ARAZİ TOPLULAŞTIRMADA DERECELENDİRME ÇALIŞMALARI

081205047Osman SALTAN

Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu arazi toplulaştırmasını şöyle tanımlamaktadır: “Arazi toplulaştırması, arazilerin doğal ve yapay etkilerle bozulmasını ve parçalanmasını önlemek, parçalanmış arazilerde ise doğal özellikleri, kullanım bütünlüğü ve mülkiyet hakları gözetilerek birden fazla arazi parçasının birleştirilip ekonomik, ekolojik ve toplumsal yönden daha işlevsel yeni parsellerin oluşturulmasını ve bu parsellerin arazi özellikleri ve alanı değerlendirilerek kullanım şekillerinin belirlenmesini, köy ve arazi gelişim hizmetlerinin sağlanmasını ifade eder(mad. 3).

Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Uygulama Yönetmeliğinde ise arazi toplulaştırması: “ekonomik üretime imkân vermeyecek şekilde parçalı ve hisseli arazilerin birleştirilmesi ve bu amaçla kamulaştırma, az topraklı veya topraksız çiftçinin topraklandırılması, sahibine bırakılacak arazinin belirlenmesi, köy gelişim ve yeni köy yerleşim alanlarına uygun yer ayrılması gibi hususları kapsar” biçiminde tanımlanmıştır (mad. 20).

Arazi toplulaştırmasının amaçlarıKırsal alanda üretim ve çalışma koşullarını iyileştirmek:İşletmelerin ulaşım, sulama ve biçimsel bakımdan tarım ekonomisinin kurallarına uygun olarak yeniden düzenlenmesini amaçlar.Hedef yalnız ürün artışı değil, çalışma koşullarını da iyileştirerek verim artışını sağlamaktır.Genel tarımsal kültürü geliştirmek:Tarımsal kullanım alanlarında, verimi artırma ve sürekli ürün alma güvencesi sağlamaya yöneliktir. Tarım, çayır, mera ve orman alanı olarak kullanılan alanların toprak ve su koşullarının, özelliklerinin iyileştirilmesini amaçlanır. Bu amaç yol ve su yapıları, toprak niteliğinin iyileştirilmesi, ağaçlandırma çalışmaları, toprak havalandırma ve kurutma çalışmaları ile sağlanır. Kırsal gelişimi başlatmak, sürdürmek ve güçlendirmek: Kırsal gelişmenin başlatılması, sürdürülmesi ve güçlendirilmesi ile kırsal alandaki yerleşme, çalışma ve dinlenme işlevlerini içeren yaşam koşullarının iyileştirilmesi amaçlanır.

Arazi toplulaştırmasının araçlarıToprak düzenleme önlemi: Arazi toplulaştırması ile toprak mülkiyeti yeniden düzenlenmektedir.Yol, sulama ve öteki kamusal yapılar için gerekli toprak sağlanırken yeni bir mülkiyet yapısı oluşturulur, Taşınmazlara ilişkin haklar ve yükümlülükler yeniden düzenlenir.Toprak edinme önlemi: Arazi toplulaştırması sırasında hem tarım işletmeciliği için hem de kamunun yararına gerekli olan yapılar gerçekleştirilir. İlgili kişi ve kurumların bu yapılara katılım payını azaltmak amacıyla arazi toplulaştırmasını yürüten kurumlar tarafından herhangi nedenle toprağını elinden çıkarmak isteyenlerin toprakları satın alınarak arazi stoku yapılır.Yol yapımı önlemi: Toplulaştırma bölgesindeki yerleşim merkezlerinin, ülke ulaşım ağına ve işletmelere bağlanmasını sağlayan, tüm parselleri kendilerine ulaşılır duruma getiren yollar yapılır. Köprü, menfez, dayanak duvarları ve gezi yolları da bu kapsamda ele alınır.

Sulama önlemi: Çevre ve tarımsal yapı göz önüne alınarak sulama gereksinimi sağlanır. Göl, gölet, havuz ve setler yapılır, bataklıklar düzenlenir, sulama ve boşaltma kanalları oluşturulur.Köy yenileme önlemi: Köy içi trafiğini düzenleme, eski yapıları değerlendirme, alt yapı tesislerini kurma, ortak yaralanılacak ve köyün güzelleşmesine katkıda bulunacak yapıları gerçekleştirme gibi uygulamaları içerir.Toprak ve tarım kültürünü koruma önlemi:Uzun süreli bir toprak verimliliğinin sağlanması, toprak yapısının tarım için uygunlaştırılması, biyolojik olarak sağlıklı ve zengin görünümlü bir kırsal alanın oluşturulması, bakımı ve toprak kaymasının engellenmesi önlemlerini içerir.

Doğayı ve kırsal görünümü koruma önlemi: Var olan doğal yapıyı koruyacak biçimde düzenlemeler, ağaçlıklar, çalılıklar, su birikintileri gibi canlıların yaşayabileceği alanlar oluşturulur. Doğal kırsal görünüm öğeleri korunarak ve yeni yatırımlar için çevresel etki değerlendirmeleri yapılarak, yeni oluşmaların çevreye zarar vermesi engellenir.

Dinlenme ve serbest zaman değerlendirme yerleri yapımı önlemi: Arazi toplulaştırması çalışmalarında, günlük gereksinimleri karşılayacak dinlenme ve serbest zaman değerlendirme yerlerinin oluşturulması da yer almaktadır. Bu tesislerle hem kırsal alanda yeni iş alanları yaratılır hem de yöre halkına spor yapma, serbest zamanlarını değerlendirme ve dinlenme olanakları sağlanmış olur.

Arazi Toplulaştırması Uygulama SeçenekleriArazi toplulaştırması, uygulama bölgesinin beklenti ve koşullarına göre izlenen politikalar kırsal toprak düzenlemesinin o yöre için amacını belirler. Farklı amaçlar farklı uygulamaları ortaya koyar. Arazi toplulaştırması genel olarak aşağıdaki biçimde sınıflandırılabilir.

Geniş kapsamlı arazi toplulaştırması:Tarım işletmesine ait dağınık durumda bulunan, düzgün geometrik biçime sahip olmayan parsellerin bir araya toplanmasının yanında, çiftçi ailelerinin çalışma ve yaşam koşullarını iyileştirmek, toprağı ve doğayı korumak, sürdürülebilir bir tarımsal kalkınma sağlamak, tarımsal verimliliği artırmak amacıyla alınacak tüm teknik, ekonomik ve toplumsal önlemleri içeren toprak düzenlemesidir.

Bu yöntem içinde aşağıdaki önlemler yer almaktadır.•Ulaşım ve sulama önlemleri•Toprak koruma önlemleri•Genel ve yerel amaçlı ortak yapılar•Köy yenileme•Çevre ve doğa koruma önlemleri

Dar kapsamlı arazi toplulaştırması: Kırsal alanda üretim ve çalışma koşullarının hızla iyileştirilmesi gereken durumlar için uygundur. Tarımsal işletmelere ya da bir kişiye ait dağınık durumda, biçim olarak etkin üretime olanak vermeyen parsellerin bir araya getirilmesi ve uygun biçime kazandırılması amaçlanır. Çoğunlukla daha önce arazi toplulaştırması yapılmış, sonradan oluşan koşullar nedeniyle parsellerin birleştirilmesi zorunlu olan bölgelerde uygulanır. Proje süresi kısa ve toprak kesintisi azdır. Geniş ölçüde yol ve sulama önlemlerinin, kamusal yapıların ve yerleşim alanına ilişkin yeni düzenlemelerin gerekmediği durumlar için uygundur.

Kamulaştırma amaçlı arazi toplulaştırması:Kamulaştırma amaçlı arazi toplulaştırması, devlet karayolu, baraj vb. mühendislik yapılarının gerçekleştirilmesi sırasında uygulanmaktadır. Bu yapılanma ile ortaya çıkacak olan toprak kayıplarını sadece yapının üzerinde bulunduğu toprak sahiplerinden değil, daha geniş alandakilere eşit oranda yayarak, işletmelerin toprak kaybından doğacak zararlarını en aza indirgemek ve bu yapıların kırsal alana olumsuz etkilerini azaltmak amaçlanır.

Gönüllü toprak değişimi:Tarımsal yapıyı iyileştirmek için öngörülmüş en basit ve en hızlı toprak düzenlemesidir. Belli bir proje alanı yerine, az sayıda işletme sahipleri arasındaki toprak parçalanmışlığını gideren bir uygulamadır. Burada kapsamlı bir toprak derecelendirme işlemi gerekmez.

Özel tarım alanlarında arazi toplulaştırması: Kültür alanlarında (bağ, orman, çay, tütün, vb.) uygulanan toprak düzenlemesidir. Amaç tarım parsellerinin iç ve dış bağlantılarını sağlamak, dağınık olanları birleştirmek, parsellere amaca uygun biçim vermek, sulama olanaklarını düzenlemek, yöresel iklim koşullarına uygun önlemler almak, toprak yapısını iyileştirmektir.

Havza bazında arazi toplulaştırması: Yol ve sulama ağı toplulaştırma bölgesinin sınırlarını aşıyorsa, Mülkiyet yapısı komşu bölge ile iç içe girmişse, Komşu arazi toplulaştırma alanlarında parsel değişimi söz konusu ise bölgelerarasında ortak bir düzenleme gerçekleştirilebilir.

ARAZİ TOPLULAŞTIRMASININ ETKİLERİArazi toplulaştırması, toplum yararı temelinde bir mekân için gerekli altyapıyı oluşturmak, tarımsal yapıyı iyileştirmek, kırsal yerleşim bölgelerini yenilemek ve geliştirmek, çevre sorunlarına çözüm getirmek ve sağlıklı bir yaşam ortamı oluşturmak için yapılmaktadır. Etkileri aşağıdaki biçimde özetlenebilir.

Ekonomik etkiler:Dağınık parseller bir araya getirileceği için isletme merkezi ile parseller arasındaki uzaklık azalmakta; zaman, isçilik ve yakıttan tasarruf sağlanmaktadır.Parsel biçimine bağlı olarak tarla sınırına paralel yaklaşık 50 cm’lik genişlik işlenememektedir. Bu biçimleri uygun olmayan parsellerde verim kaybına neden olmaktadır. Toplulaştırmayla parseller en uygun biçime kavuşmakta, sınır uzunluğu kısaltılmakta; böylece tarla yüzeyinde net işleme alanı artmaktadır.Toplulaştırma sonrasında tüm parsellerin yol ve sulama ağlarından yararlanmaları sağlanmakta, bu da tarımsal verimliliği artırmaktadır.

Yapılan araştırmalara göre Dikdörtgen biçimli bir parselin sürülebilmesi için harcanan zaman, kare biçimli bir parsel için harcanandan %10, yamuk biçimli bir parsel için harcanandan %20, üçgen biçimli bir parsel için harcanandan %30 daha azdır. Toplulaştırma ile parsel biçimlerinin düzenlenmesi sonucu üretim giderleri azalmaktadır.

Sosyal etkiler:Dağınık ve küçük arazilerin bir araya getirilmesi sonucu işletmelerin olanaklardan eşit oranda yararlanması, sınır anlaşmazlıklarının kaldırılması, ekonomik iyileşme ve sosyal dengenin kurulması ile çiftçiler arasında huzur ve güven sağlanmaktadır.Parsellerde ortaklıktan doğan huzursuzluklar giderilmektedir.Arazi toplulaştırmasıyla, köy yerleşim alanları yeniden düzenlenmekte, yöre halkı için gereksinim duyulan kamusal tesis alanları için arazi edinilmekte; köyün yaşam koşulları iyileştirilmektedir.

Çevreye yönelik etkiler:Arazi toplulaştırması, doğayı ve doğal kaynakları koruma önlemleri içermektedir. Bu önlemler, sanayinin doğaya olumsuz etkilerini azaltmakta ve çevre sağlığını koruyucu bir yapının oluşumunu sağlamaktadır.

Türkiye’de Arazi varlığı ve Kırsal Toprak Mülkiyetine İlişkin DüzenlemelerArazi varlığı:Araziler kullanım türüne göre (i) tarım arazileri, (ii) tarım dışı araziler, (iii) diğer araziler, (iv) su yüzeyleri ve(v) diğer yeşil alanlar biçiminde sınıflandırılmaktadır.

Tarım arazileri, toprak, topoğrafya ve diğer ekolojik özellikleri açısından bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi için uygun olan, bu amaçlarla kullanılan ya da ıslah ve ihya edilerek bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi için uygun hale dönüştürülebilen arazilerdir.Tarım dışı araziler ise tarımsal amaçlı kullanılmayan yerleşim alanları, sanayi ve turizm alanları ile askeri alanları kapsar. Diğer araziler ise sazlık ve bataklıkları, ırmak yataklarını, kumulları, çıplak kaya ve moloz alanlarını kapsamaktadır. Otlak, mera, çayır, orman, fundalık, milli parklar gibi alanlar da diğer yeşil alanlar sınıfı içine girmektedir.

Arazi türü Yüzölçümü (ha) Payı (%)

Tarım arazileri 28.000.000 34

Tarım dışı araziler 807.000 1

Diğer araziler 3.000.000 4

Su yüzeyleri 1.100.000 1

Diğer yeşil alanlar 49.300.000 60

Toplam 82.207.000 100

Çizelge 1. Kullanım türüne göre arazi varlığı

2001 Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre ülkemizdeki arazi varlığı Çizelge 1’de verilmektedir.

Arazi Kullanım Kabiliyeti sınıflandırması, göre de sekiz sınıfta değerlendirilir.

I, II, III ve IV sınıflara giren araziler iyi bir toprak yönetimi ve bazı toprak koruma önlemleri alınmak koşulu ile işlemeli tarım kültürüne elverişlidir. V, VI, ve VII. sınıf araziler ise işlemeli tarım kültürüne uygun bulunmamakla birlikte; çayır-mera ,kentsel-kırsal yerleşim, ve orman yetiştiriciliği için uygundur. VIII. sınıf arazilerden ise hiçbir bitkisel ürün alınamaz.

NOT:V. ve VI. sınıflarda bazı özel meyve türleri ve sebzeler yetiştirilebilir.

Arazi sınıfları Açıklama

I.sınıf arazilerToprak kullanımlarını engelleyen ve sınırlayan etken yoktur. Normal tarım yöntemleriyle yüksek düzeyde ürün alınabilen, iyi nitelikli topraklardır. Araziler güvenli olarak çok yoğun toprak işleme ile kültür bitkileri, çayır-mera, orman veya yaban hayatı için kullanılabilir. Topraklar derin, orta bünyeli ve iyi drenajlıdır. Eğimleri düz veya düze yakındır.

II. sınıf arazilerBitki seçimini daraltan veya orta derecede koruma uygulamalarını gerekli kılan bazı sınırlandırmalara sahiptir. Bu sınırlanmalar eğim, erozyon, drenaja bağlıdır. Gerekli önlemler alınarak kültür bitkileri, çayır-mera, orman veya yaban için kullanılabilir.

III. sınıf arazilerBitki seçimini daraltan veya eğim, erozyon, drenaj gibi toprak özellikleri nedeniyle özel koruma uygulamalarını gerektiren veya iyi ürün almak ve toprağı özellikle erozyondan korumak için yoğun önlemlerin alınması gerekli olan topraklardan kuruludur.

IV. sınıf arazilerBitki seçimini çok daraltan ve ancak çok yoğun koruyucu önlemler altında işlemeli tarımda kullanılabilen topraklardan dik eğim, şiddetli erozyon, sığ profil gelişimi, tuzluluk, alkalilik, düşük su tutma kapasitesi gibi sorunlardan birine veya birkaçına sahiptir. Genellikle bu topraklar mer’a arazisi olmaya uygundur ve uzun zaman işlenmemelidir. Bu sınıfın bazı toprakları meyve ağaçları, çalı, ağaç veya süs bitkileri yetiştirmeye elverişli olabilir.

V. sınıf arazilerEğimsiz yerlerde ve dolaylı olarak erozyon sorununa sahip olmayan; buna karşın drenaj sorununun yoğun olduğu, sık sık sel baskınına uğrayabilen, taşlı veya kayalık nedeniyle işlemeli tarıma uygun olmayan topraklardan kuruludur. Nehir yataklarında görülen bu topraklar genellikle çayır arazisi olarak değerlendirilir. Bazı özel durumlarda ağaç yetişebilir.

VI. sınıf arazilerİşlemeli tarımda kullanılmayan ve dik eğim, erozyon, sığlık, drenaj, taşlılık veya çoraklık gibi faktörlerin etkilediği topraklardır. Çayır, orman ve av hayvanlarının barındığı araziler olarak kullanılabilir.

VII. sınıf arazilerÇok şiddetli sınırlandırmalar nedeniyle toprak işlemeye uygun değildir ve büyük ölçüde otlama, orman ve yaban hayatı için kullanılabilir. Bu sınıftaki bazı topraklarda koruma tedbiri almak için ağaç dikimi veya çayır otları ekimi yapılabilir.

VIII .sınıf arazilerKültür bitkilerinin yetişmesi ve ağaçlar için elverişli değildir. Yaban hayatı ve eğlence alanı olarak değerlendirilir. Bu araziler şiddetli erozyona uğramı alanlar, çıplak kayalar, kumullar, kazılarak maden çıkarılan yerler, tuzla kaplı alanlar ve bataklık alanlarıdır.

Çizelge 2. Arazi kullanım kabiliyeti sınıflandırması

Arazi kullanım

kabiliyet sınıfları

Tarım arazileri (ha) Tarım dışı araziler (ha) Diğer yeşil alanlar (ha) Toplam (ha)

I. sınıf 4.825.442 98.382 162.263 5.086.087

II. sınıf 6.040.590 108.797 623.486 6.772.873

III. sınıf 6.036.224 88.856 1.157.683 7.282.763

IV. sınıf 4.877.061 60.230 2.487.754 7.425.045

I-IV. sınıflar toplamı 21.779.317 356.265 4.431.186 26.566.768

V. sınıf 7.969 1.709 118.256 127.934

VI. sınıf 3.965.201 72.419 6.878.142 10.925.762

VII. sınıf 2.301.020 84.528 33.450.792 35.836.340

VIII. sınıf - 158.656 31.620 4.542.896

V-VIII. sınıflar toplamı 6.274.190 317.312 40.388.810 46.790.036

Genel toplam 28.053.507 673.577 44.919.996 73.647.080

Çizelge 3.Ülkemizdeki Arazi kullanma kabiliyet sınıfları ve kullanım şekilleri (KHGM 2004)

I. sınıfII. sınıf

III. sınıfIV. sınıf

V. sınıfVI. sınıf

VII. sınıfVIII. sınıf

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Diğer yeşil alanlar (%)

Tarım dışı araziler (%)

Tarım arazileri (%)

0.36 1.39 2.58 5.54

0.26

15.31

74.47

0.07

14.61 16.15

13.19

8.94

0.25

10.75 12.55

23.55

17.221.53

21.52

17.38

0.0300000000000001

14.13

8.2

0

Şekil 1. Arazi varlığının toprak sınıflarına göre dağılımı

Tarım arazileri:Ülkemizde tarım topraklarının yaklaşık %83’ünde kuru tarım yapılmaktadır.Sulanan tarla, bağ, bahçe vb ile birlikte yetersiz sulanan arazilerin toplam tarım arazilerindeki oranı sadece %17’dir. Verimli sulanan tarım arazilerimiz çeşitli nedenlerden dolayı hızla elden çıkmaktadır. Bunların başlıca nedenleriArazi parçalanmasının hızla artması, Sulanabilir alanların tarım dışı kullanımının artışı, Bilinçsiz sulama ve sulamada verim düşüklüğü, Su kalitesinin bozulması, çölleşme ve çevre kirliliği sayılabilir.

Kullanma şekli I II III IVI-IV toplam

V VI VII Toplam

Kuru tarım 32.88% 46.39% 62.53% 71.93% 53.59% 55.36% 62.28% 37.98% 53.54%

Kuru tarım

(nadassız)19.58% 28.07% 19.93% 15.77% 21.18% 21.87% 21.87% 32.77% 22.23%

Sulu tarım 35.55% 16.12% 9.95% 4.08% 16.02% 20.84% 2.10% 0.85% 12.81%

Yetersiz sulu tarım 6.22% 3.97% 2.09% 1.16% 3.32% 0.00% 0.89% 0.18% 2.72%

Bağ(kuru) 0.71% 1.04% 1.83% 2.14% 1.43% 0.28% 3.32% 3.92% 1.90%

Bağ(sulu) 0.30% 0.16% 0.08% 0.06% 0.15% 1.02% 0.01% 0.01% 0.12%

Bahçe(kuru) 1.00% 0.72% 0.67% 0.76% 0.78% 0.00% 0.95% 1.10% 0.83%

Bahçe(sulu) 2.68% 1.53% 0.79% 0.72% 1.40% 0.00% 0.47% 0.28% 1.18%

Diğer 1.07% 2.01% 2.11% 3.37% 1.64% 0.63% 8.10% 22.99% 4.69%

Tarım arazisi 100.00% 100.00% 100.00% 100.00% 100.00% 100.00% 100.00% 100.00% 100.00%

Çizelge 4. Tarım arazilerinin arazi kullanma kabiliyet sınıfları ve kullanım şekilleri (yüzdesel)

2001 yılı Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre; Tüm köyler ve nüfusu 25.000’den az olan il ve ilçe merkezlerinde tarımsal faaliyetle uğraşan 3.075.516 kişi 18.432.949 ha arazi işlemektedir. 10 ha’dan az toprağa sahip yoksul ve küçük köylülere ait işletme sayısı toplam işletme sayısının %85’idir. Bu işletmelerin sahip olduğu arazi ise toplam arazinin sadece %42’sini oluşturmaktadır.10-50 ha arasında toprağa sahip orta ve zengin köylülere ait işletme sayısı ise toplam işletme sayısının %15’ini oluşturmaktadır. Bu işletmeler, toplam arazinin %46’sına sahiptir. 50 ha’dan fazla araziye sahip büyük işletmelerin sayısı ise toplam işletme sayısının %0,7’sidir. Ancak, bu işletmelerin sahip olduğu arazi ise toplam arazinin %18’ine karşılık gelmektedir. Buna karşın, 102.000 işletmenin hiç toprağı yoktur.

Ortalama işletme büyüklüğü, Rize’de en düşük (11,5 da), Şanlıurfa’da en yüksektir (194,85 da) .

Kullanma şekli I II III IV I-IV toplam V VI VII VIII Toplam

Çayır 54.669 158.129 98.553 73.010 384.361 75.137 48.685 138.508 0 646.691

Mera 94.482 286.348 638.747 1.568.372 2.587.949 14.891 4.214.702 14.140.935 0 20.858.477

Orman 7.708 112.525 290.924 593.173 1.004.330 9.447 1.639.313 12.531.789 0 15.184.879

Fundalık 5.404 66.285 129.391 252.890 453.970 18.523 984.701 6.585.902 0 8.043.096

Milli park 0 199 68 309 576 258 741 53.658 31.620 86.856

Toplamı 162.263 623.486 1.157.683 2.487.754 4.431.186 118.256 6.788.142 33.450.792 31.620 49.351.182

Çizelge 5. Diğer yeşil alanların arazi kullanma kabiliyet sınıfları ve kullanım şekilleri

Diğer yeşil alanlar sınıfına otlak, mera, çayır, orman, fundalık, milli parklar gibi alanlar girmektedir. Diğer yeşil alanların toplam yüzölçümü 44.919.916 ha’dır. Bu arazilerin %75’i VII.sınıf arazilerden oluşmaktadır (bkz. Çizelge 5).

Arazibüyüklüğü(ha)

1950 1970 1980 1991 2001

İşletmesayısı% Arazi (ha) İşletmesayısı% Arazi (ha) İşletme sayısı% Arazi (ha) İşletme sayısı% Arazi (ha) İşletme sayısı% Arazi (ha)

0,1-2,0773.000

%30,59

836.000

%4,30

1.350.547

%44,15

1.767.886

%10,36

1.010.509

%28,39

941.431

%4,13

1.385.129

%34,92

1.322.065

%5,64

1.025.377

%33,35

978.790

%5,32

2,1-5,0797.000

%31,54

2.790.000

%14,34

877.820

%28,70

2.872.106

%16,83

1.164.642

%32,73

3.614.157

%15,88

1.274.609

%32,13

3.866.896

%16,49

967.557

%31,46

2.952.959

%16,02

5,1-10,0552.000

%21,84

4.012.000

%20,62

478.375

%15,64

3.587.812

%21.03

738.376

%20,75

4.839.213

%21,26

713.149

%17,98

4.675.069

%19,93

570.201

%18,54

3.811.934

%20,68

10,1-20,0260.000

%10,29

3.756.000

%19,31

239.150

%7,82

3.587.250

%21,02

421.523

%11,84

5.424.497

%23,83

383.323

%9,66

4.921.663

%20,99

333.078

%10,83

4.388.885

%23,81

20,1-50,0107.000

%4,24

3.232.000

%16,62

95.539

%3,12

3.343.865

%19,59

194.326

%5,46

5.208.688

%22,88

173.774

%4,38

4.648.743

%19,82

156.544

%5,09

4.208.242

%22,83

50,1+38.000

%1,50

4.826.000

%24,81

17,474

%0,57

1.906.075

%11,17

29.439

%0,83

2.736.041

%12,02

36.838

%0,93

4.016.662

%17,13

22.759

%0,74

2.092.140

%11,35

Toplam2.527.000

%100

19.452.000

%100

3.058.905

%100

17.064.994

%100

3.558.815

%100

22.764.029

%100

3.966.822

%100

23.451.099

%100

3.075.516

%100

18.432.949

%100

Ortalama işletme büyüklüğü(ha)

7,69 5,58 6,39 5,91 5,99

Çizelge 6. Tarımsal işletmeler ve işlenen arazi büyüklüğü

Türkiye genelinde ortalama işletme büyüklüğü de 61,01 da, işletme başına düşen ortalama parsel sayısı 4,08 ve ortalama parsel büyüklüğü 14,96 da’dır (bkz. Çizelge 6).

Kullanma şekli Yüzölçüm (ha) Pay

Yerleşim yoğun 344.941 42.73%

Yerleşim az yoğun 381.500 0.47%

Turistik alan 7.705 0.95%

Sanayi alanı 27.168 3.37%

Askeri alan 36.262 4.49%

Hava alanı 9.724 1.20%

Tarım dışı toplam 807.300 100

Diğer araziler 3.060.788

Su yüzeyi 1.158.109

Çizelge 7. Tarım dışı arazilerin kullanım şekilleri

4.1.3 Tarım dışı arazilerÇizelge 7’den görüleceği gibi, tarım dışı alanların % 43’ünü yoğun yerleşimler, % 48’ini az yoğun yerleşimler, %1’ini turizm alanları, % 3’ünü sanayi bölgeleri, % 4’ünü askeri alanlar ve %1’ini havaalanları oluşturmaktadır. Tarım dışı alanlara ek olarak, göl, gölet, ırmak yatağı gibi su yüzeyleri 1.158.109 ha’lık bir alan kaplamaktadır.

Kullanma şekli I II III IV I-IV toplam V VI VII VIII Toplam

Yerleşim yoğun 5.29% 3.14% 1.93% 2.09% 12.45% 0.17% 1.07% 2.38% 83.92% 100.00%

Yerleşim az yoğun 16.37% 21.39% 17.19% 12.22% 67.17% 0.17% 14.77% 17.48% 0.40% 100.00%

Turistik alan 18.51% 26.29% 11.69% 3.09% 59.58% 0.64% 9.94% 20.40% 9.41% 100.007%

Sanayi alanı 23.07% 25.59% 17.83% 7.83% 74.32% 1.55% 16.10% 5.80% 2.22% 100.00%

Askeri alan 16.76% 12.70% 24.46% 9.96% 63.88% 0.00% 18.34% 17.65% 0.13% 100.00%

Hava alanı 40.12% 28.29% 20.60% 4.37% 93.38% 0.00% 5.73% 0.89% 0.00% 100.00%

Tarım dışı toplam 12.19% 13.48% 11.01% 7.46% 44.14% 0.21% 8.97% 10.47% 36.22% 100.00%

Çizelge 8. Tarım dışı arazilerin arazi kullanma kabiliyet sınıfları ve kullanım şekilleri

Tarım dışı arazilerin 292.379 ha’lık kısmı VIII .sınıf, 108.797 ha’lık kısmı II .sınıf ve 98.382 ha’lık kısmı I. sınıf arazi niteliğindedir. Tarım dışı arazilerin %44’ü tarıma elverişli I-V .sınıf araziler üzerindedir.

Ülkemizdeki yoğun yerleşim alanlarının % 12’si, az yoğun yerleşim alanlarının da % 67’si de I-IV .sınıf verimli araziler üzerinde kurulmuştur. Sanayi bölgelerinin de %74’ü I-IV .sınıf verimli araziler üzerindedir. Benzer biçimde turistik alan ve havaalanlarının çoğunluğu da I- IV. sınıf araziler üzerine kurulmuştur: Toplam 7.705 ha olan turizm alanlarının 4.593 ha’lık bölümü ve 9.724 ha olan havaalanlarının 9.080 ha’lık kısmı I-IV. sınıf araziler üzerindedir.

Toprakların korunması, geliştirilmesi ve kullanılmasına ilişkin planlamalarda, ‘arazi kullanma kabiliyet sınıfları’ temel alınması gerekirken, ülkemizde bu zorunluluğa uyulmamıştır.

Ülkemizin işlemeye elverişli tarım toprakları olan I-IV sınıf arazileri üzerine, arazi kullanım kabiliyet sınıfları dikkate alınmadan kamu ve özel sektör yatırımları yapıldığı ve bir daha elde edilmesi mümkün olmayan bu toprakların, imar planı uygulamaları ile amacı dışında kullanıldığı görülmektedir.

TEŞEKKÜRLER…