه وسلمرسوله يتبع المسلمون كتاب ............ وسنة. d) .ألقى عمر محاضرة حول ............ في الكلية e) .ليلة ............ خير من ألف شهر f) .ضوء......... مفيد للجسم g) .صديق ........ يساعد في السفر h) .شاور أهل ....... في أمورك

6) Boşlukları uygun bir muzafla doldurunuz.

a) ... ألف ليلة وليلة.كانت جدتي تقص كل ليلة ......

b) .فتح علي ...... الغرفة

c) .خشب أفضل من باب مصنوع من المعدن ......

d) .تلقى ...... الحي رائحة ما طبخ في المخبز

e) .أعد المدير جوائز لـ............. المدرسة الناجحين

f) .جهزت الفتاة ...... الغداء لألسرة

g) ......... . .الجامعة قاموا برحلة إلى سوريا

h) .أحب ....... الربيع كثيرا

7) Aşağıdaki cümleleri harekeli olarak Arapçaya çeviriniz. a) Öğrenci çantası nerede satılıyor?

b) Bana Ali’nin sözünü söyleme! c) Adamın dairesini bir günde boyadı. d) Televizyonda çocuk filmi başladı. e) Şehir hastanesinde uzman doktorlar çalışıyor. f) Hastanemizde çocuk hemşireleri çalışıyor. g) Fakülte kütüphanesinde değerli kitaplar mevcuttur. h) Demir kapıdan odaya girdik.

Bu bölümde Ne Öğrendik; Özeti

Türkçedeki isim tamlamasının karşılığı Arapçada izafet terkibidir. İzafet terkibi, aralarında ilgi bulunan iki farklı isimden oluşan bir terkiptir. Bu terkibin ilk öğesine muzaf, ikinci öğesi muzaf ileyh denir.

İki tür izafet vardır; manevi izafet lafzi izafet.

Manevî izafette muzaf hiçbir zaman lam-ı tarif ve tenvin almaz. Cümledeki konumuna göre irab alır. Nefsi mütekellim yâ’sına muzafismin irabı takdiridir.

Muzaf, marife bir isme ya da zamire muzaf olursa marife; değilse nekra olur.

Manevi izafetin ikinci öğesi muzaf ileyh marife ya da nekra gelebilir. İrap yönünden her zaman mecrurdur. Cer alameti kelime türüne göre değişir.

Manevî izafet, kelime türleri ve yapısıyla iki unsuru arasında sahiplik, tür ve cins beyanı, zaman ve mekan beyanı ve teşbih gibi anlam ilişkileri kurar.

Genel bir kural olarak marifeye izafet halinde terkip sahiplik ve tahsis ifade eder,

nekraya izafet halinde ise tür bildirir.

Bölüm Soruları

1. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili terkiplerden hangisi izafet terkibidir?

a) آفة العدل ميل الوالة b) تغرس الشجار على ضفتي النهر c) ال تثق بمن يمدحك في وجهك

d) الحر شديد e) يشتد البرد في الشتاء

2) Aşağıdaki cümlelerden altı çizili kelime gruplarından hangisi manevî izafettir?

a) أنت مرشدي إلى الخير b) قد مضى زمن كان يباع فيه الرقيق c) بعت عملتي في يوم أن ارتفع السعر d) هؤالء إخواني المهذبون

e) المنكر باهلل يهاب الموت 3) Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi muzaftır?

a) أطيع والدي وجميع معلمي b) ذراعاي مفتولتان c) ساعدتني في وقت الشدائد

d) تيقظت على حين أذن المؤذ ن e) الثلوج فوق قمم الجبال

النيل من أطول األنهار --- (4 cümlesindeki boşluğa gelebilecek en uygun muzaf aşağıdakilerden hangisidir?

a) قامة b) طول

c) سفينة

d) جمال

e) هرـن

cümlesindeki boşluğa gelebilecek en uygun muzaf ileyh ---في الحجرة خزانتا (5aşağıdaki kelimelerden hangisidir?

a) نقودا b) جميلتان

c) كبرى

d) كتب

e) مليئة بالكتب

6) Aşağıdaki izafetletden hangisinde muzaf marifedir. a) قوائم الطاولة قوية b) ال تتكلم من قبل أن تفك ر

c) لحادث حاضرانشاهدا ا

d) تثور العواصف e) ثياب حرير غالية

7) Aşağıdaki cümlelerde yer alan izafetlerden hangisi tür bildirir?

a) أقالم التالميذ مفقودة b) معلمو المدرسة مشتكون عن قلة رواتبهم

c) مقاعد جلد مقبولة

d) افق أفكار ناسوقد ال أ

e) يجب على قادة االحزاب إذا فشلوا ان ينصرفوا 8) Aşağıdaki cümlelerde geçen izafetlerden hangisi muzafın zamanını bildirir?

a) ليس لي زميل العمل b) لم أسجل بمدرسة الطفال بعد c) أصدقاء العمرة ال ينسون بعضهم بعضا d) لم أشترك في رياضة الحد e) بالط البيت من الرخام

9) Aşağıdaki yargılardan hangisi muzaf için yanlıştır?

a) Başına lamı tarif gelmez.

b) Tenvin almaz.

c) İrabı cümledki fonksiyonuna göredeğişir. d) Cemi müzekker salim ise sonundaki nûn düşer. e) Marifedir.

10) Aşağıdaki yargılardan hangisi muzaf ileyh için söylenemez. a) Başına lamı tarif gelebilir. b) Tenvin alamaz.

c) Tekerrür halinde hazfedilebilir. d) Marife gelebilir.

e) Nekra gelebilir.

Cevaplar:

1-a, 2-d, 3-c, 4-e, 5-d, 6-a, 7-c, 8-d, 9-b, 10-b

12. LAFZÎ İZÂFET

Bu Bölümde Neler öğreneceğiz?

Bir önceki ünitede Arapçada izâfet terkibi olarak ifade edilen ve Türkçemizde de isim tamlaması şeklinde karşılık bulan konuyu incelemiş, izafet türlerinden manevî izafetin lafız ve mana yönünden durumu üzerinde durmuştuk. Bu ünitede de izafetin diğer türü olan lafzî izafet, lafzî izafetin lafız ve mana durumu, muzaf (tamlanan) ve muzafun ileyh (tamlayan)

öğeleri ve kullanım şekilleri incelenecektir.


1) Lafzî izafet nedir?

2) Lafzî izafette muzaf ve muzaf ileyhin özellikleri nelerdir?

3) Lafzî izafeti manevî izafetten ayıran temelözellikler nelerdir?




Lafzî izafet

Bu üniteyi okuyan izafet türlerinden lafzî izafet, lafız ve mana yönünden etkisi ve bu izafet türünde muzaf ve muzaf ileyhin durumu hakkında bilgilenir. İçerisinde bu tür izafet geçen cümleleri çözümleyebilir, benzer cümleler kurabilir, lafzi izafet ile manevi izafet

arasındaki farkı kavrar.



Anahtar Kavramlar

İzafet

Lafzî izafet

Muzaf

Muzaf ileyh

Âmil-Mamul.

Giriş

Bundan önceki derste dilimizde “isim tamlaması” olarak karşılık bulan izâfet terkibi,

manevî izafet, muzaf ve muzaf ileyh kavramları izah edilmişti. Bu ünitede lafzî izafet genel

olarak ele alınacaktır.

Lafzî izafet kısaca ismi fail, ismi meful ve sıfatı müşebbehe gibi bir sıfat ismin üzerinde amel ettiği mamülüne izafeti şeklinde olur. Adı geçen isimler fiilden türedikleri için tıpkı türetildikleri fiil gibi fail veya meful alırlar. İşte bu tür izafette de bu isimler muzâf olur, bunlardan sonra gelen ve lafzen muzâfun ileyh olarak mecrur olan kelime, aynı zamanda bu isimlerin faili, naibi faili veya mefulün bihi olabilir.

Genel olarak izafetin amacı ikidir: Anlam bakımından bir ismi diğerine ait kılmak ve ismin sonunda ona ağırlık yapan tenvin ve tesniye cemi nunundan onu kurtarmak. Bu faidelerden birincisi manevi izafette, ikincisi lafzi izafette görülür. Manevi izafetteki manevi kelimesinin maneviyatla ilgisi yoktur. Anlam ile ilgisi vardır. Bir kelimeyi anlamca başka kelimeye ilintili hale getirmek demektir.

Manevi izafetteki muzâf hiçbir zaman harfi tarif almaz tenvin almaz. Lafzi izafetteki

muzâf marife olması gerektiği durumda harfi tarif ile marife yapılır.

12.1. Konu İle İlgili Metin: نظاملا

ة النظاممخالف لألفراد أو للجماعات. وإن وكثيرة الفائدة مهمة هم اليوميعلى نظامالناس كلهم محافظةلشاملة ا نينولذلك ظهرت القوا على حياة الناس بأسرهم. ةعاقبوكثيرة الضرر ومعروفة ال واضحة الثر

سمعة شهورة الالم ةفي كل شأن من شئون الحياة. فالدول المنظمة المور والقواعد البنود المتعلقة بالنظامين تكون ن القوانبدو إذ طالب النجاح. لها قوانينها وأنظمتها وال بد من تطبيقها على كل فرد والقوية البنية

يسمع ظمها ورسة ون تجده يأتي في موعد الدراسة ويعمل بتعاليم المد الحياةاة فوضى. فالطالب المنظم الحيممدوح لمورا مثالي الحياة ناجح الذلك تجده طالب .لنصائح معلميه ويؤدي واجباته على أكمل وجه

ب فهو يسب لمدرسةاعمل بتعاليم ال يتقيد بالمواعيد وال ي الحياة. وعلى العكس الطالب غير المنظم الخصالض ويعر يهديأتي في مواع أوقات والمورالمشكالت لنفسه وللمعلمين والمسؤولين. والتاجر المنظم

املةمعم الكريسب ويعامل الناس افيضع كل بضاعة في المكان المن واضع السعار جميل الصورةبضائعه سلوكنه. ة فيه وفيعلن النظام طبي حسن التصرف مشكور السعي

بيت ، فالسبالمنا مكانه بيتها تهتم بالبيت تنظفه وتنسقه وتضع كل شيء فيل الموروالمرأة المنظمة ئون منظمة لشير الالمنسق الجميل مهما كان صغيرا عنوان للسيدة الناجحة المثالية. وعلى العكس المرأة غ

ذلك العمل ...إلخ. كبيتها فهي غير ناجحة. و

مال لهذهي الج، وهكذا كل شيء له نظامه الخاص به. فما أحوجنا إلى النظام لنه يعطوالمرور له نظامه الحياة.

12.2. Anlama ve Kavrama Soruları 1. Aşağıdaki soruları yukarıdaki metne göre cevaplayınız.

ماذا يحتاج الناس إلى النظام؟. ل1

كل الناس يحتاجون إلى النظام؟ . هل2

م المرأة؟تنظ. أين 3

التاجر عندما ينظم شئونه؟ يكون . كيف4

ما فوائد النظام في حياة الناس؟. 5


(واضح-إباء-جماعة-فائدة-كثير)

وبينهما مشتبهات. بينالحالل بين والحرام . 1

الرياضة اليومية للناس. نفعشرح المدرب . 2

قليقة غلبت فئة كثيرة ئةفكم من . 3

جماوتحبون المال حبا . 4

شديدة في المجلس. معارضةواجه الرئيس . 5


(، كريم، أكمل، ممدوحناجح، يتقيد ب)

وجه. أسوءقال المعلم للطاب: أنت قمت بواجبك . 1

بين إخوانه.في شبابه سيء السلوككان أخي . 2

القيام بالواجبات يخسر في الحياة. يعرض عنومن . 3

.مذموممن عامل الناس معاملة سيئة فهو . 4

في الدرسة. فاشالكنت في دروسي . 5

12.5. Tekil-Çoğul لمفرداتاهات جمع ما يأتي من -أ

يوم، فائدة، نظام، ضرر، عاقبة، شأن، فرد، موعد

.اتلمفردهات مفرد ما يأتي من ا -ب

ناس، أفرد، جماعات، قوانين، بنود، قواعد، أمور، شئون، أنجمة.

12.6. Doğru-Yanlış ال يحتاج الناس إلى نظام في حياتهم. . 1

التاجر المنظم حياته ينحج في أموره.. 2

لو ال تنظم المرأة بيته تشعر بالسعادة.. 3

المرور له نظام في المدينة والطرقات.. 4

تكون الحياة سيئة. بدون القوانين. 5

12. Lafzî İzâfet

Tanım: Lafzi izafetin anlaşılması için önce manevi izafetin kısaca tekrarında fayda vardır.

Manevi izafet: Herhangi bir ismi anlam olarak başka isme ait kılmak yani marife yapmak için yapılan izafet manevi izafet denir. Mesela احت ف م (anahtar) kelimesi mana bakımından

ةار السي kelimesine ait kılınmak istendiğinde احت ف م kelimesi muzâf السيارة kelimesi de muzâfun ileyh yapılır ve izafet مفتاح السيارة (Arabanın anahtarı) şeklinde olur. Bu şekilde احت ف م kelimesi

anlam bakımından السيارة kelimesine ait kılınmış oldu, yani marife yapılmış oldu. İşte bu tür izafetler manevi izafettir. Buradaki manevi kelimesi mana/anlam ile ilgili demektir.

Manevi izafette amaç muzâf olan kelimeyi mana bakımından başka bir isme ait kılarak marife

yapmaktır. Bu yüzden muzâf olan kelime ayrıca ال takısı almaz. Çünkü eğer muzâfun ileyhte ال takısı varsa zaten muzâfun ileyh muzafı marife yapmış olacaktır. Eğer muzâfun ileyhte الtakısı yoksa muzâf marife olmasa bile hususileşmiş/ özellik kazanmış olmaktadır. مفتاح السيارة

misalinde muzâfun ileyh harfi tarif ile marife olduğu için muzâf da ondan marifelik alarak marife olmuştur. Bu yüzden sonundaki tenvin düşmüş, başına harfi tarif getirilmemiştir. Eğer

سيارة مفتاح (Bir arabanın anahtarı) denilirse bu durumda muzâfun ileyh nekre olduğu için muzâf da nekredir. Ancak muzâfun nekre oluşu normal bir nekre gibi olmayıp izafet sebebiyle

hususilik kazanmıştır. Sonuç olarak manevi izafette muzâfun ileyh marife ise muzâf da marife olur, muzâfun ileyh nekre ise muzâf da nekre olur. Herhangi bir isim manevi izafette muzâf yapılabilir.

Lafzi izafet: İsmi fail, ismi meful, sıfatı müşebbehe gibi sıfat anlamlı türemiş/müştak isimlerin kendilerinden sonra gelen ve kendilerine mamul olan isimlere muzaf olarak

bitişmesine lafzi izafet denir.

Lafzi izafette muzâf, sıfat özelliği taşıyan türemiş isim türü lafızlardan oluşur. Bu tür kelimeler: İsmi fail, ismi meful, sıfatı müşebbehedir ve üzerinde amel ettikleri kelimeye

muzâf olurlar. Bu isimler, türetildikleri fiil gibi düşünüldüğünde bitiştikleri muzâfun ileyhin bunlara ya fail, ya da mefulün bih olduğu görülecektir.

İsmi faile örnek:

.اآلن اي ش ب ار ش د ال خ (Halit şu an çay içiyor.) Bu misalde اي ش kelimesi muzâfun ileyhtir ve

muzâf olan ب ار ش kelimesine aynı zamanda mefulün bih olmuştur.

İsmi mefule örnek:

.م س اال وم ل ع م الشخص اذ ه (Bu kişinin adı biliniyor.) Bu misalde االسم kelimesi muzâfun ileyhtir. Muzaf olan ومل ع م ismi meful olup, meçhul fiil gibi amel ettiğinden muzâfun ileyh aynı zamanda onun naibi faili konumundadır.

Sıfatı müşebbeheye örnek:

.ق ال خ ال يل م ج ل ج الر (Adamın ahlakı güzel.) Bu misalde الخالق kelimesi muzâfun ileyhtir. .kelimesi sıfatı müşebbehe olup, muzâfun ileyhi aynı zamanda fail olarak almıştır جميل

* Eğer muzâf sıfat değilse veya mastarsa ya da amel etmeyen sıfat ise o zaman izafet manevi olur.

Sıfat olmaması: ك م ل ا ق ذ ه (Bu senin kalemin.) Bu cümlede مل ق muzâf ك zamiri muzâfun ileyhtir. İzafetin türü manevidir. Çünkü muzâf sıfat değildir.

Mastar olması: ب ال الط م ه ف ن م ت ب ج ع. (Öğrencinin anlayışına hayret ettim.) Bu cümlede فهم kelimesi muzâf, الطالب muzâfun ileyhtir. Türü manevi izafettir. Çünkü muzâf mastardır.

Amel etmeyen sıfata örnek: س م أ اب ب ر اس ا ك ذ ه (Bu dün kapıyı kıran kişi.)

Lafzi izafette marifelik nekrelik:

Manevi izafette olduğu gibi lafzi izafette muzâf muzâfun ileyhten marifelik veya hususilik

kazanamaz. Lafzi izafetin tek faydası adından da anlaşıldığı gibi muzafı lafzen hafifletmektir. Bunun anlamı da muzâf tekilse sonundaki tenvinin, tesniye ve cemi müzekker ise sonundaki nun harfinin düşürülmesidir.

Misaller:

م ض ه ال يع ر س çabuk hazmeden (izafet yapılmadan önceki hali: سريع الهضم )

ة ام ق ال يل و ط uzun boylu (izafetten önceki hali: طويل قامته)

ن أ الش يم ظ ع şanı yüce (izafetten önceki hali: عظيم الشأن )

ه ج و ال يح ب ق yüzü çirkin

القامة اير ص ق kısa boylu ikisi

ير ص ق الت وير ث ك çok kusurlular

اد ؤ ف ال وح ر ج م gönlü yaralı

ة و ع الد اب ج ت س م duası kabul olunmuş

ف ي الس ول ل س م kılıcı çekilmiş

Lafzi izafetin kullanımı: Lafzi izafet cümlede çoğu kez sıfat konumunda yer alır. Bazen başka öğeler de olabilir. Sıfat mevsufuna cinsiyet, sayı, marifelik nekrelik ve irapta tabi olduğu gibi lafzi izafetteki muzâf da mevsufu olan isme aynı şekilde tabi olur. Eğer mevsufu marife ise bu durumda lafzi izafetin muzafı da marife olmak için ال takısı alır.

.ة ار ي الس ع ائ ب ال ل ج الر ع م ت م ل ك ت (Araba satan adamla konuştum.) misalinde بائع kelimesi

muzaftır. Cümlede sıfat olarak bulunmakta olup mevsufu olan الرجل marife olduğu için o da marife olmuş ve ال takısı almıştır. Eğer mevsuf nekre olursa muzâf da nekre olur.

.ة ار ي لس ا ائع ل ب ج ر ع م ت م ل ك ت (Araba satan bir adamla konuştum.)

Lafzi izafete örnekler:

İsmi faile örnek:

Lafzi izafetten önceki durum

Mecrur

(sonu esre veya eşdeğeri Mansûb

(sonu üstün veya eşdeğeri) Merfû

(sonu ötre veya eşdeğeri)

درسا كاتب الطالب درسا كاتباكان الطالب درسا بكاتب ليس الطالب

درسا كاتبان الطالبان درسا كاتبين الطالبان كان درسا بكاتبين ليس الطالبان

درسا كاتبونالطالب درسا كاتبين كان الطالب درسا بكاتبين ليس الطالب

Tablodaki altı çizili kelimeler ismi fail olup kendilerinden sonra gelen kelimeler onun mefulün bihi olarak mamulüdür.

Mecrur




درس كاتب الطالب درس كاتب كان الطالب درس بكاتب ليس الطالب

الطالبان كاتبا درس درس كاتبي كان الطالبان درس بكاتبي ليس الطالبان

درس كاتبوالطالب درس كاتبيكان الطالب درس بكاتبيليس الطالب

Tabloda altı çizili kelimeler ismi fail olup, kendinden sonraki kelime ona muzâfun ileyh olmuştur. Muzafun ileyh olan kelime muzâf olan ismi faile aynı zamanda mefulün bih olmuştur.

İsmi mefule örnek:

Lafzi izafet yapılmadan önceki durum

Mecrur




اسمه معروف الطالب اسمه معروفاكان الطالب اسمه بمعروف ليس الطالب

اسمهما معروفانالطالبان اسمهما معروفينكان الطالبان همااسم بمعروفينليس الطالبان

اسمهم معروفونالطالب اسمهم نمعروفيكان الطالب اسمهم بمعروفينليس الطالب

Üstteki tabloda altı çizili kelimeler ismi mefuldürler. Kendilerinden sonra gelen kelimeler onun naibi faili konumunda olduğundan merfû olmuştur.

Mecrur Mansûb Merfû

(sonu esre veya eşdeğeri (sonu üstün veya eşdeğeri) (sonu ötre veya eşdeğeri)

االسم معروف الطالب االسم معروف كان الطالب االسم بمعروف ليس الطالب

االسم معروفاالطالبان االسم معروفي كان الطالبان االسم بمعروفي ليس الطالبان

االسم معروفوالطالب االسم معروفيكان الطالب االسم ي بمعروف ليس الطالب

Üstteki altı çizili kelimeler ismi meful olarak lafzi izafetin muzafı konumundadır. Muzâfun ileyh olan االسم kelimesi de onun hem muzâfun ileyhi hem de naibi failidir.

Sıfatı müşebbehe: Lafzi izafetten önceki durum

Mecrur




خلقا جميل الطالب خلقا جميال كان الطالب خلقا بجميل ليس الطالب

خلقا جميالنالطالبان خلقا جميلينكان الطالبان خلقا ن جميلي ليس الطالبان ب

خلقا جمالء الطالب خلقا مالء ج كان الطالب خلقاجمالء ليس الطالب ب

Üstte altı çizili kelimeler sıfatı müşebbehedir. Kendilerinden sonra gelen kelimeler temyiz olarak mamulüdür.

Mecrur




الخلق. جميل الطالب الخلق.جميل كان الطالب الخلق.بجميل ليس الطالب

لخلق.اجميال الطالبان الخلق.جميلي كان الطالبان الخلق.جميلي ليس الطالبان ب

الخلق. جمالء الطالب الخلق.جمالء كان الطالب الخلق. جمالء ليس الطالب ب

Üstteki altı çizili kelimeler sıfatı müşebbehedir. Kendilerinden sonra gelen kelimeler onun muzâfun ileyhtir. Her ikisi beraber lafzi izafet oluşturmuştur. Muzafun ileyh aynı zamanda muzâfın temyiz olarak mamulüdür ve mahallen mansuptur.

Manevi izafet lafzi izafet mukayesesi

Manevi izafet Lafzi izafet

İzafetten gaye muzafı marife yapmak, anlamca başka isme ait kılmak

İzafetten gaye muzafı tenvinden, tesniye ve cemi müzekker nunundan kurtarmak

Muzaf ال takısı ve tenvin almaz. Muzaf sıfat olduğu için mevsuf marife ise ال

takısı alabilir. Tenvin almaz. Muzaf ve muzâfun ileyh arasında amil

mamül ilişkisi yoktur. Muzafun ileyh muzâfın mamulü (fail, naibi

faili, mefulün bihi) olur.

Cümlede muzâf cümlenin herhangi bir öğesi olabilir.

Muzaf cümlede genel olarak sıfat olur. Cümlenin öğelerinden biri de olabilir.

Muzaf herhangi bir isim olabilir. Muzaf ismi fail, ismi meful, sıfatı

müşebbehe veya ismi mensup gibi sıfat isimlerden olur.

Muzafun ileyh marife ise muzâf da marife, muzâfun ileyh nekre ise muzâf da nekre

olur.

Muzafın marife olması için başına ال takısı gelmesi gerekir.

Lafzi izafette irap:

.ف ال غ يد ال د ج اب ت الك (Kitabın kapağı yenidir.)

اب ت ك ل ا Müpteda olduğu için merfudur, ref alameti zammedir.

يد د ج Müptedanın haberidir. Merfudur ref alameti zammedir. Lafzi izafetin muzafıdır.

ف ال غ ال Lafzi izafetin muzâfun ileyhidir. Mecrurdur, cer alameti kesredir. Aynı zamanda mahallen merfudur. Çünkü يد د ج kelimesinin failidir.

Uygulama Soruları 1) Aşağıdaki cümleler içerisinde geçen lafzi izafetleri bulup altını çiziniz.

a) مدوحم خيرال عامل

b) شاكر الناس الخيريننا أ

c) إنا مهلكوا أهل هذه القرية

d) حبوبم الخالق جميل

e) كالم مغرورالكثير

f) محمودالناس حبالم

g) محظوظان في عملهما مجتهداال

h) ليسوا خاسرينأعمالهم جيدواالم

2) Aşağıdaki cümleler içerisinde ismi faillerle yapılan lafzi izafetleri bulunuz.

a) دراجة راكب شخصا شارعفي ال شاهدت b) شعرال طويل طفلكان ال c) ناسال مساعدة مرأةال صارت d) كبارال محترم خالدكان e) سد شديد القوةال لظ f) الطالب فاهمو الموضوعهؤالء g) الثلج سريع الذوبان h) محبوب بالخير الناس تصرفالم

3) Aşağıdaki cümleler içerisinde ismi mefullerden yapılan lafzi izafetleri bulunuz. a) طفالال مهذبةامرأة كوثر b) معروفة الشأن بين الناسزينب كانت c) المدينة مزدحمة الشوارع صارت d) لجنكيز كان مكسور الرج e) مزارعون كانوا محصودي الثمراتال f) الصحفي بأن المتهم مجهول المصيردعى ا g) واسع الرحمة مذكور اسمهقال هللا إنه h) رأس بسبب حادث المرورال جروحمكان حسن

4) Aşağıdaki cümleler içerisinde sıfatı müşebbehelerle yapılan lafzi izafetleri bulunuz.

a) لشعر جديد الثوبدخل على الرئيس الرجل طويل ا b) أصبح الطفال كثيري الالعيب c) وقفت الحافلة وكانت كثيرة الركاب d) ع الجواب مشكورسري e) أصبحت البنت ثيقلة الوزن f) كان هللا خالق كل شيء g) مدرب المنتخب الوطني شديد الغضب لالعبينكان h) كان المريض شديد العطش

5) Aşağıdaki cümleleri lafzi izafet kullanarak ve gerekli değişiklikleri yaparak yeniden yazınız.

a) صافية تأصبح المدينة ماء b) غزير بالمس ثلج القريةفي كان c) قديمةمعه صداقتي تكان d) ةكثير طالبال معرفةأصبح e) قديماكان جاري بيت f) حقيبة بنتي كانت مزخرفة g) سحبكانت مغطاة بال سماء اسطنبول h) طويلة حديقةال أعشابكانت

6) Aşağıdaki cümleleri lafzi izafet kullanarak ve izafetsiz olarak Arapçaya çeviriniz. a) Mehmet uzun saçlı bir çocuktu. b) Asena hızlı sinirlenen bir kızdır. c) Anne babanın kalbi hüzünle dolu idi. d) Sınav sorularının cevapları kısaydı. e) Aybike uzun boylu mavi gözlü bir kızdı. f) Şehir kalabalık caddelere dolu dükkanlara sahipti. g) Çok konuşan çok yanılandır. h) İlim öğrenmek zor başlar, güzel biter.

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti Arapçada manevi ve lafzi olarak ikiye ayrılan izafet terkiplerinin her ikisi de izafetin

özelliklerini taşırlar. Manevi izafet isminden de anlaşıldığı gibi mana ile ilgilidir. Yani muzafa

mana bakımından marifelik katmak, onu başka bir isme ait kılmak için yapılan izafettir. Lafzi izafet ise yine adından anlaşıldığı gibi lafızla ilgili olup, muzâf olan kelimedeki tenvinin,

tesniye ve cemi müzekker nunlarının kaldırılmasını temin eder.

Lafzi izafetin muzafı ismi fail, ismi meful, sıfatı müşebbehe, ismi mensup türü kelimelerden oluşur. Bu kelimeler tıpkı fiilleri gibi amel ettiklerinden dolayı muzâfun ileyhle bunlar arasında amil mamül ilişkisi bulunur. Muzafun ileyh bu kelimelere ya fail, ya mefulün bih, ya da naibi fail olur. Lafzi izafetin belki de en dikkat çekici tarafı muzâfın sıfat olduğundan dolayı ال takısı alabilemsidir. Bu, manevi izafette asla olmayan bir durumdur.

Lafzi izafeti izafet şeklinden çıkarıp normal olarak kullanırsak anlam farklılığı olmaz. Örnek: التاجر كثير المال (Tüccarın parası yoktur.) التاجر كثير ماله (Tüccarın parası çoktur.)

13. İSMİ MÜBHEM TÂM VE AMELİ


Bu bölümde el-İsmu'l-mubhemu't-tâm kavramın ele alacağız. Müphem isim ne demektir, onun tam olması nasıl olur ve nasıl amel eder konularını ele alacağız. Ayrıca bu isim kaç kısma ayrılır bunu izah etmeye çalışacağız.


1) el-İsmu'l-mubhemu't-tâm ne demektir, müphem olması ne demektir, nasıl tam olur?

2) el-İsmi müphem tamın kısımları nelerdir?

3) el-İsmu'l-mubhemu't-tâm nasıl amel eder?




el-İsmu'l-mubhemu't-tâm ve Ameli

el-İsmi müphem tamın ne olduğu, nasıl amel edeceği, kısımlarının neler olduğu, müphem olması ve tam omasının ne demek olduğunı kazanır.

Metin, metin çözümlemesi,

eşanlamlı karşıt anlamlı kelimelerle kelime hazinesi,


Anahtar Kavramlar

el-İsmu'l-mubhemu't-tâm

Temyiz

Mümeyyez

Mansub

Giriş

el-İsmu'l-mubhemu't-tâm müphem (kapalı) ve tam olan isim demektir. Müphem olması anlamındaki belirsizlikten dolayıdır. Örneğin “beş” dediğimiz zaman bundan neyi kastettiğimiz anlaşılmaz. Birçok ihtimale gelir. Ama “beş kitap” dediğimizde artık “beş” kelimesinin anlamı açıklanmış olur. İşte buradaki “beş” sayısı müphem isim, “kitap” ise onun anlamını açıklayan (temyiz)dir. el-İsmi müphem tamın tam olması demek ise temyizine muzâf olamamasıdır. Bunun sebepleri de beş tanedir. Bu beş durumu aşağıdaki izahlarımızda ayrıntılı olarak göreceğiz. el-İsmu'l-mubhemu't-tâm eğer bu beş yerden birinde olmazsa bu durumda temyizi mansûb olmayabilir.

el-İsmu'l-mubhemu't-tâm amildir. Kendinden sonra gelen ve temyiz adı verilen ismi nasb eder. Bu yüzden kendisine “mümeyyez” (kapalılığı açıklanan) de denilir. el-İsmi müphem tamın kendi irabı cümledeki yerine göre değişir. el-İsmu'l-mubhemu't-tâm misaha (alan), keyl (ölçü) ve vezin (ağırlık) ifade eden isimler ve bir de sayı isimleridir. Bunun dışında zamirler ve işaret isimleri de el-İsmu'l-mubhemu't-tâm kabul edilir.

Bu ünitede el-İsmu'l-mubhemu't-tâm ele alınacaktır. Tanımı, türleri, özellikler, ve ameli anlatılacaktır.


أسرة خالدقاته في ظم أوخالد فالح مجد ونشيط؛ يحب العمل والكد كثيرا وال يعرف التعب، فهو يقضى مع

إلى يخرج بمزرعته، يستيقظ كل صباح مبكرا، وبعد الصالة والفطار ةالعمل مشتغال بمهامه المتعلقة ي المزرعفعا. مرب شرة آالف مترمزرعته اشتغاال بأعماله فيها؛ لن المزرعة واسعة جدا وكبيرة، إنها ع

ة ون شاة. ومئحيوانات كثيرة، منها عشرون بقرة وأحد عشر حصانا، وخمسة ثيران، وثالث وعشروفي بيضة. ن دلوا لبنا، والدجاجات تعطي عشر سالتأدياك. البقرات تعطي كل يوم أربعيدجاجة وعشرة

وم يطيها كل ت فيعالمزرعة أشجار الفواكه المختلفة والمتنوعة، يسقيها خالد كل يوم وكذلك يسقى الحيواناشجار عض الف طن ليمونا من الشجار. بطنا ماء. يجني خالد كل سنة طنا برتقاال وقنطارا تفاحا ونص

طويلة جدا. فطولها حوالي خمسون مترا.هتمام. شد االخالد متزوج من سيدة اسمها فاطمة. إنها امرأة نشيطة تحب العمل وتهتم بأوالدها أ هم أبناءثة منوهي في الربعين من عمرها. تعتبر فاطمة أنها فتاة ال مسنة. وعندهما خمسة أوالد، ثال

ديه ده. ولبنتان. أكبر الوالد هو حسن، وعنده خمس وعشرون سنة. خالد يجب زوجته وأواللخريان او ملء القلب حبا تجاه أوالده وزوجته.

. يأكل ينهمبحبا ليزيدوا في كل آخر السبوع تجتمع أسرة خالد في الفطار صباحا يتناولون معا يبا فيتمأسا حلعسال وعلبة جبنا ويشرب كوبا شايا وككل واحد من أفراد السرة قطعة خبزا وبيضة وطبقا

شرب ابريق شايا ودلو حليبا.د ت. بعوعاشئة ثاني أكبر الوالد في العائلة. وهي مخطوبة مع شاب يعمل في مصنع السيارا

اتما ذهبا وثوبا حريرا جميال.مخطوبها. اشترى المخطوب لعائشة خ شهر ستتزوج عائشة منالب فهم. هم في أعمالنفيما بي . وهم يحبون بعضهم البعض ويتعاونونة سعيدةإن أسرة خالد أسر

شكل بتعليمهم والده يهتم بأعماله وأوالده، ويتحمل كل المسؤولية المتعلقة بأسرته. فهو يسعى إلى تربية أوة، عنده ة كبيرسره الجيد. والوالدة تعتني بأوالدها وبيتها. كل واحد يقوم بما يجب فعله في السرة. بيت هذ

.احديقة واسعة مساحته مئتا متر مربع


؟من خالد، وما أهم ميزاتـه -1 ؟بم يشتغل -2 ؟عالم يسعى -3 ؟أين يعمل -4 كم ولدا له؟ -5 أوالدها؟هل تهتم زوجةخالد ب -6 ؟ـهاما اسم زوجته، وما أهم ميزات -7 ؟يف يمكن وصف خالدك -8 متى يخرج خالد إلى المزرعة؟ -9

كم بقرة في المزرعة؟ -10 كم دوال يأخذ خالد من البقرات كل يوم؟ -11

13.3. Eşanlamlı (يسعى إلى – يأكل – تهتم ب – جدا – يستيقظ – مهام–معظم– نشيط) أعمال مزرعته وبأوالده وزوجته.يعتني بخالد فالح -1 في الفطور قطعة خبزا ويشرب كوبا حليبا. يتناولكل واحد من أفراد السرة -2 .كثيرازوجة خالد اسمها فاطمة وهي أيضا تحب العمل -3 خالد وأسرته مبكرا في الصباح ليخرجوا من البيت إلى العمل. ينهضكل يوم -4

في كل أعمالهم. مجتهدينيرغب خالد في أن يكون أوالده -5 من أوقاته إال في مزرعته عامال فيها. كثيراخالد ال يقضى -6 زوجة خالد أن تتزوج بنته مع شاب مهذب. تهدف -7 كثيرة يجب أن يعمل بها خالد. وظائففي المزرعة -8

13.4. Karşıt Anlamlı لأ-قصرة-صغيرة – باع –)كره (قليل-يقض-حزين-و

تا متر مربع، عنده حديقة واسعة مساحته مئكبيرةبيت هذه السرة -1 المخطوب لعائشة حاتما ذهبا وثوبا حريرا جميال. اشترى -2 تجاه أوالده وزوجته. حباولديه ملء القلب -3 جدا طويلةبعض الشجار -4 السبوع تجتمع أسرة خالد في الفطار صباحا آخرفي كل -5 .سعيدةإن أسرة خالد أسرة -6 جدا وكبيرة. واسعةلن المزرعة -7 .كثيرةلمزرعة حيوانات في ا -8


-عمل-شجرة-وقت-مزرعة-دجاجة-بقرة-ديك-شاب –زوج –امرأة – بنت – ابن - زوجة -أسرة - رجل حصان-شاة

من الجموع. هات مفرد ما يأتي -ب أسر سيارات، أعمال، فراد،آالف، حيوانات، ثيران، أدياك، بقرات، أشجار، الفواكه، أوالد، أ

13. İsmi Mübhem Tâm ve Ameli 1. Tanım: Manasında kapalılık bulunan bir isimdir. Bu kapalılık temyizi (ayırt edicisi,

açıklayıcısı) tarafından açıklanır. Bu yüzden ismi müphem tama açıklanan (mümeyyez) de

denir. Daha ziyade miktar, ağırlık ölçüleri, alan ve uzunluk birimleri ve sayı isimlerinde

bulunurlar.

İsmi müphem tam amil olarak nekre ismi yani temyizini nasb eder. Kendisi temyizi

üzerinde nasb şeklinde amel ederken, temyizi de kendisindeki kapalılığı giderir.

İsmi Mübhem Tamın tam olması: İsmi müphem tamın tam olması demek, temyizine muzâf olamaması demektir. Eğer

temyizine muzâf olabilseydi tam olamazdı. Temyizine muzâf olduğu zaman müphemliği

devam eder, ancak tam olamadığı için temyizini nasb edemez. İsmi mübhem tamın tam oluşu

beş şey iledir.

a) Tamlığın kendisinden kaynaklanması: Bu şekildeki tamlık zamir ve işaret isimlerindedir. Çünkü zamirler ve işaret isimleri

esasen muzâf olamazlar. Muzafun ileyh olabilirler. Muzaf olamadıkları için de

kendiliklerinden tam olmuş, yani temyizlerine muzâf olamamış olurlar.

Misal Tercümesi Onun çok çocuğu var. (O, çocuk bakımından çok) .ولدا ه رب

Cümlenin tahlili

ب ر harfi cerdir. ـه zamiri ismi müphem tamdır, amildir, Tam olması, yani temyizine muzâf olamaması kendiliğinden kaynaklanır. اد ل و nun temyizi (açıklayanı) ise ـه kelimesidir. ـه zamiri, mecrûr

muttasıldır. Mahallen mecrûrdur.

Misal Tercümesi ا ذاما ون قول في كفروا الذين وأم

أراد مثال ـهذاب للاKafirlere gelince, derler ki: Allah bununla misal olarak ne demek

istedi?

Cümlenin tahlili

İsi mubhem tam اذ ه işaret ismidir. Tam olması, yani temyizine muzâf olamaması kendiliğindedir. Temyiz ال ث م kelimesidir.

Temyizini nasb etmiştir. Böylece işaret ismindeki kapalılık ال ث م

temyizi ile giderilmiştir.

b) Tamlığın tenvinle olması: Tenvin ile tam olur ve temyizini nasb eder.

1) Tenvin lafzen görünebilir:

Misal 2 Tercümesi .Bir rıtıl (450 gram) zeytin satın aldım اشتريت رطل زيتونا.

Cümlenin tahlili İsmu'l-mubhemu't-tâm: طلر kelimesidir. Ağırlık ifade eder. Tamlık, sonundaki temyizden kaynaklanır. Onu açıklayan ve temyiz olarak mansûb olan kelime ise زيتونا (zeytin) kelimesidir.

Üstteki misalde temyizin muzâfun ileyh olarak mecrûr olması da caizdir: .زيتون رطل اشتريت

Ancak bu durumda ismu'l-mubhemu't-tâm, tam olmaktan çıkar sadece ismu'l-mubhem

olur. Çünkü temyizine muzâf olabilmiştir.

2) Tenvin takdîren bulunur:

Misal Tercümesi .Bende yüklü miktarda altın var عندي مثاقيل ذهبا.

Cümlenin tahlili İsmu'l-mubhemu't-tâm مثاقيل kelimesidir. Tam olması tenvin sebebiyledir. Ancak tenvin lafzen bulunmaz. Çünkü kelime gayr-i munsariftir. Tenvin takdîren bulunur. Temyiz ذهبا kelimesidir.

Bu örnekteki İsmi müphem tamı muzâf, temyizi muzâfun ileyh yaparız. Bu durumda temyiz muzâfun ileyh olur. İsmu'l-mubhemu't-tâm, tam olmaktan çıkar. .عندي مثاقيل ذهب.

Görüldüğü gibi İsmi müphem tamda lafzen bir değişiklik olmadı. Çünkü gayr-i munsariftir.

Misal Tercümesi .Onbir adam geldi جاء أحد عشر رجال.

Cümlenin tahlili

İsmi mubhem tâm ر ش ع د ح أ sayısıdır. Tam olması takdiri bir tenvin iledir. Çünkü tenvin lafzen görünmez. Çünkü 11-19 arası sayılar (mürekkep sayılar) fetha üzere mebnidir. Tenvin takdîren bulunur. Temyiz ال ج ر kelimesidir.

c) Tamlığın tesniye nunu ile oluşu:

Misal Tercümesi .İki kantar bal satın aldım .ال اشتريت قنطارين عس

Cümlenin tahlili İsmi mubhem tâm: kelimesidir. Tesniye nunu ile tam ن ي ار ط ن ق

olmuştur. ال س ع kelimesi ondaki kapalılığı gidermiştir.

Not: Üstteki cümlede temyizin muzâfun ileyh olması, İsmi müphem tamın ise muzâf olması da caizdir. Bu durumda tesniye nunu düşer:

اشتريت قنطاري عسل.Ancak bu durumda ismu'l-mubhemu't-tâm, tam olmaktan çıkar sadece ismu'l-mubhem

olur. Çünkü temyizine muzâf olabilmiştir.

d) Tamlığın cemi müzekker salim nununa benzeyen (Şibhi nun) ile oluşu

Misal Tercümesi .Size 20 öğrenci geldi جائكم عشرون تلميذا.

Cümlenin tahlili İsmi mubhem tâm: ون ر ش ع kelimesidir. Cemi müzekker nununa

benzeyen bir nun ile tam olmuştur. Ondaki kapalılığı gideren temyiz .dir. İsmi mubhem tâm onu nasb etmiştir’تلميذا

Not: Ukud adı verilen 20-90 arası تسعون-عشرون arası sayıların sonundaki nuna cemi müzekker nununa benzeyen nun denir. Çünkü bu sayılar cemi müzekker salim değildir. Olabilmeleri için müfredlerinin sonuna cemi müzekker salim nunu getirilmesi gerekir. Sadece sonlarındaki nun cemi müzekker salim nununa benzer.

e) Tamlığın izafetle oluşu:

Misal Tercümesi لء م أحدهم من يقبل فلن

.Onların hiç birinden yeryüzü ağırlığınca altın kabul edilmez ذهبا الرض

Cümlenin tahlili İsmi mubhem tâm: ملؤ kelimesidir. Miktar bildirdiği için müphemdir. Temyizine değil de başka bir kelimeye muzâf olarak tam olmuştur. Temyiz ذهبا kelimesidir.

Böylece İsmi müphem tamın nasıl tam olduğunu görmüş olduk. Şimdi de İsmu'l-

mubhemu't-tâm hangi isimlerdir, kaç kısımdır, bunu ele alabiliriz.

2. İsmi mübhem tamın kısımları: İsmi mubhem tâm dört kısımdır.

a) Sayılar:

1 ve 2 sayısının temyizi olmaz. Bu sayılar sıfat olarak bulunurlar.

عتان ، سانانيوم واحد، سنة واحدة، يومان اث اثنتان

3-9 arası sayıların (müfret sayılar) temyizi cemi ve mecrûr olur. Bu sayılar temyize muzâf olarak gelirler:

ثالثة كتب، ثالث ساعات

11-99 arası sayıların temyizi müfret ve mansûbdur. عشرون عاماوخمسة

100, 1000 ve katlarının temyizi müfret ve mecrûr olur.

لفا ساعة، أ ،، مائتا شهر ألف سنة مائة يوم، آالف رجل

b) Miktar bildiren kelimeler:

1. Mesafe/alan (misaha) ifade edenler:

(Bir karış toprak) شبر أرضاونما ذرة د (Bir dönüm mısır)

2. Ölçü/miktar (keyl) ifade edenler: ا (Bir ölçek buğday) قفيز بر (Bir kaşık ilaç) ملعقة دواء

3.Ağırlık (vezin) ifade edenler: (İki ölçek bal) منوين عسال

اير ص ا ع وب ك (Bir bardak meyve suyu)

c) Miktara benzeyenler:

ة مثقال خيرا ذر (Zerre ağırlığında iyilik) Bu misalde ة ر ذ ال ق ث م ifadesi miktara benzeyendir. Örfen böyle bir miktar olmamakla

beraber miktar ifade eder. Temyizi ار ي خ kelimesidir.

(Bir kırba yağ) نحي سمناKırba kelimesi aslında su içindir. Ama yağ ölçeği olarak kullanılmıştır. Miktara

benzetilmiştir. مددا بمثله جئنا ولو (Onun gibi çok olanı getirsek)

Burada مثل kelimesi miktara benzeyen kelimedir.

d) Temyizin bir kısmı olanlar: .Bu örnekte yüzük, demirin bir türüdür (Demirden yüzük) حاتم حديدا .Hint meşesi kapının bir türüdür (Hint meşesinden bir kapı) باب ساجاا .İpek cübbenin bir türüdür (İpekten cübbe) جبة خز

Uygulamalar:

1) Aşağıdaki cümlelerde bulunan İsmi müphem tamı ve temyizini bulunuz.

a) أكرمت الضيوف كوبا عصيرا b) شرب المريض ملعقة دواء

c) اشترى والدي كيسا ملحا d) باع الخضري صندوقا موزا e) اشترى المقاول علبة مسمارا f) .حلبة القروية لترا حليبا

g) غرفت من النهر حفنة ماء

h) .نحتاج إلى طن قمحا ı) .حرث المزارع دونما حقال

j) ت من النادل زجاجة ماء.طلب

Çözüm: (Altı tek çizgili olan İsmu'l-mubhemu't-tâm, çift çizgi olan temyizidir.) a) أكرمت الضيوف كوبا عصيرا b) شرب المريض ملعقة دواء

c) اشترى والدي كيسا ملحا d) باع الخضري صندوقا موزا e) اشترى المقاول علبة مسمارا f) .حلبة القروية لترا حليبا

g) غرفت من النهر حفنة ماء

h) .نحتاج إلى طن قمحا ı) .حرث المزارع دونما حقال

j) .طلبت من النادل زجاجة ماء

2. Aşağıdaki cümlelerde bulunan temyizleri mansûb hale dönüştürünüz. a) استعرت من جارنا فنجان زيت b) قماش. أهديت إلى زوجتي في هذا العيد متري

c) .تسلمت في عيد ميالدي حزمة من زهرة d) باع الفالح اليوم طن شعير e) .زرع الفالح هكترا من قمح

Çözüm: a) استعرت من جارنا فنجانا زيتا b) أهديت إلى زوجتي هذا العيد مترين قماشا c) .تسلمت في عيد ميالدي حزمة زهرة d) شعيرا باع الفالح اليوم طنا

e) .زرع الفالح هكتارا قمحا

Bölüm Soruları 1) Aşağıdakilerden hangisinde İsmu'l-mubhemu't-tâm vardır?

a) طارق أقل زمالئه وفاء

b) الفضة أقل قيمة من الذهب c) .عامل المنجم أكثر الناس تعبا

d) .الطائرة أعظم سرعة من السيارة e) .ضي عت دزينة كتابا في الحريق

عند الشهور عدة إن (2 شهرا عشر اثنا للا cümlesi ile ilgili hangi seçenek doğrudur?

a) عشر İsmu'l-mubhemu't-tâmdır. b) اثنا mümeyyezdir. c) اثنا عشر İsmu'l-mubhemu't-tâmdır. d) شهرا kelimesi mefuldür, mansûbdur. e) شهرا kelimesi innenin haberidir,mansûbdur.

3) Aşağıdaki cümlelerden hangisinde temyiz yer almaz?

a) مثله سور بعشر فأتوا

b) نعجة وتسعون تسع له

c) شهر ألف من خير القدر ليلة

d) عشر تسعة عليها

e) المالئكة من آالف بثالثة

4) Aşağıdaki İsmu'l-mubhemu't-tâmlardan hangisi muzâf olduğu için tam olmuştur. a) حسنت الواحات جوا

b) عندي ملؤ الحقيبة كتابا

c) فجر هللا الصحراء عيونا d) .يعد الفالح عشرين هكتارا للزراعة e) .عندي خمسمائة طن برسيما

cümlesinin doğru çevirisi hangi تمكنت من شراء كيلوغرام موزا لوالدي في هذا الشهر (5

seçenektir?

a) Bu ay çocuklarım için bir kilo muz satın alabildim. b) Bu ay çocuklarıma birkaç kilo muz satın alabildim. c) Bu ay içinde çocuklarıma bir kilo tuz satın aldım. d) Bu ay boyunca çocuklarım için bir kilo muz satın alabildim. e) Bu ay çocuklarım için bir kilo muz satın alabiliyorum.

cümlesindeki İsmu'l-mubhemu't-tâm ve temyizi başka bir şekilde باع التاجر طنا ملحا (6

nasıl yazılabilir?

a) باع التاجر الطن الملح b) باع التاجر طن الملح c) باع التاجر طن ملح d) باع التاجر طنا ملح e) باع التاجر طن ملح

7) Aşağdaki İsmu'l-mubhemu't-tâmlardan hangisinde temyiz takdîren bulunur?

a) عندي باقة زهرة

b) عندي مثاقيل فضة

c) عندي دزينة قلما

d) على الطاولة حزمة وردة

e) اشترت المرأة علبة ملحا 8) Aşağıdakilerden hangisindeki İsmu'l-mubhemu't-tâm, cemi müzekker salim nununa

benzer nun ile tam olmuştur?

a) ن الكلية اثنا عشر طالباخرج م

b) في الحديقة تسعون شجرة c) أجبت ثالثة أسئلة d) التحق في هذه السنة إلى الكلية خمسمائة طالب e) .استعار الرجل ألف ليرة من صديقه

أراد ماذا (9 مثال بهذا للا cümlesindeki İsmu'l-mubhemu't-tâm nasıl tam olmuştur?

a) Tenvin ile

b) Tesniye nunu ile

c) İzafet ile

d) Kendinden

e) Cemi müzekker nununa benzeyen nun ile

10) Aşağıdakilerden hangisinde İsmu'l-mubhemu't-tâm tesniye nunu ile tam olmuştur?

a) .وضعت الم ملعقة زيتا في الطعام b) تناول الطفل طبقا أرزا c) شربت كوبا حليبا d) أمام النافذة باقة ورداe) علبتي ملحطلب الرجل من البقال

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti İsmu'l-mubhemu't-tâm anlamı kapalılık, muğlaklık içeren bir isimdir. Tam

olması demek kendisini açıklayan temyizine muzâf olamaması demektir. Eğer muzâf olsaydı zaten tam olamazdı bu durumda temyizine muzâf olabilirdi. Yani bu isimin

kendinden sonraki nekra ismi nasb edebilmesi için hem mübhem hem de tam olması gerekir. İki özelliği de aynı anda bulundurması gerekir.

İsmu'l-mubhemu't-tâm amil olarak nasb eder. Temyizi mansûb olur. Bir temyiz tarafından açıklandığı için bu isme aynı zamanda mümeyyez de denir.

Dört türlü İsmu'l-mubhemu't-tâm vardır: a) Sayılardan, b) Alan, ağırlık ve miktar bildiren isimlerden c) Miktara benzeyenler, d) Temyizin bir kısmı olanlar.

14. İSİM FİİLLER


Her dilde olduğu gibi Arapçada da eylem ve oluşlar fiil kipleriyle ifade edilir. İsimler ise varlıkları tanımlayan ve onları benzerlerinden ayırt eden sözcükler olup normalde eylem ve oluş bildirmezler.

Fiil kipleri Arapçada genel olarak mazi (geçmiş zaman), müzari (şimdi veya gelecek zaman) ve emir şeklinde sıralanır. Ancak Arap dilinde kullanılan bazı fiil dışı sözcükler, isim ve edatlar, mana ve görev bakımından mazi, müzari ve emir fiillere benzerler. Bunlar, esasen fiil olmadıklarından çekime girmezler. Bu yüzden bunlara “isim fiiller (أسماء االفعال)” adı verilmiştir.

Bu bölümde mazi, müzari ve emir kipleri yerine kullanılan isim fiiller, kıyasî ve semâî türleriyle tanıtılacak ve dildeki kullanımlarına örnekler verilecektir.


1) İsim fiil ne demektir?

2) İsim fiil türleri nelerdir?

3) İsim fiiller ne tür fiiller yerine kullanılır?

4) İsim fiillerin normal fiillerden farkı nedir?


Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde edileceği veya geliştirileceği

İsim Fiiller

Konuyu okuyan isim fiilleri

tanır, türlerini ve mahiyetini bilir, bu tür kelime gruplarının kullanıldığı cümleleri anlar, benzer şekilde isim fiilleri kullanabilir. İsim fiillerin mazi, muzari ve emir anlamlarına gelebileceğini bilir.



Anahtar Kavramlar

İsim Fiil

Mazi

Muzari

Emir

GİRİŞ

Her dilde olduğu gibi Arapçada da eylem ve oluşlar fiil kipleriyle ifade edilir. İsimler ise varlıkları tanımlayan ve onları benzerlerinden ayırt eden sözcükler olup normalde eylem ve oluş bildirmezler.

Fiil kipleri Arapçada genel olarak mazi (geçmiş zaman), müzari (şimdi veya gelecek zaman) ve emir şeklinde sıralanır. Ancak Arap dilinde kullanılan bazı fiil dışı sözcükler, isim ve edatlar, mana ve görev bakımından mazi, müzari ve emir fiillere benzerler. Bunlar, esasen fiil olmadıklarından çekime girmezler. Bu yüzden bunlara “isim fiiller (أسماء االفعال)” adı verilmiştir.

Bu bölümde isim fiiller kıyasi ve semai türleriyle birlikte tanıtılacak, ayrıca mazi, müzari ve emir kipleri yerine kullanılan bazı isim fiiller örnekleriyle birlikte açıklanacaktır.


بر الوالدين

لة على مجبو في هذه الدنيا بأنواع من الحقوق والواجبات. و القلوب ينكلف هللا سبحانه المسلمام الدين مقوللو نوليس هنالك أعظم إحسانا وأكبر تفضال بعد هللا جل وعال من الوالدي حب من أحسن إليها.

ا ن غاية موالداعجز النسان عن دركه. وهما سبب وجوده، وعماد حياته وركن البقاء له. و يبذل الوشأن يد ل ذلك أشي سبيفوسعهما من جهد على المستويين المادي والمعنوي لرعاية أبنائهما وتربيتهم، ويتحم الن

دسا ليال مقال جلوالدين عمولهذا فقد اعتبر السالم عطاء ا المتاعب والصعاب والرهاق النفسي والجسدي. على البناء لم يوجبها لحد عل ى أحداستوجبا عليه الشكر وعرفان الجميل وأوجب لهما حقوقا ، إطالقا

اسانا إ دين إح وقضى ربك أال تعبدوا إال إياه وبالوال قال تعالى } حيث أحدهما أو عندك الكبر يبلغن م وال تنهرهما وقل لهما قوال كالهما فال تقل لهمآ حمة وقل اح الذل م هما جنكريما * واخفض ل أف ن الر

ارحمهما كما ربياني صغيرا ب قرن هللا الحسان إليهما الوالدين { ولعظم حق24-23سورة االسراء – رشاعرهما جرح موحسن الرعاية بهما بعبادته والخالص له فأمر بالحسان إليهما ونهي عن عقوقهما ولو ب

هما لما بالبر بكلمة أف كعالمة على التضجر منهما. ولقد خص هللا الوالدين بالحسان والعطف عليهما ويل وبذل د الجمالنضج وبلوغ البناء أشدهم فكان حق ركان الحسانهما على البناء من الثر البارز في

لبر عظم االمعروف وحسن الرعاية في حال كبرهما وضعفهما كما كان يفعالن بأبنائهما في صغرهم. وأكريما هما قوالقول لنفي حال بلوغ الوالدين أحدهما الكبر أو كالهما الضعف البدني والعقلي. فأمر هللا بأن

عهما إسما لينة رحمة بهما وإحسانا إليهما وكذلك ندعو لهما بالرحمة ونكثر من ومخاطبتهما مخاطبةنسان بوالد عبارات الشكر الذي قرنه هللا بشكره سبحانه قال } ينا ال ه وه حملت يه ووص نا على وهن ه أم

{14قمان سورة ال– إلي المصير وفصاله في عامين أن اشكر لي ولوالديك

–لكبائر اأكبر بوقد ورد أيضا في السنة المطهرة أن النبي صلى هللا عليه وسلم قال: )أال أنبئكم بة الثانية في المرت رسول هللا قال الشراك باهلل وعقوق الوالدين(، حيث جاء عقوق الوالدينقلنا بلى يا -ثالثا

مهات(. ق الفي رواية قال صلى هللا عليه وسلم : )إن هللا حرم عليكم عقومن ترتيب أكبر الكبائر. و

المعاملة الجميلة في حياتهما بحيث إذا انقطعا من الدنيا انقطع ذكرهما، على الوالدين ال يقتصر بر ا من خالل زيارة قبريهما وقراءة الفاتحة لروحيهما بل إن من واجبات البناء إحياء أمرهما وذكرهم

والتصدق عنهما. وقد أشاد النبي صلى هللا عليه وسلم بدعاء البناء للوالدين بعد مماتهما حيث قال صلى أو ولد صالح هللا عليه وسلم: "إذا مات النسان انقطع عنه عمله إال من ثالثة صدقة جارية أو علم ينتفع به

يدعو له".

حب إلى أاب الخير. سئل النبي صلى هللا عليه وسلم أى العمل من أعظم أبو -ال شك-بر الوالدين ووفي هللا!(. سبيل هللا عز وجل؟ فقال الصالة على وقتها، ثم أى؟ قال بر الوالدين. ثم أى؟ قال الجهاد في

جر من هللاال جهاد أبتغيرواية، أقبل رجل الى النبي صلى هللا عليه وسلم فقال أبايعك على الهجرة والعم. ى؟ قال نتعال تعالى قال )فهل لك من والديك أحد حي؟ قال نعم بل كالهما. قال: أتبتغي الجر من هللا

قال: فارجع الى والديك فأحسن صحبتهما(.

http://forum.mn66.com/t102629.html


لى هللا صلنبي اوبرالوالدين والحسان إليهما مقدم على الزوجة والوالد لحديث أن رجال جاء الى : ثم ل: أمك. قاليا رسول هللا من أحق الناس بحسن صحابتي؟ قال: أمك. قال: ثم من؟ قا: سلم فقال عليه و

نيا ي الدفمن؟ قال: أمك. قال ثم من؟ قال أبوك. وبر الوالدين من أعظم أسباب دخول الجنة والفوز لكبر اعند أبويهواآلخرة، حيث قال صلى هللا عليه وسلم: )رغم أنف ثم رغم أنف ثم رغم أنف من أدرك . هل ود هموصل أأحدهما أو كليهما فلم يدخل الجنة( ومن حقوقهما البر والطاعة وقضاء دينهم وحوائجهم و

ليصل ثره فوفي رواية قال النبي صلى هللا عليه وسلم: )من أحب أن يبسط له في رزقه وينسأ له في أ رحمه(.

عندما قرن عبادته وتوحيده وتنزيهه عن الشرك لقد رسم هللا تعالى لإلنسان حدود الطاعة لوالديه وإن آياته الكريمة: )في الوالدين بالحسان إليهما والطاعة لهما. و بين هللا تعالى الحد الذي تقف عنده طاعة

(.15سورة لقمان –لم فال تطعهما وصاحبهما في الدنيا معروفا جاهداك على أن تشرك بي ما ليس لك به ع فعندما يصل المر إلى معصية هللا والشرك به يتوقف النسان عند هذا الحد فال يطيع الوالدين فيما أمرا.

هما والدين الواال فطاعة .": "ال طاعة لمخلوق في معصية الخالقصلى هللا عليه وسلم لن النبي وبر واجب سواء كانا مؤمنين أم ال.

عليهما نفاقوحقوق الوالدين تكون بالمال والبدن وبالقول الطيب والعمل الحسن وبذل المال والان الة كح)أنت ومالك لبيك( وفي :وحقهم في النفاق من أعظم الحقوق، لقوله صلى هللا عليه وسلم

من ر حذاذلك اء. لن الكسب فإن نفقته تكون على البناء ديانة أو قضالوالدين أو أحدهما فقير او عاجزا ع عاقبة عقوق الوالدين في الدنيا واآلخرة فكما تدين تدان.



14.1.2. Anlama ve Kavrama Soruları

أسئلة االستيعاب

لماذ حق الوالدين على البناء أعظم و أجل؟ اشرحه شرحا عقليا. -1

على على عظم حق الوالدين على البناء. ن الكريم تدلاذكر آيات من القرأ -2

ا هى حقوق الوالدين على الوالد من وجهة نظر االسالم؟م -3

ماهو حد طاعة الوالدين فى االسالم؟و -4

رحا الدين مقتصرة على الدنيا أو تمتد الى ما بعد الممات؟ اشرح الموضوع شهل حقوق الو -5 وافيا؟

النبوية؟ ى االحاديثما هو حق الوالدين ف -6

وال تنهرهما" تفسيرا وافيفال تقل له فسر قوله تعالى " -7 ا.مآ أف

ل حقوق الوالدين مقدمة على حقوق الوالد والزوجة؟ بين السبب.ه -8

ماهى الطرق التي تؤدى بها حقوق الوالدين المتعلقة بالدنيا واآلخرة؟و -9

14.1.3. Eşamlamlı

هات من القائمة مرادف ما تحته خط. -أ

ر تقديس( –المصاعب -ألوان –خبر أ–خط –كبر أ –وظائف –احذر –)أتضج

من الحقوق والواجبات. أنواعفي هذه الدنيا ب ينكلف هللا سبحانه المسلم -1

.المتاعبيتحم الن في سبيل ذلك أشد -2

المة على التضجر منهما.كع أفنهي عن عقوقهما ولو بجرح مشاعرهما بكلمة -3

كم بأكبر الكبائر.أنبئأال -4

البناء إحياء أمرهما وذكرهما من خالل زيارة قبريهما. واجباتإن من -5

ب الخير.أبوا أعظممن -ال شك-وبر الوالدين -6

ه عن الشرك بالحسان إليهما والطاعة لهما.تنزيهقرن عبادته وتوحيده و -7

.لإلنسان حدود الطاعة لوالديههللا تعالى رسملقد -8

من عاقبة عقوق الوالدين في الدنيا واآلخرة. حذار لذلك -9

14.1.4. Karşıt Anlamlı

لقائمة مضاد ما تحته خط.اهات من -ب

ميت(-عصيان –عقاب –عدم–ب ر –وءس –ساءة ا –سيط ب –)استمر

ه، وعماد حياته وركن البقاء.وجودوهما سبب -1

مقدسا. جليال بر السالم عطاء الوالدين عمال قد اعت -2

الرعاية في حال كبرهما. حسنكان حق رد الجميل وبذل المعروف و -3

.الوالدين في المرتبة الثانية من ترتيب أكبر الكبائر عقوقجاء -4

عنه عمله إال من ثالثة. انقطعإذا مات النسان -5

؟حيهل لك من والديك أحد -6

إليهما والطاعة لهما. حسانته وتوحيده وتنزيهه عن الشرك بالقرن عباد -7

لمخلوق في معصية الخالق. طاعةال -8

من هللا تعالى الجرأبتغي -9

14.1.5. Tekil-Çoğul

أتي من المفردات.هات جمع ما ي -أ

سنة -ام ع –م أ –قول -بدن –عالمة - حق -رب -عمل –بيل س –سبب - النسان -أن ش -مقام -زوجة -يح –أجر -جل ر -الة ص -لد و -صدقة -دعاء -زيارة –مر أ –عاملة م -رواية –النبي -

عاقبة -يانة د -عاجز –قير ف -دن ب -الم –مخلوق -حد -معصية -أثر –نف أ -الجنة -حديث

تي من الجموع.هات مفرد ما يأ -ب

حدود -تأمها –كبائر -صعاب–عب متا -أبناء -وب لق –واجبات –حقوق -أنواع – ينالمسلم

14.2. Dilbilgisi; İsim Fiiller

1. Tanımlar ve Temel Kurallar

Arapçada isim-fiil, çekimli fiil olmamalarına rağmen anlam bakımından fiil gibi kullanılan sözcüklere denir. Yani; mazi, müzari ve emir manalarında kullanılan, ancak normal fiil gibi çekime girmediklerinden isim diye adlandırılan sözcüklere, “isim fiil” denir.

İsim fiiller anlam ve görev bakımından fiil gibidir. Her bir isim fiilin muhakkak çekimli fiillerden bir karşılığı vardır. Örneğin, ان سرع sözcüğü “hızla” demek olup fiil olarak

karşılığı ع ر س (Hızlandı, acele etti) kelimesidir. (Maziye örnek) !أف sözcüğü “Of, aman” demek olup fiil olarak dengi ر ج ض ت أ (Sıkılıyorum)

kelimesidir.

!آه sözcüğü “canım yanıyor” demek olup fiil olarak dengi ع ج و ت أ (Canım yanıyor) kelimesidir.

!ك ائ ر و sözcüğü “Geri dur” demek olup fiil olarak karşılığı ت ر أ خ (Geri dur) kelimesidir.

Cümlede normal fiil yerine isim fiil kullanılması, isim fiilin daha vurgulu olmalasındandır.

Özellikleri: İsim fiiller, bir takım özelliklerle normal isim ve fiillerden ayrılırlar. Bunlar özetle

şöyledir: İsim fiiller; 1. Çekimsizdirler (Camid). 2. Müzekkerlik-müenneslikleri yoktur. 3. Mebnidirler.

4. Mefulleri takaddüm etmez. 5. Fiillerin alametlerini kabul etmezler

6. Manaları, eşanlamlıları olan fiillerinkinden daha kuvvetlidir.

2. Yapılarına Göre İsim Fiiller İsim fiiller, kurallı olup olmamak bakımından semailer ve kıyasiler diye ikiye

ayrılırlar: A. Semaîler

Semai isim fiiller, belli bir kurala göre türetilemeyip, dil örfünden çıkarılan ve ancak sözlükler yardımıyla öğrenilebilen isim fiillerdir. Bu tür isim fiiller de bir başka kökten dönüştürülüp dönüştürülmemiş olmalarına göre ikiye ayrılırlar.

a) Bir grup isim fiil, kök itibariyle isim fiildir. Başka kökten dönüştürülmemiştir. Bunlara “mürtecel” denir.

Örnekler: !مه = Bırak, vazgeç!

!أف = Of, aman!

!ات هيه = Çok zor, çok uzak ihtimal! b) Bir grup isim fiil ise sonradan isim-fiile dönüştürülmüştür. Bunlara da “menkul”

denir. Bu tür isim fiillerin bir kısmı car mecrurdan, bir kısmı zarftan, bir kısmı da mastardan dönüştürülmüştür. Bunları birer örnekle izah edelim.

A. Car-mecrurdan dönüştürülenler. Bu tür isim fiillere, harfi cer ve cer ettiği isimden dönüştürülerek fiil anlamı kazandırılmıştır.

Örnekler:

به ه ف سك ف ن ك ي ل ع !اذ (Sen kendine bak, ken nefsini terbiye et)

Bu örnekte عليك car-mecrurdan oluşan bir terkiptir. Burada isim fiil “gereklilik” bildiren bir fiil anlamında kullanılmıştır. Bu yüzden نفسك kelimesini mefulü bih olarak nasbetmiştir.

!ين ع ك ي ل إ (Benden uzak dur)

Bu örnekte de إليك car-mecrurdan oluşan bir terkiptir. “Uzak dur” anlamına gelen emir fiil yerinde kullanılmıştır.

B. Zarftan dönüştürülenler. Bu tür isim fiillere, zarf edatlarından dönüştürülerek fiil anlamı kazandırılmıştır.

!اد ه ج اة ي ح ال ن إ ف امك م أ (İlerle; çünkü hayat mücadeledir!) Bu örnekte أمام kelimesi yön zarfıdır. Ancak bu cümlede “ilerle” anlamında emir fiil

yerinde kullanılmıştır. !اب ت ك ال ونك د (Kitabı al!)

Bu örnekte دون sözcüğü yön zarfıdır. Ancak burada “al” anlamında emir fiil yerine kullanılmıştır.

!انك ك م (Bulunduğun yerde kal) Bu örnekte مكان kelimesi mekân zarfı iken, isim fiile dönüştürülerek “Bulunduğun

yerde kal” anlamında emir fiil yerine kullanılmıştır.

C. Mastardan dönüştürülenler. Bazı isim fiiller ise mastarlardan dönüştürülerek fiil gibi kullanılmıştır. Bu tür isim fiillerin bir kısmının fiili hala kullanılırken, diğer bir kısmının fiili kullanımdan kalkmıştır.

!ر له الش ب (Kötülüğü bırak!)

Bu örnekte له ب kullanımdan kalkmış bir fiilin mastarından dönüştürülmüş, “Bırak” anlamında bir fiilimsidir.

!ك ويد ر (Yavaş ol!) Bu örnekteki رويد kelimesi أرود filinin mastarı olan إروادا kelimesinin dönüştürülmüş

bir isim fiil olup “yavaş ol, mühlet ver” gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Dönüştürülmüş mastarlar isim fiil olarak kullanıldığında, kendisinden sonraki ismi

mefulü olarak nasbeder. Değilse muzaf ileyh olarak mecrur okunur.

B. Kıyasîler Kıyasî isim fiiller, belli bir vezne göre türetilmesi mümkün olan isim fiillerdir. Kıyâsî

isim fiil içn tek bir vezin vardır. O da ال فع veznidir. Çekimli ve tam olan bütün sülasi fiillerden ال فع vezninde isim fiil türetmek mümkündür. Bu vezin dışındaki bütün isim filimler semaîdir.

Bütün kıyasî isim fiiller, emir-fiil yerine kullanılır, hiçbiri mazi ve muzari anlamı taşımaz.

Örnekler: !ر ار الش حذ (Kötülükten sakın!)

Bu örnekteki حذار isim fiili, حذر sülasi fiilinden türetilmiş olup, “ احذر (Sakın, uzak dur)” anlamında emir fiil yerine kullanılmıştır.

!ح ص اع الن م س (Nasihat dinle!)

Bu örnekte سماع isim fiili سمع fiilinden türetilmiş olup, اسمع (Dinle)” anlamında emir fiil yerine kullanılmıştır.

!ن ط و ال ن ع اع ف د (Vatanı savun!)

Bu örnekte de دفاع isim fiili, دفع fiilinden türetilmiş olup, ادفع (savun) anlamında emir fiil yerine kullanılmıştır.

Zaman Bakımından İsim Fiiller İsim fiiller başta da belirttiğimiz gibi mazi, müzari ve emir anlamları ifade edebilirler.

Bunlardan kıyasî olanları sadece emir anlamında kullanılır. Semaîler arasında ise muhtelif kip ve zamanlara delalet eden isim fiiller bulunmaktadır. Bunların her birini örnekleriyle açıklayalım:

1. Mazi Anlamlı İsim Fiiller Mazi anlamlı isim fiiller anlam yönünden geçmiş zamanlı fiillere delalet ederler. Örnekler:

هاتهي (Uzak oldu) بعد =

هيهات هيهات لما توعدون

(Hâlbuki bu size vaad olunan şey, gerçek olmaktan çok uzak!) (Ayrıldı, farklı oldu) افترق = شتان

!م ل ح ى ال ف ن ي ل ج الر ن ي ا ب م ان ت ش

(İki adamın hilmi (yumuşak huyluluğu) arasında dünya kadar fark vardır) ان ع ر س ع ر س أ = (Hızlı oldu, koştu)

سرعان ما ارتفع أسعار النفط بعد زيادة االستهالك.

(Tüketim artışından sonra petrol fiyatları hızla yükseldi).

2. Muzari Anlamlı İsim Fiiller Bunlar mana yönünden devam eden eylemlere delalet ederler. Bunları örnekleriyle

açıklayalım: Örnekler: !آه ع ج و ت أ = (Acı çekiyorum!)

!ير ه ظ يف م ل أ ن آه م (Sırtımdaki bir ağrıdan kıvranıyorum!)

!أف ر ج ض ت أ = (Sıkılıyorum, bunalıyorum) !ك ل ف أ (Senden sıkılıyorum)

ي!و ب ج ع ت أ = (Şaşırıyorum) !ل م ع ي ال اب ب ش ل ى و (Çalışmayan gençlere şaşırıyorum!)

3. Emir Anlamlı İsim Fiiller Emir olarak kullanılan isim fiiller, diğerlerine göre daha fazladır. .(Sus)اسكت = صه

استجب = آمين (Kabul et).

اكفف = مه (Bırak, vazgeç). خذ = هاء (Al).

اترك = بله (Bırak). أقبل = حي (Gel).

أسرع = هي ا (Çabuk ol). أمهل = رويدك (Yavaş ol). تأخر = وراءك (Geri dur).

İsim Fiilli Cümlelerde İrab İsim fiiller, eşanlamlısı oldukları fiiller gibi amel ederler. Buna göre isim fiilin dengi

olan çekimli fiil, geçişsiz (lazım) ise fail alır, ref eder; geçişli (müteaddi) ise fail alır, ref , meful alır, nasbeder. Bu konuyu örneklerle netleştirelim:

!صه (Sus!)

Bu örnekte صه kelimesi اسكت (Sus) anlamında geçişsiz bir isim fiildir. Sadece fail alır ref eder. Faili gizli zamir (أنت) dir.

!ل م ع ي ال اب ب ش ل ي و (Çalışmayan gençlere şaşırıyorum!)

ب ,Fiili muzari anlamında isim fiil olup sükun üzere mebnidir. Takdiri :وى olup أتعج

faili gizli zamir (أنا) dir.

.isim fiilinin mefulü bih gayri sarihidir وى car mecrur olup :لشباب .olumsuzluk edatıdır :ال isminin sıfatı لشباب dir. Cümle (هو) Fiili muzari olup merfudur. Faili gizli zamir :يعمل

olup mahallen mecrurdur.

!اب ت ك ال ك وند (Kitabı al!) ك وند : isim fiil olup ذ خ anlamına gelir. Faili gizli zamir ( أنت) dir.

اب ت ك ل ا : mefulü bih olup mensuptur. Nasb alameti fethadır.

Uygulamalar

1. Aşağıdaki cümlelerde geçen isim fiillerin zamanlarını belirtiniz. فقيرةالعلمي بالنسبة للدول ال التقدم ادراك هيهات .1

ا من اجتهادك ونجاحكو .2

ك حفرةمام أ إن ف ك مكان .3

2. Aşağıdaki isim fiillerin türlerini belirtiniz. النافعة راء الكتب ق .1

ك في الحفل ي لم ادع ك فإن وراء .2

هاء الوراق .3

3. Aşağıdaki isim fiilleri cümlede kullanınız. تان ش .1 ه ص .2

ك ي د ل .3

Çözümler: 1. Sorunun,

a) şıkkında geçen هيهات isim fiili “uzak oldu” manasında geçmiş zamanlı bir isim fiildir.

Buna göre cümlenin manası “Geri kalmış ülkelerin ilmi ilerlemeyi yakalaması uzak bir ihtimaldir.” demektir.

b) şıkkında geçen وا isim fiili “şaşıyorum” anlamında şimdiki zamanlı bir isim fiildir.Buna

göre cümlenin manası “Senin çalışkanlığına ve başarına şaşıyorum/hayranlık duyuyorum”demektir.

c) şıkkında geçen مكانك isim fiili “yerinde kal” amlamında gelecek zamanlı (emir) bir isim fiil

olup cümlenin manası “Olduğun yerde kal; önünde çukur var” demektir. 2. Sorunun,

a) şıkkında geçen قراء isim fiili feâli vezninde kıyasî bir isim fiil olup cümlenin manası “Yararlı kitapları oku” demektir. b) şıkkında geçen وراءك isim fiili “geri dur” anlamında zarfdan dönüşmüş semai bir isim fiil olup cümlenin manası “Geri dur. Ben seni düğüne çağırmadım” demktir.

c) çıkkında geçen هاء isim fiili, “al” anlamında harften dönüşmüş semai bir isim fiil olup

cümlenin manası “evrakları al” demektir. 3. Sorunun,

a) şıkkında geçen شتان isim fiili “çok farklı oldu” anlamında semai bir isim fiilldir. Buna göre şu cümle doğrudur: (.Şerefli ile şereflsiz arasında çok fark vardır) شتان ما بين الكريم واللئيمb) Şıkkında geçen صه isim fiili “sus” anlamında mürtecel bir isim fiildir. Buna göre şu cümle doğru bir cümledir:

اللسان ء ذيصه فإنك ب (Sus. Sen kötü dilli birisin.) c) şıkkında geçen لديك “al” anlamında zarftan dönüşmüş bir isim fiil olup şu cümledeki kullanımı doğrudur:

لديك الكتاب (Kitabı al.)

Uygulama Soruları

1. Aşağıdaki cümlede geçen isim fiilleri gösteriniz.

والذي قال لوالديه أف لكما -1

هاؤم اقرأوا كتابيه -2

!م سك ف ن أ م ك ي ل وا ع ن آم ين ذ ا ال ه ي أ اي -3

2. Aşağıdaki cümleleri, fiil yerine isim fiil kullanarak yeniden kurunuz.

a) ين ش ا ي م ع ت ك س ا!

b) اب ت ك ال ذ خ!

c) ار لن ر اذ اح!

3. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun birer isim fiille doldurunuz.

a) الغفلة في الصالة فإنها هلكة.........

b) مابين الكذب والصدق ..........

c) .ما ثار بعد ما سمع عدم ترشيحه لرئاسة البرلمان ............

4. Aşağıdaki sözcükleri kullanarak isim fiillerin kullanıldığı cümleler kurunuz.

الذي -لصوابا-الى –هدى ي -لوحيدا-فإنه -الكتاب –كتاب –هللا -هلم

(Allahın kitabına gel; çünkü o, doğruya ileten tek kitaptır)

اخالق-االسالم -من -فإن –لتأني ا -ويدكر –سرت -إذا

(Yürürken acele etme; çünkü teni İslam ahlakındandır)

تكلم–غيرك -اذا -صه

(Başkası konuşurken sen sus).

Bölüm Özeti Arapçada isim fiil, çekimli fiil olmamalarına rağmen anlam bakımından fiil gibi

kullanılan sözcüklere denir. Anlam ve görev bakımından fiil gibidir. Her bir isim fiilin muhakkak çekimli bir fiil karşılığı vardır.

ان سرع (Acele etti, koştu) أسرع = تضجر أ = أف (Sıkılıyorum, of, aman)

ك ائ ر و ر = (Geri dur) تأخ

İsim fiiller çekimsizdirler (camid). Müzekkerlik-müenneslikleri yoktur. Mebnidirler. Mefulleri kendilerine takaddüm etmez. Fiillerin alametlerini kabul etmezler.

İsim fiiller, kurallı olup olmamak bakımından semaî ve kıyasî kısımlarına ayrılır. Semaîler, baştan itibaren isim-fiil olarak kullanılıp fiilden türetilmemiş olanlardır.

Bunların bir kısmı kök itibariyle isim fiildir (mürtecel). Bir kısmı ise car mecrur, zarf ya da mastardan isim-fiile dönüştürülmüştür.

Kıyasiler, çekimli ve tam olan bütün sülasi fiillerden ال فع vezninde türetilen isim fiillerdir.

İsim fiiller mazi, müzari ve emir anlamlarına gelebilirler. Ancak kıyasi isim fiiller, sadece emir-fiil yerine kullanılırlar.

İsim fiiller, eşanlamlısı oldukları fiiller gibi amel ederler. Fiil geçişsiz (lazım) ise fail alır, ref eder. Geçişli (müteaddi) ise fail alır, ref; meful alır, nasb eder.

Bölüm Soruları 1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde isim fiil kullanılmıştır?

a) ال جهل ينفع

b) النجدة c) ضرب الرقاب

d) حذار الفتنة

e) ال تهمل واجبك

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde isim fiil kullanılmıştır?

a) فاقد الشئ ال يعطيه b) توبة نصوحا إلى هللا c) بعهودك أوف

d) ال تمن الموت

e) رويدك فإن الشر يأتي من العجلة

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde kıyasî isim fiil kullanılmıştır?

a) وي من كسلك

b) )اهتم بنفسك ثم بجل )يكفي c) بعاد عن الشر d) ال تسع في الرض فسادا

e) آه من الصداع

4. Aşağıdaki cümlelrden hangisinde semâî isim fiil kullanılmıştır?

a) حي على الفالح

b) ال تسرع

c) ال تشع الرزيلة بين الناس

d) نزال مسرعا e) سماع النصح الجميل

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde geçmiş zamanlı isim fiil kullanılmıştır?

a) إليك عني b) شتان ما بين العارف والسفيه

c) هيت لك

d) هلم كتابك

e) ويحك

6. Aşağıdaki cümlelrde yer alan isim fiillerden hangisi şimdi zamana delalet eder?

a) سرعان ما انتشر خبر السوء

b) عليك نفسك فال يرشد احدا إذا ضللت أنت

c) الجهاد الجهاد فإن الحياة كفاح d) هاء النقود

e) وي من شكواك دائما

7. Aşağıdaki isim fiillerden hangisi emir amlamına gelir?

a) آه b) هيا

c) أف d) مه

e) هيهات

8. Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere gelebilecek en uygun isim fiil seçeneklerden hangisidir?

بي إليك رجوعها ---هيهات ف تذكرت أياما مضين من الص a) هلم

b) حي

c) هيهات

d) صه

e) شتان 9.Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere gelebilecek en uygun isim fiil seçeneklerden

hangisidir? عن بذيء القول ---

a) صه

b) دونك c) أف d) حذار

e) سرعان

10. Aşağıdaki cümlede isim fiil olan kelime seçeneklerden hangisidir? يرحم هللا عبدا قال آميناو يا رب ال تسلبني حبها أبدا

a) رب

b) آمينا c) أبدا

d) يا e) حبها

Cevaplar:

1-d, 2-e, 3-c, 4-a, 5-b, 6-e, 7-d, 8-c, 9-a, 10-b

KAYNAKÇA

el-Antâkî, Muhammed, el-Minhâc fi’l-kavâidi ve’l-i’râb, Halep: Dâru’ş-Şarki’l-Arabî, ty.

Baltacî, Tevfik b. Ömer, Keyfe nete‘allemu’l-i‘râb, 2. baskı, Dımaşk: Dâru’l-Fikr,

1419/1999.

Birgivî, Muhamed b. Pîr Ali, İzhâru’l-esrâr.

el-Cârim, Ali – Emîn, Mustafa, en-Nahvu’l-vâzıh (li’l-medârisi’s-sâneviyye), Mısır: Dâru’l-Meârif, 1385/1965.

Çörtü, Mustafa Meral, Arapça’da Cümle Kuruluşu ve Tercüme Teknikleri, 2.

basım, İstanbul, İFAV, 1997.

Ebû Muslih, Kemâl, el-Kâmil fi’n-nahvi ve’s-sarf, Beyrut: Mektebetü’l-Ferah el-

Hadîse, ty.

el-Hımsî, Muhammed Tâhir, Min Nahvi’l-mebânî ilâ nahvi’l-meânî (Bahsün fi’l-cümleti ve erkânihâ), 1. baskı, Dımaşk: Dâru Sa’diddîn, 1424/2003.

İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh Hişâm el-Ensârî, Muğni’l-lebîb an kütübi’l-eârîb, nşr. Hasan Hamed, 2. baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.

İbn Hişâm, el-İ’râb an kavâidi’l-i’râb, nşr. Ali Fûde Nîl, İstanbul: Dersaadet Kitabevi, ty.

İşler, Emrullah – Yıldız, Musa, Arapça çeviri Klavuzu, 2. baskı, İstanbul: Elif Yayınları, 2008.

Kabâve, Fahruddîn, İ’râbu’l-cümel ve eşbâhi’l-cümel, 5. baskı, Halep: Dâru’l-Kelmi’l-Arabî, 1409/1989.

Komisyon, el-Kavâidü’l-Arabiyyetü’l-müyessera, Riyâd: Ma’hedü’l-Luğati’l-Arabiyye Câmiatü’l-Melik Suûd.

Matracî, Mahmûd, Fi’n-nahvi ve tatbîkâtih, 1. baskı, Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 2000.

Muğâlise, Mahmûd Husnî, en-Nahvu’ş-şâfî, 1. baskı, Ammân: Dâru’l-Beşîr, 1991.

en-Nâdirî, Muhammed Es’ad, Nahvu’l-luğati’l-Arabiyye, 1. baskı, Beyrut: el-Mektebetü2l-Asriyye, 1415/1995.

Sevinç, Resul, Arapça’da Cümle Yapısı, 1. basım, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.

Uralgiray, Yusuf, İlk ve İleri Dilbilgisi I – II, İstanbul: Tebliğ Yayınları, 1987.

http://www.bdr130.net/vb/t70085.html

http://www.alabaadl.com/vb/showthread.php?t=14683

Documents

ARAPÇA I - İstanbul Üniversitesiauzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/ilahiyat_ue/arapcaI.pdf · gramer kurallarıyla tahkim ve takviye hedefindeki bu kitap 14 bölümden oluşuyor